2 Ìîíãîë Óëñ äàõü Ñîíãîã÷äûí Áîëîâñðîë · 4 Ìîíãîë Óëñ...

1Ñóäàëãààíû òàéëàí

Ãàð÷èã

ÒÎÂ× ÀÃÓÓËÃÀ 41.1 Èðãýíèé òºëºâ 41.2 Çàñãèéí ãàçàð 41.3 Óëñ òºðèéí èäýâõè 51.4 Øóäàðãà ñîíãóóëü 51.5 Ñîíãóóëèéí òàëààðõè îéëãîëò, ñîíãîã÷äûí áîëîâñðîë 51.6 Àðä÷èëàëûí ¿íý öýíý 61.7 Õ¿éñèéí àñóóäàë 61.8 Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, õýâëýë íèéòëýõ 61.9 Òîâ÷ çºâëºìæ 7

1 ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ 81.1 Àðãà÷èëàë 81.2 Ñóäàëãààíû á¿òýö 91.3 Õ¿éñ, íàñíû áàéäàë 10

2 ÈÐÃÝÍÈÉ ÒªËªÂ 112.1 Óëñ îðíû ÷èãëýë 112.2 Óëñ îðíû ÷èãëýë: Çºâ ÷èãëýëèéí õ¿÷èí ç¿éë 122.3 Óëñ îðíû õºãæëèéí ÷èãëýë: Áóðóó ÷èãëýëèéí õ¿÷èí ç¿éë 122.4 Ìîíãîë÷óóäûí òóëãàìäñàí àñóóäàë 132.5 Õîòûí çàõèðãààíû ÷èãëýë 132.6 Õîòûí çàõèðãààíû áýðõøýýë 142.7 Ýäèéí çàñãèéí õºãæèë 142.8 Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíû çîâèíîë 152.9 Õ¿íèé íàéìàà 152.10 Àøèãëàëò áà çààâàð çºâºëãºº 16

3 ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÀÐ 173.1 Çàñãèéí ãàçàðòàà ñýòãýë õàíãàëóóí áàéõ 173.2 Óëñ òºðººñ àíãèä áàéäàë 183.3 Çºâëºìæ 18

4 ÓËÑ ÒªÐÈÉÍ ÎÐÎËÖÎÎ 194.1 Ñàíàë ºãºõ 194.2 Ñîíãóóëü ºãºõ õ¿÷èí ç¿éë 194.3 Ñîíãóóëü ºãºõã¿é áàéõ õ¿÷èí ç¿éë 204.4 Íýð äýâøèã÷äèéã ñîíãîõ íü 204.5 Ñîíãóóëèà ºãºõ à÷ õîëáîãäîë 214.6 Àøèãëàëò áà çºâºëãºº çºâëºìæ 21

2 Ìîíãîë Óëñ äàõü Ñîíãîã÷äûí Áîëîâñðîë

5 ØÓÄÀÐÃÀ ÑÎÍÃÓÓËÜ 225.1 Õîòûí çàõèðàã÷èéí ñîíãóóëèéí øóäàðãà áàéäàë 225.2 Õîòûí çàõèðàã÷èéí ñîíãóóëèéí áóäèëàí 225.3 Õîòûí çàõèðàã÷èéí ñîíãóóëü, ñàíàë õóäàëäààëàõ 235.4 Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí øóäàðãà áàéäàë 245.5 Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí áóäëèàí 245.6 Øóäàðãà áóñ, òýãø áóñ áàéäàë 255.7 Ñàíàë ãîìäîë õààíà ãàðãàõ 255.8 Ãîìäîë ãàðãàõ áýëýí áàéäàë 265.9 Ñîíãóóëüä èòãýõ áàéäëûã íýìýãä¿¿ëýõ àðãà õýðýãñýë 275.10 Çºâëºìæ 28

6 ÑÎÍÃÓÓËÈÉÍ ÒÀËÀÀÐÕÈ ÎÉËÃÎËÒ, ÑÎÍÃÎÃ×ÄÛÍ ÁÎËÎÂÑÐÎË 306.1 Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí îéëãîëò 306.2 Òºëººëºã÷èéí òàëààðõè ìýäýãäýõ¿¿í 306.3 Íàìóóäûí ÿëãàà 316.4 Ñîíãîã÷äûí áîëîâñðîëä õýâëýë ìýäýýëëèéã ýðõýìëýõ íü 316.5 Óëñ òºðèéí õºòºëáºðèéã ñîíèðõîõ íü 326.6 Ñîíãóóëüä õóâü õ¿íèé ñîíãîëò 326.7 Ñàíàë õóäàëäàí àâàõ 336.8 Åðºíõèéëºã÷èéí ¿¿ðýãò àæèë 336.9 Çºâëºìæ 34

7 ÀÐÄ×ÈËÀËÛÍ ¯ÍÝ ÖÝÍÝ 357.1 Àðä÷èëàëûí óòãà ó÷èð 357.2 Àðä÷èëëûí àøèã òóñ 367.3 Îëîí íàìûí Àðä÷èëàëûã äýìæèõ 367.4 Ñîíãóóëèéí ¿¿ðýã 377.5 Óëñ òºðèéí ¿ð íºëºº 377.6 Óëñ òºðèéí áîäëîãûã ñîíèðõîõ íü 387.7 Òýâ÷ýýð õàòóóæèë 397.8 ¯ã õýëýõ ýðõ ÷ºëºº 397.9 Øóäàðãà áàéäàë, èòãýë 407.10 Çºâëºìæ 40

8 Õ¯ÉÑÈÉÍ ÀÑÓÓÄÀË 418.1 Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ñîíãîëò 418.2 Ïàðëàìåíò äàõü ýìýãòýé÷¿¿ä 418.3 Òºëººëºã÷èéí õ¿éñèéã ýðõýìëýõ íü 428.4 Íàìûí íýðñèéí æàãñààëòàíä ýìýãòýé÷¿¿äèéã áàãòààõ. 438.5 Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ñàíàà áîäëûã õýëýëöýõ îëîí íèéòèéí ìýòãýëöýýí, çºâºëãººí 438.6 Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ºìíº òóëãàìäñàí àñóóäàë. 448.7 Çºâëºìæ 44


9 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÝÕ ¯¯ÑÂÝÐ ÁÀ ÕÝÂËÝÍ ÍÉÈÒËÝÕ 459.1 Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ 459.2 Ñîíãóóëèéí á¿ðòãýèéí ìýäýýëýë àâàõ ýõ ñóðâàëæ 469.3 Çóðàãò ¿çýõ 469.4 Ðàäèî 489.5 Ñîíèí 499.6 Àæèãëàëò çºâëºìæ 49

10 ¯ÍÄÑÝÍ ÇªÂËªÌÆ 5010.1 Íýð äýâøèã÷èä, òºëººëºã÷èä, óëñ òºðèéí íàìóóäàä 5010.2 Ñîíãóóëèéí ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷ íàðò 5110.3 Ñîíãóóëèéí Åðºíõèé õîðîîíû õóâüä 58


ÒÎÂ× ÀÃÓÓËÃÀ

Àçèéí Ñàí, Èõ Áðèòàíû Ýë÷èí Ñàéäûí ßàìíààñ õàìòðàí 2008 îíû 11, 12 ñàðä ñîíãîã÷èä áà èðãýíèé áîëîâñðîë ñýäýâò ñóäàëãààã ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ, Ìîíãîëä

äàõü àðä÷èëàëûí ¿éë ÿâö áà ñîíãóóëèéí òàëààðõè îëîí íèéòèéí ñàíàë áîäëûã îéëãîõîä ÷èãëýãäýæ áàéíà. Ñóäàëãààíû çîðèëãî íü: øóäàðãà, ÷ºëººò ñîíãóóëèéã äýìæèõ, îëîí íèéòèéí îðîëöîîã äýýøë¿¿ëýõ ÷àäâàð á¿õèé õºíäëºíãèéí îðîëöîîã òîäîðõîéëîõ; Ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé õ¿ñýë ýðìýëçýëèéã òºëººëæ ÷àäàõóéö ñîíãóóëèéí ¿ð ä¿íã áàòàòãàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõýä îðøèíî.

2009 îíû 5 ñàðä áîëîõ Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü õ¿ðòýë õàðüöàíãóé áîãèíî õóãàöàà ¿ëäñýí ÷ ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà, ñîíãóóëèéí áîëîâñðîë õºòºëáºðòýé õîëáîãäóóëàí Ìîíãîë÷óóäûí àðä÷èëàëûí øóäàðãà áàéäàë, èðãýíèé èòãýëèéã áýõæ¿¿ëýõ ñîíãóóëèéí ¿éë ÿâö, ñîíãóóëèéí áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààã áýõæ¿¿ëýõýýð õè÷ýýí àæèëëæ áàéíà.

Ñóäàëãààíä: èðãýíèé òºëºâ, Çàñãèéí Ãàçàð, óëñ òºðèéí èäýâõè, øóäàðãà ñîíãóóëü, ñîíãîã÷èäûí áîëîâñðîë, ñîíãóóëèéí îéëãîëò, àðä÷èëàëûí ¿íý öýíý, õ¿éñèéí àñóóäàë, õýâëýë ìýäýýëýëèéí ýõ ñóðâàëæ õýâëýí íèéòëýõ ãýõ çýðýã àñóóäàëóóä õàìðàãäàíà.

1.1 Èðãýíèé òºëºâ

Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä ìîíãîë÷óóäûí 44% íü óëñ îðíû õºãæèëèéí ÷èãëýë çºâ áàéíà ãýæ áàéõàä 34% íü ¿¿íèéã áóðóó, õàðèí 22% íü èòãýëã¿é áàéíà ãýæýý. Õàðèí Óëààíáààòàð õîòûí îðøèí ñóóã÷èäûí íýã õýñýã íü àðä÷èëàë ýðõ ÷ºëºº íü àëèâààã çºâ ÷èãëýëä äàãóóëäàã ãýæ ¿çäýã áàéõàä íºãºº íü ÿäóóðàë áà ýäèéí çàñàã áóðóó ÷èã õàíäëàãààð çàìíàõ ¿íäñýí øàëòãààí ãýñýí áîäîëòîé áàéäàã. Ìîíãîë÷óóäûí ºìíº òóëãàðààä áàéãàà õàìãèéí òîì áýðõøýýë þó âý ãýæ àñóóâàë òýí õàãàñ íü ÿäóóðàë, àæèëã¿éäýë ãýæ õàðèóëæ áàéíà. Óëààíáààòàð õîòîä ãýìò õýðýãèéí ãàðàëò èõ, õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû ýâäðýë ñ¿éðýë ºíäºð ¿ç¿¿ëýëòòýé. Ñóäàëãààíä õàìðàãäàãñàäûã õî¸ð æèëèéí ºìíºõ àìüäðàëûí ººðëºëòèéã õàðüöóóëàõàä îéðîëöîîãîîð 35% íü ñàéæèðñàí, 22% íü ººð÷ëºãäººã¿é, 38% íü ÿäóóðñàí, 16% íü íýí ÿäóóñàí ãýæ ãàð÷ýý.

1.2 Çàñãèéí ãàçàð

Ìîíãîë÷óóä Åðºíõèéëºã÷ áîëîí Çàñãèéí Ãàçàðòàà ñýòãýë õàíãàëóóí áóñ áàéäàã. Áàðàã 60% íü ñýòãýë õàíãàëóóí áóñ ¿ëäñýí 35% íü ñýòãýë õàíãàëóóí áàéäàã ãýæ


õàðèóëæýý. Óëñ òºðººñ àíãèä 68% íü Çàñãûí Ãàçàð òýäýíä àíõààðàë õàíäóóëäàãã¿é, òýäíèé þó áîäîæ áàéãààã ¿ë õ¿íäýòãýäýã ãýõ áà àðä èðãýä åðºíõèéäºº çàñãèéí Ãàçàðòàà ñýòãýë õàíàìæòàé áóñ áàéäàã. Õ¿í àìûí òàë íü Åðºíõèéëºã÷èä ñýòãýë õàíãàëóóí ãýõýä õàðèí ¿ëäñýí íü ñýòãýë õàíãàëóóí áóñ ãýæýý.

1.3 Óëñ òºðèéí èäýâõè

Ìîíãîë÷óóäûí 84% íü Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü ºãºõ áîäîëòîé áàéãàà áºãººä òýä ¿¿íèé ãîë øàëãààíûã èðãýíèé ¿¿ðýã ãýæ ¿çäýã. Òýäíèé òàë íü ñîíãóóëü ºãºõã¿é ¿¿íýýñ 5% íü “õýðýãæ¿¿ëýõ ãýæ áóé áîäëîãûã îéëãîäîãã¿é”, “ñîíãóóëüä îðîëöîîä ÿìàð÷ íºëºº ¿ç¿¿ëæ ÷àäàõã¿é” ãýæ ¿çýæ áàéíà. Ãýñýí õýäèé ÷ 48% íü Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü íü áàéäëûã ¿íýõýýð ººð÷èëíº ãýæ ¿çýæ áàéõàä 36% íü áàãà çýðýã ººð÷èëíº, þó ÷ ººð÷ëºãäºõã¿é ãýñýí áàéð ñóóðüòàé áàéíà. Àðä ò¿ìýí íýð äýâøèã÷èéí áîäëîãî, àìëàëò, ¿¿ðãýý õýðõýí õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãûã íü ¿íäýñëýí íóóöààð ñàíàëàà ºãäºã.

1.4 Øóäàðãà ñîíãóóëü

Ìîíãîë÷óóä øóäóàðãà ñîíãóóëü áîëíî ãýõýä èòãýäýãã¿é. Ñàíàëä õàìðàãäàãñàäûí 37% íü 2008 îíû õîòûí çàõèðàã÷èéí ñîíãóóëü øóäàðãà, ÷ºëººòýé áîëñîí ãýæ ¿çýæ áàéãàà ÷ õàãàñ õóâü íü ÿìàð íýãýí òºðëèéí áóäëèàí ¿¿ññýí ãýæýý. Îéðîëöîîãîîð 40% íü Åðºõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü øóäàðãà, ÷ºëººòýé áîëíî ãýæ ¿çýæ áàéãàà áîë ¿ëäñýí íü áýëýã, ìºíãº ºãºõ, ñàíàë òîîëîõîä áóäëèàí ¿¿ñýõ ãýõ ìýòýýð õàðèóëæýý. 58% íü ÿìàð íýãýí ñàíàë ãîìäîëûã õààíà õàíäàæ ãàðãàõàà ìýäýõã¿é áîë áóñàä íü îðîí íóòãèéí ñîíãóóëèéí êîììèñò ãàðãàíà ãýæýý. 55% íü ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäàëûã ìýäýãäýõ õýðýãòýé, 66% õºíäëºíãèéí àæèãëàãñàäûí îðîëöîîã ñàéæðóóëàõ õýðýãòýé ãýñýí áàéíà.

1.5 Ñîíãóóëèéí òàëààðõè îéëãîëò, ñîíãîã÷äûí áîëîâñðîë

Óäàõã¿é áîëîõ ãýæ áàéãàà Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí òàëààð 52% íü ìýäýæ áàéãàà, 84% íü îðîëöîõîîð òºëºâëºæ áàéíà. Õ¿í àìûí òàëààñ èë¿¿ õóâü íü ïàðëàìåíòàä ñóóäàëòàé íàìóóä õîîðîíäîî ÿìàð ÷ ÿëãààã¿é ãýæ ¿çäýã áàéõàä ¿ëäñýí íü òýäíèéã ÿëãààòàé ãýõ áîëîâ÷ òîäîðõîé çààãëàæ ÷àääàãã¿é. Íèéò ñóäàëãààíä îðîëöîãñîäûí 85% íü ººðñäèéí ñîíãîñîí ïàðëàìåíòàä ñóóäàëòàé íàìûí ãèø¿¿íèéõýý íýðèéã íü çºâ õýëæ ÷àääàãã¿é áàéäàë íü ãàéõàë òºð¿¿ëæ áàéãàà.

Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä îðîëöîõ èäýâõè ºíäºð áàéãàà ÷ íèéò àðä èðãýäýýñ ñîíãîãäñîí Åðºíõèéëºã÷èéí ÿðèëöëàãààñ ÿìàð ¿¿ðýã ðîëüòîé íü òîäîðõîé áóñ õàðàãääàã, ò¿¿íèéã Çýâñýãò õ¿÷íèé åðºíõèé êîììàíäëàã÷ ãýäãèéã íü ë ìýääýã, îéðîëöîîãîîð 30% íü ò¿¿íèé ¿¿ðýãò àæëûã ìýääýãã¿é. Ñàíàë àñóóóëãàä îðîëöîã÷èäûí áàðàã 80% íü Åðºíõèéëºã÷ çàñãèéí ãàçàðò õàíäñàí àñóóäûí


òàëààð çóðàãòûí õºòºëáºðèéã ¿çýõ ñîíèðõîëòîé áàéõàä òýäíèé áàðàã òýí õàãàñ íü ñîíãóóëèéí ìàðãààíûã ¿çýõ äóðòàé íü ãýñýí ñóäàëãàà ãàð÷ýý.

1.6 Àðä÷èëàëûí ¿íý öýíý

Èõýíõ ìîíãîë÷óóäûí õóâüä “Àðä÷èëàë” áîë “Ýðõ ÷ºëºº”, “×ºëººòýé ¿ã õýëýõ ýðõ” ãýñýí óòãûã èëýðõèéëíý. Òýä Àðä÷èëàëààð “Ýðõ ÷ºëºº”, “Õýí íýãýíä ººðèéãºº ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ” ýðõèéã îëæ àâñàí ãýäýã. Óëñ òºðèéí íýãýýñ îëîí íàì àðä÷èëñàí ñîíãóóëüä ºðñºëäºõ ¸ñòîé ãýæ õ¿í àìûí ¾ íü ¿çäýã. “Óäèðäàã÷èéã ñîíãîõ”, “çàñãèéí ãàçðûã ººð÷ëºõèéã øààðäàõ” íü ñîíãóóëèéí äàðààõü ¿íäñýí õî¸ð ÷óõàë ¿ð ä¿í ãýæ ¿çäýã. Èõýíõ ìîíãîë÷óóä ººðñäèéãºº çàñãèéí ãàçàðò øèéäâýð ãàðãàõàä íºëººëäºãã¿é ãýæ áîääîã÷ òýäíèé 35 % íü íºëººëäºã ãýæ ¿çäýã áàéíà.

