culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a...

104

Transcript of culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a...

Page 1: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,
Page 2: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,
Page 3: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,
Page 4: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,
Page 5: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,
Page 6: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,
Page 7: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Xustificación

ANISIA MIRANDA, a un tempo cubana e galega, ten un bengañado espazo de seu nesta terra, no territorio deste Concello de Vilade Cruces do que é Filla Adoptiva dende o 20 de xaneiro de 2005.

Naceu en Cuba, de pai e nai galegos; casou na Arxentina cungalego (Xosé Neira Vilas, nado na parroquia de Gres), e sen minguado amor profundo que sentía pola súa patria de orixe, abrazou aesencia telúrica, a lingua e a cultura da súa “patria anterior”,Galicia. Ambos os amores resultábanlle conscientemente compatibles.

Era xornalista e escritora en castelán e en galego. Na nosalingua escribiu artigos, pronunciou conferencias, tomou parte encoloquios e mesas redondas e publicou oito libros para nenos enenas, algúns deles reeditados varias veces.

Colaborou activamente na organización do museo etnográficoe da biblioteca pública da Fundación Xosé Neira Vilas, con sede enGres. Ademais exerceu nela como bibliotecaria día a día durante unano e medio. Foi ata a súa morte vicepresidenta da institución.

Tras radicarse definitivamente co seu home en Galicia, en 1992,ambos tiveron encontros con nenos, nenas e adolescentes en colexios,centros de ensino medio e de formación profesional de todo o país,e en galego dirixíronse sempre a alumnos e profesores, falándollessobre todo da nosa historia e da nosa cultura.

É unha honra para nós homenaxear a esta veciña ilustre, a estamuller inqueda e sensible, que despois de viaxar mundo adiante ede residir en diferentes países, quixo o destino que os últimos dezaseteanos da súa fecunda existencia os vivise nesta comarca, no territoriodeste concello no que repousa para sempre.

Fundación Xosé Neira Vilas Concello de Vila de Cruces

7

Page 8: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,
Page 9: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

9

Nas Insuas de Gres, 2001.

Anisia

Tamén ti es de Gres,amiga, amada.De Gres e miña, nosa,de nós todos.Deste río, deste val e destes montes.Es desta terra,deste vello lugar,da xente desta aldeaque te agarimadende que aquí pousachesas túas ás de pomba tropical.Es daquí e dalá—daquela Antilla,daquel soleado corazón—.Es palma e piñeiro,sinsonte e rula,gaita e bongó.Dúas patriasque o mesmo mar abraza.

Es de Gres, deste eido.Así o sintocando regas acivros e camelias,e ollas estes campos verdecentes,e bebes destas augas,e recolles un seixo milenario,e vas polos meus carreirosou falas cos veciñosna lingua ancestral, viva e sagrada.

Anisia,cidadá do mundo,árbore florecidacon raíces en Cubae a vizosa ramaxecon espazo de seu, intransferibleneste doce, inmemorial recanto.

Xosé Neira Vilas

Page 10: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

10

Anisia con seis anos.Ciego de Ávila (Cuba, 1938).

Homenaxe a Anisia Miranda

Esquema biográfico

As orixes

Naceu o 30 de decembro de 1932 na cidadede Ciego de Ávila. Seus pais, Faustino Mirandae Teresa Fernández, eran emigrantes. Procedían,respectivamente, de aldeas dos concellosourensáns de Verea e de Celanova. Chegaran aCuba en 1927. Vivían dunha pequena “bodega”(tenda de ultramarinos). Eran tempos de tensasloitas sociais. O tirano Gerardo Machado seríadeposto por unha folga xeral en agosto de 1933.Cuba vivía as consecuencias da crise mundialcapitalista de 1929. No país había fame e desorde.

Ante aquela situación, Faustino trocou atenda por un anaco de terra a 15 quilómetros dacidade, coa filosofía de que “cando menos, famenon imos pasar”. Era un campesiño galego, peronada sabía dos cultivos cubanos. Algúns veciñosaxudárono e foise desenvolvendo.

A nena foi escasamente alfabetizada polopai e por un veciño. Naquel lugar inhóspito,entre tantas outras cousas de que carecían, nonhabía escola. Faustino teimou para traer unmestre e pagarlle entre os poucos veciños quehabía por alí, pero nada se logrou. Anisia viviuunha infancia moi vital, en contacto coa naturezapero ao mesmo tempo triste porque non lledeixaban xuntarse con outros nenos e nenas. Asúa compañía eran as árbores, as plantas, ospaxaros, un can e unha égoa na que montabadende que tivo cinco anos. Mais tiña conscienciado seu déficit escolar e antes de cumprir os noveanos enfrontouse cos pais: “¿es que me van dejar

Page 11: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

11

bruta?” Eles reaccionaron, venderon a terra efóronse para La Habana, onde se instalaron denovo cunha pequena tenda de comestibles.

Estudos

Acóllena nun cuarto grao da escola primaria.Ten boas mestras. É aplicada, lista, responsable.Pasa logo a Maxisterio (Escuela del Hogar,chámanlle), onde obtén notas brillantes, “Legiónde honor”, premios, galardóns. Paralelamente,con mestres privados, estuda inglés e piano. Aorematar Maxisterio comeza a estudar Xornalismo.Cando tiña dezanove anos ía no segundo curso.Seus pais no entanto planeaban deixar o país.Botaban de conta que un día non estarían eaquela filla única quedaba soa, sen máis achegofamiliar. E o país seguía revolto, inestable(miseria, gangsterismo, corrupción política). EnBuenos Aires tiña Faustino varios irmáns, esobriños. En 1953 todos tres colleron un barcoque cruzou o canal de Panamá e chegou ao portochileno de Valparaíso; desde alí, cruzan os Andesen tren ata chegar a Buenos Aires.

Continúa os estudos de xornalismo nacapital arxentina. A súa vocación está moidefinida. Inscríbese no Instituto Grafotécnico.Comeza a ter noticia das actividades galeguistas.Un día asiste a unha conferencia de RamónSuárez Picallo sobre Rosalía e alí coñece a XoséNeira Vilas, que tamén estuda xornalismo, noInstituto Nacional Buenos Aires, ao que ela setraslada. Integran a mesma aula. Son amigos.Anisia vai sabendo das Mocedades Galeguistas,

Anisia cumpre 15 anos.La Habana, 1947.

Page 12: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

12

Homenaxe a Anisia Miranda

vai interesándose pola patria de seus pais quenunca lle falaran dela, nin tampouco de que tiñaunha lingua de seu. Cando le o artigo deFrancisco Luís Bernárdez “El idioma prohibido”,parécelle tan absurdo o que se conta que decideasistir, con Neira, ás clases de AGUEA(Asociación Galega de Universitarios, Escritorese Artistas), onde tivo de profesor de galego aEduardo Blanco Amor. Asiste tamén ás deXeografía, Historia, Arte, Economía e vaidescubrindo a nosa cultura e interesándose polassúas raíces, pola súa orixe. Xa noivos, ela eNeira seguen estudando, e seguirán despois decasados (febreiro de 1957), e cando rematan,incorpóranse a un Seminario Permanente paraEscritores (derrocaran a Perón en 1955, pecharono Colexio Nacional, e os dous voltaron aoInstituto Grafotécnico).

Anisia foi sempre unha persoa con ambiciónde coñecementos. Ademais dos estudos regularesfoi en todo momento ata a morte, unha lectoraapaixoada.

Actividades galeguistas

Cando Anisia chegou a Buenos Aires, xaNeira levaba alí catro anos e xa descubrira atrascendencia da historia e da cultura galegas ese convertira nun fervoroso activista dogaleguismo, no máis amplo sentido. Isto influíuevidentemente nela. Eran noivos cando secelebrou, en 1956, o histórico Congreso daEmigración. Neira era secretario da comisiónorganizadora e ela colaborou en todo e ata se

Fin dos estudos de Maxisterio(con Lexión de Honor).La Habana, 1951.

Page 13: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

13

vestiu de galega o día do banquete de clausura.Foi reunindo toda a documentación derivadadese evento, que hoxe está na Fundación NeiraVilas e foi dixitalizada polo Consello da CulturaGalega.

Cinco meses despois de casaren fundaron“Follas Novas”, unha editorial de obras galegase distribuidora do libro galego en toda América.Participou na montaxe das exposicións do libroe na da prensa galega na Arxentina, animaba astertulias sabatinas sobre cultura galega, contribuíuá creación da Asociación Arxentina de Fillos deGalegos, etc. Tamén colaboraba na prensa daemigración, nos dous idiomas (comezou dandoa coñecer, como exercicio, poemas traducidosao galego de autores latinoamericanos (Martí,Nervo, Darío,...) O seu primeiro traballo en prosagalega publicouno en 1958, evocando ocentenario do casamento de Rosalía e Murguía.

Nos anos de Buenos Aires, Anisia e Neira(ademais das moitas amizades que tiñan nomundo cultural arxentino) tiveron como mestres,

Casamento.Buenos Aires (21-02-1957).

Lois Tobio, Antón Alonso Ríos,Manuel Puente, Xesús Canabal,Daniel Calzado, Emilio GonzálezLópez, Xosé Velo, Xosé Neira Vilase outros.Anisia, vestida de galega.

Page 14: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

14

Homenaxe a Anisia Miranda

amigos e compañeiros de inquedanzas galegasa Luís Seoane, Rafael Dieste, Ramón SuárezPicallo, Alberto Vilanova, Antón Alonso Ríos,Ramón de Valenzuela, Emilio Pita, RodolfoPrada, Díaz Pardo, Laxeiro, Antonio Baltar eoutras senlleiras personalidades da emigracióne do exilio republicano.

Ademais de colaborar na prensa —galegae arxentina— en 1960 publicou o poemario Estaes Cuba, hermano, co selo editorial de “FollasNovas”.

Retorno a Cuba

Ansiaba voltar a Cuba. Nos oito anos deBuenos Aires rematara os seus estudos, tiverabos amigos e bos mestres, casara, publicara oseu primeiro libro, mais era fondamente cubana.A súa nostalxia fora a máis cando coñeceu eatendeu en 1958 a exiliados da loita contraBatista, e ao poeta Nicolás Guillén. En 1959triunfara alí unha revolución popular. Non puidoser enseguida, pero en xuño de 1961, desandouo camiño, marchou para a Illa amada con seupai e co seu home (a nai morrera en 1956; estáenterrrada na Chacarita).

Incorporouse inmediatamente ao traballo,como redactora da revista Pueblo y cultura (quedirixía o novelista Alejo Carpentier) do ConselloNacional de Cultura. Dous anos despois,Carpentier foi designado director da EditorialNacional e levouna para a Editora Juvenil, queestaba a cargo do pedagogo manchego exiliadoHerminio Almendros. Traballou como redactora(foi nese tempo que escribiu Mitos y leyendas de

Anisia e Neira con directivosda Asociación Arxentina deFillos de Galegos.Buenos Aires, 1961.

Page 15: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

15

la antigua Grecia), e tamén ía ás imprentas,aprendeu maquetación e acabou desempeñándosecomo coordinadora nacional de todas as ediciónsde libros para nenos e adolescentes. Durantealgúns meses, Carpentier designounaadministradora da Editorial Nacional coaencomenda de sanear diversos problemas laboraisque había na mesma.

Pasou máis tarde a traballar como xefa deredacción do semanario infantil Pionero. Deixoulogo o traballo asalariado durante algúns anosnos que asesoraba á Editorial Gente Nueva naque prologou varios libros; dirixiu un programaradial feminino, escribiu algúns contos para aradio, e integrou a Comisión Histórico-Culturaldo Comité Nacional de Solidariedade conVietnam, para a que redactou e escribiumonografías sobre a historia do país, sobre HoChinh e outros temas. Tamén foi asesora deliteratura infantil na Casa das Américas. En 1976pasou a traballar como redactora da RevistaQuímica, do ministerio desa industria, na quese ocupaba de temas históricos relacionados coaquímica, e facía entrevistas a vellos traballadores.

En 1980 sae o primeiro número da revistainfantil Zunzún, publicación mensual creada porela e para a que escribiu durante dez anos moitostraballos, incluíndo números monográficosdedicados á infancia de Ernesto Che Guevara ea infancia e adolescencia de José Martí.Consagrouse plenamente a esta revista, e en1985 crea outra, Bijirita (que escribía case nasúa totalidade) para nenos máis pequenos. Eraxefa de redacción das dúas cando levaba tresanos na dirección de Zunzún, planteou seguir

La Habana, 1965.

Page 16: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

16

Homenaxe a Anisia Miranda

como redactora pero non dirixir, e foi candoasumiu ese posto Xosé Neira, o seu marido.Ambos xubiláronse a finais desa décadaescribindo para os nenos e as nenas de Cuba.

En 1975, viaxou a Vietnam.Anisia era membro da Unión de Periodistas

de Cuba e membro fundadora da Unión deEscritores de Cuba. Exerceu como xurado endiversos concursos incluíndo o internacional daCasa das Américas.

Galicia

En 1972 viaxa por vez primeira a Galicia.Viaxa con Neira, que retorna temporalmente aoseu país. Permanecen aquí á beira de dous meses.A Galicia que coñecía por referencia a travésdaqueles mestres do exilio, era agora unharealidade tanxible. A lingua dos seus antepasados,que lle ensinara Blanco Amor, comezou autilizala e a mellorala en Gres e en percorridospor todo o país. Sempre co seu agarimoso acentocaribeño. Galicia impactouna: a xente, a paisaxe,a cultura popular.

Tras doce viaxes máis de ida e volta, en1992 o matrimonio Neira radicousedefinitivamente en Galicia, en Gres, onde secreou nese tempo a Fundación que leva o nomedo escritor e da que Anisia foi vicepresidentaata a súa morte (outras tantas viaxes temporaisfixeron dende Gres a Cuba. A derradeira en2008, para participar na Feira Internacional doLibro da Habana dedicada a Galicia).

Na biblioteca pública da Fundación, Anisiatraballou intensamente: catalogando libros,

Co poeta Nicolás Guillén.La Habana, 1962.

Page 17: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

17

facendo lecturas comentadas, participando comoxurado nos Premios Arume e Estornela;organizando actos culturais; restaurando pezasdo museo. Atendeu persoalmente a bibliotecanos primeiros tempos e creou unha organizaciónde préstamo de libros a domicilio; logrou nacomarca un elevado interese pola lectura entrenenos e adolescentes.

Nos dezaseis anos transcorridos entre 1992en que se radicaron en Galicia e o seu pasamento,Anisia e Neira percorreron todo o país e tiveronincontables encontros con estudantes de primaria,secundaria e formación profesional, e tamén encentros universitarios nos que teñen participadoxuntos en congresos, mesas redondas,homenaxes.....

Nese tempo tamén estiveron e falaron nasasociacións galegas de Castellón, Mallorca, AsPalmas, Tenerife, Sevilla, Córdoba, Huelva, enas suízas de Xenebra, Basilea, Berna e Zúrich.Tamén viaxaron por Italia. E en 1998 voltarona Buenos Aires, 37 anos despois de teren deixadoaquela cidade. Foron moi agasallados e falaronod dous nunhas oito sociedades con motivo doDía das Letras.

Moito queda aínda por dicir de Anisia.Aquela meniña solitaria, na profunda maniguacubana, entre palmeiras e sinsontes, na compañadun can e dunha égoa, que un día enfrontou aospais porque con case nove anos estaba senescolarizar, con intelixencia e tenacidadealcanzou o seu espazo no mundo, superándosede continuo, exercendo a solidariedade e sendoútil aos demais.

Con Neira e Marcos Ana.La Habana, 1963.

Page 18: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

18

Homenaxe a Anisia Miranda

Traxectoria profesional

Na Arxentina

Funda en 1957, co seu marido, Xosé Neira Vilas, a Editorial “FollasNovas”, dedicada tamén á distribución do libro galego en América.Dende a súa chegada a Buenos Aires, en 1953, colaborou (en castelánou en galego) nas seguintes publicacións:

PropósitosTres crucesEfoníaLugoGaliciaGuatemala libreRepertorio Americano (de Costa Rica)

En Cuba (antes dos vinte anos)

España RepublicanaHeraldo CulturalClamorPaís Gráfico

En Cuba, dende 1961

Pueblo y culturaPioneroJuventud rebeldeEl MundoHoyBohemiaVerde OlivoMujeresGranmaEl Caimán BarbudoRevolución y culturaLa Gaceta de CubaSimientesRevista QuímicaZunzún e Bijirita (das que foi redactora e xefa de redacción)

Traballou na plantilla de Pueblo y cultura, Pionero, RevistaQuímica. Zunzún, e Bijirita. Nas restantes publicacións foicolaboradora eventual.

