№39 (28263)26 АҚПАНCƏРСЕНБІ2014 ЖЫЛ

Украинада 25 мамырға белгіленген мерзімінен бұрын өтетін президенттік сайлаудың науқаны басталып кетті. Сөйтіп, кеше үміткерлерді ілгерілету үдерісі басталды. Ол 30 наурызға дейін жалғасады. Ал кандидат-тарды тіркеудің соңғы мерзімі 4 сəуір деп белгіленген. О ң т ү с т і к К о р е я

президенті Пак Кын Хе Солтүстік Кореямен бірігуге дайындық жөніндегі комитет құру туралы хабарлады. Ол осындай мəлімдемені кеше өткен дəстүрлі жыл сайынғы телеүндеуі кезінде жасаған. Жаңа комитет КХДР-мен жақындасу жоспарымен ай-налыса отырып, келе-келе екі елдің қосылуы үшін жұмыс істейтін болады. У к р а и н а н ы ң к о м -

мунис тік партиясы мен оның Жоғарғы Рададағы фракция сы оппозицияға өту жөнінде шешім қабылдады. Соңғы кездері Киев пен елдің басқа да қалаларында компартияның штабына шабуыл жасау жиілеп кеткен еді. Петр Симоненко бастаған УКП-ның мұндай шешім қабылдауына осы əрекеттердің əсері де болуы ықтимал. АҚШ тарихындағы ең

тəжірибелі конгрессмен Джон Динджел Өкілдер палатасында 58 жыл жұмыс істеген болатын. Енді ол жаңа мерзімге сайлауға түспейтінін хабарлады. 87 жастағы қария өзінің манса-бы өліммен аяқталғанын, яғни конгрестен табытқа салы-нып шыққанын қаламайтын секілді. Израиль полициясы кеше

Иерусалимде тəртіпсіздіктерге жол берген палестиналықтарды қуып таратты. Ал полицияға қарсы тас атқан жастар қамауға алынды. Тəртіпсіздіктерге ел парламентіне Шатқал күмбезі деп аталатын мешіт тұрған жер-ге иудейлердің баруына рұқсат беретін заң жобасы енгізілуі се-беп болды. Мексика билігі əлемдегі

ең ықпалды қылмыскерлердің б і р і , к ө п т е н б е р і і з д е у жарияланған есірткі ба-роны – «Синалоа» есірткі картелінің басшысы Хоакин Гусманды ұстады. Ол бір оқ жұмсалмастан тұтқындалған. Операцияға америкалық есірткімен күресушілер де қатысқан. Ресей сыртқы істер

министрлігі қолбасшы Михаил К у т у з о в т ы ң У к р а и н а н ы ң Л ь в о в о б л ы с ы н д а ғ ы ескерткіші құлатылуына бай-ланысты наразылық білдірді. « Б і з У к р а и н а н ы ң ж а ң а басшылығынан мұндай шектен шығушылықты тоқтатуды та-лап етеміз», делінген СІМ-нің мəлімдемесінде. Ресей бюджеті рубльдің

құнсыздануынан жылдың қорытындысы бойынша 1 триллион рубльге дейін (28,1 млрд. доллар) қаражат алуы мүмкін. Мұндай болжамды өзінің дəстүрлі шолуында Экономика жоғары мектебінің даму орталығы жасаған. Челябі қаласындағы

Трактор зауыты аудандық соты əскерде жүрген кезінде алған жарақаты үшін мемле-кеттен өтемақы талап еткен бұрынғы солдаттың талабын қанағаттандырды. Сот қаржы министрлігіне зардап шегушіге өтемақы ретінде 800 мың рубль төлеуді міндеттеді.

Ақпарат агенттіктерінің материалдары негізінде

əзірленді.

24саєат

Өңір өмірі

Кездесуде Президент Жол-дауын тиімді іске асыру жəне «Қазақстан-2050» Стратегиясын құқықтық қамтамасыз ету үшін қажетті заң жобалары талқыланды.

Н.Нығматулин Мемлекет басшы сын Парламент Мəжілісінің заң намалық қызметі жөнінде хабар-дар етті, сондай-ақ, Пре зи дент

Жолдауын түсіндіру үшін де-путаттардың өңірлерге сапары ның қорытындысы туралы айтты.

Мəжіліс Төрағасы парла мент-шілердің халықпен жалпы саны 1300-ден аса кездесуі өтке нін, оларға 140 мыңдай адам қатыс-қанын мəлімдеді.

Сондай-ақ, Н.Нығматулин V

сайланымдағы Парламент жұмысы кезеңінде 255 заң жобасы қарау үшін қабылданғанын, оның 21-іне депутаттардың бастамашылық еткенін атап өтті. Сенатқа 183 заң жобасы жолданған, қазір оның 173-і заңға айналды. Бүгінде Мəжілістің заңнама қоржынында 60 заң жобасы қаралуда.

Кездесу қорытындысында Мем лекет басшысы бірқатар нақты мін деттер жүктеді. -----------------------------------------

Суретті түсіргендерС.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.

Ќабылдау таќырыбы – халыќќа Жолдау

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Парламент Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Нығматулинді қабылдады. Н.Нығматулин Мемлекет басшысына Парламент Мəжілісінің жұмысы туралы баяндады, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан На зар-баев Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путинмен телефон арқылы сөйлесті, деп хабарлады Қазақстан Рес-публикасы Президентінің баспасөз қызметі.

Əңгімелесу барысында мемлекеттер басшылары екіжақты ынтымақтастықтың перспективалары мен халықаралық күн тəртібіндегі өзекті мəселелерді талқылады.

Сондай-ақ, Нұрсұлтан Назарбаев Владимир Путинді Сочидегі XXII Қысқы Олимпия ойын дары-ның табысты өтуімен құттықтады.

Телефон арќылы сґйлесті

Сұңғат ƏЛІПБАЙ,«Егемен Қазақстан».

Премьер-Министр Серік Ахметовтің төрағалығымен кешегі күні өткен Үкімет оты-рысында Бүкілəлемдік банктің 2014 жылға «Doing Business» рейтингі бойынша индикаторла-рын жақсарту жөніндегі кешенді жоспардың шаралары қаралды. Осы ретте Премьер-Министр өткен жылы еліміздің осы рей-тинг бойынша 189 ел ішінен үш саты жоғарылап, 50-орынға табан тірегендігін, дегенмен, рейтингтің кейбір индикаторлары бойын-ша Қазақстан көрсеткіштері əлі де төмен екендігін, оларды жоғарылату жөнінде шаралар əзірленгендігін айта келе, осы жөнінде баяндаманы жасау үшін Өңірлік даму министрі Болат Жəмішевке сөз берді.

Болат Жəмішевтің хабар-лаға нындай, бұл рейтинг шең-беріндегі жүзеге асырылатын жұмыстардың негізгі мақсаты – елімізде бизнес жүргізуге кедергі болып отырған əкімшілік шектеулерді анықтау мен талдау

жəне оларды жоюдың қажетті шараларын қабылдау. Осы мақсатта қабылданған жоспар 11 индикаторлық көрсеткіш бойын-ша 46 іс-шараны қарастырады. Бұл шараларды жүзеге асыру үшін 5 кодекске, 3 заңға жəне 11 заң аясындағы актіге өзгерістер енгізілуі қажет. Ол өзгерістер бизнеске қойылатын бірқатар та-лаптарды қамтиды. Соның ішінде экологиялық, энергетикалық, өнеркəсіптік-қауіпсіздік ба ғы-тын дағы талаптар бар.

Болат Жəмішевтің айтуынша, еліміз өткен жылы Бүкілəлемдік банк рейтингі бойынша 189 елдің арасында 50-орын алғанымен кейбір жекелеген индикатор-лар бойынша көрсеткішіміз көп төмен болып отыр. Мəселен, «Халықаралық сауда» индика-торы бойынша 186, «Құрылысқа рұқсат беру» индикаторы бойынша 145, «Электрмен қамту желісіне қосылу» индикаторы бойынша 86, «Несие алу» индикаторы бойынша 89-орындарда тұр екенбіз. Негізгі мəселе осы индикаторлар бойынша жақсы көрсеткіштерге қол жеткізу қажет болып отыр.

Кешенді жоспар рейтинг бой-ынша алға басу үшін бірқатар нақты шараларды қарастырған. Мəселен, «Кəсіпорын ашу» ин-дикаторы бойынша Ұлттық банк желісіндегі екі құжатты (заңды тұлғаның тіркеуден өткенін куəландыратын жарғы мен құжатты) алып тастау көзделген. Ал Қаржы министрлігінің жүйесі бойынша қаржы мониторингі субъектілерінің клиентті тексер-ген кезде талап ететін тізбедегі төрт бірдей құжат (салық төлеуші нөмірінің тіркелгендігі тура-лы куəлік, статистикалық кар-та, заңды тұлғаның тіркеуден өткендігін куəландыратын жарғы мен құжат) жойылмақ.

Бизнес жїргізу одан əрі жеѕілдетілмек

Оралхан ДƏУІТ,«Егемен Қазақстан».

Қаланың көркейіп, түрленіп келе жатқанын мұндағы құры лыс-тың қарқынына қарап та білу ге болады. Туризмді дамыту мақ-сатында мұнда қолөнер орта-лығының құрылысы жүргізіліп, іс ке қосылған. Бұдан бөлек, 200

орынға арналған туристерге қыз-мет көрсету орталығы салынуда. Өт кен жылы бұл өңірде 3 мектеп ғимараты салынып, 28 мекеме ге күрделі жəне ағымдағы жөн деу жүргізіліпті. «Балапан» бағдар-ламасының аясында 5 балабақша п а й д а л а н у ғ а б е р і л і п , қ а л а бойын ша 3-6 жастағы баланың 65,1 пайы зы мектепке дейінгі

мекемелермен қамтылған. Əсіресе, ауысымына 500 адам қабылдайтын қалалық емхана іске қосылғаны түркістандықтарды ерекше қуант-ты. Бұдан бөлек 200 төсектік көп бейінді балалар ауруханасының құрылысы жүргізіліп, 3 елді мекен-де фельдшерлік-акушерлік бекет пайдалануға берілген. Жергілікті бюджет есебінен орталық кітапхана ғимараты салынды. «Өңірлерді дамыту» бағдарламасы бойын-ша 10 ауылдық клуб ағымдағы жөндеуден өткен. Енді бүгінде облыс бюджетінен 260 млн. теңге бөлініп «Жабық жүзу бассейнінің» құрылысы жүргізілуде жəне жеке инвесторлар есебінен жалпы құны 222 млн. теңгені құрайтын спорттық сауықтыру кешені

салынуда. Сондай-ақ, 80 пəтерлі жəне 60 пəтерлі 5 қабатты тұрғын үй құрылысының бой көтеріп келе жатқаны Алла бұйыртса, ал дағы уақытта бұл қалада бір қауым ел қоныс той тойлайтынын айғақтап тұрғандай. «Тұрғын үйді жаңғырту» бағдарламасы бойын-ша 11 көпқабатты үйлерге жөндеу жұмыстары жүргізілген.

Міне, осынау қаптаған құ ры-лыс тың бəрі көне Түркістанның жаңа заманға сай келбетін, сəулетін жасап, ажарын аша түсуде. Ең бас тысы, халықтың игілігі үшін жаса лып жатқан бұл тірліктердің қарқыны еш толастамайды, жал-ғасын таба береді.

Оңтүстік Қазақстан облысы.

Кґне ќала жаѕа келбетке енбек

«Егемен Қазақстан».

Түркістанға жолы түскен жандар Қожа Ахмет Ясауи бабамыздың басына барып, рухына тəу етіп кеткенді жөн көреді. Ер Түріктің бесігі Түркістанға өткен жылы 701 мыңнан астам турист келіпті. Яғни, арғы жылмен салыстырғанда киелі қалаға қыдырып келушілердің саны 15 пайызға артқан деген сөз. Бұл, əрине, Түркістанда туризмнің түтіні түзу ұшып, қала көркейіп, қызмет көрсету деңгейі жыл санап дамып келе жатқанын білдірсе керек.

Нұрбай ЕЛМҰРАТОВ,«Егемен Қазақстан».

Мəжілісте «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ-тың басқарма төрағасы Сауат Мыңбаев өткен жылы а т қ а р ы л ғ а н ж ұ м ы с т а р д ы ң қорытындылары туралы баяндап, ағымдағы жылға жоспарланған жобалар мен орындалуға тиіс міндеттер туралы əңгімеледі.

Төрағаның сөзіне қарағанда, ҚазМұнайГаздың компаниялар тобы өткен жылдың жос парларын негізінен артығымен орындаған. Атап айтқанда, қо ры тындыларға зер салсақ, мұ най мен мұнай кон-денсатын өн діру көлемі 22,6 млн. тоннаны құрап, бұрнағы жылмен салыс тыра қарағанда 6 пайызға жуық өскені байқалады. Ал газ өндіру 2,929 млрд. текше метрге

жетіп, жалпы өсім 12 пайызды құрапты.

Салада атқарылып жатқан жұмыстарды саралаған төраға атқарылар жұмыстар туралы айтты. «ҚазМұнайГаз» компаниясының бұрғылау жəне сервис саласындағы барлық жеке активтері базасын-да «ҚМГ drilling and service» бірлескен компаниясы құрылады. Ол бес компанияны біріктіреді. Бұл жұмысты қысқа мерзімде аяқтау қажет. Бүгінде бұл компаниялардың технологиялық деңгейі əртүрлі. Бізде сервис саласында ойлас-тырылған жəне үйлестірілген сая-сат жоқ. Дегенмен, мұны түзету үшін жаңа ештеңе ойлап табу

керек емес», деді С.Мыңбаев.Баяндамашы жұмысшы-қыз-

меткерлердің жалақысы туралы да мəлімет бере кетті. «Биылғы жылы біз еңбекақы төлеудің бірыңғай жүйесін енгізуді аяқтауды жос-парлап отырмыз. Сəуір айының соңына дейін барлау жəне өндіру саласындағы компанияларда жəне сервистік кəсіпорындарда осы жүйені енгіземіз. Жылдың соңына дейін бірыңғай жүйе өзге бизнес бағыттар бойынша, мəселен, та-сымалдау, өңдеумен айналыса-тын компанияларда жұмыс істей бастайды», деп жалғады ол сөзін.

Сала жўмысы сараландыКеше Премьер-Министр Серік Ахметовтің қатысуымен

«ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ-тың кеңейтілген алқа мəжілісі бол-ды. Оның жұмысына Парламенттің депутаттары, Үкімет мүшелері, еліміздегі ірі компаниялардың басшылары, сондай-ақ, Президент Əкімшілігі мен Премьер-Министр Кеңсесінің жауапты қызметкерлері қатысты.

Фарида БЫҚАЙ,«Егемен Қазақстан».

Кеше жұмыс сапары аясын-да «Нұр Отан» партиясы Төра-ға сының бірінші орынбасары Бауыржан Байбек мүмкіндігі шектеулі жандарға арналған бос жұмыс орындары жəрмеңкесіне барып, партияның Павлодар об-лы сындағы филиалының кезек-тен тыс XIV конференциясына қатысты.

Елбасы, «Нұр Отан» пар-тия сының Төрағасы Н.Ə.Назар-баевтың «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан хал қы на арнаған Жолдауында берген тапсырмасына сəйкес, «Нұр Отан» партиясы мүмкіндігі шектеулі жандарды еңбекпен қам ту жəне өмір сапасын жақсар-ту мақсатында жұмыс жүргізуде.

Елдіѕ сенімі бəрінен ќымбат«Нўр Отан» партиясы Тґраєасыныѕ бірінші орынбасары Бауыржан Байбек жўмыс сапарымен Павлодар облысында болды

(Соңы 2-бетте).

(Соңы 2-бетте).

(Соңы 2-бетте).

● Оймақтай ойБүгінгі нөмірде:

Адамның ең асыл қасиеті –

жақсылығы.Мартирос САРЬЯН.

ҚҰСБЕГІЛІК ҚАЗАҚТЫҢ БРЕНДІ БОЛА АЛА МА?

Сəн əлеміндегі «Сымбат»

Бүгінгі нөмірде:Бүгінгі нөмірде:«Ґткенніѕ

алдында басыѕды иіп, болашаќтыѕ

алдында білегіѕді сыбан!»

3-бет

13-бет

10-бет

4-бет

5-бет

8-бет

ЕУРАЗИЯ ТОПОНИМДЕРІ

5-бет5-бет5-бет5-бет5-бет5-бет

Ќолжетімді баспана кімдерге тиесілі?

8-бет8-бет

Ќўдай ќолдаєан

Ќўнанбай

Суретті түсірген Алмас МАНАП.

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz2

Осындай өзгерістер «Меншікті тіркеу», «Несие алу», «Электрмен қам ту жүйесіне қосылу», «Халық-ара лық сауда», «Салық салу», «Ин-вес тор ларды қорғау» секілді басқа да көп теген индикаторларды қамтып отыр.

Мұнан кейін сөз кезегін алған Экономика жəне бюджеттік жос-парлау министрі Ерболат Досаев өзі басқаратын ведомство тарапы-нан аталған бағытта жүргізілген жұмыстар жайын баяндап өтті. Ол негізінен алғанда экспорттық жəне импорттық операцияларды жүргізу уақытын қысқарту мəселесіне ар-налды. Мұндағы істе ілгерілеу үшін экспорттық-импорттық рəсімдерді жүзеге асыру кезінде электронды құжат тар мен мəліметтерді, элек-тронды-кедендік декларациялау ды енгізу қажеттігіне баса мəн берілген. Ерболат Досаев осы ретте Қазақстан-Қытай бағы ты бойынша жүктерді тасы мал дауға кететін уақытқа тал-дау жүргізілгендігін, осының нəти-жесінде контейнер жүктері бойын-ша мəліметтерді алдын ала енгізу, сондай-ақ, теміржол бекеттерінің инфрақұрылымын дамыту жөнінде шаралар белгі лен гендігін, бұл ша-ралар экспорт пен импорттық опе-рацияларды жүргізу үдерісін едəуір қысқарта түсетіндігін мəлімдеді. Сондай-ақ, экспорттық-импорттық операцияларға қажетті құжаттар санын қысқарта түсу көзделіп отыр. Мəселен, Бүкілəлемдік банк есебінде осы жөнінде көрсетілген

екі құжатты қысқартуға ұсыныс енгізілген. Мұның сыртында экс-порт пен импорт операцияла-рын жүргізген кезде кəсіпкерлер шығаратын шығын көлемін қысқарту мəселесі де ескерілген. Осыған орай, Қытайдағы Лянь юнь ган айлағынан Қазақстан ға жүк тасымалдау кезінде бі рыңғай тарифтерді қолдану туралы мəселені Қытай тарапымен пысықтау қажеттігі пайда болуда.

Өңірлік даму министрінің орынба-сары Серік Нокин құ ры лыс жүргізуге қатысты рұқ сат берілетін құжаттарды Бүкіл əлемдік банк рейтингіндегі талап тармен үйлестіру жөнінде жұмыс тар жүргізілгендігін баян-дап өтті. Оның айтуына қара ғанда, құрылысқа қатысты техни калық жағдай құжаттарын беру бұрын 30-40 күндей уақытты қам ти тын. Енді оны жеті күнге дейін қысқартудың жолдары қарас ты рыл ған. Сонымен қатар, осы мəселеде кəсіпкерлерден талап етілетін кейбір құжаттарды алып тастау көзделген.

Үкімет басшысы Серік Ахметов жүргізілген осы жұмыстардың барлығы Бүкілəлемдік банктің рейтинг көрсеткіштерінде есеп-ке алынатын индикаторлар бой-ынша алға басуымызға тікелей əсер етуі қажеттігін еске сала ке-ле, Серік Нокиннен ол басқаратын ведомствоның сөз болып отырған бағыт бойынша жүр гіз ген шаралары «Құрылысқа рұқ сат беру» рейтингі бойынша қан дай орынға көтеруге жағдай жа сай ала тын дығы туралы нақты сұрады.

Серік Нокиннің осы сұраққа

берген жауабына қарағанда, жо-ғарыдағы шаралар жүзеге асқан жағдайда Қазақстан «Құрылысқа рұқсат беру» рейтингі бойынша 20-30 орындарға табан тірей алатын болады.

Отырыста сөз алған Бүкіл əлемдік банктің Қазақстандағы өкілі осы банктің рейтингі бойынша алға басуға Қазақстан Үкіметінің мүдделілік та-нытып отырғандығын атап көрсете келе, осы ретте бірлесіп атқарылып жатқан шаралар өз жемісін береді деген сенімін білдірді. Сонымен қатар, қаралып отырған мəселе арқылы жүзеге асуы тиіс шараларды қолдайтындығын жеткізді.

Талқылау қорытындысында Үкі-мет мүшелері кешенді жос пар жо-басын негізінен алғанда мақұлдады. Енді бұл істі нақтылай пысықтап, Парламент қарауына тапсыру қажет.

«Меніңше, үлкен жұмыстар жүргізілді. Осының нəтижесінде біз 5 кодекске, 3 заңға жəне 11 заң аясындағы актіге өзгерістер енгі зетін боламыз. Осы ретте ескерте кететін бір мəселе, Бүкілəлемдік банктің келесі рейтингтік қоры тындыларын жариялау алдын да елдердег і жағдайды бағалау жұмыстарын жүргізетін уақытына аз ғана мерзім қалып отыр. Осы жағдайды еске-ре отырып біз істі барынша жедел-дете түсуі міз қажет. Жоспардың тармақ тарын түгел нақты орындау үшін барлық шараларды жедел қа-был дауымыз қажет», деп мəселені қорытындылаған Үкімет басшысы осы бойынша тиісті орындарға нақты тапсырмалар берді.

Бизнес жїргізу одан əрі жеѕілдетілмек

Комитет мүшелеріне «Қаз пошта» АҚ төрағасы Асхат Бей сенбаев баяндама жа-сады. Бүгінгі қазақстандық поштада 22 000 адам жұмыс істейді, еліміздегі 3131 байланыс бөлімшесі, 14 об лыс тық фили-ал, Астана жəне Ал маты қалаларындағы 2 почтамт, 7 мамандандырылған филиалы бар. Оның ішінде, 2185 өндірістік нысан ауылдық жерлерде, 676 бірлік қалалық жер-лерде, 156 бірлік аудан орталықтарында

орналасқан жəне 114 жылжымалы пошта байланысы бө лімшесі бар. Қазақстанда 6936 ауылдық ел ді мекен бар, оның 31,5%-ы стационарлық өн ді ріс тік объектілермен, 54,2%-ы на жақын бө лімшелердің пош-ташыларымен, 14,3%-ы жылжы малы бай-ланыс бөлімшелерімен қыз мет көр сетіледі. Осылайша, «Қазпошта» Қазақстандағы барлық елді мекендерге қызмет көрсетеді.

Қазақстан Республикасына жүк телген міндеттемелерді, оның ішінде Дүние жүзілік пош та одағының (ДПО) тағайын далған оператор туралы хабар ла масын ескере отырып, Пар ла мент Мəжілі сінің депутат-тары «Қазақстан Республи касының пошта байланысы жəне пошта операторларының қызметін рет теу саласындағы нор-маларын Дүниежүзілік пош та одағы акті лерінің нормаларымен үйлес тіру мəселелері бойынша Қа зақ стандағы

кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толық тырулар енгізу туралы» заң жобасына бастамашылық етті. Атал ған заң жобасы Қазақстан Рес публикасының «Пошта туралы» Заңына тиісті өзгерістер енгізуді қарастырады. Қазіргі кезде ел Үкіметінің ұйғарымы алынып, заң жоба-сы Парламенттің Мəжілісіне жіберілді. Осыған байланысты заң жобасын жедел түрде қабылдауға көмек қажет.

Отырыс барысында бірқатар мемлекеттік органдардың, «Са мұрық-Қазына» қорының өкілдері сөз сөйледі. МЗЖО, Ақмола, Қара ғанды жəне Павлодар облыс тарының өкілдері өз ой-пікірлерін ортаға салды. Талқылауға «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» газеттерінің бас-шылары да қатысты.

Талқылау қорытындысы бойынша тиісті ұсыным қабылданды.

Тиісті ўсыным ќабылдандыМəжілістің Əлеуметтік-мəдени

даму комитетінің төрайымы Дариға Назар баеваның жетек шілігіндегі өткен кезекті кеңейтілген коми-тет отырысы «Қазпошта» АҚ-тың бүгінгі жағдайы мен болашағы» мəселесіне арналды, деп хабарлады осы палатаның баспасөз қызметі.

Елдің тұтастығы мен бір-лігіне, экономикалық-əлеу-мет тік дамуына сүбелі үлес қосып отырған «Нұр Отан» пар тиясының құрылғанына да 15 жыл толып отыр. Бұл сая-си ұйымның қазіргі атқарып келе жатқан жұмыстары, сөз жоқ, менің жеке қызметіммен қатар, саяси көзқарасым қалып-тасуының баспалдағы бол-ды десем, артық айтқандық емес. Партияның соңғы съезіне қатысар алдында Көкшетау өңіріндегі «Сұңқар» демалыс-сауықтыру лагерінде «Жастар–Отанға» жобасына қатынасып, арнайы іріктеуден өткен бо-латынмын. Нəтижесінде пар-тия ның тарихи съезінде көп наза рына ұсынылған Саяси доктринаның қабылдану сəтінде көппен бірге өз үнімді қосып, қолдап дауыс бердім. Жалпы, партия тарихында тұңғыш рет жасотандықтардың съезге қатынасуы мен секілді көптеген жасқа қанат бітірді.

Күн өткен сайын дамып, өрлеу бағытына түскен елімізде қабылданған бұл Доктринаның алдыңғы құжаттар секілді елдікті көздеп, баянды болашақ үшін жұмыс істейтін құжат екеніне көз жеткіздік. Осы

құжат қабылданар сəтте Елбасы еліміздің əр өңірінен келген аза-маттармен қатар, арнайы делегат ретінде шақырылған 300-дің үстіндегі жасқа ерен міндеттер жүктеді. Бұл ел жастарына көрсетілген құрметпен қатар, жауапкершілігі терең, байла-мы берік сенім деп санаймын. Ұлтының ұлы болашағы үшін өзіне аманат етіп жүктелген елін Мəңгілік Елге айналды-ру жолында азаматтықтың биік үлгісін көрсеткен Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевпен бетпе-бет кездесіп, ел тағдыры біздің қолымызда екенін тағы бір мəрте есімізге салып қана қоймай, ерінбей еңбек етуге, жалықпай білім алуға шақырды.

Біздің Отанымыз біреу – ол қасиетті Қазақстан екенін жады-мыздан шығармай, соның жо-лында тер төгіп, бабалар аңсаған асыл мұратын жүзеге асыру – біздің міндетіміз. Өз сөзінде Президент: «Жастар – біздің алтын қорымыз», деп ерекше атап өтті. Елбасы айтқандай, жас қазақстандықтардың партияның, жалпы Отанымыздың бағдарын қолдауы жəне 2050 жылға дейінгі мерзімге арналған бағдарламаны жүзеге асыруға кеңінен қатысуы тарихи,

моральдық, тұрақтандырушы зор мəнге ие. Президент, сондай-ақ, жастар саясаты бойынша жүктелген тапсырмалардың толық орындалмай отырғанын да сынға алды. «Үкімет 2020 жылға дейінгі Жастар саясаты тұжырымдамасын бекітті. Алайда, оны жүзеге асыру іс-шаралары бойынша қаржыландырудың к ө л е м і а н ы қ т а л м а ғ а н . Барлығы бағдарламалардың əкімшіліктеріне келісілген шек бойынша берілген. Ал бұл шек қаражат тұтынушыға жете ме, жоқ па, белгісіз. Тағы бір мы-сал, менің тапсырмам бойынша Білім жəне ғылым министрлігі «Жастар» ғылыми-зерттеу орталығын құрды. Алайда, қаржыландырудың жоқтығынан бұл да толыққанды жұмыс істей алмай отыр», деген Мемлекет басшысы өңірлерде жастар ресурстық орталықтарын құру жұмысының созылып кеткендігін, оны жедел арада жүзеге асы-руды ел Үкіметіне қатаң тап-сырды. Осыдан-ақ Елбасының жастар тағдырына бейжай қарамайтынына тағы бір мəрте көз жеткізе түстік.

Б і з ү ш і н о с ы н д а й жұмыстарды атқарып отырған Мемлекет басшысының əкелік

қамқорлығына менің заман-дастырым өз алғыс сезімдерін білдірді. Қазақстан халқының ерлік пен бірліктің үлгісін көрсеткендігіне өткен тарихы-мыздан айқын көз жеткіземіз. «Біз бабаларымыз сан ғасырлар бойы аңсаған арманға қол жеткізгенімізді мақтан ете білуіміз керек. Ұлтымыздың ұлы тарихының жаңа тарауы қуатты да табысты тəуелсіз мемлекеттің шежіресі болып жазылуда. Айтатын сөз біреу-ақ: елдің бірлігі – қазақтың бірлігі», деген Мемлекет басшысының батыл бастамаларын біз, жастар қашанда қолдауға дайынбыз.

Мемлекетте жүзеге асырылып келе жатқан баянды бастамалар мен іргелі істер біздер үшін, кемел келешек үшін жасалуда екенін жақсы түсінеміз. Олай болса, партияның жаңадан қабылданған құжатында көрсетілген оң баста-маларды бірге жүзеге асыруға индерлік жастар да əрқашан дай-ын. Ендеше, іске сəт!

Сұңқар КӨШЕКОВ,Индер аудандық «Жас Отан»

жастар қанатының атқарушы хатшысы.

Атырау облысы.

Ќолдауєа ќашанда дайынбыз

(Соңы. Басы 1-бетте).

(Соңы. Басы 1-бетте).

Кеше Премьер-Министрдің орын-басары – Индустрия жəне жаңа тех-нологиялар министрі Əсет Исекешев Шығыс Қазақстан облысындағы жұ мыс сапарын «Азия-Авто Қазақ-стан» зауытынан бастады. Вице-премьер жылына 120 мың автокөлік шығаруға қуаты жететін зауыт пен автобөлшектер өндіретін техно-парк құрылысымен танысты. «Азия-Авто» аталған жобаны «Рено-Нис-сан» альянсымен бірігіп жүзеге асы руда. Жоба құны – 74,5 млрд. теңге. Оның ішінде 14,5 млрд. – өз қаржысы болса, қалған бөлігі Еу-ра зия даму банкі мен Еуропа қайта құру жəне даму банкінің займ дары. Бұл нысанды келесі жылы пай-далануға беру жоспарланған. Сол кезде 4 мың тұрақты жұмыс орны құрылмақ. Өнімнің жартысы экс-портқа шығарылады.

Тағы бір инвестициялық жоба – титан құймаларын өндіретін «ПОСУК Титаниум» ЖШС. Бұл жоба ны жергілікті титан-магний ком-бинаты корейлік əріптестерімен бірге жүзеге асыруда. Құны – 7,384 млрд. теңге. Жоба жетекшілерінің айтуын-ша, зауыт 2016 жылы іске қосылады.

Ə.Исекешев Мемлекет бас шы-сының тапсырмасына сəйкес, Үкі-меттің өңдеуші өнеркəсіпке, əсі ресе титан-магний комбинатына ше тел-дік инвестицияны тікелей тарту жұмыстарын жандандыруға кіріс-кенін жеткізді.

– Біз, индустриялық-инно ва-ция лық жобалар үшін əлемдік

бəсе келестіктің артуы инвесторлар-ды тартудың жаңа шешімдерін із-дес тіруді қажет ететінін көріп отыр-мыз. Бұл – инвестициялық климатты жақсартудан ғана тұрмайды, оны-мен бірге трансұлттық компания-лар арасынан белді компания-ин-весторларды тарту мəселелерін де қамтиды. Бұл үшін қазір Үкіметте инвесторларға арналған жаңа ынта-ландыру пакеті талқыланып жатыр, – деді ол.

Өндіріс алаңдарын аралап болған соң Ə.Исекешев пен өңір басшы-сы Бердібек Сапарбаев үдемелі ин-дустриялық-инновациялық даму қорытындылары жəне индус трия-ландырудың екінші бесжылдығының басымдықтарын саралаған жиын өткізді.

– Шығыс Қазақстан – еліміздің металлургиялық орталықтарының бірі. Соңғы кезде өңірде машина жасау саласы жедел дамып келеді. Соны мен бірге облыстың дамуы на жаңа серпін беретін өзге де сек тор-ларды сараптау қажет, – деді Ə.Исе-кешев.

Премьер-Министрдің орынбаса-ры Индустрияландыру картасы жо-баларының толық қуатында жұмыс істеуі , сондай-ақ, жоба сапа-сының жоғары болуы өте маңыз-ды мəселе екенін атап өтті. Индус-трияландыру картасы шеңберінде 4 жылда жалпы сомасы 190,7 млрд. теңгеге 37 жоба іске қосылды. 3,7 мың жұмыс орны құрылды. Биыл тағы 14 жобаны жүзеге асырып, 1,5

мың жұмыс орнын құру жоспарла-нып отыр.

Жиынның қорытындысында екі құжатқа қол қойылды. Шығыс Қазақстан облысы əкімдігі мен Индустрия жəне жаңа технология-лар министрлігі туризм саласындағы əріптестікті дамыту туралы, сондай-ақ аталған министрлік пен «ҚазЦинк» ЖШС геология саласындағы əріп тес-тікті дамыту жөніндегі меморандум-дар қабылдады. Бұл құжаттар «Үлкен Алтай – Орталық Азиядағы бірегей кенді аймақ» жобасын жүзеге асыру шеңберінде Шы ғыс Қазақстан ау-мағындағы мине ралды-шикізаттық базаны ұлғай ту жəне геологиялық барлау бағдарламасының тиімділігін арттыруға бағытталған.

Меморандумға сəйкес, «Қаз-Цинк» кəсіпорны 2014-2018 жыл дар аралығында бес жыл бойы 15 млрд. теңгеден кем емес қаржыға Қазақстан территория сында геологиялық барлау жұмыстарын жүргізуді қаржылан-дыру міндетін алды. Геология лық барлау жұмыстарын жүргізу үшін министрлік геология жəне жер қой-науын пайдалану комитетімен бірге Кенді Алтайдағы жер қойнауын пай-далану құқын қамтамасыз етеді.

«ҚазЦинк» жəне «Рио Тинто» кə сіп орындарымен келісімге сəйкес, ал дағы жылдары геологиялық барлау жұмыстарына 30 млрд. теңгеге жуық қаражат құю жоспарланып отыр.

Үкімет басшысының орынбаса-ры жұмыс сапарының соңында Шы-ғыс Қазақстанның туристік мүм-кіндіктері көрсетілген көрме жұ-мысымен танысты.

Думан АНАШ.

ӨСКЕМЕН.

Шыєыста индустриялыќ-инновациялыќ дамудыѕ жаѕа кезеѕі басталады

Осы арада компания былтыр əлеуметтік, демеушілік жəне қайы-рымдылық шараларға 23 млрд. теңге жұмсағанын тілге тиек етті.

Алқа мəжілісінде «Қаз Мұ най-Газ» барлау өндіру» АҚ бас дирек-торы А.Нұрсейітов, бас қар ма төраға-сының орынбасары Д.Тиесов пен Қ.Қабылдин сөз сөй леп, саладағы жұ-мыстардың ине-жібін сабақтап берді.

Баяндамашыларды мұқият тың -даған Үкімет басшысы «Қаз Мұ-найГаз» ҰК» АҚ-та атқарылған жұ-мыс тарға баға бере келіп, жыл қоры-тындысына толық қанағат танғанын жеткізді. Сөйтіп, Ел басы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстанның мұ-най-газ кешені барлық экономика үшін көшбасшы болып табылады жəне басқа салалардың дамуына ықпал етеді» деген сөзін еске сал-ды. Мемлекет басшысының са-лаға жүктеп отырған міндеттеріне тоқталды. «Мемлекет басшысының тапсырмасына сəйкес компания ұйымдастырушылық құрылымды жетiлдiру жұмыстарын қолға алып отыр. Ол корпоративтiк басқарудың

ең соңғы заманауи халықаралық стандарттары жауап беруi тиiс. Бұл жұмысты аяқтау қажет. Жалпы ал-ғанда негiзгi жұмыс жүргiзiлген. Ком пания жаңа құрылым бойынша жұ мыс iстеп жатыр. Осы жылдың шiл де айына дейiн бұл жұмысты аяқтау керек», дедi С.Ахметов.

Айтқандай-ақ, Премьер-Министр мəжіліс барысында Халықтық ІРО-ға да баса назар аударды. Себебі, жа қын уақытта «ҚазМұнайГаз» компанияларының Халықтық IРО-ға шығу мəселесi қаралмақ екен. «Аме рикада əрбiр азамат таң атысы-мен газет сатып алып, өзiнiң акция-ларының қаншалықты өскенiн неме-се төмендегенiн бақы лап отырады. Бiз де бұл деңгей ге жетуімiз қажет. Бiз ендi IРО-ға КЕГОК секілді бас-қа да компанияларымыздың шы-ғуын қарастыратын боламыз. «Қаз-Мұ найГазда» да Халықтық IРО-ға шығуы тиiс компаниялар бар. Оны қарастыруымыз керек», дедi Үкiмет басшысы. Сон дай-ақ, Премьер-Министр сала дағы техникалық ма-мандарды дайындау шарасын да термелеп, сапалы кадр мəселесін тезірек шешу керектігін алға тартты.

Оған қоса, инвесторларға қарата, Қазақстан шикізатын заманауи озық технологияларға басқа-бас алмасуға дайын екенін айтты.

Саладағы геологиялық бар-лау жұмыстарына көңіл аударған Үкімет басшысы, Мұнай жəне газ министрлігімен бірге саланың инвес-ти циялық тартымдылығын арттыру туралы ұсыныс əзірлеуді тапсыр-ды. Мұнымен қатар, инно ва циялық технологияларды енгізу керектігін айтты. Сөйтіп, енді оңай мұнай дəуірі аяқталғанын ескертіп, дамыған елдердің озық тəжірибелерін үйрену кезек күт тірмейтін іс екенін тілге тиек етті. Оған қоса, Үкімет басшы-сы «ҚазМұнайГаз» ғаламат жоба лар-ды іске асыра отырып, əлемнің же-текші мұнай-газ ком па ния ларының қатарына қосыла алатынына сенім білдірді.

Отандық мұнай-газ ком па ния -ларының алдағы міндеттерін бел-гілеп берген С.Ахметов, жұ мыс та-рына табыс тіледі. Сөйтіп, Мем лекет басшысының тапсырмалары мен алдын ала жасалған жоба-жоспар-лар мүлтіксіз орындалуы тиіс екенін айтты.

Сала жўмысы сараланды

(Соңы. Басы 1-бетте).

Ал облыс орталығында өт-кен жəрмеңкеде 70-ке жуық кə-сіпорын 600-дей жұмыс орында-рын ұсынды. Оның ішінде, 400-ге жуық мүгедек жанды оқытып, жұмыс тауып беру мəселесі де шешілмекші. Біздің облыста 30 мыңға жуық мүгедек бар. Қимыл-қозғалысында аздаған қиындық бар демесеңіз, олардың көбі еңбекке жарамды адам-дар. Облыста бұл күндері 1 мың мүгедек қана жұмыспен қам тыл ған. Өңірдегі мүм-кіндігі шектеулі жандардың тең жартысы ауылдық жерлерде тұрады. Облыста «Жұмыспен қамту-2020» жол картасы бағ-дарламасына қатысуға да ба-сымдық берілген. Өткен жылы бағдарлама шеңберінде 5,2 млрд. теңге бөлініп, 1257 адам жұмысқа орналастырылыпты.

Сөйтіп, облыс орта лы ғын-дағы жұмыс берушілер тара-пынан ұйымдастырылған жəр-меңкеге жиналғандардың ара-сында іздеген жұмысын тау-ып, қуа нып қайтып жатқандар да болды. Ал, «Нұр Отан» партия сы жалпы еліміз бойын-ша мүмкіндігі шектеулі 5000 адамды жұмыспен қамтуды ал-дарына мақсат етіп қойыпты. Б.Бай бектің айтуынша, əр об-лыс мүмкіндігі шектеулі 500 адам ға лайықты жұмыс тауып бере алса, онда бұл мақсаттың орын далғаны деуге болады. Партия еліміздегі мүмкіндігі шектеуді жандарды жұмыспен қамтуға айрықша мəн беруде. Елбасы Жолдауы енді біздің қоғамның да өркениет талап-тарына сай мүмкіндік жасап, мүгедек жандарды да қатарға қосып, ортаға алуға шақырады. Бұл жұмыстарға нұротандықтар өз үлесін қосады. Сондай-ақ, партия өз алдына мүмкіндігі шектеулі, денсаулығында мүкісі бар балалар үшін инклюзивті білім беруді кезек күттірмес міндеттердің бірі ретінде қойып отыр. Сондықтан да, жұмыс са-парының алғашқы нысаны диаг-нозы өте ауыр балаларға ме-дициналық-психологиялық жəне педагогикалық тұрғыда кешенді көмек көрсететін «Самал»

оңалту орталығы болды. Орталық Қазақстанның

ре кордтар кітабына оңалту жұмыстарына тұңғыш рет «ға-рыштық» костюмдер техно ло-гия сын пайдаланған орта ретінде кіріп отыр. Жұмыс жасап жатқан ширек ғасыр уақыттан бері мұн-да 4,5 мың бала ем-дом алып, 10 тəрбиеленуші оңалту мен бау-лу үдерістерінен кейін осында заңгер, есепші, психолог, ЭВМ операторы жəне т.б. есебінде жұмыс атқарып, қалып қойған.

Бүгінде «Нұр Отан» партия-сы «Кедергісіз келешек» жоба-сын іске асыруда. Аталған жоба айналысқа енген алғашқы айдың өзінде 500-ден аса мүгедек жан жұмысқа тұрып үлгерді. Жамбыл облысындағы бос жұмыс орын-дары жəрмеңкесінде тағы да мүмкіндігі шектеулі 200 кісі жұ-мысқа тұрды.

Павлодарда партия Төраға-сы ның бірінші орынбасары мү гедек азаматтардың жұ мыс -пен қамтылуы бойынша облыс-та қолға алынып жат қан іс-шаралармен танысып, мүм-кіндігі шектеулі жандар үшін ұйымдастырылған жəрмеңкеге қатысушылармен жолықты.

«Біз жыл сайын 5 мың

мү ге дек жанның жұмысқа орна ласуына қол жеткізуді көздеу деміз. Бүгінде мемлекет, азаматтық сектор, бизнес мүм-кін дігі шектеулі жандарды бел-сенді əлеуметтік ортаға тарту мəселесін бірлесіп шешуі керек. Партия бұл үдерісті үйлестіруге барлық ресурстарын жұмсайтын болады. Партия Доктринасында көрініс тапқан құндылық – ынтымақтастық дегеніміз осы», деп атап өтті Б.Байбек.

Жұмыс сапары барысында партия Төрағасының бірінші орынбасары облыстық жəне қалалық мəслихаттардың де-путаттарымен кездесіп, өңір-лер мен бейнеконференция өткіз ді. Іс-шара барысында «Нұр Отан» фракциясының өңірлер дегі жұмысының күшей-тілуі керектігі баса айтылып, партияның сайлауалды тұғыр-намасы мəселелерінің сарап-шы топтар жиындарында қара-латыны хабарланды.

Күннің екінші жартысында Б.Байбек партияның Павлодар облысындағы филиалының ке-зектен тыс XIV конференция-сына қатысты. Кездесу бары-сында шараға қатысушыларға партия Төрағасының бірінші

орынбасары қазіргі таңда өңірлердегі жұмысқа айрықша көңіл бөлініп отырғандығын атап өтті. Атап айтқанда, бастап мақсат өңірлік филиалдардың тиімділігін арттыру жəне қо-ғамдастықпен жұмыс жүргізіп, жергілікті жер лердегі шынайы ахуалды мониторингтеу екендігі көлденең тартылды.

«Елбасының мемлекеттік бағдарын тиімді іске асыру үшін партия жобалық-мақсаттық əдіске негізделген жаңа жұмыс пішініне көшті. Яғни, соңғы нəтиже мен нақты сайлаушыға анық бағдарлау маңызды сана-лады. 1 наурызда «Нұр Отан» партиясына 15 жыл толады. Бұл еліміздің өсіп-өркендеуі мен əрбір қазақстандықтың əл-ауқатын арттыруға бағытталған нақты қолданбалы істердің жы-лы болады», деді Б.Байбек.

Сондай-ақ, конференцияда пар тияның Павлодар облысы фи лиалының төрағасы болып облыс əкімі Қанат Бозымбаев сай ланды. Б.Байбек облыстық фи лиал басшысына партияның жаңа үлгідегі билетін табыс етті.

Павлодар облысы.

Елдіѕ сенімі бəрінен ќымбат

Шығыс Қазақстанда екінші бесжылдықта трансұлттық ком-паниялармен бірлескен 5 жоба іске қосылады. Бүгінгі күннің өзінде өңірде автокөлік жасауда – «Рено-Ниссан», металлургия-да – əлемдік көшбасшылар санатынан табылатын «Posco», геологиялық барлауда «Рио Тинто» жобалары қолға алынды.

Өңір өмірі

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz 3ЕЛДІК МІНБЕРІ

Күшті, қуатты мемлекеттер ғана ұзақ мерзімдік жоспарлаумен, тұрақты

экономикалық өсіммен айналысады.Н.Назарбаев.

Жаѕа дəуір келбетіXXI ғасырдың басында əлем мемлекеттерінің

ертеңгі күнге қызушылығы өте зор болып тұр. Болашақ мемлекеттерді ғана емес, ұлттарды да, əр отбасыларын да ойландырады. Ал болашақ жайлы ғылым – футурологияның негізін салған неміс əлеу-меттанушысы О.Флехтгеймнің еңбегі 1943 жылы жарияланды. ХХ ғасырдың 60-шы жылдарында ғана көптеген футурологиялық орталықтар пайда болып, олар əлемде шу туғызды. Коммунизмнен бас қа болашақты мойындамайтын коммунистер оған аса құлақ аспады. Коммунистер ғана емес, көптеген мем лекеттік шенеуніктер, мемлекет басшылары да қарсы болды. Себебі, болжаулар мемлекеттердің бағдарламаларымен үйлеспеді. Қалай болғанда да, бүгін футурологтар ХХІ ғасырды тарихшыларға қара ғанда терең біледі. Болжамдық ақпараттар болашақта белгілі бір уақиғаның қашан, қай жер-де, кімнің жасайтынын айтпайды, бірақ қандай про блемалардың алға шығатынын болжайды. Ол демо графиялық, əскери-саяси, экологиялық мəсе-ле лер, интернет жəне ақпарат ықпалы, тағы басқа да проблемалар. Адамзаттың басты мақсаты – қауіп-қатерден аман қалу.

«Бүгін басқара білу – болжай білу» деген қағида өзін мойындатып келеді. Платон болжам-ды «ақылдың көзімен болашаққа үңілу» деген.

Əр мемлекеттің ойланатын тұстары да аз емес. Сондықтан болашақты болжау қашанда оптимистік те, пессимистік те сипатта болып келеді. Бірқатар мемлекеттер сондықтан болашақ жобаларының оптимистік те, пессимистік те сценарийлерін жа-сайды. Оптимистер болашақ бүгінгіден жақсырақ болады, уақыт болашаққа қызмет жасайды десе, пес-симистер болашақ бəрін өз орнына қояды, болашақ жұмбақ деседі. Дегенмен, оптимистер бүгін басым, олар өткеннен сабақ алғанда ғана болашақ жарқын болады деп сенеді. Діни ғалымдар бұйырғаны бо-лады деп түйеді.

Осы кезге дейін де болашақтың əртүрлі жора-малдары ұсынылды. Жаһандану идеологтарының бірқатары казіргі заманда ұлттық мəдениеттер құнсыз дана бастайды да, олардың орнын гибридті, жасанды, «үшінші» бір мəдениеттер басатыны-на назар аударады. Тіпті ұлттық мемлекеттердің де заманы өтеді, олар саяси сахнадан жойылуға таяп қалды делінеді. Олардың экономикалық күш-қуатын трансұлттық компаниялар жұтып алып, дəрменсіз етіп отыр деген сияқты пікірлер айты-луда. Бірте-бірте осылай мемлекет космополиттік мемлекетке ұласады. «Оны кім жасайды?» – де-ген сауалға, ұлтының тілін, мəдениетін, тарихын білмейтін космополиттік элита жасайды деп бол-жайды. Ол болжам да негізсіз емес.

Сондай-ақ, кеңес заманында «Барлық билік Советтерге» дегендей, «Барлық билік нарыққа» деген де ұрандар тасталды, ақша алға шықты. Ешқандай құндылықты қабылдамайтын тұтынушылық психология ақшаны – сөзсіз бас иетін, табынатын киелі затқа, дінге, сенімге ай-налдырды. Адам тіршілігінің бұрынғы бастаула-ры, тірегі бұзыла бастады.

Енді бүгін адамның адамдық, кісілік қасиеттері төңірегінде ойлана бастадық. Мына жаңа заманда адам болу дегенді қалай түсінеміз деген сауалға жауап іздеудеміз. Дегенмен, елдің басын біріктіретін өзекті ой, бір идеяға сұраныстың барлығы да белгілі еді. Адам өмірінің құндылығы теңге мен доллардың ай-ырбас бағасымен өлшенбейтінін, құнды бағыт- бағдардың қажеттілігін ел түсініп келеді. Бұл біздің қоғамның рухани сауыға бастағанын білдіретін нышаны деп қабылдайық.

Елбасы Н.Ə.Назарбаев биылғы Жолдауында «Қазақстан-2050» Стратегиясын нақтылай келе, «Мен қоғамда «Қазақ елінің ұлттық идеясы қан-дай болуы керек?» деген сауал жиі талқыға түсе ті-нін көріп жүрмін. Біз үшін болашағымызға бағ дар ететін, ұлтты ұйыстырып, ұлы мақсаттарға жете-лейтін идея бар. Ол – Мəңгілік Ел идеясы» – деді.

Өткен 22 жылда Қазақстан дамудың өзіндік жолын қалыптастырды, толып жатқан іс тынды-рылды, елдің ертеңіне, болашағына сенім орнады. Енді Президент тапсырмасымен Үкімет, ғалымдар, кəсіби мамандар бүгінгі заманның күнгейі мен теріскейін, жаһанданудың қайшылықтары мен оңтайлы тұстарын, жаңаша геосаяси жағдайдың нақты ықпалын есепке ала отырып, елге қауіп-қатердің алдын алатын болашақтың жобасын ұсынып отыр.

Ўлт жəне ўлттыќ идеяМəңгілік Ел – жалпы қазақстандық ортақ

шаңырағымыздың ұлттық идеясы.Н.Назарбаев.

Бұл тұста «ұлт» сөзінің мазмұнын анықтаған жөн.

Бүгінгі əлеуметтік ғылымда «ұлт» ұғымы əр-дайым екі жақты мағынада пайдаланылады:

а) ұлт – тілі, діні, ата-мекені, мəдениеті, дəстүрі, ерекше мінез-құлқы бар қауымдастық.

Осы тұрғыдан келгенде, «ұлт» пен «этнос» ұғымдарының мазмұны бір.

б) саяси мағынасында ұлт мемлекет азамат-тарының бірлігі ретінде қолданылады.

Қазақстан Республикасының Конституциясы ұлт категориясын этникалық мəнінде тарқатады. Мысалы, 14-баптың екінші тармағында «Тегіне, əлеуметтік, лауазымдық жəне мүліктік жағдайына, жынысына, нəсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқа ра-сына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды» – делінген. Сондай-ақ, 19-баптың, 1 тармағында «Əркім өзінің қай ұлтқа, қай партияға жəне қай дінге жататынын өзі анықтауға жəне оны көрсету-көрсетпеуге хақылы» деп түйеді. 20-бапта ұлттық астамшылықты үгіт-теуге жол берілмейтіндігі ескертіледі. Ал Қазақстан халқы, қазақстандықтар туралы сөз болса ұлт ұғымына мемлекеттік мəн береміз. Осыдан келіп «ұлттық табыс», «ұлттық экономика», «ұлттық компания», «ұлттық қауіпсіздік», «ұлттық уни вер-ситет» дегенде біз ұлттық деп этникалық мағы на да емес, мемлекеттік мəнін айтамыз.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.На зар баевты Ұлт көшбасшысы

дегенімізде қазақ тар дың ғана емес,

қазақстандықтардың лидері деп қабыл даймыз. Əлемдік қауымдастықты Біріккен Ұлт тар Ұйымы деп атайды.

Сондықтан «Мəңгілік Ел» ұлттық идеясы – эт-ни калық, тек қазақ ұлтына қатысты емес, барлық қазақстандықтардың басын біріктіретін идея. Əрине, мемлекет құраушы, мəдениет құраушы, мемлекеттік тілдің иесі қазақтардың орны бөлек.

Тағы да бір мəселені айналып өтуге бол-мас. Кеңес тік идеологияда тəрбиеленген ұрпақ «Мəңгілік Ел» ұлттық идеясын үйреншікті мемлекеттік идеология деп те қабылдап қалар. Себебі, біз бір нысаналық бағыт ұстанған мемлекеттік идеологияның ық па лында болып, оның беделі əртүрлі жолдармен, тіпті зорлық-зомбылықпен күшейтілді. Ол идеологияға қарсы тұру түгіл, оның ығында жүрмеудің өзі үрей туғызатындай еді. Идеология мен қоғамдық өмірдің алшақтығы айналып келгенде кеңестік қоғамды əлсіретті.

Біз бүгін ой-пікірлер бəсекелестігі қоғамында өмір сүреміз, идеологиялық плюрализм біздің ата заңымызда бекітілген. Сондықтан біздің қоғам еш қандай идеологияны міндеттемейді. Идео ло-гия лық монизмді, ұлттық, діни менсінбеушілікті, идеологиялық бас бұлтартпайтын қатаң бір тапқа, партияға бағындыруды біз білмейміз. Бірақ əртүрлі қауымдастықтардың (ұлт, диаспоралар, діни бірлестіктер, т. б.) сана-сезімін білдіретін, мүддесін қорғайтын бізде идеология жоқ деуге болмайды. Сондықтан біздің қоғам тұтастай идеологиясыз да, идеологияланған да қоғам емес.

Сонымен бірге, партиялық, ұлттық, діни, таптық, топтық, басқа да мүдделермен үйлесіп жатқан, олардан жоғары тұратын ерекше құндылықтар да бар. Олар «Мəңгілік Ел» идеясын-да толық көрініс алып отыр. Нұрсұлтан Əбішұлы осы жеті құндылықты атап көрсетті.

«Біріншіден, бұл – Қазақстанның тəуелсіздігі жəне Астанасы.

Екіншіден, бұл – қоғамымыздағы ұлттық бірлік, бейбітшілік пен келісім.

Үшіншіден, бұл – зайырлы қоғам жəне жоғары руханият.

Төртіншіден, бұл – индустрияландыру мен инновацияларға негізделген экономикалық өсім.

Бесіншіден, бұл – Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы.

Алтыншыдан, бұл – тарихтың, мəдениет пен тілдің ортақтығы.

Жетіншіден, бұл – еліміздің ұлттық қауіпсіздігі жəне бүкілəлемдік, өңірлік мəселелерді шешуге жаһандық тұрғыдан қатысуы».

«Мəѕгілік Ел» идеясыныѕ тарихи тамыры

Мəңгілік Ел – ата-бабаларымыздың сан мың жылдан бергі асыл арманы.

Н.Назарбаев.Ешкімге тəуелсіз, еркін өмір сүрген, елін жа-

удан азат еткен күллі көне түркі елінің арманы да мəңгілік Ел идеясы болған. Елін тəуелсіз ет-кен Күлтегін батыр халықты байлыққа кенелт-кен: «Жалаңаш халықты тонды, кедей халықты бай қылдым. Аз халықты көп қылдым. Тату елге жақсылық қыл дым», – деп мақтаныш сезіммен баяндаған.

Жоңғар шапқыншылығы жəне Ақтабан-шұбы-рынды алмағайып заманда қазақ ұлттық идея сы-ның бағыт-бағдары айқындалып, отаншылдық, пат риоттық сарыны өзекті ойларға арқау болады. Қожа берген жыраудың «Елім-ай» дастаны ұлттық идеяның негізіне айналды.

Иə, «Ақтабан-шұбырынды, алқа көл сұлама» заманы алты алашқа сын болды. Көрші екі ел, Қытай мен Ресей, қалмаққа қару беріп, қазаққа

айдап салды. Алты алаштың ұлдары қысылтаяң кезеңде сырт дұшпанға алданып, Ресей мен Қытайдың айтқанына еріп, бір-біріне жəрдем бере алмады. Қазаққа күнгей беттен түрікпендер соқтықты, башқұрттар татарларды шапты. Ноғайдан басқалары қазаққа болыспады. Сөйтіп, қандастар жат болды.

Екінші мəселе қазақтың ішкі бірлігі. Н.Назарбаев «Ру мен тайпаға бөліну – ұлттық тұтастықтан айырылудың өте қауіпті түрі» деп орынды айтқан.

Сонымен, елім-ай елдік психологиясы – елді тұтастыратын, үш жүздің басын қосатын, көсем, шешен би сайлайтын, көршімен жауласу үшін емес, татуласу, тіл табыстыратын идея. Қазақ ұйымдасып, тізе қосып, топтасып, əскер құрып, есін жиып, жау ды қазақ ұлттық идеясы түбі жеңді. «Əр пенде өз халқына сенеді екен, Тіршілікте ер ел-жұртын көреді екен» дей келе, Қожаберген жы-рау «қазаққа ұйымшылдық жарасып тұр» дейді.

Адам əлеуетініѕ дамуыБіздің болашаққа барар жолымыз

қазақстандықтардың əлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты.

Н.Назарбаев.Дені сау да білімді, жігерлі де намысты аза-

маттардан тұратын қоғам сөзсіз өмір сүрудің жаңа ілгері жолдарына бастап табысқа жеткізеді. Аса көрнекті əлеуметтанушы, В. И. Ленинмен пікір таластырып, социализм идеясына үлкен күмəн туғызғаны үшін АҚШ-қа жер аударылған Питирим Сорокин 1920 жылы былай деген: «Қай қоғамның да тағдыры ең алдымен, оның мүшелерінің қадір-қасиетіне тəуелді. Өңкей ақымақтар мен қабілетсіз адамдардан тұратын қоғам ешуақытта табысқа жетпейді. Бір топ шайтанға тамаша конституция берсеңіз де онымен бəрібір жақсы қоғам жасай ал-майсыз. Керісінше, дарынды жəне жігерлі адамдар-дан тұратын қоғам ілгері дамыған елге сөзсіз қол жеткізеді». Білім мен парасатқа емес, үстемдік пен күшке сүйенген елдің күйрейтінін болжаған ғалым 89 жасында 1968 жылы дүниеден озды.

Мəңгі Ел болу азаматтардың бойындағы білімі, денсаулығы, кісілігі жəне кəсіби тəжірибесіне бай-ланысты. Сол адамдық қасиеттер елді өрге сүйрейді. Білікті, өзіне өзі сенетін адам көптеген жағдайда қоғам ды дүниеқоңыздықтан, жемқорлықтан қорғай-ды. Білімді, парасатты адам жеке адамға, таныс-та-мырына, ағайын-туысына емес, өз бойындағы қасиетке сенеді.

Соңғы жылдары адам əулетінің даму индексінің үш өлшемнен тұратын жүйесі қалыптасты.

Бірінші – өмір сұру ұзақтығы, екінші көрсеткіш – ересектердің сауаттылығы жəне балалардың мектепке дейінгі мекемелермен жəне мектеппен қамтылуы, үшінші – ішкі жалпы өнімнің жан басына шаққандағы үлесі.

2012 жылдың аяғы мен 2013 жылдың ба-сында БҰҰ-ның адам əлеуеті даму индексі бой-ынша Қазақстан 187 елдің ішінде 69-орында. Бұл сауат ты лық, білім, өмір сүру ұзақтығы жəне тұрмыс деңгей лердің жинақталған көрсеткіші. Адам дамуы индексі бойынша көптеген мемле-кеттер, бұрынғы одақ республикалары, «жоғары деңгейдегі» елдерге жатады. Бұл Эстония (33 орын), Литва (41), Латвия (44), Белоруссия (50), РФ (55), Қазақстан (69), Грузия (72), Украина (78), Əзербайжан (82), Армения (87). «Орташа» деңгейдегі елдер Түрікменстан (102), Молдова (113), Өзбекстан (114), сондай-ақ Қырғызстан мен Тəжікстан 125 орынды бөліседі.

2050 жылғы Қазақстанда ішкі жалпы өнім көлемін жан басына шаққанда 13 мың доллардан 60 мың долларға дейін өсіру көзделуде. Ал өмір сүру ұзақтығын 69 жастан 80 жасқа дейін жеткізу жос парлануда. Бүгін сонымен білімді, дені сау, заңға, əділдікке сенетін азамат тəрбиелеудің маңызы артып отыр. Денің сау, білімді маман болғаныңмен, қоғамда əділеттілік орнамай, заң үстемдік етпесе, бойыңдағы қасиеттеріңді іске асыра алмайсың.

Ќазаќты намысы ќамшыласын

«Мəңгілік Ел» болу біздің өз қолымызда. Бұл үшін өзімізді үнемі қамшылап, ұдайы

ұмтылуымыз керек.Н.Назарбаев.

2013 жылы, ресми деректер бойынша, қазақтар елімізде 65 %-дан асты деп Н.Ə.Назарбаев жари-ялады. БҰҰ өлшемі бойынша, бұл мемлекетіміз ұлттық сипат алды дегенді білдіреді. Бірақ қазақ ұлт болып ұйысты дегенді білдірмейді. Президент ең бастысы, қазақ ұлтының тұтастығын, тіл бірлігін алға тартты.

Тарихи атамекені бар, сол жерде тұрып жатқан ха лықты əлі ұлт деуге болмайды. Миллиондаған қазақ тар бар, біразымыз шетте, жер жағынан тоғы-зын шы орындамыз, бірақ тіліміздің, мəдение тіміз-дің, дініміздің, дəстүріміздің толық иесі емеспіз. Қазақтың статистикалық саны мен сапасының арасы алшақ.

«Мəңгілік Ел» – ұлттық идеясы қазақты жаһан-дану заманында, бір жағынан, өз мұрасын сақтап, өз тарихының иесі болуға итермелесе, екінші жағынан, қазақ жаңаруға, басқадан үйренуге бейімді болу ке-рек. Осы екі үрдісті ұштастыру оңай емес. «Жапония рухы, Батыс технологиясы» («Японский дух», «Западная технология») қағидасын жүзеге асырып, жапондықтар өз мəдениетін сақтап дамытуда. Бұл қағиданы басқа да Оңтүстік Азия мемлекеттері басшылыққа алуда. Олардың ұстанымы: «Ойың əр жақты, əрекетің дəл, нақты болсын» («думай гло-бально, действуй локально»).

Дамыған елдер қазақ сияқты халықты белгілі бір санаулы өндіріске ғана бейімдеп, əлем елдерін дамыған жəне дамымаған деп жікке бөліп, соңғыларын тəуелді етіп қойып, тауар өндіре алмайтын кемшін ұлттардың сұранысын қанағаттандыру – көнеден келе жатқан саясат.

Елбасы Н.Ə.Назарбаев Қазақстан тауар-лары мен қызметтерінің озық халықаралық стандарттардың деңгейіне шығуын басты мақсат етіп қойып отыр. Себебі, елімізде соңғы жылда-ры терең де күрделі өзгерістер жүріп жатқанымен, экономикалық саладағы келбетімізді анықтап, дамыған елдердің ортасынан өз орнымызды алуға енді бағыт ұстандық. Жаһандану тұсында тауарлар, ақша шексіз алмасқан тұста ұлт туралы көзқарас та өзгеруде, жаңа теориялар пайда болуда. Ұлт дегеніміз бүгін тілдік, мəдени, діни қауымдастық қана емес, ол бренд, оның бəсекелестікке сай өн-діретін тауары. Ұлттық мемлекет сол тауарды өндіретін корпорация ғана. Бұл тео рия мен келісейік не келіспейік, мəселе онда емес, ұлттың беделі, жақсы аты (имиджі) оның өндіретін тауарларымен де өлшенетіні анық, ал ол өлшем ұлттың халықтар арасындағы орнын, беделін анықтайтыны ақиқат. Бренд тауар шығарған мемлекеттің тауарымен бірге оның тарихы, дəстүрі, ұлттық мəдениеті бірге тарайды.

“Малым жанымның садағасы, жаным арымның садағасы” дейтін қазаққа ақша, дү ние аса құндылық болмаған. Социалистік идеология да байлықты қолдамады. Біздің халық тым қанағатшыл, жаманнан жоғары, жақсыдан төмендеу дегендей өмірге бейімделген. Əсіресе, ауыл халқы. Кедей болса да ненің жетіспейтінінен гөрі, қолда барға риза. Қарапайым қазақтың бірқатары байлыққа да, байларға да үлкен күдікпен қарайды. Байлыққа тек ұрлықпен, та-лан-таражбен қол жеткізуге болады деп есептейді. Одан қалса пара алып, жемқор лық жолмен, басқа да ұрлық жолдармен жетуге болады деп ойлайды. Оларды еңбекқор, ізденгіш, дарынды, кейде жолы болғыш байлар да бар деп сендіру қиын.

Жаһандану заманында қазақтық дəстүрімізді сақтай біліп, Батыстың кейбір қағида ларынан үйренуге тура келеді. Қазақты дарақы мінезден арылту, қайта тəрбиелеу міндеті тұр. Бүгінгі жас ұрпақтың кейбіреулері өз еңбегімен табыс табуға, іскерлікке бейімделуде. Ақшаны мақсатқа сəйкес

орынды жұмсау, дүние-мүліктің қадірін түсіну, еңбекті қасиет тұтатындар енді көбеюде.

З а м а н қ а з а қ т ы ң п с и х о л о г и я с ы н , өмірге көзқара сын өзгертуді талап етеді, жалпақшешейлікті көтер мейді. Себебі, жаһандану тұсында бəсекелестік өрши түседі, арпалыс, талас, мемлекеттер тіпті жауласуға дейін барып жатыр. Уақыт іске жан-тəнімен берілуді, тиянақтылықты талап етіп отыр. Не нəрсені болса да ұқыпты пай-далану, шығынды азайту, ақшаны тиімді жұмсау, мем лекет экономикасында, үй тіршілігінде де ысырапқа жол бермеу, тиімсіз, пайдасыз іске үйір болмау ғана игілікке жеткізеді. Қазір «артық байлық не керек, денсау болса болды» деп əндету нарық заманына үйлеспейді. Байлық, қаржы – денсаулықтың көзі, ақшалы адам сүйген асын ішеді, қалаған жерінде демалады, таңдаған жеріне барып емделеді. Сондай-ақ, денсаулықтың өзі де байлық, дені сау адам ғана табыс табады, кредитін төлейді. Дəулетті де жəне деніміз де сау ұлт болу-ымыз керек.

Ұлттық мамандар дайындау – қасиетті іс. «Кадры решают все» деп тегін айтылмаған. Кадрлар – біздің ертеңіміз. Əрбір жоғары оқу орны – ұлттық кадрлар дайындайтын ұстахана. Басқалардың қолынан келген іс қазақтардың да қолынан келеді. Басқалардың білгенін біз де біле аламыз. Біз өзіміздің бағамызды білуіміз керек.

Мəселе кадрлар сабақтастығында. Қай заманда да аға ұрпақ тарихи сахнадан кеткенде, олардың орнына дайындығы мықты, тəрбие жағынан шыныққан ниеті бір жастар келеді. Сондықтан бүгін басқару саласындағы азаматтарды іріктеу, дайындау, зерек мамандарды қолдау қажет. Жастар əлі жетілген жоқ деп, жоғары биліктен шеттетуге дұрыс болмас, жетілмеген тұстарын өмірдің өзі пісіп жетілдіреді.

Қазақтың бір-бірін қолдауы ұлттық менмен-шілдік емес. Егер тамыр-таныстық қазаққа пай-да келтіретін білімді, іскер, лайықты адамдарды қолдайтын болса, ол дұрыс, одан қазақ ұтылмайды. Біздің ұлтшылдығымыз – патриотизм, қазақтың мəртебесін өсіру. Өзін сыйламаған ұлт басқаны да құрметтей алмайды. Өз жанына білімді қазақтарды тарту, тегі бір, тілі бір адами орта жасау бізге тиімді.

Басқа ұлт өкілдерін мемлекеттік қызметке тарту дұрыс, оларды еліміздің қамын ойлайтын азаматтар етіп тəрбиелеу, қазақтың тілін үйрету біздің парызымыз. Қазақты менсінбейтін кейбір ұлыдержавалық тəкаппар жерлестерімізге олар-ды қарсы қойып, нигилистермен күресті қазақтар жүргізуі керек. Бұл əлемдік тəжірибе, оны біздің оралмандар жақсы біледі.

Ақпарат құралдары, баспасөз, радио, теле-дидар, кино – қазақ ұлтына қызмет жасауға тиісті. Əрбір мəселенің төңірегінде қазақ ұлтына пайдалы қоғамдық пікір туғызып отыру керек. Қазақ мəселесін жиі көтеріп, əсіресе, басқа ұлт өкілдеріне қазақтың отарлауға, қуғын-сүргінге, кемсітушілікке ұшырағандығын, азапты көп шеккендігін, бүгін соның орнын толтыруға тырысатынын айтуымыз дұрыс. Диаспоралардың тағдыры тарихи отанда-рында шешіліп жатқандығын баса айтайық. Қазақтардың көбі əлі де ауылдық жерде даладағы əжетханаға барып, көмір, тезек жағып күн көріп отырғанын диаспора өкілдері білсін. Сонымен бірге, еліміздегі диаспоралардың іс-əрекетінен, ниетінен, қоғам хабардар болып отыруға тиісті.

Тарихымызды білу парыз. Тарихын білмеген халық тастанды бала сияқты: талай халықтар мақұрым болып тарихынан, дəстүрінен, тілінен айырылды. Сонымен бірге, еліміздегі диаспо-раларды қазақ тарихын білуге, бірте-бірте өз тілімізге, өз ортамызға сіңіруге еңбек еткен жөн. Олар түбінде не еліне оралады, не сіңісіп кетеді.

Басқа тілге ауысқан, басқа дінге өткен, əртүрлі партияға, руға, жүзге бөлінген, бірақ тегі бір, қаны бір қазақтардың басын, қазақ тілі, қазақ мəдениеті, мұсылман діні негізінде бірігу қажеттігі туып отыр. Қазақтың бірлігі біздің мақсатымыз, сонымен бірге ол Мəңгі Ел мақсатына жетудің жолы.

Əр ұлт өз бақытын өз қолымен жасайды. Сондықтан қазақтың ертеңін ең алдымен, қазақ қана ойлауы керек. Ақшалы, жоғары еңбек ақы төленетін жұмыстарға қазақтардың ұмтылуы дұрыс. Айналып келгенде бұл ұлттың табысы, қаржылыларды да күндемейік. Бірақ табыс адал еңбекпен, термен келетін болсын. Тер – ең қымбат жанармай.

Мəңгілік Ел жолында жеңіс əр уақытта қолға тие бермес, күте білу, төзімділік таныту – біздің парызымыз. Нұрсұлтан Əбішұлы айтқандай, «ешбір секіріске, жөнсіз сынақ пен авантюризм-ге жол беруге болмайды». Біз бірден олжаға, молшылыққа жете алмаймыз, мысықтабандап, жылдан-жылға ақырын басып алға ұмтыламыз, əрбір игілікті іс ол да ілгері қадам, ол да жеңіс. Бізге дөрекілік, анайы турашылдық жараспайды, икемділік, сабырлық тиімді.

Тұрмыс жақсарған сайын қазақтар арасын-да то ғы шарлық психология, ұлттық селқостық, нем кет тілік белең алып келеді, сонымен бірге кейбір жер лес теріміздің арасында кеңес за-манынан қанға сіңген ұлыдержавалық ұлттық амбиция, менмендік те көрі ніс ала бастады. Оларға қазақ мəселесі уақытша нау қан дық мəселе болып көрінеді. Бүгін біз кеңестік үрдіс-ке оралғандаймыз. Ұлтаралық қатынастардың қазақстандық моделін, үлгісін таптық деп, мəселені үзілді-кесілді шешілгендей көреміз. Осы жағдайда екінші үрдіс – қорғаныш үрдісі де күшейіп, патриоттық, ұлттық топтар арасында ни-гилизмге, астамшылыққа, тоғышарлыққа заңды қарсылық туып, ұлттық энергия шоғырланып, күш жинады. Біздің ұлы мерекеміз – Тəуелсіздіктің де жаңа жылдың көлеңкесінде қалғаны қазақ халқын бүгін ойландырып отыр. Қазақстан мереке күндері көп елдердің қатарында. Мүмкін екі жаңа жылды тойлау бізге артық та болар. Рождествоны тойлаумен шектелсек те болар еді.

Ұлттық немкеттілік, менмендік пен ұлттық пат рио тизмнің үрдістерін өркениеттік арнаға икемдеп, «Мəңгілік Ел» ұлттық идеясымен үйлесім табу, ала уыздықтан сақтап, Қазақстан жолын берекелі етеді.

«Мəңгілік Ел» идеясы бізді шындыққа тура қарауға, қайсарлыққа, табандылыққа, қазақты əрбір істе көшбасшы болуға, ар-абырой сақтап, Ел намысын қорғауға жетелейді.

«Ґткенніѕ алдында басыѕды иіп, болашаќтыѕ алдында білегіѕді сыбан!» – дейтін заман туды

Амангелді АЙТАЛЫ,Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінің профессоры, философия ғылымдарының докторы.

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz4 ОЙТҰМАР

Құрметті Қайрат! Осы бір хатты жазарымды

да, жазбасымды да білмей ұзақ ойландым. Əуелде жазайын деп қолыма қалам да алған едім. Кейін бұл ойымнан айнып та қалғаным болды. Өйткені, лау-азымды азаматқа жазған бұл ха-тым қалай қабылданар екен деп бір бастаған хатымды аяқтамай тастап та кетіп, сонан соң екі-үш мəрте қайра жалғастыруға отырғаным да болды. Енді не де болса, осы хатымды аяқтауға бекіндім.

Сіздің «Егемен Қазақстан» газетіндегі (21 желтоқсан, 2013 жыл) «Художественная лите-ратура» баспасының директо-ры Георгий Пряхинмен «Əкем дұрыс айтқан екен...» атты сұхбатыңыздағы «Біз кейде пікір таластырған мəселелердің бəрінде əкем дұрыс айтқан е к е н . . . О д а н к е ш і р і м сұраймын...» деп айтқаныңыз, бəлкім, жалғыз менің ғана емес, менен басқа тағы да біраз жандардың əкеге деген жүрек сезімдерін дір еткізген шығар деп ойлаймын.

Мен сіздің əкеңіз Немат Ке лім бетовтің есімін ерте-рек естіген едім. Өйткені, біз-дің ұрпақ кітапты байлық деп білген, тек қана кітап оқып, сол кітапты оқу үшін кітап-хана ларды, кітап жинау үшін кітап дүкендерін ғана жаға-лап өстік қой. Құдайға шү кір, бүгінгінің заманы мен ада-мының өлшемімен салысты-рар болсақ, дүние-мүлкімізбен бү гінгі осы заманға тақырлау келсек те, өзіміздің жан дүние-міздің байлығына масаттанып, соған тойып, сонымен ешбір алаңсыз рахат күй кешіп жа-тырмыз.

Əне бір жылдары əкеңіздің

«Ұлыма хат» деген үлкен бір жүректің сезімімен жазылған жан сырын «Егемен Қазақстан» газетінен оқып, тебіреністі сəтті бастан кешірген едім. Əуелде бұл баяғы белгілі педа-гог Василий Сухомлинскийдің «Письма к сыну», одан кейін халқымыздың Əзағасы атанған Əзілхан Нұршайықовтың «Ұлы-ма хат» үлгісінде жазылған дүние шығар, көз жүгіртіп қана қоя салармын деп едім, мына хат дүниеден озып кеткен тап менің өз əкемнің маған арнап жазып кеткен хатындай сезіліп жүре бергені болды. Бас алмай оқыдым да, менің де əкемнің өсиеті мен өз ұрпақтарына де-ген махаббаты мен тілеуқор ниеті мен жүрегі де осындай болар деп жаныма түйген едім.

Құдай біледі, сіздің əкеңіз-дің сол хатын жалғыз мен ғана емес шығармын, көкірегі ояу талайлардың өз əкесінің ха-тындай иеленіп алғандары да бар болар. Осы бір ойым ды сіздің «Қарттықтың артық-шылығы жастық шақта бол-майтын даналық пен өмірлік тəжірибе. Осы даналық дəріс-терін əкем маған ғана емес, жалпы, жас буынға жеткізгісі

келді» деп айтып отырған та-маша ойыңызбен орайластыра кеткенді жөн санадым.

Сіздің əкеңіздің сол «Ұлыма хаты» өмір көрген, тек сол өмірді көріп қана қоймай, сол өмірдің мəні мен мағынасын тереңінен түсіне білген, өмірдің не екендігін бар жан дүниесімен тани білген адамның айтары еді де, мына өмірдің бар байлығы да, тамыры да өз кіндігімен жалғасар ұрпағы екендігін, бы-лайша айтқанда, өмір дегеніңіз, өз соңымызда қалар ұрпақ екендігін тамаша түйген де бо-латын.

«Əкем дұрыс айтқан екен...», – деген бірауыз сөзіңізбен жан дүниемнің өзіме ғана бей мəлім түпкірінде жатқан мұңым ды қозғадыңыз да, сол мұң ке-ліп менің де өз əкеме деген сағынышымның шоғын қай ра бір үрлеп, ой-санамның əлем-тапы рығын шығарғаны бар. Əри не, сіз де, біз де өз əкеміз ден кешірім сұрайтындай жай бір балалығымыз болмаса, сонша-лықты бір басбұзарлық пен бейбастақтық жасай да қой ған жоқ шығармыз. Алайда, бəл-кім сол балалығымыз үшін де кешірім сұрағанымыз да аб-зал болар! Дегенмен, сіздің «əкемнен кешірім сұраймын» деген сөзіңіздің түп-төркінінде əкеге деген перзенттік ізгі құрмет, əкеге деген перзенттік мəңгілік сағыныш, əкеге деген өз ұрпағының мəңгілік тағзымы жатқандығын аңдадым. Шіркін, əр бала, əр перзент атаулы өз əкесінің алдындағы мейлі ол ерте бола ма, мейлі ол кеш бола ма, кінəсі болды ма, болған жоқ па, əйтеуір, осылайша өз кешірімін бір сұрап тұрса ғой! Сіз мені осы бір ойларға алып келдіңіз. Сонан кейін қайран

да қайран өз əкемнен мен де кешірім сұрадым!

Қайран біздің əкелер! Не көрмеді? Қандай азапты тарт-пады дейсіз? Бейнетпен өткен əке өміріне енді келіп зер салғандаймыз. Ауыр жұмыс, ауыр тұрмыс. Менің əкем өзінің екі бірдей туған ағасымен, екі бірдей туған інілерімен соғысқа аттанып, тек қана қара шаңыраққа бір өзінің ғана аман оралғандығын ойласам, осы күндері көкірегімді мұң басады. Қайран əкем үшін қанды май-дан даласындағы қырғыннан оралмаған өзiнiң төрт бiрдей туған бауыры – екі ағасы мен екі інісінің қайғысы мен қасiретiн көтеру, əрине, оңай болмағаны анық. Ол да ешнəрсе емес қой, оның үстіне кешегі байдың, қажының баласы деген қара таңбалап тастаған кеңестік қоғамның сенімсіздігі мен аңдуы азаптың азабы болған еді.

Жеңiс күнi жұрт той той-лап жатқанда əкем ешқайда шықпай жатып қалатын. Аяғын басып жүре алғанымен əкемнің жүрегі сал болып, сағынышпен сарғайып жатып алатын. Əкем егілетін жəне де ауыр-ау-ыр күр сінетін еді. Əкемiзбен

бiрге бiз де егiлетiнбiз, бiз де күрсінетінбіз.

– Барып дұға қылайын де-сем, қа бірі жоқ, оқиын десем, хаты жоқ бауырларымның, – деп егiлетiн қайран əкем.

Кей-кейде «Олар тiрi, келiп қалады. Мен өліп қалып, олар үйге келіп қалса, сен-дер танымай қалып жүрер ме екенсіңдер?!» – деп əкем ауыр күрсініп, бізге осыны айтатын да, екі ағасы мен екі інісінің түр-түсін, біздің қайсымыздың солардың қайсысына ұқсай тын-дығымызды көзi жұмылғанша санамызға сіңірумен болды. Өз бауырларын тiрiлер қатарында санап, жыл сайын төртеуiне тиесiлi пiтiр садақасын да өзi берiп жүретiн. Енді ойлап отыр-сам, əкем өз бауырларын май-дан даласында қаза тапты деп ойламаған да болар, бауырла-ры өзі жоқта келіп қалса, біз танымай қала ма деп алаңдаған екен-ау!

Əкемнің осы бір жан күй-зелісі жаныма бататын. Майдан даласынан оралмай жүрген, əкемді зарықтырып қойған ағаларым жайлы нақтылы бiр деректер бар болар деген оймен сол кездегі Кеңестер Одағының Қорғаныс министрлiгiнiң Орта-лық архивiне сұрау салып хат жазуыма да тура келдi. Олардан əкемнің бауырларының қай жылы, қай күні хабарсыз кет-кен діктері жайлы айтылған жау ап хат келді. Əкемнің екі ағасы да, екі інісі де майдан да-ла сынан хабарсыз кеткен екен.

Міне, бір үйдің төрт бірдей азаматының, əкемнің төрт бір-дей бауырының, менің аға-ларымның тағдырлары осылай болған екен. Алайда, Қорғаныс министрлiгiнен алынған осы бiр жан сыздатар қаралы хабарды

əкеме айта алмадым. Бұл жай-ында əкем мүлдем бiлмей өттi дүниеден. Əкемнiң «олар тiрi, келедi əлi, мен жоқта келiп қалса, танымай да қаласыңдар-ау» деп отырар соңғы бiр тəттi үмiтiн үзгiм келмедi. Өмiрдiң түрлi-түрлi қасiретiнен онсыз да мұқалып жүрген, əрi өзiнiң төрт бiрдей туған бауырла-рын зарыға тосқан əке жаны күйзелмесе екен дедiм..

Соғыстан қайтпай жүрген ағала рымның туған елдегi, туған топырақтағы iздерi өшпесiн де-ген ниетпен əке қабірінің ба-сына орнатқан құлпытасқа да төрт ағаларымның атта-рын, Қорғаныс министрлiгiнiң архи вiнен алдырған анықтама бойын ша туған жəне соғыста хабарсыз кеткен жылдарын тасқа қашап, жазғызып қойдым. Міне, бұл менің əкемнің қасіреті мен жан күйзелісі болатын. Өз тіршілігінде ет жүрегімен кө-теріп өткен əкемнің осы бір ауыр қасіретін енді туған жерімдегі əке қабірінің басындағы сол бір құлпытастың қара тасы қас-қайып көтеріп тұр.

Менің де əкем осылайша бұл дүниеден өз үмітін үзбей өт кен жандардың бірі еді.

Үміт тер үзілмесе екен! Адам бала сының үміті дегеніңіз кей-де азырақ қаталдау болса да, кей де күрсінісі көп болса да, мына ғажап та тамаша өмірдің нəзік бір көңіл қылы ғой. Сол бір нəзік көңіл қылына адам тағдыры ілініп тұрғандығын сезіне білу керек те шығар. Соны сезіне алар болсақ, Адам баласы əуелі... иə, əуелі сол адам баласының өзін жылатпас та, құлатпас та еді. Жылап тұрған жəне де жылап жатқан адам баласының көз жасы дегеніңіз сол адам баласының үзіліп түсіп, үзіліп түсіп жатқан, тіпті мүлдем үзілгелі тұрған соңғы бір үміттері екендігін ойлай-мын да, адамның көз жасынан қорқатыным жəне де бар.

Адам баласының бір-біріне деген махаббаты мен сүйіспеншілік сезімдері неге семіп барады? Дүние неге қатыгезденіп барады? Адам баласының сол адам баласына деген, жалпы, мына тіршілікке деген өшпенділігі неге өршіп барады? Мені осы бір жай-лар күйзелтеді, жанымды құлазытады. Егер де əр адам баласы ұрпағының жан дүниесі мен ой əлемі, санасы мен сезімі əке Немат пен бала Қайраттың жан дүниесіндей болып мəңгі байланысып жатса, онда мына дүние дəл бүгінгідей сезімсіз қалмас та еді. Өйткені, əке мен бала, жалпы, ата-ана мен ұрпақ арасындағы жүрек сезімінің жан мен рух байланысында ма-хаббат пен мəңгілік өмір жатыр!

Сіз өз əкеңіз Немат Келім-бетовтің соңында қалған бай мұрасын жинақтап, кітаптарын баспа жүзінен шығартып қана жатқан жоқсыз, сіз өз əкеңізбен осы бір рухани жан байланысыңыз арқылы өз əкеңізге мəңгілік өмір сый-лай білдіңіз. Жəне де мəңгілік өмір сыйлап жатырсыз! Сол əкеңіздің мəңгілік өмірі бүгін өз ұрпағы сізбен мəңгілікке ұласып, мəңгілікке жалғасып бара жатса Немат əкенің осы бір мəңгілік ғұмырын одан кейінгі ұрпақтары да мəңгілік етер деп ұғынамын. «Рухани күш-жігері арқылы қиыншылықтарға мойымай жеңе білген адамдар өмірі үлгі алуға тұрарлық», – дегенді айта отырып, сіз мені əкелеріміз бізді өз қасіреттерімен үнсіз ғана тəрбиелеп жəне де біздің бойымызға сол өз қасіреттерінің қос жанарларындағы өзінен басқаларға мəлімсіздеу мұң-дарымен-ақ адами қасиеттерді сіңірген шығар деген бір ойға алып келдіңіз. Біз де сол өз əкелеріміздің жанарларындағы өмір мұңын айтпай-ақ, қабақ-тарынан үнсіз аңдап, үнсіз тануға дағдыландық. Бəлкім, əкелер қабағындағы сол мұң атаулылар бізді айналадағы мұң мен мұңдылау жандарға сергек қарауға үйреткен де болар. Бəлкім, «рухани күш-жігері арқылы қиыншылықтарға мойы май» соны жеңе білген біздің əкелер өмірі ең əуелі өзі міз ге мəңгі үлгі болып қала да бе рері бар. Бəлкім əкелер мəңгі лігі дегеніңіз де осы бо-лар?!

Қайрат бауыр! «Əкем дұ-рыс айтқан екен...», – дейтін сіз айтқан осы бірауыз сөзді кейін... иə, кейін... соңымыздан айта жүрер саналы ұрпақ берсін барша адам баласына!

Бізді əкелер кешірер деп ойлаймын! Мен осыған сенім-дімін! Өйткені, əкелердің үміті біз едік қой!

Құрметпен,

Жабал ЕРҒАЛИЕВ,жазушы, Қазақстанның

еңбек сіңірген қайраткері, Парламент Сенатының

депутаты.

АСТАНА.

Катардың Доха қаласында қаң-тар дың 27-і мен 2 ақпан аралығында Халықаралық құсбегілер қауым дас-тығының (IAF) 45-кеңесі өтті. Қазақ-станнан бұл ұйымға 2010 жылы «Қыран» республикалық федерациясы мүше бо-лып кірген болатын. Бүгінгі таңда IAF 57 мемлекеттегі 30 мың құсбегінің ба-сын қосатын 87 қауымдастықты бірік-тіріп отыр.

Ертеден келе жатқан əрі көне өнер саналатын аңшылықтың бір түрі – құс бегілік. Алайда, оның тарихы əлі толық жазылып болған жоқ. 2005 жылы қыр күйек айында Абу-Дабиде өткен «Саятшылық: бүкілəлемдік мұра» симпозиумында құсбегіліктің Отанын біреулер моңғол даласы, екіншілері Парсы елі деді. Үшінші біреулері жыртқыш құстарды қолға үйретіп оны-мен саятшылық құру Тұран мен Парсы елдерінде бір мезгілде дүниеге келіп, қатар дамыған дегенді алға тартты. Мəселен, парсы тіліндегі құжаттық де-ректерде жыртқыш құстарды алғаш рет Зороастраға дейін екі мың жыл бұрын Пишдадид (Pishdadid) династиясының патшасы Тахмоорет (Tahmooreth) пайдаланғаны айтылады. Демек, бұл құсбегіліктің тарихын 10 мың жылға дейін ұзартады. Жыртқыш құспен аңшылық құру туралы алғашқы кітап ХІІ ғасырда Парсы елінде Насереддин шахтың тапсырмасы бойынша жазылған көрінеді. Кейін ол ағылшын, француз, неміс тілдеріне аударылған.

Əлемге ақсүйектік, бекзаттық өнер ретінде əйгілі болған құсбегілік Еуропа елдеріне орта ғасырларда ғана тарағанын италиялық Марко Поло, ресейлік Николай Карамзин, поляк Адольф Янушкевич сияқты зерттеушілердің жазбаларынан аңғару қиын емес. Əсіресе, 1254-1324 жылдары өмір сүрген Құбылай ханның қол астын-да 15 жыл қызмет еткен жиһангер Марко Полоның пизалық жазушы Рустичелло жарыққа шығарған естелігін ерекше атап өтуге болады. Ол Құбылай ханның саятшылық мақсатында қолға үйреткен 500 аң сұңқары мен өзге де қыран құстары болғанын жəне оларды баптай-тын 10 мың құсбегісі болғанын тамсана жазады. Тарихта сондай-ақ, Шыңғыс ханның 3 мың бүркіт, 2 мың қаршыға, 12 мың сұңқары болғаны, ал қазіргі қазақ даласында билік құрған хандардың арасында Жошының 3 мың, Абылай 500 бүркіт пен 300 қаршыға мен сұңқар ұстағаны туралы деректер сақталған. Өкінішке орай, ресейлік жəне кеңестік отарлық дəуірлерде қазақ халқының құсбегілік өнерін зерттеуге ғалымдар тарапынан жеткілікті деңгейде мəн берілген жоқ. Бұл өзге халықтарға қарағанда көшпенді өмір салтынан ұзақ уақыт бойы қол үзбеуіне байланысты қазақ даласында айтарлықтай жоғары деңгейде дамыған аталмыш өнер түрінің көптеген құндылықтарының ұмыт қалуына өз əсерін тигізді.

Қазір жыртқыш құстарды сəн үшін ұстайтындар мен оны саяхатшылардың көзбен көріп, қолмен ұстауына мүмкіндік беру арқылы табыс көзіне айналдырушылар саны жыл сайын өсіп келе жатыр. Осыған орай қыран құстардың заңсыз саудасы қызып тұр. «Көшпенділер мұрасы» халықаралық қоғамдық қорының президенті Сейдомар Батыржанның айтуынша, осыған орай еліміздегі киелі құстарымыздың ұясынан балапан өрбітуі күрт азайып кеткен көрінеді. Оңай олжаға құныққандар киелі құсты аңдып жүріп, қанаты жетілмей жатып балапанын қолды етеді екен. Сондықтан олар құсбегі Руслан Абылдың бастамасы бойынша, бүркіт мекендейтін жерлерді аралап, картаға түсіріп, қай жерде ұясы болса оны орман инспекторларына хабарлайды екен. Мақсат – бүркіт балапандарының көк аспанға көтерілмей жатып қолды

болуына тосқауыл қою. Мəселен, был-тыр маусым айында Райымбек ауда-нын аралаған кезде олар 15-тей ұяны анықтаған. Оның бесеуінде бүркіттің балапан басқаны анықталғанымен, оңай олжа іздегендер онда бірде-бір балапанды қалдырмапты. Оған дейін мамыр айында Кербұлақ ауданындағы Малайсары шыңынан бүркіттің 15 ұясын тапқанымен, жетеуінде құс патшасының ұрпақ өрбіткен белгісі анықталғанымен, онда да балапандар қолды болғаны анықталған.

«Бүркіт балапанын Кербұлақта мамырдың аяғында, ал Райымбек ауда-нында маусымның аяғында ұшырады. Сондықтан балапандар ұшып кетті деу-ге еш негіз жоқ. Сондай-ақ, біз болған жердің бəрінде автомашина іздері бар. Бұл да біздің сөзімізге айғақ бола ала-ды. Бүркіт ұя басқан кезде орман инс-пекторлары оны үш-ақ мəрте бақылай алады. Сол себепті, көзден таса жерде оңай олжа іздегендер арам ойын еш қиындықсыз жүзеге асырады», деген Сейдомар Батыржан браконьерлердің бұл əрекетінен жергілікті тұрғындар да хабардар екенін жеткізді. Оның сөзіне қарағанда, мемлекеттік рəмізде бейне-ленген құс патшасының Қазақстандағы санын қазір ешкім айта алмайды. Бұл туралы орманшыларда да, бүркітшілер қауымдастығында да нақты мəлімет жоқ.

Жалпы, 4 жастан бастап ұя баса бас-тайтын бүркіттер жұптасқаннан кейін аққулар сияқты тіршілігінің соңына дейін бірге жүреді екен. Халқымыз оның еркегін шəулі, ұрғашысын ұяба-сар дейді. Мамандардың айтуынша, əр жұптың үнемі алмастырып отыра-тын 2-3 ұясы болатын көрінеді. Олар қыстың қақаған қаңтарында шағы-лысып, наурыз-сəуір айларында ұябасар негізінен 1-2 жұмыртқа салады. Оны шəулі мен ұябасар 40-45 күн бойы кезек тесіп басып, шайқайды. Балапан жұмырт қаны жарып шыққанда бір апта-дай құсықпен қоректендіріп, одан кейін етпен тамақтандырады. Олар 65-75 күннен соң ұшуға əрекеттене бастайды.

Сан ғасырлар бойы хат-хабар алма-судағы ең ұшқыр көмекші саналған көгер шіндердің жолын кесіп, құпиясын əшкерелеу үшін өткен ғасырдың орта шенінде кейбір еуропалық мемлекет-тер жыртқыш құстарды арнайы өсіріп, өз мақсаттарына пайдаланған екен. Алайда, техника жетістіктеріне бай-ланысты ХХ ғасырдың екінші жар-тысынан бастап олардың да қызметі аяқталды. Дегенмен, оны жойылудан сақтап қалуға араша түсушілер де та-былды. Соның бірі – Құсбегілердің халықаралық қауымдастығы бо-лып отыр. Қазіргі таңда зимбабвелік Адриан Ломбард жетекшілік жасай-тын бұл ұйымның басқару тобында бір жерлесіміз бар. Ол қауымдастықтың Азия, Африка жəне мұхиттар аймағы бойынша вице-президенті – тараздық Бақыт Қарнақбаев.

Жалпы, құсбегілікті қазір бір ұлтқа, не елге ғана телу мүмкін емес. Оны Құсбегілердің халықаралық қауымдастығы мүшелерінің құрамынан да аңғаруға болады. Онда – Австрия, АҚШ, Аргентина, БАƏ, Бельгия, Венгрия, Германия, Ирландия, Италия, Испания, Жапония, Канада, Катар, Қазақстан, Литва, Марокко, Мексика, Намибия, Нидерланды, ОАР, Перу, Польша, Португалия, Сербия, Словакия, Словения, Хорватия, Чехия, Франция, Швейцария мен Ұлыбританиядан бөлек, қауымдастырылған мүше, мүше-корреспондент, тірек элементі, бақылаушы мəртебесін иеленген өзге де елдер бар.

Бірақ, осыған қарамастан, оны ұлттық мəдениеттің бір брендіне айналдыруға қазақтың мүмкіндігі мен əлеуеті жетеді. Өйткені, басқа ұлт пен

ұлыс өкілдері қазір жыртқыш құстардың ішінен саятшылыққа негізінен сұңқар мен қаршығаны ғана баулиды. Ал қазақ пен қырғыз халықтарында бүркітшілік те өте кең тараған саятшылық түрі сана-лады. Қазақ құсбегілері арасында бүркіт, сұңқар, қаршығадан бөлек, бұрын, ителгі, лашын, тұйғын, тұрымтайды да баулығандар болған. Өкінішке орай, кеңестік дəуірдегі отаршылдық саясаттың салдарынан құсбегіліктің атадан балаға жалғасып келе жатқан дəстүрлі мектебі үзілді. Тағдыр талқысымен Алтай асып Моңғолия мен Қытайға қоныс аударған қандастардың атажұртқа оралуымен бірге тəуелсіздік жылдары бүркіт, қаршыға, сұңқар бап-таушылар саны қайта өсуде. Бірте-бірте енді өзге қыран құстарын қолға үйретуді жандандыруға мүмкіндік бар. Қазір оған өзіміз қызығушылық туды-ра алмай отырмыз. Егер бүркітшілер сияқты оларды да ынталандыратын ел чемпионаттары мен фестиваль-дер ұйымдастырылатын болса, бұл жұмысты та бір жүйеге түсіруге бола-ды. Бұған Спорт жəне денешынықтыру істері агенттігі, Ұлттық спорт түрлері қауымдастығы, «Бүркітші» федерация-сы, республикалық «Қыран» феде-рациясы қоғамдық қоры ұйытқы бо-луы тиіс. Сонымен қатар, құсбегілік тек бүркітшілікпен шектелмейтініне құзырлы органдардың көзін жеткізу үшін Мəдениет жəне ақпарат, Білім жəне ғылым министрліктерін жұмылдыру қажет сияқты. Тіпті, академиялық еңбектер жазып, қазақ жеріндегі сан-салалы құсбегілікті зерттеу үшін ар-найы институт ашса да артық етпейді. Өйткені, ынтымақтастық қарым-қатынастар аса жоғары жылдамдықпен жүріп жатқан жаһандану үдерісі кезінде əр ел өзінің ғасырлар бойы жинақталған материалдық жəне рухани байлығын əлемге паш етуге ұмтылуда. Сол арқылы өзін өзгелерге танытып, əлемдік мəдениеттегі орнын барынша айшықтауға тырысуда. Бүгін істелетін жұмысты ертеңге ысырып жүре беретін болсақ, «қап» деп сан соғып қалуымыз күмəнсіз. Өйткені, Словения сияқты елдер құсбегілік туралы пəнді мектеп бағдарламасына енгізіп қойған көрінеді. Сондай-ақ, cұңқар бейнеленген ту көтеріп, күллі Еуропаны тұлпарларының тұяғының астында қалдырған Еділ патшаның шетелдіктер тамсана жазып кеткен қыл құйрықтыларының асыл тұқымдарынан айырылып қалғанымыз бізге сабақ болуы тиіс. Елімізде əлі күнге дейін мерзімді басылымдар-да, энциклопедиялық жинақтарда құсбегілік өнердің тарихы 3 мың жыл-мен шектеліп жүр. Олардың келтіріп жүрген дəйектері түгелдей кеңестік дəуірден қалған ескі əдебиеттерден алынған. Академик Əлкей Марғұланның өткен ғасырда айтқан «Құбегілік – ұлы мəдениетіміздің зерттелмей тұрған ұлы тарауларының бірі», деген сөзі əлі өз мағынасын жойған жоқ. Ғалымның ай-туынша, қазақ тілінде тікелей бүркітке қатысты ғана 1,5 мыңдай ұғым бар. Алматыдағы ғылым ордасына қарасты Ш.Уəлиханов атындағы тарих жəне эт-нология, М.Əуезов атындағы əдебиет жəне өнер институты сияқты ғылыми мекемелер мүмкіндігі шектеулі бол-ғандықтан бұл бағытта өнімді жұмыс атқара алмай келе жатыр. 2 мың жыл бұрын Таңбалы тасқа қашалған саят-шылық өнері көріністері мен ел ау-зында сақталған құсбегілік туралы аңыз-əңгімелер, наным-cенімдер жəне «Бүр кіт» биі сияқты туындылар жан-жақты зерттеу нысанына айналып, ғылыми тұрғыдан сараптама жасау ісі өз зерттеушілерін күтуде.

Ерлік ЕРЖАНҰЛЫ,журналист.

АЛМАТЫ.

● Көзқарас

ҚҰСБЕГІЛІК ҚАЗАҚТЫҢ БРЕНДІ БОЛА АЛА МА?

● Адамдық айнасы

Əкелердіѕ їміті біз едік ќой!

немесе Қайрат Келімбетовке хат

Өмір ЕСҚАЛИ,«Егемен Қазақстан».

Облыстық онкологиялық дис пан-сердің материалдық-техникалық базасы тағы бір заманауи қондырғымен толықты. Медициналық мекеменің бас дəрігері Ермек Əбдірімовтің айтуын ша, өңір республикалық қазы наның қаражатына

сатып алынған компью терлік томограф орнатылған үш об лыстың бірі саналады.

– Бағасы 320 миллион теңге тұра-тын əмбебеп медициналық құрал-жаб-дықтың артықшылықтары өте көп. Ең басты жаңалығы ретінде күрделі обыр ауруларының диагнозын санаулы уақыт ішінде жедел əрі айна-қатесіз дəл анықтау мүмкіндігін айтар едім. Өкінішке орай,

облыс обыр аурулары жөнінен елімізде алдыңғы орындардың бірінде тұрғанын ескерсек, аса қатерлі науқастардың алдын алуға, уақтылы ем-дом қолдануға үлкен септігін тигізері анық, – дейді Ермек Ғаббасұлы.

Бүгінде компьютерлік томографпен жұмыс істейтін мамандар Беларусьте білімдерін жетілдіріп келді. Санаулы күндерден кейін алғашқы пациенттер тегін қабылдана бастайтын болады.

Солтүстік Қазақстан облысы.

ЄАЖАЙЫП АППАРАТ

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz 5ТІРШІЛІК

– Болат Əбілқасымұлы, Қор өткен жылды қалай аяқтады? Үстіміздегі жылға қандай жұмыстар жоспарланған? Қор арқылы үйлі болған, өзінің тұрғын-үй жағдайын жақсартқан адамдар бар ма?

– «Самұрық-Қазына» жылжымайтын мүлік қоры» АҚ өзінің қызметтік бағыты бойынша «Қолжетімді тұрғын үй-2020» бағдарламасын жүзеге асыруға белсенді түрде қатысуда. Қазіргі уақытта осы бойын-ша белгіленген нысаналы индикаторлар мен бағдарлама көрсеткіштеріне сəйкес жұмыстар жүргізіп келеді.

Мəселен, өткен жылы «Қолжетімді тұрғын үй-2020» бағдарламасын іске асыру аясында Астана, Алматы, Ақтөбе, Тараз қалаларында жəне Алматы облысында (Алматы қаласының төңірегінде) орналасқан жеті тұрғын үй құрылысының жобасын қаржыландыру жөнінде құрылыс салушылармен тиісті шарт-тар жасадық. Бұл ғимараттардың жалпы ауда-ны шамамен 578 мың шаршы метрді құрайды.

Ал енді атқарылған істерге келсек, 2013 жылы Ақтөбе жəне Тараз қалаларында көп пəтерлі екі тұрғын үй пайдалануға берілді. Бұл екі үй 610 пəтерден тұрады. Жалпы тұрғын ау-даны 32,5 мың шаршы метрді құраса, соның 24 мың шаршы метрді құрайтын 477 пəтер құрлысын біздің қор қаржыландырды.

Қор 2014 жылдың аяғына дейін аталған бағдарлама аясында 130 мың шаршы метр болатын баспананы əзірлеп, оларды сатып алу құқығымен ел азаматтарының пайдалануына беруді жоспарлауда.

– Сіздерге үй алу жөнінде қандай адам-дар өтінішпен хабарласа алады? «Сатып алу құқығымен берілетін жалдамалы бас пана» тетігі жайлы толығырақ айтып берсеңіз?

– Біздің қордың бағдарламасы айлық жалақысының көлемі 100 мың теңгеден аса-тын орташа табысы бар адамдарға арналған. Осындай мүмкіндігі бар үй алғысы келетін азаматтар бағдарламаға қатысу жөнінде өтініш берумен бірге өзінің жеткілікті төлем қабілетін растауы қажет. Өтініштерді қараған кезде Үкіметтің қаулысына сəйкес баспанасы жоқ немесе тұрғын үй жағдайын жақсартқысы келетін адамдарға басымдық берілетіндігін еске сала кетсек, артық болмас. Сонымен қатар, республика аумағында баспанасы жоқ немесе тұрғын үй жағдайын жақсартқысы келетін адамдар өз құқығын осы бағдарлама шеңберінде бір-ақ рет қана пайдалана алаты-нын атап өткен жөн.

