· 2 II. ULUSAL SAĞLIK KURULUŞLARI ÇEVRE YÖNETİMİ SEMPOZYUMU, 22-23 Mayıs 2014 Bu Kitabın...

II.ULUSAL SA⁄LIK KURULUfiLARIÇEVRE YÖNET‹M‹ SEMPOZYUMU

22-23 May›s 2014

EditörPROF. DR.YAfiAR BA⁄DATLI

‹stanbul Üniversitesi Kongre ve Kültür Merkezi2014 - Beyaz›t / ‹stanbul

1

II. ULUSAL SAĞLIK KURULUŞLARI ÇEVRE YÖNETİMİ SEMPOZYUMU, 22-23 Mayıs 2014

II. ULUSAL SAĞLIK KURULUŞLARI

ÇEVRE YÖNETİMİ SEMPOZYUMU

22-23 Mayıs 2014

EditörProf. Dr. Yaşar BAĞDATLI

2014İSTANBUL

2


Bu Kitabın yayın hakkı Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çevre Yöne mi Birimi’ne ai er. Telif Hakları Yasası uyarınca bu kitap kısmen ya da tamamen basılamaz, kopyalanamaz, mikrofi lme çekilemez; teksir fotokopi veya başka teknikle çoğal lamaz; bilgisayarda, dizgi makinelerinde işlenebilecek bir ortama aktarılamaz, gerek ğinde kaynak gösteri-lerek alın yapılabilir. Alın , kaynaklar ve içerik ile ilgili sorumluluk yazarlara ai r.

İSTANBUL 2014

Eser Adı: II.ULUSAL SAĞLIK KURULUŞLARI ÇEVRE YÖNETİMİ SEMPOZYUMUISBN : 978-605-85833-1-3

Baskı ve Cilt: Birmat Basım Yayın100. Yıl Mahallesi, Matbacılar Sitesi, 1. Cadde No: 131, Bağcılar / İstanbulTel: 212 629 05 59

Tasarım: Ça Grafi kAbbasağa Mahallesi, Kasap Kamil Sokak No: 5 D. 1, Beşiktaş / İstanbulTel: 212 260 92 32

Basım Tarihi: Mayıs 2014

Kapak resmi Tıbbi ressam Buket SERDAR tara ndan yapılmış r.

3


ORGANİZASYON KOMİTESİ

BAŞKAN

Prof. Dr. Yaşar BAĞDATLIİ.Ü Hastaneleri Çevre Yöne m Koordinatörü

ÜYELER

Prof. Dr. Dildar KONUKOĞLUİ.Ü Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çevre Yöne m Birimi Üyesi

Doç. Dr. Fulya YAMAN AĞAOĞLUİ.Ü Onkoloji Ens tüsü Çevre Yöne m Birimi Başkanı

Prof. Dr. Ferda DOĞANİ.Ü Diş Hekimliği Fakültesi Çevre Yöne m Birimi Başkanı

Doç. Dr. Sait Mesut DOĞANİ.Ü Kardiyoloji Ens tüsü Çevre Yöne m Birimi Başkanı

Emine Ercan ÇUBUKÇUÇevre ve Şehircilik Bakanlığı Sağlık Kuruluşlarından Kaynaklanan A klarının Yöne mi Şube Müdürü

Dr. Hüseyin İLTERTürkiye Halk Sağlığı Kurumu Çevre Sağlığı Daire Başkanı

BİLİMSEL KOMİTE

FULYA AĞAOĞLU İ.Ü Onkoloji Ens tüsüFATİŞ ALTINDAŞ İ.Ü Cerrahpaşa Tıp FakültesiYAŞAR BAĞDATLI İ.Ü Cerrahpaşa Tıp FakültesiENDER ÇETİN İ.Ü Mühendislik FakültesiFERDA DOĞAN İ.Ü Diş Hekimliği FakültesiSAİT MESUT DOĞAN İ.Ü Kardiyoloji Ens tüsüOSMAN GÜMRÜ İ.Ü Diş Hekimliği FakültesiBÜLENT GÜRLER İ.Ü İstanbul Tıp FakültesiBİLGE HAPÇIOĞLU İ.Ü İstanbul Tıp FakültesiATEŞ KADIOĞLU İ.Ü İstanbul Tıp FakültesiLEMAN KUTLU İ.Ü Cerrahpaşa Tıp FakültesiDİLDAR KONUKOĞLU İ.Ü Cerrahpaşa Tıp FakültesiPELİN ÖCAL İ.Ü Cerrahpaşa Tıp FakültesiÇETİN ÖNSEL İ.Ü Cerrahpaşa Tıp FakültesiSUPHİ VEHİD İ.Ü Cerrahpaşa Tıp FakültesiGÜLSÜM YILMAZ İ.Ü Mühendislik FakültesiERAY YURTSEVEN İ.Ü Cerrahpaşa Tıp Fakültesi

Not: Soyadı alfabe k sıralamasına göre yapılmış r.

4


SOSYAL KOMİTE

LEMAN KUTLUFATMA AZİZOĞLUMUSTAFA DALLIORHAN YILMAZ

SERAP TATLIOĞLUAYLA KARAPINARMENEKŞE M.CAN

AYCAN KELEZBUKET S. YÖRÜKÇÜLERHAMDULLAH TEKGÖZ

BURCU DOĞANSERDAR M. ALTINKUM

NURGÜL TAYRANAYŞE DİDEM ÇAKIR

GÜZİN HOŞSÖZGANİME FIRATHÜLYA DİZER

MERVE PİRECİOĞLUSEMRA ÜNAL

NACİYE ÖZ

İLETİŞİM

Ph. D. Serdar M. ALTINKUM0532 425 54 63

Burcu DOĞAN0545 248 23 20

0212 414 30 76 / 23070-71

E-Mail: cevreyone [email protected]: 0212 414 30 00 / 230 70 71 /414 30 76

Web: www.istanbul.edu.tr/sakucev

5


ÖNSÖZ

Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), “sahibinin istemediği, ih yaç duymadığı, kullanma-dığı, arıtma ve uzaklaş rma gerek ren maddeler”i a k olarak tanımlar.

