2016 - 2030 ОН ХӨТӨЛБӨР Хөгжсөн -...

Хөгжсөн - Хөвсгөл2016 - 2030 ОН ХӨТӨЛБӨР

“Хөгжсөн-Хөвсгөл” 2016-2030 он хөтөлбөрийг боловсруулахад үнэтэй санал зөвлөмж өгч, энэхүү хөтөлбөрийг англи хэл дээр орчуулж, хэвлүүлэхэд туслалцаа үзүүлж, хамтран ажилласан НҮБ-ийн Хүүхдийн санд гүн талархал илэрхийлье.

ӨмнөтгөлАймгийн Засаг даргаар ажиллах

бүрэн эрхийн хугацаанд хийсэн түүхэн ач холбогдолтой ажил бол дэлхий нийтийн хөгжлийн чиг хандлагийг баримжаалж, Монгол улсын урт хугацааны бодлогын баримт бичгүүдтэй уялдуулан Хөвсгөл аймгийг 2016-2030 он хүртэл хөгжүүлэх урт хугацааны хөтөлбөр боловсруулсан явдал юм.

Өөрийн аймгийн онцлогт тулгуурласан, өнөөдрөөс илүү маргаашийг харсан бодлого төлөвлөлт боловсруулахын тулд олон нийтийн оролцоо, хамтын санаачлагад тулгуурлан иргэд,

иргэний нийгмийн байгууллага, мэргэжлийн холбоод, төрийн болон олон улсын төсөл хөтөлбөрийн байгууллагуудын саналыг авч, олон талаас нь нээлттэй хэлэлцэх зарчмыг баримталсан нь орчин үеийн шаардлагад нийцсэн гэж үзэж байна.

“Хөгжсөн Хөвсгөл 2016-2030 он” хөгжлийн хөтөлбөр боловсруулах энэхүү цаг хугацаанд НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 70 дугаар чуулган хуралдаж, “Тогтвортой хөгжлийн 2030 хөтөлбөр”-ийг батлан дэлхий нийтийн тогтвортой хөгжлийг хангах гол зорилтуудыг тунхагласан нь онцлог бөгөөд бид ч хөгжлийн бодлогоо энэхүү зорилтод чиглүүлэн ажиллаж байна.

Мөн Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн тухай хууль батлагдаж, Монгол Улсын хөгжлийн бодлогын баримт бичгийг төлөвлөх, хэрэгжүүлэх, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх үе шат, баримтлах зарчим, оролцогч талуудын эрх, үүрэг, хариуцлагыг тодорхойлж, хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн нэгдсэн тогтолцоог бүрдүүлэхэд эрх зүйн шинэчлэл хийгдсэн нь нь бидний бодлого төлөвлөлтөд ач холбогдлоо өгсөн болно.

Хөгжил гэдэг нь гагцхүү эдийн засгийн өсөлт биш хувь хүн, гэр бүл, нийгэм, хүрээлэн буй орчин, засаглалын хөгжлийн харилцан хамаарал бүхий нэгдмэл цогц бодлого үйл ажиллагаа болохыг тодорхойлж, тэргүүлэх 5 салбарыг тодорхойлон гаргаснаараа онцлог юм.

Хөгжсөн - Хөвсгөл

3

2016-2030 он хөтөлбөр


4 5

ХӨВСГӨЛ АЙМГИЙН ЗАСАГ ДАРГЫН ТАМГИЙН ГАЗАР 2016-2030 он хөтөлбөр

Энэхүү хөтөлбөрт амьдралд хэрэгжих бодит зорилтуудыг дэвшүүлж, “Хүрээлэн буй орчиндоо ээлтэй, хүнлэг, оюунлаг иргэдтэй, жаргалтай гэр бүлтэй Хөгжсөн Хөвсгөлийг цогцлооно” гэж аймгийнхаа алсын харааг тодорхойлсон бөгөөд бүсчилсэн хөгжлийн бодлогод суурилсан, байгаль орчны тогтвортой байдлыг хангасан эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх зорилго, зорилтыг тодорхойлсон энэхүү хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд аймаг орон нутгийн үе үеийн удирдлагууд аймаг сумын түвшинд уялдаа холбоог ханган, хэрэгжилтийг зохион байгуулж нэг сэтгэл нэг зорилготой ажиллана гэдэгт итгэлтэй байна.

Хөвсгөл сайхан нутаг маань үеийн үед хөгжин цэцэглэх болтугай.

ДАРГА А.ЭРДЭНЭБААТАР

МэндчилгээМонгол орныхоо үзэсгэлэн төгс

хоймор нутагт оршин сууж, улс эх орон, аймаг сумаа хөгжүүлэх үйлсэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж ирсэн ахмад буурлууд, өнөө цагийн их бүтээн босголтыг гардан хийж байгаа иргэд хөдөлмөрчиддөө аймгийн ИТХ, Тэргүүлэгчдийн өмнөөс чин сэтгэлийн мэндчилгээ дэвшүүлье.

Хөвсгөл аймгийн ИТХ айм-гийнхаа эдийн засаг, нийгмийг алсын хараатай, хэтийн зорилго чиглэлтэй, урт хугацааны бодлогоор төлөвлөж ирсэн сайхан уламжлалтай билээ.

Үүнийг тодруулан хэлбэл, 1985 онд аймгийн ХАА-г хөгжүүлж, хүнсний хангамжийг нэмэгдүүлэх 15 жилийн зорилтот программ, 2002 онд Хөвсгөл аймгийг 2020 он хүртэл бүсчлэн хөгжүүлэх бодлого, 2008 онд аймгийн эдийн засаг, нийгмийг 2008-2015 онд хөгжүүлэх дунд хугацааны хөтөлбөрийг боловсруулан амжилттай хэрэгжүүлсэн билээ.

2015 онд дээрх уламжлалдаа тулгуурлан улс орны нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн өнөөгийн байдал, ирээдүйн чиг хандлага, 2009 онд зохион байгуулсан “Хөвсгөл Хөгжил-I” форумын үзэл санаа хэрхэн хэрэгжсэн зэрэгт тулгуурлан, “Хөвсгөл Хөгжил- II” форумаар “Хөвсгөл аймгийн эдийн засаг нийгмийг 2016-2030” онд хөгжүүлэх урт хугацааны хөтөлбөрийг хэлэлцүүлж, хуралдаанд оролцогчдын санал бодлыг нэгтгэн дүгнэж тусгаж орууллаа.

Аймгийн эдийн засаг, нийгмийг 2008-2015 онд хөгжүүлэх дунд хугацааны хөтөлбөрийн хэрэгжилт, үр дүнгийн тухай хэлэлцэж үр дүнг тооцлоо. Хөвсгөл аймгийн хөгжлийн хөтөлбөр нь аймгийн хүн амын хөгжлийг зах зээлийн эдийн засгийн өсөлтөөр хангах, эдийн засаг, нийгэм, шинжлэх ухаан, технологи, өв соёл, уламжлалыг эрчимтэй хөгжүүлэхэд чиглэсэн 7 жилд Хөвсгөл аймгийг хөгжүүлэх Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан цогц бодлого болон Хангайн бүсийн хөгжлийн бодлоготой уялдуулан цогцоор тодорхойлох зорилготой боловсрогдсон хөгжлийн бичиг


6 7


баримт байлаа. Хөгжлийн хөтөлбөрийн эцсийн үр дүн нь аймаг, сумдын

Засаг даргын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, эдийн засаг нийгмийг хөгжүүлэх жил бүрийн үндсэн чиглэл болон цаашид батлан гаргах хөгжлийн баримт бичгүүдэд тусган шаардагдах хөрөнгийг улсын болон орон нутгийн төсөвт тусгаж үе шаттайгаар хэрэгжүүлж үр дүнг тооцон ажиласан байна.

Аймгийн ИТХ-ын ээлжит бус ХII хуралдаанаар Аймгийн эдийн засаг, нийгмийг 2016-2030 онд хөгжүүлэх урт хугацааны хөтөлбөрийг баталснаар 2015 оныг суурь дэвсгэр болгож, ирэх 15 жилийн хөгжлийг тодорхойлсон үндсэн баримт бичиг болж үе үеийн Засаг дарга нарын үйл ажиллагааны хөтөлбөртөө тусгаж хэрэгжүүлж байх бодлогын бичиг баримттай болж, эрх зүйн орчныг нь бүрдүүлж өглөө.

Энэхүү аймгийн 15 жилийн хэтийн төлвийг багтаасан хөгжлийн баримт бичиг нь аймгийнхаа ажиллах хүчний нөөц, ХАА /МАА, газар тариалан/-н болон байгалийн баялгийн өргөн боломж, эдийн засаг, нийгмийн чадавхид нарийн дүн шинжилгээ хийж, цаашид энэ их нөөц боломжиндоо тулгуурлан түүнийгээ улс орныхоо эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн зорилттой нягт холбон үр дүнтэй ашиглавал Хөвсгөл аймаг 2030 он гэхэд “Хөгжсөн Хөвсгөл” болох ирээдүйн хөгжлийн бодлогын үндсэн суурь баримт бичиг юм.

Аймгийн эдийн засаг, нийгмийг 2016-2030 онд хөгжүүлэх урт хугацааны хөтөлбөрийн суурь бодлого нь Монгол Улсын Их Хурлаас 2015 онд баталсан “Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн бодлого”, НҮБ-ын 70 дугаар чуулганаас гаргасан “Мянганы хөгжлийн зорилт”-той нягт уялдсанаараа өмнөх онуудад гаргаж байсан урт хугацааны зорилтуудаас нэлээд ялгаатай юм.

Нөгөө талаар энэ хөтөлбөрт хөрөнгө санхүүгийн асуудлыг хүрэх зорилт, гарах үр дүнтэй нь нягт холбон Засгийн газар, аймгийн Засаг даргын сонгуулийн нэг бүрэн эрхийн /4 жилийн/ хугацааны хөтөлбөрийн зорилт болгон тусгаж, хэрэгжүүлэн үр дүнг тооцож байхаар тусгагдсан нь хэрэгжих бүрэн боломжтойг улам тод харуулж байгаа болно.

Аймгийн эдийн засаг, нийгмийг 2016-2030 онд хөгжүүлэх урт хугацааны хөтөлбөрийн үндсэн зорилт нь: Аймгийнхаа эдийн засгийн үндсэн салбар, ХАА-г эрчимжүүлэх, оюуны өндөр бүтээмж шингэсэн инновацид суурилсан орчин үеийн байгалд халгүй, эко үйлдвэрийг ХАА-тай хослуулан хөгжүүлэх, хамгийн сүүлийн үеийн технологи бүхий үйлчилгээний шинэ салбарыг буй болгон нутагшуулах, мэдээлэл, харилцаа холбооны өндөр хурдыг ашиглан гадаад дотоод харилцаагаа улам өргөжүүлэх замаар гадаад

дотоодын хөрөнгө оруулагчид, төсөл хэрэгжүүлэгчдийг татаж аймгийн эдийн засгийн чадавхийг эрс сайжруулж, санхүүгийн хувьд 2030 онд бие даан хөгжих суурийг бүрэн тавихад оршино.

Аймгийн хөгжлийн 15 жилийн зорилтот бодлогод Хөвсгөл аймаг улсын аялал жуулчлалын үндсэн тулгуур төв болон Хөвсгөл нуур дэлхийн өвд бүртгэгдсэнээр, аялал жуулчлал аймгийн эдийн засгийн тэргүүлэх салбар болон хөгжсөн байх болно.

Энэхүү ирээдүйн хөгжлийн чиг бодлогод тусгагдсан том зорилтыг хэрэгжүүлэх үндсэн хөдлөх хүч бол оюуны өндөр мэдлэг, чадвар эзэмшсэн, оюунлаг, мэргэжилтэй боловсон хүчин Хөвсгөл нутгаа хөгжүүлэхийн төлөө эв эвээ нэгтгэж ажиллаж байгаа ажилсаг ард иргэд, өрх гэр бүлийн хичээл зүтгэл, хүчин чармайлтанд тулгуурлан аймгийн ИТХ аймаг орноо хөгжүүлэх гэж урт хугацааны хөтөлбөрийг батлан хэрэгжүүлж байна.

Хөгжлийн зорилтоо амжилттай хэрэгжүүлэхэд ирэх он жилүүдийн үе үеийн аймгийн ИТХ, Тэргүүлэгчид, аймгийн Засаг дарга, түүний тамгын газар, бүх шатны төр захиргааны байгууллага, боловсрол, соёл, эрүүл мэнд, аж ахуйн нэгжийн удирдлагын нягт уялдаа хамтын ажиллагаа, тэдний удирдлагын арга барил, овсгоо самбаа, тухайн байгууллагад ажиллагсдын хичээл зүтгэлээс шууд шалтгаалах болно гэдгийг зориуд тэмдэглэж байна.

Хөвсгөл нутгаа хамтын хүчин чармайлтын үр дүнд тавьсан хэтийн зорилтоо амжилттай хэрэгжүүлж, эрчимжсэн ХАА, орчин үеийн өндөр бүтээмж бүхий нарийн технологоор үйлдвэрлэгдсэн бренд бүхий бүтээгдэхүүнтэй, аялал жуулчлал нь эдийн засгаа дээд зэргээр тэтгэн тэргүүлсэн, онгон дагшин байгаль нь цэвэр ариунаараа ард иргэд нь аз жаргалтай, “Хөгжсөн Хөвсгөл” болсон байхын өлзийтэй ерөөлийг дэвшүүлье.

ИТХ-ЫН ДАРГА Т.БОЛДБААТАР


8 9


“ХӨГЖСӨН ХӨВСГӨЛ 2016-2030” ХӨТӨЛБӨР БОЛОВСРУУЛСАН ТУХАЙ

Бид 1985 онд Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэн, хүн амын хүнсний хангамжийг сайжруулах 15 жилийн зорилтот программыг хүн амын хүнсний хангамжийг сайжруулах чиглэлээр, 1997 онд Хөвсгөл аймгийн XXI зууны хөгжлийн хөтөлбөрийг байгаль орчныг хамгаалах, байгаль орчны тогтвортой хөгжлийг хангах чиглэлээр, 2002 онд Хөвсгөл аймгийг 2020 он хүртэл бүсчлэн хөгжүүлэх бодлогыг аймгийн эдийн засаг, нийгмийг бүсчлэн хөгжүүлэх чиглэлээр, 2008 онд аймгийн эдийн засаг нийгмийг 2008-2015 онд хөгжүүлэх хөтөлбөрийг иргэдээ бүх талаар жигд хөгжүүлэх аймгийн эдийн засгийг сайжруулах, байгаль орчныг унаган төрхөөр нь хадгалах, гадаад дотоодын зах зээл чөлөөтэй хөгжүүлэх нөхцөл бүрдүүлэх зэргээр эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийг тогтвортой ахиулах чиглэлээр, 2009 онд “Хөвсгөл Хөгжил – 1” форумаар Хөвсгөл аймгийн хөгжлийн хэтийн чиглэлийг дэд бүтэц, байгаль орчин, аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх чиглэлээр тус тус боловсруулан батлуулж, хэрэгжүүлсэн.

Аймгийн Засаг даргын 2014-2016 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн “Орон нутгийн хөгжлийн бодлого”-ын хүрээнд аймгийн эдийн засаг, нийгмийг 2008-2015 онд хөгжүүлэх хөтөлбөрийн биелэлтийг дүгнэж, Хөвсгөл аймгийг хөгжүүлэх 2016-2030 оны урт хугацааны хөгжлийн бодлогыг боловсруулах тухай тусгаж, 2014 оноос эхлэн энэхүү бодлогын баримт бичгийг боловсруулах бэлтгэл ажлыг хангаж ирсэн.

Хөвсгөл аймгийн эдийн засаг, нийгмийг 2008-2015 онд хөгжүүлэх хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг 2015 онд Аймгийн ИТХ-ын ээлжит бус XII хуралдаанаар хэлэлцүүлэн “Хангалттай” хэрэгжсэн гэж дүгнүүлсэн.

Урт хугацааны хөгжлийн бодлогыг тодорхойлох эрдэмтэн, судлаачид, иргэд олон нийтийн саналыг тусгах зорилго бүхий “Хөвсгөл хөгжил – 2” форумыг зохион байгуулах Аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн 2015 оны 06 дугаар сарын 03-ны өдрийн 49 дүгээр тогтоол гарч түүнийг үндэслэн Аймгийн Засаг даргын 2015 оны 07 дугаар сарын 21-ний А/272 дугаар захирамжаар “Хөвсгөл хөгжил – 2” форум, “Урлаг спортын 2 дугаар наадам”, “Нээлттэй өдөрлөг”-ийг зохион байгуулах салбар хороодын бүрэлдэхүүнийг байгуулсан.

“Хөвсгөл хөгжил-2” форумыг бэлтгэж зохион байгуулах салбар хорооны даргаар Аймгийн Засаг даргын орлогч М.Очирхуяг, нарийн

бичгийн даргаар Аймгийн ЗДТГ-ын Хөгжлийн бодлогын хэлтсийн дарга Х.Ган-Очир нар томилогдож, улмаар “Хөгжсөн Хөвсгөл 2016-2030” хөтөлбөрийг боловсруулах багийг аймгийн ЗДТГ-ын хэлтэс, бусад агентлагуудын чадварлаг мэргэжилтнүүдийг оролцуулсан 16 хүний бүрэлдэхүүнтэй баг байгуулагдсан.

Хөтөлбөрт иргэдийн санал бодлыг тусгах нь бидний гол зорилго байсан бөгөөд жилд хоёроос доошгүй удаа сум багууд дээр ажиллаж тэдний саналыг тусгай маягтаар, амаар, бичгээр авч байнгын утас ажиллуулж байсан. Хөтөлбөрийн боловсруулалтын хугацаанд салбар бүрийн мэргэжилтнүүд, төрийн бус байгууллагуудаар хэлэлцүүлгүүдийг зохион байгуулж, Хөвсгөл хөгжил – 2 форум дээр хүүхэд, залуучууд, ахмадын төлөөллүүд хөтөлбөрт тусгах саналаа гардуулан өгсөн. Мөн аймгийн Засаг даргын зөвлөлийн хурлаар 3, иргэдийн төлөөлөгчдийн тэргүүлэгчдийн хурлаар 2, байнгын хороогоор тус тус хэлэлцүүлсэн.

“Хөвсгөл хөгжил – 2” форумын үеэр нийт 18 иргэний 58 санал гарснаас “Хөгжсөн Хөвсгөл 2016-2030 он” хөгжлийн хөтөлбөрийн төсөлд тусгагдсан 22 санал, цаашдын бодлого, төлөвлөлт, хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөнд тусгах 24, шинэлэг санал 12, Аймгийн ИТХ-аас зохион байгуулсан хэлэлцүүлэгт нийт 13 иргэн, байгууллага, сумдаас 188 санал ирснээс аймгийн ИТХ-ын ажлын албан боловсруулалт хийж 28 саналыг хөтөлбөр боловсруулах ажлын хэсэгт ирүүлснээс “Хөгжсөн хөвсгөл 2016-2030 он” хөгжлийн хөтөлбөрийн төсөлд тусгагдсан 20 санал, цаашдын бодлого, төлөвлөлт, хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөнд тусгах 2, шинэлэг санал 6 байна гэж ажлын хэсгээс үзэн шинэлэг саналуудыг тус тус хөтөлбөрт тусгав.

“Хөгжсөн Хөвсгөл 2016-2030” бодлогын баримт бичгийг боловсруулахад:

• Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн хуулийн төсөл• Үндэсний хөгжлийн хүрээлэн – “Монгол Улсын хөгжлийн урт

хугацааны бодлого /төсөл/ 2015-2040• Эдийн засгийн бодлого, өрсөлдөх чадварын судалгааны төв –

Монгол Улс, Аймгуудын өрсөлдөх чадварын тайлан 2014• Үндэсний статистикийн хороо – Монгол Улсын статистикийн

эмхэтгэл /он, оноор/• Үндэсний статистикийн хороо – Монгол Улс Нийгмийн үзүүлэлтийн

түүвэр судалгаа Нэгдсэн үр дүн


10 11


• Монгол улсын 18 аймгийн урт хугацааны хөгжлийн хөтөлбөр • Өөрийн аймгийн 19 сумын урт хугацааны хөгжлийн хөтөлбөр• Хөвсгөл аймгийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө• Мөрөн сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний тайлбар бичиг• Монгол Улсын төрийн бодлогын баримт бичгүүд зэрэг,• Улс орны түвшний - 58• Бүсийн түвшний - 8• Аймгийн түвшний - 38• Сумын түвшний - 29• Салбарын түвшний - 22• Байгууллагын түвшний 15 баримт бичгийг тус тус ашиглав. Энэхүү бодлогын гол цөм, алсын харааг бид “Хүрээлэн буй орчинд

ээлтэй хүнлэг оюунлаг иргэдтэй жаргалтай гэр бүлтэй ХӨГЖСӨН ХӨВСГӨЛ” гэж тодорхойлон, байгаль орчин, иргэн, гэр бүл, үүн дээр тулгуурласан “Хүний хөгжлийг дээдэлсэн, үндэсний өв соёлоо хадгалсан, ногоон эдийн засаг, үйлдвэрлэл бүхий инновацийг дэмжсэн Монгол улсын аялал жуулчлалын тулгуур төв болгоход эрхэм зорилгыг чиглүүлж байна.

Хөгжлийн тулгуураа бид Нийгэм, хүмүүний хөгжил, Эдийн засаг, үйлдвэржилт, ХАА-н хөгжил, Хүрээлэн буй орчны тогтвортой байдал, аялал жуулчлалын хөгжил, Газрын харилцаа, хот байгуулалт, дэд бүтцийн хөгжил, Төрийн оновчтой бодлого зохицуулалтын хөгжил гэсэн таван тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд томъёолсон бөгөөд зорилго 19, зорилт 73, хэрэгжүүлэх арга хэмжээ 394-ийг тус тус төлөвлөсөн.

Урт хугацааны бодлогын амжилттай хэрэгжих үндэс суурь нь шалгуур үзүүлэлтийг оновчтой тодорхойлж, тодорхой хугацаанд хяналт шинжилгээ, үнэлгээ хийж, цаашид хэрэгжүүлэх арга хэмжээг тодорхойлох явдал юм. Бид шалгуур үзүүлэлтүүдээ салбар бүрийн зорилт, Мянганы хөгжлийн зорилт, тогтвортой хөгжлийн бодлогуудын хүрээнд өөрийн аймгийн онцлог, нөхцөл байдлыг харгалзан тодорхойлж, дөрөв дөрвөн жилээр хяналт үнэлгээ хийхээр төлөвлөсөн.

Хөтөлбөр хэрэгжих нийт хугацаанд шаардлагатай хөрөнгө оруулалтын тооцооллыг өнөөдрийн үнэ цэнэ дээр тулгуурлан салбар тус бүрээр нь тооцсон.

Аймгийн хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд хөгжлийн зарчим шаардлагыг удирдлага болгон ажиллах чадвартай, хэрэгжүүлэх ажлыг бодит үр дүнд хүргэхэд чиглэсэн шийдвэр гаргах, удирдан зохицуулах чадвар бүхий чадварлаг тогтолцоо шаардлагатай бөгөөд хэрэгжүүлэгч талуудын хүлээх үүрэг оролцоог иргэн, иргэний нийгмийн байгууллага, аж ахуйн нэгж, байгууллага, төрийн байгууллага тус бүрээр нь тодорхойлж өглөө.

Аймгийн ИТХ-ын 2015 оны ээлжит бус XII хуралдааны 02 дугаар тогтоолоор “Хөгжсөн Хөвсгөл 2016-2030 он” хөтөлбөрийг хэлэлцүүлэн батлуулснаар, аймгийн хөгжлийн бодлого зорилт илүү тодорхой болсон.

Эцэст нь тэмдэглэн хэлэхэд аймгийн хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд хөгжлийн зарчим шаардлагыг удирдлага болгон ажиллах чадвартай, хэрэгжүүлэх ажлыг бодит үр дүнд хүргэхэд чиглэсэн шийдвэр гаргах, удирдан зохицуулах чадвар бүхий чадварлаг тогтолцоо шаардлагатай болж байна. Ялангуяа аймаг сумын ИТХ-ын дарга, тэргүүлэгчид, аймаг сумын засаг дарга, тэдгээрийн тамгын газрын ажилтнууд, багийн засаг даргын нэгдсэн үйл ажиллагаанаас их зүйл хамаарна. Мөн хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд төрийн бус байгууллага, иргэний нийгмийн оролцоо маш чухал бөгөөд ард иргэддээ хөгжлийн бодлого зорилтоо ойлгуулж, бүх нийтийн санаа бодол, хүсэл эрмэлзлэл, хүч нөөцийг дайчлах ёстой.

Хөвсгөлийн хөгжлийн төлөө хамтдаа

Хөвсгөл аймгийн Засаг даргын тамгын газар


12 13


ХӨТӨЛБӨР БОЛОВСРУУЛСАН АЖЛЫН ХЭСЭГ

№ Нэр Байгууллага Албан тушаал Утас

1 М.ОчирхуягАймгийн Засаг даргын тамгын газар

Аймгийн Засаг даргын орлогч 99991209

2 Х.Ган-ОчирАймгийн Засаг даргын тамгын газар

Хөгжлийн бодлогын хэлтсийн дарга 99996838

3 Х.Цэнд-АюушАймгийн Засаг даргын тамгын газар

Төрийн захиргаа удирдлагын хэлтсийн дарга

88116924

4 С.ЭнхзаяаАймгийн Засаг даргын тамгын газар

Хууль зүйн хэлтсийн эрх зүйн сургалт сурталчилгаа, хууль тогтоомжийн сан, хүний эрхийн бодлого хариуцсан мэргэжилтэн

99386767

5 Э.АззаяаАймгийн Засаг даргын тамгын газар

Хөгжлийн бодлогын хэлтэс, Аймгийн ерөнхий архитектор

99069044

6 П.ГалсандоржАймгийн Засаг даргын тамгын газар

Нийгмийн хөгжлийн хэлтсийн боловсрол хариуцсан ахлах мэргэжилтэн

93080313

7 Ц.Бэхбаяр

Аймгийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал

Өмчийн харилцаа хариуцсан ажилтан 89182067

8 Б.Лхамсүрэн Хөдөлмөрийн хэлтэс

Хөдөлмөр эрхлэлтийн төлөвлөлт, бодлогын хэрэгжилт хариуцсан ахлах мэргэжилтэн

93142812

9 Б.Энхбаатар Хөдөлмөрийн хэлтэс

Хөдөлмөрийн харилцаа, хөдөлмөрийн аюулгүй байдал хариуцсан мэргэжилтэн

99012504

10 Б.Батчимэг Эрүүл мэндийн газар

Эрүүл мэндийн удирдлагын хэлтсийн дарга

96452227

11 Г.Баттулга Хүнс, хөдөө аж ахуйн газар

Мал аж ахуйн хэлтсийн дарга 93132609

12 Х.Дашдэндэв

Байгаль орчин, аялал жуулчлалын газар

Ан амьтан, ургамал хариуцсан ахлах мэргэжилтэн

93208501

13 Д.МөнгөнтуяаХүүхэд гэр бүлийн хөгжлийн хэлтэс

Мэдээлэл хяналт шинжилгээ, үнэлгээ хариуцсан мэргэжилтэн

99509950

14 С.Сармандах Статистикийн хэлтэс Ахлах мэргэжилтэн 99132731

15 Ш.Отгон-Эрдэнэ Боловсрол соёлын газар

Бодлого төлөвлөлт, хүний нөөц хариуцсан ахлах мэргэжилтэн

86383832

16 Б.Баасанжав

Газрын харилцаа барилга хот байгуулалтын газар

Барилгын материалын үйлдвэрлэл, лабораторийн асуудал хариуцсан мэргэжилтэн

89991353

ГАРЧИГ1. ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА 17

• Дэлхийн хөгжлийн чиг хандлага 17• Монгол улсын хөгжлийн чиг хандлага 18

2. ХӨВСГӨЛ АЙМГИЙН ХӨГЖЛИЙН ӨНӨӨГИЙН НӨХЦӨЛ, БАЙДЛЫН ҮНЭЛГЭЭ 22

3. ХӨВСГӨЛ АЙМГИЙН ОРЧНЫ ШИНЖИЛГЭЭ 49• Хөгжлийн давуу тал 49• Хөгжлийн сул тал 49• Хөгжлийн боломж 50• Хөгжлийн сорилт ба эрсдэл 50

4. ХӨГЖЛИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙГ БОЛОВСРУУЛСАН ҮНДЭСЛЭЛ, АРГА ЗАМ 51

5. ХӨВСГӨЛ АЙМГИЙН АЛСЫН ХАРАА, ХӨГЖЛИЙН ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ 53

• Алсын хараа • Эрхэм зорилго

6. ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛИЙН ЗОРИЛТУУД 54• Нийгэм, хүмүүний хөгжил 54• Эдийн засаг, үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуйн хөгжил 74• Хүрээлэн буй орчны тогтвортой байдал, аялал жуулчлалын хөгжил 81• Газрын харилцаа, хот байгуулалт, дэд бүтцийн хөгжил 86• Засаглалын бодлого, зохицуулалтын хөгжил 89

7. ХӨТӨЛБӨРИЙН ХЭРЭГЖИЛТИЙН ХЯНАЛТ ШИНЖИЛГЭЭ ҮНЭЛГЭЭ 99

8. ХҮРЭХ ҮР ДҮНГИЙН НЭГДСЭН ШАЛГУУР ҮЗҮҮЛЭЛТ 101

9. ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ОРЧИН, АНХААРАХ АСУУДАЛ 116

10. ТӨСӨВЛӨЛТ 119

ХӨГЖСӨН - ХӨВСГӨЛ 2016 - 2030 ОН


15


1. ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Дэлхийн хөгжлийн чиг хандлагаӨнөөдөр дэлхийд 7.13 тэрбум хүн амьдарч байгаагийн 81.7 хувийг

бага дунд, 18.3 хувийг өндөр орлоготой орнуудын хүн ам эзэлж байна. Гэвч дэлхийн нийт орлогын 68.3 орчим хувийг харьцангуй цөөн хүн амтай, өндөр орлоготой орнууд үйлдвэрлэж, улс орнуудын хөгжлийн түвшин эрс ялгаатай хэвээр байна.

Дэлхийн орнуудын ирээдүйн хөгжлийн чиг хандлага нь аливаа нөөцийг үр ашигтай зарцуулдаг, байгаль орчны бохирдол, доройтлоос урьдчилан сэргийлсэн, хүлэмжийн хийн ялгарал багатай үйлдвэрлэлийг дэмжсэн, нийгмийн ялгааг арилгаж, ядуурлыг бууруулахын төлөө шинэ эдийн засгийн тогтолцоо бий болгоход чиглэж байна.

Дэлхийн улс төр эдийн засгийн байр суурь АНУ-аас БНХАУ-руу аажим шилжиж байгаа, мөн түүхий эдийн арвин нөөцтэй БРИКС-ийн бүлэг буюу Бразил, ОХУ, Энэтхэг, Хятад, Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах улсуудын эдийн засгийн хамтын ажиллагаа хөгжүүлж эхэллээ. Мөн 2015 онд Азийн хөрөнгө оруулалтын банкийг Бээжинд төвтэйгээр байгуулж доллар дэлхийн санхүүгийн голлох валютын үүргээ алдаж эхэлж байгаа нь эдийн засаг, нийгмийн хамтын ажиллагааны шинэ боломж, бэрхшээл, сорилт тулгарч байгааг сануулж байна. Украйны асуудлаас шалтгаалан ОХУ-д тавьж байгаа Европын холбоо, АНУ-ын эдийн засгийн хориг арга хэмжээ зэрэг нь дэлхийн эдийн засаг нийгмийн шинэ зохион байгуулалтыг шаардаж байна.

Дэлхийн улс орнууд байгальд халгүй хөгжихийн хамт байгалийн гамшгаас сэргийлэх чадамжтай болох, уур амьсгалын өөрчлөлтийн сөрөг үр дагаврыг бууруулах чиглэлд анхаарлаа хандуулж байна.

Хүн төрөлхтөн өсч үржихийн хэрээр хэрэглээ нэмэгдэж байгаль дэлхийнхээ нөхөн сэргээгддэг баялгийг урьд урьдаас илүү ашиглаж, хүн төрөлхтний хэрэглээ нөхөн сэргээж чадах хэмжээнээс хэтэрч, гамшгийн хэмжээнд хүрчээ.

Бидний зогсошгүй хөдөлгөөний үрээр гарч байгаа хамгийн гол сөрөг үзэгдэл нь нүүрсхүчлийн давхар ислийг агаар мандалд маш ихээр ялгаруулдгийг дэлхийн парламент чухалчлан хөндсөн. Чухамдаа энэ хий нь өнөөгийн дэлхийн дулаарлын гол шалтгаан.


17



18 19


Уур амьсгалын өөрчлөлтийн сөрөг үр дагавар нь уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэн экологийн тогтоцын бүтэц, нөхөн сэргэх чадвар, мөн нийгэм эдийн засгийн хэвийн үйл ажиллагаа, хүний эрүүл мэнд, ая таатай байдалд ихээхэн сөрөг нөлөө үзүүлэх болно.

Тиймээс мэдээлэл, харилцаа, био, нано, роботикс, сансрын зэрэг шинэ технологийг эрчимтэй хөгжүүлж, ялангуяа шинжлэх ухаан, технологийн хөгжилд ихээхэн хөрөнгө зарцуулан үр дүнг нь үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбарт нэвтрүүлэн үр ашгийг дээшлүүлэхийг зорьж байна.

Олон улсад даяарших үйл явцын зэрэгцээ бүс нутгийн болон хоёр талын шинж чанартай худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны гэрээ хэлэлцээрийн сүлжээ тэлж, бүс нутгийг хамарсан үйлчилгээ үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх бололцоо нэмэгдэх хандлагатай байна.

Даяаршиж буй дэлхийн эдийн засгийн өөрчлөлт, дэлхийн болон бүс нутгийн улс төр, эдийн засаг, худалдааны нөхцөл байдал, хөгжлийн чиг хандлага, даяаршлын эерэг болон сөрөг хүчин зүйлсийн нөлөөллийг зөв тооцож, хөгжлийн бодлого стратегиа тодорхойлох шаардлага бидэнд тулгарч байна.

Монгол улсын хөгжлийн чиг хандлагаМонгол улсын нийт хүн ам 2030 он гэхэд 3,6 сая хүрэх төлөвтэй

хэдий ч хүн амын өсөлтийн хурд 2020-2030 онд 1.02 болж буурах хандлага ажиглагдаж байна.

Монгол орны хүн амын насны бүтцийн өөрчлөлтийн хандлагыг тодорхойлбол хүн амын төрөлтийн бууралт, нөхөн үржихүйн насны хүн ам өндөр залуу хүн амын эзлэх хувь харьцангуй буух магадлалтай ч тийм хурдан буухгүй. Монгол орны хүн амын насны бүтцийн өөрчлөлтийн хандлагыг тодорхойлбол

Одоогоор хүн амын боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээгээр хангагдах, нийгмийн үйлчилгээ авах боломж нь эрх зүйн хувьд бүрэн хангагдсан хэдий ч хүний хөгжлийн индекс нь бусад орнуудтай харьцуулахад харьцангуй доогуур буюу нэг хүнд ноогдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ хангалттай түвшинд хүрээгүй байна.

Сүүлийн жилүүдийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний салбарын бүтцээс харахад манай улсын эдийн засагт дэлхийн зах зээлийн үнийн өөрчлөлтөөс шууд хамааралтай уул уурхайн олборлолт, байгаль цаг агаарын өөрчлөлттэй шууд хамаарал бүхий хөдөө аж ахуй, импортын

төрөл бүрийн барааны бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа зонхилж байна.