Page 19: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

19

Libros publicados

- Esta es Cuba, hermano, poesías, editorial “Follas Novas”, Buenos Aires, 1960- Becados, contos, Consejo Nacional de Cultura, La Habana, 1965- Mitos y leyendas de la Antigua Grecia, Editora Juvenil, 1966- Relatos y anécdotas de niños vietnamitas, 1967- Lidia tiene un Cocuyo, cuentos, Editora Juvenil, 1968- 80 primaveras del tío Ho, 1970 (biografía)- Vietnam y tú, Editorial Gente Nueva/monografía, 1970- La locomotora que no quiso ser vieja, cuento, Editoral Gente Nueva, 1971- El tractor pionero, cuento, Editorial Gente Nueva, 1971- La primera aventura, cuento, Editorial Gente Nueva, 1974- Los cuentos de Compay Grillo, Editorial Unión, 1975- Treinta Días en Vietnam, viajes, Editorial Letras Cubanas, 1981- Cuando Che era Ernestito, biografía, Editorial Abril, 1983- Las vacaciones de Lidia, cuento, Editorial Gente Nueva, 1984- Juanito conoció a la Luna, cuento, Editorial Gente Nueva, 1984- La casa de los títeres, obras de teatro, Editorial Abril, 1986- La casa nueva de mis abuelos, cuentos, Editorial Gente Nueva, 1984-Pepe Martí, biografía, Editorial Abril, 1988

De Mitos y leyendas fixéronse en Cuba dúas edicións de 100.000 exemplarescada unha, e de Ernestito cinco edicións, cun total de 1.200.000 exemplares.

En lingua galega

- Os contos do Compay Grilo, Ediciós do Castro, 1984- A volta do Compay Grilo, Ediciós do Castro, 1990- A primeira aventura, Ediciós do Castro, 1991- A casa dos títeres, Ediciós do Castro, 1993- A cama, a bolboreta e o paxariño, Ediciós do Castro, 1998- Pardela amiga, Concello de Oleiros, 1990- Cantarolas, Edicións Xerais, 1985- Mitos e lendas da vella Grecia, Ediciós do Castro, 1983

Os contos Compay Grilo e a Primeira aventura, foron traducidos aoeslovaco e publicados pola editorial Mlade Letá en Brastislaba en 1979.

Contos de Anisa foron incluídos en varias antoloxías en Cuba, e nunhaantoloxía de literatura mundial para nenos, publicada en Eslovaquia en 1985.

Page 20: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

20

Homenaxe a Anisia Miranda

Recoñecementos

Galardóns que lle outorgaron en Cuba

- Xornalista destacada en cinco ocasións.- Foi galardoada durante varios anos consecutivos,desde 1980, co premio Abril, que concede aeditorial do mesmo nome, polo seu labor nasrevistas Zunzún e Bijirita.- Distinción polos 15 anos de Pionero, semanarioinfantil do que foi xefa de redacción.- Premio do Consejo Nacional de Cuba pololibro de contos para nenos Becados, 1963.- Primeiro premio de teatro para nenos, doConsejo Nacional de Cultura pola obra teatralLas semillas desobedientes (nivel A, 1965).- Primeiro premio de teatro para nenos, doConsejo Nacional de Cultura, pola obra El amigoconejo, (Nivel B, 1965)- Primeiro premio de teatro para nenos, doConsejo Nacional de Cultura, pola obra El tres(Nivel C, 1965)- Premio Nacional “Ismaelillo”, da Unión deescritores y Artistas, polo libro para nenos Loscuentos de Compay Grillo, 1973.- Medalla Ho Chi Minh, da embaixada daRepública Socialista de Vietnam, 1975.- Medalla da Amizade do Goberno da RepúblicaSocialista de Vietnam, 1983.

Ademais

- En 1982 a Comisión Nacional de Evaluaciónde Xornalistas outorgoulle a categoría deRedactor A.- Medalla “Raúl Gómez García” do Sindicatode Traballadores da Cultura, 1989.- Premio xornalístico “Manuel ReimóndezPortela”, A Estrada, 1997.- Medalla “Por la Cultura Nacional”, outorgadapolo Ministerio de Cultura de Cuba, 2000.

Page 21: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

21

- Socia de Honra da Asociación “Promoción dacultura galega”, de Zurich, Suíza, 1994.- Socia de Honra da Sociedad Hijos delAyuntamiento de Carbia (hoxe Vila de Cruces),de Buenos Aires, 1998.- Socia de Honra da Casa de Galicia, Córdoba(España), 2002.- Denomínase “Anisa Miranda” a bibliotecaescolar do Colexio Público “Xosé Neira Vilas”,de Peitieiros, Gondomar.- Denomínase “Anisia Miranda” a bibliotecaescolar do Instituto de Celanova (Ourense).- Denomínase AnisiaMiranda a bibliotecapública da FundaciónXosé Neira Vilas.- A gardería Municipal deCabana de Bergantiñosleva o nome de “A casados títeres” (Título do librode Anisia Miranda quecontén sete obras teatraispara nenos e nenas,publicadas en Cuba e enGalicia)

Outros recoñecementos

- Homenaxe da Asociaciónd e L i b r e i r o s d ePontevedra, en Cambados(xunto con Xosé NeiraVilas), 2007.- Homenaxe no Salón dolibro infantil e xuvenil dePontevedra (con XoséNeira Vilas), 2005.- Chairega de honra (xuntocon Xosé Neira Vilas),Vilalba, 2008.

Page 22: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

22

Homenaxe a Anisia Miranda

- “A fonte do mandil”, A Galea, Alfoz (xuntocon Xosé Neira Vilas), 2000.- Homenaxe en “A noite poética” (xunto a XoséNeira Vilas), Becerreá, 2006.- Filla Adoptiva de Vila de Cruces, 2006.- Hija Ilustre de Ciego de Ávila (Cuba), 2008.- Premio “Eduardo Pondal” (xunto con XoséNeira Vilas), Ponteceso, 2009.- Festival Anual de Teatro Infantil “AnisiaMiranda”, en Cabana de Bergantiños.

Page 23: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,
Page 24: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,
Page 25: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

25

Como aquella tierra

Yo soy como aquella tierra antillanaque me llama en silencio.Yo soy parte de aquel suelo.En mí crece la ceiba.Mis venas son los ríosque la riegany mi pensamientoel mar que la refresca.Yo soy como aquella tierra:una alegría melancólicaque a veces se transforma en llanto,y un llanto que brota en sonrisa triste.Yo soy como las rocas de sus playas,fuertey como la arena de sus costas,débil.Mi cuerpo de carne se confundecon su cuerpo de tierra.No me es preciso morirpara sentirme en ella.Yo soy como aquella tierra,tanto,que algunas veces pareceque mi sangre de Trópico,la quiere helar un Norte frío.

Na Feira Internacional do Libroda Habana,

dedicada a Galicia, 2008.

Page 26: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

26

Homenaxe a Anisia Miranda

Santiago

A Francisco Baeza

Por ese grano rojo de caféque se te hizo sangre.Por la cumbre indómita del Turquino.Por el llanto fresco, perennedel Cautoy la azul placidez de la bahía.Por tu Sierra,te llamo:Santiago.Por la noche sin lunaque pasaste.Por el día que fue noche.Por los ojos tiernosde esos adolescentesque te dieron la vidaen cualquier parte,te lloro:Santiago.Por tus grumos de hoy.Por el altivo ingenio azucareroy el rechinar de la carreta nobleque fue tu trinchera.Por tu heroico guajiro.Por tu Carnaval de Julioque terminó en veintiséis,te llamo, te lloro, te grito:Santiago!

No Concello deVila de Cruces, 1999.

Page 27: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Palma

Te veo,penacho al viento,verde,libre,libre en la tierra libre:palma.Añoranza de mi niñez,también libre al viento.también verde.Palma.Techo siboney,paredes blancas del bohío.Escoba del montuno.Palmiche,ansia y sustento del corral.Palmito,manjar del Trópico.Palma Real.Real palma de mi tierra.Señora del monte y la sabana.Palma.Única y nuestra.Palma para la paz.

(De Esta es Cuba, hermano)

Homenaxe a Anisia Miranda

27

En Granada, 1997.

Page 28: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

28

Homenaxe a Anisia Miranda

A araña tece

Nos milleiraiscon moita maña,puntos de pratatecía a araña.Tea de pratacon nós moi roxos...uns, apartadose os outros frouxos.De noite e díacrece a maraña,un longo encaixeteceu a araña.Nos milleiraiscon moita maña,puntos de pratateceu a araña.

Na Asociación Culturalde Saviñao (Lugo).

Page 29: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Canción de voda

Hoxe é a vodado sapo e da ra.¡Coa herba Luísa,si,coa herba trigá!Con flores de toxoe con caraveispampillos, abrótegas,rosas, chuchameis.Hoxe é a vodado sapo e da ra,¡Coa herba Luísa,si,coa herba trigá!

Homenaxe a Anisia Miranda

29

Con Neira, Díaz Pardo eDolores Vilavedra, no Institutode Bachare la to de Per i l l o

(Oleiros), 1989.

Page 30: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Corre, corre, meu cabalo

Corre, corre, meu cabalo. trota, trota, fiel LuceiroSube outeiros e montañas,camiña fraga e xesteira,baixa ao val, vai ás camposas,galopa pola ribeira.Lévame ao vello carballo,cruza o piñeiral voando,escoita o canto do merloque o seu niño está coidandoCorre, corre, meu cabalo.Trota, trota, fiel Luceiro.

(De Cantarolas)

30

Homenaxe a Anisia Miranda

Na praza do Monumento aoCamiñante Descoñecido,Barallobre, Fene, 1986.

Page 31: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

31

El padre y el hijo

Nguyen Ba Voi es miliciano, y desde hacemuchos años vive con su familia en lo que hoyes una cooperativa, cerca del puente de HangRom, en territorio liberado.

Un día de abril de 1965; en la cooperativase escuchó el ruido de varios motores de aviones,y todos corrieron a buscar sus armas y a ponerseen sus puestos de combate. Minutos despuéssintieron las bombas, pero no sobre el pueblode la cooperativa, sinó en dirección al puente;y como se esperaba la llegada de algunas piezasde artillería, la mayor parte de los milicianos dela cooperativa corrió hacia el lugar donde seescuchaba el bombardeo.

Los vehículos que arrastraban los cañoneshabían sido sorprendidos en medio del puentede Hang Rom y varios aviones dejaban caermetralla sobre ellos y sobre los soldados que,sin protección alguna, se defendían de losatacantes en el momento en que llegaron al lugarlos milicianos de la cooperativa; los avionesvolaban a baja altura para no ser alcanzados porel fuego de grueso calibre de los cañones y lossoldados vietnamitas desde el puente, sedisponían a morir heroicamente. Pero con lallegada de los milicianos, la suerte cambió. Estosvenían armados de fusiles y ametralladoras de

Page 32: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

32

Homenaxe a Anisia Miranda

infantería que sí podían combatir a los agresoresen aquella circunstancia. Nguyen Ba Voi, estabaentre los milicianos que salvaron a los soldadosy a las armas que transportaban a través delpuente. Ba Voi estuvo hasta el último momento.Sin embargo, en medio del combate, alguien leavisó que allá, en la aldea, había muerto uno desus hijos.

Las lágrimas no pudieron impedir queNguyen Ba Voi siguiera disparando con puntería,ni el dolor tremendo le hizo abandonar su puesto.

Los aviones también atacaron la aldea. Losaviones que bombardean Viet Nam, no sólolanzan sus bombas sobre objetivos militares,sino que, además, atacan escuelas, hospitales,ciudades, poblados...

Los milicianos que habían quedado en lacooperativa, al sentir más cerca los aviones,aprestaron sus armas y pidieron a los ancianos,las madres y los niños que corrieran a losrefugios. En uno de ellos entró Nguyen Ra Ngoc,el hijo héroe del combatiente Ba Voi.

Orde da Amizade doConsello de Ministros da

R. S. de Vietnam.

Page 33: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

33

Ya el bombardeo estremecía hasta el últimorincón de la aldea. En su refugio, Ngoc sintió elllanto de un niño. Le pareció que venía de afuera,pero de todas formas, miró a su alrededor. Cuandocomprobó que los pequeños que estaban a sualrededor se mantenían tranquilos ya no tuvodudas: algún niño había quedado arriba, en laaldea.

No lo pensó mucho. Sin que nadie pudieradetenerlo, bajo la metralla, salió del refugio ycorrió hacia el lugar donde se escuchaba el llanto.Venía de una choza cerca de la cual había caídouna bomba. Mientras corría hacia allí, Ngocpensó que seguramente la metralla debía haberatravesado las paredes de la choza y que el niñoque lloraba estaría herido. Pero la realidad erapeor que su pensamiento.

Encontró sí, a un niño herido, llorando. Asu lado estaban dos hermanitos algo mayores.Uno de ellos dijo a Ngoc:

—Hay que curarlo pronto.

(De Relatos y anécdotas de niñosvietnamitas)

Na Universidade da Coruña(Doutoramento de Neira, 1998).

Page 34: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

34

Homenaxe a Anisia Miranda

Vietnam

Sábado 29 de marzo

Ayer estuvimos junto al lago Ho Tay; creoque es el más grande de los lagos de Ha Noi.Está en las afueras de la ciudad y a mi me resultaparticularmente bello, porque sus orillasconservan una tupida, abundosa vegetaciónnatural. Estas orillas son las mismas queescogieron los millonarios colonialistas parahacer sus lujosas casas de fin de semana. Buenacaza y buena pesca sin mucho andar; paseos enbote... Ahora, bastante antes de llegar, por lacarretera que bordea parte del Ho Tay, se ve laestructura, ya muy adelantada, del Hotel Victoria.Con los cubanos y con los vietnamitas que loconstruyen, pasamos la tarde. En esta obra estántrabajando casi todas las compañeras quetomaron parte en el acto del 8 de marzo.Emociona oírlas hablar de las hermanas que hanganado en Viet Nam.

Hoy, por la misma carretera que nos llevóa Hoa Binh, llegamos a la zona de esta provincia

Con Neira e Fernández delRiego, na entrega de documentos

históricos galegos (traídos deCuba) na Real Academia Galega.

A Coruña, 2000.

Page 35: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

35

donde se construyen las granjas avícolas.Pasamos allí casi toda la mañana y buena partede la tarde. Almorzamos con los constructores,en el comedor cubano. Nos hablaron largo decómo transcurren sus vidas junto a este pueblo.Alguno hay que ha aprendido bastante el idiomanacional y dice entusiasmado:

— …. ¡Y le enseñó el «cubano» a muchos!Luego nos llevan a la incubadora, el orgullo

de esta brigada, porque...— Estos pollos tienen dos meses y observé

su tamaño. Son los primeros que se crían aquíLos jóvenes técnicos que trabajan en la

incubadora, reciben al compañero que nos llevóhasta ellos, como a un padre, o mucho mejoraún, como a un padre amigo.

Tal cual lo había anunciado Ho Phounghace unas horas, la trouppe que ha estadotransportando el Povieda durante casi un mes,cena esta noche con los escritores vietnamitasque en alguna ocasión han estado en Cuba.Llegan juntos al Hoa Binh mucho antes de lahora que se había señalado. Che Lan Víen explicael adelanto:

— Queremos ir y regresar caminando paraque la cena comience y termine con un paseopor Ha Noi.

Partimos entonces, yo, encantada con lo dela caminata.

Además de Lan Vien, participan de estafiesta Ho Phuong, Dao Xuan Quy, Huinh VanBon, Bui Hien y To Hoai. Solamente falta TrangHiu Minh, vicepresidente de la Asociación deEscritores en el Sur, que estuvo en Cuba en 1972cuando se celebró el III Simposio contra elGenocidio Yanqui en Viet Nam. Hiu Minh estáen el Sur, en el centro, de las grandes victoriasque se viven en estos días.

Camino las calles de Ha Noi del brazo de

Con Neira nos xardíns daFacultade de Agronomía.

Buenos Aires, 1955.

Page 36: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

36

Homenaxe a Anisia Miranda

Hoa Phuong. El grupo va unido, pero andamosde a tres, de a dos… o nos reunimos pormomentos, para que To Hoai diga algo de unacalle, de un edificio... Ho Phuong, con aires dealegre misterio, me dice, casi en secreto:

— Anisia, yo quisiera estar en el aeropuertopara despedirla, pero si no me ve con los demás,es que he salido para Hué.

La noticia me pone tan contenta que casigrito y le digo a Ho Phuoug todo lo que megustaría estar allí, aunque fuera unas horas.Como un hermano bueno, promete:

— El mismo día que llegue si puedo, tomaréfotografías y se las mandaré a Cuba.

Llegarnos a la fonda El Jardín de las Rosas.Tu Hoai aclara:— Los escritores queremos mucho este

lugar, y a él traemos a las personas por las quesentimos especial afecto. Cuando se trata sólode cumplir deberes de cortesía, simplementevamos al comedor de un hotel. Este sitio, encambio, es como nuestro hogar. Existe desdeantes de la Revolución de Agosto de 1945.

Ho Phuong añade algo al respecto:— Yo recuerdo haber venido aquí cuando

era niño con mi padre. Entonces tenían la fondalos abuelos de los que la tienen hoy.

Y aquí están los nietos de aquel abuelo queconoció Ho Phuong dándonos la bienvenida. Esun matrimonio joven que recibe con amabilísimaalegría, a los que conocen desde niños y a losinvitados que ven por primera vez.

El Jardín de las Rosas no es más que unahumilde casa de vivienda, en cuya sala se hancolocado varias mesas —pocas— que paraocasiones como la de hoy se juntan y formansólo una. Nos sentamos. 'l'o Hoai, por decisiónunánime, preside la cena; a mí me sientan a suizquierda; detrás tengo algo que también parece

Page 37: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

37

una mesa alargada, cubierta con un tapetefloreado, en tono azul, pero en realidad es unaconstrucción de ladrillos y cemento. To Hoaisorprende mi mirada.