Üre m , pazarlama ve ulaşım faaliyetlerindeki genişleme, doğal kaynakların daha yoğun kullanı-mını kaçınılmaz kılarken, sürekli artan tüke m eğilimi ile birlikte oluşan a klar da, hem miktar ve hem de zararlı içerikleri sebebiyle çevre ve insan sağlığını tehdit eder boyutlara ulaşmış rGelişen çevre bilinci ile birlikte çevrenin korunması bütün dünyada ülkelerin temel poli ka ön-celikleri arasında giderek ön sıralara çıkmış ve a k yöne mi de çevre koruma poli kaları arasın-da ağırlıklı bir yer bulmuştur.

A k yöne mi, ülkemizde 1930’lardan i baren başlamış ve çok sayıda yasal düzenlemeye konu olmuştur. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi görevlisi Romanyalı toprak ve tarım uzmanı Sayın Calin Georgescu’nun 2011 yılında hazırladığı ve BM sunduğu bir raporunda, “ Sağlık kuru-luşları tara ndan üre len toplam a ğın yüzde 20-25’i tehlikeli olarak kabul edilir ve yöne lir, uygun bir şekilde imha edilmedikleri takdirde, çeşitli sağlık ve çevre riskleri oluşturabilir,“ de-nilmektedir.

Sağlık kuruluşlarının faaliyetleri sırasında ortaya çıkan a kların diğer a k türlerinden daha yük-sek oranda İnfeksiyon riski taşıdıkları bugün ilgililer ha a halk tara ndan da bilinmektedir. Tıbbi a klara yönelik yetersiz ve uygunsuz işlemler, ciddi halk sağlığı sorunları oluşturduğu gibi çevre üzerinde de olumsuz etkiler yapabilmektedir.Bu sebeple güvenli bbi a k yöne mi, çevre ve insan sağlığının korunmasında önemi olan bir konu haline gelmiş r.

T.C. Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı tara ndan bbi a kların güvenli yöne mi amacıyla Yayımlanan Tıbbi A kların Kontrolü Yönetmeliği (tarih:22.07.2005, rg:25883)’nde sağlık kuruluşlarından kaynaklanan a kları dört ana başlık al nda toplamış r.

Tıbbi a klar, gerek içeriklerindeki hastalık yapıcı veya bulaş rıcı maddelerle doğrudan; bazen de fare, sinek vb. haşere, kemirgen ve diğer canlılar için (fauna) beslenme ve üreme kaynağı olması nedeniyle insan ve çevre sağlığını dolaylı olarak olumsuz etkileyebilmektedir.

Özellikle bbi a kların diğer a klarla karış rılması sonucu, bir hastanede bulunmayla sebep ilişkisi gösteren, sağlık personeli, yatan hasta ve ziyaretçilerde hastane enfeksiyonları,ayrıca dı-şarıdaki çöp karış rıcılarında ve çöp depolama alanları civarında yaşayanlarda ,başta deri olmak üzere üriner sistem ve akciğer enfeksiyonlarının daha sık görüldüğü bilinmektedir.Morbidite ve mortalitesi çok yüksek r.Tıbbi a k oluşumunu ar rır. Ülke için ekonomik yükü çok fazladır.Basit birtakım temel uygulamalarla %20-30 oranında bu infeksiyonlar önlenebilmektedir. Bu işlemle-rin başında dezenfeksiyon ve gerekli hijyenin sağlanması gelmektedir. Nano-silver ile yapılacak bir üst düzey dezenfeksiyon en kirli alanlarda bile 30 gün süren bir hijyen sağlamakta olduğu-nu yap ğım çalışmalarda gördüm.Bu yöntem yoğun bakım ve ameliyathaneler gibi daha temiz alanlarda %9 luk dilusyonlar kullanmak sure yle uygulandığında 6-7 ay ile bir yıl arasında süren bir temizlik sağlamış r.Hasta ve çalışan sağlığı ile alan açısından son derece yararlı olmuştur.Nano-teknoloji ile dezenfeksiyon ıslak olmamak kaydı ile tüm yüzeylerde kullanılabilmektedir.Kişi ve ülke açısından,işgücü kaybını önlemesi,an biyo k kullanımını ortadan kaldırması gibi ekonomik kazanımlarıda vardır.

6


Dünya Sağlık Örgütü(WHO), hastanelerde oluşan Sağlık bakım a kları diğer hastalara, sağlık ça-lışanlarına ve genel halka bulaşabilir zararlı mikroorganizmaları içerir demektedir. 2004 yılında Dünya genelinde her yıl 16.000.000.000 enjeksiyon yapıldığını bildirerek, kontamine şırıngaların yol aç ğı riskleri de aşağıdaki gibi sıralamış r; şöyle sıralamış r: 21 milyon Hepa t B (HBV) infeksiyonu (tüm yeni infeksiyonların % 32’i)2 milyon Hepa t C (HCV) infeksiyonu (tüm yeni infeksiyonların %40’ı)260.000 HİV infeksiyonu (tüm yeni infeksiyonların %5’i)Sağlık faaliyetleri sırasında üre len toplam a k miktarının yaklaşık % 80’i evsel a klar, kalan % 20 ise, infeksiyoz, toksik ,radyoak f ve tehlikeli a klar olarak kabul edilmiş r.

