و علوم سياسي، دورةةفصلنامة سياست، مجل 813-830صفحات،1393مستانز،4، شمارة44 دانشكدة حقوق

اروپادريفرهنگ كالنيها استيسو فرهنگ بخش

1ديوحديمج

و علوم سياسيةدانشكد علوم سياسياستاديار گروه تهران دانشگاهحقوق

يقلجنيحسو علوم سياسيةدانشكد عمومي سياستگذارييدكتر تهران دانشگاهحقوق

)13/8/92:تاريخ تصويب–10/2/92:تاريخ دريافت(

چكيدهاز هـستند سياسـتگذاري فرهنگـيةعرصهاي اروپايي كشورهايي فعال در كشور و در ايـن مـسير

كه برداشـت اروپاييـان اند تالش كرده نگارندگان،در اين مقاله. اند بودهمند بهرهحمايت عمومي نيز

بر زندسااز فرهنگ را روشن وها بنيانو در پي آن فرهنگـي در ذاريتگسياسـ هاي روشو الگوها

هـا سياسـتو سپس بحثي از پيامدهاي اين شوندان شماري از كشورهاي بزرگ اين قاره متمركز مي

و ارقام فرهنگي و در دسترس جهانيان قرار شودمي برگزار كه همه ساله در اروپا،را با اتكا بر آمار

بر.، پيش رو گذارند گيرد مي راه ديگـران راه ما بـاةمقايسايبه زعم نگارندگان، اين شناخت راه را

و و مفيـد بـراي هايي درسآن بر اساس خواهد گشود ذارانتگسياسـو پژوهـان سياسـت آموزنده

. فرهنگي كشور پديد خواهد آمد

واژگان كليدي

فرهنگيسياستگذاري،يعمومياستگذاريس اروپا،

Email: mvahid@ut.ac.ir 021-66409595: فاكس نويسندة مسئول.�

1393 زمستان،4شمارة،44ة دور، سياستةفصلنام 814

مقدمه بـوده اروپـاةرقـايهـا دولتتيفعالو ماتيتنظيها عرصهازيكي ربازيدازيفرهنگ استيس

لـزوموييكـايامر فرهنـگ ورودو هجـوماز تـرسم،ييبگوكه باشدزيانگ تعجبديشا.است

يمطلبـنيـاو روديمـ شـماربهيياروپايكشورها روزافزونيها دغدغهازيكي آن،با مقابله

ةانـيگراتيـ حمايهـا پرداخـت آمـارو شـواهد نظـر بـهونوشتارنياةمطالعازپسكه است

.شد خواهد آشكاريياروپايهاتدول

تصور مردم اروپا از فرهنگبه نخست،:پردازيمميچند مقوله دربارة بحثبه در اين مقاله،

دره چـ هـاآنشودميو مشخص شدهو جايگاه آن توجه عرصـة برداشـتي از حـضور دولـت

در. فرهنگ دارند نگـي در اروپـا فرهسياسـتگذاري بـارة در ادامه، از وجود دو رهيافت اساسـي

و روشن يها استيس بيشتري،ياروپا مهميكشورهاچرا سازيمميسخن به ميان خواهيم آورد

سپس، الگوهـاي. (Oboljen, 2005) دارند فرهنگةعرصدراي گرايانه حمايتو كارآمد منسجم،

ايناز تا شوندمياروپايي با يكديگر مقايسه بزرگ فرهنگي شماري از كشورهاي سياستگذاري

، بـا گـاهآن. شـود تأكيـدو بر نقاط قوت بعضي ديگـر ها برطرفآن برخي از هاي ضعف طريق

فرهنگـي متمركـز سياسـتگذاري شده از سوي كشورهاي اروپايي بـر ابعـاد بر آمار عرضه تأكيد

و پيامـدهاي شويم مي فرهنگـي را در كـشورهاي هـاي سياسـتگذاريو در آخر بحثي از نتـايج

.گذاريممياروپايي پيش رو

ةعرصـ بـه نـسبتيياروپـايكـشورها موضـع از كـه بررسي، روشن خواهيم كرد اين در

،ييكـايمرا مـدل برخالف. كردادي»مثبتيملييگراتيحما« عنوانبا كماكان توانيم فرهنگ

آنكهيفرهنگياستگذاريس ةعرصـبه مند نظام ورود بدونو مستقيمريغ صورتبه دولتطي

در هـا دولـت منـد نظامو روشن تصويري از حضوريياروپايكشورها،كنديمتيفعال فرهنگ

. دهندمياين حوزه را در معرض ديد قرار

ازاي منظومه مي هاي شناختكه را، به شود فوق حاصل زعم نويـسندگان، امكانـات خـوبي

مي براي مقايسه ميان شيوه و اروپاييان فراهم و اقدام ما . آورد هاي نگاه

اروپا مردم نزدآن گاهيجاو نقشو فرهنگازفيتعر متـرادفازف،يراتعـنيـا. دارد وجـود فرهنـگازيمختلفيها برداشتوفيتعار طبعطور به

تـوانيمـ،البتـه. نـدا متفاوتيسرگرموحيتفرباآن دانستن معنيهمتانيدبا فرهنگ دانستن

از هـاآن انتظـار فرهنـگ بـه مـردم نگاهالدنببه.تدانسآنءو جز مواردنيا شاملرا فرهنگ

.شودمي متفاوتيفرهنگيدادهايرودرهاآن مشاركتزينو دولت

و سياست 815اهاي كالن فرهنگي در اروپ بخش فرهنگ

آنكه دارند فرهنگازيتصور مردم اروپا در ينظرسـنج براسـاس.داردتيـ محور هنر در

بر. است1نمودار طبق فرهنگازيياروپايكشورها مردم برداشت وروبارومتر،ي معتبرةسسؤم

انـد دانـسته هنـر متـرادفرا فرهنـگ،دهنـدگان پاسـخ درصـد39 حـدود،بررسـينيا اساس

(European Commision, 2007b).