-Es el refugio -aclara con toda naturalidad-;yo lo utilicé bastante durante los bombardeosde los yanquis, porque nunca dejé de venir nicuando empezaron a “visitarnos” los B-52. Hayque lograr que la guerra que nos imponenmodifique lo menos posible nuestras vidas.

Seguidamente, porque aparece la primerabandeja, anuncia el menú con voz de maestrode ceremonias y puesto de pie:

—¡Sopa de anguila, palomas fritas,ensalada...! Y un plato que a los cubanos les hagustado mucho cada vez que hemos traído algunoaquí.

El famoso plato consiste en una gran fuentellena de fideos finos, tostados, encima los cualeshay trocitos de pollo hervido, ajo puerro yzanahoria picaditos y una salsa ligerahumedeciéndolo todo. Se llama pho .Inmediatamente Ho Phuong traslada unascucharadas a mi plato. Pruebo. ¡Coincido con elresto de los cubanos que comieron el pho antes!.

Ha comenzado la cena. A To Hoai se ledeclara “Gran Grillo de la Orquesta”, y es élquien instruye, quien sirve, quien propone brindis.El primero es por Trang Hiu Minh, que está tanpresente entre nosotros, que hasta tiene su sillay su plato en esta fraterna mesa...

El mismo To Hoai propone que el té lotomemos en otro lugar. En realidad, es sólo unpretexto para caminar algo más, para mostrarotros sitios de su ciudad.

Por calles estrechas, entre toda la gente quepasea la noche fresca, sin llovizna y con luna,llegamos a un lugar similar a El Jardín de lasRosas, sólo que aquí únicamente sirven té. To

Na cima do Pico Sacro,1976.

Page 38: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

38

Homenaxe a Anisia Miranda

Hoai aclara que es de lo mejor que se toma enHa Noi.

De regreso, con andar más pausado aún, elgrupo habla, ríe, se detiene, ¡hasta canta!

— Esta zona —dice To Hoai— fue lugarde combate contra los colonialistas franceses, yaquí, precisamente, comenzó la vida de soldadode Ho Phuong.

El nombrado sonríe y baja la cabeza; y para“vengarse”, me da a conocer el “secreto” de queun guión cinematográfico de To Hoai acaba deser premiado. Con esto se anima Huing Van Rony revela otro “secreto” más: también uno de HoPhuong recibió premio. Éste niega con las manos,pero Van Bon dice, divertido:

— ¡Lo sé muy bien, porque estuve en eljurado, así que no se deje engañar, Anisia!

Todos reímos con alegría que debe contagiara los que nos miran pasar.

Los compañeros vietnamitas conocían estospremios, porque ya han sido publicados, perofestejan una vez más, se regocijan de nuevo conesta “publicidad” que acaban de dar al asuntoHo Phuong y Huing Van Ron; los dos militares,como les llaman los demás siempre, bromeandocon ellos.

Por las orillas del Lago de la EspadaRestituida nos quedamos hasta bien tarde. AquíTo, Hoai se recrea. Sabe el nombre de cadahierba, de cada flor, de cada árbol, los lugaresdel país desde donde fueron traídos... Cuentaluego la leyenda del lago: la de un guerrero dela época feudal que paseaba en su barca por él,mientras pensaba en cuál sería la mejor formade vencer a los enemigos que querían apoderarsedel país. Entonces se le apareció una tortugaenorme, sobre cuyo lomo brillaba una hermosaespada: la tomó en sus manos y la tortugadesapareció en las aguas. Con aquella espada el

Page 39: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

39

guerrero arengó a sus tropas, fue al combate yvenció al enemigo. Otro día, día de paz, elguerrero volvió a pasear en su barca por el lago,esta vez para descansar, cuando de nuevo se leapareció la misma tortuga, que siguió junto a labarca por un buen rato. Era evidente que lo quedeseaba era que le devolvieran la espada; así lohizo el guerrero y la tortuga desapareció parasiempre. Bajo las aguas del lago permanecerála espada libertadora, dispuesta a vencer acualquiera que intente invadir la patria...

La edificación que está casi en el centro dellago es la pagoda Ngoc Son (Montaña de perlas).En ella se rinde homenaje a Tran Hung Dao, elque venció a los feudales mongoles en 1288,colocando pilotes de madera en el río Bach Dang.La islita que flota hacia un costado del lago, lanombran Isla de las Tortugas, y tiene en su centrouna pequeña edificación, semejante a una pagodapero en miniatura.

Yo escucho a To Hoai como quien escuchaa un sabio abuelo eterno, que se deleita contando.Y es puro lirismo mío, porque, por nuestrasedades, apenas puedo ser para él una hermanamenor.

Casi son las dos de la madrugada cuandovamos llegando al Hoa Binh. La noche esmaravillosa, dan ganas de seguir paseándola,pero se impone la disciplina. Nos despedimos.Unos hasta mañana, otros hasta el aeropuerto...Aunque soy feliz porque Ho Phuong marchahacia Hué, no puedo evitar que se me salga unpoquito de tristeza por la voz cuando me despidode él; cabe la posibilidad de que no vaya al GiaLam, y entonces..., ya sé, estará en Hué liberada.¿Pero cuándo te volveré a ver, hermano?

Con Xerardo Moscoso, Neira,Manuela Vilas eAlonso Montero.

Gres 1981.

Page 40: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

40

Homenaxe a Anisia Miranda

Llevo una veintena de escalones subidoscuando escucho que me llaman y veo a Mai.Dung y Phiet que vienen hacia donde he quedadoaguardándolos, en suspenso. Han pasado por laagencia de noticias, donde trabaja Dung, se hanenterado y vienen a contarme, gozosos:¡Da Nangha sido liberada! Los imperialistas yanquishuyeron como ratas de la base, dejando tras sitodos sus eficientes equipos que, a última hora,parece que olvidaron usar.

Demoro en dormirme. Disfruto la victoria.Pienso en To Hoai, en el respeto y el cariño quesus compañeros sienten por él; en su modestia,en el afecto infinito que tiene para tratar a losdemás. Pienso en Che Lan Vien, tan mesurado,tan profundo en su pensamiento; pienso en HoPhuong, repleto de vitalidad, incansabletrabajador de su patria, combatiente heroico quese tapa de continuo con la humildad sana...; ypienso en Qui, en Bon, en Hien, en Hiu Minh...Qué fraterno y limpio compañerismo, entre ellos,qué ausencia de vanidades, qué hermosa amistad.

(De Treinta días en Vietnam)

Page 41: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

41

Que lle pasou a coelliño?

PersonaxesCOELLIÑO: Despreocupado e ledo, nocomenzo, dubidoso e algo preocupado, despois;tristeiro e chorón, na final. Voz de neno pequeno.COELLA: De moita paciencia, leda. En ningúnintre lle falará ao fillo en ton de roñadela. Vozde adulta ou de nena maior.CURUXA: Tamén leda e con boa paciencia;pero, ademais, divertida. Tampouco dará berros.Voz de adulta ou de nena maior.A obra pode ser presentada polo Meco, igualque na peza anterior.Que os propios nenos busquen unha música paraa canción.

(Sen que aparezan os títeres ou os actores, detrásdo retábulo ou do escenario. Cantan todos, convoz alta e clara.)Ai chega Coelliño,vén para acá.El estaba na escola,¿que pasará?(Aparece Coella á dereita da escena e olla ó seufillo que entra pola esquerda.)

COELLIÑO: Mamai, ponte contenta! No recreofunme da escola. Non volvo a ela! Mellor,

Xornadas de Teatro“Anisia Miranda”

Page 42: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

42

Homenaxe a Anisia Miranda

empezo a traballar.COELLA: De maneira que vas traballar? 0lladepara eso!COELLIÑO: Sí, dende agora non estudo máis.Traballarei. Ponte contenta e dáme un biquiñocoma este! ¡Muuuuuuuá!COELLA: (Sen rifarlle.) Está ben, podescomezar a facer filloas para o baile que van daras abellas.COELLIÑO: Mamai, pero se eu non sei facer filloas.COELLA: Entón remata de tecer o abrigo parateu irmanciño: eu xa o teño moi adiantado.COELLIÑO: Mamai, pero se eu non sei tecer.COELLA: Non importa. Pinta o portal da nosacasa. Aí ten teu pai arranxada a pintura.COELLIÑO: Mamai, pero se eu non sei pintar.COELLA: Entón (pausa), que traballo che vou dar?COELLIÑO: Eu coido que o mellor é que mevaia á casa de Dona Curuxa. Ela darame traballo.(Desaparece Coella, e Coelliño dá voltas e vaicara á esquerda. Por alí aparece Dona Curuxa.)COELLIÑO: Boas, Dona Curuxa.CURUXA: Boas, Coelliño. ¿Que te trai por aquía estas horas, en que deberías estar na escola?COELLIÑO: ¡Póñase contenta, Dona Curuxa!Deixei a escola e ando na procura de traballo.CURUXA: (Sen roñadela.) Non me digas! Poisa ver.... a ver... que traballo che podería dar?...Ah, xa sei! Remata de facer este balancín, quello quero regalar á Pega.COELLIÑO: (Comeza a poñerse tristón.) Perose eu non son carpinteiro...CURUXA: Ah. Entón podes facerme unhalanterna, para as noites escuras.COELLIÑO: (Máis triste.) Pero se eu non sonelectricista.CURUXA: (Moi divertida.) Que pena! Entón...faime uns zapatiños para pasear!

Page 43: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

43

COELLIÑO: (Choroso.) Pero se eu non sonzapateiro... Guaaaaá Guaaaaá!CURUXA: (Consolándoo.) Rapaz, non choresasí. Non é para tanto. (Coelliño chora sobre ohombreiro da Curuxa.) A ver, a ver, cavila unchisco. Que che parece que terías que facer?COELLIÑO: É que eu... ¡Guaaaá! Coido queme trabuquei. Teño que voltar á escola.COELLA: (Aparecendo pola dereita.) Parécemeque é o mellor. Verdade, Dona Curuxa?CURUXA: ¡Claro, Coelliño! Alá, cos mestres,seguirás aprendendo. Pero xa que che gustatraballar, nosoutras poderémosche ensinar tamén.COELLA: Ten vostede razón, Dona Curuxa.Chegou o momento de que Coelliño empece aaxudarme e a axudala, por todo o boa que vostedeé con el. Escoita, ensinareiche a facer filloas, atecer, a varrer, a sementar nabiñas, a regar... Eteu pai ensinarache moitas cousas. E tamén túasirmás e teus irmáns maiores.CURUXA: Comigo tamén aprenderás abondo.Sei algo de carpintería, de electricidade, sei desalvamento... E o meu amigo Sapo ensinarachea nadar, que iso fai moita falta.COELLIÑO: Entón... Adeus, mamaíña! Adeus,Dona Curuxa! Volvo para a escola antes de queremate o recreo, para que ninguén se decate enon se burlen de min. Bicos para as dúas! (Bicaa Curuxa, bica á Coella, e vaise dicindo adeus.)CURUXA E COELLA: (Á vez.) Deica logo,Coelliño! Deica á tarde! (Mentras os tres vandesaparecendo por distintos lugares, cantan.)¡Alá vai Coelliño,que ben que vai!¡Despois que aprenda moito,traballará!

(De A Casa dos Títeres)

Con Neira e o pintor Laxeiro.Vigo, 1993.

Page 44: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

44

Homenaxe a Anisia Miranda

A flor amarela

Dona Caracola ten un fillo que lle nongustaba nada, pero nada, nun tempo, moverse.Pasaba a noite e o día durmindo. Só abría osollos, e para iso con moi poucas gañas, candoa nai o chamaba para comer.

No tempo en que el era recén nado, DonaCaracola non se preocupaba. “Todos os caracoissomos así —matinaba—, durmiñáns e moipreguiceiros”.

Pero Caracoliño medrou un pouco máis eseguía igual, a penas sacando algunha que outravez a cabeza da cuncha.

Entón Dona Caracola comezou a atristurarsee díxolle á súa veciña Tartaruga:

—Ai, amiga Tartaruga! O meu fillo tenmemoi preocupada. Nunca vin un caracol tannugallán! Mire a idade que ten e non deu nindous pasos. Vostede cre que estará maliño?

A amiga Tartaruga, que era maior, e por isosabía máis, consolou a Dona Caracola:

—Acouga, rapaza. Hai algúns fillos quesaen así. Eu tiven varios que foron durmiñánscomo é o teu, pero teño unha maneira deespertalos e de facelos camiñar.

—Ai, si? Cónteme, amiga Tartaruga!Cónteme como vostede fai para que os seusfillos madruguen e aprendan a camiñar.

E Tartaruga contou:

Cubertas dalgúns librosde Anisia en galego.

Page 45: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

45

As dúas nais despedíronse e Dona Caracolafoi deseguida a probar co seu fillo o que llerecomendara Tartaruga. Achegouse a el e díxolle:

—Caracoliño, Caracoliño, espertaCaracoliño que imos xogar.

Caracoliño abriu os ollos.—Xa é hora de comer, mamá?—Ai, Caracoliño... Ti só queres espertar

para comer. Non, aínda non che toca a comida.Chámote para ensinarche un xogo.

—Eu quero seguir durmindo —contestouCaracoliño, mentres bocexaba.

—Non sexas así, rapazolo. Anda, rexurde,escoita o lerio do xogo.

—E a que xogamos?A nai Caracola axudou ao seu fillo a erguerse

e comezou a contarlle:—Olla, preto de aquí hai unha recendente

flor amarela de cabaza, que polas noites durmepechada. Pero se camiñas ata alí, ben cedo, antesde que o sol axexe, ha de abrirse cando ti chegues.Mollarate o orballo que ten dentro, e logoregalarache unha pingueira de mel; o máissabroso mel que endexamais papaches.

— O mel gústame, mamá, pero, ¿para quequero o orballo?

— O orballo refrescarate e dende ese día,se queres, podes camiñar e camiñar sen quechegues a cansarte.

Seguía sen interesarlle o traballo aoCaracoliño mais, como o mel lle gustaba moito,preguntou

— E como eu sei onde está a flor?— Olla —voltou a dicirlle Dona Caracola—,

naquela mata de mango, a esa hora da mañá, haiunha curuxa; ela dirache onde vive o sinsonte.Cando chegues á casa do sinsonte, pregúntaslleonde está a pedra. A pedra está na beira do río.Cruzas o río, pola pontella, e do outro lado estáo monte. No monte has atopar a flor da cabaza.

Chegada por primeiravez a Galicia.

Gres, 1972.

Page 46: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

46

Homenaxe a Anisia Miranda

O Caracoliño interesouse un pouco máispolo asunto, porque lle entraron ganas de coñecerá curuxa e ao sinsonte, e dixo:

— Está ben. Irei na procura do mel da floramarela. Chámame cedo mañá.

Ben cediño, Dona Caracola espertou ao seufillo.

— Hala, Caracoliño, vamos. Tés que irbuscar o mel da flor amarela. Érguete.

Máis durmido que esperto, comenzou acamiñar o Caracoliño.

A medio día, cando o sol estaba moi altono ceo, Dona Caracola viu chegar ao seu fillo,enchoupado de suor.

—Que sol, mamaíña. Que sol! E que cansoestou! —viña berrando Caracoliño.

—Como que estás canso? Non terefrescaches co orballo? Non comiches o mel?—preguntou a mamá Caracola.

Caracoliño, mentres se ía axeitando paradeitarse, contoulle á nai:

—¡Ai, mamá! ¡Pobre Caracol!

A curuxa,mandoume ao sinsonte.O sinsonte,mandoume á pedra.A pedra,mandoume ao río.O río,mandoume ao monte.E cando cheguei,xa o orballo non estaba na flor.

É natural, Caracoliño! Cando ti chegachesao monte, xa facía ben ternpo, de seguro, que o sol saíra; e o sol bebe o orballo das flores todasas mañás. Tés que erguerte máis cedo e camiñarmáis lixeiro para chegares ao monte antes dosol.

Page 47: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

47

—Está ben —dixo Caracoliño, xa casedurmido—; maña chámame máis cedo.

Ben cediño, voltou a espertar ó seu filloDona Caracola.

—Ala, Caracoliño, vamos. Tés que ir buscaro mel da flor amarela; érguete.

Érgueuse Caracoliño e comenzou a camiñarun pouco máis lixeiro que o día anterior.

Cando faltaba pouco para o medio día, DonaCaracola veu chegar ó seu fillo enchoupado ensuor.

—Que sol, mamaíña, que sol! E que cansoestou!

—Como que estás canso! Non te refrescouo orballo? ¿Non comiches o me!?

Caracoliño, mentres se axeitaba paradeitarse, voltou a contarlle á nai:

—Ai, mamá! Pobre Caracol!

A curuxa,mandoume ao sinsonte.O sinsonte,mandoume á pedra.A pedra,mandoume ao río.O río,mandoume ao monte.E cando cheguei,xa o orballo non estaba na flor.

—É natural, Caracoliño. O sol chegou aomonte denantes, e papou o orballo.