Біздің жүйе бойынша пəтерлерді сатудың екі жолы қарастырылған. Біріншісі – тікелей

сату, екіншісі – сатып алу құқығымен жалдауға беру. Осы тəсілдерге сəйкес біз пəтерлерді өткізу ережесін əзірледік. Ол ере-же уəкілетті органдар бекітуіне берілген.

Бүгінде осының екінші тəсілі, яғни Жылжымайтын мүлік қорының қатысуымен азаматтарға сатып алу құқығымен жалдауға беру үшін 150 000 шаршы метр болатын тұрғын үйлер салынуда. Пəтерлерді өткізу қағидаттары мен ережелерін уəкілетті орган бекіткеннен кейін бұл жөнінде БАҚ-та хабар жарияланатын болады.

Қазіргі уақытта пəтер алу кезегін қалып-тастырудың түрлі жолдары қарастырылуда. Соның ішінде жергілікті атқарушы орган-дар дың қатысуымен өткізу жолдары қарастырылуда. Бұл біздің жүйе бойын-ша салынған пəтерлер дəл қазірдің өзінде бөлі неді деген сөз емес. Салынып жатқан пəтерлер əзір бөліне қойған жоқ. Тек кім-дерге жəне қандай жолдармен беру мəселесі анықталу үстінде. Пəтерлерді нақты бөлу, оларды өткізу ережесі түпкілікті бекітілген соң ғана жүзеге асырылатын болады.

– Бірақ, соған қарамастан Жыл жы-май тын мүлік қоры арқылы тапсыры-латын үйлерді қандай адамдардың ала алатындығын қазірдің өзінде шамалауға болады ғой?

– Иə, шамалауға болады. Өйткені, біздің қолымызда оның негізі қағидатын белгілеген Үкімет қаулысы бар. Ол бойынша пəтерлерді бөл ген кезде өзі қызмет ететін қалада баспана-сы жоқ немесе тұрғын үй жағдайын жақсартуға мұқ таж жəне жалгерлік ақыны өтей алатын аза маттарға басымдық беріледі. Осы қағидаға сəй кес алатын адамдардың тізімін анықтау жө нінде жұмыстар жүргізілуде. Бірақ, бұл – жалпы тəртіп. Өйткені, бөлудің нақты ережесі əлі бекітілген жоқ. Ол бекігеннен кейін барып қана нақты адамдарға бөлуді жүзеге асыруға болады.

Осыған орай «Самұрық-Қазына» Жыл-жы майтын мүлік қоры» АҚ-тың www.fnsk.kz сайтында «Қолжетімді тұрғын үй-2020» бағдарламасы шеңберінде баспана алуға өтінімдер қабылдайтын бағдарламалық жасақтаманың үлгі-нұсқасы іске қосылған болатын. Пəтер алғысы келетін азаматтар бұл жөнінде біздің сайт арқылы хабардар. Онда бұл үлгі-нұсқа əлі де талқыланатыны жəне азаматтарға қолайлы болу жағы əлі де пысықталатыны, яғни жетілдіріле түсе-тін дігі жөнінде ескерткен едік. Енді, міне, жетілдірілген платформа бойынша баспа-на өткізу бағдарламасының жаңа нұсқасы əзірленгендігін айта кетпекпін.

– Осыған байланысты тағы бір сұрақ. Сіздерге үй немесе пəтер алу үшін тек сайт арқылы ғана тіркелуге болады екен. Бұл – əрине, өте жақсы жеңілдік жəне оны ұйымдасқан жемқорлықтың жолын кесудің бір тəсілі деуге де бола-ды. Бірақ кейбір азаматтар өтінішімізді сайт тіркеуге алмады деген өкпемен редакциямызға хабарласты. Мұндай жағдайдың болуы мүмкін бе?

– Бұл жерде сəл де болса бір түсініксіздіктің бар екендігі сезіледі. www.fnsk.kz сайтына тіркелу баспана алуға өтінім беру болып са-налмайды. Бұл өтінімдерді қабылдау жүйесіне кіру үшін пароль алу мүмкіндігі ғана.

Осыған орай дəл қазіргі сəтте пəтерлерді тапсыру ісінің əлі басталмағандығын тағы бір қайталап айтамын. Осы жəйтке баса назар аударуды сұраймын. Əйтпесе, түсінбестік салдарынан өкпеші мен наразы адамдардың да болатыны рас.

Біздің өтінім қабылдаудың бағдарламалық үлгісін алдын ала сайтқа ілгендегі мақсаты-мыз – біріншіден, адамдарды алдын ала тіркеу қажет болды. Себебі, біріншіден, тіркелу үшін азаматтарға ЭСҚ (электронды-сандық қол) алу қажет. Екіншіден, өтінім берерден бұрын қандай іс-қимылдар жасау керектігін тестілік жүйеде жаттығып түсіну үшін жағ дай туғызсақ деп едік. Осыған бай-ланысты редакцияларыңызға шағымданушы аза маттарға айтарым, біздің жүйе бойын-ша тапсырылатын баспаналар бойынша əлі нақты өтінім қабылданып жатқан жоқ. Себебі, кон курс əлі жарияланған жоқ. Тек конкурс жарияланған соң ғана сайттағы барлық функциялар іске қосылады.

Осы ретте ескерте кететін тағы бір жəйт бар. «Самұрық-Қазынаның» Жылжымайтын мүлік қоры арқылы «Қолжетімді тұрғын үй-2020» бағдарламасын жүзге асыру ісі əкімдіктердегі мемлекеттік тұрғын үй қоры-нан пəтер алғысы келетіндер кезе гіне түсетін салмақты біршама жеңілдету мақсатында қолға алынған болатын. Осыған байланысты «Қолжетімді тұрғын үй-2020» бағдарламасы бойынша пəтер үлестіру тетігі жергілікті атқарушы орган дар дың қатысуымен қарас-ты рылуда. Де мек, үміткерлерді іріктеу ал-дымен əкім ді к тер арқылы, ал қалған баспана, бұрын жос парланғандай, интернет, яғни біздің сайт арқылы өткізіледі деп жоспарлануда.

– Əңгімеңізге рахмет.

Əңгімелескен Сұңғат ƏЛІПБАЙ,

«Егемен Қазақстан».

Қорасын қойға, шарасын майға толтырсам деген шаруақор жұрттың жігерін құм қылған нəрсе – мал ұрлығы. Шынын айту керек, қазір малы бар адам не жылы үйіне, не жылқысының қасына жатарын білмей, дағдарып жүр. Мысалға, Сарыағаш ауданы, Тегісшіл ауданының тұрғындары Пернебай жəне Қуат Темірбековтер аз ғана уақыттың ішінде 80-ге жуық жылқысын ұрлатыпты. Барымташылардың басынғандары соншалық, ұрылар Бірлік ауылындағы бір отбасының 700-ге жуық қойын қорадан алып шығып, айдап бара жатқан жерінен қолға түсті. Онда да полиция емес, мал иелерінің өзі ұстапты. «Ұрыда ұят жоғы бесенеден белгілі ғой. Қорада тұрған осыншама малдың бір-екеуін қолды қылса, «құдайы» деп қояр едік. Бірақ, 700-ге жуық мал-ды қорадан айдап шыққаны, бұл ұрылардың шек-тен шыққанын білдіреді. Тіпті, шынын айту керек, ұрылар біреулерге арқа сүйеп, ертеңіне құтылып кетерін білгендіктен осындай батыл əрекеттерге барып жүр ме деген де күдігіміз бар», дейді мал иелері. Жаңа жылдың басталғанына екі ай уақыт енді өтті ғой. Содан бері Сарыағаш ауданында мал ұрлығы бойынша 28 дерек тіркеліп, 953 мал қолды болған. Сонда орта есеппен күніне 15-20 мал жоқ болады деген сөз. «Біздің ауылда малы ұрланбаған үй кемде-кем. Бірақ ешқайсысының дерегі жоқ. Жоғалған мал сол күйі табылмайды», деген Бірлік ауылының тұрғыны Райхан Сақыбаеваның əңгімесі осы есебімізді дəлелдей түскендей. Ал, полициядан ешқандай пəрмен жоқ. Бұл бір Сарыағаш ауданын емес, барлық өңірлердің алқымынан алып тұрған мəселе.

Жақында Арыс ауданына қарасты Байырқұм ауылында мал қырылды. Ақпанның алғашқы күндеріндегі сақылдаған аязда «Көксарай» су реттегішінің бөгетінде мұз қатып, су арнасынан асып, қалың нудың арасында жүрген жылқылар мен түйелер мұз құрсауында қалып қойған. Сөйтіп, тұрғындардың есебі бойынша 40-тан астам жылқы мен 10 түйе қатып қалды. Негізі мал сайда, Сырдың жағасында жайылып жүрген ғой. Төбеден су лап ұрған кезде мал қашатын жер болмай қалған. Сөйтіп, көбісі мұзда қатып, кейбірі судың екпінімен өзенге ағып кете барыпты. Осылайша бір ғана Абылай Кентаев деген азаматтың 15 жылқысы шығын болған. Біз мал иелерінің бірі Байырбек Сауқымов жəне Ибрахим Əбдімұсаевтармен теле-фон арқылы сөйлестік. Олардың айтуына қарағанда су реттеушілер жергілікті əкімдікке хабар берген. Бірақ, əкімдік ешқандай дабыл қақпаған. Қазір күн сайын ұялы телефонымызға «пəлен жерде боран болуына байланысты жол жабық» деген хабарла-ма түсіп тұрады. Тура сол сияқты ауыл əкімі де малшылардың біріне ұялы телефон арқылы ха-барлап айтса да, хабарлама жіберсе де бірінен-бірі құлақтанып, апаттың алдын алуға болар ма еді?!. Əлде алақандай ауылда əкім мен тұрғындардың арасында байланыс жоқ па, бір-бірін танымай ма? Ауыл əкімінің тым-тырыс жатып алуы қаншама отбасының əлеуметтік жағдайын ойсыратып кеткені анық. Қалай айтсақ та, бұл жұртқа жаны аши-тын əкімнің тірлігі емес... Байырқұмдық Ибрахим Əбдімұсаев құтқару орталығына, яғни, «112»

телефонына да қоңырау шалыпты. Бірақ, олар ар-найы техникаларының жоқтығын айтып, көмек көрсетуден бас тартқан. Түн ішінде суық судың лап қойып, мұз болып қатуынан жылқы да, жы-лан да құтыла алмапты. Бір жыланның көк мұздың ішінде ұзынынан созылып, қатып жатқанын теле-арна арқылы көрдік. Ал, бір бие құлынын бауы-рына басып, судың өтіне көлденең жатып алған күйі екеуі де қатып қалыпты. Құлынына барынша қорған болғысы келгені жатысынан көрініп тұр. Ал, белуардан келген судан шыға алмай, шыңғырған жылқылардың құлын дауысы таң атқанша естіліп тұрыпты. Бірақ, түн ішінде апыл-ғұпыл жеткен мал иелері судың көптігінен жақындап бара алмаған. Байырқұмдықтар: «Биелеріміздің дені буаз еді. Алдағы екі аптада туу керек болған» деп зар илеуде.

Қазір мал иелерінің: «Арнайы комиссия құрып, ең болмаса өлігі табылған жылқылардың шығынын төлеп берсе дұрыс болар еді, өзенге ағып, жыртқышқа жем болып, жоқ болып кеткен жылқыларда дауымыз жоқ», деген өтініштеріне құлақ асатын жан болмай тұр. Алғашында Арыс ауданының əкімі Сейіт Ертай мұзда қатып қалған жылқылар «сырғаланған» болса, өтемақы төленетінін айтқан болатын. Бірақ, артын-ша облыс əкімінің орынбасары Сəкен Қаныбеков ешқандай да ақы төленбейтінін кесіп айтты. «Біз жылқылар жаппай қырылды деп есептемейміз. Негізі тұрғындарға малдарды қауіпсіз жерге көшіру туралы алдын ала ескертілген. Сондықтан қараусыз қалып, мұзда өлген малдарға ешқандай ақша төленбейді. Бұл жыл сайын орын алатын жағдай. «Су деңгейінің көтерілуі мүмкін» деген хабарды естігеннен тұрғындар өз малдарын қауіпсіз жерге көшіріп алуы керек еді. Əрекетсіз қалған малшыға əкімшілік жауап бермейді» деді облыс əкімінің орынбасары.

Əрине, «Мал ашуы – жан ашуы» деген, бірінің ақ адал малы судан, бірінікі түн жамылған қудан қолды болып, шығынға ұшырап жатқан соң, мал иесінің зар илеуін түсінуге болады. Əйтсе де, олардың да тым бейғамдығын, малды жайылымға жіберіп, қараусыз қалдыратынын жоққа шығара алмаймыз. Фермерлер одағының төрағасы Ə.Дарынов ауылдарда мал ұстаушылар санының кеміп кетуінің бір себебін елді мекен тұрғындарының қалаға ағылуынан іздейді. Бұл дұрыс та шығар. Елдің қораға қарауға құлқы болмай, малдан аулақ жүруінің сан түрлі себебі бар. Біз соның басты-басты бір-екі себебін айтуға тырыстық. Шынында бұл мəселеге əкімдердің көзқарасын өзгерту керек.

«Айтпаса сөздің атасы өледі», деген. Облыс əкімінің орынбасары Сəкен Қаныбеков Байыр-құмдағы жылқы қырылған жерді өз көзімен барып көрген жоқ. Мал иелерімен, ауыл тұрғындарымен кездесіп, сөйлеспеді. Арнайы комиссия құрмады. Ендеше, бұл жөнінде қалай кесімді шешім айтады? Əлде бұл: «Ауылдағының аузы сасық», деп малшы қауымды менсінбеуі ме? Қаныбеков халықпен кез-десуден неге қашты? Əкімдердің осындай жаны ашымастығынан кейін ауылда мал ұстаушылардың қатары қалай көбеймейтіні анық. Бүтіндей үйір жылқының шығынға ұшырауын былай қойғанда, бір құлынды биенің жоғалуының өзі отбасыға үлкен салмақ түсіретінін түсінетін шенеунік бар ма өзі?

Оңтүстік Қазақстан облысы.

Таңсəріде тысқа шыққан Писарев елді мекенінің тұрғыны Иван Горбаль көрші үйдің қызыл жалынға оранғанын байқайды. Содан жанұшыра ұмтылып, терезені сындырған күйі ішке енеді. Шатырдан қою қара түтін будақтап, есік-терезелерді шарпыған ыстық жалын оған бөгесін бола алмады. Есіл-дерті – күнде «Ваня ағай» деп жылы амандасып жүретін балақайларды құтқару. Денелерін күйік шалып, түтін иісінен уланған балалар-ды көргенде сумаңдаған əлдебір суық ойлар денесін мұздатып сала берді. Олардың амандықтарын іштей тілеген күйі тез қимылдап, балаларды бір-бірлеп көмекке жеткен анасы Татьяна Ивановнаға бере бастады. Сөйтіп арада көп уақыт өтпей бейкүнə үш бала дереу ауруханаға жеткізіліп, медициналық көмек көрсетілді. Бірі тез айығып шықса, екеуіне біраз емделуге тура келді. Кейін белгілі болғандай, жас келіншек кешқұрым пешті жағып, 8 жасар қызы жəне 6 жасар

Көкейкесті Мəселенің мəнісі

Ол ќашан тыйылады?

Бейбіт күннің батырлары

Оралхан ДƏУІТ,«Егемен Қазақстан».

Ќолжетімді баспана кімдерге тиесілі?

Елбасы өзінің биылғы Жолдауында барлық салалардың дамуына стратегиялық көзқараспен қарау қажеттігін атап өтті. Демек, нақты жəне тұжырымды даму қырлары еліміздің алға қойған мақсаттарынан ауытқымай, халқымыздың күнделікті сұрақтарын шешуге мүмкіндік беретіндей етіп ұйымдастырылуы қажет. Осы ретте халық тұрмысын жақсартудың бас-ты бағыттарының бірі – баспана мəселесін шешу болып табыла-тыны сөзсіз. Елбасы тапсырма-сын орындау үшін əзірленген «Қолжетімді тұрғын үй -2020» бағдарламасы нақ осы мақсатқа қызмет ететіндігі айқын.

«Самұрық-Қазына» жыл-жымайтын мүлік қоры» АҚ – «Қолжетімді тұрғын үй-2020» бағдарламасы операторларының бірі болып табылады. Ол үлескерлердің мəселелерін шешу, қаңтарылған нысандардың құрылысын аяқтау жəне жыл-жымайтын мүлік нарығын тұрақтандыруға жəрдемдесу мақсатында құрылған болатын.

Жылжымайтын мүлік қоры қазіргі күні қандай істермен шұғылдануда? Қордың қатысуымен салынған үйді қалай алуға болады. Осыны білмек бо-лып, қордың басқарма төрағасы Болат ПАЛЫМБЕТОВТЫ əңгімеге тарттық.

Қайбір күні Қазақстан фермер-лер одағының басшы-сы Əуезхан Дарынов елді елең еткізерлік бір мəліметті жа-рия етті. «Біз талдау өткізіп, таңғаларлық қорытындыға келдік: Қазақстанның алты облысындағы үй-жайлардың 40-50 пай-ызында ешбір мал жоқ! Осы фактінің өзі шенеуніктердің көзқарасын өзгертуі тиіс», – деді Ə.Дарынов Ауыл шаруашылығы министрлігінде өткен үлкен жиын-да. Əрине, əлгі алты облыстың ішінде халқы шаруаға бейім Оңтүстік жоқ та бо-лар, бірақ, соңғы жыл-дары ауыл қазағының мал ұстауға деген ықыласы жылдан-жылға кеміп бара жатқанын жасыруға болмас.

қос ұлын үйде қалдырып, сыртынан құлыптап кетеді. Жеке шаруалармен жүрген ол тəтті ұйқы құшағында балбырап жатқан балаларды көршісінің өлім құшағынан құтқарып алғанын кейін біледі.

Ал мектепте зертханашы болып еңбек ететін 25 жастағы қарапайым жігіт, бəрінен бұрын бала-ларды құтқарып қалғанына өзі де риза. Өзінің бұл əрекетін батылдық пен ерен ерлікке бағаламайды. Қиын жағдайға кезіккен жандарға қол ұшын беруді азаматтық парыз, борыш деп түсінеді.

* * * Ақпанның 12-нен 13-не қараған түні Шал ақын ауданына қарасты Кривощеково ауы-

лында екінші топтағы мүгедектің үйі отқа оранып, үй иесі ғайыптан тірі қалды. Оқиға былай болған.

61 жастағы зейнеткер туған күнін ішкілікпен атап өтуді ұйғарады. Арақтың уыты бойға əбден тарағаннан кейін темекі тартады. Содан теледидар көрген күйі ұйқыға кетеді. Темекінің ыстық шоғы...

одан арғы жай белгілі. Есін аурухана-да бірақ жиған. Оны аман алып қалған

кім, емдеу орнына қалай жетті – беймəлім. Көрер жарығы бар жанды ажал тырнағынан

Петропавл əскери институтының курсанты Сабыр Базарбаев арашалап қалған еді.

Демалыс уақытын пайдаланып, осындағы туған-туыстарына келген ол түн ортасында қысқы Олимпиада ойындарын тамашалап отырғанда «өрт, өрт!» деген əлдекімнің айғайын естісімен далаға жүгіріп шығады. Спортпен айналысып, са-ламатты өмірді серік еткен азамат үйге өзгелерден оқ бойы озық жетіп, есікті жұлқи ашқанда оттың ыстық лебі қарып жібергендей болды. Өз ба-сына төнген қауіп-қатерден тайсалмастан ішке кіреді. Осы кезде əлсіз ыңырсыған үнді естиді. Көзге түрткісіз қараңғылықта жан-жағын қармана жүріп, дыбыс шыққан жақты шамалайды. Жатын бөлмеден есінен танып, бүк түсіп жатқан үй иесін тауып алады. Сабыр оны дереу таза ауаға көтеріп алып шығады. Өрт сөндірушілер мен же-дел жəрдем де жетіп, қолма-қол көмек көрсетеді.

Евгений ЖУРАВЛЕВ, Солтүстік Қазақстан облыстық төтенше

жағдайлар департаменті баспасөз қызметінің бас маманы.

ПЕТРОПАВЛ.

Суретте: И.Горбаль; С.Базарбаев.

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz6 ӨНЕР

Сонда қандай құдіретті құндылық дейміз, ол – ұлт ұлыларының жан дүниесін жарып шыққан рухани байлық. Яғни, сөзбен өрілген, суретпен əспеттелген өлшеусіз мұраларымыз. Соның бірі – сурет өнері дер едік.

Иə, қазақ көркем бояумен көрікті ой айту-ды Адам ата, Хауа анадан бері жалғастырып, əсемдікті хақ нұрымен сəулелендіріп, өнер-дің кемерін кеңейтумен келеді. Мəселен, хал-қы мыздың сурет өнерінің өткен ғасырдағы, жаңа дəуірдегі көш бастары Əбілхан Қастеев өзінен бұрын да бұл саланың алтын арқауы болғанын, ол жалғасып отырғанын тілге тиек етіп, «Мен сурет салуды таудың бұлағынан, көлдің құрағынан, анамның киізінен, қошқардың мүйізінен үйрендім», деуінің арғы астарын-да ұлт алдындағы кішілік пен кісілік жатқаны анық. Бұдан сабақ алсақ, санаға түйсек, қашанда ой мен бойдан шығармай жүрсек, есті адамның көңіл түкпірінде жатса, ұтылмасымыз анық. Себебі, Қазақ елінің іргетасы кешелі бері де қаланбағанын, салт-дəстүрі ежелден қалыптасқан. Тарихымыз тереңнен тамыр тар-татынын кейінгі ұрпаққа жеткізіп отырсақ, олар текті жерден шыққанын мақтан етері сөзсіз.

Жұртымыз бояудан өмірді танып, оюдан ой түйген, керек болса, сол ою арқылы тілектесіне сəлем «хат» жолдап тілдескен, сөйлескен, өзгеге көкейіндегі көп түйінді жеткізе алған. Осының өзінен-ақ қазақ сурет өнерін ерте заманда меңгергенін, тылсым ғаламның сыр-сипатын білгенін сезесің. Бір қарағанда, елеусіздеу көрінгенмен, шындығына келгенде, шынайы болмысымыз, яғни жақсы мен жайсаңдар, кемел кемеңгерлер бастаған ұлттың тыныс-тіршілігі ежелгі ескерткіштерде, одан кейінгі жəдігерлерде шым кестедей сан түрлі жолмен беріліп отырған. Далақтап шапқан жақсы, бірақ осындай ұлы дүниелер туралы, халқыңның, қазағыңның өнегесіне көз қырыңды салып, тізгін тартып артыңа да бір қарау да білгендіктің белгісі ғой. Соны кешегі алып жүрек, алып ойдың иесі, дəуірден оза туған дара данамыз Бауыржан Момышұлы былайша ескерткені бар еді: «Біздің ұрпақтың алдында үлгі-өнеге көрсеткен иманжүзді үлкендер болды. Шежіре қарттар болды. Біз өз кезегімізде сол алған ұлттық тəлімді өзімізден кейінгі өкше басарларымызға жарытып жеткізе алмадық. Бұған басқаны кінəлай берудің реті жоқ. Барды жоғалтуға келгенде, алдымызға жан салмайтын пысықпыз. Қашқанға да, қуғанға да қорған бола кететін, соны мақтан ететін дарақылығымыз тағы бар... Түрікмен ағайындар ана тілі мен дəстүрінен дəл қазақ секілді аулақтаған жоқ. Бұл – шындық! Дəстүр сабақтастығы үзілсе, қайта жалғау оңайға түспейді». Міне, бұл халқым, салтым деген қас батырдың бізге қал -дырған өсиет сөзі. Осыны ұға алмасақ, ұлттық үдеден шыға алмасақ, бұрынғы өкініш өкініш пе, мына тіресіп тұрған замандағы өкініш омақастырмай қоймайды.

Қазақ таланттан, талаптыдан кенде де, кем де болып көрген жоқ. Тек кейде бабын келтіре алмай, бағын байлайтынымыз бар. Оның үстіне, мыңнан тұлпар, жүзден сұңқар ілуде бір шығатынын ескермей, бас-басымызға би болып, бас-басымызға билік айтып, шын мықтыны шаңға көміп кететін сəтіміз де жоқ емес. Əрине, ол уақытша алдамшы тірлік еке-нін кейін түсініп, өзіміз «əттеген-ай!» десек, кейінгілер «əй, пенделер-ай!» дейтін тұс та болып қалады.

Біз осындай ойларға жасы орда бұзар отыздың ішін аралап кеткен Алмас Сырғабаев деген талантты жігіттің бояуы қанық, ойы анық, қарасаң көзге оралып тұратын, айтары ақиқатқа толы туындыларын көрген соң келіп отырмыз. «Қандай сый тартсам екен, аға саған, (Білмеймін, жараспай ма, жараса ма?!) Ешбір сый таба алмасам, аға саған, Аппақ тонын – атамның тəбəрігін, Жүзге кел деп арқаңа жаба салам» дейтін Мұқағали өлеңінен туындатып, «Əділеттілік қашанда жеңеді, бірақ кешігіп жүреді» дейтін жанары от шашқан, сұсы ба-сым «Батыр Бауыржан», сол секілді «Түндігін түртіп тұрған көк аспанның... Шаншылып əнеу тұрған Хан Тəңірі» – «Хан Тəңірі», «Сенбеймін əкем өлді дегенге мен, Себебі, ол үйімізден тірі аттанған» – «Күту» дəйекке алған ақын өлең-дері бастау басы болған – суреттердің қай-қайсысы да кереметтігімен көз тартады.

Бір атап өтерлігі, «Мылқауларға тіл бітіп, керең естіп, Жанар пайда болады соқырларға» деп жыр құдіретін тап басып айтқан жыр жампозы Мұқағали өлеңдері қазір жүздеген, тіпті, мыңдаған əннің тууына себепкер болса, Алмастың қыл қаламы арқылы сурет өнерінде де келісті көрініс таба бастапты. Соны қадамның соқпағына түскен талант иесі жоғарыдағы ту-ындыларын ақынның жырын оқи отырып, бояу

тілінде сөйлетіпті. Ақын Хан Тəңірді сөзбен қалай əдемі жырласа, суретші сан түрлі бояумен əдемі береді. Алыстағы ақ бас шың, оны төңіректеп жүрген ақ шарбы бұлттар, төмендегі жал-жал тау сілемдері, етектегі қалың қарағай, жасыл желек, қой тас – бəрі де жарасып тұр. Ал «Күту» атты шығарма да шы-райлы. Ақын өлеңімен астасып-ақ тұр.

«...Сарғайған құр үмітпен! Сəби ана сапардан ұлын күткен», «Есімде əлі əжемді өлерінде, Көзімше көрші шалдың алдағаны...», «Балаң тірі, тірі екен, хаты келді. Қиналма енді, жаныңды қалжыратпа...», «Бəсе... солай, кебенек киіп кеткен», деді де, Бəрімізді сүйіп беттен, Мазасыз жан алданып, толас тауып, Мəңгілік ұйқыменен ұйып кеткен». Міне, о дүниеге осылай аттанған ана суретте екі бүктеліп, оң қолымен күнді көлегейлеп, сол қолындағы таяққа сүйеніп, ұшы-қиыры жоқ далаға қадала қарайды. Шаңырақ тектес күндігі қос жаурынын қымтап, оның етегі жер ге сəл тимей тұр. Үңіле қарасаң жүрек сыздайды. Ана көкейінде кеткен үміт, өмір үзілмейді дегенді ұқты рады.

Алмас Мұқағали шығармалары желісіне отыздан аса сурет салған екен. Солардың ішінде көзді бау-рап, жүрек қылын тербейтін «Мұқағали. Реквием». Бауыржан Момышұлы өмірден озғанда қарасөздің қас шебері Тахауи Ахтанов «Ноқталы заманда ноқтаға басы сыймаған» деген қанатты тіркес айтқан еді. Сол секілді Мұқағали да «Атамнан қалған мұра – ізеттілік, Арымды соған қойдым күзеттіріп... Өлсе өлер Мұқағали Мақатаев, Өлтіре алмас, алайда өлеңді ешкім» деп айтарын іркілмей айтқан ақын. Жоғарыдағы суретте «Моцарт. Жан азасының» авто-ры келісті кескінделген. «Кең дүние, төсіңді аш, мен келемін, Алынбаған ақым бар сенде менің. Бұйрат құмдар – бұйығып шөлдегенім, Бура бұлттар – буса-нып терлегенім. Аспаныңдай кей сəтте күрсінемін, Жас талыңдай жауқазын бүршік едім. Кең дүние, керемет қалпыңменен, Жүрек болып кеудеме кірші менің», деп ноқта-рамкадан батыл аттап алға шыққан ақынның қыран қабағы түйіліп, өткір жанары ал-дына тесіле қарайды. Əлгі ноқта-рамкадан поэзия пырағының да қос қанаты мен алға шапшыған екі аяғы өтіп, жел үрлеген танауы делдиіп, ауыздықпен алысып, көзі шатынап көкке ұмтылады. Шылбырдың ұшы найзағай жасынындай ақын қаламының ұшына бір құдіретті күш беріп, көк жұлдызындай сəуле ша-шады. Сеніммен басқан нық қадам жыр жампозының мəңгілік өмірін дəйектеп тұрған тəрізді. Бір шетте көрінген роял бірде «Табын үнін» сыңсытып «Жаса сен мəңгі! Жаса сен мəңгі! Жарық күн!» десе, ақын тəні табытқа түскенмен жыры мəңгі екенін «Халық үні» жар сала айтып, «Табытыңды жасырса, жер жасырар, Ал уақыт, өзіңді жасырмайды» дейтіндей. «Жесірлер үні» «Қашаннан жерік қара жер, Жесірдің қайғы-мұңына» деп зар төгетіндей. «Жетімдер үні» – «Жетім болып жүріп-ақ жетілеміз» деген Мұқағали дауысы құлаққа жеткендей. «Бесік жыры» «Əлди, əлди, ақ балам, Ұйықтай ғой, ұйықта, Жат, балам, Мəңгілік сені тербеуге, Мəңгілік бесік сақтағам... Сор да жоқ мұнда, бақ та жоқ, Атақ та, құрмет, даңқ та жоқ. Жетпейді мұнда өсек те, Жетпейді саған атқан оқ, Əлди, əлди, ақ балам, Мəңгілік тыныш жат, балам... Өмірді қалай сыйласаң, Өлімді сондай жат көрме» деп тербелгендей. Осының бəрі суретшінің аталмыш туындысында тұнбадай тұнып тұр. Ақын бейнесі де əр қырынан əспеттелген.

Сондай суреттері жыр дүлдүлінің 80 жылдығына орай өткізілген көрмеде көптің көңілінен шыққаны, жоғары бағасын алғаны есте. Ондай дүниелері Отанымызда ғана емес, бауырлас Түркияда болған жеке көрмесінде көрген көзді сүйсіндірген. Сол шараға ұйытқы болған халықаралық «Диалог Еуразия» платформасы екенін айта кетсек дейміз. Өлеңінен хабардар түркиялықтар

суретшінің сан түрлі бояумен өрнектелген суреттеріне зейін қойғанда оның шеберлігіне қол соғып, түрлі ба-сылымдарда Мұқағали бейнесін жарыса жариялап-ты. Аудармасыз-ақ түсінетін өнер тілінің құдіреті деген осы шығар. Əсіресе, Ыстамбұл, Измир, Бурса қалаларының тұрғындары «Хан Тəңірі» сериясы бой-ынша салған «Майгүл», «Көш», «Байынқол», «Дала төсіндегі жылқылар», «Шеше, сен бақыттысың», т.б. картиналарға ерекше ілтипат танытыпты. Мұқағали өлеңдеріндегі əсем табиғат, сол табиғаттың төл ту-масы саналатын таулы мекен мен тағдырлы адам-дар – бəрі-бəрі шынайылығымен, шымырлығымен есте қалады. Осындай рухани құндылықтың тілін тауып, өрісін кеңейткен қыл қалам иесінің өрісті ой өлшемінің кереметтігіне шынайы көз жеткізгенде, бүкіл бір мемлекеттің атымен қатар аталатын Мике-ланджелоның: «Əрбір алып тастың ішінде адамның бейнесі бар. Мүсіншінің құдіреті соны бостандыққа шығара білуінде» деген сөзі ойға оралды. Иə, біз сөз етіп отырған суретші шеберлігі ақын өлеңінің болмысын, қырық қатпар құпиясын керемет бояу тілінде сөйлете алуында жатыр. Қай суретін алсаң да Мұқағали тіл қатады. Сол сəтте оның от шашқан жыр шумақтары есіңе түседі. Ақынның көп жұрттан биік еңсесі, көбіне тұлпардай шұлғып, бір сілкіп қалғанда қайратты шашы артқа жапырылып, маңдайы ашылып шыға келетін тұсы, тұсаулы аттай кібіртіктемей, адымдап басар қадамы – көз алдыңнан

жіпке тізген маржандай өтіп жататынын қайтерсің! Осының бəрін Алмастың туындыларынан аңғарып отырасың. Бояуды дұрыс таңдап, орнымен қолданып, ой қазанында қорыта білсең, осындай өлмес өнер өмірге келетін көрінеді.

– Мен халқымның, Алашымның арыстарын су-рет арқылы көрсетуге бел байладым. Қаламгерлер олар туралы көркем дүниелер туғызса, мен сан түрлі бояу тілімен көрсетсем деймін. Алда ұлы əнші Əмірені, түркі дүниесі түгел бол деп өткен Мұстафа Шоқайды, бүкіл Алаш арыстарының тұғыры мықты тұлғасын қыл қаламмен түгендеп, жұртқа жеткізсем мақсатымның орындалғаны. Сөйтіп, кейінгі толқынға алдыңғы алыптардың бейнесін сый қылып тартсам деген үміт бар, – дейді Алмас. Халқын толық танып білген адам ғана осылай дей алса керек.

Қазақ «Шөп шыққан жерге шығады. Тақырға тікен де өнбейді» деп жатады. Бұл да ақиқат. Алмастың кіндік қаны тамған өңір Хан Тəңірдің баурайы болса, түйірдей нəрден зейінді ұл өсірген ата-анасы да зерделі жандар екен. Əкесі өзге мамандықтың иесі бола тұрып, бояуды мың құбылтып сурет салыпты. Қазақ мультфильмінің атасы Əмен Хайдаровтың шеберханасында жұмыс істепті. Бірақ, оқуды бітірген соң Алматыда қалып, атақ іздемей, ауылына барып ұстаздық қызмет атқарыпты. Бүкіл өмірін сол салаға арнапты. Əйтсе де, «Əке балаға сыншы» деп Алмастың бойына тəңір берген талантты əкенің жан дүниесі ерте аңғарып, өзі аяғына жеткізе алмаған өнер жолына ұлын жетелепті. Сурет мектебіне апарыпты. Жетінші сыныпта жүргенде қыран қанат ақын Мұқағалидың жырларын оқытыпты. Сонда Алмасқа ерекше əсер еткен өлең «Қайран жеңгем» болыпты. «Су сұрасам, сүт бер-ген, айран берген» деген жолды əлденеше қайталап, қолына қарындаш, қағаз алыпты. Өмірдің ыстығын да, суығын да көрген, сұқ көздерге «жем» болып кет-пей келе жатқан Мұқағалиға жеңге, өзіне ана бейнесі бала қиялы шамырқанған түсте қағазға түсіпті. Сол «Қайран жеңгем» суреті аудан, облыс көлемінде жоғары бағаланып, жүлде алады. Бұл

оның шабытына шабыт қосады. Қазақ пен көкпар егіз ұғым. Алмас Шəлкөденің жайлауында көкпар тартқандардың қызығына талай рет көз майын тау-ысып қараған. Түсіріп қалмаса да далақтап соңынан ерген. Сол көріністі бояу тілінде өрнектеп, «Көкпар» деген көркем дүниені салады. Тырнақ алдысынан кейінгі дүниесі Финляндияда жас-өспірімдерге арналған халықаралық көрмеде жоғары бағаланады. Жүйріктер қатарынан табылады.

Амал не, арсыз ажалға тосқауыл жоқ, балапандай баулып, бағын ашсам деп жүрген əкесі Болатхан 49 жасында өмірден озады. Артында ұрпағы, сонымен бірге, «Əулие шоқы», «Желсіз түнде жарық-ай», «Ұлым Санжар», басқа дүниелер қалады. Жоғары мектепті бітіріп, «Балдырған», «Ұлан» сынды ба-лалар басылымында жұмыс істеп жүрген Алмас туған топырағына оралуға тура келеді. Əкесінің жолын жалғайды. Мектепте мұғалімдік қызмет атқарады. Ес жия келе анасы Зақан Нұрымқызы то-лысып келе жатқан ұлының шығармашылығы ау-ылда тұйықталып қалама деп, Алматыдан асырып, Астанаға жібереді. Қазір Алмас пəтер жалдап елор-дада тұрып жатыр.

– Біз қазір қалыптасқан кітап безендіру дəстүрінен айырылып қалдық. Басқаны қайдам, балалар кітабына обал. Ұл мен қызды ізгілікке, нəзіктікке баулудың бір жолы сурет өнері. Қазақ баласы талантты, талапты. Ол ес біле салып жазып, не оқып кетпейді. Сурет салуға ұмтылады. Осыдан-ақ көп нəрсе аңғарылып тұр емес пе? Баяғы қазақтың баласы əкесі қамшы өріп отырса, соны үйренсем деп талпынатын. Сурет салу да солай. Мен де əкеме қарап ой жетілдіріп, бой түзегем. Сурет көзбен көретін – өлең, оқитын – шығарма. Қазір көп жұрт жасандылық билеген Еуропаға еліктейді. Еуропаға еліктеп опа таппайсың. Əрине, бір кездері ол құрлық құлпырған. Керемет дүниелер туған. Мысалы, Микеланджело Италияны көкке көтерді. Ұлы тұлға əлі сол биігінде тұр. Ал мемлекеті бірде олай, бірде былай. Осының өзінен-ақ өнердің мəңгілік екеніне кім күмəн келтіре ала-ды. Иə, қайталап айтайын, Еуропа əдемі мəдениетін жоғалтты. Оны енді қалпына келтіру оңай емес шығар. Іргедегі Ресей сурет салуды табандап тұрып бес жыл оқытады. Себебі, «Сурет өнеріндегі дəстүрді бұзып алмайық. Жалғаса берсін», дейді. Түрлі-түсті қарындаш пен қағаздан ұрпағының қолын босатпай отыр. Біздің мектептердегі сурет пəніне бір сағат қана бөлінген. Оның өзі дұрыс оқытылмайды. Көп жер-де жанбақы тірлікке айналып тұр. Мұндай атүстілік талантты көктей солдыру деп білемін. Тағы бір ай-тайын дегенім, баланың ой-санасын өсіру үшін түрлі-түсті бояулар арқылы бейнелер жасайтын дəптерлер, кітаптар шығарылады. Бұл көбіне орыс тілді болып келеді. Соны қазақшалаған боламыз. Бірақ ұлттық үлгі, қазақы бейне онда жоқ. Балалар бояғанда басқалардың бейнесі, африкалықтардың түр-түсі шыға келеді. Егер сондай ұрпаққа қажет рухани дүниеде Астананың ажары, халықтың салт-дəстүрі,

ұлттық киім үлгілері, үлбіреген ұл, қызғалдақтай қазақ қызы, ақсақалды ата, ақ жаулықты ана, байтақ дала, асқар тау, мөлдір бұлақ, тұнық көл бейнеленіп, бояғанда соның бəрі көз алдыңа тұра қалса, жамырай айтып жүрген отаншылдық, патриотизміңіз сол емес пе?! Кітапты безендіру арқылы да ұлттық тəрбиені бала бойына сіңіруге болады. Қанша жерден қара күйе жақсақ та, Кеңес дəуірінде кітап безендіруге ерекше мəн берілетін. Əсіресе, халықтық үлгідегі сюжеттік суреттермен көркемделген жинақтардың жөні бөлек еді. Бала кітапты оқып отырып, батыр, би, ақылды ана, тəрбиелі бала деген қандай болаты-нын мəтінмен қатар, суреттерден көріп отыратын. Олар болмаса да ұқсап бағуға тырысатын. Қазір

ондай дүние жоқтың қасы. Көз тартар шығар-машылық графиканы компьютерлік графика басып кетті. Нəзік бояудың əрі мен нəрін қарабайыр ойсыз салынған кескіндер жұтатып, шығармашылық ізденісті жойып, қатып қалған, «бола береді ғой» «жау лады». Ақыл-ойдан шық-қан шығармашылық жемісін фотомен салыстыруға еш болмайды. Техника адамның жасағанын жасай алмай-ды. Оның «салған» бейнесі тартымды шықпайды. Əрине, оны зерделей алғандар ғана ұғады. Бір сөзбен айтқанда, өнер – ақшаның құлына айналуда. Сонау жылдары батырлар, ли-ро-эпос жырларының, ертегілердің безендірілуі қандай еді? К.Баранов, А.Гурьев, Н.Гаевтердің заманында əдемі суретпен əрленген кітаптардағы Қобыланды, Алпамыс, Ертарғын, басқа да ба-тырлар, сол тұстағы ақын-жазушылардың кітап-тары көз тартып, көңілді тойғызатын. Қылыш-тасып, найзаласып жатқан жүрек жұтқан ерлер, ұлттық салт-дəстүрлеріміз, табиғат көріністері айшықты да тартымды бейнеленген суреттер алдыңғы толқынның əлі күнге дейін көз алды-нан кете қоймағаны анық. Əсіресе, Евгений Сидоркиннің Мұхтар Əуезовтің «Абай жолы» эпопеясының əр тарауына салған ғажап бейне-лер, одан кейінгі толқын арасынан топ жарып шыққан Ағымсалы Дүзелханов, Меңдібай Əлин, басқа да шеберлердің көркем дүниелері оқушыны ұлттық өнегеге тəрбиелеп отыратын еді. Əсіресе, балалар кітаптарын безендіруде график Балтабай Табылдиевтің өзіндік қолтаңбасы ерекше бола-тын. Қазір олардың аты көп айтыла бермейді. Егер сондай ардақты азаматтардың иллюстра-цияларын қайта жаңғыртсақ, кейінгі жастар со-дан үлгі-өнеге алар еді. Мен артта қалған дəуірді аңсап отырғам жоқ. Дегенмен, өткенді ескере бермейтін, тек көз алдымыздағыны көретін «ке-селге» тап болғанымызды жасыра алмаймын. Біз бұрынғы кезеңдердегі сабақтастықты, дəстүрді жалғастыра алмасақ, ол бізден кейінгілерге кері əсерін тигізіп, өзімшіл болып өзеурері сөзсіз. Мұндай жат қылық ұлт руханиятын өсірмейді, өшіреді. Сурет өнеріндегі айтулы өкілдердің мұрасын шаңға көміп, атын ұмыт қалдыру тəрізді қылық демікпедей дендете беруі мүмкін ғой. Сондықтан ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан ұлттық дəстүрді қаға берісте қалдырмай, жақсыларымызды жарқыратып көрсетсек ұтылмас едік. Мен жоғарыда айтқан Еуропа осындай өзім ғана білем деген үстемшілдіктен құлдырауға ұрынып жатыр. Рухани құлдырау – экономикалық құлдыраудан да қауіпті. Оған ұрынған жұрт халықтық қалыбынан ажырап қалуы ғажап емес, – деп түйнектей түйіледі өнер иесі.

Осы сəт біздің есімізге төрт жүз беттен аса-тын «История России» атты кітап түскен еді. Бұл негізінен оқушыларға арналған. Компьютерлік графикадан ада 1500 түрлі-түсті иллюстра-ция пайдаланылған. Əрбір оқиға алуан түрлі бояулармен салынған белгілі суретшілердің еңбегімен көркемделіп отырады. Мəселен, В.Ленин, И.Сталин, В.Жуков, тағы басқалар ту-ралы материалдарға олардың суретшілер салған бейнесі берілген. Компьютерлік фото жоқ деуге болады. Оқушы ел тарихын оқи отырып, өнер туындыларымен танысады, табысады. Мол тағылым алады. Тəрбие үйренеді.

Алмас Сырғабаев кітап безендіру жөніндегі байламын Мұқағали Мақатаевтың «Райымбек! Райымбек!» поэмасына салған суретімен дəйектеді. Өткен жылы ғана «Үш қиян» баспа-сынан жарық көрген айтулы туындыға жасаған иллюстрациядан поэманың бүкіл бітім-болмысы көрініп тұр. Сөзіміз жалаң шықпас үшін мысалға жүгінер болсақ, алапат жау ойрандаған елдің шаңырағы табан астында қалғанын ойлы етіп берген. Ал «Əр өлікке жалп беріп, қонып жа-тыр, Даланың түндік қанат құзғындары» деген жолдарға салған ауқымды иллюстрациядағы көк жүзінде дамылсыз ұшқан құстар, шашақ таққан қиықша, арса-арса қабырғаға қадалған жебе, əсіресе, оның үстінде отырған мойны иір құзғын – төбе шашыңды тік тұрғызады. Ал еліне ара түсіп, шейіт болғанын, жер қойнына тапсы-ра алмай, соны зар қылған Қабай жыраудың құлағына бір шырылдаған бала дауысы естіледі. «О, жасаған, кімдікі əлгі дауыс. Тірілді ме артымда қалған өлік» деген Қабай əлгі бала-ны қолындағы тəспімен жұбатып тұрған сəтте, «Сен ғанасың, құлыным, сен ғанасың, Мен де көпке бармаспын, сен қаласың. Ойран болған ордаңның орнына кеп, Отау тігіп, оттарын сен жағасың!» деп тұрғандай əсерге бөлейді. Абыздың қасындағы жебе шаншылған бесікте аман қалған бала Райымбек екенін бірден түсінесің. Бала өсе келіп, абызбен тілдескен тұсы да иллюстрацияда ерекше көрініс тапқан. Бала мен Қабай жырау арасындағы əңгімеге салынған суреттен ұлттық рух мен мұндалап тұрады. Бір тұста Райымбек: «Батырлар жоқ бұл елде, Қатындар бар бұл елде, Əркім қара басының амандығын тілеуде», деп сұраулы жүзбен қарағанда қарт: «Жамандама жұртыңды, жамандасаң, болмассың», деп ақыл айтатыны бар. Бұл жырау мен жігіттің қатар келе жатқан сəтінде бейнеленген.

Пышақтың қырындай жинақты оқып отырып, үйлесім тапқан суреттерге зейін саласың. Зейін саласың да бəрекелді дейсің. Ауыздықпен алысқан арғымақтар, қару-жарақ тар, қыран құстар, бала көтерген аналар, ту көтеріп, найза ұстаған батырлар – бəрі де жарасымды. Осыған қарап Алмастың кітап безендіру жөніндегі ойына иланбасқа бол-майтындай.

Бүкіл саналы ғұмырын сурет өнеріне ар-нап келе жатқан Алмас Болатханұлының қыл қаламынан туған дүниелердің ұзын саны қазір жүзге таяп қалса, көкейінде жүрген дүниелері де аз емес. Қазір «Тəңір тау» сери-ясы бойынша табиғат ананың бүкіл болмысын көрсету үшін еңбектеніп жүр екен. Сонымен қатар, поэзия, проза саласындағы атақты туын дылардың желісінде иллюстрация салу үрдісін де жалғастырып, ертеңімізге қажет ұлт ұлыларын терең зерттеуге зейін қойған. Ұмтылысы да, талпынысы да ұлт руханиятына үлес қосу. Жаһандану заманында қазақ елінің бет-бейнесін, байтақ даласын, алып адамда-рын, көркем табиғатын өзгелердің көз алдына əкеліп, бұл неткен керемет ел еді дегізу.

Сүлеймен МƏМЕТ,«Егемен Қазақстан».

Өнердің құдіреті бөлек. Оны таразыға тартып, не метрлеп, бол-маса қарыстап, сүйемдеп, теңшеп өлшей алмайсың. Өнерді түсіну керек, түйсініп, көңіліңнің кірсіз терезесінен сығыраймай ашық қарай алуың қажет. Сонда ғана оның бүкіл болмысын, сыр-сипатын, ішкі иірімін, сыртқы бітімін танисың. Анау алып-тар өмір сүрген сұрқай делінетін заманда осы өнеріңіз өрде, биікте тұрды. Бел темірдей белгілі өкілдері төрде отырды. Аузы дуалы, өзі зия лы делінді. Содан да шығар, қазір аттары аңызға айналған ұлт арыстары өз биігінде қырандай қалықтап жүр. Кейде солардың орнын бүгінгі қалталы, бай-бағлан дегендер қағып кеткендей көрінетіні бар. Бірақ бұл өнердің өміршеңдігін ескергенде қате ұғым. Қалталылардың асып-тасуы, шалқалап басуы, шарықтауы, үстем сөйлеп, үстел тоқпақтауы – ет пен

терінің арасындағы жел-желік секілді. Тарих толқыны бір ау-нап түскенде əлгі тобыр тірлік иесі жұтылады. Ұлттың жаны, тəні бары саналатын арлы адамдар тамырын тереңге жая-ды. Олардың қолынан шыққан халықтық жəдігерлер, сан ғасырлардан бері қалыбын жоғалтпай келе жатқан үлгі, салт-сана желкенді қайықтай су бетіне қалқып шығады. Бұған арғы-бергі тарихқа, көп жұрттың өркендеу жолына зейін қойсаң көз жеткізесің. Тіпті, алалықтан мемлекеттігін жоғалтып алғандардың рухани дүниесіне дүние дүрмегі уақытша шаң түсіргенмен, мүлде өшіре алмайды. Қайта заман жаңғырған сайын əлгі елдің атын аспанға көтеріп, қатпар-қатпар тарихын алдыңа тартады. Оған өлермендікпен өшіккендердің өзі жойы-лып тынады.

Бояуы ќаныќ, ойы аныќ

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz 7

Біз барыстың басқа аң атаулыдан ерекше екенін тым ерте пайымдаған халықпыз. Сірə, барыс бабаларымызды адам аяғы жетпес қия шыңды мекен етіп, көзге көп шалынбай-тын бекзаттығымен баураса керек. Құлама жақпартаста орғып жүріп оттайтын арқар, таутеке, елік, марал – барыстың азығы. Керек болса кекілікпен, ұлармен де қоректенеді. Асқардың кіршіксіз

қарына аунап, қойтастарына шуақтап, асыл шөп шалатын таза қанды жануарларды азық қылатын, өлекседен бойын аулақ ұстайтын, ақ шұбар түкті жыртқыш мысық паң əрі ша-лымды.

«Барыстың гносеологиялық тұрғыдағы арғы тегі біздің бабаларымыздың дүниетаны -мына, адамгершілік мұраттарына барып ұласа ды. Барыс – сыры жұмбақ жануар. Ол өзіне өзгелердің назарын еріксіз аударта-ды. Барынша жіті көз тігуге мəжбүр етеді. Өзін ше дербес, тəкаппар, топтанып жүруді ұнатпайтын, мейлінше сақ, бірақ қорқақ емес, барынша батыл, бірақ өзгелерге қиянат жа-сап, біреудің мекені мен жеміне көзін аларт-пайтын, басқаларға жоқтан өзгеге бола азу көрсетіп, тырнақ батыруды білмейтін, бірақ өзінің есесін ешкімге де жібермейтін, айна-ла төңірегіндегілерді ақырып-бақырмай-ақ, айрықша шалымдылығымен өзін сыйлата алатын текті жануар», – деді Əбіш Кекіл-байұлы елдігіміздің ертеңіне бағдар болған бағдарлама қабылданып жатқан жылдары.

Жалпы, Алтайда қанша қар барысы тір-ші лік етуде? Елімізде қар барысын көрген -дер бар ма? Бұл сауал барыс таңбалы жас мем лекеттің азаматын қызықтырады деп ойлай мыз.

Катонқарағай мемлекеттік табиғи ұлттық паркінің жануарлар əлемін қорғау жəне өндіру бөлімінің саяткер-биологы Азамат Мүбəраковтың айтуынша, қазіргі кез-де Алтайдың еліміздің аумағына тиесілі шыңдарында он қар барысы мекен етеді. Қызыл кітапқа енген аңның есебін ғалымдар соңғы рет 2001 жылы шығарған екен. Таудың басында күн қатып, түн қатып, барыс санау да оңай шаруа емес. Оның үстіне асқаралы биікте адамның жүріп-тұруына қиындық келтіретін табиғаттың тым қаталдығы, əккі аңның екі аяқтының көзіне түспейтін епсектігі тағы бар. Сондықтан арнайы ма-мандар анкета толтырып, қар бетіне түскен ізді сараптап, келесі ізбен шатастырмау үшін өшіріп, фототұзақ (фотоловушка) құрып, тіпті тезегіне дейін теріп санап, есебін шығарады. Биыл бұл жоба қайта қолға алынып жатыр.

Ал Катонқарағайдың аумағында барысты көргендер, көрмесе де басқан ізін тамашалау бақытына ие болғандар баршылық.

Күршім мен Үлкен Нарынның ортасын-да Свинчатка деген ауыл бар. Катонқарағай ауданына қарайды. Алтайдың бөктеріндегі ауыл. Ертеректе малшылар осы төңіректен барыс кезіккенін айтып отырады екен.

Үш жыл бұрын табиғи парктің мемлекеттік инспекторы Марат Перменов таудың бір бетінен екінші бетіне асықпай, баппен өтіп бара жатқан барысты көріпті.

Аршаты – Қазақстанның шығыстағы ең шеткі нүктесі. Моңғолия, Ресей жəне Қытай-мен шекаралар түйісетін шалғайдағы орман-шылық. Сексен бес гектар аумақты алып жатқан Аршаты орманшылығының қызмет-кері Əділжан Қасымхановпен сөйлесу дің сəті түсті. Орманшы бізге барыс жайлы ерте гіден кем емес деректерді əңгімелеп берді.

– Аршаты орманшылығына қарасты Сары бет деген жер бар. Негізінен таутеке-лер мекендейді. Кеңес кезінде Сарыбетте мал бағатын. Өте тік, қия беткей болғандықтан атты кісі жүре алмайды. Жаяу адамның өзі əзер жүреді. Біз көктем мен күз айларында

Аршаты аумағындағы ашатұяқтыларға санақ жүргіземіз. Шың-шатқалды аралап жүріп, дүрбі саламыз. Аңшыларды ертіп шығамыз. Екі жыл бұрын осы сияқты жұмыстарды атқару кезінде, желтоқсан түсе ғой деймін, қырық бірінші айналымға жауапты ин-спектор Нұрболат Бадисолтанов пен орман шебері Жомарт Аманбаев екеуі тауешкілерді дүрбімен бақылап отырады. Ешкілердің жоғары жағында бір қараңдаған нəрсе көзге шалыныпты. Бастапқыда тас екен деп ойлаған екі орман қызметкері дүрбінің əйнегін сүртіп жіберіп, анықтап карағанда алдымен ұзын құйрығы көзге шалынған барысты көреді. Дүрбімен бақылап отырғандарына он минут өткенде əрі-бері аңысын аңдап, оңтайлы сəтті күтіп жүрген барыс ешкілерге қарай атылып-ты. Алайда, тауешкілер жыртқышты сезіп қалып, жан-жаққа ытырылып ала жөнелген. Тастан тасқа орғыған ешкілерді қанды шеңгеліне түсіре алмаған барыс та жақпар тастардың арасына сіңіп, көзге көрінбей кетіпті. Қызметкерлерімізде фотоаппарат болмағандықтан дер кезінде суретке түсіре алмады. Егер аралық жақын болса шалт қимылдайтын аң олжасынан айрылмаушы еді. Жыртқышты тауешкілер қашықтан сезген болуы керек, – дейді Əділжан Қасымханов.

Тау тағысын көзбен көрген қалай бола-ды деген сұрағымызды Жомарт Аманбаевқа қойдық.

– 2008 жылы ұлттық парк мені Ресейдің Красноярск аймағына барысты фототұзаққа түсіріп, санақ жүргізу жөнінде тəжірибе алмасуға жіберді. Қорықта Моңғолиядан кел-ген екі маман он күн бойы үйретті. Барысты алғаш рет сол жерде көрдім. Аршатыға келген соң лицензия алған аңшыларды тауға алып шыққанда барыстың

ізін көріп жүретінмін. 2012 жылы 23 желтоқсанда тау теке атуға келген аңшыларды Нұрболат екеуміз алып шыққанбыз. Сарыбет деген аты айтып тұрғандай ашық беткей бар. Сол жерде төменнен дүрбі салып тұрғанда, жайы лып жүрген тауешкі бір кезде үркіп, дүрк етіп қашты. Дүрбіні одан жоғарыға салғанда жылт-жылт етіп барыс көрінді.

– Ойбай, Нұреке, барыс! – дедім сасқа-ным нан.

– Қане, кəні? – деп ол да дүрбіден қарап жатыр. Аңшыларымызға «ақырын, тыныш» деп ым қағып едік, тұрған орындарында қата-қата қалды. Біздің барысты тамашалап тұрғанымызды білмейді. Фотоаппаратты тас тап шыққанымызға қатты өкіндік. Барыс бізден 500 метр қашықтықта ғана тұр еді. Жусап жатқан тауешкілер ілезде жоғалды. Ар жағынан баспалап, сайға барып едік, барыс жылғаға түсіп, тауға өрлеп кетіпті. Ізі анық сайрап жатты. Іңір қараңғысы түскендіктен ауылға қайтуға тура келді, – дейді орман шебері Жомарт Аманбаев.

Аршатылық орманшылардың айтуы-на сүйенсек, барыс ашыққан кезде қораға да түседі екен. Алтайда Қыдыр деген жер бар. Сексенінші жылдары сол арада совхоз-колхоздардың малы бағылыпты. Шопан таңертең ерте тұрып, мал шығарайын деп қораға келе жатса, қамаулы малды қырған ба-рыс ақырын басып, кетіп барады екен. Содан шопан совхоз басшыларын шақырып, барыс бауыздаған қойларға акт жасатыпты.

Сондай-ақ, Сарыкөл деген жерде қой жай-ып отырған шопан отардың шеті дүрк етіп үріккенге қараса, құйрығы ұзын, ала шұбар мысықтың өзімен тұрқы шамалас қойды желкелете сүйретіп бара жатқанын көреді. Мысық онымен қоймай, тағы біріне ұмтылып, екінші малды жаралаған. Қойшы құрығымен жасқаса, тағы еш қорықпайды екен. Жемін қимай, тəкаппар басып жүріп алыпты. Қойшы мысық сияқты аң көрдім дегенде, білетіндер оның барыс екендігін айтқан.

Катонқарағайлық аңшы Манарбек Омаров бірде Алтайдың құз-жартастарында келе жатса тік жартастан таутекені құлатып, жəукемдеп жатқан барыстың үстінен түсіпті. «Жемін оңай тастағысы келмейтін тағы екен», – дейді Манарбек.

Ал Қабырға жақта Өмір Бөгістанов есімді тұрғын барыстың ізін көріпті. Табанының таңбасын танығандар баршылық болса да, барыстың екі-үш жылда бір мəрте бой көрсететініне жергілікті саяткер-биологтар да таңғалады. Алтайдың аталған өңірлерінде кезінде мал баққанымен, қазір олай қарай аяқ басатындар жоқ десе де болады.

Жалпы, Алтайда барыстың адам көзіне түсуі өте сирек кездеседі. Өйткені,

барыс күндіз көп жүрмейді. Орманшылар құ рып кеткен фототұзақтардың өзіне түсе бермей ді. Əділжан Қасымханов қызмет-керлердің Сарыбет, Қоралы деген жер-лерге шығатындарын, барыс іздері заңғар биіктерге өрмелегенде ғана көрінетінін ай-тады. Тау тағысы Алтайда 3000-2700 метр биіктікте жүреді. Оның ізі еліктің, қасқырдың ізіне мүлдем ұқсамайды, сілеусіннің ізінен үлкен болып келеді. Қатып қалған қар бол-са құйрығының ізі түспейді, жұмсақ ұлпа қар түскенде ғана құйрығының шұбатылған ізі жатады. Қар жауғаннан кейін сайрап жа-татын іздерді орманшылар фотоға түсіріп алғанымен, таутанның күшіктегенін, жас аланды көрмегендерін жеткізді.

Жуырда Бішкекте өткен бүкілəлемдік фо-румда қар барысын сақтап қалу үшін 2014-2020 жылдарға арналған арнайы бағдарлама қабылданды. Құжатқа он екі мемлекет қол қойды. Оның ішінде Қазақстан да бар. Бағдарламаны іске асыру үшін əлемдік қауымдастық 190 млн. АҚШ долларын бөлді. Қаражат қар барысын сақтап қалуға жəне оның өсіп-өнетін ортасы мен экожүйесін қорғауға жұмсалмақ.

Браконьерлерден ең көп зардап шек-кен жыртқыштардың бірі – барыс. Бүгінде жаһанда бар-жоғы үш мың қар барысы қалыпты. Көрші Қырғызстанда осыдан жиыр-ма жыл бұрын бір жарым мыңға жуық барыс болса, бүгінде 250 барыс қана қалған. 1996 жылы жазылған деректерде елімізде барыс саны 200-ден аспайды делiнген. Қазір қанша екені белгісіз. Ал Ресейде 700 шамасында ба-рыс бар деседі. Халықаралық сарапшылар ба-тыс Тянь-Шаньда қар

барысының екi үйiрi ғана қалғанын мəлiмдеп отыр. Əзірге тау тағысын түгендеу Төр Алтайдан өзге аумақтарда жүргізілмей отыр.

Соңғы жылдары шығысқазақстандық Олег жəне Ирина Логиновтар құрған «SnowLeopardFund» қоғамдық қоры Алтай барысына халықаралық қауымдастықтың назарын аударуға жұмыс істеп жатыр. Жақында Логиновтардың құрастыруымен ағылшын тілінде жарық көрген альбом-да қар барысының 200-ден астам суреті жинақталған. БҰҰ даму бағдарламасының қаржылық қолдауымен жарық көрген кітап қазақстандық Ренат Мінебаев, ресейлік Рафаэль Кетцян түсірген бірегей фотолармен, ресейлік суретшілер Виктор Бахтин, Виктор Павлушин жəне альбом авторларының суреттерімен безендірілген. Сондай-ақ, олар 2009 жылы «Қар барысы. Аспан тауларының нышаны» атты кітап шығарған болатын.

Олегтің Шыңғыс Айтматовтың «Таулар құлағанда» атты соңғы кітабының жазы-луына көмектескенін, қар барысы туралы деректерді əңгімелеп бергенін біреу білсе, біреу білмейді.

Ол өткен жылы АҚШ-тың қар барысы жөніндегі білікті маманы Родни Джексонның көмегімен Алтай барысын алғаш рет фототұзаққа түсірді. Моңғолиямен шекараға тиіп тұрған Чихачев шыңында қар барысы автоматты түрде фотобейнекамераға жазы-лып алынды.

– Фототұзақтың көмегімен барысты терісінің əр нүктесіне дейін зерттеуге бола-ды, – дейді Олег Логинов.

«BBC» арнасы түсірген Дэвид Аттен-бороның «Аңыздан тысқары қар барысы» деректі фильмінде Гималай тауларындағы қар барысын бейнетаспаға түсіруге алғаш рет 2004 жылы қол жеткізілгені, «Жер шары» сериалын түсіру кезінде барыстың бітімі бөлек тұрпатына іңкəр болған студияның екі қызметкерінің кейін Пəкістанға қайта орала-тыны, мойнына қарғыбау тағылған барыстың тіршілігін бақылайтыны туралы баяндала-ды. Аңның жүріс-тұрысын спутник арқылы қадағалап отыруға бола ма?.. Жаңа техноло-гия жəне тау тағысының еркіндігі жөнінде адамзаттық-гуманистік мəселе көтерген фильмде құлағына ен, мойнына қарғыбау тағылған барыс – əрине, жүректі ауыртатын драмалық көрініс.

Шу мен Балқаш нуында құрып кеткен тарғыл шерілердің тағдырын ойлай отырып, өсімін қамтамасыз ету үшін əр барысымызға ен салу туралы ойлануға тура келеді.

Думан АНАШ.

Шығыс Қазақстан облысы, Катонқарағай ауданы.

ЖАҢҒЫРЫҚ

Кітап көкжиегі Талбесік

Астанадағы Ұлттық академиялық кітапханада Мемлекеттік жəне Күлтегін сыйлықтарының лауреаты, белгілі ғалым, жазушы Қойшығара Салғараұлының «Мыңғұл мен моңғол жəне үш Шыңғыс» атты қазақ жəне орыс тілдерінде жарық көрген кітабының тұсаукесері болды.

Атының өзінен айтар ойы өзгеше екендігін танытып, елдің тарихына, танымына қатысты дүниелерді теріп жүріп, түгендеп жүріп, көз майын тауысып оқитын көзіқарақты, көңілі ояу жандар-ды өзіне шақыратын кітаптың баспадан шығуына жəне оның орыс тіліне тəржімалануына жан-жақты қолдау көрсеткен республикалық «Ұлытау – ұлт ұясы» қоғамдық қорының бас директоры Жұмағазы Жақыпов тұсаукесер рəсімін жүргізудің тізгінін де өз қолына алыпты. Жазушының бұл еңбегінің түркі тілдес халықтардың бастау тари-хын, оның ішінде мыңғұл-татар халықтарының

шығу тегін жаңаша танып-білуге, осы арқылы қазақ тарихын зерттеп, зерделеуге жаңа бағыт сілтейтін тың тұжырымы бар ғылыми еңбек екендігін айтып өткен жүргізушіден кейін мінберге «Кенесары хан» қоғамдық қорының директоры Мұхтархан Абаған көтерілді.

«Бағзы замандарда тарих сахнасына түрлі ат-тармен шыққан біздің бабалардың ерлік істері жайында бұрын айтуға тыйым салынып кел-се, тəуелсіздігіміз ол бетпердені сыпырып, шырылдаған шындық пен айтылмаған ақиқаттың жария болуына жол ашты», деп шүкіршілікпен сөз бастаған оның ойымен тарих пен əдебиетті қатар аққан қос өзендей тең ұстап, халқының кəделі сыйына айналдырған жазушы-ғалым, филология ғылымдарының докторы Тұрсын Жұртбай үндесе келіп, қаламгер: «Осы уақытқа дейін мен Қойшағаңдай ақылын сиясауыт етіп, қолын қалам етіп, жүрегін ауыртып қойып, ғылым үшін, түркілердің ортақ тарихы үшін ты-нымсыз еңбектенген адамды білмеймін. Жəне ол адал еңбек», деп бағалап өткен. Тұсаукесерде жұртшылық алдына шығып пікірлерін айтқан ғалымдар, ғылым докторлары Тілеген Садықов, Қаржаубай Сартқожаұлы автордың тарих ғылымындағы зерттеу методологиясына мəн бер-ген, соңғысы ендігі жерде бұрын орын алып кел-ген еуроөктемдік тұрғыдан танылған тарихтан бас тартудың маңызына тоқталған.

Ғалымдар айтса айтқандай, біздің тарих өзгенің көзімен, өзгенің сөзімен жазылған, бөтеннің бағамымен, оның өз танымын өктем оймен таңуымен қатталған. Осы бағытпен жүріп келе жатқан тарихи қалыптасқан көзқарасты бұзуда тыңнан айтылған ой-пікірді қолдап, қорғаушылардан гөрі, оны жаңсақ айтып, жұртты адастырып отыр деушілердің табылып жүргені қиын-ақ. Тіпті, кейде кəнігі, кəсіби тарихшы-лар осындай дүниелерді оқып, пікір айтудан да қашатындай көрінеді. Мəселен, Қойшығара Салғараұлы осы тарих тозаңын қағып, тереңде жатқан деректерді сөйлетіп, тарихи танымды өзгерту бағытына 40 жылдай ғұмырын арнап келеді. Алайда, осы көлемді дүниелерге пікірді əдебиетшілер мен журналистер, қарапайым оқырман білдіргенімен, тарихшы атаулы үнсіз. Дүниеден озарынан бұрын Ақселеу Сейдімбеков: «Енді қолыма қалам ұстамайтын шығармын, саусақтарымды əбден мүйіздеп, қазақтың ауызша тарихын жазып шықтым, бұл менің ең бір кесекті, ғұмырлық еңбегім», деген еді. Қайран, сол Ақселеу ағаның көз майын тауысқан, жүрегінен жарып шыққан, туған жұртының тарихына махаббатымен жазылған дүниесіне үн қатқан тарихшы табыл-мады. Дүниеде еңбектің еленгені қандай ғанибет болса, көзге ілінбегенінен артық қиянат та жоқ шығар, сірə!

Тұсаукесер соңында кітап авторына сөз берілді. «Бүгінге дейін біздің көне тарихымыз түрік тек-тес, түріктік таным-түсінікпен жазылған жоқ. Оны бəріңіз де білесіздер. Біздегі ең жаман ке-сел – ол тарих ғылымының түріктерді VI ғасырда Алтайда пайда болған халық деп есептейтінінде. Ал оған дейін түрік халқы деген сөз жоқ. Кешегі заманда Аристов былай деген, Левшин былай деп

жазған, Бартольд былай деген, деп соларға сүйеніп қана айттық. Өйтпесе ешкім сенбейтін, солардың расы да рас, тіпті, өтірігі де нақты шындық деп қабылданып келді. Бірақ заман өзгерді ғой. Өзіңнің шындығыңды өзің айтатын, өзіңнің таным-түсінігіңді өзің зерделейтін заман. Біздікі соған деген талпыныс. Мен өз жазғандарымды тек осы ақырғы дұрыстық деп айтпаймын, соңғы түйін демеймін, ондай күпірлікке бармаймын. Мен де бір дерекке сүйеніп айтып отырмын. Тек бір ғана автор емес, талай шаң басқан деректерді қозғаған соң, талай пікірлерді оқыған соң жəне оларды өз таным-түсінігімнен өткізіп барып жазып отыр-мын. 35-40 жылдай тарих қазған ғұмырымда жиған деректерім бар, алайда қанша еңбегім шықса да бір кəсіпқой тарихшы ғалым «мынау не бүлдіріп жатыр, деп немесе мынадай жаңалықты ой-пікір айтып жатыр» деп өмірінде талдаған емес. Бұл – тарихтың бас иесіз қалғандығының белгісі. Ал енді кітаптағы моңғол дегенге келсек, осы күнге дейін «Құпия шежіредегі» моңғол əңгіме болады да, сонау біздің д.д VI ғасырдан IV ғасырға дейін қазіргі Қазақстан аумағында өмір сүрген моңғол сөз болмайды. Оны Рашид ад Дин де, Əбілғазы да жазып кеткен. Ал тарихы қатар өріліп отырған, қанаттас татар-моңғол деген параллель, екі халық Қытайдың шекарасына барады, содан кейін бір жерде дерек жоқ. Оның орнына дунху, сиуңну де-ген екі халық шығады. Дунхуды моңғол дейміз де, сиуңнуды түрік дейміз. Татарлар кім болды, қайда қалды? IV ғасырдың аяғында Жу мемлекетімен соғысатын татарлар кім? Қытайша не дейді, оны ешкім айтпайды. Ал олар қайда кетті. Сиуңну им-периясы тарағаннан кейін қидан деген тағы бір моңғол шығады, оған қарсы тағы татар соғысады. Өмір бойы қырқысып, таласып келген осы екі жұрт кім. Қайта-қайта жоғалып, қайтадан көрінетін осы-лар кімдер. Ол да ашылған жоқ. Бірдеңе айту үшін оның алдымен тарихи негізі керек. Тарихи негіздей алмадың ба, оның барлығы жəй айтылған зая сөз. Тарихпен дəлелдесең, қате болса да ол екінші зерттеушіні ойландырып, ғылымға ізденіс əкеліп, жол ашылады. Шыңғыс хан күшейіп, империя құрғанда Қытайдан келген елшінің Мұқылайдан сұрайтыны бар, «Осы сендерде моңғол деген тай-па бар ма?» деп. Мұқылай «жоқ» дейді, ал сонда ру, тайпасы жоқ моңғол деген ат қайдан пайда болды? Оған да жауап жоқ. VI ғасырда Түрік мемлекеті құрылды, оның да ішінде түрік атау-ымен бір де бір тайпа жоқ. Бірақ түрік халқы та-рих сахнасына шығып, мемлекеті Түрік қағанаты болады. Қайдан келді бұл түрік? Ал оғыздар құрған Осман империясының орнында да Түрік мемлекеті өмір кешіп жатыр. Ал бұл қайдан шықты, неге түрік аталады? Не тайпасының, не сұлтандарының бірінің есімі түрік емес, ал осын-дай жұмбақтар шешілмей кете беруі тиіс пе?» деген ғалым генетика ғылымының ДНК жасаған зерттеулерінің көне өркениет түрік əлемі екенін дəлелдеп отырғанын айта келіп, «Мен мұны ой-ымнан шығарып айтып отырған жоқпын», деп жиналғандардың барлығына жауабы жоқ сансыз сауалдар тастаған.

Тұсаукесерге барып түркілер тарихының жазылмаған беттері қашан толтырылар екен, өзгелер таңған үстемдік көзқараспен жазылған та-рихымыз қалай, қашан дұрысталар екен, қатталып барып, келер ұрпаққа қалыбына түсіп қашан жетер екен деген қап-қап ой арқалап қайтты оқырман.

ТЕРЕЅДЕГІ ТЕКТІЛІК

Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан».

Ќар барысыАлтайда

қаншасы қалды?

Оралхан ДƏУІТ,«Егемен Қазақстан».

Елбасы Н.Назарбаев өткен

жыл дың соңында инвестициялық

жобалардың тұсаукесеріне арнал-

ған телекөпірде Ұлттық кəсіпкер-

лер палатасына «Шағын бизнеске

арналған 100 жоба» атты анықта-

ма кітабын жасап шығаруды тап-

сырған болатын. «Бұл кітап бүгінгі

таңда еліміздегі еңбекқор аза-

маттарды тұрақты табыс көзімен

жəне жұмыспен қамтамасыз етеді.

Қазақстанда 500 мыңнан астам

көпбалалы ана, 600 мыңнан астам

мүмкіндігі шектеулі жандар, 570

мыңға жуық студенттер мен 1,7

млн. зейнет жасындағы отандаста-

рымыз тұруда. Бұл кітап сол азамат-

тарға да өз ісімен айналысуға

үлкен көмегін тигізеді...» деген

еді сол жолы Нұрсұлтан Əбішұлы.

Осыған орай, Оңтүстік Қазақ-

стан облысы Кəсіпкерлер пала-

тасында «Шағын бизнеске ар-

нал ған 100 жоба» атты кітаптың

тұсаукесері өтті. Қазақстанда алғаш

рет жарыққа шыққан бұл кітапта

шағын бизнеспен айналысуға сеп-

тігін тигізетін жəне əр салалы 100

шағын бизнес жоспарлар көр-

сетілген. Сонымен қатар, кітапта

кə сіпті бастауға қаржы табу көздері,

мемлекеттік бағдарламалардың

шарттары, құрал-жабдықтарды

жеткізу мен қамтамасыз ету, биз-

несті оқыту жəне тағы да басқа

ақпараттар қамтылған.

– Өз кəсібіңді бастау – əрдайым

көптеген сұрақтар мен мəселелерді

шешуді талап етеді, – дейді ОҚО

Кəсіпкерлер палатасының дирек-

торы Нұржан Əлтаев. – Басылымда

кəсіпкерге алғашқы есептерін

дұрыс жасауға жəрдем бола-

тын нақты ақпарат көрсетілген.

Кəсі бінің дамып, өрге домалау-

ын қамтамасыз ету үшін, биз-

нес əлемінің басты мəселелерін

ай қындап, оларды шешуге жол

бағыттайтын осы кітапты жаңа

кəсіп керлерге ұсынып отырмыз.

Бизнес əлеміне енді бет бұ-

рып, өз ісін жаңадан бастап жат қан

кəсіпкерлер облыс халқын, əсіре се

ауыл-аймақ тұрғындарын кəсіп-

керлікке баулу мен үйретуді басты

мақсат тұтқан бұл кітаптың көпте-

ген есеп-қисапты жүргізуге кететін

уақытты үнемдейтініне сенімді.

Оңтүстік Қазақстан облысы.

Жағымды жаңалық

«ШАҒЫН БИЗНЕСКЕ АРНАЛҒАН 100 ЖОБА»

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz8 Имандылық иірімдері

Құнанбай қажының Қар-қаралыдағы мешіті нен шығып келе жатқанда Мұхтар аға мені кідіртті.

– «Абай жолында» Құнанбай бейнесі бөлек қой,– деді жазушы. – Бірақ, оны бұдан да кемеңгер, ке-мел, білгір адам ретінде суреттеп шығуға Əуезовтің дарын-қабілеті қаптал жететін еді. Өз заманындағы моральді берік ұстанған кісі ретінде Құнанбай «Абай жолындағыдан» мүлде басқаша адам болған. Бір кезде А.Янушкевичтің жазбалары жалғанның жарығына шыққанда «Құнанбай біз ойлағаннан бөлек адам екен ғой, заманының тұлғасы екен ғой!..» деген əңгімелер шыққан. Қазір уақыт өткен соң айта береміз, бұлай жазуға болар еді, олай жазса қайтер еді деп... Əуезовтің зама-ны біздікінен басқа болды. Əуезов оны сол қатал қоғамның кезінде де ғарыштық биікке көтеріп кетті ғой.

Осы əңгімеден кейін Құнанбай туралы «Абай жолы» арқылы са-нама сіңіп кеткен «шынжыр балақ, шұбар төс, қатыгез, қарау» деген таным-түсініктерім төңкеріліп түсті. М.Мағауинмен Прагада жүздесіп, сұхбат құрғанда ұлы Абайдың əкесінің кемеңгерлігін кемеліне жеткізіп, жетеме құйып берген еді. Содан бір үзік.

«Абай мен Құнанбай жөнінде əңгіме болған кезде біз бір мəселені көбіне ескермей жүрміз осы уақытқа дейін. Ол – Құнанбайдың, яғни Абай дың шыққан тегі, ата тегі де-ген мəселе. Осы тұрғыдан алатын болсақ, Абайдың тууы – Құнан-байдың тууы, Құнанбайдың сондай өзгеше тұлға болып қалыптасуы кездейсоқ емес. Өйткені, Құнекең, демек Абай – біздің қазақ халқының неше мың жылдық тарихында қалыптасқан, турасын айту керек, асыл тұқымнан.

Ататегіне келетін болсақ, Аба йдың жетінші атасы, яғни, Құнекеңнің алтыншы атасы – Сары деген кісі. Сары өз заманында үлкен батыр болған. Еңсегей бой-лы Есім ханның заманында қол бастаған. Сол кездегі бұлғақ за-манында атақты Қатаған Тұрсын ханның Қоңырбике деген қызын алған. Қоңырбикеден Кішік туған, осыдан барып Абай тарайды. Ыр-ғыз бай да өз заманында үлкен, ірі батыр болған. Ырғызбайдың бəйбішесі – сол Абылай ханның заманындағы, ханның оң тізесін алған атақты Керей Ер Жəні бек батырдың қызы, яғни Өскенбайдың шешесі, Құнанбайдың əжесі – Ер Жəнібектің қызы.

Осы тұрғыдан алғанда, біздің қазақ халқының қанында ғасырлар бойы жинақталған өте бір асыл қасиеттер осы əулеттің жетесінде мол еді. Сондықтан да Абайдың тууын, XІX ғасырда, кездейсоқ деп қарауға болмайды. Ал, енді Құнекеңнің өз басына келсек, егер бір ғасыр бұрын жасаған болса, ол ұлыстың бегі, ханның бас ақылшысы бола-тын еді, Абылай ханның заманын-да, Тəуке ханның заманында туса, «Жеті жарғыны» шығарушылардың бірі, Қасым ханның заманында туса, «Қасқа жолды» ұстайтын, үлкен, ірі қайраткерлердің бірегейі болар еді... Янушкевич жақсы айтқан ғой, Құнанбайды дана, данышпан деп. Ал Абайдың өз басына келетін болсақ, Абайдың əкесін қалай бағалағаны өз шығармаларынан көрініп тұр. Бір сөзінде айтатыны бар ғой: «Мұқым қазақ баласы, – Түгел ақыл сұрапты» деп.

Құнекеңнің даналығына бас ұрған – Абай. Ал енді Құнанбай – жай ғана ірі шонжар емес, жай ғана билік басындағы үлкен би, білгір адам емес. Бұл – өз заманының барлық даналығын бойына сіңірген, қазақтың халық əдебиетін, ескі сөздерін, ескі жыраулардың, билер-дің нақылдарын, толғауларын, бір сөзбен айтқанда, бүкіл қазақ халқының философиясын, далалық философияны бойына сіңірген дана адам. Абай сол жас кезінен бастап,

əрине, тілі шыққан кезден бастап, алғаш апыл-тапыл басып, есі кірген кезден бастап, əкесінің, əрине, тізесінде отырады... Абайдың дүние тануына, қалыптасуына Құнекеңнің орны айрықша. Абай ешқашан əкесінің алдынан шықпаған». (М.Мағауин, Толық шығармалар жинағы. 13-том. 315-бет. «Қанағат – ҒМО» баспасы. Алматы).

Құнекең туралы таным-түйсігім осыдан кейін түзеліп, түзу жолға түскен еді. Қажы туралы ел аузын-дағы əңгімелерді, кітаптарды, мақалаларды, зерттеулерді інде-тіп іздеп, зерделеуге тырыс тым. Соның ішіндегі көңілге қон ғаны, алысты болжайтыны, ақылға сая-тыны, қазаққа қажеті – жер туралы айтқаны. Құнанбай қажы Қарқаралы дуанының аға сұлтаны болғанда, оған дейін мұқым тобықтыны би-леп тұрғанда қоңсылас рулардың біраз жерін бауырына басып, иемденіп алғаны тарихтан белгілі. Тобықтының игі жақсылары Құнекеңе ағайынмен араз бола бер-мей жер иемденуді доғарайық, деп қолқа салады. Сонда Құнекең: «Адам өседі, мал өседі. Жер өспейді» деген екен. Енді, бұл сөз сонау Шыңғыс ханнан бұрын патшалық құрған түрік бабаларымыздың ханы – Мөденің сөзінен туып тұр. Мұны мен Шерхан Мұртаза редакторымның аузынан естіген едім.

Құнанбай қажының кемеліне жеткен кемең гер лігі мен алыс-ты болжайтын кемеліне жеткен ақылды хан Мөдемен ұштасып тұр. Құнекеңе баға беруге менің шамам келмейді, əрине. Поляк А.Янушкевичтің Құнекең туралы жазғанын келтірсем, тақиямызға тар келмес. А.Янушкевич қазақ сияқты Ресейдің бұратана халқы ның ұрпағы емес. Еуропадағы алдыңғы қатарлы, бірақ ақ патша билеген Ресей империясының отарына айналған Польшаның азаматы. Тадеуш Костюшко, Адам Мицкевич сын-ды азаттық аңсаған, соның жолын-да жанын жалдап, күреске түскен кісілердің бірегейі. Біздің Шоқан сынды. Он алты жылға қазақ еліне жер аударылған. Ұлтына азаттық

тілеп, ақырып теңдік сұрағаны үшін. Қазақ тілін жетік білген. Жанын түсінген. Күнделіктерін оқысаңыз, разы боласыз. Содан Құнекең тура-лы сипаттамасын оқып көріңіз.

« Қ ұ н а н б а й с ө й л е у ү ш і н жаратылған машина ғана емес, ол тек бұрамағанда ғана тоқтайтын сағат дерсің. Төсектен тұрысымен-ақ сөйлей бастайды, содан көзі ұйқыға кеткенше, толассыз сөйлеп береді. Минут сайын ақыл сұрап қазақтар оған келіп жатады. Қос қолын мықынына таянып, екі-үш сөзден кейін-ақ шариғаттан үзінді келтіріп, ол абызша сұңқылдап кетеді. Оның жадында сақтау қабілеті таңғаларлық, үкіметтің барлық указдары мен жарлықтарын кітаптан оқып отырған адамша жатқа айтады» (А.Янушкевич. «Күнделіктер мен хаттар». 188-бет. «Жалын» баспасы. 1979 жыл. Алматы).

Осыған қосымша бір дерек. «1847 жылы 22 сентябрь күні біздер, төменде қол қоюшылар, таңбасын басушылар мешіт құрылысын салу жөнінде 2 сентябрьде Приказға бер-ген тілегіміз бойынша Қарқаралы се-лосында мешіт салуға, ерікті түрде қаражат жинап береміз». (Қазақстан архивінің «Қарқаралы селосындағы ме шіт құрылысы жөніндегі іс» деп аталатын 32 беттік құжаты). Қарқаралыда мешіт салу жөнінде əңгіме көтерілгенде, Құнанбай аға сұлтан емес, Кішік-тобықты болысының управителі, хорун-жий шені болған. 16 болыс қол қойып, аға сұлтан майор Құспек Таукин мөрін басады. Енді, осыдан кейінгі Құнекеңнің сұңғылалығын көріңіз. «Осы көктемнің басынан құрылысты бастамақ ниетіміз бар еді. Бірақ Қарқаралыда мұндай құрылысқа пайдалануға бос, ерікті адамдар болмай отыр. Сол себептен Қарқаралыдағы ротаның солдатта-рын мешіт ісіне пайдалануға бол-мас па екен? Оларға тиесілі заңды еңбекақыларын төлер едік» деген өтініш айтады Құнанбай Өскенбаев. Қарқаралының əскери ұлығы гене-рал-майор Вишневскийдің атынан рұқсат қағаз келеді. Ол: «Сіздің

тілегіңіз бойынша сонда салынатын мешіт құрылысына Қарқаралыдағы ротаның төменгі шенді солдатта-рын пайдалануға рұқсат етемін. Олар службадан қолдары бос уақытта құрылыс ісіне қатысатын болсын. Оларға келісім бойын-ша еңбекақысы төленсін» деген пəрмен жібереді. Бұйрық 1848 жылы 29 мартта жазылған. Ал, мешіт 1851 жылы тамыз айында толық пайдалануға берілген. Дəлел – аға сұлтан Құнанбай Өскенбаевтың кеңесші-көмекшісі Добшинский Шекара басқармасына 1851 жылы 11 августа мешіт құрылысы толықтай аяқталғаны туралы рапорт береді.

Құнанбай осыны істемесе Құнанбай бола ма? Мұсылманның мешітін діні бөлек орысқа сал-дырады. Ағаш қиған, там салған қазақпыз ғой. Там салмаса да, киіз үйдің сүйегін сүліктей сұлулайтын қазақ емеспіз бе. Құнекең басқаша ойлаған, басқаша байлам жасаған, өзгеге айтқанын орындатқан. Атын шығарып, абырой асыру-ды ойламаған. Қазағын ойлаған. Сол тұста Қарқаралыда үш шіркеу болыпты. Тіпті, қасиетті Қарқаралының шыңындағы əйгілі Шайтанкөлге крест қойған дейді. Оны көл түбіне құлатқан дейді. Құнанбай құлатқан шығар. Ұрпақ шоқынып кете ме деген Құнекең ұлы ойдың иесі ғой. Қазір шіркеулер жоқ. Құдай қолдаған Құнанбай мешіті Қарқаралыда əлі тұр. Мəңгі тұрады. Алла қаласа, Алашы қолдаса, неге тұрмауы керек?! Ебін тауып, есесін жібермеген Құнанбай. Басқа біреудің қолынан келмеген. Мойындау керек.

«Мекеде уақып үй салып,Пəтер қып, жаққан шырақты.Бір Құдайдың жолына,Малды аямай бұлаптыАжал уақыты жеткен соң, Соның да гүлі қурапты. Қажыны алған бұл өлім,Сабыр қылсақ керек-ті.»Бұл – енді ұлы Абайдың Əбдірах-

ман өліміне арнаған өлеңінде əкесіне берген бағасы. Бұдан артылтып еш-кім айта алмайды. Біздікі – жай ғана ұсыныс. Қарқаралыға биыл 190 жыл – Абайдан бұрын Құнекеңнің табаны тиген қасиетті Қарқаралыға. Дəл осы қалаға Құнанбай ескерткіші сұранып тұр. Осы туралы əкімі бар, жақсы-жай саңдары, басқалары бар ойланар деген үміттеміз. Қаперлеріне алмаса, қане! Мен ұлы ақынды өмірге əкел ген ұлы əке жайлы парыз сөзімді айттым.

Мағауия СЕМБАЙ,Қазақстанның еңбек сіңірген

қайраткері.

Қарағанды облысы.

ЗЕРДЕ

Құнанбай қажының Қар-

Ќўдай ќолдаєан Ќўнанбай

Осыдан 10 жыл бұрын Қарқаралының 180 жылдығы тойланды. Сол кездегі аудан əкімі Ниқанбай Омархановтың арнайы шақыруымен той салтанатына сонау Алматыдан классик жазу-шымыз Мұхтар Мағауин мен публицист Нұрмахан Оразбеков келді. Қарсы алу, күтімдерін келістіру маған жүктелді. Бір жағынан қуандым, бір жағынан қобалжыдым. Қалай десеңіз де, аттарынан ат үркетін Алашқа əйгілі ағаларымыз. Ақыры екі ағамның қолдарына су құюға жарағаныма мəртебелендім. Біреу ұғар, біреу ұға қоймас мұны. Мəселе онда емес. Қазақтың игі жақсыларының жанында жүріп, əңгімелерін тыңдағаннан, асқан ғанибет бола ма?! Негізі, М.Мағауинмен аралас-құралас болуым осы тойдан басталған еді.

Шешеннің сөзі мерген,Шебердің көзі мерген.

(Халық даналығынан).

Мұрат ақыннан қалған мұра

Əдетте біз ділмарды, яғни ше шенді (оратор) тоқтамай сөй-лейтін, сөзден сүрінбейтін адам деп ойлайды екенбіз. Аузы аузына жұқпай сөйлесе, біз үшін сол адам шешен екен. Асылында, солай ма? Жоқ. Олай емес екен. Шешен адам – өзгелерді бар болмысымен, сөзімен əрі ісімен баурап алатын, оларды бір ойдың төңірегінде қанағаттандыра білетін қабілетке ие тұлға. Цицеронның: «Жақсы шешен болғың келсе, алдымен жақсы адам бол», дейтіні сон-дықтан. Цицерон негізін қа-лап кеткен шешендік сөздің 5 түрі бар. Олар: əлеуметтік-сая си шешендік; академиялық ше шен-дік; əлеуметтік-тұрмыс тық ше-шендік; сот ісінде қолда нылатын шешендік; діни шешен дік.

Біздің сөз еткелі отырғанымыз – діни шешендік. Цицеронның «Діни шешендік» деп ат қойып, айдар тағуы тегін емес-ау. Жə, Цицеронды тым асыра «ұлықтап» кеттік қой. Асылында, бұл кешегі пайғамбарымыз Мұхаммедтен (с.ғ.с.), ар мен намысты ту еткен текті аталарымыз – Жиренше, Бөлтірік шешендерден, Сырым Датұлы батыр бабамыздан, Шал-киіз, Бұқар жырау, Дулат, Мұ-раттан қалған мұра, берісі Абай, Шəкəрім, Ахмет сынды ақын-жы раулардан жеткен өнер ғой. Ендеше, діндарға да шешен болу қажет екенін түсіндіріп отырудың өзі артық деп білеміз. Себебі, дін-дардың жамағаты – халық. Халық пен бізді байланыстыратын құрал – сөз, ізгі іс, қайырлы амал, жақсы мəміле, сыпайы қарым-қатынас.

Діндардың дикциясы дұрыс па?

Бұл тақырып төңірегінде мəселе көтеруге бір оқиға түрткі болып еді. Өткен жолы есімі елге белгілі бір жазушы ағамыз: «Бір имам керек еді. Қайтыс болған əжеміздің жылдық асын беріп жатырмыз...», деп өтініш айт-ты. Мүйізі қарағайдай қаламгер, қоғам қайраткері хабарласып тұрған соң əп-сəтте Орталық мешіттің имамы Нұрбекке те-лефон шалдық. Ол бір имам-ды бекітіп берді. Əлгі жазушы ағамызға хабарласып, өтінішінің орындалғанын жеткіздік. Айтқа-нымыз сол еді, ол бізге: «Əй, ба-уырым, таңдаған имамың қалай өзі? Дикциясы (мақамы, сөйлеу мəнері) дұрыс па? Жұрттан ұят болып қалмасын», – демесі бар ма. Не дерімді де білмеймін. «А-а-а-а, жақсы ол, ол жақсы», – дей беріппін сасқанымнан. Өйт кені, шақырушылар тарапы-нан мұндай талап бұрын-соң-ды қойыла бермейтін. Ойла-нып қалдық. «Расында да имам-дарымыздың дикциясы дұрыс па екен?» деген сұраққа құлай бердік. Біреу келісер, біреу келіс-пес, біз шешендік өнер діндар-ларға да аса қажет деген тоқтамға келдік. Өйткені, сұраныс со-лай. Халықтың талабы бұл. Бəсекеге қабілетті имам деген түсінік пен терминді жиі естиміз, жиі көреміз. Сонымен, аз-кем ізденгеніміз, көрген-естігеніміз бар, тақырыпқа сай жиған-тергенімізді өздеріңізбен бөлісуге бекідік. Кейбіреулер кəдесіне жа-ратар, бəлкім. Сонымен, діндар қайтіп ділмар болмақ? Өзгелерді өзіне қайтіп қарата алмақ? «Ой да жоқ, уайым да жоқ ойнай берсең...»

Шешендікке қойылар та-лаптарды санамалап көрейікші. Сонымен:

1. Шешен болу үшін ең алды-мен сөйлеп емес, ойлап үйрену керек. Ойлану – ұлы істердің баспалдағы. Адам ойында бар асыл дүниесін сөйлеу арқылы жеткізбек. Ойы жоқтың – сөзі жоқ. Сөзімізді халқымыздың заңғар жазушысы Мұхтар Əуезовтің нақылымен түйіндесек:

«Ой да көп, уайым да көп ой-лай берсең,

Ой да жоқ, уайым да жоқ ой-най берсең».

2. Сөзді, уағызды, яки баянда-маны жылы жүзбен, жылы шы-раймен бастаған ұтатын көрінеді. Танымайтын ортаның алдына шыққан кездегі алғашқы секунд-тар аса маңызды саналады. Кейбір ғалымдар ділмар алғашқы 7 се-кундта қалай көрінсе, жұрттың

ойында ұдайы солай қалуы мүмкін екенін айтады. «Жылы-жылы сөйлесең, жылан інінен шығады, қатты-қатты сөйлесең, мұсылман дінінен шығады», дейді халық даналығы. Жылы сөз жүрек елжіретеді.

3. Елдің назарын өзімізге ау-дару үшін ең əуелі сөзімізді олар қолдайтын құндылықтардан неме-се мəселеден бастағанымыз абзал екен. Мысалы: «Құранымыз бір, пайғамбарымыз бір, онда неге бөлінеміз?» дегендей, ортақ сөздер арқылы ортақ мақсатқа үндеу, т.б. Əсіресе, тұлғаларымыздың сөзінен мысал келтіру. Абайдың, би-шешендеріміздің сөзіне құлақ аспайтын қазақ жоқ шығар, сірə.

4. Тыңдарманмен қарым-қатынасты бұзып алмау үшін «сіздер» деп емес, «біз» деп бірінші жақпен сөйлегеніміз жөн көрінеді. Өйткені, мəселе бəрімізге қатысты. Мысалы, өзімізді кейде күнəдан пəк сезініп: «Сіздер жиі күнə жасап қоясыздар, сіздер түзеліңіздер, Алладан кешірім сұраңыздар», деген сөздерді жиі айтамыз. Бұл кейбіреулердің келіспеушілігін тудырып: «Алдымен өзін түзеп ал-май ма?» деген сөздің суырылып шуғуына өзге емес, өзіміз себепші болып қаламыз. Осылайша, өз сөзіміздің тұтқынына айналамыз.

5. Сөйлейтін сөзімізге тыңғы -лықты дайындық қажет екені дау-сыз. Сөзімізді мол мəліметпен, мақал-мəтелмен, өлең-жырмен, қызықты оқиғамен, діни қисса-

лармен тұздықтап отыруымыз аса маңызды. АҚШ-тың бұрынғы президенті Вудро Вильсон: «10 минуттық əңгімеге дайындық үшін маған бір апта керек, 15 ми-нут сөйлеу үшін – үш күн, жарты сағаттық сөзге – екі күн, ал бір сағат сөз сөйле десе, қазір-ақ айтып беремін», депті. Əзіл болса да ақи-қат сөз. Біз бұдан «аз сөз – ал тын, көп сөз – көмір» екенін ұғамыз.

6. Білімді дамыту, қабілетті арттыру, өз-өзін жетілдіру. Газет-журнал, кітап оқу, интернетті пайдалану, т.б. Мешіттің бір имамы уағызында əйгілі физик Максвеллдің мысалын келтіріпті. Сонда жұма намазға барған фи-зика саласының ғалымы: «Имам Максвеллді айтты. Бұдан былай жұмадан қалмаймын», деген екен. Алматыда болған тағы бір оқиға: имам жұма уағызында ажырасқан адамдардың санын нақты дəлел-дəйектермен тұздықтаса ке-рек. Жұмаға қатысқан «Хабар» арнасының журналисі: «Мына имам мықты екен. Біз біле бермейтін мəліметтерді келтірді. Күшті əсер алдым», деп жүрген жерінде имамдар туралы пікірімен бөліседі екен.

Гректің маңдайалды шешен-дерінің бірі Демосфен ел алдын-да алғаш сөйлегенде жұрттың бəрі əжуалап күліпті. Күліп қана қоймай, айқайлап наразылық білдірген жағдайлар орын алған. Өйткені, оның тілінің мүкістігі болған. Міңгірлеп сөйлейтін түсініксіз сөзін жою үшін аузы-на қиыршық тастарды толтырып алып, ақындардың өлеңдерінен үзінділер оқыпты. Өзін-өзі ұзақ фразаларды дем алмастан айтуға бейімдеген.

7. Бар мəселені оңай шешіле-тіндей етіп сөйлегеніміз ұтымды көрінбек. Сонда тыңдаушыға ру-хани көмек беріп, болашаққа деген құлшынысын арттырады екенбіз. Бұл ретте Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлының айтатын жақсы мысалы бар. «Ағым деген ағын

су секілді. Бір күні ағады да кетеді. Ең бастысы, біз үшін бауырмалдық қатынас қымбат. Ол да қазақтың бір перзенті ғой. Бүгін адасса, ертең алтын қазығына қайта айналып келеді. Олар да ет пен сүйектен жаратылған. Жүрегі жібіп, ортамызға оралатыны-на сенемін», дейді мүфти əркез уағыздарында. «Жастарымыз діннен безіп, дəстүрге қарсы шығып жатыр. Бұл не деген сұмдық?» деп азды-көпті ашу шығарып жүргендер үшін бұл басу, байыпты пікір, үкілі үміт. Түрлі мотивацияларды пайдалану дегеніміз осы болса керек.

8. Өзгелерді білімсіз, пара-сатсыз санамау керек деген де дұрыс ұстаным бар. Расында да, аудитория арасында өмірлік тəжірибесі мол, көпті көрген, ілімі толысқан білімпаздар отыруы ғажап емес. Тыңдарманды білімсіз санау – адам өресінің төмендігін айғақтайтын сипат. «Тізесі шыққан тіркес»

9. Өзіңе əрі сөзіне сенімді болу да үлкен рөл атқаратыны анық. Өйткені, өзіне сенімсіз адамды көрермен бірден айыра-ды. «Жаңағы», «яғни», «не ғой», «мысалы», «сосын», «мммм», «нетіп» деген сөздерден арылған абзал болар, əрине. Мұны кейбір тілшілер қалжыңға басып: «Тізесі шыққан тіркес», дейді. Тауып айтылған сөз.

Маңыз берер тағы бір жəйт рет пен жүйе болса керек. Кейде

тақырыптан ауытқып, «мен не деймін, домбырам не дейдінің» кебін киетініміз жасырын емес қой. Негізгі мəселені сөз ету-ге келгенде уақыт шіркін өз мəресіне жетіп, өзіміз де біртүрлі, тыңдарман да біртүрлі екіұдай сезімде қаламыз. Əрбір сөз футболдағы əр ойыншының рөлін атқаруы лəзім. 11 ойыншының мақсаты қарсыластың қақпасына гол соғу болса, біздің əрбір сөзіміз тыңдарманды игі амалға жетелеп, яки жақсы ойлауға əсер ету.

10. Сөз ырғағына мəн беруде аса маңызды мəселе саналады. Сандарды, мəліметтерді айтқанда, ақырын əрі анық жеткізген жөн көрінеді. Маңызды сөздерге басымдық беру қажет екен. Бұл – астын сызып айту деген сөз. Жағдайға, болған оқиғаға (қуаныш немесе көңілсіз жағдай болсын) орай дауыс ырғағын құбылту, көтеру, яки бəсеңдету адам жанын тебірендірмей қоймайды емес пе?! Көңілді оқиғаны көңілсіз дауы-спен жеткізу дұрыс емес немесе керісінше екені тағы ақиқат қой.Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні

Əуелде сөз еткен оқиғаға қайта қайырылсақ. Əлгі жазушы ағамыз əжесінің жылдық асын өткізіп болғаннан кейін телефон шалып, алғысын білдірді. «Имамның дик-циясы дұрыс екен. Бізге ұнады. Өз орнын біліп, сөз саптады. Сөзі дұрыс екен. Рахмет, айналайын!» – деді. Ішіміз жылып қалды. Тек «барлық имам осылай болса ғой, шіркін» деген ой мазалады бізді. Алла нəсіп етсе, оған да жетерміз.

Ежелгі Рим шешені Квин-ти лиан: «Шешенге деген сенім туғызатын үш нəрсе бар: парасат, ізгілік, сыйластық», депті. Біздің де айтпағымыз осы еді.

Ағабек ҚОНАРБАЙҰЛЫ,Қазақстан мұсылмандары діни

басқармасының баспасөз хатшысы.

Діндарды ділмар етудіѕ он жолы

Құнанбай қажының тақиясы

Құнанбай қажының таспиғы

Дерек

Құнанбай мен Нұрғаным

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz 9

Ќапияда кеткен бауырСамат Мүбаракұлы Нұрғалиев 1961

жылы Балқаш қаласының маңындағы Шығыс Қоңыратта туып өскен. Мектеп бітіре салысымен азаматтық борышын өтеуге аттанды. Əркімге үрей туғызған Ауғанстанға кеңестік əскер кіргізу жүзеге асырылған 1979 жыл еді. Самат бірден мұсылман батальонына қабылданып, пар-тизан формасымен сол жылы-ақ Ауғанстан топырағын басты. Кабулдан алыс жатқан Файзабад елді мекені. Дұшмандардың көп шоғырланған ордасы. Соғыс... бұл соғыс көзге көрінбейтін, мақсат-мүддесі айқындалмаған басқаша соғыс еді. Ұрысқа кіріскен Самат жəне оның қарулас доста-ры алғашқы күннен-ақ дұшмандармен бетпе-бет келіп, бірнеше қоян-қолтық шайқасты өткеріп үлгерді. 1980 жылдың 31 желтоқсаны, елде жүрсе ғой, жаңа жылды қарса алуға дайындалып, қыз-жігіттер мəре-сəре күй кешіп, көтеріңкі көңіл күй, игі тілекпен келер жылды қар-сы алар еді. Бозбалалар аппақ қардай ақ тілектерін аруларға жеткізіп, асқан бір сүйіспеншілікке бөленер еді. Ал бұл кез-де Самат жəне оның достары кезекті бір шайқасты бастарынан өткізіп жатқан-тын. Сол қанды қырғында 31 желтоқсанда Самат қапияда мерт болды. Қайран боздақ қыршынынан қиылды.

***– Екеуміз тете болатынбыз, – дейді Са-

мат тың əпкесі Лəззат Мүбаракқызы Нұр-ғалиева. – Мен 1960 жылы туыппын. Күні бүгінге дейін көз алдымда. Саматты əскер қатарына замандастарымен бірге шығарып салдық. Неге екенін қайдам, есіктен шығып бара жатып, кілт тоқтай қалды, артына қарады, ширақ жүріп келіп мені құшақтады, қимай қоштасты... Осыған көрінген екен ғой, бір жыл толғанда темір табытпен əкеліп, туған топырағына жерледі. Мəңгілік ағыл да тегіл сағыныш осылай басталды...