(European Commision, 2007b: 5) اروپا مردمديداز فرهنگفيتعر.1 نمودار

بررسـي طـي. دارد جامعـهدرياتيـحو مهـماريبـسيگـاهيجا فرهنگ اروپا، مردم نظر از

اريبـس گـاهيجا فرهنگكه اند بوده معتقد دهندگان پاسخ درصد77،يياروپا كشور وهفت بيست

سو. (European Commision, 2007b: 7) دارديمهم تـصور اروپـا مـردم درصـد55،ديگـرياز

.رديگ صورتياقداماتآن مقابلدرديباوستهاآن فرهنگهيعليديتهد شدنيجهان كننديم

ةحـوز مـسئولوياصـل گـر كنش اروپا مردم،روديم براليل جوامعازكهيانتظار برخالف

هـستند فرهنگةعرصدر دولت حضورو ورودبه معتقدو داننديم دولترايفرهنگ استيس(European Commision, 2007a).

1393 زمستان،4شمارة،44ة دور، سياستةفصلنام 816

(European Commision, 2007a) يفرهنگيها دستگاهاز مردم انتظار.2 نمودار

حـضور فرهنـگ بخـشدر تـوان تمـامبا جامعه، تمايلبه توجهباها دولت اساس،نيا بر

و روش مدل،يمبان اساسبرو رنددا و حمايت از بخش فرهنـگياستگذاريسبه اقدام هايي ها

.ندكنيم

اروپادريفرهنگياستگذاريسيانمبدربهكه است غالبياساس افتيرهدو فرهنگ،ةعرص در دولت منجـرة مداخل بارةدو نگرش

و ديگـر كاالهـا.دشو مي و ميان كاالي فرهنگي رهيافت اول، بر ارجحيت بازار آزاد متكي است

يكاالهـا بـازار رونـق سببديخربه كننده مصرف رغبتافت، در اين رهي. تمايزي قائل نيست

يسـودآور بـدونيكاالهاريساو ماندهيباقيسودآورباتر مطلوبيكاالهاو شودمييفرهنگ

دولـتتيحمارب،كاالها انواعزيتمابرديكأتبا،گريد افتيره.ندشوميحذف طورطبعبه الزم

افـتيرهنياازياصل انتقاد. اصرار دارد كاالهاريسا ابربردريفرهنگيكاالها شماريديتول از

بـهليـما مردمو ندارديچندانةكنند مصرفكه شودتيحماييكاالهاازديبا چراكه است آن

آننهيهز پرداختوهاآن مصرف يفرهنگيكاالهاازتيحما افتيرهانيحام ستند؟ينها براي

يكاالهاازو بپسندندرايمتعال فرهنگيتياقل استنممك هرچندكه كننديم استدالل1يمتعال

فرهنـگنيـا بـه تـا كنـدقيتـشوراتياكثر است موظف حكومت،كنند استفاده وااليفرهنگ

1. High Culture.

و سياست 817اهاي كالن فرهنگي در اروپ بخش فرهنگ

فرهنگةعرصدرمحوريت بازارويمشتر اقتداريورا1سميپاترنالنيا.ندشو مند عالقهيمتعال

ويمتعاليفرهنگ عناصر براي ارانهي پرداختهب مند عالقه مردم،2ليب مطالعات بر اساس. است

آن خودشـان هرچنداند،يراضاريبس هنرهانياتيحمااز مردم شتريبو هستندكيكالس هـا از

.)Bille, 1997( نكنند استفاده

ليدلنيابهيمتعاليفرهنگيكاالهاو واال فرهنگكه است اين افتيرهنياگريد استدالل

و مفـرحيفرهنگـيكاالهـااز،هـستند جامعـهك يـ مـردميسـنتويملـينمادهـا حامل كه

،ياجتمـاعيسـازتيـهو،يمعنو ارزشيفرهنگيكاالهابراييبرخ. اند متفاوت كننده سرگرم

و (Throsby, 2001) هـستند قائـل شناسـانه انـسان ارزشزيـنو نمـادين ارزش،يخيتار ارزش

يهنجارهـاةعرضـو حراستو حفظ،يفرهنگةدلمبا مانند كاالهانيايهاژهيكاروزين شماري

هم. سازندمي طرحمراياجتماع حـديبوتينهايبيارزشيفرهنگيكاالها معتقدند، بعضي

.)Noonan, 2003(ددارن حسابو تجربـهو آمـوزشازرتـأثموياكتـسابيذوقـ فرهنگدر اصلكه استنياگريد استدالل

منظـور ويژه بـهبه كودكانيفرهنگيآگاهبريگذارهيسرماةدربار راًياخبر همين اساس،. است

بحـث گذارنـد،يمـيبرجا داريپايريتأثكهيفرهنگيكاالهااز استفادهبههاآنةعالقشيافزا

بـهياجبـاريهـازميمكـان بـاديـ نبارايمتعال فرهنگكه داشت توجهديبا. است شدهياريبس

حواله چونييها مشوقةارائباكهشده اجراييها برنامهپاارودر رو، ازاين. داد آموزش كودكان