— Mamá, pero que cedo se ergue o sol —dixo Caracoliño.

— Non é que se erga cedo. É que chegamáis axiña ca ti. Ademais de erguerte antes da amañecida, tés que camiñar máis lixeiro.

Está ben —dixo Caracoliño, bocexando.Mañá irei ben cedo e camiñarei ou correrei comonunca.

Con Neira,Arturo Cuadrado e

Paco Comesaña.Tui, 1995.

Page 48: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

48

Homenaxe a Anisia Miranda

E aconteceu que cos días Caracoliñodeprendeu a camiñar seguro e de présa, con todaa présa con que pode camiñar un caracol.

Unha mañá, Caracoliño voltou ao poucotempo de se ter ido. Viña ledo, lixeiro, sin chiscode suor no corpo, aínda lambendo o bico. Antesde chegar berroulle a Dona Caracola:

—Mamá! Mamá! Hoxe non me queimouo sol! Que fresquiña está a mañá! Como memollou o orballo e que sabroso é o mel da floramarela!

—Ai, Caracoliño! —respostou DonaCaracola—; teño para min que hoxe si quecomiches mel.

—Si, mamaíña! Cheguei primeiro que osol!

Que feliz era Caracoliño!A curuxa,mandouno ao sinsonte.O sinsonte,mandouno á pedra.A pedra,mandouno ao río.O río,mandouno ao monte.E cando chegou,o orballo e o mel estaban na flor.

Dende entón, Caracoliño non foi máisdurmiñán, porque se afixo a erguerse cedo e acamiñar. E dende entón tamén, todas as mañásvai na procura dalgunha flor que lle regale o seuorballo e o seu mel.

(De A primeira aventura)

Page 49: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

49

Despedida con miel

Lidia no quería irse para su casa sin que elabuelo cumpliera algo que le había prometido.Por eso un día, cuando ya se le terminaban aque-llas vacaciones, le dijo:

—Abuelo, ¿y no me vas a dejar probar lamiel? En las vacaciones anteriores, Lidia habíaayudado a su abuelo y a sus primos a hacer algomuy divertido. Una mañana se oyeron en la casalos gritos de Mundo por en vuelta del frutal:

—¡Abuelo, abuelo, en la mata de limas hayun enjambre!

Entonces todos empezaron a correr de unlado para otro en la casa, buscando calderos,jarros, latas, sartenes ... Luego, la carrera fuehacia donde habían escuchado la voz de Mundo.¡Y empezó la fiesta!

Rodeando la mata de limas, todos sepusieron a hacer ruido con palos y piedras sobrelos cacharros que habían llevado. El enjambreera grande, y las muchísimas abejas de que estabaformado, zumbaban y zumbaban, como si

Con Manuel Raimóndez, Neira,Emilia e Manuel Colmeiroen Margaride (Silleda), 1986.

Page 50: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

50

Homenaxe a Anisia Miranda

quisieran protestar por tanto escándalo que lesestaban armando.

Por fin el abuelo logró que las abejas semetieran en un tronco hueco que él habíapreparado desde hacía tiempo, por si algún díaaparecía un enjambre. Después le dijo a Lidia:

—Ahora las abejas formarán su colmena.Harán los panales y luego los llenarán de miel,de una miel muy sabrosa.

—Abuelo, cualquier miel es sabrosa —dijoLidia.

—Ésta será más sabrosa que ninguna —lecontestó el abuelo—, porque aquí cerca haymuchas campanillas blancas, y la miel que hacenlas abejas chupando esas flores es la más rica.Cuando tú vuelvas, ya podremos comer algunospanales.

Por eso Lidia le pidió al abuelo Pedro quele dejara probar la miel de la colmena. El abuelola complació enseguida. Para que las abejas nolo picaran, se puso un sombrero que tenía unatela transparente alrededor y allá se fue con unafuente, seguido de lejos por los nietos. Las abejashabían picado hasta a Blanquito, así que nadiequería cuentos con ellas. La miel sería muysabrosa, pero los aguijones no.

¡Qué banquete se dieron! Primero chuparonla miel de los panales; luego decidieronexprimirlos, poner la miel a cocinar v hacermelcocha. Se divirtieron mucho comiéndola,porque a cada ratico a alguno se le quedabanpegadas las muelas al masticar.Todavía Lidia no se ha ido de la casa del abueloPedro, y ya está pensando en que cuando tengavacaciones otra vez, volverá.

(De Las vacaciones de Lidia)

Page 51: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

51

O Pavo Real

Chegou un día Galo Novo e saudou:—Boas tardes, señoras galiñas! Boas, meus

pitos! Boas, guineas e guineos! Boas, moiboísimas, señora Parrula e o seu marido, o señorParrulo!

E todos contestaron:—Moi boas, Galo Novo! Benvido ó curral!

Quedarás a vivir connosco?—Quedarei —contestou Galo Novo.E sentíronse felices de ter un veciño máis

no curral.Outro día chegou Pavo Real e todos o saudaron:—Moi boas, Pavo Real!Pero Pavo Real non contestou e foi para un

recanto, teso, teso coma un óso e ollando semprepara arriba.

Os do curral extrañáronse moito, Entón dixoun pitiño:

Pavo Real é un mal educado!Pitiño, non fales así —díxolle súa nai.—Está ben, pero é certo, Ti disnos a meus

irmáns e min que cando cheguemos a un sitiohai que saudar, porque os que non saúdan son

Anisia, entre outros,Olga Barreiro e Paco Lareo.Entrega do Premio Arume 2003.

Page 52: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

52

Homenaxe a Anisia Miranda

mal educados. E el chegou aquí e non saudou!—Ao mellor non sabe —dixo a señora

Parrula, e non se volveu falar de Pavo Real, queseguía no seu recanto.

Pasado un tempiño, a Galo Novo saíronlleunhas fermosas plumas no rabo, e o pito da vezanterior, que xa era polo, dixo admirado:

Que plumas máis chuscas ten Galo Novo!Moi chuscas —contestou a señora Parrula—

e xa é hora de que lle chamemos Don Galo!E niso oíuse unha voz que dicía:Máis linda cola teño eu! ¡Olládea! Era Pavo

Real que, dende o seu recanto, abría orgullosoa súa cola, certamente moi linda.

Que bonita! —berraron case todos, e DonGalo ata cantou por primeira vez:

Quiquiriquiiiiiiiii!O polo, que non berrara, mirou para o rabo

do Pavo Real e dixo:A min gústame máis o canto de Don Galo.Eu tamén canto, e mellor que o galo ese —

gritou Pavo Real.—A ver —contestoulle o polo.Currr, currr —fino Pavo Real—. Era tan

papán que nin se acordou de que os pavos reaisnon saben cantar.

A que armaron! Os pitiños piaban, as galiñascacarexaban, os galos cantaban e o parrulo e aparrula parpaban...! Cada un ríase ao seu xeitodo Pavo Real. A única que puido conter a risafoi a señora Parrula, que lle dixo a aquelfachendeiro:

—Ben, amigo. Xa sabemos que vostedesabe falar. E agora pregúntolle: ¿quedarase avivir connosco?

Pavo Real, moi avergoñado, dixo que sicoa cabeza. E dende aquel día foi aprendendoa saír do seu recanto e a vivir cos demais. Perocon moito traballo.

(De A cama, a bolboreta e o paxariño)

Page 53: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

53

Un sombreiro de Campaíñas

Compay Grilo estaba contando un contolongo, porque era domingo e no palmeiralestabamos de festa.

Niso, Dona Curuxa, poñéndose unha á sobordos ollos, para que o sol non a amolase, vai edi:

-Por alá ven un sombreiro camiñando.-Oia, Doña Curuxa, hoxe vostede amañeceu

moi rebulideira. Porque mentira non é; é xogo,¿non si?

-Nin mentira nin xogo; olle vostede mesmo- contestoulle a Dona.

Pero non só mirou Compay Grilo; mirarontodos. E todos dixeron:

-¡Eiiiiiiiiiii!E Compay Grilo, deseguida:-Pomba, vai ver o que pasa con ese

sombreiro camiñador... Pitirre, vai con ela, porse precisa axuda.

E foron os dous de cara ao lugar por ondeviña un sombreiro de guano camiñando pasiiiñoa pasiiiño_

Escoitouse a risada boaza de Pomba e arisiña picareira de Pitirre. Viron axiña que Pombaempezaba a voar co sombreiro no pico, e quePitirre se deitaba no chan coma se algo se lleempoleirase no lombo. E Pomba e Pitirrechegaron deseguida a fronte da casa do Compay

Portada da revistaZunzún.

Page 54: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

54

Homenaxe a Anisia Miranda

Grilo. Ela pousou o sombreiro no portal e elanagouse para que baixase do seu lombo o queantes se lle subira.

-Caraina, pero se son as Xoaniñas! -exclamou Compay-. Dende que as saquei do ríonon as volvera ver.

-E que estabamos deprendendo a nadar -dixo unha.

-Como vostede nos aconsellou -dixo a outra.-Ah, moi ben. E xa sabedes? -preguntoulles

Compay.-Un pouquiño -dixo unha-Bastante -dixo a outra.-Moi ben, moi ben! -volveu dicirlles

Compay. Que ben que viñésedes á nosa festa dodomingo. Aínda que non sei por qué se vosocorreu vir arrastrando ese sombreiro. Ninpodiamos vervos debaixo del!

- O sombreiro non é noso -dixo unha.-É para vostede -dixo a outra.- Para min?E entón todos se puxeron a mirar o

sombreiro camiñador.

-Queee chuuusco! –exclamou Caracoliño.-Que chusquísimo! –exclamou Tartaruga.-Que requetechusco! -exclamou Ranciña.-Que requetechusco chusquísimo exclamou

Lagartixa

(De A volta de Compay Grilo)

Page 55: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

55

O Pitirre

Ao chegar á casa do Compay Grilo, dixoo sinsonte:

—Acabo de coñecer ao pitirre que vive nacamposa.

Eu coñecino hai moito tempo, a el e á súacompañeira —comentou o Compay Grilo—, eata fun tocar o meu violín ao niño deles. Agorason moi felices porque teñen amigos, pero antes...

Antes non os tiñan? —perguntou o cocuyo.—Non, a verdade é que non... Escoitade,

vouvos contar a historia.Pitirre mudárase había pouco para a

camposa, coa súa compañeira. Buscaron polosarredores e decidiron que o mellor lugar parafacer o niño era a común pola do mango queestá preto da casa; esa na que viven os dousnenos que ás veces veñen polo palmeiral. Todosna camposa sabían que tiñan novos veciños, peronon todos se alegraron.

A cabra dicía:—Beee! A min ese pitirre non me gusta nin

chisco.O pavo dicía: —Amólame o pitirre! Debera de ir morar

a outra parte, digo eu!A galiña guinea dicía:—Qué frenla! Non sei por qué ten que vivir

tan á nosa beira o pitirre. Dálle que dálle cada

Portada da revistaBijirita.

Page 56: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

56

Homenaxe a Anisia Miranda

mañá co seu pitirrr!E dicía o cabalo:—A min aínda non me trouxo molestia o

pitirre, pero se un día vén por aquí coas súasparvadas, vai saber o que é bo.

E a galiña, formando moito barullo:—Ai, non, non, non! Non podo aturalo! O

pitirre ponme nerviosa! Co, co, co!Pitirre, pola súa banda, sabía moi ben as

cousas que pensaban e dicían del, pero comotiña o seu chisco de mal xenio, anínda que nonlle non gustaban aquelas opinións, menos llegustaba andar explicando, para que os seusveciños puidesen entendelo mellor. Así é quetrataba de non escoitar os comentarios da cabra,do pavo, da guinea, do cabalo e da galiña.Tranquilamente dedicábase a cazar moscas oua esgarabellar nas cachopas procurando vermescos que se mantiñan el e a súa familia. Pero unhatarde, logo dunha chuvascada, pareceu como seno lugar fose a acontecer algo malo co paxariño...

—Beee! O pitirre arrincoume uns pelos dabarriga! —berrou a cabra.

—Ou, non, isto pasa da conta! —berrou opavo cando sentiu que o Pitirre lle arrancara amaior pluma que tiña no rabo.

—Toleaches, Pitirre? Como vas levar asmellores plumas do meu pescozo? Vaite de aí,malcriado! —protestou a guinea.

—Déixame as crins no seu lugar, Pitirre!Olla que eu non che vou permitir...! —Déixameas crins! Non serás quen de...! Se te pillo...!

Este foi o cabalo, que saiu correndo tras doPitirre, pero vaiche boa... como ía poder collelose o cabalo non ten ás para voar?

Na derradeira, no galiñeiro, a galiña voltouarmar outra das súas barulladas:

—Máis que malcriado! Impertinente!Arramplar coa comida dos meus pitos! Comote atreves? Agora vas ver! —e collendo máis

Page 57: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

57

folgos seguiu no algareo—: Cabuxaaa! Pavooo!Guineaaa! Cabaaalo! Vide, vide todos!

E nun tristrás estaban os catro no galiñeiro,preguntando qué pasaba.

—Que o Pitirre levou parte da comida dosmeus pitos!

—Pois a min arrincoume uns pelos dabarriga dixo a cabra.

—A min, a pluma máis grande da cueira!berrou o pavo.

—A min case me deixa sen plumas nopescozo —protestou a guinea.

—O meu foi peor! —rinchou o cabalo—;arrincoume dúas crins.

—Ben, ben, xa sei todo iso —dixo a galiña,máis calmada— porque ouvín a vosa protestadende aquí. Se vos chamei é para facer algo. OPitirre sempre tivo mal xenio, pero agora... Agoraestá insoportable! Propoño que vaiamos á súacasa para lle dar unha boa roñadela entre oscinco. A ver se nos fai caso ou non!

Todos estiveron de acordo e, paso a paso,encamiñáronse cara o mango onde estaba o niñodos pitirres. Polo carreiro atoparon coa vaca, ecomo lles perguntou para onde ían, a galiña, molfoncha, contestoulle:

—Ímoslle roñar ao Pitirre! Co, co, co! Estáfeito un vinagre! Non hai quen lle ature o xenio!E hoxe...!

—Deixa, deixa —interrompeu a vaca—, xasei o que pasou hoxe. E aínda sei máis que vós.Pero non vos direi nada. Acompáñovos ata oniño dos pitirres; viranos ben a todos a conversaque alí teremos. Polo de agora aconséllovos quevos calmedes un chisco porque senón, pasaredesunha vergoña...

Sorprendidos polo que acababan de ouvir,a cabra, o pavo, a guinea, o cabalo e a galiñaseguiron andando, tras do paso calmo da vaca.Pitirre viunos chegar e imaxinou o que ía

En Aranjuez.

Page 58: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

58

Homenaxe a Anisia Miranda

acontecer, así que se quedou á espreita,coas plumas do curuto entesadas.

—Que qué pasou? Xa veredes. Candochegaron ao mango, a vaca díxolles:

Mirade o niño do Pitirre e veredes para quénecesitaba o que estivo procurando hai un anaco.

—Coiro! —sorprendeuse a galiña—. Pensoque todo se vai arranxar sen renega.

—Pitirre, se nos tiveses dito... —comezoua rosmar o cabalo.

Agora preguntaredes qué vían os que atahabía pouco estaban dispostos a pelexar copitirre, non é así?

—É ben sabido que eu non teño moi boxenio —explicou o paxariño—. Recoñézoo. Etampouco me gusta estar pedindo... Esta mañá,coa treboada que caiu, por pouco se creba o niñodos nosos pequechos. Había que compoñelodeseguida, porque se caía no chan... Eles aíndanon voan. E ademais diso tiñan fame... se nonlles daba de comer axiña podían coller catarreira.

—Claro, claro, ben te entendemos —desculpouse o cabalo.

—Os meus pitos tamén se amolan candose mollan e non lles dou mantenza —aclarou agaliña

—Ben, eu creo que aquí nada pasou —dixoa guinea—. Aínda que tamén creo que o melloré que Pitirre saiba dunha vez que nós estamosdispostos a axudalo sempre que o precise; perodebe dicirnos as cousas e así non nos anoxamoscon el.

Pitirre, tan serio como era, non sabía ondemeterse con todas aquelas explicacións:

—É que eu... E que vós... —e de aí nonsaía.

—Xa que estamos falando destes lerios, haique dicir toda a verdade —comezou a discur-sear a galiña—. E a verdade é que nós tampoucofixemos ren para ser amigos do Pitirre. Como

Page 59: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

59

sempre tivo sona de cabuxento... Pero tanto noné... ¡Se queres, dende hoxe pode cambear todo!¿Ti queres, Pitirre?

—Claro que queremos! —dixeron a untempo o papá e a mamá pitirres.

—E logo, o pitirre só:—É certo que parezo máis malo do que son.Pero como vós non me falabades e

andabades a mirarme así... Galiña, se algún díao miñato quixera levarse os teus pitos, avísameque eu os salvarei.

E a vaca deulle fin á custión dicindo:—Eu tíñavos dito que o problema non era

para pelexar. E dicídeme agora se non está chus-co o niño dos pitirres cos pelos da cabra, as plu-mas do pavo e da guinea, as crins do cabalo!Onde poderían estar mellor?