Монгол улс уул уурхайн томоохон төслүүдээ эдийн засгийн эргэлтэнд оруулснаар түүнтэй холбогдох санхүү, дэд бүтцийг бий болгох стратегийг баримтлан ажиллаж байна. Ингэснээр түүхий эдийг гадаад зах зээлд нийлүүлэх, тээвэрлэх болон олон улсын зах зээлд гаргах боломж бүрдэж, уул уурхайн салбарын хөгжилд тулгуурласан аж үйлдвэр хөгжсөн орон болох төсөөлөл харагдаж байна. Энэ утгаараа орчин үеийн шинэ аж үйлдвэрийн цогцолборыг Сайншанд хотод барих, ижил төстэй төвүүдийг бусад бүс нутагт байгуулах, шинэ төмөр зам, автозам барих, “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөн ажиллаж байна.

Энэхүү төсөл хөтөлбөрүүдийн үр дүн нь Монгол улсын өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, техник технологийн хувьд харилцан уялдаатай, нэмүү өртөг шингэсэн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, улмаар Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн хурдыг нэмэгдүүлэх бөгөөд бүс нутгийн ирээдүйн хөгжлийн хэрэгцээг тодорхой хэмжээгээр хангах төлөв харагдаж байна.

Монгол улсын гадаад хамтын ажиллагаанд эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлох шийдвэрүүд гарсан байна. 2014 онд ОХУ, БНХАУ, Монгол улсын ерөнхийлөгч нарын Душанбегийн уулзалт, 2015 оны Москвагийн уулзалт зэрэг нь 3 орны хамтын ажиллагааны ойлголцлын түвшинд томоохон алхам болсон.

Мөн 2014 онд Токиод гарын үсэг зурсан Монгол Японы стратегийн түншлэлийн баримт бичиг нь дэлхийн 3 дахь том эдийн засагтай технологийн тэргүүлэгч оронтой хамтын ажиллагаа дээд түвшинд хүрч хөрөнгө оруулалт, технологи дамжуулалт нэмэгдэх боломж бий болж байна.

2040 он хүртэлх Монгол улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогод нийт иргэдийг аз жаргалтай сайн сайхан амьдрах боломж нөхцөлийг төрөөс бүрдүүлж, иргэдийнхээ бүтээх чадварын өсөлтийг сайжруулж, боловсролыг чанаржуулан олон улсын шилдэг жишигт хүргэх, эрүүл мэндийг хамгаалах тогтолцоог сайжруулснаар хүний хөгжлийг хангах бодлогоо тодорхойлсон байна. Мөн уламжлалд нийцтэй, экологид халгүй, технологийг ашиглах, мал аж ахуй газар тариалангийн бүтээмж өндөртэй байх, Монгол хүний амьдрах орчныг эрүүл, экологийн хувьд тэнцвэртэйгээр хадгалах төрийн бодлого хэрэгжүүлнэ.


20 21


Ингэснээр 2040 он гэхэд Монгол хүн бүр амьдралдаа сэтгэл хангалуун, эх орон, өв соёлоороо бахархдаг, ирээдүйгээ өөдрөгөөр төсөөлдөг, гэр бүлийн хөгжлийг хангасан, иргэд нь хамтаараа хийж бүтээхийн төлөө зүтгэдэг, ажилч хичээнгүй хандлага төлөвшсөн улс болох хэтийн зорилгыг дэвшүүлж байна.

Хөвсгөл аймаг хөгжлийн бодлогоо тодорхойлохдоо дээр дурьдсан улс орны хөгжлийн чиг хандлагыг харгалзан үзэж, аймгийн урт хугацааны төлөвлөлтийн хэрэгжилтийн явцад дараах хүчин зүйлсүүд эерэг болон сөргөөр нөлөөлж болзошгүй гэж тооцож байна.

Улс орны бодлого төлөвлөлтийн бодитой, тогтвортой байдал: Монгол улс бодлого, төлөвлөлттэй хөгжих, хөгжлийн бодлогоо шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр боловсруулах арга хэмжээг 1996, 2007 онуудад авч хэрэгжүүлж байсан. Өнөөдөр 2008 онд батлагдсан “Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого” хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байна. Монгол улсын Ерөнхийлөгч 2013 онд зохион байгуулагдсан “Том төрөөс Ухаалаг төр рүү” үндэсний зөвлөлдөх уулзалт дээр хэлсэн үгэндээ “Хөгжлийн нэгдсэн бодлого”-той болох асуудлыг онцлон авч үзсэн бөгөөд энэ ажлын хүрээнд Үндэсний хөгжлийн хүрээлэнгээс “Монгол улсын хөгжлийн урт хугацааны бодлого”-ыг Улсын Их Хуралд өргөн бариад байна. Мөн Монгол улсын хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн тухай хуулийн төсөл Их Хурлын хэлэлцүүлгийн шатанд явж байна.

Дээрх эрх зүйн зохицуулалт, бодлого төлөвлөлтүүд батлагдан тогтвортой хэрэгжсэнээр орон нутгийн бодлогын хэрэгжилтэнд эерэгээр нөлөөлөх болно

Улс орны эдийн засгийн тогтвортой хөгжил: Сүүлийн үед Зүүн хойд Азийн хөгжиж буй зарим орны эдийн засаг хурдтай өсч, эрчим хүчний эх үүсвэр, эрдэс баялгийн түүхий эдийн эрэлт хэрэгцээ огцом нэмэгдсэн нь уул уурхайн бүтээгдэхүүн экспортын голлох эх үүсвэр болж байдаг Монгол Улсын хувьд зах зээлийн таатай орчин бүрдүүлж байна. Энэ нь цаашдаа манай орны эдийн засгийн өсөлтөд эерэг нөлөө үзүүлнэ.

Төсвийн тухай, төсвийн тогтвортой байдлын тухай, өрийн удирдлагын тухай хууль зэрэг эрх зүйн зохицуулалтуудын хэрэгжилтийг хангах, гаднаас ихээр орж ирж байгаа зээл тусламж, хөрөнгө оруулалтуудыг үр дүнтэй зарцуулах, дотоодын үйлдвэрлэлийг хөхүүлэн дэмжих нь хөгжлийн бодлогын хэрэгжилтэнд чухал нөлөөг үзүүлнэ.

Уур амьсгалын өөрчлөлт, байгаль экологийн доройтол: Дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлт Монгол оронд мэдэгдэхүйц нөлөөлж, манай улсын эдийн засгийн гол тулгуур болсон хөдөө аж ахуйн салбарт сөргөөр нөлөөлж байна. Агаарын бохирдол, хог хаягдлаас үүдэлтэй орчны доройтлын эсрэг бодитой арга хэмжээг авч, нийтийг хамарсан гамшиг, халдварт өвчин, осол аваар зэрэг эрсдлүүдэд бэлэн байдлыг хангах нь хөгжлийн чухал асуудал юм.


22 23


2. ХӨВСГӨЛ АЙМГИЙН ХӨГЖЛИЙН ӨНӨӨГИЙН НӨХЦӨЛ, БАЙДЛЫН ҮНЭЛГЭЭ

Хөвсгөл аймаг нь 1931 онд үүсэн байгуулагдсан. Булган, Архангай, Завхан аймагтай хиллэх ба улсын хилээр зааглагдаж Орос улс, түүний Тува, Буриад улсуудтай хаяа залгадаг, газар нутгийн хэмжээ нь 100,6 ам дөрвөлжин километр бөгөөд улсад 6 дугаарт ордог.

Аймгийн төв Мөрөн хот улсын нийслэлээс баруун хойш 671 км зайтай. Хөвсгөл аймаг 23 сум, 1 тосгон, 126 багтай.

Хөвсгөл аймагт 2014 оны жилийн эцсээр улсын нийт хүн амын 4.2 хувь, Хангайн бүсийн хүн амын 22.1 хувь буюу 126.0 мянган хүн оршин сууж байна. 2014 оны байдлаар аймгийн нийт өрхийн тоо 37083, үүнээс 33.6 хувь нь аймгийн төвд, 20.1 хувь нь сумын төвд, 46.3 хувь нь хөдөөд амьдарч байна.

Нийт хүн амын 42.4 хувь нь 15-39 насныхан байгаа нь аймгийн хүн ам ерөнхийдөө залуу бүтэцтэйг харуулж байна. Хүн амын дундаж наслалт 65.79 байгаа нь улсын дунджаас 3.78 жилээр бага байна. Хүний хөгжлийн индексийн улсын дундаж 0.748 байхад Хөвсгөл аймгийн хэмжээнд 0.649 байгаа нь улсын дундажаас 0.099 пунктаар бага байна. 2014 оны Аймгуудын өрсөлдөх чадварын тайлангаас үзвэл Хөвсгөл аймгийн эдийн засгийн тамир тэнхээ 17, засаглалын үр ашиг 20, бизнесийн үр ашиг 7, дэд бүтэц 16 буюу ерөнхий үнэлгээгээр 16-д үнэлэгдсэн байна.

ХҮМҮҮН НИЙГЭМЭрүүл мэнд, спортХөвсгөл аймаг нь ЭМГ, Нэгдсэн эмнэлэг, сумын эрүүл мэндийн төв 18,

сум дундын эмнэлэг 5, өрхийн эмнэлэг 5 болон Зооноз өвчин судлалын төв, БТСГазар, ор бүхий эмнэлэг 11, үүдэн эмнэлэг 36, хувийн эмийн сан 43, эм ханган нийлүүлэх төв 5, сумын эргэлтийн эмийн сан 23 нийт 144 байгууллагатайгаар 1500 гаруй эмч, эмнэлгийн ажиллагсадтайгаар эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг үзүүлж байна.

Аймгийн эрүүл мэндийн салбарын хүний нөөцийн гол гол үзүүлэлтийг харуулбал:

Хөгжсөн Хөвсгөл 2016-2030 он /Төсөл/

11

Их эмч14%

бага эмч19%

сувилагч тусгай мэргэжилтнүүд

28%эмийн

мэргэжилтнүүд6%

бусад дээд мэргэжилтнүүд

4%

Туслах ажиллагсад

29%

Нийт ажиллагсдын эзлэх хувь

23.5 26.9 25.4 26.3 26.37.2 7.6 6.7 6.6 6.7

16.319.3 18.8 19.7 19.6

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Хүн амын төрөлт, нас баралт, цэвэр өсөлт

Төрөлт Нас баралт Цэвэр өсөлт

45.5 48.2 50.8 42.630.6

44.951.8

58.6

32.825.0

34.1

64.2

31.3

91.0

30.1

0.020.040.060.080.0

100.0120.0140.0160.0180.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Эхийн эндэгдэл /100 000 амьд төрөлтөд/

Улсын дундаж Аймгуудын дундаж Хөвсгөл аймаг



Эхийн эндэгдэл /100 000 амьд төрөлтөд


11

Их эмч14%

бага эмч19%


28%эмийн



4%


29%


23.5 26.9 25.4 26.3 26.37.2 7.6 6.7 6.6 6.7

16.319.3 18.8 19.7 19.6

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он



45.5 48.2 50.8 42.630.6

44.951.8

58.6

32.825.0

34.1

64.2

31.3

91.0

30.1

0.020.040.060.080.0

100.0120.0140.0160.0180.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он




11

Их эмч14%

бага эмч19%


28%эмийн



4%


29%


23.5 26.9 25.4 26.3 26.37.2 7.6 6.7 6.6 6.7

16.319.3 18.8 19.7 19.6

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он



45.5 48.2 50.8 42.630.6

44.951.8

58.6

32.825.0

34.1

64.2

31.3

91.0

30.1

0.020.040.060.080.0

100.0120.0140.0160.0180.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он



https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BD

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%B9

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B0%D0%B2%D1%85%D0%B0%D0%BD

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81_%D1%83%D0%BB%D1%81

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%B2%D0%B0

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%B4

https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BD


24 25


Эхийн эндэгдэл /100 000 амьд төрөлтөд /30.1 байгаа нь өмнөх онтой харьцуулахад 60.9-ээр, 0-5 насны хүүхдийн эндэгдэл/ 1000 амьд төрсөн хүүхдэд / 19,3 болж 9,5 промиллоор, үүнээс нялхсын эндэгдэл 16 болж 7,1 промиллоор тус тус буурсан байна.

Аймгийн хэмжээнд 2014 оны хүн амын өвчлөлд амьсгалын тогтолцооны өвчлөл, цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчлөл, хоол боловсруулах тогтолцооны өвчлөл, шээс бэлгэсийн тогтолцооны өвчлөл, мэдрэлийн тогтолцооны өвчлөлүүд тэргүүлэх шалтгаан болж байна. Аймагт насанд хүрсэн 10 хүн тутмын 8-9 нь Зүрх судасны эмгэг, хорт хавдар, чихрийн шижин зэрэг халдварт бус өвчин, осол гэмтлийн улмаас нас барж, энэ нь халдварт өвчин, эхийн эндэгдэл болон перинатал эндэгдэл, хоол тэжээлийн дутлаас шалтгаалсан нас баралтаас 11 дахин өндөр үзүүлэлт болоод байна.

Аймгийн Биеийн тамир спортын газар нь 22 ажилтан албан хаагчтайгаар Хөвсгөл аймагт биеийн тамир спорт болон нийтийн биеийн тамир чийрэгжилтийг хөгжүүлэх талаар төрөөс баримталж буй бодлого чиглэлийг хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.


12

Эхийн эндэгдэл /100 000 амьд төрөлтөд / 30.1 байгаа нь өмнөх онтой

харьцуулахад 60.9-ээр, 0-5 насны хүүхдийн эндэгдэл /1000 амьд төрсөн хүүхдэд / 19,3 болж 9,5 промиллоор, үүнээс нялхсын эндэгдэл 16 болж 7,1 промиллоор тус тус буурсан байна.

Аймгийн хэмжээнд 2014 оны хүн амын өвчлөлд амьсгалын тогтолцооны

өвчлөл, цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчлөл, хоол боловсруулах тогтолцооны өвчлөл, шээс бэлгэсийн тогтолцооны өвчлөл, мэдрэлийн тогтолцооны өвчлөлүүд тэргүүлэх шалтгаан болж байна. Аймагт насанд хүрсэн 10 хүн тутмын 8-9 нь Зүрх судасны эмгэг, хорт хавдар, чихрийн шижин зэрэг халдварт бус өвчин, осол гэмтлийн улмаас нас барж, энэ нь халдварт өвчин, эхийн эндэгдэл болон перинатал эндэгдэл, хоол тэжээлийн дутлаас шалтгаалсан нас баралтаас 11 дахин өндөр үзүүлэлт болоод байна.


БТЧ-ийн сорил судалгаанд хамрагдсан байдал

24.620.0 18.7 18.0 18.4

28.023.5 21.3 19.7 19.0

37.8

32.729.1 28.8

19.3

0.010.020.030.040.050.060.070.080.090.0

100.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдэл /1 000 амьд төрөлтөд/


0.00

200.00

400.00

600.00

800.00

1000.00

1200.00

2010 2011 2012 2013 2014

Амбулаторийн өвчлөлийн тэргүүлэх 5 шалтгаан Амьсгалын эрхтэн, тогтолцооны өвчлөл

Цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчлөл

Хоол шингээх эрхтэн тогтолцооны өвчлөл

Шээс бэлгэсийн тогтолцооны өвчлөл


12

Эхийн эндэгдэл /100 000 амьд төрөлтөд / 30.1 байгаа нь өмнөх онтой

харьцуулахад 60.9-ээр, 0-5 насны хүүхдийн эндэгдэл /1000 амьд төрсөн хүүхдэд / 19,3 болж 9,5 промиллоор, үүнээс нялхсын эндэгдэл 16 болж 7,1 промиллоор тус тус буурсан байна.

Аймгийн хэмжээнд 2014 оны хүн амын өвчлөлд амьсгалын тогтолцооны

өвчлөл, цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчлөл, хоол боловсруулах тогтолцооны өвчлөл, шээс бэлгэсийн тогтолцооны өвчлөл, мэдрэлийн тогтолцооны өвчлөлүүд тэргүүлэх шалтгаан болж байна. Аймагт насанд хүрсэн 10 хүн тутмын 8-9 нь Зүрх судасны эмгэг, хорт хавдар, чихрийн шижин зэрэг халдварт бус өвчин, осол гэмтлийн улмаас нас барж, энэ нь халдварт өвчин, эхийн эндэгдэл болон перинатал эндэгдэл, хоол тэжээлийн дутлаас шалтгаалсан нас баралтаас 11 дахин өндөр үзүүлэлт болоод байна.



24.620.0 18.7 18.0 18.4

28.023.5 21.3 19.7 19.0

37.8

32.729.1 28.8

19.3

0.010.020.030.040.050.060.070.080.090.0

100.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдэл /1 000 амьд төрөлтөд/


0.00

200.00

400.00

600.00

800.00

1000.00

1200.00

2010 2011 2012 2013 2014

Амбулаторийн өвчлөлийн тэргүүлэх 5 шалтгаан Амьсгалын эрхтэн, тогтолцооны өвчлөл

Цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчлөл

Хоол шингээх эрхтэн тогтолцооны өвчлөл

Шээс бэлгэсийн тогтолцооны өвчлөл


Аймгийн хэмжээнд чийрэгжүүлэх 83 танхимтай, аж ахуйн нэгж албан газруудад орон тооны болон орон тооны бус 63 биеийн тамирын арга зүйч ажиллаж байна.


13

Аймгийн хэмжээнд чийрэгжүүлэх 83 танхимтай, аж ахуйн нэгж албан

газруудад орон тооны болон орон тооны бус 63 биеийн тамирын арга зүйч ажиллаж байна.

26644.0

31484.0

45122.0

35693.0 35460.0

20000.0

25000.0

30000.0

35000.0

40000.0

45000.0

50000.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

14580

32115 32115

4242045340

12 25 25 29 350

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Нийтийн биеийн тамирын уралдаан тэмцээн

Хамрагдсан хүний тоо Төрөл

170196 207 217

270

30 31 32 30 420

50

100

150

200

250

300

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Улсын аварга шалгаруулах тэмцээн



13



26644.0

31484.0

45122.0

35693.0 35460.0

20000.0

25000.0

30000.0

35000.0

40000.0

45000.0

50000.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

14580

32115 32115

4242045340

12 25 25 29 350

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он



170196 207 217

270

30 31 32 30 420

50

100

150

200

250

300

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он




13



26644.0

31484.0

45122.0

35693.0 35460.0

20000.0

25000.0

30000.0

35000.0

40000.0

45000.0

50000.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

14580

32115 32115

4242045340

12 25 25 29 350

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он



170196 207 217

270

30 31 32 30 420

50

100

150

200

250

300

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он



Нийтийн биеийн тамирын уралдаан тэмцээ



26 27


Аймгийн аварга шалгаруулах тэмцээн

Сүүлийн жилүүдэд эрүүл мэндийн салбарт томоохон хөрөнгө оруулалтууд хийгдэж байгаагаас аймгийн нэгдсэн эмнэлэг бүсийн оношлогоо, эмчилгээний төв болж, аймгийн эрүүл мэндийн төв, 50 ортой төрөх эмнэлэг ашиглалтанд оржээ.

Боловсрол, соёл Хөвсгөл аймгийн боловсролыг 2010-2015 онд хөгжүүлэх “ОЮУНЛАГ

ХӨВСГӨЛ” хөтөлбөр, НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн дэмжлэгтэйгээр Хүүхдэд ээлтэй орон нутаг хөтөлбөрийн хүрээнд “Хүүхдэд ээлтэй сургууль цэцэрлэг” зэрэг хөтөлбөр хэрэгжиж байна.

Хөвсгөл аймагт ЕБС-ийн 35 сургуульд 24488 хүүхэд суралцаж, нийт 2485 ажиллагсад, үүний дотор 1371 багш ажиллаж байна. СӨБ-ын 38 цэцэрлэгт 7103 хүүхэд хамрагдаж, 843 ажиллагсад, үүний дотор 218 бүлгийн багш ажиллаж байна. МСҮТ-д 19 төрлийн сургалтаар 730 хүүхэд, Далайван дээд сургуульд 6 мэргэжлээр 359 оюутан суралцаж байна.

Тоон үзүүлэлтийг ангилан харуулбал:


14

Сүүлийн жилүүдэд эрүүл мэндийн салбарт томоохон хөрөнгө оруулалтууд

хийгдэж байгаагаас аймгийн нэгдсэн эмнэлэг бүсийн оношлогоо, эмчилгээний төв болж, аймгийн эрүүл мэндийн төв, 50 ортой төрөх эмнэлэг ашиглалтанд оржээ.

Боловсрол, соёл Хөвсгөл аймгийн боловсролыг 2010-2015 онд хөгжүүлэх “ОЮУНЛАГ

ХӨВСГӨЛ” хөтөлбөр, НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн дэмжлэгтэйгээр Хүүхдэд ээлтэй орон нутаг хөтөлбөрийн хүрээнд “Хүүхдэд ээлтэй сургууль цэцэрлэг” зэрэг хөтөлбөр хэрэгжиж байна.

Хөвсгөл аймагт ЕБС-ийн 35 сургуульд 24488 хүүхэд суралцаж, нийт 2485 ажиллагсад, үүний дотор 1371 багш ажиллаж байна. СӨБ-ын 38 цэцэрлэгт 7103 хүүхэд хамрагдаж, 843 ажиллагсад, үүний дотор 218 бүлгийн багш ажиллаж байна. МСҮТ-д 19 төрлийн сургалтаар 730 хүүхэд, Далайван дээд сургуульд 6 мэргэжлээр 359 оюутан суралцаж байна.

Тоон үзүүлэлтийг ангилан харуулбал:

3150

6780 6450

10000

15000

32 34 32 34 420

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Аймгийн аварга шалгаруулах тэмцээн


ЕБС-ийн нийт ажиллагсад

СӨБ-ын нийт ажиллагсад

Хамран сургалт, оноор, хувиар

Хамран сургалт 2010-2011 он

2011-2012 он

2012-2013 он

2013-2014 он

2014-2015 он

Бага боловсрол 93.7 89.0 91.0 94.4 95.8Суурь боловсрол 84.8 83.2 90.1 85.5 89.8Цэцэрлэг 53.2 55.5 58.4 61.4 63.6СӨБ-ын хувилбарт сургалт 82.4 80.6 81.7 79.0 84.1


15

Хамран сургалт, оноор, хувиар Хамран сургалт 2010-2011 он 2011-2012 он 2012-2013 он 2013-2014 он

2014-2015 он

Бага боловсрол 93.7 89.0 91.0 94.4 95.8 Суурь боловсрол 84.8 83.2 90.1 85.5 89.8 Цэцэрлэг 53.2 55.5 58.4 61.4 63.6 СӨБ-ын хувилбарт сургалт

82.4 80.6 81.7 79.0 84.1

Бүлэг дүүргэлт, СӨБ, оноор, тоогоор

Захирал Сургалтын менежер: СНА Үндсэн

багш бүгд:

Дотуур байрын

багшЭмч Нягтлан

бодогч Нярав Бусад

2010-2011 онд 27 70 38 1306 76 34 30 34 746

2011-2012 онд 28 74 39 1340 78 34 33 34 781

2012-2013 онд 29 74 38 1370 71 35 33 34 0

2013-2014 онд 29 75 40 1388 67 34 33 33 803


Ýðõëýã÷ Àðãà ç¿é÷ ¯íäñýíáàãø

Íÿãòëàíáîäîã÷ Ýì÷ Òîãîî÷ ¯éë÷ëýã÷ Ìàíàà÷,

æèæ¿үр Áóñàä

2014-2015 35 13 410 68 22 72 53 124 462013-2014 37 11 402 71 22 70 52 116 482012-2013 36 8 359 55 12 66 46 114 442011-2012 35 7 348 50 8 59 39 102 432010-2011 35 6 345 45 6 59 33 99 45



15

Хамран сургалт, оноор, хувиар Хамран сургалт 2010-2011 он 2011-2012 он 2012-2013 он 2013-2014 он

2014-2015 он

Бага боловсрол 93.7 89.0 91.0 94.4 95.8 Суурь боловсрол 84.8 83.2 90.1 85.5 89.8 Цэцэрлэг 53.2 55.5 58.4 61.4 63.6 СӨБ-ын хувилбарт сургалт

82.4 80.6 81.7 79.0 84.1

Бүлэг дүүргэлт, СӨБ, оноор, тоогоор

Захирал Сургалтын менежер: СНА Үндсэн

багш бүгд:

Дотуур байрын

багшЭмч Нягтлан

бодогч Нярав Бусад

2010-2011 онд 27 70 38 1306 76 34 30 34 746

2011-2012 онд 28 74 39 1340 78 34 33 34 781

2012-2013 онд 29 74 38 1370 71 35 33 34 0

2013-2014 онд 29 75 40 1388 67 34 33 33 803


Ýðõëýã÷ Àðãà ç¿é÷ ¯íäñýíáàãø

Íÿãòëàíáîäîã÷ Ýì÷ Òîãîî÷ ¯éë÷ëýã÷ Ìàíàà÷,

æèæ¿үр Áóñàä

2014-2015 35 13 410 68 22 72 53 124 462013-2014 37 11 402 71 22 70 52 116 482012-2013 36 8 359 55 12 66 46 114 442011-2012 35 7 348 50 8 59 39 102 432010-2011 35 6 345 45 6 59 33 99 45



28 29


Бүлэг дүүргэлт, ЕБС, оноор, тоогоор

Элсэлтийн ерөнхий шалгалтанд үзүүлсэн амжилт, оноор, хэмжээст оноогоор

Элсэлтийн ерөнхий шалгалтаар их дээд сургуульд элсэгчдийн тоо, оноор

Сургууль, цэцэрлэгийн хүрэлцээ хангамж өнөөгийн байдлаар 19337 хүүхдийн хүчин чадалтай сургуулийн байранд 24488 хүүхэд хичээллэж 126.5 хувь, 4140 хүүхдийн хүчин чадалтай цэцэрлэгийн байранд 7103 хүүхэд хичээллэж 171.5 хувьтай байгаа нь боловсролын чанарт сөргөөр нөлөөлж байна.


16



Сургууль, цэцэрлэгийн хүрэлцээ хангамж өнөөгийн байдлаар 19337

хүүхдийн хүчин чадалтай сургуулийн байранд 24488 хүүхэд хичээллэж 126.5 хувь,

29.828.5 27.6 27.0 26.3

19.8 18.7 18.0 17.5 17.8

0

5

10

15

20

25

30

35

2010-2011 он

2011-2012 он

2012-2013 он

2013-2014 он

2014-2015 он

Бүлэг дүүргэлт

Нэг багшид ногдох сурагчийн тоо

494.10

490.00

496.90

503.60500.36499.6

496.0

499.9

502.6

501.80

480.00

485.00

490.00

495.00

500.00

505.00

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он 2015 он

Аймгийн дундаж

Улсын дундаж

1852 2028 2051

15681180

744836 961

874477

40.2% 41.2% 46.9% 55.7%40.4%0

500

1000

1500

2000

2500

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5

шалгуулагчийн тоо

Их, дээд сургуулиудын консерциумын гишүүн их, дээд сургуульд элсэгчдийн тооэлсэлтийн хувь


16





29.828.5 27.6 27.0 26.3

19.8 18.7 18.0 17.5 17.8

0

5

10

15

20

25

30

35

2010-2011 он

2011-2012 он

2012-2013 он

2013-2014 он

2014-2015 он



494.10

490.00

496.90

503.60500.36499.6

496.0

499.9

502.6

501.80

480.00

485.00

490.00

495.00

500.00

505.00

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он 2015 он



1852 2028 2051

15681180

744836 961

874477

40.2% 41.2% 46.9% 55.7%40.4%0

500

1000

1500

2000

2500

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5




16





29.828.5 27.6 27.0 26.3

19.8 18.7 18.0 17.5 17.8

0

5

10

15

20

25

30

35

2010-2011 он

2011-2012 он

2012-2013 он

2013-2014 он

2014-2015 он



494.10

490.00

496.90

503.60500.36499.6

496.0

499.9

502.6

501.80

480.00

485.00

490.00

495.00

500.00

505.00

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он 2015 он



1852 2028 2051

15681180

744836 961

874477

40.2% 41.2% 46.9% 55.7%40.4%0

500

1000

1500

2000

2500

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5



Соёлын салбарт Хөгжимт драмын театр, Нийтийн номын сан, Орон нутаг судлах музей, 23 соёлын төв үйл ажиллагаа явуулж, нийт 206 ажиллагсад ажиллаж байна.

Соёлын төвийн ажиллагсдын бүтэц, мэргэжлээр, хувиар

2015 оны 09 дүгээр сарын байдлаар соёлын бус өвийн өвлөн уламжлагч 1188 иргэн, түүх соёлын өвийн улсын тооллого хийгдсэн 18 сумын дүнгээр хадны зураг, бичгийн дурсгал 75, булш, хиргисүүр, оршуулгын дурсгал 5544, тахил тахилгын байгууламж 59, барилга архитектурын дурсгал 15, эртний хөшөө дурсгал 108 нийт 5801 үл хөдлөх дурсгал тоологдоод байна.

Хүүхэд, гэр бүлМанай аймагт НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн тусламжтайгаар “Хүүхдэд

ээлтэй аймаг” стратеги хөтөлбөр 2012-2016 онд хэрэгжүүлж, хүүхэд, гэр бүлийн аж байдлыг сайжруулах чиглэлээр шат дараатай арга хэмжээг хэрэгжүүлсний үр дүнд тодорхой амжилтанд хүрлээ. Тухайлбал: Эх хүүхдийн өвчлөл, эндэгдэл буурч, алслагдсан орон нутгийн хүн амд эрүүл мэндийн үйлчилгээг хүргэх, эцэг эх, асран хамгаалагчдын мэдлэг, дадлыг сайжруулах, нялхас, бага насны хүүхдийн зохистой хооллолтыг дэмжих, өсвөр үе, залуучуудын оролцоог нэмэгдүүлэх, хүүхэд хамгааллын үйчилгээг тогтмолжуулах, цэцэрлэг, сургуулийн чанар, хүртээмжийг дээшлүүлэх, эрүүл орчныг бүрдүүлэх, хүүхдэд зориулсан хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр олон талт үйл ажиллагаа хэрэгжүүлж, сайн туршлагыг хуримтлууллаа.

Хүүхдийн хөгжил, хамгааллын асуудлаарх салбар дундын бодлого, зохицуулалтыг хангах чиг үүрэг бүхий Хүүхдийн төлөө зөвлөл аймаг, сум бүрт шинэчлэн байгуулагдаж тэдгээрт 324 удирдах болон гүйцэтгэх албан тушаалтан, 50 хүүхдийн төлөөлөл багтаж, сонгуульт үүрэг хүлээсэн. Төрийн болон олон улсын 15 байгууллага дээр “Эцэг эхийн


17

4140 хүүхдийн хүчин чадалтай цэцэрлэгийн байранд 7103 хүүхэд хичээллэж 171.5 хувьтай байгаа нь боловсролын чанарт сөргөөр нөлөөлж байна.

Соёлын салбарт Хөгжимт драмын театр, Нийтийн номын сан, Орон нутаг

судлах музей, 23 соёлын төв үйл ажиллагаа явуулж, нийт 206 ажиллагсад ажиллаж байна.

Соёлын төвийн ажиллагсдын бүтэц, мэргэжлээр, хувиар

2015 оны 09 дүгээр сарын байдлаар соёлын бус өвийн өвлөн уламжлагч

1188 иргэн, түүх соёлын өвийн улсын тооллого хийгдсэн 18 сумын дүнгээр хадны зураг, бичгийн дурсгал 75, булш, хиргисүүр, оршуулгын дурсгал 5544, тахил тахилгын байгууламж 59, барилга архитектурын дурсгал 15, эртний хөшөө дурсгал 108 нийт 5801 үл хөдлөх дурсгал тоологдоод байна.

Хүүхэд, гэр бүл Манай аймагт НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн тусламжтайгаар “Хүүхдэд ээлтэй

аймаг” стратеги хөтөлбөр 2012-2016 онд хэрэгжүүлж, хүүхэд, гэр бүлийн аж байдлыг сайжруулах чиглэлээр шат дараатай арга хэмжээг хэрэгжүүлсний үр дүнд тодорхой амжилтанд хүрлээ. Тухайлбал: Эх хүүхдийн өвчлөл, эндэгдэл буурч, алслагдсан орон нутгийн хүн амд эрүүл мэндийн үйлчилгээг хүргэх, эцэг эх, асран хамгаалагчдын мэдлэг, дадлыг сайжруулах, нялхас, бага насны хүүхдийн зохистой хооллолтыг дэмжих, өсвөр үе, залуучуудын оролцоог нэмэгдүүлэх, хүүхэд хамгааллын үйчилгээг тогтмолжуулах, цэцэрлэг, сургуулийн чанар, хүртээмжийг дээшлүүлэх, эрүүл орчныг бүрдүүлэх, хүүхдэд зориулсан хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр олон талт үйл ажиллагаа хэрэгжүүлж, сайн туршлагыг хуримтлууллаа.

Хүүхдийн хөгжил, хамгааллын асуудлаарх салбар дундын бодлого, зохицуулалтыг хангах чиг үүрэг бүхий Хүүхдийн төлөө зөвлөл аймаг, сум бүрт шинэчлэн байгуулагдаж тэдгээрт 324 удирдах болон гүйцэтгэх албан тушаалтан, 50 хүүхдийн төлөөлөл багтаж, сонгуульт үүрэг хүлээсэн. Төрийн болон олон улсын 15 байгууллага дээр “Эцэг эхийн зөвлөл” бий болж, “Хамтарсан баг” 24

5329

18

Мэргэжлийн Мэргэжлийн бус Курс төгссөн


30 31


зөвлөл” бий болж, “Хамтарсан баг” 24 суманд байгуулагдаж 238 албан тушаалтан хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг анхан шатны нэгжид хүргэх чиг үүрэг хүлээн ажиллаж байна. Аймгийн хэмжээнд хүүхдийн 5 зуслан үйл ажиллагаа явуулж, үүнээс “Уран дөш” зусланд жилд дунджаар 900 орчим хүүхэд амарч байна.

Хөвсгөл аймаг 0-18 насны 45495 хүүхэдтэй бөгөөд нийт хүн амын 36.2 хувийг эзэлж байна. Аймгийн нийт хүүхдийн 23078 нь эрэгтэй, 22417 нь эмэгтэй, 27.3 хувь буюу 12434 нь аймгийн төвд, 77.2 хувь буюу 33061 нь хөдөөгийн сумдад амьдарч байна. Нийт хүүхдийн 62.2 хувь буюу 28343 нь сургуулийн насны, 24.4 хувь буюу 11106 нь сургуулийн өмнөх 2-5 насны, 13.2 хувь буюу 6046 нь 0-1 насны хүүхэд байна.

Нийт хүүхдийн 17.2 хувь буюу 7858 хүүхэд анхаарал, дэмжлэг шаардлагатай, бүтэн өнчин хүүхэд 224, хагас өнчин хүүхэд 2112 байгаа бөгөөд “Хүүхдэд ээлтэй орон нутаг” хөтөлбөрийн хүрээнд “Хэзээд бэлхэн” хөдөлгөөн, “Хүүхэд хамгааллыг хүүхэд бүрт” аяныг өрнүүлснээр бүтэн өнчин 67 хүүхдийг 29 байгууллага, хамт олонд харьяалуулж, эзэн хариуцагчтай болголоо.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд 1796, зохисгүй хэлбэрийн буюу хогийн цэг дээр, хурдан морь унадаг, айлд хөлсөөр мал малладаг, дугуй засвар, газар тариаланд ажилладаг, зах дээр тэрэг түрдэг хөдөлмөр эрхэлж байгаа 56 хүүхэд байна.

2013-2014 оны байдлаар гэмт хэрэгт холбогдсон хүүхдийн тоо 21,9 хувь нэмэгдэж, гэмт хэргийн тоо 12,4 хувиар буурсан байна.