مـصرف بـهرا كودكـان اپـرا،و تئـاتر موزه،از سالدر استفاده بارششتا چهاريبرا كارتو

و هـا سازمانبهيخاصيماليها كمكها حكومتن،يچنهم. كندقيتشو وااليفرهنگيكاالها

.دنـدهيمـ اختـصاص جوانانانيمدريفرهنگيهاتيفعالشيافزا منظوربهيفرهنگ مؤسسات

تجربـهويآگـاهشيافزايبرا فرصتو شانس تنهاها آموزشنيهم كودكان،ازياريبسيبرا

مييمتعاليفرهنگيكاالها .(Van der Ploeg, 2005)شود محسوب

طبقـات فقط هستندنهيپرهزكه دليلنيابهيمتعاليفرهنگيكاالها معتقدنديگريد گروه

آن ثروتمندو مرفهياقتصادـياجتماعيها گروهو باعثتيحمابنابراين،.كنندمي استفادهها از

.رنديگ قرارعموم مردم دسترسدر كاالهانيا شوديم

كـه باشـدنيـايفرهنگ محصوالتو فرهنگازتيحما طرفداران استداللنيتر مهمديشا

و بازارو هستند3يعموميكاالهايفرهنگيكاالها.نداوتمتفا كاالهاريسابايفرهنگيكاالها

توليـديهـازهيانگش،يهاتيحماباديبا حكومتو است ناتوانآن مناسبةارائدرآنزميمكان

.كنداين كاالها را فراهم يا بيشتر

1. Patrenalism. 2. Bille. 3. Public Goods.

1393 زمستان،4شمارة،44ة دور، سياستةفصلنام 818

هـاآن. اسـت1ياجتمـاعةيسـرما موضـوع فرهنـگدرييگراتيحما طرفدارانگريدديكأت

يرونـيبينمـاو دارنـدياجتمـاعةيسـرمادريمهم نقشيفرهنگيكاالهاو رهنگف معتقدند

مـزارع ساها،يكل ها، قلعه مانند(جامعهريتصونيا حفظيبراديباپس،رونديم شماربه جامعه

شيافـزا بـه دنبـال چنـين اقـدامييعمـوم اعتماد زيرا،كردنهيهز)ها اچهيدروهاپل،يخيتار

ر،يتـصاو،يخيتـاريآرشيوها مانند فرهنگيآثارريسايبراديبانيچنهمتيحمانيا. يابديم

ديـد معـرضدر كـهييهاآن ويژهبهيخيتاريها موزهوها كتابخانه،يتجسميهنرهاوهالميف

وديـ افزايمياجتماعةيسرما حجمرب مواردنيااز كدامهرحفظ.رديگ صورت،هستند عموم

ةيسـرمايبـرايديـ تهد،قـرار گيرنـدينـابود در معـرضوشود غفلتهاآنازكهيصورتدر

.)UNESCO, 1998: VI( به وجود خواهد آمديآتيها نسلياجتماع غروروياجتماع

يمعنـويبـاال منـافع بـهواسـتزيگرسكير بازارزميمكانكه داشت توجهديبا سرانجام،

مـدتيطوالن سود بازگشتعموم طوربهيفرهنگعيصنا. نهد نميتوليد شماري از كاالها وقعي

پـس. دشـوار اسـت عرصـهنيـادريخـصوصيهـاهيسـرما جـذبودنداريزيآم مخاطرهو

هـمييبـاالياجتماع ارزش غلباكهيگذارهيسرماسكيريدارايها بخشدرديبا حكومت

يبـراياسـبمنيهـازميمكـانيدولتـ مـهينايويدولتيها شركتوها سازمان. شود وارد،دارند

.هستند چنين موارديدريخصوص بخشبا مشاركت

اروپادريفرهنگياستگذاريسيها روشو الگوها كـه اسـت حـاكم افـتيرهنيا اروپايفرهنگياستگذاريسةعرصدر شد، اشارهكه گونه همان