Кеудені кек кернеп...Қазақ қыздары батыр келеді, ер жү-

рек. Мұны қазақ тарихы, қазақ шежі ресі əлдеқашан дəлелдеген. Лəззат Мүба-ракқызының кеудесінде кек ойнап, Ауған-станға баруға бел буды.

– Сенбеймін. Ауғанстанның жақпар тас-ты тауларының бір жерінде жүрген шығар, кездесермін бəлкім, жолықтырармын, жан бауырымды. Саматтан көз жазып қалуым мүмкін емес, – дейді Лəззат.

Осындай оймен Балқаш қалалық əскери комиссарына барады. Олар алғашқы бетте сенбейді.

– Ата-анаңды неге аямайсың? Онсыз да қайғы жұтып отыр ғой, – дейді əскери комиссариат басшысы.

– Жоқ, жіберіңіздер, Ауғанстанда ба у -ы рым Саматтың аузына біреулер су та-мызған шығар. Мен медбибімін, Самат сияқты жауынгерлерге көмектесуім ке-рек, қолдан келгенше Саматтың кегін қай-тарамын дұшмандардан, – деп айтқа нынан қайтпайды.

Əскери комиссар қайсар қыздың алған бетінен қайтпайтынына көзі жетті. Сөйтіп, 1986 жылы өз өтінішімен əскер қатарына алынып, одан əрі Ауғанстанға аттанбақ. Ата-анасымен қоштасуға екі-ақ сағат уақыты қалыпты. Еңіреп, етегі жасқа толып олар қалды. Жезқазған облыстық əскери комиссар əскер қатарына қызмет етуге келгендердің есімін атап, қай жаққа аттана-тындарын хабарлап жатты. Бəрі де көрген түстей бүгін, жүрегі алып ұшады. Бір топ əне, Германияға аттанады, енді бір топ жас сарбаздар Польшаға қызмет етуге бөлініпті. Чехословакияға... бір кезде жалғыз ғана қазақ қызының есімі аталды, ол Лəззат еді. Ауғанстанға бұл əскери шақы рылуға тек Лəззат қана барды. Облыс тық əскери ко-миссар жан дүниесі жы лы, бауырмал жігіт ағасы екен, жылап жіберіпті.

– Саматтың əпкесі кетіп барады де-ген хабарды естігенмін. Сен екенсің ғой, ауылыңа қайт, үш-төрт күн рұқсат беремін, үй-ішіңмен жақсылап қоштас, Балқаштан бірден Ташкент қаласына самолет бар. Қайта ғой, – дейді.

Лəззат Шығыс Қоңыраттағы ата-анасы-на, бауырларына келіп, көңілі жай тапқан соң, қалалық əскери комиссардың ықпал етуімен Ташкент қаласына ұшады. Одан əрі Ауғанстанның астанасы Кабулға кетеді.

Жалалабад. Дўшмандар. Ќанды ќырєын.

Ауыр салмақты ИЛ-76 əскери ұша ғы Ауғанстан территориясын оңай бағын-дырып, қазандай қайнап жатқан Кабулға əкеп топ еткізді. Бар ойы Самат қызмет еткен Файзабадқа жету. Бірақ, ол жақтан жаңадан шақырылғандарды алып кететін «сатып алушылар» келмепті. Амалсыз əскери басшылардың ұйғарымымен Жалалабадқа жіберілді. Кейде тағдырдың

Тағдырдың жазуы... Қазақ баласы үшін көз көріп, құлақ естімеген Ауғанстан... Он екіде бір гүлі ашылмаған жап-жас боздақтарымыздың бөтен елде ажал құшып, жер жастанарын кім білген?

не нəрсені оп-оңай қиюластырып жібе-ретініне де таңғаласың жəне сенесің. Балқаштағы əскери комиссариаттағылар – Татьяна Гущинаны тауып ал, оның қызмет еткеніне біраз болып қалды ғой, – деп кеңес айтқан. Қашан да талмай ізденген мұратына жетеді, Лəззат Таняны көп ұза-май жолықтырады. Екеуі Балқаштағы меди циналық училищеде бірге оқыған. Екі бойжеткенді Ауғанстанда жолықтырып, бір-біріне жылап көрістірген сол кездегі саясаттың да кең ауқымды қармағына таңдай қағасың.

***Татьяна үлкен əскери госпитальде қыз-

мет етеді екен. Кабул қаласының маңында. Енді жерлесіне жолығып, мауқын басқан Лəззатқа Жалалабадқа жету керек.

– Жалалабадқа жетуге екі мүмкіндік бар, бірі ұшақпен, екіншісі автобуспен жетуге болады. Жанымызда Ресейдің төрт қызы болды. Əп-əдемі жап-жас бойжет-кендер, сол қыздар Жалалабадқа жетуге асықты. Сөйтіп, бірінші ұшаққа ілікті. Ұшақтың əуеге көтерілгені сол-ақ екен, көз алдымызда бұрқ еткізіп, атып түсірді. Ұшақ тағы 26 адам түгел жанып кетті. Кейінгі ұшақпен біз де жеттік. Кабул суық еді. Ал Жалалабад ыстық, біз барғанда 57 градусты көрсетіп тұрды. Пəкістанның шекарасынан 43 шақырым жерде тұрдық. Жаңбыр жиі жауады, қысы жоқ. Əскери өмірге кірістік. Көз алдымда аянышты оқиғалар өтіп жатты. Соғыстың аты соғыс қой. Жаралы жауынгерлердің жай-күйін айтуға тілім бар болғыр келмейді. Менің де Самат бауырым осындай жағдайда опат болды-ау деп ойлап қоямын, – дейді Лəззат ауған күндерін есіне алып.

Лəззат санинструктор болып уақытпен санаспай еңбек етті. Бір санинструктор 300-ге тарта сарбазға дəрігерлік қыз-мет көрсетіп, күндіз-түні жанталасады. Дем алу, дамылдау деген атымен жоқ. Жара лылардың жарақатын емдеу, таңу, алғашқы дəрігерлік көмек көрсету... бəрі бəрі Лəззат жəне оның əріптестерінің мой-нында. Сонау 500 метр жердегі асхана-дан шатырлы қалашыққа тамақ жеткізеді. Оған да шабуыл жасалады. Қаншама жас сарбаз осы əрекеттің үстінде опат болып жатты. Жауынгерлерге де, медициналық қызметкерлерге ұйықтатпайтын дəрі береді екен. Соны ішсе екі тəулік бойына ұйықтамайды. Үрейлі, аянышты əрі кеуде-ге өкініш толған кекті күндер өтіп жатты.

– Ұлы Отан соғысынан ауған соғы-сының айырмашылығы жер мен көктей. Ұлы Отан соғысында тыл болды, соғыстың алғы шебі болды, бағыт-бағдар белгілі. Ал, ауған соғысында болжам жоқ. Қай жағыңнан жау келеді? Белгісіз, жаңа ғана саперлер тазалап өткен жол үсті артынша мина жарылып, астан-кестені

шығып жатады. Жер астынан қалашық жасап алған, кеңес əскерлерінің қалай жүріп, қалай тұратынын жан-жақты зерттеген, аянбайды, аямайды. Қолға түскенді қыра береді, соның бəрін көзіміз көрді. Кеңес əскерлері жауынгерлерінің денесін тілім-тілім етіп, кесіп тастай-

ды. Кектенеміз, біздің сарбаздар да ая-нып қалмайды, сарбаз бауырлардың ыңырсыған, ышқынған, шығарға жаны жоқ əрекетін көрдік. Оларды жігерлендіреміз, бəріміздің мақсатымыз дұшмандармен соғысу, қалай жеңіске жетеміз, қашан жетеміз, соғыс қандай жағдайда аяқталады, ол жағы тұманды, күмəнді дүние еді. Əрбір сарбазға көрсеткен көмегімді, ая-лы қамқорлығымды, бойымдағы бар ізгі-лікті, əпкелік махаббатымды жап-жас сарбаздарға арнадым. Аянбадым, Сама-тымның кегін осылай қайтарсам дедім, – деп Лəззат тағы да ауыр күрсінді.

Сартап саєынышҚолындағы сарғайған суреттерге қа-

райды, бауыры Саматтың үнсіз бейнесін кеудесіне қысып, көз жасын төгеді. Əй, пəтуасыз дүние-ай, бір күнгі жарық сəулеге не жетсін! Бір-біріміздің қадірімізді білу үшін соғысқа аттануымыз керек пе? Жақы-ныңды сағыну үшін жат жерде жер жастан-дыру керек пе? Міне, тіршіліктің қадірі, сыйластықтың өзегі. Лəззат Мүбаракқызы осындай болмысты өз басынан өткеріп, енді маңайына, өз ортасына аса бір ізгілікпен қарайды. Ит мəраку тіршіліктің қасиетін өзгемізге түсіндіргісі келеді көз жасымен. Жер басып жүргендер ұға қоя-мыз ба оны. Айтысамыз, тартысамыз, өлексеге таласқан иттей ырылдасамыз, кейде осылай пенделікті еске түсіріп, ба-тылдау айтуға тура келеді.

– Отан алдындағы борышымызды атқардық, соғыс шығынсыз болмайды, тек Самат қана ма? Қаншама отбасының əлпештеген, болашағынан зор үміт күткен, шаңырағына ие болатын жастар бақиға аттанып жатты. Ауғанстандағы соғыста кеңес əскерлеріне əлеуметтік, тұрмыстық жағдай жөнді көрсетілген жоқ. Биттеп, құрттап, іш сүзегіне шалдыққандар көп болды. Ол жақтағы тұрмыс мүлде бөлек. Тіпті, екі ғасырдай артта қалған десем, артық емес. Мен де төрт операцияны бас тан өткердім, денсаулығымызды бер-дік. Ол жақта көкнəр, бейнелеп айтсақ, біздің егінжайымыздай ырғалып, теңіздей тербеліп тұрады. Арнайы егіп тастайды, көкнəр саудасы бар жерде тəртіп болмай-ды. Біз анда-санда ауған халқының ара-сына кіріп, дəрігерлік қызмет көрсетеміз, үгіт-насихат жүргіземіз, бейбіт өмірге ештеңе жетпейді дейміз. Күндіз ем-дом көрсеткен адамдар түнде өзіңе шабуыл жа-сайды, дұшмандар... Кейде дұшман екенін тез аңғарамыз, бізге қаралуға келгендердің иығында мылтық асынған белгілері қалып қоя ды. Тітіркенесің, ал есірткілер əр үй дің босағасында қап-қабымен тұрады. Бал-шықтан соққан үй... оның ішінде адам да, мал да жатады, – деп Лəззат əңгіменің əл-қиссасын бір түйіндеп қойды.

Лəззат Мүбаракқызы ауған соғысынан 1988 жылдың көктемінде оралды. Балқаш қаласы маңындағы əуе қорғанысы полкын-да қызмет етіп, капитан шенінде зейнетке шықты.Үш жылға тарта Ауғанстанда қыз-мет етті. Қайсар қыз айтқанын орында-ды. Шаршады, шалдықты, денсаулығын жоғалтты.

Лəззатќа ќўрмет – ќазаќќа ќўрмет

1989 жыл. Балқаш қаласына сонау Қап тауынан 15 жігіт топ ете түсті. Қалаға кавказдықтар келіпті деген сөз лезде тара-ды. Не үшін келді, кімді іздеп жүр, оларды кім шақырды? Сайдың тасындай іріктелген жігіттер. Міне, ізгілік, жақсылық қашан да ұмытылмайды, жүрегі жайсаң, қадір-қасиетіңді ұғатын жандар бар ғой бұл өмірде. Жаңағы 15 кавказдық жігіттер біздің Лəззат қызымыздың шапағатын көріпті. Қазақы мейірімділік тұрғысынан жаралы жігіттерді туған бауырындай күтіп, емдеп, қатарға қосып əскери қалашыққа жөнелте береді.

Лəззат əпкелерін іздеп келген жігіттер арнайы дастарқан жайып, мейрамханаға шақырып, арқа-жарқа күй кешеді. Жер-гілікті қазақ жігіттері намысқа басып, қыр көрсетеді. Өйтпегенде қайтсін, майдан-нан есен-сау оралған сарбаздар Лəззатты орталарына алып, кезек-кезек сөз сөйлеп, құрметтейді. Істің насырға шабатынын олар да сезеді, іле сөз алып, жиналған жер гілікті жігіттерге мəн-жайды түсіндіре бастайды.

– Сіздер ғафу етіңіздер, қазақтар, біз сонау Кавказдан еріккеннен келіп тұр-ған жоқпыз. Бізді ажалдан алып қалған сіздердің Лəззат жерлестеріңіз, егер де Лəззат болмағанда біздер дəл осылай жер басып жүрмес едік. Қаншама жігіттерді ажал тырнағынан арашалады. Майданда жүріп, Лəззат əпкеміздің жан дүниесін сезіне отырып, жалпы қазақ халқының аяулы жанын ұққандай болатынбыз. Енді міне, əпкемізді іздеп, сəлем беріп, құрмет көрсетіп қайтсақ деген ой еді, – деді сөз ыңғайын келтіре білетін кавказдық жігіт.

Мейрамханада отырған бүкіл жұрт-шы лық жылады. Жергілікті жігіттер ер-теңінде Лəззат əпкесін іздеп келген кав -каз жігіттеріне сый-құрметін көрсетіп, шы ғарып салған. Ермек деген кавказдық баланың əке-шешесі күні кешеге дейін хат жазып тұрды. Алланың жазуы ғой, сонау Ауғанстаннан аман қайтқан Ермек Кав казда жол апатынан қайтыс болыпты. Əке-шешесіне үнемі Лəззат туралы айтады екен. Енді бірде қаралы хат жеткен.

– Сүйікті Лəззатым-ау, сені аузынан тас тамайтын Ермегімізден айырылып қалдық, – деп анасы егіле хат жазады. Сарғайған хаттар жан-жақтан келеді. Бəрінде де хат иелерінің Лəззатқа деген іңкəрлігі, құрметі, сағынышы баяндалады.

– Міне, ізгілік.

ТїйінЛəззат отағасы Бақытжан екеуі үш

бала тəрбиелеп өсірді. Үлкен ұлы Данияр, егіз ұлдары Асылан, Бағлан тəуелсіз елдің балғын шыбығы секілді өсіп келеді. Иə, Ауғанстан соғысына қатысқан жауынгер-лерге əлеуметтік көмек, қамқорлық əлі де олқы соғып жатыр. Лəззат əңгіме арасында пəтерсіз жүрген жігіттердің күні бүгінге дейін орталарында бар екенін айтып, қынжылды. Жыл сайын №18 орта мектеп-те Самат Нұрғалиевті еске алуға арналған қазақша күрестен жарыс өткізіліп тұрады. Оған спорт жанашыры Бақтыбай бауыры-мыз ұйытқы болып жүр. Шүкіршілік.

***Иə, Ауғанстан соғысына өз еркімен

қатысып, кеудесі кекке толған Лəззат Мүба ракқызының сарқылмайтын сағыныш əлемі осындай еді.

Оралбек ЖҮНІСҰЛЫ,Қазақстан Журналистер одағының мүшесі.

Қарағанды облысы. ––––––––––––––––

Суретте: Ауған соғысының ардагері, капи тан Лəззат Нұрғалиева.

ТОЛҒАУЫ ТОҚСАН ТІРШІЛІК

Басты байлық

Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан».

Кардиохирургиялық же-тістіктің бұл түрімен ота жа-сату үшін науқастар бұрын ар-найы квотамен Астана, Алматы қалаларындағы ұлттық ғылыми орталықтарға қаралатын. Ен-ді мұндай тəуекелдер «Жү-рек» кардиохирургиялық кли ни ка сында медициналық кепілдендірілген көмек негізінде тегін жасалатын болды. Бұл емнің ерекшелігі – науқасқа аритмиядан толық емделуге жəне дəрі-дəрмектерге тəуел-діліктен біржола құтылуға мүм-кіндік береді.

Жүрек соғысының жиілігін қалпына келтіруге бағытталған бұл əдіс Еуропа елдерінде 20 жылдан бері қолданылып келеді. Сондықтан, мамандардың тілі-мен айтқанда, «радиожиілік абляциясы» деп аталатын ота-ны əлемдік медицина үшін жаңалық деуге болмайды. Дегенмен, оң түстік өңірде ал-ғаш рет жасалып отырған ем түрін қолдану үшін клиника қызметкерлері біліктіліктерін

шыңдап, бірқатар тəжірибелік сынақтардан өтті.

Шетелдерде тəжірибесін шың дап, біліктілік курстары-нан өткен кардиохирург Тимур Аширов: «Негізі, біздің мақсат – кардиологиялық аурулардан болатын өлім-жітімді азайту. Ол үшін жамбылдықтарды Алматы мен Астанаға сабылтпай, бар-лық кардиологиялық жəне кар диохирургиялық көмекті дүниежүзілік стандартқа сай деңгейде өзімізде көрсетуіміз керек. Сондықтан, біздің басты міндет жүректерге жаңа өмір сыйлау, – дейді.

Бүгінде 90 адамға арналған клиника кардиохирургия са-ласында медициналық көмек көрсетуде. Осы аурухана ашыл-ған өткен жылдан бері 12 аорто-коронарлық шунттау, 43 коро-нография, 17 стенттеу оталары жасалды. Емделушілердің бар-лығының да денсаулықтары жақсы.

Жамбыл облысы.–––––––––––––

Суреттерде: жүрекке кар дио-хи рургиялық ота жасау сəті.

Тараз қаласындағы «Жүрек» кардиохирургиялық клиникасында Австрия, Венгрия дəрігер-профессорларының қатысуымен жүрек жұмысын электрофизиологиялық зерттеу жəне радиотолқынды абляция (хирургиялық жолмен ағзаның бір бөлігін алып тастау) жасауға арналған тұңғыш шеберлік сыныбы өткізілді.

Жїрекке əжім тїспейдіТараздық кардиохирургтер еуропалық əріптестерімен бірге жүрек соғысының жиілігін қалпына келтіруге бағытталған ота жасады

Пəтерді заѕсыз

жекешелендіргенАйдар ӨРІСБАЕВ,

«Егемен Қазақстан».

Петропавлда күдіктілер мемлекеттік тұрғын үй қорынан

пəтерді заңсыз жекешелендіріп алған.

Петропавл қаласының прокуроры Қонысбек Ибраевтың

хабарлауынша, қалалық прокуратура тұрғын үй-коммуналдық

шаруашылық, жолаушылар көлігі мен автокөлік жолдары

бөліміне тексеру жүргізген. Тексеру барысында мемлекеттік

тұрғын үй қорынан пəтерді заңсыз жекешелендіру фактісі

анықталды.Қолданыстағы заңнамаға сəйкес ұсынылатын баспана

тұрғын үйдің қалдық құны бойынша жекешелендіріледі.

Дегенмен, Уəлиханов көшесінің бойында орналасқан үйдегі

пəтерлердің бірін жекешелендіру кезінде жергілікті атқарушы

органға тұрғын үй құнының төленгені туралы жалған түбіртек

ұсынылған. Салық қызметінің дерегі бойынша, аталмыш

пəтерді жекешелендіруден түскен қаражат мемлекетке

аударылмаған. Алаяқтық əрекет салдарынан мемлекетке 1 291 864 теңге

көлемінде материалдық шығын келтірілді. «Қаржы полициясы

бұл факті бойынша қылмыстық іс қозғап, тергеу амалдарын

бастады», – деп мəлімдеді Қ. Ибраев.

Апыр-ай!

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz10 СҰЛУЛЫҚ СЫРЫ

Сґз басы Сəн əлемінде ұлттық бояу-

дан бір ажырамаған Сабыркүл Асанова туралы қалам тербер ал-дында қайта-қайта тежеліп, оның сұлу да мағыналы тағдырының қай қырынан келерімізді білмей кідіре бергеніміз рас. Өйткені, өмірін алуан түрлі жіптермен өрнектеп, өзі «тіккен» жанның кейінгі жас-тарға тағылым боларлықтай көп қыры бізге беймағлұм.

Сабыркүл Жайлаубекқызының сəн əлеміне сапар шегер алдында, бір мəселеге міндетті түрде тоқ-тала кетуге тиістіміз. Мысалы, қа-зір гі жастардың көпшілігі дизай-нер, яғни, сəн үлгісін жобалау-шы болғысы келеді. Яки болмаса, модаға қызмет етуді үлде мен бүл-деге оранып жүрудің бірден-бір жо лы деп біледі. Расында солай ма? Ешкімнің иығына ілін беген қиял дағы көйлекті ойлап тауып, ке-лістіріп пішіп, тігіп шығу оңай ма?

– Қиын! Өте қиын. Құлын мүшеге қоса біткендей жарасқан мінсіз көйлек тігу үшін көп тəжі-рибе, көп білім керек! – дей ді мода əлеміне 45 жылдан бері қызмет етіп келе жатқан Сабыркүл Асанова.

Кəсіптің ішіндегі ең көркемін жасау, əрине қиын. Бұл əлемнің бүкіл ұңғыл-шұңғылын бес сау-сағындай білетін біздің кейіп-кері мізбен əлі де отандық жеңіл өнеркəсіптің дамуына қатысты талай əңгіме өрбіте жатармыз. Өйткені, Сабыркүл апамызға елі-мізде əлі күнге дейін ине, түй-ме, жіп шығарылмай жатқанда: «Неге көрші Қытайдың киімін киіп жүрміз?», «Түркиядан қа шан ғы тау ар тасимыз?» деген сұ рақ тар сан рет қойылған. Өзі үшін таптаурын болған мұндай сауалдардың жау-абын Сабыркүл Жайлаубекқызы білсе де, мезі еткен сауалдарға жат-танды жауаптармен құтылу да бұл мəселені шеше алмайтыны тағы да рас. Сондықтан да кейіпкеріміздің осы салаға қатысты ұстанымы – біреу. Мемлекетіміз кез келген кə-сіп ті кəсіпкерлікке айналдырып, шағын жəне орта бизнесті дамытуға бар мүмкіндікті тудыруға ұмтылған заманда əркім еңбегі мен ақылына сенсе, екі жақтап алып шықпақ.

Соєыс сўрапылында туєан сəби

Ал енді Сабыркүл Асанова сияқ-ты табысқа жетіп, тағдыр дың абы-ройлы тəжін киіп, ай на ласындағы жандардың өлшеусіз құрметіне бө лену үшін не істеу ге болады? Жа у ап – жалғыз. Өмір сүру өнерін үй рену керек. Себебі, елдегі ең ба-йыр ғы «Сым бат» дизайн жəне техно-ло гия академиясының президенті, тех ника ғылымдарының докторы, өнер тану профессоры, көптеген оқу құ ралдары мен кітаптардың авторы, Қа зақстанның еңбек сіңірген қай рат-кері ол Ұлы Отан соғысының жы л -дарында дүние есігін ашқан адам.

Қасиетті Рамазан айында ту-ған тағдырлы қызды сол кезде бүкіл халықтың басына түскен тау қыметтің бір де бірі айна-лып өт пеген. Соған қарамастан, ол өзі нің балалық шағын сағына ес ке алады. Барлық ауыл бала-лары сияқты таңертең оянғанда шаңырақтан түскен күннің сəулесі, жаңа сауылған сүттің иісі, дəмі ау-ыздан кетпейтін айран мен қ а тықты ұмытар ма... Алайда, со ғысқа дейін, соғыстан кейін туған балалардың бір де біреуінің тағдыр маңдайынан сипамаған. Буындары қатаймай жатып-ақ балалық шақтары ұрланған

ұрпаққа ауыр жұмыстарға араласып, үлкендерге көмектесіп, үйдің шаруа-сын дөңгелетуге тура келді. Тойып тамақ ішпеген, бүтін киім кимеген сол балалар бүгінгі тоқшылық пен баршылықтың қадірін жақсы біледі.

«Ойын – өнер емес», деп өсірген анасы Рəзия кішкентайынан Са-быркүлді барлық тірлікке икемді етіп тəрбиелеуге ұмтылды. Ол 13 жасында-ақ қара жұмыстың барлығын атқарып қоймай, то-қыма тоқу, кесте тігу, тері илеу сияқты ісмерліктің барлық түрін үйренеді. Əдемі дүниелер қат за-

манда біздің кішкентай Сабыркүл терезелерге перде, желбіршекті төсекжапқыш, айнаның шетіне шілтер тоқып, сұрқай тіршілікті сəндеуге ұмтылады.

Таєдыр табандыларєа єана баєынады

Балалық шақтың қызығына да қанып көрмеген Сабыркүлге мүшел жастан енді асқан шақта тұрмысқа шығу туралы əңгімені естуге тура келіпті. Үлкендердің айтқанын екі етіп көрмеген ауыл қызына осы кезде бұйығып жатқан асау мінезін көрсетуге тура келеді. Бірінші рет Сабыркүл шешесінің күйеуге

бермек болған шешіміне қарсы шығып, оқуымды жалғастырамын деп қасарысып тұрып алады. Есін енді біліп келе бойжеткен өз дегеніне жетіп, Меркідегі интернатта оқуын жалғастырады. Мектепті күміс медальға бітірген табанды қыз Жамбыл технологиялық институ-тына түсуге толық мүмкіндігі болып тұрғанда, оның өмірін жаңа арнаға бұрып жіберген маңызды оқиға бо-лады. Қабылдау емтиханынан кейін рек торатқа мектепті үздік бітірген тү лектерді шақырып, Мəскеу мен

Ле нинградтағы оқу орындарына құ жат тапсыруға болатындығын ай-тады. Өмірдегі кедергілерді жеңіп үйренуге дағдыланып келе жатқан қа зақ қызы осылайша негізі 1920 жы лы қаланған Мəскеу тоқыма инс-титутының түлегі болып шыға ке-леді. Бұл жылдары Одақтағы ең бе-делді осы оқу орнында 500-ге тарта оқытушы, 45 профессор мен ғылым докторы, 250-дей ғылым кандидат-тары мен доценттер дəріс беретін еді.

Білім деңгейінің қандай бол ға-нын осыдан-ақ біле беріңіз. Ауыл-дан келген қазақ студентіне өзге замандастырмен тең дəрежеде бі-лім алу үшін ең бірінші тілді мең -геру қажет еді. Басында орыс шаға шорқақтау қыз уақыт өте келе көп курстастарының тісі батпаған «Машина тетіктерінің

теориясы», «Машина бөлшектері» сияқты қиын пəндерді беске тап-сырып, кезінде оған күліп қараған құрбылары Сабыркүлге күні түсіп, оның техникалық кескіндемелерін сұрап көшіре бастайды. Намысшыл да еңбекқор қыз Қазақстаннан Мəскеудегі тоқыма институты-на түсуге келген 17 адамнан оқу бітірген 2 түлектің бірі еді.

Ресейдің қысы қатал ғой. Мер-кі ден келген сүйкімді қыз «Балалар əлемі» дүкенінен жылы пальто са-тып алып, екі түлкінің терісінен

бас киім тігіп, пальтосына ұқсатып жаға салып алады. Осындай жоқтан бар жасайтын ісмерлігі оны Мəс-кеу дегі əдемі бойжеткендердің қа-та рына қосады. Институтты үздік аяқ таған студентті Мəскеудегі «Трикотажница» фабрикасы бір ден жұмысқа қабылдайды. Са быр күл осы жылдары КСРО ас танасындағы ІІД Жоғарғы мек тебінде оқып жүрген студент Ес мұхамбет Асановпен танысып, өмірлік жарын табады. Екеуінің ортасында Балнұр, Айнұр атты балалары дүниеге келді.

Қазір Балнұр Асанова еліміздегі танымал дизайнер, өнертану ғылымынын кандидаты, анасының ізін жалғастырушы.

Айтқандай, көп ұзамай Мəс кеу-де бас инженерлікке дейін көтерілген Асанованы Қазақ станнан тəжірибе алмасуға бар ған мамандар көріп, өз елі міздегі «Алмагүл» трикотаж фабрикасына жұмысқа шақырады. 12 жасында-ақ ең алғашқы көйлегін тігіп, өз бизнесін бастаған Сабыркүл Асанова бұл ұжымға 12 жыл жетекшілік етіпті.

Сəн əлемініѕ кґшбасшысы

Бұл күнде Сабыркүл

Асанова ны жазбай танитын жұрт оның есімін «Сымбат» сəн академия-сынан бөліп қарамайтыны белгілі. Талапшыл да талғампаз жан осы ұжымды 1990 жылдан бері басқарып келеді. Сол жылдары өмір мүлде басқа арнаға бұрылып, бүкілодақтық жүйе бұзылып, жекешелендіру басталғаны белгілі. Нарық кел-ген кезде біздің кейіпкеріміз де өз ұжымымен осы заманға бейімделуге тура келген-ді. Бұл кезде «Сымбат» жеңіл өнеркəсіп тауарлары түрлерін дамыту мен мəдениет жəне мода орталығы банкрот болып, тараудың алдында тұр еді.

Осы жерде «Сымбат» сəн академиясын сақтап қалу үшін

Сабыркүл апамызға тағы да табандылық танытуға тура кел-ген. Күнкөріс қамымен саудаға, базарға кетіп жатқан мықты мамандарды, технологтар мен инженерлерді қалай да сақтап қалу керек еді. Осы арада айта кететін бір жайт, жеңіл өнеркəсіп саласының сол кездегі Алматы мақта-мата комбинаты, 1 май, Ю.Гагарин атындағы фабрикалар мен Ф.Джерзинкий атындағы фир-ма ғажап өнеркəсіп орындары еді. Ұстағанның қолында, тістегеннің

аузында кеткен осы жеңіл индус-трияда сан мыңдаған мамандар қызмет істейтін. Мəселен, өтпелі кезеңге дейін еліміздің өнеркəсіп саласында 400 мың адам жұмыс істейтін. Соның бəрі қайда? 1990 жылға дейін елімізде 47 бірдей фабрика болған екен...

Ал «Сымбат» дизайн жəне технология академиясының негізі 1947 жылы тігін лаборатория-сы ретінде қаланғанын қазір екінің бірі біле бермейді. Есесіне, бұл өнер ордасы бір кездегі мықты мамандарды сақтап жəне олардың тəжірибелерін кейінгі тəлімгерлерге беріп жатқанымен де мерейле-

не алады. Тəуелсіздіктен кейін «Сымбат» сəн үйі 30-дан астам мемлекетте ұлттық сəн үлгі лерін паш етіп, Қазақстанның абыройын арттырғанын айту парыз.

Бізге Кеңес өкіметі тұсында жұрттың бəрі инкубатордан шыққан балапан сияқты бірдей киінген сияқты көрінетін ұғым бар ғой. Алайда, Сабыркүл Жайлаубекқызы олай деп есептемейді.

– КСРО кезінде мода болма-ды деген жай сөз. Мода болды. Сонау 1975 жылдан бастап біз бүкіл еліміздің бетке ұстар адам-дарын дұрыс киіндірдік. Еліміздің айтулы өнер жұлдыздарының кезінде жұрттың есінде қалып,

жарқыратқан көйлектерінің көпшілігі «Сымбат» сəн үйінде өмірге келген, – дейді сəн əлемінің патшайымы.

Əрине, қазір де шоу-бизнестегі жаңа жұлдыздар «Сымбатқа» келеді, қалағанын тіктіріп жата-ды. Дегенмен, шет мемлекеттер-ден келіп жатқан жеңіл өнеркəсіп тауарларының ағыны жақын жыл-дарда тыйылады деп болжам жа-сау қиын. Қазір «Сымбат» сəн академиясына үлкен бəсекелестік туғызып жатқан да ешкім жоқ.

Кішкентай кезімізде əпкелеріміздің ауыл-да кілем тоқығанын талай мəрте көргенбіз. Көп қыздар қатар отырып алып, ағашқа керулі кілемді өрнектеп жататын. Қазір заман да, сана да өзгерген. Бүгінде ешкім қолдан кілем тоқымайды жəне бір кездері қабырғаға ілетін кілемді бүгінде аяқтың астына төсейтін болдық. Бірақ, қандай заман өтсе де, кілем ешқашан сəннен, тұрмыстан қалған емес. Міне, Шымкенттегі «Бал Текстиль» ЖШС-нің кілем тоқуды қолға алуына осы мəселе түрткі болса керек. Алайда, біздің елде кілем тоқитын мамандар жоқтың қасы. Əрине, бұл ана үйдің, мына үйдің қыздарын шақырып, асарлатып тоқып тастайтын ауылдың баяғы кілемі емес. Қазіргілер жаңа технологияны меңгеруі қажет. «Бұл алғаш ашылып отырған кілем шығару фабрикасы болғандықтан маман мəселесі қиын болып тұр. Түркиядан технологияның тілін білетін 16 маман шақыртылған, олар жергілікті жас тарды үйретіп жатыр», дейді бұл жөнінде ЖШС директоры Талғат Ысқақов.

Адамның табанды, сүйікті еңбегі арқасында

талай кереметтер жасалады ғой. Кілемді өзімізде шығарамыз деп кім ойлаған дейсіз... Жақында ғана Шымкент қаласының шетіндегі «Оңтүстік» арнайы экономикалық аймағынан ашылған «Бал Текстиль» ЖШС-нің кілем тоқитын фабрикасы отандық өнім шығару ісіне тың серпін бергені анық. Бұл жолы кəсіпорынның алғашқы бөлігі іске қосылды. Жалпы, құны 8,450 млрд. теңгені құрап, нəтижесінде 610 жұмыс орнының ашы-луы жоспарланған. Фабрика жылына 10 млн.

текше метр кілем өнімдерін шығармақ. Зауыт құрылысы 4 кезеңнен тұрады. Барлығы 26 желі іске қосылу керек болса, қазіргі таңда 6 желі жұмысын бастады. Бірақ əзірге шикізат шетел-ден тасымалдануда. Алла қаласа, биыл зауыттың екінші кезеңі іске қосылғанда шикізат мəселесі шешіледі деп күтілуде. Нақтырақ айтсақ, фаб-рика жанынан 150 адамға арналған жіп иіру цехы ашылады. Осының арқасында 10 желі іске қосылып, қосымша 180 адам жұмысқа тартылмақ. Кəсіпорын Бельгияның соңғы за-манауи технологиясымен жабдықталған. Тағы бір айтары, биыл кілем өндірісі бойынша тағы «Есенжол Назар» ЖШС-нің жобасын іске қосу

жоспарлануда. Жобаның құны – 900 млн. теңгені құрап, фаб рикада 60 жаңа жұмыс орны ашылады. «Бал Текстиль» жəне «Есенжол Назар» ЖШС фаб рикалары толық қуатпен жұмыс істеген кезде респуб лика нарығының 60-70 пайызын қамтитын болады жəне экспортқа 3-4 млн. шаршы метр кілем өнімдерін шығаруға мүмкіндіктері бар.

Əрине, фабриканың тұсауы кесілді, көздің жауын алатын кілемдерін көп етіп шығарып жатыр. Бірақ, көпшіліктің көкейінде: «Бұл кəсіпорынның жұмысы қаншалықты баян-ды, бəсекелестікке төтеп бере ала ма, ертең-ақ шығынға батып қалмай ма?» деген сұрақтың тұрғаны анық. Яғни, бұл тай шабыс жобалардың бірі емес пе? Оңтүстік Қазақстан облысы əкімі-нің орынбасары Сапарбек Тұяқбаевтың айтуына қарағанда, сөз етіп отырған жұмыс əбден сарап-талып, сұрыпталған жоба. Кəсіпорынның тауар-ларына сұраныс болатынына ешқандай күмəн жоқ. Өйткені, бұл кəсіпорындар 20 жыл бойы Қазақстан нарығына Түркиядан импорт тасыған.

Былайша айтқанда осы саладағы сауданың барлық ыстық-суығын көріп, осы істен үлкен пайда бар екеніне əбден көздері жеткен.

Кілем мен кілемшелердің 100-ге жуық түрін шығаратын кəсіпорын толық қуатына 2016 жылы қосылатын болады. Жалпы алғанда, қазір Оңтүстік Қазақстан облысында 170 жоба индус-трияландыру картасына енген. Бұл 20 мыңнан астам жұмыс орны деген сөз. Бүгінгі күні соның 103-і іске қосылып, 8873 жаңа жұмыс орны ашылды. Республика бойынша қолға алынған 111 жобаның 60-сы, іске қосылған 135 жобаның 46-сы осы Оңтүстіктің еншісінде. Осылайша, оңтүстікқазақстандық кəсіпкерлер кілемнен де кіріс кіргізіп, табыс табуға бел шешіп отыр.

Оңтүстік Қазақстан облысы.

Суреттерді түсірген Арман ƏБДІРАШҰЛЫ.

Сəн əлеміндегі «Сымбат»

Ісмерлер

Отандық мода əлемінде жұмыс жасап жатқан дизайнерлер шама-шарықтары келгенше өз айдында-рында жүзіп кетуге ұмтылуда. Енді біреулер Қытай мен Қырғызстаннан тасылған киімдерге жалған фирма белгісін жапсырып, жұртты ал да-мақ болады. Бірақ, барлық қиын-дықтарға төзіп, талмай жұмыс істеп жатқан кəсіпкерлер де бар. Жеңіл өнеркəсіптің болашағы осыларда, дейді Сабыркүл апай.

Киінудіѕ философиясы бар ма?

«Адам көркі – шүберек» деген-дей, киіне білу де өнер емес пе?! Қожанасырдың: «Же шапаным, же» дейтініндей жөнімен, сəнімен киіну де адам өмірінде маңызды рөл атқаратынын кім білмейді. Тойға баратын киімді қойға, қойға баратын киімді тойға киіп барып көріңізші, соңы не болар екен. Киінудің де өз философиясы бар.

Сабыркүл Жайлаубекқызы да киінуді ғана емес, жұртпен тіл та-бысып, үлкен ұжымды басқаруды да өнер деп есептейді. Ал үлде мен бүлдеге орануға келген, тек өзінің ғана «сұлулығы мен ақылдылығына» сенген ерекше кінəмшіл клиенттерге біреуге жарасатын дүние екінші адамға үйлеспейтіндігін шамына тимей түсіндіру оңай емес. Бұл – əрбір адамның талғамынан табылу өнері болса керек.

– Əлі есімде, 80-жылдардың басы болатын, Ол кезде бүкіл сая-си элита, шенеуніктердің əйелдері бізден киінеді. Қазіргідей толып жатқан бутиктер жоқ. Маған бірде дөкейдің зайыбы келді. Менің киіп отырған киіміме таңдана қарап, дəл

менікіндей тұман түстес костюм тіктіргісі келетінін айтты. Мен ол кісінің бітіміне қарап, оған ондай түс жараспайтынын түсіндіріп бере алмадым. Сөйттім де басым бəлеге қалатынын біліп:

– Шешініңіз де менің костю-мім ді киіп көріңіз, – дедім.

Дүниенің тұтқасын ұстап тұр-ғандай болып келген тəкаппар клиент менің костюмімді иығына ілді де, айна алдына барғанда түрі бұзылып кетті. Сөйтті де үн-түнсіз киімімді өзіме қайтарып берді. Біздің өлшеміміз бірдей болғанымен, жаратылысымыз, бейнеміз – түрлі-түрлі ғой. Бұл кəсіп мені шыдамды болуға, төзімді болуға жəне өз эмоциям-ды игеруге көмектесті дейді кейіп-керіміз.

Өмір сүру өнерін үйренген адамдармен сұхбаттасу қашан да тағылымды. «Жақсымен өткізген бір күнің – жаманның өтіп кеткен ғұмырындай» деген рас-ау. Кей-біреулерге жұртқа қызыл-жасыл көйлек тігіп беріп, содан табыс тауып, танымал болып жүргендей көрінетін Сабыркүл Асанованың терең мінезіне бойлау үшін ол кісіні тек білу, сыйлас болу қажет.

Біз де айтары бар адамдардан тағылым аламыз. Жүсіп Баласағұн айтқандай: «Адамда жақсы қасиет болмаса оған бақ та бақыт та қонбайды», деген сөз ақиқат екеніне əрбір аттаған қадамымыз бен жасампаз жандардың үлгісі көз жеткізе түседі.

АЛМАТЫ.

Суреттерде: Сабыркүл АСАНОВА; «Сымбат» сəн академиясының үлгілері.

Оралхан ДƏУІТ,«Егемен Қазақстан».

Айнаш ЕСАЛИ, «Егемен Қазақстан».

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz 11Тїсімде кґрген кітап

Бұл бір ұзақ-сонар хикая. Ең алғашқы жүлгесі санамда бұдан төрт-бес жыл бұ-рын сұлбаланған-ды. Бірақ... ақ парақ бетіне түспей, кешеуілдей берген. Жазу үстеліне табандап отыру үшін де жасақ-жарағыңның мейлінше сақадай-сай болғаны жөн-ау. Ал қаламгердің басты қаруы – ойы мен идеясы, жиған-терген дерегі мен дəйегі. Ең ақыры қолыңдағы қаламың мен қағазыңа дейін көңіліңнен шыққаны дұрыс. Мұны текке тəптіштеп отырғам жоқ. Шығармашылық бабтың кінəмшіл мезеттерін бастан кешіп жүрген əркім-ақ жақсы түсінсе керек. Жас жа-зушы лардың тырнақалды туындылары топ тас тырылған «Таңғы шық» жинағы жайын дағы осынау толғанысымның да оп-оңай жазыла салмағанын айтқым келеді.

Жоғарыда мегзегендей алғашқы негізгі қолбайлау – елу жыл бойы киелі мұрадай сақтап келген «Таңғы шықтың» ұшты-күйлі жоғалып кетуі. Іздемеген, тінтпеген жерім қалмады. Кітап сөрелерін сан-мəрте сүзіп шықтым. Жым-жылас. Сирек кітап кімді қызықтырмас. Күдер үз генмін еріксіз. Айтпақшы, сүйікті серігіме айналған «Таңғы шықтың» əу бас та менің қолыма қалай тигенінен ха-бардар етейін.

Өткен ғасырдың алпыс төртінші жылы, сегізінші сыныпты бітірер кезде Ал матыдан сəлемдеме алдым. «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») газеті жақсы материалдарымен дара шыққан бір топ жас тілшілеріне шағын кітапхана сыйға берілетіні жөніндегі редакция алқасының шешімін Баспасөз мерекесі қарсаңында жариялаған. Республика бойынша үздік атанған отыз өрімталдың көшбасында тұрғанымды көргенде өзіме-өзім сенбегенім рас. Енді міне, сол сыйлық – үлкенді-кішілі жиырма-отыз кітапты аударып-төңкеріп мəзбін. Қа зақ ақын-жазушыларының соңғы жылдары жарық көрген туындылары. Солар дың сана-тында Қазақстан жас жазу шы ларының əңгімелерінен құ рас тырылған «Таңғы шық» бар екен. Ауылдың алақандай кітапханасындағы жұлым-жұлымы шыққан кітаптарды кеміріп біткен бізге бұл дүниелер əжептеуір талғажу болды. Əсіресе, сыртқы мұқабасында бүршік жарған қос тал жауқазын мен ақ тамақ қарлығаштар қалықтаған аспан түстес көгілдір кітап қолдан-қолға көшкен. Сыныптастарымды қойып, бүкіл ауыл жас-тары шөліркеп, тамсанып оқығаны есте. Жаз бойы дала қосында жатып, колхоздың пішенін дайындап жүрген бізден сəл ересектеу жігіттердің осы кітаптағы əңгімелерді талдап-талқылағандары да еміс-еміс жадымда.

Бірер жылдан кейін ҚазПИ-ге түсіп, студент атанып, ауыл шаруашылық жұмы-сына аттанғанда да бауыр басқан көк кітап ты жол қапшығынан тастамағанмын. Қиырдағы Қостанай облысының Жітіғара ауданына қарасты аса ірі астық совхо-зы «Чайковскийдің» тау-тау боп үйілген қырманында жүргенде де қолтығымнан түспеді. Тың төсінде танысқан алау жүректі албырт студенттер махаббат туралы, сүйіс-пен шілік жайлы кітапты кезекке тұрып сапырған еді. Сағынышты жылдар сазын қалайша ұмытарсың. Бір қуаныштысы, осы кітап арқылы алғашқы өлеңдері мен əңгімелері мерзімді баспасөз беттерінде жарияланып жүрген, əдебиетқұмар жоға-ры курс студенттерімен танысып, біразы-ның есімдеріне қанығып қайттым. Олар – Темірхан Медетбеков, Мұстафа Ал-дажаров, Əділхан Əлиайдаров, Нүкеш Бəдіғұлов, Төлеген Қажыбаев, Рүстем Жанаев... Тыңнан оралған бетте қаламды айнымас серік еткен біздер инс титуттың əдеби өміріне айрықша ықы лас пен, бөлекше құлшыныспен араласып кеттік...

Осылайша, кіршіксіз лағыл шақтың ұмытылмас күндері айларға, айлары жылдарға жалғасқан. Мұқағалиша жет-кіз сек – «Өмір-өзен». Соңына қарайламай тек ілгері тартады. Тоқтамайды... Жет кіз-бейді... Өткізбейді... Өмірге ғашықтық, əдебиетке құштарлық, жазуға іңкəрлік сезімі ойымызды да, бойымызды да өсірді. Осы орайда алғаш қалам тербе-ген балауса қауырсындарға «Таңғы шық тағы» əңгімелердің əсері ерекше болғаны сөзсіз. Өйткені, өз басым жас жазушылардың осы бір жинағы тура-сында əр жылдары, əр-əр жерде əлде не-ше рет естігенімді еске түсіруден жалық-пай мын. Екінші, əлде үшінші курста «Əдебиет теориясынан» дəріс оқыған атақты академик Қажым Жұмалиев біз-ге ғалым Зейнолла Серікқалиевті таныс-тырған. «Менің шəкіртім. Өте білім ді, талантты сыншы. Ендігі жерде прак-тика лық сабақты Серікқалиев ағаларың жүргізеді...» Басқаларды қайдам, менің жү-регім алабөтен елегізи дүрсілдеп, ауди то-рияға сыймай кеткендеймін. Ғұлама ағамыз шығып кеткен бойда, бұған дейін көрмеген, жүздесіп тілдеспеген жаңа оқытушыма:

– Ағай, мен сізді білемін, – дедім. Қапелімде күтпеген сөзіме назар

аударған ол іркілмеді:– Атың кім өзіңнің, айналайын? Мені

қайдан білесің?. . Жылыұшырай жымыңдаған оның

мейірімді жүзінен жанар аудармаған қалпы:

– Зейнолла аға, «Таңғы шықтың» алғысөзін жазған сіз емессіз бе?

– Иə, айналайын. Əдебиеттен хабарың болғаны ғой. Жарайсың. Жалпы, фило-логтар сөз өнерінен алыс болмауы тиіс. Сендердің араларыңда өлең, əңгіме жаза-тындар бар ма?..

Аудитория шулап қоя берді:– Бар, ағай... Бар... Жанаттың өзі жас-

тар газетінің штаттан тыс тілшісі. Бала-ларға арналған этюдтері мен əңгімелері

газет-журналдарда шығып жүр.

– Дəуітəлі, Серік пен Фатима өлең жазады.

– Қажығалым мен Еңліктің алғашқы əңгімелері де баспасөзде жарияланған...

Біз Зейнеолла ағамен алғашқы сабақтың өзінде-ақ шүйіркелесіп кеттік. Емен-жар қын таныстық үстінде ол жазу-сызуға қатысты, қазақ əдебиетінің арғы-бергі тарихы төңірегінде небір қызықты жайлардан там-тұмдап болсын біраз хабардар қылған. Құдды ежелгі таны-сындай тұңғыш жүздесуінде қоштасып тұрып:

– Айтпақшы, «Таңғы шықты» бəріңнің де оқып шығуларыңа кеңес берер едім, – дегені миымда шегеленіп қалыпты. – Институт кітапханасында бар шығар. Өкінбейсіңдер. Менің бағамдауымша, қазақ əдебиетінің болашақ мықты қалам-

гер лері осы жинақта тоқайласқан тəрізді. Аяқалыстары тəуір-ақ... Маған ұнайды...

Рас. Əдебиет тамыршысы қателеспеп-ті. «Таңғы шық» туралы жылы лебізді кейінірек «Лениншіл жаста» (қазіргі «Жас Алаш» газеті) жүргенде сиқыр сөз-ден сарай салудың хас шебері Сейдах мет Бердіқұлов пен қаламдас заман дасым, алдаспан-сыншы Сағат Əшім баевтан естісем, бертінде «СҚ» шаңы рағында (бұрынғы «Социалистік Қазақстан», қазіргі «Егемен Қазақстан» газеті) Сапар Байжанов пен Ақселеу Сейдімбеков, Сарбас Ақтаев пен Сауыт бек Абдрахманов арагідік лездеме үс тінде еске түсіріп қоятын. Əдеби басқо су ларда, алқалы жи-ындарда Сəуірбек Бақбергенов, Шерхан Мұртаза, Сайын Мұратбеков, Қалихан Ысқақов секілді сөз зергерлерінің тамсана əңгімелегендерін де құлағымыз шалған. Елеңдегенбіз. Сөйтсек, бекер емес екен. Жоғарыда тілге тиек қылған қаламгерлер мұзбалақ тұйғындардың томағасын сыпыруға аз-кем қатыстары бар болып шықты. Əзірге о жағына бөгелмей, əңгіме ауанына қарай ілгеріде тоқталармыз.

...Өстіп жүріп араға тағы да ондаған жыл дар түскен. «Таңғы шықтың» жаңғы ры-ғы да саябырлаған. Өмірдің заңы – буынға буын ұласты, толқынға толқын қосылды. Көзі қарақты елгезек оқырмандар құлағын түргізген «Таңғы шықтың» құрдастары бүгінде өздерінің шаңқай түстерін тойлай бастаған. Ендеше əдебиетіміздің кейінгі лек өкілдерін қалайша жазғырамыз?! Еш реті жоқ. Олар ондай кітаптың аты-жөнін де, түр-түсін де білмейді ғой. Үкілі үміттей саналған тамаша жинақ өз мисси-ясын абыроймен орындаған. Əлдеқашан... Шырақ жағып іздесең де таппайсыз. Себебі, кітапханалар белгілі тəртіпке сəйкес қолданыстан шығарып тастапты.

Астана мен Алматыдағы, тіпті шалғай-дағы аудандық кітапханалардан шаң ба-сып жатса да, тауып қалармыз деген үмітіміз ақталмады. Шарламаған жеріміз қалмады, əр-əр жерге телефон шалдық. Соңғы сəуле елордадағы Президенттің ғылыми-мəдени орталығынан жылтыл-дағандай еді. Кешен жанындағы кітапха-наның Айдын есімді қызметкері:

– Компьютерге түсірілген жалпы тізімде «Таңғы шық» тұр екен. Ертең абонемент бөлімінен алып берейін, бүгін олар жұмыс істемейді, – деп бізді қуантып тастады.

– Əйтеуір сіздерден табылды-ау. Рахмет!

Қуанғаннан ба? Жоқ, əлде неше күнгі əуре-сарсаңнан ба? Мазасызданып ұйықтай алсамшы. Міне, қызық! Көзім ілініп кеткен бетте түс көріппін. Түсімде жоғалтып алған «Таңғы шықты» аялап ұстап, асықпай парақтап отырмын. Елу жыл сақтаған кіта бымды əйнекті сөредегі өз орнына қойып жатып оянып кеттім. Езуіме күлкі үйіріл гендей. «Е-е... күндіз не істеп, не ойласаң түнде түсіңде соны көресің». Одан əрі дөңбекшіп, кірпігім айқаспай-ақ қойғаны. Амалсыздан күн-нен бұрын оянып, уəделі уақытты күт-пес тен кітапханаға жеттім. Обалы кəне, кітапханашы қыз зыр қағып жүгірді-ау.

Сирек кітаптар қорын да, қойманы да ақтарып шықты.

– Аға, «Таңғы шық» табылмады. Əбден ескіріп, тозған кітаптардың қатарында бұрнағы жылы «списать» етіліпті...

– Өкінішті-ақ!– Ренжімеңіз, ағай. Мен кінəлі емеспін

ғой... Дұрыс айтады. Қаршадай қызды

кінəлаудың еш қисыны жоқ. Əншейінде атша тулап, атқақтап кететін жүрегім тып-тыныш. Əлденені сезетіндей. «Қой, бүйтіп дəрменсіз күйге түсіп, тектен-тек пұшайман болмайын...». Үйге келген бой-да жинаққа енген авторлардың өздеріне хабарласайын деп, еміс-еміс есімде қалған екі-үш жазушының үйлеріне теле-фон соқтым.

«Қырсыққанда қымыран іриді». Бірі мұңайып «Жалғыз ғана данасын сары сүрдей сақтап жүруші едім. Айырылып қалдым... » десе, екіншісі «Кезінде студент бір қызға мақтанып, сыйлап жібергеніме күні бүгінге дейін өкінемін» деп ағынан жарылған. Ал, үшінші ағамыз «Солай ма? Бірінші рет естіп тұрмын» деп сынықси кергіген. Тіпті, өз əңгімесінің жинаққа енгенін де білмейді. Сенейін бе, сенбейін бе? Шынын айту керек. Бұ жолы көңілім де, жүрегім де алай-дүлей. Қаным басы-ма көтерілген мен тұтас қабырғаны алған кітап сөрелерін соңғы мəрте ақтарып-төңкере жөнелдім. Абырой болғанда том-том кітаптардың екінші қатарына сақтықпен жасырып, тығып қойған «Таңғы шығым» сумаң етіп шыға келді. Түсімде аян берген көгілдір кітап. Дəл өзі. Елу жыл сақтаған əлгі кітапты тұңғыш рет көргендей ынтыға парақтап отырмын.

Ашу буған менің қуанышым шексіз-ді... Көңіл орныққандай. Сирек құбылыс

саналған к ітаптың нақтылайтын тұстарына тоқталып, жинаққа кірген авторлар мен олардың тырнақалды ту-ындылары төңі регінде егжей-тегжейлі сөз етпекпіз. Шығарма тағдыры – жа-зушы тағдыры. Қарапайым қағиданың қалтарысты астарына тереңірек үңілген сайын, беймəлім құпияның ақиқатына қаныға, көз жеткізе түсеміз-ау.

Ең алдымен ескертеріміз, «Таңғы шық-ты» шығарған «Қазақтың мемлекеттік көркем əдебиет баспасы» екен. Кейінірек бұл ұжым ның «Жазушы» атанғаны баршаға аян. Жи нақ ты құрастырған – Қалихан Ысқақов та, ал редакторы – Сайын Мұратбеков деу ші лер дің пікірлері де жаңсақ көрінеді. Бұл қос қаламгердің осынау кітаптың жарық көруі не тікелей қатысы болғанымен, ресми бекі тілген жазушы, яғни құрастырып, баспаға дайын даған Мағзом Сүндетов. Кітаптың редакторы танымал қаламгер Сəуірбек Бақбергенов болыпты. Жинақтың көлемі он үш баспа табаққа жетеғабыл. Таралымы – 10 000 дана, бағасы 53 тиын.

Жинаққа арнайы жазылған алғысө-зін сыншы Зейнолла Серікқалиев «Жа-пырағын жаяр жас емен» деп атапты. Алғашқы бетті парақтап жанар жүгірт-кенде-ақ, ойыңа осыдан үш жыл бұрын ғана ұлы Мұхаңның – Мұхтар Əуезовтің ҚазМУ-де өткен поэзия кешінде жас толқын əдебиетшілер хақында сөйлеген толғанысы оралары сөзсіз. «Жыл келген-дей жаңалық сеземізде» өрілген қордалы ойдың – жапырағын жайған жүректің лүпілін естігендейміз. Естеріңізге түсіре кетелік, бұл кеш 1960 жылдың 25 желтоқсанында болды. Стенограмма арқылы жазып алынған Мұхаңның əйгілі сөзі «Лениншіл жастың» 28 желтоқсан күнгі санында жарияланған. Ал ұмытылмас оқиға жаңғырығын талғампаз сыншы былайша өрнектейді.

«Өмірінің соңғы кезінде, Қазақ уни-вер си тетінің кең залында үлкен мəртебелі мін беден арыстай өр кеудесімен жүзіңе төніп тұрып бір ұлы адам сөз сөйледі. Ұлылық пен жастық бір шаңырақтың астында бетпе-бет кездесті. Ұлы адам

адамгершілік, білім-парасат туралы, үлкен əдебиеттің үлкен өресі туралы тебіреніп тұрып айтты. Бұ да бір өсиет. Қайтып онымен кездесе алған жоқ-сың. Кескін-келбеті, бүкіл құдіреті, жа-ныңды ширатып, табаныңның астында сықырлаған декабрьдің ақ қар шыңылтыр аязына дейін – бəрі-бəрі көкірегіңде сол қаз-қалпында тұнып қала берді».

Мінеки Мұхтар Əуезовтің осы сөзін өз құлақтарымен естіген замандастардың дені «Таңғы шықта» бас қосып отыр. Олардың алдыңғы легі жоғары курста оқып жүрсе, кейінгі жас перілері студенттік ду-манды шақтың қызығына «гүмп» беріп кеткен бірінші-екінші курс студенттері еді. Оның үстіне Мұхаң қатысатын кез келген əдеби кештерге филфак пен журфактан басқа, өзге институттардың

жас тары да көптеп келетін. Үйреншікті үрдіспен зер сала қарасақ, жинақтағы жас қаламгерлердің арасынан политтің, схидің, консерваторияның, комсомол мектебінің түлектерін байқаймыз. Демек, аты-жөндері кейінгі кезде тек газет-жур-налдарда жарияланған əңгімелерімен таныла бастағаны болмаса, бірін-бірі жүзбе-жүз, жыға білмейтін жиырмаға жуық өрімталдың басын шығармашылық бақыты біріктіргендей.

Иə, олар кімдер еді? Сүйікті оқырман-дары мыздың да елеңдеп отырғанын жүрек, шіркін, сезеді-ау. Сонымен, қазақ əдебиеті атты киелі шаңыраққа уық боп шаншылған қаламгерлер тізімін жинақтағы ретімен түзіп шығайық. Олар – Ерғали Ахметов, Тобық Жармағамбетов, Шəмшидин Əбдіраманов, Абдулхамид Исаев, Өтеген Күмісбаев, Дулат Иса беков, Күнсая Оспанова, Байжігіт Əбдіразақов, Төлеш Шаханов, Төлеу Шаханов, Есенжол Домбаев, Жарас Ахметов, Қарауылбек Қазиев, Алтыншаш Жағанова, Төлен Əбдіков, Қарлыбай Жайтабаров, Елен Əлімжанов, Ғалымжан Қаллемов, Мұхтар Мағауин, Дархан Сапаров, Мүбəрак Сыдықов.

Тағатсыздана тосқан тегеурінді толқынның ұзын-ырғасы, міне осындай. Əрі қарай елеп-екшеу өз құзырыңызда. Жүрек сүзгісінен артық таразы да, талқы да жоқ шығар, сірə. Ендеше, жинақтағы шығармаларды жан-жақты тілге тиек ете отырып, авторлардың үлкен əдебиеттегі өмірнамасына үңілмекпіз. Зейнолла Серікқалиев кітапқа арнайы жазған алғысөзін мынадай пікірмен түйіндепті: «Таңғы шықты» мақтау да, даттау да мұрат емес, «Таңғы шықты» талдау керек». Сыншы ағамыздың аманаттай көрінер осынау ойын жарты ғасырдан кейін қолға алу біздің пешенемізге бұйырғандай.

Қалай орындалды?. . Мақсат үдесінен табылдық па?. .

О жағын сараптауды талғампаз да өрелі оқырманның еншісіне қалдырдық.

Жїректерге ўялаєан егіз əѕгіме

…Талай жүректерді дірілдеткен, талай сезімдерді оятқан əңгіменің əсе рінен ары-ла алмай, тамаша күйге бө ленгендеймін. Қырдан лекіген алтын күректің кəусар таза деміндей. «Жүрек ешқашан қартаймайды» деген тəмсілдің тылсымына көзіңді жеткізіп, көңіліңді сендірген. Əлденеше мəрте оқыған əңгі ме. Айрықша қадап айтарымыз, бұдан елу жыл бұрын осы əңгімемен ең алғаш рет танысқандағы көңіл-күй əсерінің қызуы да бəз-баяғы қалпында секілді. Өшпеген. Маздақты ойымызды осылайша сəулелендіре өрбітуге өзек болып отырған «Таңғы шықтағы» беташар əңгіме – «Ақ бантик», авторы Ерғали Ахметов.

Шығарманы бұтарлап талдамастан бұрын Серікқалиев сөзіне қайта құлақ түрейік. «…Өз замандастарына өз ісінің алғашқы жемісін, алғашқы қуанышын ұсынып, тырнақалды туындыларымен тұңғыш рет бой көрсеткен мұндағы əрбір жаңа есім бұл кітапқа əлден-ақ бір-бір

ұлы шығарма жазып тастағандықтан еніп отырған жоқ. Халқымыздың рухани мұрасына айналар жақсы шығарма жаза алатындықтарына үміт арттырып еніп отыр. Оларды əдебиеттің үлкен өміріне үлкен арман алып келді.

Ал үлкен арман – үлкен дүниеге баспалдақ...»

Жас сыншының өз құрдастары мен замандастары жайындағы ұстамды пікірінен көп нəрсені аңғарамыз. Терең тебіреніспен толғаған алғысөзде сараб-дал да, сезімтал əдебиетшіге тəн си-пат басым. Тəжірибелі де, атақ-даң қы жер жарған мүйізі қарағайдай қалам-герлерше еркін көсілген оның пікірлері кесек-кесек. Əлем əдебиеті мен қазақ əдебиетінің жетістіктерінен орнықты ой ұшқындатады. Айта кету керек

шығар. Бұл кезде жарқ етіп көрінген жа сын сыншы Зейнолла Серікқалиев уни верситетті əлі бітірмеген бола-тын. Кітапқа топтастырылған жиыр-ма жас автордың қаламынан шыққан шығармаларды шетінен талдамай, əрқайсысына бөлек-бөлек тоқталмай, тек екі əңгіме төңірегінде ғана сөз қозғайды. Əдейі, мақсатты түрде. Əйтпесе, өзге талапкерлердің туындыларын жаңғақша шағып, төрелік етуге Зекеңнің зердесі де, зейіні де молынан жетсе керек. Бірақ ол өйтпейді. Өзіне жүктелген міндеттің асқарынан зер салуға ұмтылады.

Əлгінде ауызға алған Ерғали Ахметов-тің «Ақ бантигі» сол жақсы дүниелердің са-натына жатады. Мөлдір сезімге құрылған көркемдік деңгейі жоғары, жып-жылы романтикалық əңгіме. Мəңгі ескірмейтін махаббат, сүйіспеншілік тақырыбын арқау еткен бас-аяғы жұп-жұмыр шағын шығарма ізгілік иіріміне батырады. Бір қарағанда айғайлап, көз ге ұрып тұрған «сүйдім-күйдім», «өл дім-өштім» дейтін таптаурын жаттанды оқиғалар суретін ұшыратпайсың. Сөйт се-дағы кəнігі қылқалам шеберінің жан-дүниеңді баурап алар құдіретті картинасындай, ғажайып əсерге шомылдырары даусыз.

Əңгіме жеңіл оқылады, автордың бейнелі де көркем тілі тартымды-ақ. Оқиғаны дамытудағы табиғат көріністерін кескіндеп, кейіпкер образын мүсіндеудегі штрихтар орны-орнымен кестеленген. Құдды суретші полотносындай. Тұнық бояу, əдемі əуез сыңғырлап сөйлеп тұр.

Қызығы мол студенттік жылдармен қоштасып, дипломдарын қолға алған дос-тар бірін-бірі қия алмайды. Қай раттың қолқалауымен ол Жетісудің баурайындағы шұрайлы ауылға келеді. Бірер апта дема-лып, тынықпақ. «Көп сөзді қой… Біздің жақ əсем. Ауылды заң ғар таулар қоршап тұрады. Іргеде өзен, суға шомылып, балық аулаймыз. Бүркіт балапанын ұстаймыз, жартасқа шығамыз. Үй тыныш, апам мен кішкентай қарындасым ғана бар…».

Сағынышпен қауышқан бұл отбасы-ның бір-бірін сыйлап-құрметтеуі, ашық-жарқын қарым-қатынасы бейтаныс қонаққа қатты ұнайды. Ауыл анасына жа расар кеңпейіл, үнемі жұмсақ жымиып, бай-сал тіл қатар Қайраттың шешесі мен тентектігінен гөрі еркелігі өктем, батыл да қайсар қарындасы Жанаттың таңғаларлық қылықтары бірден үйіріп алады. Əсіресе, ақ бантигі желбіреген Жанатпен ежелгі танысындай тез шүйіркелесіп кетеді. Ол жақын арада мектеп бітірмек. Арманы асқақ, қиялы қанатты оның əр сөзі, əр күлкісі, əр қылығы назар аудартып қана қоймай, сезім пернесін тербей бастайды. «Мен де алғашында аздап тартынсам да, кейіннен көктемгі даладан гүл жиған ба-ладай Жанаттың шашылып қалған күлкісін теріп, балалық бағына тереңдей сүңги бердім». «…Қызық өзі осы қыз, ойлары да өзі сияқты тынымсыз, қайсар ойлар. Қатесі мен шындығы араласып жатады…» Ақылды ерке, қылаусыз пəк, өмірге ғашық балғын қыз бейнесін автор əп-əдемі ашады, шынайы бейнелейді. Тұп-тұнық шуақты нұрға оранасың. Сөзуарлыққа салынбай,

жалғандыққа ұрынбай негізгі кейіпкерді көбіне іс-əрекет үстінде көрсетеді. Жазушы жаттанды детальдарды шиырламай, оқиға желісін диалогтарға құрып, табиғат құбылыстарымен астастыра суреттейді.

Осы ретте мына бір диалогтарға үңіліп көрейікші.

«– Сіз, ағамен қалай дос болдыңыз? Ол кішкентай күнінде мақтаншақ бола-тын. Мінездері ұқсас адамдар ғана дос бола алады деуші еді, – деп қуланды Жанат біз шай ішіп отырғанда.

– Сен тентектікті қой. Менің кішкентай күнімді қайдан білесің, онда өзіңнің жы-лаудан көзің босамайтын. Қазір де үлкен боп, оңып тұрғаның белгілі.

– Қайдан кішкентай... Апам күйеу дай-ындап та қойды, – деп Жанат ағасына көзін қысып, шешесі жаққа қулана иек қақты.

– Тек əрі! Сен қияңқыға сөз айтып бол-мас тегі, – деп шешесі қызарақтап, ұя лып, мырс етіп күліп жіберді. Кейін біл дік. Сол ауылдың бір жігітінің туыстары Жанатқа сөз салып байқаған. Жанат шешесінің со-лармен ескі ғұрып бойынша сөз алысқанын мін етіп айтқандағысы екен.

Бұл семьяның ашық ақкөңілділігі маған қатты ұнады. Əсіресе, Жанаттың қылық-тары мені таңдандырудан жалықтырған жоқ. Ертең ерте сабаққа кетіп бара жа-тып, ағасы мен шешесінің көзінше маған жақындап кеп, көзі жайнаңдап, ыстық демімен күйдіре аузын құлағыма тақады да:

– Сіздің көзіңіз ұйықтағанда ашық жатады екен. Мен таңертең көрдім. Сүйгеніңіз сұлу болады, – деп сыбырла-ды да, сол қылығына өзі мəз боп күліп, ақ бантигі желбіреп шығып кетті...»

Өте нанымды, селкеусіз сурет. Қа ра пайым да аңғал бала-көңіл тап-таза. Еріксіз езуіңе күлкі үйіріледі-ай. Ерғалидың өзіндік қолтаңбасын айшықтайтын табиғат көріністерін та-мылжыта суреттейтін тұстары да бейжай қалдырмасы анық. Өзен жағасындағы балық аулау, Жанаттың жаңбыр астын-да қалған сəтін байқампаз қаламгер əсерлі бедерлейді. Бұл жерде ол құрғақ тамсануға бармай, адамның ішкі пси-хологиясына тереңірек зер салады. Мəселенки, сөзбен сурет өрнектеуге машық қаламнан туған нөсерден кейінгі көріністі тамашалап көріңізші.

«Шығыс жақта барған сайын алыс-тап, қарауытып жаңағы нөсер кетіп бара жатқан. Оның бер жағында көк аспан-ды белдеулей доға жасап, бір шеті жер-ге тиіп көздің жауын алардай айқын кемпірқосақ құлпырып тұр. Таудан асып бара жатқан күннің ерекше алтын сары шапағы сонау көкжиектегі бұлттардың бауырын күрең қызылға бояп, түлкі жонына ұқсатады... Менің кеудеме біртүрлі мұң ұялағандай. Еркіндігімен, еркелігімен менің тыныштығымды алып, тас-талқанын шығарған, сүйкімді Жанат сол еш нəрседен алаңсыз, аңқау қалпы қалып барады. Мүмкін ол өзінің мендегі тұнып жатқан сезім көлін шайқап, маза-сыз, азапты да тəтті бір күйге бөлегенін сезбейтін де шығар. Енді бірнеше күннен кейін мектепті бітіреді де кетеді. Қайтып кездесеміз бе, жоқ па?».

Жанарына жаңбырдан соңғы ауылдың алып панорамасы тұтас сыйып кеткендей. Бар бояу-реңкімен көз алдына жетіп кел-ген сырлы əлем ішкі жан толқынысыңды тербейтіндей ме, қалай? Бойды биле-ген бейкүнə мұңды сезім тұңғиық ой-мұхитына шомдырады. Шындығында со-лай. Жүректерге ұя салған уыз махаббат үніне əркім-ақ құлақ түргісі келер еді...

Лирикалық əңгіменің финалындағы эпизодтар да тебіреніске толы. Алай-дүлей буырқанған сезім құшағына оранған қонақ жігіт əдеттегіше ауыл сыртындағы тоғайлы өзенді жағалап, жалғыз өзі сейілдеп қайтпақ болды. Уақыты бітіп, ертең қайтпақшы. Мұны сезе қойған Жанат та «көрші құрбымнан кітабымды аламын», деп шешесін алдаусырата ілесе шығады. Күндегі серуен сүрлеуіне түскен бойда ойқы-шойқы сауалдарын ағытқан тентек қыз тосын сұрақ қояды. «Менің бір құрбымды жігіті тастап кеткен, сол үнемі бақытсызбын деп жүреді. Бұған қалай қарайсыз?..». Қапелімде тосылып қалған ол «Өзің сүйгеніңнен ажырассаң, қайғырмайсың ба?» дейді.

«– Мені сүйгенім тастамайды. Мен де оны... Егер сүйгенім сіз болсаңыз тас-тар ма едіңіз мені?». «– Жоқ дейді ол мүдірмей».

.. .Артынша бал-бұл жанған ба-лауса бойжеткеннің басына бір ой сап ете түседі. Алабөтен құлпыра жымыңдаған күйі шашындағы үлбіреген ақ бантигін шешіп алып, биік талдың бұтағына əдемілеп байлайды. «Осы жер-де қалсын».

Ілгері жылжыған екеуі ұзаңқырап барған соң, шыдай алмай арттары-на қарайды. Кешкі самалға көбелекше дірілдеген ақ бантик бозарып шалынған. Жетімсіреген ақ бантик серігін іздейтін секілді. Жоқ, əлде қол бұлғап балалықпен қоштасқандай ма?

Иə, ол Жанатқа өте жарасады екен. Тіпті ақ бантик, албырт балалық, алау жүректер бір-бірінен ажырағысыз тəрізді.

Бейуақтағы мұңды сарын маңайды қымтап, тұмшалай түскен. Олар қол ұстасып бірге кетіп барады...

Міне, бұл – Ерғалидың «Ақ бантигі».

* * *«Таңғы шықта» тағы бір «Ақ бан-

тик» бар. Жоғарыда тақырыпшада атап көрсеткеніміздей, егіздің сыңарын жазған – Қарауылбек Қазиев.

Жалпы, бұйыртса, біз «Таңғы шықтағы» ең таңдаулы деген туындылар туралы ой-толғамдарымызды оқырман на-зарына ұсынбақпыз... Өйткені, ол жинақ – тұтастай алғанда, туған əдебиетімізге бір топ таланттың жолын ашқан тұғыр туынды.

ƏДЕБИЕТТІҢ

ƏҢГІМЕСІ

Жанат ЕЛШІБЕК,Халықаралық «Алаш»сыйлығының лауреаты.

ТЎЄЫР ТУЫНДЫОсыдан жарты єасыр бўрынжарыќ кґрген«Таѕєы шыќ»жинаєы хаќында

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz12Алматы облысының денсаулық сақтау басқармасы медициналық ұйымдарға кепілді

көлемде тегін медициналық көмек көрсету үшін санитарлық автокөліктерді сатып алуға тен-дер өткізетіндігін хабарлайды.

Сатып алынатын тауарлардың толық тізімі, көлемі, олардың толыққанды ерекшелігі, қамтамасыз ету мерзімі жəне орны тендерлік құжаттарда көрсетілген.

Тендерге ҚР Үкіметінің 2009 жылғы 30 қазандағы №1729 қаулысымен бекітілген кепілді көлемде ақысыз медициналық көмек көрсету бойынша дəрі-дəрмектерді, профилактикалық (им-мунды биологиялық, диагностикалық, залалсыздандыру) препараттарын, медициналық мақсаттағы бұйымдарды жəне медициналық техниканы, фармацевтикалық қызметтерді ұйымдастыру жəне сатып алу ережелерінің 8-тармақта аталған біліктілік талаптарына сəйкес келетін барлық əлеуетті жеткізушілер жіберіледі.

Тендерлік құжаттар пакетін 2014 ж. 17 наурызда сағат 15.00-ге дейінгі мерзімде мына мекенжай бойын-ша: Талдықорған қаласы, Гаухар ана көшесі, 87-үй, 14-бөлмеден жəне lek.aoblzdrav@mail.ru электронды мекенжай бойынша алуға болады.

Тендерге қатысу үшін конверттерге салынған тендерлік өтінімдер Алматы облысының денсаулық сақтау басқармасына мына мекенжай бойынша: Талдықорған қаласы, Гаухар ана көшесі, 87-үй, 14-бөлмеге тапсырылады.

Тендерлік өтінімдерді тапсырудың соңғы мерзімі 2014 ж. 18 наурызда сағат 13.00-ге дейінгі мерзімде Алматы облысының денсаулық сақтау басқармасына мына мекенжай бойынша: Талдықорған қаласы, Гаухар ана көшесі, 87-үй, 14-бөлмеге тапсырылады.

Тендерлік өтінімдер салынған конверттер 2014 ж. 18 наурызда сағат 15.00-де мына мекенжай бойын-ша: Талдықорған қаласы, Гаухар ана көшесі, 87-үй, «Алматы облысының денсаулық сақтау басқармасы» ММ-дағы 1-бөлмеде ашылады.

Əлеуетті жеткізушілер тендерлік өтінімдер салынған конверттерді ашуға қатыса алады.Қосымша ақпаратты жəне анықтаманы мына телефон бойынша алуға болады: 8 (7282) 40-00-65, lek.aoblzdrav@mail.ru.

ГУ «Управление здравоохранения Алматинской области» объявляет о проведении тендера по закупу санитарного автотранспорта для оказания гарантированного объема бесплатной медицинской помощи в медицинских организациях.

Полный перечень закупаемых товаров, их подробная спецификация, количество, сроки и место поставки указаны в тендерной документации.

К тендеру допускаются все потенциальные поставщики, отвечающие квалификационным тре-бованиям, указанным в пп.8 Правил организации и проведения закупа лекарственных средств, профилактических (иммунобиологических, диагностических, дезинфицирующих) препаратов, изделий медицинского назначения и медицинской техники, фармацевтических услуг по оказанию гарантированного объема бесплатной медицинской помощи», утвержденных постановлением Правительства РК от 30.10.2009 года №1729.

Пакет тендерной документации можно получить в срок до 15.00 часов 17 марта 2014 года включительно по адресу: г. Талдыкорган, ул. Гаухар ана, 87, каб. №14 или по электронной почте по адресу: e-mail: lek.aoblzdrav@mail.ru

Тендерные заявки на участие в тендере, запечатанные в конверты, предоставляются в управле-ние здравоохранения Алматинской области по адресу: г. Талдыкорган, ул. Гаухар ана, 87, каб.14.

Окончательный срок предоставления тендерных заявок: 18 марта 2014 года до 13.00 час. в управ-ление здравоохранения Алматинской области по адресу: г. Талдыкорган, ул. Гаухар ана, 87, каб. 14.

Конверты с тендерными заявками будут вскрываться в 15.00 час. 18 марта 2014 г. по адресу: г. Талдыкорган, ул. Гаухар ана, 87, ГУ «Управление здравоохранения Алматинской области», каб. 1.

Потенциальные поставщики могут присутствовать при вскрытии конвертов с тендерными заяв ками.

Дополнительную информацию и справку можно получить по телефону: 8 (7282) 40-00-65, e-mail: lek.aoblzdrav@mail.ru.

«Агро-Жазык» ЖШС Солтүстік Қазақстан обл., Ғ.Мүсірепов атындағы ауд., Привольное а. мекенжайында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен кезектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Агро-Жазык» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Агро-Жазык» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Агро-Жазык» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бой-ынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Кирилловка-Айыртау» ЖШС СҚО, Айыртау ауд., Кирилловка а. мекенжайында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Кирилловка-Айыртау» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Кирилловка-Айыртау» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Кирилловка-Айыртау» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Мадина» ЖШС СҚО, Аққайың ауд., Токуши а. мекенжайында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен кезектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабар-лайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Мадина» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Мадина» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Мадина» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бой-ынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Краснознаменский-2» ЖШС СҚО, Ғ.Мүсірепов атындағы ауд., Сокологоровка а., «Краснознаменский-2» ЖШС кеңсесінің ғимаратында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен кезектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Краснознаменский-2» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Краснознаменский-2» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Краснознаменский-2» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Масло-Дел Агро» ЖШС СҚО, Тайынша ауд., Подлесное а., «Масло-Дел Агро» ЖШС кеңсесінің ғимаратында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен кезектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Масло-Дел Агро» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Масло-Дел Агро» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Масло-Дел Агро» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Родники» ЖШС ҚР, Ақтөбе облысы, Мəртөк ауданы, Родниковка ауылы мекенжайында 14.03.2014 жылғы сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен жиналыс болатындығы туралы өз қатысушыларына хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Родники» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Родники» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Родники» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Ишимское» ЖШС Солтүстік Қазақстан облысы, Тимирязев ауд., Ишимское а. мекенжайында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Ишимское» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Ишимское» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Ишимское» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бой-ынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Запорожье» ЖШС ҚР, Ақмола облысы, Жақсы ауд., Запорожье а. мекенжайында 14.03.2014 жылғы сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен жиналыс болатындығы туралы өз қатысушыларына хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Запорожье» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Запорожье» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Запорожье» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бой-ынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Меркурий» ЖШС СҚО, Тайынша ауд., Озерное а. мекенжайында 2014 жылғы 14 нау-рызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен кезектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Меркурий» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Меркурий» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Меркурий» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бой-ынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Бауманское-07» ЖШС ҚР, Ақмола облысы, Егіндікөл ауданы, Бауманское ауылы, Бауман к-сі, 8-үй мекенжайында 14.03.2014 жылғы сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен жиналыс болатындығы туралы өз қатысушыларына хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Бауманское-07» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Бауманское-07» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Бауманское-07» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Жосалы-Агро» ЖШС ҚР, Ақтөбе облысы, Қарғалы ауданы, Жосалы ауылы мекенжайын-да 14.03.2014 жылғы сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен жиналыс болатындығы туралы өз қатысушыларына хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Жосалы-Агро» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Жосалы-Агро» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Жосалы-Агро» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Интернационал-Астана» ЖШС ҚР, Ақмола облысы, Жарқайың ауданы, Бірсуат а. мекенжай-ында 14.03.2014 жылғы сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен жиналыс болатындығы туралы өз қатысушыларына хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Интернационал-Астана» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Интернационал-Астана» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Интернационал-Астана» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Ишим-Астык» ЖШС ҚР, Ақмола облысы, Жақсы ауданы, Ишимское а. мекенжайында 14.03.2014 жылғы сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен жиналыс болатындығы туралы өз қатысушыларына хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Ишим-Астык» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Ишим-Астык» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Ишим-Астык» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Айыртау-Алиби» ЖШС Солтүстік Қазақстан облысы, Айыртау ауд., Айыртау а., Совет к-сі мекенжайында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Айыртау-Алиби» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Айыртау-Алиби» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Айрытау-Алиби» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Червонное-Агро» ЖШС Солтүстік Қазақстан обл., Ғ.Мүсірепов атындағы ауд., Червонное а. мекенжайында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен кезектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Червонное-Агро» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Червонное-Агро» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Червонное-Агро» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Чистопольский-2» ЖШС Солтүстік Қазақстан обл., Ғ.Мүсірепов атындағы ауд., Чистополье а., «Чистопольский-2» ЖШС кеңсесінің ғимаратында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен кезектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Чистопольский-2» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Чистопольский-2» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Чистопольский-2» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Агрофирма «Солтүстік-Байлық» ЖШС Солтүстік Қазақстан облысы, Тимирязев ауд., Ақжан а., Мир к-сі, 5 мекенжайында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен жал-пы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Агрофирма «Солтүстік-Байлық» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Агрофирма «Солтүстік-Байлық» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Агрофирма «Солтүстік-Байлық» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттар-мен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Новосветловка-Алиби» ЖШС СҚО, Айыртау ауд., Новосветловка а. мекенжайында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Новосветловка-Алиби» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Новосветловка-Алиби» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Новосветловка-Алиби» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Крафт» ЖШС СҚО, Аққайың ауд., Токуши а. «Крафт» ЖШС кеңсесінің ғимаратында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен кезектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Крафт» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Крафт» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Крафт» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Тахтаброд-2» ЖШС СҚО, Ғ.Мүсірепов атындағы ауд., Тахтаброд а., «Тахтаброд-2» ЖШС кеңсесінің ғимаратында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен ке-зектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Тахтаброд-2» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Тахтаброд-2» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Тахтаброд-2» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Ялтинский-2» ЖШС Солтүстік Қазақстан обл., Ғ.Мүсірепов атындағы ауд., Ялта а., «Ялтинский-2» ЖШС кеңсесінің ғимаратында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен кезектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Ялтинский-2» ЖШС ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Ялтинский-2» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Ялтинский-2» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Раяна» ЖШС СҚО, Мағжан Жұмабаев ауд., Хлебороб а. мекенжайында 2014 жылғы 16 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен кезектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Раяна» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Раяна» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Раяна» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Алиби-Ишим» ЖШС Солтүстік Қазақстан обл., Ғ.Мүсірепов атындағы ауд., Бірлік а. мекен-жайында 2014 жылғы 14 наурызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен кезектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Алиби-Ишим» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Алиби-Ишим» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Алиби-Ишим» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

«Терновское» ЖШС СҚО, Тайынша ауд., Терновка а. мекенжайында 2014 жылғы 14 нау-рызда сағат 10.00-де мынадай күн тəртібімен кезектен тыс жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды:

1.«Цеснабанк» АҚ-тан банктік займдар алуды, сондай-ақ «Цеснабанк» АҚ-тағы қолданыстағы банктік займдар шартын өзгертуді мақұлдау.

2.«Цеснабанк» АҚ-қа міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті мөлшерде «Терновское» ЖШС мүлкін, атап айтқанда жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін кепілге беру.

3.Алынатын жəне/немесе қолданыстағы банктік займдарды қаржылық сауықтыру үшін (бұдан əрі – Бағдарлама) агроөнеркəсіптік кешендегі субъектілерді кредиттік жəне лизингтік міндеттемелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау Ережелерін жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасында 2013-2020 жылдары (Агробизнес-2020) агроөнеркəсіптік кешенді дамыту Бағдарламасына «Терновское» ЖШС-ның қатысуын мақұлдау.

4.«Терновское» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шарттармен банктік займ алу бойынша мəмілелер жасауға, қолданыстағы банктік займ шарттарын өзгертуге, Бағдарламаға қатысуға, кепілге беруге барлық өкілеттіктерді беру.

Қазақстан Республикасы Президентінің «Болашақ» халықаралық стипендиясының əкімшісі «Халықаралық бағдарламалар орталығы» АҚ 2014 жылғы 3 наурыздан бастап 31 қазанға дейінгі кезеңде Астана қ., Орынбор

к-сі, 18-үй мекенжайы бойынша магистратураға, докторантураға, резидентураға, тағылымдамаға құжаттар қабылдайды. Сонымен қатар, www.egov.kz «ҚР электронды үкімет» порталы жəне ХҚКО арқылы құжаттар тапсыру мүмкіндігі бар.Телефондар: 8 7172 695 155, 695 154, 695 153. www.bolashak.gov.kz

ОбъявлениеТОО «Қамқор жылу» объявляет о проведении слушания по ежегодному отчету по услугам по

производству и передаче и распределению и снабжению тепловой энергией.

Место проведения Дата проведения Время проведенияРеспублика Казахстан, город Астана, улица Аспара, дом 01 28 марта 2014 года 15.00 часов

Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісі аппаратының қызметкерлері Мəжіліс аппараты Қар жы жəне бюджет комитетінің қызметін қамтамасыз ету бөлімінің қызметкері Арухан Əбілжановаға əжесі

Үміт АЙТМҰХАНБЕТҚЫЗЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстанның «Ақ жол» демократиялық партиясының Орталық кеңесі «Ақ жол» КДП Маңғыстау облыстық филиалының төрағасы Жаңбырбай Жəнібекұлы Матаевқа анасы

Тұраш НҰРМАҒАНБЕТОВАНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымы стратегиялық даму жəне халықаралық қатынастар ісі жөніндегі проректор, физика-математика ғылымдарының докторы, профессор Болатқан Əбдісағитұлы Қожамқұловқа анасы

Қаншайым ДОСБАЙҚЫЗЫНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz 13ТАРИХ ТОЛҚЫНЫНДА

Мен 2006 жылы Түркі қағанатының «іздерін» кəдімгі географиялық картадан іздеп көрдім. Ол үшін «Малый атлас» деген кітаптан Еуразия құрлығында Түркі қағанаты дəуірінен бері сақталып қалған топонимдерді, яғни елді мекен-дер мен тау, өзен, көл аттарын іздедім. Көзіме түскен түркі тектес топонимдерді көшіріп ал-дым. Яғни маған түсініктілеуі: қазақ, қырғыз, татар, ұйғыр, башқұрт, өзбек, түркімен, азербай-жан тілдеріне ұқсас жер-су аттары. Ең қызығы: олар көпшілік жағдайда бізге таныс түркі халықтарының тілінде сақталғанға ұқсайды.

Көпшілігі кəдімгі үндес топонимдер. Қай тілдік топқа жататынын мамандар анықтай алуға тиіс. Шыққан тектері түркі халықтарының тілімен қатар, парсы, моңғол, араб, орыс, қытай, угро-фин, үнді (мысалы, «тамаша», «тоты құс» сияқты) басқа тілдерден болуы мүмкін.

Бұл топонимдерді екі топқа бөліп отырмыз. Біріншісі– шартты түрдегі нақты түркі тек-тес топонимдер. Мағынасы қазақша түсінікті. Екіншісі – үндес топонимдер. Оның түркішеге ұқсас болғанымен, шын мағынасы бұлыңғыр, күмəн туғызады. Сондықтан оларды екінші топқа жатқыздық. Бұл топонимдерді картада қалай орыс тілінде жазылған, сол түрінде тіземіз де, жанына қазақша талдау береміз. Бұл тəсіл топонимдерді салыстырмалы түрде бағалауға мүмкіндік береді.

АБАКАН (Хакасия, Россия) – Аю қаны (қала). АБЫШКАН (Новосибирь обл., РФ) – Жабысқан (көл).АЙ (Челябинск обл., РФ) – /Ай мүсінді/ Ай (өзен). АЙДАР (Белгород обл., РФ) – Айдар (өзен). АЙДАРКУЛЬ (Өзбекстан) – Айдар көл. АЙДАРЛЫ (Қазақстан) – Айдарлы (село). АКБУЛАК (Оренбург обл., РФ) – Ақбұлақ. АКЖАР (Оренбург обл. ,РФ) – Ақ жар. АКЖАРКА (Оренбург обл.,РФ) – Ақ жар. АККЕРМА́Н (Одесса обл., Украина) – Ақ қырман

(бекініс). АККУДУК (Оренбург обл., РФ) – Ақ құдық. АККУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Ақ көл. АКСАЙ (Волгоград обл., РФ) – Ақ сай (село).АКСАРАЙСК (Астрахань обл.,РФ) – Ақ сарай (кент). АКСУ (Оренбург обл., РФ) – Ақ су.АКТАШ (Таулы Алтай, РФ) – Ақ тас (село). АК-ТАШ (Челябинск обл., РФ) – Ақ-Тас.АКТЮБЕ (Астрахань обл., РФ) – Ақ төбе (село). АКТЮБЕ (Челябинск обл., РФ) – Ақ төбе (көл). АЛАБУГА (Куйбышев обл., РФ) – /Өзенді бөгеп пай-

далану/ Ала бұға. АЛАКУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Ала көл. АЛАН (Иркутск обл., РФ) – /Орманда/ Алаң АЛБАШИ (Краснодар өлк., РФ) – Алау, қызыл бас

(хутор). АЛТАЙ (Россия, Қазақстан) – Алып тау. АЛТЫНАЙ (Свердловск обл.,РФ) – Алтын ай (кент). АЛТЫНЖАР (Астрахань обл.,РФ) – Алтын жар

(село). АЛТЫН-ТАШ (Челябинск обл., РФ) – Алтын-Тас.АЛУШТА (Қырым, Украина) – Алыста (қала). АЛЫГДЖЕР (Бурятия, РФ) – Алыс жер (кент). АНАПА (Краснодар өлк., РФ) – Анапай (қала). АРАКУЛЬ (Челябинск обл., РФ) – Ара көл. АРКАДАК (Саратов обл., РФ) – Арқа дағ (қала).АРКАИМ (Челябинск обл., РФ) – Арқайым (көне

мекен).АРКУЛЬ (Киров обл., РФ) – Арғы көл (кент).АРТЕК (Қырым, Украина) – Артық ( балалар

орталығы) АРТЫБАШ (Таулы Алтай, РФ) – Артық бас (кент). АРТЫК (Якутия, РФ) – Артық (кент). АСТРАХАНЬ (Россия) – Астра хан (қала). АХТАНИЗОВСКИЙ ЛИМАН (Краснодар өлк., РФ)

– Ақ теңіз жайылмасы.АХТУБИНСК (Астрахань обл., РФ) – Ақ төбе (қала). АХТЫРКА (Сумск обл., Украина) – Ақ төбешік

(қала). АХУН (Краснодар өлк., РФ) – Ақын (тау). АХ-ЦУ (Краснодар өлк., РФ) – Ақ-Су (сай, шатқал). АША (Челябинск обл., РФ) – Аса, Асу (қала).АШИСАЙ (Оренбург обл., РФ) – Ащысай.АЩИ-БЛЯК (Оренбург обл., РФ) – Ащы-Бұлақ.АЮДАГ (Қырым, Украина) – Аю дағ (Аю тау). БАГАН (Новосибирь обл., РФ) – Баған (село). БАЗАВЛУК (Днепропетровск обл.,УР) – Бұзаулық

(өзен). БАЙКАЛ (Россия) – Бай көл. БАЙТОГ (Иркутск обл., РФ) – Бай тау (кент). БАКЛАНДЫ (Новосибирь обл., РФ) – Бақланды

(көл). БАЛАГАНСК (Иркутск обл., РФ) – Бұлғынды (кент). БАЛАЙ (Новосибирск обл., РФ) – Балақай (көл) БАЛАШИХА (Москва обл., РФ) – Балашық (қала). БАЛТА (Одесса обл.,Украина) – Балта (қала). БАЛЧИК (Болгария) – Балшық (қала). БАЛЧУГ (Москва) – Балшық (көше). БАРЛАКУЛЬ (Новосибирь обл.,РФ) – Борлы көл

(кент). БАРНАУЛ (Россия) – Барн ауылы (қала).БАРЫШ (Ульянов обл., РФ) – Борыш, қарыз (қала). БАСМАНОВО (Смоленск обл., РФ) – Таңба

басылған (кент). БАХЧИСАРАЙ (Қырым, Украина) – Бақша сарай

(қала). БАШКУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Бас көл. БЕЙСУГ (Краснодар өлк., РФ) – Бейдің басы (кент). БЕСКУДУК (Қазақстан) – Бес құдық (село). БЕШГЁЗ, Бешгиоз (Молдова) – Бес көз (село).БЕШТАУ (Ставрополь өлк., РФ) – Бес тау (тау). БИЮК-КАРАСУ (Қырым, Украина) – Биік-Қарасу

(өзен). БОКАЛЫ (Новосибирь обл., РФ) – Бақалы (көл). БУДЖА́К (Одесса обл., Украина) – Бұл жақ

(кеңістік). БУЗУЛУК (Оренбург обл., РФ) – Бұзаулық (қала). БУЛГАН (Моңғолия) – Бұлғын (қала). БУРЛУК (Харьков обл., Украина) – Бұрлық (кент). БУРЛЯ (Оренбург обл., РФ) – Борлы (өзен).БУРЧАККУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Бұршақ көл. ГЕЛЕНДЖИК (Краснодар өлк., РФ) – Келіншек

(қала). ГИЗЕЛЬ-ДЕРЕ (Краснодар өлк., РФ) – Қызыл дерек

(кент).ГУБЕРЛЯ (Оренбург обл., РФ) – /Гүрілді/ Гүбірлі

(өзен).ГУРЗУФ (Қырым,Украина) – Зуфтың көрі(кент).ГУРЭМИР (Самарқанд, РУ) – Əмірдің көрі (мавзо-

лей). ДОНГУЗ (Оренбург обл., РФ) – Доңыз, қабан (кент).ДУРАКОВО, ДУРАШКОВО, ДУРАШ КИНО

(Қорған обл., РФ) – /Уақытша мекен, көл жағасы/ Тұрақ

ЕЛАБУГА (Татарстан, РФ) – Ала бұга (қала).

ЕЛАНКА (Новосибирь обл., РФ) – Жыланды (өзен).

ЕССЕНТЮКИ (Ставрополь өлк., РФ) – Есен түкті, шəші (қала).

ЖАЛГА (Иркутск обл., РФ) – Жылға ЖАР-АГАЧ (Омбы обл., РФ) – Жар-

Ағаш (ауыл). ЖАРГОМЫС (Новосибирь обл., РФ)

– Жары қамыс (көл).ЖАРЛЫ (Оренбург обл., РФ) – Жарлы

(шатқал).ЖЕТЫКОЛЬ (Оренбург обл., РФ) –

Жеті көл.ЖИГУЛИ (Самара обл., РФ) –

Жегілген (тау жотасы). ЖИЛАНДЫ-ТАУ (Оренбург обл., РФ)

– Жыланды-Тау.ЗУР-ТАУ (Челябинск обл., РФ) – /

Үлкен тау/ Зор-Тау.ИЗМАЙЛОВО (Москва) – /Татар фа-

милиясы/ Исмаилов (аудан).ИЛЕК (Оренбург обл., РФ) – Елік

(село). ИМЕНТАУ (Челябинск обл., РФ) –

Емен тау. ИСЕТЬ (Қорған обл., РФ) – Иіс ет

(өзен).ИСИЛЬ-КУЛЬ (Омск обл., РФ) –

Есіл-Көл. ИССЫК-КУЛЬ (Қырғызстан) –

Ыстық-Көл.ИТКУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Ит көл. ИРТЯШ (Челябинск обл., РФ.) – Жер тас. КАБАКЛЫ (Новосибирь обл., РФ) – /Тау беткейі/

Қабақты. КАГАРЛЫК (Киев обл., Украина) – /Қараңғылық/

Қағарлық. КАЗАКЛИЯ (Бессарабия, Молдова) – /Қазтабан/

Қаз ақлия. КАЗАНКА (Николаев обл., Украина) – Қазанды.КАЗАНКИ (Қырым, Украина) – /Тағам ыдысы/

Қазаншық.КАЗАНЛЫК (Башкортостан, РФ) – Қазандық.КАЗАНЛЫК (Болгария) – Қазандық.КАЗАНЧА (Оренбург обл., РФ) – Қазанша.КАЗАТКУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Атақаз көлі. КАЗАХ (Əзербайжан) – Қазақ (қала). КАИНКА (Новосибирь обл., РФ) – Қайыңды (қала). КАИНСК (Новосибирь обл., РФ) – Қайыңды (қала). КАЙНАР (Днестрдің көзі, Украина) – /Бастауы/

Қайнар. КАЙНАР (Шудың көзі, ҚР) – /Бастауы/ Қайнар. КАЛМАЦКОЕ, КАЛМЫКОВО, КАЛМЫШКИ

(Қорған обл., РФ) – Көлмек (көлдер).КАНАШ (Калининград обл., РФ) – Кеңес (кент). КАНДАБУЛАК (Самара обл., РФ) – Қандабұлақ

(өзен).КАНТЕМИР (Молдова) – Хан темір (қала).КАРАБАШ (Тюмень обл., РФ) – Қара бас (тау).КАРАБАХ (Əзербайжан) – Қара бақ (анклав). КАРАБУЛА (Краснояр өлк., РФ) – /Тұз/ Қара бұла

(село).КАРАБУЛАК (Ингушетия, РФ) – Қара бұлақ. КАРАБУРАНКЁЛЬ (Қытай) – Қара боран көл. КАРАБУТАК (Оренбург обл., РФ) – /Қара тармақ/

Қара бұтақ (село). КАРАГАЙ (Таулы Алтай, РФ) – Қарағай. КАРАГАЙКУЛЬ (Челябинск обл., РФ) – /Ормандағы

көл/ Қарағай көл КАРАГАЙЛА (Кемеров обл., РФ) – Қарағайла. КАРАГАЙЛИНСК (Кемеров обл., РФ) – Қарағайлы

(кент).КАРАГАЧ (Қабарда-Балқар, РФ) – Қара ағаш (село). КАРАГАШ (Омбы обл., РФ) – Қара ағаш (ауыл). КАРА-ДАГ (Қырым, Украина) – /Көне жанартаулық

массив/ Қара-Дағ.КАРАКОЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Қара көл. КАРА-КОРУМ (Сибирь, РФ) – Қара-Қорым (қала). КАРАКУЛЬ (Омск обл., РФ) – Қара көл. КАРАМАЙ (Қытай) - Қара май (қала). КАРАНДАШ (Челябинск обл., РФ) – (Графит) Қара

тас.КАРА-ОЗЕК (Омск обл., РФ) – Қара-Өзек.КАРАПУЗ (Новосибирь обл., РФ) – Қара мұз. КАРАСЁВО, КАРАСИНСКОЕ, КАРАСИЧКИ,

КАРАСЬЕ, КАРАСЫ (Қорған обл., РФ) – Қара су (көл).КАРАСУ (Иран) – Қара су (өзен).КАРАСУК (Новосибирь обл., РФ) – Қара су (өзен).КАРАСУН (Бурятия., РФ) – Қара су (өзен).КАРА-ТЕРЕК (Омск обл., РФ) – Қара-Терек. КАРАУЛ (Краснояр өлк., РФ) – Қарауыл. КАРАШАР (Қытай) – Қара шахар. КАРАЧИ (Новосибирь обл., РФ) – Қараши. КАСИ́МОВ (Рязань обл., РФ) – /Хан/ Қасым қаласы.КАРГА (Новосибирь обл., РФ) – Қарға (көл).КАРМАКЛА (Новосибирь обл., РФ) – Қармақшла

(село).КАРТАЛЫ (Челябинск обл., РФ) – Қара талды

(қала). КАТУНЬ (Таулы Алтай, РФ) – Қатын (шуылдақ

өзен).

КАЧКАНАР (Свердлов обл., РФ) – Қашқандар (қала). КАУРАК (Новосибирь обл., РФ) – Құрғақ (өзен).КАЧУГ (Иркутск обл., РФ) – /Өзен иіні/ Қашық

(кент). КАШИРА (Москва обл., РФ) – /Қой қора/ Қашар

(қала). КАЯК (Краснояр өлк., РФ) – Қайық (кент). КЕМЕР (Түркия) – /Жағасы/ Кемер (қала). КЕМЕРОВО (Россия) – /Жағасы/ Кемерлі (қала). КЕРБУЛАК (Иркутск обл., РФ) – /Далада/ Кер бұлақ

(кент). КЕРЕМЕТЬ (Самара обл., РФ) – /Тамаша/ Керемет

(кент).КИЗЕЛ (Пермь обл., РФ) – Қызыл (қала).КИЗЛЯР (Дағстан., РФ) – Қыздар (қала).КИПЧАК (Қырым, Украина) – /Половецтер/ Қыпшақ. КИРГИЗЫ (Самара обл., РФ) – /Қазақтар/ Қырғыздар

(шатқал).КИРЕЙ (Сибирь, РФ) – Керей (өзен).КИРЕНГА (Сибирь, РФ) – Кір өзен (өзен).КИЧИ БАЛАТОН (Венгрия) – Кіші Балатон (көл).КЛЮЧИ-БУЛАК (Сибирь, РФ) – Бұлақ көзі. КОБЫЛЬЕ (Қорған обл., РФ) – Қабылық (жалғас

көл).КОГАЛЫМ (Тюмень обл., РФ) – /Қоғалы/ Қоғалым.КОКТЕБЕЛЬ (Қырым, Украина) – Көк төбелі ел

(кент). КОКЧЕТАВ (Қазақстан) – Көкше тау (қала). КОНДУРЧА (Оренбург обл., РФ) – Құндызша (кент). КОНЕВО, КОНКИНО, КОНЬКОВО (Қорған обл.,

РФ) – /Түнеп аялдайтын жер/ Қон, Қоныс (көл жағасы).

КОУНРАД (Қарағанды обл., РК) – Қоңыр ат (кент). КОПЕТДАГ (Иран, Түркменстан) – Көпет дағ (көп

тау лар). КОПКУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Көп көл. КОШ-АГАЧ (Таулы Алтай., РФ) – Қос-Ағаш. КОШКУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Құс көл. КРЕМЕНЧУГ (Украина) – Кірменшық (қала). КРЫМ, Кырым (Украина) – Қырым (түбек). КУВАНДЫК (Оренбург обл., РФ) – Қуандық. КУГАЛЫ (Оренбург обл., РФ) – Қоғалы (көл, село).КУДА (Сибирь, РФ) – Құда (алқап). КУКУНУР (Сибирь, РФ) – Көк нұр (көл).КУЙТУН-БУЛАК (Бурятия., РФ) – Құйтұн-Бұлақ. КУЛТУК (Иркутск обл., РФ) – Қолтық (шығанақтағы

кент). КУЛУН (Краснояр обл., РФ) – Құлан (село) КУЛУНДА (Алтай өлк., РФ) – Құланды (село). КУМЕРТА́У (Башқортостан, РФ) – Көмір тау (қала). КУМЛЫ (Новосибирь обл., РФ) – Құмды (көл).КУМЫСНОЕ (Оренбург обл., РФ) –/Қымызды/ (село).КУНАШИР (Курил аралдары, РФ) – /Күн шығыс/

Күн ашар (арал).КУНБАТАР (Дағстан, РФ) – Күн батар (тау).КУПИНО (Новосибирь обл., РФ) – Көп көл. КУРИЧАНКА (Қорған обл., РФ) – /Қурай жинайтын

жер/ Қурайшы (село).КУРГАН (Россия) – /Құрғақ жер, суы жоқ/ Құрғаған

(қала).КУРИЧЬЯ ДАЧА (Қорған обл.,РФ) – /Қурайлы жер/

Қурайшы (орман).КУРМЫШИ (Қорған обл., РФ) – /Құрғақ жер/

Құрғаған (суы)/. КУРТАМЫШ (Қорған обл., РФ) – Құртамыш (өзен).КУРГАН-ТЮБЕ (Тəжікстан) – Қорған-Төбе (қала). КУРТАМАК (Самара обл., РФ) – Құр тамақ (өзен).КУРТАМЫШ (Қорған обл., РФ) – Құртамыш

(бұралқы өзен).КУЧУК-КАРАСУ (Қырым, Украина) – Кіші-Қарасу

(бұлақ).КУЧУКСКОЕ (Новосибирь обл., РФ) – Күшік көл.

КУШАК (Оренбург обл., РФ) – Құмы ұсақ (село).

КУШУГУМ (Украина) – Көшу құм (көшпелі құм).