Аймгийн хэмжээнд хүүхдийн үрчлэлт жилд дунджаар 132 хүүхэд үрчлэгддэг бөгөөд нийт хүүхдийн 0,2 хувийг эзэлж байна. 2012-2014 оны хугацаанд нийт 70 хүүхдийг асран хамгаалагчийн асуудлыг шийдвэрлэсэн. Хүүхэд гэр бүлийн талаарх зарим тоон мэдээг харуулбал:

Хичээлээс гадуур дугуйлан секцэнд хамрагдаж буй хүүхэд


18

суманд байгуулагдаж 238 албан тушаалтан хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг анхан шатны нэгжид хүргэх чиг үүрэг хүлээн ажиллаж байна. Аймгийн хэмжээнд хүүхдийн 5 зуслан үйл ажиллагаа явуулж, үүнээс “Уран дөш” зусланд жилд дунджаар 900 орчим хүүхэд амарч байна.

Хөвсгөл аймаг 0-18 насны 45495 хүүхэдтэй бөгөөд нийт хүн амын 36.2 хувийг эзэлж байна. Аймгийн нийт хүүхдийн 23078 нь эрэгтэй, 22417 нь эмэгтэй, 27.3 хувь буюу 12434 нь аймгийн төвд, 77.2 хувь буюу 33061 нь хөдөөгийн сумдад амьдарч байна. Нийт хүүхдийн 62.2 хувь буюу 28343 нь сургуулийн насны, 24.4 хувь буюу 11106 нь сургуулийн өмнөх 2-5 насны, 13.2 хувь буюу 6046 нь 0-1 насны хүүхэд байна.

Нийт хүүхдийн 17.2 хувь буюу 7858 хүүхэд анхаарал, дэмжлэг шаардлагатай, бүтэн өнчин хүүхэд 224, хагас өнчин хүүхэд 2112 байгаа бөгөөд “Хүүхдэд ээлтэй орон нутаг” хөтөлбөрийн хүрээнд “Хэзээд бэлхэн” хөдөлгөөн, “Хүүхэд хамгааллыг хүүхэд бүрт” аяныг өрнүүлснээр бүтэн өнчин 67 хүүхдийг 29 байгууллага, хамт олонд харьяалуулж, эзэн хариуцагчтай болголоо.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд 1796, зохисгүй хэлбэрийн буюу хогийн цэг дээр, хурдан морь унадаг, айлд хөлсөөр мал малладаг, дугуй засвар, газар тариаланд ажилладаг, зах дээр тэрэг түрдэг хөдөлмөр эрхэлж байгаа 56 хүүхэд байна.

2013-2014 оны байдлаар гэмт хэрэгт холбогдсон хүүхдийн тоо 21,9 хувь нэмэгдэж, гэмт хэргийн тоо 12,4 хувиар буурсан байна.

Аймгийн хэмжээнд хүүхдийн үрчлэлт жилд дунджаар 132 хүүхэд үрчлэгддэг бөгөөд нийт хүүхдийн 0,2 хувийг эзэлж байна. 2012-2014 оны хугацаанд нийт 70 хүүхдийг асран хамгаалагчийн асуудлыг шийдвэрлэсэн.

Хүүхэд гэр бүлийн талаарх зарим тоон мэдээг харуулбал:

Хичээлээс гадуур дугуйлан секцэнд хамрагдаж буй хүүхэд

Хүүхдийн хөгжил, оролцоог дэмжих графикт ажлуудад хамрагдсан байдал

1300

2218

2734

760950

1315

600

15701350

1100910

1110

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

2012 2013 2014

Хичээл сургалт, танин мэдэхүйн Амьдрах ухааны

Урлаг

Спорт

Хүүхдийн хөгжил, оролцоог дэмжих графикт ажлуудад хамрагдсан байдал

Гэр бүлд зөвлөгөө өгөх төвийн үйл ажиллагаа, хувиар

Гэр бүлд зөвлөгөө өгөх төвийн үйл ажиллагаа, төрлөөр, хувиар


19



810950

1200

340540

830

0200400600800

100012001400

2012-2013 2013-2014 2014-2015

Хүүхэд Насанд хүрэгч

Хууль эрх зүйн болон сэтгэл зүйн зөвлөгөө ,

40%

Холбон жуучлах,

20%

Сургалт нөлөөллийн ажил, 30%

Үнэлгээ , 10%

6, 11%

9, 16%

16, 29%6, 11%

12, 22%

6, 11%

Гэмт хэрэгт холбогдсон хүүхдийн асуудлаар Хүүхдээ сургууль, цэцэрлэгт хамруулахыг хүссэн

Хүүхдийн эрх зөрчигдсөн. Архины хамааралтай гэр бүлийн асуудлаар

Гэр бүл салалт Гэр бүлийн хүчирхийлэл


19



810950

1200

340540

830

0200400600800

100012001400

2012-2013 2013-2014 2014-2015



40%


20%



6, 11%

9, 16%

16, 29%6, 11%

12, 22%

6, 11%





19



810950

1200

340540

830

0200400600800

100012001400

2012-2013 2013-2014 2014-2015



40%


20%



6, 11%

9, 16%

16, 29%6, 11%

12, 22%

6, 11%





32 33


Хөдөлмөр эрхэлж буй хүүхэд


Гэмт хэрэгт холбогдсон, гэмт хэргийн хохирогч насанд хүрээгүй хүүхэд

Хөгжлийн бэрхшээлтэй 0-17 насны хүүхэд

“Өвгөд” өдөр өнжүүлэх бүлэгт хамрагдсан хүүхэд


20

Хөгжлийн бэрхшээлтэй 0-17 насны хүүхэд “Өвгөд” өдөр өнжүүлэх бүлэгт хамрагдсан хүүхэд



Үрчлэгдсэн асран хамгаалагч тогтоогдсон хүүхэд

1

256

11654

050

100150200250300

2012 он 2013 он 2014 он

19

32

41

11 915

05

1015202530354045

2012 2013 2014

Гэмт хэрэгт хлбогдсон Гэмт хэргийн хохирогч

562 570

248 248

0

100

200

300

400

500

600

2013 он 2014 он

0-14 нас15-17 нас 64

70

75

58606264666870727476

2012-2013 2013-2014 2014-2015

"Өвгөд "өдөр өнжүүлэх бүлэгт хамрагдаж буй хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд


20





1

256

11654

050

100150200250300

2012 он 2013 он 2014 он

19

32

41

11 915

05

1015202530354045

2012 2013 2014


562 570

248 248

0

100

200

300

400

500

600

2013 он 2014 он

0-14 нас15-17 нас 64

70

75

58606264666870727476

2012-2013 2013-2014 2014-2015



20





1

256

11654

050

100150200250300

2012 он 2013 он 2014 он

19

32

41

11 915

05

1015202530354045

2012 2013 2014


562 570

248 248

0

100

200

300

400

500

600

2013 он 2014 он

0-14 нас15-17 нас 64

70

75

58606264666870727476

2012-2013 2013-2014 2014-2015



20





1

256

11654

050

100150200250300

2012 он 2013 он 2014 он

19

32

41

11 915

05

1015202530354045

2012 2013 2014


562 570

248 248

0

100

200

300

400

500

600

2013 он 2014 он

0-14 нас15-17 нас 64

70

75

58606264666870727476

2012-2013 2013-2014 2014-2015



Хөдөлмөр эрхлэлтАймгийн нийт хүн амын 41.8 хувь буюу 52.7 мянган хүн эдийн засгийн

идэвхитэй хүн ам байна. Хөвсгөл аймагт 48,5 мянган хүн ажиллаж байгаа нь хөдөлмөрийн насны хүн амынхаа 60.3 хувь, эдийн засгийн идэвхтэй хүн амынхаа 98,1 хувийг эзэлж байна.

Ажиллагсад 2011-2014 он мян. хүн

Аймгийн хэмжээнд идэвхтэй ажил хайж буй бүртгэлтэй 1250 хүн байгаагийн 57.0 хувь нь буюу 713 нь эмэгтэйчүүд байна.

Бүртгэлтэй ажилгүй иргэд, 2011-2014 он


21

Хөдөлмөр эрхлэлт Аймгийн нийт хүн амын 41.8 хувь буюу 52.7 мянган хүн эдийн засгийн



Аймгийн хэмжээнд идэвхтэй ажил хайж буй бүртгэлтэй 1250 хүн байгаагийн

57.0 хувь нь буюу 713 нь эмэгтэйчүүд байна.

Ажилгүйдлийн түвшин 2014 онд 7.9 байгаа нь улсын дундажтай ижил

түвшинд байна.

Бүртгэлтэй ажилгүй иргэд, оноор

151 143

103

33 25 23

0

50

100

150

200

2012 2013 2014

Үрчлэгдсэн Асран хамгаалагч тогтоолгосон

Асран хамгаалагч тогтоолгосон

49.1

50.8

53.5

48.5

46

48

50

52

54

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

2417.02767.0

1910.0

1250.0

0.0500.0

1000.01500.02000.02500.03000.0

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он



21









151 143

103

33 25 23

0

50

100

150

200

2012 2013 2014



49.1

50.8

53.5

48.5

46

48

50

52

54

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

2417.02767.0

1910.0

1250.0

0.0500.0

1000.01500.02000.02500.03000.0

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он



21









151 143

103

33 25 23

0

50

100

150

200

2012 2013 2014



49.1

50.8

53.5

48.5

46

48

50

52

54

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

2417.02767.0

1910.0

1250.0

0.0500.0

1000.01500.02000.02500.03000.0

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он



34 35


Ажилгүйдлийн түвшин 2014 онд 7.9 байгаа нь улсын дундажтай ижил түвшинд байна.


Улс орнууд хүн амынхаа хөгжлийн ирээдүйн хандлагыг урьдчилан тодорхойлохдоо эдийн засгийн ачааллыг харгалзан үздэг. Манай аймагт эдийн засгийн ачаалал 52,9 хувь байгаа нь эдийн засгийн идэвхтэй 3 хүн тутамд эдийн засгийн идэвхгүй 1 хүн байгааг харуулж байна.

Эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам, эдийн засгийн идэвхгүй хүн ам оноор, мян.хүн

Шинээр бий болсон байнгын ажлын байр, оноор, тоогоор


22

Улс орнууд хүн амынхаа хөгжлийн ирээдүйн хандлагыг урьдчилан

тодорхойлохдоо эдийн засгийн ачааллыг харгалзан үздэг. Манай аймагт эдийн засгийн ачаалал 52,9 хувь байгаа нь эдийн засгийн идэвхтэй 3 хүн тутамд эдийн засгийн идэвхгүй 1 хүн байгааг харуулж байна. Эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам, эдийн засгийн идэвхгүй хүн ам оноор, мян.хүн


Хөвсгөл аймагт аж ахуйн нэгж байгууллагад ажиллагсдын сарын дундаж

цалин 565,3 мянга төгрөг байгаа нь улсын дунджаас 231.3 мянган төгрөгөөр бага байна.

Нийгмийн халамж хамгаалал 2013 онд өрхийн амьжиргааны түвшин тогтоох судалгаагаар хамгийн бага

хэрэглээтэй, нийгмийн халамжийн үйлчилгээнд зайлшгүй хамрагдах, зорилтот бүлгийн иргэд аймгийн нийт хүн амын 33,5 хувийг эзэлж байна. Энэ нь 9443

7.78.2 7.9 7.9

9.1

15.2 15.1

7.9

048

12

162024

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Бүртгэлтэй ажилгүй иргэд


54.159.9 63.1

52.7

29.524.8

20.127.9

0

10

20

30

40

50

60

70

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам Эдийн засгийн идэвхгүй хүн ам

1623 1604 1610

2651 2746

0500

10001500200025003000

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он


22








7.78.2 7.9 7.9

9.1

15.2 15.1

7.9

048

12162024

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он



54.159.9 63.1

52.7

29.524.8

20.127.9

0

10

20

30

40

50

60

70

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он


1623 1604 1610

2651 2746

0500

10001500200025003000

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он


22








7.78.2 7.9 7.9

9.1

15.2 15.1

7.9

048

12162024

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он



54.159.9 63.1

52.7

29.524.8

20.127.9

0

10

20

30

40

50

60

70

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он


1623 1604 1610

2651 2746

0500

10001500200025003000

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Хөвсгөл аймагт аж ахуйн нэгж байгууллагад ажиллагсдын сарын дундаж цалин 565,3 мянга төгрөг байгаа нь улсын дунджаас 231.3 мянган төгрөгөөр бага байна.

Нийгмийн халамж хамгаалал2013 онд өрхийн амьжиргааны түвшин тогтоох судалгаагаар

хамгийн бага хэрэглээтэй, нийгмийн халамжийн үйлчилгээнд зайлшгүй хамрагдах, зорилтот бүлгийн иргэд аймгийн нийт хүн амын 33,5 хувийг эзэлж байна. Энэ нь 9443 өрхийн 42235 иргэн бөгөөд үүний 14,1 хувь нь буюу 5959 нь хүүхэд байна. Амьжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлоготой дээрх өрхийг “Хүнс тэжээлийн дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээ”-нд хамруулж байна.

Хүнс тэжээлийн дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээнд хамрагдсан өрх, хүн амын тоо

Жил бүр хүнс тэжээлийн дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээнд хамрагдах өрх, иргэний тоо буурахгүй, өсөх хандлагатай байгаа нь нэг талаас төрийн халамжийн үйлчилгээ нэмэгдсэн, нөгөө талаас хамгийн бага хэрэглээтэй 1-2 дугаар түвшний өрхийн тоо буураагүй байгааг харуулж байна. Нийгмийн халамжийн сангийн зарцуулалт мян.хүн, тэр.бум төгрөгөөр


23

өрхийн 42235 иргэн бөгөөд үүний 14,1 хувь нь буюу 5959 нь хүүхэд байна. Амьжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлоготой дээрх өрхийг “Хүнс тэжээлийн дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээ”-нд хамруулж байна.


Жил бүр хүнс тэжээлийн дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээнд хамрагдах өрх,

иргэний тоо буурахгүй, өсөх хандлагатай байгаа нь нэг талаас төрийн халамжийн үйлчилгээ нэмэгдсэн, нөгөө талаас хамгийн бага хэрэглээтэй 1-2 дугаар түвшний өрхийн тоо буураагүй байгааг харуулж байна. Нийгмийн халамжийн сангийн зарцуулалт мян.хүн, тэр.бум төгрөгөөр

ЭДИЙН ЗАСАГ, ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ

Эдийн засаг, төсөв санхүү 2014 оны байдлаар Хөвсгөл аймгийн ДНБ оны үнээр 463.9 тэрбум төгрөгт

хүрч өмнөх оноос 25.6 хувь буюу 94.4 тэрбум төгрөгөөр өссөн байна. Хөвсгөл

8180

10229

70297665

2045 2486 2501 26370

2000

4000

6000

8000

10000

12000

2012 он 2013 он 2014 он 2015 онИргэний тоо Өрхийн тоо

146 142 144

72

9.2 11.7 13.6 6.8

0

20

40

60

80

100

120

140

160

2012 он 2013 он 2014 он 2015 он

Хүний тооМөнгөн дүн


23

өрхийн 42235 иргэн бөгөөд үүний 14,1 хувь нь буюу 5959 нь хүүхэд байна. Амьжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлоготой дээрх өрхийг “Хүнс тэжээлийн дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээ”-нд хамруулж байна.


Жил бүр хүнс тэжээлийн дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээнд хамрагдах өрх,

иргэний тоо буурахгүй, өсөх хандлагатай байгаа нь нэг талаас төрийн халамжийн үйлчилгээ нэмэгдсэн, нөгөө талаас хамгийн бага хэрэглээтэй 1-2 дугаар түвшний өрхийн тоо буураагүй байгааг харуулж байна. Нийгмийн халамжийн сангийн зарцуулалт мян.хүн, тэр.бум төгрөгөөр



хүрч өмнөх оноос 25.6 хувь буюу 94.4 тэрбум төгрөгөөр өссөн байна. Хөвсгөл

8180

10229

70297665

2045 2486 2501 26370

2000

4000

6000

8000

10000

12000

2012 он 2013 он 2014 он 2015 онИргэний тоо Өрхийн тоо

146 142 144

72

9.2 11.7 13.6 6.8

0

20

40

60

80

100

120

140

160

2012 он 2013 он 2014 он 2015 он

Хүний тооМөнгөн дүн


36 37


ЭДИЙН ЗАСАГ, ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, ХӨДӨӨ АЖ АХУЙЭдийн засаг, төсөв санхүү2014 оны байдлаар Хөвсгөл аймгийн ДНБ оны үнээр 463.9 тэрбум

төгрөгт хүрч өмнөх оноос 25.6 хувь буюу 94.4 тэрбум төгрөгөөр өссөн байна. Хөвсгөл аймаг нь Монгол улсын ДНБ-ний 2.1 хувийг үйлдвэрлэж байна. Аймгийн нийт ДНБ-ний 44.9 хувийг хөдөө аж ахуйн салбар, 21.3 хувийг аж үйлдвэр, барилгын салбар, 33.8 хувийг үйлчилгээний салбар бүрдүүлж байна.

Аймгийн нэгдсэн төсвийн нийт орлого 86894,9 сая төгрөг, төсвийн нийт зарлага 85531,7 сая төгрөгт хүрсэн нь аймгийн нэгдсэн төсөв 1363.2 сая төгрөгийн ашигтай гарч аймгийн ДНБ-ны 0.3 хувийг эзэлж байна.Татварын нийт орлого 11934.3 сая төгрөг байгаа нь аймгийн нийт орлогын 13.7 хувийг бүрдүүлж байна.

Татварын нийт орлого, оноор, сая төгрөг

Төгрөгийн хадгаламжийн үлдэгдэл 36164,5 сая төгрөг, банкнуудын олгосон зээлийн үлдэгдэл 91364,9 сая төгрөг болсон нь улсын хадгаламжийн 1.2 хувь, зээлийн 1.2 хувийг эзэлж байна. Манай аймагт өрийн үлдэгдэлд чанаргүй зээлийн эзлэх хувь 2014 онд 0,1 хувь болж өмнөх оноос 0,3 хувиар буурсан байна.


24



хүрч өмнөх оноос 25.6 хувь буюу 94.4 тэрбум төгрөгөөр өссөн байна. Хөвсгөл аймаг нь Монгол улсын ДНБ-ний 2.1 хувийг үйлдвэрлэж байна. Аймгийн нийт ДНБ-ний 44.9 хувийг хөдөө аж ахуйн салбар, 21.3 хувийг аж үйлдвэр, барилгын салбар, 33.8 хувийг үйлчилгээний салбар бүрдүүлж байна.



Төгрөгийн хадгаламжийн үлдэгдэл 36164,5 сая төгрөг, банкнуудын олгосон

зээлийн үлдэгдэл 91364,9 сая төгрөг болсон нь улсын хадгаламжийн 1.2 хувь, зээлийн 1.2 хувийг эзэлж байна. Манай аймагт өрийн үлдэгдэлд чанаргүй зээлийн эзлэх хувь 2014 онд 0,1 хувь болж өмнөх оноос 0,3 хувиар буурсан байна.

Аж ахуйн нэгжийн регистерийн санд 1633 аж ахуйн нэгж байгууллага

бүртгэлтэй байгаагаас 1202 нь буюу 73.6 хувь нь үйл ажиллагаа явуулж байна. Эдгээрийн 79.9 хувийг 1-9 ажиллагсадтай, 2.6 хувийг 50 ба түүнээс дээш ажиллагсадтай аж ахуйн нэгж байгууллага эзэлж байна.

4488 61718765

11052 11934

0

5000

10000

15000

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Сая

.төг

24179.240147.7 47563.0 54305.1 60204.737041.8

69866.9

84094.3

125057.6

149032.0

0.0

50000.0

100000.0

150000.0

200000.0

250000.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Хадгаламж Зээл


24



хүрч өмнөх оноос 25.6 хувь буюу 94.4 тэрбум төгрөгөөр өссөн байна. Хөвсгөл аймаг нь Монгол улсын ДНБ-ний 2.1 хувийг үйлдвэрлэж байна. Аймгийн нийт ДНБ-ний 44.9 хувийг хөдөө аж ахуйн салбар, 21.3 хувийг аж үйлдвэр, барилгын салбар, 33.8 хувийг үйлчилгээний салбар бүрдүүлж байна.



Төгрөгийн хадгаламжийн үлдэгдэл 36164,5 сая төгрөг, банкнуудын олгосон

зээлийн үлдэгдэл 91364,9 сая төгрөг болсон нь улсын хадгаламжийн 1.2 хувь, зээлийн 1.2 хувийг эзэлж байна. Манай аймагт өрийн үлдэгдэлд чанаргүй зээлийн эзлэх хувь 2014 онд 0,1 хувь болж өмнөх оноос 0,3 хувиар буурсан байна.

Аж ахуйн нэгжийн регистерийн санд 1633 аж ахуйн нэгж байгууллага

бүртгэлтэй байгаагаас 1202 нь буюу 73.6 хувь нь үйл ажиллагаа явуулж байна. Эдгээрийн 79.9 хувийг 1-9 ажиллагсадтай, 2.6 хувийг 50 ба түүнээс дээш ажиллагсадтай аж ахуйн нэгж байгууллага эзэлж байна.

4488 61718765

11052 11934

0

5000

10000

15000

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Сая

.төг

24179.240147.7 47563.0 54305.1 60204.737041.8

69866.9

84094.3

125057.6

149032.0

0.0

50000.0

100000.0

150000.0

200000.0

250000.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Хадгаламж Зээл

Аж ахуйн нэгжийн регистерийн санд 1633 аж ахуйн нэгж байгууллага бүртгэлтэй байгаагаас 1202 нь буюу 73.6 хувь нь үйл ажиллагаа явуулж байна. Эдгээрийн 79.9 хувийг 1-9 ажиллагсадтай, 2.6 хувийг 50 ба түүнээс дээш ажиллагсадтай аж ахуйн нэгж байгууллага эзэлж байна.

Аж ахуйн нэгж байгууллага, салбараар, хувиар

Сүүлийн жилүүдэд аймаг орон нутагт хийгдэх хөрөнгө оруулалтын хэмжээ жилээс жилд нэмэгдэн 2011-2014 онд нийт 414,5 тэрбум төгрөгийн бүтээн байгуулалтын ажил хийгдсэн байна.

2011-2014 онуудад хийгдсэн хөрөнгө оруулалтын ажлын нэгтгэл, оноор, тэрбум төгрөгөөр

Он Нийт дүн Улсын төсөв

Аймаг, орон нутгийн төсөв

Төсөл, хөтөлбөр

Иргэдийн хандив, хувийн

хөрөнгөөр

2011 61,946.80 46,156.10 1,498.00 7,512.60 6,780.102012 54,572.90 43,971.10 3,263.10 4,598.60 2,740.102013 93,214.60 71,051.30 9,913.50 3,913.20 8,336.602014 204,802.10 178,846.70 13,713.40 1,984.90 10,257.10Нийт 414,536.40 340,025.20 28,388.00 18,009.30 28,113.90


25

Аж ахуйн нэгж байгууллага, салбараар, хувиар

Сүүлийн жилүүдэд аймаг орон нутагт хийгдэх хөрөнгө оруулалтын хэмжээ

жилээс жилд нэмэгдэн 2011-2014 онд нийт 414,5 тэрбум төгрөгийн бүтээн байгуулалтын ажил хийгдсэн байна.

2011-2014 онуудад хийгдсэн хөрөнгө оруулалтын ажлын нэгтгэл, оноор, тэрбум төгрөгөөр

Он Нийт дүн Улсын төсөв Аймаг, орон

нутгийн төсөв Төсөл,

хөтөлбөр

Иргэдийн хандив, хувийн

хөрөнгөөр

2011 61,946.80 46,156.10 1,498.00 7,512.60 6,780.10 2012 54,572.90 43,971.10 3,263.10 4,598.60 2,740.10 2013 93,214.60 71,051.30 9,913.50 3,913.20 8,336.60 2014 204,802.10 178,846.70 13,713.40 1,984.90 10,257.10

Нийт дүн 414,536.40 340,025.20 28,388.00 18,009.30 28,113.90

ХАА, загас барих12%

Уул уурхай, боловсруулах

үйлдвэр16%

Барилга5%

Бөөний болон жижиглэн худалдаа

24%Зочид буудал

3%

Тээвэр, агуулах5%

Санхүү, үл хөдлөх хөрөнгийн түрээс

3%

Төрийн удирдлага, батлан хамгаалах

6%

Боловсрол8%

Эрүүл мэнд10%

Нийгэм, бие хүнд үзүүлэх үйлчилгээ

8%


38 39


2014 оны хөрөнгө оруулалт, салбараар, хувиар

Хөдөө аж ахуй

2014 оны жилийн эцсийн байдлаар аймгийн хэмжээнд 14,5 мянган малчин өрхөд 29,8 мянган малчин 4157223 толгой мал тоолуулсан нь улсын хэмжээнд нийт мал сүргийн тоо толгойгоор 3 дугаарт орж, үхрээр 2 дугаарт, хониор 3 дугаарт, ямаагаар 4 дүгээр байранд орж тус тус тэргүүлэх эгнээнд явж байна.

Мал сүргийн тоо, оноор, мян.толгой


26


Хөдөө аж ахуй 2014 оны жилийн эцсийн байдлаар аймгийн хэмжээнд 14,5 мянган малчин

өрхөд 29,8 мянган малчин 4157223 толгой мал тоолуулсан нь улсын хэмжээнд нийт мал сүргийн тоо толгойгоор 3 дугаарт орж, үхрээр 2 дугаарт, хониор 3 дугаарт, ямаагаар 4 дүгээр байранд орж, тус тус тэргүүлэх эгнээнд явж байна.


Мал сүргийн өсөлт, төрлөөр, оноор



Соёл спорт

2% Хөдөө аж ахуй1%

Зам гүүр62%

Эрчим, дулаан, усан хангамж

18%

Байгаль орчин0%

Төрийн байгууллагын хэвийн үйл

ажиллагааг хангах1%

Иргэдэд чиглэсэн бусад үйл ажиллагаа

8%

3101.3 3315.53601.7 3609.2

4157.2

0.0

500.0

1000.0

1500.0

2000.0

2500.0

3000.0

3500.0

4000.0

4500.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он


26


Хөдөө аж ахуй 2014 оны жилийн эцсийн байдлаар аймгийн хэмжээнд 14,5 мянган малчин

өрхөд 29,8 мянган малчин 4157223 толгой мал тоолуулсан нь улсын хэмжээнд нийт мал сүргийн тоо толгойгоор 3 дугаарт орж, үхрээр 2 дугаарт, хониор 3 дугаарт, ямаагаар 4 дүгээр байранд орж, тус тус тэргүүлэх эгнээнд явж байна.





Соёл спорт

2% Хөдөө аж ахуй1%

Зам гүүр62%

Эрчим, дулаан, усан хангамж

18%

Байгаль орчин0%

Төрийн байгууллагын хэвийн үйл

ажиллагааг хангах1%

Иргэдэд чиглэсэн бусад үйл ажиллагаа

8%

3101.3 3315.53601.7 3609.2

4157.2

0.0

500.0

1000.0

1500.0

2000.0

2500.0

3000.0

3500.0

4000.0

4500.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он


Аймгийн хэмжээнд мал амьтныг эрүүлжүүлэхэд 26 нэр төрлийн вакцин, ийлдэс, ариутгалын бодис нийлүүлэгдэж давхардсан тоогоор 5,5 сая малыг халдварт, паразит өвчнөөс эмчлэх, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг 23 сум 1 тосгоны 67 мал эмнэлэг, үржлийн аж ахуйн нэгжүүд гүйцэтгэн үйл ажиллагаа явуулж байна.

Цаан сүргийн өсөлт, оноор

2015 онд улаан буудай 14643 га-д, арвай 76 га-д ,овъёос 16 га-д, хөх тариа 44 га-д, малын тэжээл 204 га-д, тосны ургамал 415 га-д,төмс 279 га-д, хүнсний ногоо 164 га-д тус тус тариалж, үр тариа 23630,8 тн үүнээс улаан буудай 23535,8 тн, арвай 86 тн, овъёос 9 тн, рапс 424 тн, малын тэжээл 341 тн, төмс 2570 тн, хүнсний ногоо 1022,9 тн-ыг тус тус хураан авч 14072 га-д уриншийн боловсруулалт хийсэн.


27

Аймгийн хэмжээнд мал амьтныг эрүүлжүүлэхэд 26 нэр төрлийн вакцин,

ийлдэс, ариутгалын бодис нийлүүлэгдэж давхардсан тоогоор 5,5 сая малыг халдварт, паразит өвчнөөс эмчлэх, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг 23 сум 1 тосгоны 67 мал эмнэлэг, үржлийн аж ахуйн нэгжүүд гүйцэтгэн үйл ажиллагаа явуулж байна.


2015 онд улаан буудай 14643 га-д, арвай 76 га-д ,овъёос 16 га-д, хөх тариа

44 га-д, малын тэжээл 204 га-д, тосны ургамал 415 га-д,төмс 279 га-д, хүнсний ногоо 164 га-д тус тус тариалж, үр тариа 23630,8 тн үүнээс улаан буудай 23535,8 тн, арвай 86 тн, овъёос 9 тн, рапс 424 тн, малын тэжээл 341 тн, төмс 2570 тн, хүнсний ногоо 1022,9 тн-ыг тус тус хураан авч 14072 га-д уриншийн боловсруулалт хийсэн.

Тариалсан талбай, оноор, га Хураасан ургац, оноор, тн

2.3 2.1 2.1 1.9 1.9148.7 155.3 161.2 165.5 183.3

312.4 313.9 322.1 316.8 355.3

1363.9

1457.51673.1

1722.8

1997.2

1273.91386.8

1443.2

1402.1

1619.4

0

500

1000

1500

2000

2500

2010 2011 2012 2013 2014

ТэмээАдууҮхэрХоньЯмаа

1349 1356 13981571

1738

0

500

1000

1500

2000

2010 2011 2012 2013 2014


27

Аймгийн хэмжээнд мал амьтныг эрүүлжүүлэхэд 26 нэр төрлийн вакцин,

ийлдэс, ариутгалын бодис нийлүүлэгдэж давхардсан тоогоор 5,5 сая малыг халдварт, паразит өвчнөөс эмчлэх, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг 23 сум 1 тосгоны 67 мал эмнэлэг, үржлийн аж ахуйн нэгжүүд гүйцэтгэн үйл ажиллагаа явуулж байна.


2015 онд улаан буудай 14643 га-д, арвай 76 га-д ,овъёос 16 га-д, хөх тариа

44 га-д, малын тэжээл 204 га-д, тосны ургамал 415 га-д,төмс 279 га-д, хүнсний ногоо 164 га-д тус тус тариалж, үр тариа 23630,8 тн үүнээс улаан буудай 23535,8 тн, арвай 86 тн, овъёос 9 тн, рапс 424 тн, малын тэжээл 341 тн, төмс 2570 тн, хүнсний ногоо 1022,9 тн-ыг тус тус хураан авч 14072 га-д уриншийн боловсруулалт хийсэн.


2.3 2.1 2.1 1.9 1.9148.7 155.3 161.2 165.5 183.3

312.4 313.9 322.1 316.8 355.3

1363.9

1457.51673.1

1722.8

1997.2

1273.91386.8

1443.2

1402.1

1619.4

0

500

1000

1500

2000

2500

2010 2011 2012 2013 2014

ТэмээАдууҮхэрХоньЯмаа

1349 1356 13981571

1738

0

500

1000

1500

2000

2010 2011 2012 2013 2014


40 41



Аймгийн хүн амын хүнсний хангамжийг тооцож үзвэл мах, сүүний хэрэгцээг 100 хувь, төмсний хэрэглээний 38,3 хувийг, хүнсний ногооны хэрэглээний 10,3 хувийг, гурилын хэрэглээг 100 хувь аймагт үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээрээ хангаж байна.

Аймгийн нийт бэлчээрийн талбайн 22,4 хувь нь талхлагдсан, эвдрэлд орсон, хортон мэрэгчид идэгдсэн байна.

Аж үйлдвэрАймгийн үйлдвэрийн газрууд 2014 онд 10383.2 сая төгрөгийн

бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, 999,8 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн борлуулсан байна. Өмнөх оноос бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлт 3.0 хувиар буурсан бол борлуулалт 1.1хувиар өссөн.

Нийт үйлдвэрлэл, борлуулалт, оноор, сая төгрөг


28

Аймгийн хүн амын хүнсний хангамжийг тооцож үзвэл мах, сүүний хэрэгцээг

100 хувь, төмсний хэрэглээний 38,3 хувийг, хүнсний ногооны хэрэглээний 10,3 хувийг, гурилын хэрэглээг 100 хувь аймагт үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээрээ хангаж байна.


Аж үйлдвэр Аймгийн үйлдвэрийн газрууд 2014 онд 10383.2 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэж, 999,8 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн борлуулсан байна. Өмнөх оноос бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлт 3.0 хувиар буурсан бол борлуулалт 1.1хувиар өссөн.


2010 2011 2012 2013 2014

13970

13650

14233

14805

14643

17824

2331419333

23763

23535

2010 2011 2012 2013 2014


28

Аймгийн хүн амын хүнсний хангамжийг тооцож үзвэл мах, сүүний хэрэгцээг

100 хувь, төмсний хэрэглээний 38,3 хувийг, хүнсний ногооны хэрэглээний 10,3 хувийг, гурилын хэрэглээг 100 хувь аймагт үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээрээ хангаж байна.


Аж үйлдвэр Аймгийн үйлдвэрийн газрууд 2014 онд 10383.2 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэж, 999,8 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн борлуулсан байна. Өмнөх оноос бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлт 3.0 хувиар буурсан бол борлуулалт 1.1хувиар өссөн.


2010 2011 2012 2013 2014

13970

13650

14233

14805

14643

17824

2331419333

23763

23535

2010 2011 2012 2013 2014


29

Аймгийн хэмжээнд жилд 2211,8 тн талх нарийн боов үйлдвэрлэх 61 үйлдвэр

цех, 59,4 мян.тн гурил үйлдвэрлэх гурилын 8 үйлдвэр, 23,6 мян.тн хагас боловсруулсан махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүчин чадал бүхий 6 цех, загас утах нөөшлөх 1 үйлдвэр, нөөшилсөн загас үйлдвэрлэх 8 цех, мал нядлах мах боловсруулах үйлдвэр 1, нядалгааны 1 цех, мал нядлах нядалгааны төвлөрсөн цэг 3, сүү боловсруулах үйлдвэр 1, цагаан идээ боловсруулах 6 цех ажиллаж байна.

Эдгээр үйлдвэрүүд 2014 онд 5811,2 тн гурил, 1728,9 мян.тн талх нарийн боов, 520,3 тн хагас боловсруулсан махан бүтээгдэхүүн, 5391 шил нөөшилсөн загас, 237 мян.хайрцаг цай, 16,2 тн жимсний чанамал, 4,4 тн жимсний шүүс үйлдвэрлэж, хөдөө аж ахуйгаас 17420,5 мян.тн мах, 23465,3 мян.литр сүү бэлтгэж сүүнд шилжүүлснээр 550,3 мян.литр сүүг үйлдвэрийн аргаар боловсруулж 20,6 тн тараг, 11,7 тн ааруул, 3,2 тн зөөхий, 4,01 тн шар сүүг сүү боловсруулах үйлдвэрт үйлдвэрлэн хүн амын хүнсний хэрэгцээнд нийлүүлээд байна. Аймгийн төвийн ойролцоо 305 саалийн үнээ бүхий 15 эрчимжсэн аж ахуй үйл ажиллагаа явуулан 2287,5 литр сүү бэлтгэсэн нь өмнөх оноос 63,9 хувиар нэмэгдсэн байна. 3535 өндөглөгч тахиа бүхий тахианы 2 аж ахуй үйл ажиллагаа явуулан 350,0 мянган ширхэг өндөг үйлдвэрлэн хүнсний үйлдвэр болон худалдаанд нийлүүлсэн байна.

ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧИН, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ

Хүрээлэн буй орчин

Аймгийн нутаг дэвсгэр өндөр уулын таг царам, уулын тайга, уулын ойт

хээр гэсэн гурван үндсэн байгалийн бүслүүрт оршдог, гол мөрний усан сүлжээний нягтшил өндөр учраас олон зүйлийн амьтан ургамал тархан нутагшиж амьдрах таатай орчин, нөхцөл бүрдсэн байдаг. Иймээс тус аймгийн нутаг дэвсгэрт монгол орны хөхтөн амьтдын зүйлийн бүрдлийн 50 хувь буюу 68, шувууны 67,1 хувь буюу 286, загасны 46.5 хувь буюу 24, хоёр нутагтны 50 хувь буюу 4 зүйл , дээд , доод ургамалын 70, 5 хувь буюу 3999 зүйл бүртгэгдсэн байдаг.

6504.8 5515.3

9628.1 9886.1 9998.6

6040.5 6070.5

9628.1 10073.8 10383.2

0.0

2000.0

4000.0

6000.0

8000.0

10000.0

12000.0

2010 он 2011 он 2012 он 2013 он 2014 он

Борлуулалт Үйлдвэрлэлт

Аймгийн хэмжээнд жилд 2211,8 тн талх нарийн боов үйлдвэрлэх 61 үйлдвэр цех, 59,4 мян.тн гурил үйлдвэрлэх гурилын 8 үйлдвэр, 23,6 мян.тн хагас боловсруулсан махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүчин чадал бүхий 6 цех, загас утах нөөшлөх 1 үйлдвэр, нөөшилсөн загас үйлдвэрлэх 8 цех, мал нядлах мах боловсруулах үйлдвэр 1, нядалгааны 1 цех, мал нядлах нядалгааны төвлөрсөн цэг 3, сүү боловсруулах үйлдвэр 1, цагаан идээ боловсруулах 6 цех ажиллаж байна.

Эдгээр үйлдвэрүүд 2014 онд 5811,2 тн гурил, 1728,9 мян.тн талх нарийн боов, 520,3 тн хагас боловсруулсан махан бүтээгдэхүүн, 5391 шил нөөшилсөн загас, 237 мян.хайрцаг цай, 16,2 тн жимсний чанамал, 4,4 тн жимсний шүүс үйлдвэрлэж, хөдөө аж ахуйгаас 17420,5 мян.тн мах, 23465,3 мян.литр сүү бэлтгэж сүүнд шилжүүлснээр 550,3 мян.литр сүүг үйлдвэрийн аргаар боловсруулж 20,6 тн тараг, 11,7 тн ааруул, 3,2 тн зөөхий, 4,01 тн шар сүүг сүү боловсруулах үйлдвэрт үйлдвэрлэн хүн амын хүнсний хэрэгцээнд нийлүүлээд байна. Аймгийн төвийн ойролцоо 305 саалийн үнээ бүхий 15 эрчимжсэн аж ахуй үйл ажиллагаа явуулан 2287,5 литр сүү бэлтгэсэн нь өмнөх оноос 63,9 хувиар нэмэгдсэн байна. 3535 өндөглөгч тахиа бүхий тахианы 2 аж ахуй үйл ажиллагаа явуулан 350,0 мянган ширхэг өндөг үйлдвэрлэн хүнсний үйлдвэр болон худалдаанд нийлүүлсэн байна.

ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧИН, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ Хүрээлэн буй орчинАймгийн нутаг дэвсгэр өндөр уулын таг царам, уулын тайга, уулын ойт

хээр гэсэн гурван үндсэн байгалийн бүслүүрт оршдог, гол мөрний усан сүлжээний нягтшил өндөр учраас олон зүйлийн амьтан ургамал тархан нутагшиж амьдрах таатай орчин, нөхцөл бүрдсэн байдаг. Иймээс тус аймгийн нутаг дэвсгэрт монгол орны хөхтөн амьтдын зүйлийн бүрдлийн 50 хувь буюу 68, шувууны 67,1 хувь буюу 286, загасны 46.5 хувь буюу 24, хоёр нутагтны 50 хувь буюу 4 зүйл, дээд, доод ургамалын 70, 5 хувь буюу 3999 зүйл бүртгэгдсэн байдаг.

392 зүйлийн амьтдаас 76 нь агнуурын ач холбогдолтой ба эдгээрээс сүүлийн 5 жилд буюу 2010-2015 онд иргэд ахуйн хэрэгцээндээ зэрлэг гахай 178, бор гөрөөс 3 толгой, загас 7940 ширхэгийг агнах, барих зөвшөөрөл авсанаас гадна аялал жуулчлалын компаниуд гадаадын иргэдэд 1411 ширхэг тул загас бариад буцааж тавих, 13250 ширхэг бусад жижиг загас бариулах зөвшөөрөл авсан байна.


42 43


Тус аймагт 2013-2014 онд хийгдсэн ерөнхий агнуур зохион байгуулалтаар агнуурын бүс нутгуудад зэрлэг гахай 3000, бор гөрөөс 10000, хээрийн тарвага 45000 мянга орчим толгой биологийн нөөцтэй болохыг тогтоосон юм.

Иргэн аж ахуйн нэгж байгууллагууд 200 гаруй зүйлийн байгалийн ургамалыг эм, хүнс, цайны чиглэлээр ахуйн болон үйлдвэрлэлийн зориулалтаар бэлтгэдэг бөгөөд 2009-2014 онд 6 зүйлийн жимс 124,9 тн, хуш модны самар 15,9 тн, эм, цай, хүнсний зориулалтаар 52 зүйлийн 62,8 тн ургамалыг зөвшөөрөл авч бэлтгэжээ.

Ахуйн болон үйлдвэрлэлийн зориулалтаар түгээмэл ашиглагддаг 50 зүйлийн байгалийн ургамал, ойн дагалт баялгийн тархац, нөөцийн хэмжээг 2014 онд аймгийн хэмжээнд сум бүрээр тогтоож дууссан ба эдгээрээс хөх нэрс 11437 тн, алирс 30196 тн буюу хамгийн их нөөцтэйд орж байна.

Нийт нутаг дэвсгэрийн 26,7 хувь буюу 2 682 787 га талбай бүх ангиллаар улсын тусгай хамгаалалтанд, газар нутгийн 27,4 хувь буюу 50 дугаар өргөргөөс хойших улсын тусгай хамгаалалтанд орж, бусад 2 758 238 га талбайг аймгийн тусгай хамгаалалтанд авсан.

Ойн сангийн нийт талбай 4208965 га буюу нийт нутаг дэвсгэрийн 42 хувийг эзэлж экологийн тааламжтай орчинг бий болгодог. Шинэс мод ойн сангийн нийт талбайн 95,3 хувь буюу 3 142057 га, нарс 3420,0, га, хуш 99380 га, гацуур 6277,0 га, жодоо 2520,0 га, хус 55776,0 га, улиас 2943,0 га, улиангар 800 га, хайлаас 754,0 га, бургас 8304,0 га талбайг тус тус эзэлдэг.

Ойн сангийн нийт нөөц 481 349 940 шоометр бөгөөд үүний 95,3 буюу 458 661 838 шоометрийг шинэс мод эзэлдэг, жилийн дундаж нийт өсөлт нь 3 336 569 шоометр ба жилд дунджаар өсөлтийн 7,7 хувьтай тэнцэх буюу 260 000 орчим шоометр хэрэглээний мод, түлээ бэлтгэж 300 орчим га талбайд ойжуулалт байгалийн сэргэн ургалтанд туслах арга хэмжээг хэрэгжүүлдэг.

2011 онд зохион байгуулсан улсын усны тооллогоор гол горхи 1209, нуур, цөөрөм 590, булаг 1095, рашаан 65, хур цас 1 бүртгэгдсэн.

Хөвсгөл нуур монгол орны гадаргын цэнгэг усны нөөцийн 64,1 хувийг агуулдаг ба аймгийн газар доорх усны нөөц 6,95 шоокилометр, ашиглаж болох боломжит нөөц нь 1,95 шоокилометр юм.

Мөрөн сумын агаарт Хүхэрлэг хий \ SO2 \-н хамгийн их утга 2013 оны 11-р сард 0,013 мкг\м3 байсан бол 2014 оны 11-р сард 0,011 мкг/м3 хүртэл

буюу 15,3 хувиар, азотын давхар исэл \NO2 \-н хүлцэх агууламжийг давсан тохиолдол 2013 онд 95 байсан бол 2014 онд 29 болж 3,6 дахин буурсан байна.

Хүн ам төвлөрсөн суурин газруудын хогийн цэг 150 орчим га талбайг эзэлдэг.

Аймгийн нутаг дэвсгэрт одоогийн байдлаар ашиглалтын 16, хайгуулын 25 тусгай зөвшөөрөл хүчинтэй, эдгээрээс Улаан тайгын улсын тусгай хамгаалалттай газрын хилийн зааг дотор 2, 50-р өргөргөөс хойших аймгийн тусгай хамгаалалтанд орсон нутаг дэвсгэрт 2 тусгай зөвшөөрөл хүчинтэй хэвээр байна.

Аялал жуулчлалАймгийн хэмжээнд нийтдээ 63 жуулчны бааз, 8 отог, 37 гэр буудал,

15 амралтын газар, 5 зочид буудал, 18 дэн буудал ажиллаж байгаа ба нэг ээлжиндээ 8000 орчим жуулчин хүлээн авах хүчин чадалтай. Нийт жуулчны баазуудын 53 хувь буюу 34 нь Хөвсгөлийн байгалийн цогцолборт газрын хилийн зааг дотор үйл ажиллагаа явуулж, жилдээ 40000 орчим гадаад дотоодын жуулчдад үйлчилгээ үзүүлж байна.

Монгол улсад ирж буй жуулчдын 20 орчим хувь нь манай аймгийг зорин ирж унаган байгаль, түүх соёл, нүүдэлчин ахуй, морин болон явган, дугуйн аялал, үндэсний баяр наадам, мөсний баяр, цаатан фестиваль, сарлаг фестиваль, спорт загасчлалын төрлүүдийг сонирхож ирдэг.

Сүүлийн 5 жилд аймагт ирсэн нийт жуулчдын 12,7 хувийг гадаадын жуулчид эзэлж байгаагаас гадна тогтвортой өсөлт харагдахгүй байна.

Жуулчдын тоо, оноор


31

Аймгийн нутаг дэвсгэрт одоогийн байдлаар ашиглалтын 16, хайгуулын 25 тусгай зөвшөөрөл хүчинтэй, эдгээрээс Улаан тайгын улсын тусгай хамгаалалттай газрын хилийн зааг дотор 2, 50-р өргөргөөс хойших аймгийн тусгай хамгаалалтанд орсон нутаг дэвсгэрт 2 тусгай зөвшөөрөл хүчинтэй хэвээр байна.

Аялал жуулчлал Аймгийн хэмжээнд нийтдээ 63 жуулчны бааз, 8 отог, 37 гэр буудал, 15

амралтын газар, 5 зочид буудал, 18 дэн буудал ажиллаж байгаа ба нэг ээлжиндээ 8000 орчим жуулчин хүлээн авах хүчин чадалтай. Нийт жуулчны баазуудын 53 хувь буюу 34 нь Хөвсгөлийн байгалийн цогцолборт газрын хилийн зааг дотор үйл ажиллагаа явуулж, жилдээ 40000 орчим гадаад дотоодын жуулчдад үйлчилгээ үзүүлж байна.

Монгол улсад ирж буй жуулчдын 20 орчим хувь нь манай аймгийг зорин ирж унаган байгаль, түүх соёл, нүүдэлчин ахуй, морин болон явган, дугуйн аялал, үндэсний баяр наадам, мөсний баяр, цаатан фестиваль, сарлаг фестиваль, спорт загасчлалын төрлүүдийг сонирхож ирдэг.

Сүүлийн 5 жилд аймагт ирсэн нийт жуулчдын 12,7 хувийг гадаадын жуулчид эзэлж байгаагаас гадна тогтвортой өсөлт харагдахгүй байна.

Жуулчдын тоо, оноор

ГАЗРЫН ХАРИЛЦАА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТ, ДЭД БҮТЭЦ

Хот байгуулалт газрын харилцаа 2014 оны жилийн эцсийн байдлаар газрын нэгдмэл сангийн тайлан хөдөө аж

ахуйн газар 3749.0 мянган га, хот, тосгон бусад суурин газар 18.7 мянган га, зам шугам сүлжээний газар 7.8 мянган га, ойн сан бүхий газар 4005.4 мянган га, усны сан бүхий газар 86.2 мянган га, улсын тусгай хэрэгцээний газар 2195.7 мянган га байна.

20036

40828

28760

40292 39500

4121 4518 3690 5327 72100

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

2011 он 2012 он 2013 он 2014 он 2015 онДотоод жуулчид Гадаад жуулчид


44 45


ГАЗРЫН ХАРИЛЦАА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТ, ДЭД БҮТЭЦ

Хот байгуулалт газрын харилцаа2014 оны жилийн эцсийн байдлаар газрын нэгдмэл сангийн тайлан

хөдөө аж ахуйн газар 3749.0 мянган га, хот, тосгон бусад суурин газар 18.7 мянган га, зам шугам сүлжээний газар 7.8 мянган га, ойн сан бүхий газар 4005.4 мянган га, усны сан бүхий газар 86.2 мянган га, улсын тусгай хэрэгцээний газар 2195.7 мянган га байна.

Аймгийн хэмжээнд нийт 11.5 мянган иргэн 1049,1 га газар өмчилж авсан нь нийт хүн амын 8.8 хувь болно.

Хот байгуулалтын баримт бичиг болох Аймгийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө, Мөрөн сумын хөгжлийн төлөвлөгөөг боловсруулж мөрдөн ажиллаж байна.

Дэд бүтэцАймгийн бүх сумд, 19 баг төвийн эрчим хүчний төвлөрсөн системд

холбогдож, Мөрөн суманд Дулааны станц ашиглалтанд орж, 7 сум төвлөрсөн дулаан хангамжтай, 22 сум өндөр хурдны шилэн кабелийн интернет, бүх сумдад суурин болон үүрэн телефоны үйлчилгээ нэвтэрсэн.

Хөвсгөл аймагт улсын болон орон нутгийн чанартай 5547 км авто зам байгаагаас улсын чанартай замын 37,7 хувь нь хатуу хучилттай, орон нутгийн чанартай авто замын 4,3 хувь нь хатуу болон сайжруулсан зам үлдсэн хувь нь ердийн хөрсөн зам байна.

Усан замын тээвэрт том оврын усан онгоц 4, дунд оврын усан онгоц 2, бага оврын завь 73 байна.

Аймгийн хэмжээнд барилгын зураг төсөв, угсралт, материал үйлдвэрлэлийн 64 аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулж, ард иргэдийн хэрэгцээ шаардлагад тулгуурлан орон сууцны барилга эрчимтэй баригдаж байгаа дэд бүтэц хөгжиж буй аймаг юм.

ЗАСАГЛАЛ, ЭРХЗҮЙТөрийн байгууллагаТөрийн чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг аймгийн нийт 209 байгууллагад 6547

төрийн албан хаагч ажиллаж байгаагаас 174 нь улс төрийн, 741 нь төрийн захиргааны, 204 нь төрийн тусгай, 5408 нь төрийн үйлчилгээний, 2 нь

төрийн өндөр албан тушаалтны, 6 нь төрийн АА ангилалд харьяалагдаж байна. Тэдгээрийн 2255 нь эрэгтэй буюу 34,2 хувь, эмэгтэй 4339 буюу 65,8 хувийг эзэлж байна. Мөн удирдах албан тушаалд 288 хүн ажиллаж байгаагаас 211 нь эрэгтэй, 77 нь эмэгтэй байна

Аймгийн хэмжээнд 24 ИТХ-ын байгууллага, 125 ИНХ үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Дээрх байгууллагад сонгогдсон 586 төлөөлөгч байгаагаас 41 нь аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгч 547 нь сумын ИТХ-ын төлөөлөгч байна.

Гадаад харилцааХөвсгөл аймаг нь гадаад харилцааны хувьд ОХУ, Япон, БНСУ, ХБНГУ,

Чех улс орнуудтай хамтын ажиллагаа тогтоон ажиллаж байна. Аймагт гадаадын хөрөнгө оруулалттай олон улсын 10 төсөл, хөтөлбөр

хэрэгжиж байгаагаас өөрийн салбар нэгжтэй, тогтмол үйл ажиллагаа явуулдаг 6, бусад төсөл хөтөлбөрүүд нь үйл ажиллагаагаа төлөөлөгч болоод сургагч багшаар дамжуулан явуулдаг байна.

Хэвлэл мэдээллийн байгууллагаХөвсгөл аймагт Мөрөн, Далай ээж, Лха, Хөвсгөл гэсэн 4 телевиз

аймаг орон нутгийн мэдээ мэдээллийг иргэдэд хүргэн ажиллаж байна. Мөн Скайкатв, Мэдээлэл холбооны сүлжээ компани, Тод зэрэг 3 кабелийн телевиз үйл ажиллагаа явуулдаг бөгөөд эдгээр телевизүүд нь бүгд Мөрөн сумын хэмжээнд цацалт хийдэг.

70 жилийн түүхтэй Хөвсгөлчүүдийн ууган хэвлэл “Эрх чөлөө ” сонин, Далай ээж сонин 7 хоног тутамд хэвлэгдэн 24 сумын уншигчдад хүрч мэдээ мэдээлэл түгээж байна.

“Мөрөөдлийн Мөрөн” ФМ 101,2, “Гэр бүлийн радио 104,5” гэсэн богино долгионы 2 ФМ үйл ажиллагаа явуулж байна. Мөн дунд долгионы “Хөвсгөлийн долгион” радио аймгийн хэмжээнд мэдээлэл хүргэн ажилладаг.

Хөвсгөл аймгийн ЗДТГ-ын нэгдсэн портал сайт www.khovsgol.gov.mn, 24 сум, зарим агентлаг байгууллагын нийт 40 гаруй төрийн байгууллагын цахим хуудас ажилладаг. Мөн хувийн www.khuvsgulnews.mn, Аялал жуулчлалын www.travel.khs.gov.mn зэрэг цахим хуудсаар мэдээллийг олон нийтэд хүргэж Хөвсгөл аймгийн чөлөөт хэвлэл мэдээллийг хөгжүүлж байна.


46 47


Иргэний нийгмийн байгууллагаХөвсгөл аймагт үйл ажиллагаа явуулдаг иргэний нийгмийн

байгууллага 173 байгаагаас санхүүгийн тайлангаа өгч хянуулсан 133 төрийн бус байгууллага байна. Аймгийн иргэний нийгмийн байгууллагын зөвлөл 2011 онд байгуулагдсан бөгөөд тус зөвлөлд 35 төрийн бус байгууллага нэгдэн үйл ажиллагаагаа явуулж гадаад дотоодын төсөл хэрэгжүүлж байна.

Хууль, эрх зүйХөвсгөл аймагт иргэн, эрүү, захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхүүд,

прокурор, өмгөөлөл, хил, цагдаа, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх, шүүхийн шинжилгээ, улсын бүртгэл, онцгой байдал, хууль зүйн туслалцааны төв, тахар зэрэг газар, алба, нэгжүүд байгуулагдан хууль сахиулах, хүний эрхийг хангах үйл ажиллагаа явуулж байна.

Монгол улсад хууль дээдэлсэн, эрх зүйт төрийг төлөвшүүлэх гол хүчин зүйл нь иргэдийн эрх зүйн мэдлэг боловсролыг дээшлүүлэх явдал юм. Эрх зүйн албан бус сургалт сурталчилгааны ажлын үр дүнд хүмүүс өөрсдийн үндсэн эрхээ мэдэхээс гадна тэдгээр эрхийг хамгаалах хуулийн болоод төрийн байгууллагуудын талаар ойлголттой байх нь аймгийн хууль, эрх зүйн салбарын үндсэн чиглэл болно.

Иргэдийн дунд хийсэн судалгаагаар эрх зүйн мэдээлэл сурталчилгааны ажлын ач холбогдлыг иргэд харьцангуй сайн мэдэж байна.

Иргэд эрх зүйн мэдээлэл сурталчилгааг олон нийтийн хэвлэл мэдээллийг ашиглан явуулах нь чухал гэж судалгаанд оролцогчдын 89.7 хувь нь үзэж байна.


33

зэрэг газар, алба, нэгжүүд байгуулагдан хууль сахиулах, хүний эрхийг хангах үйл ажиллагаа явуулж байна.


Иргэдийн дунд хийсэн судалгаагаар эрх зүйн мэдээлэл сурталчилгааны

ажлын ач холбогдлыг иргэд харьцангуй сайн мэдэж байна.


Маш чухал34%

Дунд зэрэг12%

Өдөр тутмын амьдралд чухал

47%

Чухал биш4%

Мэдэхгүй3%

45.1%44.6%

7.4 %1.8 % 1.1 %

05

101520253035404550

маш чухал чухал дунд зэрэг чухал биш огт чухал биш

Аймгийн хэмжээнд эрх зүйн албан бус сургалт, сурталчилгаанд иргэдийг хамруулсан байдал

Хөвсгөл аймагт гарсан гэмт хэргийн гаралтыг улсын дундаж болон гэмт хэргийн гаралт хамгийн өндөр аймгийн үзүүлэлттэй

харьцуулбал:


34


Хөвсгөл аймагт гарсан гэмт хэргийн гаралтыг улсын дундаж болон гэмт хэргийн гаралт хамгийн өндөр аймгийн үзүүлэлттэй харьцуулбал :

Хөвсгөл аймгийн хэмжээнд гарсан гэмт хэрэг гэмт хэргийн ангиллаар

Хэргийн төрлөөр авч үзвэл :

237 470 578 405

12779

24090

4120636360

05000

1000015000200002500030000350004000045000

2011 2012 2013 2014

Сургалтын тоо

Хүний тоо

577555 470 409

730555

504 485

955 922

772671

0

200

400

600

800

1,000

1,200

2014 2013 2012 2011

улсын дундаж

Хөвсгөл

Төв

555

251 265

30 9

504

232 213

41 18

485

202 229

33 21

0

100

200

300

400

500

600

Гэмт хэргийн тоо Үүнээс: хөнгөн Хүндэвтэр Хүнд Онц хүнд

2013

2012

2011


34





237 470 578 405

12779

24090

4120636360

05000

1000015000200002500030000350004000045000

2011 2012 2013 2014


Хүний тоо

577555 470 409

730555

504 485

955 922

772671

0

200

400

600

800

1,000

1,200

2014 2013 2012 2011


Хөвсгөл

Төв

555

251 265

30 9

504

232 213

41 18

485

202 229

33 21

0

100

200

300

400

500

600


2013

2012

2011


33

зэрэг газар, алба, нэгжүүд байгуулагдан хууль сахиулах, хүний эрхийг хангах үйл ажиллагаа явуулж байна.


Иргэдийн дунд хийсэн судалгаагаар эрх зүйн мэдээлэл сурталчилгааны

ажлын ач холбогдлыг иргэд харьцангуй сайн мэдэж байна.


Маш чухал34%

Дунд зэрэг12%

Өдөр тутмын амьдралд чухал

47%

Чухал биш4%

Мэдэхгүй3%

45.1%44.6%

7.4 %1.8 % 1.1 %

05

101520253035404550

маш чухал чухал дунд зэрэг чухал биш огт чухал биш


48 49




Бүртгэгдсэн гэмт хэрэгт холбогдсон нийт сэжигтэн, яллагдагчийн тоо


34





237 470 578 405

12779

24090

4120636360

05000

1000015000200002500030000350004000045000

2011 2012 2013 2014


Хүний тоо

577555 470 409

730555

504 485

955 922

772671

0

200

400

600

800

1,000

1,200

2014 2013 2012 2011


Хөвсгөл

Төв

555

251 265

30 9

504

232 213

41 18

485

202 229

33 21

0

100

200

300

400

500

600


2013

2012

2011


35


167185 184

227217

181

261

389

63 6183

103

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

2011 2012 2013 2014

Хүний амь бие, эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг

Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг

Малын хулгайн гэмт хэрэг

552 523

607

699

39 39 578684

36 4181

0

100

200

300

400

500

600

700

800

2011 2012 2013 2014

Бүгд

Эмэгтэй

18 хүртэлх насны


35


167185 184

227217

181

261

389

63 6183

103

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

2011 2012 2013 2014




552 523

607

699

39 39 578684

36 4181

0

100

200

300

400

500

600

700

800

2011 2012 2013 2014

Бүгд

Эмэгтэй



35


167185 184

227217

181

261

389

63 6183

103

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

2011 2012 2013 2014




552 523

607

699

39 39 578684

36 4181

0

100

200

300

400

500

600

700

800

2011 2012 2013 2014

Бүгд

Эмэгтэй


3. ХӨВСГӨЛ АЙМГИЙН ОРЧНЫ ШИНЖИЛГЭЭ

Хөвсгөл аймгийн өнөөгийн давуу болон сул талуудыг тооцон, хөгжлийн боломж ба эрсдлийг судалж үзлээ.

Хөгжлийн давуу тал:• Хүн амын тоогоороо тэргүүлдэг, ажиллах хүчний нөөц ихтэй• Хүүхдэд ээлтэй байх үзэл хандлага төлөвшсөн• Төрийн байгууллагууд нь салбарын урт болон дунд хугацааны

бодлого төлөвлөлттэй• Мал сүргийн тоо толгой их, цаа буга, нутгийн шилмэл малтай• Ойн болон гадаргын цэнгэг усны нөөцөөрөө улсад тэргүүлдэг• Аялал жуулчлалын нөөц сайтай• Эрчим хүч, мэдээлэл холбоо, зам харилцаа хөгжсөн• Төрийн байгууллагуудын мэдээ мэдээллийн нэгдсэн систем

сайжирсан• Ашигт малтмал, эрдэс түүхий эдийн нөөц арвин• Хилийн гарцтай, хөрш орны уламжлалт харилцаатай• Бизнесийн салбар, ялангуяа худалдаа, хүнсний үйлдвэрлэл

эрчимтэй хөгжсөн• Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд харьцангуй олон• Олон улсын байгууллагуудтай хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлж

байгаа

Хөгжлийн сул тал:• Хүн амын дундаж наслалт богино, эх хүүхдийн эндэгдэл тууштай

буураагүй• Улсын төсвөөс татаас авдаг• Эдийн засагт нөлөөлөхүйц томоохон үйлдвэр байхгүй• Инженерийн шугам сүлжээнд холбогдсон орон сууцны хүрэлцээ

хангалтгүй


50 51


• Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд тэгш үйлчлэх дэд бүтэц, хөгжлийн орчин хангалтгүй

• Нутгийн удирдлагаар мэргэшсэн хүний нөөц хомс• Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл байгаль цаг агаарын байдлаас

ихээхэн хамааралтай

Хөгжлийн боломж:• Тодорхой зорилтот бүлгүүдэд хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих урт

хугацааны хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх • Шууд ардчилал, төлөөллийн ардчиллын зарчмыг хослуулан

шийдвэр гаргах түвшинд боломж бүрдсэн• Дэд бүтцийн зарим чухал асуудлууд шийдвэрлэгдэх суурь

тавигдсан

Хөгжлийн сорилт ба эрсдэл:• Улс орны эдийн засгийн тогтвортой бус байдал• Байгаль орчны бохирдол доройтол• Уур амьсгалын өөрчлөлт• Шинэ болон дахин сэргэж байгаа халдварт өвчин• Байгалийн гамшиг, осол • Бэлчээрийн даац багтаамж муудсан• Хүн, малын эмийн чанар аюулгүй байдлын хяналтын тогтолцоо

алдагдсан• Явуулын хүн ам эрс нэмэгдсэнтэй холбоотой ХДХВ, /ДОХ/, БЗДХ

болон нийгмийн суурь үйлчилгээний даац ачаалал нэмэгдэх эрсдэлтэй

• Тээврийн хэрэгсэл их байгаа нь авто замын түгжрэл, агаарын бохирдол үүсгэх хандлагатай

4. ХӨГЖЛИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙГ БОЛОВСРУУЛСАН ҮНДЭСЛЭЛ, АРГА ЗАМ

Монгол улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж түүний удирдлагын тухай хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.2-ын а, 19 дүгээр зүйлийн 19.1 дэх заалтуудад аймгийн ИТХ-ын бүрэн эрхэд “Нутаг дэвсгэрийн эдийн засаг нийгмийн хөгжлийн хэтийн болон жилийн үндсэн чиглэлийг батлах тэдгээрт нэмэлт өөрчлөлт оруулах” тухай заасан байдаг. Бид өмнө нь 1985 онд “Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэн хүн амын хүнсний хангамжийг сайжруулах” 15 жилийн зорилтот программыг хүн амын хүнсний хангамжийг сайжруулах чиглэлээр, 1997 онд “Хөвсгөл аймгийн XXI зууны хөгжлийн хөтөлбөр”-ийг байгаль орчныг хамгаалах, байгал орчны тогтвортой хөгжлийг хангах чиглэлээр, 2002 онд “Хөвсгөл аймгийг 2020 он хүртэл бүсчлэн хөгжүүлэх бодлого”-ыг аймгийн эдийн засгийг бүсчлэн хөгжүүлэх чиглэлээр, 2008 онд “Хөвсгөл аймгийн эдийн засаг, нийгмийг 2008-2015 онд хөгжүүлэх хөтөлбөр”-ийг аймгийн эдийн засаг, нийгмийг цогоор нь хөгжүүлэх чиглэлээр тус тус боловсруулан батлан мөрдөж ирсэн. 2009 онд Хөвсгөл аймгийнхаа хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлийг тодорхойлох зорилгоор “Хөвсгөл хөгжил 1” форумыг зохион байгуулж, аймгийн хөгжлийн хандлагыг 3 тэргүүлэх чиглэлээр тодорхойлсон.

Аймгийн Засаг даргын 2014-2016 онд хэрэгжүүлэх “ Иргэндээ ээлтэй аймаг” үйл ажиллагааны хөтөлбөрт өмнөх бодлогынхоо хэрэгжилт үр дүнг тооцож дүгнүүлэх, цаашдын бодлогыг тодорхойлох зорилт тавигдсан. “Хөвсгөл хөгжил 1” форумаас дэвшүүлсэн зорилт амжилттай хэрэгжиж, “Хөвсгөл аймгийн эдийн засаг, нийгмийг 2008-2015 онд хөгжүүлэх хөтөлбөр”-ийн хэрэгжилтийн хугацаа дуусгавар болсон нь аймгийн цаашдын хөгжлийг урт хугацаагаар цогцоор нь төлөвлөх зайлшгүй шаардлагыг бий болгож байна.

Өнөөдөр 2008 онд батлагдсан “Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого” хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байна. Монгол улсын Ерөнхийлөгч 2013 онд зохион байгуулагдсан “Том төрөөс Ухаалаг төр рүү” үндэсний зөвлөлдөх уулзалт дээр хэлсэн үгэндээ “Хөгжлийн нэгдсэн бодлого”-той болох асуудлыг онцлон авч үзсэн бөгөөд энэ ажлын хүрээнд Үндэсний хөгжлийн хүрээлэнгээс “Монгол улсын хөгжлийн урт хугацааны бодлого”-ыг Улсын Их Хуралд өргөн бариад байна.


52 53


Хөвсгөл аймаг болон Монгол улсын урт хугацааны бодлого төлөвлөлтийг нэгэн зэрэг шинэчлэн боловсруулж буй нь Монгол улсын урт хугацааны бодлогын баримт бичгүүдэд тодорхойлсон зорилго, зорилтуудыг хангах, орон нутагт хэрэгжүүлэх, хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийг уялдуулах таатай боломж гэж үзэж байна.

Энэхүү хөтөлбөрийг боловсруулахдаа дэлхий нийтийн болоод Монгол улс, тэр дундаа Хөвсгөл аймгийн хөгжлийн төсөөлөл, гадаад дотоод орчны шинжилгээ тэргүүлэх чиглэл, салбарын бодлогод үндэслэн, дунд хугацаанд нийгэм, эдийн засгийг хөгжүүлэх зорилго зорилтууд, хүрэх үр, шалгуур үзүүлэлт, шаардлагатай хөрөнгийн төсөвлөлт, хяналт шинжилгээ үнэлгээг цогцоор нь тодорхойлохыг зорилоо.

Хөвсгөл аймгийн 2016-2030 оны хөгжлийн хөтөлбөрийг дараах зарчмыг баримтлан боловсрууллаа.

• Үндэсний язгуур эрх ашигт нийцсэн• Ил тод байдал, иргэдийн оролцоог хангасан• Судалгаа шинжилгээнд үндэслэсэн• Нөөц боломжинд тулгуурласан• Нэгдмэл цогц, харилцан уялдаатай• Залгамж чанарыг хадгалсан• Нутгийн өөрөө удирдах ёсыг төрийн удирдлагатай хослуулсан• Хариуцлагатай байх• Хэмжигдэхүйц байх

5. ХӨВСГӨЛ АЙМГИЙН АЛСЫН ХАРАА, ХӨГЖЛИЙН ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ

Алсын хараа: Хүрээлэн буй орчиндоо ээлтэй, хүнлэг, оюунлаг иргэдтэй, жаргалтай

гэр бүлтэй - ХӨГЖСӨН ХӨВСГӨЛ

Эрхэм зорилго:Хүний хөгжлийг дээдэлсэн, үндэсний өв соёлоо хадгалсан, ногоон

эдийн засаг, үйлдвэрлэл бүхий инновацийг дэмжсэн Монгол улсын аялал жуулчлалын тулгуур төв болно.

Хөвсгөл аймгийн хөгжлийн урт хугацааны бодлогын баримт бичгийг 5 тэргүүлэх чиглэлтэйгээр тодорхойлж байна.


41

ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛИЙН ЗОРИЛТУУД

НИЙГЭМ, ХҮМҮҮНИЙ ХӨГЖИЛ

Үндэсний үнэт зүйлсийг өвлөн насан туршдаа суралцах боломжийг бүрдүүлэн, эрүүл, аз жаргалтай, бүтээлч, хүмүүнлэг, өв тэгш гэр бүлийг цогцлооно.

Эрүүл мэнд, спорт

Зорилго: Иргэн бүрийн эрүүл мэндийг хамгаалах, сэргийлэх, оношлох, эмчлэх замаар дундаж наслалтыг улсын дунджид хүргэнэ. Зорилт 1: Хувь хүн, гэр бүл, аж ахуйн нэгж, бусад салбар дундын оролцоотой хүн амын эрүүл мэндийг, хамгаалж дэмжинэ.

- Хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах, дэмжихэд салбар дундын түншлэлийн бодлогыг аймгийн хэмжээнд хэрэгжүүлэх

Хөгжсөн ХӨВСГӨЛ

2016-2030 ОН

Нийгэм, хүмүүний

хөгжил

Эдийн засаг, үйлдвэржилт, ХАА-н хөгжил

Хүрээлэн буй орчны тогтвортой

байдал, аялал жуулчлалын

хөгжил

Газрын харилцаа, хот байгуулалт, дэд бүтцийн

хөгжил

Засаглалын бодлого

зохицуулалтын хөгжил


54 55


• “Би эрүүл бол та эрүүл” хүмүүнлэгийн өрх, гэрийн хөтөч хөтөлбөр гарган хэрэгжүүлэх

• Байгууллага, аж ахуйн нэгж бүр эрүүл мэндийн эрсдэлгүй орчин бүрдүүлсэн байх

• Нийт ажиллагсдын 90-ээс доошгүй хувийг ажлын байрны дасгал тогтмол хийдэг болгох

• Мэдээлэл харилцааны олон талт аргуудыг ашиглан иргэдийн санаачилга оролцоонд тулгуурлан эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгааны ажлыг зохион байгуулж, цэцэрлэгийн наснаас нь эхлэн иргэдэд эрүүл зан үйлийг төлөвшүүлэх

• Боловсролын байгууллагуудтай хамтран ажиллаж өсвөр насныхны эрүүл мэнд, эрүүл мэндийн боловсролын чанарыг сайжруулах

Зорилт 2: Хүн амыг өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлж, эрт илрүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлнэ.