DSÖ(WHO) bbi a kların tanımlanması ve yöne minde aşağıdaki prensipleri belirlemiş r:a) A klar için çevresel iyi yöne m poli kaları geliş rilerek, bbi a ğa maruz kalma sonucunda

oluşacak risklerin sağlık çalışanları ve toplum açısından engellenmesib) Atmosfere yayılan zehirli gazların azal lması konusundaki global çabalara destek verme ve

global değişimlerin başlamasını ertelemec) Stockholm kalıcı organik a klar antlaşmasının desteklenmesid) Basel tehlikeli ve diğer a klar antlaşmasının desteklenmesie) Yüksek ısıda yakma esnasında oluşan toksik ve kanserojen olan a k gaz (Furan ve Dioksin)

atmosfere yayılımının azal lması

A kların üre ldiği noktalarda ayrımı öncelikli ve önemlidir.Bu konuda daha çok hastanelerdeki servislerde sorun yaşandığı gözlenmiş r.Anketler yoluyla sebepleri araş rıldığında, gözlem ve daha sonrasında yapılan sözlü sorgulamalarda; bilgi eksikliği, iş yükü fazlalığı, eleman eksikliği, dikkatsizlik ve a k yöne mi konusunda ha rla cı duyuru, afi ş eksikliği dile ge rilmiş r. Konu ile ilgili farkındalığı ar rmaya yönelik yöntemlerin kullanıldığı uygulamalı eği m yapılması, dene- m çalışmalarının sürdürülmesi, duyuru ve afi ş asılması, daha da önemlisi ulusal ve uluslararası

düzeyde toplan ların düzenlenmesi gerekliliğidir.

Konunun insan boyutunun çok ön planda olması sebebiyle, davranışlarımızı belirleyen kendi kültür değerlerimiz açısından ahlaki boyutu eği m bölümünde etrafl ıca ele alınmış r.

Ayrıca A k birim fi a nın belirlenmesindeki etkin unsurların tarafl arca ele alınarak objek f kri-terlerin oluşturulmasınada imkan sağlandı. Sempozyumumuzun insanlık ve ülkemiz için hayırla-ra vesile olmasını diler,sevgi ve saygılarımı sunarım.

Prof. Dr. Yaşar BAĞDATLIİ.Ü. Hastahaneler Genel Direktörlüğü Çevre Yöne m Koordinatörü

7


Prof. Dr. Yaşar BAĞDATLI

1944 yılında Malatya’da doğdum. İlkokulu Malatya’da Ortaokul ve Liseyi Gaziantep’te okudum. 1963-64 öğre m yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesine girdim. 1971 yılında İstanbul Üni-versitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesinden mezun oldum. Aynı fakültede1972 yılında Mikrobiyoloji, Parazitoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Anabilim dalında asistan oldum. 1977 Yılında Bakteriyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Uzmanı oldum. 1979-1999 yılları arasında infeksiyon hastalıkları klini-ğinde uzman ve öğre m üyesi olarak bulundum.

1981’de Doç. 1988 yılında Prof. oldum. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesinde Mikro-biyoloji Paraztolojive enfeksiyon hatalıkları dersleri ile Uğur Derman İngilizce Programında Tıbbi Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları derslerini verdim.

İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji Ens tüsünde Enfeksiyon Hastalıkları uzmanlığı konsultanı ve İnfeksiyon Kontrol Komitesi Başkanı, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi İnfeksiyon Kontrol Ko-mitesi Başkanı ve yöne m kurulu üyeliği yap m.

T.C. Adalet Bakanlığı Ulusal DNA Veri Bankası Yasa Hazırlık Komisyonu Başkanı, Adli Tıp Kurumu Biyoloji İh sas Daire Bşk. 5. İh sas ve Genel Kurul üyeliği ile Enfeksiyon Kontrol Komitesi kuru-cusu ve başkanlığı yap m.

Avrupa Birliği Çevre Komisyonu İntensynergy kurulu üyesiyim. Tıbbi A klar çevre ve insan sağlığı konularında Avrupa Birliği ve Eski adıyla Çevre ve Orman Ba-kanlığında eği m seminerleri, biyolojik silahlarla ilgili olarakta bazı bakanlıklarda eği m verdim.

SCI Expanded kapsamında olan Tubitak ve Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi’nin bilimsel ku-rullarında özellikle yabancı dilde yazılan bilimsel makalelerde hakem olarak yer aldım.

Son olarak ta 2011 yılında Cerrahpaşa Tıp Fakültesinde Çevre Yöne m Birimini kurmakla görev-lendirildim. Halen İ.Ü.C.T.F Çevre Yöne m Birimi Başkanı ve İstanbul Üniversitesi Hastaneleri Çevre Yöne m Koordinatörü olarak bulunmaktayım. Evliyim ve üç çocuk babasıyım.

8


SAĞLIK KURULUŞLARI ÇEVRE YÖNETİMİ II. ULUSAL SEMPOZYUM PROGRAMI

22 MAYIS 2014 (1.GÜN)

08:30-11:30 KAYIT- AÇILIŞ

09.30-10.00 KONFERANS: SAĞLIKTA SAĞLIKLI YAPILAR Ayşe BALANLI, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Emekli Öğre m Üyesi

10:00-11:30 AÇILIŞ KONUŞMALARI Sempozyum Başkanı İ.Ü. Hastaneler Genel Direktörü, İstanbul Üniversitesi Rektörü Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı TBMM Çevre Komisyonu Başkanı İstanbul Milletvekili

11:30-12:00 KONFERANS: ÇEVRE YÖNETİM BİRİMİ KURULUŞUNDAN GÜNÜMÜZE GELDİĞİ NOKTANIN DEĞERLENDİRİLMESİ Yaşar BAĞDATLI, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çevre Yöne m Birimi Başkanı