De súpeto sentiron todos ganas de rir, e cla-ro!, ríron. Ríron cada vez máis, porque taménresultou pavero ouvir a risada bruante do cabaloxunto coa miudiña dos pitirres.

(De Os contos do Compay Grilo)

Paraninfo daUniversidade da Habana(doutoramento de Neira).

2003.

Page 60: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

60

Homenaxe a Anisia Miranda

A Pardela

O mozo, xa se sabe, mirábao desaparecerroxo acendido, “alá polo horizonte”. E cadamañá. sen querer dicir polo que antes de irsedeitar, abría a porta que daba ao mar e á illa e,alentaba fondo, coma se quixese acariñar a brisadas primeiras horas do día.

—Unha daquelas mañáns:—Corr. corr.Chegou a Pardela!—Miña amiga, volviches!—Corr. corr.—Qué virás todos os anos! Aí bonitiña!

Que boa es—Que para iso eres amiga miña? Pero as

persoas amigas que teño non me dan tanta alegríacomo a que ti me regalas, nin se quedan paraacompañarme...

—Con, corr.—Xa o sei. Non tés que dicirmo. Ti sabes

ser mellor amiga.— Corrr...Si. Vaite agora. Entendín. Voltarás cando

se poña o sol, e logo iraste de novo candovexamos que el se achega. Deica entón, amiga.

E así aconteceu cada ano. A Pardela fíxosefamosa, porque os que vivían naquel edificiofórona coñecendo, e aínda que algúns non críanna amizade entre as aves e os homes, a maioría

Page 61: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

61

si o creu e ían a vela e acariñaban a Pardela,porque o seu amigo, que sabía compartir o amor,falaba dela.

Un día chegou a aquel lugar, dende moilonxe unha muller cuxo cabelo ía sendo todo deprata, e o amigo da Pardela contoulle a historia.Contoulla porque a Pardela demorou en voltaraquel ano e el estaba inquedo.

— Terana matado, señora?— Non, non hai que pensar niso. Voltará.

Hai que pensar que voltará.Na noitiña daquel día, a muller sentiu que

tocaban na súa porta.Cando abriu:— Veña, señora, veña. ¡A Pardela acaba de

chegar.Uns días despois, unha mañá en que a muller

se ergueu máis cedo porque xa voltaba ó seupaís e quería despedirse da Pardela, o amigo dagaivota díxolle:

— Veña, para que sexa vostede hoxe quena bote a voar.

A muller tremábanlle as mans coa emocióncando recibiu nelas á Pardela. Sentía nos seusdedos o latexar do corazonciño da gaivota quechegaba de tan lonxe e entendeu que dende aquelmomento, cicáis poidera ser a súa amiga. Peroa Pardela era fiel, tan fiel como só os bos podenselo: por máis que a muller tentou poñela a voar,comprendeu que só voaría cando estivese nasmans do amigo.

A muller non se entristeceu por isto: aocontrario: foi feliz. Sempre somos felices candodescubrimos, nalgunha parte a verdadeiraamizade.

A Pardela comprendeu e fixo unhadespedida especial: comezou a voar en círculoe cada vez que pasaba sobor da cabeza prateada...

Cormr, corrrrr, cormr, corrrrr...A cabeza prateada xiraba cos xiros da

Na casa de Isaac e Mimina.Castro de Samoedo (Sada), 1978.

Page 62: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

62

Homenaxe a Anisia Miranda

Pardela. Con alegría, porque se decatou de quexa entendía a linguaxe da gaivota:

— Muller, quéroche. pero máis quero ómeu amigo. Ti tes compaña e el está só. Mirase 11e quero que cada primavera volto á beiradel cada noite, mentres o Pardelo coida do nosofillo.

No outono xa el está grandiño, e entón todosxuntos, voamos e voamos ata o noso país que,igual que o teu, fica lonxe. Deica sempre. Nonme esquezas.

— ¡Deica a sempre! —contestoulle amuller—, e viu como a Pardela ía agrandandoos círculos nos seus voos, ata que no máisgrandeiro deu unha volta completa sobre da illae perdeuse lonxe, lonxe... Polo mesmo lugar poronde fuxiría o Señor Sol, na tardiña, roxoacendido, "alá polo horizonte".

(De Pardela amiga)

Con nenos e nenas nuncolexio de Fene, 1986.

Page 63: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

63

Mitoloxía grega

(Introdución)

O que chamamos Antiga Grecia, ocupabao sur da península dos Balcáns, todas as illas domar Exeo, e as costas ocidentais da Asia Menor.Ademais os gregos fundaran colonias en Españae Francia, no sur de Italia e Sicilia, e no nortede África. Tamén estableceron factorías nascostas dos Dardanelos, no mar de Mármara nomar Negro.

A natureza dividiu a Grecia continental entres zonas: a do norte, a do centro e a do sur. Asrexións máis coñecidas naqueles tempos eran:no norte, Epiro, Tesalia e Fócide: no centro,Beocia e Ática; no sur, Mesenia, Laconia eArgólide. Este extremo sur de Grecia chamábasePeloponeso.

Foron famosas as illas de Creta, Lesbos,Quío, Samos, Rodas, Eubea, Delos e Paros.

Os amigos poboadores de Grecia cultivabanviñedos, cereais e oliveiras. Gozaban dun climatépedo e de fermosas paisaxes, aínda que o channon era moi úbedo. Esto fixo que adicasen osmellores esforzos á gandeiría, e chegaron a tergrandes fatos de ovellas, cabras, porcos e cabalos.

Dende épocas moi remotas, os gregos foronbos navegantes, e como todos os pobos daqueleslonxanos tempos, a súa historia está chea de

Anisia e Neira con RosaLeyva (cubana,

redactora de Zunzún).Gres, 2000.

Page 64: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

64

Homenaxe a Anisia Miranda

guerras. Guerras de defensa e guerras deconquistas en expedicións agresivas que foron ocomezo da expansión dos seus dominios ao longodas costas do Exeo e de todo o Mediterráneo.

Hai máis de vinte e oito séculos os gregosdas illas do mar Exeo e da Grecia continental,crearon uns deuses que aínda nos nosos díasteñen vixencia, non relixiosa, pero si literaria.

Estes deuses, adoptados e adaptados polosromanos, pasaron a formar parte do quechamamos cultura occidental, e, de feito,entraron tamén na nosa imaxinación, formandoalgo así coma un subconsciente cultural.

É usual dicir, por exemplo, candocontemplamos unha grande obra, que é unhaobra de titáns. Se alguén executa unha empresaperigosa falamos dunha odisea. Cando vemosa unha persoa bonita, representámonos a Venusou a Apolo. Unha deportista pode recordarnosa Diana cazadora. Un explorador temerario éun argonauta.

Aínda dicimos que tal persoa ten o carácterxovial (de Xúpiter), ou marcial (de Marte). Eun museo evoca ás Musas, un orfeón, ó fantásticoOrfeo, un ateneo, á deusa Atenea.

A mitoloxía grega, segundo os estudosos,é a máis fermosa de todas as mitoloxías. Ademais,considérase como obra fundamental do pobo,quen a puxo na boca dos seus poetas. A relixióndos antigos gregos non tivo profetas nin textoscomo a Biblia, o Corán ou os Vedas.

A fantasía popular, para atoparlles unhaexplicación aos fenómenos da natureza, foicreando esa pluralidade de deuses. Na Ilíada ena Odisea, as dúas grandes obras clásicas dosgregos, atribuídas a Homero (século IX a. dan.e.), aparecen moitas divinidades con atribuciónsperfectamente definidas; pero xa nesa época ateogonía helena tiña sufrido unha longaevolución.

Page 65: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

65

A comunidade dos deuses estaba organizadade xeito semellante á estrutura social de entón.Ao frente do “estado” atopábase Zeus, queconvocaba aos demais deuses para celebrarsesións solemnes, igual que o facía calquera reicos notables da corte, e se ben a súa decisiónera irrevocable, podía ser discutida.

A moradía dos deuses gregos atopábase nocume do Olimpo, a montaña máis alta do país.Alí tiña o seu pazo Zeus, palacio que construíuo laborioso Hefaistos. Aí tamén tiñan as súasmoradías, menos luxosas, todos os deuses doOlimpo. Multitude de divinidades inferioresrealizaban os traballos e servían ao soberano eá súa corte.

Os deuses gregos tiñan iguais necesidades,debilidades e vicios que os humanos. Comían,durmían, namorábanse, sufrían desenganos,delinquían, pelexaban entre si; algúns ata morrían.En realidade, os gregos crearon os seus deusesa imaxe e semellanza dos mortais.

Sentado no seu trono, Zeus recibía nunfastuoso salón a todas as divinidades olímpicas.As musas entoaban melodías que danzaban as

Con Neira, Xesús Otero (alcaldede Vila de Cruces) e Xosé Crespo(alcalde de Lalín), na presentacióndo libro de Neira Encontros conLaxeiro. Lalín, 29-09-09.

Page 66: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

66

Homenaxe a Anisia Miranda

Gracias, mentres Hebe servía a todos, en copasde ouro, o gorentoso néctar, que aledaba ocorazón e proporcionaba xuventude eterna.

Ao pé do trono de Zeus atopábase Temisou a Xustiza Eterna, venerabel nai das Horas,inspiradora da boa orde e conselleira do deus.E cando Zeus desexaba transmitir as súasdecisións aos homes, a mensaxeira era Iris, a doarco que leva o seu nome. Deusa de pés moilixeiros e de relucentes ás, que descendía á Terracoa mesma velocidade da chuvia, e repetía unhapor unha todas as ordes do señor. Logo voabade novo ao trono de Zeus e agardaba, vixilante,a próxima disposición do soberano.

Pero Ternes e Iris non eran as únicasdeidades auxiliares de Zeus no goberno douniverso; tamén lle axudaban as Parcas. Elashabitaban perto das Horas, nun pazo de bronce,en cuxas paredes escribían os destinos humanose o movemento que debían seguir os astros.Ningún ser, mortal ou inmorrente, podía borraro que elas escribían.

O culto que os gregos dedicaban ós seusdeuses era moi singular. As divinidades, porteren caracteres moi humanos, non lograbanacadar un gran respecto. E por iso cando un deusnon cumpría co prego que lle facían, collíanllexenreira. O grego da antigüidade, ademais, noncoñecía outra oración que a que imperiosamentedirixía ao seu deus cando estaba a piques deescomezar unha empresa importante.

Facían sacrificios nos altares, case semprede ovellas, bois, porcos e cabras. Tamén seofrecían obxectos.

Os ritos que se celebraban nos fogares eranpresididos polo cabeza de familia. Os da cidadeeran efectuados polo maxistrado ou arconte,como sumo sacerdote que era da relixión doEstado; e os deuses aceptaban todos os seusactos.

Page 67: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

67

Estes costumes, como é doado comprender,deron un gran poder aos gobernantes, que oaproveitaban na propia comenencia, facéndollesdicir aos deuses todo aquelo que conviñese ósseus intereses particulares e aos do seu goberno.

Xa levamos dito que os gregos procuraronatoparlles explicacións aos fenómenos danatureza nos poderes que concederon aos seusdeuses; digamos, ademais, que cada cidade foicolocada baixo da tutela dunha divinidade, quese convertía en protectora. A esta divinidade,dedicábanselle altares e ricos monumentos, restosdos cales chegaron ata nós, tal o caso do Partenón,que se ergue na Acrópolis de Atenas e que estivodedicado ao culto da deusa Atenea.

A orixe do universoSaber como se formou o noso planeta e

como apareceu a vida nel, ten sido sempre undegoxo dos homes. Os pobos antigos,descoñecedores da ciencia e dos descubrimentosque esta faría séculos despois, procurabanesclarecer o que consideraban un misterio, moitoantes de que todos estivesen acordes na teoríada redondeza da Terra. Os gregos, pola súa parte,

Anisia coa Familia NeiraVilas na Fundación deExposicións e Congresosda Estrada, 11-09-2009

Page 68: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

68

Homenaxe a Anisia Miranda

concibiron a xenealoxía dos seus deuses e conela trataron de explicarse a grande incógnita.

Pensaban que a Terra era plana e circular;pero, ademais, colocaron ao seu país no centrodela, sinalando o monte Olimpo ou a Delfos,famoso polo seu oráculo, como o centro do mundo.

Ao redor do disco terráqueo que imaxinabanos gregos, atopábase o río Océano, cuxa correnteía de norte a sur, na metade oriental, e de sur anorte na metade occidental. Esta corrente eracontinua, e nada nin ninguén podía deter, darllebulideza ou aminguar ao seu curso.

Como descoñecían case totalmente aosdemais pobos que daquela existían, aextraordinaria imaxinación que tiñan ocupousede poboar os confíns daquel mundo por elesideado, e así chegaron a inventar unha rexiónchamada Campos Elíseos, Campos Afortunados,ou Illas dos Benaventurados, no occidente da

Con Ana e Salvador Cervantes,Neira e Fernández del Riego(na casa deste).Vigo, 24-03-2009.

Page 69: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

69

Terra. Aquí moraban os humanos que os deusespremiaban coa vida eterna.

O norte e o sur do confín da Terra achábanseocupados por pobos felices, que gozaban dofavor dos deuses ata o extremo de pasaren estesgrandes tempadas naquelas rexións.

En canto á saída do Sol, a Lúa e as estrelas,pensaron que emergullaban do oriente, daquelOcéano que rodeaba a Terra, e que camiñabanlogo polo aire, iluminando todo.

Pero antes da Terra, dos ríos, dos mares,das árbores e dos homes, que había? Pois ben,o Caos, que contiña no seu todo canto haberíade ser o mundo, pero nunha masa heteroxénea,sen precisión e sen orde.

Apareceu logo Xea (a Terra), úbeda nai detodos, comezo e sostén das cousas; e Eros, ofermoso inmortal que domina co amor. Destaparella naceu Urano (o Ceo), a quen se uniu Xeapra que nacesen os doce Titáns: Océano, Ceo,Críos, Hiperión, Xapeto, Cronos, Temis, Tetis,Tea, Fehe e Reo; os Cíclopes, que eran tres:Aries, Estéropes e Brontés, e os Hecatónquiros,monstros de cen brazos, que eran igualmentetres: Briareo, Coto e Xías. Foi a dinastía dosUránidas.

Encirrado por súa nai, Cronos matou aUrano, quen adiantou, antes de morrer, que taméno seu fillo sería destronado por un dos seusdescendentes.

Cronos casou con súa irmá Rea, comezandoasí a segunda dinastía. Desta unión naceron tresfillas: Hestia, Deméter e Hera; e tres fillos:Hades, Poseidón e Zeus.

A profecía de Urano cumpriuse, e Cronostivo que enfrontarse coa rebelión dos seus fillos,encabezados por Zeus. Para se consolidar notrono, Zeus loitou cos Titáns axudado polosCíclopes e polos Hecatónquiros. Cando rematoua loita cos Titáns, foi atacado polos Xigantes.

Page 70: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

70

Homenaxe a Anisia Miranda

Neste derradeiro combate, axudaron a Zeusoutras divinidades: Apolo, Dionisos, Hero,Atenea, Hefaistos, Poseidón, Artemisa, Hécate,Afrodita e as Parcas.

Con esta batalla final, fíxose a paz entre osdeuses e quedou constituída a terceira e últimadinastía, a dinastía dos Olímpicos. Zeus foi,dende esa, o deus dos ceos e da terra, deusomnipotente cuxa vontade acataba o universo,pero compartillou os seus dominios cos seusirrnáns Poseidón, a quen entregou o mar, e Hades,que reina dende entón nos infernos.

Á beira do deus supremo habitaron dendeentón, as que con el foron as doce divinidadesdo Olimpo definitivo: Hera, Poseidón, Apolo,Atenea, Afrodita, Ares, Hefaistos, Hestia,Deméter, Artemisa e Hermes.

(De Mitos e lendas da vella Grecia)

Con varios membros doPadroado da Fundación XoséNeira Vilas (Xosé Fernández,Alfredo Rodríguez,Valentín García,Xoán Fernández, Xesús Neira,Manuel Álvarez, Díaz Pardo,Xosé Neira e Luís Reimóndez).Gres, 2000.

Page 71: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

El Bayo y la alazana

1935Por entonces, Manolo, tú tendrías unos

diecinueve años y yo tres.Tú habías regresado de Cuba con tu padre

ya con la ilusión de ser médico y yo había idocon los míos, desde la pequeña ciudad dondenací, Ciego de Ávila, a una finca que quedabaa tres horas a caballo, monte adentro, dondetendrían que pasar veinticinco años para queapareciera la primera escuela y unos cuantosmás para que se instalara un puesto médico.

La misma crisis económica que devolvió atu padre a Galicia, llevó a los míos a aquel lugarremoto que medio escogieron para sobrevivir,trabajando la tierra, eso sí, a la manera gallega;la única que conocían.

Eran tiempos de nadar en fieros remolinos,tratando de que la cabeza quedara fuera delagua, costara lo que costara, para no ahogarse.