Ìîíãîë÷óóä óëñ òºðèéã òºäèéëºí ñîíèðõäîãã¿é ãýäýã áîëîâ÷ 46% íü ñîíèðõäîã ãýñýí ñóäàëãàà áàéíà. Ñàíàë àñóóëãàä îðîëöîãñäûí 27% íü óëñ òºðèéí òàëààð “õýçýý ÷ ÿðèëöäàãã¿é”, “áàðàã ¿ã¿é” ãýñýí õàðèóëò ºãñºí. Óëñ òºðèéã ñîíèðõäîãã¿é ÷, Ìîíãîë÷óóä áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí óëñ òºðèéí ¿çýë áîäîëä òýâ÷ýýðòýé õàíääàã. Õàðèí ¿ã õýëýõ ýðõ ÷ºëººíäºº ñýòãýë õàíãàëóóí áàéäàã ÷, ãàéõàëòàé íü 27% íü óëñ òºðèéí òàëààðõè ñàíàë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëæ ÷àääàãã¿é ãýæ ¿çäýã. Çàõ çýýëèéí øèëæèëòèéí óëñ îðíóóäòàé õàðüöóóëàõàä íèéãýìäýý èòãýõ íü äîîãóóð ¿ç¿¿ëýëòòýé, õ¿í àìûí áàðàã òàë õóâü íü èòãýäýã ãýñýí ñóäàëãàà ãàðñàí ÷ ¿íýíäýý 30 % íü þì.

1.7 Õ¿éñèéí àñóóäàë

Çàñãèéí ãàçàð äàõü ýìýãòýé÷¿¿äèéí òºëººëºëèéã èë¿¿ä ¿çäýã îéðîëöîîãîîð 70% íü èèíõ¿¿ áîääîã. Ñóäàëãààíä õàìðàãñäûí ¾ íü ñîíãóóëüä ýìýãòýé÷¿¿ä ººðñäèéí ñîíãîëòîî õèéõ õýðýãòýé ãýæ ¿çäýã. Ýìýãòýé÷¿¿ä Ìîíãîëä òóëãàðààä áàéãàà õàìãèéí òîì áýðõøýýë áîë ÿäóóðàë áà àæèëã¿éäýë ãýæ ¿çäýã. Õàðèí îðîí íóòàãò õ¿÷èðõèéëýë ºíäºð ¿ç¿¿ëýëòòýé áàñ íýãýí õ¿íäðýëòýé àñóóäàëûí íýã þì.

1.8 Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ, õýâëýë íèéòëýõ

Èõýíõ ìîíãîë÷óóä óëñ îðîíä ÿìàð ¿éë ÿâäàë áîëîîä áàéãààã òåëåâèçîðîîð äàìæóóëæ ìýäýæ àâäàã. 30% íü ñîíèíã ìýäýýëýëèéí ýõ ¿¿ñâýð ãýæ áîääîã. Çºâõºí 14% íü ºäºð á¿ð ñîíèí óíøäàã, 29 % íü õýçýý ÷ ñîíèí óíøäàãã¿é, ¾ íü ¿íäýñíèé òåëåâèç, 25-ð TV ñóâãèéí îðîéí õºòºëáºð \17-21 öàã\ ¿çäýã. Çóðàãò áîë ìîíãîë÷óóäûí õóâüä äàâàìãàéäàõ õýâëýë ìýäýýëýëèéí õýðýãñýë áºãººä ñîíãóóëèéí á¿ðòãýëèéí \71%\ òàëààð ìýäýýëýë àâäàã ÷óõàë õýðýãñýë þì. Ñàíàë àñóóëàãàíä îðîëöîãñäûí òàë íü óã ìýäýýëýëèéã ñîíãóóëèéí õîðîîíîîñ àâäàã ãýæýý. Ðàäèî áîë òèéì ÷ ÷óõàë ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ áèø çºâõºí 14 % íü ºäºð á¿ð ñîíñäîã, 61 % íü îãò ñîíñäîãã¿é.


1.9 Òîâ÷ çºâëºìæ

Ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà íü èðãýí áà áîëîâñðîëûí ÷óõàë õýðýãöýýã õàíãàí àæèëëàíà. Íýí ÿëàíãóÿà ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà íü:

1. Óëñ òºðèéí íàìóóä íýð äýâøèã÷èääýý ñàíàà áîäëîî çºâ èëýðõèéëýõ, ñîíãîã÷èäòîéãîî õýðõýí õ¿ð÷ àæèëëàõàä äýìæèõ

2. Ñîíãîã÷äûí ñóðãàã÷èä ñîíãóóëèéí îðîëöîõ óòãà ó÷ðûã òàíèóëàí áýõæ¿¿ëýõ

3. Ñîíãóóëèéí åðºíõèé õîðîî ñàíàë ºãºõ ¿éë ÿâöûã ñàéæðóóëàõ, èë òîä áàéäëûã íýìýãä¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëàõûã çîðèíî.

Ñóäàëãàà íü: èðãýäèéí óëñ òºðººñ àíãèä áàéäëûã áóóðóóëàõ; óëñ òºðèéí íàìóóäûí ÿëãààã îíöëîõ; íýð äýâøèã÷äèéí ¿¿ðýã ðîëèéã òîäîðõîéëîõ; àðä÷èëàëûã ã¿í ã¿íçãèé óõàìñàðëàõ; ìýäýýëýëèéã õàìãèéí òîõèðîìæòîé õýâëýë ìýäýýëýëèéí õýðýãñýëýýð öàöàõ; ñîíãóóëèéí ¿éë ÿâöûã èë òîä áàéëãàõ àðãà çàìûã íýìýãä¿¿ëýõ; ñîíãîã÷äûí á¿ðòãýë, ñîíãóóëèéí ñàíàë òîîëîõ ¿éë ÿâöûã ñàéæðóóëàõàä îðøèíî.


1 ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ

2008-06 -ð ñàðûí 29 íä ïàðëàìåíòûí ñîíãóóëüä ñîíãóóëèéí 26 ä¿¿ðýãò 76 ñóóäëûí òºëºº óëñ äàÿàð íóóö ñàíàë ÿâóóëæ ñîíãîã÷äûí 70% îðîëöæýý. Ãýâ÷

åðºíõèéäºº ñîíãóóëü ãàæóóäàæ, ñîíãóóëèéí ¿ð ä¿íä õýä õýäýí ä¿¿ðýã äýýð ìàðãààí ãàðñàí. Èðãýíèé ñîíãóóëèéí áîëîâñðîë, áîäëîãî ä¿ðýì æóðàì ñîíãóóëèéí ñèñòåìèéí ñóë äîðîé áàéäëààñ áîëæ, ñîíãîã÷äûí á¿ðòãýë, ñîíãóóëèéí ñèòåìä ç¿é áóñ ¿éëäë¿¿ä ãàð÷ýý. Ýíýõ¿¿ áàéäàëä ä¿ãíýëò õèéæ 2008 îíû 11 ñàðààñ 12 ñàðûí õîîðîíä ñîíãîã÷äûã á¿ðòãýõ ¿éë ÿâöûã ñàéæðóóëàõ ÷èãëýëýýð Èõ Áðèòàíèé Ýë÷èí Ñàéäûí ßàìíààñ äýìæëýã ¿ç¿¿ëýí Àçèéí ñàíãààñ óäèðäàí óã ñóäàëãààã õèéñýí áèëýý.

Ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà íü ñîíãóóëèéí øèíý÷ëýë õèéõ àãåíòëàã áàéãóóëàõ, àðãà çàìûã òîäîðõîéëîõ ñîíãîã÷èäîä áîëîâñðîë îëãîõ, èðãýäèéí ñàíàà áîäîëûã íýýëëòýé îéëãîõ çýðýã ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ þì. Ñîíãóóëèéí øèíý÷ëýëèéã äýìæèõ ÿâäàë íü Ìîíãîëä àðä÷èëàëûã áàòàòãàõ, áýõæ¿¿ëýõýä íýã ÷óõàë õ¿÷èí ç¿éë áîëíî.

Ýíýõ¿¿ õýñýãò èðãýíèé òºëºâ, Çàñãèéí Ãàçàð, óëñ òºðèéí èäýâõè, øóäàðãà ñîíãóóëü, ñîíãîã÷èäûí áîëîâñðîë, ñîíãóóëèéí îéëãîëò, àðä÷èëàëûí ¿íý öýíý, õ¿éñèéí àñóóäàë, õýâëýë ìýäýýëýëèéí ýõ ñóðâàëæ õýâëýí íèéòëýõ çýðýã ñóäàëãàà õàìðàãäàæ áàéíà.

Õýñýã á¿ð ñîíãîã÷èäèéí áîëîâñðîë, ÑÅÕ, óëñ òºð÷èäºä ÷èãëýãäñýí çààâàð çºâëºìæ, àæèãëàëòóóä, ýöñèéí øàòíû ¿éë àæèëëàãàà ÑÅÕ, ñîíãîã÷èäûí ñóðãàã÷èä, óëñ òºðèéí íàìóóä ðóó ÷èãëýãäýíý.

1.1 Àðãà÷èëàë

Ñóäàëãààíä 18 íàñíààñ äýýø èðãýäèéã îðîëöóóëæ õàðèëöàí ÿðèëöëàãà õèéñýí. Ýõíèé ýýæèíä ñàíàìñàðã¿é áàéäëààð ìîíãîëûí äºðâºí á¿ñèéí õºäººãèéí èðãýä, õîòûí èðãýäèéã ñîíãîí õàìðóóëñàí. Áàðóóí, ç¿¿í, òºâèéí á¿ñýýñ íýã íýã àéìãèéã õàìðóóëñàí. Õàíãàéí á¿ñ îëîí õ¿í àìòàé ó÷èðààñ õî¸ð àéìãèéã ñîíãîñîí.

Õî¸ðäóãààð ýýëæèíä õºäººíèé ñóìóóä, õîòûí õîðîîíóóäààñ á¿ëýã áîëãîí ñîíãîñîí. ¯¿íèé äàðàà á¿ëýã òóñ á¿ðýýñ õýñýã õ¿ì¿¿ñèéã ñîíãîñîí. Õàìãèéí ñ¿¿ëä íýã õýñýã áóþó íàéìàí ºðõèéã ñàíàìñàðã¿éãýýð õàìðóóëñàí.


1.2 Ñóäàëãààíû á¿òýö

Á¿ñ íóòàã ÓÁ ä¿¿ðýã\ Àéìàã, ñóì Õýìæýý

Íèéñëýë Óëààíáààòàð 390 Áàðóóí Óâñ àéìàã 163

Óëààíãîì 100 Ò¿ðãýí 32 Òàðèàëàí 31

Õàíãàé ªâºðõàíãàé àéìàã 143 Àðâàéõýýð 82 Õàéðõàíäóëààí 35 Íàðèéí òýýë 26 Áàÿíõîíãîð àéìàã 74 Áàÿíõîíãîð 54ªëçèéò 20

Òºâ Ñýëýíãý àéìàã 140 Ñ¿õáààòàð 100 Áàÿíãîë 19 Ìàíäàë 21

Ç¿¿í Äîðíîä àéìàã 90 Õýðëýí 50Áóëãàí 20Ñýðãýëýí 20Íèéò 1000


1.3 Õ¿éñ, íàñíû áàéäàë

2008 îíû ñóäàëãàà Íèéò õ¿í àì NSO ìýäýýëýëÍàñ Ýðýãòýé Ýìýãòýé Ýð Ýì 18 – 24 6,9% 7,8% 11,2% 11,8%25 – 29 5,0% 7,4% 6,6% 7,1%30 – 39 11,7% 13,7% 11,7% 12,5%40 – 49 10,9% 12,1% 9,3% 10,1%50 – 59 6,7% 6,1% 4,9% 5,4%60 + 6,9% 4,8% 4,2% 5,2%Total 48,1% 51,9% 47.9% 52.1%


2 ÈÐÃÝÍÈÉ ÒªËªÂ

2.1 Óëñ îðíû ÷èãëýë

Ìîíãîë÷óóä õºãæëèéí çºâ çàìààð óó ýñâýë áóðóó çàìààð ÿâæ áàéíà óó, Òà õýðõýí áîääîã âý?

Çºâ Áóðóó Ìýäýõã¿é

Ìîíãîë÷óóä óëñ îðíûõîî õºãæèëèéí ÷èãëýëèéí òàëààð ãóòðàíãè ¿çýëòýé áàéäàã. 56 % íü óëñ îðîí áóðóó çàìààð ÿâæ áàéãàà, èòãýëã¿é áàéíà ãýõýä 44% íü óëñ íü çºâ çàìààð õºãæèæ áàéíà ãýæ áîääîã. Ýíýõ¿¿ õàðüöàà íü õîò õºäººä àäèëõàí áàéñàí.


2.2 Óëñ îðíû ÷èãëýë: Çºâ ÷èãëýëèéí õ¿÷èí ç¿éë Òà ÿàãààä èíãýæ ¿çýæ áàéíà âý?

Àðä÷èëàëÄýâøèëÝäèéí çàñãèéí õºãæèë

Äýä á¿òýöÊîììóíèçìààñ èë¿¿ äýýð

Áîëîâñðîë áà ¿éë÷èëãýý

ÝíõòàéâàíÃàäààä õºðºíãº îðóóëàëò

Ñàíàë àñóóëãàíä îðîëöîãñîäûí 9 % íü çºâ ÷èãëýëýýð ãýæ ¿çýýä íèéãýì, ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîë, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð ñàéæèð÷ áàéíà ãýñýí áîë 33% óëñ òºðèéí îð÷èí \àðä÷èëàë, êîììóíèçìûí òºãñãºë, ýíõòàéâàí\ ñàéæèð÷ áàéãàà ãýæýý. Õàðèí 37% íü ýäèéí çàñãèéí \õºãæèë, äýâøèë, äýä á¿òýö, õºðºíãº îðóóëàëò\ ñàéæèð÷ áàéíà ãýñýí õàðèóëò ºã÷ýý.

2.3 Óëñ îðíû õºãæëèéí ÷èãëýë: Áóðóó ÷èãëýëèéí õ¿÷èí ç¿éë

Òà ÿàãààä èíãýæ ¿çýæ áàéíà âý?

ßäóóðàë\àæèëã¿éäýëÝäèéí çàñãûí äîðîéòîë

Àâèëãà

Õºãæèëã¿é áàéäàëÕ¿ðýýëýí áóé îð÷èí


Óëñ îðíû ÷èã õàíäëàãûí òàëààð ººäðºãººð ¿çýæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ àðä÷èëàë, ýäèéí çàñãèéã ñàéæèðóóëàõ íü çºâ ÷èãëýëèéí õ¿÷èí ç¿éë ãýæ ¿çýæ áàéõàä íºãºº õýñýã íü ýäèéí çàñãèéí àñóóäàë áîëîí áóñàä \¿íèéí óíàëò, áóóðàé õºãæèë, ýäèéí çàñàã ìóóäàõ, àæèëã¿éäýë, ÿäóóðàë\ õ¿÷èí ç¿éë õºãæëèéí áóðóó ÷èãëýëèéí øàëòãààí áîëæ áàéíà ãýæ ¿çýæ áàéíà. Àâèëãà 7 % , õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû ýâäðýë äîðîéòîë 5% áàéãàà íü õºãæèëèéí áóðóó çàìûí áàñ íýãýí òîìîîõîí õ¿÷èí ç¿éë áîëæ áàéíà.

2.4 Ìîíãîë÷óóäûí òóëãàìäñàí àñóóäàë

Òàíûõààð áîë õàìãèéí áýðõøýýëòýé àñóóäàë þó âý?

ßäóóðàë, àæèëã¿éäýë

Ýäèéí çàñàã Èíôëÿöè Àâèëãà Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí

Ñàíàë àñóóëãààð óëñ îðíû õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãàä ãóòðàíãè áàéð ñóóðüòàé õ¿ì¿¿ñ íýìýãäýæ áàéãàà íü ìîíãîë÷óóäûí ºìíº òóëãàðààä áàéãàà áàñ íýãýí áýðõøýýë áîëîîä áàéíà. Ýäèéí çàñãèéí çîâèíîë äàâàìãàéëæ, ñóäàëãààíä õàìðàãñäûí 18% íü ýäèéí çàñàãûí òàëààð, 11 % íü ¿íèéí ºñºëò áîëîí èíôëÿöè, 36 % íü íýí òýðã¿¿íèé òóëãàìäñàí àñóóäàë áîëîõ ÿäóóðàë, àæèëã¿éäýë ãýæ õàðèóëæýý. Ìºí íºãºº ë àâèëãà, õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû äîðîéòîë, àðõèäàëä áîëîâñðîë ãýýä àð àðààñàà ñýòãýë çîâíèñîí àñóóäëóóä áàéñààð áàéíà.

2.5 Õîòûí çàõèðãààíû ÷èãëýë

Òàíû íóòàã äýâñãýðèéí õºãæèë çºâ çàìààð ÿâæ áàéíà óó, áóðóó çàìààð ÿâæ áàéíà óó õýðõýí ¿çäýã âý?

Çºâ Áóðóó Ìýäýõã¿é


Îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû ÷èã õàíäëàãà íü óëñ îðíû íèéòëýã ÷èã õàíäëàãûí äàãóó òóñãàëàà îëäîã ãýæ ìîíãîë÷óóä áîääîã. Ýíýõ¿¿ áàéäàë íü óëñ îðíû õºãæèëä õóâü õ¿íèé ¿¿ðýã ðîëü ÷óõàë ãýäãèéã òîäîðõîéëæ áàéãàà þì. Ãýâ÷ õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû äîðîéòîë òàëààð õîòûíõîí 6%, õºäºº îðîí íóòàãò 3% íü ñýòãýë çîâèíîæ áàéãàà íü ãàéõìààð äîîãóóð ¿ç¿¿ëýëò þì.

2.6 Õîòûí çàõèðãààíû áýðõøýýë

Òàíû áîäëîîð òàíàé íèéãýìä õàìãèéí èõ òóëãàìäñàí õ¿íäðýëòýé àñóóäàë þó âý?