نيـاريغدر،است آموزشوغيتبل ازمندينيمتعاليفرهنگيكاالهااز استفادهيبرا تقاضا جاديا

نهيمتعاليفرهنگيكاالها،عالوهبه. شناخت نخواهندرايفرهنگيكاالها ارزش مردم صورت

بـر. باشـنديدسترسـ قابلبايد مردمةعاميبراكه جامعهيباال طبقاتو ثروتمندان براي فقط

وديـ تولازتيـ حمايبـراو شـوندمييفرهنگياستگذاريسةعرص واردها دولت اساس،نيا

نيـا رسـديمـ ذهـنبهكهيالؤس،اكنون.ندكنيميزير برنامهيمتعاليفرهنگيكاالهافمصر

از تـوانيمـييهـا روشو الگوهـا چـهابـو كدامنـد واال فرهنـگازتيحمايها راهكه است

كرد؟تيحمايمتعاليفرهنگيكاالها

.دارد وجوديياروپايكشورهاانيمدريفرهنگياستگذاريسيبرا مدل سه

رفـعو بـراي توليـد مناسـبو مـساعدطيشـرا كـردن فـراهمازستا عبارت مدلنياول

وويـ راد اروپادر،مثالرايب. حكومتيسوازيفرهنگيكاالها دكنندگانيتولياساسيازهاين

ديجيتـالييفضااز استفاده مجوز كسبيبرا،دارنديمتعاليفرهنگ كرديروكهييهاونيزيتلو

1. Social Capital.

و سياست 819اهاي كالن فرهنگي در اروپ بخش فرهنگ

به بخش نشر كتاب اسـت كـه،گريد مثال. دارند قرار اول لويتاودر،يفركانسو كمك دولت

وةارائبا مي ارانهينظيرميمستقيها كمكتسهيالت .پذيرد صورت

. اسـت عرضـه مـتيق كاهش هدفباياتيمال نظام مانندييهازميمكاناز استفاده دوم، مدل

ياريبـسن،يچنـهم. است صفر شوديم وضع كتاببركهياتيمال رلندياوايتانيبردر،مثاليبرا

آمارهـاي اقتـصادي بـه.سـازندينمـاتيمال مشمولرا نماهايسوها موزهيهاتيبل كشورها از

راآن مـصرفويفرهنگـيكاالهاديتول ها،متيقازتيحما چگونهكهدندهيم نشان سادگي

1عرضـه مـتيقازتيحماقيطراز عرضهشيافزاكهدندهيم نشانن،يچنهم. دهديمشيافزا

لميفـ سـاختيبـراياتيـ ماليهازهيانگ خاطربه رلنديا. برديم باالرا مصرفوكمراهامتيق

تقاضـاشيافـزاو بهـا كاهش،يرلنديايهالميف ساختشيافزا موجب امرنيا. است معروف

.(Van der Ploeg, 2005) است شده. استيفرهنگيكاالهاو فرهنگاز مردمتيحما اروپا،در فرهنگازتيحما سوميالگو

يكاالهـاازيردولتـيغيهـا سـازمانو مؤسـسات نهادهـا،،يفرهنگـيادهايبن قالبدر مردم

. نـدينما حفـظرا خـوديمعنو راثيمويماد راثيمت،يهو زبان،تاكنندميتيحمايفرهنگ

.دشومي مشاهدهتريشب فرانسهويناوياسكاندا،يتانيبر فرانسه، هلند،در حمايتنيا

ةنحـو خـصوصدرزيـن روشسه اروپاةياتحاددر فرهنگ،ازتيحمايها مدلبر عالوه

ييالگوهاايتالياو فرانسهيها نظام. دارد وجوديفرهنگيكاالهابهيماليهاتيحماصيتخص

منـابع كـه نـدريگيمميتصم استمدارانيسو ساالران ديوان،ها در اين نظام. هستند2عاملـ دولت

،يگـريالبـ ماننديمسائل روشنيا. شود داده اختصاصيتمركزچهباويصورتچهبهيمال

پي داردرا فرهنگدرسميپوپولويبازة رابط در. ناگزير در و است مرسومايتانيبرروش ديگر

هـاآنو دهـد اختصاص مي3هنريشوراهاوهاونيسيكمبهرايا بودجه حكومت آن، اساس بر

ماننـدا،يـ تانيبردر هنـريشوراهاايهاونيسيكم. گذارديم مختارآن مصرفو تخصيصدر را

حـاتيترج تـا اسـت دشوار دولتيبراليدلنيهمبه،كننديمتيفعال مستقليهنراديبنكي

بر،اين روش.دينمانييتعشيپازرا فرهنگةعرص ازرا دولـتزينو بنددمييگريالبراه را

بـازيفرهنگـ هـايياسـتگذاريس بـهيدهـ جهتو فرهنگ بخشبه خوديها خواستهليتحم

.دارد مي

دارنـد وجـود مستقليهنريهاونيسيكم آن، طبقكه استدهيبرگزرانينابيب روشي هلند

صيتخـصيچگـونگو هنـرو فرهنـگةنيزمدررا الزميتخصصيشنهادهايپوها مشاوره كه

كـه اسـتنيـادرايـ تانيبرروش بـا روشنيـاياساسـ تفاوت. هندديم ارائهيفرهنگةبودج

1. Supply Price Subsidies. 2. State-Driven. 3. Art Councils.

1393 زمستان،4شمارة،44ة دور، سياستةفصلنام 820

منابعصيتخصيينها مسئولـ مستقل هنرو فرهنگيهاونيسيكمنهوـ هلند فرهنگ وزارت

در توانـديمـ حكومـتكه استنيادر روشنيا مثبتيژگيو. است هنرو فرهنگ بخش در

ايـ محدودرا افرادو نهادها ها، سازمانيهاتيفعالنكهيا بدون باشدثرؤميفرهنگياستگذاريس

.كندليتحم جامعهبررا خود حاتيترجوها خواستهاي محصور

مـدل.دداررا خـود خاص مشكالتهاتيحماو اعتباراتصيتخصيها روشازكي هر

وكيـ بوروكراتييگراحيترج،يگريالب،يليذو صدر رفتار مشكالتي نظيرييايتالياويفرانسو

ــ خــاص تعــصبوياســيس ــتانيبر روش. دارديفرهنگ ــايياي ــشكالتني ــداردرا م ــرا ن زي

روش هـم امـا،دهنـدريتـأث چنـدانرا خوديهاقهيسل توانندينم استمدارانيسوها بوروكرات

نقـش دولـت،يهلنـد روشدر. نـد داريپراكنـدگو كنترل عدميهلند روشهموييايتانيبر

,Van der Ploeg) كنـد قـضاوتراآن توانـدينمـ امـا،دارديفرهنگياستگذاريسدريشتريب

2005(.