КЫЗЫЛ (Тува., РФ) – Қызыл (қала).КЫЗЫЛУЗЕН (Иран) – Қызыл өзен. КЫЗЫЛ-ТАЙГА (Тува., РФ) – Қызыл-

Тайга. КЫЗЫЛ-ТАУ (Оренбург обл., РФ) –

Қызыл-Тау. КЫЗЫЛ-ТАШ (Таулы Алтай, РФ) –

Қызыл тас. КЫЗЫЛ-ЯР (Қырым, Украина) –

Қызыл-Жар. КЫШТОВКА (Новосибирь обл., РФ)

– Қыстау (Қыстақ). КЫШТЫМ (Челябинск обл., РФ) –

Қыстақ. ЛАЙТАМАК (Тюмень обл., РФ) –

Лай тамақ. МАМАЕВ КУРГАН (Волгоград обл.)

– /Хан/ Мамай қорғаны.МИАСС (Челябинск обл., РФ) – /Асты

батпақ/ Ми асты (қала). МОЙНАК (Қарақалпақстан, УР) –

Мойнақ. МУЙНАК (Новосибирь обл., РФ) –

Мойнақ. МОЙНАКИ (Қырым, Украина) –

Мойнақ.НАРЫН-ХУДУК (Калмыкия, РФ) – Нарын-Құдық. САЗДЫ (Оренбург обл., РФ) – Сазды. САЙГУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Сай көл. САЙЫЛЫК (Якутия, РФ) – /Жазғы мекен/ Саялық. САКИ (Украина) – /Көне түркілер/ Сақтар. САМАРА (Россия) – /Семіз/ Самар (өзен). САМАРКАНД (Өзбекстан) – Семіз кент (қала).САНДЫКТАУ (Ақмола обл., ҚР) – Сандық тау САНДЫК-ТАУ (Оренбург обл.,РФ) – Сандық-Тау. САПУН-ГОРА (Қырым, Украина) – Сабын-Тау. САРАПУЛ (Удмуртия., РФ) – Сары пұл. САРАТОВ (Россия) – Сары тау (қала).САРБАЙ (Куйбышев обл., РФ) – Сары бай. САРАБАЛЫК (Новосибирь обл., РФ) – Сары балық. САРБАЛЫК (Новосибирь обл., РФ) – Сары балық. САРГУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Сары көл.САРЫБАЛЫК (Новосибирь обл., РФ) – Сары балық. САРЫКАМЫШ (Түркия) – Сары қамыс. САРАКАМЫШ (Оренбург обл., РФ) – Сары қамыс. САРЫ-СУ (Қырым, Украина) – Сары-Су. САСОВО (Рязань обл., РФ) – Сасық сазды. САСЫК (Қара теңіз бассейні, Украина) – Сасық (көл). САСЫК-КОЛЬ (Алматы обл., ҚР) – Сасық көл. САСЫК-СИВАШ (Қырым, Украина) – Сасық-Саз .СИВАШ (Қырым, Украина) – Саз. СОБАЧЬЕ (Қорған обл., РФ) – /Сабаға ұқсас көл/

Сабаша (көл).СОКУР (Новосибирь обл., РФ) – /Шұңқыр/ Соқыр. СОСЫКА (Краснодар өлк., РФ.) – Сасық (өзен). СУКСУН (Пермь обл., РФ) – Суық су (өзен). СУКТАШ (Челябинск обл., РФ) – Суық тас. СУЛУКОЛЬ (Омск обл., РФ) – Сұлу көл. СУНГАР (Якутия, РФ) – Сұңқар. СЫРТ (Самара обл., РФ) – Сырт (сыртқы). ТАБАН-КУЛЬ (Оренбургская обл., РФ) – /Табан-

Көл/ (көл, тау). ТАБАНЫ (Новосибирь обл., РФ) – /Балық/ Табан

(көлі).ТАБУЛГА (Новосибирь обл., РФ) – Тобылғы. ТАГАНКА (Москва) – /Таяныш, жерошақ/ Таған

(аудан). ТАГАНРОГ (Ростовь обл., РФ) – Таған мүйіс

(қала).ТАЗ (Тюмень обл., РФ) – /Жалаң/ Таз (тау). ТАРА (Новосибирь обл., РФ) – Тар (өзен).ТАС-ЮРЯХ (Якутия, РФ) – Тас-Өзен. ТАТАР БУНАРЫ (Украина) - Татар мұнарасы.ТАТАРКА, ТАТАРСКОЕ (Қорған обл., РФ) – /

Тоттанған, Таттар/ Тат (көл).ТАТАРСК (Новосибирь обл., РФ) – Татаркент.ТАТАРСКИЙ ПРОЛИВ (Россия) – Татар

шығанағы.ТАШАУЗ (Түркменстан) – Тас ауыз (құдық). ТАШКАЗГАН (Челябинск обл., РФ) – Тас қазған.ТАШКЕНТ (Өзбекстан) – Тас кент (қала).ТАШЛА (Оренбург обл., РФ) – Таста (өзен). ТАШЛАМА (Самара обл., РФ) – Тастама. ТАШЛЫКИ (Ярослав обл., РФ) – /Жері/ Тасты.ТАШЛЫК (Черкасск обл., Украина) – /Жері/

Тасты.ТАШЛЫК (ПМР, Молдова) – /Жері/ Тасты.ТАШЛЫК (Кировоград обл., Украина) – /Жері/

Тасты.ТАШЛЫ (Татарстан, РФ) – /Жері/ Тасты.ТАШТАГОЛ (Кемеров обл., РФ) – Таста көл.ТЕМИРТАУ (Кемеров обл., РФ) – Темір тау

(қала).ТЕМРЮК (Краснояр кр., РФ) – Темір уық. ТЕРЕК (Қарашай-Балқар, РФ) – Терек. ТЕРЕКЛА (Оренбург обл., РФ) – Теректі. ТЕРЕНКУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Терең көл.

ТЕРЕН-КУЛЬ (Оренбург обл.,РФ) – Тереңкөл. ТЕРЕНСАЙ (Оренбург обл., РФ) – (Шатқал) /

Тереңсай.ТОБОЛ (Қорған обл. РФ) – /Көп сулы, жайылма/

Толы бол (өзен).ТОКМАК (Запорожье, Украина) – Тоқпақ (қала).ТОЛМАЧЁВО (Ленинград обл., РФ) – Тілмаш елі

(село).ТОЛМАЧИ (Тверь обл., РФ.) – Тілмаштар (село).ТУЗЛУК (Оренбург обл., РФ) – Тұздық. ТУНГУЗ (Самара обл., РФ) – Тұңғыз (көл шатқалы). ТУРАН (Тува, РФ) – Тұран. ТУРФАН (Қытай) – /Сортаң/ Тұрпан (өлке). ТЮМЕНЬ (Россия) – Төмен (қала). УБАГАН (Қорған обл., РФ) – /Ұсақталған/ Ұбаған.УЗУНГУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Ұзын көл. УЗУНКОЛЬ (СҚО, Казақстан) – Ұзын көл.УЛУКУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Ұлы көл.УЛЬКАН (Иркутск обл., РФ) – Үлкен (жаға). УНЖА (Кострома обл., РФ) – Ұнша (өзен). УРАЙ (Тюмень обл., РФ) – Орай. УРАЛ (Россия) – /Белдік, оралған тау сілемдері/ Орал

(таулар) УРЕНГА (Челябинск обл.,РФ) – Үйеңкі (қала).УРЕНЬ (Нижегород обл., РФ) – Айран. УРМАН (Красноярск өлк., РФ) – /Қылқанжапырақты/

Орман.УРМАНЬ (Тернополь обл., Украина) – /Аралас/

Орман.УРУП (Қарашай-Шеркесия, РФ) – Үріп (өзен, кент). УРУП (Курил аралдары, РФ) – Үріп (арал).УРУС-КУЛЬ (Челябинск обл., РФ) – Ырыс-Көл. УСУН-КЮЕЛЬ (Саха-Якутия , РФ) – Ұзын көл. УФА (Башқортстан, РФ) – /Уба, төбе/ Оба (қала).УЧ-КУДУК (Өзбекстан) – Үш-құдық (қала).УЧМА (Ярославль обл., РФ) – Ұшпа. УШ-ТУРФАН (Қытай) – /Үш сортаң/ Үш-Тұрпан. ХАЙРАНКУЛЬ (Челябинск обл., РФ) – Қайран көл. ХАРЫК-ТАУ (Оренбург обл., РФ) –Қарық-Тау. ЧАБАКЛЫ (Новосибирск обл., РФ) – Шабақты. ЧАБАН (Житомир обл., Украина) – /Қойшы/ Шабан.ЧАБАНОВКА (Закарпат обл., Украина) – /Қойшы/

Шабан.ЧАБАНСКОЕ (Одесса обл., Украина) – /Қойшы/

Шабан.ЧАБАНОВО (Винница обл., Украина) – /Қойшы/

Шабан.ЧАБАНОВ (Адыгей, РФ) – /Қойшы/ Шабан.ЧАБАНСКИЙ (Саратов обл., РФ) /Қойшы/ Шабан.ЧАРА (Иркутск обл., РФ) – Шара. ЧАРСК (ШҚО, Қазақстан) – Шар (қала).ЧАТЫР-ДАГ (Қырым, Украина) – Шатыр-Дағ (тау). ЧЕБАРКУЛЬ (Челябинск обл., РФ) – Шұбар көл. ЧЕЛБАС (Краснодар өлк., РФ) – /Ожау су/ Шел бас/. ЧЕРКИЗОВО (Москва) – /Татар есімінен/ Серкиз.ЧЕТЫРЛА (Самара обл., РФ) – Шытырла. ЧУЛПАН (Самара обл., РФ) – Шолпан. ЧУРТАНДЫ-ТАУ (Оренбург обл., РФ) – Шортанды-

Тау. ШАРЛЫ-КУЛЬ (Оренбург обл., РФ) – /Сазды көл/

Шарлы-Көл.ШЕРБАКУЛЬ (Омск обл., РФ) – Шарбақ көл. ШОПТЫКУЛЬ (Новосибирск обл., РФ) – Шөпті көл. ЫТЫК-КЮЕЛЬ (Якутия, РФ) – Ыстық-Көл. ЭДЕЛЬБАЙ (Ставрополь өлк., РФ) – Еділ бай. ЭЧКИ-ДАГ (Қырым, Украина) – Ешкі-Дағ (тау). ЮРМА (Челябинск обл., РФ) – Жүрме. ЯБУЛАКТАШ (Челябинск обл., РФ.) – Жапалақ

тас (тау). ЯЛАНКУЛЬ (Новосибирь обл., РФ) – Жалаң көл.ЯМАНЬ (Воронеж обл., РФ) – Жаман.ЯМАНЬ (Липецк обл., РФ) – Жаман.ЯРКЕНД (Қытай) – Жар кент (қала).ЯРКУЛЬ, Яргуль, Ярголь (Новосибирск. обл., РФ)

– Жар көл. ЯШКУЛЬ (Қалмақстан., РФ) – Жас көл.

Əрбір түркі тектес халықтар мен ұлыстардың тілінде ұлттық жəне диалектикалық ерекшеліктері бар екені баршаға аян. Біздің сөздеріміздің о ба-ста шыққан тегі бір, бірақ олардың өзгерістерге түскеннен кейінгі, қазіргі айтылуы əрқилы. Менің ойымша, солардың ішіндегі ең «тазасы» жəне ба-рынша əмбебап, бесаспабы – қазақ тілі. Бауырлас түркиялық тіл мамандары мен сала ғалымдары да осындай пікірде екен.

Көршілес ірі мемлекеттердің идеологиясының əсерімен, тіпті олардың отаршылдық саясатының ықпалымен Қазақстанда көптеген елді мекендер мен жер-су аттары бұрмаланды. Нəтижесінде: Жезқазған – Джезказган, Жамбыл – Джамбул, Шымкент – Чимкент, Жаңақорған – Яны-Курган, Көкшетау – Кокчетав, Медеу – Медео, Бурабай – Боровое, Шу – Чу, Ақтөбе – Актюбинск, Орал – Уральск, т.б. болып кетті.

Жалпы айтқанда, көптеген Еуразия топоним-дері қос түбірлі: түркі-славян, түркі-араб, түркі-парсы, түркі-моңғол, түркі-угрофин текті. Елді мекен атаулары заман сұранысына байланыс-ты да өзгеріп тұрды. О баста Қаралы өткел, қысқартылып Қараөткел (Қарөткел), сосын Ақмола – Акмолинск – Целиноград – Ақмола, енді Астана. Немесе Ақмешіт – Перовск – Қызылорда, Тараз – Əулие-Ата – Мирзоян – Жамбыл – Тараз, Гурьев – Атырау, Щевченко – Ақтау, тағы басқа да топонимдер.

Кейде тек бір немесе екі əріп ауысқанда атаудың мағынасы түбегейлі өзгеріп кеткен. Мысалы, Караганда – қарағанда (ол оған) болады, ал дұрыс атауы – Қарағанды – қараған (акация) өскен жер. Дұрысы: Бурабай – бураға (түйеге) бай (мол) жер. Ал, бұрысы: Боровое – қарағайлы орман болып кеткен. Бұл аз ғана мысалдардың өзі топонимдердің шын мəні тек алғашқы балама аттарында ғана екендігін дəлелдейді.

Топонимдер де бізге археологиялық жəдігер сияқты төл тарихымызды толыққанды түсінуге жəне жалтақтамай дəріптеуге негіз береді, жəрдемдеседі. Жер-су аттарына зер салсақ, түркі тайпаларының ежелгі заманда тек қана Алтай мен Орал таулары етегінде ғана емес, одан да əрі Сібір мен Байкал ормандарында, Қиыр Шығыста да өмір сүргендігіне көзіміз жетеді. Бұл Ұлы көш қашан басталды? Қашан толастады?

Шыңғыс Айтматовтың айтуынша, қырғыз ағайындар Енесай мен Байкалды мекен еткен екен. Бүгінгі көршілес Қазақстан мен Ресейдің Кедендік одақ құрып, одан соң Ортақ Эко номи-калық Кеңістік жасап жатқан дығының терең тари-хи себебі бар сияқты. Мұндай күтпеген геосаяси өзгерістерге халықтары да наразылық көрсетіп отырған жоқ. Сондықтан Еуразия кеңістігін түркі-славян халықтарының ежелгі ортақ кеңістігі деп санауға топонимикалық тұрғыда толық негіз бар.

Ахмет ДҮЙСЕНБАЕВ, Білім жəне ғылым министрлігі «Ғылым ор-дасы» РМК Қазақстан ғылымының тарихы

музейінің ғылыми қызметкер-қор сақтаушысы.

ЕУРАЗИЯ ТОПОНИМДЕРІтїркі тайпаларыныѕ бїкіл алып ќўрлыќта ґмір сїргенініѕ дəлелі

Топографиялық атаулар мен түсініктер ешқашанда кездейсоқ немесе мағынасыз түрде пайда болмайды.

Академик Я.Грот

«Сіз алапат еѕбек жасаєансыз»Мақала авторы осы тақырыпқа арналған еңбегін жер-су аттары

бойынша атақты ғалым, ағылшын тілінде шыққан «Еуразия топонимдері» кітабының иесі, Əзербайжан Ұлттық ғылым академиясының География институтының директоры Будаг Абдуалиоғлы Будаговтың назарына ұсынған екен. Осы саланың ірі білгірінің Ахмет Дүйсенбаевтың атына жазған жауап хатын оқырмандар назарына қоса ұсынып отырмыз.

Құрметті Ахмет Дүйсенбаев!Сіздің хатыңызды, сондай-ақ Еуразия топонимдері туралы ма-

териалдарды алдым. Олар мені өте-мөте қызықтырды. Еуразия құрлығындағы түркілік тамырлары бар төрт жүзден астам географиялық атауларды жинап, талдау арқылы сіз алапат еңбек жасағансыз!

Осындай материал жинауды мен көптен армандап жүретінмін, Сіз соны жасапсыз. Бұл арқылы топонимистер географ қана емес, тарихшылар да, филологтар да болуға тиістігін дəлелдегенсіз.

Мен Сізге өзімнің бөлекше алғысымды айтып, разылығымды білдіремін. Біз Сіздің мəліметтеріңізді өз еңбектерімізде міндетті түрде пайдаланатын боламыз.

Үлкен құрметпен, академик Б.А.БУДАГОВ.

Баку қаласы.

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz14

Біздің ауылдағы əдебиетпен «ауырған»

мен сықылдыларға оның əуелі Есенқұл деген аты

жетті. Жеткізген Шорабек көкем. Шөкең (ақын Шорабек

Айдаров) өзі танып біле ме, əлде біреулерден атағына əбден

қанық бола ма білмеймін, əйтеуір айтқан ақындарының шынында

осалы болмайтын. Өткен ғасырдың 80-жылдарының алғашқы жартысында сол «сырттай таныс» Ескеңмен «іштей танысудың» да сəті түсті. Онда да ол «сырттай оқу» деген айналайынның арқасында жүзеге асты.

КазГУ-дің журфагында «іштей» оқитын ысқаяқтары мен «сырттай» оқитын сырттандарының аудиториялар мен кітапханалардан басқа да «сүйікті» орындары бар. «Іштей» оқытудың де-каны Темірбек Қожакеев көкеміз бен «сыртай» оқытудың деканы Марат Барманқұлов ағайымыз одан хабардар ма, жоқ па, шаруамыз шамалы. «Сүйікті» жердің аты «Ботанический бульвар» деп аталады. Журфактың аудиторияларынан, профессорларымызша «яғни» деп айт-сам, Зейнолла Қабдолов, Қадыр Мырза Əлі сияқты сүлейлер сөз еткен əдебиет əлемінің жауһарларымен сусындасақ, ал «Ботанический бульвардағы» сы-раханада салқын сырамен шөл басып тұрып ақындардың өлеңдерін тыңдап, жазушылардың ақыл-кеңестеріне ұйып, «өндірістік практикадан» өткендей бо-лушы ек. Іргедегі «əкемтеатрдан» суатқа құлаған жылқылардай сау ете қалатын келбетті əртістердің де таныс-бейтаныс бейнелерін көріп таңғалатынбыз.

Əдемі демекші, ауылдан Алматыға келгенше Оралхан Бөкеевтің «Мұзтауын» оқып, миымның дың-дың болғаны аздай, оның мойнына орамал байлап кер марал-дай керіліп түскен сұлу кескінін көріп, өзімді-өзім қор санап жүрген кезім ғой, «Ботанический бульвардағы» «ақындар» мен «жазушыларды» көріп көңілім ор-нына түсті. «Кішкентай демесең құдды түйе» демекші, «ақын» демесең, бəрі де кəдімгі адам. Əсіресе, Есенқұл. Киген киімі, сөйлеген сөзі, ішкен сырасы бəрі өзіміздікіндей. Інілері алдында бір қабақ шытпайды-ау сабаз. Ыржиып күледі де тұрады. Күлген кезде көкшіл көзінің айналасына əжім үйіріледі. «Шорабек көкемнің мақтайтынындай бар екен-ау», деп қоямын ішімнен. Ə, дегенде тиын-тебендерін шығарыңқырамай тартыншақтап тұрған болашақ ақын, жазушылар ду-ду əңгімеге қыза келе, тіпті, сыра əкелуге таласа бастайды. Ол кезде қазіргідей банкомат деген жоқ, қалтамыздағы ақша таусылған кезде «сырттай» оқитын сырттандар дипломатқа қол сала бастаймыз. Ал Есенқұлды үлкенсіз деп үстелдің «төр» жағына тұрғызып қоямыз. Бізге ол сыра ішіп, өлең оқыса болды.

«Мөлдірлікке атбасын бұрып барған, Бір жақсылық күтеді ол тұнық таңнан. Жаман пиғыл тоспайды ешкімнен де, Ешкімнен де сыры жоқ бүгіп қалған. Езуінен жиылмай күлкі керім, Осылай-ақ күн кешсін, шіркін, ерің. Мылтық кезеп сен оған тұрар болсаң, Ойнап тұр деп ой-лауы мүмкін оның. Өміріңнің əр күні бір сын еді, Өзгелердің қамы үшін күрсінеді. Сен əшейін бас шайқап қоя салған, Қиянаттан ол қатты түршігеді. Тірлігінің туы еткен адал арын, Жақсылардың жанарын жаба ма мұң. Сенің жаның түршіккен қиянатқа, Оның жаны білмеймін не боларын?!».

«Паһ, шіркін!» деп риза боламыз, қол шапалақтаймыз, қолпаштап қана қоя салмай, босаған саптыаяқтарды ала салып сыраға тағы жүгіреміз. Сыра сатушыға қарай құнжыңдап кетіп бара жатып: «Езуінен жиылмай күлкі керім, Осылай-ақ күн кешсін, шіркін, ерің...» деп қайталаймын да «кейіпкері де өзі сияқты екен», деймін. Əрине, іштей. Ол «төрдегі» орнынан қозғалмай тағы өлең оқиды...

К а з Г У - д е г і « д ə у р е н » м е н «Ботанический бульвардағы» «сайран» аяқталып, жан-жаққа тарадық. Мен Жамбылға тұрақтадым, Есенқұл көкем Алматы мен Ұзынағашты қатар жай-лады. Кездесу деген болса болмаса да сиреді. Айтыс «аренаға» оралған тұста, сахнадан көріп «тəубе» дейтін болдым. Қағытпа, қалжыңға шебер. Ұйқастары да шымыр. Бірде қарсыласын жеңіп жатады, бірде жеңгендерге сəл жетпей қалып жатады. Бірақ жүрегіме алғаш рет жазба ақын ретінде ұя салған соң ба, ол менің көңіліме айтыс ақыны ретінде орныға қоймады. Кейін бір жи-ында кездестік. Баяғы «Ботанический бульвардың» думанын еске алып, күліп жатырмыз. Онша көп сөйлемейтін Ескеңнің сол кезде: «Мені ақын еткен сендер ғой қолпаштап жүріп», дегені. Сол баяғы қарапайымдылығы, өзінен бұрын басқаның көңіліне қарайтын сол баяғы ізгілігі. Əйтпесе, сыраханада оқылған жырларын біз қолпаштамай-ақ жазды емес пе?!.

Содан көпке дейін кездеспей кеттік. Бірақ кітап дүкендерінен өлеңдер жинағын көрсем Есенқұл көкемнің өзімен кездескендей қуанамын. Үйге келген соң ал, оқы. Жалпы, басқа про-заиктер өлең оқи ма, жоқ па, білмеймін, ал мен ə дегенде өлең жазғандықтан ба екен, Лəйлісінен айырылған Мəжнүндей

жаныма жақын жырларды іңкəрімдей і здеймін де жүремін . Владимир Маяковскийдің «А для нас юбилей – ре-монт по пути, постоял – и дальше гуди» («Не юбилейте!», 1926 жыл) дегеніндей жарқ-жұрқ жарнама, плакаттар емес, тау етегіндегі майдақоңыр кеште естілген «Маңмаңгер» əніндей өне бойыңды тұтас баурап алып, жүрегіңді елжіреті-і-іп жіберетін өлең болса, тіпті, жақсы. Ескемде сол мен іздеген майдақоңыр «тірілік» бар еді. Оның өлеңінен өзіңді, өзіңнің ауылыңды, өзіңнің ауылдастарыңды, құрдастарыңды, тіпті, «бала махаббаттарыңды» да тауып аласың, тауып аласың да өлең авторы-мен бірге оттары жымыңдаған таудағы түнді, сулары сылдыраған баудағы өзенді, дауылы тұрып, жаңбыры құйған ауылды аралап, бірге қуанып, бірге мұңайып отырасың. Өлеңді ол емес, өзің жазғандай, өз сырыңды өзің ай-тып отырғандай сезінесің. Сезіну деген – сену. Өйткені, ол жырлаған дүниені сенің де жырлағың келіп, сенің де айтқың келіп, бірақ не жырлай алмай, не айта алмай жүрген дүниелерің екенін мойындайсың.

«Көк шыққанға бір қуанып, Шөп шыққанға бір қуанып, Сөк сыққанға бір қуанып, Өмір өтті зырғып ағып. Жетсем деген арман жолы, Бара жатыр жылда ұзарып. Сарғалдаққа бір қуанып, Қызғалдаққа бір қуанып, Өмір өтті-ау

сырғып ағып. Өсем деген ұлды бағып, Кетем деген қызды бағып, Бара жатыр көк аспаннан, Бір беймəлім жұлдыз ағып. Ыстық жұлдыз..., Мұңлы..., Жарық!».

Қандай керемет! Қандай ғажап! Дананың да, ананың да, баланың да ойындағы сөзді қысылмай, қиналмай қалай əп-əдемі етіп айта салған?!. Бір қарасаң оп-оңай сияқты. Бірақ ешкімнің ойына келмеген сөз бен сурет. Жыр іздеген жұртқа да керегі осы əп-əдемі əрі қарапайым сөз емес пе құдай-ау! Ал осы өлеңнің əнмен өрілген кездегі құдіретін көрсеңіз, тіпті бар ғой, мақтарға сөз тап-пайсыз. Егер не жазса да қасиетті қазақ сөзін орын-орнымен қолдануға аса қатты мəн беретін тəкаппар да талғампаз су-реткер Ғабит Мүсірепов он алты жолдан тұратын осы өлеңді оқыса: «Чудо!» дер ме еді, кім білсін! «Сонда бұл жолдардың алып бара жатқан несі бар сонша?» дер біреулер. Айтарымыз, сіз де, біз де, олар да он ойланып, жүз толғанып айта ал-май жүрген шындықтың шөп үстіндегі шықтай болып мөлдіреп тұрған сəулесі ғой бұл. Қараңызшы, қандай қарапайым, қандай етене, қандай таныс сурет. Басындағы тақиясын іздеп отырған жерін он айналатын аңғалдар болады ғой, сол сияқты осы бір-екі шумақ өлеңді айту үшін қаншама кереқарыс романдар мен қаншама салақұлаш поэмалар жазылды десеңізші!

Бірде Есенқұл көкеммен Кенен ау-ылында жолықтым. Жамбыл облы-сының сол тұстағы əкімі Бөрібай Жек-сем биннің бас болуымен 2009 жылдың 2 қазаны күні Қордай ауданында Кенен Əзірбаевтың 125 жылдығына байланыс-ты үлкен мəдени іс-шара өтті. Оған Ал-маты облысының сол кездегі əкімі Серік Үмбетов жетісулық ағайындарды бастап келді. Қонақтар арасында Есенқұл да бар. «Базарға мың адам барады, бірақ көңілі қалағанына сəлем береді», де-гендей, көптен бері кездеспеген ақын ағамызбен қуана амандастым. Бірақ баяғы албырттығын ағалыққа жеңдірген бе, сабыр сақтап, салмақты кейіпте аман-дасты. «Шалқайғанға шалқаятын» мінез менде де бар, қыңырая қалдым. Қанша дегенмен адам жанының инженері емес пе, баяғы жыр-кəдені сағынып аңқылдап келе жатқан інісінің кілт ете қалғанын тез байқап:

– Шорабек көкеңнің халі қалай? Жұмақтың (əлде о дүниенің деді ме екен, қатырып айтты əйтеуір) қам-қарекетімен жүр ме? – деп, қырын қарап қисайып тұрған бетімді өзіне қайта бұрмақ болды. Маған да керегі осы.

– Иə, жүр ғой, сөйтіп жүр-ау деймін, аузынан Алласы түспейді əйтеуір, – деген сияқты бір сөз айттым.

Өйткені, Ескеңшелеп мен де салмақ-тана қалғам. Бірақ бажайлап қарап тұр-мын, көзінің айналасындағы əжімдері сол баяғы қалпы. Тапалтақ бойы толыса түсіпті. Қарны шығып, жуандаған. Тағы бір аңғарғаным, бояу жағып қойғандай

көзінің айналасы қоңырқай түспен дөңгелектене қалыпты. Əңгіме Кенен ауылындағы Мəдениет үйінің фойесінде болған. Содан кейін қонақтар Кенен ту-ралы ғылыми конференцияға қатысуға, концерт тыңдап, бəйге қызықтауға де-гендей тарап кетті. Түскі астан кейін Ескеңді бəйге болып жатқан жақтан кездестірдім. Жалғыз келе жатыр екен. Бұл жолы ол баяғы «Ботанический бульвардағы» сияқты жақындығын білдіріп: «Көсемəлі, бір əңгіме бар» деді. «Айтыңыз». «Айтсам, алпыс жылдығым келе жатыр, соның алдын-да... білесің ғой...». «Мақұл». «Біздің ауылға кел, біраз материалдар бар». «Мақұл». Баяғы саптыаяқпен сыра та-сып, қызмет етіп жүргенімдей не десе де «лəпбай» деп тұрмын. Қазір ойлап отыр-сам, бұл 2009 жылы күзде, яғни осыдан 4 жыл бұрынғы əңгіме. Арада көп уақыт өтпей «Егемен Қазақстан» газетінің 90 жылдығына байланысты басылымның Алматы облысындағы күндері ұйым-дастырылатын болды. Мерейтойға ар-налған мəдени іс-шара облыс орталығы – Талдықорғанда басталып Ұзынағашта, одан Жамбыл атаның ауылында жал-ғасты. Жамбылдың, Нұрғисаның қабір-леріне құран оқытып, сол ауылдағы оқыр мандармен де кездесіп, Сауытбек аға бастаған редакция қызметкерлері бір жасап қалдық. Облыс, аудан əкімдіктері

мен басқарма, департаменттерінен ілескен шенеуніктердің арасында Ескең де жүрді.

– Ағасы, өткенде айтқан тапсыр-маңыз ды орындауға кірісуім керек, кітап-тарыңыз болса бермейсіз бе? – дедім кез-десуді құр жібермеуге тырысып.

Ол шопырын жүгіртіп, қызметтік «Ни ва» автокөлігінен бірнеше жыр жи-нақ тарын алдырды да, «Тау басында кəрі қар» деген кітабының бірінші бетіне «Көсемəлі досқа Есенқұлдан...» деп жазып берді. «Басқасы мына кітаптың ішінде, өзің оқып ал» деген сияқты... үш-ақ ауыз сөз. Одан кейін өлеңдеріне жазылған əндер дискісін ұсынды. Сөйтіп, Ескеңнің сол кітаптары мен дискісі нағыз рухани жансерігіме айналды. «Алдай-ау, алдайға» алаңдаймын. «Көк шыққанға бір қуаныпқа» қуанамын. «Өзіңді аңсапқа» ынтығамын. «Сен жалынсың» деген-ге күйемін. «Біздің елдің жігіттеріне» қызығамын. «Біздер, біздерді» тыңдап, сол Есекең айтқан драманы өз басымнан кешіп жүргенімді айтып, айғай салғым келеді...

Айтпақшы, 2011 жылы Алматы об-лысы филармониясының белгілі əншісі Əлия Əбікенова туралы «Бақшадағы бұлбұлым» деген мақала жаздым. Сол дүниеде: «Осыдан екі жыл бұрын «Егемен Қазақстан» газетінің 90 жылдық торқалы тойына байланысты Ұзынағашқа барғанда, ақын Есенқұл Жақыпбекке сəлем беріп, есен-саулығын білудің сəті түсті, – дейтін. – Алатауды айналшықтаған ақын ағамызды КазГУ-де сырттай оқыған

сырттан кезінен білуші ем, есен-саулығы сол, бүгінде аудандық газеттің білдей бас редакторы болыпты. Астында ақ «Нива», байырқалаған мінезінен, толысқан денесінен, абайлаңқыраған жүріс-тұрысынан тілі ащы, тіршілігі тапшы ақындардың қатарынан шығып, қарны тоқ, қайғысы жоқ шенеуніктердің ауылы-на жақынырақ қоныстанғаны байқалады. Шығармашылық табысы да жаман емес сықылды. «Жаңа шыққан дүниелеріңіз болса...» деп ем, шопырын жұмсап, бірнеше кітаптары мен өлеңдеріне жазылған əн дискісін жəне ұсынды. «Көк шыққанға бір қуанып, шөп шыққанға бір қуанып...» деп Ескеңнің өзі жырлағандай, Жамбыл мен Нұрғиса жəкелерімнің қабіріне зиярат еткеніме бір қуанып, сол асылдардың сынығы Есенқұл ақынға сəлем бергеніме бір қуанып, Таразыма қарай тарттым. Алматыдан Қордайға дейінгі жол тақтайдай теп-тегіс, мұндай жолда не көз шырымын алу керек, не əн тыңдау керек. Мен əнді дұрыс көрдім. Ескең берген дискідегі əндердің бəрін жақсы дей алман, бірақ, бірнеше əнді қайта-қайта тыңдай бергім келді. Соның бірі «Алдай-ау». Сөзі де, сазы да, тіпті, айтар назы да халық əндерінің үлгісіне келіңкірейді.

«Алдай-ау, алдай, алдай-ау, Дүние түбі балдай-ау. Алқынған күндер тал-пын ған, Жəутеңдеп қарап артымнан,

Қалды-ай-ау бəрі қалды-ай-ау... ...Өткені-ай, бəрі өткені-ай, Өмірдің жаз бен көктемі-ай. Сары ала қаздар саңқылдап, Сары ала күздің жеткені-ай. Біреуге өзім ынтызар, Біреулер маған өкпелі-ай. Өткінші мынау өмірде, Өтпелі, бəрі өтпелі-ай. «Аға» деп барсаң ағаңа, Ағаның көңілі көк те жүр. «Бауыр» деп барсаң бауырға, Бауы ры оның көк темір. Туысқанға – туа жат, Жол да сы ңа жүре жат, Менен де осы өтті өмір».

Қысқасы, əн де, əннің сөзі де, əншінің үні де ұнады. Жақсы дүние жұрт көңілін аудармай қойсын ба, кейін Ескең сыйлаған сол дискі қолды болды».

Тағы бір жолы «Қазақ əдебиеті» газетінен Алмас Нүсіп деген інішек «Тарихта кім қалады?» деген тақырыпта сауалдама ұйымдастырып, бірнеше сұрақ жазып жіберіпті. Сол сұрақтардың біріншісі: «Тарих барда – тарихи тұлғалар бар. Осыны жазушылыққа қатыстырып алсақ, көркем əдебиет көшінде жүрген, ғұмырын сарп етіп, өмірін түгескен төрт тарапқа аты мəшһүр қаламгер қаншама. Бірақ, сол аты белгілі жазушылардың артында қалған том-том мұралары түгел оқыла ма? Мəселен, қазіргі сыншы, ғалымдарымыздың ай-туынша Ғабит Мүсірепов шығармалары ішінен автобиографиялық əңгімелері көп оқылатын көрінеді. Қалың роман-дарынан шағын жанрда жазылған ту-ындыларына көптеп мəн берілуінің себебі не?» деп келеді. Мен бұған га-зет бетінде: «Өз басым арғы жазушы-лардан Бейімбет Майлинді, өзің айтқан Ғабеңді, бергі қаламгерлерден Бердібек Соқпақбаев, Тəкен Əлімқұлов, Сайын Мұратбеков, Дулат Исабеков, Оспанхан Əубəкіров, Мархабат Байғұтты қайталап оқып тұрам. Бұл басқаларын оқымаймын дегенім емес. Өлең-жырлардан «Бес ғасыр жырлайды», «Жеті ғасыр жыр-лайды» атты томдардағы ақындардың айтқыштығына таңғалам. Сондықтан да болар анда-санда оларға да қайта көз жүгіртіп қоямын. Əрине, Абай мен Мұқағали үстелімнің үстінде жатады десе де болады. Ұлылардың қатарына қосыпты демесін, маған өткізіп қойған да ештеңесі жоқ, бүгінгі ақындардан Есенқұл Жақыпбектің жырлары жаныма жақын. Үнемі үстелімнің үстінде жатады. Шаршағанда оқып, рахаттанып демалып қаламын. Кей жеріне, сізге өтірік, маған шын, күліп аламын. Есенқұлда өлеңді өрнекті оқиғаға құру, яғни Сайын ағаның əңгімелеріндегідей мөлдір сезім, бейкүнə мұң ба, бірдеңе бар. Əлде есігіне құлып салмайтын отағасындай ашықтығы ма екен», деп жауап беріппін. Осы сауалда-мада Есенқұлды өңкей алыптардың ара-сына қосам деп одыраңдаған ұраншыл ақынсымақтарды ызаландырып алған жайым да бар. «Іні зордан, аға бордан», амал жоқ, көтеруге тура келді. Бірақ, ол тұлданды екен деп Ескеңнің күншуақтай жылы да нұрлы жырларынан бас тарта ал-маймын. «Мен» деп көкірегін ұрғылаған бүгінгінің Маяковскийлерінің жырлары-на сене де алмаймын. Ал:

«Өлең жазам... Бар ісім осы ғана. Өлең бердім досыма, қасыма да. Туыс-туған ішінде еркелетті, Мұқағали, Төлеген, Қасым аға. Арғы атамды сұрасаң – Абай, Жамбыл. Өрт Махамбет өз ағам – Абайлап жүр! Жолдас болдым бөрінің бөрісімен, Сырлас болдым серінің серісімен, Аруақтандым солардың перісімен», де-ген Есенқұл ақынға сенемін.

Компьютерімнің қасында Ескеңнің əр жылдары жарық көрген «Ағымнан жарыламын» («Жалын», Алматы, 1987

жыл), «Бұл жаз да өтер» («Өлке», Алматы, 2001 жыл), «Тау басында кəрі қар» («Өркениет», Алматы, 2005 жыл) жəне «Сарғайған сары тере-зе» («Нур-Принт 75», Алматы, 2007 жыл) деп аталатын кітаптары жатыр. Ішінің бəрі Ғабеңшелеп айтсақ, бір-біріне жарығын түсіріп тұратын нұрлы сөздер. Ғабең демекші, жарықтық өле-өлгенше Кенесары ханды жақтырмай өтті ғой. Сол үшін де «Хан Кене» деп пьеса жазған Мұхаңмен (Əуезовпен) арасы біраз қырбай болды. Бірақ Хан Кенені жақтырмады екен деп Ғабеңді қазақ əдебиетінен ешкім сызып та-стай алмайды. Айтса өз пікірін айтты. Дəлелдеп айтты. Сендіріп айтты. Сол сияқты Есенқұл Жақыпбекті де «Үміт» деген өлеңінде «о дүниені жоқ» депті, «молданы сынапты» деп біржақты күстаналауға болмайды. Есекең «ярый атеист» болмаған шығар-ау, бірақ өз ойы, өз пікірі бар ақын екенін, оны да орайын тауып əдемі əзіл арқылы айта білетінін қалай мойындамасқа. Оқиықшы.

«Бір жақсылық болады» деп алда да əлі, Үміт күтіп адамдар алдана-ды. Əдемі екен ойласаң партияның, «Коммунизм жақын» деп алдағаны. «Машқар таңда теңелер пенде бəрі», Деп алдайды мешіттің молдалары, О дүние жоқ шығар, бірақ осы, Маған қатты ұнайды алдағаны. «Өседі» деп ұлыңды алданасың, Қызыңнан да бір үміт малданасың. Жапырағы жастық-тың сол ғаннан соң, Болар іс болып, бояуы оңғаннан соң, Балаң үшін əйтеуір жан бағасың, Солар үшін су кешіп, мал бағасың. Жалған үміт болса да со ның бəрі, Неткен тəтті бұ жалған, жал ған атың! Дүние-шексіз! Мəңгілік, ол өл-мейді, Бір үмітке бір үміт жалғағасын. Не болады үміттер тегіс бітсе, Үміттер бар! Жоқ, бірақ, жеңіс түк те. Үміттердің құс жолы жылтырайды, Галактика, Ғаламда, Кеңістікте».

Осы өлең жолдарының ішінде біреу байқап, біреу байқамай қалатын «Жалған үміт болса да соның бəрі, Неткен тəтті бұ жалған, жалған атың!» деген пəлсапалық тұжырым бар. Мына жалған дүниенің жалғандығынан да жақсылық іздеген ақын бар ма Ескеңнен басқа?!.

Өнер адамдарының мұңы мен зары да жазыла-жазыла жауыр болған тақырып. Бірақ Есенқұлдың пайымдау-ында ол мүлде басқаша суреттеледі. «Паһ, шіркін, айтқан соң осылай айту керек қой!» деп көкіректерді қарс ай-ырады. Өнер адамдарының Алатаудай көңілін де, бетің бар, жүзің бар демей шындықты бетке айтып, басына өз аузы-мен бəле тілеп алатын сормаңдайлығын да, қысқасы, олардың бары мен жоғының бəрін бір өлеңге сыйғыза білген. Ол Тұңғышбай Жаманқұловтың орын-дауында (əнін шығарған Қайырғали Көбентаев), тіпті, асқақтап кетеді.

«Біздер, біздер патшадан да паң дар-мыз, Біздер, біздер біреулерге арман быз. Барды бар деп, жоқты жоқ деп жа сыр-май, Бақытынан қашып жүрген жан-дар мыз. Біреулердің оғы болмай атарға, Біздер жүрміз қатерлі бір сапарда. Жыр-тығыңды жамап беріп жатса да, Еш кім бізді қоса алмай жүр қатарға. Қайыр-масы: Алдымызда жалт-жұлт етіп от шы-рақ, Əне-міне бақ қонардай боп тұрады. Жалпы мақтап жаны қалмай жатса да, Ешкім бізді шын түсінген жоқ бірақ».

Енді ойымызды қорытайық. Бұл ара-да да жылы жымиып қойып Есенқұлдың өзі көмек береді. «Жақсы адамды жер-леу» деген өлеңін кімге арнап, кімнің жаназасында тұрып ойына түйсе де, ақын жақсыны көзі тірісінде «жақсы» деп айт-пайтынын, айта алмайтынын өте кере-мет көркемдікпен жазып кетіпті. Менің: «Ескеңнің өлеңін оқысам Сайынның лирикалық əңгімелерін оқығандай бо-ламын», дейтінім де сондықтан. Оқиық.

«Жақсы адам ба еді? Жақсы адам еді, – деді жұрт. Жақсы адам! – деді жамағат түгел егіліп. – Қарызы жоқ па? – Құтылған барлық қарыздан, Құтылған барлық міндеті менен парыздан. – Ал онда бəрің артыма сапқа тұрыңдар, Жаназа иман шығарам, – деді кəрі имам».

Əбден піскен кезде өзінен-өзі сау ете қалатын жемістей төгіліп тұрған осы диалог-жырдан кейін ақын енді «жақсы» деген сөздің жан-жағынан ой нəрін тере бастайды. Сол оймен бірге мұңайып, сол оймен бірге қайғырады. Өкінеді. Ол мы-нандай болып өлеңге айналады.

«Жақсы адам ба еді? Жақсы адам еді шынайы. Жақсылық жасап жүретін елге ұдайы. Жақсыны таңдап алды ғой сірə, құдайы, Ертерек неге айтпады мұны, япырмау? Елімнің мынау ығайы мен сығайы. Жақсы адам еді жаратылысы бөлекше, Жақсылық жасап жүретін елге ерекше, Жақсы адам еді жалпыға жаққан қашанда, Жақсы адам осы құдайға ғана керек пе?! ...Ілмиіп қайттым іркес те тіркес елменен, Ісіген жара қалдырып сонау белесте. Жақсы адам еді! Жақсы адам еді, жарықтық. Жабыла көміп қайттық. Біз оны топыраққа қарық қып...».

* * *Біздің буынның Ескесі,

Есенқұл Жақыпбек те жақ-сы адам еді жаратылысы ерек ше. Ал жақсы ақын еке ні талас тудырмас.

Жамбыл облысы.

Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан».

Ұлылардың қатарына қосыпты демесін, маған өткізіп қойған да ештеңесі жоқ, бүгінгі ақындардан Есенқұл Жақыпбектің жырлары жаныма жақын. Үнемі үстелімнің үстінде жатады. Шаршағанда оқып, рахаттанып демалып қаламын. Кей жеріне, сізге өтірік, маған шын, күліп аламын. Есенқұлда өлеңді өрнекті оқиғаға құру, яғни Сайын ағаның əңгімелеріндегідей мөлдір сезім, бейкүнə мұң ба, бірдеңе бар.

ӨМІР-ӨЗЕН

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz 15

Нұрбол ƏЛДІБАЕВ,«Егемен Қазақстан».

Өркениетке ұмтылған елімізде табыс көзінің тағы бірі күн нұрынан электр қуатын алу болып отыр. Табиғат-ананың осы-нау теңдессіз тартуы Алматы облысының Қапшағай қаласында пайдаланылуда.

Елдің тұрақты дамуын қамтамасыз ететін тетіктің бірі жасыл экономика екендігі биік мінбелерде айтылып, жал-пы табиғат жанашырлары ортасында да дəлелденуде. Міне, сол жасыл экономикаға көшу Қазақстанды əлемдегі дамыған 30

өркениетті мемлекет қатарынан орын алуына мүмкіндік тудыратыны ақиқат. Елбасының жасыл экономикаға көшу туралы Жарлығына сəйкес «Самұрық-Энерго» акционерл ік қоғамы күн көзінен күш алатын қуаттылығы 2 ме-говатт электр стансасының құрылысын Қапшағай қаласында аяқтады. Жобаның басты мақсаты – күн нұрының əлеуетін толығымен пайдаланып, өңірде электр энергиясын өндіруде атмосфералық ауа қабатына шығарылатын зиянды газ мөлшерін азайтып, электр энергиясына деген қажеттілікті толығымен қамтамасыз

ету болып табылады. Бұл жобаны жүзеге асыру барысында Еуропаның озық техно-логиясы пайдаланылды. Құралдардың 70 пайызы күн нұрынан бойына сəуле тартып, ұстап тұрса, талапқа сай қондырғылардың өзге 30 пайызы күн нұрын үзіліссіз өндіріп пайдалануға дайындайды. Күн электр стансасы барлығы 6 гектар жерді алып жатыр. Онда 8 мың күн монокристал-ды панельдері қойылған. Соның ішінде 2,5 мыңға жуығы трекерлік қондырғыға о р н а т ы л ғ а н . С т а н с а д а қ о н д ы р ғ ы құралдарды пайдалану жөнінде арнайы оқып, кəсіби біліктілігін көтеріп келген

жоғары санатты 5 маман жұмыс істейді. Қапшағайдағы күн электр стансасы жы-лына 3 млн. 600 мың киловатт сағат электр энергиясын өндіреді. Қуаттылығы 2 меговатт. Бүгінгі таңда Қапшағай қаласында салынған күн электр стансасы Қазақстанда күн масштабындағы ең бірінші күн электр стансасы болып саналады.

Жобаға тапсырыс беруші «Самұрық-Энерго» АҚ. Жоба құны – 1 700,1 млн. теңге. Жоба 2011-2013 жылдары жүзеге асырылды. 7995 күн панелі орнатылды. Осы станса қондырғыларын орналастыру кезінде 100 адам жұмысқа тартылған еді, бүгінде дайын қондырғыларды 11 адам басқарып, өндіріс орнын тоқтаусыз жұмыс істетіп тұр. Сөйтіп, өңір экономикасын дамытқан үстіне дамыта түсу барысында бірлесе жұмыс атқарылуда.

Алматы облысы,Қапшағай қаласы.

Оралхан ДƏУІТ,«Егемен Қазақстан».

Əйнектің де əйнегі бар. Қазір технологияның дамыған заманы ғой. Осынау мөлдір, əйбат əйнектердің кейбірі жазда күн көзінен сақтап, қыстың күні жылуды сыртқа жібермейді екен. Бұларды, əрине, кəдімгі əйнекпен салыстыра алмайтыныңыз анық. Яғни, бұл шынылар үйге жылу, шуақ береді.

«Дана» ЖШС сəулет саласында қолдануға арналған шыны түрлерін шығарумен айналысады. Олар үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы аясында 350 милли-он теңге қаржы алған. Алдағы нау-рыз айында кəсіпорын жұмысын бастап, 130-дан астам жаңа жұмыс орнын ашуды жоспарлап отыр. Жақында Оңтүстік Қазақстан облы-сы əкімдігінің қолдауымен «Шымкент инновация» ЖШС мен «Дана» ЖШС бірлесе отырып, «Заманауи шыны өндіру, оны сəулет құрылысында

қолдану жəне оның энергия үнем-деудегі мүмкіншіліктері» атты та-қы рыпта халықаралық конференция өткізілді. Конференция аясында көр-ме ұйымдастырылды. Оған неміс, француз, ресейлік жəне украиналық өндірістік компаниялардың өкілдері қатысты.

Заманауи үлгіде шыны өндіріп қана қоймай, оны сəулетті құрылыстарға пайдалануды мақсат тұтқан көр-меде отандық өнімдердің сапасы шетелдікімен деңгейлес екенін тұты ну-шылар айтып жатты. «Көрмеге шетел-ден əкеліп қойған дүниелердің барлығы дерлік бүгінде Шымкентте, Алматыда шығарылып жатыр. Біз де шетелде шыныларымызбен мақтана аламыз», дейді көрмеге қатысушы Зұлхайнар Қожамқұлов.

Осы іс-шараның барысында жер-гілікті кəсіпкерлер бірқатар келіс-сөздерге қол жеткізді.

Оңтүстік Қазақстан облысы.

Гүл тұқымын жатақхана мең-геру шісі М.Ниетбаева жəне жа-тақ хана қызметкерлері студент-термен бірге қыркүйек айында бөлмеге отырғызған еді. Міне, сол бəйшешектер ақпанның соң-ғы аптасында қауызын жарып, əде мі гүлдерімен таңғалдырды. Шоқталып, айналасына шуақ ша-шып жайнап өскен əсем гүлдің əдемілігінде сөз жоқ. Таңд анып, тамсанып жатқандар оны ҚазҰУ-дің 80 жылдығына қалашықта ал-ғаш гүл ашқан табиғаттың таң-ғажайып тартуы деп баға берді.

Жақсылыққа балап жатқан жан дардың бірі – жатақхана қыз-мет кері К.Қасымбекова. Ол: «Гүл өсіру адамға əдемі əсер сыйлай-ды. Жабық қан, көңілің құла зыған

шақтың өзінде бөлмеңде гүлің болса, сенің бойындағы бар на-шар энергияны өзіне жұтып ала-ды. Бəйше шектің гүлдегеніне бір-екі күн болды. Жоспарлаған уақытымыздан ерте қауыз ашады. Жатақхана меңгерушісінен бас-тап, студент тері мізге дейін ерек-ше қуанышта», – деп өз əсерімен бөлісті. «Айна лаңды нұрлан дыр!» жобасы аясында игі шаралар жа-сап жатқан студенттер үйінің басшылығы мен қызметкерлеріне игі шараларыңыз жалғасын тауып, жақсы жұмыстар нəтижесін бергей деп ақ ниетімізді жеткіздік.

Досжан БАЛАБЕКҰЛЫ,Əл-Фараби атындағы

ҚазҰУ-дің 3-курс студенті.

Аќпанда ашылєан гїлҚазҰУ-дің №18 жатақханасында бəйшешек қауыз жарды. Бұл көп жылдық тамыр түйнекті өсімдік. Оның ғылымда Еуразияда, Жерорта теңізінің жағалауларында өсетін 80-ге жуық түрі белгілі.

Өткен жылдың 18 желтоқсанында Жамбыл облысы бойынша қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотқа Қылмыстық Кодекстің «Сенiп тапсырылған бөтен мүлiктi иеленiп алу немесе ысы-рап ету», «Адам өлтiру», «Ұрлық» жəне «Қаруды заңсыз беру, тасымалдау немесе алып жүру» секілді баптармен айыпталған Т.Əлібеков пен «Қаруды заңсыз сақтау, та-сымалдау немесе алып жүру» бабы бойынша айыпталған А.Құлыбековке қатысты қылмыстық іс түсті.

«Ќанішер туысќан»...19 жылға сотталды

Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан».

Қылмыстық ізге түсу орга-нының тергеу нəтижесі бой-ынша Т.Əлібеков өзінің жақын туысы əрі Жамбыл облысы про куратурасының қызметкері Ерлан Ноғайбековтің ұсынысы бойынша «Халық банкінен» депозиттік шот ашып, оған Е.Ноғайбековтің жалпы со-масы 19 900 АҚШ дол ларын құрайтын ақшасын салып қояды. Бірақ ол өзіне сеніп тапсырылған қаржыны иеленіп, ы с ы р а п е т у м а қ с а т ы н д а ұрлыққа барады. Алайда, бұл Е.Ноғайбековке мəлім болып, ол туысынан шығынды өтеуді талап етеді. Көнбеген жағдайда қылмыстық ізге түсу органына шағымданатынын ескертеді.

Міне, осы кезден бас-тап Т.Əлі беков қылмыстық жауап тылықтан жалтару жəне қылмысын жасыру үшін жос-пар құрып, оны жүзеге асыру-ды ойластырады. Ол үшін та-нысынан ұрлап алған қарумен Е.Ноғайбековті пəтерінде атып өлтіреді. Атқанымен қоймай, денесін пышақтап кескілейді. Прокуратуа қызметкерінің өлгеніне əбден көзі жеткен уақытта оның 140 000 теңге ақшасын алып, та йып тұрады. Қылмысын жасыру мақсатында неше түрлі айла-шарғыларға

б а р ы п , Е . Н о ғ а й б е к о в т і ң ұялы телефоны ар қылы оның қызметтестеріне «жұ мысқа кешігіп барамын», «мені ізде-меңдер» деген сықылды бір неше СМС хабарламалар жібереді. Сол арада адам өлтірген қаруын жасыру жəне оны ары қарай сақ-тау мақсатында танысы А.Құ-лыбековке береді. Бірақ қандықол қарақшы автобусқа отырып, Алматы қаласына қашып бара жатқан жерінде қолға түсті.

С ө й т і п , т у ы с қ а н ы н ы ң ақшасын пайдаланып, одан кейін оны атып өлтіріп, қашып кет-пек болған Тимур Əлібековті жақында Жамбыл облы-сы бойынша қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының судьясы Талғат Сырлыбаев 19 жылға бас бостандығынан айырды. Дүниесін де тəркіледі. Қандықол қарақшы енді жазасын қатаң режімдегі ко-лонияда өтейтін болады. Сондай-ақ, судья Т.Сырлыбаев марқұм Е.Но ғайбековтің өкілінің пай-дасына Т.Əлібеков шығындаған 3013756 теңге мен 2 000 000 теңге мо раль дық зиянды өндіруге де үкім етті.

Ал қашып бара жатқан қан-ішердің адам өлтірген қаруын алып қалған А.Құлыбеков 1 жылға бас бостандығынан ай-ырылды.

Жамбыл облысы.

ХАБАР-ОШАР

СЫР САНДЫҚ

Ќапшаєайда кїн электр стансасы бар

Əйнектеріміз əйбат екен● Жағымды жаңалық

Ержан БАЙТІЛЕС,«Егемен Қазақстан».

«Бір жетімнің маңдайын си-па ғанға жұмақтың жеті қақпасы ашылады» деген сөз бар. «Же-тім көрсең, жебей жүр» дей ді қазақ. Жетімдік – тағдырдың жазуы. Оны ешкім сұрап ал-майды. Пешенесіне солай бері-леді. Қоғам тасбауырланып ба-ра жатқан мына заманда жетім-дердің саны көбеймесе, азаймай тұрғаны өкінішті. Көкек ана мен жауапкершіліктен ада əкенің ойсыз əрекеттері талай баланың көзін жəудіретіп, жетімдіктің қамытын жастайынан киюге мəжбүрлеп отыр. Өмірге Жа-ратушының ықтиярымен келген шақалақтың ешқандай жазығы жоқ болса да, тағдырдың осын-дай талқысына түседі.

Əкенің ақылын, шешенің аялы алақанын сезінбеген ба-ладан бір жылылық күтудің өзі əбестік шығар-ау. Сондықтан

ата мен ананың рөлін бұл тұр-ғыда мемлекет атқарады. Өсі-реді, тəрбиелейді, оқытады, жетілдіреді. Мұның бəрі дұрыс. Дей тұрғанмен, олардың қоғамда өз орнын табуы ең маңызды мəселе. Орта мектептен соң жоғары білім алып, бір салаға ма-манданып, отбасын құрып, осы қоғамның толыққанды азама-ты ретінде қалыптасуына дейін көп тіршілік атқарудың керектігі анық. Сондықтан мемлекет ата-ана қамқорлығынан ерте қалған жастарға ұдайы көңіл бөліп отырады. Біз бұрнағы күні сон-дай бір əсерлі көріністің куəсі болдық. Қызылорда облысының əкімі Қырымбек Көшербаев жетім қалған 17 балаға баспана кілтін берді.

– Біз де қатты толқып отыр -мыз. Тағдырдың жазуы мен ата-анасыз өстіңіздер. Та лай қиыншылықты бастан өткер -діңіздер. Бірақ сіздерді қанат-тыға қақ тырмайтын, тұмсықтыға

шоқыттырмайтын Тəуелсіз еліміз бар. Əкелік қам қорлығын аямайтын Елба сымыз бар. Сондықтан əрқай сы лары ңыз-дың ойға алған ар манның орын-далатынына сене мін. Бүгінгі кездесуіміз де со ның дəлелі, – деді Қырымбек Елеуұлы.

Аталған игі бастама «Жұмыс-пен қамту-2020» бағдар ла мас ы-ның шеңберінде іске асқан.

Осыдан-ақ бағдарламаның же-міс ті жұмыс істеп жатқанын кө-руге болатын шығар.

Он жеті бала . Он жеті тағдыр. Он жеті болашақ. Міне, жыл басында осынша жастың үміт шырағы лаулап жанды. Оны біз жастардың жанарынан анық көрдік. Жетім қалған жастарға пəтер кілтін тапсыру рəсімінде сөз алған

Римма Тұрышева тебірене сөйледі.

– Біз ата-ананың жылу-ын сезінбей өссек те, туған еліміздің қамқорлығын ұдайы көріп келеміз. Өзім «Ақмешіт» гуманитарлы-техникалық инс -ти тутын есеп жəне бухгал-тер мамандығы бойынша аяқ-тадым. №136 орта мектепке ма-мандығым бойынша жұмысқа орналастым. Жақында от-басымызда үшінші сəбиіміз өмірге келмек. Міне, осындай қуанышқа барлық отбасыммен келіп отырмын. Жеке пəтер алып отырмыз. Бұдан артық қандай бақыт керек?! Бізді күресінге түскен тағдырымызға күрсініс араластырмай, қайта барын-ша қолдап-қорғап келе жатқан Елбасымызға айтар алғысымыз шексіз,– деді ол.

Жетімдіктің зардабын енді ешкім тартпасын деп тілейік.

ҚЫЗЫЛОРДА.

Ата-ана міндетін мемлекет атќарды«Егемен Қазақстан».

Сур

етте

рді т

үсір

ген

Берс

інбе

к С

ƏРС

ЕН

ОВ

.Сабаќтастыќ

26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz16

Меншік иесі:“Егемен Қазақстан”

республикалық газеті”акционерлік қоғамы

ПрезидентСауытбек АБДРАХМАНОВ

Вице-президент – бас редакторЖанболат АУПБАЕВ

Вице-президентЕркін ҚЫДЫР

МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А.

АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 341-08-12.БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru, egemenkz@maіl.kzАлматыда: факс (727) – 341-08-12, электронды пошта – egemalm@mail.ru

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР:Астана – (717-2) 37-61-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – (713-2) 56-01-75;Талдықорған – 8 (728-2) 27-05-70;Атырау – (712-2) 32-94-07;

Көкшетау – (716-2) 25-76-91;Қарағанды – (721-2) 43-94-72;Қостанай – (714-2) 39-12-15;Қызылорда – (724-2) 27-00-85Орал – (711-2) 28-80-35;Өскемен – (723-2) 25-28-41;

Павлодар – (718-2) 68-59-85;Семей – (722-2) 52-26-86;Тараз – (726-2) 43-37-33;Шымкент – 8 (701) 404-36-29;Петропавл – (715-2) 50-72-50.

ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 341-08-11, gulnurekkz@mail.ru

Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.А

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы

5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне

ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009

Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы201 715 дана.

Нөмірдің кезекші редакторлары

Берік САДЫР,Александр ТАСБОЛАТОВ.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 8 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921Газет Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС-те басылды, тел. 99-77-77. Тапсырыс №255 ek

Газет мына қалалардағы:010000, Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС,050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,100008, Қарағанды қ., Ермеков к-сі, 33, «Қарағанды полиграфия» ЖШС,110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС,030010, Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9 К, «Хабар-Сервис» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ,080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС,040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы,070002, Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШС баспаханаларында басылып шықты.

www.egemen.kz26 ақпан 2014 жыл

www.egemen.kz16 ДҮБІРГЕ ТОЛЫ ДҮНИЕ

Украина осы елде болған тәртіпсіздік зардап-тарын жою үшін оның экономикасына 35 миллиард доллардың қаржысы қажет деп отыр.

* * * Тәртіпсіздік салдарынан қаза тапқан адам-

дар санын анықтау жүріп жатыр. Қазіргі есеп-теулер бойынша, олардың саны 100-ден асатын секілді. 23 ақпанға дейінгі деректер бойынша, көтерілісшілер қатарынан 82 адам шығын болса, полицейлер қатарынан ондаған адам қаза тапқан. Ал зардап шеккен адамдар саны 1 мыңнан асып жығылады.

* * * Дәл қазіргі сәтте тәртіпсіздіктен келген

материалдық шығындардың барлығын толық есеп-теу мүмкін емес. 2014 жылдың қаңтар айының

соңындағы Киевтегі шығын 20 миллион гривен деп есептелген. Кәсіподақтар үйі толықтай жанып кеткендіктен, оны қайта жаңғырту керек. Киев мэ-риясы тоналған, бұзылған. Грушевский көшесіндегі жиекке қаланған тастар қопарылып, қорғаныс үшін пайдаланылған.

* * * Киевте 25 ақпанда бірнеше элиталық жылжы-

майтын мүліктер отқа оранды. Бір күннің ішінде 18 ав то көлік өртенген. Ал жалынға оранған жал-пы көліктер саны 100-ден асып жығылады.

* * * Киев орталығындағы өртенген, қираған

ғимарат тардың саны 10-нан асып жығылады. Қазіргі күні оларға келген шығын көлеміне есептеулер жүргізілуде.

Хаос хроникасы

Жақсыбай САМРАТ,«Егемен Қазақстан».

Украинада қан төгілді. Сексеннен артық адам қаза тапты. Қаншама адам жараланып, қансырап қалды. Айдың, күннің аманында жүздеген сəби жетімдік қамытын киді. Бір мыңнан артық адам жарадар болды. Қаншама отбасы үйдің тірегінен айырылса, қаншамасы мүгедек, кемтар күйде қалған отағасын немесе жақынын, бауырын өмір-бақи алақандарына салып күтуге мəжбүр болып отыр. Жүздеген кө лік отқа оранды, ондаған үйлер өртеп жіберілді. Осының бəрі бейбіт күннің астында, бейбіт өмірде бол ған зобалаң.

Адамзаттың барынша жоғары дамыған кезеңінде осыншалық қантөгіске жол беруге бола ма? Украина халқы бас-көзді білмейтін қызуқанды немесе өркениеттен шетқақпай қалған аймақ емес қой. Ендеше, неге осыншалық қан-төгіске жол берілді? Осы мə селе қазақстандықтарды қатты ой-лан тады. Бізбен тағдыры ұқсас, талқысы бір халықтың осындай күй -ге ұшырағанына өкінесің. Бізге хат жолдаған соғыс ардагері, украин халқының өкілі, алматылық Леонид Гирш ақсақал да бұған жаны қатты ауыратынын жазыпты. «Украинадағы жағдайды газеттен оқып, теледидар-дан көрген сайын жүрегім сыздай-ды. Мен Кировоград қаласында туған едім, 17 жасымда соғыс баста-лып, шешеммен асығыс қоштасып, майданға кеттім. Адамның кіндік қаны тамған жері ыстық болады. Сондықтан Украинада бейбіт заманда қан төгілгеніне қарадай күйіп отыр-мын», депті ол.

«Мен украин ұлтының өкілі ретінде тарихи отанымды да айрық-ша қастер тұтамын. Оны мақтан етемін. Əйткенмен, менің ұлы баба-ларымның жерінде біз күтпеген, ақыл-ойымызға сыймайтын оқиғалар болып жатқанына қынжыламын. Неліктен мұндайға жол берілді деп қиялым сан-саққа жүгіруде. Мені ондағы ағайын-туыстарымның халы алаңдатады», деп жазады украин халқының тағы бір өкілі, ақмолалық Галина Булычева. Əрине, «қанына тартпағанның қары сын-сын» демекші, жүректері мейірімге толы болатын украиндықтар өз бауырларының қан жұтып, қайғы шегіп жатқанына алаңдамай қояр ма? Ол түгіл басқа ұлыстың өкілі болып табылатын қазақстандықтардың да қанға боялып жатқан жас жігіттерді, енді ғана мұрты шығып келе жатқан боздақтарды көргенде аза бойы қаза болды.

Жағдай неге осыған жетті? Теке-тіресті бейбіт жолмен ше шудің жо-лын билік өкілдері де, оппозициялық саясаткерлер де неге таппады? Əлде халықтың төгілген қанына олардың жаны ауырмай ма деген тəрізді сұрақтар ойдан шықпайды.

Əрине, бұл сұрақтарға жауап іздесек мəселені тереңнен қозғауға тура келеді. Украина қоғамы тым сая силанып, толып жатқан сая-си пар тиялардың билік үшін өзара күресінің аренасына айналғанына көп болды. Мұндайда экономикаға ешкім де көңіл бөлмесі анық. Украи-наға барған сапарымызда мей лінше бай, табиғи ресурстары жеткілікті, кеңестік кезеңнен өнер кəсібі де жоғары дамыған елдің алқам-салқам тірлігіне таң қалған бола-тынбыз. Жолдар жөнделмеген, үйлер сұрғылт қалпынан арылмаған, көше жарықтары күңгірт болып тұрған елдің иесі жоқ екендігі бірден көзге ұрған еді. Еуропаның ортасында отырып, осынша байлыққа ие бола тұрып Украинадағы жан басына шаққандағы ІЖӨ көлемі 7 мың доллардың төңірегінде ғана болғаны да көп нəрсені аңғартпай ма? Демек, бұл ел көптен бері экономикамен ай-налысуды қойған.

Есесіне толып жатқан партия-л а р д ы ң х а л ы қ т ы ө з ж а ғ ы н а

тартуды күйттеген газет-журналда-ры, теледидардағы хабарлары ба-рынша көп. Сондықтан да, əңгі-мелескен халықтың бəрі өзі қалаған партияның сөздерін желдей есіп, айта жөнелетін. Тіпті тұра қалып дискуссия жасап, өз партиясын жақтап, бір-бірімен сөзге де келіп жатқандарды талай көрдік жəне саяси өмірді «майдан» деген сөз-бен үйлестіріп, егіз қозыдай тегіс теңгеріп алған. Өркениеті жо ға-ры дамыған, экономикасы өр кен-деген елдерде халықтың 5 пайы-зы ғана саясатпен айналысады. Қал ған жұрт өзінің күнделікті ісін біліп, тұр мысын жақсарту жолын-да еңбек етеді. Ал украиндықтар тұтас ел болып саясатпен айналы-сып кеткендей көрінді сонда, біздің көзімізге. Оның үстіне Батыстың Украинаның демократиялық өзге-ріс тер жасауына көмектесеміз деп, ал шын мəнінде, толып жатқан сая-саткерсымақтардың қолтығына су бүрку үшін бөлген 5 млрд. доллары да талай жандарды қыздырғаны хақ.

«Əркімді заман сүйремек, За-манды қай жан билемек?» деп ұлы Абай айтқандай, бұл елде «заманды билемекке» ұмтылған жандар көп болған сияқты. Алматылық Леонид Гирш өзінің хатында: «Таяуда ғана жасым 90-ға толды. Өмірлік тəжірибеме сүйене отырып, біздің Елбасының «алдымен экономи-ка, сосын саясат» деген сөздерін қандастарыма айтып қана қоймай, саналарына сіңіргім келеді. Өйткені, Украина саясатты тізгінсіз жіберіп алып, соның зардабын тартып отыр. Түптеп келгенде экономика дамы-са ха лықтың қарыны тоқ болып, тыныштықты сақтауға жан-тəнімен кіріседі. Ел тыныш болса, экономи-ка да дамыған үстіне дами беретіні анық» дейді көпті көрген көне қарт.

Украиндықтардың негізгі бө лігі өздерінің ұлттық эконо мика ларының кешегі посткеңестік рес публикалар-мен интеграцияланса жақсы дами-тынын, бұл істе өз елдерінің тіпті авангардтық позицияда болатынын жақсы біледі. Ал еуропалық ин-теграцияға Украи наның оңай үйлесе қоюы екіталай. Өйткені, оларда ұзақ жылдар бойғы қалыптасқан өндірістік қатынастар мен өндірістік күштердің Украи надан мүлде бөлек дəстүрлері бар. Алайда, саясиланған қоғам «біз тек қана дамыған Еуро-памен бірге болуымыз керек» дегенді алға тартып отыр. Кейбір саясат-керлерде еуразиялық кеңістіктегі экономикалық интеграцияны ескі КСРО-ны жаңғыртудың құралы деп құбыжық қылып көрсетуге тыры-сушылығы əр жерде көрініп қалады. Соған қарағанда, ондайлардың да қайсыбір топтардың тапсырысын орындайтыны сезіледі. Сонымен қатар, орыс империализмінің, одан кейінгі кеңестік шовинистік сая-саттың украин халқының арқасына батырған тізесінің зардабы да əлі толық тарқамаған. Бүгінгі күні онда-ғы ұлтшылдық ұйымдардың тым көп болуы да соның айғағы.

Осындай, қолдан жасалған қия-стықтар, түптеп келгенде, Украи -на экономикасын əлсіретуге соқ-тырып отыр. Ал экономика əлсі ресе, халықтың тұрмысы да төмендей берері хақ. Елдің беделіне, экономикалық əлеуетіне баға бе ретін толып жатқан көрсеткіштер құлдырап кетті. Алдын ала есептеу лерге қарағанда, елге келтірілген шығын бірнеше ондаған млрд. гри веннің көлемінде көрінеді. Ал Киевке келген Еуроодақ дип-ломатиясының басшысы К.Эштон Халықаралық валюта қорының Украи-надағы жағдайда өздерінің бағасын беретінін көлденең тартып, оның қаншалықты көмектесе алатынын ай-тудан жалтарды.

Міне, украиналықтар елді əсіре саясиландырудың салдарынан осын-дай керді бастан кешіріп отыр. Зоба-лаңның зардабы қашан да ауыр бол-мақ. Біз тек артының тыныш бол ға-нын қалаймыз.

УКРАИНА: ЗОБАЛАЅНЫЅ ЗАРДАБЫ

25 ақпан 2014 жыл www.egemen.kz 11РЕСМИ БӨЛІМ

(Жалғасы 12-бетте).

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2013 жылғы 31 желтоқсан №1596 Астана, Үкімет Үйі Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне

өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір

шешімдеріне енгізілетін өзгерістер мен толықтырулар бекітілсін. 2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа

енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 желтоқсандағы№1596 қаулысына қосымша

Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін өзгерістер мен толықтырулар

1. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасын бекіту туралы» Қазақ стан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 13 сəуірдегі № 301 қаулысына мына дай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасында:

«Кіріспе» деген 2-бөлімде:сегізінші бөлік мынадай редакцияда жазылсын:«Мынадай:1) кредиторы, Даму Банкін қоспағанда, мемлекеттік даму институттары

болып табылатын;2) Ауыл шаруашылығы министрлігінің бюджеттік бағдарламалары

шеңберінде субсидияланатын қаржы институттары беретін;3) экономиканың 01 «Өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы, аң аулау

жəне осы салаларда қызмет көрсету» секторындағы жобаларды іске асыруға бағытталған;

4) Тұрақтандыру жəне дағдарысқа қарсы бағдарламаларды қоспағанда, басқа мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде субсидиялау жəне кредиттеу түріндегі мемлекеттік қолдау алушы (алған) кəсіпкерлердің кредиттері;

5) овердрафт түріндегі кредиттер/Қаржылық лизинг шарттары субсидиялауға жатпайды.»;

он алтыншы бөлік алынып тасталсын; «Міндеттері» деген 4.3-бөлімде:«Бірінші бағыт: жаңа бизнес бастамаларды қолдауда»:төртінші, бесінші жəне алтыншы бөліктер мынадай редакцияда жазылсын:«Мыналар:1) акцизделетін тауарларды/өнімдерді шығаруды жүзеге асыратын;2) Даму Банкін ің кредиттерін қос пағанда, тікелей кредиторы мемлекеттік

даму институттары болып табылатын, сыйақы ставкасы бюджеттік қаражат есебінен арзандатылған кредиттер/лизинг алатын;

3) Қа зақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы № 1771 қаулысына сəйкес Мониторингке жататын ірі салық төлеушілердің тізбесіне енгізілген металлургия өнеркəсібіндегі жобаларды іске асыратын кəсіпкерлер Бағдарламаның бірінші бағытының қатысушылары бола алмайды.

Жобаларын экономикалық өсу орталықтарында жəне олардың əкімшілік бағыныстағы аумақтарында орналасқан елді мекендерде іске асыратын кəсіпкерлер Бағдарламаның бірінші бағытының қатысушылары болып та-былады.

Жоба ӨҮК-ке шығарылғанға дейін бір жыл ішінде Банктер/Даму Банкі/Лизингтік компаниялар берген қарыздарды/Қаржы лизингі шарттарын қайта қаржыландыруға бағытталған жəне Бағдарламаның бірінші бағытының өлшемдеріне сəйкес келетін кредиттер/лизингтік мəмілелер де субсидиялауға жатады.»;

«Банктердің/Даму Банкінің/Лизингтік компаниялардың кредиттері/Қаржы лизингі шарттары бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау

Сыйақы ставкасын субсидиялау шартта рында»:екінші, үшінші, төртінші жəне бесінші бөліктер мынадай редакцияда жа-

зылсын:«Сыйақы ставкасын субсидиялау жүзеге асырылатын кредиттің/Қаржы

лизингі шартының сомасы бір кəсіпкер үшін 4,5 млрд. теңгеден аспауы тиіс жəне онымен үлестес тұлғалардың/компаниялардың кредиті/Қаржы лизингі шарты бойынша берешегі есепке алынбай есептеледі.

750 млн. теңгеден 4,5 млрд. теңгеге дейінгі кредиттер/Қаржы лизингі шарт-тары бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау қолданыстағыларға қарағанда кемінде 10 % жаңа (тұрақты) жұмыс орындарын құру шартымен жүзеге асы-рылады.

Бұл ретте, жаңадан құрылатын жұмыс орындарының 50 %-ын жұмыспен қамту орталықтарында тіркелген жастар үшін құру ұсынылады.

Кредиттер сомасы 1,5 млрд. теңгеден асатын жобалар бойынша индустрия-ландыру картасына енгізілген жобалар сыйақы ставкасын субсидиялауға жатады.

«Кредиттер/Қаржы лизингі шарттары бойынша субсидиялау мерзімі 10 (он) жылға дейін ұзарту мүмкіндігімен 3 (үш) жылға дейін құрайды. Егер жоба бойынша бірнеше Субсидиялау шарты жасалатын жағдайда, субсидиялаудың жалпы мерзімі Қаржы агенті бірінші Субсидиялау шартына қол қойған сəттен бастап белгіленеді.

Кəсіпкердің ағымдағы міндеттемелерін қайта қаржыландыру кезіндегі субсидиялау мерзімі Қаржы агенті қайта қаржыландыру жүзеге асырылған Кредит беруші банкте/Лизингтік компанияда бірінші Субсидиялау шартына қол қойған сəттен бастап белгіленеді.

3 (үш) жыл өткен соң Субсидиялау шартының қолданыс мерзімін ұзарту ӨҮК мақұлдаған сəтте республикалық бюджеттен субсидиялауға арналған қаражат болған кезде ғана Банк/Даму Банкі/Лизингтік компания қолдаухатының негізінде ӨҮК шешімімен мақұлданады.»;

мынадай мазмұндағы алтыншы жəне жетінші бөліктермен толықтырылсын:«2013 жылғы 17 мамырға дейін ӨҮК мақұлдаған, Субсидиялау шартта-

рына қол қойылмаған жобалар Бағдарламаның қолданыстағы шарттарына сəйкестігіне ӨҮК қарауына қайта шығарылуға жатады.

2013 жылғы 17 мамырға дейін ӨҮК мақұлдаған, ашық кредиттік жүйелер шеңберінде Транштар бойынша субсидиялау шарттарына қол қойылмаған жобалар бойынша субсидиялау шарттарына қол қою ӨҮК бұрын мақұлдаған шарттарға сəйкес жүзеге асырылады.

он бесінші, он алтыншы жəне он жетінші бөліктер мынадай редакцияда жазылсын:

«Сыйақы ставкасын субсидиялау жүзеге асырылатын валюталық кредиттер бойынша сомалар бір кəсіпкер үшін 4,5 млрд. теңгеге баламалы мөлшерден аспауы тиіс.

750 млн. теңгеден 4,5 млрд. теңгеге дейінгі кредиттер/Қаржы лизингі шарттары бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау қолданыстағыларына қарағанда кемінде 10 % жаңа (тұрақты) жұмыс орындарын құру шартымен жүзеге асырылады.

Бұл ретте, жаңадан құрылатын жұмыс орындарының 50 %-ын жұмыспен қамту орталықтарында тіркелген жастар үшін құру ұсынылады.

Кредиттер сомалары 1,5 млрд. теңгеден асатын жобалар бойынша индус-трияландыру картасына енгізілген жобалар сыйақы ставкасын субсидиялауға жатады.»;

«Кредиттер/Қаржы лизингі шарттары бойынша сыйақы ставкасын субси-диялау тетігінде»:

3-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«3. Өтінім беруші Банктің/Даму Банкінің/Лизингтік компанияның оң

шешімімен осы жобаны ӨҮК қарауына шығаратын Жергілікті деңгейдегі бағдарламаны үйлестірушіге жүгінеді.

Бұл ретте, Жергілікті деңгейдегі бағдарламаны үйлестіруші кəсіпкерлердің құжаттарын қабылдайды жəне жобаларды ӨҮК қарауына субсидиялау үшін бөлінген қаражат шегінде ғана шығарады.»;

5-1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«5-1. ӨҮК шешімінің қолданылу мерзімі – қабылданған күнінен бастап

6 (алты) ай.»;«Банктердің/Даму Банкінің кредиттері бойынша кепілдіктер беру тетігінде»:12-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«12. Шығарылған кепілдіктер бойынша төлеу мақсатында Жергілікті

деңгейдегі бағдарламаны үйлестіруші кезекті жылдың басында Қаржы агентіне кредиттерге кепілдік беру үшін бөлінген мақсатты трансферттер сомасының 50 %-ын аударады.

Мақсатты трансферттердің қалған бөлігі Қаржы агентіне кепілдік беру шарттарының жасалуына қарай жылдың басында Қаржы агентіне аударылған қаражаттың бірінші жартысы толық игерілгеннен кейін аударылады.»;

мынадай мазмұндағы 13-тармақпен толықтырылсын:«13. Жергілікті деңгейдегі бағдарламаны үйлестіруші жобалар бойынша

құжаттарды қабылдайды жəне осы жобаларды жасалатын кепілдік беру шарт-тары бойынша Қаржы агентіне төлеу үшін бөлінген бюджеттік қаражат шегінде ғана ӨҮК қарауына шығарады.»;

«Гранттық қаржыландыру:Гранттар беру шарттарында»:бірінші бөлік мынадай редакцияда жазылсын: «Ісін жаңа бастаған жеке кəсіпкерлік субъектілеріне, жас кəсіпкерлерге,

əйелдерге, мүгедектерге жəне 50 жастан асқан адамдарға (бұдан əрі – кəсіпкерлер) нысаналы гранттар Бағдарламаға 1-қосымшаға сəйкес экономиканың басым секторлары шеңберінде жаңа бизнес-идеяларды іске асыру үшін өтеусіз жəне қайтарымсыз негізде беріледі.»;

төртінші бөлік мынадай редакцияда жазылсын: «Грант қаражатын мемлекет нысаналы гранттар ұсыну үшін кəсіпкерлерді

іріктеу жөніндегі конкурстардың қорытындылары бойынша жергілікті атқарушы органдар (бұдан əрі − Үйлестіруші) арқылы ұсынады. Бұл ретте конкурсқа қатысу үшін міндетті шарт кəсіпкерлердің (дара кəсіпкердің не-месе заңды тұлғаның құрылтайшысының (құрылтайшыларының) ісін жаңа бастаған кəсіпкерлерге арналған «Бизнес-кеңесші»/«Бизнес-кеңесші-1» жəне «Жас кəсіпкер мектебі» жобасы бойынша қысқа мерзімді оқудан өтуі болып табылады.»;

алтыншы бөліктің екінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«бизнес-идеялардың жаңашылдығы;»;жетінші бөлік мынадай редакцияда жазылсын:

«Бизнес-жобаның міндетті шарттары кəсіпкердің іске асыру шығыстарын ұсынылатын Грант көлемінің кемінде 10 (он) %-ы мөлшерінде, оның ішінде жеке мүлкімен қоса қаржыландыруы болып табылады.»;

«Өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамытуӨндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту бойынша

қолдау көрсету шарттары» мынадай редакцияда жазылсын:«Өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту бойынша

қолдау көрсету шарттары«Өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту жетіспейтін

инфрақұрылымды жеткізуден тұрады əрі шағын жəне орта бизнестің жаңа өндірістерді құруға, жұмыс істеп тұрған өндірістерді жаңғырту мен кеңейтуге бағытталған жобалары үшін жекелеген жобалар үшін де жəне (оның ішінде бірнеше жобаны қамтамасыз ету үшін), сол сияқты индустриялық аймақтар мен бизнес-инкубаторларды ұйымдастыру шеңберінде де жүзеге асырылуы мүмкін.

Бұл ретте 2015 жылғы 1 қаңтардан бастап өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамытуға бөлінетін бюджеттік қаражаттың кемінде 70 %-ы өңірлік даму жөніндегі уəкілетті орган индустриялық аймақтарда дамытудың бизнес-жоспарларын қарап, бекіткеннен кейін индустриялық аймақтарды ұйымдастыруға бағытталатын болады.

Өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту Бағдарламаға 1-қосымшаға сəйкес экономиканың басым секторлары үшін жүзеге асырылады.

Бөлінген қаражат мынадай инфрақұрылымды: жолдарды, су бұруды, газ-дандыруды, су таратқыштарды, бу құбырларын, жылумен жабдықтауды, өнеркəсіптік алаңдарға арналған қазандықтарды, су құбырларын, теміржол тұйықтарын, телефондандыруды, кіші электр станцияларын, электр тарату желілерін, ұңғымаларды, септиктерді, бу-газ қондырғыларын, баламалы энер-гия көздерін салуға жəне реконструкциялауға бағытталады.

Жетіспейтін инфрақұрылымды жеткізу кəсіпкер объектісі аумағының ше-карасына дейін жүзеге асырылады, бұл ретте кəсіпкер объектісі аумағының ішінде инфрақұрылымды жеткізуге қаражат бөлу көзделмейді.

Өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамытуға қаражат бөлу Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасына сəйкес жүзеге асырылады.

Инфрақұрылымды салу (реконструкциялау) құны жеке жоба үшін инфрақұрылымды жеткізген жағдайда жоба құнының 50 %-ынан аспауы тиіс.

Жеке жобалар үшін өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды дамыту мынадай:

1) жобаны облысты дамытудың басымдықтары шеңберінде іске асырған;2) жоба елді мекенді дамытудың бас жоспарына сəйкес келген;3) жоба бойынша техникалық-экономикалық негіздеме жəне/немесе

жобалық-сметалық құжаттама болған;4) жаңа өндірістер құру жағдайында жоба құнының кемінде 20 %-ы

көлемінде құрылыс-монтаждау жұмыстары орындалған;5) жаңа тұрақты жұмыс орындары құрылған жағдайларда жүзеге асыры-

лады.»;мынадай мазмұндағы бөліммен толықтырылсын: «Индустриялық аймақтарды дамыту.Индустриялық аймақтың аумағында өндірістік мақсаттағы объектілер

(өндірістік, қойма жəне əкімшілік үй-жайлар) орналастырылады. Индустриялық аймақтарды құрудың негізгі міндеттері:1) өнеркəсіп саласындағы жеке кəсіпкерліктің дамуын жеделдетуге

жəрдемдесу;2) жаңа өндірістер инфрақұрылымын құру мен дамытуға жұмсалатын

шығындарды оңтайландыру;3) өндіріс тиімділігін ұлғайту;4) халықты жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету болып табылады.Индустриялық аймақтар: 1) өндіріске арналған ғимараттар мен құрылыстарды салуға арналған жер

учаскелері;2) кəсіпкерге жалға беру немесе сату үшін дайын өндірістік үй-жайлар,

оның ішінде тоқтап тұрған, консервацияланған немесе жұмыс істемейтін өндірістердің өндірістік инфрақұрылымы;

3) құрылысқа арналған жер учаскелері, сол сияқты өндірістік үй-жайлары да бар кешенді индустриялық аймақтар түрінде құрылады.

Индустриялық аймақтарға инфрақұрылымды жеткізу аумақтың шекарасы-на дейін республикалық бюджет қаражаты есебінен, индустриялық аймақтың ішінде жергілікті бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады. Бұл рет-те индустриялық аймақтың сыртқы жəне ішкі инфрақұрылымына бірыңғай техникалық-экономикалық негіздеме жəне жобалау-сметалық құжаттама əзірленеді.

Индустриялық аймақтардың аумағында индустриялық аймақтардың жалпы көлемінің 20 %-ынан аспайтын аумақты алып жатқан ірі кəсіпкерлік объектілері де орналасады.

Индустриялық аймақтарды құру жөніндегі шараларды қаржыландыру өңірлік саясат басымдықтарын ескере отырып, өңірлік даму жөніндегі уəкілетті орган индустриялық аймақтарды дамыту бизнес-жоспарларын қарағаннан кейін конкурстық негізде жүзеге асырылады.

Конкурсқа ұсынылған өтінімдер бойынша шешімді Уəкілетті орган өтінімдер берілген күннен бастап 2 ай ішінде қабылданады.»;

«Екінші бағыт: кəсіпкерлік секторды сауықтыруда»«Екінші бағытты іске асыру тетігінде»:10-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «10. Субсидиялау жүзеге асырылатын кредиттің (кредиттердің) қаражаты

экономиканың басым секторларындағы қызметке жіберілген жағдайда, Банкпен/Даму Банкімен немесе Кредиторлар комитетімен келісілген жоспар жəне кəсіпкерлердің қоғамдық бірлестіктерінің салалық қорытындысы бар болса, Жұмыс тобы борышкердің Банктердің/Даму Банкінің кредиттері бой-ынша сыйақы ставкасын субсидиялау жөніндегі сауықтыру бағдарламасына қатысуын тиісті хаттамамен мақұлдайды.»;

12-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «12. Жұмыс тобы мақұлдаған жобалар бойынша Банк/Даму Банкі, қатысушы

жəне Қаржы агенті арасында Субсидиялау шарты жасалады, оның шеңберінде Қаржы агенті мен Бағдарламаға қатысушы Банкке/Даму Банкіне сыйақы ставкасының тиісті бөліктерін төлейді.»;

«Үшінші бағыт: Кəсіпкерлердің валюталық тəуекелдерін төмендетуде»:төртінші бөлік мынадай редакцияда жазылсын:«Мыналар:1) акцизделетін тауарларды/өнімді шығаруды жүзеге асыратын;2) Даму Банкінің кредиттерін қоспағанда, тікелей кредиторы мемлекеттік

даму институттары болып табылатын, сондай-ақ сыйақы ставкасы бюджеттік қаражат есебінен арзандатылған кредиттер/лизинг алатын;

3) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы № 1771 қаулысына сəйкес Мониторингке жататын ірі салық төлеушілердің тізбесіне енгізілген металлургия өнеркəсібіндегі жобаларды іске асыратын кəсіпкерлер;

4) өз қызметін тау-кен өнеркəсібінде жүзеге асыратын;5) құрылтайшылары ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдинг-

тер, ұлттық компаниялар жəне акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу жəне одан көп пайызы мемлекетке, ұлттық басқарушы холдингке, ұлттық холдингке, ұлттық компанияға (əлеуметтік-кəсіпкерлік корпорацияны қоспағанда) тікелей немесе жанама тиесілі кəсіпкерлер, сондай-ақ меншік нысаны жеке меншік мекеме ретінде ресімделген заңды тұлғалар Бағдарламаның үшінші бағытының қатысушылары бола алмайды.»;

«Банктердің/Даму Банкінің/Лизингтік компаниялардың кредиттері/Қаржы лизингі шарттары бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау шарттарында»:

бірінші, екінші, үшінші жəне төртінші бөліктер мынадай редакцияда жа-зылсын:

«Сыйақы ставкасын субсидиялау жүзеге асырылатын Кредиттің/Қаржы лизингі шартының сомасы бір кəсіпкер үшін 4,5 млрд. теңгеден аспауы тиіс жəне онымен үлестес тұлғалардың/компаниялардың Кредиті/Қаржы лизингінің шарты бойынша берешегі есепке алынбай есептеледі.

750 млн. теңгеден 4,5 млрд. теңгеге дейінгі кредиттер/Қаржы лизингі шарттары бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау қолданыстағыларына қарағанда кемінде 10 % жаңа (тұрақты) жұмыс орындарын құру шартымен жүзеге асырылады.

Бұл ретте, жаңадан құрылатын жұмыс орындарының 50 %-ын жұмыспен қамту орталықтарында тіркелген жастар үшін құрылуы ұсынылады.

Кредиттер сомалары 1,5 млрд. теңгеден асатын жобалар бойынша индус-трияландыру картасына енгізілген жобалар сыйақы ставкасын субсидиялауға жатады.

«Кредиттер/Қаржы лизингі шарттары бойынша субсидиялау мерзімі 10 (он) жылға дейін ұзарту мүмкіндігімен 3 (үш) жылға дейін құрайды. Егер бір жоба бойынша бірнеше Субсидиялау шарты жасалатын жағдайда, субсидиялаудың жалпы мерзімі Қаржы агенті бірінші Субсидиялау шартына қол қойған сəттен бастап белгіленеді.

Кəсіпкердің ағымдағы міндеттемелерін қайта қаржыландыру кезіндегі субсидиялау мерзімі Қаржы агенті қайта қаржыландыру жүзеге асырылған Кредит беруші банкте/Лизингтік компанияда бірінші Субсидиялау шартына қол қойған сəттен бастап белгіленеді.

3 (үш) жыл өткен соң Субсидиялау шартының қолданыс мерзімін ұзарту ӨҮК мақұлдаған сəтте республикалық бюджеттен субсидиялауға арналған қаражат болған кезде ғана Банк/Даму Банкі/Лизингтік компания қолдаухатының негізінде ӨҮК шешімімен мақұлданады.»;

мынадай мазмұндағы бесінші жəне алтыншы бөліктермен толықтырылсын:«2013 жылғы 17 мамырға дейін ӨҮК мақұлдаған, Субсидиялау шартта-

рына қол қойылмаған жобалар Бағдарламаның қолданыстағы шарттарына сəйкестігіне ӨҮК қарауына қайта шығарылуға жатады.

2013 жылғы 17 мамырға дейін ӨҮК мақұлдаған, ашық кредиттік жүйелер шеңберінде Транштар бойынша субсидиялау шарттарына қол қойылмаған жобалар бойынша субсидиялау шарттарына қол қою ӨҮК бұрын мақұлдаған шарттарға сəйкес жүзеге асырылады.

«Үшінші бағытты іске асыру тетігінде»:2-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «2. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны Үйлестіруші субсидиялауға өтініш

берген кəсіпкерлердің тізімін ӨҮК қарауына шығарады.Бұл ретте жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны Ұйлестіруші кəсіпкерлердің

құжаттарын қабылдайды жəне жобаларды ӨҮК қарауына субсидиялау үшін бөлінген қаражат шегінде ғана шығарады.»;

мынадай мазмұндағы 5-тармақпен толықтырылсын: «5. ӨҮК шешімінің қолданылу мерзімі – ӨҮК шешімі күнінен бастап 6

(алты) ай.»;«Төртінші бағыт: Кəсіпкерлік əлеуетін күшейтуде»:екінші бөлік мынадай редакцияда жазылсын: «Шағын жəне орта бизнеске мемлекеттік қаржылық емес қолдау көрсету:

1) кəсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын қалыптастырудан;2) «Бизнес-Кеңесші-І» жобасының шеңберінде кəсіпкерлік негіздеріне

оқытудан;3) кəсіпкерлерді «Бизнес-Кеңесші-ІІ» жобасы бойынша оқытудан;4) кəсіпкерлерді жекешелендіруге қатысуға дайындаудан; 5) жұмыс істеп тұрған бизнесті жүргізуді сервистік қолдаудан;6) шағын жəне орта бизнестің озық кəсіпорындарын консультациялық жо-

баларды (бұдан əрі − BAS бағдарламасы) іске асыруда қолдаудан;7) шағын жəне орта бизнестің топ-менеджментін оқытудан;8) бизнес-инкубаторлар құрудан;9) шетелдік əріптестермен іскерлік байланыстар (бұдан əрі − «Іскерлік бай-

ланыстар» жобасы») орнатуды қолдаудан;10) жастар кəсіпкерлігін дамытудан тұрады.»;төртінші бөлік мынадай редакцияда жазылсын: «Бизнес-инкубаторларды, жұмыс істеп тұрған бизнесті жүргізуді сервистік

қолдауды жəне BAS бағдарламасын қоспағанда, «Даму» кəсіпкерлікті дамы-ту қоры» акционерлік қоғамы осы бағыт бойынша Бағдарламаның операторы (бұдан əрі – Оператор) болып табылады.»;

төртінші бөліктен кейін мынадай мазмұндағы «Кəсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын қалыптастыру», «Кəсіпкерлерге қызмет көрсету орталықтарын құру жəне оның жұмыс істеуі», «КҚКО көрсетілетін қызметтерін ұсыну тетігі», «Кəсіпкерлікті қолдау орталықтарын құру жəне оның жұмыс істеуі», «КҚО көрсетілетін қызметтерін ұсыну тетігі», «Мобильді кəсіпкерлерді қолдау орталықтарын құру жəне оның жұмыс істеуі», «МКҚО қызметтерін ұсыну тетігі», «Бизнес-инкубаторларды құру» деген кіші бөлімдермен толықтырылсын:

«Кəсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын қалыптастыру кəсіпкерлерге жəне кəсіпкерлік бастамасы бар халыққа «бір терезе» қағидаты бойынша қызметтер кешенін көрсетуді көздейді.

Кəсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын қалыптастыру шеңберінде:1) облыс орталықтарында жəне Астана, Алматы, Семей қалаларында

кəсіпкерлерге қызмет көрсету орталықтары;2) моноқалалар, шағын қалалар мен аудан орталықтарында кəсіпкерлік

қолдау орталықтары; 3) ауылдар (селолар) жəне кенттер деңгейінде мобильді кəсіпкерлік қолдау

орталықтары;4) Бизнес-инкубаторлар құрылады.Кəсіпкерлерге қызмет көрсету орталықтарын (бұдан əрі – КҚКО) құру жəне

оның жұмыс істеуі.КҚКО – бұл кəсіпкерлерге жəне кəсіпкерлік бастамасы бар халыққа «бір

терезе» қағидаты бойынша бизнесті жүргізудің ақпараттық-консультациялық, оқыту, түсіндіру жəне практикалық қолдау қызметтерін көрсету үшін Опера-тордың өңірлік филиалдарының жанында құрылған инфрақұрылымдық кешен.

КҚКО құру мақсаттары:1) бизнестің мемлекеттік қолдау құралдарын насихаттау;2) кəсіпорындарда корпоративтік басқару деңгейін арттыру;3) бизнесті ашу жəне жүргізу бойынша консультациялық жəне практикалық

көмек көрсету;4) кəсіпкерлік мəселелері бойынша түсіндіру жəне ақпараттық көрсетілетін

қызметтерді ұсыну.КҚКО қызметтері қолданыстағы жəне ісін жаңа бастаған кəсіпкерлерге,

сондай-ақ кəсіпкерлік бастамасы бар халыққа ұсынылады. КҚКО функциялары:1) «бір терезе» қағидаты бойынша көрсетілетін қызметтер кешенін ұсыну;2) бизнесті қолдаудың мемлекеттік қаржылық жəне қаржылық емес

құралдары бойынша тегін консультация беру жəне түсіндіру;3) қолданыстағы бизнесті жүргізудің мамандандырылған сервистік

қызметтерін көрсету шеңберінде практикалық қолдауды ұсыну;4) «Бизнес-Кеңесші-І», «Бизнес-Кеңесші-ІІ», «Жас кəсіпкер мектебі» жо-

балары шеңберінде оқыту.КҚКО жұмыс істеуіне жұмсалатын шығыстарды қаржыландыру

Оператордың меншікті қаражаты есебінен жүзеге асырылатын болады.КҚКО қызметтерін ұсыну тетігі1. Бизнесті мемлекеттік қолдау құралдары бойынша ақпараттық-

консультациялық жəне түсіндіру қызметтерін «бір терезе» қағидаты бойынша Оператор, өзге даму институттары жəне əріптестік ұйымдар ұсынады.

КҚКО операциялық залында консультанттарды орналастыруға Оператор даму институттарымен өзара ынтымақтастық туралы келісім жасасады.

2. Қолданыстағы бизнесті жүргізудің мамандандырылған сервистік қызметтерін көрсету бойынша практикалық қолдау сервистік қолдау көрсету тетігінің негізінде ұсынылады.

3. «Бизнес-Кеңесші-І», «Жас кəсіпкер мектебі» жобалары бойынша кəсіпкерлік негіздеріне оқыту «Бизнес-Кеңесші-І», «Жас кəсіпкер мектебі» оқыту жобаларын іске асыру тетіктерімен айқындалады.

4. Қолданыстағы бизнестің жүргізу мен дамытудың функционалдық бағыттарының ерекшелігіне оқыту «Бизнес-Кеңесші-ІІ» жобасын іске асыру тетігімен айқындалады.

5. КҚКО базасында Оператор өзге оқыту бағдарламаларын, тренингтерді, мастер-кластар жүргізеді, сондай-ақ дөңгелек үстелдер мен кəсіпкерлікті дамытуға бағытталған басқа іс-шараларды ұйымдастырады.

Кəсіпкерлік қолдау орталықтарын (бұдан əрі – КҚО) құру жəне оның жұмыс істеуі

КҚО – бұл кəсіпкерлерге жəне кəсіпкерлік бастамасы бар халыққа «бір терезе» қағидаты бойынша бизнесті мемлекеттік қолдау құралдары бой-ынша ақпараттық-консультациялық жəне түсіндіру жұмысын, сондай-ақ қолданыстағы қызметкерлерге бизнесті жүргізуге практикалық қолдау көрсетуге арналған стационарлық орталықтар.

КҚО құру мақсаттары:1) бизнесті мемлекеттік қолдау құралдарын насихаттау;2) бизнес бастамалары бар халықты жаңа кəсіпорындар құруға ынталандыру;3) қолданыстағы бизнестің тұрақты дамытуға жəрдемдесу.КҚО қызметтері қолданыстағы жəне ісін жаңа бастаған кəсіпкерлерге,

сондай-ақ кəсіпкерлік бастамасы бар халыққа көрсетіледі.КҚО функциялары:1) кəсіпкерлерді жəне кəсіпкерлік бастамасы бар халықты бизнесті

мемлекеттік қолдау бағдарламалары туралы ақпараттандыру;2) бизнесті ашу жəне жүргізу бойынша консультациялық жəне түсіндіру

қызметтерін ұсыну;3) қаржылық институттармен жұмыс шарттарын түсіндіру;4) Оператордың оқыту бағдарламаларына қатысуға өтінімдер жинау;5) қолданыстағы бизнесті жүргізудің мамандандырылған сервистік

қызметтерін көрсетуге өтінімдер жинау.КҚО Халыққа қызмет көрсету орталықтарының операциялық залдарында

ақысыз негізде орналастырылатын болады.КҚО құру жəне оның жұмыс істеуіне жұмсалатын шығыстарды

қаржыландыру республикалық бюджет қаражат есебінен жүзеге асырыла-тын болады.

КҚО қызметтерін ұсыну тетігі1. Оператор жəне Жұмыс органы моноқалаларда КҚО жұмыс істеуіне,

сондай-ақ шағын қалаларда жəне аудан орталықтарында КҚО құруға жəне олардың жұмыс істеуіне арналған шығыстарды қаржыландыру туралы шарт-тар жасасады.

2. Оператор Жұмыс органымен Шарттың шеңберінде:1) КҚО-ға консультанттар ұсынуды;2) КҚО консультанттарын тиісті функцияларды жүзеге асыру үшін қажетті

жабдықтармен қамтамасыз етуді қамтамасыз етеді.3. Қолданыстағы бизнесті жүргізудің мамандандырылған сервистік

қызметтерін көрсету бойынша практикалық қолдау сервистік қолдау көрсету тетігінің негізінде ұсынылады.

Мобильді кəсіпкерлікті қолдау орталықтарын (бұдан əрі – МКҚО) құру жəне оның жұмыс істеуі.

МКҚО – бұл кəсіпкерлерге жəне кəсіпкерлік бастамасы бар халыққа ауыл-дарда жəне кенттерде «бір терезе» қағидаты бойынша бизнесті мемлекеттік қолдау құралдары бойынша ақпараттық-консультациялық жəне түсіндіру жұмыстарын ұсынуға бағытталған, жол жүретін арнайы жабдықталған ав-тобустар.

МКҚО құру мақсаттары:1) бизнесті мемлекеттік қолдау құралдарын ауылдарда жəне кенттерде на-

сихаттау;2) бизнес бастамасы бар халықты ауылдарда жəне кенттерде жаңа

кəсіпорындар құруға ынталандыру;3) ауылдарда жəне кенттерде қолданыстағы бизнесті тұрақты дамытуға

жəрдемдесу.МКҚО қызметтері қолданыстағы жəне ісін жаңа бастаған кəсіпкерлерге,

сондай-ақ кəсіпкерлік бастамасы бар халыққа тегін көрсетіледі.МКҚО функциялары:1) кəсіпкерлерді жəне кəсіпкерлік бастамасы бар халықты бизнесті

мемлекеттік қолдау бағдарламалары туралы ақпараттандыру;2) бизнесті ашу жəне жүргізу бойынша консультациялық жəне түсіндіру

қызметтерін ұсыну;3) қаржылық институттармен жұмыс шарттарын түсіндіру;4) Оператордың оқыту бағдарламаларына қатысуға өтінімдер жинау;5) сервистік қолдау көрсету тетігінің шеңберінде қолданыстағы бизнесті

жүргізудің сервистік мамандандырылған қызметтерін көрсету бойынша практикалық қолдау көрсету.

МКҚО құруға жəне оның жұмыс істеуіне жұмсалатын шығыстарды қаржыландыру Оператордың меншікті қаражаты есебінен жүзеге асырыла-тын болады.

МКҚО қызметтерін ұсыну тетігі1. Оператордың МКҚО жол жүретін консультацияларды көрсету үшін

сəуірден бастап қазанды қоса алғанда, жеті ай ішінде ауылдар жəне кенттер бойынша жүріп тұрады.

2. Оператор жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп, ауылдар жəне кент-тер бойынша МКҚО жол жүру кестесін жасайды.

3. Оператор МКҚО үшін консультанттарды ұсынады.4. Оператор МКҚО негізінде жол жүру жəне консультациялар үшін кон-

сультанттарды ұсынуға өзге даму институттарымен ынтымақтастық туралы келісімдер жасасады.

5. Қолданыстағы бизнесті жүргізудің мамандандырылған сервистік қызметтерін көрсету бойынша практикалық қолдау сервистік қолдау көрсету тетігінің негізінде көрсетіледі.

6. Жергілікті атқарушы органдар ауылдарда жəне кенттерде МКҚО консультацияларының күні жəне уақыты туралы хабардар етеді.

7. Жергілікті атқарушы органдар консультациялар ұсыну үшін ауылдарда жəне кенттерде үй-жайларды қосымша қамтамасыз етеді.

Бизнес-инкубаторлар құруБизнес-инкубатор – бұл шағын кəсіпорындарға ресурстар мен көрсетілетін

қызметтер кешенін ұсыну жолымен олардың қалыптасуы мен табысты дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған қолдау құралы болып табылады.