ßäóóðàë, àæèëã¿éäýë

Ýäèéí çàñàã Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí

Äýä á¿òýö

Õºäºº, õîòûí çàñàã çàõèðãààäûí õàìãèéí òîì áýðõøýýë íü “ÿäóóðàë áà àæèëã¿éäýë” áîëîõ íü èëýðõèé. Ñàíàë àñóóëãàíä îðîëöîãñäûí 36% íü, Óëààíáààòàð õîòûí èðãýäèéí 46 % íü íèéãýìä òóëãàðààä áàéãàà “ÿäóóðàë áà àæèëã¿éäýë” ãýæýý. Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíûã õàìãààëàõ àñóóäàë áàñ ë áýðõøýýëòýé õýâýýð.

2.7 Ýäèéí çàñãèéí õºãæèë

Òàíû õóâèéí àìüäðàë ºíãºðñºí õî¸ð æèëòýé õàðüöóóëàõàä õýðõýí ººð÷ëºãäºí áý?

Ñàéæèðñàí Ìóóäñàí ªºð÷ëºãäººã¿é õýâýýð

Ìýäýõã¿é


Ýíýõ¿¿ àñóóëòàíä íèéò õ¿í àìûí 38 % ààñ àðàé èë¿¿ õóâü íü ìóóäñàí, 35 % íü ñàéæèðñàí, 22 % íü ººð÷ëºëòã¿é õýâýíäýý ãýñýí õàðèóëò ºã÷, õ¿í àìûí òàëààñ èë¿¿ õóâü íü îðëîãî áóóðñàí ýñâýë á¿¿ð çîãñîíãè áàéäàëä îðñîí ãýæýý. ªíãºðñºí õî¸ð æèëèéí áàéäëûã õàðüöóóëàõàä õîòûí îðøèí ñóóã÷äûí 40% íü àìæèðãààíû ò¿âøèí ñàéæèðñàí, õºäººãèéí ñàíàë àñóóëãàíä îðîëöîãñîä 32% íü ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò ãàð÷ýý.

2.8 Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíû çîâèíîë

Òà ìîíãîë îðíû áàéãàëèéí áîõèðäîë , õ¿íñíèé ÷àíàðò õýð çýðýã ñàíàà çîâäîã âý?

Ìàø èõ Çàðèìäàà Òèéì ÷ èõ áèø

Åðäºº ÷ ¿ã¿é

Ìýäýõã¿é

Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû òàëààð õ¿í àìûí çºâõºí 10 % íü íýí ñýòãýë çîíèäîã áîë ñóäàëãààíä õàìðàãñäûí 97% íü íýí òýðã¿¿íèé àñóóäàë áîëîîä áàéãààã õýëæýý.

2.9 Õ¿íèé íàéìàà

Òà Ìîíãîë äàõü õ¿íèé íàéìàà òàëààð õýðõýí ñàíàà çîâäîã âý?

Ìàø èõ Òèéì ÷ èõ áèø Ìýäýõã¿é


Ñóäàëãààíä îðîëöîãñäûí àðâàí õ¿íýýñ åñ íü áóþó 92 % íü ¿¿íèéã áàñ íýãýí õ¿íäðýëòýé àñóóäàë ãýæýý.

2.10 Àøèãëàëò áà çààâàð çºâºëãºº

Íýð äýâøèã÷äýä, òºëººëºã÷èä, óëñ òºðèéí íàìóóä Óëñ òºð÷èä ÿäóóðàë áà ýäèéí çàñãèéí áóñàä àñóóäëààð ïàðëàìåíòàä õàíäàí àæèëëàõ áºãººä ñîíãîã÷äûí ¿çýë áîäëûã èëýðõèéëýõ, ñîíãóóëèéí øóäàðãà ºðñºëäººíèéã áèé áîëãîõ ¿¿ðýãòýé. Íýð äýâøèã÷èä ýäèéí çàñãèéí àñóóäëûã ººðñäèéí èëòãýë, êîìïàíèò àæèëëàãààíûõàà õ¿ðýýíä òóñãàí àæèëëàõ õýðýãòýé. Ìºí ò¿¿í÷ëýí íýð äýâøèã÷èä àðõèäàëò, õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíû àñóóäàë, àâèëãûí òàëààð çºâ áîäëîãî ÿâóóëæ ñîíãîã÷äûã ººðòºº òàòàõ õýðýãòýé.


3 ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÀÐ

3.1 Çàñãèéí ãàçàðòàà ñýòãýë õàíãàëóóí áàéõ

Òà Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíä õýð çýðýã ñýòãýë õàíãàëóóí áàéäàã âý?

Ìàø èõ Åð íü èòãýäýã

Çàðèìäàà Èòãýäýãã¿é Ìýäýõã¿é

Áàðàã 10 õ¿íèé 6 íü áóþó 57 % íü èòãýäýãã¿é 1/3 áóþó 35 % íü èòãýäýã ãýæýý. Èòãýäýãã¿é ãýñýí õàðèóëò õîò, õºäºº íóòàãò àäèëõàí õàðèóëò ãàðñàí áàéíà. Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû ä¿ãíýëòýíä ¿íäýñëýí õ¿ì¿¿ñ îäîîãèéí çàñãèéí ãàçàðòàà ñýòãýë äóíäóóð áàéõààñ ãàäíà åðºíõèéäºº çàñãèéí ãàçàðòàà èòãýäýãã¿é ãýñýí ä¿ãíýëòýíä õ¿ðñýí íü Çàñãèéí ãàçàðòàà ñýòãýë õàíàìæòàé áàéäëûí õàðüöàíãóé äîîãóóð ¿ç¿¿ëýëò õàðàãäàæ áàéíà. Êîìáîæ óëñàä Àçèéí ñàíãààñ ÿâóóëñàí 2003 îíû ÿã èæèëõýí ñóäàëãààãààð 75 % íü çàñãèéí ãàçàðòàà ñýòãýë õàíãàëóóí áàéäàã ãýñýí ñóäàëãàà ãàð÷ áàéæýý.


3.2 Óëñ òºðººñ àíãèä áàéäàë

Çàñãèéí ãàçàð òàíû ¿çýë áîäëûã àíõààðäàãã¿é ãýäãèéã òà õèð çýðýã õ¿ëýýí çºâøººðäºã âý?

¯íýõýýð ñàíàë íýãòýé

Çàðèìäàà Çàðèìäàà ñàíàë

íèéöýõã¿é

Åðäºº õ¿ëýýí

çºøººðºõã¿é

Ìýäýõã¿é

Ìîíãîëä óëñ òºðººñ àíãèä, õîë õºíäèé áàéõ ÿâäàë õàðüöàíãóé èõ 10 õ¿íèé 7 íü áóþó 68 % íü Çàñãèéí Ãàçàð òýäíèé õ¿ñýë ýðìýëçýëä º÷¿¿õýí àíõààðàí òàâüäàã ãýæ õàðèóëæýý. 2003 îíä ÿã èæèëõýí àñóóëòàíä Àçèéí îðîíä õèéñýí ñóäàëãààãààð Êîìáîæèä 48%, Èíäîíåçèä 47% -èéí ñàíàë àâñàí áàéíà. Ýíýõ¿¿ áàéäàë õºäºº 66%, õîòîä 71% áàéíà.

3.3 Çºâëºìæ

Íýð äýâøèã÷èä , óëñ òºðèéí íàìóóä òºëººëºã÷èä Ñîíãîã÷äûí Çàñãèéí Ãàçàðòàà ñýòãýë õàíãàëóóí áóñ áàéäàë, óëñ òºðººñ àíãèä áàéãàà íü óëñ òºð÷èä áà ñîíãîã÷èäûí õàðèëöààíû ò¿âøèí äîîãóóð áàéãààãààñ ¿¿äýëòýé. Ìºí õóó÷èí çºâëºëòèéí íýã õýñýã áàéñàíòàé õîëáîîòîé áàéæ áîëíî. Ñîíãîã÷äûí èòãýë ¿íýìøèëèéã íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä óëñ òºð÷èä áà ñîíãîã÷äûí õîîðîíä õóðàë öóãëààí çºâëºëãºº õèéõ, áàéíãà óóëçàæ òýäíèé ñàíàà áîäëûã ñîíñîõ, òýäíèé ñàíàà áîäîëä õýðõýí õàíäàæ áàéãààãàà òàéëáàðëàõ çýðýã þì.

Õóðàë, çºâºëãººí, ìýòãýëöýýíèé õýëáýðýýð õàðèëöàí ñàíààãàà ñîëèëöîæ òýäíèé ñîíñîæ, ñîíèðõñîí àñóóäàëòàíä íü õàðèóëàõ ýíýõ¿¿ õàðèëöàà íü òóñ äºõºì áîëíî. Ýíýõ¿¿ àðãà õýìæýýã àðä÷èëëûã äýìæèã÷ õýñýã õ¿ì¿¿ñ, íèéãìèéí ºìíº õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã á¿ëýã èðãýäèéí áîëîí òóõàéí íàìóóäûí ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãòýéãýýð çîõèîí áàéãóóëæ áîëíî.


4 ÓËÑ ÒªÐÈÉÍ ÈÄÝÂÕÈ

4.1 Ñàíàë ºãºõ

Òà Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä îðîëöîõîîð òºëºâëºæ áàéíà óó?

Òèéì ¯ã¿é Ìýäýõã¿é

Óäàõã¿é áîëîõ ãýæ áóé Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä íèéò àðä ò¿ìíèé 84%íü îðîëöîõ áîäîëòîé, õîòûí 77%, õºäºº 89% ãýæ õàðèóëæýý. Ñîíèðõîëòîé íü òýä ïàðëàìåíòèéí ñîíãóóëüä îðîëöîõîîñîî, Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü ºãºõ ñîíèðõîë èë¿¿òýé íü õàðàãäñàí. Æèøýý íü: Ñàíò Ìàðàë Ñàíãààñ ººð íýãýí ñóäàëãààã ÿâóóëàõàä Ïàðëàìåíòûí ñîíãóóëèéí èäýâõè 61% ãàð÷ áàéæýý.

4.2 Ñîíãóóëü ºãºõ õ¿÷èí ç¿éë

Òà ÷óõàì ÿìàð øàëòãààíû óëìààñ ñîíãóóëüä îðîëöîæ áàéãàà âý?

Èðãýíèé ¿¿ðýã

Åðºíõèéëºã÷èéã ñîíãîõûí òóëä

Àâèëãûã öýãëýõ

Ñîíãóóëü ººð÷ëºëò õèéíý

Àðä÷èëàë, õ¿íèé ýðõ, Ýðõ ÷ºëºº,

Áóñàä õ¿í îðîëöäîã ó÷èðààñ


Èðãýäèéí 84% íü, 29% íü çºâõºí åðºíõèéëºã÷èéã ñîíãîõûí òºëºº ãýñýí áîë 31% íü èðãýíèé ¿¿ðýãèéí äàãóó ãýæýý.

4.3 Ñîíãóóëü ºãºõã¿é áàéõ õ¿÷èí ç¿éë

Òàíû ñîíãóóëüä îðîëöîõã¿é áàéõ íýí òýðã¿¿íèé øàëòãààí þó âý?

Áîäëîãûã îéëãîäîãã¿é

Ñîíãóóëü þó ÷ ººð÷ëºõã¿é

Íýð äýâøèã÷èäèéí òóõàé õàíãàëòòàé ìýäýõã¿é

ßìàð ÷ íýð äýâøèã÷èäèéã äýìæäýãã¿é

Ìýäýõã¿é

Ñàíàë àñóóëãàíä õàìðàãñäûí 5% íü ñîíãóóëüä îðîëöîõã¿é ãýâ. Ãýâ÷ “íýð äýâøèã÷äèéí òàëààð õàíãàëòòàé ìýäýõã¿é”, “òýäíèé áîäëîãûã îéëãîõã¿é” ãýñýí õàðèóëò èõ áàéñàí íü ñîíèðõîëòîé ÷ ò¿¿íä òààðñàí ñîíãóóëèéí ñóðãàëòûã ÿâóóëàõ õýðýãöýýã õàðóóëæ áàéíà.

4.4 Íýð äýâøèã÷äèéã ñîíãîõ íü

Òà ÿìàð ó÷ðààñ íýð äýâøèã÷èéí òºëºº ñàíàëàà ºãºõ ãýæ áàéãàà âý?

Òýä ñàéí ç¿éëñèéã õèéäýã

Òýäíèé áîäëîãî, òºëºâëºãºº, óëñ òºðèéí ¿çýë áîäîë

Òýä óëñûã õºãæ¿¿ëíý

Ãýð á¿ëèéí, íèéãìèéí äàðàìòíààñ

Ìýäýõã¿é

10 x¿íèé 6 íü áóþó 59 % íü òîäîðõîé ìýäýýëýë, òºëºâëºãºº, ¿çýë áîäîë äýýð òóëãóóðëàí ñàíàëàà ºãäºã, 26% íü íýð äýâøèã÷ýý õýðõýí ñîíãîõîî ìýäýõã¿é, 14% íü ãýð á¿ëèéí áîëîí íèéãìèéí äàðàìòûí íºëººãººð ñîíãóóëü ºãäºã. Óëààíáààòàðûí


îðøèí ñóóã÷äûí 8% íü ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äèéí íºëººãººð ñîíãóóëèéí øèéäâýðýý ãàðãàñàí ãýñýí òîî ãàðñàí áîë ýíý íü õàðèí õºäººä 5 %-òàé áàéíà.

4.5 Ñîíãóóëèà ºãºõ à÷ õîëáîãäîë

Òà Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä ñàíàëàà ºãºõ íü õýð çýðýã ÿëãààòàé âý?

Èõ ÿëãààòàé

Çàðèì ÿëãààòàé

Áàãà çýðýã ÿëãààòàé

ßìàð ÷ ÿëãààã¿é

Ìýäýõã¿é

Èðãýäèéí 48% íü Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä ñàíàëàà ºãñºíººð áàéäàë ºìíºõººñºº ÿëãààòàé áîëíî ãýäýãò èòãýäýã ãýæýý.

4.6 Àøèãëàëò áà çºâºëãºº çºâëºìæ

Èõýíõ ìîíãîë÷óóä Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéã ºãºõ áîäîëòîé áàéãàà ó÷èðààñ ñîíãóóëèéí ñóðãàã÷èä ¿ëäñýí õýñãèéã èðãýäèéã íü áîëîâñðóëàõ õýðýãòýé. Õ¿í àìûí 1\4 íü õýíèé òºëºº ñàíàëàà ºãºõºº ìýäýõã¿é áàéãàà áàéäàë íü ñîíãîã÷äûí áîëîâñðîëûã ñàéæðóóëàõ, íýð äýâøèã÷èéã õýðõýí ¿çýõ òàëààð êîìïàíèé àæèë ÿâóóëàõ õýðýãòýéã õàðóóëæ áàéíà. Óëñ òºð÷èä áà ñîíãîã÷äûí õîîðîíä õóðàë çºâëºëãººí, õàðèëöàí ÿðèà çîõèîí áàéãóóëñíààð ýíýõ¿¿ áàéäàë ñàéæðàõ ìàãàäëàëòàé.


5 ØÓÄÀÐÃÀ ÑÎÍÃÓÓËÜ

5.1 Õîòûí çàõèðàã÷èéí ñîíãóóëèéí øóäàðãà áàéäàë

2008 îíä áîëñîí õîòûí çàõèðàã÷èéí ñîíãóóëü øóäàðãà, ÷ºëººòýé áîëñîí ãýæ òà ¿çäýã ¿¿?

Õºäºº Óëààíáààòàðò

×ºëººòýé, øóäàðãà

×ºëººòýé, øóäàðãà áóñ

Èòãýëã¿é

Ìîíãîë÷óóäûí 29% íü, Óëààíáààòàð÷óóäûí 20% íü øóäàðãà ÷ºëººòýé áîëñîí ãýñýí áàéíà. Íèéò ñóäàëãààíä õàìðàãñäûí 49 % íü, Óëààíáààòàð õîòûí èðãýäèéí 64% íü áóäëèàíòàé áîëñîí ãýæýý. Ýíýõ¿¿ ¿ç¿¿ëýëò íü îëîí íèéòèéí àðä÷èëñàí õóóëü ¸ñíû áàéäàëä èòãýõ èòãýëèéã ¿íýõýýð ñóëðóóëàõ ñºðºã ¿ð äàãàâàðòàé.

5.2 Õîòûí çàõèðàã÷èéí ñîíãóóëèéí áóäëèàí

2008 îíû õîòûí çàõèðàã÷èéí ñîíãóóëüä áóäëèàí áàéñàí ãýæ ¿çäýã ¿¿?

Õºäºº Óëààíáààòàðò

Áàéõã¿é

Áàéãàà

Ìýäýõã¿é áàéíà


Óëààíáààòàðûí îðøèí ñóóã÷äûí äºíãºæ 12% íü áóäëèàíòàé ãýñýí áîë íèéò àðä ò¿ìíèé 50 % íü áóäëèàí áàéñàí ãýæ õàðèóëæýý.

5.3 Õîòûí çàõèðàã÷èéí ñîíãóóëü, ñàíàë õóäàëäààëàõ

Õîòûí çàõèðãààíû ñîíãóóëèéí ¿åýð òàíû õàðüÿà ä¿¿ðýãò ÿìàð íýãýí áýëýã ºãºõ ÿâäàë áàéñàí ãýæ ñîíññîí óó?

Áýëýã ºãñºí ãýæ ñîíññîí

Áýëýã ºãñºí ãýæ ñîíñîîã¿é

Ìýäýõã¿é

Õîòûí çàõèðãààíû ñîíãóóëüä íàìóóäûí ç¿ãýýñ ñîíãîã÷èääîî ìºíãº ºãñºí ãýæ òà ñîíññîí óó?

Áýëýã ºãñºí ãýæ ñîíññîí

Áýëýã ºãñºí ãýæ ñîíñîîã¿é

Ìýäýõã¿é

Á¿õ ñîíãîã÷äûí 1\3 íü áýëýã òàðààõ, ñàíàë õóäàëäàõ çýðýã áóäëèàíóóä ãàðñàí ãýæ ñîíññîí áºãººä 36% íü ¿íýìëýõ¿é ñàíàë õóäàëäñàí, 44% íü óëñ òºðèéí çîðèëãîîð áýëýã òàðààñàí ãýäýã ñóäàëãàà ãàð÷ýý. Èéìýðõ¿¿ ñàëäàãã¿é áàéäàë Ìîíãîëûí íèéãýìäýõ çàðèì íýãýí õýñãèéíõíèé áàéíãûí ¿éë÷ëýã÷, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí õàðèëöàà áèé áîëîîä áàéãàà áàéäàë íü èðãýíèé áîëîâñðîëûã ñàéæðóóëàõ, ñîíãóóëèéí õóóëèéã óëàì á¿ð ìºðä¿¿ëýõ øààðäëàãà áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.