اروپادر فرهنگازييگراتيحما استيس ابعادو هـا نـهيهزليـ تحل كـشوركيـيفرهنگـياسـتگذاريسليـ تحل هـاي عاملنيتر مهمازيكي

اغلـب شـوديمـدهيـد3نمـوداردر كـه گونه همان. است فرهنگ بخشبه دولتيها پرداخت

در كـه دهنـديمـصيتخص فرهنگازتيحمايبرايا مالحظه قابلةبودجيياروپايرهاكشو

ارديـليم هشتبا آلمانو ارديليم ازدهيبا انگلستان ارد،يليم دوازدهبا فرانسهيكشورهاانيمنيا

.دارند قرار سومتا اوليها رتبهدر وروي

(Council of Europe, 2012; UNESCO Institute for Statistics, 2009) فرهنگ بخش براييياروپايكشورهايهانهيهزوها پرداختكل مبلغةسيمقا.3رنمودا

و سياست 821اهاي كالن فرهنگي در اروپ بخش فرهنگ

حجـمنيمبـ فقـطو داشـته خـام حالتكه فرهنگ بخشبهيدولتيها پرداختبر عالوه

ييشـما كـه استيا مؤلفهها پرداختكلاز فرهنگ بخشيها پرداخت سهم ست،ها پرداخت

مي فرهنگ بخشاز دولتيهاتيحماازتريواقعوترقيدق كـه گونـه همان. گذارد را پيش رو

يهـا پرداخـت كـلاز فرهنـگ بخـشيهـا پرداخـتكهيدرصد است مشخص4نمودار در

8/5 تـاايتاليا كشوردر درصد4/2ازيياروپايكشورهانيبدر داده اختصاص خودبهيعموم

.استريمتغ دانمارك كشوردر درصد

(European Commision, 2012) كشورهاكيتفكبهها پرداختكلاز فرهنگ بخشيها پرداخت سهم.4 نمودار

انيـمدر فرهنـگ بخـش بـهيعمـوميهـا پرداختيصعود روند ثبات توجه،ان شايةنكت

.مكنيميهلند را بررسيةنموندر زير. استيياروپايكشورها

حـدود بـه 2000سـالدر وروي ارديليمدواز هلنددر فرهنگ بخشبهيدولتيها پرداخت

بهيدولتيها پرداختجمح رشدنديافر اساس،نيابر. استدهيرس 2006در وروي ارديليم سه

مي انگريب هلند كشوردر فرهنگ بخش بـا فرهنـگ بخـشبهيدولتيها پرداختكه دهد نشان

1393 زمستان،4شمارة،44ة دور، سياستةفصلنام 822

يهـا مقولـه بـه،يدولتـيهـا پرداخـت مورددرگريدةنكت. استانيجردر داريپاو تنديبيش

نموداركه گونه همان. استمربوطيفرهنگةمقولهرازتيحما زانيموتيحما مورديفرهنگ

يفرهنگـ داتيـ تولو خـدماتاز كـهيفردهريازابه هلند كشوريدولت بخش دهديم نشان

يياروپـايكشورهايفرهنگ استيس. دهدمييارانه اختصاص وروي120تا3از كنديم استفاده

بـه كـه شـدهفيـ تعريا گونـه بـهيياروپـايفرهنگـ خـدماتو كاالهـاازتيـ حما منظور به

دكننـدگانيتولازو بگيرد تعلق ارانهييياروپايفرهنگيكاالها كنندگان مصرفو دكنندگانيتول

.شود گرفتهاتيمالييكايمرايفرهنگيكاالها كنندگان مصرفو

(Van der Ploeg, 2005) هلند كشوردر مقولههر كننده مصرفةسرانتيحما زانيموتيحما مورديفرهنگيها مقوله.5 نمودار

يعمـومياسـتگذاريسدر دولـت نظراز فرهنگ بخشتياهمنيمبكهگريد مهم شاخص

فرهنـگ بخشبهيدولتيها پرداختيعني فرهنگ بخشبهيعموم پرداختةسران،اروپاست

هبـ كشورهاتيجمعكلبهها پرداختكلميتقسازكهخصاشنيا. است شهروندهريازا به

بـر. روديمـ شماربه بخش فرهنگيعموميهانهيهزليتحلدر شاخصنيبهترد،يآيم دست

دريفرهنگـيعمومةنيهزةسران است، آمده نموداردركه گونه همانو موجوديآمارها اساس

يسو چهارصدتا ونانيدر شهروندهريازابه ورويدوويساز بررسي مورديكشورهاانيم

فرانـسهو سـوئدش،ياتـر دانمـارك، نـروژ،يهـا دولـت. است متفاوت نروژدر وروي هشتو

بـه توجـه بـا شـك،يبـ).6نمـودار( دارند فرهنگ بخشدرراهانهيهزوها پرداختنيباالتر

و سياست 823اهاي كالن فرهنگي در اروپ بخش فرهنگ

ورويصد چند اختصاصد،يتولو بهداشت آموزش،يها بخشدرها ولتدعيوسيها پرداخت

. روديمـ شـمار بـهيتـوجه قابـلاريبـس رقميفرهنگيكاالهااز استفادهيبرا فردهريازا به

تـا2000 سـالاز كـه دهـديم نشان روندليتحل روشباها پرداختنيايبررس نكه،ياتر مهم

دريخللـيياروپـايكـشورها بودجهيكسروياقتصاديها بحران بروز رغميعل 2008سال

يرويـپيثـابت رونـدازيفرهنگـيهـا پرداخت حالت،نيبدتردرو نشده واردها پرداختنيا

.اند كرده

(Council of Europe, 2012) يياروپاي كشورهابرخيدر فردهري ازابه فرهنگي) ارانهي( پرداخت حجم.6 نمودار