• Анхан шатны тусламж үйлчилгээ үзүүлж байгаа ЭМБ-уудын ажиллах орчин нөхцөл, хүний нөөц, тоног төхөөрөмж, эм биобэлдмэлийн хангалтыг стандартын дагуу бүрэн шийдвэрлэж, тэнд ажиллаж байгаа эмч мэргэжилтэн, ажилчдын нийгмийн баталгааг хангах, чадваржуулахад чиглэсэн арга хэмжээг орон нутгийн дэмжлэгтэйгээр авч хэрэгжүүлэх

• Анхан шатны эрүүл мэндийн байгууллагуудын ус ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулах хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх

• Эрүүл мэндийн “Эрүүл зүйн лаборатор”-ийг байгуулж тоног төхөөрөмж, хүний нөөцөөр хангах

• Халдварт болон ХБӨ-ний эрт илрүүлэх, эмчлэх тандалт хяналтын тогтолцоог боловсронгуй болгож, шаардлагатай урвалж оношлуур, эм эмнэлгийн хэрэгсэл, бензин шатахууны бэлэн байдлыг ханган, иргэдийн сэтгэл ханамжид дүгнэлт хийж ажиллах

• Аймгийн Нэгдсэн эмнэлгийн дэргэд халдварт сүрьеэгийн 50 ортой эмнэлэг байгуулах, сүрьеэгийн зөөврийн флюр машинтай болох

• Мөрөн суманд 50 ортой эмнэлэг, хүүхдийн эмнэлэг байгуулах• Өрх сумдын эрүүл мэндийн байгууллагууд үйл ажиллагааны

стандартын түвшинд анхан шатны тусламжийг тогтвортой зохион

6. ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛИЙН ЗОРИЛТУУД

НИЙГЭМ, ХҮМҮҮНИЙ ХӨГЖИЛҮндэсний үнэт зүйлсийг өвлөн насан туршдаа суралцах

боломжийг бүрдүүлэн, эрүүл, аз жаргалтай, бүтээлч, хүмүүнлэг, өв тэгш гэр бүлийг цогцлооно.

ЭРҮҮЛ МЭНД, СПОРТЗорилго: Иргэн бүрийн эрүүл мэндийг хамгаалах, сэргийлэх,

оношлох, эмчлэх замаар дундаж наслалтыг улсын дунджид хүргэнэ.

Зорилт 1: Хувь хүн, гэр бүл, аж ахуйн нэгж, бусад салбар дундын оролцоотой хүн амын эрүүл мэндийг, хамгаалж дэмжинэ.

• Хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах, дэмжихэд салбар дундын түншлэлийн бодлогыг аймгийн хэмжээнд хэрэгжүүлэх

• Эх хүүхдийн эрүүл мэндэд зонхилон нөлөөлж буй нийгмийн хүчин зүйлүүдийг арилгаж “ Эх хүүхдэд ээлтэй” байгууллага, баг, сум болгох хөдөлгөөнийг өрнүүлэх

• Вакцин био бэлдмэлийн аюулгүй байдлыг хангаж, сайн дурын дархлаажуулалтыг өргөжүүлж, товлолын дархлаажуулалтын хамралтыг сайжруулах

• Хүн амыг аюулгүй ус, хүнсээр хангах, агаарын бохирдлыг бууруулах, орчны ариун цэврийн байдлыг сайжруулахад чиглэсэн бодлогуудыг хэрэгжүүлэхэд салбар дундын үйл ажиллагааг чиглүүлж, чадавхжуулж, хэрэгжилтийг хянаж, урамшуулах

• Хорт зуршил, осол гэмтэл, байгалийн голомтот өвчлөл зэрэг хүний зан үйлтэй холбоотой өвчлөлүүдээс сэрэмжлүүлэх үйл ажиллагаанд хариуцсан салбаруудын үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх

• Архи тамхины худалдааг бууруулах, иргэдийн архи тамхины хэрэглээг багасгах

• Эрүүл гэр бүл, байгууллага, баг, сум, хот болох хөдөлгөөнийг өрнүүлж дэмжин, эрүүл аюулгүй орчин бүрдүүлэх, хүнийн зан үйлтэй холбоотой өвчлөлөөс сэргийлэх ажилд иргэн бүрийн оролцоог нэмэгдүүлэх


56 57


байгуулж үйлчилгээний “тэгш бус байдал”-ыг арилган хүн амын дундах эрсдлийг бууруулахад чиглэсэн хамгааллын арга хэмжээг цаг алдалгүй хэрэгжүүлэх

Зорилт 3: Нийтийн биеийн тамирыг өргөжүүлж эрүүл чийрэг иргэдтэй аймаг болно.

• Эрүүл чийрэг бие бялдартай, эрүүл амьдрах зан үйлийг төлөвшүүлэх чиглэлээр эрүүл мэнд, боловсрол, хүүхдийн байгууллагууд хамтран ажиллах

• Бие бялдар чийрэгжилтийн сорил судалгааг тогтмолжуулж, хамрагдалтын хувийг нийт хүн амын 70 хувьд хүргэх

• Аймгийн онцлогт тохируулан сонгож хөгжүүлэх спортын төрөл болон нийтийг хамарсан спортын арга хэмжээг өргөжүүлэх

Зорилт 4: Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг хүн амын эрэлт, хэрэгцээнд нийцсэн, чанар, аюулгүй байдлыг хангасан, ил тод, хариуцлагатай, үр дүнтэй, “Үйлчлүүлэгч төв” -тэй эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний тогтолцоог хөгжүүлнэ.

• Зарим сум дундын эмнэлгийг хөдөөгийн Нэгдсэн эмнэлэг болгож, Аймгийн Нэгдсэн эмнэлгийн гемодиализ, эмийн бус болон хөнгөвчлөх, хими эмчилгээ, эмгэг судлалыг өргөжүүлж “Цахим эмнэлэг” болгох

• “Иргэн-эрүүл мэнд” нүүдлийн тусламж үйлчилгээний орон тооны бүтэц буй болгож, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг ойртуулан чанаржуулах

• ЭМБ-уудад шинэ техник технологийг нэвтрүүлж, сумын түвшинд алсын зайн оношлогоо, сургалтын тогтолцоог өргөжүүлж, гар утсанд суурилсан эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний шинэ хэлбэрүүдийг нэвтрүүлэх

• “Эх хүүхдийг эрсдлээс хамгаалах” хөтөлбөрийг бүх шатанд хэрэгжүүлэх

• Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанар, хүртээмж, шуурхай байдлыг хангахад сумын ЭМТ-ийн түргэн тусламжийн автомашиныг өвчтөн хэвтээгээр тээвэрлэх боломжтой болгож, усан онгоц, нисдэг тэрэгний үйлчилгээг бий болгох

• Аймгийн цусны банкыг улсын жишиг банк болгох

• “Эм зөв хэрэглэхгүй бол хор” аяны ЭМСалбарын бодлогыг гаргаж, эм, эмнэлгийн хэрэгслэлийг ханган нийлүүлэх болон худалдаалах тогтолцоог өөрчлөх

• ISO чанарын стандартыг Аймгийн Нэгдсэн эмнэлэг, зарим сум дунд, хувийн ортой эмнэлэгт нэвтрүүлэх

Зорилт 5: Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил бүтэц зохион байгуулалтыг шинэчлэн хөрөнгө оруулалт, санхүүжилт, хүний нөөц, төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн бодлогуудыг хэрэгжүүлнэ.

• ЭМБ-ын барилга байгууламж, багаж тоног төхөөрөмж, тээврийн хэрэгслэлийн шинэчлэлийг үе шаттай хийж, засвар үйлчилгээний үр ашигтай тогтолцоог бий болгох

• Багийн эмчийн байрыг шинээр барих, их засвар хийх, багийн бага эмчийг мотоцикль, мориор хангах бодлогыг хэрэгжүүлэх

• Хүний нөөцийг хөгжүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлж түншлэлийг дэмжин, хамтын ажиллагааг өргөжүүлж, нийт их эмч нарын 65 хувь, сувилагч тусгай мэргэжилтний 75 хувийг зэрэгтэй болгож, эмч, мэргэжилтнүүдийн шилжилт хөдөлгөөнийг хянаж, тэдний тоог хангалттай түвшинд хадгалах, оновчтой байршуулах

• Эрүүл мэндийн салбарын ажиллагсдын нийгмийн баталгааг хангаж, ажиллах эрмэлзлэлийг нэмэгдүүлэхүйц дэмжлэгт орчин бүрдүүлэх

• Эмнэлгийн мэргэжилтний ёс зүй, хариуцлагын тогтолцоог сайжруулж, ёс зүйн хөтөлбөрийг үе шаттай хэрэгжүүлж үр дүнг тооцон ажиллах

• Төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн бодлогыг хэрэгжүүлж, төрийн зарим үйлчилгээг гэрээгээр гүйцэтгүүлэх

Хүрэх үр дүн• Хүн амын дундаж наслалт уртасна• Эх, хүүхдийн эндэгдэл, өвчлөл буурна • Ундны цэвэр усны хангамж сайжирна • Ядуу, эмзэг бүлгийн өрхийн эрүүл мэндийн болон эмийн

үйлчилгээнд зарцуулж буй зардал багасна.


58 59


• Хүн амын эмзэг бүлэг, ядууст хүрэх тусламж, үйлчилгээний хүртээмж нэмэгдэж чанаржина.

• Илүү үр дүн, үр ашигтай, төвлөрлийг сааруулсан эрүүл мэндийн тогтолцоо бүрдэнэ

• Үйлчлүүлэгч төвтэй, хэрэглэгчдэд ээлтэй эрүүл мэндийн үйлчилгээ, байгууллагын тоо нэмэгдэнэ.

• Хариуцлагатай, ёс зүйтэй чадварлаг хүний нөөцөөр хангагдана.

БОЛОВСРОЛ, СОЁЛЗорилго: Мэргэжлийн өндөр мэдлэг, ур чадвар, хариуцлага бүхий

хүний нөөцөд тулгуурлан сургалтын орчин, боловсролын үйлчилгээг тэгш байдлыг хангасан, хүүхдэд ээлтэй, чанартай болгож, шинэ санаа инновацийг дэмжин хөгжүүлэх замаар баялаг бүтээгч, оюунлаг хүмүүнлэг иргэнийг төлөвшүүлнэ.

Зорилт 1: Хөгжлийн бодлого төлөвлөлт, менежментээ сайжруулан боловсролын салбарын хүний нөөцийг чадавхжуулна.

• БСГ-ын хүний нөөцийн менежментийг боловсронгуй болгож, төрийн захиргааны болон сургууль, багш нарт арга зүй, технологийн дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээ давамгайлсан мэргэжлийн байгууллага болгох

• Төвлөрлийг сааруулах бодлого баримтлан сургуульд суурилсан удирдлагыг хөгжүүлэх

• Шинжлэх ухааны суурь судалгаа, хэрэгцээнд тулгуурласан хөгжлийн хөтөлбөр, бодлого, төлөвлөлтийг боловсруулах, төлөвлөх, хэрэгжүүлэх, үнэлэхэд хүүхдийн оролцоог хангах

• Боловсролын удирдлага, мэдээллийн системийн бүрдүүлэлт, ашиглалтыг оновчтой болгож, суралцагчдын шилжилт хөдөлгөөнийг хянах

• Мэдээллийн технологид суурилсан “Цахим зайн сургалтын төв”-үүдийг сургууль бүхэнд байгуулж мэдээлэл солилцох, мэргэжлээ дээшлүүлэх, харилцан суралцаж, хөгжих хурдыг нэмэгдүүлэх

• Боловсролын удирдах ажилтныг бэлтгэх, мэргэшүүлэх, давтан бэлтгэх тогтолцоог бүрдүүлэх

• ЕБС-иудын бүтцийг хүний нөөцийн чадавх, үйлчилгээний үр дүнг харгалзан шинэчлэн тогтоох, ахлах сургууль байгуулах

• Нийт багш нарын 80 хувийг магистрын зэрэгтэй, 0,5 хувийг докторын зэрэгтэй болгон, эрдэм шинжилгээ судалгааны ажлыг дэмжих

• Багшийн шинэ санаа, арга технологи, туршлагыг үнэлэх, үндэсний болон орон нутгийн сургагч багшийг бодлогоор дэмжин хөгжүүлэх

• Сургууль цэцэрлэгүүд стандартын шаардлага хангасан ус ариун цэврийн байгууламж бүхий ээлтэй орчинтой, хүүхдийн хөгжил, хамгааллыг дэмжин хэрэгжүүлэх механизмыг бүрдүүлэх

• Дотуур байрыг хүүхдийн сурч хөгжих эрүүл, аюулгүй, ээлтэй орчин болгох

• Боловсролын байгууллагуудад эцэг, эх багшийн холбооны санаачлагаар хөгжлийн сан байгуулж, санхүүгийн нээлттэй байдлыг хангах

Зорилт 2: СӨБ-ын орчинд хүүхдүүд өөрийн онцлог, бүтээлч үйлээрээ хөгжих боломжтой болгож, эрх тэгш байдлыг эрхэмлэн, хамтын бүтээлч үйлийн хөгжлийг дэмжинэ

• Цэцэрлэг бүр өөрийн онцлогийг тусгасан үзэл баримтлал бүхий сургалтын бодлогыг хэрэгжүүлэх

• СӨБ-ын үйлчилгээнд хөгжлийн бэрхшээлтэй, алслагдсан сум, багийн болон эмзэг бүлгийн хүүхдүүдийн хамрагдах нөхцлийг бүрдүүлэх

• 5 настай хүүхдийг цэцэрлэгт болон хувилбарт сургалтад заавал хамруулах ажлыг эцэг, эх сум, багийн засаг дарга нарын оролцоотойгоор шийдвэрлэх

• “Хүүхэд асрах үйлчилгээ”-г асаргаа, хөгжлийн үйлчилгээний хувилбараар хөгжүүлж дэмжих

• СӨБ-ын цөм хөтөлбөрийг багшийн бүтээлч үйл, хүүхдийн онцлог, гарвал шинжид тулгуурлан хэрэгжүүлэх

• Зуны нүүдлийн цэцэрлэгийн үргэлжлэх хугацааг уртасгах, чанарыг сайжруулах ажлыг иргэний нийгмийн байгууллага, хувийн хэвшлийнхэн, орон нутгийн удирдлагуудтай хамтран шийдвэрлэх

• Сургалтын ээлтэй орчинг эцэг эх, төрийн бус байгууллагын дэмжлэгтэйгээр сайжруулах


60 61


• СӨБ-ын багш нарын цахим орон зайд ажиллах, зайнаас суралцах орчинг бүрдүүлж, чадварыг хөгжүүлэх

• Бага насны хүүхдийг эрүүл аюулгүй хоол хүнсээр хангах, түүнд эцэг, эхийн оролцоо, хяналтыг нэмэгдүүлэх, худалдан авах ажиллагааг боловсронгуй болгох

• СӨБ-д хөрөнгө оруулалт хийх хувийн хэвшлийнхнийг дэмжих• Хувилбарт сургалтыг чанаржуулан ойн нөөц бүхий сумдад багийн

“Байшинт цэцэрлэг”-ийг барьж нэмэгдүүлэн, бага насны хүүхдийн хөгжлийн төв болгож өргөжүүлэх

• Шаардлагатай сумдад шинээр цэцэрлэг барьж ая тухтай орчин бүрдүүлэх

Зорилт 3: Боловсролын стандарт, сургалтын цөм хөтөлбөрийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх орчин, нөхцлийг сайжруулна

• Сургууль бүрийг байгалийн ухааны хичээлийн сорилт туршилт, судалгаа хийх, лабораторитой, техник, технологийн кабинеттай болгох

• Гадаад хэлний сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг сайжруулан аялал жуулчлалтай холбож хөгжүүлэх

• Сургуулийн бүтэц, байршил, онцлогт тулгуурлан гадаад хэлийг төрөлжүүлэн хөгжүүлэх /Ханх-орос хэл, Хатгал–англи хэл, Цагааннуур-Тува хэл г.м /

• Сургууль бүрийг цахим номын сантай болгох • Бүрэн дунд боловсролын түвшний суралцагчдын сонголтыг

дэмжиж, мэргэжлийн чиглэл, авьяас сонирхлыг харгалзан стандарт хөтөлбөрөөс давсан агуулгаар хөгжүүлэх

• Сургалтыг дэмжих үйл ажиллагаагаар “Оюунлаг Хөвсгөл - Миний бахархал”, “Ногоон хөгжил- Бидний амьдрал”, “Оюуны спорт- Өрсөлдөх чадвар”, “ Морин хуур-Өв соёл” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх

• Багшийн сайн хичээл, арга зүй, технологиор цахим сан бүрдүүлж үнэлгээжүүлэн, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах

• Жил бүр 5-аас доошгүй багшийг гадаад оронд суралцахыг дэмжих• “Авьяас” сургуулийг нутгийн ардын өв соёлыг мэргэжлийн

түвшинд хөгжүүлэх хөгжим бүжгийн сургууль болгон өргөжүүлэх

• Иргэдийн суурьшлын байдлыг харгалзан хичээлийн байр, дотуур байруудыг барьж, өрх тусгаарлан суралцаж байгаа хүүхдийн хамгааллыг сайжруулах

• Сургууль, цэцэрлэг, дотуур байр шинээр барих, өргөтгөх, засварлах асуудлыг аймгийн бодлого чиглэлд тусган шийдвэрлэх

• Мэргэжлийн байгууллагын акт тавигдсан, ашиглах боломжгүй болсон байшин барилгыг хүүхэд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнд ээлтэй байдлаар засаж сайжруулах ажлыг хөгжлийн төлөвлөлтөд тусгаж ээлж дараатайгаар шийдвэрлэх

• ЕБС бүр кабинетийн системээр хичээллэж, ээлжийн коэфицентийг 1 болгох

Зорилт 4: Мэргэжлийн болон дээд боловсролын сургалтын хөтөлбөрийг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлт, шинжлэх ухаан, технологийн дэвшил, иргэдийн сурах хэрэгцээ, ажлын байранд тавигдах шаардлагатай уялдуулан тасралтгүй хөгжүүлнэ

• Багшийн хөгжлийг бодлогоор дэмжин, судалгаа, шинжилгээний ажлаар мэргэшсэн, эрдмийн зэрэг цолтой багшийн тоог нэмэгдүүлэх

• Багшийн эрх, үүрэг хариуцлагыг нэмэгдүүлэх, дидактикийн шинэ ололтуудыг нэвтрүүлэх, гадаад дотоодын шилдэг сургуулиудад судлаач багш нарыг бэлтгэх, эргэж сургуульдаа ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх

• Дээд боловсрол эзэмшүүлэх болон сургалт үйлдвэрлэл хосолсон мэргэжлийн ажилчин бэлтгэх сургууль байгуулах, салбарыг нээх

• Байгалийн нөөц, орон нутгийн онцлогийг харгалзан сумдад загас үржүүлгийн аж ахуй, загасан бүтээгдэхүүний болон аялал жуулчлалын, мод, модон бүтээгдэхүүний болон хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн мэргэжлийн анги бүхий МСҮТ-ийн салбар ангиудыг нээн хичээллүүлэх

Зорилт 5: Насан туршийн боловсролын тогтолцоог бүрдүүлж, иргэдийн ажиллаж амьдрах арга ухаан, сэтгэлгээг өөрчлөн хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлнэ

• Иргэн бүрийг суурь боловсрол эзэмшүүлж, мэдээлэл харилцаа технологитой ажиллах чадвартай болгох


62 63


• Аялал жуулчлалын урсгал, маршруттай уялдуулан иргэдийн гадаад хэлний чадварыг албан бус боловсролын хэлбэрээр хөгжүүлэх

• Иргэдийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, худалдан борлуулах мэдлэг, чадварыг амьдрах ухааны сургалтаар дэмжин хөгжүүлэх

• Иргэдийн эрүүл мэнд, ёс зүйн боловсролыг дэмжсэн зайн сургалтыг зохион байгуулах

• Гэгээрэл төвүүдийг орон нутгийн онцлогтой уялдуулан гадаад хэл, эрүүл мэнд, мал аж ахуй, газар тариалангийн үйлдвэрлэл, техник технологийн чиглэлийн багшлах хүний нөөцөөр хангах

• Иргэдийн амьдралаа тэтгэх, аж ахуйгаа хөтлөх хэрэгцээнд үндэслэсэн сургалтын хөтөлбөрүүдийг боловсруулж, захиалгаар болон цахим сургалтаар үйлчлэх

• Амьдарч буй гэр орон, хашаа хороо, өвөлжөө, хаваржаагаа цэвэр, цэмцгэр, аюул, эрсдэлгүй байлгах уламжлалт сэтгэлгээг хөгжүүлэх

Зорилт 6: Соёлын үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлж, соёлын үнэт өвийг хадгалан хамгаалж, түгээн дэлгэрүүлж, өвлүүлэн хөгжүүлж, соёлын бүтээлч үйлдвэрлэл бий болно

• Соёлын салбарын хүний нөөцийг хөгжүүлэх хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлэх

• Соёлын ажилтнуудыг гадаад, дотоодод бодлогоор бэлтгэх• Аймгийн соёл урлагийг хөгжүүлэх сан байгуулах • Мэргэжлийн урлагийн байгууллагын багш нарыг бэлтгэж,

үндэсний болон сонгодог урлагийг хосолж мэргэжлийн түвшинд хөгжүүлэх

• Нийтийн номын санг цахим хэлбэрт шилжүүлж, орчин үеийн шаардлагад нийцүүлэн хөгжүүлэх, хүний нөөцийг чадавхжуулах

• 800 хүний суудалтай Хөгжимт драмын театр, Орон нутгийн судлах музейн барилга, олон үндэстэн ястаны “Брэнд театр”-ыг байгуулж, аялал жуулчлалтай холбон хөгжүүлэх

• Орон нутгийг судлах музейг орчин үеийн шаардлагад нийцүүлэн дэглэж, 3D технологи бүхий бодит орон зайн системтэй болгох, үзмэрийн хадгалалт, хамгаалалтыг сайжруулж, хүний нөөцийг

чадавхжуулан эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил эрхлүүлэх • Соёлын байгууллагуудын барилга байгууламж, орчин нөхцөл,

техник хэрэгсэл, материаллаг баазыг бэхжүүлэх • Соёлын өвийн бүртгэл мэдээллийн санг орчин үеийн мэдээллийн

сүлжээнд холбох, хадгалалт, хамгаалалтыг сайжруулах • Соёлын аялал жуулчлал, соёлын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх • Соёлын байгууллагын гадаад харилцаа, хамтын ажиллагааг

хөгжүүлэх• Өөрийн гэсэн өнгө аяс бүхий соёлын брэнд бүтээгдэхүүнийг

үйлдвэрлэж хөгжүүлэх

Хүрэх үр дүн• Сургууль, цэцэрлэгийн насны хүүхдийн төлөвшин хөгжих, эрх

тэгш байдал нэмэгдэнэ• Хөгжлийн бэрхшээлтэй болон эмзэг бүлгийн хүүхдэд хандах

хандлага өөрчлөгдөж, хамгаалал сайжирна• ЕБС-ийн ээлжийн коэфицент 1 болно• Боловсролын удирдлага мэдээллийн систем бүрдэж, цахим орон

зай дахь харилцаа өргөжинө• Суралцагчдын бүртгэл, шилжилт хөдөлгөөний хяналт сайжирч

шалтгаангүйгээр сургууль завсардалтгүй болно• Хүүхдийн сурах, хамгаалагдах, амьдрах орчин сайжирна. • СӨБ дахь хувийн хэвшил, иргэний нийгмийн оролцоо сайжирна• Багш бүрийн өөрийн удирдлагатай хөгжихүйн суурь бий болно• Иргэдийн боловсролыг үнэлэх үнэлэмж, эрүүл мэнд, ёс зүйн

боловсролын түвшин дээшилнэ• Орон нутгийн онцлогт тулгуурласан үйлдвэрүүдэд ажиллах хүний

нөөц бий болно.• Хүссэн хүн бүр хэрэгцээтэй боловсролоо, өөртөө тохирсон

хэлбэрээр эзэмших боломж нэмэгдэнэ• Сургууль цэцэрлэг бүрт тэгш боломжийг хангасан хүүхдэд ээлтэй

орчин бүрдэнэ• Соёл - аялал жуулчлал - мэдээллийн нэгдсэн сүлжээ, маршрут,

цогцолбор төвтэй болно


64 65


• Түүх, соёлын өвийн үнэ цэнэ, үнэлэмж дээшилж, хадгалалт хамгаалалт сайжирч, аялал жуулчлалын “Эвент” бүтээгдэхүүнтэй болно

• Соёлын байгууллагын мэргэжлийн уран бүтээлчдийн хангалт 100 хувьд хүрнэ

ХҮҮХЭД ГЭР БҮЛ Зорилго: Хүүхэд бүрийн язгуур эрх ашгийг ханган, өрх, гэр бүлийн

аж байдлыг нь сайжруулж, хүүхдэд ээлтэй аймаг болно.

Зорилт 1: Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжил, хамгааллын бодлого, чиглэлийг шинэчлэн тодорхойлж, үр дүнтэй, бүтээлч хамтын ажиллагаа бүхий салбар дундын зохицуулалтыг хангаж, хүүхдэд ээлтэй засаглалыг бэхжүүлнэ.

• Сум бүрт хүүхэд, гэр бүлийн хөгжил, хамгааллын асуудал хариуцсан нийгмийн ажилтныг орон тоогоор ажиллуулж, хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг сайжруулах

• Хүүхдийн төлөө үйл ажиллагааны хүн хүч, хөрөнгө нөөц, тэдэнд зориулсан дэд бүтцийг нэмэгдүүлж, хүүхдэд ээлтэй орчин бүрдүүлэх

• Хүүхэд бүрийг нийгмийн үйлчилгээнд тэгш хамруулахад анхаарч орлогын түвшин, эцэг эхийн боловсролын түвшин, хөгжлийн бэрхшээл, алслагдсан байршил, яс үндэс гэх зэрэг ялгаатай нөхцөл, боломжуудыг тооцсон салбар дундын оновчтой бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх

• Аймаг, сумын Хүүхдийн төлөө зөвлөлийн үйл ажиллагааг тогтмолжуулж, хүүхдийн хөгжил хамгааллын асуудлаарх салбар дундын хамтын ажиллагааг сайжруулах

• Аймаг, сумын ИТХ-д хүүхдийн хөгжил, оролцоо, хамгааллыг дэмжих лобби бүлгийг бий болгож, хүүхдийн асуудлаарх бодлогын бөгөөд санхүүгийн тогтвортой нөлөөллийг хөгжүүлэх

• Хүүхэд гэр бүлийн хөгжил, оролцоог дэмжсэн хөгжлийн шаталсан хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх

• Хүүхдийн эрх ашгийг хамгаалахад хүүхэд төвтэй гэр бүл, олон нийт, төр, хувийн хэвшлийн харилцаа, түншлэлийг хөгжүүлэх

• Аймгийн Хүүхдийн ордны үйл ажиллагааг хүүхдийн хөгжил, төлөвшлийн цогц ажиллагаа бүхий хөгжлийн томоохон төв болгон

өргөжүүлж, Хөвсгөлийн хүүхдийн уран бүтээлийн санг үүсгэх• Хүүхдийн төлөө санг идэвхтэй ажиллуулан, хүүхдийн төлөөх

төсөв, хөрөнгө оруулалт, арга туршлагыг нэмэгдүүлэх• Хэвлэл мэдээллийн байгууллагын бодлого, үйл ажиллагааг

хүүхдийн хөгжил, хамгааллын асуудалд хандуулах

Зорилт 2: Гэр бүлд суурилсан хүүхэд хамгааллын үйлчилгээний тогтолцоог бэхжүүлж, олон улсын жишигт хүргэнэ

• Хүүхэд хамгааллын албыг Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжлийн хэлтэст, хүүхэд хамгааллын хамтарсан багийг суманд ажиллуулах

• “Гэр бүл хүүхдийн цогц хөгжил”-хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, хүүхэд, гэр бүлд чиглэсэн хөгжил, хамгааллын үйлчилгээний хүрээ, нэр төрөл, чанартай шуурхай үйлчилгээг өргөжүүлэх

• Хүүхдийг эрсдлээс түр хамгаалах тогтолцоо, нөхөн сэргээх үйлчилгээг хөгжүүлэх

• Зорилтот бүлэгт үзүүлэх хүүхэд хамгааллын үйлчилгээний тогтолцоог бүрдүүлэх, жишиг зардлыг батлах

• Гэр бүлд бага насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих, бага насны хүүхдийн хөгжлийн асуудлаар эцэг эх, хүүхдийн байгууллагын ажилтнуудыг чадавхжуулах

• “Хамтарсан баг”-ийн үр дүнтэй ажиллагааг хангаж, кейс менежементийн үйлчилгээг хөгжүүлэх

• Хүүхэд, эмэгтэйчүүдийг “Хамгаалах байр”-ыг аймагт бий болгох. • Хүүхдийн сэтгэл засал, зан үйл өөрчлөх хөтөлбөр, сургалтын

арга зүй боловсруулж, хэрэгжүүлэх• Хүүхдүүдийг хамгаалын зөрчлийг мэддэг, хүчирхийллийн ямар

нэгэн хэлбэрийг хаана мэдээлэхээ нэрлэж чаддаг болгох арга хэмжээ авах

• Гамшгийн үед хүүхдийг авран хамгаалах, яаралтай тусламж үзүүлэх, урьдчилан сэргийлэх, бэлэн байдлыг хангах арга хэмжээ авах

• Хүүхдийг хүнд болон тэвчишгүй хэлбэрийн хөдөлмөр эрхлэхээс урьдчилан сэргийлж, зохисгүй хөдөлмөр эрхлэлтээс үүдсэн хүүхдийн эрхийн зөрчлийг арилгах


66 67


• Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг нийгэмшүүлэх, нөхөн сэргээх, сэргээн засах, тэдний эцэг, эх, гэр бүлд зөвлөгөө өгөх, дэмжин туслах үйлчилгээг дэмжих “Хүүхэд хөгжлийн төв”-ийг байгуулах

Зорилт 3: Хүүхдийн эрхийн хэрэгжилтийг баг, сумаас эхлэн хянаж, тэднийг аливаа гэмт хэрэг, хүчирхийлэл, болзошгүй эрсдэлд өртөхөөс бүрэн хамгаалж, эрхийн зөрчлийг арилгана

• Хүүхдийн эрхийн хяналтын хэм хэмжээ, зохицуулалтыг боловсронгуй болгож, хараа хяналтгүй, хууль зөрчсөн хүүхдийн эрхийн хяналтыг сайжруулах

• Хүүхдийн эрхийн асуудлаар мэргэшсэн албан тушаалтнуудыг бэлтгэх, давтан сургах

• Хүүхдийн эрхийн зөрчилгүй сургууль, цэцэрлэг, хамт олон, сум, баг болох хөдөлгөөн өрнүүлж, хүүхдэд ээлтэй бодлогын хэрэгжилтийг хангах

• Шинээр төрсөн хүүхэд бүрийг иргэний бүртгэлээс хоцроохгүй байх арга хэмжээ авах.

• Үрчлэгдсэн хүүхдийн байдалд хяналт тавих, өргөж авсан гэр бүлд туслалцаа үзүүлэх ажлыг зохион байгуулах

• Хүүхдийн бүртгэл, шилжилт хөдөлгөөний үйл явцад тавих хяналтыг сайжруулж, холбогдох байгууллагуудтай хамтран хэрэгжүүлэх.

• Хүүхдийн талаар мэдээлэл цуглуулах, нэгтгэх оновчтой шалгуур тогтоон мэдээллийн сан бий болгох, түүнийг баяжуулах, боловсруулах үйл ажиллагааг тогтмолжуулах

• Хүүхдийг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх стратеги боловсруулж, хэрэгжүүлэх

• Хараа хяналтгүй, хорих ялыг тэнсэн харгалзсан хүүхдүүдэд ерөнхий болон мэргэжлийн боловсрол эзэмшүүлэх боломжийг өргөжүүлж, нийгэмшүүлэх ажлыг явуулах

• Хүүхдийг гэр орон, сургууль, нийгмийн бусад орчинд хүчирхийлэл эрсдэлд өртөхөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг иргэд, хамт олон, байгууллагуудын оролцоотой хэрэгжүүлэх

Зорилт 4: Нийт гэр бүлийн насанд хүрсэн гишүүн бүрт хүүхэд хүмүүжлийн эерэг арга барил эзэмшүүлэн, хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийг өрхийн түвшинд таслан зогсоож, хүүхдэд ээлтэй гэр бүлийг төлөвшүүлнэ

• Гэр бүлд уламжлалт соёл, ёс заншлыг хадгалан хөгжүүлэх орчин бий болгох.

• Өрхийн хөдөлмөр, аж ахуй эрхлэлтийг дэмжих, ажлын байрыг нэмэгдүүлэх замаар гэр бүлийн чадамжийг дээшлүүлэх арга хэмжээ авах

• Гэр бүлд зөвлөгөө өгөх төвийг сумдад байгуулж, гэр бүлийн боловсролыг нэмэгдүүлэх бодлого, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх

• Хүчирхийлэлд өртсөн хүүхэд, эмэгтэйчүүдэд нийгэм, сэтгэл зүйн дэмжлэг, тусламж үзүүлэх нөхцлийг нэмэгдүүлэх

• “Ургийн баяр”, “Ахан дүүсийн уулзалт”-ыг дэмжих, өргөжүүлэх• Гэр бүлийн боловсрол олгох сургалтуудыг үе шаттай зохион

байгуулж, иргэдийг тодорхой мэдлэг, мэдээлэлтэй болгон, өрх, гэр бүлийн гишүүдийг эерэг, зөв зан үйлд сургах

• Олон улсын гэр бүлийн өдрийг аймгийн хэмжээнд тэмдэглэн өнгөрүүлэх ажлыг зохион байгуулах

• Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн эцэг эх, асран хамгаалагчдийг гэр бүл, хамт олонд тулгуурласан нөхөн сэргээх эмчилгээний арга барилд сургах ажлыг зохион байгуулах

• “Гэр бүлд ээлтэй байгууллага”, “Хүүхдэд ээлтэй гэр бүл”-үүдийг бодлогоор шалгаруулж, зөв үлгэр дууриаллыг дэмжих

Зорилт 5: Хүүхэд мэдээлэл хайх, хүлээн авах ээлтэй орчныг өргөжүүлж, хүүхдийг сонсох, тэдэнтэй зөвлөлдөх, оролцоог нь дэмжих, өөрийн удирдлагыг хөгжүүлэх тогтолцоог бэхжүүлнэ.

• Хүүхэд, хүүхдийн хамт олны оролцоо, өөрийн удирдлагыг хүлээн зөвшөөрч, дэмжсэн бодлогын болон санхүүгийн зохицуулалт бий болгох

• Хүүхдийн оролцоотой төлөвлөлт, шийдвэр гаргах ажиллагааны орон нутгийн чадавхийг бэхжүүлэх

• Хүүхдийг сонсох, тэдэнтэй зөвлөлдөх асуудлыг хууль, тогтоомжинд тусгуулж, баримтлах журмыг гарган, хэрэгжилтийг хангах


68 69


• Хүүхэд төрийн нууцад хамаарахаас бусад шаардлагатай мэдээлэл нээлттэй байх нөхцлийг өргөжүүлэх мэдээллийн технологийн шинэчлэлийг дэмжих

• Хүүхдийн олж авах мэдээлэл төлбөргүй байх нөхцлийг бүрдүүлж, тэдэнд зориулсан мэдээллийн төв, сан, албыг бий болгох

• Алслагдсан бүс нутгийн хүүхдэд мэдээлэл тэгш хүртэх боломжийг олгох

• Хүүхдийг мэдээллийн сөрөг нөлөөнөөс тууштай хамгаалах арга хэмжээ авах

• Хүүхдийн санал бодлыг бодлого, шийдвэртээ тусгасан талаар эргэн мэдээлдэг байх журмыг төрийн байгууллагуудын түвшинд хэрэгжүүлэх

• Хүүхдийн оролцооны чадварыг багаас нь хөгжүүлэхэд хүүхдийн төлөөлөлтэй байгууллагын үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх ажлыг зохион байгуулах

• Гэр бүл, байгууллага, нийгмийн хүрээнд хүүхдийн оролцооны талаар ойлголт нэмэгдүүлэх, хандлага өөрчлөх, арга зүй түгээх нөлөөллийг тогтмол явуулах

• Хүүхдийн биеийн тамир спортын чөлөөт цагийн үйлчилгээг хөгжүүлэх

• Хүүхдийн эрхэд суурилсан зуслангийн ээлтэй үйлчилгээг дэмжих

Хүрэх үр дүн• Хүүхэд, гэр бүлд чиглэсэн хөгжил, хамгааллын үйлчилгээ

сайжирч, хөрөнгө, санхүү, хүний нөөцийн чадавхи бэхжиж, салбарын манлайлал нэмэгдэнэ.