5.4 Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí øóäàðãà áàéäàë

Òà óäàõã¿é áîëîõ Åðºíõèéëºã÷èéã ñîíãóóëèéã øóäàðãà, ýðõ ÷ºëººòýé áîëíî ãýæ ¿çýæ áàéíà óó?

Òèéì ¯ã¿é Èòãýëã¿é áàéíà / Ìýäýõã¿é

Ìîíãîë÷óóäûí äóíä Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü øóäàðãà, ÷ºëººòýé áîëîõ ýñýõ òàëààð íýëýýä èõýíõ íü ýðãýëçýæ áàéíà. Çºâõºí 10 õ¿íèé 4 õ¿í áóþó 41% íü øóäàðãà, ÷ºëººòýé, 22% ¿ã¿é, ãýæ õàðèóëàõàä ¿ëäñýí 37% íü èòãýõã¿é áàéíà ãýæ õàðèóëæýý. Õàðèí Óëààíáààòàð÷óóäûí õóâüä 36% íü ë øóäàðãà, ÷ºëººòýé ãýäýã áàéð ñóóðüòàé, õºäººä 44% íü òèéì ãýñýí áàéíà.

5.5 Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí áóäëèàí

Òà Åðºíõèéëºã÷èéí Ñîíãóóëüä áóäëèàí áèé áîëíî ãýæ ¿çýæ áàéíà óó?

Õºäºº Óëààíáààòàð

¯ã¿é

Òèéì

Èòãýëã¿é

Ñóäàëãààíä õàìðàãñäûí 1/3 íü ñîíãóóëüä áóäëèàí ¿¿ñýæ ìàãàä, Óëààíáààòàð÷óóäûí õóâüä ýíý ýðãýëçýý óëàì èõ áºãººä 46% íü òîõèîëäîæ ìàãàä õàðèí õºäººä 30% òàé áàéíà.


5.6 Øóäàðãà áóñ, òýãø áóñ áàéäàë

Òà ÿìàð áàéäëûã øóäàðãà áóñ áàéäàë ãýæ ¿çäýã âý? /Îëîí õàðèóëòòàé/

Ñàíàë òîîëîõîä áóäëèàí ¿¿ñãýõ

Ìºíãº, áýëýã ºãºõ

Õýâëýë ìýäýýëýë íýð õ¿íäòýé ãèø¿¿íèé òàëä îðîõ

Çàõèðãààíû äàðàìò

Èðãýäèéã á¿ðòã¿¿ëýõèéã çºâøººðºõã¿é áàéõ

Ñîíãîã÷èä áîëîí íàìûí ¿éë àæèëëàãààíû ýñðýã õ¿÷èðõèéëýë

Õ¿ì¿¿ñèéã õýí íýãýí ãèø¿¿íèéã õ¿÷ýýð ñîíãóóëàõ

Õ¿ì¿¿ñ õýðõýí ñîíãîëò õèéñíèéã ìýäýõ

Ñóäàëãààíä èéìýðõ¿¿ áàéäàë ºíãºðñºí ñîíãóóëüä áàéñàí áºãººä ñóäàëãààíä õàìðàãäàãñàäûí 34% íü ñîíãóóëèéí ñàíàë òîîëîõäîî áóäëèóëäàã, 30% íü ñàíàë õóäàëäàæ àâäàã, 28% íü õýâëýë ìýäýýëëèéã ººðñäèéí òºëºº àøèãëàäàã ãýæ ¿çýæ áàéíà.

5.7 Ñàíàë ãîìäîë õààíà ãàðãàõ

Õýðýâ òàíû ñîíãóóëèéí òîéðîãò ñàíàë ãîìäîë ãàðâàë òà õààíà õàíäàõàà ìýäýõ ¿¿?

Òèéì ¯ã¿é, ìýäýõã¿é


Áàðàã 10 õ¿íèé 6 íü áóþó 58% íü ñîíãóóëèéí øóäàðãà áóñ áàéäàëûí ãýð÷ áîëáîë õààíà ãîìäîë ìýä¿¿ëýõýý ìýäýõã¿é ãýñýí áàéíà. Ýíý íü ñîíãóóëèéí êîìïàíèò àæèëëàãàà ÿâóóëäàã áàéãóóëëàãûí òàëààðõè ìýäëýã õîìñ, ýäãýýð áàéãóóëëàãóóäàä õàíäàõ èòãýë ¿ã¿é áîëñîíòîé õîëáîîòîé.

Òà õýíä õàíäàæ ãîìäîë ãàðãàõ âý? Îðîí íóòãèéí ñîíãóóëèéí õîðîî

Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, àæèãëàã÷èä, õÿíàã÷ íàð

Öàãäàà

Õ¿íèé ýðõèéí áàéãóóëëàãà

Óëñ òºðèí íàìóóä

Ñóì, ä¿¿ðãèéí çàñàã äàðãà íàð

Îðîí íóòãèéí äàðãà

Õîðîî, áàãèéí äàðãà

Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà

Ïàðëàìåíò

Õýñãèéí äàðãà

Çàñãèéí ãàçàð

Èõýíõ íü 75% íü îðîí íóòãèéí ñîíãóóëèéí åðºíõèé õîðîîíä õàíäàíà ãýæýý. Íèéòëýã õàðèóëò ºãñºí 26% íü ñîíãóóëü àæèãëàã÷äàä ãýñýí áîë 18% íü öàãäààä, ìàø öººõºí õýñýã íü òºðèéí àëáà õàøäàã õýí íýãýíä õàíäàíà ãýæýý.

5.8 Ãîìäîë ãàðãàõ áýëýí áàéäàë

Òàíû ä¿¿ðýãò ÿìàð íýãýí ïðîáëåì ãàðâàë òà õýð çýðýã ìýäýýëýë ºãºõ ìàãàäëàëòàé âý?

Ìàø èõ Çàðèì ¿åä Çàðèìäàà ¿ã¿é

¯ã¿é Ìýäýõã¿é


Õýðýâ ñîíãóóëèéí õýñýãò õýí íýãýí õ¿í ñîíãóóëèéí áóäëèàíûã ìýäýæ áàéâàë òà ¿¿íèéã ìýäýýëýõ õýðýãòýé ãýæ áîäîæ áàéíà óó?


Ñóäàëãààíä îðîëöîãñäûí áàðàã 3/4 íü áóþó 74% íü èéìýðõ¿¿ òîõèîëäîëä ìýäýãäýõ õýðýãòýé ãýæ ¿çýæ áàéíà, 55% íü ãîìäîë ãàðãàæ ìàãàäã¿é ãýæ õàðèóëæýý.

5.9 Ñîíãóóëüä èòãýõ áàéäëûã íýìýãä¿¿ëýõ àðãà õýðýãñýë

Òà õºíäëºíãèéí àæèãëàã÷èäûã ñàíàë òîîëîõ, ñîíãóóëèéã õÿíàõ ÿâäàëûã çºâøººðñºí áîë õýð çýðýã èòãýëòýé áàéõ âý?

Èõ èòãýëòýé

Çàðèìäàà Áàãà çýðýã Èòãýëã¿é Ìýäýõã¿é

Ñîíãóóëèéí èë òîä áàéäàë, èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéäàëûí äóòìàã áàéõ íýã õ¿÷èí ç¿éë íü ñîíãóóëèéí àæèãëàã÷èäàä õîðèã òàâèõ ÿâäàë þì. Ñóäàëãààíä õàìðàãäàãñàäûí 66% íü àæèãëàã÷èä õºíäëºíãººñ îðîëöîõ íü èòãýë òºð¿¿ëæ ñîíãóóëü øóäàðãà áîëíî ãýæ áàéõàä, 8% íü ýñðýãýýð õàðèóëæýý.


5.10 Çºâëºìæ

Èõýíõ ìîíãîë÷óóä õîòûí çàõèðàã÷èéí ñîíãóóëèéã øóäàðãà áóñ ãýæ ¿çýæ áàéãàà ó÷ðààñ èðýýä¿éí ñîíãóóëü øóäàðãà áîëíî ãýõýä ýðãýëçýæ áàéíà. Ñîíãóóëèéí õóóëü ýðõ ç¿éí õ¿ðýýíä ¿íäýñëýí áóñàä àðä÷èëæ áóé îðíóóäûí òóðøëàãààñ ä¿ãíýí ¿çýýä ñîíãóóëèéí ñàíàë òîîëîõ, õóðààõ, á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãàà èë òîä áóñ áàéãààòàé õîëáîîòîé ãýæ Àçèéí Ñàí ¿çýæ áàéíà.

Ñîíãóóëèéí õîðîî-ñîíãóóëèéí øóäàðãà, ¿íýìøèëòýé áàéäëûã ñàéæðóóëàõ õàìãèéí àìàð õÿëáàð, õÿìäõàí, ìàãàäã¿é õàìãèéí ¿ð ä¿íòýé àðãà áîë ñîíãóóëèéí èë òîä áàéäàë áºãººä ñàíàë õóðààõ, òîîëîõ, á¿ðòãýëèéí á¿õ ¿å øàòàíä õÿíàëò òàâèõàä ñýòã¿¿ë÷èä, èðãýä àæèãëàã÷èä õàìðóóëàõàä îðøèíî ãýæýý.

Õýäèéãýýð ìºðäºæ áóé ä¿ðýì æóðìàíä æèðèéí èðãýäèéã àæèãëàã÷ààð îðîõûã õ¿ëýýí çºâøººðäºã ÷ ñîíãóóëèéí òóóøòàé äýìæèã÷ áóñ õ¿ì¿¿ñèéã \ñîíãóóëèéí ¿éë ÿâöàä èòãýõ èòãýëèéã ñàéæðóóëàõ àðãà õýëáýðèéã äýâø¿¿ëæ òàâèäàã\ îðîëöîõûã õ¿ëýýí çºâøººðäºãã¿é.

Õýðâýý Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü áîëîõîîñ ºìíº ä¿ðìýíäýý ººð÷èëºëò îðóóëàõã¿é áîë æèðèéí èðãýä áîëîí ñîíãóóëèéí çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà ãàçðûí õÿíàëò øàëãàëòûã íýìýãä¿¿ëæ, èë òîä ÿâóóëàõ áîëîìæ áèé

Á¿ðòãýëèéí õóâüä ñîíãîã÷äûã ñîíãóóëüä îðîëöîõîîñ ºìíº íýðñèéí æàãñààëòûã øàëãàõ, àëäààã çàñàõ ñîíãóóëü îðîëöîõ áîëîìæòîé èðãýä áîëîí íàìóóäûí íýðñèéã æàãñààí õýäýí äîëîî õîíîãèéí ºìíº ãàðãàæ õóâüëàíà. \ áóñàä èõýíõ îðíóóä èíãýæ õèéäýã\ Õóâèéí íóóöûã õàìãààëàõ õàìãèéí ñàéí àðãà áîë îâîã íýð, ãýðèéí õàÿãûã óðüä÷èëàí øóäàðãààð èëãýýõ áà ñàíàëûí áàéðàíä çºâõºí èðãýíèé ¿íýìëýõíèé äóãààðûí æàãñààëòûã àøèãëàõ íü ¿ð ä¿íòýé. Õºíäëºíãººñ îðîëöîã÷äûí òîî õÿçãààðòàé áàéæ áîëîõ àâ÷ ñàíàí ºãºõ áàéð áîëãîíä 2-3 –ààñ äîîøã¿é áàéõ ¸ñòîé.

Ñóäàëãàà íü ñîíãóóëèéí ¿åýð ñàíàë òîîëîõ ÿâöàä íýëýýä èõ áóäëèàí ãàðäàãò ñîíãîã÷èä ñýòãýë çîâíèäîã áîëîõûã àæèãëàæýý. Ýíýõ¿¿ ¿éë ÿâöûã øóäàðãà áàéëãàõ ¿¿äíýýñ èðãýí àæèãëàã÷, íàìûí àæèãëàãòàé íýãäýæ àæèëëàõûã çºâøººðºõ ÿâäàë þì. ßã îäîîãèéí áàéäëààð íàìûí àæèãëàã÷äûã ººð òóñòàé ãàçàð ñóóõûã øààðääàã áºãººä òýä ñàíàëûí õóóäàñíû òýìäýãèéã õàðæ ÷àäàõã¿é áàéíà ãýæ ãîìäîëëîäîã. Á¿õ àæèãëàã÷èä ñîíãóóëèéí áàéð äîòîð çºâøººðºëòýé áàéäàã ó÷èðààñ òýä ñàíàëûí õóóäàñ õýðõýí òýìäýãëýãäýæ áàéãààã õàðàõ áîëîìæòîé áàéõ ¸ñòîé.

Ñîíãîã÷äûã ñóðãàã÷èä Ñîíãóóëèéí ïðîöåññûã îéëãîæ óõàìñàðëàõ ìýäýãäýõ¿¿íèé äóòìàã áàéäàë íü ñîíãóóëèéí ¿éë ÿâöàä øóäàðãà çàð÷èì÷ èòãýëòýé áóñ áàéäàëä õ¿ðãýäýã. Òèéìýýñ áàãø, çààâàðëàã÷ íàðûí ç¿ãýýñ ñàíàë òîîëîõ, ñàíàë õóðààõ á¿ðòãýëèéí òîäîðõîé îéëãîëòûã ñîíãîã÷èä ºãºõ õýðýãòýé. Á¿ðòãýëèéí õóâüä íýðèéí æàãñààëòûã õààíà, õýçýý øàëãàõ, õÿíàæ ø¿¿õ çýðãèéã ìýäýõ õýðýãòýé. Ñîíãîã÷èä ñàíàë õóðààõ, òîîëîõ àæèëëàãñàä ñîíãóóëèéí ¿éë ÿâöàä õàìãààëàã÷èä îðîëöäîã áîëîõûã ìýäýãäýõ õýðýãòýé.


Ñóäàëãààãààð ñîíãóóëüä ñîíãîã÷èä ýìõ çàìáàðààã¿é ïðîöåññûí ãýð÷ áîëâîë 60% íü õýðõýí ãîìäîë ãàðãàõàà ìýäýõã¿é áàéíà ãýñýí òîî ãàð÷ýý. Òèéìýýñ ñóðãàã÷ íàð ñàíàë ãîìäëîî õýðõýí õààíà ãàðãàõ çààâàð ºãºõ ¸ñòîé. Òîõèðñîí ÿë øèéòãýë ¿ç¿¿ëýõ ìýäýýëýë õîìñ áàéäàãààñ ãîìäîë ãàðãà÷èäàä èõýíõäýý òàòãàëçñàí õàðèó àâäàã áàéíà. Èéìýýñ çààâàðëàã÷äûí õóâüä ãîìäëîî õýðõýí ãàðãàõ âý ãýäýãò çààâàð÷èëãàà ºãºõ íü ÷óõàë. \öàã õóãàöàà, îðîí çàé, áàéð, õàìðàãäñàí õ¿ì¿¿ñèéí íýð, áóñàä ãýð÷ ãýõ ìýò\

Ñîíãîã÷èä ñîíãóóëèéí ¿åýð ñàíàë õóäàëäàõ ÿâäàë ãàçàð àâ÷ áàéíà ãýæ ìýäýýëñýí. Èðãýíèé ñóðãàã÷èä, ñàíàë õóäàëäàõ ÿâäàëòàé òýìöýõ íü òýäíèé ¿éë àæèëëëàãàà áàñ íýãýí ÷óõàë õýñýã þì. Íýãýí õýâèéí áýëýã, ìºíãº áóñàä ç¿éë íü áýëýãäýë ìàÿãààð àøèãëàãäàæ èâýýí òýòãýã÷ ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ íàðûí õîëáîîã áýõæ¿¿ëýõ õºø¿¿ðýã áîëæ áàéíà. Èõýíõ ñîíãîã÷èä áýëýãíýýñ çàëõñàí, òàòãàëçñàí áàéäàëòàé áàéäàã ÷ ¿íýíäýý óëñ òºðä ¿íýí÷ áàéãàà þì øèã õóóðàì÷ ä¿ð òºðõ ¿ç¿¿ëäýã. Íýð äýâøèã÷äèéí õóâüä àëèâàà íýã ýðãýëçýý áèé áîëìîãö ñàíàë õóäàëäàí àâàõ ñòðàòåãè áîäëîãî ¿ð ä¿íãýý ºãíº ãýæ áîääîã.

Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà ÒÁÁ íü õýâëýë ìýäýýëýë àëèâàà íýãýí íýð äýâøèã÷èéí òàëä îðîõ øóäàðãà áóñ ÿâäàëòàé òýìöýæ öààøäàà Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä çîðèóëàí àëáàí ¸ñíû õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñë¿¿äèéã õÿíàõ òºñëèéã óäèðäàí ÿâóóëæ áîëîõ þì. Òýäíèéã õÿíàõ çàðäàë áàãàòàé ¿ð ä¿íòýé àðãóóäûã \àíãëèä õýðýãëýäýã\ Ìîíãîëäîî çîõèöóóëàí õèéæ áîëíî.


6 ÑÎÍÃÓÓËÈÉÍ ÌÝÄÝÃÄÝÕ¯¯Í ÁÀ ÑÎÍÃÎÃ×ÄÛÍ ÁÎËÎÂÑÐÎË

6.1 Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí îéëãîëò

Óäàõã¿é Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü áîëíî ãýæ òà ñîíññîí óó?

Òèéì 2009 îíû 5 ñàðä

Òèéì, õýçýý áîëîõûã ìýäýõã¿é

¯ã¿é Ìýäýõã¿é

Ñóäàëãààã ñîíãóóëü áîëîõîîñ ñàðûí ºìíº õèéõýä ñàíàë àñóóëãàä õàìðàãäàãñäûí 52% íü Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü áîëíî ãýæ ñîíññîí. Òýäíèé çºâõºí 10% íü õýäýí ñàðä áîëîõûã íü ìýäýæ áàéâ. Ýíý òàëààðõè ìýäýýëýë õîò õºäºº àäèëõàí áàéâ.

6.2 Òºëººëºã÷èéí òàëààðõè ìýäýãäýõ¿¿í

Òà ººðèéí ä¿¿ðãèéíõýý ïàðëàìåíòýä ñóóäàëòàé èõ õóðëûí ãèø¿¿íèé íýðèéã ìýäýõ ¿¿?