12: 00-13:00 YEMEK

13:00-14:20 1.OTURUM: SAĞLIK KURULUŞLARINDA TIBBİ ATIK YÖNETİMİ Oturum Başkanları: Şafak Sahir KARAMEHMETOĞLU İstanbul Üniversitesi Rektör Yardımcı Fa ş ALTINDAŞ, İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dekan Yardımcısı 13:00-13:15 A k Yöne mine Sağlık Bakanlığının Yaklaşımı Hüseyin İLTER Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çevre Sağlığı Daire Başkanı 13:15-13:30 Tıbbi A kların Toplanması, Bertara Ve Depolanması; Afyonkarahisar İli Örneği Emrullah GÜLLÜK, Süleyman Demirel Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Bölümü

13:30-13:45 Tıbbi A kların Yöne mi; Isparta İli Örneği Kaan IŞINKARALAR Süleyman Demirel Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Bölümü

13:45-14:00 Evde Bakım Alan Hastalardan Oluşan Tıbbi A klar G. Serap TATLIOĞLU, İ.Ü. Kardiyoloji Ens tüsü Çevre Yöne m Birimi

14:00-14:15 SORU-CEVAP-KATKI

14:15-14:30 ARA

9


14:30-15:45 2. OTURUM: SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN ATIKLARIN MALİYET ANALİZİ Oturum Başkanları: Özgün ENVER, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dekanı Pelin ÖCAL, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çevre Yöne m Birimi Evsel A k Birim Başkanı

14:30-14:45 Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi Örneği Pelin ÖCAL, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çevre Yöne m Birimi Evsel A k Birim Başkanı

14:45-15:00 Kamu Hastaneleri Örneği Yıldız ŞAHİN, Türkiye kamu hastaneleri Kurumu Sağlık Bakım ve Hasta Hizmetleri Daire Başkanı

15:00-15:15 İstanbul Büyükşehir Belediyesi Örneği Burcu TAŞKINOĞLU, İBB A k Yöne mi Müdürlüğü

15:15- 15:30 Tıbbi A k Sterilizasyon Tesislerinin Maliyet Bileşenleri Se ar YALTIR, Tüm Tıbbi A k Tesisi İşletmeciler Derneği (TASTİD)

15:30 -15:45 SORU-CEVAP-KATKI

15.45-16.00 ARA

16:00-17:00 3. OTURUM: TIBBİ ATIKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ VE BERTARAF YÖNTEMLERİ Oturum Başkanları: Beyhan ÖMER, İ.Ü İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya AD Bülent GÜRLER, İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji AD 16:00-16:15 Sağlık Kuruluşlarında Oluşan Tehlikeli A kların Yöne mi ve Yakılarak Bertaraf Edilmesi Şahan DEDE, İZAYDAŞ Yakma Tesisi İşletme Müdürlüğü

16:15-16:30 Depolama Sahalarının Amaca Uygun Olarak Hazırlanması Aydın BARAN, İSTAÇ A.Ş. Avrupa Yakası Saha Hizmetleri Müdürlüğü

16:30-16:45 Bir Üniversite Hastanesinde A k Yöne mi Kapsamında Verilen Eği min Değerlendirilmesi Banu TERZİ İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Hemşirelik Hizmetleri Müdürlüğü

16.45-17.00 SORU-CEVAP-KATKI

10


23 MAYIS 2014 (2.GÜN)

09:30 -09:50 KONFERANS: SAĞLIK KURULUŞLARI ÇEVRE YÖNETİMİNDE ERİŞKİN EĞİTİMİ Sevim ULUPINAR Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Hemşirelik Öğre mi AD

09:50-10:10 KONFERANS: SAĞLIK KURULUŞLARINDA ÇEVRE YÖNETİMİ HİZMETLERİNİN AHLAKİ BOYUTU Mustafa İsmail BAĞDATLI, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

10:10-10:20 ARA

10:20-11:35 I. OTURUM: ATIK YÖNETİMİ I Oturum Başkanları: Mehmet Bilgin SAYDAM, İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Dekanı Bilge HAPÇIOĞLU, İ.Ü İstanbul Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD

10:20-10:40 İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Anabilim Dalında Radyoak f A kların Yöne lmesi Çe n ÖNSEL, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nükleer Tıp AD

10:40-11:00 Aile Sağlığı Merkezlerinde Tıbbi A k Yöne minin Değerlendirilmesi İbrahim BAYHAN, Urfa Halk Sağlığı Başkanlığı

11:00-11:20 Sağlık Kuruluşlarında Çevre E ği Eği minin Önemi Abdullah KARATAŞ, Niğde Üniversitesi


11:35-12.00 KONFERANS: HASTANE ATIK SULARININ YÖNETİMİ Gülsüm YILMAZ, İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği

12:00-13:00 YEMEK

13:00-14:00 2. OTURUM: ATIK YÖNETİMİ II Oturum Başkanları: Yaşar BAĞDATLI, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çevre Yöne m Birimi Başkanı Yalçın BÜYÜK, TC Adalet Bakanlığı Adli Tıp Kurumu Başkanı

13:00-13:15 Adli Tıp A kları: Sınıfl andırılması, Yöne mi, Kontrolü Ve Bertara Nihan ZİYADE, Adli Tıp Kurumu

13:15-13:30 Diş Hekimliği Hizmetlerinde A k Yöne mi Ferda DOĞAN, İ.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Toplum ve Ağız Diş Sağlığı AD

13:30-13.45 Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Birimindeki Hasta ve Yakınlarına A k Yöne mi Konusunda Verilen Eği min Sonuçlarının Değerlendirilmesi A. Didem ÇAKIR, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD

11



14:00-14:15 ARA

14:15-15:00 3.OTURUM: TEHLİKELİ ATIKLAR Oturum Başkanı: Dildar KONUKOĞLU, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fak. Tıbbi Biyokimya AD