• Хүүхэд хамгааллын шинэ бүтцийг байгуулсан байна.• Хүүхэд хамгааллын 3 төрлийн үйлчилгээг хүргэх тогтолцоо

бүрдсэн байна.• Хүүхдэд зүй бус хандах бүх хэлбэрээс урьдчилан сэргийлэх,

мэдээлэх, хариу арга хэмжээ шуурхай авах механизм бүрдсэн байна.

• Хүүхэд бүр хамгааллын үр дүнтэй, чанартай үйлчилгээ авна. • Хүүхдийн эрхийн хэрэгжилтийг хянах аймгийн сүлжээ бүрдэнэ. • Хүүхдээс үйлдэх гэмт хэргийн тоо буурч, гэмт хэрэгт холбогдсон

хүүхдийн эрхийг хангах, урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаа сайжирна.

• Хамгаалал шаардлагатай зорилтот бүлгийн хүүхдүүдийн эрхийн хэрэгжилт сайжирна.

• Гэр бүлийн боловсрол тасралтгүй дээшилж, гэр бүлд хүүхэд эрүүл саруул аюулгүй тайван амьдрах нөхцөл бүрдэнэ.

• Гэр бүлд дэх бага насны хүүхдийн хамгаалал сайжирна• Төлөвлөлт, шийдвэр гаргах үйл явц дахь хүүхдийн оролцоо,

дуу хоолой нэмэгдэж, тэдэнтэй хамтран ажиллах арга барил нийгмийн бүхий л орчинд төлөвшинө.

• Хүүхдийн эсэн мэнд амьдрах хөгжил, хамгаалалд чиглэсэн төр, хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалт нэмэгдэнэ.

• Бүх түвшний шийдвэр гаргах явцад хүүхэд оролцох боломжийг бүрдүүлсэн тогтолцоо бий болно.

ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТЗорилго: Зохистой ажлын байрыг бий болгох, тогтвортой

хадгалах нөхцөлийг бүрдүүлж, ажиллах хүчнийг тасралтгүй хөгжүүлж, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийг тэнцвэржүүлэх, эдийн засгийн хүртээмжтэй өсөлтийг бий болгоход дэмжлэг үзүүлнэ

Зорилт 1: Хөдөлмөр эрхлэлтийг аймгийн хөгжлийн бодлогын төвд байлгана.

• Хөдөлмөр эрхлэлтийн зохистой орчныг бүрдүүлж, бүтээмжийг хангах

• Эдийн засгийн салбарын онцлогт нийцүүлэн, ажиллах хүчний шингээлтийг нэмэгдүүлж, эрэлтийг орон нутгийн зах зээлээс хангах

• Ногоон ажлын байрны хөдөлмөрийн зах зээл дэх үнэлэмжийг дээшлүүлж, эрэлт, нийлүүлэлтийг дэмжих

Зорилт 2: Зохистой хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжинэ• Хөдөлмөрийн харилцааны хамрах хүрээг өргөжүүлж, эдийн

засгийн идэвхгүй хүн амын хөдөлмөр эрхлэх хүсэл, санаачилгыг дэмжих


70 71


• Ажил олгогч, ажилтны нийгмийн хариуцлага, хандлагыг сайжруулж, хөдөлмөрийн харилцааны соёлыг төлөвшүүлэх

• Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн хуулийн хэрэгжилтийг сайжруулж, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчлөлийн тоог бууруулах

Зорилт 3: Хувийн хэвшил, ЖДҮ-ийг дэмжиж, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийг зохицуулна.

• Албан болон албан бус хэвшлийн санаачилгыг дэмжих• Иргэдийн хувиараа хөдөлмөр эрхлэх, нөхөрлөл, хоршоо

байгуулахыг дэмжих• Орон нутгийн онцлог бүхий хөтөлбөрийг боловсруулж хэрэгжүүлэх

Зорилт 4: Ажиллах хүчнийг тасралтгүй хөгжүүлж, хөдөлмөрийн зах зээлийн нийлүүлэлтийг чанаржуулна

• Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэн ур чадварт суурилсан мэргэжлийн боловсрол олгох үйл ажиллагааг дэмжих

• Зорилтот бүлгийг хөдөлмөрт бэлтгэх арга хэмжээнд хамруулах• Хөдөлмөрийн зах зээлийн нэгдсэн судалгаанд тулгуурлан

ажиллах хүчний төлөвлөлтийг боловсруулах

Хүрэх үр дүн• Зохистой хөдөлмөр эрхлэлт нь эдийн засгийн хүртээмжтэй

өсөлтийг бий болгоно• Хөдөлмөр эрхлэлтийн эмзэг байдал буурна• Хөдөлмөрийн нөөц зохистой ашиглагдана• Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн зөрүү багасна

НИЙГМИЙН ХАЛАМЖЗорилго: Зорилтот бүлэгт чиглэсэн нийгмийн халамжийн оновчтой,

бодлого, төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэх замаар ядуурлын түвшинг бууруулж, амьдралын чанарыг сайжруулна.

Зорилт 1. Хүн амын цэвэр өсөлтийг дэмжиж, хүний хөгжлийг хангахад чиглэсэн эдийн засаг, нийгмийн таатай нөхцөлийг бүрдүүлж, хүний хөгжлийн индексийг тогтвортой нэмэгдүүлнэ.

• Төрөлтийг дэмжиж, нас баралтыг бууруулах замаар хүн амын ердийн цэвэр өсөлтийг дэмжин, механик өсөлтийг тогтворжуулж, орон нутгийн жилийн дундаж өсөлтийг нэмэгдүүлэх

• Хүн амыг эрүүл насжилтанд бэлтгэх, тогтмол орлогын эх үүсвэртэй байлгах нөхцөлийг бүрдүүлж, амьдралын чанарыг сайжруулах

• Иргэдийн удмын санд учирч болзошгүй сөрөг нөлөөллийг арилгах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг авч өрх бүрийг овог, удмаа цэвэр, ариун байлгах зан үйлийг хэвшүүлэх

• Аймгийн эдийн засгийн өсөлтийг нэмэгдүүлж, иргэд орон нутагтаа ажиллаж амьдрах таатай нөхцөлийг бүрдүүлж, гадагш чиглэсэн шилжих хөдөлгөөнийг бууруулах

• Хүн амын бүртгэл, мэдээллийн санг сайжруулах

Зорилт 2: Нийгмийн халамжийн зорилтот бүлгийг оновчтой тогтоож, үйлчилгээний арга зүй, зохион байгуулалтыг сайжруулан, хүний нөөцийг чадавхижуулна

• Нийгмийн халамжийн үйлчилгээний хамрах хүрээг оновчтой тогтоож, чанар хүртээмжийг сайжруулах

• Нийгмийн халамжийн олон талт үйлчилгээг иргэдийн хэвшил, иргэний нийгмийн байгууллагын оролцоотойгоор хэрэгжүүлэх аргыг боловсронгуй болгож дэмжих

• Мэргэшсэн нийгмийн ажилтнуудыг бэлтгэх, нийгмийн ажлын үйлчилгээ шаардлагатай газарт хүрч ажиллах бодлогыг баримтлан, үйлчилгээг онлайн хэлбэрт шилжүүлж, шат дамжлагыг цөөрүүлэх

• Халамжийн хөгжлийн үйлчилгээнүүдийг түлхүү үзүүлж, бэлэнчлэх сэтгэлгээг бууруулах

Зорилт 3: Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг нийгмийн харилцаанд саадгүй оролцох дэд бүтцийг бий болгож, тэдний эрхийг ханган, хөгжлийг дэмжинэ


72 73


• Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд ээлтэй дэд бүтцийг бий болгоход салбар дундын уялдааг бий болгох

• Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг хөгжүүлэх салбар дундын хөгжлийн хөтөлбөрийг боловсруулан хэрэгжүүлэх

• Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөгжлийн төвийг байгуулж үйл ажиллагааг дэмжин, өргөжүүлэх

Зорилт 4: Дундаж орлоготой өрх, иргэний тоог нэмэгдүүлэх • Өрхийн хөгжлийн төлөвлөгөөг өөрсдийнх нь оролцоотойгоор

боловсруулан үр дүнтэй хэрэгжүүлж, нийгмийн цогц, суурь үйлчилгээг зорилтот өрхүүдэд оновчтой хүргэх

• Гэр бүлийн гишүүдийн хөдөлмөр эрхлэх боломжийг нэмэгдүүлж, хөдөлмөрийн чадвартай иргэдийг хөдөлмөрийн зах зээл рүү шилжүүлж, гэр бүлийг тогтвортой орлогын эх үүсвэртэй болгож, амьжиргааны түвшинг сайжруулах

• Олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээ, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих үйлчилгээ зэрэг өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх нийгмийн олон талт арга хэмжээнд зорилтот бүлгийн өрхийг нэн тэргүүнд хамруулж өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх

• “Өрхийн аж ахуй эрхлэх” хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлнэ.

Зорилт 5: Ахмадуудын аж байдлыг сайжруулж, тэдний эрүүл насжилтыг дэмжин халамж, хамгаалал, нийгмийн оролцоог дэмжин амьдралын чанарыг сайжруулна

• Ахмадуудыг хөдөлмөр эрхлэх боломжоор хангах, орлогын баталгаат түвшинд байлгах

• Ахмад настанд зориулсан эрүүл мэндийн үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх

• Насжилтын талаарх эерэг хандлага, зан үйлийг олон нийтэд төлөвшүүлэх

• Ахмад настны нийгмийн амьдралд оролцох, нийгмийн идэвхтэй гишүүн байх тааламжтай орчныг бий болгох

• Ахмад настны нийгмийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх тусгай санг аймаг сумын түвшинд байгуулах

Хүрэх үр дүн: • Хүн ам, өрхийн бүртгэлийн мэдээллийн сангийн баяжилт

сайжирна• Хүн ам, өрхийн мэдээллийн сан нь регистерийн сан, халамжийн

мэдээллийн сан, нийгмийн даатгалын мэдээллийн сантай холбогдоно

• Төрөлт, дундаж наслалт нэмэгдэж, хүн амын шилжилт хөдөлгөөн буурснаар хүн амын тоо нэмэгдэнэ

• Хүн амын удмын сан цэвэр байж, иргэдэд овог удмаа мэддэг, ургийн дэвтэр хөтөлдөг зан үйл төлөвшинө

• Амьжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлготой өрх, иргэдийн тоо 2 дахин буурна

• Зорилтот бүлгийг оновчтой тодорхойлж, нийгмийн халамжийн үйлчилгээний чанар, хүртээмж сайжирна

• Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, ахмад настнуудын нийгмийн хамгааллын үйлчилгээ сайжирна

• Зорилтот бүлэгт зориулагдсан дэд бүтэц, бүтээн байгуулалт, хөрөнгө оруулалт нэмэгдэнэ


74 75


ЭДИЙН ЗАСАГ, ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ХӨГЖИЛ

Мэдлэгт суурилсан ногоон үйлдвэржилтийг бий болгож, уламжлал, шинэчлэл хосолсон хөдөө аж ахуйг хөгжүүлж, тогтвортой эдийн засгийн өсөлтийг бий болгоно.

САНХҮҮ, ЭДИЙН ЗАСАГЗорилго: Санхүү, төсвийн үйл ажиллагааг зах зээлийн хөгжлийн

шинэ шатанд хүргэж, эдийн засгийн өсөлт, төсвийн тэнцвэрт байдлыг бататгаж, улсын төсвөөс хамааралтай байдлыг багасган хөрөнгийн эх үүсвэрийг аймгийн хөгжлийн суурь салбарын бодит хөгжил, хүний хөгжлийг дэмжинэ.

Зорилт 1: Далд эдийн засгийг бууруулж, үр дүнд чиглэсэн төсвийн оновчтой бодлогыг хэрэгжүүлнэ.

• Төсвийг улс, аймгийн урт богино хугацааны хөгжлийн төлөвлөгөөнд уялдуулан оновчтой төлөвлөж үр ашигтай хэрэгжүүлж ил тод тайлагнах

• Татварын бааз суурийг өргөтгөн төсвийн орлогыг нэмэгдүүлж, орон нутгийн төсвийн орлогыг 2015 оны түвшнээс 3 дахин нэмэгдүүлэх

• Иргэдийг татвар төлөх үүргээ биелүүлэх, хууль ёсны ашиг сонирхолоо хамгаалахад чиглэсэн татварын мэргэшсэн зөвлөх үйлчилгээг нэвтрүүлэх

• Санхүүгийн салбарын үйл ажиллагаанд үр ашигтай арга, туршлага нэвтрүүлэн, хүний нөөцийн чадавхийг бэхжүүлэх

• Санхүүгийн дотоод хяналтын тогтолцоог бүрдүүлж, чадавхийг сайжруулах

• Орон нутгийн хөгжлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд гадаад, дотоодын төсөл хөтөлбөрийн хөрөнгийг татан төвлөрүүлж үр дүнтэй ашиглах

• Татварын эх үүсвэр болон ажлын байр нэмэгдүүлэх боломжтой салбаруудыг хөрөнгө оруулалт зээлийн бодлогоор дэмжих

Зорилт 2: Санхүүгийн зах зээлийн үйлчилгээг улсын түвшинд хүргэж, оролцогчдын энэ зах зээлээс хүртэх ашгийг нэмэгдүүлнэ

• Банк санхүүгийн үйлчилгээний төрлийг нэмэгдүүлж олон улсын төлбөр тооцоо хийх боломжийг бүрдүүлэх

• Хадгаламж зээлийн хоршоо байгуулах санаачлагыг дэмжиж, аймгийн хадгаламж зээлийн үйлчилгээний нийт дүнд хоршооны үйлчилгээний эзлэх хувийг нэмэгдүүлэх

Зорилт 3: Хөрөнгийн зах зээлд оролцох зохион байгуулалтын орчинг бий болгож, хувьцаат компаний засаглалыг ил тод нээлттэй хэрэгжүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлнэ

• Хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалах үйл ажиллагааг шинэ түвшинд хүргэх

• Аймагт хөрөнгө оруулалтын банк, брокер деллерийн компани үүсгэн байгуулах үйл ажиллагааг дэмжих

• Хөрөнгийн үнэлгээний болон хараат бус аудитын компаниудыг өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх

• Олон улсын хөрөнгийн зах зээл, форексийн зах зээлд оролцогчдын тоог нэмэгдүүлэх

• Орон нутгийн төрийн байгууллага болон компаниуд бонд гаргах, хөрөнгийн зах зээлээс хөрөнгө босгох үйл ажиллагааг дэмжих

Зорилт 4: Даатгалын үйлчилгээний төрлийг олшруулан үйлчилгээний чанарыг сайжруулж иргэд аж ахуйн нэгжийг учирч болох эрсдлээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ

• Нийгмийн даатгалд даатгуулагчдын тоог жил бүр 10-аас доошгүй хувиар нэмэгдүүлж, нийгмийн даатгалд бүрэн хамруулах

• Тэтгэвэр, шимтгэлийн бүх баримт мэдээллийг цахимд шилжүүлэх• Төрөөс тэтгэврийн шинэчлэлийн талаар гарсан бодлогын

хүрээнд нэрийн дансны хэсэгчилсэн хагас хуримтлалын системд шилжүүлэх

• Арилжааны даатгалын бүтээгдэхүүний нэр төрлийг олшруулж, даатгалын хамрах хүрээг өргөжүүлэн, давхар даатгалын системийг хэрэгжүүлэх

• Арилжааны даатгалын цахим системийг нэвтрүүлэх


76 77


Зорилт 5: Хэрэгцээнд суурилсан хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтийг сайжруулж, үр нөлөөг дээшлүүлнэ

• Хөвсгөл аймгийн нэгдсэн хөгжлийн сан байгуулж, хөгжлийг дэмжих

• Хөрөнгө оруулалтыг үе шатлалаар оновчтой төлөвлөх• Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаанд олон нийтийн байгууллага,

иргэдийн зүгээс тавих хяналт, оролцоог нэмэгдүүлэх

Зорилт 6: Статистик мэдээллийн цахим орчинг бүрдүүлэх • Аж ахуйн нэгж байгууллагын эдийн засгийн салбар, ажилчдын

тоо, үйл ажиллагааны хэлбэр, хариуцлагын хэлбэр, хөрөнгийн хэмжээ, ажиллагсдын цалингийн хэмжээгээр мэдээллийн сангаас харах боломжийг бүрдүүлэх

• Төр хувийн хэвшлийн байгууллагуудын санхүү, эдийн засгийн мэдээллийн нэгдсэн цахим санг үүсгэн мэдээллийг ашиглах боломж бүрдүүлэх

• Хүн ам, өрхийн мэдээлийн сангийн баяжилт тооцооллыг сайжруулах

Хүрэх үр дүн• Далд эдийн засаг буурна• Үр дүнтэй төсвийн бодлогыг хэрэгжинэ• Улсын төсвөөс олгогддог санхүүжилтийн хувь хэмжээ буурч, орон

нутгийн бие даасан байдал сайжирна• Банк, санхүүгийн үйлчилгээний төрөл нэмэгдэнэ• Хадгаламж зээлийн хоршооны үйл ажиллагаа тогтворжино• Иргэдийн хөрөнгийн зах зээлийн ойлголт дээшилж, шинэ

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нэвтэрнэ • Иргэд нийгмийн даатгалд бүрэн хамрагдана• Иргэд статистик мэдээллийг ашиглах боломж бүрдэнэ

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙЗорилго: Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийг эрчимтэй хөгжүүлж, хүн

амыг эрүүл, аюулгүй дотоодын хүнсээр хангаж, малын гоц халдварт өвчнөөр тайван бүс нутгийг баталгаажуулна.

Зорилт 1: Бүс нутгийн онцлогт тохирсон бэлчээрийн болон эрчимжсэн аж ахуйг хөгжүүлж, халдварт болон паразит өвчний гаралт тархалтыг бууруулан малын өвчлөл хорогдлыг багасгаж мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, боловсруулалт, экспортыг нэмэгдүүлнэ

• Нэгж малаас авах ашиг шимийг тогтмол нэмэгдүүлэх• Бүс нутагт өсгөн үржүүлж байгаа тэсвэрт чанар сайтай мал сүргийг

түлхүү өсгөж байгалийн эрсдэл даах чадавхийг нэмэгдүүлэх• Малын үржлийн ажил үйлчилгээнд биотехнологийн дэвшилтэт

аргыг өргөн хэрэглэх нөхцөл боломжийг бүрдүүлэх• Эрчимжсэн болон туслах аж ахуйг бүс нутгийн онцлогт тохируулан

хөгжүүлэх• Малын тэжээл тариалах, бүрэн найрлагат тэжээлийн

үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх• Мал сүргийн оновчтой бүтцийг бүрдүүлж, мал, амьтны гаралтай

бүтээгдэхүүний гарал үүслийг тодорхой болгох• Цаа бугын үржүүлгийн ажилд дэвшилтэт технологийг ашиглах• Бэлчээрийг зохистой ашиглах, хамгаалах, сайжруулан даац

багтаамжийг нэмэгдүүлэх• Бэлчээрийн усан хангамжийг нэмэгдүүлж ашиглахгүй байгаа

бэлчээр нутгийг ашиглан, хурын ус хуримтлуулах нөхцөл боломжийн судалгааг гаргаж хэрэгжүүлэх

• Бэлчээрийн хортон мэрэгч бүхий сумдын голомтын судалгааг шинээр гаргаж, байгалийн тэнцвэрт байдлыг хадгалах

• Отрын бүс нутгийн судалгааг бодитоор тодорхойлж эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох

• Мал амьтны гаралтай өвчний голомтыг устгах, ариутгах халдваргүйжүүлэх ажлыг зохион байгуулж, мал эмнэлэг, ариун цэвэр, эрүүл ахуйн нөхцөлийг бүрдүүлэх

• Малын халдварт өвчний тандалт, хяналтыг тогтмолжуулж,


78 79


эрсдэл бүхий бүс нутгийн мал сүргийг урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнд бүрэн хамруулж, үр дүнг сайжруулан тайван нөхцөлийг хадгалах

• Мал, амьтны гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүний ариун цэврийн магадлан шинжилгээнд олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн арга, технологийг нэвтрүүлж, бүтээгдэхүүний экспорт, импортод тавигддаг шаардлагыг хангах

• Мал, амьтны шинээр болон дахин сэргэж байгаа халдварт өвчнийг газар зүйн байршлаар бүртгэж мэдээллийн санд оруулах

• Мал амьтны хүүр, сэг зэм, лабораторийн аюултай хог хаягдлыг хүрээлэн буй орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байдлаар устгах нөхцөл боломжийг бүрдүүлэх

• Эм биобэлдмэлийн тээвэрлэлт, хадгалалтын үеийн хүйтэн хэлхээний системийг таслахгүй байх нөхцөлийг бүрүүлэх

Зорилт 2: Газар тариалангийн үйлдвэрлэлийн тогтвортой байдлыг хангаж дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлнэ.

• Гагаас авах ургацын хэмжээг тогтмол нэмэгдүүлэх• Техник тоног төхөөрөмж, технологийн шинэчлэлийг үе шаттайгаар

хийх • Ашиглахгүй байгаа атаршсан талбайг эргэлтэнд оруулах• Нийт талбайд усалгаатай талбайн эзлэх хувийн жинг нэмэгдүүлэх • Дотоодын үйлдвэрлэлийн төмс, хүнсний ногооны хангалтын

хувийг нэмэгдүүлэх• Гурилын үйлдвэрүүдийн хүчин чадал, ашиглалтыг сайжруулж

бүсийн аймгуудад гурил нийлүүлэх, нөхцөл боломжийг бүрдүүлэх• Стандартын шаардлага хангасан шинэ, технологи бүхий зоорь,

өвөл, зуны хүлэмжийн аж ахуйг хөгжүүлэх • Жимс, жимсгэний аж ахуйн үйл ажиллагааг тогтмолжуулж, үр

суулгацын хэмжээг нэмэгдүүлэх

Зорилт 3: Худалдаа үйлчилгээний салбарт хүнсний аюулгүй байдлыг бүх шатанд мөрдүүлж, хүн амыг эрүүл баталгаат хүнсээр хангана.

• Хүнсний аюулгүй байдалд хор хохирол учруулж болох бодисуудыг

тодорхойлох багаж тоног төхөөрөмжөөр лабораториудыг үе шаттайгаар хангах

• Усан сан, гүний худгуудыг, ундны усны эрүүл ахуйн стандартын шаардлага хангасан сав, шугам, хоолойтой болгож, иргэдийн усны савыг эрүүл ахуйн шаардлагад нийцүүлэх

• Стандартын шаардлага хангасан мал нядалгааны газрыг сумдад бий болгох

• Дэд бүтцийн давуу талыг ашиглан хүнсний эрүүл ахуйн шаардлага хангасан худалдааны төв, агуулахын бөөний худалдааг аймагт байгуулах

• Ахуйн үйлчилгээний салбарын хүний нөөцийг чадавхжуулж, үйлчилгээний шинэ төрөл хэлбэрийг нэвтрүүлэх

Хүрэх үр дүн• Хээлтүүлэгч малын ашиг шимт чанар баталгаажиж, нэг малаас

авах ашиг шим нэмэгдэн, нийт сүрэгт өндөр ашиг шимт малын эзлэх хувь нэмэгдэнэ

• Мал сүргийн өвчлөл, хорогдол буурч зорилтот бүс нутагт урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг хийж хэрэгжүүлж хэвшинэ

• Тэжээлийн ургамал тариалах үйл ажиллагаа тогтмолжиж, хүчит тэжээлийг өөрийн үйлдвэрлэлээр хангана

• Газар тариалангийн үйлдвэрлэлийн эргэлтийн талбай, усалгаатай талбайн хэмжээ нэмэгдэнэ

• Хүнсний эрүүл ахуйн чанар, стандартын шаардлага хангасан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн хэмжээ нэмэгдэж нэр төрөл, тоо хэмжээ олширч экспортонд гаргана

ҮЙЛДВЭРЖИЛТЗорилго: Аймгийн эдийн засагт нөлөө үзүүлхүйц томоохон

үйлдвэрүүдийг байгуулж, дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг эрчимтэй нэмэгдүүлэнэ.

Зорилт 1: Эдийн засгийг хангахуйц үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж, дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлж экспортонд гаргах бүтээгдэхүүний нэр төрлийг нэмэгдүүлнэ.


80 81


• Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг жил бүр өсгөх• Бизнес инкубацийн үйлчилгээг хөгжүүлж, үйлдвэрлэл технологийн

паркийн бүсийг байгуулах • Үйлдвэрлэлийг кластераар хөгжүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлэх• Байгалийн нөөцөд тулгуурлан барилгын материалын томоохон

үйлдвэрлэлийг дэмжин сорилт шинжилгээний лабораторийг байгуулах

• Мод, модон хийц, эдлэлийн үйлдвэрлэлийг дэмжиж, нэр төрлийг олшруулах

• Үйлдвэрийн аргаар бэлтгэсэн мал амьтны болон байгалийн гаралтай бүтээгдэхүүний хэмжээг нэмэгдүүлж, экспортонд гаргах боломжийг бүрдүүлэх

• Шинэ дэвшилтэт аргыг хэрэглэн загас үржүүлэх, олборлох үйл ажиллагааг хослуулан хөгжүүлэх

• Судалгаа шинжилгээнд үндэслэн, байгаль орчинд халгүй технологиор байгалийн нөөц баялагийг ашиглах

• Малчид иргэдийн нэгдэх, хорших үйл ажиллагааг дэмжин хөгжүүлэх

Хүрэх үр дүн• Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг жил бүр өснө• Орон нутгийн эдийн засагт нөлөө үзүүлэхүйц томоохон

үйлдвэртэй болно• Төвлөрсөн цэгүүдэд агуулахын бөөний худалдаа бий болж, ахуйн

үйлчилгээний үйл ажиллагаа тогтмолжино

ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧНЫ ТОГТВОРТОЙ БАЙДАЛ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН ХӨГЖИЛ

Эко системийн тэнцвэрт байдлыг хадгалж, олон улсад танигдсан аялал жуулчлалыг хөгжлийн тэргүүлэх салбар болгоно.

ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧИНЗорилго: Байгалийн нөөц баялгийг зохистой ашиглах, хамгаалах,

нөхөн сэргээх, орчны бохирдол, доройтлыг тууштай бууруулж, нутгийн иргэдэд түшиглэсэн хамгаалалтын менежментийг хэрэгжүүлнэ.

Зорилт 1: Ан амьтныг хамгаалах удирдлага, зохион байгуулалтын бодлого, төлөвлөлтийг сайжруулна.

• Нэн ховор, ховор ан амьтны тархац, нөөцийг сум бүрээр нарийвчлан тогтоох, амьдрах орчны үнэлгээ өгөх

• Биологийн олон янз байдлыг хамгаалах аймаг, сумын мастер төлөвлөгөө боловсруулах

• Дэд бүтцийн барилга байгууламжуудыг биологийн олон янз байдлын амьдрах орчныг алдагдуулахгүй байхаар шийдвэрлэх

Зорилт 2: Аймгийн ан агнуурын болон сав газрын загас агнуурын менежментийн төлөвлөгөө хэрэгжүүлнэ.

• Аймаг сум, бүс нутгийн ан агнуурын менежментийн төлөвлөгөө боловсоруулах

• Бүх сумдын агнуурын бүс нутгийн хилийн заагийг батлуулах• Агнуурын бүс нутгуудыг хариуцуулагчид эзэмшүүлэх нутгийн

иргэдэд түшиглэсэн хамгаалалтын менежментийг хэрэгжүүлж, хууль бус агнуурыг таслан зогсоох

• Гадаадын иргэдэд тусгай зориулалтаар ан агнах, загас барих ажлыг өргөжүүлж, орон нутгийн төсвийн орлогыг нэмэгдүүлэх

Зорилт 3: Байгалийн ургамлын ашиглалт, хамгаалалтын менежментийг сайжруулна

• Аймгийн байгалийн ургамал хамгаалах хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлэх

• Нэн ховор, ховор ургамалын тархац, нөөцийг сум бүрээр тогтоох• Ойн дагалт баялаг, байгалийн ургамлыг үйлдвэрлэлийн

зориулалтаар бэлтгэх бүсийг сум бүрээр тогтоох


82 83


• Байгалийн ургамлыг тарималжуулан ашиглах, нэн ховор, ховор ургамлыг хамгаалах санаачлага гаргаж буй иргэн, хуулийн этгээдийг дэмжих

Зорилт 4: Хөрсний доройтол, цөлжилтөөс сэргийлэх арга хэмжээ авна

• Бэлчээрийн талхагдал, цөлжилтийн талаар иж бүрэн судалгаа хийж, хамгаалалтын менежментийг боловсруулан хэрэгжүүлэх

• Цөлжилт, бэлчээрийн доройтолд ихээр өртөж буй сумдыг “Ногоон хэрэм хөтөлбөр”-т хамруулах

Зорилт 5: Ойн нөөцийн зүй зохистой, тогтвортой ашиглалтыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй зохион байгуулна

• Мод орлох бүтээгдэхүүн /шахмал түлш/, мод боловсруулах үйлдвэрлэлийг өргөжүүлэх

• Мод, ойн дагалт баялгийг бэлтгэх, боловсруулах, нийлүүлэх чиглэлд дэвшилтэд технологи нэвтрүүлэх

• Ойн замын сүлжээг сайжруулж ойн цэвэрлэгээний ажлын хэмжээг нэмэгдүүлэх

• Зорилт 6: Ойн санд учрах эрсдлийн хэмжээг бууруулж, ойг нөхөн сэргээх менежментийг сайжруулна

• Түймэрт өртөх ойн сангийн талбайн хэмжээг бууруулах• Улсын хил дамнасан түймрээс урьдчилан сэргийлэх талаар хөрш

улсуудтай хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх • Ойн хөнөөлт шавжийн тархалт, өсөлт бууралтыг хяналтанд авч,

зарцуулах хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлэх • Ойн нөхөрлөлүүдийг менежментийн төлөвлөгөөний дагуу бие

даасан үйл ажиллагаа явуулахад санхүүгийн болон техник, технологийн дэмжлэг үзүүлэх

• Ойн нөөцийг хамгаалах эрх зүйн орчны хэрэгжилтийг сайжруулж “ойн сайн засаглал”-ыг бий болгох.

• Модлог ургамлын үр бэлтэх, хадгалах, шинжлэх, нийлүүлэх ажлыг оновчтой хэлбэрээр зохион байгуулах

• Байгалийн аясаар болон зориудаар ойжуулж нөхөн сэргээх талбайн хэмжээг нэмэгдүүлэх

Зорилт 7: Агаар бохирдуулагч эх үүсвэрийн мэдээлэлд үндэслэн дэвшилтэт технологи нэвтрүүлэх замаар агаарын бохирдлыг бууруулж, төв суурин газрын тоосжилтийг багасгана.

• Дэвшилтэт технологийг хэрэглээнд нэвтрүүлж, агаар бохирдуулагч суурин болон хөдөлгөөнт эх үүсвэрээс гарах бохирдлыг бууруулах

• Агаарын бохирдлыг бууруулах, төв суурин газрын ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэхэд иргэд, хувийн хэвшлийн оролцоог нэмэгдүүлж, төрийн байгууллагуудын хамтын ажиллагааг сайжруулах

Зорилт 8: Хог хаягдлыг баялаг болгох замаар байгальд үзүүлэх сөрөг нөлөөг бууруулна.

• Хатуу хог хаягдлыг ангилах, дахин боловсруулах, цуглуулах, тээвэрлэх, эргүүлэн ашиглах, байгальд ээлтэй аргаар устгах механизмыг хэрэгжүүлэх

• Хог хаягдлыг бууруулах, боловсруулах үйлдвэрлэл, үйлчилгээг дэмжин хог хаягдлын менежментийг сайжруулах

• Хогийн төвлөрсөн цэгийн байгальд үзүүлэх сөрөг нөлөөг бууруулж, аймгийн төвийн төвлөрсөн хогийн цэгт ландфилл технологийг нэвтрүүлэх

• Хууль журмын дагуу аюултай хог хаягдлыг устгах болон шаардлагатай арга хэмжээг тухай бүрт хэрэгжүүлэх

Зорилт 9: Усны нөөцийг хомсдол, бохирдлоос хамгаалж, зүй зохистой ашиглан, нөөц, чанарыг тогтоох хайгуул судалгааны ажлыг хэрэгжүүлнэ

• Хүн амыг стандартад нийцсэн усаар хангах асуудлыг бүрэн шийдвэрлэх

• Усны сав газрын захиргаадын менежментийн чадавхийг бэхжүүлэх

• Хөвсгөл нуурын онцгой хамгаалалтын бүсэд байрлаж байгаа жуулчны баазуудын 00, бохир усны цооногуудад байгаль орчинд халгүй байх дэвшилтэт технологи нэвтрүүлэх

• Булаг, шандын эхийг хашиж хамгаалах ажлыг тогтмол нэмэгдүүлэх• Аймгийн газар нутаг дахь рашааны химийн найрлагыг бүрэн

тогтоох


84 85


• Сав газруудын газрын доорх усны чанар байдлыг хянах мониторнгийн цооног гаргах мэдээллийн сүлжээнд холбох

Зорилт 10: Тусгай зөвшөөрлийн асуудлыг хуулийн дагуу шийдвэрлэж, ашигт малтмалын зохистой ашиглалтыг төлөвшүүлнэ.

• Улсын болон орон нутгийн тусгай хамгаалалттай газрын хилийн зааг дотор орсон тусгай зөвшөөрлийг цуцлуулах

• Хайгуул, ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдээр нөхөн сэргээлтийг бүрэн хийлгэж байх хяналт-хариуцлагын тогтолцоог бүрдүүлэх

Зорилт 11: Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн сүлжээг өргөжүүлэн хамгаалалт, удирдлагын чадавхийг сайжруулна.

• Жар, Харуу, Булнай, Эрчим-Төмөртийн нуруу, Олон голын бэлчир орчмыг улсын тусгай хамгаалалтанд оруулах

• Байгалийн цогцолборт, дурсгалт, аймгийн тусгай хамгаалалттай газруудын менежментийн төлөвлөгөөг боловсруулах

АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЗорилго: Аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүний нөөцдөө түшиглэн,

үйлчилгээний цогц орчныг бүрдүүлж “Ногоон аялал жуулчлалын загвар аймаг” болно

Зорилт 1: Аялал жуулчлалыг аймгийн эдийн засгийн тэргүүлэх салбарын нэг болгон хөгжүүлнэ.

• Аялал жуулчлалыг аймаг сумын түвшинд төлөвлөлттэйгээр хөгжүүлэх

• Хөвсгөл нуурыг “Эко аялал жуулчлалын загвар бүс” болгох • Аялал жуулчлал эрхэлж байгаа ААН, иргэдийн татварын орлогыг

тухайн орон нутагт төвлөрүүлж, татвар төлөлтийн сүлжээнд оруулах талаар тууштай бодлого баримтлах

• Аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүний нэр төрлийг тогтмол нэмэгдүүлж, түүх, соёлын аялал жуулчлалыг дэмжих

• Зорилт 2: Байгаль орчин, соёлын өвийг хайрлан хамгаалж, нутгийн

иргэдийн оролцоо, хариуцлагыг нэмэгдүүлэх үйл ажиллагаатай холбох замаар экотуризмын аялал жуулчлалыг хөгжүүлнэ.