Çºâ Áóðóó Íýðëýæ ÷àäàõã¿éÍýðèéã ìýäýõã¿é

Õºäºº

Õîò


Èõýíõ íü ïàðàëàìåíòàä ñóóäàëòàé ä¿¿ðãèéíõýý ãèø¿¿äèéí íýðèéã ìýäýæ áàéñàí. Õàðèí ýíýõ¿¿ áàéäàë õºäººãèéíõºí èë¿¿ ºíäºð ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéñàí þì. Óëààíáààòàð÷óóäûí 26% íü òºëººëºã÷èéíõºº íýðèéã ìýäýõã¿é áàéñàí.

6.3 Íàìóóäûí ÿëãàà

ªíººãèéí ïàðëàìåíòàä áàéãàà íàìóóäûí ÿëãààã òà õýðõýí õàðæ áàéíà âý?

ßëãààòàé, ãýõäýý àíãèëæ ÷àäàõã¿é

ßëãààã¿é

Òîî, õ¿÷èí ÷àäàë, ïàðëàìåíò äàõü ãèø¿¿äèéí òîî

¯çýë áîäîë

Èðãýíä õàðèóöëàãàòàé õàíäàõ íü

Õºãæëèéí òºëºº ¿¿ðýã àìëàëò

Àâèëãà

Äýâø¿¿ëæ áóé àñóóäëóóä

Ìýäýõã¿é

4/3 ººñ èë¿¿ /77%/ íü òîäîðõîé ÿëãàà õàðàãääàãã¿é ãýõäýý çºâõºí õýäõýí òîîíû ãèø¿¿ä õàðàãääàã ýñâýë îãò ìýäýõã¿é ãýæ áàéëàà. 22% íü ìýäýýëýë äýýð ¿íäýñëýí ¿çýë áîäëûí áà áîäëîãûí ÿëãààòàé ãýæýý. Ýíýõ¿¿ áàéäàë õîò õºäººíèé îðîëöîã÷äîä èæèë òýíö¿¿ áàéñàí.

6.4 Ñîíãîã÷äûí áîëîâñðîëä õýâëýë ìýäýýëëèéã ýðõýìëýõ íü

Òà ÿìàð õýâëýë ìýäýýëëèéí ÿìàð õýðýãñëýýð Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí òàëààð ìýäýýëëèéã õ¿ëýýí àâàõ ñîíèðõîëòîé þó?

Çóðàãò Ñîíèí Õ¿ðýëöýí èðýõ

Îðîí íóòãèéí çàõèðàã÷

Îëîí íèéòèéí

õóðàë

Ðàäèî


Îðîëöîã÷äûí 81% íü òåëåâèçýýð õàìãèéí èõ íºëººòýé. Äàðàà÷èéí íºëºº á¿õèé õýðýãñýë áîë ðàäèî 30%, õýñýã õîðîîí ääýð áèå÷ëýí óóëçàõàä 23% íü ìýäýãäæýý. Õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýëèéã ýðõýìëýí ¿çäýã áàéäàë õîò õºäººä ¿ëýìæ ÿëãààòàé. Îðîí íóòãèéí óäèðäëàãààñàà ìýäýýëýë àâàõ áàéäàë õîòîä 7%, õºäººä 28% áàéíà. Îëîí íèéòèéí õóðàëûí îðîëöîî õîòûí èðãýä 14 %, õºäººãèéõºí 23% áàéíà.

6.5 Óëñ òºðèéí õºòºëáºðèéã ñîíèðõîõ íü

Òà ðàäèî ÒÂ–ûí ìýäýýëëýýð íýð äýâøèã÷äýä Ìîíãîëä í¿¿ðëýýä áàéãàà õ¿íäðýëòýé àñóóäëóóäûí òàëààð òýä õýðõýí ¿çýæ áàéãààã ñîíèðõîí ¿çäýã ¿¿?


Ìîíãîë÷óóäûí èõýíõ íü 78% íü óëñ òºðèéí íàìóóä, íýð äýâøèã÷äèéí òºëºâëºãºº, áîäëîãî òàëààð ðàäèî ÒB-ýýð ¿çýæ ñîíãîõ äóðòàé áºãººä ýíýõ¿¿ ñîíèðõîë íü ñîíãóóëèéí êîìïàíèò àæëûí ¿åýð óëàì èõ áàéäàã.

6.6 Ñîíãóóëüä õóâü õ¿íèé ñîíãîëò

Ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿ä ºðõèéí òýðã¿¿íýý ñîíñîõ õýðýãòýé ãýæ òà áîääîã óó. Òýãâýë ºðõèéí ãèø¿¿ä ººðèéí ñîíãîëòîî õýðõýí õèéõ âý?

ªºðèéí ñîíãîëòîî õèéíý

Çºâëºõ õýðýãòýé

Èòãýëã¿é áàéíà, ìýäýõã¿é


Îðîëöîãñîäûí 87% íü òýä ººðñäºº áèå äààí íýð äýâøèã÷ áîëîí íàìàà ñîíãîõ ýðõòýé ãýæ ¿çñýí áàéõàä 9% íü ºðõèéí òýðã¿¿íèé çºâºëãººã äàãàíà, 4% èòãýëã¿é áàéíà ãýñýí áàéíà. Ñîíèðõîëòîé íü Óëààíáààòàð õîòîä 12% íü ºðõèéí òýðã¿¿íèéõýý çààñàí÷ëàí ñîíãóóëüä ñàíàëàà ºãñºí õàðèí õºäººä 7 % ãýæ ãàð÷ýý.

6.7 Ñàíàë õóäàëäàí àâàõÑîíãóóëèàð óëñ òºðèéí íàìóóä ìºíãº ºã÷ áàéãààã òà õýðõýí ¿çýæ áàéíà âý?

Ìºíãèéã íü àâíà, ãýõäýý ººðèéí äýìæäýã íàìàà

ñîíãîíî

Õýðâýý òà ìºíãèéã àâñàí áîë òýð íàìàà äýìæ

Èòãýëã¿é, ìýäýõã¿é

Ñàíàë àñóóëãàíä îðîëöîãñîäûí 77% íü ÿìàð ÷ ¸ñ ñóðòàõóóíã¿éãýýð ñîíãóóëèéí ñàíàë õóäàëäàæ àâ÷ áàéíà ãýñýí òîî ãàð÷ýý. Èíãýæ áàéõûí îðîíä ýíýõ¿¿ ìºíãº ñîíãóóëèéí êîìïàíèé àæèëäàà ýñâýë çàð ñóðòàë÷èëãààíäàà õýðýãëýâýë ç¿éòýé ãýæ ¿çýæ áàéíà. Ãýâ÷ íýð äýâøèã÷èäèéí 8% íü ìºíãº, áýëýã ºãñººð áàéãàà, õàðèí 16% íü ¿ã¿é ãýæ ¿çýæ áàéíà.

6.8 Åðºíõèéëºã÷èéí ¿¿ðýãò àæèëÅðºíõèéëºã÷ ÿìàð ¿¿ðýã ðîëüòîé âý?

Áóñàä

Õèëèéí ÷àíäàä àëáàí ¸ñíû àéë÷ëàë

Øàãíàë ãàðäóóëàõ

Áýëýã òýìäýã òºäèé

Ïàðëàìåíò, ñàéä íàðààñ àñóóëò àñóóõ

Õóóëü ¸ñûã äýìæèõ

Ïðîáëåì øèéäýõýä õ¿ì¿¿ñò òóëàõ

Åðºíõèé Ñàéä, ø¿¿ã÷äèéã ñîíãîõ

Àðìèéí êîììàíäëàã÷

Ìýäýõã¿é


Åðºíõèéëºã÷èéí á¿ðýí ýðõèéí õóãàöààíû ÿìàð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã, ÿìàð ¿¿ðýã ðîëüòîéã íýðëý ãýñýí àñóóëòàíä 35 % íü çýâñýãò õ¿÷íèéã êîìàíäëàã÷ ãýæýý. 27 % íü õàðèóëò ºãººã¿é, õîòîä 23 % íü, õºäººä 30 % íü ãýñýí ñóäàëãàà ãàð÷ýý. ãýæýý.

6.9 ÇºâëºìæÓëñ òºðèéí íàìóóä-Ìîíãîëûí óëñ òºðèéí íàìóóä èõýíõ ñîíãîã÷äûíõîî ñàíàà áîäëîãûã òîäîðõîéëæ ÷àääàãã¿é. Ìîíãîë÷óóä óëñ îðîíä í¿¿ðëýýä áàéãàà òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûí òàëààðõè óëñ òºðèéí õºòºëáºðèéã ¿çýõ ñîíèðõîëòîé àðä ò¿ìýí þì. Ýíýõ¿¿ íºõöºë áàéäàë íü ñîíãóóëüä îðîëöîã÷ íàìóóäûí íýð äýâøèã÷äèéí õóâüä ñîíãîã÷èäòîéãîî ñàíàà áîäëîî õóâààëöàõ, òýäíèé õóâü õ¿íèé îíöëîã øèíæèéã èë¿¿ òîäîðõîéëæ, òýäíèé ñîíãóóëèéí îðîëöîîã äýýøë¿¿ëýõ îíöãîé ñàéí áîëîìæèéã îëãîæ áàéãàà þì.

Ñîíãîã÷äûí òºëºº íàì áàéõûí òóëä íýð äýâøèã÷èä òýäýíòýé îëîí óäàà óóëçàëäàæ èë¿¿ èõ öàãèéã õàðèëöàí ñàíàë áîäëîî ñîëèëöîæ õàìòäàà ºíãºð¿¿ëýõ õýðýãòýé. Ýíý àðãà íü íýí ÿëàíãóÿà Óëààíáààòàðò èë¿¿ èõ õàìààðàëòàé..

Ñîíãîã÷äûã ñóðãàã÷èä Ìîíãîë÷óóä íàìóóä áîëîí íýð äýâøèã÷äèéí áàéð ñóóðü, ¿çýë áîäëûí òàëààðõè éëãîö äóòìàã ó÷ðààñ Ìîíãîë÷óóä íàì, íýð äýâøèã÷äèéã ñîíãîõäîî õ¿íäðýëòýé ó÷èðäàã. Èõýíõ õàðèóöëàãà íàìä õàìààòàé ÷ ãýñýí çààâàðëàã÷èä ñîíãîã÷èäûã ìýäýýëýëýýð õàíãàõàä ÷óõàë ¿¿ðýã ðîëüòîé. Ñàéí äóðûí áóñ ñîíãîã÷äûí áàãø íàð íýð äýâøèã÷èä, íàìóóäûã îëîí íèéòýä äóó õîîëîéãîî òàíèóëàõ áîëîìæèéí õàíãààä çîãñîõã¿é çºâ ìýäýý ìýäýãäýë õèéõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëäýã. ¯¿íä ìýòãýëöýýí, îëîí íèéòèéí õóðàë çºâºëãººí, õóâüëàæ ãàðãàñàí çààâàð çºâëºìæ¿¿ä îðíî.

Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí ºìíº, Åðºíõèéëºã÷èéã ¿¿ðýãò àæëûã îëîí íèéòýä òàíèóëæ îéëãóóëàõ íýí ÷óõàë õýðýãöýý áàéäàã. Èèìä àðä÷èëàëûí òàëààð äóòìàã îéëãîëòòîé õ¿ì¿¿ñò õàíäàí ñóðãàëò ÿâóóëæ, åðäèéí áà àëáàí ¸ñíû ñóðãóóëèéí äàìæààã ñàíàë áîëãîæ áîëíî.

Òåëåâèç íü íýã äîð îëîí õ¿íèéã õàìàðäàã ¿ð ä¿íòýé õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýë ó÷èð íü èõýíõ ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷äèéí õóâüä õÿìä òºñºð ñóðãàëò ÿâóóëàõ áîëîæèéã îëãîäîã. Òýä áóñàä õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéã àøèãëàõûã áîääîã ÷ ýíý íü òåëåâèçèéã áîäâîë õÿçãààðëàãäìàë õýðýãëýýòýé áàéäàã. Ìºí ñîíèí àøèãëàæ íýð äýâøèã÷èä, íàìóóäûí áàéð ñóóðü ñîíãóóëèéí ¿éë ÿâöûí òàëààð ìýäýýëýë ºã÷ áîëíî. ßëàíãóÿà õîòûí èðãýäýä ðàäèî áàñ íýãýí õýðýãñýë þì.


7 ÀÐÄ×ÈËËÛÍ ¯ÍÝ, ÖÝÍÝ

7.1 Àðä÷èëàëûí óòãà ó÷èð

Õýðýâýý òàíû îðîí àðä÷èëñàí óëñ îðîí áîë ýíý íü ÿìàð óòãà àãóóëäàã âý?

Ýðõ ÷ºëºº

Ýðõ ÷ºëºº, ¿ã õýëýõ ýðõ, ñàíàà áîäîëîî èëýðõèéëýõ

Òýãø ýðõ

Õ¿ì¿¿ñ ººðñäèéí äóó õîîëîéòîé

Á¿ðýí ýðõ, õ¿ññýíýý õèéõ

Ýíõòàéâàí, òîãòâîðòîé áàéäàë, äàðàíãóéëàëã¿é, äàéíã¿é, àþóëã¿é

×ºëººòýé ñîíãîëò õèéõ, ïàðëàìåíòàä òºëººëºëºº ñîíãîõ, óäèðäàã÷ûã ñîíãîõ

Õ¿ì¿¿ñò ñàéí ñàéõàí àìüäðàëûã àâ÷ðàõ, àç æàðãàëòàé àìüäðàõ

Ëèáåðàë óëñ

Øóäàðãà ¸ñ

Àðä÷èëëûí óòãà ó÷èð þóíä îðøèõ âý ãýâýë “ýðõ ÷ºëºº” õ¿íèé ýðõ, “¯ã õýëýõ ýðõ” ãýæ èõýíõ íü õàðèóëæýý. Õàðüöàíãóé öººíõ õýñýã íü õàðèóöëàãà, ººðòºº çàñàãëàõ ãýõ àðä÷èëàëûí õóâü íýìýðèéã äóðäàíà.


7.2 Àðä÷èëëûí àøèã òóñ

Àðä÷èëàë òàíû õóâüä õàòãèéí ÷óõàë ÿìàð ç¿éëèéã àâ÷èðñàí áý? \îëîí õàðèóëò\

Ýðõ ÷ºëºº

Ýðõ ÷ºëºº, ¿ã õýëýõ ýðõ, ñàíàà áîäëîî èëýðõèéëýõ

Àæèë, áèçíåñýý ÷ºëººòýé ñîíãîõ ýðõ

×ºëººòýé àÿëàõ

Ýíõòàéâàí, òîãòâîðòîé áàéäàë, äàðàíãóéëàëã¿é, äàéíã¿é, àþóëã¿é

Äýä á¿òöèéã áèé áîëãîõ

Àæèë, áèçíåñèéí áîëîìæ

×ºëººòýé ñîíãîëò õèéõ, ïàðëàìåíòàä òºëººëºëºº ñîíãîõ, óäèðäàã÷ûã ñîíãîõ

Àìüäðàë ñàéæðàõ, õºãæèí äýâøèõ

Ìºí ë “ýðõ ÷ºëºº”, “Õ¿íèé ýðõ” ãýñýí ñóäàëãàà ãàð÷ýý. Õàðèí 8% íü ïàðëàìåíòàä ñóóäàëòàé òºëººëºã÷ººðºº, ñîíãóóëèàð çàñãèéí ãàçàðò íºëººëºõ áîëîìæòîé ãýíý.

7.3 Îëîí íàìûí Àðä÷èëàëûã äýìæèõ

Òà àðä÷èëñàí íèéãýìèéí ñîíãóóëüä îëîí íàìóóä ºðñºëäºõ õýðýãòýé ãýæ ¿çäýã ¿¿?

Õ¿÷òýé õ¿ëýýí

çºâøººðíº

Çàðèìäàà Çàðèìäàà çºâøººðºõã¿é

Åðäºº ÷ çºìøººðºõã¿é

Ìýäýõã¿é

72%íü îëîí íàìûí ñèñòåìèéã äýìæäýã, 15% íü ýíý áîë ñýòãýë ò¿ãøýýñýí àñóóäàë, 15% íü èòãýëã¿é áàéíà.


7.4 Ñîíãóóëèéí ¿¿ðýã

Òàíû áîäëîîð ñîíãóóëü þóíû òóëä õèéäýã âý?

Óäèðäàã÷èéã ñîíãîõ

Çàðèì íýãýí ç¿éë äýýð Çàñãèéí Ãàçðûí áîäëîãûã ººð÷ëºõ

Çàñãèéí Ãàçàðò ººð íàìûí îðóóëàõ

Çºâ ÷èãëýëèéã ñîíãîõ

Ñîíãóóëèéí àìëàëò

Çàñãèéí ãàçðààñ þì õ¿ñýõ

Àðä÷èëëûí óòãà ó÷èðûã îéëãîõ áàéäàë õýäèé äîðîé áàéãàà ÷, îëîí õ¿ì¿¿ñ óëñ òºðèéí õàðèóöëàãûã ñàéæðóëàõ ãýæ çºâ õàðèóëò ºã÷ýý.

7.5 Óëñ òºðèéí ¿ð íºëºº

Òà Çàñãûí Ãàçàðûí øèéäâýðò õýð çýðýã íºëººëäºã âý?

Èõ Çàðèì íýãýí Ìàø áàãà ×àääàãã¿é Ìýäýõã¿é, òàòãàëçñàí

Ìîíãîë÷óóäûí 35% íü íèéãýìä óëñ òºðèéí íºëºº áàéäàã, ýíý íü õîò õºäººä àäèëõàí õàðüöààòàé.


7.6 Óëñ òºðèéí áîäëîãûã ñîíèðõîõ íü

Òà óëñ òºðèéí áîäëîãûã õýðõýí ñîíèðõäîã âý?

Ìàø èõ Çàðèìäàà Òèéì ÷ áèø ¯ã¿é Ìýäýõã¿é

Òà íàéç íàðòàéãàà óëñ òºðèéí áîäëîãûí òàëààð õèð çýðýã ÿðèëöäàã âý?