زيـر مـوارد بـه توانيم جملهازكه به عواملي وابسته است فرهنگازيدولتتيحما زانيم

:كرد اشاره

ا يـ مثبـت نگـرش كـهو سياستمدارانيياحزاب آمدن كاريرو.يحزبوياسيس عامل) الف

؛دارنديفرهنگيهاكاالازتيحمابه نسبتيمنف

. كـشوريبـدهشيافـزااييدولتةبودج رشد،يداخل ناخالصديتول كاهشايشيافزا)ب

يهـاتيـ حماو هـا بودجه توليد ناخالص ملي،شيافزااز بعدو دارديمدت كوتاهريثأت عاملنيا

؛افتي خواهندشيافزانيزيدولت

1393 زمستان،4شمارة،44ة دور، سياستةفصلنام 824

تئـيهيدئولوژيـابايميمستقطارتبا كشورهايبرخدريفرهنگيعموميها پرداخت)ج

در،اسـت غالـبيفرهنگـتيهـداوتيتربم،يتنظيدئولوژيا كشورهايبرخدر.دارد حاكمه

؛بود خواهند باالاريبسيفرهنگيها پرداختجهينت

رديفرهنگــ اسـتعمار،يفرهنگــ تهـاجم،يفرهنگـ جنــگةديـا ماننــديخـارج عوامـل)ه

؛جدي دارندثيرأتاختصاص بودجه به بخش فرهنگ

دورو گـرا نخبـهيها مدلبه نسبت دسترسدرويمردم هاي مدلبريمبتنيها فرهنگ)و

پـسندهمـاعيهـايقيموسـكهييكشورهادر. هستند ازمندينيكمتريها پرداختبه دسترس از

حفظ دنبالبه انهمصرّكهييكشورهاه است، برعكس، اراني پرداختبه كمتريازين،دارند رونق

ـ بنگر بـارهنيـادر شتريـب اطالعـاتيبـرا( بدهنـد بيشتريةارانيديبا،هستنديسمفونو اپراتسن :بـهدي

(Alesina & Perotti, 1995; Getzner, 2002; Peacock & Scott, 2000; Schulze & Rose, 1998).

يياروپايكشورهادريفرهنگياستگذاريسيامدهايپوجينتاآندر جامعـه افـرادتيـ فعال زانيم،جامعه در بخشكي جايگاهةنندكنييتع شاخصنيتر مهم

رونـق، زانيـماز نـشان جامعـه كاريروين جذبدر خاص بخشكي توانيعني،است بخش

1محـور-شـواهديهـاليـ تحلوها گزارشدر رو، ازاين. دارد بخشآنييتواناوتيفعالد،يتول

يرويـن روشن شـدن وضـعيتيفرهنگيها استيسيبررس عنصرنياوليفرهنگيها استيس

برونـداد كـه بخـشنيـايگـستردگو ثـروتديـ تول،ييايـپو تـا اسـت فرهنگ بخشدر كار

يرويـنازيتـوجه قابـل بخش موجود، آمار اساسبر.دشونييتع است،يفرهنگيها استيس

شيبـ2002 سالدر،مثال رايب.ند هست كاربه مشغول فرهنگ بخشدريياروپايكشورها كار

. اسـتيتوجهشايان آماركه اند داشته اشتغاليفرهنگ بخشدر سلنديا كاريروين درصد4 از

تا آمارنيا. است درصد3/3زين سوئددرو درصد3/3 هلنددر درصد،5/3 فنالنددر آمارنيا

7/3 بـا سلنديـا درصـد،8/3با هلند سالنيادرو بوده مواجهيتوجه قابل رشدبا2005 سال

رايفرهنگ بخشدرنيشاغل درصدنيشتريب درصد2/3با فنالندو درصد5/3با سوئد درصد،

يياروپـايكـشورها شاغلتيجمع درصد2نيانگيم طوربه،2009 سالدر چندهر. اند شتهدا

بـا2009 سـالدرينامعلومو معلومليدالبه شاخصنيا اما،هستند شاغليفرهنگ بخش در

2009 سالياقتصاد ركودآن علتنيتر مهمديشاكه است شده مواجهياظهمالح قابل كاهش

رغـميعلـ. اسـت بـوده،گذشتهيها ساليتيجمعيها استيسةجينتدر كار،يروينشيافزااي

.ميهست شاهدرايمحسوس رشدنيشاغل تعداد نظراز فرهنگ، بخشدرنيشاغل درصد كاهش

بخـشدر شـاغل نفـر هـزار پنجـاهو هشتصد حدودبارا آلمانديبا 2009 سالدر،مثاليبرا

1. Evidence-Based Policy Analysis.

و سياست 825اهاي كالن فرهنگي در اروپ بخش فرهنگ

و نفـر هـزار ششـصد حـدود بـا انگلستان كشور،آنازپسوديد نخست گاهيجادريفرهنگ

بـاسهيـ مقادر تعدادنيا. اند داشته قراريبعديها رتبهدر نفر هزار پنجاهو چهارصدبا فرانسه