Бизнес-инкубаторларды құру мақсаттары:1) шағын кəсіпорындардың қалыптасуы мен дамуы үшін қолайлы жағдайлар

жасау;2) шағын кəсіпкерлік субъектілерінің инновациялық белсенділігін арттыруға

жəрдемдесу; 3) шағын кəсіпорындар санын көбейту, олардың тіршілік ету қабілетін

арттыру. Бизнес-инкубаторлардың функциялары: 1) шағын кəсіпкерлік субъектілерін конкурстық негізде тарту; 2) бизнес-инкубаторда орналастыру үшін шағын кəсіпкерлік субъектілерін

іріктеу жəне олармен өзара тиімді ынтымақтастық туралы келісімдер жасасу; 3) ісін жаңа бастаған шағын кəсіпорындарды консалтингтік сүйемелдеуді

жүзеге асыру; 4) қаржылық құрылымдармен жəне халықаралық ұйымдармен, оның ішінде

жобаларды тəуекелді қаржыландыру институттарымен өзара іс-қимыл жасау арқылы əлеуетті инвесторларды іздеу;

5) ақпараттық жəне сарапшылық ресурстарға қолжетімділікті қамтамасыз ету;

6) табысты компаниялардағы тағылымдаманы, түрлі тақырыптар бойынша тренингтерді, тəжірибе алмасу мақсатындағы форумдарды қоса алғанда, оқыту семинарларын ұйымдастыру;

7) шағын кəсіпорындар үшін мамандарды іздеуге жəне жалдауға жəрдемдесу; 8) шағын кəсіпорындардың бизнес-инкубаторда дамуы туралы ақпараттық-

талдамалық деректер қорын қалыптастыру. Бизнес-инкубаторлар əлеуметтік-кəсіпкерлік корпорация немесе жергілікті

атқарушы органдар немесе кəсіпорындар ұсынған алаңдар базасында құрылады. Бизнес-инкубаторда үй-жайды/алаңды жалдау мерзімі əрбір кəсіпкерлік субъектісі үшін үш жылдан аспайды.

Бизнес-инкубаторлар үшін өндірістік (индустриялық) инфрақұрылымды жеткізу жөніндегі шараларды қаржыландыру республикалық бюджет есебінен жүзеге асырылады.

бесінші бөліктің бірінші жəне екінші абзацтары мынадай редакцияда жа-зылсын:

«Бизнес-Кеңесші-І» жобасы Оператордың мынаны: кəсіпкерлік бастамасы бар халықты жəне кəсіпкерлерді кəсіпкерлік

негіздеріне қысқа мерзімді оқытуды қамтитын стандартталған көрсетілетін қызметтер пакетін ұсынуын көздейді»;

жетінші бөлік мынадай редакцияда жазылсын: «Құжаттардың стандартты пакеттері «Бизнес-кеңесші-І» жобасының

шеңберінде оқыту барысында, сол сияқты жеке сұрау салу негізінде қағаз жəне/немесе электрондық тасығыштарда ұсынылатын болады.»;

«Ісін жаңа бастаған кəсіпкерлерді қолдау (старт-ап жобалары) шарттары» мынадай редакцияда жазылсын:

«Бизнес-Кеңесші-І» жобасын іске асыру шарттарыЖоба кəсіпкерлік бастамасы бар халықты жəне кəсіпкерлерді кəсіпкерлік

негіздеріне оқытуға бағытталған. «Бизнес-Кеңесші»/«Бизнес-Кеңесші-І» жобалары бойынша оқытудан өткені

туралы сертификаттың болуы Бағдарламаның бірінші бағытының шеңберінде гранттық қаржыландыруға арналған конкурсқа қатысу жəне/немесе Банктер/Даму банкі кредиттері бойынша кепілдіктер алуға үміткер болу құқығын береді.

«Бизнес-Кеңесші-І» жəне «Бизнес-Кеңесші-ІІ» жобасын қаржыландыру республикалық бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады.»;

«Ісін жаңа бастаған кəсіпкерлерді қолдау (старт-ап жобалары) тетігі» мы-надай редакцияда жазылсын:

«Бизнес-Кеңесші-І» жобасын іске асыру тетігі1. Оператор жергілікті атқарушы органдарды, кəсіпкерлік бастамасы бар

халықты жəне кəсіпкерлерді ұсынылатын қызметтердің тізбесі туралы ха-бардар етеді.

2. Оператор жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп, оқу курстарының кестесін, қатысушылардың құрамын қалыптастырады жəне өтінім берушіге қызметтер көрсетілуін қамтамасыз етеді.

3. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны Үйлестіруші техникалық талаптар бойынша оқу өткізуге жарамды қажетті үй-жайларды тұрақты негізде беретін болады.

3-1. Оқыту Оператордың КҚКО базасында да жүргізілетін болады;3-2. Оқытуды өткізу үшін аудан орталықтарына шығу МКҚО арқылы жүзеге

асырылуы мүмкін. 4. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны Үйлестіруші Операторға жергілікті

телеарналарда кəсіпкерлік бастамасы бар халықты жəне кəсіпкерлерді мемлекеттік жəне орыс тілдерінде «Бизнес-кеңесші-І» жобасы бойынша тегін курстар туралы хабардар ететін «Бизнес-кеңесші-І» жобасы бойынша бейнероликті жəне жергілікті телеарналарда жүгіртпе жолдағы хабарландыру түріндегі ақпаратты ақысыз негізде орналастыруға көмек көрсетеді.»;

«Ісін жаңа бастаған кəсіпкерлерді қолдау (старт-ап жобалары) тетігінен» кейін мынадай мазмұндағы бөліммен толықтырылсын:

«Бизнес-кеңесші-ІІ» жобасы Оператордың мыналарды:1) бизнесті жүргізу мен дамытудың функционалдық бағыттары бойынша

(тізбеге сəйкес кəсіпкердің таңдауы бойынша) кəсіпкерлерді қысқа мерзімді оқытуды (біліктілігін арттыру);

2) кəсіпкерге қажетті оқу материалдарын (оқытудың таңдалған бағыты бой-ынша) жəне стандартты құжаттар пакетін ұсынуды;

3) ақпараттық-талдамалық қолдау мен Оператордың бизнес-порталына кəсіпкерлердің еркін қолжетімділігін ұйымдастыруды;

4) экономиканың басым салаларындағы маркетингтік зерттеулер нəтижелерін ұсынуды қамтитын стандартталған көрсетілетін қызметтер пакетін ұсынуымен кəсіпкерлерді оқытуды көздейді.

Кəсіпкерлердің біліктілігін арттыру мақсатында оларды оқыту бағыттарының тізбесін Оператор жыл сайын кəсіпкерлердің пікірлерін сұрау негізінде айқындайды.

Қысқа мерзімді оқыту процесінде кəсіпкерлерге таңдалған оқыту бағытына байланысты оқу материалдары, кредит алуға арналған құжаттар үлгілерін, сала бойынша маркетингтік зерттеулердің есептерін қамтитын стандартты құжаттар пакеті ұсынылады.

Оқу материалдары мен стандартты құжаттар пакеттері кəсіпкерлерге «Бизнес-кеңесші-ІІ» жобасының шеңберінде оқыту барысында қағаз жəне электрондық тасығыштарда ұсынылатын болады.

«Бизнес-Кеңесші-II» жобасын іске асыру шарттарыКəсіпкерлерге қолдау тегін көрсетілетін болады. «Бизнес-кеңесші-ІІ» жобасын іске асыру тетігі1. Оператор жергілікті атқарушы органдарды, кəсіпкерлерді ұсынылатын

қызметтердің тізбесі туралы хабардар етеді.2. Оператор жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп, оқу курстарының

кестесін, қатысушылардың құрамын қалыптастырады жəне Өтінім берушіге қызметтер көрсетуді қамтамасыз етеді.

3. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші техникалық талаптар бойынша оқу өткізуге жарамды қажетті үй-жайларды тұрақты негізде беретін болады.

4. Оқыту Оператордың КҚКО базасында да өткізілетін болады.5. Оқытуды өткізу үшін аудан орталықтарына шығу МКҚО арқылы жүзеге

асырылатын болады. Кəсіпкерлерді жекешелендіруге қатысуға дайындау жекешелендіруге

қатысуға ниет білдірген кəсіпкерлерге мынадай мамандандырылған қызметтер түрлерін жеке негізде көрсетуді көздейді:

1) жекешелендірілуі болжанатын экономика салаларын жəне жеке кəсіпорындарды зерделеу түрінде талдамалық қолдау;

2) жекешелендірілетін объектілерді дамытудың бизнес іс-қимылдар жо-спарлары мен іс-шаралар жоспарларын дайындау жəне іске асыру мəселелері бойынша консультациялар;

3) басқару тəжірибесін тапсыру үшін жекешелендірілетін қызмет салала-рында бірлескен жоспарлар мен əріптестік бағдарламаларын əзірлеу мен іске асыруға жəрдемдесу;

4) КҚКО арқылы жекешелендіруге қатысатын кəсіпкерлердің қажеттіліктеріне сəйкес оқыту бағдарламаларын жүргізу;

Кəсіпкерге аталған қызметтерден басқа жекешелендіруге қатысуға қажетті үлгі құжаттар пакеті беріледі;

Кəсіпкерлерді жекешелендіруге қатысуға дайындау шарттарыМемлекеттік мүлік объектілерін жекешелендіруге қатысуға ниет білдірген

жеке кəсіпкерлер субъектілеріне арнайы қызметтер көрсетіледі.Жекелендіруге қатысуға дайындау бойынша арнайы қызметтер кəсіпкердің

өз есебінен жүргізіледі.Кəсіпкерлерді жекешелендіруге қатысуға дайындау тетігі1. Оператор қызмет құны көрсетілген кəсіпкерлерді дайындау бойынша

қызмет көрсету қағидаларын əзірлейді;2. Оператор жергілікті атқарушы органдарды жəне кəсіпкерлерді

жекешелендіруге қатысуға дайындау бойынша ұсынылатын қызметтер тура-лы хабардар етеді;

3. Кəсіпкерлер жекешелендіруге қатысуға дайындау бойынша қызметтер алуға арналған өтінім беру жəне қызметтер туралы ақпарат алу үшін КҚКО жүгінеді;

4. Оператор кəсіпкермен қызметтер көрсетуге арналған шарт жасасады.5. Оператор кəсіпкерге жасалған келісімнің шарттарына сəйкес қызмет

көрсетеді.»;«Жұмыс істейтін бизнесті жүргізуді сервистік қолдауда»:бірінші бөлік мынадай редакцияда жазылсын:«Жұмыс істейтін бизнесті жүргізуді сервистік қолдау оның тиімділігін арт-

тыру мақсатында кəсіпорынды басқару жүйесін жетілдіруге бағытталған жəне бизнес-процестерді қолдау бойынша мамандандырылған мынадай арнайы қызметтерді КҚКО-да, КҚО-да жəне МКҚО-да ұсынуды қамтиды:»;

«Жұмыс істейтін бизнесті жүргізуге сервистік қолдау көрсету тетігінде»:1-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын: «1. Оператор Жұмыс органы бекітетін, сервистік қолдау көрсету жөніндегі

бірыңғай есептілік нысандары мен əдістемелік нұсқаулықтарын əзірлейді, олар-ды Бағдарлама үйлестірушісі мен сервистік компаниялар басшылыққа алады.»;

7-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «7. Жергілікті деңгейдегі Бағдарламаны үйлестіруші сервистік қызметтерді

25 ақпан 2014 жылwww.egemen.kz12

(Жалғасы 13-бетте).

(Жалғасы. Басы 11-бетте).

«жалғыз терезе» қағидаты бойынша КҚКО, шағын қалалар мен аудан орталықтарындағы КҚО-ның базасында, сондай-ақ МКҚО-ның құрамында ұсынуды қамтамасыз етеді.»;

10-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «10. Жергілікті деңгейдегі бағдарламаны үйлестіруші ай сайын есептік айдан

кейінгі айдың 10-на (онына) дейінгі мерзімде Операторға бекітілген есептілік нысанына сəйкес есеп береді.»;

«Бизнес-Насихат» құрамдауышында: 7-тармақтың 4) тармақшасы алынып тасталсын;«Бизнес-Насихат» құрамдауышын іске асыру тетігінен» кейін мынадай

мазмұндағы мəтінмен толықтырылсын: «Жастар кəсіпкерлігін дамыту жастардың инновациялық жəне кəсіпкерлік

əлеуетін ашуға жəрдемдесуге, жас адамдарды кəсіпкерлік қызметке белсенді тартуға, жас кəсіпкерлердің құзыреттілік деңгейін арттыруға бағытталған.»;

Жастар кəсіпкерлігін дамыту мынадай бағыттар бойынша іске асырылады:1) ақпараттық қолдау;2) білім беру-консультациялық қолдау.Жастар кəсіпкерлігін ақпараттық қолдау жастар жобаларының көрмелерін

ұйымдастыру жəне өткізу; ісін жаңа бастаған жас кəсіпкерлерге ашық дəрістер, мастер-кластар өткізу; «Даму» қорының жұмыс істеп тұрған бизнес-порта-лы негізінде жастар кəсіпкерлігіне арналған «Жас іскер» бөлімін іске қосу; сондай-ақ ісін жаңа бастаған жас кəсіпкерлерге жетекшілік етуге дайын бизнес-тəлімгерлерді тартуға арналған веб-алаң құру арқылы жүзеге асырылады.

Білім беру-консультациялық қолдау кəсіпкерлік бастамасы бар жастар-ды жəне жас кəсіпкерлерді «Жас кəсіпкер мектебі» жобасының (бұдан əрі – «ЖКМ») немесе «Бизнес-Кеңесші-І» жобасының шеңберінде оқытудан, КҚКО-да жəне КҚО-да «жалғыз терезе» қағидаты бойынша кəсіпкерлікті мемлекеттік қаржылық емес жəне қаржылық қолдаудың барлық құралдары бойынша толық консультация беруден тұрады.

Жастар кəсіпкерлігін дамыту шарттарыЖастар кəсіпкерлігін дамыту Қазақстан Республикасының 18-ден 29

жас аралығындағы азаматтарына мемлекеттік қолдау шараларын көрсетуді көздейді.

«ЖКМ» оқытудан өткені туралы сертификаттың болуы гранттық қаржыландыру конкурсына қатысуға жəне/немесе Бағдарламаның бірінші бағыты шеңберінде Банктер/Даму Банкі кредиттері бойынша кепілдік алуға құқық береді.

Жастар кəсіпкерлігін дамыту тетігі1. Оператор жергілікті атқарушы органдарды, кəсіпкерлік бастамасы бар

жастарды жəне жас кəсіпкерлерді ұсынылатын қызметтердің тізбесі туралы хабардар етеді.

2. Ақпараттық қолдау «Бизнес-насихат» құрамдауышы тетігінің негізінде ұсынылады.

3. Жастар кəсіпкерлігін мемлекеттік қаржылық жəне қаржылық емес қолдаудың құралдары бойынша консультациялар КҚКО-ға жəне КҚО-ға ұсынылады.

4. «Жұмыс істейтін бизнесті жүргізуді сервистік қолдау» шеңберінде биз-нес-процестер бойынша консультациялар Оператордың КҚКО-да жəне КҚО-да беріледі.

5. Кəсіпкерлік негіздеріне оқыту «Бизнес-Кеңесші-І» жобасын іске асыру тетігімен айқындалады.

6. «Жас кəсіпкер мектебінде» оқыту мынадай тетікпен айқындалады: 1) Оператор жергілікті атқарушы органдарымен бірлесіп, жастарды, жас

кəсіпкерлерді «ЖКМ» жобасы бойынша қабылдаудың басталуы туралы тікелей жəне/немесе өңірлік бұқаралық ақпарат құралдары арқылы хабардар етеді.

2) Өтініш беруші «ЖКМ» бойынша оқуға арналған өтінімді КҚО-ға береді. 3) Оператор оқу курстарының кестесін, қатысушылардың құрамын

қалыптастырады жəне Өтінім берушіге қызметтер көрсетуді қамтамасыз етеді.4) Оқыту Оператордың Кəсіпкерлерге қызмет көрсету орталықтарының

базасында өткізілетін болады.5) Оператор əлеуетті тəлімгерлерді жəне инвесторларды тарту үшін «ЖКМ»

Жобасын тыңдаушылардың перспективалық бизнес-жоспарларының қысқаша сипаттамасын интернет-ресурстарда орналастырады.

«ЖКМ» тыңдаушыларын перспективалық бизнес-жоспарларын қаржыландыру Бағдарламаның қаржылық құралдары тетіктерінің, іздеу жəне инвесторларды іріктеу негізінде жүзеге асырылады.

Егде жастағы адамдар арасында кəсіпкерлікті жəне əйелдер кəсіпкерлігін дамыту Бағдарламаның кəсіпкерлікті қолдаудың қолданыстағы құралдарының тетіктері негізінде жүзеге асырылады.

көрсетілген Бағдарламаға 1-қосымшада: «Агроөнеркəсіп кешені» деген кіші бөлімде:реттік саны 02-жол алынып тасталсын; «Өнеркəсіптің басқа да салалары» деген кіші бөлімде:реттік саны 36-жол алынып тасталсын;реттік саны 37-жол алынып тасталсын; «Көлік жəне жинақтау» деген кіші бөлімде:реттік саны 53-жол мынадай редакцияда жазылсын: «53. «Табиғи монополиялар саласына жататын қызметті қоспағанда, пошта

жəне курьер қызметі»; «Туризм» деген кіші бөлімде:реттік саны 55-жол мынадай редакцияда жазылсын: «55.10 «Қонақ үйлердің кызмет көрсетуі»55.20 «Демалыс күндеріне жəне қысқа мерзімді тұрудың өзге де кезеңдеріне

тұрғын үй беру»55.30 «Туристік лагерьлер, демалыс жəне ойын-сауық саябақтары»;көрсетілген Бағдарламаға 2-қосымшада: «Бағдарламаның өлшемдерінде: 1-тармақтың 3) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «3) Даму Банкін қоспағанда, Банктердің/Лизингтік компаниялардың

кредиттері бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау жəне ішінара кепілдендіру:Мемлекеттік даму институттары берген, сондай-ақ бюджеттік қаражат

есебінен сыйақы ставкасы арзандатылған;нысаналы мақсаттар акцизделетін тауарлар шығаруды көздейтін кредиттер/

лизингтік мəмілелер бойынша жүзеге асырылмайды.2-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «2. Мыналар:1) акцизделетін тауарларды/өнімді шығаруды жүзеге асыратын;2) Даму Банкінің кредиттерін қоспағанда, Мемлекеттік даму институттары

тікелей кредиторы болып табылатын;3) жобаларын Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы

29 желтоқсандағы № 1771 қаулысына сəйкес Мониторингке жататын ірі салық төлеушілердің тізбесіне енгізілген металлургия өнеркəсібінде іске асыратын;

4) өз қызметін тау-кен өндіру өнеркəсібінде жүзеге асыратын;5) құрылтайшылары ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдингтер,

ұлттық компаниялар жəне акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу жəне одан көп пайызы мемлекетке, ұлттық басқарушы холдингке, ұлттық холдингке, ұлттық компанияға (əлеуметтік-кəсіпкерлік корпорацияны қоспағанда) тікелей немесе жанама тиесілі ұйымдар болып табылатын кəсіпкерлер, сондай-ақ меншік нысаны жеке меншік мекеме ретінде ресімделген заңды тұлғалар;

6) кредиттері қонақ үйлер жəне қонақ үй кешендерін сатып алуға бағытталған кəсіпкерлер Бағдарламаға қатысушы бола алмайды.»;

2. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасын іске асыру жөніндегі кейбір шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 10 маусымдағы № 556 қаулысына:

көрсетілген қаулымен бекітілген «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасының «Жаңа бизнес-бастамаларды қолдау» бірінші бағыты шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне екінші деңгейдегі банктердің кредиттері жəне өзге де мемлекеттік қолдау шаралары бойынша сыйақы ставкаларын субсидиялау ережесінде:

«Жалпы ережелер» деген 1-бөлімде:5-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «5. Уəкілетті орган Қаржы агентінің қызметтерін 004 «Бизнестің жол

картасы-2020» бағдарламасы шеңберінде көрсетілетін оператор мен қаржы агентінің қызметінің төлемі» республикалық бюджеттік бағдарламасы қаражаты есебінен төлейді.»;

7-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «7. Субсидиялау нысанындағы қолдау шараларын қаржыландыру

013 «Облыстық бюджеттерге, Астана жəне Алматы қалаларының бюджеттеріне өңірлерге «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасының шеңберінде жеке кəсіпкерлікті қолдауға берілетін нысаналы трансферттер» республикалық бюджеттік бағдарламасының қаражаты есебінен жүзеге асырылады.»;

«Терминдер мен анықтамалар» деген 2-бөлімде:мына:«Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігі» мемлекеттік мекемесі;»деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі» мемлекеттік мекемесі;»;мынадай мазмұндағы жолмен толықтырылсын:«Жұмыс органы «Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігінің Кəсіпкерлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі.»;«Субсидияларды беру шарттары» деген 3-бөлімде: 8-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «8. Мыналар:1) акцизделетін тауарларды/өнімдерді шығаруды жүзеге асыратын;2) Даму Банкінің кредиттерін қоспағанда, тікелей кредиторы мемлекеттік

даму институттары болып табылатын;3) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы

№ 1771 қаулысына сəйкес Мониторингке жататын ірі салық төлеушілердің тізбесіне енгізілген металлургия өнеркəсібіндегі жобаларды іске асыратын кəсіпкерлердің;

4) бюджеттік қаражаттары есебінен сыйақы ставкалары арзандатылған;5) өз қызметін тау кен өнеркəсібінде жүзеге асыратын кəсіпкерлердің

кредиттері субсидиялауға жатпайды.13 жəне14-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «13. Жаңа кредиттерге Банктердің, Даму Банкінің жаңа инвестициялық жо-

баларды, сондай-ақ экономиканың басым секторларында өндірісті жаңғыртуға жəне кеңейтуге бағытталған жобаларды іске асыру үшін жоба ӨҮК-ге шығарылғанға дейін жыл бойы берілген кредиттер де жатады.»;

Субсидиялауға қарыздарын/қаржылық лизинг шарттарын қайта қаржыландыруға бағытталған, Банктер/Даму Банкі/Лизингтік компания-лар бір жыл бойы жоба ӨҮК-ге шығарылғанға дейін бұрын берген жəне Бағдарламаның бірінші бағытының өлшемдеріне сəйкес келетін кредиттер/лизингтік мəмілелер де жатады.

«14. Сыйақы ставкасын субсидиялау жүзеге асырылатын кредиттің/Қаржы лизингі шартының сомасы бір кəсіпкер үшін 4,5 млрд. теңгеден аспауы тиіс

жəне онымен үлестес тұлғалардың/компаниялардың кредиті/Қаржы лизингі шарты бойынша берешегі есепке алынбай есептеледі.

750 млн. теңгеден 4,5 млрд. теңгеге дейінгі кредиттер/Қаржы лизингі шарт-тары бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау қолданыстағыларға қарағанда кемінде 10 % жаңа (тұрақты) жұмыс орындарын құру шартымен жүзеге асы-рылады.

Бұл ретте, жаңадан құрылатын жұмыс орындарының 50 %-ын жұмыспен қамту орталықтарында тіркелген жастар үшін құру ұсынылады.

Кредиттер сомасы 1,5 млрд. теңгеден асатын жобалар бойынша индустри-яландыру картасына енгізілген жобалар сыйақы ставкасын субсидиялауға жатады.

Сыйақы ставкасын субсидиялау жүзеге асырылатын валюталық кредиттер бойынша сомалар бір Кəсіпкер үшін 4,5 млрд. теңгеге баламалы мөлшерден аспауы тиіс.»;

16-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «16. «Кредиттер бойынша субсидиялау мерзімі 10 (он) жылға дейін ұзарту

мүмкіндігімен 3 (үш) жылға дейін құрайды. Егер жоба бойынша бірнеше Субсидиялау шарты жасалатын жағдайда, субсидиялаудың жалпы мерзімі Қаржы агенті бірінші Субсидиялау шартына қол қойған сəттен бастап белгіленеді.

Кəсіпкердің ағымдағы міндеттемелерін қайта қаржыландыру кезіндегі субсидиялау мерзімі Қаржы агенті қайта қаржыландыру жүзеге асырылған Кредит беруші банкте бірінші Субсидиялау шартына қол қойған сəттен ба-стап белгіленеді.

3 (үш) жыл өткен соң Субсидиялау шартының қолданылу мерзімін ұзарту ӨҮК мақұлдаған сəтте республикалық бюджеттен субсидиялауға арналған қаражат болған кезде ғана Банк/Даму Банкі қолдаухатының негізінде ӨҮК шешімімен мақұлданады. Хатқа Кəсіпкерді субсидиялау мерзімін ұзарту ту-ралы Банктің/Даму Банкінің шешімі қоса беріледі.»;

«Субсидиялар беру үшін Бағдарламаға қатысушылардың өзара іс-қимыл тəртібі» деген 4-бөлімде:

24-тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«24. Оң шешімі бар кəсіпкер Жергілікті деңгейдегі бағдарлама үйлестіру ші-

сіне (Ынтымақтастық туралы келісімде көзделген нысан бойынша) кəсіпкердің өтініш-сауалнамасымен жүгінеді оған мынадай құжаттарды қоса береді:

1) кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəлік/заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтама (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірме);

2) егер қызмет түрі лицензияланатын болса, лицензиясы (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірме);

3) жарғы, кұрылтай шарты (бір құрылтайшы болған жағдайда құрылтай шарты талап етілмейді). Акционерлік қоғам акциялар шығарылымының проспектісін жəне бағалы қағаздар ұстаушылар тізілімінен үзіндіні (тіркеушінің мөрімен/қолымен расталған) қосымша ұсынады;

4) салық органынан өтініш берілетін күнге дейін күнтізбелік 30 күннен кешіктірмей берілген бюджетке төленетін міндетті төлемдер бойынша берешегінің жоқ екені туралы анықтама;

5) банктің/Даму Банкінің Бағдарламаға қатысуға мүмкіндік беретін шарттар-да кəсіпкерге кредит беру немесе кредит бойынша сыйақы ставкасын төмендету мүмкіндігі туралы оң шешімі бар хаты.»;

мынадай мазмұндағы 25-1-тармақпен толықтырылсын:«25-1. ӨҮК жобаларды тиісті жылы субсидиялау үшін бюджеттік қаражат

болған жағдайда ғана қарайды.»;27-тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«27. Жергілікті деңгейде бағдарламаны Үйлестіруші ӨҮК мүшелері

хаттамаға/хаттамадан үзіндіге қол қойғаннан кейін 1 (бір) жұмыс күні ішінде Банкке/Даму Банкіне жəне Қаржы агентіне ӨҮК хаттамасының/хаттамадан үзіндінің көшірмесін жібереді.

ӨҮК шешімінің қолданылу мерзімі – ӨҮК шешімінің күнінен бастап 6 (алты) ай.»;

«Субсидиялау тетігі» деген 5-бөлімде: 30-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«2) Қаржы агенті:үлгі жобалар бойынша Банктен/Даму Банкінен Субсидиялау шартын алған

сəттен бастап 3 (үш) жұмыс күні ішінде;ерекше шарттары бар жобалар бойынша Банктен/Даму Банкінен

Субсидиялау шартын алған сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде жасайды.Егер Банк/Даму Банкі осы Ереженің 30-тармағының 1) тармақшасында

белгіленген мерзімде Субсидиялау шартын уақтылы жасамаған жағдайда, онда Банк/Даму Банкі Қаржы агенті мен Жергілікті деңгейде Бағдарламаны Үйлестірушіні кідірту себептерін түсіндіре отырып, ресми хат арқылы ха-бардар етеді.

Егер банктік қарыздың Келісім жəне/немесе Субсидиялау шарты келісімінің шарттары ӨҮК жəне /немесе Бағдарлама шарттарына сəйкес келмеген жағдайда Қаржы агенті Субсидиялау келісіміне қол қоймайды. Бұл ретте, Қаржы агенті Бағдарлама Үйлестірушісін, Банк/Даму банкін жəне кəсіпкерді хабардар етеді.

Бағдарламаны жергілікті деңгейде үйлестіруші, Банк/Даму Банкі ескертулерді жойған жағдайда, Қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қояды.

Бағдарламаны жергілікті деңгейде үйлестіруші, Банк/Даму Банкі Қаржы агентінің ескертулермен келіспеген жағдайда, Бағдарламаны үйлестіруші жо-баны Жұмыс органына келісуге жібереді.

Қарау нəтижелері бойынша жұмыс органы кəсіпкерді субсидиялау мүмкіндігі туралы шешімге келісім береді не субсидиялау туралы шешімнен бас тартады. Келісу нəтижелерін Қаржы агентіне тиісті хатпен жібереді (бұл ретте көшірмеде Бағдарламаны жергілікті деңгейде үйлестірушіні, Банкті/Даму Банкі мен кəсіпкер көрсетеді).

Субсидиялау шарты оған Қаржы агенті қол қойған күннен бастап күшіне енеді. Бұл ретте субсидиялау мерзімінің басталуы Субсидиялау шартында қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қойған күнге дейін 30 күнтізбелік күнге дейін белгіленуі мүмкін.»;

31 жəне 32-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «31. Сыйақы ставкасының Субсидияланатын бөлігін төлеу күнін Кəсіпкер,

Банк/Даму Банкі дербес айқындайды. Егер кредит бойынша сыйақыны есеп-теу Субсидиялау шартына Кəсіпкер, Банк/Даму Банкі қол қойған күннен кейінгі күні басталған жағдайда, Субсидиялау кезеңіне Субсидиялау шартына Кəсіпкер, Банк/Даму Банкі қол қойған күн қосылмайды.

32. Қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қойғаннан кейін субсидияларды төлейді. Субсидиялар тиісті Жергілікті деңгейдегі бағдарлама үйлестірушісінен қаражат болған кезде төленеді.»;

34 жəне 35-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «34. Жергілікті деңгейдегі бағдарлама үйлестірушісі Сыйақы ставкаларын

субсидиялау үшін көзделген қаражат түскен сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде Қаржы агентіне тиісті қаржы жылында Бағдарламаның бірінші бағытын іске асыруға бөлінген соманың 50 %-ы мөлшеріндегі қаражатты Қаржы агенті көрсеткен шотқа аударуды жүзеге асырады. Бұдан кейінгі төлемдер қаржы агентінің өтінімдеріне сəйкес жүзеге асырылатын болады.

35. Субсидиялау үшін көзделген қаражатты қаржы агенті Субсидиялау шартына төлемдер кестесін ескере отырып, ай сайын аванстық төлемдермен Банктегі/Даму Банкіндегі ағымдағы шотқа аударуды жүзеге асырады. Бұл ретте қаражатты аударғаннан кейін қаржы агенті Банкке/Даму Банкіне хабарлама жібереді. Хабарламада Банктің атауы, өңір, Кəсіпкердің атауы, субсидиялар сомасы жəне төлем жүргізілген кезең көрсетіледі.

Банк/Даму Банкі қаржы агентінің хабарламасы негізінде кəсіпкерлердің жобалары бойынша субсидиялау сомаларын қаржы агентінің ағымдағы шо-тынан есептен шығаруды жүзеге асырады. Банктің/Даму Банкінің шоттағы қаражаттан жалпы ағымдағы қалдықтарды есептен шығаруға құқығы жоқ.»;

39-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «39. Кəсіпкер берешекті өтегенге дейін Банк/Даму Банкі сыйақы

ставкасының субсидияланатын бөлігін өтеу үшін Қаржы агентінің ағымдағы шотынан ақшаны есептен шығаруды жүргізбейді жəне:

1) кəсіпкер Банк/Даму Банкі алдында кредит бойынша төлемді, оның ішінде сыйақы ставкасының субсидияланбайтын бөлігін өтеу бойынша төлемді уақтылы өтемеген;

2) кəсіпкер Банк/Даму Банкі алдында төлемдерді төлеу жөніндегі міндеттемелерді 3 (үш) ай қатарынан орындамаған жағдайларда бұл туралы Қаржы агентін 2 (екі) жұмыс күні ішінде хабардар етеді.»;

42-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «42. Банк/Даму Банкі қолданыстағы Банктік қарыз шартының талаптарын

өзгерткен жағдайда, Банк/Даму Банкі тиісті хатпен Бағдарламаны үйлестірушіні хабардар етеді, ол 7 (жеті) жұмыс күні ішінде қолданыстағы қаржыландыру шарттарына жасалған өзгерістер бойынша шешім қабылдайды жəне жасалған қаржыландыру шарттарының өзгерістерін хатпен келіседі немесе келісуден бас тартады (бұл ретте хаттың көшірмесінде Қаржы агентін көрсетеді).

Бұл ретте, жасалған қаржыландыру шарттарының өзгерістері (келісуден бас тарту) келісу хатында айқын көрсетілуі тиіс.»;

«Субсидиялауды тоқтата тұру, тоқтату жəне қалпына келтіру тəртібі» де-ген 6-бөлімде:

47-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «47. ӨҮК өткізілетін отырыс шеңберінде мынадай іс-қимылдарды жүзеге

асырады:1) қаржы агенті ұсынған ақпаратпен күн тəртібіне енгізілген мəселені

қарайды;2) субсидиялауды тоқтату немесе қалпына келтіру туралы шешім

қабылдайды.Бұл ретте, шешімде субсидиялауды тоқтатудың/қалпына келтірудің

негіздемесі көрсетіледі.»;мынадай мазмұндағы 47-1-тармақпен толықтырылсын: «47-1. Кəсіпкер субсидиялауды тоқтата тұруға негіз болған себептерді ӨҮК

отырысына дейін жойған жағдайда ӨҮК субсидиялауды қалпына келтіру ту-ралы оң шешім қабылдайды.»;

49-1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«49-1. Кəсіпкерді субсидиялауды тоқтату туралы шешім қабылданған кезде

Қаржы агенті тиісті хатпен кəсіпкерге, Банкке/Даму Банкіне Субсидиялау шар-тын біржақты бұзу туралы хабарламаны жібереді, онда Субсидиялау шартын бұзу күні мен бұзу себебін көрсетеді.

Кəсіпкерлерді субсидиялауды тоқтату туралы ӨҮК шешімі бар кредиттерді субсидиялауды қалпына келтіруге тыйым салынады.»;

49-2, 49-3, 49-4-тармақтар алынып тасталсын;53-1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«53-1. Кəсіпкердің кредиті бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау

тоқтатылған, кəсіпкердің кредиті бойынша негізгі борышын мерзімінен бұрын ішінара/толық өтеген жағдайда Банк/Даму Банкі өзара есеп айырысуларды са-лыстыру актісін қаржы агентіне 7 (жеті) жұмыс күні ішінде ұсынады.

Бұл ретте, Банк/Даму Банкі салыстыру актісінде субсидияларды нақты есеп-тен шығару сомалары мен күндерін көрсетеді, ал қаржы агенті субсидияларды аудару сомалары мен күндерін көрсетеді.»;

2) көрсетілген қаулымен бекітілген «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасының «Кəсіпкерлік секторды сауықтыру» екінші бағыты шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне екінші деңгейдегі банктердің

кредиттері бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау ережесінде:«Жалпы ережелер» деген 1-бөлімде:8 жəне 9-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «8. Субсидиялау нысанындағы қолдау шараларын қаржыландыру 003

«Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы шеңберінде кəсіпкерлік əлеуетті сауықтыру жəне күшейту» республикалық бюджеттік бағдарламасы есебінен жүзеге асырылады.

9. Қаржы агентінің қызметтеріне Уəкілетті орган республикалық бюджет қаражаты есебінен төлейді.»;

«Терминдер мен анықтамалар» деген 2-бөлімде: мына:«Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігі» мемлекеттік мекемесі;

»деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі» мемлекеттік мекемесі;»;мына:«Жұмыс органы «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігінің Кəсіпкерлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі;»;деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «Жұмыс органы «Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігінің Кəсіпкерлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі;»;«Субсидиялау тетігі» деген 5-бөлімде: 57-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «57. Субсидиялау үшін көзделген қаражатты аударуды Қаржы агенті

Банктегі/Даму Банкіндегі ағымдағы шотқа Субсидиялау шартына төлемдер кестесін ескере отырып, ай сайын аванстық төлемдермен жүзеге асы-рады. Бұл ретте қаражатты аударғаннан кейін Қаржы агенті Лизингтік компанияға/Банкке/Даму Банкіне хабарлама жібереді. Хабарламада Лизингтік компанияның/Банктің атауы, өңір, кəсіпкердің атауы, субсидиялар сомасы жəне төлем жүзеге асырылатын кезең көрсетіледі.

Төлем агенті-Банк/Банк/Даму Банкі Қаржы агентінің хабарламасы негізінде кəсіпкерлердің жобалары бойынша субсидиялау сомаларын Лизингтік компанияның шотынан/Қаржы агентінің ағымдағы шотынан есептен шығаруды жүзеге асырады. Төлем агенті-Банктің/Банктің/Даму Банкінің шоттардағы қаражаттан жалпы ағымдағы қалдықтарды есептен шығаруға құқығы жоқ.»;

59-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «59. Кəсіпкер берешегін өтегенге дейін Банк/Даму Банкі сыйақы

ставкасының субсидияланатын бөлігін өтеу үшін Қаржы агентінің ағымдағы шотынан қаражатты есептен шығаруды жүргізбейді жəне:

1) кəсіпкер Банк/Даму Банкі алдында кредит бойынша төлемді, оның ішінде сыйақы ставкасының субсидияланбайтын бөлігін өтеу бойынша төлемді уақтылы өтемеген;

2) кəсіпкер Банк/Даму Банкі алдында төлемдерді төлеу жөніндегі міндеттемелерді 3 (үш) ай қатарынан орындамаған жағдайларда бұл туралы Қаржы агентін 2 (екі) жұмыс күн ішінде хабардар етеді.»;

«Субсидиялауды тоқтата тұру, тоқтату жəне қалпына келтіру тəртібі» де-ген 6-бөлімде:

65-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «65. Қаржы агентінің:Борышкер Банктік қарыз шартына төлемдер кестесіне сəйкес Банк, Даму

Банкі алдындағы төлемдерді төлеу бойынша міндеттемелерді 3 (үш) ай қатарынан орындамаған;

Бағдарламаға қатысушының шоттарына тыйым салу жəне/немесе сот талқылаулары жүргізілген;

КҚК/Кредитор Банк ұсынған деректер бойынша немесе мониторинг бары-сында Қаржы агенті белгілеген деректер бойынша, Жұмыс тобы сауықтыру жоспарын қайта қараудан бас тартқан жағдайда мынадай негізгі жоспарланған 3 (үш) көрсеткіш:

1) шығарылатын өнімнің құнға шаққандағы көлемі;2) жұмыс орындары санын ұлғайту;3) бюджетке аударымдар бойынша сауықтыру жоспарын орындамаған;жобаның жəне/немесе Борышкердің Бағдарлама шарттарына жəне/неме-

се Жұмыс тобының шешіміне сəйкес келмеген жағдайлар белгіленген кезде Борышкерді субсидиялауды тоқтата тұруға құқығы бар.»;

67-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «67. Жұмыс органы Қаржы агентінен ақпаратты алғаннан кейін субсидия-

лауды тоқтата тұру негіздемелері туралы мəліметтері бар хатты қарайды жəне субсидиялауды тоқтата тұру немесе қалпына келтіру туралы шешім қабылдайтын Жұмыс тобының қарауына қолдаухат жолдайды.»;

70-1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«70-1. Борышкердің кредиті бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау

тоқтатылған, Борышкердің кредиті бойынша негізгі берешек мерзімінен бұрын ішінара/толық өтелген жағдайда Банк/Даму Банкі өзара есеп айырысуларды салыстыру актісін Қаржы агентіне 7 (жеті) жұмыс күні ішінде ұсынады.

Бұл ретте, Банк/Даму Банкі салыстыру актісінде субсидияларды нақты есеп-тен шығару сомалары мен күндерін көрсетеді, ал Қаржы агенті субсидияларды аудару сомалары мен күндерін көрсетеді.»;

«Бағдарлама мониторингі» деген 7-бөлімде: 71-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «71. Бағдарламаны іске асыру мониторингін Қаржы агенті жүзеге асырады,

оның функцияларына мыналар жатады:1) Банк/Даму Банкі ұсынатын деректер негізінде Борышкердің төлем

тəртібінің мониторингі;2) жобаның жəне/немесе Борышкердің Бағдарламаның шарттарына жəне/

немесе Жұмыс тобының шешіміне сəйкестігі мониторингі;3) сауықтыру жоспарының орындалу мониторингі.»;көрсетілген қаулымен бекітілген «Бизнестің жол картасы-2020»

бағдарламасының «Жаңа бизнес-бастамаларды қолдау» бірінші бағыты шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне екінші деңгейдегі банктердің кредиттері бойынша кепілдік беру ережесінде:

«Терминдер мен анықтамалар» деген 2-бөлімде: мына:«Уəкілетті орган «Қазақстан РеспубликасыЭкономикалық даму жəне сауда министрлігі» мемлекеттік мекемесі;»деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі» мемлекеттік мекемесі;»;«Кепілдіктер беру шарттары» деген 3-бөлімде: 5-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «5. Мынадай:1) акцизделетін тауарларды шығаруды көздейтін Жобаларды іске асыруға

бағытталған;2) Даму Банкін қоспағанда, Мемлекеттік даму институттары тікелей кре-

диторы болып табылатын;3) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы

№1771 қаулысына сəйкес Мониторингке жататын ірі салық төлеушілердің тізбесіне енгізілген металлургия өнеркəсібінде жобаларды іске асыратын;

4) сыйақы ставкасы бюджеттік қаражат есебінен арзандатылған;5) ұйымдардың үлестерін, акцияларын сатып алуға бағытталған кредиттер

кепілдік беруге жатпайды.»;9-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «9. Кепілдік беру Банктер/Даму Банкі жаңа жобаларды іске асыру үшін

беретін жаңа кредиттер бойынша, сондай-ақ инвестицияларға, өндірісті жаңғыртуға жəне кеңейтуге бағытталған іске асырылып жатқан жобалар бой-ынша ғана беріледі.

Мынадай:1) бұрын алынған кредиттерді қайта қаржыландыруға бағытталған;2) сомасы жобаны (инвестициялық жобалар бойынша) іске асыру үшін

жеткіліксіз (өзіндік қатысуды есепке алғанда) кредиттер бойынша кепілдік беруге жол берілмейді.»;

11-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «11. Ісін жаңа бастаған кəсіпкерлердің 20 млн. теңгеден аспайтын

мөлшердегі кредиттеріне кепілдік беру мынадай шарттарда жүзеге асырылады:1) кепілдік беру жүзеге асырылып жатқан кредиттің (-тердің) сомасы

ісін жаңа бастаған бір кəсіпкер үшін 20 млн. теңгеден аспайды. Бұл ретте, кредиттің (-тердің) сомасы ісін жаңа бастаған бір кəсіпкер үшін онымен үлестес тұлғалардың/компаниялардың кредиті (-тері) бойынша берешегі есепке алын-бай есептеледі.

2) кепілдіктің ең жоғарғы мөлшері кредит сомасының 70 %-ынан аспайды, бұл ретте ісін жаңа бастаған кəсіпкер құны кредит сомасының кемінде 30 %-ы мөлшерінде кредит (кепіл) бойынша қамтамасыз етуді ұсынады. Көрсетілген кредитті қамтамасыз ету құрамында басқа талап-тарды қамтамасыз ету үшін тағы да бір кепіл нысаны болып табылатын мүлікті (мүлікті кейіннен кепілге беру) беруге жол берілмейді. Бұл ретте, Бағдарламаға қатысу үшін қамтамасыз ету мөлшерінің жеткілікті болуын есептегенде, болашақта кепілге қойылатын мүлік, талап ету құқығының кепілі, шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталындағы қатысу үлестерінің кепілі ескерілмейді.

3) кепілдік беру мерзімі 5 (бес) жылдан аспайды.100% айналым қаражатын толықтыруға бағытталған кредитке кепілдік

беруге жол беріледі (жалақы төлеу, салық жəне өзге де міндетті төлемдер, кредиттерге, қарыздарға немесе лизинг шарттарына жəне ісін жаңа бастаған кəсіпкердің негізгі қызметін жүзеге асыруға байланыссыз өзге де мақсаттар бойынша ағымдағы төлемдер бойынша есеп айырысу жүргізуді қоспағанда). Осы кредиттер бойынша кепілдік беру мерзімі 3 (үш) жылдан аспайды.

Кепілдік берудің міндетті шарты Ісін жаңа бастаған кəсіпкерлердің Бағдарламамен немесе «Жұмыспен қамту 2020 жол картасы» бағдарламасымен көзделген оқыту жобалары шеңберінде оқытылуы болып табылады.

Ісін жаңа бастаған кəсіпкерлердің мөлшері 20 млн. теңгеден аса-тын кредиттеріне кепілдік беру Қағидалардың осы бөлімінің 12 жəне 13-тармақтарында баяндалған шарттарда жүзеге асырылады.»;

19-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «19. Қаржы агенті төлеген Банк/Даму Банкі талаптарының көлемі Қаржы

агентінің кепілдігі бойынша қалыптастырылған кредиттік қоржын көлемінің (берешек қалдығының) 8 (сегіз) %-нан жоғары шектен асқан кезде, одан əрі кепілдік беру тоқтатылады. Бұл ретте Банк/Даму Банкі Қаржы агентіне қойылған талап бойынша Банкке/Даму Банкіне Қаржы агенті төлеген қаражат сомасының 0,5%-ы мөлшерінде комиссия төлейді.»

«Кепілдіктер беру үшін Ба ғдарламаға қатысушылардың өзара іс-қимыл жа-сау тəртібі» деген 4-бөлімде:

21-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «21. Банк/Даму Банкінің ішкі құжаттарында белгіленген рəсімге сəйкес

Банк/Даму Банкі кəсіпкердің өтінішін дербес қарайды, ол берген құжаттарды, кəсіпкердің қаржылық жағдайын талдайды, кəсіпкер ұсынған кепілдік мүлкін бағалау туралы қорытындының негізінде кəсіпкерді қамтамасыз етудің кепілдік құнына бағалау жүргізеді жəне қамтамасыз ету жеткіліксіз болған жағдайда

жобаны Қаржы агентінің ішінара кепілдігі бойынша кредит беру мүмкіндігі туралы шешім қабылдау үшін Банктің/Даму Банкінің ішкі кредит саясатын іске асыратын Жұмыс органының қарауына шығарады.».

23-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «23. Қаржы агенті Банктен/Даму Банкінен құжаттарды алғаннан кейін 5

(бес) жұмыс күні ішінде 60 млн. теңгеден аспайтын кредиттер бойынша жəне 15 (он бес) жұмыс күні ішінде 60 млн. теңгеден асатын кредиттер бойынша алынған құжаттарды қарайды жəне жобаны кепілдік беру/бермеу туралы шешім қабылдау үшін Қаржы агентінің уəкілетті органының қарауына шығарады. Қаржы агентінің кепілдігі бойынша алынған кредиттер бойынша кəсіпкердің жəне онымен үлестес тұлғалардың/компаниялардың жиынтық берешегі 60 млн. теңгеден асқан жағдайда, онда кейінгі жобаларды қарау 15 (он бес) жұмыс күні ішінде жүзеге асырылады.

Ұсынылған құжаттарға ескертулер болған жəне/немесе қосымша ақпарат беру қажет болған жағдайда анықталған ескертулерді жəне/немесе ақпарат беру туралы сұрауды Қаржы агенті 5 (бес) жұмыс күні ішінде жою жəне/немесе ақпарат ұсыну үшін Банкке/Даму Банкіне жолдайды. Бұл ретте, Қаржы агенті үшін жоғарыда көрсетілген құжаттарды қарау мерзімі қайтадан басталады.»;

26-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «26. Банктен/Даму банкінен хат алғаннан кейін кəсіпкер жергілікті

деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісіне өтінішпен жүгінеді, оған мынадай құжаттарды қоса береді:

1) Кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəлік/заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтама (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі);

2) лицензия – егер қызмет түрі лицензияланатын болса (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі);

3) жарғы, құрылтай шарты (бір құрылтайшы болған жағдайда құрылтай құжаты талап етілмейді). Акционерлік қоғаммен шарт жасасқан кезде қосымша акциялар эмиссиясының проспектісі жəне акционерлер тізілімінен үзінді (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі) ұсынылады;

4) жүгінген күнге дейін күнтізбелік 30 (отыз) күннен кешіктірілмей берілген салық комитетінен бюджетке төленетін міндетті төлемдер бойынша берешегінің жоқтығы туралы анықтама;

5) Кəсіпкердің соңғы салық декларациясының көшірмесін қоса бере отырып, қаржы жылындағы қаржы есептерінің көшірмесі жəне/немесе оның басшысы растаған дебиторлық жəне кредиторлық берешекті (оның ішінде берешектің сомасы, пайда болған күні жəне тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің атауы) толық жаза отырып, қаржы жағдайы туралы талдау жасауға мүмкіндік беретін, интернет-ресурстарда орналастырылған ақпарат (заңды тұлғалар үшін);

6) Банктің/Даму Банкінің кепілдік беру сомасының есебімен бірге кəсіпкерге кредит беру мүмкіндігі туралы оң шешімі бар хаты;

7) Қаржы агентінің кəсіпкерге кепілдік беру мүмкіндігі туралы оң шешімі бар хатының көшірмесі (Банктің/Даму Банкінің мөрімен расталған);

8) Жобаны іске асырудың болжамды мерзімдерін, шарттарын қамтитын кəсіпкердің жобасын іске асырудың бизнес-жоспары.»;

37-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «37. Шығарылған кепілдік үшін төлеу мақсатында жергілікті деңгейдегі

Бағдарлама Үйлестірушісі кезекті жылдың басында кредиттерге кепілдік беру үшін бөлінген нысаналы трансферттің 50 %-ын Қаржы агентіне аударады.

Бюджеттік қаражаттың қалған бөлігі Қаржы агентіне кепілдік шарттарының жасалуына қарай Қаржы агентіне жылдың басында аударылған қаражаттың бірінші жартысы толық игерілгеннен кейін былайша аударылады:

1) Кепілдік шартын жасасқаннан кейін Қаржы агенті жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісіне тиісті хабарлама жолдайды;

2) жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісі Қаржы агентінен Кепілдік шартын жасасу туралы хат алған сəттен бастап кепілдік беру сомасының 20 %-ы мөлшеріндегі қаражатты Қаржы агентінің ағымдағы шотына аударуды жүзеге асырады.»;

38-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «38. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісі жобалар бойынша

құжаттарды қабылдайды жəне оларды ӨҮК қарауына жасалатын кепілдік шарттары бойынша Қаржы агентіне төлеу үшін бөлінген бюджеттік қаражат шегінде ғана шығарады.»;

көрсетілген қаулымен бекітілген «Бизнестің жол картасы-2020» Бағдарламасының «Кəсіпкерлердің валюталық тəуекелін төмендету» үшінші бағыты шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне екінші деңгейдегі банктердің кредиттері бойынша сыйақы ставкаларын субсидиялау ережесінде:

«Жалпы ережелер» деген 1-бөлімде:5-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«5. Қаржы агентінің қызметтеріне Уəкілетті орган республикалық бюджет

қаражаты есебінен төлейді.»;7-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «7. Субсидиялау нысанындағы қолдау шараларын қаржыландыру 013

«Облыстық бюджеттерге, Астана жəне Алматы қалаларының бюджеттеріне «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасының шеңберінде өңірлерде жеке кəсіпкерлікті қолдауға берілетін ағымдағы нысаналы трансферттер» респуб -ликалық бюджеттік бағдарламасының қаражаты есебінен жүзеге асырылады.»;

«Терминдер мен анықтамалар» деген 2-бөлімде:мына:«Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігі» мемлекеттік мекемесі;»деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі» мемлекеттік мекемесі;»;мына:«Жұмыс органы «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігінің Кəсіпкерлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі;»деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «Жұмыс органы «Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігінің Кəсіпкерлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі;»;«Субсидияларды беру шарттары» деген 3-бөлімде:8-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«8. Мынадай:1) акцизделетін тауарларды шығаруды көздейтін жобаларға берілген;2) Даму Банкін қоспағанда, Мемлекеттік даму институттары тікелей кре-

диторы болып табылатын;3) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы №

1771 қаулысына сəйкес Мониторингке жататын ірі салық төлеушілер тізбесіне енгізілген, металлургия өнеркəсібінде жұмыс істейтін кəсіпкерлердің;

4) тау-кен өндірісінде өз қызметін жүзеге асыратын кəсіпкерлердің кредиттері;

5) сыйақы ставкасы бюджеттік қаражат есебінен арзандатылған кредиттер субсидиялауға жатпайды.»;

11 жəне 12-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«11. Сыйақы ставкасын субсидиялау жүзеге асырылатын кредиттің со-

масы бір кəсіпкер үшін 4,5 млрд. теңгеден аспауы тиіс жəне онымен ұлестес тұлғалардың/компаниялардың кредиті бойынша берешегі ескерілмей есептеледі.

750 млн. теңгеден 4,5 млрд. теңгеге дейінгі кредиттер/Қаржы лизингі шарт-тары бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау қолданыстағыларға қатысты кемінде 10 % жаңа (тұрақты) жұмыс орындарын құру шартымен жүзеге асы-рылады.

Бұл ретте, жаңа құрылған жұмыс орындарының 50 %-ын халықты жұмыспен қамту орталықтарында тіркелген жастар үшін құру ұсынылады.

Кредиттер сомасы 1,5 млрд. теңгеден асатын жобалар бойынша индустри-яландыру картасына енгізілген жобалар сыйақы ставкасын субсидиялауға жатады.

Сыйақы ставкасын субсидиялау жүзеге асырылатын валюталық кредиттер бойынша сомалар бір кəсіпкер үшін 4,5 млрд. теңгеге баламалы мөлшерден аспауы тиіс.

12. Қаржы лизингі шарттары бойынша субсидиялау мерзімі 10 (он) жылға дейін ұзарту мүмкіндігімен 3 (үш) жылға дейін құрайды. Егер жоба бойын-ша бірнеше Субсидиялау шарты жасалған жағдайда, субсидиялаудың жалпы мерзімі Қаржы агенті бірінші Субсидиялау шартына қол қойған сəттен бастап белгіленеді.

Кəсіпкердің ағымдағы міндеттемелерін қайта қаржыландыру кезіндегі субсидиялау мерзімі Қаржы агенті қайта қаржыландыру жүзеге асырылған Лизингтік компанияда/кредитор Банкте бірінші Субсидиялау шартына қол қойған сəттен бастап белгіленеді.

3 (үш) жыл өткеннен кейін Субсидиялау шартының қолдану мерзімін ұзарту ӨҮК мақұлдаған сəтте республикалық бюджеттен субсидиялауға арналған қаражат болған кезде ғана Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі хатының негізінде ӨҮК шешімімен мақұлданады. Хатқа кəсіпкерді субсиди-ялау мерзімін ұзарту туралы Лизингтік компанияның/Банктің/Даму Банкінің шешімі қоса беріледі.»;

«Субсиядиялар беру үшін Бағдарламаға қатысушылардың өзара іс-қимыл тəртібі» деген 4-бөлімде:

19-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«19. Оң шешімі бар кəсіпкер жергілікті деңгейдегі Бағдарлама

Үйлестірушісіне кəсіпкердің өтініш-сауалнамасымен (Ынтымақтастық ту-ралы келісімде көзделген нысан бойынша) қоса жүгінеді, оған мынадай құжаттарды қоса береді:

1) кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəлік/заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтама (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі);

2) лицензия – егер қызмет түрі лицензияланатын болса (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі);

3) жарғы, кұрылтай шарты (бір құрылтайшы болған жағдайда құрылтай құжаты талап етілмейді). Акционерлік қоғам қосымша акциялар эмиссиясын шығару проспектісін жəне бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімінен үзінді (тіркеушінің мөрімен/қолымен расталған) ұсынады;

4) жүгінген күнге дейін 30 (отыз) күнтізбелік күннен кешіктірмей берілген салық комитетінен бюджетке төленетін міндетті төлемдер бойынша берешегінің жоқтығы туралы анықтама;

5) экспорт режимінде тауарлар/өнімдер шығаруды жүзеге асыратын кеден органының белгісі бар жүк кеден декларациясы;

6) Қазақстан Республикасының кеден аумағында өткізу пунктінде орналасқан кеден органының белгісі бар тауарды сүйемелдеу құжаттары;

7) соңғы есепті кезең ішінде валюта табысының тиісті деңгейінің болуын растайтын құжаттар;

8) Бағдарламаға қатысуға мүмкіндік беретін шарттарда Лизингтік компанияның/Банктің/Даму Банкінің Қаржы лизингі шартын жасау мүмкіндігі/кəсіпкердің Қаржы лизингі шарты бойынша сыйақы ставкаларын төмендету туралы оң шешімі бар хаты.»;

мынадай мазмұндағы 21-1-тармақпен толықтырылсын:

25 ақпан 2014 жыл www.egemen.kz 13

(Соңы 14-бетте).

(Жалғасы. Басы 11-12-беттерде).

«21-1. ӨҮК жобаларды тиісті жылы субсидиялау үшін бюджеттік қаражат болған жағдайда ғана қарайды.»;

22-тармақтың 4) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «4) талқылау нəтижелері бойынша кəсіпкерді субсидиялау мүмкіндігі/

мүмкін еместігі туралы шешім қабылдайды, ол ӨҮК отырысы өткізілген күннен бастап 2 (екі) жұмыс күні ішінде хаттамамен ресімделеді (Кəсіпкерді субси-диялау мүмкін еместігі туралы шешім болған жағдайда хаттамада кəсіпкерді Бағдарламаға қатыстырудан бас тарту себебі міндетті түрде көрсетілуі тиіс).

Бұл ретте, хаттамаға барлық ӨҮК мүшелері қол қойған сəтке дейін ӨҮК хатшысының жəне төрағасының қолымен ӨҮК хаттамасынан үзіндіні ұсынуға болады.»;

23-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «23. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісі ӨҮК мүшелері

хаттамаға/хаттамадан үзіндіге қол қойғаннан кейін 1 (бір) жұмыс күні ішінде Банкке/Даму Банкіне жəне Қаржы агентіне ӨҮК хаттамасының/хаттамасынан үзіндінің көшірмесін жолдайды.

ӨҮК шешімін қолдану мерзімі – ӨҮК шешімінің күнінен бастап 6 (алты) ай.»;

«Субсидиялау тетігі» деген 5-бөлімде: 26-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «2) Қаржы агенті:үлгі жобалар бойынша Банктен/Даму Банкінен Субсидиялау шартын алған

сəттен бастап 3 жұмыс күні ішінде;ерекше шарттары бар жобалар бойынша Банктен/Даму Банкінен

Субсидиялау шартын алған сəттен бастап 10 жұмыс күні ішінде жасайды.Егер Банк/Даму Банкі осы Ереженің 30-тармағының 1) тармақшасында

белгіленген мерзімде Субсидиялау шартын уақтылы жасамаған жағдайда, онда Банк/Даму Банкі қаржы агенті мен Бағдарламаны жергілікті деңгейде үйлестірушіні кідірту себептерін түсіндіре отырып, ресми хат арқылы хабар-дар етеді.

Бағдарламаны жергілікті деңгейде үйлестіруші, Банк/Даму Банкі ескертулерді жойған жағдайда, Қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қояды.

Бағдарламаны жергілікті деңгейде үйлестіруші, Банк/Даму Банкі Қаржы агентінің ескертулермен келіспеген жағдайда, Бағдарламаны үйлестіруші жо-баны Жұмыс органына келісуге жібереді.

Қарау нəтижелері бойынша Жұмыс органы Кəсіпкерді Субсидиялау мүмкіндігі туралы шешімге келісім береді не субсидиялау туралы шешімнен бас тартады. Келісу нəтижелерін Қаржы агентіне тиісті хатпен жібереді (бұл ретте көшірмеде Бағдарламаны жергілікті деңгейде үйлестіруші, Банк/Даму Банкі жəне Кəсіпкер көрсетіледі).

Субсидиялау шарты оған кəсіпкер, Банк/Даму Банкі жəне Қаржы агенті қол қойған күннен бастап күшіне енеді. Бұл ретте субсидиялау мерзімінің баста-луы Субсидиялау шартында қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қойған күнге дейін 30 күнтізбелік күнге дейін белгіленуі мүмкін.»;

27 жəне 28-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «27. Сыйақы ставкасының субсидияланатын бөлігін төлеу күнін Кəсіпкер,

Банк/Даму Банкі дербес айқындайды. Кредит бойынша сыйақыны есептеу Субсидиялау шартына кəсіпкер, Банк/Даму Банкі қол қойған күннен кейінгі күні басталған жағдайда, субсидиялау кезеңіне Субсидиялау шартына кəсіпкер, Банк/Даму Банкі қол қойған күн қосылмайды.»;:

28. Қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қойғаннан кейін субсидияларды төлейді. Субсидиялар тиісті жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісінен қаражат болған кезде төленеді.»;

30 жəне 31-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «30. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама үйлестірушісі сыйақы ставкаларын

субсидиялау үшін көзделген қаражат түскен сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде Қаржы агентіне тиісті қаржы жылында Бағдарламаның үшінші бағытын іске асыруға бөлінген соманың 50 %-ы мөлшеріндегі қаражатты Қаржы агенті көрсеткен шотқа аударуды жүзеге асырады. Бұдан кейінгі төлемдер Қаржы агентінің өтінімдеріне сəйкес жүзеге асырылатын болады.

31. Субсидиялау үшін көзделген қаражатты Қаржы агенті Субсидиялау шартына төлемдер кестесін ескере отырып, ай сайын аванстық төлемдермен Банктегі/Даму Банкіндегі ағымдағы шотқа аударуды жүзеге асырады. Бұл ретте қаражатты аударғаннан кейін Қаржы агенті Банкке/Даму Банкіне хабарлама жолдайды. Хабарламада Банктің атауы, өңір, кəсіпкердің атауы, субсидиялар сомасы жəне төлем жүзеге асырылған кезең көрсетіледі.

Банк/Даму Банкі Қаржы агентінің хабарламасы негізінде кəсіпкерлердің жобалары бойынша субсидиялар сомаларын Қаржы агентінің ағымдағы шо-тынан есептен шығаруды жүзеге асырады. Банктің/Даму Банкінің шоттағы қаражаттан жалпы ағымдағы қалдықтарды есептен шығаруға құқығы жоқ.»;

37-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «37. Банк/Даму Банкі қолданыстағы Банктік қарыз шартының талаптарын

өзгерткен жағдайда, Банк/Даму Банкі тиісті хатпен Бағдарлама Үйлестірушісін хабардар етеді, ол 7 (жеті) жұмыс күні ішінде қолданыстағы қаржыландыру шарттарына жасалған өзгерістер бойынша шешім қабылдайды жəне жүргізілген қаржыландыру шарттарының өзгерістерін хатпен келіседі немесе келісуден бас тартады (бұл ретте, хаттың көшірмесінде Қаржы агентін көрсетеді).

Бұл ретте, жүргізілген қаржыландыру шарттарының өзгерістері (келісуден бас тарту) келісу хатында айқын көрсетілуі тиіс.»;

«Субсидиялауды тоқтата тұру, тоқтату жəне қалпына келтіру тəртібі» де-ген 6-бөлімде:

42-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «42. ӨҮК өткізілетін отырыс шеңберінде мынадай іс-қимылдарды жүзеге

асырады:1) Қаржы агенті ұсынған ақпаратпен күн тəртібіне енгізілген мəселені

қарайды;2) Субсидиялауды тоқтату немесе қалпына келтіру туралы шешім

қабылдайды.Бұл ретте, шешімде субсидиялауды тоқтатудың/қалпына келтірудің

негіздемесі көрсетіледі.»;мынадай мазмұндағы 42-1-тармақпен толықтырылсын: «42-1. Кəсіпкер субсидиялауды тоқтата тұруға негіз болған себептерді ӨҮК

отырысына дейін жойған жағдайда ӨҮК субсидиялауды қалпына келтіру ту-ралы оң шешім қабылдайды.»;

44-1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«44-1. Кəсіпкерді субсидиялауды тоқтату туралы шешім қабылданған кез-

де Қаржы агенті тиісті хатпен кəсіпкерге, Банкке/Даму Банкіне Субсидиялау шартын біржақты бұзу туралы хабарламаны жолдайды, онда Субсидиялау шартын бұзу күні мен бұзу себебін көрсетеді.

Кəсіпкерлерді субсидиялауды тоқтату туралы ӨҮК шешімі бар кредиттер қалпына келтіруге жатпайды.»;

44-2, 44-3, 44-4-тармақтар алынып тасталсын;48-1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«48-1. Кəсіпкердің кредиті бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау

тоқтатылған, Кəсіпкердің кредиті бойынша негізгі борышын мерзімінен бұрын ішінара/толық өтеген жағдайда Банк/Даму Банкі өзара есеп айырысуларды са-лыстыру актісін Қаржы агентіне 7 (жеті) жұмыс күні ішінде ұсынады.

Бұл ретте, Банк/Даму Банкі салыстыру актісінде субсидияларды нақты есеп-тен шығару сомалары мен күндерін көрсетеді, ал Қаржы агенті субсидияларды аудару сомалары мен күндерін көрсетеді.»;

аталған қаулыға 1-қосымшада:«Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы шеңберінде субсидиялау жəне

кепілдік беру туралы үлгі шартында:«Терминдер мен қысқартылған сөздер» деген 1-бөлімде: мына:«Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігі» мемлекеттік мекемесі;» деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі» мемлекеттік мекемесі;»;«Терминдер мен қысқартылған сөздер» деген 1-бөлімнен кейінгі бөлімдердің

нөмірленуі 2 санынан басталсын;«Шарттың нысаны» деген 1-бөлімде:5-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«5. Қаржы агенті Бағдарламаның жергілікті деңгейдегі Үйлестірушісінен

қаражатты алғаннан кейін белгіленген тəртіппен ЖКС/Экспорттаушының кредиттері бойынша сыйақы ставкасының бір бөлігін субсидиялауды жəне ЖКС-нің ҮИИДМБ басымдықтарына сəйкес келетін, ӨҮК бекіткен кредиттеріне ішінара кепілдік беруді жүзеге асырады.»;

«Кепілдендіру үшін қаражат аудару тетігі» деген 3-бөлім мынадай редак-цияда жазылсын:

«Кепілдендіру үшін қаражат аудару тетігі»;16 жəне 17-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«16. Шығарылған кепілдіктер үшін төлеу мақсатында жергілікті деңгейдегі

Бағдарлама Үйлестірушісі кезекті жылдың басында кредиттерге кепілдік беру үшін бөлінген нысаналы трансферттердің 50 %-ын Қаржы агентіне аударады.

Нысаналы трансферттердің қалған бөлігі Қаржы агентіне Кепілдік шарттарының жасалуына қарай Қаржы агентіне жылдың басында аударылған қаражаттың бірінші жартысы толық игерілгеннен кейін былайша аударылады:

1) Қаржы агенті əрбір Кепілдік беру шартына қол қойылғаннан кейін 3 (үш) жұмыс күні ішінде жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісіне тиісті жазбаша хабарлама жолдайды;

2) жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісі Қаржы агентінен ха-барламаны алғаннан кейін 3 (үш) жұмыс күні ішінде Кепілдік беру шартында белгіленген əрбір берілген кепілдік сомасының 20 (жиырма) %-ы мөлшерінде Қаржы агентіне төлеуді жүргізеді.

17. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісі мен Қаржы агенті арасында тоқсан сайын, есептік тоқсаннан кейінгі айдың 25-күніне дейінгі мерзімде есептелген қаражат пен кепілдік беру көлемдері бойынша Салыстыру актілеріне қол қойылады.»;

көрсетілген қаулыға 2-қосымшада:«Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасының бірінші бағытын іске асы-

ру шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне екінші деңгейдегі банктердің кредиттеріне кепілдік беру жөніндегі ынтымақтастық туралы үлгі келісімде:

«Келісім нысаны» деген 2-бөлімде: 3-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«3. Осы Келісімге сəйкес Қаржы агенті осы Келісімде көзделген тəртіппен

жəне шарттарда ӨҮК бекіткен, Банк пен Қаржы агенті мақұлдаған ЖКС-тің экономиканың басым секторларындағы жобалары бойынша ЖКС-тің Банк алдындағы кредиттеріне кепілдік беруді жүзеге асырады.»;

«Тараптардың өзара іс-қимыл жасау тəртібі» деген 4-бөлімде:4-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «4. Қаржы агенті Банктен/Даму Банкінен құжаттарды алғаннан кейін 5

(бес) жұмыс күні ішінде 60 млн. теңгеден аспайтын кредиттер бойынша жəне 15 (он бес) жұмыс күні ішінде 60 млн. теңгеден асатын кредиттер бойынша алынған құжаттарды қарайды жəне жобаны кепілдік беру/бермеу туралы шешім қабылдау үшін Қаржы агентінің уəкілетті органының қарауына шығарады.

Қаржы агентінің кепілдігі бойынша алынған кредиттер бойынша Кəсіпкердің жəне онымен аффилирленген тұлғалардың/компаниялардың жиынтық берешегі 60 млн. теңгеден асқан жағдайда, онда кейінгі жобаларды қарау 15 (он бес) жұмыс күні ішінде жүзеге асырылады.

Ұсынылған құжаттарға ескертулер болған жəне/немесе қосымша ақпарат беру қажет болған жағдайда анықталған ескертулерді жəне/немесе ақпарат беру туралы сұрау салуды Қаржы агенті 5 (бес) жұмыс күні ішінде жою жəне/немесе ақпарат ұсыну үшін Банкке/Даму Банкіне жолдайды. Бұл ретте, Қаржы агенті үшін жоғарыда көрсетілген құжаттарды қарау мерзімі қайтадан басталады.»;

«Тараптардың құқықтары мен міндеттері» деген 5-бөлімде:5-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«5) ЖКС Банктен хатты алғаннан кейін жергілікті деңгейдегі Бағдарлама

Үйлестірушісіне мынадай құжаттарды қоса бере отырып, осы Келісімге 2-қосымшаға сəйкес нысан бойынша өтінішпен жүгінеді:

№ Құжаттың атауы1. ЖКС-ті мемлекеттік тіркеу туралы куəлік/заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу

(қайта тіркеу) туралы анықтама (ЖКС-тің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі).

2. Лицензия – егер қызмет түрі лицензияланатын болса (ЖКС-тің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі).

3. Жарғы, құрылтай шарты (бір құрылтайшы болған жағдайда құрылтай құжаты талап етілмейді). Акционерлік қоғамдар акциялар эмиссиясының проспектісі жəне акционерлер тіз ілімінен үзіндіні (ЖКС-тің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі) ұсынады.

4. Өтініш берілетін күнге дейін 30 (отыз) күнтізбелік күннен кешіктірмей берілген салық органынан бюджетке төленетін міндетті төлемдер бойынша берешегінің жоқтығы/бары туралы анықтама.

5. Со ңғы салық декларациясының көшірмесін қоса бере отырып, соңғы қаржы жылындағы ЖКС қаржы есептерінің көшірмесі жəне/немесе оның басшысы растаған дебиторлық жəне кредиторлық берешекті (оның ішінде берешектің сомасы, пайда болған күні ж əне тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің атауы) толдық жаза отырып, қаржы жағдайы туралы талдау жасауға мүмкіндік беретін, интернет-ресурстарда орналастырылған ақпарат

6. Жобаны іске асыруды ң болжамды мерзімдерін, шарттарын қамтитын ЖКС Жобасын іске асырудың бизнес-жоспары жəне жобаны іске асыру қағидалары (ЖКС-тің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі)

7. Банктің кепілдік беру сомасының есебімен бірге ЖКС-ке кредит беру мүмкіндігі туралы оң шешімі бар хаты (түпнұсқасы)

8. Қаржы агентінің кепілдік беру мүмкіндігі туралы оң шешімі бар хаты (Банктің мөрімен куəландырылған көшірмесі)

13-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«13. Келісімнің осы бөлімінің 12-тармағында көрсетілген барлық құжаттарды

алғаннан кейін 3 (үш) жұмыс күні ішінде жəне ұсынылған құжаттарға ескер-тулер болмаған жағдайда Қаржы агенті өз тарапынан, көрсетілген Келісімге 6-қосымшаға сəйкес нысан бойынша Кепілдік беру шартының жобасын ресімдейді жəне оған қол қояды жəне оны Банкке жолдайды.

17-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«17. Шығарылған кепілдіктер үшін төлеу мақсатында жергілікті деңгейдегі

Бағдарлама Үйлестірушісі кезекті жылдың басында кредиттерге кепілдік беру үшін бөлінген нысаналы трансферттердің 50 %-ын Қаржы агентіне аударады.

Нысаналы трансферттердің қалған бөлігі Қаржы агентіне Кепілдік беру шарттарының жасалуына қарай Қаржы агентіне жылдың басында аударылған қаражаттың бірінші жартысы толық игерілгеннен кейін былайша аударылады:

1) Кепілдік беру шартын жасасқаннан кейін Қаржы агенті тиісті хабарлама-ны жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісіне жолдайды;

2) жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісі Қаржы агентінен Кепілдік беру шартын жасасу туралы хатты алған сəттен бастап 3 (үш) жұмыс күні ішінде кепілдік беру сомасының 20 %-ы мөлшеріндегі қаражатты Қаржы агентінің ағымдағы шотына аударуды жүзеге асырады.»;

18-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«18. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісі кредит сомасы 60 млн.

теңгеден асатын жобалар бойынша құжаттарды қабылдайды жəне осы жоба-ларды ӨҮК қарауына жасалатын Кепілдік беру шарттары бойынша Қаржы агентіне төлеу үшін бөлінген бюджеттік қаражат шегінде ғана шығарады.»;

2-тармақтың 9) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«9) Қаржы агенті төлеген Банк талаптарының көлемі Қаржы агентінің

кепілдігімен қалыптастырылған кредиттік қоржын көлемінің 8 (сегіз) %-ы шегінен асқан кезде ЖКС жобаларын қарауды жəне кепілдіктер беру шартта-рын жасауды тоқтата тұру.»;

«Мониторинг» деген 6-бөлімде:мынадай мазмұндағы 7-17-тармақпен толықтырылысын:«7-1. Қаржы агенті жасаған мониторингілік есептерді Банк, ЖКС алған

күннен бастап 5 (бес) жұмыс күнінен аспайтын мерзімде келіседі жəне оған бұрыштама қояды.»;

көрсетілген Ынтымақтастық туралы үлгі келісімге 4, 5 жəне 6-қосымшалар осы қаулыға 1, 2 жəне 3-қосымшаларға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын;

3. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасын іске асырудың кейбір мəселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 27 наурыздағы № 357 қаулысында:

көрсетілген қаулымен бекітілген «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасының «Жаңа бизнес-бастамаларды қолдау» бірінші бағыты шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне Қаржы лизинг шарттары бойын-ша сыйақы ставкаларын субсидиялау қағидаларында:

«Жалпы ережелер» деген 1-бөлімде:5-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«5. Қаржы агентінің қызметтеріне Уəкілетті орган 004 «Бизнестің жол карта-

сы-2020» бағдарламасы шеңберінде көрсететін оператор мен қаржылық агент көрсететін қызметтерді төлеу» республикалық бюджеттік бағдарламасының қаражаты есебінен төлейді.»;

«Терминдер мен анықтамалар» деген 2-бөлімде: мына:«Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігі» мемлекеттік мекемесі;»деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі» мемлекеттік мекемесі;»;мына:«Жұмыс орган «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігінің Кəсіпкерлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі»деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «Жұмыс органы «Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігінің Кəсіпкерлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі;»;«Субсидияларды беру шарттары» деген 3-бөлімде: 8-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «8. Мынадай:1) акцизделетін тауарларды шығаруды көздейтін жобаларды іске асыру

үшін жасалған;2) Даму Банкінен басқа, Мемлекеттік даму институттары тікелей лизинг

берушісі болып табылатын;3) өз қызметін тау-кен өнеркəсібінде жүзеге асыратын кəсіпкерлердің;4) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы

№ 1771 қаулысына сəйкес Мониторингке жататын ірі салық төлеушілер тізбесіне енгізілген кəсіпкерлердің металлургия өнеркəсібінде жұмыс істейтін кəсіпкерлердің;

5) сыйақы с тавкасы бюджеттік қаражат есебінен арзандатылған қаржы лизингі шарттары субсидиялауға жатпайды.»;

15, 16-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«15. Жаңа Қаржы лизингі шарттарына кəсіпкерлер Лизингтік компаниялар-

мен/Банктермен/Даму Банкімен жаңа инвестициялық жобаларды, сондай-ақ экономиканың басым секторларында өндірісті жаңғыртуға жəне кеңейтуге бағытталған жобаларды іске асыруға ӨҮК-ге жобаларды шығаруға дейін жыл ішінде бұрын жасалған Қаржы лизингі шарттары да жатады.

16. Сыйақы ставкасын субсидиялау жүзеге асырылып жатқан Қаржы лизингі шартының сомасы бір кəсіпкер үшін 4,5 млрд. теңгеден аспайды жəне оны-мен үлестес тұлғалардың/компаниялардың Қаржы лизингі шарты бойынша берешегі есепке алынбай есептеледі.

750 млн. теңгеден 4,5 млрд. теңгеге дейінгі кредиттер/Қаржы лизингі шарт-тары бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау қолданыстағыларға қатысты кемінде 10 % жаңа (тұрақты) жұмыс орындарын құру шартымен жүзеге асы-рылады.

Бұл ретте, жаңа құрылатын жұмыс орындарының 50 %-ын халықты жұмыспен қамту орталықтарында тіркелген жастар үшін құру ұсынылады.

Кредиттер сомасы 1,5 млрд. теңгеден асатын жобалар бойынша индустрия-ландыру картасына енгізілген жобалар сыйақы ставкасын субсидиялауға жатады.

18-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«18. Қаржы лизингі шарттары бойынша субсидиялау мерзімі 10 (он) жылға

дейін ұзарту мүмкіндігімен 3 (үш) жылға дейін құрайды. Бір жоба бойынша бірнеше Субсидиялау шарты жасалатын жағдайда, субсидиялаудың жалпы мерзімі Қаржы агенті бірінші Субсидиялау шартына қол қойған сəттен бас-тап белгіленеді.

Кəсіпкердің ағымдағы міндеттемелерін қайта қаржыландыру кезіндегі субсидиялау мерзімі Қаржы агенті қайта қаржыландыру жүзеге асырылған Лизингтік компанияда/кредитор Банкте бірінші Субсидиялау шартына қол қойған сəттен бастап белгіленеді.

3 (үш) жыл өткеннен кейін Субсидиялау шартының қолданыс мерзімін ұзарту ӨҮК мақұлдаған сəтте республикалық бюджеттен субсидиялауға арналған қаражат болған кезде ғана Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі хатының негізінде ӨҮК шешімімен мақұлданады. Хатқа кəсіпкерді субсидия-лау мерзімін ұзарту туралы Лизингтік компанияның/Банктің/Даму Банкінің шешімі қоса беріледі.»;

«Субсидиялар беру үшін Бағдарламаға қатысушылардың өзара іс-қимыл тəртібі» деген 4-бөлімде:

25-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«25. Оң шешімі бар кəсіпкер жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлесті руші-

сіне кəсіпкердің өтініш-сауалнамасымен (Ынтымақтастық туралы келісімде көзделген нысан бойынша) бірге жүгінеді, оған мынадай құжаттарды қоса береді:

1) кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəлік/заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтама (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі);

2) лицензия – егер қызмет түрі лицензияланатын болса (кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі);

3) жарғы, кұрылтай шарты (бір құрылтайшы болған жағдайда құрылтай құжаты талап етілмейді). Акционерлік қоғам қосымша акциялар шығару проспектісін жəне бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімінен үзінді

(тіркеушінің мөрімен/қолымен расталған) ұсынады; 4) жүгінген күнге дейін 30 (отыз) күнтізбелік күннен кешіктірмей

берілген салық комитетінен бюджетке төленетін міндетті төлемдер бойынша берешегінің жоқтығы туралы анықтама;

5) Бағдарламаға қатысуға мүмкіндік беретін шарттарда Лизингтік компанияның/Банктің/Даму Банкінің Қаржы лизингі шартын жасау мүмкіндігі/кəсіпкердің Қаржы лизингі шарты бойынша сыйақы ставкаларын төмендету туралы оң шешімі бар хаты.»;

мынадай мазмұндағы 26-1-тармақпен толықтырылсын: «26-1. ӨҮК жобаларды тиісті жылы субсидиялау үшін бюджеттік қаражат

болған жағдайда ғана қарайды.»;28-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «28. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісі ӨҮК мүшелері

хаттамаға қол қойғаннан кейін 1 (бір) жұмыс күні ішінде Лизингтік компанияға/Банкке/Даму Банкіне жəне Қаржы агентіне ӨҮК хаттамасының көшірмесін жолдайды.

ӨҮК шешімінің қолданылу мерзімі ӨҮК шешім қабылдаған күннен бастап 6 (алты) ай.»;

«Субсидиялау тетігі» деген 5-бөлімде: 31-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«2) Қаржы агенті:үлгі жобалар бойынша Лизингтік компаниядан/Банктен/Даму Банкінен

Субсидиялау шартын алған сəттен бастап 3 (үш) жұмыс күні ішінде;айрықша шарттары бар жобалар бойынша Лизингтік компаниядан/Банктен/

Даму Банкінен Субсидиялау шартын алған сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде жасайды.

Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі осы Қағидалардың 31-тармағының 1) тармақшасында белгіленген мерзімде Субсидиялау шартын уақытылы жасаспаған жағдайда, онда Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі кідіру себептерін түсіндіріп, Қаржы агенті мен Бағдарлама Үйлестірушісін ресми хат арқылы хабардар етеді.»;

31-1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«31-1. Қаржы лизингі шартының жəне/немесе Субсидиялау шартының та-

лаптары ӨҮК шешіміне жəне/немесе Бағдарлама талаптарына сəйкес келме-ген жағдайда, Қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қоймайды. Бұл ретте, Қаржы агенті Бағдарлама Үйлестірушісін, Лизингтік компанияны/Банкті/Даму Банкін жəне кəсіпкерді хабардар етеді.

Бағдарлама Үйлестірушісі, Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі ескертулерді жойған жағдайда, Қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қояды.

Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісі, Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі Қаржы агентінің ескертулерімен келіспеген жағдайда, Бағдарлама Үйлестірушісі жобаны Жұмыс органына келісуге жолдайды.

Жұмыс органы қарау нəтижелері бойынша кəсіпкерді субсидиялау мүмкіндігі немесе субсидиялаудан бас тарту туралы шешімді келіседі. Келісу нəтижелерін тиісті хатпен Қаржы агентіне жолдайды (бұл ретте, көшірмеде жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісін, Лизингтік компанияны/Банкті/Даму Банкін жəне кəсіпкерді көрсетеді).»;

32-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«32. Субсидиялау шарты оған Кəсіпкер, Банк/Даму Банкі жəне Қаржы агенті

қол қойған күннен бастап күшіне енеді. Бұл ретте субсидиялау мерзімінің бас-талуы Субсидиялау шартында Қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қойған күнге дейін күнтізбелік 30 (отыз) күнге дейін белгіленуі мүмкін.»;

34-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «34. Қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қойғаннан кейін субси-

дияларды төлейді. Субсидиялар тиісті жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісінен қаражат болған кезде төленеді.»;

37 жəне 38-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «37.-Жергілікті деңгейдегі бағдарлама үйлестірушісі Сыйақы ставкаларын

субсидиялау үшін көзделген қаражат түскен сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде Қаржы агентіне олардың арасында тиісті қаржы жылында жаса-латын Бағдарлама шеңберінде субсидиялау жəне кепілдендіру туралы шартқа сəйкес Қаржы агенті көрсеткен шотқа қаражатты аударуды жүзеге асырады. Бұдан кейінгі төлемдер Қаржы агентінің өтінімдеріне сəйкес жүзеге асыры-латын болады.

38. Субсидиялау үшін көзделген қаражатты аударуды Қаржы агенті Төлем агенті-Банкте ашылған Лизингтік компанияның шотына/ Банктегі /Даму Банкіндегі ағымдағы шотқа Субсидиялау шартына төлемдер кестесін ескере отырып, ай сайын аванстық төлемдермен жүзеге асырады. Бұл ретте қаражатты аударғаннан кейін Қаржы агенті Лизингтік компанияға/Банкке/Даму Банкіне хабарлама жібереді. Хабарламада Лизингтік компанияның/Банктің атауы, өңір, кəсіпкердің атауы, субсидиялар сомасы жəне төлем жүзеге асырылатын кезең көрсетіледі.

Төлем агенті-Банк/Банк/Даму Банкі Қаржы агентінің хабарламасы негізінде кəсіпкерлердің жобалары бойынша субсидиялау сомаларын Лизингтік компанияның шотынан/Қаржы агентінің ағымдағы шотынан есептен шығаруды жүзеге асырады. Төлем агенті-Банктің/Банктің/Даму Банкінің шоттардағы қаражаттан жалпы ағымдағы қалдықтарды есептен шығаруға құқығы жоқ.»;

мынадай мазмұндағы 40-1-тармақпен толықтырылсын:«40-1. Кəсіпкер субсидиялар сомасын дербес төлеген жағдайда, кейін Қаржы

агенті қаражатты өтеген кезде Төлем агенті-Банк/Банк/Даму Банкі Қаржы агентінің хабарламасы негізінде субсидиялардың тиісті сомасын есептен шығаруды жүргізеді.»;

41-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«2) Кəсіпкердің қатарынан 2 (екі) жəне одан да көп рет Лизингтік ком-

пания/Банк/Даму Банкі алдындағы лизингтік төлемдерді төлеу бойынша міндеттемелерін орындамауы.»;

44-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«44. Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі қолданыстағы Қаржы лизингі

шартының талаптарын өзгерткен жағдайда, Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі тиісті хатпен Бағдарлама Үйлестірушісін хабардар етеді, ол 7 (жеті) жұмыс күні ішінде қолданыстағы қаржыландыру шарттарына өзгерістер бойынша шешім қабылдайды жəне жүргізілген қаржыландыру шарттарының өзгерістерін хатпен келіседі немесе келісуден бас тартады (бұл ретте, хаттың көшірмесінде Қаржы агентін көрсетеді).

Бұл ретте, жүргізілген қаржыландыру шарттарының өзгерістері (келісуден бас тарту) келісу хатында айқын көрсетілуі тиіс.»;

«Субсидиялауды тоқтата тұру, тоқтату жəне қалпына келтіру тəртібі» де-ген 6-бөлімде:

49-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «49. ӨҮК өткізілетін отырыс шеңберінде мынадай іс-қимылдарды жүзеге

асырады:1) Қаржы агенті ұсынған ақпаратпен күн тəртібіне енгізілген мəселені

қарайды;2) Субсидиялауды тоқтату немесе қалпына келтіру туралы шешім

қабылдайды.Бұл ретте, шешімде субсидиялауды тоқтатудың/қалпына келтірудің

негіздемесі көрсетіледі.»;мынадай мазмұндағы 49-1-тармақпен толықтырылсын: «49-1. Кəсіпкер субсидиялауды тоқтата тұруға негіз болып табылған

себептерді ӨҮК отырысына дейін жойған жағдайда ӨҮК субсидиялауды қалпына келтіру туралы оң шешім қабылдайды.»;

51-2-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«51-2. Кəсіпкерді субсидиялауды тоқтату туралы шешім қабылдаған кезде

Қаржы агенті тиісті хатпен кəсіпкерге, Лизингтік компанияға/Банкке/Даму Банкіне Субсидиялау шартын біржақты бұзу туралы хабарламаны жолдайды, онда Субсидиялау шартын бұзу күні мен бұзу себебін көрсетеді.

Кəсіпкерлерді субсидиялауды тоқтату туралы ӨҮК шешімі бар лизингтік мəмілелер қалпына келтіруге жатпайды.»;

51-3, 51-4, 51-5-тармақтар алынып тасталсын;54-1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«54-1. Кəсіпкерге субсидиялау тоқтатылған, кəсіпкердің лизингі бойынша

негізгі борышты мерзімінен бұрын ішінара/толық өтеген жағдайда Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі өзара есеп айырысуларды салыстыру актісін Қаржы агентіне 7 (жеті) жұмыс күні ішінде ұсынады.

Бұл ретте, Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі салыстыру актісінде субси-дияларды нақты есептен шығару сомалары мен күндерін көрсетеді, ал Қаржы агенті субсидияларды аудару сомалары мен күндерін көрсетеді.»;

көрсетілген қаулымен бекітілген «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасының «Кəсіпкерлердің валюталық тəуекелін төмендету» үшінші бағыты шеңберінде жеке кəсіпкерлік субъектілеріне Қаржы лизингі шарттары бойынша сыйақы ставкаларын субсидиялау қағидаларында:

«Жалпы ережелер» деген 1-бөлімде:5-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«5. Қаржы агентінің қызметтеріне Уəкілетті орган республикалық бюджет

қаражаты есебінен төлейді.»;«Терминдер мен анықтамалар» деген 2-бөлімде: мына:«Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігі» мемлекеттік мекемесі;»деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «Уəкілетті орган «Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі» мемлекеттік мекемесі;»;мына:«Жұмыс органы «Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрлігінің Кəсіпкерлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі;»деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «Жұмыс органы «Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігінің Кəсіп керлікті дамыту комитеті» мемлекеттік мекемесі;»;«Субсидияларды беру шарттары» деген 3-бөлімде: 8-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «8. Мынадай:1) акцизделетін тауарларды шығаруды көздейтін Жобаларды іске асыру

үшін жасалған;2) Даму Банкінен басқа, Мемлекеттік даму институттары тікелей лизинг

берушісі болып табылатын;3) өз қызметін тау-кен өнеркəсібінде жүзеге асыратын кəсіпкерлердің;4) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы

№ 1771 қаулысына сəйкес Мониторингке жататын ірі салық төлеушілер тізбесіне енгізілген металлургия өнеркəсібінде жұмыс істейтін кəсіпкерлердің;

5) сыйақы ставкасы бюджеттік қаражат есебінен арзандатылған қаржы лизингі шарттары субсидиялауға жатпайды.»;

14 жəне 15-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«Сыйақы ставкасын субсидиялау жүзеге асырылып жатқан Қаржы лизингі

шартының сомасы бір кəсіпкер үшін 4,5 млрд. теңгеден аспайды жəне онымен аффилирленген тұлғалардың/компаниялардың Қаржы лизингі шарты бойынша берешегі есепке алынбай есептеледі.

750 млн. теңгеден 4,5 млрд. теңгеге дейінгі кредиттер/Қаржы лизингі

шарттары бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау қолданыстағыларға қатысты кемінде 10 % жаңа (тұрақты) жұмыс орындарын құру шартымен жүзеге асырылады.

Бұл ретте, жаңа құрылған жұмыс орындарының 50 %-ын халықты жұмыспен қамту орталықтарында тіркелген жастар үшін құру ұсынылады.

Кредиттер сомасы 1,5 млрд. теңгеден асатын жобалар бойынша индус-трияландыру картасына енгізілген жобалар сыйақы ставкасын субсидиялауға жатады.

15. Қаржы лизингі шарттары бойынша субсидиялау мерзімі 10 (он) жылға дейін ұзарту мүмкіндігімен 3 (үш) жылға дейінгі мерзімді құрайды. Бір жоба бойынша бірнеше Субсидиялау шарты жасалған жағдайда, субсидиялаудың жалпы мерзімі Қаржы агенті бірінші Субсидиялау шартына қол қойған сəттен бастап белгіленеді.

Кəсіпкердің ағымдағы міндеттемелерін қайта қаржыландыру кезіндегі субсидиялау мерзімі Қаржы агенті қайта қаржыландыру жүзеге асырылған Лизингтік компанияда/кредитор Банкте бірінші Субсидиялау шартына қол қойған сəттен бастап белгіленеді.

3 (үш) жыл өткеннен кейін Субсидиялау шартының қолдану мерзімін ұзарту ӨҮК мақұлдаған сəтте республикалық бюджеттен субсидиялауға арналған қаражат болған кезде ғана Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі хатының негізінде ӨҮК шешімімен мақұлданады. Хатқа кəсіпкерді субсиди-ялау мерзімін ұзарту туралы Лизингтік компанияның/Банктің/Даму Банкінің шешімі қоса беріледі.»;

«Субсиядиялар беру үшін Бағдарламаға қатысушылардың өзара іс-қимыл тəртібі» деген 4-бөлімде:

22-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«22. Оң шешімі бар кəсіпкер жергілікті деңгейдегі Бағдарлама

Үйлестірушісіне кəсіпкердің өтініш-сауалнамасымен (Ынтымақтастық ту-ралы келісімде көзделген нысан бойынша) бірге жүгінеді, оған мынадай құжаттарды қоса береді:

1) кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəлік/заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтама (Кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі);

2) лицензия – егер қызмет түрі лицензияланатын болса (Кəсіпкердің мөрімен/қолымен расталған көшірмесі);

3) жарғы, кұрылтай шарты (бір құрылтайшы болған жағдайда құрылтай құжаты талап етілмейді). Акционерлік қоғам қосымша акциялар шығару проспектісін жəне бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімінен үзінді (тіркеушінің мөрімен/қолымен расталған) ұсынады;

4) жүгінген күнге дейін 30 (отыз) күнтізбелік күннен кешіктірмей берілген салық комитетінен бюджетке төленетін міндетті төлемдер бойынша берешегінің жоқтығы туралы анықтама;

5) экспорт режимінде тауарлар/өнімдер шығаруды жүзеге асыратын кеден органының белгісі бар жүк кеден декларациясы;

6) Қазақстан Республикасының кеден аумағында өткізу пунктінде орналасқан кеден органының белгісі бар тауарды сүйемелдеу құжаттары;

7) тауарлар/өнім өндірудің жалпы көлемін растаушы құжаттар, оның ішінде соңғы есепті кезең ішінде статистика органдарына ұсынылған құжаттар;

8) Бағдарламаға қатысуға мүмкіндік беретін шарттарда Лизингтік компанияның/Банктің/Даму Банкінің Қаржы лизингі шартын жасау мүмкіндігі/Кəсіпкердің Қаржы лизингі шарты бойынша сыйақы ставкаларын төмендету туралы оң шешімі бар хаты.»;

мынадай мазмұндағы 23-1-тармақпен толықтырылсын:«23-1. ӨҮК жобаларды тиісті жылы субсидиялау үшін бюджеттік қаражат

болған жағдайда ғана қарайды.»;25-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «25. Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісі ӨҮК мүшелері

хаттамаға қол қойғаннан кейін 1 (бір) жұмыс күні ішінде Лизингтік компанияға/Банкке/Даму Банкіне жəне Қаржы агентіне ӨҮК хаттамасының көшірмесін жолдайды.

ӨҮК шешімінің қолданылу мерзімі ӨҮК шешім қабылдаған күннен бастап 6 (алты) ай.»;

«Субсидиялау тетігі» деген 5-бөлімде: 29 жəне 29-1-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«29. Субсидиялау шарты оған Кəсіпкер, Банк/Даму Банкі жəне Қаржы агенті

қол қойған күннен бастап күшіне енеді. Бұл ретте субсидиялау мерзімінің бас-талуы Субсидиялау шартында Қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қойған күнге дейін 30 (отыз) күнтізбелік күнге дейін белгіленуі мүмкін.

29-1. Қаржы лизингі шартының жəне/немесе Субсидиялау шартының та-лаптары ӨҮК шешіміне жəне/немесе Бағдарлама талаптарына сəйкес келме-ген жағдайда, Қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қоймайды. Бұл ретте, Қаржы агенті Бағдарлама Үйлестірушісін, Лизингтік компанияны/Банкті/Даму Банкін жəне кəсіпкерді хабардар етеді.

Бағдарлама Үйлестірушісі, Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі ескертулерді жойған жағдайда, Қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қояды.

Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісі, Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі Қаржы агентінің ескертулерімен келіспеген жағдайда, Бағдарлама Үйлестірушісі жобаны Жұмыс органына келісуге жолдайды.

Жұмыс органы қарау нəтижелері бойынша кəсіпкерді субсидиялау мүмкіндігі немесе субсидиялаудан бас тарту туралы шешімді келіседі. Келісу нəтижелерін тиісті хатпен Қаржы агентіне жолдайды (бұл ретте, көшірмеде жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісін, Лизингтік компанияны/Банкті/Даму Банкін жəне кəсіпкерді көрсетеді).»;

31-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«31. Қаржы агенті Субсидиялау шартына қол қойғаннан кейін субси-

дияларды төлейді. Субсидиялар тиісті жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісінен қаражат болған кезде төленеді.»;

34 жəне 35-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «34.-Жергілікті деңгейдегі Бағдарлама Үйлестірушісі сыйақы ставкаларын

субсидиялау үшін көзделген қаражат түскен сəттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде Қаржы агентіне олардың арасында тиісті қаржы жылында жаса-латын Бағдарлама шеңберінде субсидиялау жəне кепілдендіру туралы шартқа сəйкес Қаржы агенті көрсеткен шотқа қаражатты аударуды жүзеге асырады. Бұдан кейінгі төлемдер Қаржы агентінің өтінімдеріне сəйкес жүзеге асыры-латын болады.

35. Субсидиялау үшін көзделген қаражатты аударуды Қаржы агенті Төлем агенті-Банкте ашылған Лизингтік компанияның шотына/ Банктегі /Даму Банкіндегі ағымдағы шотқа Субсидиялау шартына төлемдер кестесін ескере отырып, ай сайын аванстық төлемдермен жүзеге асырады. Бұл ретте қаражатты аударғаннан кейін Қаржы агенті Лизингтік компанияға/Банкке/Даму Банкіне хабарлама жібереді. Хабарламада Лизингтік компанияның/Банктің атауы, өңір, кəсіпкердің атауы, субсидиялар сомасы жəне төлем жүзеге асырылатын кезең көрсетіледі.

Төлем агенті-Банк/Банк/Даму Банкі Қаржы агентінің хабарламасы негізінде кəсіпкерлердің жобалары бойынша субсидиялау сомаларын Лизингтік компанияның шотынан/Қаржы агентінің ағымдағы шотынан есептен шығаруды жүзеге асырады. Төлем агенті-Банктің/Банктің/Даму Банкінің шоттардағы қаражаттан жалпы ағымдағы қалдықтарды есептен шығаруға құқығы жоқ.»;

38-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«2) Кəсіпкердің қатарынан 2 (екі) жəне одан да көп рет Лизингтік ком-

пания/Банк/Даму Банкі алдындағы лизингтік төлемдерді төлеу бойынша міндеттемелерін орындамауы.»;

41-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«41. Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі қолданыстағы Қаржы лизингі

шартының талаптарын өзгерткен жағдайда, Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі тиісті хатпен Бағдарлама Үйлестірушісін хабардар етеді, ол 7 (жеті) жұмыс күні ішінде қолданыстағы қаржыландыру шарттарына өзгерістер бойынша шешім қабылдайды жəне жүргізілген қаржыландыру шарттарының өзгерістерін хатпен келіседі немесе келісуден бас тартады (бұл ретте, хаттың көшірмесінде Қаржы агентін көрсетеді).

Бұл ретте, жүргізілген қаржыландыру шарттарының өзгерістері (келісуден бас тарту) келісу хатында айқын көрсетілуі тиіс.»;

«Субсидиялауды тоқтата тұру, тоқтату жəне қалпына келтіру тəртібі» де-ген 6-бөлімде:

46-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«46. ӨҮК өткізілетін отырыс шеңберінде мынадай іс-қимылдарды жүзеге

асырады:1) Қаржы агенті ұсынған ақпаратпен күн тəртібіне енгізілген мəселені

қарайды;2) Субсидиялауды тоқтату немесе қалпына келтіру туралы шешім

қабылдайды.Бұл ретте, шешімде Субсидиялауды тоқтатудың/қалпына келтірудің

негіздемесі көрсетіледі.»;мынадай мазмұндағы 46-1-тармақпен толықтырылсын: «46-1. Кəсіпкер субсидиялауды тоқтата тұруға негіз болып табылған

себептерді ӨҮК отырысына дейін жойған жағдайда ӨҮК субсидиялауды қалпына келтіру туралы оң шешім қабылдайды.»;

48-2-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«48-2. Кəсіпкерді субсидиялауды тоқтату туралы шешім қабылдаған кезде

Қаржы агенті тиісті хатпен кəсіпкерге, Лизингтік компанияға/Банкке/Даму Банкіне Субсидиялау шартын біржақты бұзу туралы хабарламаны жолдайды, онда Субсидиялау шартын бұзу күні мен бұзу себебін көрсетеді.

Кəсіпкерлерді субсидиялауды тоқтату туралы ӨҮК шешімі бар лизингтік мəмілелер қалпына келтіруге жатпайды.»;

48-3, 48-4, 48-5-тармақтар алынып тасталсын;51-1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«51-1. Кəсіпкерге субсидиялау тоқтатылған, кəсіпкердің лизингі бойынша

негізгі борышты мерзімінен бұрын ішінара/толық өтеген жағдайда Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі өзара есеп айырысуларды салыстыру актісін Қаржы агентіне 7 (жеті) жұмыс күні ішінде ұсынады.

Бұл ретте, Лизингтік компания/Банк/Даму Банкі салыстыру актісінде субси-дияларды нақты есептен шығару сомалары мен күндерін көрсетеді, ал Қаржы агенті субсидияларды аудару сомалары мен күндерін көрсетеді.».

4. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасын іске асырудың кейбір мəселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 28 сəуірдегі № 541 қаулысына мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы шеңберінде жобаларды ұйымдастыру жəне іске асыру үшін мемлекеттік гранттар ұсыну қағидаларында:

«Жалпы ережелер» деген 1-бөлімде:3-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«3. Жеке кəсіпкерліктің ісін жаңа бастаған субъектілеріне, жас кəсіпкерлерге,

əйелдер мен мүгедектерге (бұдан əрі – Кəсіпкерлер) мемлекеттік гранттар, бөлінген грантты мақсатсыз пайдалану жағдайларын қоспағанда, Бағдарламаға 1-қосымшаға сəйкес экономиканың басым секторларында жаңа бизнес-идея-ларды іске асыру үшін өтеусіз жəне қайтарусыз негізде бөлінеді. »;

5-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

25 ақпан 2014 жылwww.egemen.kz14«5. Гранттарды ұсыну мақсаты Бағдарламаға 1-қосымшаға сəйкес

экономиканың басым секторларында жаңа бизнес-идеяларды іске асыруды жоспарлап отырған жеке кəсіпкерлерді қолдау болып табылады.»;

«Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы шеңберінде жобалар ды ұйымдастыру жəне іске асыру үшін мемлекеттік грант тар ұсыну тəртібі» де-ген 3-бөлімде:

«Гранттарды ұсыну тəртібінде»: 9-тармақ мынадай редакция жазылсын:«9. Бағдарламаға 1-қосымшаға сəйкес экономиканың басым секторлары

шеңберінде қызметін жүзеге асыратын, осы Қағидалардың 17-тармағына сəйкес конкурстық іріктеуге құжаттарды толық көлемде ұсынған кəсіпкерлер гранттар ұсынуға арналған конкурстық іріктеудің қатысушылары бола алады.»;

10-тармақтың екінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:«10. Бизнес-жобаның міндетті шарттары кəсіпкердің іске асыру шығыстарын

ұсынылатын Грант көлемінің кемінде 10 (он) %-ы мөлшерінде, оның ішінде жеке мүлкімен қоса қаржыландыруы болып табылады.».