Áàðàã èõýíõ öàãò

¯ðãýëæ Áàéíãà áóñ Áàðàã ¿ã¿é Ìýäýõã¿é

Ìîíãîë÷óóäûí 78% íü óëñ òºðèéí ìýäýý ìýäýýëë¿¿äèéã ðàäèî, òåëåâèçýýð ñîíèðõäîã áîëîâ÷ åðäºº 46% íü ë èõ ñîíèðõäîã, çàðèìäàà, ãýæ õàðèóëæýý. Íàéç íºõðèéí äóíä óëñ òºðèéí òàëààðõè ÿðèëöëàãà áàéäàãã¿é, çºâõºí 14% íü áàéíãà óëñ òºðèéí àñóóäàë õýëýëöäýã ãýíý. Èéíõ¿¿ óëñ òºðèéí ÿðèëöëàãûí òàëààð öººíõ íü ñîíèðõîæ áàéãàà íü àñóóëòàíä õàìðàãñäûí èõýíõ íü íèéãýìä èòãýõ èòãýë ìóóòàé, óëñ òºðèéí ñàíaë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëºº äóòàãäñàí áàéäàãò îðøèíî.


7.7 Òýâ÷ýýð õàòóóæèë

Òà èõýíõ õ¿ì¿¿ñèéí äóðã¿é áàéäàã óëñòºðèéí íàìûã äýìæèã÷òýé íàéç íºõºä ¿¿?


Òàíû àìüäàð÷ áóé ãàçàð á¿õ óëñòºðèéí íàìóóä, á¿ð èõýíõ õ¿ì¿¿ñ ìàø äóðã¿é áàéäàã óëñòºðèéí íàì ÷ ãýñýí óóëçàëò, õóðàë çîõèîí áàéãóóëàõûã çºâøººðºõ ¿¿?


Ìîíãîë÷óóäûí 83% íü íàéç íºõðºº ººð ººð íàìóóäàä ¿íýí ÷ áàéõ ÿâäëûã õ¿ëýýí çºâøººðäºã. Òýäíèé öººíõ íü íàìóóäûí õîîðîíä ÿëãàà áàéäãèéã ìýääýã.. Ìîíãîë÷óóäûí 55% íü óëñ òºðèéí ¿çýë áîäîëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëäýã.

7.8 ¯ã õýëýõ ýðõ ÷ºëºº

Òàíû àìüäàðäàã íóòàã äýâñãýðò õ¿ì¿¿ñ óëñ òºðèéí òàëààð ¿çýë áîäîëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëäýã ¿¿?



¯ã õýëýõ ýðõ íü Àðä÷èëñàí íèéãìèéí õàìãèéí òîì õ¿÷èí ç¿éë áºãººä çºâõºí 55% íü íèéãýìä ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëäýã ãýæýý. Ýíýõ¿¿ àéäàñ íü õóó÷èí Çºâëºëòèéí íºëººíä áàéñàíòàé õîëáîîòîé.

7.9 Øóäàðãà áàéäàë, èòãýë

Òà ººðºº èõýíõ õ¿ì¿¿ñò èòãýæ áîëíî ãýæ ¿çäýã ¿¿?

Òèéì ¯ã¿é Ìýäýõã¿éÒàëààñ àðàé áàãà õýñýã íü èõýíõ õ¿ì¿¿ñò èòãýäýã ãýæ õýëñýí ýíýõ¿¿ ãàéõàëòàé äîîãóóð ¿ç¿¿ëýëò êîììóíèçìûí ¿åýñ ¿¿ñýëýé áàéæ áîëîõ þì.

Íèéãýìä èéíõ¿¿ õàðèëöàí ¿ë èòãýëöýõ áàéäàë íü íýð äýâøèã÷èäèéí ñîíãóóëèéí ïðîöåññò èòãýëã¿é áîëîõ ñºðºã ¿ð äàãàâðûã äàãóóëäàã.

7.10 Çºâëºìæ

Ñîíãîã÷äûã ñóðãàã÷ íàð – Èõýíõ óëñ îðíóóä àðä÷èëàë ðóó øèëæèæ áàéãàà àðä ò¿ìíèé íýãýí àäèë “Ìîíãîë÷óóä þóíû ò¿ð¿¿íä õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã äýýäýëäýã àðä÷èëàëòàé õýäèé íü õîëáîãäæýý”. Ýíýõ¿¿ îéëãîëòûã ã¿í ã¿íçãèé óõàìñàðëàæ ÷àäàõã¿é, àðä÷èëàëä ñýòãýë ãîíñîéõ ÿâäàë ã¿íçãèéðýõ ìàãàäëàëòàé áàéíà. Ñîãóóëèéí ñóðãàã÷, çààâàðëàã÷ íàð èðãýäèéí óëñ òºðèéí èäýâõèéã ñàéæðóóëàõ, ººðòºº çàñàãëàëûí òàëààðõè îéëãîöûã îëãîõ, îëîí íàìûí òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýí äýìæèõ ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëàõ õýðýãòýé.


8 Õ¯ÉÑÈÉÍ ÀÑÓÓÄÀË

8.1 Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ñîíãîëò

Ýìýãòýé÷¿¿ä ººðñäºº ñîíãîëòîî õèéõ ¸ñòîé, ýñâýë ýðýãòýé÷¿¿ä òýäýíä çºâëºõ õýðýãòýé ãýæ ¿çäýã ¿¿. Òà õýðõýí áîääîã âý?

ªºðºº ñîíãîëò õèéíý

Ýðýãòýé õ¿íýýñ õàìààðàëòàé

Ìýäýõã¿é

76% íü ýìýãòýé÷¿¿ä ººðºº ñîíãîëòîî õèéõ ̧ ñòîé.24% íü ýðýãòýé÷¿¿äèéí çºâëºãºº õýðýãòýé, ýñâýë èòãýëã¿é áàéíà ãýæýý. Ýíýõ¿¿ ä¿ãíýëò Óëààíáààòàð õîò õºäººä àäèëõàí ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéíà.

8.2 Ïàðëàìåíò äàõü ýìýãòýé÷¿¿ä

Òà ïàðëàìåíòàä îëîí ýìýãòýé÷¿¿ä áàéõ ¸ñòîé ãýæ ¿çäýã ¿¿?



ßàãààä îëîí ýìýãòýé÷¿¿ä Ïàðàëàìåíòàä áàéõ õýðýãòýé ãýæ òà áîäîæ áàéíà âý?

Áóñàä

Ýìýãòýé÷¿¿ä áîë øóäàðãà

Ñàéí øèéäâýð ãàðãàã÷èä

Ýðýãòýé÷¿¿äèéí áîëîâñðîë äóòìàã

Ýìýãòýé÷¿¿ä óëñ òºðèéí áîäëîãûã õàíãàëòòàé ìýääýãã¿é

Óëñ òºð ýòýãòýé÷¿¿äèéã ãýðýýñ õºíäèéð¿¿ëäýã

Ýìýãòýé÷¿¿ä áèåý çºâ àâ÷ ÿâäàã

Ýìýãòýé÷¿¿äýä èòãýë ºãºõ

Ýìýãòýé÷¿¿äèéã õºãæ¿¿ëýõýä òóñëàõ

Ýðýãòýé÷¿¿äòýé òýãø áàéõ áàéäëûã äýìæèõ

Õºãæèë äýâøëèéã õºõè¿ëýí äýìæèõ

68% íü ýìýãòýé÷¿¿ä ïàðëàìåíòàä îëîí ñóóäàëòàé áàéõûã õ¿ñäýã, õºäººä 71%, õîòîä 64 % áàéíà. Ýìýãòýé÷¿¿ä ïàðëàìåíò äàõü òºëººëºëèéã 76 % ãýæ áàéõàä ýð÷¿¿ä 61 % ãýæ áàéíà. “Õ¿éñèéí òýãø ýðõèéã äýìæèõ” “Ýìýãòýé÷¿¿äèéã àæèëëàõûã äýìæèõèéí òóëä” ãýäýã õàðèóëòûã ïàðàëåìåíòýä îëîí ñóóäàëòàé áàéëãàõûã äýìæèãñýä õýëñýí. “ýìýãòýé÷¿¿ä óëñ òºðèéí áîäëîãûã õàíãàëòòàé ñàéí ìýääýãã¿é” “Óëñ òºð ýòýãòýé÷¿¿äèéã ãýðýýñ õºíäèéð¿¿ëäýã” ãýæ ýñðýã áîäîëòîé õýñýã õýëæýý.

8.3 Òºëººëºã÷èéí õ¿éñèéã ýðõýìëýõ íü

Òà ïàðëàìåíòàä ýðýãòýé, ýìýãòýé õ¿íèé àëèéã íü èë¿¿ òºëººë¿¿ëýõ äóðòàé âý?

20% íü ýðýãòýé÷¿¿ä

25% íü ýìýãòýé÷¿¿ä

Á¿õ äýìæèã÷èä

Ýìýãòýé ñîíãîã÷èä

Ýðýãòýé ñîíãîã÷èä

Õàðèí 50 % -íû õóâüä áàðàã ÿëãààã¿é. Íºãºº òàëààð ýðýãòýé÷¿¿äèéí 20% íü ýðýãòýé òºëººëºëòýé áàéõ, ýìýãòýé÷¿¿ä 25 % íü ýìýãòýé áàéõ ãýñýí õàðèóëòòàé áàéíà.


8.4 Íàìûí íýðñèéí æàãñààëòàíä ýìýãòýé÷¿¿äèéã áàãòààõ.

Ïàðëàìåíòûí ñîíãóóëüä íàì á¿ð ìóæóóäàä íýð äýâøèí õ¿ì¿¿ñèéí íýðñèéí æàãñààëòûã ãàðãàäàã. Ãýâ÷ èõýíõäýý ¿íýõýýð ÷àäâàð á¿õèé 2 - 3 õ¿í ñîíãóóëüä

íýð äýâøèãäýõ áîëììæòîé áàéäàã. Ýíýõ¿¿ íýðñèéí æàãñààëòèéí 1-3 ä õýí íýãýí ýìýãòýéã íýð äýâø¿¿ëýãäñýí áîë òàíüä òýð íàìûí òºëºº ñîíãóóëèà ºãºõ

ìàãàäëàë áèé þó?

èõ áàãà ÿëãààã¿é ìýäýõã¿é

Õýðýâýý èéìýðõ¿¿ áàéäëààð ñîíãóóëü ºãâºë 33%íü íàìä ñàíàë ºãºõ ìàãàäëàëòàé. 13% íü ¿ã¿é ºãºõã¿é. ¯íýõýýð õ¿÷èðõýã ÷àäâàðòàé ýìýãòýéã íýð äýâø¿¿ëáýë ãàéõàõ ç¿éëã¿é.

8.5 Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ñàíàà áîäëûã õýëýëöýõ îëîí íèéòèéí ìýòãýëöýýí, çºâºëãººí

Îëîí íèéòèéí õóðàë öóãëààí äýýðýý ýìýãòýé÷¿¿ä çºâõºí ººðñäèéí àñóóäëûí òóõàé ÿðèëöâàë òà äýìæèõ ¿¿ ýñâýë ýñðýã áàéõ óó?

Õ¿÷òýé äýìæèíý

Çàðèìäàà Çàðèìäàà ýñðýã áàéð ñóóðüòàé

Õ¿÷òýé ýñýðã¿¿öíý

Ìýäýõã¿é

82 %íü îëîí íèéòèéí ìýòãýëöýýí, õóðàë, çºâºëãººí äýýð ýìýãòýé÷¿¿ä îðîí íóòãèéí àñóóäëûã ÿðèëöàõ íü ç¿éòýé ãýâ.


8.6 Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ºìíº òóëãàìäñàí àñóóäàë.

Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ºìíº òóëãàðààä áàéãàà áýðõøýýëòýé àñóóäàë þó âý?

ßäóóðàë

Àæèë

Îðîí íóòãèéí õ¿÷èðõèéëýë

Ýð¿¿ë ìýíä \ ºâ÷èí

Àðõèäàëò

Íèéò õ¿í àìûí ºìíº òóëãðààä áàéãàà àñóóäàë íü 34 % íü ÿäóóðàë, 16 % íü àæèëã¿éäýë ãýæýý.

8.7 Çºâëºìæ

Óëñ òºðèéí íàìóóä – óëñ òºðèéí íàìóóä 3 íýð äýâøèã÷èäèéí äóíä ýìýãòýé íýð äýâøèã÷ áàéâàë ò¿¿íä òîõèðñîí ñîíãóóëèéí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàõûã ñóäàëãààíû ç¿ãýýñ ñàíàë áîëãîæ áàéíà. Èíãýæ ÷àäâàë ýìýãòýé÷¿¿ä ñàíàà áîäëîî îëîí íèòèéí ìýòãýëöýýí äýýð èëýðõèéëýõ áîëîìæèéã îëãîíî.

Ñîíãîã÷äûí ñóðãàã÷èä - Õ¿í àìûí 1/4 íü ýìýãòýé÷¿¿äèéí ñîíãîëò ýðýãòýé÷¿¿äèéí çààâðààð ÿâàãäàõ ¸ñòîé, ýñâýë èòãýëã¿é áàéíà ãýíý. Èðãýíèé áà ñîíãîã÷äîä áîëîâñðîë îëãîã÷ íàð õ¿éñèéí àñóóäëûã õ¿íäýòãýí ¿çýæ, õ¿í á¿ð ýðõ ÷ºëººòýé, áèå äààñàí ñîíãóóëèéí ýðõòýé áàéõ ñóðãàëòûã õºãæ¿¿ëýõ õýðýãòýé.


9 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÝÕ ÑÓÐÂÀËÆ, ÕÝÂËÝÍ ÍÈÉÒËÝÕ

9.1 Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ

Óëñ ýõ îðîíä áîëæ áóé ¿éë ÿâäàëûí òàëààð òà õýðõýí ìýäýýëýë àâäàã âý?

ÁóñàäÈíòåðíåò

Àëáàí àæèëÄàðãà íàðûí á¿ëýã

ÁàéãóóëëàãàÍàéç íàð, õºðø, ãýð á¿ë

Øàøíû òýðã¿¿íÕîðîîíû äàðãà

Ñóì, áàãèéí äàðãàÑîíèíÐàäèîÇóðàãò

Áàðàã èõýíõ íü 94% íü çóðàãòààð, 30% íü ìýäýýëýëèéí 2 äàõü ýõ ñóðâàëæ ñîíèãîîñ, íàéç íºõºä, õºðø, ãýð á¿ëýýñ ãýæ 21% ñàíàëàà èëýðõèéëñýí áàéíà. 13% íü 4 äýõ ýõ ñóðâàëæ ðàäèî ãýæýý.


9.2 Ñîíãóóëèéí á¿ðòãýèéí ìýäýýëýë àâàõ ýõ ñóðâàëæ

Òà ñîíãóóëüä ñàíàë ºãºõ á¿ðãýëèéí òàëààðõè ìýäýýëýëèéã õýðõýí àâäàã âý? Çóðàãò

Îðîí íóòãéèí ñîíãóóëèéí õîðîîíû òýðã¿¿í

Ñóì, áàãèéí äàðãàÑîíèí

íàéç íºõºä, õºðø, ãýð á¿ëýýñ

ðàäèîñîíãóóëèéí åðºíõèé õîðîî

íýãäýëèéí äàðãàóëñ òºðèéí íàì

àëáàí àæèëáàéãóóëëàãà

èíòåðíåò

äàðãà íàð

ñîíãîã÷äûí ñóðãàã÷ íàðûí êîìèññ

Áóñàäøàøíû òýðã¿¿í

Áàðàã äºðºâíèé ãóðàâ íü 71% íü çóðàãòààð, 50% íü ñîíãóóëèéí Êîìèññîîñ ìýäýýëýë àâäàã.

9.3 Çóðàãò ¿çýõ

Òà äîëîî õîíîãò õýäýí ºäºð íü çóðàãò ¿çäýã âý?

Õýçýý÷ ¿ã¿é

Áàãàäàà íýã óäàà

2-3 ºäºð

3-4 ºäºð

Áàðàã ºäºð á¿ð


Òà çóðàãòûí ÿìàð ñóâãèéã ¿çäýã âý?¯íäýñíèé çóðàãòûí õºòºëáºð

25 ñóâàãÒÂ 9 UBS

Îðîí íóòãèéí òåëåâèçÒÂ 5NTVC 1

Eagle TVÎðîñ ñóâàã

ÁóñàäÁîëîâñðîëõÿòàä ñóâàã

ÒÂ 8

Òà àëü öàãóóäàä çóðàãò ¿çäýã âý?

Áàéíãà

9-11 îðîé

5-9 îðîé

12-5 ¿äýýñ õîéø


5-8 ºãëºº

76% íü ºäºð á¿ð, õºäººäèéã èðãýäèéí 76% íü ¿íäýñíéè çóðàãòèéí ñóâàã ¿çäýã ãýñýí áàéíà. Óëààíáààòàð õîòûí èðãýäèéí õàìãèéí íýð õ¿íäòýé çóðàãòûí ñóâàã ¿íäýñíèé òåëåâèç áºãººä 46% íü ¿çäýã, 25 ÒÂ ã 25%. 9-11 îðîéí, 5-9 îðîéí õîîðîíä çóðàãò ¿çýõ îðãèë öàã.


9.4 Ðàäèî

Òà 7 õîíîãò õýäýí óäàà ðàäèî ñîíñäîã âý?


Äîëîî õîíîãò íýã óäàà

7 õîíîãò 1-2 óäàà



Òà èõýâ÷ëýí ÿìàð ðàäèî ñóâàã ñîíñäîã âý? Ìîíãîë ðàäèî

Îðîí íóòãèéí ðàäèîFM 107.5

FM 104FM 103.6

FM 99.7 øèëäýãÐàäèî ñóâàãèéí íýðèéã ñàíàõã¿é áàéíà

FM 104.5FM 101.7FM 101.1FM 100.5FM 102.7

áóñàäFM 99.3FM 98.1

FM 105.5FM 106

Òà ÿìàð öàãóóäàä ðàäèî ñîíñäîã âý?

5-8 ºãëºº


12 ¿äýýñ õîéø -5

5-9

9-11

Áàéíãà


Îéðîëöîîãîîð õ¿í àìûí ¾ áóþó 74% íü ðàäèî õýçýý ÷ ñîíñäîãã¿é, çàðèìäàà ñîíñäîã, 20% íü áàéíãà ñîíñäîã ãýñýí ñóäàëãàà ãàð÷ýý. Óëààíáààòàð÷óóäûí õóâüä õºäººã áîäâîë 10% íü èë¿¿ ñîíñäîã ãýñýí òîîöîî ãàð÷ýý. Ìîíãîëûí ðàäèî áîë óëñ îðíû õàìãèéí íýð õ¿íäòýé áàéãóóëëàãûí íýã þì. ªãëºº 8-12 öàãèéí õîîðîíä.