Yo me enteraba de poco. Sólo que me habíancambiado el entorno. Venía acostumbrada alladrillo, las tejas, los adoquines, y ahora todo,o casi todo era verde: hierbas, matorrales,árboles pequeños, grandes, grandísimos,interminables desde mi altura. Y el negro de lasauras tiñosas, de los totíes; y el blanco de lastorcazas y el blanco y negro con la pechugaroja del carpintero macho que repicaba con

Homenaxe a Anisia Miranda

71

Con Manuel Raimóndez Portela.Vila de Cruces, 1990.

Page 72: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

72

Homenaxe a Anisia Miranda

prisa ancestral en el tronco de la palma,abriendo nido para familia de pichones que ya,ya iba a empezar a llegar con los huevitos queestaba a punto de poner la hembra. Después, lasoledad. Había que andar y andar para quealguien llegara hasta allí o nosotros fuéramosen su busca. Así empecé a aprender a jugarconmigo misma y, sobre todo, a mirar.

Pasaron los primeros tiempos de adaptaciónal bohío, al campo, al horizonte lejano. Vinieronlos primeros animales domésticos, las primerascosechas, lo imprescindible para ir viviendo.

Papá regresó aquella tarde con el pobreanimal, que caminaba como arrastrado por lasoga. (Estoy viendo aquella llegada). Era unayegua alta, pero desde mi pequeñez me parecióenorme. Estremecía mirarle el costillar: sólotenía encima pellejo. El espinazo estaba cubiertode llagas sobre las que pululaban en desenfrenadacompetencia las guasasas y volaban en círculosmoscas que seguían el andar lastimero de labestia.

Su crin y su rabo eran un embrollo opacode un negro que más parecía cenizo e igualmenteopaco estaba el pelo alazán que cubría su cuerpo;no tenía herraduras y las pezuñas se le habíanagrietado.

Mamá casi gritó:—De dónde has sacado esto?—La compré.—Y de qué nos va a servir?—Para comprar algo que nos sirva no

tenemos dinero. A ver si la salvamos.Los tres nos empezamos a mover. Mamá

dijo que lo primero era cortarle crines y rabo ybañarla; papá, mientras la ponía a beber agua,me mandó a buscar a Eufrasio, el vecino máscercano y nuestro consuelo cada vez que nosabíamos qué hacer, por dónde empezar. Cuando

Page 73: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

regresé con el amigo, se quedó mirando a layegua, le dio una vuelta y puso en el aire unpoco de esperanza.

—Lo que necesita es comida. De lasmataduras del lomo me encargo yo. En casatengo una botella con un compuesto y unungüento. Y le rasparé los cascos por fuera ypor dentro, que debe tener las palmas peor queel lomo; en un tiempo le pongo herraduras y ya.Apuesto que dentro de ese cuero que pareceviejo y de todos los huesos que se le quieren irdel cuerpo hay un buen animal.

Cuando Eufrasio había empezado aaconsejar a mi padre en la cría de las vacas yterneros y bueyes para arar, le dijo que dejaraun cuartón para sembrar hierba de Guinea ytenerla reservada por si algún animal seenfermaba o el año se presentaba seco; asísiempre tendría alimento del que disponer. Sedecidió que la yegua iría para aquel cuartón, queEufrasio le curaría todos los días las heridas yyo pedí que me dejaran llevarle agua. Me dijeronque no podría con el cubo lleno hasta allá, perome defendí:

— Voy varias veces al día y llevo el cubomediado y descanso por el camino.

Quedaban las crines y el rabo y el baño ymamá estaba allí cepillo y tijeras en mano. Lodecidió Eufrasio:

— Mire no vamos a poder hacer muchoahora. Le corto las crines arrente, un poco elrabo... ya le crecerán. Pero primero le tuso lasorejas que deben estar de garrapatas peor quelas palmas.

Cuando Eufrasio le dio una palmadita y ledijo arre para llevarla al cuartón de Guinea layegua no se movió: hubo que tirar de la cuerdapara que se pusiera a andar. Y como todo aquelloera un acontecimiento, fuimos los cuatro enprocesión alegre y lastimera a un tiempo. Me

Homenaxe a Anisia Miranda

73

Coa nena IreneSantos Redondo, naRibeira Sacra, 2008.

Page 74: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

74

Homenaxe a Anisia Miranda

dejaron llevar la soga y me sentí tan importante.Al llegar al lugar, Eufrasio se la quitó y volvióa darle palmaditas en las ancas, para que sesintiera libre, pero la yegua no dio un paso. Lahierba de Guinea casi le llegaba a las rodillas ytenía un verde... y nada, no hizo ningúnmovimiento para comer. Yo estaba que los ojosno me alcanzaban para ir de la cabeza del animala la cara de Eufrasio: si lo que necesitaba eracomida, por qué no comía.

—Tiene que acostumbrarse. Vamos a dejarlasola. Y tú, no te olvides de traerle agua mañana.

Aquella noche tuve una pesadilla. Tratabade sacar agua del pozo pero por más que dabay daba de arriba a abajo y de abajo a arriba a lapalanca, no salía agua. Estaba pensando en ir asacarla del abrevadero de las vacas cuando medesperté, asustada.

Eufrasio iba a curar a nuestra enferma porlas tardecitas, después que dejaba el trabajo, sebañaba y se ponía su ropa limpia de andar,remendada, zurcida pero planchadita con almidónpor su mamá, doña Arcadia, tan viejecita. Alenterarme de este horario, el último medio cubode agua del día se lo llevaba a la alazana a lamisma hora. Nuestra amiga bebía mientras lecuraban el lomo y se dejaba hacer, tranquila. Enalgún instante, cuando los trapitos curadores lepasaban por las llagas más grandes, cornoacariciándoselas, se le notaba un temblor pasajeroen el lomo, como si sintiera cosquillas.

Un día nos dimos cuenta de que no habíacasi nada que curar y de que guasasas y moscashabían desaparecido; otro día que casi no se leveían las costillas; finalmente nos dimos cuentade que tenía una mancha blanca en la frente, enforma de triángulo; y yo le vi la mirada mássuave que he visto en mi vida: tenía los ojosmucho más lindos que los de las vacas ¡y miraque ellas los tienen encantadores! La ojeada de

Page 75: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

75

soslayo que le salía entre las pestañotas nuncala he podido comparar con algo similar: suspestañas curvas y sus ojazos siempre ganan. Eraevidente que nacía en mí un amor muy especialpor Lucero, el nombre que le puso Eufrasio yque a mí me pareció el mejor, el más bonito. Selo puso el día que se nos hizo casi de noche enel cuartón y sobre nuestras cabezas relumbrabael lucero de la tarde, grandote, siempre amigo;nos pareció que la mancha blanca de la frentetenía algo que ver con aquello luminoso que seveía en el cielo. Ah, Lucero tenía ahora cuatrocascos brillantes con sus correspondientesherraduras, nuevecitas, que le había regaladoEufrasio.

El paso siguiente fue hacerse de una sillade montar y los demás arreos. Todo lo que pudocomprar papá en cuanto a silla fue una manclera,estilo intermedio entre la lujosa y barroca tejanay la que usan los deportistas de la hípica. Y alláfuimos los cuatro hasta el cuartón cuandoEufrasio dijo que ya Lucero se podía ensillar.Recibió mansa el freno y las riendas e igual elbasto, la silla, la cincha. ¡Que linda se veía pesea su modesto enjaezamiento! Y era que su criny su cola negras habían crecido y caían libres ylustrosas y todo su cuerpo brillaba en el que meparece aún el alazán más hermoso que he visto.Eufrasio estaba más activo que de costumbre,más diligente, como haciendo el trabajo que másle gustaba. Cuando hubo ajustado la cincha y seaseguró de que todo estaba en su sitio y fijo, sindecir palabra, me levantó en una voltereta yquedé sobre Lucero. Como en procesiónsilenciosa y jubilosa a un tiempo salimos loscinco del cuartón. Muy por debajo de mis pies,con cada paso de la yegua, se bamboleaban losestribos, a los que nunca pude llegar, aúnsubiéndolos al máximo. Eufrasio iba delante detodos, llevando las riendas. Seguramente era el

Page 76: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

76

Homenaxe a Anisia Miranda

único que sabía que ella no necesitaría más elcuartón, que podría pastar en el potrero comolas reses que habíamos ido logrando y que enlos próximos días me enseñaría a montar cercade las caras atemorizadas de mis padres, sinpedirles permiso porque sabía que no se lo ibana dar, así que todo consistía en convencerlos,sin palabras, de que yo podía.

Comprendí algún día aquel temor de mispadres porque con su peso normal, con unaalzada de siete cuartas y con su andar erguido,diríase que orgulloso, Lucero era una yeguaimponente.

No recuerdo que me fuera difícil elaprendizaje si tengo en cuenta mis cinco años—más o menos— y que, como digo, no llegabaa los estribos de la manclera; mis talonessuplieron el inconveniente bastante bien.

Algo que no comprendo es como lograbaensillarla. Para que le colocara el bocado, lacabezada y las riendas, Lucero bajaba su cabezay su pescuezo fuerte. Para ponerle el basto, lasilla y apretar la cincha, me subía en un tocóny del mismo, alcanzaba el estribo, pero aún así...Tampoco entiendo cómo en mi casa seacostumbraron a verme hacer aquello; paraEufrasio, era lo más natural.

No sé si hubieran seguido tan tranquilos dehaber descubierto mi secreto: cuando me alejabadel bohío y veía a Lucero pastando, por el gustode hacerlo, no por cansancio, la llamaba y veníaa mí, alegre. En aquellas ocasiones, que serepetían más que demasiado, yo trepaba por laparte delantera derecha, como si lo estuvierahaciendo por el tronco de un árbol; y una vezarriba, me agarraba de las crines y con los talonesla hacía correr al galope; la segunda parte delritual consistía en sujetarme lo mejor que podíacon las piernas y abrir los brazos al viento: sentíaque volaba, que planeaba como las auras, como

Page 77: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

el gavilán; también sentía que Lucero era tanfeliz como yo.

Uno de aquellos años me regalaron un perro.Era de raza múltiple, juguetón, cariñoso y hastasabio en ocasiones. Entonces mis dos juguetesvivientes se interferían: yo quería jugar con losdos a un tiempo y ellos querían jugar conmigo.Mevoy —así nombramos al perro— resolviónuestro dilema: un día, después de estar encimade Lucero, veo que el cachorro se encarama enel tocón y de éste brinca a las ancas de la yegua,se tambalea pero termina haciendo un redondelcon su cuerpo, como si estuviera sobre un cojín,en lugar firme. ¡Lo que llegan a hacer losanimales, Manolo querido! ¡Y las niñas conextraña sensibilidad, como tú dirías! Recuerdoque no me pareció nada raro aquello y quesalimos al paso hasta el portón del frente delbohío y que al paso, al trote o en carrera,potreamos toda la tarde. Y así siguió siendodesde entonces. Con aquello empezaron aescucharse nuestros nombres por los alrededores.

Pero hubo algo más sonado para mis padresy para el vecindario.

Llevaba algo así como un año de precozamazona cuando pedí que me dejaran apartarlos terneros. Las vacas permanecían todo el díaen el potrero, pastando y amamantando a suscrías, pero por las noches se llevaban los ternerosa un corral para, a primera hora de la mañana,poder ordeñar a las madres; ellas se quedabancerca de aquel lugar, así que cada día sólo eranecesario hacerlas pasar una a una y papá lasiba ordeñando. El trabajo que pedía era ya demontera; una vez más Eufrasio me ayudódiciendo que lo podría hacer. Así fue y libré amis padres de estar cada tarde apartando losterneros con una vara en las manos para guiarlosal corral. Pero casi desde el primer día, cada vezque iba a separar al ternero de la vaca negra,

Homenaxe a Anisia Miranda

77

Derradeira fotografíade Anisia.

Page 78: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

78

Homenaxe a Anisia Miranda

ésta me hacía cierto frente, hasta que una tardese nos encimó y Lucero empezó a retroceder yyo a sentir mi primer susto con ella. No me atrevía contarlo en mi casa, así que fui a hablar conEufrasio. Muy decidido me recomendó:

—Cuando vuelva a embestirte, clávale lostalones a la yegua y enfréntala con la vaca. ¡Perosin miedo, carijo!

El consejo-orden fue cumplido y no tuvemás problemas con la negra. Los comentariosduraron días y me sentía tan valiente que cadavez que apartaba los terneros, le pasaba a la vacatan al ladito que prácticamente rozaba con lapunta de uno de mis pies el brillante cueroazabache. Los cuatro —también Travieso—terminamos siendo buenos camaradas y recuerdotanto a la negra como nada a las demás vacas.

Habrían pasado unos siete u ocho añoscuando mis padres decidieron vender aquellastierras para mudarse a La Habana, donde yopodría ir a la escuela. Todo estaba vendido cuandopapá me preguntó:

- ¿Qué hacemos con la yegua, la vendemoso la dejamos en casa de tu madrina para que lacuiden?

—La dejamos en casa de madrina.Cada año, al empezar las vacaciones, iba

para la casa de mis padrinos, gallegos, de lamisma zona orensana que mis padres; y ademásde aliviar mi morriña entre los campos sembradosde naranjas que era lo que cultivaban ellos, volvíaa Lucero, al galope abierto a la amistadrecuperada.

La alazana llegó a tener un potrico con elque jugué y luego fue haciéndose viejita y sequedó ciega. Pero cuando llegaba a su lado cadaaño y le hablaba amorosa y le acariciaba lacabeza, le besaba el pescuezo... me reconocía.Y nunca regresaba de mis vacaciones sin daruna pequeña caminata sobre Lucero, al paso,

Page 79: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

guiándola con palmaditas a uno y otro lado dela cruz. La montaba al pelo, para que tuvieramenos carga y sentirnos más unidas. Y cuandose detenía y yo pegaba mi torso sobre su crin ymis brazos le abrazaban el pescuezo, aúnbrillante, musculoso, ambas recibíamos todosnuestros recuerdos felices como un enormeregalo de la vida.

1995Manolo, toda esta comarca del Ulla y sus

entornos, desde los abuelos más abuelos, sabeque empezaste a ser El Médico de San Miguelde Castro, visitando a pie a los enfermos que lonecesitaban sin que te importaran las distancias.Luego te vieron llegar, o pasar, durante años,montado en un caballo bayo; después vino lamotocicleta y, finalmente, aquel Peugeot demuseo...

Hace unos días me encontré en Gres conRoberto Fernández, el pintor Rofer, que vive enMadrid, pero que no deja de visitar la aldea detanto en tanto, para reencontrarse. Roberto esnieto de don Manolo -tu tocayo-, el boticario,que allá por los comienzos de este siglo fundó lafarmacia que aún tenemos en la zona. A los pocosminutos de charla Roberto y yo hablábamos deti y él me contaba algo enternecedor.

Dijo que te estaba viendo sobre el bayo, enel lugar donde se encontraba la fuente de LaCapilla, rodeado de vecinos que te saludabany que de paso te preguntaban acerca de algúndolor, algún malestar propio o de alguien de lafamilia. Tú ibas pidiéndoles explicaciones,aconsejando, escribiendo recetas. La consultaimprovisada aumentaba porque la noticia de tupresencia recorría las casas, los caminos.Roberto, preadolescente, ya no veía al bayo,sólo le quedaban a la vista las manos quesujetaban el recetario y escribían, y tu pecho ycabeza, claro.

Homenaxe a Anisia Miranda

79

No acto de recibimentodo Premio “Irmandade

do Libro” da Federaciónde Libreiros de Galicia.

Santiago, 2000.

Page 80: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

80

Homenaxe a Anisia Miranda

—Es una escena que nunca he olvidado niolvidaré. Tenía mucho de encantamiento paramí y lo sigue teniendo —concluyó Roberto.

Seguramente que desde aquellos años, odesde antes, Manolo, comenzaste a ganar esostítulos que siempre te acompañaron, a tusespaldas. Dos de ellos me son entrañables. Unose lo he escuchado a Enrique de Illobre: “SanMiguel” y por algo será, porque el candor y labondad de Enrique no hablan en vano: para élno eres El Médico de San Miguel de Castro, detu lugar, eres “San Miguel”. El otro título esmás de todos y se dice casi al oído, con el recatoque sólo logran los campesinos: El médico delos pobres.

Estos y otros títulos no los recibiste en laUniversidad. Es tu pueblo multiplicado de aldeaen aldea, quien te los concedió. Por tu amorpara tratarlo, por tu modestia, por la sabiduríaque te dio tu total entrega a los demás. Porqueeres el hombre que conoció al ser humano yecho a andar con él sin pedir nada, como postulóJosé Martí, el Héroe Nacional de mi patria denacimiento y de tu patria por adopción.

Sabes? Nuestra Victorita, la nieta máspequeña, ganó su primera pelea: logró que lepermitan recibir clases de equitación. Me hainvitado para que presencie sus ejercicios unatarde. Cuando la vea sobre su montura sé querecordaré a mi alazana y a tu bayo, aunquenunca lo vi. Y confirmaré la razón por la queal fin pude escribir algunos de mis recuerdosde Lucero.

Me sospecho que ha sido por tí y para tíque lo he logrado

(De Manuel Reimóndez Portelana lembranza)

Page 81: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Castelao

Tras la caída de la sanguinaria tiranía deGerardo Machado, mi país quedó en unaespantosa miseria material y moral.