• “Мөнгөн цагираг” аяллын маршрутыг Монгол улсын аялал жуулчлалын нэгдсэн сүлжээнд оруулах

• Аялал жуулчлалын улирлын хамаарлыг багасгаж, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг олон улсын түвшинд хүргэх

• Дотоодын амрагч, аялагчдад зориулсан амралт зугаалгын бүсчлэлийг тогтоож, нутгийн иргэдэд түшиглэсэн аялал жуулчлал, гар урлалын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх

• Аялал жуулчлалын гол чиглэлийн дагуу ариун цэврийн байгууламж, түр буудаллах, алжаал тайлах цэгүүдийг барьж байгуулан нутгийн иргэдийг ажлын байраар хангах

• Зорилт 3: Аялал жуулчлалын гадаад харилцааг хөгжүүлэх, хөрш орнуудаар дамжуулан гуравдагч орны жуулчдыг татах зорилгоор маркетинг, сурталчилгааны цахим системийг нэвтрүүлнэ

• Хангайн бүсийн аялал жуулчлалын сүлжээг ОХУ, Байгаль нуур орчмын аялал жуулчлалын бүсүүдтэй холбох замаар жилд ирэх гадаадын жуулчдын тоог тууштай нэмэгдүүлэх

• Мэдээлэл технологийн дэвшлийг аялал жуулчлалын салбарт хэрэгжүүлж, үйлчилгээний цахим системийг нэвтрүүлэх

Хүрэх үр дүн • Ан амьтдын тоо толгой нэмэгдэнэ• Хууль бус ан агнуурыг таслан зогсооно • Тусгай зориулалтын агнуур явуулах нөхцөл бүрдэнэ • Байгалийн ургамал ойн дагалт баялгийн нөөцийн ашиглалт,

нөхөн сэргээлт сайжирч, эм, хүнсний зориулалтаар түгээмэл ашиглагддаг ургамлуудын плантаци байгуулагдана

• Цөлжилт, бэлчээрийн доройтолд өртсөн газрын хэмжээ буурна• Ойн нөөцийг тогтвортой ашиглах, нөхөн сэргээх, хамгаалах арга

хэмжээ зохистой түвшинд хүрнэ• Агаар, хөрсний бохирдлыг илтгэгч бодисуудын дундаж агууламж

хүлцэх хэмжээнд барина• Аймгийн нийт нутаг дэвсгэрийн 32,3 хувь нь улсын тусгай

хамгаалалтанд орно • Олон улсад танигдсан аялал жуулчлалын бүс нутаг болно


86 87


ГАЗРЫН ХАРИЛЦАА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТ, ДЭД БҮТЦИЙН ХӨГЖИЛ

Газрын менежментийг төгөлдөржүүлж, төлөвлөлттэй хот байгуулалт, дэвшилтэт дэд бүтцийг хөгжлийн хурдасгуур болгоно.

ХОТ БАЙГУУЛАЛТ Зорилго: Хот сууринг төлөвлөлттэйгээр хөгжүүлэн иргэдийн ая

тухтай орчинд амьдрах эрхийг хангана.

Зорилт 1: Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг эдийн засаг хөгжлийн нийтлэг шаардлага, эрэлт хэрэгцээний дагуу боловсруулж, батлагдсан хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлж, ард иргэдийг ая тухтай орчинд амьдрах, таатай нөхцлийг бүрдүүлнэ.

• Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг тухайн орон нутгийн нийгэм, эдийн засаг хөгжлийн нийтлэг шаардлага, эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлэн боловсруулж, батлуулан бүх сумдыг хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөтэй болгож мөрдөх

• Ашиглалтын шаардлага хангахгүй, хугацаа дууссан орон сууцны барилга боломжтой гэр хорооллыг дахин төлөвлөлтөнд оруулах

• Айл өрхийг инженерийн шугам сүлжээ бүхий тохилог орон сууц, эдэлбэр газартай амины орон сууцтай болох нөхцөл боломжийг бүрдүүлэх

ГАЗРЫН ХАРИЛЦААЗорилго: Газрыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулж, ил тод байдлыг

ханган иргэдийн газар өмчлөлийг эрчимжүүлнэ.

Зорилт 1: Газрын харилцаанд мэдээллийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлж, газрыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулна

• Газрын мэдээллийн үндэсний системд холбогдож, нэгдсэн мэдээллийн санг бий болгох

• Газар өмчлүүлэх ажлыг зохион байгуулж, гэр бүлийн хэрэгцээний газар өмчлөлийг нэмэгдүүлэх

ДЭД БҮТЭЦЗорилго: Мэдлэг оюунд тулгуурласан ухаалаг, дэвшилтэт технологи

бүхий найдвартай дэд бүтцийг хөгжүүлж, иргэдийн ажиллах, амьдрах таатай орчин бүрдүүлнэ.

Зорилт 1: Хот, суурин орчмын усны нөөцийг зүй зохистой ашиглах, ус хангамж, ариутгах татуургын системд шинэ дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлнэ.

• Ундны усны стандартын шаардлага хангасан усаар хэрэглэгчдийг 100 хувь хангах

• Мөрөн сумын цэвэр усны шинэ эх үүсвэрийг байгуулах• Мөрөн сумыг биологи цэвэрлэх байгууламжтай болгож, сумдад

бага оврын цэвэрлэх байгууламжийг байгуулах• Ус хэрэглэгчдийн хандлагыг өөрчилж, цэвэр усны үргүй хэрэглээг

багасгах

Зорилт 2: Зам, тээврийн сүлжээг өргөжүүлэн хөгжүүлж, хэрэглэгчийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн аюулгүй, ая тухтай үйлчилгээний нөхцөлийг бүрдүүлнэ.

• Авто зам, тээврийн бодлогыг шинэчлэн боловсруулж, хэрэгжүүлэн, мэдээллийн санг бий болгох

• Мянганы замын босоо тэнхлэгийн замыг ашиглалтанд оруулах• Дашинчилэн-Орхоны гүүр чиглэлийн замын төгсгөлөөс Мөрөн-

Тариалан чиглэлийн замын төгсгөлийг холбох 232 км замыг ашиглалтанд оруулах

• Эрдэнэт – Овоот чиглэлийн 547 км төмөр замыг ашиглалтанд оруулж, Монголын хойд хэсгийг дайрсан олон улсын төмөр замын тээврийг бий болгох нөхцөл бүрдүүлэх

• Хөвсгөл нуурын эрэгт усан замын вокзал байгуулж, усан замын тээвэр хийх орчин нөхцлийг бүрдүүлэх

• Мөрөн Нисэх буудлыг олон улсын нислэг хүлээн авах боломжийг бүрдүүлж, нислэгийг эхлүүлэх

• Алслагдсан сумдад агаарын тээвэр хийх


88 89


Зорилт 3: Эрчим хүч, дулааны системийг өргөжүүлж, алдагдлыг бууруулж, тасралтгүй, найдвартай аюулгүй байдлыг хангана.

• Мөрөн суманд дулааны цахилгаан станц байгуулах• Цахилгаан эрчим хүчний төвлөрсөн систем, байгаль орчинд

ээлтэй дэвшилтэт технологийг ашиглан аймгийн нийт багийн 50-иас дээш хувийг цахилгаан эрчим хүчний найдвартай эх үүсвэрээр хангах

• Сумдын төвийг нэгдсэн дулаан хангамжийн системтэй болгож, модны хэрэглээг багасгах

• Судалгаанд үндэслэн гэр хорооллыг инженерийн шугам сүлжээнд холбох

Зорилт 4: Мэдээллийн технологи, шуудан, харилцаа холбоо, дэвшилтэт технологийг хөгжлийн үндсэн хурдасгуур болгож, мэдлэг оюунд тулгуурласан мэдээлэлжсэн нийгмийг хөгжүүлнэ.

• Мэдээ мэдээллийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэн, бүх сумдыг интернэт өргөнөөр хэрэглэх боломжийг бүрдүүлэх

• Дэвшилтэт технологид суурилсан чанартай, цогц үйлчилгээгээр хүн бүрийн шуудангийн хэрэглээг хангах

Хүрэх үр дүн: • Бүх сумд хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөтэй болж, ард иргэд ая

тухтай тохилог орон сууцанд амьдрах нөхцөл боломж бүрдэнэ• Стандартын шаардлага хангасан ундны усаар нийт хүн амыг

хангана• Агаарын зам, усан зам, төмөр зам, авто зам хөгжсөнөөр аймгийн

нутаг дэвсгэрийг дайран өнгөрөх олон улсад гарцтай болох боломж бүрдэнэ.

• Байгаль орчинд ээлтэй дэвшилтэт технологийг ашиглан сумдыг нэгдсэн дулаан хангамжийн системтэй болгож, модны хэрэглээг эрс бууруулна.

• Дэвшилтэт технологийг ашиглан мэдээ мэдээллийн чанартай цогц үйлчилгээг хүн бүрт хүргэх боломж бүрдэнэ.

• Газрын харилцааны мэдээллийг цахим хэлбэрт оруулж, үнэн бодит мэдээ мэдээллээр хангагдана.

ЗАСАГЛАЛЫН БОДЛОГО, ЗОХИЦУУЛАЛТЫН ХӨГЖИЛИргэдийн оролцоог хангасан, ёс зүйтэй төрийн үйлчилгээг

оновчтой бодлогоор удирдаж, хүний эрхийг дээдэлсэн жишиг аймаг болно.

ТӨРИЙН АЛБАЗорилго: Төрийн албыг ил тод, нээлттэй, чадварлаг, мэргэшсэн,

төвлөрөл багатай, иргэдээ дээдэлсэн хариуцлагатай алба болгон төлөвшүүлнэ.

Зорилт 1: Төрийн үйлчилгээний чанар хүртээмжийг бүх түвшинд нэмэгдүүлж авилга, хүнд суртлаас ангид, иргэдийн сэтгэлд хүрсэн үйлчилгээг бий болгоно.

• Цахим үйлчилгээг бүх шатанд нэвтрүүлж, төрийн үйлчилгээний төвлөрлийг сааруулах цогц арга хэмжээ хэрэгжүүлэх

• Төрийн байгууллагын үйлчилгээний стандартыг байгууллагуудад хэвшүүлэх

• Байгууллага, иргэдээс гаргасан санал хүсэлт, өргөдөл гомдлын шийдвэрлэлтийн байдлыг хянах цахим нээлттэй системтэй болох

• Олон улсын чанарын удирдлагын тогтолцоо, олон улсын стандарт ISO 9001-ийг төрийн удирдлагын тогтолцоонд нэвтрүүлэх

Зорилт 2: Нутгийн удирдлагын байгууллагын шийдвэр гаргах үйл явцыг ил, тод шуурхай хүртээмжтэй болгож, түүнд иргэдийн шууд оролцох боломжийг бүрдүүлнэ

• Шийдвэр гаргах явцад иргэний нийгмийн оролцоог хангах, төр-иргэний нийгмийн бүх талын түншлэлийг хөгжүүлэх

• Төрийн албаны бодлого, үйл ажиллагаанд иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагын санал, дүгнэлт, сэтгэл ханамжийн түвшинг харгалзах

• Нутгийн захиргаа, хувийн хэвшил, Иргэний нийгмийн байгууллагуудын хүч нөөц, ялгаатай ур чадваруудыг ашиглаж, хөгжлийн бодлогыг тодорхойлох

• Төрийн зарим чиг үүргийг гэрээний үндсэн дээр хувийн хэвшил болон төрийн бус байгууллагаар гүйцэтгүүлж, төр, иргэний нийгэм, бизнесийн байгууллагуудын түншлэлийг өргөжүүлэх


90 91


• Төсөв санхүү, хөрөнгө оруулалт, худалдан авах, хүний нөөц, үйл ажиллагааны ил тод байдлыг нэмэгдүүлж, иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагын тэгш оролцох боломжийг бүрдүүлэх

Зорилт 3: Орон нутгийн төрийн байгууллагыг бэхжүүлж, хүний нөөцийн хөгжил, албан хаагчийн манлайллыг хангана

• Төрийн байгууллагуудын чиг үүрэг, бүтцийг оновчтой болгон, чадавхийг бэхжүүлж, байгууллага дундын үйлчилгээг хөгжүүлэх

• Салбар бүрийн эрдэмтэн судлаачдаас бүрдсэн эрдэм шинжилгээний байгууллага үүсгэж, хөгжлийг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй төлөвлөх

• Төрийн албаны хүний нөөцийн мэдээллийг нэгдсэн сүлжээнд холбон төрийн албыг цаасгүй технологит шилжүүлэх

• Төрийн албаны томилгоог улс төрөөс ангид, мэргэшсэн, тогтвортой буюу “Мерит” зарчимд тулгуурлан хийх

• Төрийн албан хаагчдыг мэргэшүүлэх, чадваржуулах, тасралтгүй суралцах орчинг бүрдүүлэх

• Төрийн албан хаагчийн ёс зүйн үнэлэмж, төлөвшлийг төрийн албаны үндсэн шалгуур болгох

• Шударга ёсыг бэхжүүлэх, авлигаас урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх үйл ажиллагааг үе шаттай зохион байгуулах

• Мэдээллийн аюулгүй, ил тод байдлыг хангах• Төрийн албан хаагчийн ажлын гүйцэтгэлийг бодитой үнэлж,

урамшуулал болон хариуцлагын тогтолцоог бий болгоно. • Төрийн байгууллагуудын төлөвлөлтийн нэгдмэл байдлыг хангаж,

гүйцэтгэлийн үнэлгээг сайжруулах олон тулгуурт хяналтын тогтолцоог хөгжүүлэх

Зорилт 4: Бүх шатны хурлын шийдвэр гаргах үйл ажиллагаа, зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгож, чанар үр дүнг дээшлүүлнэ

• Иргэн бүрийн сонгох, сонгогдох эрхийг орхигдуулахгүй байх эрх зүйн үндсийг боловсруулж дээд шатны байгууллагаар шийдвэрлүүлэх

• Хуралд нэр дэвшигчдийн тоонд эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувийг тогтвортой нэмэгдүүлэх

• Хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны арга хэлбэр, зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгож, үр нөлөөг дээшлүүлэх

• Хурлын ажлын албад нь шийдвэр гаргагчдад олон хувилбарт сонголтыг санал болгодог, мэдээллээр хангадаг судалгаа шинжилгээ, зохион байгуулалтын байгууллага болох

Зорилт 5: Орон нутгийн өмчийн удирдлага зохион байгуулалт менежментийг боловсронгуй болгоно

• Өмчийн мэдээллийн санг баяжуулж, төрийн болон орон нутгийн өмч хамгааллын харилцааг боловсронгуй болгох

• Орон нутгийн өмчит аж ахуйн тооцоот үйлдвэрийн газруудыг компаний хэлбэрт шилжүүлэх

• Орон нутгийн өмчийн болон өмчийн оролцоотой компани, аж ахуйн нэгжүүдийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн үйл ажиллагааг мэргэшсэн, ил тод болгох

Зорилт 6: Засаг захиргааны нэгжид өөрчлөлт оруулж, бүтэц зохион байгуулалтыг оновчтой болгон, бие даан хөгжих боломжийг бүрдүүлнэ

• Аймгийн төв Мөрөн сумыг хот болгох саналыг дэвшүүлж, шийдвэрлүүлэх

• Сумдыг бүсчлэн хөгжүүлэх бодлого, стратегийг шинэчлэн боловсруулж, хэрэгжүүлэх

• Хатгал тосгоныг сумын зэрэглэлтэй болгох асуудлыг шийдвэрлүүлэх

• Орон нутгийн санал, хүн амын тоонд үндэслэн багийг шинэчлэн зохион байгуулах

• Багийг хүний нөөц, хөрөнгө санхүүгийн хувьд бэхжүүлэх

ХУУЛЬ, ЭРХ ЗҮЙЗорилго: Төрийн архив албан хэрэг хөтлөлтийн үйл ажиллагаанд

технологийн шинэчлэлийг нэвтрүүлж, эрх зүйн сургалт сурталчилгааны үр дүнг дээшлүүлэн, иргэдийн оролцоот аюулгүй, амар тайван амьдралын орчинг бүрдүүлж, хяналт шалгалтыг нийгмийн тогтвортой хөгжлийг дэмжихэд чиглүүлнэ


92 93


Зорилт 1: Мэдээлэл, сурталчилгааны мэргэшсэн багийг аймгийн хэмжээнд бий болгож, мэдээлэл түгээх дэвшилтэт тогтолцоог бүрдүүлнэ

• Мэдээлэл сурталчилгааны баг бүрэлдэхүүнийг бий болгож, ажиллах нөхцөл боломжийг хангах

• Орон нутгийн хэвлэл мэдээллийн байгууллагын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх

• “Иргэний боловсрол” хөтөлбөрийг үе шаттайгаар боловсруулан хэрэгжүүлэх

• “Иргэний танхим”-ыг хөгжүүлэх хөтөлбөрийг үе шаттайгаар хэрэгжүүлж, иргэдэд эрх зүйн зөвлөгөө туслалцаа үзүүлэх анхан шатны салбар нэгжийг хөгжүүлэх

Зорилт 2: Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажилд иргэдийн идэвх оролцоог дээшлүүлж, хамтын ажиллагааг хөгжүүлж, гэмт хэргийн гаралтыг тогтвортой бууруулна

• Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх болон гэмт хэргийн гаралтыг нэмэгдүүлж буй шалтгаан нөхцлийг арилгах ажилд төрийн болон төрийн бус олон нийтийн байгууллага, хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгж, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлж, хамтран ажиллах хөтөлбөр боловсруулан урамшууллын асуудлыг шийдвэрлэх

• Гэмт хэргийг илрүүлэх, гэмт хэрэгтэй тэмцэх ажилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагыг алдаршуулах, орон нутгийн нэрэмжит шагнал бий болгох

• Мэдээлэл дамжуулах иргэдийн сүлжээг бий болгож, ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх

Зорилт 3: Хууль сахиулах байгууллагын чадавх, бэлэн байдал, нийгмийн баталгааг хангаж, иргэдэд ил тод нээлттэй болгох, иргэдийн дунд хуулийн байгууллагад итгэх итгэлийг нэмэгдүүлж, нэр хүндийг өсгөнө

• “Хариуцлага, хамтын ажиллагаа” хөтөлбөрийг боловсруулж хэрэгжүүлэх

• Орчин үеийн техник технологийг нэвтрүүлж, хүн нэг бүрийн тусгай хэрэгслийг сайжруулах

• “Иргэний зөвлөл”-ийн ажиллах нөхцөл боломжийг хангах

• Хүүхдийн тэтгэлгийн шийдвэр гүйцэтгэлийн ажиллагаанд орон нутгаас дэмжлэг үзүүлэх

• “Албан хаагчдын нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх хөтөлбөр” боловсруулан хэрэгжүүлэх

• Тариалан, Мөрөн, Хатгал суманд Гал унтраах аврах анги байгуулах

• Мэдээллийн дундын өгөгдлийн санг бий болгож, салбар дундын үйл ажиллагааг уялдуулах

Зорилт 4: Төрийн архив, албан хэрэг хөтлөлтийн үйл ажиллагаанд мэдээлэл технологийн ололтыг нэвтрүүлж, төрийн архивын хадгалалт хамгаалалтын нөхцөлийг сайжруулж, “Цахим архив” болно

• Төрийн архивын мэдээллийг нээлттэй, хүртээмжтэй болгож, иргэд оршин суугаа газраасаа үл хамааран архивын мэдээллийг чөлөөтэй авч ашиглах нөхцөл бололцоог бүрдүүлэх

• Цахим баримтын архив бий болгож, ашиглах, нөхөн бүрдүүлэх, хадгалах ажиллагаанд технологийн шинэчлэл хийх

• Байгууллагын үйл ажиллагаанд цахим албан хэрэг хөтлөлтийн тогтолцоог нэвтрүүлэх

• Байгууллагын архивын болон төрийн архивын баримтын эрэл хайлт, тоо бүртгэл, мэдээллийн сан байгуулах

• Архивын мэдээллийн аюулгүй байдлын системийг бүрдүүлж, төлөвшүүлэх

• Төрийн архивын шинэ барилга барьж ашиглалтад оруулах• Төрийн архивт хадгалагдаж буй хосгүй үнэт, нэн үнэт, үнэт

баримтын хамгаалалтын болон ашиглалтын хувь бий болгож, техник технологи нэвтрүүлэх

Зорилт 5: Эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалтыг зөвлөн туслах үйлчилгээ, сургалт, тандалт судалгаа, хяналт шинжилгээний арга хэлбэртэй хослуулж, нийгмийн тогтвортой хөгжлийг дэмжихэд хяналт шалгалтыг чиглүүлнэ

• Хяналтын шалгалтыг бууруулж, эрсдэлд суурилсан хяналтыг хөгжүүлэх

• Хяналт шалгалтын нэгдсэн санг бүрдүүлэх


94 95


• Хүний нөөцийн чадавхийг хөгжүүлэх, тогтвор суурьшил, үр бүтээлтэй ажиллах нөхцөлийг сайжруулах

• Ижил чиг үүрэгтэй гадаад улс орны туршлагыг судлах, дэвшилтэт арга технологийг үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлэх

ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛ Зорилго: Хэвлэл мэдээллийн ёс зүйтэй, хариуцлагатай, чөлөөт

байдлыг хангаж хараат бус ажиллах нөхцөл бүрдүүлнэ. Зорилт 1: Төрийн байгууллага хэвлэл мэдээллийн хамтын

ажиллагааг хөгжүүлж, ил тод нээлттэй байдлыг хангана

• Хэвлэлийн эрх чөлөөг хангах, хүний эрх эрх чөлөөг дээдэлсэн, олон нийтийн дуу хоолойг шууд хүргэх, ёс зүйтэй сэтгүүл зүйг хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлнэ.

• Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд болон сэтгүүлчдийн эрхийг хамгаалах, хариуцлагыг өндөржүүлэх

ГАДААД ХАРИЛЦАА Зорилго: Монгол Улсын аюулгүй байдал, үндэсний эрх ашгийг

дээдэлсэн гадаад харилцаа, хамтын ажиллагааг өргөжүүлж, орон нутгийн хөгжил дэвшлийг хурдасгах хөшүүрэг болгоно

Зорилт 1: Аймгийн гадаад харилцааны бодлого, үйл ажиллагааны нэгдмэл байдлыг хангаж, залгамж чанарыг хадгална

• Хөрш ОХУ-ын хил залгаа муж, районуудтай тогтоосон уламжлалт найрсаг харилцааг хөгжүүлж, эдийн засгийн хөгжилд үзүүлэх үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх

• Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орны муж, хотуудтай байгуулсан харилцаа хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлж, стратегийн түншлэлийг сайжруулж, гадаад хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх

• Ханх, Мондын хилийн боомтыг олон улсын боомт болгон хөгжүүлж, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх саналыг тавьж шийдвэрлүүлэх

• Олон улсын төсөл хөтөлбөрийг нэмэгдүүлж, үр нөлөө, уялдаа

холбоог сайжруулах• Экспортын баримжаатай экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэх загвар аж ахуй, жижиг дунд үйлдвэр фермерийн аж ахуй байгуулахад гадаадын хөрөнгө оруулалт, шинэ техник, технологийг нутагшуулахад гадаад харилцааны бодлогыг чиглүүлэх

• Аймаг, сумдын брэнд бүтээгдэхүүнийг гадаад зах зээлд таниулах зорилгоор олон улсын үзэсгэлэн яармаг худалдаанд оролцох, зохион байгуулах, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг дэмжих

• Төрийн албан хаагчдыг гадаадад сургаж мэргэшүүлэх

ХЯНАЛТ - ШИНЖИЛГЭЭ, ҮНЭЛГЭЭЗорилго: Төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд хийгдэх хяналт-

шинжилгээ үнэлгээний чадавх, үр нөлөөг дээшлүүлэн үр дүнд суурилсан гүйцэтгэлээр үнэлнэ.

Зорилт 1: Үр дүнд суурилсан хяналт-шинжилгээ, үнэлгээг тогтмолжуулж, үр нөлөөг дээшлүүлэн, хувь хүний гүйцэтгэлийн үнэлгээгээр өрсөлдөх чадварыг дэмжиж, иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагын хамтын ажиллагааг өргөжүүлнэ.

• Төрийн байгууллагын бодлого, үйл ажиллагаанд хийх хяналт-шинжилгээ, үнэлгээг тогтвортой хийгдэх үйл явц болгон хэвшүүлэх

• Хувь хүний гүйцэтгэлийн үнэлгээгээр өрсөлдөх чадварыг хөхүүлэн дэмжигч ”Төрийн үйлчилгээ”-ний өндөр соёлтой байгууллагыг бий болгох

• Төрийн үйлчилгээний чанар хүртээмжийн үнэлгээнд иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагын санал, дүгнэлтийг харгалзан хамтын ажиллагааг дэмжих

ХУДАЛДАН АВАХ АЖИЛЛАГАА Зорилго: Худалдан авах ажиллагаанд оролцогч талуудын хүний

нөөцийг хөгжүүлж, шинэ техник, технологи, программ хангамж нэвтрүүлснээр өрсөлдөх тэгш боломж, ил тод нээлттэй, хэмнэлттэй, хариуцлагатай байх зарчмыг хангана


96 97


Зорилт 1: Худалдан авах ажиллагааг 100 хувь цахим хэлбэрээр зохион байгуулж, төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах ажиллагаанд ”цахим гэрээ” нэвтрүүлнэ

• Худалдан авах ажиллагааны техник, программ хангамжийн хүчин чадал, боломжийг нэмэгдүүлэх замаар төрийн болон төсөвт байгууллага, орон нутгийн аж ахуйн нэгжийн хэрэгцээнд бараа, ажил, үйлчилгээ нийлүүлэгч, гүйцэтгэгчийг зөвхөн цахим тендерээр шалгаруулах

• Хууль эрх зүйн орчинд нийцсэн цахим гэрээ, цахим төлбөр тооцооны программ хангамжийг бий болгох

Зорилт 2: Төрийн болон төсөвт байгууллага, орон нутгийн өмчийн аж ахуйн нэгжүүдэд өргөн хэрэглэдэг бараа, бүтээгдэхүүнийг цахим дэлгүүрээс хангадаг тогтолцоог нэвтрүүлнэ

• Цахим дэлгүүрийн бүртгэл, хяналт, шинжилгээ, удирдлагын мэдээллийн системийг бий болгох

• Аж ахуйн нэгжүүдийг нийлүүлэх бараа, бүтээгдэхүүний нэр төрлөөр нь ангилж нэгдсэн мэдээллийн системд бүртгэн, барааны каталоги байршуулах

• Цахим дэлгүүрээс худалдан авсан бараа, бүтээгдэхүүн, түүний төлбөрийн мэдээллийн ил тод байдлыг хангах

Зорилт 3: Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах гэрээний хэрэгжилт, гүйцэтгэл, үр дүнг ашиг хүртэгч иргэд, олон нийтээр үнэлүүлдэг тогтолцоог бүрдүүлнэ

• Төсвийн хөрөнгөөр худалдан авах гэрээний хэрэгжилтэнд хяналт, үнэлгээ хийх ажиллагаанд иргэдийн оролцоог хангах арга хэлбэрүүдийг оновчтой сонгож, мэдээлэл сурталчилгааг өргөжүүлэх

• Худалдан авах ажиллагаа, төсвийн хөрөнгийн зарцуулалтын үр дүнг, ашиг хүртэгч, иргэдээс хэрхэн үнэлж байгаа мэдээллийг нэгтгэдэг цахим программ хангамжийг бий болгох

Зорилт 4: Өөрийн аймагт үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн нэгжүүдийг тендерт шалгаруулах замаар орон нутагт үйлдвэрлэсэн бараа, ажил, үйлчилгээг төрийн байгууллагуудад худалдан авна

• Тендер шалгаруулалтанд дотоодын давуу эрх тооцох замаар орон нутгийн аж ахуйн нэгжүүд худалдан авах ажиллагааны гүйцэтгэгчээр сонгогдох давуу боломж олгох

• Орон нутагт үйлдвэрлэсэн бараа, ажил, үйлчилгээг төрийн болон төсөвт байгууллага, орон нутгийн өмчийн аж ахуйн нэгжүүдэд худалдан авч, хэрэглүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлэх

Хүрэх үр дүн• Төрийн байгууллагын чадавхи бэхжинэ• Төрийн үйлчилгээний чанар хүртээмж сайжирна• Авилга, хүнд суртал багасна.• Төрийн албан хаагчдын ёс зүй, манлайлал шинэ түвшинд хүрч,

тогтвор суурьшилтай ажиллах боломж нэмэгдэнэ• Мэдээллийг түгээх мэргэжлийн баг бүрэлдэхүүн бүрдсэнээр

сургалт, сурталчилгааны ажлыг оновчтой, үр дүнтэй зохион байгуулах нөхцөл боломж бүрдэнэ

• Иргэдийн эрх зүйн боловсрол дээшилнэ • Төрийн үйл ажиллагаанд өгөх иргэдийн үнэлэмж нэмэгдэнэ• Гэмт хэрэгтэй тэмцэх ажилд иргэд аж ахуй нэгж байгууллагын

оролцоо нэмэгдэнэ• Төр иргэний хамтын ажиллагаа сайжирна.• Гэмт хэргийг шуурхай илрүүлэх, таслан зогсоох боломж бүрдэнэ• Хохирол барагдуулалтын ажилд ахиц гарна • Шалтгаан нөхцлийг арилгаснаар гэмт хэргийн гаралт эрс буурна • Хууль сахиулах байгууллагуудын шуурхай үйлчилгээ үзүүлэх

нөхцөл боломж бүрдэнэ • Төрийн архив нээлттэй, хүртээмжтэй байж иргэдэд үзүүлэх

үйлчилгээ шуурхай болно. • Төрийн архивын хадгалалт хамгаалалтын нөхцөл цоо шинэ

түвшинд гарч, аливаа эрсдэлээс бүрэн хамгаалагдана.


98 99


• Гадаад харилцааг эдийн засагжуулснаар, орон нутгийн хөгжилд ахиц гарна

• Хариуцлагатай, ил тод, ёс зүйтэй хэвлэл мэдээллийн байгууллага төлөвшинө

• Үр дүнд суурилсан хяналт-шинжилгээ, үнэлгээг байнгын үйл явц болгосноор байгууллага түүний удирдлагын менежмент, үйл ажиллагааны үр дүн мэдэгдэхүйц сайжирна

• Тендер шалгаруулалтыг цахим хэлбэрээр зохион байгуулснаар худалдан авах ажиллагаанд ил тод, нээлттэй байдал хангагдана

• “Цахим гэрээ”-г хэрэгжүүлснээр гэрээлэх болон гэрээний төлбөр төлөх ажиллагааг чирэгдэлгүй шуурхай нээлттэй байх зарчимд нийцүүлнэ

• “Цахим дэлгүүр”-ийн системийг нэвтрүүлснээр төрийн болон төсөвт байгууллага, аж ахуйн нэгжүүдэд бараа, ажил, үйлчилгээ нийлүүлэгчийг сонгох ажиллагааг хялбаршуулж, чирэгдэлгүй болгож, нээлттэй байдлыг хангана

• Гэрээлэх ажиллагаа болон гэрээний хэрэгжилтэнд хяналт тавих, гэрээний биелэлтийг үнэлүүлэх ажиллагаанд иргэд, олон нийтийн оролцоог хангаснаар хөрөнгө оруулалтын үр өгөөж дээшилж, төсвийн хөрөнгийн зарцуулалтын үр ашиг нэмэгдэнэ

• Орон нутгийн аж ахуйн нэгжүүдийг дэмжснээр ажлын байрыг нэмэгдүүлж, ажилгүйдлийг бууруулах, импортын орлох дотоодын бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийг нэмэгдүүлэх зэрэг үр дүн гарна

7. ХӨТӨЛБӨРИЙН ХЭРЭГЖИЛТИЙН ХЯНАЛТ ШИНЖИЛГЭЭ, ҮНЭЛГЭЭ

Хөгжлийн хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний зорилго нь төлөвлөгөөнд дэвшүүлсэн зорилтуудын хэрэгжилт, гарч буй үр дүнд үнэлгээ өгч, хүндрэл, бэрхшээл, тасалдлыг арилгаж, хэрэгжих таатай нөхцөлийг бүрдүүлэхэд оршино.

Хөгжлийн хөтөлбөрт тусгагдсан зорилтуудыг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөө, хэрэгжилтийн үр дүнг үнэлэх шалгуур үзүүлэлтүүдийг аймгийн Засаг даргын Тамгын газраас холбогдох талуудтай хамтран нарийвчлан боловсруулж, Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаар батлуулах бөгөөд тэдгээрийн хэрэгжилтийг Засаг дарга бүрэн эрхийн хугацааныхаа сүүлчийн жилийн 2 дугаар улиралд багтаан Иргэдийн төлөөлөгчдийн хуралд тайлагнана.

Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хэрэгжүүлэх үе шат бүрийн эцсийн жилд тухайн шатанд тавьсан зорилт, арга хэмжээг бүхэлд нь хамруулан бүлэг, дэд бүлэг бүрт багтсан тэргүүлэх зорилтуудын хүрээнд тусгасан шалгуур үзүүлэлтүүдийг үндэслэн хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийнэ.

Тус хөтөлбөрийн хүрээнд хэрэгжүүлж байгаа зорилтот хөтөлбөр, төслийн явцад хийх хяналт-шинжилгээ, үнэлгээг тухайн хөтөлбөр, төслийн зорилго, зорилт, арга хэмжээ, хэрэгжүүлэх хугацаанаас хамааран тогтоосон шалгуур үзүүлэлтийн дагуу гүйцэтгэнэ.

Хөвсгөл аймгийн “ХӨГЖСӨН ХӨВСГӨЛ 2016-2030 он” хөтөлбөрт тусгагдсан гол зорилт, үйл ажиллагааг аймгийн Засаг даргын үйл ажиллагааны 4 жил тутмын мөрийн хөтөлбөр, Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын шийдвэрүүд болон энэ баримт бичгийн хүрээнд боловсруулах дэд хөтөлбөр, мастер төлөвлөгөө, төслүүдэд тусган хэрэгжүүлнэ. Сумд урт хугацааны бодлого хөтөлбөрүүдээ шинэчлэх, шинээр боловсруулахдаа аймгийн хөгжлийн хөтөлбөртэй уялдуулах нь зүйтэй.

Хөгжлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхдээ аймгийн ИТХ, Засаг даргын тамгын газар, хувийн хэвшил, Иргэний нийгэм, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын хамтын ажиллагаа, оролцоонд тулгуурлан хэрэгжүүлнэ. Хөвсгөл аймгийн хөгжлийн сан, эрдэм шинжилгээний байгууллага байгуулж, хөтөлбөрийг хэрэгжилтийг дэмжинэ.

Хөвсгөл аймгийн хөгжлийн хөтөлбөрт хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ хийх ажлыг дараах байдлаар зохион байгуулна.


100 101


Бодлогын баримт бичигт тусгагдсан зорилтын хэрэгжилтийн явцад хяналт шинжилгээ хийх, үр дүнг үнэлэн дүгнэх үе шатууд:

I үе шат: Бодлогын зорилтын эхний шатны үнэлгээ хийх (Хугацаа: 2020 оны эхний хагаст)II үе шат: Бодлогын зорилтын дунд шатны үнэлгээ хийх (Хугацаа: 2024 оны эхний хагаст)III үе шат: Бодлогын зорилтын дунд шатны үнэлгээ хийх(Хугацаа: 2028 оны эхний хагаст) IY үе шат: Бодлогын зорилтын эцсийн шатны үнэлгээ хийх(Хугацаа: 2030 оны эхний хагаст)Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн үе шатны үнэлгээ нь 4 жил тутамд

сонгогдож, томилогдон ажилласан аймгийн Засаг даргын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн цаг хугацааны сүүлчийн оны эхний хагас жилтэй давхцаж байхаар төлөвлөгдсөн бөгөөд Хяналт, шинжилгээ, үнэлгээний тайланг гаргаж, оролцогч талууд мөн хэрэглэгчдэд мэдээлж, сурталчлах үүрэг хүлээнэ.