9.5 Ñîíèí

Òà äîëîî õîíîãò õýäýí óäàà ñîíèí óíøäàã âý?


Äîëîî õîíîãò íýã óäàà




47% íü õààÿà, 51% íü íèëýýí óíøäàã, Óëààíáààòàð÷óóäûí 20% íü ºäºð á¿ð óíøäàã ãýñýí òîîöîî ãàð÷ýý.

9.6 Àæèãëàëò çºâëºìæ

Ñîíãîã÷äûí ñóðãàã÷èä Çóðàãò áîë óëñ îðîí äàõü ¿éë ÿâäàë áîëîí ñîíãóóëèéí àæèëëàãààã ñóðò÷èëäàã õýâëýë ìýäýýëëèí íýí òýðã¿¿íèé ýõ ¿¿ñâýð áîëäîã. Óëààíáààòàðò 25-ð òåëåâèç, ÒÂ-9 ãýõ ìýò ñóâãèéã àøèãëàäàã ÷ ¯íäýñíèé òåëåâèç áîë õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ñîíãîã÷äîä áîëîâñðîë îëãîäîã õýðýãñýë áàéõàä õºäºº, îðîí íóòàãò ñóðãàã÷èä çºâõºí ¿íäýñíèé òåëåâèçèéã àøèãëàäàã áàéíà.Ìýäýýëëèéí 75% íü 7-11 öàãèéí õîîðîíä öàöàãääàã. Ñîíãóóëèéí Åðºíõèé õîðîî íü îðîí íóòãèéí ñîíãóóëèéí õîðîî, òýäãýýðèéí àæèãëàã÷èäààð äàìæóóëàí ñîíãîã÷äîäîî ìýäýýëëèéã äàìæóóëàõ áîëîìæòîé. Ðàäèî íü òåëåâèçèéã áîäâîë õÿìä òºñºð, îëîí íèéòèéí ìýòãýëöýýí, íýð äýâøèã÷äèéí ìàðãààí ìýòèéã èë¿¿ ã¿í ã¿íçãèé îéëãîëòûã îðîí íóòãèéí ðàäèî ñîíñîã÷èä áîëîí ãàíö íýãýýðýý õ¿ì¿¿ñò ìýäýýëýë õ¿ðãýäýã íàéäâàðòàé èõ ñóðâàëæ þì. Ìºí ò¿¿í÷ëýí ðàäèîã òåëåâèçèéí êîìïàíèò àæëóóäûã äýìæèõ ÷èãëýëýýð àøèãëàæ áîëäîã. Òîìîîõîí çýðãèéí õºãæìèéí òàíõèìûã àíõ óäàà ñîíãóóëü ºãºõ ãýæ áàéãàà çàëóó÷óóäàä çîðèóëàí àøèãëàæ áîëíî. Ìàãàäã¿é ñîíèí íü ýäãýýðýýñ õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ìýäýýëýë ºã÷ áîëäîã õýðýãñýë áàéæ áîëçîøã¿é. ¯¿íýýñ ã¿í ã¿íçãèé ìýäýýëýë àâ÷ áîëîõîîñ ãàäíà îëîí õ¿íèé ãàð äàìæèí óíøèãääàã áà ñîíèíãîîð ñàíàë òîîëîõ, ñàíàë õóðààõ, á¿ðòãýëèéí ïðîöåññûã äèàãðàìì õ¿ñíýãòýýð îëîí ¿å øàòòàé òàéëáàðòàéãààð ãàðãàæ áîëîõ ñàéí òàëòàé.


10 ÇªÂËªÌÆ

Ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà íü èðãýíèé ñóðãàã÷, ñîíãîã÷äûí õýðýãöýýã õàíãàæ, ñîíãóóëèéí í¿äèéã íýýæ ºã÷ áàéãàà þì. Ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãàà íü íýí ÿëàíãóÿà ñîíãóóëèéí

åðºíõèé õîðîî, ñîíãîã÷äûí ñóðãàã÷èä, íýð äýâøèã÷èä íàð íü èõ àøèãòàé. Òèéìýýñ ñóäàëãààíààñ ¿¿ñýëòýé çºâºëãººã äîîðõè ñýäýâ çºâëºìæèéã ñàíàë áîëãîæ áàéíà.

10.1 Íýð äýâøèã÷èä, òºëººëºã÷èä, óëñ òºðèéí íàìóóäàä

Ñîíãîã÷èä ñàíàà áîäëûã èëýðõèéëýõ íü íýð äýâøèã÷èä, òºëººëºã÷èä, óëñ òºðèéí íàìóóäûí õóâüä ìàø ÷óõàë ç¿éëèéí íýã þì. Ñîíãîã÷èäèéã òàòàõ áàñ íýãýí àðãà íü òóíõàãëàë ãàðãàõ, ÷àäâàðòàé áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä îðøèíî.

Óëñ òºð÷èä íýð äýâøèã÷èä ýäèéí çàñàã, àæèëã¿éäýë, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ õàìãèéí ÷óõàë áîäëîãî, òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëñíààðàà ñîíãîã÷èäûí ºìíº õàðèóöëàãà õ¿ëýýæ ñîíãóóëü àìæèëòòàé áîëîõ íýã ¿íäýñ áîëäîã. Áàñ íýãýí ººð ÷óõàë àñóóäëóóä áîë àðõèäàëò, õ¿ðýýëýí áóé îð÷íîî õàìãààëàõ, àâèëãà þì.

Ñîíãîã÷èäòîéãîî õàðèëöàõ íü Îäîîãîîð èõýíõ ñîíãî÷èä çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãî, ÷èãëýëèéí òàëààð óëñ òºðººñ àíãèä áàéð ñóóðüòàé. Óëñ òºðèéí ïðîöåññò óëñ òºð÷èä íàìóóä ñîíãîã÷äûã àìæèëòòàé îðîëöóóëàõ íü ñîíãóóëèéí õóãàöààíû õýòèéí òºëºâèéã ñàéæðóóëàõòàé õîëáîîòîé àæèë þì. Èíãýõèéí òóëä ýõíèé øàòàíä ñîíãîã÷òîé õàðèëöàõ øóóä õàðèëöààã íýìýãä¿¿ëýõ õýðýãòýé. Òºëººëºã÷èä ñîíãîã÷èäòîé î÷èæ óóëçàõ, ñàíàà áîäëîî ñîëèëöîõ, òýäíèé ñàíàà áîäëûã óëñûí õýìæýýíä õýðõýí àâ÷ ¿çýæ áàéãààã òàéëáàðëàõ õýðýãòýé. Èíãýæ óóëçàæ, õàðèëöàí ÿðèëöàõ õóðàë çºâëºëãººí õèéõ íü ñîíãîã÷èä áà óëñ òºðèéí õàðèëöààã ñàéæðóóëíà.

Óëñ òºðèéí îíöëîã Íàìóóä ººðñäèéí îíöîã øèíæ ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõäîî òýä àðä ò¿ìýíä ÿìàð íýãýí òîäîðõîé ç¿éëèéí òºëºº áàéãààãàà èëýðõèéëýõ, ò¿¿íèéã íü àðä ò¿ìýí íü òîäîðõîé ìýääýã áàéõ õýðýãòýé. Þóíû ò¿ð¿¿íä òýä ººðñäèéãºº õýí áý ãýäãèéã òîäîðõîéëîõ íü ÷óõàë áºãººä òýäíèé õóâüä îëîí íèéòèéí ñàíàà áîäîëûã òîäîðõîéëîõ íü òàø ÷óõàë. Þóíû ò¿ð¿¿íä àìàð õÿëáàð, îéãîìæòîé ¿ãòýé óðèà ëîîçîíãîîð ñàíàà áîäîë, çàð÷èì, áîäëîãûã òóñãàñàí öººí òîîíû ¿ãýýð èëýðõèéëñýí òóíõàã áè÷èã õèéõ. Íàìûí ãèø¿¿ä íàìûíõàà áîäëîãûã òîäîðõîéëñîí óðèà ëîîçîíã áèé áîëãîõ. Ýöýñò íü ýäãýýð óðèà ëîîçîíã íàìóóäûí ç¿ãýýñ õèéæ áóé ìýäýý, ìýäýãäëèéã èëòãýë á¿ð äýýð äóðäàæ áàéõ õýðýãòýé.

Ñîíãîã÷èäèéí ñàíàà áîäîëä íèéöýõ Íàìóóä àðä ò¿ìíèéõýý ¿çýë áîäîë, àæ àìüäðàëààñ ¿íäýñëýñýí ¿íäýñíèé áîäëîãûã áîëîâðóóëäàã áîëîõûã òàéëáðëàæ


îéëãóóëàõûã ýðõýìëýõ õýðýãòýé. Ìºí îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä íºëººëºõ ¿å ¿åèéí áîäëîãóóäûí íºëºº, ¿íäýñíèé áà îëîí óëñûí òºëºâëºãººã îéëãóóëàõ õýðýãòýé.

Òºëººëºã÷äèéí õ¿ëýýí çºâøººðºõ Àëáàí òóøààëòàí áîëãîíä ñîíãóóëü îðîëöîõ äàâóó òàë áàéäàã áîëîâ÷ ñîíãîã÷èääîî ñàéí ã¿éöýä ìýäýýã¿éãýýñ äàðààãèéí ñîíãóóëüä ñàíàë àëäàõ òàëòàé áàéäàã. Ñîíãîã÷èä áà íàìóóäûí àäèë òýíö¿¿ áàéäàëûã áèé áîëãîõûí òóëä äºëººëºã÷èä ñîíãîã÷èäòîéãîî èë¿¿ îëîí óäàà õàðèëöàà ¿¿ñãýõ õýðýãòýé, íýí ÿëàíã¿ÿà Óëààíáààòàðò ýíý íü èõ ÷óõàë àñóóäàëûí íýã áîëíî. Ýíýõ¿¿ õàðèëöààã ñàéæðóóëàõûí òóëä íàìóóä ñîíãî÷èäèéí òºëºº ¿éë÷ëýõ õýðýãòýé.

Ýìýãòýé ñîíãîã÷äîä óðèàëãà ãàðãàõ íü Óëñ òºðèéí íàìóóäûí ãóðâàí òîï ãèø¿¿äèéí äóíä ýìýãòýé õ¿íèéã áàãòààõ èæèë òýíö¿¿ ñèñòåìèéí äàãóó óëñ òºðèéí íàìóóäûí õýòèéí òºëºâèéã ñàéæðóóëàõ áîëîìæòîé áîëîõ ãýæ ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà ñàíàë áîëãîæ áàéíà. Ìºí íàìóóä ýìýãòýé÷¿¿äèéí ¿çýë áîäëûã èëýðõèéëæ ÷àäàõààð îëîí íèéòèéí ìýòãýëöýýí, õóðàë öóãëààíûã ñàíàà÷ëàí ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ õýðýãòýé.

10.2 Ñîíãóóëèéí ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷ íàðò

Ýíýõ¿¿ õýñýãò ñóðãàã÷äàä çîðèóëñàí çààâàð çºâëºëãººã òîâ÷ëîí ãàðãàíà. Ýíý íü ñîíãóóëèéí èðãýíèé áîëîâñðîëòîé õàìààðàëòàé ÒÁÁ, Ñîíãóóëèéí Åðºíõèé õîðîî, CSO èéí àæèëòàí ìýðãýæèëòí¿¿ä, ñóðãóóëèéí àëáàí õààã÷èä, äîíîðóóä, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí òóñëàõ àëáàíûõàí õàìðàãäàíà. Ñóäàëãààíû òýðã¿¿í çîðèëãî íü åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä çîðèóëàãäñàí ñîíãîã÷äûí ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷äèéí òºëºâëºãºº áýëòãýë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõàä çîðèóëàí ìýäýýëýë ºãºõºä îðøèíî. Ìºí ò¿¿í÷ëýí åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí ºìíºõ áýëòãýë ¿éë àæèëëàãààíû ïîòåíöèàëüä çîðèóëñàí çºâëºëãºº á¿õèé ìàòðèö áàãòàíà.

Ñîíãóóëèàñ ºãºõã¿é áàéõ íü Ìîíãîë÷óóä Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä ñàíàëàà ºãºõººð õýäèéí òºëºâëºñºí áàéãàà ó÷ðààñ ñóðãàã÷ íàð “ñîíãóóëü ºãºõã¿é áàéõ” ãýñýí íýðòýé ¿íäýñíèé óëàìæëàëò êîìïàíèò àæëûã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ õàðüöàíãóé áàãà õýðýãöýý áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. ßìàð íýãýí óðü÷èëñàí ¿íäñýí îéëãîëòã¿éãýýð ñîíãóóëèéí ºìíº ñîíãîã÷èä íýð äýâøèã÷äèéã ¿íýëæ ä¿ãíýõ íü áîëîìæã¿é ç¿éë þì àà.

Ñîíãîãäñîí ãèø¿¿äèéí ¿¿ðýã ðîëü Ñóäàëãàà íü òºëººëºã÷èä áóþó ñîíãîãäñîí àëáàíû õ¿ì¿¿ñèéí ¿¿ðýã, ðîëü ¿éë àæèëëãààíû òàëààð îëîí íèéòèéí áîëîâñðîëä õýðýãòýé ñóðãàëòûí ÷óõàë õýðýãöýý áàéäãèéã èëð¿¿ëæýý. Íýí ÿëàíãóÿà óäàõã¿é áîëîõ Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí ¿éë àæèëëàãàà ¿¿ðýã ðîëèéí òàëààð èðãýäèéã áîëîâñðóóëàõ õýðýãòýé áàéíà. ¯íäñýí îéëãîëò ìýäýãäýõ¿¿í áàéõã¿é áîë ñîíãóóëèéí ºìíº íýð äýâøèã÷äèéã ¿íýëæ ä¿ãíýõ íü áàñ ë áîëîìæã¿é àñóóäàë þì. Ýíý ÷èãëýëýýð áîãèíî õóãàöààò ñóðãàëòàíä èðãýäèéã õàìðóóëæ áîëíî. Ýñâýë óðò õóãàöààíû çàñàãëàëûí ýðõ ç¿éí ñóðãàëòûã ñóðãóóëèéí õ¿ðýýíä àëáàí ¸ñîîð ÿâóóëæ áîëíî.

Ñîíãóóëèéí ïðîöåññ Ìºí ñîíãóóëèéí ïðîöåññûí òàëààð îéëãîö ìýäýãäýõ¿¿í áàãàòàé áîë õ¿ì¿¿ñ ñîíãóóëèéí ¿éë ÿâöàä èòãýõ èòãýë òºäèé ÷èíýýãýýð ñóë


áàéíà. Ñîíãóóëèéí Åðºíõèé õîðîî, ÒÁÁ-ààñ õàìòðàí ñàíàë òîîëîõ, õóðààõ, á¿ðòãýëèéí ¿éë ÿâöûã òîäîðõîé òàéëáàðëàí ýíý òàëààð ìýäýýëëèéã öàöàõ õýðýãòýé. Á¿ðòãýëèéí õóâüä ñîíãîã÷èä íýðñèéí æàãñààëò õýçýý õààíà èëãýýãäñýí áîëîí æàãñààëòûí àëäàà ìàäãèéã øàëãàõ ïðîöåññûã ìýäýõ ¸ñòîé. Ñàíàë õóðààõ, òîîëîõîä äýìæèã÷èä, õàðóóë õàìãààëàëòûí àëáàíûõàí ýíõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààíä áàéëöàõ ¸ñòîéã îéëãîõ õýðýãòýé.

Ãîìäîë ãàðãàõ ¿éë ÿâö Ñóäàëãààãààð áàðàã ñîíãîã÷äûí 60 % íü ñîíãóóëüä ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäàë ¿¿ñýõýä õýíä õàíäàæ ãîìäîë ìýä¿¿ëýõýý ìýäýõã¿é áàéíà. Èõýíõäýý ãîìäîë ìýä¿¿ëýõýä òàòãàëçñàí õàðèó ºãäºã áà ýíý òàëààðõè òîäîðõîé ìýäýýëëèéí õîìñäîëòîé áàéäãèéã õàðóóëæ áàéíà. Ñîíãîã÷äûí ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä ñîíãóóëèéí åðºíõèé õîðîî áà ÒÁÁ õàìòðàí ñîíãîã÷äîä ãîìäîë ñàíàëàà õýðõýí áýëòãýõ, ãîìäîë ÿàæ ãàðãàõ çýðýã çºâëºëãºº ºãñºí áàéõ ¸ñòîé. \õóãàöàà, ºäºð, õ¿ì¿¿ñèéí íýð, áóñàä ãýð÷\

Ñàíàë õóäàëäàí àâàõ, áýëýã ºãºõ Èðãýíèé ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä ñàíàë õóäàëäàæ àâàõ, áýëýã ºãºõ ÿâäàëòàé øàðãóó òýìöýõ áîëîìæòîé. Åðºíõèéäºº áýëýã, ìºíãº áóñàä ç¿éëñèéã ñîíãîã÷èä áà íýð äýâøèã÷èäèéí õîîðîíä áàò áýõ õîëáîî ¿¿ñãýõ áýëýã òýìäýãèéí óòãà á¿õèé áîëãîæ áàéíà. Îëîí ñîíãîã÷èä òýð áýëýã ñýëòíýýñ çàëõäàã ÷ ¿íýíäýý óëñ òºðä ¿íýí÷ þì øèã ä¿ð ¿ç¿¿ëäýã. Ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä áýëýã ºã÷ áàéãàà íýð äýâøèã÷èä íàðûí òºëºº ñàíàëàà ºãºõ õýðýãã¿é ãýæ çààæ ñóðãàõ õýðýãòýé

Íýð äýâøèã÷èäèéã ñîíãîõ íü Íýð äýâøèã÷ áà íàìóóäûí áàéð ñóóðü, òýäíèé ¿çýë áîäîëûã äóòìàã áàéäëààñ áîëæ ñîíãóóëèéí ºäºð ñîíãîëò õèéõýä áýðõøýýëòýé òóëãàðäàã. Ñóðãàã÷èä íàìóóä íýð äýâøèã÷èä , íàìóóäûã ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ, õóðàë öóãëààí õèéõ ãýõ ìýòýýð äýææèõ õýðýãòýé. Ìýòãýëöýýí, ÿðèëöëàãà, õóðàë öóãëààí íü ñîíãîã÷èäûí õóüä íàì áà íýð äýøèã÷ýý õàðüöóóëàõ, ñºðã¿¿ëýí òàâèõ çýðýãò àÿ õîëáîãäîëòîé.