Los que lucharon contra aquel a quienRubén Martínez Villena había rebautizado parala historia con el nombre de “asno con garras”,sentían toda la frustración que puede sentirsecuando se ha visto derramar la sangre de loshermanos – con la generosidad de que es capazun pueblo valiente y aguerrido – y todo ha vueltoa quedar como estaba. Los traidores a la patria– siempre los hay- y nuestros “amigos”del norte,lograron frustrar la revolución a la que lo mejorde mi pueblo había dado lo mejor de sí. (Poriguales causas, a comienzos de siglo, la salidade la Isla del gobierno colonialista español nosignificó la independencia, sino la repúblicamediatizada, el neocolonialismo).

Mis padres vivían por entonces en la ciudadde Ciego de Ávila – hoy capital de la provinciade igual nombre -, situada en el mismo centrode Cuba. Tenían un pequeño comercio de víveresen la esquina de las calles Independencia yAntonio Maceo. Allí nací yo, en 1932, entreestallidos de bombas, proclamas escondidas enmedio de los sacos de arroz o frijoles, y la huelgageneral dirigida, desde su lecho de muerte,precisamente por Martínez Villena; se cerraban

Homenaxe a Anisia Miranda

81

Con Neira e Cineastas franceses.La Habana, 1992.

Page 82: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

82

Homenaxe a Anisia Miranda

las puertas, pasaba el ejército y las abría,amenazaba, atropellaba, se marchaba, y sevolvían a cerrar las puertas... así, en una tercapesadilla en la que, además, los platos de comidase pasaban de patio a patio, junto con las velas,para que todos tuviésemos algo que echar alestómago y la lucecita mínima para acostarnosen las noches sin luz eléctrica.

La miseria llegó a ser tal, que mis padrestuvieron que cerrar la tienda y cambiarla por unpedazo de tierra de tres caballerías (cuarentahectáreas), pensando en que si no había dinero,por lo menos no moriríamos de hambre. EnGalicia, ambos habían sido labradores, así queno dejaron la ciudad para ir hacia lo desconocido.

Yo andaba por los tres años y el camposignificó para mí un maestro inapreciable, cuyasenseñanzas me serían útiles de por vida. Allá enla finquita, situada a unas tres leguas de Ciegode Ávila, en un caserío que lleva aún el sonoroy para mi entrañable nombre de Macío, la vidaera relativamente distinta. No había bombas, nohabía ejército ni policía, no pasábamos hambre,porque la tierra en mi país, bien trabajada, puededar hasta tres cosechas al año... pero habíamiseria, había guardia rural y, lo peor de todo,en cierto sentido: no se encontraba ni una escuelani un médico en muchos kilómetros a la redonda.Por otra parte, a nuestro bohío comenzaron allegar cartas con fotos en las que los sobrinosde mis padres no venían con la “ropa de fiesta”sino uniformados. Y por las noches, cuando elcansancio no se lo impedía, mi padre me acunabaen la mecedora cantando canciones que nadatenían que ver con las de cuna. Algo con lamúsica del Himno de Riego, que terminaba conunos “¡Libertad! ¡libertad! ¡libertad!” que élentonaba a toda voz, como si estuviera en unaplaza pública. Y lo primero que oí en mi vidade La Internacional (que veintidós años después

Page 83: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

83

cantaría yo, puño con puño, junto a decenas demiles de compatriotas y amigos, en nuestra Plazade la Revolución de hoy, con letra más próximaal original francés) era, en esencia, lo que hoyse canta en muchos países:

Arriba los de la cuchara,abajo los del tenedor:¡que mueran todos los fascistas,que triunfe la Revolución!

La Gerra Civil Española llegaba hasta aquelrinconcito remoto de mi Isla, y no sólo para losque habían nacido en la Península. Los cubanosy bien cubanos, muchos de los cuales habíanpeleado contra el demonio colonialista españoltreinta y tantos años atrás, sacaban a flote sus aveces increíbles sentimientos solidarios -queahora llamamos internacionalistas- y pujabanpor la República como cosa propia.

Por entonces andaba yo en la edad deaprender algo más que montar y domar caballos,injertar naranjos, ordeñar vacas, domesticarcotorras, torcer tabaco... Un guajiro del lugar,mi inolvidable primer maestro, me enseñaba ahacer palotes, letras, números... pero,evidentemente, se necesitaba algo más.

Entre alegre y melancólica me encontré undía viviendo con la familia de un amigo de mipadre, en Ciego de Ávila de nuevo, para ir a unaescuela. En realidad no se parecía mucho a loque se suele dar ese nombre, pero era algo. LaCasa de la Cultura de la ciudad reunía cada tardea veinticinco o treinta niños de todas las edades,alrededor de tres mesas grandes y allí, dosmaestras -que tampoco eran maestras-, nosenseñaban lo que podían a blanquitos, negritos,mulaticos, achinaditos... componentes de todaslas mezclas de razas que habitan el Caribe,unidos por algo que une de verdad: la pobreza.

Con Neira e amigos dos vellostempos de Buenos Aires.

(Reencontro en 1998).

Page 84: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

84

Homenaxe a Anisia Miranda

La escuela era gratuita y laica – distintivos nadacomunes en la época- y cargaban con ella,también gratuitamente, aquellas jóvenesmuchachas de la Casa de la Cultura.

Una mañana, las maestra nos explicaronque durante los próximos días no aprenderíamosmás que dos himnos y unos poemas, porquemuy pronto iba a celebrarse un acto muy grandepor la República Española. Así fue. Ellas nosrepetían una y otra vez, incansables, frases enlas que aparecían palabras como “milicianos”,“no pasarán”, “Madrid”... y dos o tres niñasmayores memorizaban aparte unas poesías.

No recuerdo el día de la semana, pero debióde ser un sábado, o tal vez un domingo, porquelos viernes iba mi padre a Ciego de Ávila abuscarme para que yo pasara unas horas en lafinquita. Lo que sí recuerdo muy bien es que deella salimos los tres una madrugada, sin más luzque la de las estrellas, yo sobre las ancas delcaballo de mi padre, y mamá en mansa yeguaprestada, hacia la ciudad.

Al llegar, fuimos directamente al teatroIriondo. Mis padres se sentaron en las primerasfilas -llegaban antes los que vivían más lejos- ya mi me llevaron mis maestras para el escenario,detrás del telón. Allí habían puesto unos escalonesen forma de semicírculo para que todos los niñosde nuestra escuelita nos encaramásemos, demenor a mayor, de modo que a todos se nosviese de la cintura para arriba. Creo que quedéen la segunda fila.

Pero antes hubimos de vestirnos losuniformes -aún pobres, todos los padres hacíanel esfuerzo para que los hijos tuvieran aunquefuese uno- y las maestras nos pusieron gorros queimitaban los de las milicias republicanas; lossacaban de una caja de cartón, muy ordenaditos,amorosamente confeccionados y planchados.

Con gran azoro, en un momentito, vi como

Page 85: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

85

se corrían aquellas dos enormes telas color vino,mientras una multitud aplaudía, puesta de pie.Yo busqué a mis padres con los ojos, y al verlosme tranquilicé.

Con nosotros como telón de fondo, las dosniñas dijeron los versos. Sólo recuerdo uno queentonces me estremeció, sin comprender por qué:

“...pasaron las águilas negras...”

Seguramente hablaban de bombardeos,destrucción, muerte...y yo, sin saberlo, temblabaante la imagen de los aviones de Mussolini.

Muchos aplausos, también con todo elpúblico de pie. Luego cantamos aquellos himnosaprendidos con tanto respeto, porque con enormerespeto nos los habían enseñado.

Más aplausos aún. Y a telón abierto fuimosbajando del escenario por una escalerita quehabían puesto hacia el centro, para que nosreuniésemos con nuestros familiares.

Entre vivas a la República y mueras alfascismo, consignas, aplausos que ahora no sabíayo a qué respondían, desaparecieron los escalonesdesde donde habíamos cantado y aparecieronen el escenario dos hombres. Uno fue hacia elmicrófono. El otro se sentó en una silla, armóun artefacto totalmente desconocido para mí,puso sobre él varios papeles blancos y comenzóa sacar lápices del bolsillo superior de suchaqueta. Todo esto en medio de unos aplausosque me daban alegría, unos gritos que medesconcertaban y un querer ver y no poder...hasta que mi padre me puso sobre el brazo dela butaca en que había estado sentada.

Yo también aplaudía y de tanto en tanto meacomodaba el gorro que se corría y amenazabacon taparme los ojos. Se me había pasado porcompleto el azoramiento de verme rodeada detantas personas, habituada como estaba a la soledad

Con Carmiña de Soutomaior,na finca de Dozar,Sarandón (Vedra).

Agosto de 2009.

Page 86: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

86

Homenaxe a Anisia Miranda

del campo. Creo que en aquel momento meacostumbré para siempre a estar entre las multitudes-cuando son sanas y defienden la justicia-.

El hombre que estaba junto al micrófonoalzó las manos pidiendo silencio; todos volvimosa nuestras butacas, y él comenzó a hablar. Delotro hombre vi que la cabeza le quedaba tapadapor el pequeño caballete que había armado. Sóloveía de él dos piernas largas y una mano quesostenía varios lápices amarillos que meparecieron la cosa más linda del mundo.

Yo entendía poco de lo que decía el quehablaba. Apenas la palabra “guerra” que muchose pronunciaba en mi casa y que siempre hacíallorar a mi madre. Los ojos y todo el cuerpo seme iban detrás de la mano de los lápices. Y meinclinaba hacia uno y otro lado de la butaca, paratratar de ver la cabeza a la que pertenecía lamano, olvidada ya de la multitud que me rodeaba.

Me distrajeron unos aplausos más intensosaún que los anteriores, y la voz de mi padre queme decía:

Toma, dásela a esos señores para que se lalleven a los niños de España.

Tenía entre mis manos una moneda de veintecentavos. Yo sabía que aquello era mucho, porqueveinte centavos le daban a mi padre por la canastade cien huevos que yo ayudaba a recoger, nidopor nido, durante días y días. (Muchos añosdespués supe que mi padre me había dado todoel dinero que tenía).

Me fui acercando, entre los primeros, máscohibida que nunca, sin saber que hacer con lamoneda que el sudor de mis manos habíahumedecido. ¡Y aquí se me pierden en el recuerdolos veinte centavos! Ya sobre el escenario noatendía más que a la cara del hombre de loslápices. Era una cara sobre cuyos ojos vi unosespejuelos redondos, de aro negro. La cara mesonreía a hurtadillas, porque aquellos ojos

Page 87: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

87

miraban hacia el dibujo que yo también miraba.¡El hombre de los lápices dibujaba!

En segundos, el escenario estaba lleno. Losque allí se habían reunido entregaban animosossus monedas -muy pocos billetes; no los tenían-,sus anillos, sus cadenas con medallas...Todoslos recuerdos familiares que pudieran tener algúnvalor.La mano del hombre de los lápices mequedó así unida a la primera muestra desolidaridad que vi en mi pueblo.

Al salir del teatro mis padres se encontraron,en el vestíbulo, con un amigo que tenía un estudiofotográfico, quien nos arrastró hasta su casa, merodeó de luces, se metió debajo de un paño negro,después de haberme colocado las manosen posición nada marcial, y dijo triunfante:

- ¡Para que tengas un recuerdo!Pasaron quince años, y el recuerdo mágico

se convirtió de pronto en algo muy real, algo alo que podía acercarme, aunque no todo lo quehubiera querido porque la muerte se interponía.Yo vivía los primeros meses de un Buenos Airesinvernal y de nuevos amigos. Esos amigos mepusieron ante un número especial del tabloideA nosa Terra. Era una revista sobre cuya tapade color verde claro volví a encontrar una de lasmanos de mi recuerdo. A lo largo de sus páginasencontré el resto: Castelao. Castelao y su visitaa Cuba. Castelao, doña Virginia y Soto tomandoel avión en que llegarían a La Habana, desdeNueva York... Allí estaba, pues, la fotografía delotro hombre, el que hablaba. Pero, ¿y la mujer?A ella no la había visto aquella vez. En la revistaaparecía su dirección.

Con la osadía de mis veinte años, toqué ala puerta que tantas veces había atravesadoCastelao. Abrió doña Virginia. A borbotones leconté mis recuerdos. Ella tenía húmedos los ojosgrises, empequeñecidos por los años y el dolor;yo terminé turbada, pensando por primera vez

Page 88: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

88

Homenaxe a Anisia Miranda

en que quizás estaba cometiendo una falta. DoñaVirginia me tranquilizó y, aprisionando una demis manos contra su costado izquierdo, comenzóa mostrarme la casa elemental que necesita unpatriota para sus días de trabajo en el exilio.

La sala, para unas seis personas, con losdibujos de ciegos que Castelao hizo al final desus días, valiéndose de un espejito porque susojos ya no le permitían otra cosa; el dormitorio,en el que estaba la mesa de dibujo junto a unaventana, y sobre la mesa, lápices -¡los lápices!- de distinto tamaño, algunos pequeñísimos, queél se empeñaba en seguir usando y que doñaVirginia rescataba del cesto cuando, al fin, quientanto los había hecho servir se decidía adesecharlos; el vestíbulo minúsculo, dondeencontré por primera vez el color en la pinturade Castelao; era un cuadro de la serie de losfaunos; y en ese vestíbulo, junto a la puerta quedaba al dormitorio, doña Virginia, con su bondad,me dejó para el final algo de mi tierra: un dibujopequeño, de unos veinte centímetros de alto. Enél aparecía la figura de un niño negro -de unosseis años de edad-, en el campo, descalzo, vestidocon una camisa que casi le llegaba a las rodillasporque había sido de una persona mayor, y cuyasmangas caían sobre los bracitos escuálidos. Enla cara, una tristeza dulce; en las manos, una florsilvestre.

Doña Virginia guardaba con especialdevoción aquel dibujo en negro al que Castelaoañadió muchas manchas de color, y lo había puestojunto a otro al que, indudablemente, estaba ligadoy que Castelao tituló “Negro en Nueva York”.

Dejé la casa, alelada, como sonámbula,asombrada de lo que me había atrevido a hacer.

Pasadas algunas semanas, más tranquila,volví a Belgrano, 2605. Y de tanto en tanto seguíapareciendo ante la cariñosa doña Virginia. Creoque ella comprendió que yo padecía unos terribles

Page 89: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

89

ataques de morriña, porque siemprecomenzábamos hablando de Castelao y ellaterminaba contándome lo mucho que a él legustaba la Isla... y lo diferentes que para él eranlos negros de Estados Unidos y los de Cuba: losprimeros, siempre tristes; y los segundos, pesea todo, alegres y comunicativos... y las palmas,y el mar, y la gente... Con el tiempo, mi recuerdomágico se hizo vida, toma de conciencia.

Hoy, en mi patria de nuevo desde haceveinte años; en mi patria, en la que ya no hayniños con hambre, sin zapatos, sin ropas a sumedida, sin médicos, sin lápices, sin escuela...el recuerdo de Castelao se me ha hecho acción.Y cuando fueron encontrados aquí dos nuevosdibujos suyos -uno de ellos de la serie de negros- y pudimos ir a entregarlos a mi patria anterior,a Galicia, sentí que un ciclo de mi vida se habíaredondeado. Se había completado. Habíaencontrado sus raíces.

Con Isaac Díaz Pardo naponte romana de Láncara.

Page 90: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

90

Homenaxe a Anisia Miranda

Priscilianistas herejes

Le debo a Alejo Carpentier una buenadocena o más de folios. No porque él los deseara—he conocido muy pocas personas que, comoAlejo, hayan hecho de la modestia una formade vida— ni porque lo deseara yo —como aveces suele usarse— que más de cuatro se enterende la amistad que nos unió. Amistad que cuandoempezó era la de un hombre sabio, consagrado,que bordeaba los sesenta años, hacia unamuchachita de veintiocho que, además de sudeseo de servir a una Revolución naciente, unavez más en su país —la primera comenzó en1868— lo que tenía era una enorme necesidadde aprender porque poseía una concienciabastante clara de todo lo que no había tenido laoportunidad de estudiar.

Y más que debérselas a Alejo, se las deboa sus lectores y en general a la historia de laliteratura en español, aclarando que esto últimolo expreso en el sentido más llano del concepto,no porque piense que puedo hacer algo a esasalturas académicas. Lo que quiero decir es quepor haber tratado cotidianamente a Alejo duranteunos cinco años, puedo dar testimonio delexcepcional ser humano que habitó en su cuerpolargo, encorvado y jacarandoso a un tiempo. Yque como, cuando admiro a un genio, siento lanecesidad de saber lo más posible de él no sólo

En Florencia (Italia, 1986).

Page 91: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

91

en la faceta que lo descubrió como tal, puespienso que muchas y muchos sentirán, más omenos, la misma necesidad que yo, y que no esjusto que me calle lo que sé y que tan bien y deforma tan entrañable recuerdo.

Dicho esto, paso a complacer al señor NeiraVilas (Xosé), que abusando de los lazos que nosunen, no ha permitido pasar un día sin dejar deverter sobre mí su gotica de paciencia para, devoz, de gesto o de pensamiento hacer presentesu pedido de que escriba algo para la traducciónal gallego que ha hecho de EL CAMINO DESANTIAGO, real joya de la literatura, a mientender.