14:15-14:30 Anestezi A klarının Uzaklaş rılması; Sarf Malzemeleri Fa ş ALTINDAŞ, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon AD

14:30-14:45 Tıbbi Patoloji Laboratuvarında Ksilen ve Formaldehit Buharı Maruziye nin Araş rılması Serdar ADAY, İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Patoloji AD


15:00-15:20 KONFERANS: FARMASÖTİK ATIKLARIN YÖNETİMİ Kadriye KORKMAZ, İstanbul Üniversitesi Onkoloji Ens tüsü Çevre Yöne m Birimi

15:20-15:30 ARA

15:30-16:50 4. OTURUM: ÇEVRE YÖNETİMİ Oturum Başkanı: Ender ÇETİN, İstanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü

15:30-15:45 Hastane A ksularının Fizikokimyasal ve Mikrobiyolojik Özellikleri Selin TOP, Yıldız Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü

15.45-16:00 İstanbul’daki Kamu Hastanelerinin Yeşil Hastane Ölçütlerine Uygunluklarının Belirlenmesi Ayşe Seval PALTEKİ, İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD

16:00-16:15 Bir Eği m Hastanesinde İç ve Dış Ortam Gürültü Düzeylerinin Tespi Nuray BARIŞ, GATA Haydarpaşa Eği m Hastanesi Çevre Yöne m Birimi

16:15-16:30 Bir Sağlık Kuruluşunun Çeşitli Birimlerinde İç Hava Kalitesi Ölçümlerinin Değerlendirilmesine İlişkin Bir Araş rma Burcu ONAT, İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü


16:50 KAPANIŞ KONUŞMASI

12


İÇİNDEKİLER

SAĞLIKLI SAĞLIK YAPILARI ............................................................................................................................................ 14Prof. Dr. Ayşe BALANLI

ÇEVRE YÖNETİM BİRİMİ KURULUŞUNDAN GÜNÜMÜZE GELDİĞİ NOKTANIN DEĞERLENDİRİLMESİ ............................ 20Prof.Dr. Yaşar BAĞDATLI

ATIK YÖNETİMİNE SAĞLIK BAKANLIĞININ YAKLAŞIMI .................................................................................................. 24Hüseyin İLTER

TIBBİ ATIKLARIN TOPLANMASI, BERTARAFI VE DEPOLANMASI; AFYONKARAHİSAR İLİ ÖRNEĞİ ................................. 31Emrullah GÜLLÜK, M. Yunus PAMUKOĞLU

TIBBİ ATIKLARIN YÖNETİMİ; ISPARTA İLİ ÖRNEĞİ .......................................................................................................... 40Kaan IŞINKARALAR

EVDE BAKIM ALAN HASTALARDAN OLUŞAN TIBBİ ATIKLAR ........................................................................................ 45G. Serap TATLIOĞLU, Prof Dr. Yaşar BAĞDATLI

SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN ATIKLARIN MALİYET ANALİZİ CERRAHPAŞA TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ ÖRNEĞİ .. 47Pelin ÖCAL

TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMU TIBBİ ATIK YÖNETİMİ KAMU HASTANELERİ ÖRNEĞİ ................................. 53Yıldız ŞAHİN

TIBBİ ATIKLAR ............................................................................................................................................................... 62Burcu TAŞKINOĞLU

TIBBİ ATIK STERİLİZASYON TESİSLERİNİN MALİYET BİLEŞENLERİ ......................................................................... 75Se ar YALTIR

SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLARIN YÖNETİMİ VE YAKILARAK BERTARAF EDİLMESİ ................. 77Arzu ULUTAŞ , Şahan DEDE

DEPOLAMA SAHALARININ AMACA UYGUN OLARAK HAZIRLANMASI ......................................................................... 85Aydın BARAN

BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE ATIK YÖNETİMİ KAPSAMINDA VERİLEN EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ ................. 98Hülya GÜL, Fatma AZİZOĞLU, Banu TERZİ, Şehrinaz POLAT, Bilge HAPÇIOĞLU

SAĞLIK KURULUŞLARI ÇEVRE YÖNETİMİNDE ERİŞKİN EĞİTİMİ .................................................................................. 102Sevim ULUPINAR

SAĞLIK KURULUŞLARINDA ÇEVRE YÖNETİMİ HİZMETLERİNİN AHLAKİ BOYUTU ....................................................... 110Mustafa İsmail BAĞDATLI

İ.Ü. CERRAHPAŞA TIP FAKÜLTESİ NÜKLEER TIP ANABİLİM DALINDA RADYOAKTİF ATIKLARIN YÖNETİLMESİ 120Prof. Dr. Çe n Önsel

AİLE SAĞLIĞI MERKEZLERİNDE TIBBİ ATIK YÖNETİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ........................................................ 125İbrahim BAYHAN, M. İrfan YEŞİLNACAR, S. İsmail TEKİNER

SAĞLIK KURULUŞLARINDA ÇEVRE ETİĞİ EĞİTİMİNİN ÖNEMİ .................................................................................... 133Abdullah KARATAŞ

HASTANE ATIKSULARININ YÖNETİMİ .................................................................................................................... 140Gülsüm YILMAZ, Yasemin KAYA, İlda VERGİLİ, Z. Beril GÖNDER, Gül ÖZHAN, Berna ÖZBEK ÇELİK, Serdar Mehmet ALTINKUM, YAŞAR BAĞDATLI

ADLİ TIP ATIKLARI: SINIFLANDIRILMASI, YÖNETİMİ, KONTROLÜ VE BERTARAFI ........................................................ 147Nihan ZİYADE

DİŞ HEKİMLİĞİ HİZMETLERİNDE ATIK YÖNETİMİ ...................................................................................................... 153Prof. Dr. Ferda DOĞAN

ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI BİRİMİNDEKİ HASTA VE YAKINLARINA ATIK YÖNETİMİ KONUSUNDA VERİLEN EĞİTİMİN SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ ......................................................................................... 160Uzm.Hem. A. Didem ÇAKIR, Uzm. Hem. Nurgül TAYRAN, Dr. Hem. Leman KUTLU, Mahi BÜLGÜN, Gülcan KUŞKONMAZ, Meltem DÖNMEZ, Prof. Dr. Yaşar BAĞDATLI

13


ANESTEZİ ATIKLARININ UZAKLAŞTIRILMASI; SARF MALZEMELERİ ............................................................................ 164Fa ş ALTINDAŞ

TIBBİ PATOLOJİ LABORATUVARINDA KSİLEN ve FORMALDEHİT BUHARI MARUZİYETİNİN ARAŞTIRILMASI ............... 170Serdar ADAY, Bilge BİLGİÇ,Öner DOĞAN,Dilek YILMAZBAYHAN

FARMASÖTİK ATIKLARIN YÖNETİMİ .......................................................................................................................... 172Kadriye KORKMAZ

HASTANE ATIKSULARININ FIZIKOKIMYASAL VE MIKROBIYOLOJIK ÖZELLIKLERI ......................................................... 175Selin TOP, M. Sinan BİLGİLİ

İSTANBUL’DAKİ KAMU HASTANELERİNİN YEŞİL HASTANE ÖLÇÜTLERİNE UYGUNLUKLARININ BELİRLENMESİ .......... 181Ayşe Seval PALTEKİ, Gülsüm Nurhan İNCE

BİR EĞİTİM HASTANESİNDE İÇ VE DIŞ ORTAM GÜRÜLTÜ DÜZEYLERİNİN TESPİTİ ...................................................... 189Nuray BARIŞ, Ender ÇETİN, Burak SELEK, Vedat TURHAN, Yaşar BAĞDATLI

BİR SAĞLIK KURULUŞUNUN ÇEŞİTLİ BİRİMLERİNDE İÇ HAVA KALİTESİ ÖLÇÜMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNE İLİŞKİN BİR ARAŞTIRMA ............................................................................................................................................. 191Hülya GÜL, Fatma AZİZOĞLU, Burcu ONAT, Ülkü ALVER ŞAHİN, Bilge HAPÇIOĞLU

TEKİRDAĞ NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ HEMŞİRELERİNİN VE YARDIMCI ÇALIŞANLARININ ATIK YÖNETİMİNE UYUMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ .................................... 195Burcu YILDIZ, Mehmet Ali KILIÇ, Ebru ÖNLER, Tülin YILDIZ, Özkan ATEŞ

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ, İSTANBUL TIP FAKÜLTESİ “ÇEVRE YÖNETİM BİRİMİ” FİDAN DİKME ETKİNLİĞİ SOSYAL PPROJESİ .............................................................................................................. 197Fatma AZİZOĞLU, İhsan PAPAKÇI, Betül SÖNMEZ, Hülya GÜL , Bilge HAPÇIOĞLU

TEHLİKELİ ATIK YÖNETİMİNE GENEL BİR BAKIŞ .......................................................................................................... 199Beste YALÇIN ÇELİK

BİR TIP FAKÜLTESİNİN SOSYAL SORUMLULUK PROJESİNE KATILANLARIN ÇEVRE DUYARLILIKLARININ BELİRLENMESİ ................................................................................................................ 200Dr. Hem.Betül SÖNMEZ, Fatma AZİZOĞLU, Dr. Hem. Banu TERZİ, Prof. Dr. Bilge HAPÇIOĞLU

ÇOCUK KLİNİĞİNDE ATIKLARIN KAYNAĞINDA AYRILMASI EVRESİNİN İRDELENMESİ: BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİ ÖRNEĞİ ......................................................................................................................... 201Uzm.Hem. A. Didem ÇAKIR, Uzm. Hem. Nurgül TAYRAN, Dr. Hem. Leman KUTLU, Prof. Dr. Yaşar BAĞDATLI

BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE ATIK TOPLAYAN İŞÇİLERİN KİŞİSEL HİJYEN DAVRANIŞLARI ...................................... 203Fatma AZİZOĞLU, Hülya GÜL, Bilge HAPÇIOĞLU, Ehsan PAPAKÇI, Zuhal YAPICI

İSTANBUL TIP FAKÜLTESİ LABORATUVAR GÖREVLİLERİ ARASINDA ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN DEĞERLENDİRİMESİ ................................................................................................................................................... 205Fatma AZİZOĞLU, Serdar ADAY, Beyhan ÖMER, Bilge HAPÇIOĞLU

KURUMA ORYANTASYONDA ÖĞRENCİ HEMŞİRELERE VERİLEN ATIK YÖNETİMİ EĞİTİMİNİN BİLGİ DÜZEYİNE ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ................................................................................................................................. 207Nurgül TAYRAN, Esra GÜNGÖRMÜŞ, Leman KUTLU, Ayşegül BAŞAK, Yaşar BAĞDATLI

İSTANBUL DA BİR HASTANEDE 2013 YILINDA TOPLANAN KATI ATIK MİKTARLARI VE TÜRKİYE DEKİ DURUM ............ 212Hapcioglu B., Azizoglu F., Papakci I., Gul H.