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 желтоқсандағы №1596 қаулысына 1-қосымша

Ынтымақтастық туралы үлгі келісімге4-қосымша

ЖКС сараптамасын жүргізу үшін Банктің Қаржы агентіне беретінқұжаттарының тізбесі

1. Банктен сұратылатын жалпы құжаттар:

№ Құжаттың атауы Нысаны1 2 31 Құжаттар тізбесіне ілеспе хат Түпнұсқа2 Құжаттар пакетінде бар құжаттардың барлығының

тізімдем есі немесе құжаттардықабылдау-тапсыру актісі

Банктің уəкілетті қызметкері қол қойған жəне Банктің мөрімен/мөртабанымен расталған түпнұсқа

3 Банктен кредит алуға өтінім Банктің уəкілетті тұлғас ы түпнұсқамен салыстырып тексерген көшірме

4 Банктің уəкілетті органының Қаржы агентінің Кепілдігімен кредит беру туралы шешімі, Банктің кредит, кепілдік əрі заң басқармаларының жəне тəуекелдер басқармасының сараптамалық қорытындылары

Банктің уəкілетті тұлғасы түпнұсқамен салыстырып тексерген көшірме

5 Соңғы есепті күнгі ЖСК қарыжылық құжаттары-балансы (кредиторлық жəне дебиторлық берешекті таратып жаза отырып, берешектің туындаған күнін, берешекті өтеудің жоспарлы күні мен нысанын көрсете отырып, негізгі құралдарды, ТМҚ таратып жаза отырып) соңғы 12 айдағы кірістер мен шығыстар туралы есеп (жеке тұлғалар үшін)

Банктің уəкілетті тұлғасы түпнұсқамен салыстырып тексерген көшірме

6 Жыылдың басындағы жəне соңғы есепті күнгі ағымдағы жылдың басына жəне соңғы есепті күнге кредиторлық жəне дебиторлық берешектің тара тылып жазылуын ұсына отырып, берешек туындаған күн, берешекті болжамды өтеу күні мен нысаны, негізгі құралдардың, ТМҚ ЖСК мөрімен расталған (заңды тұлғалар үшін) таратылып жазылуы көрсетілген қаржылық есептілік (баланс , кірістер мен шығыстар туралы есеп, ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп)

Банктің уəкілетті тұлғасы түпнұсқамен салыстырып тексерген көшірме

7 Кірістер мен шығыстар туралы есептің баптарын таратып жа зу-сатудан түскен кіріс, өзіндік құн, кезең шығыстары, өзге де кірістер мен шығыстар, қарастырылған кезеңдегі сатылған өнімнің ақшалай жəне заттай мəндегі көлемі

Банктің уəкілетті тұлғасы түпнұсқамен салыстырып тексерген көшірме

8 Қызмет көрсететін банктің толық деректемелерін қоса алғанда, құжаттарды қарау сəтіндегі жағдай бойынша соңғы 12 айдағы ЖКС-нің қаржылық жағдайы туралы, несиелік берешектің, оның ішінде мерзімі өткен берешектің бар (жоқ) екендігі, сондай-ақ деректемелерін қоса алғанда мерзімінде төленбеген (№ 2 картотека) есеп құжаттары туралы анықтама

Түпнұсқа

9 Несиелік берешектің, оның ішінде мерзімі өткен берешектің бар екендігі туралы басқа қаржы ұйымдарының анықтамасы (банктерден басқа кредиттер бар болса)

Түпнұсқа

10 Салықтар мен бюджетке өзге де төлемдер бойынша берешектің жоқтығы (барлығы), міндетті зейнетақы жарналары мен əлеуметтік аударымдар туралы анықтама

Түпнұсқа

11 Екінш і деңгейдегі банктерде бар барлық шоттар туралы мəліметтер

Түпнұсқа

12 Лицензиялар, патенттер, квоталар жəне т.б. (егер өтініш берушінің қызмет түрі лицензияланатын жағдайда немесе қарыз қаражаты бағытталатын тауарлар мен қызметтердің жекелеген түрлерін өткізу лицензияланатын болса)

Банктің уəкілетті тұлғасы түпнұсқамен салыстырып тексерген көшірме

13 Жобаны іске асыру жөніндегі құжаттар (бар болса)– келісімшарттар, сатып алу-сату шарт тары, ниет шарттары, жұмыстарды жүргізуге, қызметтерді көрсетуге арналған шарттар, орындалған жұмыстар актіле рі, ақы төлеуге арналған шоттар жəне т.б.;– жоспарланатын жұмыстар бойынша смета, құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізуге а рналған тиісті рұқсат (егер кредит құрылыс, қайта жаңарту жəне т.с.с. саласында пайдалану үшін берілген жағдайда) жəне т.б..– Банк шешім қабылдау үшін пайдаланаты н кез келген басқа құжаттар

Банктің уəкілетті тұлғасы түпнұсқамен салыстырып тексерген көшірме

14 Бизнес-жоспар Банктің уəкілетті тұлғасы түпнұсқамен салыстырып тексерген көшірме

15 Соңғы жəне ағымдағы жылы қолданыстағы жəне іске асырылып болған келісімшарттар (бар болса)

Көшірмелер

16 Кредиттік келісімдер (кредиттер бол ған кезде) Кө шірмелер 17 Банктік қарыз шартын жасасатын тұлғаның

өкілеттіктерін, кепілі мен Банк атынан кепілдігін растайтын құжаттар

Банктің мөрімен расталған көшірмелер (Банк кепілдік шартын жасасқан сəтте ұсынуы мүмкін)

18 «Бизнес-Кеңесші»/Бизнес-Кеңесші-1» немесе «Жас кəсіпкер мектебі» (ісін жаңа бастаған кəсіпкерлер үшін) жобаларының шеңберінде оқығаны туралы Қаржы агенті берген сертификат

Көшірме

Ескертпе: 1)* 60 млн. теңгеден асатын кредиттер бойынша:2) қаржылық есептің өту мерзімі Банк құжаттар пакетін ұсынған күнге 3

айдан аспауы тиіс.

2. ЖКС-ның құқықтық мəртебесі мен өкілеттігін айқындайтын, Банктен сұратылатын құжаттар

2.1. Егер ЖКС дара кəсіпкер болған жағдайда:

№ Құжаттың атауы Нысаны1 Қазақстан Республикасы азаматының жеке куəлігі Банктің уəкілетті тұлғасы

түпнұсқамен салыстырып тексерген көшірме

2 Дара кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəлік немесе Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген жағдайларда-патент

Банктің уəкілетті тұлғасы түпнұсқамен салыстырып тексерген көшірме

3 Қолының жəне мөрінің бедері бар үлгілерімен құжат

нотариалды расталған көшірме

4 ЖКС-ның кредит бюросына ақпарат беруге жəне кредит есебін алуға келісімі

Түпнұсқа Қаржы агентінің атына ұсынылады

2.2 Егер ЖКС Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес тіркелген заңды тұлға болған жағдайда

№ Құжаттың атауы 31 2 31 Жарғы, оған өзгерістер мен толықтырулар нотариалды расталған көшірме2 Заңды тұлғаның мемлекеттік тіркелгені /

қайта тіркелгені туралы куəлікнотариалды расталған көшірме

3 Қазақстан Республикасы салық төлеушісінің куəлігі

нотариалды расталған көшірме

3 ЖКС уəкілетті органының бірінші басшыны тағайындау туралы шешімі

Түпнұсқа не Банктің уəкілетті тұлғасы түпнұсқамен салыстырып тексерген түпнұсқа неме се көшірме

4 ЖКС атынан Банкте жəне Қаржы агентінде құжаттарға қол қоюға уəкілеттік берілген адамның жеке басын куəландыратын құжат, сондай-ақ оның өкілеттігін растайтын құжаттар

Банктің уəкілетті тұлғасы түпнұсқамен салыстырып тексерген көшірме

5 Кепілдік тарту туралы шешім қабылдаған ЖКС уəкілетті органының шешімі

Қаржы агенті бекіткен нысан бойынша түпнұсқа

6 Кредит тарту туралы шешім қабылдаған ЖКС уəкілетті органының шешімі

Банк бекіткен нысан бойынша түпнұсқа

7 Бірінші басшы, бас бухгалтер қолдарының жəне ЖКС мөрі бедерлерінің үлгісі бар құжат

нотариалды расталған көшірме

8 ЖКС-нің кредит бюросына ақпарат беруге жəне кредит есебін алуға келісімі

Түпнұсқа Қаржы агентінің атына ұсынылады

Қажет болған жағдайда Қаржы агенті жоба бойынша қосымша құжаттама мен ақпаратты сұрата алады.

Бірнеше беттен тұратын құжатты ұсынған жағдайда мұндай құжат түптеп тігілуі жəне нөмірленуі немесе құжаттың əрбір бетінде уəкілетті тұлғалардың қолымен жəне мөрімен/мөртабанымен бекітілуі тиіс.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 желтоқсандағы №1596 қаулысына 2-қосымша

Ынтымақтастық туралы үлгі келісімге5-қосымша

Алдын ала кепілдік хат

_______ жылғы «___» ______ № _____ Маңғыстау облысы Жаңаөзен қаласының жеке меншік кəсіпкерлік субъектілерінің кредиттеріне кепілдік беру жөніндегі ынтымақтастық туралы келісімді (бұдан əрі – Келісім) іске асыру шеңберінде осы хатпен мынаны хабарлаймыз, «Даму» кəсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ (бұдан əрі – Қаржы агенті):_______ «_________ » Жобасы бойынша Қаржы агентінің кепілдігін беру туралы «________» ДК/ЖШС/АҚ өтінімін қарады жəне мақұлдады. Қаржы агенті______: «____________ » жо-басы бойынша мынадай шарттармен «________ » ДК/ЖШС/АҚ үшін кепілдік беруге дайын: – кепілдік сомасы:________ (__________ ) теңге, бұл кредит сомасының %-ын құрайды;

кепілдік мерзімі:__________;кепілдік берудің өзге де жағдайлары Келісім талаптарына сəйкесжасалуға тиіс Кепілдік шартымен реттеледі. Осы алдын ала кепілдік хатының қолданылу мерзімі ол берілген күннен

бастап _____ (_______) айды құрайды.Жеке кəсіпкерлік субъектілерінің кредиттеріне ішінара кепілдіктер

түріндегі мемлекеттік қолдау шарттарын реттейтін Қазақстан Республиасының нормативтік құқықтық актілеріне өзгерістер жəне/немесе толықтырулар енгізілген жағдайда Қаржы агенті жоғарыда көрсетілген кепілдік беру шарт-тарын қайта қарауға жəне оларды толығынан немесе ішінара өзгртуге немесе жоюға құқылы, бұл туралы Банк Кепілдік шартына қол қойғанға дейін хабар-дар етілетін болады.

Құрметпен,____________ _____________ _____________(лауазымы) (қолы, м.о.) (Т.А.Ə.)

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 желтоқсандағы желтоқсандағы №1596 қаулысына 3-қосымша

Ынтымақтастық туралы үлгі келісімге6-қосымша

№ Кепілдік шарты

__________қаласы 20___ жылғы «___» _________

Бұдан əрі «Кепілгер» деп аталатын «Даму» кəсіпкерлікті дамыту қоры» акционерлік қоғамының атынан ___________негізінде əрекет ететін __________бір тараптан, бұдан əрі «Банк» деп аталатын «_________» акционерлік қоғамының атынан___________ негізінде əрекет ететін ___________________________ екінші тараптан жəне бұдан əрі «Қарыз алу-шы» деп аталатын, __________ атынан ____________ (Қарыз алушының толық атауы)негізінде əрекет ететін_________ үшінші тараптан, бұдан əрі бірлесіп Тараптар деп, ал жеке-жеке Тарап деп не жоғарыда көрсетілгендей аталатындар Қазақстан Республикасы Үкіметінің 20 ___ жылғы «__» ___ №_____ қаулысын іске асыру шеңберінде Кепілгер мен Банктің арасында жасалған Маңғыстау облысы Жаңаөзен қаласының жеке меншік кəсіпкерлік субъектілерінің кредиттеріне кепілдік беру жөніндегі ынтымақтастық туралы келісім шеңберінде, төмендегілер туралы осы Кепілдік шартын (бұдан əрі – Шарт) жасасты.

1. Анықтамалар

Кредит шарты – Қарыз алушы мен Банк арасында жасалатын қалпына келтірілетін/келтірілмейтін кредит желісін беру туралы Банктік қарыз шар-ты/келісімі;

Кредит – Банк Кредит шартының талаптарымен Қарыз алушыға беретін қарыз;

«Кредитті мақсатты пайдалану» – Қарыз алушының Кредит қаражатын Банкке растайтын құжаттарды бере отырып, Кредит шартында белгіленген мақсаттарға пайдалануы;

Негізгі борыш – Қарыз алушының Кредит шарты бойынша міндеттемелерін орындамауынан жəне/немесе тиісінше орындамауынан туындаған, есептелген сыйақы сомасын, комиссияларды, тұрақсыздық айыбын, өсімпұлды, айыппұл санкцияларын, борышты өндіріп алу бойыншасот шығындарын, Банктің басқа да шығындарын есепке алмағанда,

Кредит шарты бойынша негізгі борыштың сомасы;Кепілдік – Кепілдік Сомасы шегінде осы Шарттан туындайтын Кредит

шарты бойынша Негізгі борыштың бір бөлігін төлеу бойынша Қарыз алушы міндеттемелерінің орындалуы үшін жауап беретін Кепілгердің Банк алдындағы міндеттемесі;

Кепілдік сомасы – шегінде Кепілгердің Кредит шарты бойынша Негізгі борыштың бір бөлігін төлеу бойынша Қарыз алушы міндеттемелерінің орын-далуы үшін жауап беруге міндеттенетін осы Шартта белгіленген сома;

Қамтамасыз ету – Қарыз алушының жəне/немесе үшінші тұлғаның Қарыз алушының Кредит шарты бойынша беретін кез келген мүлкі жəне/немесе мүліктік құқығы, сондай-ақ Кепілдікті қоспағанда, Қарыз алушының Кредит шарты бойынша Банк алдындағы міндеттемелерін орындауды қамтамасыз ету үшін берілген кепілдіктер, кепілгерліктер;

Талап – осы Шарттың талаптарына сəйкес ұсынылған Кепілдік Сомасы шеңберінде Кепілдіктер бойынша міндеттемелерінің орындалуы туралы Банктің Кепілгерге талабы;

Жұмыс күні – екінші деңгейдегі банктердің Қазақстан Республикасында өз қызметін жүзеге асыруы үшін ашық күн (сенбіні немесе жексенбіні немесе ресми мерекелер мен демалыс күндерін қоспағанда);

Қатысу мөлшері – Кепілдік Сомасының Негізгі борыш сомасына пайыздық мəндегі қатынасы.

2. Шарттың нысаны

1. Осы Шарттың талаптары бойынша Кепілгер Қарыз алушының Кепілгер мен Банктің арасында жасалған Кредит шарты бойынша Негізгі борыштың бір бөлігін төлеу жөніндегі міндеттемелерді орындауы үшін Банк алдында жауап беруге міндеттеме алады:

1) Кредит шартының атауы жəне нөмірі:___________________;2) Кредит шартының жасалған күні:_______________________;3) Кредит сомасы:_____________________; 4) Кредит бойынша сыйақы ставкасы:___________________; 5) Кредиттің мерзімі:___________________; 6) Кредиттің нысаналы бағыты: ______________;Кредит шартының көшірмесі Шартқа қоса беріледі (Шартқа №1 қосымша). Осы тармақтағы мəліметтер Кредит шартының талаптарына сəйкес

көрсетіледі.2. Осы Шарт бойынша Кепілгердің Банк алдындағы міндеттемесі

____________(____________) теңге ___________________________ тиынмөлшеріндегі Кепілдік сомасымен шектелген, бұл Негізгі борышсомасының _________ %-ын құрайды.

3. Кепілідік бойынша Кепілгер міндеттемелерінің мөлшері Кепілгер орындаған Талаптардың сомасына азайтылады.

4. Кепілгер берілген кепілдіктің бастапқы мөлшерін азайтуға құқығы жоқ. Бұл ретте, кредит желісінің қайта басталмайтын лимиті бойынша Негізгі

қарызды өтеген/ішінара өтеген кезде Кепілдік Сомасы өтелетін Негізгі Қарыздың Қатысу үлесіне көбейтілген сомасына тең сомада азайтыла-ды. Кредит желісінің қайта басталатын лимиті бойынша Кредит шартында көрсетілген қол жету кезеңі аяқталғаннан кейін жасалған Негізгі қарызды өтеу сомасына тең азайтылады.

5. Кепілдік Қарыз алушы Кредит шарты бойынша Негізгі қарыз сомасын қайтару міндеттемелерін орындамаған жағдайда ғана орындалуы тиіс. Талапты қою жəне Кепілдікті орындау тəртібі осы Шартта белгіленеді.

6. Осы Шартқа қол қою арқылы Қарыз алушы Банкке Кепілгерге, Қарыз алушыға, Кредит шарты мен оның орындалуына қатысты кез келген ақпаратты, оның ішінде Кредит бойынша өтелген сомалар туралы, Кредит шарты бой-ынша несиелік берешектің қалдығы туралы мəліметтерді, сондай-ақ банктік, коммерциялық жəне өзге де құпияны құрайтын өзге де мəліметтерді беру құқығын ұсынады;

7. Осы шартқа қол қоя отырып Қарыз алушы Кепілгердің Кепілгер акционері мен мемлекеттік органдарға мынадай мəліметтерді ұсынуына келісім береді: Қарыз алушының фирмалық атауы, Қарыз алушының «Бизнестің жол карта-сы-2020» Бағдарлдамасына қатысуы, Кредиттің Сомасы мен мерізімі, Кепілдік Мерзімі, Кредит бойынша сыйақы ставкасы, Кепілдік бойынша комиссия мөлшері. Қарыз алушы, сондай-ақ, Кепілгерге осы тармақта көрсетілген мəліметтерді бұқаралық ақпарат құралдарында, оның ішінде Кепілгердің веб-сайтында жариялауға құқық береді.

8. Кредит шарты бойынша Қамтамасыз ету болып Кепілгердің алдын ала жазбаша келісімінсіз Қарыз алушының міндеттемелерін жəне/немесе Шартт орындауын Қамтамасыз ету ретінде Кредит шартында көрсетілмеген мүлік, құқық, кепілдік, кепілгерлік ретінде қатыса алмайды. Осы шартты орындамау Кепілдікті тоқтатуға алып келеді, ал Кепілгер Кепілдікті толығынан немесе ішінара орындалған жағдайда – Банктің міндеті Кепілдік бойынша алынған барлық соманы Кепілгерге Кепілгерден жазбаша талапты алған күннен бастап жеті жұмыс күні ішінде қайтару.

9. Қамтамасыз ету ретінде Кредит шарты бойынша қабылданған мүлік Кепіліік шартының қолданылу мерзімі ішінде Қарыз алушының жəне/немесе үшінші тұлғалардың басқа да міндеттемелері бойынша қамтамасыз ету ретінде қатыса алмайды (Кепілгермен жазбаша келісілген жағдайларды қоспағанда).

10. Қарыз алушы Кепілдік бергені үшін Кепілгерге Кепілдік мөлшерінен ___ % (пайыз) ставканы ескере отырып комиссия төлейді, бұл ____________

( жазбаша ) теңгені құрайды.11. Комиссияны Кепілгерге Қарыз алушы осы Шартта көрсетілген

Кепілгердің шотына ақша аудару жолымен осы Шартқа қол қойылғанға дейін бір рет төлейді.

3. Тараптардың құқықтары мен міндеттері

1. Кепілгер:1) Осы Шарттың талаптары бойынша Банктің Талаптарын алған сəттен бас тап

10 (он) жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде Банкке төлем жүргізуге міндетті.2. Кепілгер:1) Банктен жəне Қарыз алушыдан осы Шартта белгіленген міндеттемелердің

орындалуын талап етуге;2) Банктен Қарыз алушының Кредитті мақсатты пайдалануын бақылауды

жəне Банк пен Қарыз алушының осы Шартты жəне/немесе Кредит шартын орындауын мониторингілеуді жүзеге асыру үшін қажетті толық жəне шынайы ақпаратты, сондай-ақ осы Шартқа байланысты өзге де қажетті ақпаратты, оның ішінде банктік жəне коммерциялық құпияны сақтау жөніндегі талап-тарды сақтай отырып, Кепілгердің өкілдерінің Банкке баруы жолымен де ақпарат алуға;

3) Кредит шарты бойынша қаржыландырылған Жобаның іске асырылу ба-рысын тексеру мақсатында Қарыз алушының Жобасы іске асырылып жатқан жерге баруды жүзеге асыруға;

4) Егер Банк Талапты осы Шарттың талаптарын бұза отырып қойған бол-са, Банкке жазбаша дəлелді жауап жіберу жолымен Талапты орындауданбас тартуға;

5) Қарыз алушы беруі мүмкін, тіпті Қарыз алушы борышын таныған жəне/немесе Қарыз алушы Банкке қарсылығынан бас тартқан жағдайда да Б анктің талаптарына қарсылық білдіруге;

6) Қарыз алушыдан жəне Банктен Кепілгердің сұранысын алған күннен бастап 5 (бес) жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде Қарыз алушының Креди т шарты бойынша міндеттемелерді орындауы, оның ішінде жа салған Кредит шарты талаптарының жол берілген бұзушылықтары туралы ақпарат беруді талап етуге;

7) Банктен (Кепілгер Кепілдік шарты бойынша міндеттеме лерді орындаған жағдайда) Банктің Қарыз алушыға талаптарын растайтын құжаттар мен ақпаратты беруді жəне осы талаптарды қамтамасыз ететін құқықтарды Кепілгерге осы Шартта белгіленген көлемде беруді талап етуге;8) Қарыз алушыдан (Кепілгер Кепілдік шарты бойынша міндеттемелерді орындаған жағдайда) Кепілгерге Кепілдік бойынша жүргізілген төлемдердің сомасын толық көлемде өтеуді, оның ішінде Банкке Кепілдік бойынша төленген сомаға сыйақы төлеуді жəне Қарыз алушы үшін жауапкершілікке байланысты келген өзге де зияндарды өтеуді талап етуге; 9) Қарыз алушының кез келген шоттарынан Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тəртіппен осы Шарт бойынша туындаған берешек сомасын акцептсіз тəртіппен алуға (есептен шығаруға); 10) Осы Шартта жəне Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де құқықтарды иеленуге құқылы.

3. Қарыз алушы:1) Кредитті оның Нысаналы мақсатына сəйкес пайдалануға; 2) Банктің

жəне/немесе Кепілгердің бірінші талабы бойынша оның өкілдеріне Кредиттің мақсатты пайдалануын, оның қамтамасыз етілуін жəне Қарыз алушының қаржы-шаруашылық қызметін оның өндірістік (сауда) объектілерін тікелей қарау жəне/немесе Банкке жəне/немесе Кепілгерге қажетті шарттарда (мерзімі, көлемі) қаржы-шаруашылық қызметі туралы құжаттар мен ақпаратты тексеруге беру жолымен тексеруге мүмкіндік беруге; 3) Дереу, алайда Кредит шартының талаптары бұзылған күннен кейінгі 3 (үш) жұмыс күнінен кешіктірмей кез келген жағдайда Кепілгерді орын алған барлық бұзушылықтар туралы, оның ішінде Негізгі борышты жəне кредитті пайдаланғаны үшін сыйақы сомасын төлеу (қайтару) мерзімі өткен туралы, сондай-ақ Қарыз алушының Кредит шар-ты бойынша өз міндеттерін орындауға əсер ететін басқа да барлық жағдайлар туралы жазбаша хабарлауға;

4) Банк Кредит шарты бойынша міндеттемелерді орындау туралы талап қойған жағдайда, өз міндеттемелерін тиісінше орындау үшін қалыптасып отыр -ған жағдайда ақылға қонымды жəне қолжетімді шаралардың бəрін қабылдауға;

5) Кепілгер Кепілдік бойынша міндеттемелерді орындаған жағдайда Кепілгерге Кепілдік бойынша Кепілгер жүргізген төлемдер сомасын толық көлемде өтеуге, оның ішінде Банкке Кепілдік бойынша төлеген сомасына Кредит шартында көрсетілген ставка бойынша с ыйақы төлеуге (Кепілгердің тиісті талабы болған жағдайда) жəне Кепілгердің талаптарында көрсетілген тəртіппен жəне мерзімде Кепілгердің Қарыз алушы үшін жауапкершілігіне байланысты келген өзге де зияндарын өтеуге; 6) Кепілгерден Кредит шарты бойынша міндеттемелердің орындалуы, оның ішінде жасалған Кредит шарты талаптарының жол берілген бұзылуы туралы ақпаратты алған күннен бастап 5 (бес) жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде Кепілгерге сұрауда көрсетілген ақпаратты жазбаша нысанда беруге;

7) банктік деректемелері жəне (немесе) орналасқан жері өзгерген жағдайда 3 (үш) жұмыс күні ішінде бұл туралы Банкті жəне Кепілгерді хабардар етуге;

8) осы Шарт бойынша өзінің міндеттемелерін орындамаған жəне/немесе тиісінше орындамаған жағдайда Кепілгердің алдында өзінің бүкіл мүлкімен жауапты болуға міндетті.

4. Банк:1) Кредит шартының талаптары өзгерген (Кепілгер жауапкершілігінің

ұлғаюына немесе Кепілгер үшін өзге де қолайсыз салдарларға əкелетін) жағдайда дереу, алайда кез келген жағдайда Кредит шартына өзгерістер енгізілген күннен кейінгі 10 (он) жұмыс күнінен кешіктірмей, Кепілгерге бұл туралы жазбаша хабарлауға.

Кредит шартына Кепілгер жауапкершілігінің ұлғаюына немесе Кепілгер үшін өзге де қолайсыз салдарларға əкелетін өзгерістер енгізілген жағдайда Банк Кепілгерден осындай өзгерістердің бəріне алдын ала жазбаша келісімін алуға тиіс.

Шарттың осы тармағының екінші абзацында көрсетілген өзгерістер Кредит шартына Кепілгердің алдын ала жазбаша келісімінсіз енгізілген жағдайда, Кепілдік тоқтатылады;

2) Кепілгерден Кредит шарты бойынша міндеттемелердің орындалуы, оның ішінде жасалған Кредит шарты талаптарының бұзылуына жол берілгені ту-ралы жазбаша сұрау алған жағдайда, оны алған күннен бастап 5 (бес) жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде Кепілгерге сұрауда көрсетілген ақпаратты жазбаша нысанда ұсынуға;

3) Қарыз алушының Кредит шарты бойынша өз міндеттемелерін толық көлемде (оның ішінде міндеттемелерін мерзімінен бұрын орындаған жағдайда) орындағаны туралы 5 (бес) жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде Кепілгерді жазбаша хабардар етуге;

4) осы Шартта белгіленген жағдайларда Кепілгерге осы Шартта белгіленген тəртіппен жəне мерзімде ақшаны қайтаруды жүзеге асыруға;

5) Кепілгер Кепілдік бойынша міндеттемелерді орындаған жағдайда 5 (бес) жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде Кепілгерге Банктің Қарыз алушыға Талап ету құқықтарын растайтын құжаттар мен ақпаратты беруге жəне осы талаптарды қамтамасыз ететін құқықтарды Кепілгерге осы Шартта белгіленген көлемде беруге. Банктің құжаттары Кепілгерге түпнұсқада беріледі, ал мұны жасау мүмкін болмаған жағдайда – нотариалды куəландырылған көшірмелер түрінде беріледі. Құжаттарды Банктен Кепілгерге беру құжаттарды қабылдау-тапсыру актілерін жасау арқылы жүзеге асырылады;

6) Кепілгерге Кредит берілген күннен бастап 3 (үш) жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде Қарыз алушының Кредит сомасын іс жүзінде алғанын растайтын құжаттың кешірмесін беруге. Егер Кредит Қарыз алушыға қалпына келтірілетін/қалпына келтірілмейтін кредит желісі нысанында берілген жағдайда, Банк Кепілгерге тиісті транш берілген күннен бастап 3 (үш) жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде Қарыз алушының қалпына келтірілетін/қалпына келтірілмейтін кредит желісі шеңберінде əрбір траншты алғанын рас-тайтын Банктің мөрімен расталған құжаттың көшірмесін беруге;

7) Кепілгердің Кепілдікті орындау нəтижесінде алған құқықтарын жүзеге асыруға кедергі келтірмеуге;

8) Қарыз алушының Кредит сомасын іс жүзінде алған күнінен бастап _____(___) жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде Қарыз алушының Кредитті Мақсатты пайдалануын растайтын құжаттарды Кепілгерге беруге. Егер Кредит Қарыз алушыға қалпына келтірілетін/ қалпына келтірілмейтін кредит желісі нысаныңда берілген жағдайда Банк Кепілгерге тиісті транш берілген күннен бастап ______(___) жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде Қарыз алушының қалпына келтірілетін/ қалпына келтірілмейтін кредит желісі шеңберінде əрбір траншты алғаны н растайтын құжаттарды беруге;

9) осы Шартта белгіленген өзге де міндеттемелерді тиісінше орындауғ а міндетті.

5. Банк:1) Қарыз алушы Кредит шарты бойынша Негізгі борышты төлеу бойынша

өз міндеттемелерін орындамаған (тиісінше орындамаған) жағдайда Кепілгерге осы Шартта белгіленген тəртіппен жəне мерзімде Талап қоюға;

2) Кепілгерден жəне Қарыз алушыдан осы Шартта көзделген өзге де міндет темелердің орындалуын талап етуге құқылы.

6. Осы Шартты орындаған кезде Банктің кепілгер алдындағы өз міндеттемелерін Қазақстан Республикасы Үкіметінің дағдарысықа қарсы бағдарламасын іске асыру шеңберінде кепілгер Банкке орналастырған қаражат есебінен төмендетуге құқығы жоқ.

4. Кепілдікті орындау тəртібі

1. Қарыз алушы Негізгі борыш сомасын жəне /немесе Кредит шарты бой-ынша сыйақы сомасын өтеу бойынша міндеттемелерді орындамаған күннен бастап 15 (он бес) жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде Банк (бұл туралы Кепілгерді Қарыз алушының Банк алдындағы берешегінің бар екендігі туралы анықтаманы жəне Банктің Қарыз алушыға жіберген мерзімі өткен берешегін өтеу туралы жазбаша талабының көшірмесін қоса беріп хабардар етеді.

2. Қарыз алушы Кредит шарты бойынша Негізгі борыш сомасын өтеу жөніндегі міндеттемелерді орындамаған күннен бастап күнтізбелік 90 (тоқсан) күн ішінде Банк Қарыз алушыдан жəне Қамтамасыз етуді берген тұлғалардан мерзімі еткен берешекті алу мақсатында ақылға қонымды жəне қалыптасып отырған жағдайда барлық қолжетімді ш араларды қабылдауға құқылы (оның ішінде өндіріп алуды Қамтамасыз етуге айналдыру, банктік кепілдік, үшінші тұлғалардың кепілдіктер/кепілгерліктері (Кепілдікті қоспағанда) бойынша талаптар қою, Қарыз алушының шоттарына төлем талап-тапсырмалар қою жəне т.б. жолмен).

3. Берешекті өндіріп алу жөнінде қабылданған шаралардың нəтижесінде Банк Қарыз алушыдан алған сомалар Кепілгерге Талап қойылғанға дейін төмендегідей кезектілікпен Қарыз алушының берешегін өтеуге жіберіледі:

1) Кредит шарты бойынша сыйақыны жəне тұрақсыздық айыбын өтеу;2) Кредит шарты бойынша мерзімі өткен Негізгі борышты өтеу;3) Кредит шарты бойынша Негізгі борышты өтеу;4) Кредит шарты бойынша өзге де берешектерді өтеу.

Қарыз алушының берешегін өтеуді Банк ақшаны алған күннен кейінгі 1 (бір) жұмыс күні ішінде жүргізуі тиіс. Бұл ретте Кепілдік Сомасы Негізгі борышты өтеудің Қатысу мөлшеріне көбейтілген сомасына (оның ішінде мерзімі өткен) тең сомаға азаяды.

4. Қарыз алушы Кредит шарты бойынша Негізгі борыштың сомасын өтеу жөнінде гі міндеттемелерді орындамаған/тиісінше орындамаған күннен бас-тап Кредит шарты бойынша Негізгі борыштың сомасын өтеу жөніндегі міндеттемелерді 90 (тоқсан) күн ішінде орындамаған жағдайда Банк Кепілгерге талап қоюға құқылы.

5. Талапта мыналар көрсетілуге тиіс:1) Кепілдік шартының деректемелері;2) Кредит шартының деректемелері;3) Қарыз алушының атауы; 4) Кепілгердің Кепілдік бойынша төлемінің есептеулері; 5) ақша қаражаты есепке алынуға жатқызылатын Банк шотының

деректемелері.6. Талапқа:1) Қарыз алушының Банк алдындағы берешегінің бар екендігі туралы

анықтама;2) Қарыз алушының Банк алдындағы берешегін (бар болса) растайтын өзге

де құжаттардың көшірмелері; 3) Банктің Қарыз алушыға жолдаған талабының (қарсылығы) көшірмесі; 4) Қарыз алушының Банктің талабына (шағымына) жауабының көшірмесі

(бар болса); 5) Банктің Кредит шарты бойынша берешекті өндіріп алу жөніндегі

қолданған шаралары жəне растайтын құжаттарды қоса бере отырып (бар бол-са), қабылданған шаралардың нəтижесінде алынған сомалар туралы ақпарат;

6) берешекті өндіріп алу туралы сот шешімінің көшірмелері (болған жағдайда),

7) орындау парақтарының көшірмелері (болған жағдайда),8) Кредит шартына қосымша келісімдер көшірмелері (болған жағдайда),9) Қарыз алушының Банк алдындағы берешегін растайтын өзге де

құжаттардың көшірмелері (болған жағдайда) қоса беріледі. 7. Талапта көрсетілген сома Кепілдік шартының талаптарына сəйкес болуы

тиіс, алайда ол кез келген жағдайда осы Шарттың 2.2-тармағында белгіленген Кепілдіктің шекті Сомасынан аспауы тиіс.

8. Банк Талапты Кепілгерге осы Шартта көрсетілген мекенжай бойынша тапсырысты хат жіберу жолымен жібереді немесе қолма-қол береді.

9. Кепілгерге Талапты ағымдағы жұмыс күні Алм аты уақыты бойынша 16.00-ге дейін қоюға болады. Алматы уақыты бойынша сағат 16-00-ден кейін қойылған Талап келесі Жұмыс күні қойылған деп саналады.

10. Банктің Талабын алғаннан кейін, алайда кез келген жағдайда, ол қанағаттандырылғанға дейін Кепілгер Қары з алушыны Банк қойған Талаптар туралы осы Шартта көрсетілген қарыз алушының мекенжайы бойынша тапсы-рысты хатпен хабар жіберу жолымен немесе Қарыз алушының қолын қойғызып қолма-қол беру жолымен жазбаша нысанда хабардар етеді. Хабарлама тап-сырысты хатпен жіберілген кезде почта мекемесі берген құжатта көрсетілген күннен кейін 3 (үшінші) күні хабарлама алынды деп санал ады.

11. Кепілгер Банктің Талаптарын жəне осы Шартта көзделген барлық құжаттарды алған сəттен бастап, сондай-ақ Талаптарға жəне ұсынылған құжаттарға қарсылығы болмаған кезде 10 (он) жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде Талапта көрсетілген сомалар мөлшерінде төлем жүргізеді не Банкке барлық қарсылықтарын көрсетіп хат жібереді.

12. Кепілдік бойынша міндеттемесін орындаған Кепілгерге Кредит шар-ты бойынша Банктің барлық құқықтары жəне Банкке қамтамасыз ету шарт-тары бойынша кепіл ұстаушы ретінде тиесілі құқықтары Кепілгер Банктің Талаптарын қанағаттандыру көлемінде етеді. Кепілгер Талапты орындағаннан кейін Банк Кепілгерге 5 (бес) жұмыс күні ішінде қабылдау-тапсыру актісі бой-ынша келесі құжаттарды беруге міндетті:

1) қосымша келісімдерімен бірге Кредит шартының түпнұсқасы немесе но-тариалды расталған көшірмесі;

2) қосымша келісімдерімен бірге қамтамасыз ету шарттарының түпнұсқасы немесе нотариалды расталған көшірмелері;

3) Кепілгердің талабы бойынша Кепілгердің құқығын растайтын өзге де құжаттар.

13. Кепілгер Кепілдік бойынша міндеттемелерді орындағаннан кейін Банк Қарыз алушыдан өндіріп алу бойынша шаралардың, оның ішінде қамтамасыз етуді іске асыру жолымен алған барлық сомалар Кепілгер мен Банк арасында мынадай кезектілікпен бөлінеді:

1) Кредит шарты бойынша Банктің алдында сыйақылар мен тұрақсыздық айыбын өтеу;

2) Қарыз алушының Банк алдындағы Негізгі борышы қалдығының сома-сын өтеу;

3) Қарыз алушының Кепілгердің алдындағы берешекті өтеуі;4) Қарыз алушының Банк алдындағы Кредит шарты бойынша өзге де

берешектерін өтеу.Бұл ретте, аақшаны бөлу оны Банк алғаннан кейін 5 (бес) жұмыс күні ішінде

жүргізілуі тиіс.

5. Кепілдіктің қолданылу мерзімі

1. Кепілдік _____ жылғы « » қоса алғанға дейінгі мерзімге беріледі. 5.2. Мынадай мəн-жайлардың кез келгені басталған кезде Кепілдіктің қолданысы тоқтатылады:

1) Кредит шарты бойынша Кепілдікпен қамтамасыз етілген Негізгі борыштың сомасын толық өтеу;

2) осы Шартта көрсетілген Кепілдік мерзімі өткен соң; 3) егер Кепілгер жаңа борышкер үшін жауапты болуға келісімін бермесе,

Кредит шартының Кепілдікпен қамтамасыз етілуі бойынша борышының басқа тұлғаға ауысуы;

4) егер Кепілдікпен қамтамасыз етілген міндеттемелердің орындалу мерзімі басталғаннан кейін Банк Қарыз алушы немесе Кепілгер ұсынған тиісінше орындауды қабылдаудан бас тартса;

5) Кепілгердің алдын ала жазбаша келісі мінсіз Кредит шартының кез кел-ген талаптарының Кепілгер үшін жауапкершілікті ұлғайтуға немесе басқа да қолайсыз салдарларға əкеліп соғатын өзгеруі;

6) шынайы емес мəліметтер (ақпарат) жəне / немесе құжаттардың берілуі Қарыз алушының тарапынан алаяқтық əрекеттерден туындаған жағдайларды қоспағанда, Банктің Кепілгерге шынайы емес мəліметтер (ақпарат) жəне /немесе Кепілгердің Кепілдік беру туралы шешім қабыл дауы үшін қажетті құжаттар берген жағдайда;

7) Қазақстан Республикасының заңнамасында, Келісімде жəне/немесе осы Шартта көзделген өзге де негіздер бой ынша.

6. Жауапкершілік

1. Кепілгер Банкке Талапта көрсетілген соманы уақтылы төлемеген жағдайда, Кепілгер Банкке мерзімі өткен əрбір күн үшін уақтылы төленбеген соманың 0,01 % (нөл бүтін жүзден бір пайызы) мөлшерінде тұрақсыздық ай-ыбын (өсімпұл) төлейді.

2. Банк Кепілгерге осы Шарттың талаптарына сəйкес Кепілгерге тиесілі кез келген соманы уақтылы қайтармаған жағдайда Банк Кепілгерге мерзімі өткен əр күн үшін уақтылы төленбеген соманың 0,01 % (нөл бүтін жүзден бір пай-ызы) мөлш ерінде тұрақсыздық айыбын (өсімпұл) төлейді.

3. Банк осы Шарттың 3.4.1., 3.4.2., 3.4.З., 3.4.5., 3.4.6., 3.4.8-тармақтарында белгіленген міндеттемелерді бұзған жағдайда, Банк Кепілгерге мерзімі өткен əр күн үшін тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет тура-лы заңда белгіленген айлық е септік көрсеткіштің бес еселенген мөлшерінде тұрақсыздық айыбын (өсімпұл) төлейді.

4. Қарыз алушы осы Шарттың 3.3.3., 3.3.5., 3.3.6., 3.3.7-тармақтарында белгіленген міндеттемелерді бұзған жағдайда, Қарыз алушы Кепілгерге мерзімі өткен əрбір күн үшін тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген айлық есептік көрсеткіштің бес еселенген мөлшерінде тұрақсыздық айыбын (өсімпұл) төлейді.

5. Тұрақсыздық айыбын төлеу талабы кінəлі Тарап құқығын бұзғанТараптың құқығы болып табылады. Тұрақсыздық айыбын төлеу кінəлі Тарапты осы Шарттың талаптарын тиісінше орындаудан босатпайды.

7. Қорытынды ереже лер

1. Шартқа барлық өзгерістер мен толықтырулар жазбаша нысанда ресімделуі, Тараптардың уəкілетті өкілдерінің қолдары қойылуы жəне Тараптардың мөрлерінің бедерлерімен бекіт ілуі тиіс.

2. Осы Шартты өзгертуге, бұзуға жəне орындауға байланысты барлық да-улар мен келіспеушіліктерді Тараптар келіссөздер жəне талқылаулар жолы- мен шешетін болады, егер келіс сөздер нəтижесінде Тараптар келісімге кел-меген жағдайда, онда мұндай дау Қазақстан Республикасының заңнама сында көзделген сот тəртібімен қаралатын болады.

3. Шарт Тараптардың əрқайсысы үшін бірдей заңды күші бар үш данада жасалды.

4. Осы Шартта көзделмеген өзге жағдайлардың бəрінде Тараптар Қазақстан Республикасының заңнамасын басшылыққа алады.

5. Кредит шартының көшірмесі осы Шартқа № 1 қосымша болып табы лады.6. Тараптардың келісімі бойынга Кепілгер осы Шарт бойынша өз

міндеттемелеріне Кепілгердің жеке қаражаты/мүлкі шегінде ғана жауап береді, оған Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Қазақстан Республикасының əлеуметтік-экономикалық дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі бірінші кезектегі іс-қимылдар жоспарын бекіту туралы» 2007 жылғы 6 қар ашадағы № 1039 жəне «Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің жəне Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын жəне қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің Экономикасы жəне қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 2009-2010 жылдарға арналған бірлескен іс-қимыл жоспары туралы» 2008 жылғы 25 қарашадағы № 1085 қаулылары шеңберінде іске асыры латын дағдарысқа қарсы бағдарламаларды іске асыру үшін Кепілгерге берілген қаражат қосылмайды.

8. Тараптардың орналасқан жері, деректемелері жəне қолдары

Қарыз алушы: Кепілгер: Банк:

______/________/ ______/________/ _______/_________/

(Соңы. Басы 11-13-беттерде).

25 ақпан 2014 жыл www.egemen.kz 15Қазақстан Республикасы Қоршаған орта

жəне су ресурстары министрлігінің бұйрығы

2013 жылғы 18 қараша №349-ө Астана қаласы

Жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі мамандандырылған ұйымдардың жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту

жəне пайдалану мəселелерімен айналысатын қызметкерлері лауазымдарының үлгілік біліктілік

сипаттамаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 125-бабының 3-тармағына сəйкес, бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған Жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі мамандандырылған ұйымдардың жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану мəселелерімен айналысатын қызметкерлері лауазымдары ның үлгілік біліктілік сипаттамалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Қоршаған орта жəне су ресурстары министрлігі Орман жəне аңшылық шаруашылығы комитеті (Б. О. Азбаев) заңнамада белгіленген тəртіппен осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрық бірінші рет ресми жариаланғаннан бастап он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министр Н.ҚАППАРОВ.

«КЕЛІСІЛДІ»Қазақстан Республикасы Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрі______________________________2013 жылғы 29 қараша

Қазақстан Республикасы Қоршаған орта жəне су ресурстары министрінің 2013 жылғы 18 қарашадағы № 349-Ө бұйрығымен бекітілген

Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану мəселелерімен айналысатын жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі

мамандандырылған ұйымдардың қызметкерлері лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамалары

1. Ұйымның бас директорыЛауазымдық міндеттер:. Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне

пайдалану саласында қызмет атқаратын ұйым жəне филиалдары қызметіне басшылықты жүзеге асырады. Ұйым жəне филиалдар мүлкінің сақталуын жəне пайдаланылуын қамтамасыз етеді. Ұйымның жəне филиалдардың құрылымдық бөлімшелерінің жұмысын жəне өзара іс-қимылын ұйымдастырады. Ұйымның банкті қоса алғанда, мемлекеттік бюджет, жинақтаушы зейнетақы жəне сақтандыру қорлары, жеткізушілер, тапсырыс берушілер жəне кредитор-лар алдындағы міндеттемелерін орындауын, сондай-ақ, шаруашылық жəне еңбек шарттарын (келісімшарттарын), индикативтік жоспарлар мен биз-нес-жоспарларды орындауын қамтамасыз етеді. Қазіргі заманғы техника-лар мен озық технологияларды, еңбекті басқарудың жəне ұйымдастырудың прогрессивтік нысандарын пайдалану негізінде өндірістік-шаруашылық қызметті ұйымдастырады. Ұйымды жəне филиалдарды білікті кадрлармен қамтамасыз ету, олардың кəсіби білімдері мен тəжірибесін ұтымды пайда-лану жəне дамыту бойынша шаралар қабылдайды. Ұйымның (филиалдың) қаржылық-шаруашылық қызметіне қатысты мəселелерді шешеді. Ұйымның жəне филиалдардың штаттық кестесін, қаржылық жоспарын, жылдық есебін жəне жылдық бухгалтерлік теңгерімін бекітеді. Қызметкерлерге уақтылы жəне толық көлемде еңбекақы төлеуді қамтамасыз етеді. Ұйымның жəне филиалдардың ұйымдастыру-басқарушылық құрылымын, жұмысының ны-сандары мен əдістерін жетілдіреді. Ұйымның жəне филиалдардың қызметінде заңдылықтың сақталуын қамтамасыз етеді. Сотта, арбитражда, мемлекеттік органдарда ұйымның (филиалдың) мүліктік мүдделерін қорғайды. Ұйым жəне филиалдар қызметкерлерінің қосымша кəсіби білім алуын (біліктілік арттыру, кəсіби қайта даярлау) ұйымдастырады жəне қамтамасыз етеді. Ұйым жəне филиалдар қызметкерлерінің өз лауазымдық міндеттемелерін орын-дауын қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдайды. Ұйым жəне филиалдар қызметкерлерінің ішкі еңбек тəртібі қағидаларын, еңбекті қорғау жəне өрт қауіпсіздігі қағидаларын орындауын қамтамасыз етеді. Конференцияларға, семинарларға, көрмелерге қатысады. Өндірістік жарақат алуды жəне кəсіптік ауруларды болдырмау бойынша алдын алу шараларын жүргізуді қамтамасыз етеді.

Мыналарды: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, Қазақстан Республикасының Орман кодексі, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі, Қазақстан Республикасының мынадай: «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тура-лы», «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану туралы», «Жемқорлықпен күрес туралы», «Қазақстан Республикасындағы тілдер ту-ралы», «Əкімшілік рəсімдер туралы», «Мемлекеттік мүлік туралы», «Жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тəртібі туралы» Заңдары жəне ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілерін; ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы жұмысты ұйымдастыруға қатысты ұйымдастыру-басқару құжаттары мен əдістемелік материалдар; ұйымның қаржылық-экономикалық қызметінің негіздері, ұйым құрылымының бейіні, мамандануы мен ерекшеліктерін; есеп жəне қаржылық талдау негіздері, ұйымның өндірістік күштері мен мамандар ресурстары; ұйымның шаруашылығын жүргізу мен басқарудың қазіргі заманғы əдістері, стратегиялық жоспарлау; республиканың жəне шетелдің ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы ғылыми-техникалық жетістіктері жəне жетекші отандық пен шетелдік тəжірибе; əкімшілік жəне қылмыстық заңнамалар негіздері; қызмет көрсетілетін аумақтың ерекшеліктері; қауіпсіздік техникасы, өндірістік тазалық, еңбекті қорғау ережелері мен нормаларын білуі тиіс.

Біліктілікке қойылатын талаптар: Жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық, экономиялық, заңгер). Ұйымдағы басшылық лауазым бойынша жұмыс өтілі кем дегенде бес жыл.

Жануарлар дүниесін қорғау бойынша мамандандырылған ұйымдарда азаматтық қызметке өту үшін денсаулық күйінің жарамды болуы. Осы лауа-зым бойынша функционалдық міндеттерді орындауға қажет міндетті білім, қабілет пен дағдылар болуы керек.

2. Ұйымның бас директорының орынбасары Лауазымдық міндеттер: Ұйым басшылығының жалпы басқармасы бойын-

ша өзге бөлімшелер басшыларымен өзара əрекеттесу арқылы өз міндеттерін атқарады. Директор орынбасары өз құзыреті шеңберіндегі қызметін атқару кезінде шарттар бекітеді, жеке жəне заңды тұлғалармен мəмілелер, опе-рациялар жасайды, жануарлар дүниесін, табиғи кешендерді жəне өзге де табиғи-қорық қорын қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану бойынша барлық техникалық пен өндірістік-шаруашылық іс-шаралар өткізу жөнінде ұйымның барлық қызметкерлеріне міндетті нұсқау береді. Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелердің келешектік жəне ағымдық жоспарларын құруға қатысуды ұйымдастырады, өндірістік қызметтің ұзақ мерзімдік стратегиясын анықтайды, техникалық құралдардың, əкімшілік ғимараттардың, шаруашылық құрылыстардың, кордондардың жəне өзге де құрылыстардың күйіне бақылау жасайды, бюджеттік бағдарламаның жоспарына сəйкес жөндеу жəне құрылыс жұмыстарын ұйымдастырады. Ұйым басшының тапсырмасы бойынша төтенше жағдайлардың туындау себептерінің, аумақ тəртібі мен оның қорғау аймағын қолдану тəртібінің бұзылуы бойынша, қызметкерлер тарапынан қызметтік бұзылыстардың зерттелуін ұйымдастыруды жүргізеді, инспекторлық аралаудың жоспарлы тексерістерін жүргізеді, жергілікті тұрғын арасын-да табиғат қорғау заңнамасының бұзылуын алдын алу бойынша жергілікті тұрғындар арасында түсіндіру-алдын алу жұмыстарын жүргізуді қамтамасыз етеді. Жануарлар дүниесін есепке алу жəне мониторингі бойынша іс-шаралар ұйымдастырады жəне өткізеді. Өз құзыреті шегінде ұйым атынан əрекет етеді, оның мүддесін мемлекеттік органдар мен өз ге де ұйымдарда білдіреді, сенімхат арқылы шаруашылық операцияларды жасап, шарттар бекіте алады. Жүктелген міндеттер шеңберінде жануарлар дүниесінің, олардың мекендеу ортасының, көбею жағдайларының, қоныс аудару жолдары мен шоғырлану орындарының, биологиялық əртүрлілігінің сақталуын, таралымдарын қалпына келтірілуін, жануарлар дүниесі объектілерінің өндірілуін, өсімдіктер дүниесінің, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың сақталуын қамтамасыз етеді жəне табиғат қорғау саласында құқық бұзушылықтың алдын алу, ескер-ту жəне күресу жөніндегі іс-шаралар кешенін қамтамасыз етеді. Жануарлар дүниесі объектілерін жерсіндіру жəне қайта жерсіндіру бойынша жұмысты ұйымдастырады. Еңбекті қорғау жəне қауіпсіздік техникасы бойынша ере-желер мен нормалардың сақталуын қамтамасыз етеді. Өзіне берілген құқық шеңберінде барлық мəселелерді шешеді жəне өзге лауазымдық адамдарға: ұйымның функционалдық жəне өндірістік бөлімшелер басшыларына қызметтің кейбір өндірістік-шаруашылық функцияларын атқаруды тапсырады. Ұйым басшысының тапсырмасы бойынша заңнамамен бекітілген тəртіпте ұйымның мүліктік жəне өзге мүдделерін сотта, арбитражда, мемлекеттік органдар мен басқа да ұйымдарда қорғайды жəне білдіреді. Еңбек жəне өндірістік тəртіпті сақтауды қамтамасыз етеді, қызметкерлердің бастамалары мен белсенділіктерін дамытуға ықпал етеді.

Білуге міндеттілер: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, Қазақстан Республикасының Орман кодексі, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі, Қазақстан Республикасының мынадай: «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тура-лы», «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану туралы», «Жемқорлықпен күрес туралы», «Қазақстан Республикасындағы тілдер тура-лы», «Əкімшілік рəсімдер туралы», «Мемлекеттік мүлік туралы», «Жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тəртібі туралы» заңдары жəне ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілері; аңшылық шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы жұмысты ұйымдастыруға қатысты ұйымдастыру-басқару құжаттары мен əдістемелік материалдар; ұйымның қаржылық-экономикалық қызметінің негіздері, ұйым құрылымының бейіні, мамандануы мен ерекшеліктері; есеп жəне қаржылық талдау негіздері, ұйымның өндірістік күштері мен мамандар ресурстары; ұйымның шаруашылығын жүргізу мен басқарудың қазіргі заманғы əдістері, стратегиялық жоспарлау; республиканың жəне шетелдің ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы ғылыми-техникалық жетістіктері жəне жетекші отандық пен шетелдік тəжірибе; республиканың жəне шетелдің ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы жетекші мекемелердегі жұмыс тəжірибесі, əкімшілік жəне қылмыстық заңнамалар негіздері; қызмет көрсетілетін аумақтың ерекшеліктері; қауіпсіздік техникасы, өндірістік тазалық, еңбекті қорғау ережелері мен нормалары.

Біліктілікке қойылатын талаптар: Жоғары (немесе жоғарғы оқудан

кейінгі) білім (басымдылыққа ие болатындар: аңшылықтану жəне аң өсіруші, орман шаруашылығы экологиясы жəне табиғат пайдалану, биологиялық, экономикалық, заңгер). Ұйымдағы басшылық лауазым бойынша жұмыс өтілі кем дегенде бес жыл жəне/немесе жануарлар мен өсімдіктер дүниесі, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар немесе қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыс өтілі кем дегенде үш жыл. Жануарлар дүниесін қорғау бойынша мамандандырылған ұйымдарда азаматтық қызметке өту үшін денсаулық күйінің жарамды болуы. Осы лауазым бойынша функционалдық міндеттерді орындауға қажет міндетті білім, қабілет пен дағдылар болуы керек.

3. Филиал директорыЛауазымдық міндеттер: Филиал туралы ережеге сəйкес бөлектенген

бөлімше қызметін басқарады. Филиалдың жұмысын ұйымдастырады жəне оның күйі мен қызметі, филиал мүлкінің сақталуы, сметалық-қаржылық, шарттық жəне еңбек тəртібінің сақталуы жəне еңбек тəртібі мен істерді шаруашылық жүргізуін қамтамасыз етеді, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы жұмыстардың орындалуын ұйымдастырады. Өндірістік-шаруашылық қызметті бекітеді. Филиалдың барлық өндірістік-шаруашылық қызметі үшін, соның ішінде жануарлар дүниесін, олардың ме-кендеу ортасын, көбею жағдайларын, қоныс аудару жолдары мен шоғырлану орындарын, биологиялық əртүрлілігін сақтау, таралымдарын қалпына келтіру мен жануарлар дүниесі объектілерін өндіру бойынша толық жауаптылықта болады. Бұқаралық ақпарат құралдарында жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану мен ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға қатысты мəселелер мен оқиғаларды жариялайды, журналистер үшін пресс-релиздерді тұрақты дайындайды. Қазақстан Республикасының заңнамасымен бекітілген тəртіпте филиалдың банктік шоттарын ашады. Филиал қызметкерлерінің біліктіліктерін жоғарлату бойынша жағдай жасайды. Жануарлар дүниесін қорғау мен өсімін молайтуды жетілдіру мақсатында қазіргі заманғы техника мен технологияларды, еңбекті басқару мен ұйымдастырудың прогрессивті түрлерін кең қолдану, материалдық, қаржылық жəне еңбек шығындарының ғылыми негізделген нормативтері, жетекші тəжірибені (отандық жəне шетелдік) зерттеу негізінде өндірістік-шаруашылық қызметті ұйымдастырады. Жануарлар дүниесін есепке алу жəне мониторингі бойынша іс-шаралар ұйымдастырады жəне өткізеді. Жануарлар дүниесі объектілерін жерсіндіру жəне қайта жерсіндіру бойынша жұмысты ұйымдастырады. Табиғат қорғаудың қызмет етуі, шарттық жəне қаржылық тəртіпті нығайту мен əлеуметтік-еңбек қатынастарын реттеу үшін құқықтық құралдарды қолдануда, филиал қызметінде жəне оның шаруашылық-экономикалық байланыстарын атқаруда заңдылықтың сақталуын қамтамасыз етеді.

Мыналарды: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, Қазақстан Республикасының Орман кодексі, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі, Қазақстан Республикасының мынадай: «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тура-лы», «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану туралы», «Жемқорлықпен күрес туралы», «Қазақстан Республикасындағы тілдер тура-лы», «Əкімшілік рəсімдер туралы», «Мемлекеттік мүлік туралы», «Жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тəртібі туралы» заңдары жəне орман шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілері; ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы жұмысты ұйымдастыруға қатысты ұйымдастыру-басқару құжаттары мен əдістемелік материалдар; ұйымның қаржылық-экономикалық қызметінің негіздері, ұйым құрылымының бейіні, мамандануы мен ерекшеліктерін; есеп жəне қаржылық талдау негіздері, ұйымның өндірістік күштері мен мамандар ресурстары; ұйымның шаруашылығын жүргізу мен басқарудың қазіргі заманғы əдістері, стратегиялық жоспарлау; республиканың жəне шетелдің ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы ғылыми-техникалық жетістіктері жəне жетекші отандық пен шетелдік тəжірибе; əкімшілік жəне қылмыстық заңнамалар негіздері; қызмет көрсетілетін аумақтың ерекшеліктері; қауіпсіздік техникасы, өндірістік тазалық, еңбекті қорғау ережелері мен нормаларын білуі тиіс.

Біліктілікке қойылатын талаптар: Жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (аңшылықтану жəне аң өсіру, орман шаруашылығы, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық, заңгер). Ұйымдағы басшылық лауазым бой-ынша жұмыс өтілі кем дегенде бес жыл жəне/немесе жануарлар мен өсімдіктер дүниесі, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар немесе қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыс өтілі кем дегенде үш жыл. Жануарлар дүниесін қорғау бой-ынша мамандандырылған ұйымдарда азаматтық қызметке өту үшін денсаулық күйінің жарамды болуы. Осы лауазым бойынша функционалдық міндеттерді орындауға қажет міндетті білім, қабілет пен дағдылар болуы керек.

4. Филиал директорының орынбасарыЛауазымдық міндеттер: Филиал қызметіне қатысты жұмыстың барлық

түрлері бойынша өндірістік тапсырмалардың орындалуын басқаруды жəне бақылауды жүзеге асырады. Филиал бойынша өндірістік-шаруашылық іс-шаралар жоспарларын, соның ішінде жануарлар дүниесін қорғау, өсімін мо-лайту жəне пайдалану мəселелерін əзірлейді жəне жүзеге асырады. Өндірістік-шаруашылық іс-шаралар жоспарларын, қауіпсіздік техникасы, еңбек жағдайын жақсарту бойынша іс-шаралар орындауда басқарады жəне бақылайды. Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы заңнаманы бұзуды болдырмау мен жою, теориялық жəне практикалық білімді жоғарлату бойынша филиал мамандарының жұмыстарын ұйымдастырады, қызметкерлердің лауазымдық нұсқаулықтарды, ережелер мен өзге директивті нұсқаулықтарды сақтауы мен орындауына бақылау жасайды. Жануарлар дүниесін қорғау, есепке алу жəне мониторингі бойынша іс-шаралар өткізеді. Филиалдың инспекторлық қызметі қызметкерлерінің техникалық білімдерін арттыру бойынша іс-шаралар ұйымдастыруды басқарады. Өрт қауіпсіздігі кезеңіне дайындық, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайда-лану бойынша іс-шаралар əзірлейді, есептеме нысандарын жүргізеді. Ұйым басшысының тапсырмасы бойынша жануарлар дүниесін, олардың мекендеу ортасын, көбею жағдайларын, қоныс аудару жолдары мен шоғырлану орын-дарын, биологиялық əртүрлілігін сақтауға,тұрақты пайдалануға, таралымда-рын қалпына келтіру мен жануарлар дүниесі объектілерін өндіруге қатысты мəселелер бойынша сот пен өзге құқық қорғау органдарында өкіл болады. Бұқаралық ақпарат құралдарында жануарлар дүниесін қорғау, өсімін мо-лайту жəне пайдалану мен ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға қатысты мəселелер мен оқиғаларды жариялайды, журналистер үшін пресс-релиздерді тұрақты дайындайды.

Білуге міндеттілер. Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, Қазақстан Республикасының Орман кодексі, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі, Қазақстан Республикасының мынадай: «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тура-лы», «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану туралы», «Жемқорлықпен күрес туралы», «Қазақстан Республикасындағы тілдер ту-ралы», «Əкімшілік рəсімдер туралы», «Мемлекеттік мүлік туралы», «Жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тəртібі туралы» заңдары жəне ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілері; ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы жұмысты ұйымдастыруға қатысты ұйымдастыру-басқару құжаттары мен əдістемелік материалдар; ұйымның қаржылық-экономикалық қызметінің негіздері, ұйым құрылымының бейіні, мамандануы мен ерекшеліктерін; есеп жəне қаржылық талдау негіздері, ұйымның өндірістік күштері мен мамандар ресурстары; ұйымның шаруашылығын жүргізу мен басқарудың қазіргі заманғы əдістері, стратегиялық жоспарлау; республиканың жəне шетелдің ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы ғылыми-техникалық жетістіктері жəне жетекші отандық пен шетелдік тəжірибе; əкімшілік жəне қылмыстық заңнамалар негіздері; қызмет көрсетілетін аумақтың ерекшеліктері; қауіпсіздік техникасы, өндірістік тазалық, еңбекті қорғау ережелері мен нормаларын білуі тиіс.

Біліктілікке қойылатын талаптар: Жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (аңшылықтану жəне аң өсіру, орман шаруашылығы, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық, заңгер). Ұйымдағы басшылық лауазым бой-ынша жұмыс өтілі кем дегенде бес жыл жəне/немесе жануарлар мен өсімдіктер дүниесі, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар немесе қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыс өтілі кем дегенде үш жыл. Жануарлар дүниесін қорғау бой-ынша мамандандырылған ұйымдарда азаматтық қызметке өту үшін денсаулық күйінің жарамды болуы. Осы лауазым бойынша функционалдық міндеттерді орындауға қажет міндетті білім, қабілетпен дағдылар болуы керек.

5. Құрылымдық бөлімшенің (басқарманың, бөлімнің, қызметтің) басшысы

Лауазымдық міндеттер: Бөлімше туралы ережеге сəйкес құрылымдық бөлімше қызметін басқарады. Бөлімше құзыретіне кіретін жұмыс мəселелері бойынша жетекші отандық жəне шетелдік тəжірибені зерттейді жəне жалпы-лайды. Ұйым мен бөлімше жұмысының келешектік жоспарларын дайындауға қатысады. Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы заңнаманы бұзуды ескерту мен болдырмау жəне теориялық пен практикалық білімді арттыру бойынша құрылымдық бөлімшелер мамандарының жұмысын ұйымдастырады, қызметкерлердің лауазымдық нұсқаулықтарды, ережелер мен өзге директивті нұсқаулықтарды сақтауы мен орындауына бақылау жасайды. Қызметкерлерінің біліктіліктерін жоғарлату бойынша жағдай жасайды. Еңбекті қорғау мен қауіпсіздік техникасы, өрт қауіпсіздігі ережелерінің жəне санитарлық- гигиеналық нормалардың сақталуына жауап береді. Қауіпсіздік техникасы ережелерінің сақталуын қамтамасыз етеді жəне бағынышты қызметкерлердің еңбек тəртіптерінің күйіне бақылау жасайды. Ұйым басшылығына құрылымдық бөлімше жұмысының түрлері мен əдістерін жетілдіру туралы, мамандарды іріктеу, орналастыру мен орын ауыстыру бойынша, штатты мамандармен жасақтау, оның кейбір қызметкерлерін көтермелеу немесе жаза қолдану туралы ұсыныс енгізеді. Өндірісті ұйымдастыру мен басқаруды жетілдіру бойынша, жұмыстарды механикаландыру мен автоматтандыру, ғылыми зерттеулер мен экспери-менттер жүргізу, жаңа техника мен технологияларды сынау бойынша ша-ралар дайындауға қатысады. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды күзету режимін, экологиялық стандарттар мен нормативтерді сақтауды қамтамасыз етеді, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы заңнаманы бұзуды ескерту мен болдырмау бойынша шаралар қабылдайды. Жануарлар дүниесі объектілерін жерсіндіру жəне қайта жерсіндіру, сонымен бірге жануарлар дүниесін есепке алу мен мониторингі бойынша жұмысты ұйымдастырады. Бұқаралық ақпарат құралдарында жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану мен ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға қатысты мəселелер мен оқиғаларды жариялайды, журналистер үшін пресс-релиздерді тұрақты дайындайды.

Мыналарды: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, Қазақстан Республикасының Орман кодексі, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі, Қазақстан Республикасының мынадай: «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тура-лы», «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану туралы», «Жемқорлықпен күрес туралы», «Қазақстан Республикасындағы тілдер тура-лы», «Əкімшілік рəсімдер туралы», «Мемлекеттік мүлік туралы», «Жеке жəне

заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тəртібі туралы» заңдары жəне орман шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілері; ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы жұмысты ұйымдастыруға қатысты ұйымдастыру-басқару құжаттары мен əдістемелік материалдар; ұйымның өндірістік-шаруашылық, қаржылық-экономикалық қызметін реттейтін ҚР заңнамалары мен өзге де нормативтік құқықтық актілер; ұйым құрылымының мамандануы мен ерекшеліктері; ұйымның өндірістік күштері мен мамандар ресурстары; өндіріс технологиясы, салық заңнамасы, ұйымның шаруашылығын жүргізу мен басқарудың қазіргі заманғы əдістері, республиканың жəне шетелдің ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы ғылыми-техникалық жетістіктері жəне жетекші отандық пен шетелдік тəжірибе; еңбек, əкімшілік жəне қылмыстық заңнамалар негіздері; қызмет көрсетілетін аумақтың ерекшеліктері; еңбек туралы заңнаманың негіздері; қауіпсіздік техни-касы, өндірістік тазалық, еңбекті қорғау ережелері мен нормаларын білуі тиіс.

Біліктілікке қойылатын талаптар: Жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (аңшылықтану жəне аң өсіру, орман шаруашылығы, эколо-гия жəне табиғат пайдалану, биологиялық). Ұйымдағы тиісті бейіні бойын-ша жұмыс өтілі кем дегенде бес жыл. Жануарлар дүниесін қорғау бойынша мамандандырылған ұйымдарда азаматтық қызметке өту үшін денсаулық күйінің жарамды болуы. Осы лауазым бойынша функционалдық міндеттерді орындауға қажет міндетті білім, қабілет пен дағдылар болуы керек.

6. Құрылымдық бөлімше (басқарманың, бөлімнің, қызметтің,) басшысының орынбасары

Лауазымдық міндеттер: Бөлімше туралы ережеге сəйкес бөлімше басшысының жалпы басқаруымен өз міндеттерін атқарады. Басшы орынбасары өз құзыреті шеңберіндегі қызметін атқару кезінде бөлімше қызметкерлеріне жануарлар дүниесін, табиғи кешендер мен табиғи-қорық қорын қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану бойынша өндірістік-шаруашылық іс-шаралар жүргізу жөнінде нұсқау береді. Құрылымдық бөлімшенің келешектік жəне ағымдық жоспарларын құруға қатысуды ұйымдастырады, өндірістік қызметтің ұзақ мерзімдік стратегиясын анықтайды, техникалық құралдардың, əкімшілік ғимараттардың, шаруашылық құрылыстардың, кордондардың жəне өзге де құрылыстардың күйіне бақылау жасайды, бюджеттік бағдарламаның жоспа-рына сəйкес жөндеу жəне құрылыс жұмыстарын ұйымдастырады. Бөлімше құзыретіне кіретін жұмыс мəселелері бойынша жетекші отандық жəне шетелдік тəжірибені зерттейді жəне жалпылайды. Ұйым мен бөлімше жұмысының келешектік жоспарларын дайындауға қатысады. Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы заңнаманы бұзуды ескерту мен болдырмау жəне теориялық пен практикалық білімді арттыру бойын-ша құрылымдық бөлімшелер мамандарының жұмысын ұйымдастырады, қызметкерлердің лауазымдық нұсқаулықтарды, ережелер мен өзге директивті нұсқаулықтарды сақтауы мен орындауына бақылау жасайды. Қызметкерлерінің біліктіліктерін жоғарлату бойынша жағдай жасайды. Еңбекті қорғау мен қауіпсіздік техникасы, өрт қауіпсіздігі ережелерінің жəне санитарлық-гигиеналық нормалардың сақталуына жауап береді. Қауіпсіздік техникасы ережелерінің сақталуын қамтамасыз етеді жəне бағынышты қызметкерлердің еңбек тəртіптерінің күйіне бақылау жасайды. Ұйым басшылығына құрылымдық бөлімше жұмысының түрлері мен əдістерін жетілдіру туралы, мамандарды іріктеу, орналастыру мен орын ауыстыру бойынша, штатты мамандармен жасақтау, оның кейбір қызметкерлерін көтермелеу немесе жаза қолдану туралы ұсыныс енгізеді. Өндірісті ұйымдастыру мен басқаруды жетілдіру бойынша, жұмыстарды механикаландыру мен автоматтандыру, ғылыми зерттеулер мен эксперименттер жүргізу, жаңа техника мен технологияларды сынау бойынша шаралар дайындауға қатысады. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды күзету режимін, экологиялық стандарттар мен нормативтерді сақтауды қамтамасыз етеді, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы заңнаманы бұзуды ескерту мен болдырмау бойынша шаралар қабылдайды. Жануарлар дүниесін есепке алу мен мониторингі бой-ынша іс-шаралар жүргізеді. Құрылымдық бөлімшенің инспекторлық қызметі қызметкерлерінің техникалық білімдерін арттыру бойынша іс-шаралар ұйымдастырады. Өрт қауіпсіздігі кезеңіне дайындық бойынша жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану іс-шараларын əзірлейді, есеп-теме нысандарын жүргізеді. Ұйым немесе құрылымдық бөлімше басшысының тапсырмасы бойынша жануарлар дүниесін, олардың мекендеу ортасын, көбею жағдайларын, қоныс аудару жолдары мен шоғырлану орындарын, биологиялық əртүрлілігін сақтауға, таралымдарын қалпына келтіру мен жануарлар дүниесі объектілерін өндіруге қатысты мəселелер бойынша сот пен өзге құқық қорғау органдарында өкіл болады.

Мыналарды: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, Қазақстан Республикасының Орман кодексі, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі, Қазақстан Республикасының мынадай: «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тура-лы», «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану туралы», «Жемқорлықпен күрес туралы», «Қазақстан Республикасындағы тілдер тура-лы», «Əкімшілік рəсімдер туралы», «Мемлекеттік мүлік туралы», «Жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тəртібі туралы» заңдары жəне орман шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілері; ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы жұмысты ұйымдастыруға қатысты ұйымдастыру-басқару құжаттары мен əдістемелік материалдар; ұйымның өндірістік-шаруашылық, қаржылық-экономикалық қызметін реттейтін ҚР заңнамалары мен өзге де нормативтік құқықтық актілер; ұйым құрылымының мамандануы мен ерекшеліктері; салық заңнамасы, ұйымның өндірістік күштері мен маман-дар ресурстары; ұйымның шаруашылығын жүргізу мен басқарудың қазіргі заманғы əдістері; республиканың жəне шетелдің ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы ғылыми-техникалық жетістіктері жəне жетекші отандық пен шетелдік тəжірибе; орман шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы механиза-ция құралдары мен оларды техникалық пайдалану ережелері; əкімшілік жəне қылмыстық заңнамалар негіздері; қызмет көрсетілетін аумақтың ерекшеліктері; еңбек туралы заңнаманың негіздері; қауіпсіздік техникасы, өндірістік тазалық, еңбекті қорғау ережелері мен нормаларын білуі тиіс.

Біліктілікке қойылатын талаптар: Жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (аңшылықтану жен аң өсіру, орман шаруашылығы, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық). Ұйымдағы тиісті бейіні бойынша жұмыс өтілі кем дегенде үш жыл. Жануарлар дүниесін қорғау бойынша мамандандырылған ұйымдарда азаматтық қызметке өту үшін денсаулық күйінің жарамды болуы. Осы лауазым бойынша функционалдық міндеттерді орындауға қажет міндетті білім, қабілет пен дағдылар болуы керек.

7. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда табиғат пайдалану жөніндегі маман

Лауазымдық міндеттер: Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда табиғат ресурстарын пайдалану бойынша жұмысты ұйымдастырады, ұйым қызметкерлерінің теориялық пен практикалық білімдерін арттыру бой-ынша іс-шаралар жүргізеді, тұрғындар мен туристер арасында Қазақстан Республикасының заңнамасын, соның ішінде жеке жəне заңды тұлғалардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың табиғи ресурстарын пайдалану жағы бойынша түсіндіру жұмысын атқарады. Табиғат пайдалану бойынша іс-шаралар жоспарын əзірлейді, табиғат пайдалану бойынша құжаттарды уақтылы рəсімдейді, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану мен ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы заңнаманың сақталуына бақылау жасайды. Ұйым бөлімшесінің табиғат пайдалану бойынша қызметіне əдістемелік басшылық атқарады. Табиғат пайдалану бойынша басшылық тап-сырмасын орындау жөніндегі ұйымның бөлімше жұмысын жедел басқарады. Бұқаралық ақпарат құралдарында ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды күзету мен қорғауға қатысты мəселелер мен оқиғаларды жариялайды, журналистер үшін пресс-релиздерді тұрақты дайындайды.

Мыналарды: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, Қазақстан Республикасының Орман кодексі, Қазақстан Республикасының мынадай: «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы», «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдала-ну туралы», «Жемқорлықпен күрес туралы», «Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы» заңдары жəне ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жа-нуарлар дүниесі саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілері; ерек-ше қорғалатын табиғи аумақтардағы жұмысты ұйымдастыруға қатысты ұйымдастыру-басқару құжаттары мен əдістемелік материалдар; ұйымның қызметін реттейтін ҚР заңнамалары мен өзге де нормативтік құқықтық актілер; табиғат пайдалану мəселелері бойынша нормативтік құқықтық актілер, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы өртке қарсы алдын алу та-лаптары мен өрт қауіпсіздігі ережелері, табиғат пайдалану мəселелері бой-ынша есептілік мерзімдері мен түрлері, табиғат пайдаланудың қолданыстағы заңнамаларға сəйкес болуын бақылау ережелері мен тəсілдері, қорғалатын табиғи аумақтардың шекаралары, ландшафтық жəне экологиялық жағдайлары мен ерекшеліктері; еңбек, əкімшілік, қылмыстық заңнамалар негіздері, қауіпсіздік техникасы, өндірістік тазалық, еңбекті қорғау ережелері мен нор-маларын білуі тиіс.

Біліктілікке қойылатын талаптар: Біліктілігі жоғары деңгейлі маман: Жоғары санатты: жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (аңшылықтану жəне аң өсіру, орман шаруашылығы, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық, географиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем де-генде бес жыл; бірінші санатты: жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (аңшылықтану жіне аң өсіру, орман шаруашылығы, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық, географиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде төрт жыл; екінші санатты: жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (аңшылықтану жəне аі өсіру, орман шаруашылығы, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық, географиялық) жəне мамандығы бой-ынша жұмыс өтілі кем дегенде үш жыл; санатсыз: жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (аңшылықтану жəне аң өсіру, орман шаруашылығы, эко-логия жəне табиғат пайдалану, биологиялық, географиялық) жұмыс өтіліне талап қойылмайды. Біліктілігі орта деңгейлі маман: Жоғары санатты: орта техникалық жəне кəсіби білім (орта арнайы, орта кəсіби) (аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық, географиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде бес жыл; бірінші санатты: орта техникалық жəне кəсіби білім (орта арнайы, орта кəсіби) (аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық, географиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде төрт жыл; екінші санатты: орта техникалық жəне кəсіби білім (орта арнайы, орта кəсіби) (аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық, географиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде үш жыл; санатсыз: орта техникалық жəне кəсіби білім (орта арнайы, орта кəсіби) (аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық, географиялық) жұмыс өтіліне талап қойылмайды. Жануарлар дүниесін қорғау бойынша мамандандырылған ұйымдарда азаматтық қызметке өту үшін денсаулық күйінің жарамды болуы. Осы лауазым бойынша функционалдық міндеттерді орындауға қажет міндетті білім, қабілет пен дағдылар болуы керек.

8. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы рекреация мен туризм жөніндегі маман

Лауазымдық міндеттер: Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бойынша экскурсия ұйымдастырады, ұйым жұмысы туралы кітапшалар, буклеттер, сондай-ақ жануарлар мен өсімдіктердің тіршілік жағдайын маңыздандыратын өзге де ақпараттық материалдарды басып шығаруға дайындайды, ғылыми қызметкерлермен, туристермен жəне білім беру мекемелерімен жəне қоғаммен тығыз байланыста болады. Тұрғындарды экологиялық ағарту бойынша жұмыс жүргізеді. Экскурсиялық қызметпен тікелей айналысады, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен оған іргелес жатқан аумақтар бойынша туристік бағыттар-ды əзірлеуге қатысады. Бұқаралық ақпарат құралдарында жергілікті табиғат пен ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға қатысты мəселелер мен оқиғаларды жариялайды, журналистер үшін пресс-релиздерді тұрақты дайындайды.

Мыналарды: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, Қазақстан Республикасының Орман кодексі, Қазақстан Республикасының мынадай: «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы», «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдала-ну туралы», «Жемқорлықпен күрес туралы», «Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы» заңдары жəне орман шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілері; ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы жұмысты ұйымдастыруға қатысты ұйымдастыру-басқару құжаттары мен əдістемелік материалдар; ұйымның қызметін реттейтін ҚР заңнамалары мен өзге де нормативтік құқықтық актілер; туризм бойынша заңанамалық, нормативтік құжаттар, өрт қауіпсіздігі ережелері, табиғат қорғау заңанамасын бұзғаны үшін белгіленген тəртіптік, материалдық жəне қылмыстық жауапкершіліктің нормалары, техникалық құжаттарды рəсімдеу ережелері, еңбек, əкімшілік, қылмыстық заңнамалар негіздері, қауіпсіздік техникасы, өндірістік тазалық, еңбекті қорғау ережелері мен нормаларын білуі тиіс.

Біліктілікке қойылатын талаптар: Біліктілігі жоғары деңгейлі маман. Жоғары санатты: жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (экология жəне табиғат пайдалану, орман шаруашылығы, биологиялық, географиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде бес жыл; бірінші санатты: жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (экология жəне табиғат пайда-лану, орман шаруашылығы, биологиялық, географиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде төрт жыл; екінші санатты: жоғары (не-месе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (экология жəне табиғат пайдалану, ор-ман шаруашылығы, биологиялық, географиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде үш жыл; санатсыз: жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (экология жəне табиғат пайдалану, орман шаруашылығы, биологиялық, географиялық) жұмыс өтіліне талап қойылмайды. Біліктілігі орта деңгейлі маман: Жоғары санатты: орта техникалық жəне кəсіби білім (орта арнайы, орта кəсіби) (экология жəне табиғат пайдалану, орман шаруашылығы, биологиялық, географиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде бес жыл; бірінші санатты: орта техникалық жəне кəсіби білім (орта арнайы, орта кəсіби(экология жəне табиғат пайдалану, орман шаруашылығы, биологиялық, географиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем де-генде төрт жыл; екінші санатты: орта техникалық жəне кəсіби білім (орта ар-найы, орта кəсіби) (экология жəне табиғат пайдалану, орман шаруашылығы, биологиялық, географиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем де-генде үш жыл; санатсыз: орта техникалық жəне кəсіби білім (орта арнайы, орта кəсіби) ((экология жəне табиғат пайдалану, орман шаруашылығы, биологиялық, географиялық) жұмыс өтіліне талап қойылмайды. Жануарлар дүниесін қорғау бойынша мамандандырылған ұйымдарда азаматтық қызметке өту үшін денсаулық күйінің жарамды болуы. Осы лауазым бойынша функционалдық міндеттерді орындауға қажет міндетті білім, қабілет пен дағдылар болуы керек.

9. Аңшылықтанушы (аға аңшылықтанушы)

Лауазымдық міндеттер: Аңшылық шаруашылығындағы аңшылық жануар-лар ресрустарын, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне тиімді пайдалану бойынша басшылық атқарады. Биотехникалық жəне аңшылық шаруашылығы іс-шараларын жүргізуді, браконьерлермен күресуді қамтамасыз етеді. Жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі иснпекторлардың сирек кездесетін жəне құрып кету қаупі бар жануарлар түрлерін қорғау мен есепке алуды жүргізу бойынша жұмысын үйлестіреді. Жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі иснпекторларға жүктелген міндеттерін атқаруда əдістемелік жəне практикалық көмек көрсетеді. Еңбек тəртібін, еңбекті қорғау жəне өндірістік тазалық ережелерін сақтауы қамтамасыз етеді. Ведомстволық қызметтік қару мен олардың оқ-дəрілерінің сақталуы мен қолданысын қамтамасыз етеді. Арнайы құралдардың бөлінісін қамтамасыз етеді. Инспекторлар ұжымында тəрбиелік жұмыс атқарады. Өзіне бекітілген жерде табиғи кешендерді, əсіресе жануарлар дүниесін тікелей қорғауды жүзеге асырады. Тұрғындарды экологиялық ағарту бойынша жұмыс атқарады. Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасы заңнамасының бұзылуын болдырмау мақсатында жер үсті жəне əуе көліктерін қолдану арқылы аумақты күзетуді ұйымдастырады. Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы құқық бұзушылықты тоқтатады жəне болдырмайды, сонымен бірге Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы заңнамасын бұзу деректері бойынша уəкілетті жəне құқық қорғау органдарына, сотқа ақпарат, талап-арыздар мен өзге де материалдар жібереді. Ұйым мен тараптық ұйым қызметкерлеріне ғылыми жəне ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуде, сондай-ақ жануар-лар санын есепке алу мен мониторинг жүргізуде ықпал етеді. Нұсқаулыққа сəйкес фенологиялық қадағалау жасайды. Өндірістік іс-шаралар орындау бойынша есептер мен өзге де құжаттар жасайды. Жоспарланған жұмыстарды, сонымен бірге атқарылған жұмыстардың нəтижелері туралы есептерді қарауға жəне бекітуге береді. Жанаурларды аулауды жəне жануарлар дүниесі объектілерін көшіруді ұйымдастырады. Биотехникалық жəне өсімді молайту іс-шараларын жүзеге асырады. Жұмысты қауіпсіз жүргізу, өзге адамдардың еңбекті қорғау, қауіпсіздік техникасы, өндірістік тазалық пен өртке қарсы қорғаныс ережелері мен нормаларын сақтауын, қызметте пайдалану үшін оған сеніп тапсырылған мүліктің сақталуын қамтамасыз етеді. Кəсіпші аңшылар, əуесқойлар аңшылармен жергілікті тұрғындар арасында табиғи байлыққа деген ұқыпты қатынас, оларды дұрыс жəне тиімді пайдалану мəселелері бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. Бұқаралық ақпарат құралдарында жануар-лар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану мен ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға қатысты мəселелер мен оқиғаларды жариялайды, журна-листер үшін пресс-релиздерді тұрақты дайындайды.

Мыналарды: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, Қазақстан Республикасының Орман кодексі, Қазақстан Республикасының Əкімшілік құқық бұзушылық тура-лы кодексі, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі, Қазақстан Республикасының мынадай: «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тура-лы», «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану туралы», «Жемқорлықпен күрес туралы», «Қазақстан Республикасындағы тілдер тура-лы» заңдары жəне ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілері; жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану, сонымен бірге ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы жұмысты ұйымдастыруға қатысты ұйымдастыру-басқару құжаттары мен əдістемелік материалдар; ұйымның қызметін реттейтін ҚР заңнамалары мен өзге де нормативтік құқықтық актілер; жануарларды, табиғи кешендер мен объектілерді қорғау бойынша əдістемелік материалдар; ұстап алу, алып қою хаттамаларын толтыру тəртібі, құқық бұзушылық пен өзге іс-шаралардың алдын алу; жануарлар ауруларының туындауын алдын алу; жануарларды қорғау бойынша жұмыстардың технологиясы мен меха-низация құралдары; табиғат қорғау жұмыстарының жетекші отандық жəне шетелдік тəжірибесі; еңбек, əкімшілік, қылмыстық заңнамалар негіздері, рейдтік іс-шаралар жүргізу кезіндегі өрт қауіпсіздігі ережелері; қауіпсіздік техникасы, өндірістік тазалық, еңбекті қорғау ережелері мен нормаларын. Аңшылық шаруашылығын жүргізу бойынша қаулылар, бұйрықтар, өкімдер, нұсқаулықтар мен өзге материалдар; аңшылықтану, жануарлар дүниесінің биологиясы мен экологиясы, құс шаруашығы, аңшылық ит шаруашылығы, аңшылық шаруашылығының экономикасы жəне аңшылық кəсіп пен спорттық аңшылық шаруашылығын ұйымдастыру, аңшылық аңдар мен құстарды аулау техникасы мен есепке алу əдістемесі; аңшылық шаруашылығын жүргізу бойын-ша жетекші отандық жəне шетелдік кəсіпорындарының тəжірибесін білуі тиіс.

Біліктілікке қойылатын талаптар: Жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (орман шаруашылығы, аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық). Ұйымдағы тиісті бейіні бойынша қызметтегі жұмыс өтілі кем дегенде екі жыл жəне/немесе жануарлар мен өсімдіктер дүниесі, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, қоршаған ортаны қорғау сала-сында кем дегенде бір жылдық жұмыс өтілінің болуы. Жануарлар дүниесін қорғау бойынша мамандандырылған ұйымдарда азаматтық қызметке өту үшін денсаулық күйінің жарамды болуы. Осы лауазым бойынша функционалдық міндеттерді орындауға қажет міндетті білім, қабілет пен дағдылар болуы керек.

10. Жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі инспектор (аға инспектор)

Лауазымдық міндеттер: Өзіне бекітілген жерде табиғи кешендерді, əсіресе жануарлар дүниесін тікелей қорғауды жүзеге асырады. Жануарлар дүниесінің өсімін молайту мен пайдалануды қамтамасыз етеді. Биотехникалық жəне есеп-ке алу жұмыстарын, сонымен бірге табиғи кешендер мен жануарлар дүниесін қорғау мен қалпына келтіруге бағытталған өзге де іс-шараларды жүргізеді. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды оның күзету режимін есепке ала оты-рып күзету мен қорғауды қамтамасыз етеді. Тұрғындарды экологиялық ағарту бойынша жұмыс атқарады. Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасы заңнамасының бұзуылуын болдырмау мақсатында жер үсті жəне əуе көліктерін қолдану арқылы аумақты күзетеді. Жеке жəне заңды тұлғалардың аң аулау жəне (немесе) балық ау-лау құқығы бойынша құжаттарын тексереді, Қазақстан Республикасының Əкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне сəйкес жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы əкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттамалар толтырады, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласында құқық бұзушылық жасаған адамдарды ұстауды жəне оларды құқық қорғау органдарына жеткізуді қамтамасыз етеді, Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес көлік құралдарын, өзге объектілер мен жерлерді, ал қажет болған кезде ұсталған адамдарды жеке тексереді, жеке жəне заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының жануар-лар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы заңнамасын бұзу арқылы қолданған атыс қаруларын, аң жəне балық аулау бойынша заңсыз алынған өнімдерін, аулаудың тыйым салынған құрал түрлерін алып қоюды қамтамасыз етеді жəне Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тəртіпте олардың əрі қарайғы иелік ету туралы мəселесін шешеді. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда жүрген адамдардың келу құқығы бойын ша рұқсаттарын тексереді, қорғау аймағының аумағында тұрған жеке жəне заңды тұлғалардың объектілеріне бару, Қазақстан Республикасының

(Соңы 16-бетте).

25 ақпан 2014 жылwww.egemen.kz16ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы заңнамасы бұзылған жағдайда сотқа талап-арыз береді, Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы заңнамасын бұзу нəтижесінде келтірген залал көлемін анықтайды жəне осының негізінде кінəлі адамдарға ерікті түрде залалды өтеу туралы шағым жасайды немесе сотқа арыз береді, жануарлар дүниесін қорғау бойын-ша инспекторлардың актілерін толтырады жəне Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесін қорғау, өсімін мо-лайту жəне пайдалану саласындағы заңнамасы бұзылғаны анықталған жағдайда шара қабылдау үшін тиісті мемлекеттік органдарға материалдарды жібереді, ерекше қорғалатын табиғи аумақта, оның қорғалатын аймағында Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы заңнамасын бұзған адам-дарды ұстайды жəне оларды құқық қорғау органдарына жеткізеді, ерекше қорғалатын табиғи аумақта, оның қорғалатын аймағында көлік жəне жүзу құралдарын тоқтатады, оларды тексереді. Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы құқық бұзушылықты тоқтатады жəне болдырмайды, сонымен бірге Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы заңнамасын бұзу деректері бойынша уəкілетті жəне құқық қорғау органдарына, сотқа ақпарат, талап-арыз-дар мен өзге де материалдар жібереді. Эпидемия мен індет-аурулардың алдын алу мақсатында жыртқыш жануарлар санын реттеуді жүзеге асырады. Өртке қарсы жəне өзге де іс-шараларды жүргізуге қатысады. Аншлагтардың, шека-ра бағаналарының, белгілердің, көпірлердің, сүрлеу жолдардың өрт-бақылау пунктері мен постарының, байланыс желілерінің сақталуын бақылайды жəне олардың жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану саласындағы бұзылыстардың алдын алу бойынша тұрғындар арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. Ұйым мен тараптық ұйым қызметкерлеріне ғылыми жəне ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуде, сондай-ақ жануарлар санын есепке алу мен мониторинг жүргізуде ықпал жасайды. Нұсқаулыққа сəйкес фенологиялық қадағалау жасайды. өндірістік іс-шаралар орындау бойынша есептер мен өзге де құжаттар жа-сайды. Жоспарланған жұмыстарды, атқарылған жұмыстардың нəтижелері туралы есептерді қарауға жəне бекітуге береді. Жұмысты қауіпсіз жүргізу, өзге адамдардың еңбекті қорғау, қауіпсіздік техникасы, өндірістік тазалық ережелері мен нормаларын сақтауын, қызметте пайдалану үшін оған сеніп тапсырылған мүліктің сақталуын қамтамасыз етеді.

Мыналарды: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, Қазақстан Республикасының Орман кодексі, Қазақстан Республикасының Əкімшілік құқық бұзушылық тура-лы кодексі, Қазақстан Республикасының «Қылмыстық кодексі, Қазақстан Республикасының мынадай: «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тура-лы», «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану туралы», «Жемқорлықпен күрес туралы», «Қазақстан Республикасындағы тілдер тура-лы» заңдары жəне ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен жануарлар дүниесі саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілері; жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту жəне пайдалану, сонымен бірге ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы жұмысты ұйымдастыруға қатысты ұйымдастыру-басқару құжаттары мен əдістемелік материалдар; ұйымның қызметін реттейтін ҚР заңнамалары мен өзге де нормативтік құқықтық актілер; жануарларды, табиғи кешендер мен объектілерді қорғау бойынша əдістемелік материал-дар; ұстап алу хаттамаларын толтыру тəртібі, еңбек, əкімшілік, қылмыстық заңнамалар негіздері, рейдтік іс-шаралар жүргізу кезінде ормандардағы өрт қауіпсіздігі ережелері; қауіпсіздік техникасы, өндірістік тазалық, еңбекті қорғау ережелері мен нормаларын білуі тиіс.

Біліктілікке қойылатын талаптар: Жануарлар дүниесін қорғау бойын-ша мамандандырылған ұйымдарда азаматтық қызметке өту үшін денсаулық күйінің жарамды болуы. Осы лауазым бойынша функционалдық міндеттерді орындауға қажет міндетті білім, қабілет пен дағдылар болуы керек. Біліктілігі жоғары деңгейлі маман: Жоғары санатты: жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғат пайда-лану, биологиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде бес жыл; бірінші санатты: жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде төрт жыл; екінші санатты: жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде үш жыл; санатсыз: жоғары (немесе жоғарғы оқудан кейінгі) білім (орман шаруашылығы, аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғат пайдалану, биологиялық) жұмыс өтіліне талап қойылмайды. Біліктілігі орта деңгейлі маман: Жоғары санатты: орта техникалық жəне кəсіби білім (орта арнайы, орта кəсіби) (аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғи ресрустарды тиімді пайдалану, биологиялық) жəне мамандығы бой-ынша жұмыс өтілі кем дегенде бес жыл; бірінші санатты: орта техникалық жəне кəсіби білім (орта арнайы, орта кəсіби (аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғи ресрустарды тиімді пайдалану, биологиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде үш жыл; екінші санатты: орта техникалық жəне кəсіби білім (орта арнайы, орта кəсіби) (аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғи ресрустарды тиімді пайдалану, биологиялық) жəне мамандығы бойынша жұмыс өтілі кем дегенде екі жыл; санатсыз: орта техникалық жəне кəсіби білім (орта арнайы, орта кəсіби) (аңшылықтану жəне аң өсіру, экология жəне табиғи ресрустарды тиімді пайдалану, биологиялық) жұмыс өтіліне талап қойылмайды.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 30 желтоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9048 болып енгізілді.

(Соңы. Басы 15-бетте).

Қазақстан Республикасы Қоршаған орта жəнесу ресурстары министрлігінің бұйрығы

2013 жылғы 9 желтоқсан №375-Ө Астана қаласы

Орман, балық жəне аң аулау шаруашылығы мемлекеттік мекемелері, қазыналық кəсіпорындары азаматтық қызметшілеріне еңбек жағдайы үшін үстемеақылар

белгілеу қағидаларын бекіту туралы

«Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің мəселелері» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 25 ақпандағы № 172 қаулысының (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2013 ж., № 17, 302-құжат) 16-тармағының 155) тармақшасына жəне «Азаматтық қызметшілерге, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен ұсталатын ұйымдардың қызметкерлеріне, қазыналық кəсіпорындардың қызметкерлеріне еңбекақы төлеу жүйесі туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 желтоқсандағы № 1400 қаулысының (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007 ж., № 51, 648-құжат) 16-қосымшасы 1 тармағына сəйкес, бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған орман, балық жəне аң аулау шаруашылығы мемлекеттік мекемелері, қазыналық кəсіпорындары азаматтық қызметшілеріне еңбек жағдайы үшін үстемеақылар белгілеу қағидалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Қоршаған орта жəне су ресурстары министрлігі Орман жəне аңшылық шаруашылығы комитеті (Б. О. Азбаев) заңнамада белгіленген тəртіппен осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін жəне оның бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялануын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуына бақылау жасау Қазақстан Республикасы Қоршаған орта жəне су ресурстары Вице-министрінің міндетін атқарушы Е. Н. Нысанбаевқа жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғаш ресми жаряланған күннен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министрдің міндетін атқарушы Е.НЫСАНБАЕВ.

Қазақстан Республикасы Қоршаған орта жəне су ресурстары министрінің 2013 жылғы 9 желтоқсандағы № 375-Ө бұйрығымен бекітілген

Орман, балық жəне аң аулау шаруашылығы мемлекеттік мекемелері, қазыналық кəсіпорындары азаматтық қызметшілерінің еңбек

жағдайы үшін үстемеақылар белгілеу қағидалары1. Осы Орман, балық жəне аңшылық шаруашылығы мемлекеттік мекемелері,

қазыналық кəсіпорындары азаматтық қызметшілеріне еңбек жағдайы үшін үстемеақылар белгілеу қағидалары (бұдан əрі – Қағидалар) «Азаматтық қызметшілерге, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен ұсталатын ұйымдардың қызметкерлеріне, қазыналық кəсіпорындардың қызметкерлеріне еңбекақы төлеу жүйесі туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 желтоқсандағы № 1400 қаулысына (бұдан əрі – Қаулы) сəйкес əзірленген.

2. Қағидалар орман, балық жəне аңшылық шаруашылығы мемлекеттік мекемелерінің, қазыналық кəсіпорындарының азаматтық қызметшілеріне (бұдан əрі – ұйымдар) үстемеақылар белгілеу кезінде қолданылады.

3. Қағидала ұйымдардың азаматтық қызметшілерін əлеуметтік қорғауды күшейту жəне қызметін ынталандыру мақсатында мемлекеттік мекемелерді, қазыналық кəсіпорындарды дамытуға бағытталған жұмыс үшін, практикада озық əдістерді қолданғаны үшін, жұмыстағы жоғары жетістіктері, аса маңызды немесе шұғыл жұмыстарды орындағаны үшін, еңбектегі күрделілік жəне қауырттылық үшін үстемеақылар (бұдан əрі – үстемеақы) төлеу тəртібін айқындайды.

4. Үстемеақы ұйымдардың жоғары білікті мамандары мен жұмысшыларын тарту жəне бекіту мақсатында Қаулыға 16-қосымшада белгіленгеннен аспайтын мөлшерде лауазымдық жалақыларға белгіленеді.

5. Үстемеақылар алуға құқығы бар жұмысшылар санаттарына табиғи ре-сурстарды қорғау, молықтыру, күзету жəне пайдалану жұмыстарымен тікелей айналысатын қызметкерлер, сондай-ақ Қаулымен бекітілген Азаматтық қызметшілер лауазымдарының тізіліміне сəйкес ұйымдардың өзге де азаматтық қызметшілері жатады.

Салалық келісіммен, ұжымдық шартпен жəне (немесе) жұмыс берушінің ұйым басшысымен жасаған актісімен айқындалған еңбек жағдайлары үшін үстемеақылардың нақты мөлшерлерін ескере отырып, үстемеақылар алатын ұйым қызметкерлері лауазымдарының тізбесі белгіленеді.

6. Ұйым қызметкерінде тəртіптік жаза болған жағдайда үстемеақы төленбейді.

7. Үстемеақылар белгілеу тиісті қаржы жылына ұйымның бекітілген еңбекақы төлеу қорының есебінен жəне соның шегінде жүзеге асырылады.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 26 желтоқсанда Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9028 болып енгізілді

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің бұйрығы

2013 жылғы 10 желтоқсан №3-1/646 Астана қаласы

«Жыл сайын субсидиялауға жататын əрбір бағытқа арналған жəне өңірлердің бөлінісіндегі субсидиялар

көлемі ағымдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджетте көзделген қаражат шегін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы

министрінің м.а. 2013 жылғы 14 ақпандағы № 3-1/56 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы

«Асыл тұқымды мал шаруашылығын қолдауға арналған субсидиялау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 25 қаңтардағы № 35 қаулысын іске асыру мақсатында, бұйырамын:

1. «Жыл сайын субсидиялауға жататын əрбір бағытқа арналған жəне өңірлердің бөлінісіндегі субсидиялар көлемі ағымдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджетте көзделген қаражат шегін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2013 жылғы 14 ақпандағы № 3-1/56 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімде № 8351 тіркелген) мынадай өзгерістер енгізілсін:

көрсетілген бұйрықтың 1 жəне 2-қосымшалары осы бұйрықтың 1 жəне 2-қосымшаларына сəйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Мал шаруашылығы департаменті заңнамада белгіленген тəртіппен:

1) Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде осы бұйрықты мемлекеттік тіркеуді;

2) бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялауын қамтамасыз етсін.3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан

Республикасы ауыл шаруашылығы вице-министіріне жүктелсін.4. Осы бұйрық мемлекеттік тіркеуден өткен күнінен бастап қолданысқа

енгізіледі жəне ресми жариялануға тиіс.

Министр А.МАМЫТБЕКОВ.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2013 жылғы 10 желтоқсандағы №3-1/646 бұйрығына 1-қосымша

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2013 жылғы 14 ақпандағы № 3-1/56 бұйрығына 1-қосымша

Асыл тұқымды өнiм (материал) түрлерiн мемлекеттік қолдау бағыттары бойынша өңірлерге бөлінген бюджеттiк

субсидиялардың көлеміР/с№

Облыстар Шығыстар баптары (мың теңге)

Асыл

тұқы

мды т

өл

Асыл

тұқы

мды

ірі қа

ра ма

л төл

і

Шет

елде

н əкел

інген

асыл

тұқы

мды ж

əне т

аза тұ

қымд

ы ірі

қара м

ал тө

лі

Селе

кция

лық ж

əне а

сыл т

ұқым

дық ж

ұмыс

тарды

жүр

гізу

Асыл

тұқы

мды е

тті ба

ғытта

ғы тұ

қымд

ық бұ

қала

рды к

үтіп-б

ағу

Асыл

тұқы

мды ж

ұмыр

тқа

Ірі қа

ра ма

л эмб

рион

көші

ру

Тəул

іктік

балап

анда

р

Өндір

уші б

ұқал

ар- ұ

рығы

Респ

убли

калық

малд

ы асы

лдан

дыру

шы ор

талық

тың т

ұқым

дық б

ұқал

арды с

атып а

лу,

сонд

ай-ақ

тұқы

мдық

бұқа

лард

ы күтi

п-бағу

, ола

рдың

ұрығ

ын ж

əне э

мбри

онда

рын а

лу

жəне

сақта

у жөн

iндегi

шығ

ында

рды т

олық

өтеуг

еҚо

стана

й жыл

қы тұ

қымы

бойы

нша а

сыл т

ұқым

ды за

уытта

жыл

қыла

рды к

өбей

ту,

күтiп

-бағу

жəне

жатт

ықты

ру ж

өнiнд

егi ш

ығын

дард

ы тол

ық өт

еуге

Барл

ығы

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 141 Ақмола 800 90 388 95 880 636 366 8 840 7 000 194 885 1 034

1602 Ақтөбе 27 160 132 042 111 155 504 465 69 992 1 111 845

9263 Алматы 119 175 226 560 244 400 1 248

65211 544 608 2 492 1 853

4311 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 144 Атырау 8 704 7 788 70 840 87

3325 Шығыс

Қазақстан152 640 300 900 111 390 1 134

524936 2 565 1 702

9556 Жамбыл 336 014 171 368 51 465 485 693 1 044

5407 Батыс

Қазақстан8 760 139 476 33 683 822 045 312 833 119 1 005

2288 Қарағанды 35 020 198 835 30 418 857 572 6 240 73 758 22 000 1 223

8439 Қостанай 3 410 92 867 554 835 693 504 1 976 5 915 75

0001 427 507

10 Қызылорда 62 058 49 209 217 065 5 945 334 277

11 Маңғыстау 2 474 21 996 24 470

12 Павлодар 43 309 156 950 83 925 403 892 2 340 7 702 698 118

13 Солтүстік Қазақстан

2 049 179 478 145 700 495 631 1 768 824 627

14 Оңтүстік Қазақстан

152 019 52 746 368 987 2 287 16 757 592 795

Барлығы 953 593 1 798 608

1 462 851

7 961 232

106 235 91 123 833 36 702 18 148 194 885 75 000

12 699 209

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2013 жылғы 10 желтоқсандағы №3-1/646 бұйрығына 2-қосымша

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2013 жылғы 14 ақпандағы № 3-1/56 бұйрығына 2-қосымша

Республикалық малды асылдандыру орталығына қаражат бөлудің жылдық сметасы

Шығыс баптары

2013 жылға

Саны, бас

сомасы, мың теңге

1 2 3Өнімділігі жоғары тұқымдықтарды жəне асыл тұқымды материалды сатып алу 30 000Ұрпағының сапасы бойынша бағаланған тұқымдық бұқалар 10 30 000Өнімділігі жоғары тұқымдықтарды күтіп-бағу 163 295Азықты сатып алу жəне дайындау 16 470Ветеринариялық препараттарды, ветеринариялық мақсаттағы басқа да құралдарды сатып алу 2 000Азықты, суды жəне қанның биохимиялық құрамын талдау 1 300Көмір сатып алу 3 000Сумен қамтамасыз ету 801Энергия жүйесiне қызмет көрсету жəне оның жұмыс істеуін қамтамасыз ету 6 000Еңбек ақы қоры 84 120Байланыс қызметі 978Жанар жəне жағар май материалдары 7 390Ұрықты сақтау жəне мұздату үшін сұйық азот сатып алу 6 000Шығын материалдарды, қосалқы бөлшектерді жəне зертханалық жабдықтарды сатып алу 23 600Өсіріп өндіру жəне асыл тұқымды жұмыстар бойынша мамандарды дайындау жəне қайта дайындау 188 Іс-сапар шығындары 6 536Салық шығындары 4 912Технологиялық арнайы, зертханалық жабдықтарды сатып алу 1 590Бекіту станогы 1 1 590Барлығы 194 885

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 13 желтоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №8960 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің бұйрығы

2013 жылғы 10 желтоқсан №3-1/647 Астана қаласы

«Субсидиялауға жататын бағыттарға жəне өңірлер бөлінісінде жыл сайынғы субсидиялар көлемін ағымдағы

қаржы жылына арналған республикалық бюджетте көзделген қаражат шегінде бекіту туралы» Қазақстан

Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2013 жылғы 14 ақпандағы № 3-1/55 бұйрығына өзгеріс енгізу

туралы«Мал шаруашылығы өнiмiнiң өнiмдiлiгi мен сапасын арттыру мақсатында

субсидиялау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 25 қаңтардағы №36 қаулысын іске асыру мақсатында, бұйырамын:

1. «Субсидиялауға жататын бағыттарға жəне өңірлер бөлінісінде жыл сайынғы субсидиялар көлемін ағымдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджетте көзделген қаражат шегінде бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2013 жылғы 14 ақпандағы № 3-1/55 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімде № 8342 тіркелген) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген бұйрықпен бекітілген субсидиялауға жататын бағыттарға жəне өңірлер бөлінісінде жыл сайынғы субсидиялар көлемін ағымдағы қаржы жы-лына арналған республикалық бюджетте көзделген қаражат шегі осы бұйрыққа қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Мал шаруашылығы департаменті заңнамада белгіленген тəртіпте:1) Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде осы бұйрықты

мемлекеттік тіркеуді;2) бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялауды.3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан

Республикасы ауыл шаруашылығы вице-министіріне жүктелсін.4. Осы бұйрық мемлекеттік тіркеуден өткен күнінен бастап қолданысқа

енгізіледі жəне ресми жариялануға тиіс.Министр А. МАМЫТБЕКОВ.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2013 жылғы 10 желтоқсандағы №3-1/647 бұйрығына қосымша

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а.