پانصد آلمان،يبرا نفر هزار پنجاهو پانصدبا برابربيترتبه كشورهانيهميبراكه2002 سال

ي رشـد اسـت، بـوده فرانـسهيبرا نفر هزار هشتادوستيدوو انگلستانيبرا نفر هزاريسو

مالحظـه تـوان مـي نمودار زيردودررا فرهنگ كار بازار حجم رشدنيا. دهديم نشانرا مهم

.كرد

(Council of Europe, 2012) يزمانةبازدودريفرهنگ بخشدر شاغل كاريروين حجمةسيمقا.7 نمودار

(European Commission, 2006) )به درصد(ن كل شاغالبهين در بخش فرهنگ شاغال نسبت.8نمودار

1393 زمستان،4شمارة،44ة دور، سياستةفصلنام 826

ازيحـاك موجوديآمارها فرهنگ، بخش دروندر كاريروين اشتغالتيفيكو تنوع نظر از

بخـشدر درصـد26 مشغولند،يهنر بخشدر افراد درصد56نيانگيم طوربهكه هستندنيا

و كتـاب پخـشو فـروش بخـشدر درصـد7ويمعمـار بخـشدر درصد11 نشر،و چاپ

نيـاو هاست بخشريسااز شتريباريبسيشينماويهنريها بخشدر اشتغال رصدد. روزنامه

مي كسانيطوربهيياروپايكشورهاةهمدر وضعيت .دشو مشاهده

مردم فرهنگ سطحيارتقادريسع فرهنگ،ازتيحمايها استيسبا دولتكه گونه همان

تـوانيمهم،بيترت همينبه دهديم بها فرهنگبه چقدركه دهديم نشانو دارد شهروندانو

مهـميشاخـص،كننـديم پرداختيفرهنگ خدماتو كاالهايبراها خانوادهكهيانهيهز گفت

ةنـيهز سـهم اسـاس،نيـابر. است جامعهدر فرهنگ گاهيجاوتياهم مورددر قضاوتيبرا

كـه جامعـه، وميوضعيت فرهنگ عمـ نشانگر تنهانه خانواريهانهيهزكلازيفرهنگيكاالها

آمارهـا. اسـت آن نيـزدريفرهنگـيكاالهـا مصرفبهازين شدنيدرونشينمايبرايشاخص

قيـطراز(دهـديمـ فرهنـگ بخشبه دولتكهيتياهمانيميميمستقةرابطكهدندهمينشان

يهـا نـهيهز درصـد(دهـديمـ فرهنگبه جامعهكهيتياهمو)يعموميهانهيهزوها پرداخت

ازجملـه فنالنـدو سـوئدش،ياتـر دانمـارك،. دارد وجـود) خـانواريهـانهيهزكلازيفرهنگ

بـه. پـردازديمـ فرهنگيبراياديزةنيهزمردمهمو دولتهمهاآندركه هستندييكشورها

كـلاززيـن مـردم است اندك فرهنگ بخشبهيدولت پرداختكهييكشورهادر،بيترتنيهم

.رنديگيم نظردريفرهنگيكاالهارا برايياندك سهم خود خانوارةنيهز

(Eurostat, 2011: 201) 2005 در سال خانواريهانهيهزكلازي فرهنگيهانهيهز درصد.9 نمودار

و سياست 827اهاي كالن فرهنگي در اروپ بخش فرهنگ

كـه اسـتيفرهنگـيكاالهـاازممردةاستفادراتكرو زانيم فرهنگ ابعادنيتر مهمازيكي

شاننـ منظوربه. آورديم وجودبهيفرهنگيكاالها دكنندگانيتوليبرا پرسودو مناسبيبازار

مـورد متوسط طوربهكهرايفرهنگيكاالهانيتر مهم،يفرهنگيكاالهااز استفاده زانيم دادن

الزم اطالعـاتونيـيتعندهست سنجش قابليآسانبهو رنديگيم قرار جامعه آحادةهمةاستفاد

كاالهـانيـااز كـهيمردمـ درصدازيآگاهباميبتوانتاميا آورده گردياطالعاتيها بانكاز را

از،كننديم استفاده . پـيش رو گـذاريمرا اروپـادريفرهنگـيكاالهـا بـزرگ بـازار تـصويري

وشينمـا،كتـابيعنييساسايفرهنگيكاالهااز برداري بهرهو مصرف زانيمريزينمودارها

.دهدمينشانراو اماكن فرهنگيها موزه،زندهيفرهنگياجراها

(Eurostat, 2011: 176) )2007(اند خوانده كتابكي حداقل يك سالدركهيافراد درصد.10 نمودار

1393 زمستان،4شمارة،44ة دور، سياستةفصلنام 828

(Eurostat, 2011: 184) نمايسو زندهيهاشينما موزه،در حضور.11ر نمودا

نتيجهدر اين قاره، كشورهاي كهن، بر خالف كشور جديـد. سياستگذاري فرهنگي استةاروپا صحن

م و در را بـه طـور فرهنگةعرصدريزير برنامهوتيحماقابل اين كشور، فراسوي آتالنتيك،

مي نظام و در ايـن مـسير از حمايـت مند دنبال در اكثـر. نيـز برخوردارنـد هـا ملـت كنند مـردم