ADLİ TIP KURUMU İHTİSAS KURUL VE DAİRELERİNE GÖRE ATIK TÜRLERİNİN VE ATIK YÖNETİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ................................................................................................................................................. 214Nihan ZİYADE, Yaşar BAĞDATLI, Yalçın BÜYÜK

BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİ ÇOCUK SERVİSLERİNDE GÖREVLİ HEMŞİRE VE HEKİMLERİN ATIK YÖNETİMİ UYGULAMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ ....................................................................................... 217Nurgül TAYRAN, Ayşe Didem ÇAKIR, Leman KUTLU, Eray YURTSEVEN, Yaşar BAĞDATLI

RUTİN LABORATUVARLARDAN ALINAN ÖRNEKLERDE ATIK KOMPOZİSYONUNUN ARAŞTIRILMASI .......................... 220Serdar ADAY, Fatma AZİZOĞLU, Beyhan ÖMER, Bilge HAPÇIOĞLU

TİP 1 DİYABETLİ İNSÜLİN TEDAVİSİ UYGULAYAN HASTALARIN EVDE OLUŞAN TIBBİ ATIKLARININ YÖNETİMİ KONUSUNDA BİLGİ DÜZEYLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ .......................................................................................... 222Şenay YANIK ZUHUR, A. Didem ÇAKIR, Gülcan KUŞKONMAZ, Leman KUTLU

14


SAĞLIKLI SAĞLIK YAPILARI

Prof. Dr. Ayşe BALANLI

GirişYapı, doğanın seçilip sınırlandırılan bir bölümünde, doğadan elde edilen gereçlerle üre len, tüm (canlı, cansız, doğal, yapma, sosyal, fi ziksel) çevresel oluşumları etkileyen ve onlardan etkilenen yapma bir çevredir. Bu yapma çevre gereksinim duyulduğunda tasarlanır, üre lir, kullanılır ve so-nuçta ömrünü tamamlar, yok edilir. Birbirini izleyen bu süreçlerdeki karar ve davranışlar yapının iç ve dışını çevre nitelikleri açısından olumlu ya da olumsuz etkiler.

Günümüzde çevre ile yapı ilişkisi değişik açılardan ele alınmakta, çevreci (yeşil) yapı kavramı tar şılmakta ve tanımlar ge rilmeye çalışılmaktadır.Çevreci yapı,

• En az kaynak (enerji, su, hammadde, yapı ürünleri) tüketen, • En az a k üreten, • Canlı sağlığını olumsuz etkilemeyen

nitelikler göstermeli ve bu nitelikler yapının üretim, kullanım ve yok edilme süreçlerinin tümünde geçerli olmalıdır.İstanbul Üniversitesi’nin Çapa ve Cerrahpaşa’da bulunan Tıp Fakülteleri yapılarının yok edilip yeniden yapılması gündemdedir. Bu fakültelerin yerleşkelerinde,

• Önce var olan yapılar yok edilecek, • Sonra yerlerine yeni yapılar tasarlanacak ve üre lecek r.

Amacı ve işlevi sağlık olan sağlık yapılarının belir len süreçlerde sağlıkla ilişkilendirilmesi ge-rekir. Süreçlerin bu amaç doğrultusunda irdelenmesine katkı sağlayacağı varsayılan bu sunum, Türkiye’nin iki büyük Tıp Fakültesi’nin sağlıklı (çevreci) olma nitelikleri açısından önemli görül-mektedir.

Var Olan Yapıların Yok EdilmesiYapıların yok edilmesi sürecinin çok kapsamlı bir araş rma, saptama ve kararlar ile başlaması gerekir. Çevre ve ekonomi yönünden zorunlu görülen bu çalışmalar,

• Yapısal a klar / ürünler ve • Yıkma / sökme yöntemleri

üzerine olmalıdır.Yapıyı yok etme sürecinde öncelikle yapılardaki ürünlerin (gereç, parça, bileşen, öğe, birim) düzeylerine, yerlerine, iç yapılarına, çevre etkilerine göre sınıfl anması ve böylelikle,

• Yeniden (aynı ya da farklı amaçla) kullanılabilen, • Geri dönüştürülebilen, • Sağlığı etkileyebilen, • Depolanacak, • Yakılacak

yapısal a kların ve miktarlarının saptanması ile doğru bir yapısal a k planlaması ve yöne mi gerçekleş rilebilecek r.Günümüzde yeniden kullanım ve geri dönüşümle a ğı en aza indirme çalışmaları artarak sür-mekte, son çalışmalar ‘sı r a k’a ulaşmayı amaçlamaktadır. Örneğin C2C (cradle to cradle - be-şikten beşiğe) yaklaşımı bu amaç için geliş rilmiş r.Yıkılma/ sökülme işlemleri sırasında, yapı ürünlerinde ya da kullanımda olan (asbest lifl eri, rad-yoak f maddeler, toz vb.) sağlığı etkileyecek maddelerin belirlenmesi önem ve öncelikle ele

15


alınmalıdır. Örneğin, geçmiş dönemlerde yalı m nitelikleri göze lerek çokça kullanılan, kentsel dönüşümle yıkılan yapılarda bulunması olası, çevreye yayılan lifl erinin solunması ile ölümcül hastalıklara neden olan asbestli ürünlerin saptanması son derece önemlidir.

Yapıların yıkılma/sökülme yöntemleri a kların geri kazanımı ve çevre sağlığını etkiler. Çevre sağ-lığı açısından örnek vermek gerekirse, asbestli ürünlerin bulunduğu yapılar ya çok özel önlemler ile yok edilmekte ya da o yapılara tehlikesinin boyutları düşünülerek dokunulamamaktadır.

Sağlıklı Yapı TasarımıYapı kullanıcılarının gereksinimlerini gidermek üzere tasarlanır. Kullanıcının temel gereksinimi “yaşamını sağlıkla sürdürme”, yapının asal amacı ise insanı dış çevredeki olumsuzluklardan ko-ruyarak güvenli ve kullanıcısının yapısına uygun bir ortam, kısaca “sağlıklı bir yaşam sürdürme için sağlıklı bir ortam sunma” dır.