2013 жылғы 14 ақпандағы № 3-1/55 бұйрығымен бекітілген

Субсидиялауға жататын бағыттарға жəне өңірлер бөлінісінде жыл сайынғы субсидиялар көлемін ағымдағы қаржы жылына арналған

республикалық бюджетте көзделген қаражат шегіР/с №

Облыстар Шығыстар баптары (мың теңге)

Барл

ығы

Сиыр

еті

Шош

қа ет

і

Қой е

ті

Жыл

қы ет

і

Бияз

ы жү

н

Сүт

Қымы

з

Шұб

ат

Құс е

ті

Таға

мдық

жұ

мырт

қаШ

ырын

ды ж

əне

ірі аз

ықта

р

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 131 Ақмола 186

37039 742 5 100 21 344 390

4008 580 330 40 500 1 092

572189 000

1 973 938

2 Ақтөбе 152 384

442 789 6 896 20 178 162 499

5 994 468 75 000 286 500

114 750

1 267 458

3 Алматы 328 725

564 762 75 860 99 250 122 303

531 200

68 280 66 000 4 514 201

1 374 420

277 200

8 022 200

4 Атырау 12 207 8 990 8 096 3 840 798 6 050 11 430 51 4115 Шығыс

Қазақстан404 100

85 290 65 000 61 640 5 499 781 970

67 500 1 889 500

351 000

3 711 499

6 Жамбыл 259 080

124 066 93 940 26 680 47 250 52 545 14 400 4 400 63 000 88 335 773 696

7 Батыс Қазақстан

414 862

46 709 20 000 55 200 690 64 025 5 460 241 246

268 065

1 116 256

8 Қарағанды 41 083 568 226 100 000

152 600

99 501 128 483

315 500

1 262 379

283 586

2 951 357

9 Қостанай 266 829

25 200 4 462 580 334

780 123 000

465 391

162 423

1 628 419

10 Қызылорда 60 000 16 000 16 100 136 900

3 720 19 281 54 138 306 139

11 Маңғыстау 2 500 24 750 27 25012 Павлодар 204

000198 362 31 720 42 320 351

99732 100 154

954145 440

1 160 894

13 Солтүстік Қазақстан

92 434 105 995 1 758 665 638

720 68 350 666 641

116 577

1 718 113

14 Оңтүстік Қазақстан

213 011

40 000 40 000 24 196 11 004 56 500 9 000 20 350 574 998

257 537

62 100 1 308 695

БАРЛЫҒЫ 2 635 085

2 241 140

466 006

533 824

186 746

3 877 349

345 815

141 629

7 601 048

5 864 640

2 124 043

26 017 325

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 13 желтоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №8961 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің бұйрығы

2013 жылғы 26 қыркүйек №752 Астана қаласы

«Автомобиль көлігіне техникалыққызмет көрсету, жөндеу жəне пайдалану»

кəсіби стандартын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 138-5-бабының 1-тармағына сəйкес бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған «Автомобиль көлігіне техникалық қызмет көрсету, жөндеу жəне пайдалану» кəсіби стандарты бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің Кадр жəне əкімшілік жұмыс департаменті (Е.Е. Хасенов):

1) осы бұйрықты заңнамада белгіленген тəртіппе н Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден кейін ресми бұқаралық ақпараттар құралдарында жа-риялауды, соның ішінде Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің интернет-ресурсында жəне МОИП-да орналастыруды;

3) Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің Заң департаментіне осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден кейін 5 жұмыс күн ішінде бұқаралық ақпарат құралдарында жариялауға жіберу туралы мəліметтерді ұсыну қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылауды өзіме қалдырамын.4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он

күн өткен соң қолданысқа енгізіледі

Министр А. ЖҰМАҒАЛИЕВ.

«Келісілді»Қазақстан Республикасының Еңбек жəне халықтыəлеуметтік қорғау министрі_______________2013 жылғы «___» __________

Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрінің 2013 жылғы 26 қыркүйектегі №752 бұйрығымен бекітілген

«Автомобиль көлігіне техникалық қызмет көрсету, жөндеу жəне пайдалану» кəсіптік стандарты

1. Жалпы ережелер1. Кəсіби стандарт:еңбек нарығының қазіргі заман қажеттілігіне жауап беретін біліктілік

талаптарын жаңартуға, кəсіби қызметтің мазмұнына бірыңғай талаптарды анықтауға;

қызметкерлерді басқару саласында кең шеңбердегі міндеттерді шешуге;білім беру стандарттарын, оқу жоспарларын, модульдік оқу

бағдарламаларын əзірлеуге, сонымен қатар тиісті оқу-əдістемелік материал-дарды əзірлеуге;

кəсіби даярлықтарын бағалауды жүргізуге жəне мамандардың біліктілік сəйкестігін растауға арналған;

2. Кəсіби стандарттардың негізгі қолданушылары:білім беру ұйымдарының түлектері, қызметкерлер;ұйымдардың басшылары мен қызметкерлері, ұйымдардың қызметкерлерді

басқару бөлімшелерінің басшылары мен мамандары;білім беру бағдарламаларын əзірлейтін мамандар;кəсіптік даярлықтарын бағалау жəне біліктілік сəйкестігін растау

саласындағы мамандар.3. Кəсіби стандарттардың негізінде қызметтің, лауазымның, біліктілікті

арттырудың, қызметкерлерді аттестаттаудың, еңбекті ынталандыру жүйесінің жəне т.б. функционалдық модельдеріне қатысты ішкі, корпоративтік стандарт-тары əзірленуі мүмкін.

4. Осы кəсіби стандартта келесі терминдер мен анықтамалар қолданылады:1) біліктілік – қызметкердің белгілі бір қызмет түрі шеңберінде еңбек

міндеттерін сапалы орындауға дайын болуы;2) біліктілік деңгейі – күрделілігі, еңбек қызметінің стандарттан басқа

болуы, жауапкершілігі жəне дербестігі бойынша сараланатын қызметкерлер құзыреттілігіне қатысты талаптар жиынтығы.

3) еңбек қызметінің түрі – кəсіптік қызметтің негізгі жəне қосалқы функ-цияларды іске асыруды көздейтін құрамдас бөлігі;

4) еңбек функциясы – еңбек үдерісінің бір немесе бірнеше міндеттерін шешуге бағытталған өзара байланысты іс-қимылдар жиынтығы;

5) еңбек мəні – белгілі бір еңбек құралдарының көмегімен өнім жасау мақсатында қызметкердің іс-қимылы бағытталатын зат;

6) еңбек құралы – қызметкердің еңбек мəнін бастапқы күйден өнімге ай-налдыру үшін пайдаланатын құралдары;

7) жұмыс (кəсіп) тобы – жұмыстың ұқсас түрлерін біріктіретін кəсіби жұмыстар саласы;

8) кəсіптік қызмет саласы – біріккен ортақ негізі бар жəне оларды орындау үшін ұқсас құзыреттер жинағы бар сала қызметі түрлерінің жиынтығы негізгі жəне қосалқы функцияларды іске асыруды көздейтін сала қызметінің бір бөлігі;

9) кəсіп – арнайы дайындықтың, жұмыс тəжірибесінің нəтижесінде пай-да болған арнайы теориялық білім мен практикалық дағдылар кешенін білуді талап ететін еңбек қызметінің түрі;

10) кəсіптік стандарт бірлігі – осы қызмет түрі үшін тұтас, аяқталған, дербес жəне маңызды болып табылатын нақты еңбек функциясының ашық сипатта-масынан тұратын кəсіптік стандарттың құрылымдық элементі;

11) құзыреттілік – еңбек қызметінде білімін, білігі жəне тəжірибесін қолдану қабілеті;

12) лауазым – ұйымның ұйымдастырушылық-əкімшілік жүйесіндегі функционалдық орын;

13) міндет – нақты бір еңбек мəндері мен құралдарын пайдалана отырып еңбек функциясын іске асырумен байланысты іс-қимыл жиынтығы;

14) сала – бір типті өнім құруда, өндіріс технологиясы, жұмыс істейтіндердің негізгі қорлары мен кəсіптік дағдыларында ортақ мақсаты бар кəсіпорындар мен ұйымдардың жиынтығы;

15) салалық біліктілік шеңбері – салада құпталатын біліктілік деңгейлерінің құрылымдалған сипаттамасы;

16) ұлттық біліктілік шеңбері – еңбек нарығында құпталатын біліктілік деңгейлерінің құрылымдалған сипаттамасы;

17) функционалдық карта – əртүрлі кəсіптік қызметтер саласында не-месе шеңберінде белгіленген, қызметкер орындайтын қызмет түрлерінің, атқарымдары мен міндеттерінің құрылымданған сипаттамасы.

5. Осы кəсіби стандартта мынадай қысқартулар пайдаланылады:КҚ – кəсіптік қызмет;ҚТ – қызмет түрі;КС – кəсіби стандарт;ҰБШ – Ұлттық біліктілік шеңбері; СБШ – Салалық біліктілік шеңбері;БТБА – Жұмыс жəне жұмысшылар кəсіптерінің Бірыңғай тарифтік-

біліктілік анықтамасы;ҚР МЖ 01-99 – «Қызметтердің жіктеуіші» 01-99 Қазақстан

Республикасының мемлекеттік жіктеуіші;ҮБС - Басшылардың, мамандардың жəне басқа да қызметшілері

лауазымдарының Үлгілік біліктілік сипаттамалары;Ф – функциялар; М – Міндеттер.

2. Кəсіптік стандарттың паспорты

6. Экономикалық қызметтің түрі (кəсіптік қызмет саласы): Көлік жəне жинақтау.

7. Экономикалық қызмет түрінің (кəсіптік қызмет саласының) негізгі мақсаты: тасымалдарды ұйымдастыру жəне көліктегі қозғалысты басқару.

Кəсіби стандарт «Автомобиль көлігіне техникалық қызмет көрсету, жөндеу жəне пайдалану» кəсіптік қызмет саласында еңбек мазмұнына, са-пасына, жағдайына, қызметкердің біліктілігі мен құзыреттеріне қойылатын талаптарды айқындайды.

8. Еңбек қызметінің түрлері, кəсіптер, біліктілік деңгейлері осы КС 1 Қосымшасында көрсетілді.

Стандарт талаптары осы саланың мынадай қызмет түрлері мен кəсіптеріне қатысты қолданылады: автокөлік жүргізуші жəне автокөліктерді жөндеу жөніндегі сілесір.

3. Еңбек қызмет түрлерінің (кəсіп) карточкасыПараграф 1. Автокөлік жүргізуші

9. СБШ – 2-4 бойынша біліктілік деңгейі. 10. Мүмкін болатын лауазым атауы: автокөлік жүргізуші. 11. «Автомобиль көлігіне техникалық қызмет көрсету, жөндеу жəне пайда-

лану» кəсібі субъектіні автокөлік құралын басқару сияқты негізгі функциялар-ды жүзеге асыруға байланысты міндеттерді білуге жəне істей алуға міндеттейді.

Қолданыстағы нормативтік құжаттармен байланысы осы КС 2 Қосымшасының 1 кестесінде көрсетілді.

12. Автокөлік жүргізушіның еңбек жағдайына, біліміне жəне тəжірибесіне қойылатын талаптар осы КС 2 Қосымшасының 2 кестесінде көрсетілді.

13. Кəсіби стандарттың бірліктер тізімі осы КС 2 Қосымшасының 3 кестесінде көрсетілді.

14. Автокөлік жүргізушіның орындайтын еңбек іс-əрекеттері жəне кəсіби стандарттың бірлігін сипаттайтын функционалдық картасы осы КС 2 Қосымшасының 4 кестесінде көрсетілді.

15. Автокөлік жүргізушіның құзыреттеріне қойылатын талаптар осы КС 2 Қосымшасының 5, 6 жəне 7 кестелеріңде көрсетілді.

Параграф 2. Автокөліктерді жөндеу жөніндегі сілесір15. СБШ – 2-4 бойынша біліктілік деңгейі. 16. Мүмкін болатын лауазым атауы: автокөліктерді жөндеу жөніндегі

сілесір. 17. «Автомобиль көлігіне техникалық қызмет көрсету, жөндеу жəне пайда-

лану» кəсібі субъектіні автокөлік жөндеу басқару сияқты негізгі функцияларды жүзеге асыруға байланысты міндеттерді білуге жəне істей алуға міндеттейді.

Қолданыстағы нормативтік құжаттармен байланысы осы КС 2 Қосымшасының 1 кестесінде көрсетілді.

18. Автокөліктерді жөндеу жөніндегі сілесірінің еңбек жағдайына, біліміне жəне тəжірибесіне қойылатын талаптар осы КС 2 Қосымшасының 2 кестесінде көрсетілді.

19. Кəсіби стандарттың бірліктер тізімі осы КС 2 Қосымшасының 3 кестесінде көрсетілді.

20. Автокөліктерді жөндеу жөніндегі сілесірінің орындайтын еңбек іс-əрекеттері жəне кəсіби стандарттың бірлігін сипаттайтын функционалдық картасы осы КС 2 Қосымшасының 4 кестесінде көрсетілді.

21. Автокөліктерді жөндеу жөніндегі сілесірінің құзыреттеріне қойылатын талаптар осы КС 2 Қосымшасының 5, 6 жəне 7 кестелеріңде көрсетілді.

Автомобиль көлігіне техникалық қызмет көрсету, жөндеу жəне пайдалану кəсіби стандартына 1-қосымша

Кесте. Еңбек қызметінің түрлері, кəсіптер, біліктілік деңгейлеріРеттік №

Қызмет түрінің атауы Еңбек нарығының бағыттары ескерілген кəсіп атауы

01-2005 ҚР МС сəйкес кəсіп атауы

СБШ сəйкес біліктілік деңгейі

1 Əртүрлі үлгідегі жəне маркадағы жеңіл жəне жүк автокөліктерін басқару

Автомобиль жүргізушісі

Жүргізуші 2-4

2 Автокөліктерге слесарлық техникалық қызмет жасау жəне жөндеу жұмыстары

Автомобиль жөндеу жөніндегі сілесір

Автомобиль жөндеу жөніндегі сілесір

2-4

Автомобиль көлігіне техникалық қызмет көрсету, жөндеу жəне пайдалану кəсіби стандартына 2-қосымша

1 Кесте. Қолданыстағы нормативтік құжаттармен байланысы«Қызметтердің жіктеуіші» 01-99 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жіктеуіші (ҚР МЖ 01-99)Базалық топ 8322 ҚР Жұмысшылардың жұмыстары мен кəсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы (БТБА)БТБА шығарылымы, тарауы 52-шығарылым «Автомобиль жəне қалалық электр

көлігі» бөлімі БТБА бойынша мамандық Автомобиль жүргізушісіСБШ біліктілік деңгейі БТБА бойынша разрядтар2.1, 2.2 23.1, 3.2 3-44.1, 4.2 5-8

2 Кесте. Еңбек жағдайына, біліміне жəне тəжірибесіне қойылатын талаптарКəсібі бойынша болуы мүмкін жұмыс орындары

Жабдықталған жəне аттестатталған жұмыс орындары

Зиянды жəне қауіпті еңбек жағдайы Ауыр көтеру, жоғары немесе төмен ауа температурасы, зиянды заттардың немесе газдардың ШРК ықтимал артуы.

Жұмысқа рұқсат берудің ерекше талаптары ҚР Заңнамасына сəйкес СБШ біліктілік деңгейі

Кəсіптік білім алу жəне оқыту деңгейі Талап етілетін жұмыс тəжірибесі

2.1, 2.2 Жалпы орта білімі бар болғанда автомектепте ұйымдастырылған курстар немесе тиісті лицензиясы бар арнайы оқу орнында оқыту

Талап етілмейді

3.1, 3.2 Техникалық жəне кəсіптік білімнің белгіленген деңгейі жəне практикалық жұмыс тəжірибесі немесе практикалық жұмыс тəжірибесінсіз, техникалық немесе кəсіптік білімнің жоғарылатылған деңгейі

2-деңгейде 1 жыл

4.1, 4.2 Техникалық немесе кəсіптік білімнің жоғарылатылған деңгейі жəне практикалық жұмыс тəжірибесі немесе немесе практикалық жұмыс тəжірибесінсіз орта буын маманының біліктілігі

3-деңгейде 2 жыл

3 Кесте. Кəсіби стандарттың бірліктер тізімі (кəсіптің еңбек функциялары)Еңбек функция-сының №

Еңбек функциясының атауы(кəсіби стандарттың бірлігі)

1 Атокөлікті рейске шығар алдында техникалық байқаудан өткізу2 Автокөлік құралын басқару3 Орындалған жұмыстардың сапасын тексеру

4 Кесте. Кəсіби стандарттың бірліктер тізімі (функционалдық карта)

Еңбек функция-сының №

Еңбек мəні Еңбек құралдары Міндеттер (еңбек іс-əрекеттері)

1 Көтергіш, қарау алаңы, көзбен шолып қарау

1-1) Тежегіш жүйесін тексеру: педальдардың еркін басылуы, тежегіш сұйықтығының деңгейі, саңылаусыздығы, тежегіштердің жұмысы; су бөлгіштен жəне ауа баллондарынан конленсатты төгу; көтергіштегі автокөлікті – рульмен басқаруды; жүріс бөлігін; аспаны ; сұйықтықтың ағуын жəне т.б. болмауын қарап тексеру. Автокөлікке жанармай құю

Медициналық қызметкердің жүргізушінің сыртқы түріне қарап тексеруі.Қан қысымын тексеретін аспаптар жəне басқалары

Медициналық пункт (медициналық мекеме)

1-2) Жүргізуші денсаулығының физикалық жағдайын тексеру.

Жол қағаздары-ның бланкілері, тауарлық-көліктік жүкқұжаттар жəне өзге де құжаттар

Нормативтік – техникалық құжаттама

1-3) Рейске шығатын құжаттарды дайындау: жол қағазы, тапсырма алу, тауар-көліктік жүкқағазды жəне т.б. құжаттарды алу

2 Автокөлік құралы (автомобиль)

Автокөлік құралын басқару тетігі (руль, ажырату муфтасының педалі, тежегіш, акселлератор, жылдамдық корапшасын, қол тежегішін басқа жылдамдыққа іске қосу). Фара жарығының ретеуіштері, бұрылыс айырып-қосқыштары, терезе тазартқыштар, аспаптар тақтасының көрсеткіштері, борттық компьютердің сигланизаторлары. Слесарлық жəне доңғалақ жөндеу құралы, сүйретуге арналған құралдар, өрт сөндіруге арналған қозғалмалы құралдар (өрт сөндіргіш), жүргізушінің дəрі қорабы.

2-1) Белгіленген бағдар бойынша жолға шығу, автокөлікті жүк тиеуге дұрыс қою, жүктің дұрыс тиелуін жəне жүктің автокөлікке дұрыс бекітілуін бақылау2-2) Автокөлікті белгіленген бағыттағы жолмен жүргізу, жол жүру ережелерін сақтау; қозғалмалы құрамның құрамдас бөліктерін бөлшектеуді талап етпейтін туындаған ақауларын жол үстінде жою 2-3) Жүкті тапсырыс берушіге жеткізу жəне тапсыру. Тапсыру-қабылдау құжаттарын ресімдеу. Автокөлік кəсіпорнына қайту жəне автомобильді тұраққа қою

(Соңы 17-бетте).

25 ақпан 2014 жыл www.egemen.kz 173 Көзбен шолу.

Автокөлікке жүкті орналастыру сызбасына жəне бекітпесіне сай. Автокөліктің салмағын өлшеу жəне жүк салмағын осі бойынша тексеру.

Бекіту арқандары жəне темір арқандар, тенттелген кузовтар немесе жүкті жапқышпен жабу. Автокөлік таразысы.

3-1) Жүктің автокөлікке дұрыс тиелуін жəне дұрыс бекітілуін тексеру, жүктің жолда түгелдігін жəне сақталуын бақылау.

Жүгі бар автокөлік құралы (автокөлік).

Автокөлік құралын басқару тетіктері, қадағалау аспаптары, жол жүру ережесі.

3-2) Автокөлікті жол үтсінде өздігінен бақылау жəне автокөліктің дұрыс басқарылуын өздігінен талдау (жол жағдайына жəне табиғат жағдайына қарай қозғалыс жылдамдығын жəне жұмыс режимін таңдау), жол жүру ережесін бұзбау жəне басқалары

Жүктің тұтынушысымен (тапсырыс берушімен) жасалатын шарт; тауралық-көліктік жүкқағаздар жəне басқа да құжаттар

Орындалған жұмыс актісіне жəне басқа да нормативтік-техникалық құжаттарға қол қою.

3-3) Жүкті тапсырыс берушіге шартта көрсетілген мерзімде түгел жəне бұзбай жеткізу. Тапсырыс беруші тарабынан шағым болмауы.

5 Кесте. СБШ 2-деңгейі автомобиль жүргізушісінің құзыретіне қойылатын талаптарМіндетшифры

Жеке жəне кəсіптік құзыреттері Дағдылары мен біліктері Білімі

1-1) Жолға шығар алдында автокөлік құралының тежегіш жүйесін, рульмен басқару жүйесін, жүріс бөлігін, аспаны, сұйықтықтың ағуының болмауын тексеру барысындағы шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін болжамдайтын, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Жолға шығар алдында автокөлік құралының тежегіш жүйесін, рульмен басқару жүйесін, жүріс бөлігін, аспа жəне т.б. өмірлік маңызды тораптарын жəне бөлшектерін тексере білу. Автокөлікке жанармай, май, салқындатқыш сұйықтық жəне басқаларын құя білу.

Автокөліктің, оның тораптарының жəне агрегаттарының құрылысын, автокөлік құралын басқару қауіпсіздігіне жəне жұмысқа жарамдылығына əсерін білу

2-1) Белгіленген бағдар бойынша жолға шығу, автокөлікті жүк тиеуге дұрыс қою барысындағы шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін болжамдайтын, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Автокөлік құралының жүк жеткізетін орынға жүру бағытын сақтай білу. Автокөлікке жүкті дұрыс орналастыру жəне бекіте білу

Автокөлік құралының жүк түсіретін орынға баратын жол бағытын білу. Автокөлікке жүк тиеу, орналастыру жəне оны бекіту ережесін білу

3-1) Шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін болжамдайтын, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Жүкті автокөлікке тиеу, орналастыру жəне бекіту дағдысын білу. Жүктің жолда түгел болуын жəне бұзылмауын бақылау дағдысын білу

Жүкті автокөлікке тиеу, орналастыру жəне бекіту ережесін; жүктің жолда түгел болуын жəне бұзылмауын бақылау ережесін білу

6 Кесте. СБШ 3-деңгейі автомобиль жүргізушісінің құзыретіне қойылатын талаптарМіндетшифры

Жеке жəне кəсіптік құзыреттері Дағдылары мен біліктері Білімі

1-2)

Жүргізушінің физикалық денсаулық жағдайын тексеру үшін жауапкершілікті, өз еркімен жоспарлауды көздейтін, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Өз ағзасын «өмір сүруге қабілетті» етіп (сау, жұмысқа жарамды күйде) ұстау, салауатты өмір салтын ұстану. Өзіне жəне айналасындағыларға алғашқы дəрігерлік көмек көрсету білу.

Медицина негіздерін білу, ағзаны сау, жұмысқа жарамды күйде ұстау, өзіне жəне айналасындағыларға алғашқы дəрігерлік көмек көрсету тəсілдері мен амалдарын білу

2-2)

Автокөлікті басқару үшін жауапкершілікті, өз еркімен жоспарлауды көздейтін, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Автокөлік құралын қауіпсіз басқару дағдыларын білу, автокөлік жолдары жəне жергілікті жер бойынша оңтайлы жол бағытын анықтай алу. Жол жүру ережелерін қолдана білу. Жолда туындаған ақауларды жоя білу

Автокөлік құралын қауіпсіз басқару тəсілдері мен амалдарын білу, соңғы белгіленген пунктқа бару ағытын білу. Жол жүру ережесін мүлтіксіз білу. Бөлшектеуді талап етпейтін ақауларды жою тəсілдері мен амалдарын білу

3-2)

Автокөлікті жол үтсінде өздігінен бақылау жəне автокөліктің дұрыс басқарылуын өздігінен талдауүшін жауапкершілікті, өз еркімен жоспарлауды көздейтін, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Əртүрлі табиғат жағдайында тұман, көктайғақ, жауын-шашын, қар жəне т.б.) жəне əр түрлі төсемесі бар жолдарда қозғалу дағдысын білу

Əртүрлі табиғат жағдайында жəне əр түрлі төсемесі бар жолдарда қозғалу ережесін білу

7 Кесте. СБШ 4-деңгейі автомобиль жүргізушісінің құзыретіне қойылатын талаптарМіндетшифры

Жеке жəне кəсіптік құзыреттері Дағдылары мен біліктері

Білімі

1-3) Бағынышты қызметкерлердің міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормалар-ды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, рейске шығу құжаттарын дай-ындау үшін жауапкершілікті көздейтін, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет

Нормативтік-техникалық құжаттаманы тол-тыра білу жəне олардың толты-рылуын тексеру жəне олар бойынша есептілік жүргізу.

Құжат жүргізу негіздерін білу, нормативтік-техникалық құжаттаманы жəне олар бойынша есептілікті білу

2-3) Бағынышты қызметкерлердің міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормалар-ды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, жүкті тапсырыс берушіге жеткізу жəне тапсыру, автокөлікті тұраққа қою үшін жауапкершілікті көздейтін, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет

Жүкті тапсырыс берушіге жеткізген кезде тапсыру-қабылдау жəне басқа да құжаттарды ресімдеу дағдысын білу

Жүкті тапсы-рыс берушіге жеткізген кезде тапсыру-қабылдау жəне басқа да құжаттарды ресімдеу ережесін білу

3-3) Бағынышты қызметкерлердің міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормалар-ды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, жүкті тапсырыс берушіге шартта көрсетілген мерзімде түгел жəне бұзбай жеткізу үшін жауапкершілікті көздейтін, басшының басқаруымен норма-ларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет

Көлік қызметтеріне тапсырыс беруші-лермен қарым-қатынас жасай білу, тапсыру-қабылдау құжаттарын, жүкті жеткізу бойын-ша орындалған жұмыстар актісін ресімдей алу

Тапсыру-қабылдау құжаттарын, орындалған жұмыс актісін, көлік қызметтерін көрсету бойынша шарттарды жасау бойынша ережелер мен нұсқаулық-тарды білу

Автомобиль көлігіне техникалық қызмет көрсету, жөндеу жəне пайдалану кəсіби стандартына 3-қосымша

1 Кесте. Қолданыстағы нормативтік құжаттармен байланысы«Қызметтердің жіктеуіші» 01-99 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жіктеуіші (ҚР МЖ 01-99)Базалық топ 7231 ҚР Жұмысшылардың жұмыстары мен кəсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы (БТБА)БТБА шығарылымы, тарауы 2-шығарылым, «Слесарлық жəне слесарлық-құрастыру

жұмыстары» БТБА бойынша мамандық Автомобиль жөндеу жөніндегі слесарьСБШ біліктілік деңгейі БТБА бойынша разрядтар2.1, 2.2 1-23.1, 3.2 3-44.1, 4.2 5-6

2 Кесте. Еңбек жағдайына, біліміне жəне тəжірибесіне қойылатын талаптарКəсібі бойынша болуы мүмкін жұмыс орын-дары (кəсіпорындар, ұйымдар)

Жабдықталған жəне аттестатталған жұмыс орындары

Зиянды жəне қауіпті еңбек жағдайы

Автокөлік көтергішінің астында жұмыс істеу, компьютерлік диагностикалық стендтермен жұмыс істеу, зиянды заттардың немесе газдың ШРК ықтимал артуы

Жұмысқа рұқсат берудің ерекше шарты

ҚР Заңнамасына сəйкес

СБШ біліктілік деңгейі

Кəсіптікбілімалужəнеоқытудеңгейі Талап етілетін жұмыс тəжірибесі

2.1, 2.2 Техникалық жəне кəсіптік білімнің белгіленген деңгейі

Талап етілмейді

3.1, 3.2 Техникалық жəне кəсіптік білімнің белгіленген деңгейі жəне практикалық жұмыс тəжірибесінемесе практикалық жұмыс тəжірибесінсіз техникалық немесе кəсіптік білімнің жоғарылатылған деңгейі

2-деңгейде 1 жыл

4.1, 4.2 Техникалық немесе кəсіптік білімнің жоғарылатылған деңгейіжəне практикалық жұмыс тəжірибесінемесе немесе практикалық жұмыс тəжірибесінсіз орта буын маманының біліктілігі

3-деңгейде 2 жыл

3 Кесте. Кəсіби стандарттың бірліктер тізімі (кəсіптің еңбек функциялары)Еңбек

функциясының №Еңбек функциясының атауы(кəсіби стандарттың бірлігі)

1 Жұмыс орнын, көтергіш-көліктік жəне бақылау-сынау жабдықтары дайындау,

2 Автокөлікті жөндеу3 Орындалған жұмыстардың сапасын бақылау

4 Кесте. Кəсіби стандарттың бірліктер тізімі (функционалдық карта)

(Соңы. Басы 16-бетте). Еңбек функция-сының №

Еңбек мəні Еңбек құралдары Міндеттер (еңбек іс-əрекеттері)

1 Техникалық бұзылған автокөлік, жеке қорғаныс заттары

Жуу жəне тазарту құралдары, қауіпсіз жарықтандыру құрылғылары

1-1). Құралдар мен аспаптарды іріктеу жəне дайындау

Жүк көтергішетр жəне стенділер

Нұсқаулықтар, ережелер, режимдер

1-2) жабдықтың (стенділердің) оңтайлы жұмыс істеу режимін іріктеу, орнату жəне пайдалану (стендов)

Электр жəне пневмо құрал, арнайы құралдар

Құрал-саймандар

1-3) жабдықтың ақауларын жою

2 Автокөліктің ұсақ жөндеуі

Автокөтергіш, слесарлық құралдар жинағы

2-1) автокөлікті көзбен шолып тексеру. Жуу жəне тазалау, тəжірибелі маманның бақылауымен қарапайым жұмыстарды жəне т ехникалық қызметтерді орындау

Автокөліктің орташа жөндеуі

Автокөтергіш, арнайы слесарлық құралдар жинағы

2-2) автокөлік тораптары мен агрегаттарына компьютерлік диагностика жасау. Тозған детальдар мен тораптарды алмастыру

Автокөліктің күрделі жөндеуі

Автокөтергіш, арнайы слесарлық құралдар жинағы, стендтер

2-3) автокөлік тораптары мен агрегаттарына компьютерлік диагностика жасау. Тораптар мен агрегаттарды бөлшеутеу, кемшіліктерін анықтау жəне жөндеу. Автокөлікті жинау

3 Автокөлікктің детальдары жəне тораптары

Бақылау-өлшеу аспаптары жəне құралдар

3-1) бақылау-өлшеу аспаптарының көмегімен жұмыстарды сыртқы түрі бойынша тексеру

Автокөліктің тораптары мен агрегаттары

Диагностикалық жəне сынақ стенділері, бақылау өлшеу аспаптары

3-2) компьютерлердің жəне бақылау-өлшеу аспаптарының көмегімен стендідегі жұмыстарды тексеру.

Жиналған автокөлік

3-3) автокөлікті бос жүріспен жəне стендідегі жұмыс режимінде тексеру

5 Кесте. СБШ 2-деңгейі автомобиль жөндеу жөніндегі слесарьдың құзыретіне қойылатын талаптарМіндетшифры

Жеке жəне кəсіптік құзыреттері

Дағдылары мен біліктері Білімі

1-1) Материалды таңдау жəне дайындау барысындағы шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін болжамдайтын, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Техникалық талаптарға сəйкес автокөліктің техникалық күйін тексере білу, нəтижелері туралы баяндау

Автокөлік құрылысы туралы негізгі мəліметтер; өңделетін материалдардың негізгі механикалық ерекшеліктері. Əмбебап жəне арнайы құрал-саймандардың, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы

2-1) Автокөлікті көзбен шолып тексеру, жуу жəне тазалау кезіндегі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін болжамдайтын, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Кабина, кузов, жүріс бөлігі жəне аспаның дұрыстығын тексеру. Қарапайым агрегаттар, тораптар жəне детальдардың ТҚ. Қарапайым ақауларды жоюға байланысты бекіту жұмыстары. Электр жабдықтарының қарапайым аспаптарын жөндеу жəне ТҚ, 4-7 дəлдік класымен (слесарлық аспаптарды жəне бақылау-өлшеу аспаптарын қолдана отырып) слесарлық өңдеу автокөлікке ТҚ кезінде қарапайым жабдықты жəне бақы-лау-өлшеу аспаптарын қолдану

Автокөлік құрылысын білу, автокөліктердің ТО-1 жəне ТО-2 ауқымында жұмыстарды орындау тəсілдерін, күрделілігі орташа арнайы құралдар мен құрал-саймандарды, бақылау-өлшеу аспаптарын қолдану ережесін, өңделетін материалдардың ерекшеліктерін білу. Салқындатқыш сұйықтықтар, майлар жəне отынның міндеті жəне қолданылу ережесі, электр техникасы жəне электроника бойынша негізгі мəліметтер, металл технологиясы

3-1) Қарапайым жөндеу жұмыстарын жəне ТҚ жүргізу кезіндегі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін болжам-дайтын, басшының басқаруымен норма-ларды іске асыру бойынша орындау-шылық қызмет

Бақылау-өлшеу аспаптарының көмегімен орындалған жұмыстардың сапасын тексере білу

Автокөлікке қарапайым жөндеу жұмыстарын жүргізу жəне техникалық қызмет жасаудың техникалық шарттарын жəне талаптарын, бақылау-өлшеу аспаптарын білу

6 Кесте. СБШ 3-деңгейі автомобиль жөндеу жөніндегі слесарьдың құзыретіне қойылатын талаптарМіндетшифры

Жеке жəне кəсіптік құзыреттері

Дағдылары мен біліктері

Білімі

1-2) Жабдық жұмысының тиімді режімдерін, таңдау, орнату жəне пайдалану үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды болжамдайтын, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Техникалық талаптарға сəйкес автокөліктің техникалық күйін тексере білу, нəтижелері туралы баяндау

.Автокөлік құрылысы туралы негізгі мəліметтер; өңделетін материалдардың негізгі механикалық ерекшеліктері. Əмбебап жəне арнайы құрал-саймандардың, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы

2-2) Автокөлік тораптары мен агрегаттарына компьютерлік диагностика жасауүшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды болжамдайтын, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Автокөлік құрылысын, автокөлікке техникалық қызмет жасау əдістері мен тəсілдерін, пайдалану материалдарын, автокөліктердің электроника негіздері бар электр жабдықтарын, диагностика жасау құралдары мен технология-сын білу

Қозғалтқыштың жəне қоректендіру жүйесінің, тарнсмиссияның тораптары мен агрегаттарының, рульмен басқарудың жəне тежегіштің жай-күйін тексеру. Жауапты агрегаттар, тораптар жəне аспаптарды бөлшектеу, жөндеу жəне жинау. Күрделілігі орташа агрегаттар, тораптар жəне детальдарға ТҚ. Қарапайым агрегаттар, тораптар мен аспаптарды сынақтан өткізу. 3-4 дəлдік класымен слесарлық өңдеу жасау. Күрделілігі орташа автокөліктерге ТҚ жасау үшін компьтерлік диагностика жəне жабдық қолдану

3-2) Автокөліктің тораптары мен агрегаттарына компьютерлік диагностика көмегімен жүргізілген жөндеу жұмыстарын тексеру үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды болжамдайтын, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Бақылау стендтері мен аспаптардыңкөмегімен орындалған жұмыстардың сапасын тексере білу.

Автокөліктің тораптары мен агрегаттарына жөндеу жүргізудің техникалық шарттары мен талаптарын, компьютерлік диагностика тəсілдерін білу

7 Кесте. СБШ 4-деңгейі автомобиль жөндеу жөніндегі слесарьдың құзыретіне қойылатын талаптарМіндетшифры

Жеке жəне кəсіптік құзыреттері

Дағдылары мен біліктері

Білімі

1-3) Диагностикалық, бақылау-өлшеу жабдығын баптау үшін бағынышты қызметкерлердің міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауы үшін жауапкершілікті көздейтін, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет

Диагностикалық, бақылау-өлшеу жəне жөндеу жабдығының жұмысындағы ақауларын уақтылы жоя білу

Диагностикалық, бақылау-өлшеу аспаптарының міндеті мен құрылысын білу жəне олардың жұмысындағы ақауларды жою əдістері

2-3) Тораптар мен агрегаттарды бөлшектеу, ақауларын анықтау жəне жөндеу үшін бағынышты қызметкерлердің міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауы үшін жауапкершілікті көздейтін, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет

Диагностика жүргізу жəне ІЖҚ, электр жабдық жүйелерінің, қоректендіру, жабдықтау жүйелерінің анықталған ақауларын жою. Автокөліктің жүріс бөлігіне диагностика жасау жəне анықталған ақауларын жою.

Күрделілігі орташа тораптар мен агрегаттардың құрылысын, жұмыс істеу қағидатын, міндетін; автокөліктерді жинау, детальдарды, тораптарды, агрегаттар мен аспаптарды жөндеу ережесін, бөлшектеу

Диагностика жəне автокөлік кузовының анықталған ақауларын жою. Компьютерлік диагностикалық стенділер мен кешендерді БҚ (бағдарламалық қамсыздандыру) қамтамасыз ету. Алынған нəтижелерді түсіндіру жəне техникалық сипаттау

жəне жинаудың негізгі амалдарын, жауапты реттеуші жəне бекітуші жұмыстарды, металдың негізгі қасиеттерін, детальдарды термоөңдеу міндеттерін, əмбебап жəне арнайы құрал-саймандардың құрылысын, компьютерлік диагностика стенділерін жəне бақылау-өлшеу аспаптарын білу

3-3) Автокөлікке компьютерлік диагностика жəне бақылау-өлшеу стендтердің көмегімен күрделі жөндеу жүргізуүшін бағынышты қызметкерлердің міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауы үшін жауапкершілікті көздейтін, басшының басқаруымен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет

Бақылау сынау стендтері мен компьютерлік бағдарламалардың көмегімен күрделі жөндеуден өткен, жиналған автокөлікке кешенді тексеру жүргізе білу

Автокөлікке күрделі жөндеу жүргізудің техникалық шарттары мен талаптарын білу, компьютерлік диагностика жабдықтарын мүлтіксіз білу

4. Осы кəсіби стандарт негізінде берілетін сертификаттар түрлері

5. Кəсіби стандартты əзірлеушілерPRC «Career-Holdings»

6. Келісу парағыҰйым атауы Келісілген күніҚазақстан Республикасы көлік жəне коммуникациялар министрлігінің техникалық жəне кəсіптік білімді жəне кадрлар даярлауды дамыту бойынша салалық кеңес

7. Кəсіптік стандарттың сараптамасы жəне тіркелуіОсы кəсіптік стандарт ____________________ бекітілді жəне тіркелді.Кəсіптік стандарттар тізіліміне енгізілді. Тіркеу № ___________ Хат (хаттама) № ___________ Күні__________________

Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің бұйрығы

2013 жылғы 30 қыркүйек №771 Астана қаласы

«Әуе кемелерiнiң халықаралық ұшуын қамтамасыз етуге арналған әуежайларды ашу және жабу қағидасын бекіту

туралы» Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 27 қазанындағы

№651 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы

«Қазақстан Республикасының əуе кеңістігін пайдалану жəне азаматтық авиация қызметі туралы» 2010 жылғы 15 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 65-1-бабының 2-тармағына сəйкес бұйырамын:

1. «Əуе кемелерiнiң халықаралық ұшуын қамтамасыз етуге арналған əуежайларды ашу жəне жабу қағидасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрінің 2011 жылғы 27 қазандағы № 651 (нормативтік құқықтық актілерінің реестрінде №7313 тіркелген, «Казахстанская правда» газетінің 2012 жылдың 5 мамырдағы №128-129(26947-26948) жарияланған) бұйрығына мынадай өзгеріс енгізілсін:

Көрсетілген бұйрықпен бекітілген Əуе кемелерiнiң халықаралық ұшуын қамтамасыз етуге арналған əуежайларды ашу жəне жабу қағидасында:

3-тармағының 3) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«3) авиакассалармен, тіркеу тағандарымен, тіркеу, күту, ұшу жəне

ұшып келу залдарымен, санитариялық-тұрмыстық үй-жайлар, оның ішінде мүгедектер мен халықтың баяу қимылдайтын топтары үшін арнайы жабдықталған үй-жайлар (өтетін жəне шығатын жолдар қолжетімді болуы тиіс жəне пандустармен, арнайы бейімделген лифтілермен жабдықталуға тиіс), ана мен бала бөлмесі, ақпараттық қызмет көрсету объектілері, медициналық пункт, жоғалған заттарды табу бюросымен жарақталған аэровокзал болуға тиіс, «Кеден одағының кеден аумағына тауарларды əкелу жəне осы аумақтан əкету орындарында қос дəлiз жүйесiн жайластыруға қолданылатын талап-тар туралы» Кеден одағы комиссиясының 2010 жылғы 20 мамырдағы №259 шешiмiмен белгiленген талаптарға сəйкес оқшауланған жəне қос дəлiз жүйесiмен жабдықталған «ұшу», «қону» залдары, сондай-ақ халықаралық қатынастар үшiн ашық əуежайлардағы «қызыл» жəне «жасыл» дəлiздер басқа дəлiздер бойынша жүретiн адамдарды бақылауды болдырмайтын тəсiлмен бөлiнген болуы жəне кеден одағына мүше мемлекеттiң мемлекеттiк тiлiнде, орысша жəне ағылшын тiлдерiнде «Кеден» жəне «Сustoms» деген жазулар-мен белгiленуi тиiс, əуежайда орналасқан əуежайдың авиациялық қауiпсiздiк қызметiнiң, кеден, шекара органдарының жəне санитарлық-карантиндiк бақылау органдарының тiркеу, ресiмдеу жəне қарап тексеру жүргiзуi үшiн арнайы бөлiнген залы мен бизнес-залы;».

2. Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің Азаматтық авиация комитеті (Б.К.Сейдахметов):

1) осы бұйрықты заңнамада белгіленген тəртіппен Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) оны Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден соң, бұқаралық ақпарат құралдарында, соның ішінде Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің интернет-ресурсын-да ресми жариялануын жəне мемлекеттік органдардың интернет-порталында орналастырылуын қамтамасыз етсін;

3) Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің Заң департаментіне осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуінен кейін 5 жұмыс күні ішінде мемлекеттік тіркеу туралы жəне бұқаралық ақпарат құралдарында жариялауға жіберу ту-ралы мəліметтерді ұсынсын.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Көлік жəне коммуникация вице-министрі А.Ғ.Бектұровқа жүктелсін.

4. Осы бұйрық ресми жариялануға жатады жəне 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.

Министр А.ЖҰМАҒАЛИЕВ.

«КЕЛIСIЛГЕН»:Қазақстан Республикасының Iшкi iстер министрi_____________ Қ.Н.ҚАСЫМОВ.2013 жылғы

«КЕЛIСIЛГЕН»:Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрi__________С.З.ҚАЙЫРБЕКОВА.2013 жылғы «___» __________

«КЕЛIСIЛГЕН»:Қазақстан Республикасы Қаржы министрі____________ Б.Б.ЖƏМІШЕВ.2013 жылғы «___» __________

«КЕЛIСIЛГЕН»:Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетiШекара қызметінің директоры__________Н.А.ЖОЛАМАНОВ.2013 жылғы 28 қыркүйек

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 29 қазанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №8859 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің бұйрығы

2013 жылғы 2 қазан №775 Астана қаласы

Мемлекеттік органдардың интранет-порталында жұмыс істеу жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы

«Ақпараттандыру туралы» 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабының 9) тармақшасына сəйкес бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған мемлекеттік органдардың интранет-порталында жұмыс істеу жөніндегі нұсқаулық бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің Ақпараттандыру саласындағы мемлекеттік саясат департаменті (Қ.Б. Елеусізова) заңнамада белгіленген тəртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуінен кейін оның мерзiмдi баспасөз басылымында рес-ми жариялануын жəне Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің интернет ресурсында жəне мемлекеттік органдардың интра-нет-порталында орналасуын, оның Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары – мемлекеттік органдардың интранет-порталы қатысушыларының назарына жеткізілуін қамтамасыз етсін.

3. «Мемлекеттік органдардың интранет-порталында жұмыс істеу жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуника-ция министрінің 2012 жылғы 28 маусымдағы № 385 бұйрығының (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін мемлекеттік тіркеу тізілімде № 7829 тіркелген, «Казахстанская правда» газетінде 2012 жылы 29 тамызда № 290-291 (27109-27110) жарияланған) күші жойылды деп танылсын.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Көлік жəне коммуникация вице-министрі С.С. Сарсеновке жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министр А.ЖҰМАҒАЛИЕВ.

Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрінің 2013 жылғы 2 қазандағы №775 бұйрығымен бекітілген

Мемлекеттік органдардың интранет-порталындажұмыс істеу жөніндегі нұсқаулық

1. Жалпы ережелер1. Осы Мемлекеттік органдардың интранет-порталында жұмыс істеу

жөніндегі нұсқаулық (бұдан əрі – Нұсқаулық) «Ақпараттандыру туралы» 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабының 9) тар-мақшасына сəйкес əзірленді.

2. Осы Нұсқаулық Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының

ақпараттық өзара іс-қимылына қатысушылары арасындағы ақпарат алмасудың рəсімін нақтылайды.

3. Нұсқаулықтың қолданысы Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпияларын құрайтын мəліметтерді қамтитын электрондық құжаттарға қолданылмайды.

«Қызмет бабында пайдалану үшін» белгісімен таратылуы шектелген электрондық құжаттармен мемлекеттік органдардың жұмыс істеу тəртібі «Қазақстан Республикасында ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі кейбір шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 14 қыркүйектегі № 965 жəне «Мемлекеттік органдардың қызметтік ақпаратпен жұмыс жасау ережесін бекіту туралы» 2008 жылғы 23 қаңтардағы № 51қпү қаулыларымен анықталады.

4. Мемлекеттік органдардың интранет-порталында электрондық цифрлық қолтаңбаның кілттерін қолдану «Электрондық құжат айналымы ережесiн бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметнің 2004 жылғы 17 сəуірдегі № 430 қаулысымен бекітілген Электрондық құжат айналымы ережесінің 1-тармағына сəйкес орындалады.

5. Осы Нұсқаулықта пайдаланылатын негізгі ұғымдар:1) бастамашы құжатты əзірлеп мемлекеттік органдардың интранет-порта-

лында орналастыраын– мемлекеттік органның қызметкері ;2) Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарын куəландырушы

орталық (бұдан əрі – МО КО) – Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының электрондық құжат айналымының бірыңғай жүйесіне қатысушыларына қызмет көрсететін куəландырушы орталық;

3) мемлекеттік органдардың интранет-порталы (бұдан əрі – МО ИП) –бизнес-процестерді автоматтандыруға арналған жəне шектеулі қол жеткізуді электрондық ақпараттық жүйелерін қоспағанда, барлық мемлекеттік ақпараттық жүйелерге қолжетімділіктің бірыңғай терезесі арқылы мемлекеттік органдардың ақпараттық өзара іс-қимылын қамтамасыз ететін ақпараттық жүйе;

4) мемлекеттік органдардың электрондық құжат айналымының бірыңғай жүйесі (бұдан əрі – ЭҚАБЖ) - Қазақстан Республикасының мемлекеттік ор-гандары мен тиісті мемлекеттік органның лауазымды тұлғалары арасындағы электрондық құжат алмасуға арналған электрондық құжат айналымы жүйесі;

5) МО ИП қатысушы – МО ИП-да электрондық түрдегі құжаттарды жи-нау, өңдеу, сақтау жəне тарату процестеріне қатысатын мемлекеттік орган немесе лауазымды адам;

6) электрондық құжат айналымының жүйесі (бұдан əрі – ЭҚАЖ) оған қатысушылар арасындағы қатынастар «Электрондық құжат жəне электрондық цифрлық қолтаңба туралы» Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 7 қаңтардағы Заңымен жəне Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерімен реттелетін электрондық құжаттар алмасу жүйесі;

7) электрондық құжат айналымының бірыңғай жүйесінің орталығы (бұдан əрі – ЭҚАБЖ орталығы) – ЭҚАБЖ қатысушыларын тіркеуді, нормативтік-анықтамалық ақпаратты үйлестіруді жəне ЭҚАБЖ қатысушылары арасындағы электрондық құжаттар алмасуды қамтамасыз ететін ЭҚАБЖ кіші жүйесі;

8) электрондық цифрлық қолтаңба (бұдан əрі – ЭЦҚ) – электрондық цифрлық қолтаңба құралдарымен жасалған жəне электрондық құжаттың дұрыстығын, оның тиесілігін жəне мазмұнының өзгермейтіндігін растайтын электрондық цифрлық нышандар терімі.

2. Мемлекеттік органдардың интранет-порталындажұмыстарды ұйымдастыру

6. Мемлекеттік органдардың ведомстволық жəне ведомствоарарлық бизнес-процестердің өзара іс-қимылын ұйымдастыру үшін мынадай функциялардың орындалуын қамтамасыз ететін МО ИП пайдаланылады:

1) пайдаланушылардың қолжетімділігін авторландыру жəне қолжетімділік құқығын шектеу;

2) осы электрондық құжат үшін орнатылған форматта электрондық хабар-ламаны қалыптастыру (құру);

3) электрондық құжаттарды орналастыру;4) электрондық құжаттың ЭЦҚ қалыптастыру жəне тексеру;5) электрондық құжаттармен ұжымдық жұмыс;6) электрондық құжатты іздеу;7) электрондық құжаттарды сақтау.7. МО ИП арқылы мемлекеттік органдардың мынадай фукнцияларының

ішінара ақпараттық қолдауы қамтамасыз етіледі:1) «Нормативтік құқықтық актілер жобаларын келісу»;2) «Мемлекеттік орган қызметшілері санының мониторингі;3) «Жоспарларды жəне тапсырмаларды бақылау»;4) «Қазақстан Республикасы Үкіметінің электрондық отырысы»;5) «Мемлекеттік органдардың атына тапсырмалардың орындалуы

жөніндегі ескертулер»;6 ) нақты уақыт тəртібінде орналастырылған құжаттарды талқылау жəне

дауыс беру үшін жұмыс тобын құру мүмкіндігін беретін «Құжаттармен бірлесіп жұмыс істеу»;

7) бірыңғай электрондық пошталық жүйесімен ықпалдасқан «Пошта» сервисі;

8) «Күнтізбе» сервисінде тағайындалған ағымдағы оқиғалар жəне міндеттер туралы ескертпе жəне жұмысты жоспарлау мүмкіндігі;

9) қосымша сервистерге қол жеткізуді ұсыну: «Информерлер», «Қазақстан Республикасының стандарттары» деректер қоры», «мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелері», «Қазақ-орыс-ағылшын сөздігі», «Құжаттар кітапханасы», «Мемлекеттік органдардың анықтамалығы», «Сəттік хабарла-малармен алмасу», «Хабардар ету».

8. МО ИП-дағы электрондық құжаттар қалыптастырылған, жөнелтілген немесе алынған форматта сақталады.

9. МО ИП 60 Мб аспайтын көлемімен электрондық құжаттардың орнала-суын қамтамасыз етеді.

10. МОИП-да ішіне салынған файлдар мынадай форматта орналастыры-лады:

1) PDF, TIFF, JPEG – графикалық формат;2) RTF, DOC, DOCX – мəтіндік формат;3) XLS, XLSX – кестелік формат;4) PPT – таныстырулар;5) RAR, ZIP – мұрағатталған формат.11. Мемлекеттік органдардың қызметкерлері «Хабардар ету» жəне

«Оқиғалар күнтізбесі» сервистерінде хабарлама алу арқылы МО ИП-да іс-қи-мылдар жасау қажеттігі туралы хабарлайды.

3. Нормативтік құқықтық актілердің жобаларын келісу12. МО ИП-да келісуге Қазақстан Республикасының Үкметі қаулыларының,

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі өкімдерінің жобалары жəне Қазақстан Республикасының заң жобалары (бұдан əрі – Жоба) жатады.

13. Жобаны екі тəсілмен орналастырылады:1) бастамашы осы Нұсқаулықтың 8-тармағында сипатталған үдеріске

сəйкес жобаны мемлекеттік органның қызметкерлері арасында, мемлекеттік органдардың арасында да жұмыс тəртібінде талқылау жəне дауыс беру үшін «Құжаттармен бірлесіп жұмыс істеу» модулінде орналастырады.

Талқылауды аяқтағаннан кейін бастамашы «Нормативтік құқықтық актілер жобаларын келісу» модулінде жобаның түпкілікті нұсқасын кешіктірмей ор-наластырады жəне жобаны жөнелту белгісін қояды.

2) бастамашы «Нормативтік құқықтық актілер жобаларын келісу» модулінде жобаны орналастырады.

14. Жобаны орналастыру карточкасының деректемелік бөлігі мынадай алаңды қамтыды:

1) жобаның атауы;2) жобаны жасау мерзімі;3) жобаны тіркеу нөмірі;4) жобаның мəртебесі;5) əзірлеуші мемлекеттік органның атауы;6) əзірлеуі үшін жауапты адамның тегі, аты, əкесінің аты;7) жобаның сипаттамасы;8) жобаның материалдарымен салымдар файлы;9) мыналарды көрсете отырып, келісуші мемлекеттік органдардың атауы:жобаның келісу күні жəне уақыты; жобаны келісу мəртебесі; электронық цифрлық қолтаңбаның бар болуы; келісуші мемлекеттік органдардың түсініктемесі; файылдар-салымдар;10) келісуші мемлекеттік органдардың тізімі;11) келісуші адамның тізімі;12) заң қызметінің басшысының тегі, аты, əкесінің аты;13) мемлекеттік орган басшысының тегі, аты, əкесінің аты.15. МО ИП-да жоба мүдделі бөлімдер олардың құзыретіне қарай келісіледі,

ЭЦҚ арқылы заң бөлімшесінің басшысы виза қояды жəне мемлекеттік органның ба сшысы қол қояды жəне МО ИП-да келісуші мемлекеттік органдарға жолданады.

16. МО ИП-да келісуші мемлекеттік органға келіп түскен жобаның құжаттамалық қамтамасыз ету қызметі басшылыққа қарауға жолдайды, ол жауапты құрылымдық бөлімшені жəне мүдделі құрылымдық бөлімшелерді олардың құзыреті шеңберінде жобаны қарау үшін анықтайды.

17. Жобаны қарағаннан кейін құрылым бөлімшенің жауапты орындаушы-сы мүдделі құрылымдық бөлімшелердің қарау нəтижелерін қорытындылайды жəне МО ИП-да келісу нəтижелерінің мынадай бір мəнін таңдайды:

1) жоба ескертулерсіз келісілді. Келісуші орган басшысы ЭЦҚ қолданумен МО ИП-та электрондық құжат нысанындағы жобаны келіседі. Бұл жағдайда əзірлеуші МО ИП-тан басып шығарылған келісуші органның МО ИП-тағы жобаның нөмірі, келісуші органның оның мүдделі құрылымдық бөлімшелерімен ішкі келісу нəтижелері көрсетілген келісу парағының негізінде жəне келісуші органның басшысы оған бұрыштама қоюы үшін электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түрінде жобаның түпнұсқасын ұсынады;

2) ескертулермен келісілді. Бұл ретте келісуші орган МО ИП ескертулерді орналастырады, оларда ескертулерді жою бойынша ұсыныстар болу тиіс жəне ЭЦҚ пайдалану арқылы келісуші мемлекеттік органның басшысы қол қояды. Бұл жағдайда əзірлеуші ескертулермен келіскен жағдайда жобаларды пысықтау жұмыс тəртібімен жүзеге асырылады, бұдан кейін əзірлеуші МО ИП-та мемлекеттік орган басшысының ЭЦҚ-сын куəландырумен қол қойылған жобаның пысықталған нұсқасын орналастырады жəне мемлекеттік органдарға келісуге қайта жолдайды;

3) келісуден бас тартылды. Бұл ретте түсіндірмелерде келісуден бас тарту себебі көрсетіледі.

18. Жауапты орындаушының келісу нəтижесі МО ИП жауапты бөлімшенің жоғарыдағы басшыларымен жəне мүдделі құрылымдық бөлімшелермен олар-ды құзыреті негізінде келісіледі жəне ЭЦҚ арқылы келісуші мемлекеттік органның басшылы қол қояды. Ескертулер мен ұсыныстар болған кезде келісу нəтижесі келісу немесе қол қоюдан бас тарту себебін көрсете отырып, жауап-ты құрылымдық бөлімшенің орындаушысына пысықтауға жолдануы мүмкін.

(Соңы 18-бетте).

25 ақпан 2014 жылwww.egemen.kz1819. Жоба келісуші мемлекеттік органдардан ескертулер мен ұсыныстар

алған жағдайда бастамашы жобаны пысықтайды жəне МО ИП-да жаңа нұсқасын жобаның нұсқасын «/» белгісімен қоюмен сол бір тіркеу нөмерімен орналастырады.

Жобаның жаңа нұсқасын орналастыру кезінде осы Нұсқаулықтың 15, 16, 17, 18, 19 тармақтарында көрсетілген процестердің барлық қадамы орындалады.

20. Жобаларды қараудың жалпы мерзімі «Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң Регламентi туралы» Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2002 жылғы 10 желтоқсандағы № 1300 қаулысымен жəне өзге де нормативтік құқықтық актілермен, сондай-ақ жоғары тұрған мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың жазба түрде тапсырмаларымен белгіленеді, ол жоба келіп түске кезде жауапты құжаттық қамтамасыз ету қызметкерімен қойылады.

21. Егер жобаны əзірлеуші мемлекеттік органда жəне келісуші мемлекеттік органда келіспеушілік болса, келіспеушілік хаттамасы əзірленеді, ол жобаның нұсқасына қоса беріледі жəне ЭЦҚ арқылы мемлекеттік органдардың басшы-лары қол қояды.

22. Əзірлеуші мемлкеттік орган жобаны барлық мүдделі мемлекеттік органдардың басшылары ЭЦҚ пайдаланумен МО ИП арқылы жобаны келіскеннен (виза қойғаннан) кейін МО ИП-дан əзірлеуші мемлекеттік органның ЭҚАЖ-не түсіру жасалады жəне МО ИП-дан келісу ілеспе хат-пен жəне келісу парағымен Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Кеңсесіне (бұдан əрі – Кеңсе) қарауға жолданады.

23. Кеңседе жобаны қарау жəне келісу «Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң Регламентi туралы» Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2002 жылғы 10 желтоқсандағы № 1300 қаулысына жəне «Кейбiр нұсқаулықтарды бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 31 қаңтардағы № 168 қаулысына сəйкес жүргізіледі.

4. Мемлекеттік орган қызметкерлері санының мониторингі24. Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары кадр қызметінің

қызметкерлері МО ИП-да өз мемлекеттік органы мемлекеттік қызметшілерінің саны туралы деректерді енгізуді жүзеге асырады, оларды мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уəкілетті мемлекеттік органның қызметкері тексереді.

25. Тексерудің оң нəтижесінен кейін деректерді мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уəкілетті мемлекеттік органның қызметкері қабылдайды жəне өзгертуге жатпайды.

26. Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уəкілетті мемлекеттік органның қызметкері МО ИП-да мемлекеттік органдардың кадр қызметтер қызметкерлерінің МО ИП арқылы жіберген мемлекеттік қызметшілердің саны туралы деректер негізінде мемлекеттік қызметшілерінің саны бойынша жиынтық есепті қалыптастырады.

5. Жоспарлар мен тапсырмаларды бақылау27. МО ИП-да мемлекеттік органның ведомстволық жəне ведомствоаралық

іс-шаралар жоспары, хаттамалар, тапсырмалар, бұйрықтар (бұдан əрі – ЖТ) орналастыруға, мониторингіке жəне бақылауға жатады.

28. Ведомстволық ЖТ тармақтарын орналастыру кезінде жоспар мен тап-сырманы əзірлеуге жəне бекітуге жауапты болып тағайындалған мемлекеттік органның бөлімшесі бекіткеннен кейін үш күн ішінде жоспардың тармақтарын орындаушыларды бірлескен орындаушыларды көрсете отырып МО ИП-да МО жоспарын орналастырады.

29. Ведомствоаралық ЖТ тармақтарын орналастыру кезінде ведомствоаралық ЖТ орындау бойынша ұсынылған есептерді жинау жəне талдау үшін анықталған мемлекеттік орган, сондай-ақ бекітілгеннен кейін бес жұмыс күн ішінде ведомствоаралық ЖТ МО ИП-да орындаушы/бірлескен орындаушы мемлекеттік органдарды көрсете отырып, орналастырады.

30. МО ИП электрондық түрде ЖТ орналастыру кезінде мынадай дерек-темелер пайдаланылады:

1) құру мерзімі (үнсіз келісім бойынша);2) нөмір;3) атауы;4) құру негіздемесі;5) құжаттың түрі (іс-шаралар жоспары, хаттама, тапсырма, бұйрық);6) түрін көрсету (ведомстволық, ведомствоаралық)7) тіркеу күні;8) бақылаушы; 9) файлды салу.31. МО ИП-да электрондық түрде ЖТ тармақтарын орналастыру кезінде

мынадай деректемелер пайдаланылады:1) құжат түрінің атауы (үнсіз келісім бойынша);2) құру күні (үнсіз келісім бойынша);3) нөмірі;4) атауы;5) аяқтау түрі;6) орындау мерзімі;7) қайталау (қайталау мезгілі көрсетіледі);8) бақылаушы;9) орындау мерзімін көрсете отырып ішкі жауапты орындаушы;10) орындау мерзімін көрсете отырып ішкі жауапты қоса орындаушы;11) сыртқы орындаушы (егерде ЖТ ведомствоаралықтық);12) сыртқы қоса орындаушы (егерде ЖТ ведомствоаралықтық).32. МО ИП ішкі орындаушы/қоса орындаушы ЖТ тармағында белгіленген

орындау мерзімдерінде дайындалған есепті – тармақ (-тарды) орындау барысы туралы ақпаратты орналастырады жəне ЖТ тармақтар орындауды бақылауға жəне мониторингке тағайындалған жауапты орындаушыға қарауға жолдайды.

33. МО ИП-да ЖТ тармақтарының орындалуын бақылау жəне мониторингі үшін тағайындалған жауапты орындаушы орынау жөнінде есепті қабылдайды жəне тармақты орындушыдан алынған жəне келісілген ақпарат негізінде ЭЦҚ пайдалану арқылы ЖТ тармақтарын бақылаудан алады.

34. ЖТ тармағын бақылаудан алғаннан кейін есеп орындаушыларға/қоса орындаушыларға қарау үшін қолжетімді болады.

6. Қазақстан Республикасы Үкіметінің электрондық отырысы35. Қазақстан Республикасы Үкіметінің отырысын дайындауға жауапты

Бақылау жəне құжаттамалық қамтамасыз ету бөлімінің қызметкері (бұдан əрі – БҚҚБ жұмыскері) МО ИП-да алдағы отырыста қаралатын мəселелерді көрсетумен бекітілген күн тəртібін орналастырады.

36. Күн тəртібіне, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің отыры-сында қарау үшін шығарылатын материалдар қоса беріледі.

37. МО ИП-да материалдармен күн тəртібі Қазақстан Республикасы Үкі-метінің отырысын дайындауға жауапты БҚҚБ қызметкерінің ЭЦҚ растайды.

38. Қазақстан Республикасы Үкімет мүшелерінің «Қазақстан Республикасы Үкіметінің мобильдік кеңсесі» ақпараттық жүйесі арқылы мобильдік құрылғыларының электрондық поштасына МО ИП-дағы күн тəртібі мен оты-рыс материалдарымен танысу мүмкіндігін көрсетумен Қазақстан Республикасы Үкіметінің жоспарланған отырысы туралы хабарлама келіп түседі.

39. Мемлекеттік органның басшысы – Қазақстан Республикасының Үкіметі отырысының қатысушысы МО ИП-да отырыс мəліметтермен күн тəртібін қарайды жəне Қазақстан Республикасы Үкіметінің отырысына қатысу туралы ақпаратты мынадай мағынада енгізеді:

1) қатысады;2) қатыса алмайды.40. Жеке қатысу мүмкіндігі болмаған жағдайда, болмау себебі жəне оның

орнындағы адамның деректері қосымша көрсетіледі.41. Қатысу туралы ақпарат ЭЦҚ мемлекеттік органның басшысымен рас-

талады.42. Отырыс барысында Қазақстан Республикасы Үкіметінің мүшелеріне

МО ИП арқылы нақты уақыт тəртібінде электрондық түрде күн тəртібі мен отырыс материалдарына қолжетімділік қамтамасыз етіледі.

43. Қаулы жобасы бойынша дауыс беру өткізген кезде Қазақстан Республикасы Үкіметінің мүшелері МО ИП-да электрондық түрде өз пікірін мынадай мəндерді таңдау жолымен белгілейді:

1) қолдаймын;2) қарсымын.44. МО ИП-да дауыс беру нəтижелері бойынша қаулының жобасын

қабылдау немесе қабылдамау туралы шешім қабылданады.

7. Мемлекеттік органдардың атына тапсырмаларды орындау жөніндегі ескертпелер

45. Мемлекеттік органдардың атына тапсырмаларды орындау жөніндегі ескертпелер МО ИП-да қалыптастыру жəне орналастыру МО ИП-ды жəне Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Кеңсесінде жəне Қазақстан Республикасы Президентінің Əкімшілігінде орнатылған ЭҚАБЖ ықпалдастыру арқылы автоматты түрде орындалады.

46. Мемлекеттік органдардың атына тапсырмаларды орындау жөніндегі ескертпелері ЭҚАБЖ мынадай деректемелердің деректерін көрсетумен МО ИП-да бейнеленеді:

1) құжаттың шығыс нөмірі;2) құжаттың шығыс күні;3) қысқаша мазмұны;4) орындаушы;5) құжаттың түрі;6) жауапты бөлім;7) орындау мерзімі;8) орындау мерзімі өткенге дейін қалған күндердің саны. 47. Қазақстан Республикасының Президенті Əкімшілігінің жəне Қазақстан

Республикасының Премьер-Министрі Кеңсесінің тапсырмаларын орындау-ын бақылау үшін жауапты мемлекеттік органнның қызметкері – тапсырманы орындаушы (бұдан əрі – Бақылаушы) осы мемлекеттік органға бағытталған ескерпелерді МО ИП-да тұрақты түрде қарайды.

48. Бақылаудағы тапсырмалардың орындалуы жөніндегі ескерпелердің тізбесі МО ИП-да Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Кеңсесінің тапсырмасы бойынша күн сайын Астана қаласының уақыты бойынша 00:30, Қазақстан Республикасының Президенті Əкімшілігінің тапсырмасы бойын-ша күн сайын Астана қаласының уақыты бойынша орындалған тапсырмалар жөніндегі ескертпелерді МО ИП-да бейнелеуді қоспағанда өзектендіріледі.

8. Құжатпен бірлесіп жұмыс жасау49. Бастамашы МО ИП-да талқылауды жəне дауыс беруді өткізу үшін

əзірленген құжаттардың жобаларын орналастырады. 50. Бастамашы талқылауды жəне дауыс беруді өткізу үшін мынадай

деректемелерді көрсете отырып, жұмыс тобын құрады:1) төраға;2) хатшы;3) атауы;4) сипаттама;5) жұмыс тобын құру негіздемесі;

(Соңы. Басы 17-бетте). 6) файлды салу;7) жұмыс тобының қатысушылары;8) жұмыс тобының кеңесі;9) жұмыс тобының құжаттары.51. Бастамашы талқылауға жəне дауыс беруге жататын құжатты жаба ала-

ды жəне мұрағатқа жолдай алады. Бұл ретте құжат жұмыс тобы үшін қарау үшін ғана қол жетілімді.

52. Жобаны талқылауды аяқтағаннан кейін бастамашы жобаның түпкілікті нұсқасын «Нормативтік құқықтық актілерді келісу» модуліне жолдай алады.

9. Пошта53. МО ИП қатысушыға бірыңғай электрондық пошта жүйесімен ықпал-

дасқан пошта клиенттерінің стандарттық функцияларына қол жеткізуді ұсынады:

1) файлды қоса хабарламаны құру жəне жолдау;2) файлды қоса бере отырып хабарламаны алу;3) «Себет» папкасына ауыстыру арқылы хабарламаны жою;4) «Себет» папкасынан хабарламаны жою;5) байланысты құру;6) папканы құру.54. МО ИП-да электрондық пошта 20 Мб артық файлды жолдауға

мүмкіндік бермейді. 55. МО ИП электрондық поштасының жалпы көлемі 500 Мб арттырмайды.

10. Күнтізбе56. МО ИП қатысушыға оқиға (кездесу, міндет) құру, сондай-ақ оған

тағайындалған міндеттерді жəне оқиғаларды қарау мүмкіндігі беріледі.57. Күнтізбеде МО ИП қатысушыға тағайындалған күні мен уақыты бой-

ынша міндеттер мен оқиғалар мынадай ішкі жүйелерінде көрсетіледі:1) «Хабардар ету»;2) «Құжатпен бірлесіп жұмыс істеу»;3) «Жоспарлар мен тапсырмаларды бақылау»;4) «Қабылдауға алдын ала жазылу»;5) «Қазақстан Республикасы Үкіметтің электрондық отырысы».58. Күнтізбе сондай-ақ «Қазақстан Республикасы Үкіметінің мобильдік

кеңсесі» ақпараттық жүйесі арқылы МО ИП қатысушыға күні мен уақыты бойынша тағайындалған міндеттер мен оқиғаларды көрсетеді.

11. Қосымша сервистер59. МО ИП қатысушыға мынадай мүмкіндік беріледі:1) валютаның бағамы, ауа райы болжамы, Қазақстан Республикасының

жаңалықтары туралы өзекті ақпаратты қарау;2) қолдану салалары бойынша Қазақстан Республикасының стандартта-

рын іздеу жəне қарау;3) мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелеріне қол жеткізу;4) мынадай екі жақты жəне үш жақты аударма түрлері бойынша сөздерді аудару:қазақша-орысша;орысша-қазақша;ағылшынша-орысша;орысша-ағылшынша;ағылшынша-қазақша;қазақша- ағылшынша;қазақша-орысша-ағылшынша;орысша-қазақша-ағылшынша;ағылшынша-қазақша-орысша.5) қолжетілімдікті шектеуімен қарау жəне оқу үшін құжаттарды орналастыру;6) мемлекеттік қызметшілері туралы мынадай мəліметтерді қамтитын

ақпаратқа қолжетімділік:тегі, аты, əкесінің аты;лауазымы;құрылымы;жұмыс телефоны;кабинетінің №;E-mail;7) файлдарды жəне графикалық суреттерді жолдау мүмкіндігін қамтамасыз

ететін хабарламалармен лезде алмасу;8) электрондық хабарламаларды қарау:осы қызметкердің ЖТ-ның белгілі бір тармағын орындаушы ретінде таңдап

алынғаны туралы; мемлекеттік органның кадр қызметі қызметкеріне мемлекеттік

қызметшілер саны туралы есептің мəртебесі туралы; осы қызметкердің Қазақстан Республикасы Үкіметінің отырысына

қатысушы ретінде таңдап алынғаны туралы; жобаны келісуші адамның, мемлекеттік орган басшысының, келісуші

мемлекеттік органның кеңсе қызметкерінің келісу қажеттігі туралы;осы қызметкердің күнтізбедегі оқиғаның қатысушысы ретінде таңдап

алынғаны туралы; мемлекеттік органның қызметкердің жұмыс тобы отырысының

қатысушысы ретінде таңдап алынғаны туралы.60. МО ИП арқылы автоматтндырылмаған жəне жартылай

автоматтандырылған қызметтер бойынша жеке жəне заңды тұлғаларды қабылдауға күнін жəне уақытын белгілеу, одан кейін МО ИП осы адамның қабылдауға келу\келмеу туралы белгі қою.

12. МОИП-да ЭЦҚ пайдалану61. МОИП қатысушыларға электрондық құжаттардың түпнұсқалылығы

мен тұтастығы мынадай:1) МО ИП-да электрондық цифрлық қолтаңбаны қалыптастыру жəне тек-

серу процесін іске асыратын (электрондық цифрлық қолтаңба құралдары), техникалық реттеу саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тəртіппен сəйкестікті растау рəсімінен өткен ақпаратты криптографиялық қорғау құралдарын ықпалдастыру;

2) электрондық құжаттарға қол жеткізу құқықтарын шектеуді сақтау жо-лымен қамтамасыз етіледі.

62. МОИП қатысушыларына:1) ақпаратты криптографиялық қорғау құралымен жұмыс істеу процесінде

оларға белгілі болған қызметтік ақпаратты құпияда сақтау;2) кілттік ақпаратты тасығыштарының жəне осы ақпаратты тасығыштармен

берілетін ЭЦҚ-ның кілттері туралы басқа да құжаттардың сақталуын қамтамасыз етуі;

3) эталлондық уақытпен дербес компьютерлерде уақыттың үйлесімділігін жүзеге асыруы;

4) дербес компьютерлерде ЭЦҚ құралдарының дұрыс жұмыс істеуін бұзуы мүмкін бағдарламаларды (оның ішінде – вирустар) пайдалануды жүзеге асырмауы тиіс.

63. МО ИП-да электрондық құжаттарды ресімдеу үшін тек куəландыру орталығы берген қолданыстағы тіркеу куəлігі бар, ЭЦҚ-ның ашық кілттері сəйкес келетін ЭЦҚ-ның жабық (құпия) кілттері ғана пайдаланылуы мүмкін.

64. Электрондық құжатқа қол қою үшін ЭЦҚ қалыптастыру бір немесе бірнеше ЭЦҚ басшыларының пайдалануымен жүзеге асырылады.

65. Басшы ЭЦҚ-ны пайдаланумен олардың болуы арқылы құжат мəтініне (салынған файлдарға) қол қояды, ол құжат мəтінінің тұтастығы мен өзгермеуін қамтамасыз етеді.

13. Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйесі66. Ұйымдардың электрондық құжат айналымын аппараттық-

бағдарламалық, телекоммуникациялық қамтамасыз етудің ақпараттық қауіпсіздігі «Ақпараттандыру туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 11 қаңтардағы Заңымен жəне «Қазақстан Республикасында ақпараттық қауіпсiздiкті қамтамасыз ету жөнiндегi кейбiр шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 14 қыркүйектегі № 965 қаулысымен регламенттеледі.

67. Ақпаратты криптографиялық қорғау құралдары оларды пайдалану құжаттамасы мен пайдалану ережелеріне қатаң сəйкестікте пайдаланылады.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 11 қарашада Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №8897 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің бұйрығы

2014 жылғы 3 ақпан №29 Астана қаласы

«Болашақ» халықаралық стипендиясын іске асыру бойынша кейбір шаралар туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 11 маусымдағы № 573 қаулысымен бекітілген «Болашақ» халықаралық стипендиясын тағайындау үшін үміткерлерді іріктеу ережесін іске асыру мақсатында бұйырамын:

1. 2014 жылғы «Болашақ» халықаралық стипендиясын тағайындау кон-курсына қатысу үшін үміткерлерден құжаттар қабылдаудың жəне аталған конкурсты өткізудің төмендегі мерзімдері белгіленсін:

1) құжаттар қабылдау – 2014 жылғы 3 наурыз бен 30 мамыр аралығы, 2014 жылғы 30 маусым мен 31 шілде аралығы, 2014 жылғы 1 қыркүйек пен 31 қазан аралығы;

2) конкурсты өткізу – 2014 жылғы 1 мамыр мен 2015 жылғы 31 қаңтар аралығы.

2. Мыналар:1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сəйкес 2014 жылға арналған «Болашақ»

халықаралық стипендиясын тағайындау конкурсы жеңімпаздарының оқуы, тілдік курстардан өтуі үшін ұсынылатын шетелдің жетекші жоғары оқу орындарының, шетелдік ұйымдардың тізімі;

2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сəйкес 2014 жылға арналған «Болашақ» халықаралық стипендиясы шеңберінде шетелде оқу үшін мəндес мамандықтар тізбесі бекітілсін.

3. Стратегиялық жоспарлау жəне ақпараттық технологиялар департаменті (Э.М. Төлеков):

1) осы бұйрықтың белгіленген тəртіппен Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін оны бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялауды қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау вице-министр Е.Н.Иманғалиевқа жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Министр А.СƏРІНЖІПОВ.

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2014 жылғы 3 ақпандағы №29 бұйрығына 1-қосымша

2014 жылға арналған «Болашақ» халықаралық стипендиясын тағайындау конкурсы жеңімпаздарының оқуы, тілдік курстардан өтуі үшін ұсынылатын шетелдің жетекші жоғары оқу орындарының, шетелдік ұйымдардың тізімі*№ № Оқу орнының, ұйымның атауы Орналасқан жері Интернеттегі

мекенжайы1. Академиялық оқу үшін шетелдің жетекші жоғары оқу орындары. Стипендия иегерлерінің оқуы осы тізімге енбеген, бірақ Times Higher Education, QS World University Ranking жəне Academic Ranking of World Universities халықаралық академиялық рейтингілердің соңғы жарияланымдарына сəйкес үздік жүз оқу орны қатарына енген жоғары оқу орындарында мүмкін болады**.Австралия 1 1 Australian National University Canberra www.anu.edu.au2 2 The University of Queensland Brisbane www.uq.edu.au3 3 The University of Melbourne Melbourne www.unimelb.edu.au4 4 Monash University Melbourne www.monash.edu.au5 5 The University of Sydney Sydney www.usyd.edu.au6 6 The University of Western Australia Perth www.uwa.edu.au/Австрия Республикасы7 1 Diplomatic Academy of Vienna Vienna www.da-vienna.ac.at8 2 Medical University of Vienna Vienna www.meduniwien.ac.at 9 3 University of Innsbruck Innsbruck www.uibk.ac.at10 4 University of Vienna Vienna www.univie.ac.atИрландия Республикасы11 1 Trinity College Dublin Dublin www.tcd.ie12 2 University College Cork Cork www.ucc.ie13 3 University College Dublin Dublin www.ucd.ieИталия Республикасы14 1 Politecnico di Milano Milan, Como, Lecco,

Mantova, Cremona Piacenza

www.polimi.it

15 2 Sapienza University of Rome (Sapienza – Università di Roma)

Rome www.uniroma1.it

16 University of Pisa Pisa www.unipi.itКанада17 1 Carleton University Ottawa www.carleton.ca18 2 McGill University Montreal www.mcgill.ca19 3 McMaster University Hamilton www.mcmaster.ca20 4 Simon Fraser University Vancouver www.sfu.ca21 5 The University of British Columbia Vancouver, Kelowna www.ubc.ca22 6 Université de Montréal Montreal www.umontreal.ca23 7 University of Alberta Edmonton www.ualberta.ca24 8 University of Calgary Calgary www.ucalgary.ca 25 9 University of Ottawa Ottawa www.uottawa.ca26 10 University of Toronto Toronto www.utoronto.ca27 11 University of Victoria Victoria www.uvic.ca28 12 York University Toronto www.yorku.ca29 13 University of Waterloo Waterloo www.uwaterloo.ca Қытай Халық Республикасы30 1 China Agricultural University Beijing www.cau.edu.cn31 2 Fudan University Shanghai www.fudan.edu.cn32 3 Nanjing University Nanjing City www.nju.edu.cn33 4 Peking University Beijing www.pku.edu.cn34 5 Shanghai Jiao Tong University Shanghai www.sjtu.edu.cn35 6 The Hong Kong University of Science

and Technology Kowloon, Hong Kong www.ust.hk

36 7 Tsinghua University Beijing www.tsinghua.edu.cn37 8 The University of Hong Kong Pokfulam, Hong

Kongwww.hku.hk

38 9 Zhejiang University Hangzhou, Zhejiang www.zju.edu.cn Дания Корольдігі****39 1 Technical University of Denmark Lyngby-Taarbæk

Municipality, Copenhagen

www.dtu.dk/english

Нидерланды Корольдігі40 1 Delft University of Technology Delft www.tudelft.nl41 2 Erasmus University Rotterdam Rotterdam www.eur.nl42 3 Leiden University Leiden www.leiden.edu43 4 Maastricht University Maastricht www.

maastrichtuniversity.nl44 5 University of Amsterdam Amsterdam www.uva.nl45 6 University of Groningen Groningen www.rug.nl46 7 Utrecht University Utrecht www.uu.nlНорвегия Корольдігі47 1 NTNU - Trondheim Norwegian

University of Science and TechnologyTrondheim www.ntnu.no

48 2 University of Bergen Bergen www.uib.no49 3 University of Oslo Oslo www.uio.noМалайзия50 1 University of Malaya Kuala Lumpur www.um.edu.myЖаңа Зеландия51 1 University of Auckland Auckland www.auckland.ac.nz Корея Республикасы52 1 Korea Advanced Institute of Science

and Technology (KAIST)Daejeon www.kaist.edu

53 2 Pohang University of Science And Technology

Pohang www.postech.ac.kr

54 3 Seoul National University Seoul www.snu.ac.kr55 4 Yonsei University Seoul www.yonsei.ac.krСингапур Республикасы***56 1 Nanyang Technological University Singapore www.ntu.edu.sg57 2 National University of Singapore Singapore www.nus.eduРесей Федерациясы58 1 Казань (Приволжск) федералдық

университетіКазань www.kpfu.ru

59 2 Мəскеу автомобильдік-жол мемлекеттік техникалық университеті

Мəскеу www.madi.ru

60 3 Мəскеу халықаралық қатынастар мемлекеттік институты

Мəскеу www.mgimo.ru

61 4 Мəскеу мемлекеттік құрылыс университеті

Мəскеу www.mgsu.ru

62 5 М.В.Ломоносов атындағы Мəскеу мемлекеттік университеті

Мəскеу www.msu.ru

63 6 Мəскеу Қатынас жолдары мемлекеттік университеті (МҚЖМУ)

Мəскеу www.miit.ru

64 7 Н.Э.Бауман атындағы Мəскеу ұлттық зерттеу техникалық университеті

Мəскеу www.bmstu.ru

65 8 Мəскеу энергетика институты Мəскеу www.mpei.ru66 9 МҚжҚИ Ұлттық зерттеу

технологиялық университетіМəскеу www.misis.ru

67 10 Ұлттық зерттеу университеті Экономика жоғары мектебі

Мəскеу www.hse.ru

68 11 МАИ Ұлттық зерттеу университеті Мəскеу www.mai.ru69 12 МФТИ Ұлттық зерттеу университеті Мəскеу www.mipt.ru70 13 «МИФИ» Ұлттық зерттеу ядролық

университетіМəскеу www.mephi.ru/

71 14 И.М.Сеченов атындағы Бірінші Мəскеу мемлекеттік медицина университеті

Мəскеу www.mma.ru/mgmu/

72 15 РФ Президенті жанындағы Ресей халық шаруашылығы жəне мемлекеттік қызмет академиясы

Мəскеу www.ane.ru

73 16 К.А.Тимирязев атындағы Ресей мемлекеттік аграрлық университеті - МАША

Мəскеу www.timacad.ru

74 17 Ресей халықаралық олимпияда университеті

Мəскеу www.olympicuniversity.ru

75 18 И.М.Губкин атындағы Ресей мұнай жəне газ ұлттық зерттеу университеті

Мəскеу www.gubkin.ru

76 19 Н.И.Пирогов атындағы Ресей ұлттық зерттеу медицина университеті

Мəскеу www.rsmu.ru

77 20 Санкт-Петербург мемлекеттік университеті

Санкт-Петербург www.spbu.ru

78 21 Санкт-Петербург ұлттық зерттеу политехникалық университеті

Санкт-Петербург www.spbstu.ru

Ұлыбритания жəне Солтүстік Ирландия бірлескен корольдігі

79 1 Brunel University London www.brunel.ac.uk80 2 Cardiff University Cardiff www.cardiff.ac.uk81 3 Cranfi eld University Cranfi eld www.cranfi eld.ac.uk82 4 Durham University Durham,

Stockton-on-Teeswww.dur.ac.uk

83 5 Heriot-Watt University Edinburgh www.hw.ac.uk84 6 Imperial College London London www.imperial.ac.uk85 7 King’s College London London www.kcl.ac.uk86 8 Lancaster University Lancaster www.lancaster.ac.uk87 9 London School of Economics and

Political Sciences London www.lse.ac.uk

88 10 Newcastle University Newcastle upon Tyne www.ncl.ac.uk89 11 Robert Gordon University Aberdeen www.rgu.ac.uk90 12 The University of York York www.york.ac.uk/91 13 The University of Warwick Coventry www.warwick.ac.uk92 14 Queen Mary, University of London London www.qmul.ac.uk/93 15 Queen’s University Belfast Belfast www.qub.ac.uk94 16 University of Nottingham Nottingham www.nottingham.ac.uk95 17 University College London London www.ucl.ac.uk96 18 University of Aberdeen Aberdeen www.abdn.ac.uk97 19 University of Birmingham Birmingham www.bham.ac.uk98 20 University of Bristol Bristol www.bristol.ac.uk99 21 University of Cambridge Cambridge www.cam.ac.uk100 22 University of Edinburgh Edinburgh www.ed.ac.uk101 23 University of Essex Colchester, Essex www.essex.ac.uk102 24 University of Exeter Exeter, Penryn www.exeter.ac.uk103 25 University of Glasgow Glasgow www.gla.ac.uk104 26 University of Leeds Leeds www.leeds.ac.uk105 27 University of Leicester Leicester www.le.ac.uk106 28 University of Liverpool Liverpool www.liv.ac.uk107 29 University of Manchester Manchester www.manchester.ac.uk108 30 University of Oxford Oxford www.ox.ac.uk109 31 University of Sheffi eld Sheffi eld www.shef.ac.uk110 32 University of Southampton Southampton www.soton.ac.uk111 33 University of St. Andrews St. Andrews www.st-andrews.ac.uk112 34 University of Sussex Brighton www.sussex.ac.ukАмерика Құрама Штаттары 113 1 Boston University Boston, MA www.bu.edu114 2 Brown University Providence, RI www.brown.edu115 3 California Institute of Technology Pasadena, CA www.caltech.edu116 4 Carnegie Mellon University Pittsburgh, PA www.cmu.edu117 5 Colorado School of Mines Golden,CL www.mines.edu118 6 Columbia University New York City, NY www.columbia.edu119 7 Cornell University Ithaca, NY www.cornell.edu120 8 Duke University Durham, NC www.duke.edu121 9 Emory University Atlanta, GA www.emory.edu

122 10 Georgetown University Georgetown, Washington, D.C

www.georgetown.edu

123 11 Georgia Institute of Technology Atlanta, GA www.gatech.edu124 12 George Washington University Washington, D.C www.gwu.edu125 13 Harvard University Cambridge, MA www.harvard.edu126 14 Indiana University Bloomington, IN www.iub.edu127 15 Iowa State University Ames, Iowa www.iastate.edu128 16 Massachusetts Institute of Technology Cambridge, MA web.mit.edu129 17 Michigan State University East Lansing, MI www.msu.edu130 18 Monterey Institute of International

StudiesMonterey, CA www.miis.edu/

131 19 New York University New York City, NY www.nyu.edu132 20 Northwestern University Evanston and

Chicago, ILwww.northwestern.edu

133 21 Pennsylvania State University University Park, PA www.psu.edu134 22 Princeton University Princeton, NJ www.princeton.edu135 23 Purdue University West Lafayette, IN www.purdue.edu136 24 Rice University Houston, TX www.rice.edu137 25 Stanford University Stanford, CA www.stanford.edu138 26 Syracuse University Syracuse, NY www.syr.edu139 27 The Johns Hopkins University Baltimore, MD www.jhu.edu140 28 The University of Tennessee Knoxville,

Chattanooga, Martin, Memphis, Tullahoma

www.tennessee.edu

141 29 Tufts University Medford/Somerville, MA

www.tufts.edu

142 30 Tulane University New Orleans, LА www.tulane.edu143 31 University of Arizona Tucson, AZ www.arizona.edu144 32 University of California Berkeley, Davis,

Irvine, Los Angeles, Riverside, San Diego, San Francisco, Santa Barbara, Santa Cruz, CA

www.universityofcalifornia.edu

145 33 University of Chicago Hyde Park neighborhood of Chicago, IL

www.uchicago.edu

146 34 University of Colorado Boulder Boulder, CO www.colorado.edu147 35 University of Florida Gainesville, FL www.ufl .edu148 36 University of Illinois at Urbana-Cham-

paignUrbana, IL www.illinois.edu

149 37 University of Massachusetts Amherst Amherst,MA www.umass.edu150 38 University of Miami Coral Gables, FL www.miami.edu151 39 University of Michigan Ann Arbor, MI www.umich.edu152 40 University of Minnesota, Twin-Cities Minneapolis and St.

Paul, MNwww.umn.edu

153 41 University of North Carolina at Chapel Hill

Chapel Hill, NC www.unc.edu

154 42 University of Pennsylvania Philadelphia, PA www.upenn.edu155 43 University of Pittsburgh Pittsburgh, PA www.pitt.edu156 44 University of Southern California University Park

neighborhood in Los Angeles, CA

www.usc.edu

157 45 University of Texas at Austin Austin, TX www.utexas.edu158 46 University of Washington Seattle, WA www.washington.edu159 47 University of Wisconsin-Madison Madison, WI www.wisc.edu160 48 Vanderbilt University Nashville, TN www.vanderbilt.edu161 49 Washington University in St. Louis Greater St. Louis, MO www.wustl.edu162 50 Yale University New Haven, CT www.yale.eduУкраина**** 163 1 Тарас Шевченко атындағы Киев

ұлттық университетіКиев www.univ.kiev.ua/ru

164 2 Киев құрылыс жəне сəулет ұлттық университеті

Киев www.knuba.edu.ua

165 3 «Киев политехника институты» Украина ұлттық университеті

Киев http://kpi.ua/

Германия Федеративтік Республикасы 166 1 Albert-Ludwigs-Universität Freiburg Freiburg im Breisgau www.uni-freiburg.de167 2 Deutsche Hochschule fur

Verwaltungswissenschaften SpeyerSpeyer www.hfv-speyer.de

168 3 Deutsche Sporthochschule Köln Köln www.dshs-koeln.de169 4 Freie Universität Berlin Berlin www.fu-berlin.de170 5 Humboldt-Universität zu Berlin Berlin www.hu-berlin.de171 6 Jacobs University Bremen Bremen www.jacobs-university.

de/172 7 Ludwig-Maximilians-Universität

MünchenMünchen www.uni-muenchen.de

173 8 Johann Wolfgang Goethe-Universität Frankfurt Am Main

Frankfurt Am Main www.uni-frankfurt.de

174 9 Rheinische Friedrich-Wilhelms-Univer-sität Bonn

Bonn www.uni-bonn.de

175 10 Universität Heidelberg Heidelberg www.uni-heidelberg.de176 11 Technische Universität Bergakademie

FreibergFreiberg www.tu-freiberg.de

177 12 Technische Universitaet Berlin Berlin www.tu-berlin.de178 13 Georg-August-Universität Göttingen Göttingen www.uni-goettingen.de179 14 Technische Universität München München www.tum.de180 15 Universität zu Köln Köln www.uni-koeln.de181 16 Westfälische Wilhelms-Universität

MünsterMünster www.uni-muenster.de

Финляндия Республикасы 182 1 Aalto University Helsinki and Espoo www.aalto.fi 183 2 University of Helsinki Helsinki www.helsinki.fi /university 184 3 University of Turku Turku www.utu.fi Француз Республикасы 185 1 Aix Marseille University Aix-en-Provence,

Marseille www.univ-amu.fr

186 2 École Nationale d’Administration (ÉNA)

Strasbourg www.ena.eu

193 3 Sorbonne Universités Paris www.sorbonne-universites.fr

187 4 Université de Lorraine Nancy www.vers.univ-lorraine.fr191 5 Université de Toulouse Toulouse www.univ-toulouse.fr 192 6 Université Nice Sophia Antipolis Nice http://unice.fr/188 7 Université Paris-Saclay Paris www.campus-paris-

saclay.fr190 8 Université Paris Sciences et Lettres Paris www.univ-psl.fr189 9 Université Sorbonne Paris Cité Paris www.sorbonne-paris-cite.

fr194 10 Université Strasbourg Strasbourg www.unistra.fr Швейцария Конфедерациясы 195 1 Ecole Polytechnique Fédérale de

LausanneLausanne www.epfl .ch

196 2 ETH Zürich (Swiss Federal Institute of Technology Zürich)

Zürich www.ethz.ch

197 3 Hotel Institute Montreux Montreux www.hotelinstitutemontreux.com

198 4 Swiss Hotel Management School Leysin www.shms.com, 199 5 Universität Basel Basel www.unibas.ch200 6 Universität Zürich Zürich www.uzh.ch201 7 Université de Genève Genève www.unige.chЭстония Республикасы****202 1 Tartu Ülikool Tartu www.ut.ee/ru203 2 Tallinna Tehnikaülikool Tallinn www.ttu.ee/Жапония 204 1 Kyoto University Kyoto www.kyoto-u.ac.jp205 2 Osaka University Osaka www.osaka-u.ac.jp206 3 Tokai University Hiratsuka www.u-tokai.ac.jp207 4 Tokyo Institute of Technology Meguro, Tokyo www.titech.ac.jp208 5 Hokkaido University Hokkaido Daigaku www.hokudai.ac.jp209 6 The University of Tokyo Bunkyō, Tokyo www.u-tokyo.ac.jpБарлығы: елдер - 23, жоғары оқу орындары - 209

2. «Болашақ» халықаралық стипендиясы иегерлерінің тілдік курстардан өтуі үшін жоғары оқу орындары, шетелдік ұйымдарыАвстралия 1 1 Australian National University - Austra-

lian National University CollegeCanberra www.anucollege.edu.au

2 2 Monash University - Monash University English Language Centre (MUELC)

Melbourne www.monashcollege.edu.au/courses/english-language/index.html

3 3 The University of Sydney - Center for English Teaching

Sydney www.sydney.edu.au/cet/

4 4 The University of Melbourne - Haw-thorn Melbourne

Melbourne www.hawthornenglish.com

5 5 The University of Queensland - Institute of Continuing and TESOL Education

Brisbane www.icte.uq.edu.au

6 6 The University of Western Australia - Center for English Language Teaching

Perth www.celt.uwa.edu.au

Австрия Республикасы 7 1 University of Vienna - Sprachzentrum

Universität WienVienna www.univie.ac.at

Ирландия Республикасы 8 1 University College Cork - University

Language CentreCork www.ucc.ie

9 2 University College Dublin - Applied Language Centre

Dublin www.ucd.ie/alc

Италия Республикасы 10 1 Politechnico di Milano Milan, Como, Lecco,

Mantova, Cremona, Piacenza

www.polimi.it

Канада 11 1 University of British Columbia -

English Language InstituteVancouver, Kelowna www.ubc.ca

12 2 University of Alberta - English Language Program

Edmonton www.ualberta.ca

13 3 University of Calgary - English Language Program

Calgary www.ucalgary.ca

14 4 University of Ottawa - English Intensive Program

Ottawa www.olbi.uottawa.ca

15 5 University of Toronto - English Language Program

Toronto, Ontario www.utoronto.ca/

16 6 University of Victoria - English Language Centre

Victoria www.uvcs.uvic.ca

Қытай Халық Республикасы 17 1 Fudan University Shanghai www.fudan.edu.cn18 2 Nanjing University Nanjing City www.nju.edu.cn19 3 Peking University Beijing www.pku.edu.cn20 4 Shanghai Jiao Tong University - School

of International Education Shanghai www.sjtu.edu.cn

21 5 Tsinghua University Beijing www.tsinghua.edu.cn22 6 Zhejiang University - International

EducationHangzhou, Zhejiang www.zju.edu.cn

(Соңы 19-бетте).

25 ақпан 2014 жыл www.egemen.kz 19 Нидерланды Корольдігі23 1 Leiden University - Academic Language

CentreLeiden http://hum.leiden.edu/

languagecentre/Норвегия Корольдігі24 1 NTNU - Trondheim Norwegian

University of Science and TechnologyTrondheim www.ntnu.no

Корея Республикасы 25 1 Korea Advanced Institute of Science

and Technology - KAIST Language Center

Daejeon http://lang2.kaist.ac.kr/english/korean_class.asp

26 2 Korea University - Korean language and Culture center

Seoul http://klcc.korea.ac.kr/school/korea.koreaIntro.action?strIntroMode=001

27 3 Seoul National University - Korean Language and Culture Program

Seoul http://en.snu.ac.kr/admission/adm0701_1.jsp

28 4 Yonsei University - Korean language Institute

Seoul www.yonsei.ac.kr

Ұлыбритания жəне Солтүстік Ирландия бірлескен корольдігі

29 1 Brunel University - International Pathways and Language Centre

London www.brunel.ac.uk

30 2 Cardiff University - English language teaching centre

Cardiff www.cardiff.ac.uk

31 3 City University London - INTO City University

London www.city.ac.uk

32 4 Heriot-Watt University - Language Centre

Edinburgh www.hw.ac.uk

33 5 Imperial College London - Imperial College Business School

London imperial.ac.uk

34 6 King�s College London - English Language Centre

London kcl.ac.uk

35 7 Lancaster University - Department of circlesLinguistics and English Language

Lancaster www.lancaster.ac.uk

36 8 London School of Economics and Political Science

London lse.ac.uk

37 9 Loughborough University - English Language Support Service

Loughborough www.lboro.ac.uk

38 10 Newcastle University - INTO Newcastle University

Newcastle upon Tyne

www.ncl.ac.uk

39 11 Queen’s University Belfast - INTO Queen’s University Belfast

Belfast www.qub.ac.uk

40 12 Robert Gordon University Aberdeen www.rgu.ac.uk41 13 Royal Holloway, University of London London www.rhul.ac.uk42 14 University College London - UCL

Language Centre London www.ucl.ac.uk

43 15 University of Aberdeen - University of Aberdeen Language Centre

Aberdeen www.abdn.ac.uk

44 16 University of Bath - English Language Centre

Bath www.bath.ac.uk

45 17 University of Birmingham - English for International Students Unit

Birmingham www.bham.ac.uk

46 18 University of Bristol - Centre for English Language

Bristol bristol.ac.uk

47 19 University of Cambridge - Language Centre

Cambridge www.cam.ac.uk

48 20 University of Durham - English Language Centre

Durham www.durham.ac.uk

49 21 University of East Anglia - INTO East Anglia

Norwich, Norfolk

www.uea.ac.uk

50 22 University of Edinburgh - English Language Teaching Centre

Edinburgh www.ed.ac.uk

51 23 University of Essex - English Language Centre

Colchester, Essex

www.essex.ac.uk

52 24 University of Exeter - INTO Exeter Exeter, Penryn www.exeter.ac.uk53 25 University of Glasgow - University of

Glasgow Language CentreGlasgow www.gla.ac.uk

54 26 University of Leeds Leeds www.leeds.ac.uk55 27 University of Leicester - English

Language Teaching UnitLeicester www.le.ac.uk

56 28 University of Liverpool - English Language Centre

Liverpool www.liv.ac.uk

57 29 University of Manchester - University Language Centre

Manchester www.manchester.ac.uk

58 30 University of Nottingham - Centre for English Language Education

Nottingham www.nottingham.ac.uk

59 31 University of Oxford - Oxford University Language Center

Oxford www.lang.ox.ac.uk/

60 32 University of Reading - International Study and Language Centre

Reading, Berkshire

www.reading.ac.uk

61 33 University of Sheffi eld - English Language Teaching Centre

Sheffi eld www.sheffi eld.ac.uk

62 34 University of Southampton - Centre for Language Study

Southampton www.soton.ac.uk

63 35 University of St Andrews - English Language Teaching Centre

St Andrews www.st-andrews.ac.uk/elt/

64 36 University of Surrey - School of English and Languages

Guildford www.surrey.ac.uk

65 37 University of Sussex - Sussex Centre for Language Studies

Sussex www.sussex.ac.uk

66 38 University of Warwick - Centre for Applied Linguistics

Coventry www.warwick.ac.uk

67 39 University of York - Centre for English Language Teaching

York www.york.ac.uk

Америка Құрама Штаттары 68 1 Boston University - Center for English

Language and Orientation ProgramsBoston www.bu.edu

69 2 Columbia University - American Language Program

New York City columbia.edu

70 3 Georgetown University - English as a Foreign Language Program

Washington http://cled.georgetown.edu

71 4 Georgia Institute of Technology - Lan-guage Institute

Atlanta www.esl.gatech.edu

72 5 Indiana University, Bloomington - In-tensive English Program

Bloomington http://iep.indiana.edu

73 6 Michigan State University - English Language Center

East Lansing http://elc.msu.edu

74 7 Monterey Institute of International Studies - Intensive English Programs

Monterey www.miis.edu

75 8 Rice University - Intensive English Program

Houston http://esl.rice.edu

76 9 The Harvard Institute for English Language Programs

Cambridge, MA

www.iel.harvard.edu/extension

77 10 University of Arizona - Center for English as a Second Language

Tucson http://www.arizona.edu/

78 11 University of California, Davis - Exten-sion Intensive English Program

Davis http://extension.ucdavis.edu

79 12 University of California, Irvine - Inten-sive English Program

Irvine http://unex.uci.edu

80 13 University of California, Riverside - In-tensive English Program

Riverside http://www.iep.ucr.edu/english/intensive.html

81 14 University of California, San Diego - English Language Institute

San Diego http://extension.ucsd.edu

82 15 University of Chicago, Center for the study of lanuages

Chicago, IL http://www.uchicago.edu/

83 16 University of Colorado at Boulder - In-ternational English Center

Boulder http://www.colorado.edu

84 17 University of Florida - English Language Institute

Gainesville www.eli.ufl .edu

85 18 University of Illinois Urbana-Cham-paign - Intensive English Institute

Urbana and Champaign

www.illinois.edu

86 19 University of Miami - Intensive English Program

Coral Gables, Miami

www.miami.edu

87 20 University of Pennsylvania - English Language Programs

Philadelphia www.upenn.edu

88 21 University of Pittsburgh - English Language Institute

Pittsburgh www.eli.pitt.edu

89 22 University of Southern California - Lan-guage Academy

University Park www.usc.edu

90 23 University of Texas at Austin - ESL Services

Austin www.utexas.edu

91 24 University of Washington - International and English Language Programs

Seattle www.outreach.washington.edu

92 25 University of Wisconsin-Madison - In-tensive English Program

Madison www.english.wisc.edu

Германия Федеративтік Республикасы 93 1 Albert-Ludwigs-Universität Freiburg Freiburg im

Breisgauwww.uni-freiburg.de

94 2 Goethe-Institut Mannheim, Göttingen, Dresden

www.goethe.de

95 3 Carl Duisburg Centren Berlin, Köln www.cdc.de96 4 InterDaF Leipzig Leipzig www.uni-leipzig.de/interdaf97 5 Kapito Münster Münster www.kapito.com98 6 SPEAK Marburg http://speak.de/sites/deutsch/Финляндия Республикасы 99 1 University of Helsinki, Language

CentreHelsinki www.helsinki.fi /university

Француз Республикасы 100 1 Centre d’approches vivantes des langues

et des medias (CAVILAM)Vichy www.cavilam.com

101 2 Universite de Franche-Comte - Centre de linguistique appliquee de Besancon (CLA)

Besancon cla.univ-fcomte.fr

102 3 Universite de Perpignan Via Domitia (UPVD) - Center universitaire d’etudes francaises (CUEF)

Perpignan http://www.univ-perp.fr/fr/presentation/cuef.html

Швейцария Конфедерациясы 103 1 ETH Zurich - Swiss Federal Institute of

Technology - Sprachzentrum der Universitat und der ETH Zurich

Zurich www.ethz.ch

104 2 University of Geneva Geneva www.unige.ch

Жапония 105 1 Kyoto University - International Center Kyoto www.kyoto-u.ac.jp106 2 Osaka University - Center for

International Education and ExchangeOsaka www.osaka-u.ac.jp

107 3 Tokai University Tokyo www.u-tokai.ac.jp108 4 The University of Tokyo - Center for

Japanese Language Education Bunkyō, Tokyo www.u-tokyo.ac.jp

Барлығы: елдер - 16, тілдік мектептер - 108

* Шығармашылық жəне медициналық мамандықтар бойынша мамандар даярлауды жүзеге асыратын мамандандырылған жоғары оқу орындарын жұмыс органы жеке тəртіппен қарастырады. ** Стипендиаты, выбравшие страну обучения, где английский язык не является официальным языком, в случае отсутствия соответствующих курсов английского языка,

(Соңы. Басы 18-бетте). проходят языковую подготовку в языковых школах стран, где английский язык является официальным языком.*** Оқу елі ретінде Сингапурды таңдаған стипендиаттар, тілдік даярлықты Ұлыбританияның немесе АҚШ-тың тілдік мектептерінде өтеді.**** Өз бетімен түскендер санаты бойынша конкурска қатысатын/қатысқан адамдар үшін Дания Корольдігі, Украина, Эстония Республикасы елдерінде оқу.