Аймгийн Засаг даргын Тамгын газар энэхүү хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн явцад хийсэн хяналт-шинжилгээний дүн, цаашид авах арга хэмжээний саналын хамт үе шат бүрийн эцсийн жилд аймгийн Засаг даргын зөвлөлийн болон Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаар хэлэлцүүлнэ.

Хяналт, шинжилгээ, үнэлгээг аймгийн төрийн захиргааны төв байгууллага холбогдох мэргэжлийн болон судалгааны, түүнчлэн төрийн бус байгууллагуудын оролцоотойгоор хийх бөгөөд зохих зардлыг төсөвт тусган санхүүжүүлнэ.

Шаардлагатай тохиолдолд хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас томилсон хяналтын баг хяналт-шинжилгээний ажлыг гүйцэтгэж, үр дүнг аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд танилцуулж болно.

Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ тасралтгүй явагдана.

8. ХҮРЭХ ҮР ДҮНГИЙН НЭГДСЭН ШАЛГУУР ҮЗҮҮЛЭЛТ

НИЙГЭМ, ХҮМҮҮНИЙ ХӨГЖИЛЭрүүл мэнд, спорт:Зорилго: Хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах, сэргийлэх, эмчлэх

замаар дундаж наслалтыг уртасгана.

Шалгуур үзүүлэлт 2015 он

Хүрэх түвшин2020 он

2024 он

2028 он

2030 он

100 000 амьд төрөлтөд ногдох эхийн эндэгдлийн түвшин 30.1 0 0 0 0

1000 амьд төрөлтөнд ногдох 5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийн түвшин

19.3 15.8 11.8 8.1 6.8

1000 амьд төрөлтөнд ногдох 1 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийн түвшин

16.0 13.3 9.6 7.7 5.7

Нэг хүртэлх насны хүүхдийн бүрэн тунгийн хамралтын хувь 99.3 99.4 99.5 99.6 99.7

10 000 хүн амд ногдох ногдох их эмчийн тоо 17.7 19.1 25.4 31.9 38.7

10 000 хүн амд ногдох ногдох сувилагчийн тоо 28.5 29.9 36.2 42.5 48.6

10 000 хүн амд ногдох эмнэлгийн орны тоо 54.8 61.1 60 55 55

10 000 хүн амд ногдох халдварт бус өвчлөлийн түвшин 5911.4 6211.5 5612.5 5112.3 4612.1

10 000 хүн амд ногдох БЗДХалдварт өвчлөлийн түвшин 69,8 65 60 55 50

ББЧ-ийн сорил судалгаанд хамрагдалтын хувь 35 50 60 65 70

Боловсрол, соёлЗорилго: Мэргэжлийн өндөр мэдлэг, ур чадвар, хариуцлага бүхий

хүний нөөцөд тулгуурлан сургалтын орчин, боловсролын үйлчилгээг хүүхдэд ээлтэй болгож, шинэ санаа инновацийг дэмжин хөгжүүлэх замаар баялаг бүтээгч, оюунлаг хүмүүнлэг иргэнийг төлөвшүүлнэ.


102 103




2024 он

2028 он 2030 он

Цэцэрлэгийн хамран сургалтын хувь 61.6 70.6 86.0 95.0 100

Бага боловсролын хамран сургалтын хувь 95.8 98,2 100 100 100

Суурь боловсролын хамран сургалтын хувь 88.7 96.8 99.0 100 100

Шалтгаангүйгээр сургууль завсардалтын индекс 2 0 0 0 0

СӨББ-ын мэргэжлийн багшийн хангалт 76.1 100 100 100 100

ЕБС-ийн мэргэжлийн багшийн хангалт 99.8 100 100 100 100

СӨББ-ын магистр зэрэгтэй багшийн эзлэх хувь 6.8 16.0 25.0 34.0 40.0

ЕБС-ийн магистр зэрэгтэй багшийн эзлэх хувь 8.3 22.8 51.7 73.7 80.0

СӨББ-ын мэргэжлийн зэрэгтэй багшийн эзлэх хувь 33.9 42.9 51.9 60.9 70.0

ЕБС-ийн мэргэжлийн зэрэгтэй багшийн эзлэх хувь 51.4 58.9 66.3 73.7 80.0

Багшийн мэргэжил дээшлүүлэлт 93.6 100 100 100 100

Докторын зэрэгтэй багшийн эзлэх хувь 0 0.3 0.4 0.5 0.6

ЕБС-ийн хичээлийн байрны хүчин чадал ашиглалтын хувь 126.0 117.5 109.0 100 100

ЕБС-ийн ээлжийн коэффициент 1.26 1.16 1.06 1 1

Дотуур байрын хүчин чадал ашиглалтын хувь 95.4 100 100 100 100

СӨББ-ын байрны хүчин чадал ашиглалтын хувь 171.3 157.0 140.0 120.0 100

БУ-ы хичээлийн иж бүрэн лабораторитой сургууль, ашиглалт /хувиар/

13.7 /17 40.0/33 65.0

/30 85.0/25 100/124

Гадаад хэлний хичээлийн лингафоны кабинеттэй сургууль, ашиглалт /хувиар/

0 30.0 60.0 80.0 100

Цахим номын сантай сургууль, ашиглалт /хувиар/ 5.7 20.0 /7 50.0

/17 80.0/27 100

Цэцэрлэгийн тавилга, тоног төхөөрөмж /хувиар/ 45.0 50.0 70.0 85.0 100

Дотуур байрны зөөлөн эдлэл /хувиар/ 35.0 50.0 70.0 85.0 100

Интернэтийн сүлжээтэй ЕБС, ашиглалт /хувиар/ 82.8 100 100 100 100

Интернэтийн сүлжээтэй СӨББ, ашиглалт /хувиар/ 63.4 100 100 100 100

Хүүхэд, гэр бүлЗорилго: Хүүхэд бүрийн эсэн мэнд амьдрах, хөгжих, оролцох,

хамгаалуулах эрхийг ханган, аж байдлыг нь сайжруулж, хүүхдэд ээлтэй аймаг болно.



2024 он

2028 он

2030 он

Хүүхэд хамгааллын бодлого, журамтай байгууллагын хувь 3.1 10.0 20.0 40.0 60.0

Хүүхдийн асуудлаарх хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 10.0 12.0 14.0 16.0 18.0

Хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг хамтарсан багаар үзүүлж буй сумдын хувь

25.0 50.0 70.0 90.0 100.0

Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх сургалтанд хамрагдсан ЕБС-ийн сурагчдын хувь

3.3 10.0 15.0 20.0 25.0

Үйлчилгээнд хамрагдаж буй хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн хувь

3.8 20.0 40.0 60.0 80.0

7-18 насны хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүүхдийн хувь 0.2 0.15 0.1 0.05 0.0

Осол, гэмтэлд өртсөн хүүхдийн хувь /мянган хүүхэд тутамд/ 1.1 0.55 0.25 0.12 0.1


104 105


Хөгжлийн хөтөлбөрт хамрагдсан хүүхдийн хувь 21.9 30.0 50.0 70.0 100

Хүүхдийн оролцооны байгууллагад хамрагдаж буй хүүхдийн хувь

38.3 40.0 45.0 50.0 50.0

Хөдөлмөр эрхлэлтЗорилго: Зохистой ажлын байрыг бий болгох, тогтвортой хадгалах

нөхцөлийг бүрдүүлж, ажиллах хүчнийг тасралтгүй хөгжүүлэх замаар хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийг тэнцвэржүүлэх, эдийн засгийн хүртээмжтэй өсөлтийг бий болгоход дэмжлэг үзүүлнэ



2024 он

2028 он

2030 он

Ажилгүйдлийн түвшин 7.9 7.3 6.9 6.4 5.9Ажиллах хүчний оролцооны түвшин 65.4 66.0 65.8 66.5 70.0

Хөдөлмөр эрхлэлтийн түвшин 60.3 61.5 62.6 63.4 64.0

Нийгмийн халамжЗорилго: Зорилтот бүлэгт чиглэсэн нийгмийн халамжийн оновчтой,

бодлого, төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэх замаар ядуурлын түвшинг бууруулж, амьдралын чанарыг сайжруулна.



2024 он

2028 он

2030 он

Ядуурлын түвшин, хувь 33.5 30.5 25.5 20.0 17.0Амьжиргааны баталгаажих түвшингээс доогуур орлоготой 4-1 дүгээр түвшний өрхийн гишүүдийн нийт хүн амд эзлэх хувь

33.5 29.0 26.0 22.0 17.0

Хүн амын өсөлт, тоогоор 126029 127000 128000 129000 130000

Дундаж наслалт 65.79 67.35 68.9 70.47 71.25

ЭДИЙН ЗАСАГ, ҮЙЛДВЭРЖИЛТ, ХАА-Н ХӨГЖИЛСанхүү, эдийн засагЗорилго: Санхүү,төсвийн үйл ажиллагааг зах зээлийн хөгжлийн

шинэ шатанд хүргэж эдийн засгийн өсөлт, төсвийн тэнцвэрт байдлыг бататгаж, улсын төсвөөс хамааралтай байдлыг багасган хөрөнгийн эх үүсвэрийг аймгийн хөгжлийн суурь салбарын бодит хөгжил, хүний хөгжлийг дэмжихэд чиглүүлнэ.

Шалгуур үзүүлэлт 2015 онХүрэх түвшин

2020 2024 2028 2030Мэргэжлийн дотоод аудитын гэрчилгээтэй хүний тоо

1 10 30 40 60

Орон нутгийн төсвийн орлого /сая.төг/ 9635.0 12000.0 15000.0 20000.0 28905.0

Хэрэгжүүлэх гадаад, дотоодын төсөл хөтөлбөрийн тоо

10 12 14 16 18

Хадгаламж зээлийн хоршооны тоо

3 15 25 30 40

Хөрөнгө оруулалтын сан, хөрөнгө оруулалтын банк, брокер деллерийн компани тоо

2 5 6 10 15

Хөрөнгийн үнэлгээний болон хараат бус аудитын компаниуд тоо

2 4 5 8 10

Олон улсын хөрөнгийн зах зээл, форексийн зах зээлд оролцогчдын тоо

0 3 8 15 30

Нийгмийн даатгалд хамрагдах ажил олгогчийн тоо

974 1268 2532 2892 3072

Нийгмийн даатгалын сангуудын орлого /сая.төг/

23260,4 30660,4 38160,4 42111,2 45516,2

Тэтгэвэр тэтгэмжийн зардал /сая төгрөг/ 45685,1 61212,4 70145,8 78936,7 86124,3


106 107


Нэрийн дансны хэсэгчилсэн хагас хуримтлалын системд хамрагдах хүний тоо

17978 22333 27684 31168 32310

Тэтгэвэр, шимтгэлийн бүх баримт, мэдээллийг цахимд шилжүүлэх

Одоо регистерээр мэдээллээ

харах боломжтой

Тэтгэвэр, тэтгэмжийн мэдээлэл цахимд шилжүүлсэн байна

Хүн ам, өрхийн мэдээллийн санг улсын бүртгэлийн регистерийн мэдээллийн сантай уялдуулж зөрүүгүй болгох

60 100 100 100 100

Бизнес регистерийн статистик мэдээллийн санг улсын бүртгэлийн аж ахуйн нэгжийн мэдээллийн сантай уялдуулж цахим мэдээллийн сан бий болгох

50 100 100 100 100

Жилд оруулах хөрөнгө оруулалтын хэмжээ /тэрбум төгрөг/

204.8 5657.8 2630.0 2810.0 3260.4

Хөдөө аж ахуйЗорилго: Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийг эрчимтэй хөгжүүлж, хүн

амыг эрүүл, аюулгүй дотоодын хүнсээр хангаж, малын гоц халдварт өвчнөөр тайван бүс нутгийг баталгаажуулна.



2024 он

2028 он 2030 он

Бог малын хээлтүүлэгчийг мэргэжлийн байгууллагад шилжүүлсэн хувь

0 20 50 80 100

Сүүний үхрийн аж ахуй /тоо/ 15 25 35 40 45

Сүрэгт эзлэх хээлтэгч /хувь/ 43.9 45.0 50.0 55.0 60.0Ээмэгжүүлсэн мал /хувь/ 24.0 35.0 55.0 75.0 100.0Бэлчээрийн худаг /тоо/ 243 293 333 373 393Халдварт өвчний урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнд хамрагдах мал /мян.тол/

1437.0 1294.0 1165.0 1049.0 997.0

Паразиттах өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнд хамрагдах мал /мян.тол/

2126.0 1914.0 1723.0 1551.0 1396.0

Зооноз өвчиний эзлэх хувь /Боом,галзуу,бруцеллёз, ям, сүрьеэ/

0.01 0.01 0.01 0.01 0.01

Малын өвчлөлийг мэдээллийн санд оруулах /хувь/

55.0 68.0 78.0 90.0 100.0

Сумдад эм биобэлдмэлийн хүйтэн хэлхээг бий болгох /тоо/

0 7 7 7 3

Атаршсан талбайг эргэлтэнд оруулах /га/ 2000 500 500 500 500

Техникийн шинэчлэл /тоогоор/ 12 20 24 28 30

Төмс, хүнсний ногооны хангамж /хувиар/ 23.0 30.0 50.0 80.0 100.0

Шаардлага хангасан худалдааны төв, агуулахын бөөний худалдааны тоо

0 1 2 3 3

Ахуйн үйлчилгээний шинэ төрөл хэлбэрийг нэвтрүүлэх 12 2 1 1 1

Кластераар хөгжсөн үйлдвэрийн тоо 0 2 2 2 8

Эдийн засагт нөлөө үзүүлэхүйц томоохон үйлдвэрийн тоо

0 1 1 1 1

ҮйлдвэржилтЗорилго: Аймгийн эдийн засагт нөлөө үзүүлхүйц томоохон

үйлдвэрүүдийг байгуулж, дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг эрчимтэй нэмэгдүүлэнэ.


108 109




2024 он

2028 он

2030 он

Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг жил бүрийн өсөлт /хувиар/ 25,5 60 60 60 60

Шаардлага хангасан худалдааны төв, агуулахын бөөний худалдааны тоо

0 1 2 3 3

Ахуйн үйлчилгээний шинэ төрөл хэлбэрийг нэвтрүүлэх 12 2 1 1 1

Кластераар хөгжсөн үйлдвэрийн тоо 0 2 2 2 8

Эдийн засагт нөлөө үзүүлэхүйц томоохон үйлдвэрийн тоо 0 1 1 1 1

ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧНЫ ТОГТВОРТОЙ БАЙДАЛ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН ХӨГЖИЛ

Хүрээлэн буй орчинЗорилго: Байгалийн нөөц баялгийг зохистой ашиглах, хамгаалах,

нөхөн сэргээх, орчны бохирдол, доройтлыг тууштай бууруулж, нутгийн иргэдэд түшиглэсэн хамгаалалтын менежментийг хэрэгжүүлнэ.

Шалгуур үзүүлэлт 2015 онХүрэх түвшин

2020 он 2024 он 2028 он 2030 он

Нэн ховор, ховор ан амьтны тархац, нөөцийг сум бүрээр нарийвчлан тогтоох

0 22 0 0 0

Биологийн олон янз байдлыг хамгаалах аймаг, сумын мастер төлөвлөгөө боловсруулах /сум/

0 22 0 0 0

Сум дундын болон сумын ойн ангийг ой-агнуурын анги болгож өөрчлөн зохион байгуулах /сум/

0 5 0 0 0

Гадаад, дотоодын төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх /төсөл/

1 1 1 1 1

Аймаг сум, бүс нутгийн ан агнуурын менежментийн төлөвлөгөө боловсруулах, байгаль орчны асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллагаар батлуулах /сум, бүс/

6 26 30 38 50

Хилийн зааг нь албажсан агнуурын бүсийн тоо 0 141 9 0 0

Менежмент хариуцлагтай агнуурын бүсийн тоо 0 32 30 38 50

Гадаадын иргэдээс төсөвт орох мөнгө /сая.төг/ 36.0 384.0 384.0 400.0 600.0

Загас үржүүлгийн мэргэжлийн боловсон хүчний тоо

1 5 5 5 5

Нэн ховор, ховор ургамалын тархац, нөөцийг тогтоосон сумын тоо

1 21 0 0 0

Ойн дагалт баялаг, байгалийн ургамлыг үйлдвэрлэлийн зориулалтаар бэлтгэх бүсийг тогтоосон сумын тоо

0 22 0 0 0

Бэлчээрийн талхагдал, цөлжилтийн талаар иж бүрэн судалгаа хийж, хамгаалалтын менежментийг боловсруулсан сумын тоо

0 22 0 0 0

“Ногоон хэрэм хөтөлбөр”-т хамрагдсан сумын тоо

0 5 5 0 0

Ойн цэвэрлэгээ хийгдсэн талбай /га/ 74.8 123.4 153.3 187.0 209.5


110 111


Түймэрт өртөх ойн сангийн талбайн хэмжээг бууруулах /га/

67000 20100 26800 33500 46900

Ойн хөнөөлт шавьжийн тархалтыг бууруулах хэмжээ /га/

41437 4143 20718 29031 37293

Эзэмшүүлэх ойн сангийн талбай /га/ 402500 523250 539350 555450 563500

Хууль бусаар бэлтгэсэн модны хувь хэмжээ 42.0 35.0 30.0 20.0 10.0

Ойжуулах талбай /га/ 869 10000 14000 18000 22000Түр болон байнгын ажлын байр /хүн / 182 1500 3000 4500 5000

Улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хэмжээ /га/

2682787 3111387 3251687 0 0

Менежментийн төлөвлөгөөтэй тусгай хамгаалалттай газар нутаг /га/

0 3 0 0 0

Аялал жуулчлалЗорилго: Аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүний нөөцдөө түшиглэн,

үйлчилгээний цогц орчныг бүрдүүлж “Ногоон аялал жуулчлалын загвар аймаг” болно



2024 он

2028 он

2030 он

Аялал жуулчлалын мастер төлөвлөгөө болон сумдын аялал жуулчлалын менежментийн төлөвлөгөөг боловсруулах /сумын тоо/

1 25 0 0 0

Аялал жуулчлалаас орох орлого /сая.төг/ 72.0 140.0 280.0 560.0 1000.0

Хангайн бүсийн аялал жуулчлалын сүлжээг ОХУ, Байгаль нуур орчмын аялал жуулчлалын бүсүүдтэй холбох замаар жилд ирэх гадаадын жуулчдын тоог тууштай нэмэгдүүлэх /гадаад жуулчдын тоо/

4994 8000 12000 14000 15000

ГАЗРЫН ХАРИЛЦАА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТ, ДЭД БҮТЦИЙН ХӨГЖИЛ

Дэд бүтэц Газрын менежментийг төгөлдөржүүлж, төлөвлөлттэй хот байгуулалт,

дэвшилтэт дэд бүтцийг хөгжлийн хурдасгуур болгоно.



2024 он

2028 он

2030 он

Орон сууцанд амьдарч буй өрхийн тоо 693 1500 2000 2500 3000

Усан хангамжийн системд холбогдсон өрхийн тоо 800 2300 3000 3500 4000

Ариутгах татуургын системд холбогдсон өрхийн тоо 800 2300 3000

35004000

Ашиглалтанд орсон хатуу хучилттай авто зам, км 332 700 1000 1400 1700

Ашиглалтанд оруулсан төмөр зам /км/ 0 250 250 250 250

Нэгдсэн дулаан хангамжийн системд холбогдсон өрхийн тоо 719 2300 3000 3500 4000

Төвлөрсөн эрчим хүчний системд холбогдсон өрхийн тоо 15938 17000 19000 21000 24000

Үүрэн телефон хэрэглэгчдийн тоо /хүн/ 56235 65000 70000 74000 80000

Интернэт хэрэглэгчдийн тоо /өрх/ 9313 15000 20000 24000 30000Гэр бүлийн хэрэгцээний газрыг өмчилж авсан иргэдийн эзлэх хувь

9.2 25 35 55 70

ЗАСАГЛАЛЫН БОДЛОГО ЗОХИЦУУЛАЛТЫН ХӨГЖИЛТөрийн албаЗорилго: Төрийн албыг ил тод, нээлттэй, чадварлаг, мэргэшсэн,

төвлөрөл багатай, иргэдээ дээдэлсэн хариуцлагатай алба болгон төлөвшүүлнэ.


112 113


Шалгуур үзүүлэлт 2015 он - 2020 онХүрэх түвшин

2024 он 2028 он 2030 он

1. Засаглалын үзүүлэлт (Авилга, хүнд сурталтай тэмцэх чиглэлээр)

1

Орон нутгйин өмчит ААН, байгууллагын ашиг, орлогын зорилтот түвшиний гүйцэтгэл (хувь)

Орлого 15,3 хувь, зардал 9,1 хувь, алдагдлыг 159,9

хувь

50 75 100 100

2

Нийгмийн түншлэлийн талаар хэрэгжүүлсэн ажлын гүйцэтгэл (хувь)

83,1% 95 96 97 98

3

Худалдан авалтын (ХА) ил тод байдал

127 тендер,

99.5%

6000 тендер, 100%

8000 тендер, 100%

10000 тендер, 100%

12000 тендер, 100%

3.1.Төлөвлөсөн ХА-ын ажиллагааны гүйцэтгэл бодит (гүйцэтгэлийн хувь хэмжээ)

3.2. Нийт ХА-д төлбөр тооцоог батлагдсан хуваарьт багтаан төлсөн ХА-ын хувь хэмжээ

12,2 тэрбум төсөвлөгдсөн 3.2

тэрбум төгрөг олгогдоогүй.

Санхүүжилтийн гүйцэтгэл 42 хувь, ирсэн санхүүжилт нь 100% олгосон

6000 тендер 112,0

тэр бум төгрөг 100%

8000 тендер, 128,0

тэрбум төгрөг 100%

10000 тендер 144,0


12000 тендер, 160,0


3.3. Уугуул иргэдийн нөхөрлөл, хоршоо болон оршин суугчдын ХА-ын үйл ажиллагаа гэрээгээр гүйцэтгэх ажлын бодит гүйцэтгэл (сая .төг)

70,2 сая төгрөгийн худалдан авах

ажиллагаа зохион байгуулж,

14 нөхөрлөл, хоршоо, ТББ

оролцов.

294,8 сая

төгрөг

302,4 сая

төгрөг

312,4 сая

төгрөг

316,8 сая

төгрөг

4

Төсвийн ил тод байдлын шалгуур үзүүлэлтийг хангасан байдал:

74,3

85 90 95 100

4.1. “Орон нутгийн хөгжлийн сан”-гийн зарцуулалт (хувь)

100

5

Аймгийн удирдлагын бодлого шийдвэрийн үр нөлөө: 5.1. Зохицуулалт хийсэн эрх зүйн акт нь аж ахуй эрхлэхэд үзүүлсэн дэмжлэг (нийт шийдвэрээс хуулийн шаардлагаас давсан нэмэлт төлбөр, шат дамжлага зөвшөөрөл шаардсан шийдвэрийн эзлэх хувь)

Үгүй 2 2 2 2

5.2. Иргэд, ААН болон харилцагч бусад байгууллагаас гаргасан нийт хүсэлт, гомдлыг хуулийн хугацаанд бодитой шийдвэрлэсэн асуудлын эзлэх хувь

89,9 % 90 92 95 97

5.3.Иргэд, олон нийтийн оролцоотой буюу төсвийн төсөлд иргэдийн өгсөн саналыг тусгасан шийдвэрийн эзлэх хувь ( Хүүхэд, эцэг эхийн саналыг шийдвэртээ тусгасан иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын тогтоол, Засаг даргын шийдвэрийг тусгайлан зааж тооцно)

3 3 3 3 3

6

Хүйсийн тэгш байдлыг хангах тухай хуулийн шаардлагын хэрэгжилт: (хувь)

87,6 90 92 93 95

7

Бизнесийн үр ашиг: 7.1. 5 хоногийн дотор шинээр бүртгэгдсэн ААН (тоо) 302

310 315 320 325

8

Засаглалын үр ашгийн үзүүлэлтээр улсдаа тэргүүлнэ. /Эзэлсэн байр/

20 13 10 7 5


114 115


Хууль, эрх зүйЗорилго: Төрийн архив албан хэрэг хөтлөлтийн үйл ажиллагаанд

технологийн шинэчлэлийг нэвтрүүлж, эрх зүйн сургалт сурталчилгааны үр дүнг дээшлүүлэн, иргэдийн оролцоот аюулгүй, амар тайван амьдралын орчинг бүрдүүлж, хяналт шалгалтыг нийгмийн тогтвортой хөгжлийг дэмжихэд чиглүүлнэ



2024 он

2028 он

2030 он

Мэдээлэл сурталчилгааны багийн ажиллах журмыг боловсруулан хэрэгжүүлэх /хувь/ 0 25 50 75 100

“Иргэний боловсрол” хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлнэ 0 25 50 75 100

“Иргэний танхим”-ыг хөгжүүлэх хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлнэ 0 25 50 75 100

Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажилд байгууллага, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлж, дэмжлэг үзүүлэх, урамшууллын асуудлыг шийдвэрлэх

0 25 50 75 100

Гэмт хэргийг илрүүлэх, гэмт хэрэгтэй тэмцэх ажилд үнэн бодитой мэдээлэл өгсөн, таслан зогсоосон байгууллага, иргэнийг алдаршуулах, орон нутгийн шагнал бий болгох /хувь/

0 100

Бүртгэгдсэн гэмт хэргийн илрүүлэлтийн хувь 71.3 72.1 72.6 73.2 74.0

Бүртгэгдсэн гэмт хэргийн хохирол нөхөн төлүүлэлтийн хувь 67.2 70.0 72.0 74.0 78.0

“Хариуцлага, хамтын ажиллагаа” хөтөлбөрийг боловсруулж хэрэгжүүлнэ /хувь/

0 25 50 75 100

Хүүхдийн тэтгэлэгийн шийдвэр гүйцэтгэлийн ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлнэ /хувь/

0 50 70 90 100

Хууль сахиулах байгуулагын салбар, нэгжийг хуулийн болоод нэгжийн өөрчлөлттэй уялдуулан байгуулах

0 25 50 75 100

“Тусгайлсан чиг үүрэг бүхий байгууллагын албан хаагчдын нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх хөтөлбөр” боловсруулан хэрэгжүүлнэ /хувь/

0 25 50 75 100

Хууль сахиулах байгууллагын мэдээллийн дундын өгөгдлийн санг бий болгож, салбар дундын үйл ажиллагааг уялдуулах /хувь/

0 25 50 75 100

Хяналтын шалгалтыг бууруулж, эрсдэлд суурилсан хяналтыг хөгжүүлэх 32 27 22 17 12


116 117


9. ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ОРЧИН, АНХААРАХ АСУУДАЛ

Хөвсгөл аймаг нь 2030 он хүртлэх алсын хараагаа “Хүрээлэн буй орчиндоо ээлтэй, хүнлэг, оюунлаг иргэдтэй, жаргалтай гэр бүлтэй - ХӨГЖСӨН ХӨВСГӨЛ”, эрхэм зорилгоо “Хүний хөгжлийг дээдэлсэн, үндэсний өв соёлоо хадгалсан, ногоон эдийн засаг, үйлдвэрлэл бүхий инновацийг дэмжсэн Монгол улсын аялал жуулчлалын тулгуур төв болно” хэмээн тодорхойлж байна.

Дээрх алсын хараа зорилгод хүрэх • Нийгэм, хүмүүний хөгжил• Эдийн засаг, үйлдвэржилт, ХАА- н хөгжил• Хүрээлэн буй орчны тогтвортой байдал, аялал жуулчлалын

хөгжил• Газрын харилцаа, хот байгуулалт, дэд бүтцийн хөгжил• Засаглалын бодлого зохицуулалтын хөгжил гэсэн 5 тэргүүлэх

чиглэлийг чухалчлан авч үзэж, зорилго 19, зорилт 73, хэрэгжүүлэх арга хэмжээ 394-ыг тус тус төлөвлөсөн.

Аймгийн хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд хөгжлийн зарчим шаардлагыг удирдлага болгон ажиллах чадвартай, хэрэгжүүлэх ажлыг бодит үр дүнд хүргэхэд чиглэсэн шийдвэр гаргах, удирдан зохицуулах чадвар бүхий чадварлаг тогтолцоо шаардлагатай болж байна. Ялангуяа ИТХ-ын дарга, тэргүүлэгчид, аймаг сумын засаг дарга, тэдгээрийн тамгын газрын ажилтнууд, багийн засаг даргын нэгдсэн үйл ажиллагаанаас их зүйл хамаарна. Мөн хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд төрийн бус байгууллага, иргэний нийгмийн оролцоо маш чухал бөгөөд ард иргэддээ хөгжлийн бодлого зорилтоо ойлгуулж, бүх нийтийн санаа бодол, хүсэл эрмэлзлэл, хүч нөөцийг дайчлах ёстой.

Иймийн тулд Хөгжлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэгч талуудын хүлээх үүрэг оролцоог дараах байдлаар тодорхойлж байна.

Иргэн бүр:Бие болон сэтгэлзүй, орчны эрүүл мэндээ сайжруулахад санаачлага

гарган, гэр бүлээ асран хамгаалах, үр хүүхдээ өв тэгш хүмүүжүүлэн,

төлөвшил боловсролтой, бие даах чадвар эзэмшихэд анхаарч, муу зуршлаас ангид, үүрэг хариуцлагаа сайжруулах, аливаа арга хэмжээнд оролцон, мэдээлэл авч, амьжиргаагаа дээшлүүлж, ядуурал ажилгүйдлээс ангид байх бүх боломжийг ашиглах

Монгол орны хоймор, уул, усны гайхамшигт орон зайд амьдарч буй хувь заяагаараа бахархаж, оюунлаг, бүтээлч, хүнлэг, шударга байх ёс суртахуунлаг чанарыг өөрийн үнэт зүйл гэж эрхэмлэн ажиллаж амьдрах

Иргэний нийгмийн байгууллага:Төрөөс үзүүлж байгаа үйлчилгээнд хяналт тавьж, зөрчил дутагдал,

иргэдийн бухимдлыг багасгаж, иргэдийн харилцаа хандлагыг өөрчлөхөд нөлөөлж, нийтийг хамарсан аливаа шийдвэр гарган, төсвийн ил тод нээлттэй байдлыг хангах, иргэдийн эрх ашиг аюулгүй байдлыг хангах чадварыг бүх талаар эзэмшиж хөгжүүлэх

Аж ахуйн нэгж, байгууллага:Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлдээ дэвшилтэт технологийг тогтмол

нэвтрүүлж, байгальд халгүй эко үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж, бүтээмжээ дээшлүүлэн, үйл ажиллагаагаа иргэдэд нээлтэй сурталчлан, татвараа үнэн зөв бодитой тодорхойлж төлөх, нийгмийн хариуцлагаа өндөржүүлэн төртэй нягт хамтран ажиллах

Төрийн байгууллага:• Аймгийг хөгжүүлэхэд чиглэсэн хөрөнгө санхүү, хөрөнгө

оруулалтын нөөцийг эдийн засаг, нийгмийн ач холбогдолтой, хөгжилд хүргэх арга хэмжээнд ээлж дараатай, оновчтой байдлаар хуваарилан, үр дүнтэй хэрэгжүүлэх

• Дотоод гадаадын зээл тусламжийн хөрөнгийг аймгийн хөгжлийн бодлого зорилтуудтай нийцсэн, эдийн засгийн хөгжлийн тэргүүлэх салбаруудад түлхүү хуваарилах

• Олон улсын болон үндэсний хэмжээнд гарч буй хөгжил дэвшлийн эерэг талууд, шинэ шинэ боломжуудыг аймгийнхаа цаашдын хөгжилд оновчтой байдлаар ашиглаж, төр, засгийн төв болон нутгийн захиргааны байгууллагууд, иргэний нийгмийн байгууллагууд, олон улсын байгууллагуудтай үр ашигтай, олон талын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх


118 119


• Аймаг орон нутгаа хөгжүүлэх чиглэлээр иргэд, иргэний нийгэм, аж ахуйн нэгж байгууллагаас гаргаж буй санал санаачилгыг дэмжин урамшуулах, хөгжлийн бодлого боловсруулах, хэрэгжүүлэх, хяналт шинжилгээ үнэлгээ хийх үйл ажиллагаанд иргэдийг өргөнөөр оролцуулах, бодлого чиглэлээ сурталчлан таниулах, хамтран ажиллах, хөгжлийн бодлогуудын хоорондын уялдааг хангах тууштай хэрэгжүүлэх, хэрэгжилтэнд үнэлэлт дүгнэлт хийж байх, шаардлагатай нэмэлт засварыг оруулж байх, бодлогын залгамж чанарыг тогтвортой хадгалах, бодлогыг хэрэгжүүлэх.

• Аймгийн хөгжүүлэх чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа аливаа бодлого, хөтөлбөр, төслүүдийг нийт иргэдэд танилцуулах, сурталчилах, тэдний оролцоог хангах, дэмжилгийг хүлээхэд чиглэсэн арга хэмжээг заавал авч хэрэгжүүлэх.

• Хөгжлийн үйлсэд хувь хүн, гэр бүл, хамт олны оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэсэн тогтолцоог бий болгох

• Аймгийн хөгжилд нутгийн уугуул иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх зорилгоор, бусад аймаг хотод ажиллаж, амьдарч байгаа иргэд, нутгийн зөвлөлүүдтэй оновчтой байдлаар нягт хамтран ажилладаг нэгжийг бий болгох

• Үндэсний салбарын болон бүс нутаг, хөдөөгийн хөгжлийн талаар төрөөс баримталж байгаа хөгжлийн бодлогыг аймгийн хөгжлийн бодлоготой уялдуулах, аймгийн хэмжээнд батлагдан хэрэгжиж байгаа хөгжлийн бодлого, хөтөлбөр, төслүүдийн хэрэгжилтэнд үнэлэлт дүгнэлт өгөх, аймгийн хөгжлийн асуудлыг төлөвлөх, удирдан зохион байгуулах, уялдааг хангах үүрэг бүхий “Хөгжлийн бодлого стратегийн хэрэгжилтийг хангах” зөвлөл, албыг засаг даргын дэргэд байгуулах

• Эрх зүйн мэдээллийн төвүүдийг аймаг сумдад байгуулах, иргэдийн эрх зүйн мэдлэгийг дээшлүүлэх замаар аймгийн хөгжилд дэмжлэг үзүүлэх .

10. ТӨСӨВЛӨЛТ

Төсөвлөлт, сая төг Нийт дүн, сая төг2020 он 2024 он 2028 он 2030 он

Эрүүл мэнд, спорт 24446.5 18697.8 18717.8 19417.8 81279.9Боловсрол, соёл 85450.0 172550.0 110350.0 7855.0 446900.0Хүүхэд гэр бүл 29354.8 26577.6 34512.9 41795.5 232240.8Хөдөлмөр эрхлэлт 17166.6 18024.0 18924.0 19870.0 73984.6Нийгмийн халамж 11045.0 11045.0 11035.0 11025.0 44150.0Санхүү, эдийн засаг 127374.3 133310.7 151053.9 210554.5 622293.4

Хөдөө аж ахуй 24557.2 22990.2 23352.2 18242.5 89142.1Хүрээлэн буй орчин 1405.0 1011.0 2105.0 1987.0 6475.0

Аялал жуулчлал 816.0 0 0 0 816.0Дэд бүтэц 2978105.0 253630.0 29430.0 29430.0 3304595.0Төрийн албаХууль, эрх зүйХэвлэл мэдээлэлГадаад харилцаа

Хяналт-шинжилгээ үнэлгээ 28.0 30.0 32.0 36.0 126.0

Худалдан авах ажиллагаа 48.0 80.0 88.0 94.0 310.0

Нийт дүн 3299748.4 657866.3 399512.8 360213.3 4717340.8

2016 - 2030 ОН ХӨТӨЛБӨР Хөгжсөн -...

Documents

Transcript of 2016 - 2030 ОН ХӨТӨЛБӨР Хөгжсөн -...