Creo que andábamos por 1963 o 64 cuandoapareció en Cuba EL CAMINO... Aún calientede la imprenta me puse a él y me restó el sueñode dos noches. Al terminarlo, las palabras mesalían a chorro para contarle a Pepe, el NeiraVilas antes mencionado. E igual con los amigosmás cercanos. Pero tenía otra ansia apremiante:comentarlo con el autor. Esto era dificilísimopara mí porque aunque hablaba con Alejoprácticamente todos los días, de los más variadostemas, fundamentalmente, como se comprenderá,para escucharlo; pues ni remotamente me habíaatrevido a propiciar una conversación sobreliteratura: le había escuchado sí, muchos criterios,pero emitir yo uno...

Mas aquella mañana, algo más fuerte quetoda mi timidez y mi temor a decir cualquierdisparate ante la persona en la que cada díadescubría mayor sapiencia, hizo que entrara ensu despacho de la Editorial Nacional de Cuba,que dirigía, y que, después del saludoacostumbrado, sentados, mesa de trabajo pormedio, le espetara:

— Anoche terminé de leer el cuento largoo la novela corta que más me ha gustado en lavida...

Page 92: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

92

Homenaxe a Anisia Miranda

Como si quien acababa de decir aquellofuera alguien muy entendido en la materia y conla curiosidad de niño que poseía Alejo, mepreguntó:

— ¿Y cuál fue, cuál?— Bueno, pues... EL CAMINO DE

SANTIAGO.— Sí? A mí también me gusta, pero ¿por

qué te gusta a ti?El "a mí también me gusta" lo dijo como si

nada tuviera que ver con el libro, como si elautor fuera otro y con una ingenuidad tan inocentecomo su curiosidad.

Algo balbucí sobre el estilo, sobre lo bienreflejada que estaba la época, sobre algo quetenía que ver con la picaresca... en fin, lo quepude en momentos en que toda la decisión demi entrada triunfante al despacho ya andaba porlos sótanos. Y añadí:

— Pero además, imagínese, de padresgallegos y casada con un gallego...

— No me digas! Así que gallega por todaspartes.

Con esta salida volví a tener algo de ánimoy me atreví otra vez:

— No, y con esto de Santiago, no sé si ustedsabe que algún que otro investigador gallegoanda afirmando que los que están en la Catedralno son los restos del Apóstol sino los dePrisciliano.

La más jocunda carcajada que he escuchadoen mi vida se la oí a Alejo en aquel momento,porque él como todos los buenos de espíritu,sabía reírse, aunque no creo que muchos lehabrán escuchado la carcajada que yo le escuché,porque la verdad es que fue especial aun en él.Y más. Me dejó completamente patidifusa quetuviera tal conocimiento de este personaje delsiglo IV gallego, al que yo había llegado por víafamiliar, del que tan pocos en el mundo tienen

Con Antía Cal eEsperanza Lema, 2005.

Page 93: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

93

noticia; e igual le ocurrió a Pepe cuando se loconté.

Pasó el tiempo. Alejo fue nombradoMinistro Consejero de la Embajada de Cuba enParís y, aunque nuestra correspondencia no fuelarga, sí fue abundantemente sustanciosa. Unavez me llegó una noticia de él fechada en Españaque decía más o menos: Pasé por Madrid y tengoque decirte que la gastronomía por aquí está endecadencia: pedí caldo gallego en el restaurante¡y no había!

Y algo que siempre nos ha conmovidoporque nos dejó su buen humor, su cariñoprofundo para lo que nos resta de vida. Cuantolibro suyo apareció y nos iba mandando desdeFrancia llegaba dedicado; y todas las dedicatoriasempiezan: "A los priscilianistas herejes..."

No fue Alejo un ser que permitiera llorarsu muerte, porque para quienes lo queremos conel amor y la admiración que se sabe ganar, nosolamente no está muerto sino que nos acompañaen los momentos felices, en los difíciles y, sobretodo, en esos momentos de cada día que la genteve pasar como si no tuvieran importancia y que,en definitiva, son los que forman nuestra vida.

Tampoco fue Alejo prosopopéyico y, desaberlo, no le gustaría que se le recordara nisiquiera con melancolía. Por eso, al rematar estaanécdota que he tratado de contar de formaalegre, quiero afirmar que a la edad que él teníacuando lo conocí sigo pensando lo mismo deEL CAMINO DE SANTIAGO y que para serdigna de su cariño, tengo que agradecer a lavida, con toda la dulzura de que puedo ser capaz,el haber tenido el privilegio de su amistad y desentirlo a mi lado, vivo.

(De O camiño de Santiago)

En Xenebra (Suíza), 1994.

Page 94: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Biblioteca na aldea

“E a vella corte da vaca convértese nastardiñas nunha piteira engaiolada fronte ós es-tantes de libros para as distintas idades, os dic-ionarios, as cintas con música e contos narra-dos polos autores”

O soño comezou hai unha morea de anos—vinte ou máis—, e eramos tres a

compartilo: Manolo Reimóndez, Pepe e eu. ACasa Vella, que fora dos avós de Pepe e na quenaceran el e tres irmáns máis, tiña de convertersenunha biblioteca pública.

Aquela pequena casa do século XVIII, xaentón empezaba a deteriorarse por todas partes.A que fora corte da vaca enchíase de auga noinverno, e un irmán dos máis novos deu enchamala "a piscina". O teito sobre o forno caía:entre o San Martiño e a primavera perdía e perdíatellas, e o canizo podrecera. As chaves da casa,ben postas polo pai, home de moita sabencia encarpintería, ficaban ordenadas nun taboleiro,

94

Homenaxe a Anisia Miranda

En Gres.

Page 95: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

pero cheas de ferruxe; a gramalleira, igual... Foidaquela cando decidín sacala da casa, xunto coaschaves, non porque a porta de entrada estivesepodre e pechada cun aramio e non fose o demo,senón porque caían as paredes, quen as atopabadespois?.

Pasaron os anos e nós os tres seguiamos namesma teima, roe que roe polo baixo, aínda queManolo xa o facía polo alto. Chegou así o 1992.Pepe rompera un fémur e aínda que fisicamenteficaba restablecido, con cinco parafusos dotrinque, padecía un profundo ataque de morriña:nomeaba arreo aos seus irmáns ante a nosaentrañable amiga Rosa, e se lía un poema doque fora mestre de José Martí, Rafael María deMendive, dedicado ao pasamento de Rosalía,rematábao coa voz crebada.

Homenaxe a Anisia Miranda

95

Page 96: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

96

Homenaxe a Anisia Miranda

Foi entón cando Rosa e máis eu decidimospropoñerlle a Pepe que viñesemos pasar un anoa Galicia. Os dous estabamos xubilados e naHabana e no resto da Illa só tiñamos obrigassentimentais e de pensamento, como as seguimostendo.

A primeiros de xullo daquel ano agardabanpor nós en Lavacolla Reimóndez, Díaz Pardo—amigos entre eles tamén— outros amigos ealgúns irmáns.

Entón soubemos que os irmáns, en tenraxuntanza, arranxaran todo para que a Casa Vella;coñecida por Casa do Romano —nome que tenunha historia para saborear— quedase nas mansde Pepe; mans nas que estivo ben pouco: aosoito días xa a doara ó concello de Vila de Cruces,ao que pertencía aquela casiña labrega, declarada"en estado ruinoso".

Dende esa todos foron milagres, levados acabo por amigos e institucións: A Casa doRomano comezou a reconstruírse co propósitode que nela se instalase unha biblioteca pública.Mentres, nós morabamos no Instituto Galegoda Información, baixo do teito amoroso de Isaac.

A nova da futura biblioteca espallouse naprensa e pola comarca do Ulla, e os comentarioseran: Unha biblioteca en Gres! Coido que senmalicia ningunha, ninguén o cría posible. Aquelodunha biblioteca onde por non quedar nonquedara nin a escoliña unitaria (cando se creouo grupo escolar nunha parroquia ben distante),non tiña moito sentido. Só uns poucos "tolos"—os tres de sempre máis outros que empezarona compartir tal "tolemia"— imaxinabamos esoñabamos a un tempo.

Comezamos axiña a escribir ás editoriaisgalegas, explicando o proxecto e pedindo doa-

Enriqueta Sanmartín, Anisiae Rosalía Morlán. Gres 2001.

Page 97: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

97

zón de libros para nenos e adultos. Tiñamos de-cidido que o que fora o sobrado —dormitoriocomún da familia— destinaríase a sala de lectu-ra para adultos, e a dos nenos e adolescentes ra-dicaría na que tiña sido a corte da única vaca.As editoriais, deputacións, Universidades, Fun-dacións culturais, institucións diversas respon-deron e seguen respondendo moi ben, con emo-cionante solidariedade e cabal comprensión doproxecto. (E tal foi tamén a resposta dos veciñosdas comarcas do Ulla e do Deza e doutros lu-gares de Galicia achegando trebellos de labran-za, do liño, da pesca no río, ferramentas de car-pintería... para o museíño etnográfico que se vénmontando, anexo á biblioteca, no espazo queocupara a cociña familiar).

Organizamos primeiro o que se refire anenas, nenos e adolescentes. E o 28 de nadal de1996 convocámolos coa única condición detraeren dúas fotografías para os carnés. Empezouasí o traballo da biblioteca que de feitoconverteuse en circulante polo pouco tempo deque dispoñen os nenos nos meses do cursoescolar, porque chegan tarde no autobús e porqueno verán os máis deles prefiren o río ou o soldas praias.

Soño case realizado. Fermosas sorpresas.As opinións no entorno non eran as mellores.Seguiamos sendo uns "toliños" —o adxectivoxa levaba tenrura— que crían que a xente labrega,avós, pais, fillos, netos se dedicarían a ler. Dicíaseque non tiñan costume, que remataban cansosdo traballo, e ao regreso da escola debían faceros deberes, vían a tele e aínda axudaban cos ani-mais. A xente non le, comentaban. Se a bibliotecaestivese nunha vila... Alguén chegou a falar sobreo pouco espelida que era a xente do campo, osaldeáns... Eu non quería ser nin pesimista ninoptimista, pero foi crecendo en min a necesidade

Bailando na sala-museoVerbum de Vigo (30-05-09).

Page 98: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

98

Homenaxe a Anisia Miranda

dunha "vinga" ou desquite: nena de campo funaínda que non nestas terras; muller de escribirpara nenos e nenas son, e aínda que non fixencaso do comentario ruín sobre a falta de vivezade nós, as xentes do rural, teimaba por demos-trar o contrario.

En semanas tivemos lectoras adolescentescon certo hábito de lectura, e algunhas cativase cativos de 4º, 5º e pequerrechos que viñan conelas e levaban libros para as súas idades postoque as nais estaban dispostas a lerllos.

A noticia da biblioteca xa en activo foiseespallando e a arestora Gres é a parroquia queten menos socios —os nenos e rapaces sonminoría (teño que estudar o asunto) porque tenpouca poboación infantil, pero veñen de PonteLedesma, Oural, Camanzo, Carbia, Cumeiro,Brandariz, Castro... Ou sexa, a biblioteca atendenon só ás aldeas do concello de Vila de Cruces—ao que pertence Gres—; utilízana taménpoboadores dos concellos da Estrada, Boqueixón,Touro, Silleda...

Ata a Casa do Romano chegan aínda quechova ou xíe. E a vella corte da vaca convértesenas tardiñas nunha piteira engaiolada fronte aosestantes de libros para as distintas idades, os dic-ionarios, as cintas con música e contos narradospolos autores, as tarxetas que ensinan a coñecerárbores e animais do mundo enteiro, asEnciclopedias especializadas. E tamén serve abiblioteca aos qué teñen que facer traballos declase en EXB, ESO, COU, Universidade. E aBiblioteca, como ten os mellores sentimentos,deixa que cadaquén leve un libro, catro ou os quesexa capaz de ler. Pregunta por canto tempo tennecesidade deles e permite que llos saquen dosseus fortes estantes de piñeiro natural, porquesabe moi ben que voltarán na data escollida,

Page 99: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

99

gardados en bolsas para que non se mollen ninse luxen;.e tamén sabe que as mesmas mans queos levaron volverán a poñelos no seu lugar preciso.

A biblioteca ten aprendido moito. Porexemplo, as nenas e nenos de Vila chegaronunha vez cun agasallo: unha rancíña que atoparonnun corgo e que logo tornaron ao mesmo.

Silvia, hai meses dicía "¡Ai, canta letra teneste libro!". "Non muller, non é para tanto, veráscomo te acostumas. "Ai non, Anisia, ten moitaletra". E levaba un só libro de "pouca letra". Aderradeira vez que véu sacou cinco libros benescollidos. "Pero Silvia, ¿ti non eras a que queríaspouca letra?" "Si, pero estes léoos axiña, entreesta tarde e a fin de semana; tamén é que agoragústame moito ler".

Alfonso Varela, J. A. Dono (alcalde da Estrada), Xoan Andrés Fdez. Castro, Mercedes Cuíña,Anisia, Neira Vilas, Enriqueta Sanmartín, Victoria Fernández, Luis Reimóndez, Enrique Otero,Dolores Neira e Valentín García, na Estrada, 11-09-2009.

Page 100: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

100

Homenaxe a Anisia Miranda

E Sandra, que tiña tanto medo aos estantese a ler os títulos, foi a primeira en pedir librosnon de ficción, libros de "aprender", porque elatolea pola flora e a fauna da Terra e pola Historiado Mundo: e despois dela os estantes non danfeito, fican baleiros, prestando libros sobre estestemas.

E o Brais? Cinco aniños. Léelle Rubén, seuirmán algo maior. Pero Brais é quen de pedirlleao seu estante preferido o que quere levar. Chegacoa súa bolsiña, saca o libro que levara e di:"Desapúntame este". Logo volta da beira doestante e pide: "Apúntame estoutro".

Como os estantes conteñen libros en galegoe en castelán, teño preguntado en que idiomalles é máis doado ler. A resposta en distintasidades é máis ou menos a mesma: "En calquerados dous", ou "non me dou conta no que leo".

Recoméndanse libros entre eles. E teñenaínda máis sabencia: alguén pregunta se un libroé bo; e a resposta inmediata é: "A min gustoume,pero se cadra a ti non... ou si".

Outro asunto. Veñen rapazas queconvenceron ás súas nais para que se fixesensocias. Sandra lévalle á dela libros de Rosalía.E Pura, avoa labrega que apanda con case todosos traballos da casa, dime: "Cando durmo aosnenos quedo lendo unha horiña; gústanme oscontos que falan de nós. En cambio Adolfo, tíoavó, leva libros referidos á Galicia de hai séculos.

Na nosa casa da Habana gardoamorosamente o primeiro e único libro que tivenna miña infancia campesiña. Mercárao meu paina vila, nunha librería de vello, con esforzo,porque os cartos escaseaban. Deu cun libro

Page 101: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

Homenaxe a Anisia Miranda

101

escrito por Esteban Borrero, respectado ecoñecido pedagogo cubano que viviu entre finaisdo século XIX e comezos do XX. (Borrero facíaunhas tertulias na súa casona das aforas daHabana, e sábese que nelas, entre os máisentusiastas, recibía a Curros Enríquez). Quixeracitar, de memoria, os tres primeiros parágrafosdese libro:

"Leer no es meramente pronunciar con vozclara las palabras impresas en los libros. Muchoes ya que uno pueda hacer eso; pero no lo estodo.

"Leer, cuando se hace en voz alta, es hablarpor otro. Leer, cuando leemos sólo con la vista,es pensar por otro.

“Y como el que escribió lo que leemospensó y sintió antes de escribirlo, nosotrospensamos y sentimos con él para interpretar loescrito, que es el fin supremo de la lectura".

No primeiro Circulo de Lecturas quecelebremos este ano, nas vindeiras semanas,estudaremos estes tres parágrafos de Borrero,traducidas ao galego. As amigas e os amigos dasestanterías da Casa do Romano xa estánpreparados para facelo e para comprender, e aomellor gardar na súa memoria, as verbas daquelmestre. Pouquiño tempo precisarán para chegar“ao fin supremo da lectura".

Manolo Reimóndez: eu sei que, aínda que,marchaches, ti tamén disfrutas, como todos nós,cos amigos e as amigas dos instantes. E que,coma nós, estás seguro de que non demoraránen acadar nos libros o pasaporte para os seusmundos interiores.

No cemiterio de Gres.

Page 102: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,
Page 103: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,

XustificaciónAnisiaEsquema biográficoTraxectoria profesionalLibros publicadosRecoñecementos

Textos de Anisia

Como aquella tierraSantiagoPalmaA araña teceCanción de vodaCorre, corre meu cabaloEl padre y el hijoVietnamQue lle pasou a Coelliño?A flor amarelaDespedida con mielO pavo realUn sombreiro de campaíñasO PitirreA PardelaMitoloxía gregaEl bayo y la alazanaCastelaoPriscilianistas herejesBiblioteca na aldea

Índice

79

10181920

2526272829303134414449515355606371819094

Page 104: culturagalega.galculturagalega.gal/album/docs/ANISIA_libro.pdf · 2011-01-19 · 12 Homenaxe a Anisia Miranda vai interesándose pola patria de seus pais que nunca lle falaran dela,