كارآمدي مسئله اينالبتهو كنندمي تأييدكشورهاي مورد مطالعه حضور دولت در اين بخش را

. دهدمي نشانراوپاييسياستگذاري فرهنگي در كشورهاي ار

بـازارزميمكـان بـه توانينمرا فرهنگكهد داردووج اعتقاداينيياروپايكشورهادر ميان

ازيفرهنگـيكاالهـاو هنگفر. آزاد سپرد و ارزشـي هـستند سـازتيـهوو راثيـمبرخاسـته

م دارند اجتماعي به فراموشي سپرد لفهؤ؛ كه در بسياري مواقع در بازار آزاد ميهايي البته،. شونده

و فرهنگ، دولت انـد كـه هاي اروپا به اين واقعيت وقـوف يافتـه در فضاي جهاني شدن اقتصاد

و سياست فرهنگ را هاي فرهنگي بايـد درخـشش فرهنـگ ها با يكديگر در رقابتند هـاي بـومي

نه اينكه .ندشوها ديگر فرهنگراه سد آشكارتر سازند

و سياست 829اهاي كالن فرهنگي در اروپ بخش فرهنگ

فرانـسه نظـامدر. در خود جاي داده استراياستگذاريس هاي طيف مختلفي از نظام اروپا

هلنـددرويوزارتتيمسئول بدون مستقليهنريشوراا،يتانيبردر.مركزي محور است دولت

سـطحدريفرهنگـ اسـتيس آلمـان،در. دارد وجـوديوزارتتيمسئولبا مستقليهنريشورا

قطع طوربه اين فضا،.است شده واگذار االتيابهيفرهنگياستگذاريسوشود نميديده فدرال

شانآگاهيـ بـر هـا نظـام ايـن مقايـسة البراتواري براي كشورهاي ديگر، نظير ايران، است تـا از

. بيفزايند

تيـ حما اسـتيسك يـ وجودشامل وجهسهابيا رنامهباروپايي، اغلب،يها دولت امروزه

بـراي بخـش فرهنـگ خـود ودجـهب وجودزينويفرهنگ استگذاريس نهادكي وجود،يفرهنگ

. اند دادهرا مبناي اقدام قرار مثبتييگراتيحماو راهبرد اساسي اند كردهتنظيم

و يونـسكو كشورهاي اروپايي براي دسترسي به اهداف فرهنگي خود اقدام در سطح اروپـا

گان مهم، كه از سـوي نويـسندشكبياين موضوع،. اند دادهدر دستور خود قرار هاست سالرا

.اين مقاله خواهد بودهاي بحثاين مقاله يا ديگر نگارندگان دنبال خواهد شد، مكمل

مĤخذو منابع فارسي)الف

.زانيم نشر: تهران،يعمومياستگذاريس،)1388(ديمج،ديوح.1

خارجي)ب2. Alesina A. and Perotti R. (1995), Why Are Stabilizations Delayed? , American Economic Review 81. 3. Council of Europe (2012), Retrieved May 12, 2012, From Compendium of Cultural Policies and Trends

in Europe, 13th edition", (2012), http://www.culturalpolicies.net 4. European Commision (2007 a), Eurobarometer 67: Public Opinion in the European Union, Retrieved

May, 2007, from European Commission: http://ec.europa.eu/public_opinion/index_en.htm 5. European Commision (2007 b), European Cultural Values, Special Eurobarometer 278, September 2007,

Online at: http://ec.europa.eu 6. European Commission (2006), The Economy of Culture in Europe, online at: http://ec.europa.eu/

culture/library/studies/ cultural-economy_en.pdf 7. European Commision (2012), EuroStat Yearbook, Online at: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/

portal/page/portal/eurostat/home 8. Eurostat (2011), Cultural Statistics, Luxembourg: Publications Office of the European Union,

Online at: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-32-10-374/EN/KS-32-10-374-EN.PDF

9. Getzner M. (2002), Determinants of Public Cultural expenditures, Journal of Cultural Economics 26. 10. Noonan S. (2003), Contingent Valuation and Cultural resources, Journal of Cultural Economics 27. 11. Oboljen N. (2005), Why We Need European Cultural Policies, Master’s Thesis, University of Zagreb,

Faculty of Political Science, 25 February. 12. Peacock A.T. and Scott A. (2000), The Curious Attraction of Wagner’s Law, Public Choice, 102(1). 13. Schulze G. and Rose A. (1998), Public Orchestra Funding in Germany, Journal of Cultural Economics,

22. 14. Throsby D. (2001), Economics and Culture, Cambridge: Cambridge University Press. 15. UNESCO, (1998), World Culture Report, Culture, Creativity and Markets, Paris: UNESCO. 16. UNESCO Institute for Statistics, (2009), The 2009 UNESCO Framework for Cultural Statistics (FCS),

Montreal: UNESCO Institute for Statistics, Online at: http://www.uis.unesco.org/Culture/Pages/ default.aspx

1393 زمستان،4شمارة،44ة دور، سياستةفصلنام 830

17. Van der ploeg F. (2004), Beyond the dogma of fixed book price agreement, Journal of Cultural economics 28.

18. Van der ploeg F. (2005), The Making of Cultural Policy: A European Perspective, Florance: European University Institute. Working Paper No. 1524 http://www.iue.it/Personal/RickvanderPloeg/