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2014 жылғы 3 ақпандағы №29 бұйрығына 2-қосымша

2014 жылға арналған «Болашақ» халықаралық стипендиясы шеңберінде шетелде оқу үшін мəндес мамандықтар тізбесі

№ р/с

№ р/с

Мамандығы Бағдарла-масы

Қазақстан Республикасының жоғары жəне жоғары оқу орнынан кейінгі білім мамандықтар жіктемесіне сəйкес мəндес мамандықтар**

Техникалық мамандықтарИнженерлік ғылымдар1 1 Авиациялық жəне

зымыран-ғарыштық техника. Ұшу аппараттарын ұшуда пайдалану

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Механика, Физика.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Авиация техникасы жəне технологиялары, Автоматтандыру жəне басқару, Ғарыш техникасы жəне технологиялары, Ұшу аппараттары мен қозғалтқыштарын ұшуда пайдалану, Машина жасау, Аспап жасау, Радиотехника, электроника жəне телекоммуникация, Жылу энергетикасы, Техникалық физика, Технологиялық машиналар жəне жабдықтар (салалар бойынша), Көлік, көліктік техника жəне технология, Көлік құрылысы, Электроэнергетика.

2 2 Автоматтандыру жəне басқару

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Информатика, Математика, Механика, Физика. Техника ғылымдары жəне технологиялар: Автоматтандыру жəне басқару, Ақпараттық жүйелер, Аспап жасау, Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету, Математикалық жəне компьютерлік моделдеу, Техникалық физика, Технологиялық машиналар жəне жабдықтар (салалар бойынша).

3 3 Сəулет. Құрылыс. Қала құрылысы

магистратура Өнер: Архитектура, Дизайн.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Құрылыс, Құрылыс материалдардың бұйымдарын жəне конструкцияларын өңдіру

4 4 Атом өнеркəсібі магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Физика, Ядролық физика, Химия.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы, Машина жасау, Аспап жасау, Жылу энергетикасы, Техникалық физика, Органикалық емес заттардың химиялық технологиясы, Электроэнергетика.

5 5 Биотехнология. Молекулярлық генетика. Биоинженерия. Биоинформатика

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Биология, Информатика, Химия. Білімі: Биология, Химия. Техника ғылымдары жəне технологиялар: Биотехнология, Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы, Өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Тамақ өнімдерінің технологиясы, Органикалық емес заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы.

6 6 Су ресурстары жəне суды пайдалану. Сумен қамтамасыз ету

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Биология, Гидрология, Метеорология, Физика, Экология.Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Су ресурстары жəне суды пайдалану, Мелиорация, рекультивация жəне жерді қорғау, Балық шаруашылығы жəне өнеркəсіптік балық аулау.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Теңіз техникасы жəне технологиясы, Тіршілік қауіпсіздігі жəне қоршаған ортаны қорғау.

7 7 География жəне картография. Геодезия. Геоақпараттық жүйелер

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: География, Гидрология, Информатика, Метеорология, Физика.Білімі: География, Информатика, Физика. Техника ғылымдары жəне технологиялар: Геодезия жəне картография, Радиотехника, электроника жəне телекоммуникация, Ғарыш техникасы жəне технологиялары. Қызметтер: Жерге орналастыру, Кадастр.

8 8 Геология. Тау-кен инжинирингі. Тау-кен ісі

магистратура Техника ғылымдары жəне технологиялар: Геодезия жəне картография, Геология жəне пайдалы қазбалар кен орындарын барлау, Тау-кен ісі, Металлургия, Мұнайгаз ісі, Пайдалы қазбаларды байыту.

9 9 Информатика. Ақпараттық технологиялар жəне жүйелер. Ақпараттық қауіпсіздік. Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Информатика, Математика. Білімі: Информатика.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Автоматтандыру жəне басқару, Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету, Ақпараттық жүйелер, Математикалық жəне компьютерлік моделдеу, Аспап жасау, Радиотехника, электроника жəне телекоммуникация.Əскери іс жəне қауіпсіздік: Ақпараттық қауіпсіздік жүйесі.

10 10 Материалтану жəне жаңа матери-алдар технологиясы

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Биология, Механика, Физика, Химия, Ядролық физика.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Биотехнология, Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы, Металлургия, Техникалық физика, Технологиялық машиналар жəне жабдықтар (салалар бойынша), Өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Қысым материалдарын өңдеу технологиясы, Органикалық емес заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы.

11 11 Машина жасау магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Механика, Физика.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Авиация техникасы жəне технологиялары, Автоматтандыру жəне басқару, Ғарыш техникасы жəне технологиялары, Машина жасау, Теңіз техникасы жəне технологиясы, Аспап жасау, Радиотехника, электроника жəне телекоммуникация, Техникалық физика, Технологиялық машиналар жəне жабдықтар (салалар бойынша).

12 12 Металлургия магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Физика, Химия.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Геология жəне пайдалы қазбалар кен орындарын барлау, Тау-кен ісі, Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы, Металлургия, Техникалық физика, Технологиялық машиналар жəне жабдықтар (салалар бойынша), Өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Органикалық емес заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы.

13 13 Мұнайгаз ісі. Мұнайхимиясы жəне мұнайхимиялық синтез. Мұнай жəне газ кен орындарын əзірлеу

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Химия Техника ғылымдары жəне технологиялар: Геология жəне пайдалы қазбалар кен орындарын барлау, Мұнайгаз ісі, Органикалық емес заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы.

14 14 Нанотехнология жəне наноматериалдар

магистратура Білімі: Физика, Химия Жаратылыстану ғылымдары: Физика, Химия , Ядролық физика Техника ғылымдары жəне технологиялар: Биотехнология, Техникалық физика, Органикалық емес заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы.

15 15 Қоршаған ортаны қорғау. Экология. Метеорология. Гидрометеороло-гия

магистратура Білімі: Биология, География. Жаратылыстану ғылымдары: Биология, География, Гидрология, Гидрометеорология, Метеорология, Химия, ЭкологияАуыл шаруашылығы ғылымдары: Су ресурстары жəне суды пайдалану, Өсімдіктерді қорғау жəне олардың карантині, Орман ресурстары жəне орман шаруашылығы, Мелиорация, рекультивация жəне жерді қорғау, Топырақ шаруашылығы жəне агрохимияТехника ғылымдары жəне технологиялар: Биотехнология, Тіршілік қауіпсіздігі жəне қоршаған ортаны қорғау.

16 16 Статистика магистратура Білімі: Математика. Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Есеп жəне аудит, Статистика, Экономика. Жаратылыстану ғылымдары: Математика. Техника ғылымдары жəне технологиялар: Математикалық жəне компьютерлік моделдеу.

17 17 Тамақ өнімдерінің технологиясы

магистратура Техника ғылымдары жəне технологиялар: Органикалық заттардың химиялық технологиясы, Органикалық емес заттардың химиялық технологиясы, Тамақ өнімдерінің технологиясы, Өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Стандартизация, метрология жəне сертификация. Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы, Жеміс-көкөніс шаруашылығы.

18 18 Көлік, көліктік техника жəне технология

магистратура Техника ғылымдары жəне технологиялар: Машина жасау, Аспап жасау, Көлік, көліктік техника жəне технология. Қызметтер: Логистика (салалар бойынша), Көлік тасымалын, қозғалысын жəне оларды пайдалануды ұйымдастыру.

19 19 Электроника. Радиотехника. Телекоммуника-ция.

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Информатика, Математика, Механика, Физика. Техника ғылымдары жəне технологиялар: Автоматтандыру жəне басқару, Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету, Ғарыш техникасы жəне технологиялары, Ақпараттық жүйелер, Аспап жасау, Радиотехника, электроника жəне телекоммуникация, Техникалық физика.

20 20 Энергетика магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Физика, Ядролық физика Техника ғылымдары жəне технологиялар: Жылу энергетикасы, Техникалық физика, Электроэнергетика. Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Ауыл шаруашылығын энергиямен қамтамасыз ету.

Нақты жəне жаратылыстану ғылымдары21 1 Биология магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Биология, Химия,

ЭкологияБілімі: Биология, ХимияАуыл шаруашылығы ғылымдары: Агрономия, Су ресурстары жəне суды пайдалану, Өсімдіктердіқорғау жəне олардың карантині, Зоотехния, Орман ресурстары жəне орман шаруашылығы, Жеміс-көкөніс шаруашылығы, Топырақ шаруашылығы жəне агрохимия, Аңшылықтану жəне аң шаруашылығы , Балық шаруашылығы жəне

өнеркəсіптік балық аулауТехника ғылымдары жəне технологиялар: Биотехнология, Органикалық емес заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы.

22 2 Математика магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Информатика, Математика, Физика.Білімі: Информатика, Математика, Физика. Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Статистика.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету, Ақпараттық жүйелер, Математикалық жəне компьютерлік моделдеу.

23 3 Физика. Астрономия

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Астрономия, Механика, Физика, Ядролық физика. Білімі: Физика.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Ғарыш техникасы жəне технологиялары, Техникалық физика.

24 4 Химия магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Химия.Білімі: Химия.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Фармацевтика өндірісінің технологиясы, Өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Органикалық емес заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы. Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету (медицина): Фармация.

Агрономия жəне агротехнология25 1 Агрономия.

Агроинженериямагистратура Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Аграрлық

техника жəне технология. Техника ғылымдары жəне технологиялар: Биотехнология, Технологиялық машиналар жəне жабдықтар (салалар бойынша), Өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша). Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Агрономия, Аграрлық техника жəне технология, Мелиорация, рекультивация жəне жерді қорғау, Жеміс-көкөніс шаруашылығы, Топырақ шаруашылығы жəне агрохимия.

26 2 Ветеринария. Ветеринарлық медицина. Ветеринарлық санитария.

магистратура Ветеринария: Ветеринарлық медицина, Ветеринарлық санитария.

27 3 Өсімдіктерді қорғау, Өсімдіктер селекциясы

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Биология. Техника ғылымдары жəне технологиялар: Биотехнология. Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Өсімдіктерді қорғау жəне олардың карантині.

28 4 Зоотехния магистратура Ветеринария: Ветеринарлық медицина, Ветеринарлық санитария. Жаратылыстану ғылымдары: Биология. Техника ғылымдары жəне технологиялар: Биотехнология. Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы, Аграрлық техника жəне технология.

29 5 Орман шаруашылығы ісі

Магистрату-ра

Жаратылыстану ғылымдары: Биология, Экология.Білімі: Биология.Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Агрономия, Су ресурстары жəне суды пайдалану, Өсімдіктерді қорғау жəне олардың карантині, Орман ресурстары жəне орман шаруашылығы, Мелиорация, рекультивация жəне жерді қорғау, Аңшылықтану жəне аң шаруашылығы , Топырақ шаруашылығы жəне агрохимия.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Биотехнология.

30 6 Мелиорация, рекультивация жəне жерді қорғау

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Биология, Химия. Білімі: Биология.Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Агрономия, Аграрлық техника жəне технология, Топырақ шаруашылығы жəне агрохимия, Мелиорация, рекультивация жəне жерді қорғау. Техника ғылымдары жəне технологиялар: Биотехнология.

31 7 Топырақтану, агрохимия

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Биология, Химия.Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Агрономия, Өсімдіктерді қорғау жəне өсімдіктер карантині, Топырақ шаруашылығы жəне агрохимия.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Биотехнология, Органикалық емес заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы.

32 8 Ауыл шаруашылығы жануарларын өсіру, асылдандыру жəне олардың генетикасы

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Биология, Химия. Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы. Техника ғылымдары жəне технологиялар: Биотехнология.

33 9 Балық шаруашылығы жəне өнеркəсіптік балық аулау

магистратура Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Балық шаруашылығы жəне өнеркəсіптік балық аулау, Су ресурстары жəне суды пайдалану.

34 10 Балық жəне балық өнімдерінің технологиясы

магистратура Техника ғылымдары жəне технологиялар: Тамақ өнімдерінің технологиясы, Өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша). Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы, Балық шаруашылығы жəне өнеркəсіптік балық аулау.

35 11 Өсімдік шаруашылығы өнімдерін сақтау жəне өңдеу технологиясы

магистратура Техника ғылымдары жəне технологиялар: Тамақ өнімдерінің технологиясы, Өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша). Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Өсімдіктерді қорғау жəне олардың карантині.

Денсаулық сақтау жəне медицина ғылымдары36 1 Аллергология,

иммунология магистратура Балалар аллергологиясы жəне иммунологиясы

(бейіні бойынша).37 2 Вирусология магистратура Клиникалық зертханалық диагностика: Вирусология

Медициналық-алдын алу (санитарлық-гигиена), медицина-биологиялық жəне биологиялық бейін: Вирусология.

38 3 Компьютерлік томография, магниттік резонанстық томо-графия

магистратура Сəулелік диагностика (рентгенология, радиология, компьютерлік жəне магниттік-резонанстық томография жəне рентгенохирургия, эндоскопия).

39 4 Сəулелік диагностика (Радиология)

магистратура Сəулелік диагностика (рентгенология, радиология, компьютерлік жəне магниттік-резонанстық томография жəне рентгенохирургия, эндоскопия).

40 5 Неврология магистратура Неврология (бейіні бойынша).41 6 Қоғамдық

денсаулық сақтау. Денсаулық сақтау менеджменті

магистратура Денсаулық сақтау менеджменті, Қоғамдық денсаулық сақтау, Мейірбике ісі, Əлеуметтік гигиена жəне денсаулық сақтауды ұйымдастыру, оның ішінде санитарлық-эпидемиологиялық қызмет (статистика, методология), Жалпы гигиена.

42 7 Мейірбике ісі магистратура Жалпы медицина, Мейірбике ісі.43 8 Спорттық

медицинамагистратура Жалпы медицина, Спорттық медицина,

Травматология-ортопедия, Медициналық реабилитология, қалпына келтіре емдеу (физиотерапия, емдеу дене шынықтыруы), Токсикология, Гигиена жəне токсикология, Тамақстану гигиенасы, Диетология.

44 9 Фармация, фармацевтикалық химия

магистратура Жалпы медицина, Фармация, Токсикология, Химия.

45 10 Эпидемиология магистратура Жалпы медицина, Гигиена жəне эпидемиология, Эпидемиология.

Гуманитарлық мамандықтарЭкономика жəне басқару46 1 Арт-менеджмент.

Өнертанумагистратура Өнер: Арт - менеджмент, Актерлік өнер,

Музыкатану, Дəстүрлі музыка өнері, Режиссура, Эстрада өнері, Өнертану, Дизайн, Вокал өнері, Сценография Қызметтер: Əлеуметтік-мəдени сервис.

47 2 Бухгалтерлік есеп жəне аудит. Қаржы. Экономика

магистратура Əлеуметтік ғылымдар жəне бизнес: Экономика, Есеп жəне аудит, Қаржы, Əлемдік экономика.Техника ғылымдары: Математикалық жəне компьютерлік моделдеу. Қызметтер: Бағалау.

48 3 Мемлекеттік саясат. Саясаттану. Мемлекеттік басқару

магистратура Құқық: Халықаралық құқық, құқық қорғау қызметі, Юриспруденция.Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, Менеджмент, Саясаттану, Өңіртану, Елтану, Экономика, Əлемдік экономика, Қаржы. Гуманитарлық ғылымдар: Халықаралық қатынастар, Тарих, Дінтану, Шығыстану, Түркология.Білімі: Тарих, Құқық жəне экономика негіздері.

49 4 Халықаралық қатынастар

магистратура Гуманитарлық ғылымдар: Халықаралық қатынастар, Тарих, Мəдениеттану, Дінтану, Шығыстану, Аударма ісі, Теология, Түркология.Құқық: Халықаралық құқық. Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Саясаттану, Өңіртану, Əлемдік экономика, Жұртшылықпен байланыс, Елтану.

50 5 Туризм саласындағы менеджмент

магистратура Гуманитарлық ғылымдар: Тарих, Мəдениеттану, Аударма ісі.Жаратылыстану ғылымдары: География.Білімі: География, Тарих.Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Менеджмент, Өңіртану, Елтану, Жұртшылықпен байланысҚызметтер: Əлеуметтік-мəдени сервис, Мəдени-бос уақыт жұмыстары, Мейрамхана ісі жəне қонақ үй бизнесі, Туризм, Маркетинг. Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Орман ресурстары жəне орман шаруашылығы. Өнер: Мұрағат ісі жəне ескерткіштерді қорғау.

51 6 Телекоммуника-циялар менеджменті

магистратура Білімі: Ақпараттық жүйелер Техника ғылымдары жəне технологиялар: Автоматтандыру жəне басқару, Ақпараттық жүйелер, Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету, Математикалық жəне компьютерлік моделдеу, Машина жасау, Көлік, көліктік техника жəне технология, Электроэнергетика, Радиотехника, электроника жəне телекоммуникация, Техникалық физика, Технологиялық машиналар жəне жабдықтар (салалар бойынша)

52 7 Технологиялар менеджменті

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Физика, Химия.Білімі: Информатика, Физика, Химия.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Авиация техникасы жəне технологиялары, Биотехнология, Ақпараттық жүйелер, Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы, Машина жасау, Аспап жасау, Радиотехника, электроника

жəне телекоммуникация, Құрылыс, Көлік, көліктік техника жəне технология, Ағаш өңдеу жəне ағаш бұйымдарының технологиясы, Жеңіл өнеркəсіп бұйымдарының технологиясы жəне оны конструкциялау, Тоқыма материалдарының технологиясы жəне оны жобалау, Технологиялық машиналар жəне жабдықтар (салалар бойынша), Өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Тамақ өнімдерінің технологиясы, Органикалық емес заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы.

53 8 Операциялық менеджмент жəне логистика; Тасымалдарды ұйымдастыру

магистратура Қызметтер: Көлік тасымалын, қозғалысын жəне оларды пайдалануды ұйымдастыру, Жерге орналастыру, Кадастр, Бағалау, Логистика (салалар бойынша).Білімі: Информатика.Техника ғылымдары жəне технологиялар: Ақпараттық жүйелер, Радиотехника, электроника жəне телекоммуникация, Құрылыс, Көлік, көліктік техника жəне технология.

54 9 Құқық магистратура Білімі: Құқық жəне экономика негіздері.Құқық: Халықаралық құқық, Құқық қорғау қызметі, Кеден ісі, Юриспруденция.

55 10 Спорт.Физикалық дайындық. Спорттық менеджментт

магистратура Білімі: Дене шынықтыру жəне спорт, Мектепке дейінгі оқыту жəне тəрбиелеу, Педагогика жəне бастауыш оқыту əдістемесі, Педагогика жəне психология. Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Əлеуметтану, Психология, Менеджмент.

56 11 Білім саласындағы басқару

магистратура Білімі: Мектепке дейінгі оқыту жəне тəрбиелеу, Тарих, Құқық жəне экономика негіздері, Педагогика жəне бастауыш оқыту əдістемесі, Педагогика жəне психология, Кəсіптік оқыту, Шет тілі: екі шет тілі, Қазақ тілі жəне əдебиеті, Орыс тілі жəне əдебиеті, қазақ тілінде оқытылмайтын мектептердегі қазақ тілі жəне əдебиеті, Орыс тілінде оқытылмайтын мектептердегі орыс тілі жəне əдебиеті.Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, Менеджмент, Психология, ЭкономикаГуманитарлық ғылымдар: Шетел филологиясы, Философия, Халықаралық қатынастар, Тарих, Мəдениеттану, Филология, Дінтану, Аударма ісі, Шығыстану, Шетел филологиясы, Теология, Түркология.

57 12 Адами ресурстарды басқару. Жобаларды басқару

магистратура Гуманитарлық ғылымдар: Менеджмент, Халықаралық қатынастар, Аударма ісі.Білімі: Құқық жəне экономика негіздері, Педагогика жəне психология, Менеджмент.Құқық: Халықаралық құқық, Юриспруденция. Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, Маркетинг, Менеджмент, Саясаттану, Психология, Өңіртану, Əлеуметтану, Экономика, Əлемдік экономика, Еңбекті ұйымдастыру жəне нормалау.Қызметтер: Мəдени-бос уақыт жұмыстары, Əлеуметтік жұмыстар.

Əлеуметтік ғылымдар58 1 Археология жəне

этнология. Антропология.

магистратура Гуманитарлық ғылымдар: Археология жəне этнология, Тарих, Мəдениеттану, Дінтану, Əлеуметтану, Теология, Түркология, Философия. Білімі: Биология, Тарих.

59 2 Мұрағат ісі. Мұрағат ісі жəне ескерткіштерді қорғау.

магистратура Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Мұрағаттану, құжаттану жəне құжаттамалық қамтамасыз ету, Əлеуметтану, Саясаттану, Өңіртану, Жұртшылықпен байланыс.Өнер: Мұрағат ісі жəне ескерткіштерді қорғау. Білімі: Тарих, География.Гуманитарлық ғылымдар: Философия, Халықаралық қатынастар, Тарих, Мəдениеттану, Филология,Дінтану, Аударма ісі, Археология жəне этнология, Шығыстану, Шетел филологиясы, Теология, Түркология.Жаратылыстану ғылымдары: Экология, География.

60 3 Журналистика. магистратура Білімі: Тарих, Қазақ тілі жəне əдебиеті, Орыс тілі жəне əдебиеті, Шет тілі: екі шет тілі, қазақ тілінде оқытылмайтын мектептерде қазақ тілі жəне əдебиеті, Орыс тілінде оқытылмайтын мектептердегі орыс тілі жəне əдебиеті.Гуманитарлық ғылымдар: Философия, Халықаралық қатынастар, Тарих, Мəдениеттану, Филология,Дінтану, Аударма ісі, Шығыстану, Шетел филологиясы, Түркология.Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Саясаттану, Журналистика, Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, Жұртшылықпен байланыс.

61 4 Жұртшылықпен байланыс

магистратура Білімі: Тарих, Құқық жəне экономика негіздері, География.Гуманитарлық ғылымдар: Философия, Халықаралық қатынастар, Тарих, Мəдениеттану, Филология,Дінтану, Археология жəне этнология, Шығыстану, Шетел филологиясы, Теология, Түркология.Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Əлеуметтану, Саясаттану, Психология, Журналистика, Менеджмент, Маркетинг, Өңіртану, Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, Əлемдік экономика, Жұртшылықпен байланыс, Экономика.Қызметтер: Туризм, Əлеуметтік жұмыс. Өнер: Арт - менеджмент.

62 5 Тарих магистратура Білімі: Тарих, Құқық жəне экономика негіздері, География, Кəсіптік оқыту.Гуманитарлық ғылымдар: Философия, Халықаралық қатынастар, Тарих, Мəдениеттану, Филология,Дінтану, Аударма ісі, Археология жəне этнология, Шығыстану, Шетел филологиясы, Теология, Түркология.Құқық: Юриспруденция, Халықаралық құқық, Құқық қорғау қызметі, Кеден ісі.Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Əлеуметтану, Саясаттану, Журналистика, Өңіртану, Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, Мұрағаттану, құжаттану жəне құжаттамалық қамтамасыз ету.

63 6 Педагогика. Психология

магистратура Білімі: Педагогика жəне психология, Мектепке дейінгі оқыту жəне тəрбиелеу, Педагогика жəне бастауыш оқыту əдістемесі, Педагогика жəне психология, Бастапқы əскери даярлық, Дефектология, Музыкалық білім, Сурет өнері жəне сызу, Дене шынықтыру жəне спорт, Математика, Физика, Информатика, Химия, Биология, Тарих, Құқық жəне экономика негіздері, География, Қазақ тілі жəне əдебиеті, Орыс тілі жəне əдебиеті, Шет тілі: екі шет тілі, Кəсіптік оқыту, Қазақ тілінде оқытылмайтын мектептердегі қазақ тілі жəне əдебиеті, Орыс тілінде оқытылмайтын мектептердегі орыс тілі жəне əдебиеті, Əлеуметтік педагогика жəне өзін-өзі тану.Гуманитарлық ғылымдар: Халықаралық қатынастар, Тарих, Филология, Дінтану, Аударма ісі, Шығыстану, Шетел филологиясы, Теология, Түркология.Құқық: Юриспруденция, Халықаралық құқық, Кеден ісі.Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Психология, Əлеуметтану, Саясаттану.

64 7 Аударма ісі магистратура Білімі: Қазақ тілі жəне əдебиеті, Орыс тілі жəне əдебиеті, Шет тілі: екі шет тілі.Гуманитарлық ғылымдар: Халықаралық қатынастар, Филология, Аударма ісі, Шетел филологиясы, Шығыстану, Түркология.Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Журналистика.

65 8 Дінтану. Теология. Шығыстану. Философия

магистратура Білімі: Тарих, Əлеуметтік педагогика жəне өзін-өзі тану.Гуманитарлық ғылымдар: Философия, Халықаралық қатынастар, Тарих, Мəдениеттану, Филология,Дінтану, Аударма ісі, Археология жəне этнология, Шығыстану, Шетел филологиясы, Теология, Түркология.Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Əлеуметтану, Саясаттану, Журналистика, Өңіртану, Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, Жұртшылықпен байланыс.

66 9 Əлеуметтану. Əлеуметтік жұмыс

магистратура Білімі: Мектепке дейінгі оқыту жəне тəрбиелеу, Педагогика жəне бастауыш оқыту əдістемесі, Педагогика жəне психология, Бастапқы əскери даярлық, Əлеуметтік педагогика жəне өзін-өзі тану.Гуманитарлық ғылымдар: Философия, Халықаралық қатынастар, Тарих, Мəдениеттану, Филология,Дінтану, Аударма ісі, Археология жəне этнология, Шығыстану, Шетел филологиясы, Теология, Түркология.Құқық: Юриспруденция, Халықаралық құқық, Құқық қорғау қызметі, Кеден ісіƏлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Əлеуметтану, Саясаттану, Психология, Журналистика, Өңіртану, Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, Қызметтер: Əлеуметтік жұмыс.

67 10 Филология. Лингвистика

магистратура Білімі: Педагогика жəне психология, Қазақ тілі жəне əдебиеті, Орыс тілі жəне əдебиеті, Шет тілі: екі шет тілі, Қазақ тілінде оқытылмайтын мектептердегі қазақ тілі жəне əдебиеті, Орыс тілінде оқытылмайтын мектептердегі орыс тілі жəне əдебиеті.Гуманитарлық ғылымдар: Философия, Филология, Аударма ісі, Шетел филологиясы.Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Журналистика.

* Осы Тізбе шетелде оқу үшін таңдалып алынған «Болашақ» халықаралық стипендиясын тағайындау конкурсына қатысу үшін үміткерлер ұсынған дипломда көрсетілген мамандықтың мəндестігін анықтау үшін қолданылады.** Мəндес мамандықтар (3-баған) арасында үміткерлердің мамандықтарының атаулары болмаған жағдайда, мамандықты мəндестігіне қарауды жəне үміткерді конкурсқа жіберу туралы шешім қабылдауды Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі жүзеге асырады. Оқу елі ретінде Германияны таңдаған үміткерлер үшін мəндес мамандықтар атауы Тізбедегі басым мамандықтардың атауымен сəйкес келуі тиіс.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 17 ақпанда Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9166 болып енгізілді.

25 ақпан 2014 жылwww.egemen.kz20Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің бұйрығы

2013 жылғы 6 наурыз №128 Астана қаласы

Денсаулық сақтау субъектілерінің әкімшілік деректерін жинауғаарналған нысандарын бекіту туралы

«Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» 2009 жылғы 18 қыркүйектегі Қазақстан Республикасы кодексінің 7-бабының 1- тармағының 5) тармақшасына, «Мемлекеттік статистика туралы» 2010 жылғы 19 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңының 16-бабының 3- тармағының 2) тар-мақшасына сəйкес, Қазақстан Республикасы Президентінің Н.Ə. Назарбаевтың 2012 жылғы 28 қа рашадағы № 01-7.9 кеңесінде берілген ведомстволық есептілікті оңтайландыру жөніндегі хаттамалық тапсырмасын орындау мақсатында бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған денсаулық сақтау субъектілерінің əкімшілік деректерін жинауға арналған мы-надай нысандар бекітілсін:осы бұйрыққа 1-қосымшаға сəйкес жекелеген инфекциялық жəне паразиттік аурулар туралы есеп

(1-нысан);осы бұйрыққа 2-қосымшаға сəйкес адамның иммун тапшылығы вирусына (АИТВ инфекциясын)

иммундық-ферменттік талдау əдісі мен қанды зертханалық тексеру туралы есеп (4-нысан);осы бұйрыққа 3-қосымшаға сəйкес медициналық ұйымдар бойынша вакциналар мен басқа да иммундық-

биологиялық препараттардың қозғалысы туралы есеп (5-нысан);осы бұйрыққа 4-қосымшаға сəйкес профилактикалық екпелермен қамту туралы есеп (6-нысан);осы бұйрыққа 5-қосымшаға сəйкес өткізілген телемедициналық консультациялар мен бейне- конфе-

ренцбайланыс сеанстарының саны туралы есеп (16-нысан);осы бұйрыққа 6-қосымшаға сəйкес стационарлық жəне стационарды алмастыратын көмек көрсететін

медициналық ұйымдардың төсек қорын пайдалану туралы есеп (21-нысан);осы бұйрыққа 7-қосымшаға сəйкес көбінесе жыныстық жолмен берілетін инфекциялар туралы есеп

(3-нысан);осы бұйрыққа 8-қосымшаға сəйкес анықталған диагнозбен өмірінде алғаш рет тіркелген аурулардың

саны туралы есеп (56-нысан);осы бұйрыққа 9-қосымшаға сəйкес медицина жəне фармацевтика кадрларының қозғалысы туралы

есеп (58-нысан);осы бұйрыққа 10-қосымшаға сəйкес психикалық жəне мінез-құлық бұзылушылығымен ауыратын

науқастар контингенттері туралы есеп (61-нысан);осы бұйрыққа 11-қосымшаға сəйкес психикаға белсенді əсер ететін заттарды тұтынудан туындаған

психикасының жəне мінез-құлықтың бұзылушылығымен ауыратын науқастар контингенттері туралы есеп (64-нысан);осы бұйрыққа 12-қосымшаға сəйкес жекелеген инфекциялық жəне паразиттік аурулар туралы есеп

(2-нысан);осы бұйрыққа 13-қосымшаға сəйкес қатерлі ісікпен ауыратын науқастар мен аурулар туралы есеп

(7-нысан);осы бұйрыққа 14-қосымшаға сəйкес туберкулезбен ауыратын науқастар туралы есеп (8-нысан); осы бұйрыққа 15-қосымшаға сəйкес көбінесе жыныстық жолмен берілетін инфекциялар мен тері ау-

рулары туралы есеп (9-нысан);осы бұйрыққа 16-қосымшаға сəйкес психикалық жəне мінез-құлық бұзылушылығы аурулары жəне

олармен ауыратын науқастар контингенттері туралы есеп (10-нысан);осы бұйрыққа 17-қосымшаға сəйкес псикикаға белсенді əсер ететін заттарды тұтынудан туындаған

психикасының жəне мінез бұзылушылығы аурулары жəне олармен ауыратын науқастар туралы есеп (11-нысан);осы бұйрыққа 18-қосымшаға сəйкес медициналық ұйымның қызмет көрсететін ауданында тұратын

науқастардың жəне диспансерлік бақылауда тұрған тіркелген науқастар контингентінің ауруларының саны туралы есеп (12-нысан);осы бұйрыққа 19-қосымшаға сəйкес стационардан шыққан науқастар контингенттері туралы есеп

(14-нысан); осы бұйрыққа 20-қосымшаға сəйкес медицина жəне фармацевтика кадрлары туралы есеп (17-нысан);осы бұйрыққа 21-қосымшаға сəйкес Қазақстан Республикасының санитариялық-эпидемиологиялық

қызметінің жұмысы туралы есеп (18-нысан); осы бұйрыққа 22-қосымшаға сəйкес санитариялық авиация мен шұғыл жəне жоспарлы - консультациялық

медициналық көмек бөлімшесінің есебі (22-нысан);осы бұйрыққа 23-қосымшаға сəйкес стационарды алмастыратын көмек алған науқас контингенттер

туралы есеп (24-нысан);осы бұйрыққа 24-қосымшаға сəйкес денсаулық сақтау ұйымының есебі (30-нысан);осы бұйрыққа 25-қосымшаға сəйкес балаларға медициналық көмек көрсету туралы есеп (31-нысан);осы бұйрыққа 26-қосымшаға сəйкес жүкті, босанатын жəне босанған əйелдерге медициналық көмек

көрсету туралы есеп (32-нысан);осы бұйрыққа 27-қосымшаға сəйкес; сот-психиатриялық комиссияның жұмысы туралы есеп (38-нысан);осы бұйрыққа 28-қосымшаға сəйкес қан қызметі саласында жұмыс істейтін ұйымның есебі (39-нысан); осы бұйрыққа 29-қосымшаға сəйкес жедел медициналық жəрдем ұйымының есебі (40-нысан);осы бұйрыққа 30-қосымшаға сəйкес балалар үйінің есебі (41-нысан);осы бұйрыққа 31-қосымшаға сəйкес сот медицинасы саласындағы қызметті жүзеге асыратын

ұйымдардың есебі (42-нысан);осы бұйрыққа 32-қосымшаға сəйкес фельдшерлік - акушериялық, фельдшерлік, медициналық

пункттердің жəне жеке үй-жайы жоқ медицина қызметкерінің есебі (43-нысан);осы бұйрыққа 33-қосымшаға сəйкес ересектерге арналған туберкулез санаторийінің есебі (45-нысан);осы бұйрыққа 34-қосымшаға сəйкес саламатты өмір салтын қалыптастыру орталығының, дезинфек-

ция станциясының, денсаулық сақтауды дамыту республикалық орталығының жəне оның аумақтық филиалдарының (медициналық статистика бюросы) штат лауазымдары туралы есеп (46-нысан); осы бұйрыққа 35-қосымшаға сəйкес денсаулық сақтау ұйымдарының желісі жəне қызметі туралы есеп

(47-нысан);осы бұйрыққа 36-қосымшаға сəйкес балалар мүгедектігі туралы есеп (52-нысан);осы бұйрыққа 37-қосымшаға сəйкес жарақаттар, уланулар жəне сыртқы себептердің əсерінің кейбір

басқа салдары туралы есеп (59-нысан).2. Облыстардың, Астана жəне Алматы қалалары денсаулық сақтау басқармаларының бастықтары

(келісім бойынша), облыстардың, Астана жəне Алматы қалаларының мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау департаменттерінің директорлары, республикалық денсаулық сақтау ұйымдарының бастықтары осы бұйрықпен бекітілген нысандар бойынша барлық денсаулық сақтау ұйымдарында есептерді жасауды қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Медициналық көмекті ұйымдастыру департаментінің директоры (А.Ғ. Төлеғалиева):

1) осы бұйрықты заңнамада белгіленген тəртіппен Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрықпен бекітілген нысандар бойынша республиканың денсаулық сақтау субъектілерінің əкімшілік деректерін жинауды, жүргізуді, өңдеуді, жалпы жинақтауды қамтамасыз етсін.

4. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Заң қызмет департаменті (Ж.Ж. Данаева) Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін осы бұйрықты жариялауды қамтамасыз етсін.

5. «Денсаулық сақтау субъектілерінің есеп беру құжаттамаларының нысандарын бекіту тура-лы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 12 қыркүйектегі № 616 бұйрығының (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде 2011 жылғы 10 қазандағы № 7248 тіркелген; Қазақстан Республикасының орталық атқарушы жəне өзге де мемлекеттік органдарының нормативтік құқықтық актілері бюллетенінде жариялаған, 2012 жылғы, № 6, 64-құжат) жəне «Денсаулық сақтау субъектілерінің əкімшілік деректерін жинауға арналған нысандарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 12 қыркүйектегі № 616 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде 2012 жылғы 15 қазанда № 8018 тіркелген) Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2012 жылғы 28 қыркүйектегі № 663 бұйрығының күші жойылды деп танылсын.

6. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау вице-министрі Е.Ə. Байжүнісовке жүктелсін.

7. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрі С.ҚАЙЫРБЕКОВА.

«Келісілген» Қазақстан РеспубликасыСтатистика агенттігінің төрағасыƏ. Смайылов___________________2013 жылғы 11 наурыз

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 1- қосымша

Құпиялығына ақпаратты алушы кепілдік бередіҰсынған кім ____________________________________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

1- нысанай сайын

Əкімшілік деректерді жинауға арналған нысанАқпарат «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының

кодексіне сəйкес ұсынылады БСН

Ұсынады: 1. Аудандық мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау басқармалары (бұдан əрі - МСЭҚБ) қалаішілік аудандардың МСЭҚБ қосқанда) МСЭҚБ, аудандық МСЭҚБ жоқ қалалардың қалалық МСЭҚБ - қалалық (облыстық) мемлекеттік санитарлық-эпидемио-логиялық қадағалау басқармалары (МСЭҚД; МСЭҚБ)-ге – есепті кезеңнен кейінгі 3-ші күнінде;2. Аудандық МСЭҚБ бар қалалардың қалалық МСЭҚБ (Астана, Алматы қалаларынан басқа) - облыстық МСЭҚД-ге – есепті кезеңнен кейінгі 4-ші күнінде; 3. Басқа министрліктердің меншіктің барлық нысанындағы санитарлық-эпидемио логия-лық станциялары (СЭС) - облыстық МСЭҚД-ге - есепті кезеңнен кейінгі 3-ші күнінде; 4. Қалалық, облыстық МСЭҚД – республикалық санитарлық-эпидемиологиялық станция-лары ( бұдан əрі - РСЭС)-ке,қаланың, облыстың басқармасына - есепті кезеңнен кейінгі 5-ші күнінде;5. РСЭС- Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігіне – есепті кезеңнен кейінгі 8-ші күнінде ұсынады.

Жекелеген инфекциялық жəне паразиттік аурулар туралы есеп

20 __ жылғы ________________айға Аурулардың атауы Жол-

дың №

Х қайта қараудың Халықаралық аурулар жүйесі бойынша шифры

Тіркелген аурулар Оның ішінде ауылдық жерлерде

Бар-лығы

Оның ішінде балалар

Бар-лығы

Оның ішінде балалар

0-14 жасты қос-қанда

15-17 жасты қос-қанда

0-14 жасты қос-қанда

15-17 жасты қос-қанда

А Б В 1 2 3 4Тырысқақ 01 А00Іш сүзегі 02 А01.0Паратиф А.В.С 03 А01.1-А01.4Іш сүзегі қоздырғыштарының бойда болуы

04 Z22.0

Басқа да сальмонеллез жұқпалары 05 А02Бактериялық дизентерия барлығы, оның ішінде

06 А03

Расталған бактериялық шигеллез 07 А03.1-А03.8

Дизентерия қоздырғыштарының пайда болуы

08 Z22.1

Нақтыланған басқа да бактериялық ішек жұқпалары

09 А04-А04.8

Нақтыланбаған бактериялық ішек жұқпалары

10 А04.9

Ротавирустық энтерит 11 А08.0Энтероколитик иерсиниеден туындаған энтериттер

12 А04.6

Басқа да бактериялық тағамнан уланулар

13 А05

оның ішінде ботулизм 14 А05.1Оба 15 А20Туляремия 16 А21Күйдіргі 17 А22Бруцеллез, алғаш анықталған 18 А23Лептоспироз 19 А27Листериоз 20 А32Күл ауруы 21 А36Күл ауруы қоздырғыштарының пайда болуы

22 Z22.2

Көкжөтел 23 А37Менингокок жұқпасы 24 А39Іріңді менингит 25 G 00.9B типті гемофилдік жұқпа 26 B 96.3Жаңа туған нəрестенің сіреспесі 27 А33Сіреспенің басқа да нысандары 28 А35АИТВ тудырған ауру 29 В20-В24Адамдағы иммунотапшылық вирусы таратушылар (АИТВ)

30 Z21

Жіті полиомиелит 31 А80Қызылша 32 В05Қызамық 33 В06Туа біткен қызамық белгісі 34 Р35.0Вирусты кене энцефалиті 35 А84Геморрагиялық қызба 36 А90-А99Барлық жіті вирусты гепатиттер 37 В15-В17.В19оның ішінде Гепатит А 38 В15 Гепатит В 39 В16 Гепатит D 40 В17.0 Гепатит С 41 В17.1 Гепатит Е 42 В17.2Созылмалы вирусты гепатиттер, алғаш анық-талғандардың, барлығы

43 В18.0-В18.9

оның ішінде дельтасы бар созылмалы вирусты гепатит В

44 В18.0

дельтасы жоқ созылмалы вирусты гепатит В

45 В18.1

созылмалы вирусты гепатит С 46 В18.2Құтыру 47 А82Эпидемиологиялық паротит 48 В26Барлық риккетсиоздар: 49 А75-А79Алғаш анықталған безгек 50 В50-В54Безгек паразиттің пайда болуы 51 Z22.8Эхинококкоз 52 В67Трихинеллез 53 В75Жоғарғы тыныс жолдарының анықталмаған жіті жұқпасы

54 J06.9

Тұмау 55 J10-J11Тыныс алу мүшелері туберкулезі 56 А15,А16Мерез 57 А50-А53Қышыма 58 В86Биттегендік 59 В85Перинаталдық кезең үшін ерекшеленетін жұқ-палы аурулар

60 Р36,37,39, 39.0,39.1, 39.4, 39.8,39.9.

Босанғаннан кейінгі кезеңмен басым байланысты асқынулар

61 О85,86,86.0, 86.1, 86.8, 91.0-91.2

Хирургиялық жəне терапиялық əрекеттерден болатын асқынулар

62 Т80.2,Т.81.4

Ескерту: Жіті жəне созылмалы (алғаш анықталған) гепатиттердің ұштастырылған нысандары кезінде шифрларға сəйкес бөлек диагноздарды тіркеуді жүргізу керек.

Басшы______________________________ Орындаушы ________________ телефон № ______ Күні 20 _____ жылғы «______» _____________

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің

2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 2-қосымша

Құпиялығына ақпаратты алушы кепілдік бередіҰсынған кім _______________________________________________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

4 - нысанай сайын

Əкімшілік деректерді жинауға арналған нысанАқпарат «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының

кодексіне сəйкес ұсынылады

БСН

Ұсынады:1. Министрлік бағыныстылығы мен меншік нысанына қармастан Мекемелік бағынушы-лыққа қарамастан адамның иммун тапшылығы вирусына (АИТВ жұқпасы) зерттеу жүргі-зе тін медициналық ұйымдар жүре пайда болған иммун тапшылығы (бұдан əрі- ЖИТС) синдромының профилактикасы жəне оған қарсы күрес жөніндегі облыстық жəне қалалық орталықтардың зертханаларына № 4 нысанын ұсынады – есепті айдан кейінгі 5-ші күнге;2. АИТВ -ға зерттеулер жасайтын медициналық ұйымдар ведомстволық бағыныстылығы мен меншік нысанына қармастан облыстық жəне қалалық (Астана, Алматы қалалары) ЖИТС профилактикасы жəне оған қарсы күрес жөніндегі орталықтарға облыстық жəне қалалық орталықтарына ЖИТС профилактикасы жəне оған қарсы күрес жөніндегі облыстық жəне қалалық орталықтардың зертханасына - есепті айдан кейінгі 5-ші күнге;3. Облыстық, қалалық (Астана, Алматы қалалары) ЖИТС профилактикасы жəне оған қарсы күрес жөніндегі орталықтар жиынтық есептерді – Республикалық ЖИТС профилак-тикасы жəне оған қарсы күрес жөніндегі орталықтарға – есепті айдан кейінгі 10-ші күні облыстық, қалалық денсаулық басқармаларына жəне облыстардың, Астана, Алматы қалаларының департаменттеріне;4. Республикалық ЖИТС алдын алу жəне оған қарсы күрес жөніндегі орталық жиынтық есепті – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігіне – есепті айдан кейінгі 15-ші күнге.

Адамның иммун тапшылығы вирусына (аитв инфекциясын) иммундық-ферменттік талдау əдісі мен қанды зертханалық тексеру туралы есеп

20 __ жылғы ________________айғаКод Тексерілгендердің контингенті Тексерілген-

дердің саныОлардың ішінде АИТВ жұқтырғандар (иммуноблоттың нəтижесі бойынша)

А Б 1 2100 Қазақстан Республикасының азаматтары (барлығы), соның ішінде:101 АИТВ жұқтырғандармен немесе ЖИТС науқастарымен қатынасқандар,

оның ішінде:101.1 жыныстық қатынас

101.2 бірге есірткіш тұтыну102 ИЕТ (инъекциялық есірткіні тұтынушылар) (барлығы)103 ЕЖЕ (ерлермен жыныстық қатынасқа түсетін ер адамдар) 104 ЖЖЖА науқастары (жыныстық жолымен таралатын жұқпалы аурулар) 105 СЖ (секс жұмыскерлері) 106 Эпид. зерттеуі өткізілгенде тексерілгендер

(барлығы), соның ішінде:106.1 Эпид. зерттеуі өткізілгенде тексерілген ересектер106.2 Эпид. зерттеуі өткізілгенде тексерілген балалар107 Апатты жағдайларда тексерілгендер (барлығы), соның ішінде:107.1 Медицина қызметкерлері107.2 Басқалар108 Донорлар (қан жəне басқа биологиялық сұйықтық, ағза, тін) (барлығы),

соның ішінде:108.1 Қан жəне оның компоненттерінің донорлары 108.2 Жыныстық жасушалар (гаметалар) жəне эмбриондардың донорлары 108.3 Ағзалар мен тіндердің донорлары 109 Жүкті əйелдер (барлығы):109.1 1-ші тест (тіркеуге қойылғанда)109.2 2-ші тест 109.3 босану үйінде тексеру 109.4 жүктілікті үзу110 Қан жəне оның компоненттерінің реципиенттері (барлығы), соның ішінде: 110.1 Гемотрансфузия мен ағза, тін, феталды жасушалардың трансплантациясына

дейін тексерілгендер 110.2 Гемотрансфузия мен ағза, тін, феталды жасушалардың трансплантациясы-

нан кейін тексерілгендер111 Əскери қызметкерлер (барлығы), соның ішінде:111.1 Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің бөлімдерінде, басқа

əскерлерде жəне əскери ұйымдарда əскери қызметін өтетіндер 111.2 Əскерге алынған, контракт бойынша қызметке баратындар, əскери оқу

орындарына түсетін талапкерлер112 Тергеу абақтысыларда (ТА) жəне түзету мекемелерінде (ТМ) қамалғандар

(барлығы):112.1 Тергеу абақтысыларға (ТА) түскенде тексерілгендер112.2 Түскен мезгілден 6 айдан кейін ТА-да тексерілген тергеуге қамалғандар112.3 Түзету мекемелеріне (ТМ) түскенде тексерілген қамаудағы адамдар

112.4 Түскен мезгілден 6 жəне одан артық айдан кейін тексерілген қамаудағы адамдар

113 Клиникалық айғақтары бойынша тексерілгендер (ересектер), барлығы, соның ішінде:

113.1 өкпе жəне өкпеден тыс туберкулез113.2 вирусты гепатит В113.3 вирусты гепатит С113.4 АҚТҚ жұқпасының мүмкіндін көрсететін басқа клиникалық жағдайлар 114 Анонимді түрде тексерілгендер115 Шетелге баратындар (сертификат алу мақсатымен)116 Арнайы клиникаларда дəрігерлік жəрдемге квота иелері117 Клиникалық көрсеткіштері бойынша тексерілген балалар (барлығы): 118 Уақытша ұстау абақтысылар, кəмелетке толмағандарды уақытша оқшалау,

бейімдеу жəне қалыпқа келтіру орталықтары, қабылдау-реттеу мекемесінде тексерілгендер

120 Медицина қызметкерлері121 Донор болуға барған, бірақ қан компоненттері алынбағандар 122 АИТВ жұқтырған аналардан туған балалар

123 Бөбектер үйлері, интернаттар мен əлеуметті қорғау ұйымдарына жіберілген балалар

124 Аталған кодтардың біріне де жатпайтын басқалар 200 Шетел азаматтары (барлығы), соның ішінде:200.1 осал топтар (ИЕТ, ЕЖЕ, СЖ)200.2 тергеу изоляторларда (ТИ) жəне түзету мекемелерінде (ТМ) қамалғандар200.3 жүкті əйелдер300 Жалпы тексерілгендер400 Жалпы жасалған зерттеулер

Басшы______________________________ Орындаушы ______________ телефон № ________ Күні 20 _____ жылғы «______» _____________

Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 3-қосымша

Ақпарат алушы оның құпия сақталуына кепілдік бередіҰсынған кім _______________________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

5 нысанай сайын

Əкімшілік мəліметтерді жинауға арналған нысан

Ақпарат «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Кодексіне сəйкес ұсынылады

БСН

Ұсынады:1. Балаларға, жасөспірімдерге жəне ересектерге медициналық көмек көрсететін, денсаулық сақтау жүйесіндегі амбулаториялық-емханалық ұйымдар, мемлекеттік емес медициналық ұйымдар (бөлімшелер), басқа ведомстводағы ұйымдар (бөлімшелер), селолық жердегі фельдшерлік-акушерлік пункттер - орталық аудандық, қалалық ауруханалар мен емханаларға есепті айдан кейін 4-ші күні; 2. Аудандық, қалалық ауруханалар мен емханалар - облыстық денсаулық сақтау басқармасына - есепті айдан кейін 6-шы күні;3. Облыстық денсаулық сақтау басқармасы - Санитарлық-эпидемиологиялық сараптама жəне мониторинг ғылыми-практикалық орталығына - есепті айдан кейін 10-шы күні;4. Санитарлық-эпидемиологиялық сараптама жəне мониторинг ғылыми-практикалық орталығы - ҚР Денсаулық сақтау министрлігіне есепті айдан кейін 13-ші күні ұсынылады.

Вакциналар мен басқа да иммундық-биологиялық препараттар қозғалысы туралы есеп__________________________ облысы (ауданы, қаласы) бойынша

20__ жылғы _________ ай

Вакциналар жəне МИБП атауы

Өлшем бірлігі

Есептік айдың басын-дағы

вакцина қалдығы

(А)

Есепті айдағы кіріс Есепті айдағы шығыс

Есепті ай

соңы

ндағы қалдық

I =

A+B+

C+D+

E-F-

G-H)

Есепті айда

егілг

ен ек

пелер (

J)

Бір е

кпеге ш

аққандағы шы

ғын (

K=F/

J)

Өнім

берушілерден

(облыстыр ү

шін)

, денсаулы

қ сақтау б

асқармаларын

ан

(аудандар

үшін)

алын

ды (В

)Басқа д

енсаулық

сақтау

басқармалары

нан

алын

ған (облы

стар

үшін)

,басқа

медициналы

қ ұйы

мдардан (аудандар

үш

ін) ал

ынды

(С)

Басқа к

өздерден

алын

ды (D

)

Пайдаланыл

маған в

акциналарды жə

не

МИБ

П кері қайтару (

E)

Пайдаланыл

ды (F

)

Басқа м

екемелерге

беріл

ді (G

)

Есептен ш

ығарыл

ған в

акциналар (

H)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13АКДС + Хиб доза АКДС + гепатит «В» + Хиб доза АбКДС доза АДС доза АС доза ХХХ ХХХАДС-М доза АД-М доза БЦЖ доза ОПВ доза Қызамыққа қарсы вакцина доза Қызылшаға қарсы вакцина доза Паротитке қарсы вакцина доза Қызылша, қызамық, паротитке қарсы вакцина

доза

«В» гепатитіне қарсы вакцина доза Іш сүзегіне қарсы вакцина доза Обаға қарсы вакцина доза Кене энцефалитіне қарсы вакцина доза Антирабиялық вакцина доза ХХХ ХХХТұмауға қарсы вакцина доза «А» гепатитіне қарсы вакцина доза Туляремияға қарсы вакцина доза Күйдіргіге қарсы вакцина доза Меннингококты менингитке қарсы вакцина доза Сары қызбаға қарсы вакцина доза Кенеге қарсы иммуноглобулин милли-

литр ХХХ ХХХ

Антирабиялық иммуноглобулин (сарысу) милли-литр

ХХХ ХХХ

Дифтерияға қарсы сарысу ампула ХХХ ХХХТуберкулин милли-

литр ХХХ ХХХ

Ботулизмге қарсы сарысу доза ХХХ ХХХПСС/адам иммуноглобулині ампула ХХХ ХХХІш сүзегі бактериофагі таблетка ХХХ ХХХСальмонеллез бактериофагі таблетка ХХХ ХХХДизентерия бактериофагі таблетка ХХХ ХХХӨБ шприцтер, 0,05 мл дана ХХХ ХХХӨБ шприцтер, 0,1 мл дана ХХХ ХХХӨБ шприцтер, 0,5 мл дана ХХХ ХХХӨБ шприцтер, 1,0 мл дана ХХХ ХХХБір рет қолданылатын шприцтер дана ХХХ ХХХ

Басшы _________________Орындаушы ____________________ Есеп беру к8н3 20 __ жылғы «__» ______________

Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 4-қосымша бұйрығына

Құпиялығына ақпаратты алушы кепілдік бередіҰсынған кім_______________________________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

Əкімшілік мəліметтерді жинауға арналған нысанАқпарат «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының

Кодексіне сəйкес ұсынылады 6 нысанай сайын

БСН

Ұсынады:1.Балаларға, жасөспірімдерге жəне ересектерге медициналық көмек көрсететін, денсаулық сақтау жүйесіндегі амбулаторлық-емханалық ұйымдар, мемлекеттік емес медициналық ұйымдар (бөлімшелер), басқа мемлекеттік органдардың ұйымдар (бөлімшелер), селолық жердегі фельдшерлік-акушерлік пункттер - аудандық, қалалық МСЭҚБ-не - есепті айдан кейін 4-ші күні; 2.Аудандық, қалалық МСЭҚБ - облыстық МСЭҚБ-на - есепті айдан кейін 6-шы күні;3.Облыстық МСЭҚБ - Санитарлық-эпидемиологиялық сараптама жəне мониторинг ғылыми-практикалық орталығына - есепті айдан кейін 10-шы күні;4.Санитарлық-эпидемиологиялық сараптама жəне мониторинг ғылыми-практикалық орталығы - ҚР Денсаулық сақтау министрлігіне - есепті айдан кейін 13-ші күні ұсынады.

Профилактикалық екпелермен қамту туралы есеп ___________________________ бойынша

20____ жылғы________айМақсатты топ

Есепті айдың басындағы балалар саны

Қайтыс болғандар

Келгендер Кеткендер Есепті айдың соңындағы балалар саны

1 жасқа дейінгі

1 жас 6 жас 12 жас 16 жас есепті кезеңде тірі туылған балалар саны (барлық балалар) оның ішінде басқа жақтан келгендердің барлық саны (балалар саны) оның ішінде басқа жақтан - аудандардан, қалалардан келгендер басқа жақтан келген - облыстардан келгендер басқа жақтан келген - басқа елдерден келгендер

Жоспар тəртібімен иммундау

Иммундау кезеңі

Егу түрі Мақсатты топ

Есепті айдың соңындағы балалар саны

Егілді айдағы қамту %

ВКА саны

барлық кезеңде көрсе-тілген жа-ста егілген

барлық кезең-дегі қамту %

Барлығы оның ішінде көрсетіл-ген жаста

АДС-1 вакцинация 1 ж. дейін АДС-2 вакцинация 1 ж. дейін АДС-3 вакцинация 1 ж. дейін АКДС-1 вакцинация 1 ж. дейін АКДС-2 вакцинация 1 ж. дейін АКДС-3 вакцинация 1 ж. дейін БЦЖ перзент-ханада

вакцинация 1 ж. дейін

БЦЖ учаскеде вакцинация 1 ж. дейін ВГВ-1 перзент-ханада

вакцинация 1 ж. дейін

ВГВ-1 учаскеде вакцинация 1 ж. дейін ВГВ-2 вакцинация 1 ж. дейін ВГВ-3 вакцинация 1 ж. дейін Пневмо-1 вакцинация 1 ж. дейін Пневмо-2 вакцинация 1 ж. дейін Полиомиелит-1 вакцинация 1 ж. дейін Полиомиелит-2 вакцинация 1 ж. дейін Полиомиелит-3 вакцинация 1 ж. дейін Хиб -2 вакцинация 1 ж. дейін

(Жалғасы 21-бетте).

25 ақпан 2014 жыл www.egemen.kz 21Хиб -3 вакцинация 1 ж. дейін Хиб-1 вакцинация 1 ж. дейін Қызылша-1 вакцинация 1 жас Қызамық-1 вакцинация 1 жас Эпидпаротит-1 вакцинация 1 жас АДС-4 ревакцинация 1 жас АКДС-4 ревакцинация 1 жас Пневмо-3 ревакцинация 1 жас Полиомиелит-4 ревакцинация 1 жас Хиб -4 ревакцинация 1 жас АДС-5 ревакцинация 6 жас БЦЖ-2 ревакцинация 6 жас Қызылша-2 ревакцинация 6 жас Қызымық-2 ревакцинация 6 жас Эпидпаротит-2 ревакцинация 6 жас АД-М ревакцинация 12 жас АДС-М ревакцинация 16 жас АДС-М ересектер

ревакцинация Х Х Х Х Х Х

Ескертпе: 1) құрама вакциналарды (АКДС+ Хиб, АКДС+ВГВ+Хиб, ҚҚП жəне т.б.) пайдалану кезінде егілгендердің санын құрамдас моновакциналар бойынша бөлек енгізу.

2)АДС-1 (2,3,4) қамту % = АДС-1 (2,3,4) қамту % + АКДС-1 (2,3,4) қамту %.Эпидемиологиялық көрсеткіштер бойынша иммундауВакциналар Егілді Түсіндірме

всего оның ішінде жасы ошақта қатынаста болғандар

шетелден көшіп келгендер

қосымша екпелертуғаннан 14 жасты

қоса алғанда15-тен 17 жасты қоса алғанда

ВГВ-1 0 ВГВ-2 0 ВГВ-3 0 Қызамық 0 Қызылша Эпидпаротит Полиомиелит 0 АДС-М ВГА-1 0 ВГА-2 0 Тұмау 0

Егілмегендер саны жəне егілмеген себебі (айына)Вакциналар Егілме-

гендер, барлығы

Қарсы көрсетімдер Медицина қызметкерінің кінəсі бойынша

Вакци-наның жоқтығы

Егілуден бас тарту

Кеткендер

уақытша тұрақты тұрақты уақытша

БЦЖ 0 ОПВ 0 АКДС 0 Хиб 0 ВГВ 0 ҚҚП 0 АД-М 0 АДС 0 АДС-М 0

Басшы ___________________________

Орындаушы ____________, телефон_______ Күні, айы, жылы - 20___ ж. «___»_______

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 5-қосымша

Құпиялығына ақпаратты алушы кепілдік бередіҰсынған кім __________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

16- нысанай сайын өспелі

Əкімшілік деректерді жинауға арналған нысан«Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы»

Қазақстан Республикасының кодексіне сəйкес ақпарат ұсынылады

БСН

Ұсынады:1.Орталық аудандық ауруханалардың телемедицина орталықтары – есепті айдан кейінгі айдың 5-күні облыстық ауруханалардың телемедицина орталықтарына2. Облыстық ауруханалардың телемедицина орталықтары – телемедицинаны дамыту орталықтарына – есепті айдан кейінгі айдың 7-күні 3. Республикалық клиникалардың телемедицина орталықтары-есепті айдан кейінгі айдың 5-күні Телемедицинаны дамыту орта4. Телемедицинаны дамыту орталығы – есепті айдан кейінгі айдың 10-күні Қазақстан Респуб ликасы Денсаулық сақтау министрлігіне

Өткізілген телемедициналық консультациялар мен бейне-конференцбайланыс сеанстарының саны туралы есеп

20___ жылғы _______________ айға

1000 Ауру түрлері бойынша өткізілген телемедициналық консультациялар саны Жолдың

№Сұралатын консультациялар саны Өткізілген консультациялар саны

Ересектер

(18 жа

с жəне о

дан

жоғары

)

Жасөспірімд

ер (1

5-тен

17-ге

жа

сқа д

ейінгі жа

стағыл

арды

қоса

есептегенде)

Балалар

(1- ден

14-

ке дейінгі

жастағыл

арды

қоса

есептегенде)

1 жа

сқа д

ейінгі жа

ңа

туыл

ғандар

Барлығы

Ересектер(

18 жас

жəне о

дан

жоғары

)

Жасөспірімд

ер (1

5 –тен

17-ге

дейінгі ж

астағыларды қоса

есептегнде

)Балалар

(1-ден

14-

ке дейін

жа

стағыл

арды

қоса

есептегенде)

1 жа

сқа д

ейінгі жа

ңа

туыл

ғандар

барлығы

А Б 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10БАРЛЫҒЫ, оның ішінде 1.0 Ішкі аурулар бойынша: 2.0 X X X X X X X X X Xкардиология бойынша 2.1 пульмонология бойынша 2.2 гастроэнтерология бойынша 2.3 нефрология бойынша 2.4 ревматология бойынша 2.5 эндокринология бойынша 2.6 гематология бойынша 2.7 хирургия бойынша: 3.0 X X X X X X X X X Xабдоминалдық хирургия бойынша 3.1 торакалдық хирургия бойынша 3.2 тамыр хирургиясы бойынша 3.3 нейрохирургия бойынша 3.4 жақ-бет хирургиясы бойынша 3.5 Травматология жəне ортопедия бойынша

4.0

Стоматология бойынша 5.0 Акушерия жəне гинекология бойынша

6.0

ЛОР- аурулары бойынша 7.0 Офтальмология бойынша 8.0 Тері-венерологиялық аурулар бойынша

9.0

Фтизиатрия бойынша 10 Инфекциялық аурулар бойынша 11 Неврология бойынша 12 Аллергология бойынша 13 Анестезиология жəне реаниматоло-гия бойынша

14

басқалар 15

1001 Көрсетілген қызмет бойынша өткізілген телемедициналық консультациялар саны Жолдың

№Сұралатын консультациялар саны Өткізілген консультациялар саны

Ересектер

(18 жа

с жəне

одан

жоғары)

Жасөспірімд

ер (1

5-тен

17-ге

жасқа

дейінгі

жастағыл

арды

қоса

есептегенде)

Балалар

(1- ден

14-

ке

дейінгі ж

астағыларды

қоса

есептегенде)

1 жа

сқа д

ейінгі жа

ңа

туыл

ғандар

Барлығы

Ересектер(

18 жас

жəне

одан

жоғары)

Жасөспірімд

ер (1

5 –тен

17

-ге дейінгі

жастағыл

арды

қоса

есептегнде

)Балалар

(1-ден

14-

ке

дейін жа

стағыл

арды

қоса

есептегенде)

1 жа

сқа д

ейінгі жа

ңа

туыл

ғандар

барлығы

А Б 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Барлығы, оның ішінде: 1.0 Қанның клиникалық талдаулары 2.0 Биохимиялық зерттеулер 3.0 Несептің жалпыклиникалық зерттеулері:

4.0

Фекалийдің жалпыклиникалық зерттеулері

5.0

Басқа да биологиялық орталардың жалпыклиникалық зерттеулері

6.0

Коагулогиялық зерттеулер 7.0 Иммунологиялық зерттеулер 8.0 Молекулалық-биологиялық диагностика əдістері

9.0

Клиникалық микробиология бойынша зерттеулер

10

Физика-химиялық зерттеулер 11 Цитологиялық зерттеулер 12 Радиоизотоптық зертхана 13 Гистологиялық зерттеулер 14 Эндоскопиялық зерттеулер 15 Ультрадыбыстық диагностика (УДЗ) 16 Функциялық диагностика 17 Рентген-сəулелік диагностика 18 МР томография 19 Компьютерлі томография 20 Радионуклидтік диагностика 21

1002 телемедициналық консультация өткізуге берілген барлық сұранымдар, оның ішінде: телемедициналық консультация өткізілді 1___________, 2 телемедициналық консультация

өткізуден бас тартылды _______________

(Жалғасы. Басы 20-бетте). 2000 Ауру түрлері бойынша өткізілген бейне-конференцбайланыс сеанстарының саны Жолдың

№Сұралатын сеанстардың саны Өткізілген сеанстардың саны

Ересектер

(18 жа

с жə

не од

ан жоғары)

Жасөспірімд

ер

(15-тен

17-ге

жасқа

дейінгі ж

астағыларды

қоса

есептегенде)

Балалар

(1- ден

14-

ке

дейінгі ж

астағыларды

қоса

есептегенде)

1 жа

сқа д

ейінгі жа

ңа

туыл

ғандар

Барлығы

Ересектер(

18 жас

жə

не од

ан жоғары)

Жасөспірімд

ер (1

5 –тен

17-ге

дейінгі

жастағыл

арды

қоса

есептегнде

)Балалар

(1-ден

14-

ке

дейін жа

стағыл

арды

қоса

есептегенде)

1 жа

сқа д

ейінгі жа

ңа

туыл

ғандар

барлығы

А Б 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10БАРЛЫҒЫ, оның ішінде: 1.0 Ішкі аурулар бойынша: 2.0 X X X X X X X X X Xкардиология бойынша 2.1 пульмонология бойынша 2.2 гастроэнтерология бойынша 2.3 нефрология бойынша 2.4 ревматология бойынша 2.5 эндокринология бойынша 2.6 гематология бойынша 2.7 Хирургия бойынша: 3.0 X X X X X X X X X Xабдоминалдық хирургия бойынша

3.1

торакалдық хирургия бойынша 3.2 тамыр хирургиясы бойынша 3.3 нейрохирургия бойынша 3.4 жақ-бет хирургиясы бойынша 3.5 Травматология жəне ортопедия бойынша

4.0

стоматология бойынша 5.0 Акушерия жəне гинекология бойынша

6.0

ЛОР- аурулары бойынша 7.0 Офтальмология бойынша 8.0 Тері-венерологиялық аурулар бойынша

9.0

Фтизиатрия бойынша 10 Инфекциялық аурулар бойынша 11 Неврология бойынша 12 Аллергология 13 Анестезиология жəне реаниматология бойынша

14

басқалар 15

2001 Көрсетілген қызмет бойынша өткізілген бейне-конференцбайланыс сеанстарының саны Жолдың

№Сұралатын сеанстардың саны Өткізілген сеанстардың саны

Ересектер

(18 жа

с жə

не од

ан жоғары)

Жасөспірімд

ер

(15-тен

17-ге

жасқа

дейінгі ж

астағылар-

ды қо

са ес

ептегенде)

Балалар

(1- ден

14

- ке д

ейінгі жа

с-тағыларды қоса

есептегенде)

1 жа

сқа д

ейінгі жа

ңа

туыл

ғандар

Барлығы

Ересектер

(18 жа

с жə

не од

ан жоғары)

Жасөспірімд

ер (1

5 –тен

17-ге

дейінгі

жастағыл

арды

қоса

есептегнде

)Балалар

(1-ден

14-

ке дейін

жа

стағыл

арды

қоса

есептегенде)

1 жа

сқа д

ейінгі жа

ңа

туыл

ғандар

барлығы

А Б 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10БАРЛЫҒЫ, оның ішінде: 1.0 қанның клиникалық талдаулары 2.0 биохимиялық зерттеулер 3.0 несептің жалпыклиникалық зерттеулері:

4.0

фекалийдің жалпыклиникалық зерттеулері

5.0

басқа да биологиялық орталардың жалпыклиникалық зерттеулері

6.0

коагулогиялық зерттеулер 7.0 иммунологиялық зерттеулер 8.0 молекулалық-биологиялық диагностика əдістері

9.0

клиникалық микробиология бойынша зерттеулер

10

физикалық-химиялық зерттеулер 11 цитологиялық зерттеулер 12 радиоизотоптық зерттеулер 13 гистологиялық зерттеулер 14 эндоскопиялық зерттеулер 15 ультрадыбыстық диагностика (УДЗ)

16

Функциялық диагностика 17 рентген-сəулелік диагностика 18 магниттік-резонанстық томография

19

компьютерлі томография 20 радионуклидтік диагностика 21

Басшы_____________________________Орындаушы______________ телефон № ________ Күні, айы, жылы - 20___ ж. «___»_______

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 6-қосымша

Құпиялығына ақпаратты алушы кепілдік бередіҰсынған кім _________________________________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

21-нысанай сайынғы

(өсім нəтижесімен)Əкімшілік деректерді жинауға арналған нысан

Ақпарат «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасы кодексіне сəйкес ұсынылады

БСН

Ұсынады:1.Амбулаториялық-емханалық жəне стационарлық көмек көрсететін денсаулық сақтау жүйесінің ұйымдары ауданның (қаланың) бас дəрігеріне – есеп беру кезеңінен кейінгі айдың 1 күнінде; 2. Ауданның (қаланың) бас дəрігері жиынтық есепті мемлекеттік денсаулық сақтауды басқарудың жергілікті органына (облыс, қала) есеп беру кезеңінен кейінгі айдың 3 күнінде; 3.Басқа министрліктердің, ведомстволардың меншіктің барлық нысанындағы амбулаториялық-емханалық жəне стационарлық көмек көрсететін ұйымдары – орналасқан жері бойынша мемлекеттік денсаулық сақтауды басқарудың жергілікті органына облыс, қала) жəне жоғары тұрған ұйымға – есеп беру кезеңінен кейінгі айдың 1 күнінде; 4. Мемлекеттік денсаулық сақтауды басқарудың жергілікті органдары қала, облыс бойынша жиынтық есепті – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігіне – есеп беру кезеңінен кейінгі айдың 5 күнінде.

Стационарлық жəне стационарды алмастыратын көмек көрсететін медициналық ұйымдардың төсек қорын пайдалану туралы есеп

20___жылғы ___ 1000

Төсектердің бейіні

Нақты ашылған жəне жөн-деуге төсек-тердің саны

Есептік кезеңде қ

ысқарған

төсектер

саны

(нақты

)Есептік

кезең

де қа

йта енгізілген

төсектер

саны

(нақты

)Есептік

кезең

де қайта бейімделген

төсектер

саны

(нақты

)РБ

-тен б

асқа

бюдж

ет тү

рлеріне

ауыстыры

лған

төсектер

саны

(нақты

)

Есепті кезеңде

Шыға-рылды

Қайтыс болды

науқастар т

өсек

-күн ө

ткізд

і

оның

ішінд

е ауы

лдық

тұрғын

дар т

өсек

-күн

өткіз

ді

есеп

беру

кезеңін

ің соңы

нда

орташа

жыл

дық

түскен

науқастардың

барлығы оның

ішінде

маманданды

рылған

көмек

жоғары

мамандандыр

ылған

медициналы

қ көм

екмаманданды

рылған

көмек

жоғары

мамандандыр

ылған

медициналы

қ көм

ек

ауыл

тұрғын

дары

0-14

жастағы

15-1

7 жастағы

А Б 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16Жалпы 01 Терапиялық 02 Ересектерге арналған кардиологиялық 03 балаларға арналған 04 Ересектерге арналған гастроэнтерологиялық 05 балаларға арналған 06 Ересектерге арналған аллергологиялық 07 балаларға арналған 08 Ересектерге арналған эндокринологиялық 09 балаларға арналған 10 Ересектерге арналған инфекциялық 11 балаларға арналған 12 ересектерге арналған гемотологиялық 13 балаларға арналған 14 Ересектерге арналған нефрологиялық 15 балаларға арналған 16 Ересектерге арналған хирургиялық 17 балаларға арналған 18 Нəрестелерге арналған хирургиялық 19 Ересектерге арналған нейрохирургиялық 20 балаларға арналған 21 Нейротамырлы 22 Ересектерге арналған торакальды хирургия 23 балаларға арналған 24 Ересектерге арналған кардиохирургиялық 25 балаларға арналған 26 Тамыр хирургиясы 27 Ересектерге арналған травматологиялық 28 балаларға арналған 29 Ересектерге арналған (камбустиологиялық) күйіктік

30

балаларға арналған 31 Ересектерге арналған ортопедиялық 32 балаларға арналған 33 Ересектерге арналған урологиялық 34 балаларға арналған 35

А Б 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16ересектерге арналған жақ-бет хирургиясы (стоматологиялық)

36

балаларға арналған 37 Ересектерге арналған онкологиялық 38 балаларға арналған 39 оның ішінде маммологиялық (38 жолдан) 40

Жүкті жəне босанатын (жүктілік пато-логиясынан басқа) əйелдерге арналған

41

Жүктілік патологиясы 42 Ересектерге арналған гинекологиялық, түсік түсіруді қоса алғанда

43

Балаларға арналған гинекологиялық, абортты қоса алғанда

44

Ересектерге арналған туберкулездік, барлығы

45

оның ішінде: өкпеден тыс, сүйек-буындары туберкулезін қоса, ересек науқастар үшін

46

науқастарды мəжбүрлеп емдеу үшін 47 туберкулездің дəріге тұрақты ныса-нымен сырқаттанған науқастар үшін

48

туберкулездік хирургия 49 Балаларға арналған туберкулездік, барлығы 50 соның ішінде: өкпеден тыс, сүйек-буындары туберкулезін қоса, науқас балалар үшін

51

Ересектерге арналған неврологиялық 52 балаларға арналған 53 Ересектерге арналған психиатриялық (психоневрологиялық)

54

балаларға арналған 55 Ересектерге арналған психотерапиялық 56 балаларға арналған 57 Ересектиерге арналған наркологиялық 58 балаларға арналған 59 Мəжбүрлеп емдеу үшін наркологиялық 60 Ересектерге арналған офтальмологиялық 61 балаларға арналған 62 Ересектерге арналған отоларингологиялық 63 балаларға арналған 64 Ересектерге арналған дерматовенерологиялық

65

балаларға арналған 66 Радиологиялық 67

А Б 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16Педиатриялық 68 Нəрестелердің патологиясы жəне шала туған нəрестелерді күтіп-бағу

69

Проктологиялық 70 Ересектерге арналған ревматологиялық 71 балаларға арналған 72 Ересектерге арналған іріңді хирургиялық 73 балаларға арналған 74 Ересектерге арналған пульмонологиялық 75 балаларға арналған 76 Ересектерге арналған токсикологиялық 77 балаларға арналған 78 Ересектерге арналған трансплантология 79 балаларға арналған 80 Лепрологиялық 81 Ересектерге арналған реанимациялық 82 балаларға арналған 83 Инсульттік 84 Төсектердің жиыны 85 оның ішінде балаларға арналған 86 Мейіргерлік күтім 87 Паллиативті көмек 88 Тамақтанумен күтім үшін 89 Тамақтанусыз күтім үшін 90

Қалпына келтіру еміне жəне медициналық оңалтуға арналған төсектердің бейіндері А Б 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16Қалпына келтіріп емдеу жəне медициналық оңалту, барлығы

91

оның ішінде балаларға арналған 92

оның ішінде бейіндер бойынша кеш оңалту: Соның ішінде: Ересектерге арналған кардиологиялық

93

балаларға арналған 94 Ересектерге арналған кардиохирургиялық 95 балаларға арналған 96 Ересектерге арналған неврологиялық (психоневрологиялық)

97

балаларға арналған 98 Ересектерге арналған нейрохирургиялық 99 балаларға арналған 100 Ересектерге арналған травматологиялық 101 балаларға арналған 102 Ересектерге арналған ортопедиялық 103 балаларға арналған 104 Төсектердің барлығы (стр.85+87+88+89+90+91)

105

оның ішінде балаларға арналған (стр.86+92)

106

2000 Ұйымдар-

дың саны Орындар саны

Науқастар емделді

оның ішінде қайтыс болды

оның ішінде тəуліктік стационарға жолданды

Күн өткізілді

А Б 1 2 3 4 5 6Стационарлық көмек көрсететін ұйымдардағы күндізгі стационарлар (бөлімшелер, палаталар)

01

Амбулаториялық-емханалық көмек көрсететін ұйымдардағы күндізгі стационарлар

02

Үйдегі стационарлар 03 Х

Бастығы __________________

Орындаушы_________________, тел.________

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 7-қосымша

Құпиялығына ақпаратты алушы кепілдік бередіКім ұсынады ________________________________________________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

3 - нысантоқсан сайын

Əкімшілік деректерді жинауға арналған нысан«Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының кодексіне

сəйкес ақпарат ұсынылады БСН

Ұсынады:1.Қалалық, аудандық, тері-венерологиялық диспансерлер, тері-венерологиялық кабинеттері бар емханалар, басқа министрліктердің, ведомстволар мен барлық меншік нысанындағы тері-венерологиялық қызметі – облыстық тері-венерологиялық диспансеріне есептік тоқсаннан кейінгі айдың 5-ші күнге;2.Облыстық тері-венерологиялық диспансері Тері-венерология ғылыми-зерттеу институты-на жиынтық есепті тоқсаннан кейінгі айдың 7-ші күнге; 3. Тері–венерология ғылыми-зерттеу институты жиынтық есепті Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігіне есепті тоқсаннан кейінгі айдың 10-шы күнге;

Көбінесе жыныстық жолмен берілетін инфекциялар туралы есеп 20___ жыл

1000 жағдайАурулардың атауы жолдар № АХЖ 10 қайта

қаралымы бойынша шифр

Өмірінде алғаш белгілі болған диагнозы бар науқастар саныҚалалық жерде Ауылдық жерде

А Б В 1 2Мерез, барлығы ............................... 01 А 50-А 53оның ішінде: туа біткен

02 А50.0-A50.9

ерте 03 А51.0-A51.9кеш 04 А52.0-A52.9Гонококк жұқпасы 05 А54.0-2,4-9Урогениталдық хламидиялық жұқпа 06 А56.0-A56.8Жыныстық жолмен берілетін жұқпалардың (ЖЖЖБ) барлығы

07 А50-А64

Ескертпе: Науқастар медициналық көмекке жүгінген жері бойынша емес, науқастың тұрғылықты мекенжайлары бойынша қала жəне ауыл тұрғындарына бөлінеді.

Басшы__________________________ Орындаушы______________телефон №__________ Күні 20 _____ жылғы «______» ___________

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 8-қосымша

Құпиялығына ақпаратты алушы кепілдік бередіҰсынған кім______________________________________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

56-нысан тоқсан сайын

Əкімшілік деректерді жинауға арналған нысанАқпарат «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы»

Қазақстан Республикасының кодексіне сəйкес ұсынылады БСН

Ұсынады: 1. Денсаулық сақтау жүйесінің амбулаториялық-емханалық көмек көрсететін ұйымдары – ауданның (қаланың) бас дəрігеріне тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі айдың 1-күні;2. Ауданның (қаланың) бас дəрігері жиынтық есепті денсаулық сақтауды басқарудың жергілікті органына тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі айдың 2-күні; 3. Денсаулық сақтауды басқарудың жергілікті органдары жиынтық есепті Қазақстан Респуб ликасы Денсаулық сақтау министрлігіне тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі айдың 3-күні; 4. Ғылыми орталықтар, ғылыми зерттеу институты жəне республикалық денсаулық сақтау ұйымдары Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігіне есепті тоқсаннан кейінгі айдың 3-күні.

(Жалғасы 22-бетте).

25 ақпан 2014 жылwww.egemen.kz22 Анықталған диагнозбен өмірінде алғаш рет тіркелген аурулардың саны туралы есеп

20___ жылдың ____________________ тоқсаны бойынша№ Жекелеген аурулар мен кластардың

атауларыАХЖ бойынша шифр Барлық

жағдайлар-дың саны

оның ішінде

14 жастағы жəне оған

дейінгі балалар

15-17 жастағы балалар

Ересек-тер

А Б В 1 2 3 41 Барлық аурулар А00 – Т982 олардың ішінде: анемия D50 – D53, D55 – D643 Қанайналым жүйесі аурулары I10-I994 олардың ішінде:гипертониялық ауру I10 – I135 жүректің ишемиялық ауруы I20 – I256 о.і миокардтың инфаргі I21-I227 Қант диабеті Е10 – Е118 Туберкулез А15 – А199 Қатерлі ісіктер С00 – С9710 Психикалық бұзылулар F00 – F09, F20 – F9911 Психикалық бұзылулар жəне

психоактивті заттарды қолдануға байланысты мінез-құлық бұзылулары

Ғ10-Ғ19

12 оның ішінде алкоголь тұтынуға байланысты психикалық жəне мінез-құлық бұзылулары

Ғ10

13 Жыныс жолдарымен берілетін аурулары – барлығы

А50-А64

14 олардың ішінде: мерез А50-А5315 Сүйек - бұлшық ет жүйесі мен дəнекер

тін ауруларыМ00-М99

16 Жарақаттар мен уланулар S00-Т98

Басшы__________________________ Орындаушы______________ телефон №_________ Күні 20 _____ жылғы «______» ________

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 9-қосымша

Құпиялығына ақпаратты алушы кепілдік бередіҰсынған кім ___________________________________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

58-нысантоқсан сайын

Əкімшілік деректерді жинауға арналған нысанАқпарат «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы»

Қазақстан Республикасының кодексіне сəйкес ұсынылады

БСН

Ұсынады:1. Денсаулық сақтау жүйесінің стационарлық көмек көрсететін ұйымдары – ауданның (қаланың) бас дəрігеріне тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі айдың – 1-күні;2. Ауданның (қаланың) бас дəрігері жиынтық есепті денсаулық сақтауды басқарудың жергілікті органына тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі айдың 2-күні; 3. Денсаулық сақтауды басқарудың жергілікті органдары жиынтық есепті Қазақстан Респуб ликасы Денсаулық сақтау министрлігіне тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі айдың 3-күні; 4. Ғылыми орталықтар, ғылыми зерттеу институты жəне республикалық денсаулық сақтау ұйымдары Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігіне есепті тоқсаннан кейінгі айдың 3-күні;

20___ жылдың ___ тоқсаны бойыншамедицина жəне фармацевтика кадрларының қозғалысы туралы есеп

№ Кадрлер атауы Есепті кезеңнің басында

Есепті кезеңде жұмысқа келгендер

Есепті кезеңде жұмыстан шыққандар

Есепті кезеңнің соңында

1 2 3 4 5 61 Дəрігерлер2 Орта медицина қызметкерлері3 Жоғары фармацевтикалық білімі бар мамандар4 Орта фармацевтикалық білімі бар мамандар

Басшы________________________ Орындаушы_____________ телефон №__________ Күні 20 _____ жылғы «______» ___________

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 10-қосымша

Құпиялығына ақпаратты алушы кепілдік бередіҰсынған кім_____________________________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

61 - нысантоқсан сайын

Əкімшілік деректерді жинауға арналған нысанАқпарат «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы»

Қазақстан Республикасының кодексіне сəйкес ұсынылады

БСН

Ұсынады: 1. Ауданның бас дəрігері жəне денсаулық сақтау басқармасы облыстық психиатриялық дис-пансерге - 5-күні2. Облыстық психиатриялық диспансер - Республикалық психиатрия, психотерапия жəне наркология ғылыми-практикалық орталығына 10-күні3. Республикалық психиатрия, психотерапия жəне наркология ғылыми-практикалық орталығы Қазқстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігіне 15-күні

Психикалық жəне мінез-құлық бұзылушылығымен ауыратын науқастар контингенттері туралы есеп

20__ жылғы _________ тоқсанғаАуру атауы жол

№ХАЖ-10 коды

Бақылауда тұрғандар Стацио-нарларда мəжбүр-леп

емделуде

Барлығы оның ішінде

Диспан-

серлік

(Д)

Профи

лак-

тикалы

қ (П

)

Ауы

лдық

жерден

Əйелдер

Жасөспі

рімд

ер

Д П Д П Д П Д П А Б В 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Психикалық жəне мінез-құлық бұзылулары - барлығы:

01 F00-F09 F20-F99

оның ішінде: симптомдық бұзылуларды қосқанда органикалық психикалық бұзылулар

02 F00-F09

шизофрения, шизотиптік сандырақ бұзылулар 03 F20-F29 оның ішінде: шизофрения 04 F20 күйзеліс пен соматоформдық бұзылуларға байланысты невроздық бұзылулар

05 F40 -F48

физиологиялық бұзылулар мен физикалық факторларға байланысты мінез-құлықтық синдромдар

06 F50-F59

ақыл-ес кемістігі 07 F70-F79 оның ішінде: жеңіл ақыл-ес кемістігі 08 F70

Басшы __________________________Орындаушы _______________телефон № ________ Күні 20 _____ жылғы «______» _________

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 11-қосымша

Құпиялығына ақпаратты алушы кепілдік бередіҰсынған кім _________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

64 - нысантоқсан сайын

Əкімшілік деректерді жинауға арналған нысанАқпарат «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы»

Қазақстан Республикасының кодексіне сəйкес ұсынылады БСН

Ұсынады:1. Наркологиялық ауруханалар жəне диспансерлер, психоневрологиялық диспансерлер, ау-руханалар, біріктірілмеген емханалар, оның ішінде емханада наркологиялық бөлімшелері (кабинеттері) бар шаруашылық есепті ұйымдар; стационардағы бөлімшелер, палаталар, төсектер; мамандандырылған емдеу профилактикалық ұйымдары (бұдан əрі - МЕПҰ), наркологиялық бөлімшелері (кабинеттері) жоқ,бірақ наркологиялық ауруларға қызмет көрсететін - облыстық (қалалық Астана жəне Алматы қалаларында) наркологиялық диспансерлер-есептік кезеңнен кейінгі айдың 1-ші күні.2. Облыстық (қалалық Астана жəне Алматы қалалары) наркологиялық диспансерлер - есептік кезеңнен кейін айдың 5-ші күні Нашақорлықтың медициналық əлеуметті проблемаларының Республикалық ғылыми практикалық орталығына

Психикаға белсенді əсер ететін заттарды тұтынудан туындаған психикасының жəне мінез-құлықтың бұзылушылығымен ауратын науқастар контингенттері туралы есеп

20___ жылғы І, ІІ, ІІІ,ІV тоқсанға

2700 Стационарлық, диспансерлік, профилактикалық бақылауда тұрған науқастар контингенті

Аурулар атаулары Х қайта қараудың Халық-аралық аурулар жүйесі бойынша шифры

жолдың

№

Бақылауда тұрғандарБАР-ЛЫҒЫ

Оның ішінде Стационар-дағы мəж-бүрлеп ем-деудегілері

əйелдер Балалар ауыл тұрғын-дары

ауыл тұрғындарынан (9,10 жолдар)14

жасқа дейін-гілерді қоса

алғанда

15 жастан

17 жасқа дейін-гілерді қоса

алғанда

əйелдер балалар

психиатриялы

қ

наркологиялы

қ.

Арнайы

14 жасқа дейін-гілерді қоса

алғанда

15 жастан 17 жасқа дейін-гілерді қоса

алғанда

диспансерлік

проф

илактикалы

қ

диспансерлік

проф

илактикалы

қ

диспансерлік

проф

илактикалы

қ

диспансерлік

проф

илактикалы

қ

диспансерлік

проф

илактикалы

қ

диспансерлік

проф

илактикалы

қ

диспансерлік

проф

илактикалы

қ

диспансерлік

проф

илактикалы

қ

(Жалғасы бар).

(Жалғасы. Басы 20-21-беттерде). А Б В 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19Психикаға белсенді əсер ететін заттарды қолданудан болған психикалық жəне мінез-құлықтың бұзылулары, барлығы

F10-F19 01

оның ішінде:ішімдік қолданудан

F10 02

апиын қолданудан, барлығы

F11 03

оның ішінде: - героин 04- апиын 05- басқа. опиаттар 06канабиноидтарды қолданудан;

F12 07

седативті жəне ұйықтататын заттар қолданудан, барлығы

F13 08

оның ішінде: - барбитураттар

09

- бензодиазипиндер; 10кокаин қолдану; F14 11кофеинді қоса алғанда басқа стимуляторлар қолданудан, барлығы

F15 12

Оның ішінде: - амфетаминдер,

13

-метамфетаминдер, 14экстаздар 15галлюциногендер қолдану;

F16 16

темекі қолданудан; F17 17ұшпалы ерітінділерді қолданудан;

F18 18

есірткілер мен басқа психикалық белсенді заттарды үйлестіріп қолдану

F19 19

Есірткілерді инемен пайдаланушылардың барлығы 3, 8, 11, 12, 16 жəне 19 (F11, F13, F14, F15, F16 жəне F19) жолдардан

20

2800 Психикаға белсенді заттардың уытты əсерінің нəтижесінде болған уланулармен өлім-жітім туралы деректер

Жағдайлары жол-дың №

бар-лығы

Оның ішіндеəйелдер бала-

лар Жас

өспірімдерА Б 1 2 3Алкогольмен улану 01Басқа психикаға белсенді əсер ететін заттармен улану 02Алкогольдің уытты əсерінің нəтижесінен қайтыс болғандар 03Басқа психикаға белсенді заттардың уытты əсерінің нəтижесінде қайтыс болғандар

04

2900 Уақытша бейімдеу жəне уытсыздандыру орталығының есебі Орталықтар саны 1 ________ олардағы төсек саны ____________________

2901 Ұйымның штаттық қызметтеріҚызметтер Бет

№ Есепті кезеңнің соңында барлығы

Оның ішінде: дəрігерлер орта мед-

персоналкіші мед-персонал

өзге персонал

А Б 1 2 3 4 5Штаттағы ……. 01Жұмыс істейтіндер …….. 02Жеке тұлғалар (негізгі қызметкерлер) 03

2902 Орталыққа жеткізілген тұлғалар құрамы (болу мерзімдері мен нəтижелері)Аурулардың атаулары АХЖ-10

бойынша шифр

жол-дың №

жынысы барлығы Шыққан жəне қайтыс болған-дардың жатқан

төсек-күн саны

келіп түсті

шыға-рылды

Олардың ішінен Қайтыс болды

Басқа меди-циналық ұйымдарға

ауыстырылды А Б В Д 1 2 3 4 5

Алкогольді тұтыну салдарынан болған психикалық мінез-құлықтық бұзылулар, вызванные употреблением алкоголя, жіті уыттану

F 10.0 01 барлығы02 м03 ж

Басшы________________________ Орындаушы_____________телефон №__________ Күні 20 _____ жылғы «______» __________

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 12-қосымша

Құпиялығына ақпаратты алушы кепілдік бередіҰсынған кім_________________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

2- нысанжылдық

Əкімшілік деректерді жинауға арналған нысанАқпарат «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы»

Қазақстан Республикасының кодексіне сəйкес ұсынылады БСН

Ұсынады:1. Аудандық мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау басқармалары (бұдан əрі - МСЭҚБ) қалашілік аудандардың МСЭҚБ қосқанда) МСЭҚБ, аудандық МСЭҚБ жоқ қалалардың қалалық МСЭҚБ - қалалық (облыстық) мемлекеттік санитарлық-эпидемио-логия лық қадағалау басқармалары (МСЭҚД; МСЭҚБ)-ге – 5 қаңтарда;2. Аудандық МСЭҚБ бар қалалардың қалалық МСЭҚБ (Астана, Алматы қалаларынан басқа) - облыстық МСЭҚД-ге – 5 қаңтарда;3. Басқа министрліктердің, мемелекеттік органдардың меншіктің барлық нысанындағы санитариялық-эпидемиологиялық станциялары (СЭС) - облыстық МСЭҚД-ге – 5 қаңтарда;4. Қалалық, облыстық МСЭҚД – Республикалық санитарлық-эпидемиологиялық станция-лары ( РСЭС)-ке,қаланың, облыстың статистика басқармасына - 10 қаңтарда;5. РСЭС- Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігіне – 15 қаңтарда ұсынады.

Жеке инфекциялық жəне паразиттік аурулар туралы есеп 20_____ жыл

Аурулардың атауы Жол-дың №

Х қайта қараудың Халық-аралық аурулар жүйесі бойынша шифры

Тіркелген аурулар Оның ішінде ауылдық жерлерде

Барлығы

Оның ішінде балалар

Барлығы

Оның ішінде балалар

0-14 жасты қос-қанда

15-17 жасты қос-қанда

0-14 жасты қос-қанда

15-17 жасты қос-қанда

А Б В 1 2 3 4Тырысқақ 01 А00Іш сүзегі 02 А01.0Паратиф А.В.С 03 А01.1-А01.4Іш сүзегі қоздырғыштарының пайда болуы 04 Z22.0Басқа да сальмонеллез жұқпалары 05 А02Бактериалық дизентерия барлығы, оның ішінде 06 А03Расталған бактериялық шигеллез 07 А03.1-А03.8Дизентерия қоздырғыштарының пайда болуы 08 Z22.1Басқа да бактериялық ішек жұқпалары 09 А04-А04.8Нақтыланбаған бактериялық ішек жұқпалары 10 А04.9Ротавирустық энтерит 11 А08.0Энтероколитік иерсиниеден туындаған энтериттер 12 А04.6Функционалдық диарея 13 К15.1-15.9Басқа да бактериялық тағамнан уланулар 14 А05 оның ішінде ботулизм 15 А05.1Оба 16 А20Туляремия 17 А21Күйдіргі 18 А22Бруцеллез, алғаш анықталған 19 А23Пастереллез 20 А28Лептоспироз 21 А27Листериоз 22 А32Легионерлер ауруы 23 А48Күл ауруы 24 А36Күл ауруы қоздырғыштарының пайда болуы 25 Z22.2Көкжөтел 26 А37Скарлатина 27 А38Менингокок жұқпасы 28 А39Іріңді менингит 29B типті гемофилдік жұқпа 30Жаңа туған нəрестенің сіреспесі 31 А33Сіреспенің басқа да нысандары 32 А35АИТВ тудырған ауру 33 В20-В24Адамдағы иммунотапшылық вирусы таратушылар (АИТВ)

34 Z21

Жіті полиомиелит 35 А80Желшешек 36 В01Қызылша 37 В05Қызамық 38 В06Туа біткен қызамық белгісі 39 Р35.0Вирусты кене энцефалиті 40 А84Геморрагиялық қызба 41 А90-А99Барлық жіті вирусты гепатиттер 42 В15-В17.В19оның ішінде Гепатит А 43 В15 Гепатит В 44 В16 Гепатит D 45 В17.0 Гепатит С 46 В17.1 Гепатит Е 47 В17.2Созылмалы вирусты гепатиттер, алғаш анық-талғандардың барлығы

48 В18.0-В18.9

оның ішінде дельтасы бар созылмалы вирусты гепатит В

49 В18.0

дельтасы жоқ созылмалы вирусты гепатит В 50 В18.1 созылмалы вирусты гепатит С 51 В18.2

Орнитоздар 52 А70Құтыру 53 А82Эпидемиологиялық паротит 54 В26Барлық риккетсиоздар: 55 А75-А79 оның ішінде індеттік бөртпе сүзегі 56 А75 кене бөртпе сүзегі 57 А75.3 КУ қызбасы 58 А78Алғаш анықталған безгек 59 В50-В54Безгек паразиттың пайда болуы 60 Z22.8Висцералды лейшманиоз 61 В55.0Тері лейшманиозы 62 В55.1Эхинококкоз 63 В67Трихинеллез 64 В75Аскаридоз 65 В77Гименолепидоз 66 В71.1Энтеробиоз 67 В80Басқа да трематодоздар 68 В66 оның ішінде описторхоз 69 В66.0Жоғарғы тыныс жолдарының анықталмаған жіті жұқпасы

70 J06.9

Тұмау 71 J10-J11Тыныс алу мүшелері туберкулезі 72 А15,А16Мерез 73 А50-А53Қышыма 74 В86Биттегендік 75 В85Перинаталдық кезең үшін ерекшеленетін жұқ-палы аурулар

76 Р36, 37, 39, 39.0, 39.1, 39.4, 39.8,

39.9.Босанғаннан кейінгі кезеңмен басым байланысты асқынулар

77 О85,86,86.0, 86.1, 86.8, 91.0-91.2

Хирургиялық жəне терапиялық əрекеттерден болатын асқынулар

78 Т80.2,Т.81.4

Жіті жəне созылмалы (алғаш анықталған) гепатиттердің ұштастырылған нысандары кезінде шифрларға сəйкес бөлек диагноздарды тіркеуді жүргізу керек.

Басшы________________________________________________________________ Орындаушы___________телефон №__________ Күні 20___жылғы «____» _________

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 6 наурыздағы №128 бұйрығына 13-қосымша

Құпиялығына ақпаратты алушы кепілдік бередіҰсынған кім______________________________________ (атауы жəне мекенжайы)

7 – нысанжылдық

Əкімшілік деректерді жинауға арналған нысанАқпарат «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы»

Қазақстан Республикасының кодексіне сəйкес ұсынылады БСН

Ұсынады:1. Ауданның бас дəрігері жəне қалалық департамент – облыстық онкологиялық диспансер-ге - 5 каңтарда2. Облыстық онкологиялық диспансер – облыстардың жəне Астана, Алматы қалаларының статистикалық департаменттері жəне Қазақ онкология жəне радиология ҒЗИ – 10 каңтарда3. Қазақ онкология жəне радиология ҒЗИ – Қазақстан Респуликасы Денсаулық сақтау министрлігіне 10 ақпанда4. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі – Қазақстан Республикасы Статис тика Агенттігіне 1 сəуірде

Қатерлі ісікпен ауыратын науқастар мен аурулар туралы есеп 20__ жыл

2100 ОНКОЛОГИЯЛЫҚ МЕКЕМЕНІҢ (ҰЙЫМНЫҢ) ЕСЕБІНДЕ ТҰРҒАН ҚАТЕРЛІ ІСІКПЕН АУЫРАТЫН НАУҚАСТАРДЫҢ КОНТИНГЕНТІ

ІСІКТІҢ ОРНАЛАСУЫ

ЖОЛ

№

АХЖ 10- шы қайта қарау шифры

Есепті ж

ыл ба

сынан е

септе т

ұрғандар

саны

Есепті жылы есепке алынды

бірінші рет қойылған диагнозбен науқастардың ішінен (3-баған.)

Есепті жылы есептен шығарылғандар

Есепті жыл соңында есептегі науқас саны

бұры

н қойыл

ған д

иагнозбен н

ауқастар

бірінш

і рет

қойы

лған

диагнозбен

науқастар профилак-

тикалық байқау кезінде анық-талды

морф

ологиялы

қ расталған

диагноз

аурудың сатылары бар

БАРЛ

ЫҒЫ

соның ішінде

БАРЛ

ЫҒЫ

оның

ішінд

е 5 жыл

дан ж

əне о

дан а

ртық

барлығы

оның

ішінд

е I-II

сатыда I-II III IV

көшіп к

еткені

диагнозы

расталмаған

мəлім

еттері жо

қ

«базалиома

» диагнозымен

басқа д

ерттен

қайтыс

болғаны

А Б В 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17Қатерлі ісіктер, барлығы

01 С00-С97

соның ішінде 14 жасқа дейінгі балаларды қоса алғанда

02 С00-С97

Жалпы қатерлі ісіктердің ішінде: ерін

03 С00

тілдің, ауыз қуысы мен жұтқыншақтың

04 С01-С14, С46.2

өңештің 05 С15 асқазанның 06 С16 тоқ ішектің 07 С18 тік ішек, ректосигмалық қосылыстың, анустың

08 С19-С21

бауырдың 09 С22 ұйқы безінің 10 С25 көмейдің 11 С32 кеңірдектің, ауатамырдың, өкпенің

12 С33-С34

сүйектердің жəне буын шеміршектерінің

13 С40-С41

дəнекер жəне басқа жұмсақ тіндердің

14 С45, С46.1,С47,С49

тері меланомасы 15 С43 терінің басқа да ісіктері*)

16 С44, С46.0

əйелдің сүт безінің 17 С50 жатыр мойнының 18 С53 жатыр денесінің 19 С54 аналық жыныс безінің 20 С56 қуық асты безінің 21 С61 аталық жыныс безінің 22 С62 бүйректің 23 С64 қуықтың 24 С67 көз жəне оның қосымша аппараттарының

25 С69

бас миы мен орталық жүйке жүйесінің

26 С70-С72

қалқанша безінің 27 С73 қатерлі лимфомалар 28 С81-С90,

С96

лейкемиялар 29 С91-С95, С96

басқалары 30

*) Жыныс мүшелерінің терісі есепке алынбайды

2101 Бірінші рет қатерлі ісік анықталған науқастың жалпы санынан (1-жол 3-гр.) алғашқы-көптік ісікпен тіркелгендер 1_______, оның ішінде бір уақытта (синхронды) пайда болғаны 2__________;

2102 Одан басқа in situ (D00-D09) ісіктері 1___, оның ішінде жатыр мойнының ісігі (D06) 2 _____;2103 Есепті жылдың соңында есепте тұрғандардың ішінен (1-жол 16-гр.) - ауыл тұрғындары 1 ___.оның ішінде бір уақытта (синхронды) пайда болғаны 2_________

2200 ҚАТЕРЛІ ІСІКТЕН ҚАЙТЫС БОЛҒАНДАР ТУРАЛЫ МƏЛІМЕТТЕР ІСІКТІҢ ОРНАЛАСУЫ

ЖОЛ

№

АХЖ 10-шы қайта қарау шифры

Қайтыс болғандар саны, олар диагноз

есепті жылы қайтыс болғаннан кейін қойылған

Есепті

жылы

обы

рдан

(рактан)

қайтыс

болғандар саны

Диагноз қойылған уақыттан 1 жыл ішінде қайтыс

болғандар саны, оның ішінде алдыңғы жылы есепке бірінші

рет алынған науқастар

БАРЛ

ЫҒЫ

оның ішінде мəйітті

сойғаннан кейін

БАРЛ

ЫҒЫ

оның ішінде қайтыс

болғандар өткен жылы

есепті жылы

А Б В 1 2 3 4 5 6Қатерлі ісіктер, барлығы 01 С00-С97 соның ішінде 14 жасқа дейінгі балаларды қоса алғанда

02 С00-С97

Жалпы қатерлі ісіктердің ішінде: ерін

03 С00

тілдің, ауыз қуысы мен жұтқыншақтың

04 С01-С14, С46.2

өңештің 05 С15 асқазанның 06 С16 тоқ ішектің 07 С18 тік ішек, ректосигмалық қосылыстың, анустың

08 С19-С21

бауырдың 09 С22 ұйқы безінің 10 С25 көмейдің 11 С32 кеңірдектің, ауатамырдың, өкпенің 12 С33-С34 сүйектердің жəне буын шеміршектерінің

13 С40-С41

дəнекер жəне басқа жұмсақ тіндердің

14 С45, С46.1,С47,С49

тері меланомасы 15 С43 терінің басқа да ісіктері*) 16 С44, С46.0 əйелдің сүт безінің 17 С50 жатыр мойнының 18 С53 жатыр денесінің 19 С54 аналық жыныс безінің 20 С56 қуық асты безінің 21 С61