Àðä÷èëàëûí òàëààðõè îéëãîëò áà õàðèóöëàãà Ìîíãîë÷óóä àðä÷èëñàí îðîí áîëñíîîð ººðòºº çàñãëàë, õàðèóöëàãà ãýõýýñýý èë¿¿òýéãýýð õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã ýäëýõ áîëñîí. Èðãýíèé ñóðãàã÷èä óëñ òºðèéí õàðèóöëàãûã ñàéæðóóëàõàä èðãýíèé ìåõàíèçì, ººðòºº çàñàãëàëûí óõàãäàõóóíûã óðüä÷èëàí òàéëáàðëàæ óõóóëàí òàíèéëàõ õýðýãòýé. ¯¿íèé òàëààð ìýäýãäýõ¿¿í íü ñîíãîã÷èäûí óëñ òºðèéí ¿ð íºëºº ñîíèðõîëûã äýýøë¿¿ëýõ ìºí ò¿¿í÷ëýí îëîí íàìûí àðä÷èëàëûã äýìæèí áýõæ¿¿ëýõ ýåðýã ¿ð äàãàâàðòàé.

Õ¿éñèéí òýíöâýðò áàéäàë Õ¿í àìûí ¼ íü ýìýãòýé÷¿¿äèéí ñîíãîëò ýð÷¿¿äèéí óäèðäëàãàíä áàéõ ¸ñòîé ãýæ ¿çýæ áàéíà. Õàðèí ñóðãàã÷èä õ¿éñèéí òýãø ýðõòýé, õàðààò áóñ áàéäàëòàé áàéõ, ýðõ ÷ºëººòýé ñîíãîëò õèéõ çààâàð äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ ¸ñòîé.

Ñîíãîã÷èäèéí áîëîâñðîëä òîõèðîõ õýâëýë ìýäýýëýëèéí õýðýãñýë ªðãºí õ¿ðýý õàìàð÷ ÷àääàã ó÷èðààñ ñîíãóóëèéí ñóðãàëòûã èõýíõäýý çóðàãòààð ÿâóëäàã. Ñîíèíãîîð ñîíãóóëèéí ÿâöûí òàëààðõè ìýäýýëýëèéã óíøèæ áîëíî. Ðàäèî áîë õîò õºäººãèéí èðãýäèéí íýí õýðýãòýé ìæäææëæëèéí õýðýãñýë áîëíî.


Ñîíãóóëèéí ñóðãàëòàíä ¿íäýñíèé òåëåâèçèéã àøèãëàäàã áîë 25 çóðàãòûí ñóâàã, ÒÂ 9 ñóâàãóóäààð òîäîðõîé õÿçãààðòàé ìýäýýëýë¿¿ä öàöàãääàã. Ìýäýýëýëèéí 75% íü îðîéí 7-11 öàãûí õîîðîíä. Ñîíãóóëèéí åðºíõèé õîðîî çóðàãòààð ãàðñàí ñîíãóóëèéí êîìïàíèò àæèëëàãààíû ìýäýýëýëèéã îðîí íóòãèéí ñîíãóóëèéí õîðîîíû õýñãèéí äàðãà íàðò äàòæóóëàí ìýäýýëäýã.

Ðàäèî áîë çóðàãòûã áîäâîë õÿìä. ¯¿ãýýð îëîí íèéòèéí õýëýëö¿¿ëýã, íýð äýâøèã÷èäèéí ìàðãààí çýðãèéã ìºí ñóðãàëòûí ìàòåðèàëûí ã¿í ã¿íçãèé ñóäàëãààã ìýäýýëëýæ áîëäîã. Ìºí çóðàãòûí êîìïàíèò àæèëëàãààã äýìæèõ çîðèëãîîð àøèãëàäàã. Ñîíãóóëèéí ñàíàë õóðààõ, òîîëîõ ïðîöåäóðûí ¿å øàòàíä äèàãðàì ãàðãàí òàéëáàðòàé íü ¿ç¿¿ëæ âîëäîã äàâóó òàëòàé. Ãàð äàìæèí óíøèãäàõ äàâóó òàëòàé.


Ñîíãóóëèéí áîëîâñðîëûí òºëºâëºãºº

Ìýäýýëýë ¯éë àæèëëàãàà Ã¿éöýòãýã÷Õýâ.ìýä.õýð\òîî õýìæýý

Öàã õóãàöàà õ¿ðýý

Åðºíõèéëºã÷èéí ¿¿ðýã ðîëüÅðºíõèéëºã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà, ¿¿ðýã ðîëü

ÑÅÕ Íýã óóò á¿ðò Ñîíãóóëèàñ çóðãààí äîëîî õîíîãèéí ºìíº

Ñîíãîã÷èäîä çîðèóëñàí Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí ìýäýýëýë

ÑÅÕ, ñîíèí TDB Ñîíãóóëèàñ íýã ñàðûí ºìíº òàðààõ

Åðºíõèéëºã÷èä íýð äýâøèã÷èäèéí ìàðãààí áà ìýäýýëýë

ÑÅÕ, ÒÁÁ Ìàðãààí á¿ð Åðºíõèéëºã÷èéí êîìïàíèò àæëûí õóãàöààíä

Íýìýëò ïðîöåññÕààíà, õýðõýí ãîìäîë ãàðãàõ, óõóóëàõ õóóäàñàí äýýð

GEC or NGO or MoJ or police?

20000-35000, íýã á¿ðèéã á¿ðòãýëèéí àæèëòàí, ñîíãóóëèéí áéàéð, òºâ îôôèñò, çàõ äýýð, ñóðãóóëü, öàãäààãèéí ãàçàð, åðºíõèé õóâèàðëàëò

Ñîíãóóëèéí á¿ðòãýëèéí ÿâöàä òàðààõ

Ãîìäîë ãàðãàõ ïðîöåññ 30 ñåêóíäûí âèäèî áè÷ëýã

ÑÅÕ, ÒÁÁ, Ìîj, öàãäàà

ºäºð á¿ð ¿íäýñíèé ÒÂ, ÒÂ25 ÒÂ9 7.00-11.00 îðîé

Ñîíãóóëèàñ äîëîî õîíîãèéí ºìíº, á¿ðòãýëèéí ýõíèé äîëîî õîíîã

Ãîìäîë ãàðãàõ ïðîöåññ 30 ñåêóíäûí ðàäèî áè÷ëýã


ºäºð á¿ð ãóðâàí óäàà ìîíãîëûí çàäèî, áóñàä ðàäèî

Ñîíãóóëèàñ äîëîî õîíîãèéí ºìíº, á¿ðòãýëèéí ýõíèé äîëîî õîíîã

Ñîíèíãîîð ñóðòàë÷ëàõ


Á¿õ ñîíèí Ñîíãóóëèàñ äîëîî õîíîãèéí ºìíº,


Á¿ðòãýëèéí ¿éë ÿâöÀ3 õýìæýýãýýð á¿ðãýëèéí ïðîöåññ

ÑÅÕ Íýãèéã íýã óóòàíä

Á¿ðãýëèéí ¿åä, ºìíº øóóäàíãààð ÿâóóëàõ

Á¿ðòãýëèéí ïðîöåññèéí òàëààð íýã ìèíóò âèäèî áè÷ëýã

ÑÅÕ 30 ºäðèéí òóðø, ºäºð á¿ð ãóðâàí óäàà ¿íäýñíèé ÒÂ, ÒÂ25 ÒÂ9 7.00-11.00 îðîé

Á¿ðãýëèéí ¿åä

Á¿ðòãýëèéí ïðîöåññèéí òàëààð íýã ìèíóò ðàäèî áè÷ëýã

ÑÅÕ 30 ºäðèéí òóðø, ºäºð á¿ð ãóðâàí óäàà ¿íäýñíèé ÌÐ îîð, áóñàä 7.00-11.00 îðîé

Á¿ðãýëèéí ¿åä

Á¿ðòãýëèéí ïðîöåññèéí ñîíèíãîîð

ÑÅÕ, ÒÁÁ Á¿ðòãýë ýõëýõ ¿åä

Ñàíàë õóðààõ, òîîëîõ ÿâöÀ3 Ñàíàë õóðààõ, òîîëîõ ÿâö

ÑÅÕ Íýã ø ñàíàëûí áàéð á¿ðä

Ñîíãóóëèéí ºìíº, ñîíãóóëèéí ºäºð ÿâóóëàõ

Ñàíàë õóðààõ, òîîëîõ ÿâö íýã ìèíóò âèäèî áè÷ëýã

ÑÅÕ 5 ºäðèéí òóðø, ºäºð á¿ð ãóðâàí óäàà ¿íäýñíèé ÒÂ, ÒÂ25 ÒÂ9 7.00-11.00 îðîé

Ñîíãóóëèàñ äîëîî õîíîãèéí ºìíº

Ñàíàë õóðààõ, òîîëîõ ÿâö íýã ìèíóò ðàäèî áè÷ëýã

ÑÅÕ 5 ºäðèéí òóðø, ºäºð á¿ð ãóðâàí óäàà ¿íäýñíèé ÌÐ îîð, áóñàä 7.00-11.00 îðîé

Ñîíãóóëèàñ äîëîî õîíîãèéí ºìíº


Ñàíàë õóðààõ, òîîëîõ ÿâö ñîíèíãîîð

ÑÅÕ Á¿õ ñîíèí Ñîíãóóëèàñ äîëîî õîíîãèéí ºìíº

Ñîíãóóëèéã àæèãëàõàä ñîíãîã÷èäîä çààâàð

ÒÁÁ\ñîíèí 10000, ñîíèíä íèéòëýõ

Ñîíãóóëèéí ºäºð, ñîíãóóëèàñ äîëîî õîíîãèéí ºìíº òàðààõ

Ñàíàë õóäàëäàõÑàíàë õóäàëäàõûí ýñðýã óõóóëàõ õóóäàñ

ÒÁÁ 20000-35000, íýã á¿ðèéã á¿ðòãýëèéí àæèëòàí, ñîíãóóëèéí áéàéð, òºâ îôôèñò, çàõ äýýð, ñóðãóóëü, öàãäààãèéí ãàçàð, åðºíõèé õóâèàðëàëò

Ñîíãóóëèàñ ãóðâàí äîëî õîíîãèéí ºìíº òàðààõ

Ñàíàë õóðààõ, òîîëîõ ïðîöåññ À3 ºíãºòººð

ÒÁÁ Íýãèéã íýã óóòàíä

Ñîíãóóëèàñ ãóðâàí äîëî õîíîãèéí ºìíº òàðààõ

Ñàíàë õóðààõ, òîîëîõ ÿâö ãó÷èí ñåêóíä âèäèî áè÷ëýã ñàíàë õóäàëäàõûí ýñðýã

ÒÁÁ 5 ºäðèéí òóðø, ºäºð á¿ð ãóðâàí óäàà ¿íäýñíèé ÒÂ, ÒÂ25 ÒÂ9 7.00-11.00 îðîé

Ñîíãóóëèàñ ãóðâàí äîëîî õîíîãèéí ºìíº,

Ñàíàë õóðààõ, òîîëîõ ÿâö ãó÷èí ñåêóíä ðàäèî áè÷ëýã

ÒÁÁ 5 ºäðèéí òóðø, ºäºð á¿ð ãóðâàí óäàà ¿íäýñíèé ÌÐ îîð, áóñàä 7.00-11.00 îðîé

Ñîíãóóëèàñ ãóðâàí äîëîî õîíîãèéí ºìíº,


Íýð äýâøèã÷èéí èíäýðÍýã áà ò¿¿íýýñ äýýø åðºíõèéëºã÷èä íýð äýâøèã÷èéí òàðãààí, ìýòãýëöýýíèé çóðàãò, ðàäèî ìýäýýëýë

ÒÁÁ Õ óäàà ¿íäýñíèé ÒÂ, ðàäèî

Ñîíãóóëèéí êîìïàíèò àæëûí ¿åýð

Íýð äýâøèã÷èäèéí èíäýð, ñîíãîã÷äîä çààâàð


Ãóðâàí äîëîî õîíîãèéí ºìíº

Ýìýãòýé÷¿¿äèéí îðîëöîîÀ3 ºíãºò ¿ç¿¿ëýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí, ñîíãîõ ýðõ ÷ºëºº


çóðãààí äîëîî õîíîãèéí ºìíº

Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýðõ, ÷ºëººò ñîíãîëò, ãó÷èí ñåêóíä âèäèî áè÷ëýã ñàíàë õóäàëäàõûí ýñðýã

ÒÁÁ ºäºð á¿ð ¿íäýñíèé ÒÂ, ÒÂ25 ÒÂ9


Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýðõ, ÷ºëººò ñîíãîëò, ãó÷èí ñåêóíä ðàäèî áè÷ëýã ñàíàë õóäàëäàõûí ýñðýã

ÒÁÁ ºäºð á¿ð ¿íäýñíèé áà áóñàä ðàäèî


Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýðõ, ÷ºëººò ñîíãîëò, ñàíàë õóäàëäàõûí ýñðýã óõóóëàõ õóóäàñ

ÒÁÁ 20000-35000, íýã á¿ðèéã á¿ðòãýëèéí àæèëòàí, ñîíãóóëèéí áéàéð, òºâ îôôèñò, çàõ äýýð, ñóðãóóëü, öàãäààãèéí ãàçàð, åðºíõèé õóâèàðëàëò



10.3 Ñîíãóóëèéí Åðºíõèé õîðîîíû õóâüä

Èõýíõ ìîíãîë÷óóä õîòûí çàõèðãààíû ñîíãóóëèéã øóäàðãà áóñ áîëñîí ãýæ ¿çýæ áàéãààãààñ äàðààãèéí ñîíãóóëü øóäàðãà áîëíî ãýäýãò ýðãýëçýæ áàéíà.

Ñîíãóóëèéí èë òîä áàéäàë Ñîíãóóëèéã èë òîä ÿâóóëàõ íü õàìãèéí ýíãèéí, ¿ð ä¿íòýé, øóäàðãà ñîíãóóëü õèéõ íü àðãà þì. Ýíý íü ñàíàë õóðààõ, òîîëîõ, á¿ðòãýõ àæèãëàëòûí á¿õ ¿å øàòûã èðãýä, ñýòã¿¿ë÷èä, áóñàä õ¿ì¿¿ñò ñîíãóóëèéí á¿õ ¿å øàòûã õàðàõ áîëîìæ îëãîíî ãýñýí ¿ã þì. Îäîîãèéí ñîíãóóëèéí ä¿ðìýýð ñàéí äóðûí áóñ àæèãëàã÷äûã áàéëöàõûã çºâøººðäºãã¿é áîëîâ÷ \ñîíãóóëèéí ÿâöàä èòãýõ èòãýëèéã ñàéæðóóëàõ ¿ð ä¿íòýé õýðýãñýë\ ãýâ÷ òýä èðãýí àæèãëà÷ûã çºøººðñºí áàéäàã. Õýðýâ ýíýõ¿¿ æóðàì Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèí ºìíº ººð÷ëºãäºõã¿é áîë ñîíãóóëü çîõèîí áàéãóóëàã÷èä èë òîä áàéäàëûã íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä ñîíãóóëèéí íýýëòòýé ïðîöåññûã ÿâóóëæ áîëíî.

Ñîíãîã÷èäûí á¿ðòãýë Á¿ðòãýëèéí ïðîöåñûã èë òîä áàéëãàõ ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõûí òóëä ñîíãóóëüä îðîëöîõ õ¿ì¿¿ñèéí íýðñèéí æàãñààëò ñîíãóóëü ýõëýõýýñ íýëýýí õýäýí äîëîî õîíîãèéí ºìíº áýëýí áîëñîí áàéõ ̧ ñòîé. Ìýäýýëýëèéí íóóöûã õàìãààëàõ àðãà íü íýðñèéí æàãñààëò, õàÿãèéã óðüä÷èëæ øóóäàõãààð àâààä ñîíãóóëèéí áàéðàíä ýöñèéí áàéäàëààð çºâõºí èðãýíèé ¿íýìëýõíèé äóãààðûã ë øàëãàäàã.

Ñàíàë õóðààõ ïðîöåññ ¯¿íèé òóëä õýä õýäýí èðãýäýä \ñàíàë õóðààõ áàéðíû ÷àäâàð á¿õèé ñîíãîã÷èä\ íàìóóäûã àæèãëàõ äàâóó ýðõ îëãîäîã. Ýíý õ¿ì¿¿ñ òîäîðõîé õÿçãààðòàé îðîí çàéä ñîíãóóëèéí ïðîöåññèéã àæèãëàõ áà íýã ñàíàëûí áàéðàíä äîîä òàë íü 2-3 õ¿í áàéõ ¸ñòîé.

Ñàíàë òîîëîõ ïðîöåññ Ñóäàëãààãààð ñàíàë òîîëîõ ïðîöåññ íýëýýä áóäëèàíòàé áàéãàà íü èëýðñýí. ̄ ¿íèéã øóäàðãà áîëãîõ ¿¿äíýýñ íàìûí àæèãëàã÷èäûã èðãýäèéí àæèãëàã÷òàé õàìòðàí àæèëëàõûã çºâøººðºõ õýðýãòýé. Îäîîãèéí áàéäëààð íàìûí àæèãëàã÷èäûã òóñãàé áàéðëàëä ñóóõûã øààðääàã íü òýä íóóö ñàíàë õóðààëòûí òýìäýãëýãýýã õàðæ ÷àäàõã¿é ñºðºã òàëòàé. Á¿õ àæèãëàã÷èä, ñàíàëûí õóóäàñàí äýýðõè òýìäýã õýðõýí òýìäýãëýãäýæ áàéãààã õàðàõ áîëîìæòîé þì.

2 Ìîíãîë Óëñ äàõü Ñîíãîã÷äûí Áîëîâñðîë · 4 Ìîíãîë Óëñ...

Documents

Transcript of 2 Ìîíãîë Óëñ äàõü Ñîíãîã÷äûí Áîëîâñðîë · 4 Ìîíãîë Óëñ...