Sağlıklı yapı (healthy building-HB) kullanıcılarının biyolojik, psikolojik, sosyolojik yapılarından kaynaklanan tüm gereksinimlerini ve gereksinimlerini gidermeye yönelik eylemlerinin gerçek-leşmesini iç ve dış çevresinde, fi ziksel ve sosyal çevre özellikleri ile karşılar.

Yapıların sağlıklı olarak üre lmesi tasarım sürecindeki kararlar ile olur. Tasarım sürecinin ilk çalış-ması yapının iç ve dışındaki “çevresel etmenler”in (çevre analizleri) saptanması olmalıdır. Çevresel etmenler,

• Kullanıcıya, • Doğal ve yapma çevreye, • Üretim kaynaklarına, • Poli ka, yasa ve kurumlara

bağlı olmak üzere dört grupta irdelenebilir.Kullanıcıya bağlı etmenler kullanıcının tanımlanmasını gerek rir.

Kullanıcının TanımlanmasıYapıyı kullanan insanların sosyolojik, psikolojik ve biyolojik gereksinimleri, amaçları, eylemle-ri, yapıdan ve onun çevresinden etkilenimleri ve kullanım süreleri birbirinin aynı değildir. Bu nedenle, yapının insan sağlığını etkileyen olumsuz özellikleri her koşulda aynı sağlık sorununu oluşturmayabilir.Bu doğrultuda kullanıcının;

• Yapıyı kullanım süresine bağlı özelliği (sürekli ya da geçici kullanıcı) • Sosyolojik, psikolojik ve biyolojik yapısına bağlı özellikleri

nin tanımlanması irdelemede doğru sonuçlar elde edebilme açısından önem kazanır.Kullanıcının sosyolojik yapısı;

• Grup özellikleri (ırk, ülke, bölge, grupların ilişkileri, bağımlılıkları, amaçları vb.) • Sosyal normlar (din, ahlak, örf, adet, hukuk vb.) • Sosyalleşme süreçleri (aile yapısı, eği m durumu, çalışma alanı ve konumu, kültürel

yapı vb.)Kullanıcının psikolojik yapısı;

• Davranış (fi zyolojik, öğrenilmemiş ve öğrenilmiş güdüler vb.) • Zihinsel süreçler (bebek, çocuk, genç, erişkin, yaşlı, özürlü olma vb.)

Kullanıcının biyolojik yapısı; • Yaş grubu, • Risk grubu (bebek, çocuk, özürlü, hasta, madde bağımlısı vb.) • Biyolojik sistemler (solunum, dolaşım, kas, iskelet vb.) sistemlerin durumu.

16


Doğal Ve Yapma Çevreye Bağlı EtmenlerYapının/yapıların konumlanacağı alan ve çevresi, iç çevredeki gereksinimleri doğal ve yapma çevreye bağlı etmenlerin araş rılması sonucunda tanımlanır. Tasarımların temel verilerini oluş-turan ve sağlıklı yapı tasarımları için gerekli bu etmenler;

• Isı ile ilgili (iklim, dış-iç sıcaklık vb.) • Ses ile ilgili (dış-iç çevre gürültüsü, akus k sorunlar vb.) • Su, nem ve diğer sıvılar ile ilgili etmenler (hava nemi, su öğeleri, a klar vb.) • Gazlar ile ilgili etmenler (iç ve dış hava kirliliği, koku, hava devinimleri, doğal gazlar vb.) • Işık ile ilgili etmenler (gün ve güneş ışığı, yapay ışık vb.) • Elektrik ile ilgili etmenler (yüksek gerilim, trafo, elektrikli aygıtlar vb.) • Yangın ile ilgili etmenler (yangın riskleri, yanıcılar vb.) • Havyanlar, bitkiler ve mikroorganizmalar ile ilgili etmenler (çevre bitkileri, polenler, si-

nek, böcek vb.) • Ka zararlılar ile ilgili etmenler (toz, ka a klar, çöp vb.) • Yükler ve kuvvetler ile ilgili etmenler (deprem, rüzgâr, zemin durumu, kullanım yükü

vb.) • Yerleşme ile ilgili etmenler (eğim, manzara, ada-parsel nitelikleri, sosyal yapı vb.) • Kullanım süreci ile ilgili etmenler (bakım-onarım, değiş rme, a klar vb.) • Yapım süreci ile ilgili etmenler

Üretim Kaynaklarına Bağlı Etmenler • Yapı ürünlerine ve enerjiye bağlı etmenler, • İş gücüne bağlı etmenler, • Parasal ve araçlara bağlı etmenlerdir.

Bu gruptaki etmenler yapının üre mi sürecinde çevre açısından önemlidir.

Poli ka, Yasa Ve Kurumlara Bağlı Etmenler • Genel yapı üre m poli kalarından kaynaklanan etmenler (çevreci yapı, değerlendirme

yöntemleri vb.) • Zorunluluklardan gelen etmenler (yasalar, tüzükler, yönetmelikler, şartnameler, stan-

dartlar, yönergeler vb.) • Kurumlara bağlı etmenler (bakanlıklar, yerel yöne mler, üniversiteler vb.)

Çevresel etmenleri araştırma yapının/yapıların özelliklerini belirleme açısından önemli ve gereklidir.Yapının dış ve iç, fi ziksel ve sosyal çevre özellikleri Şekil 1. de görülmektedir. Bu özellikler kulla-nıcıların gereksinimlerini giderebiliyorsa yapı “sağlıklı”dır, gideremiyor ise yapı “sağlıksız” ya da hastadır (hasta bina).Yapıdan kaynaklanan sağlık sorunlarında (sağlıksız yapılarda);

• Etkilenen (kullanıcı) • Etkileyen (yapının olumsuz çevre özellikleri) • Ortam (etkilenen ve etkileyenin bulunduğu yer-birim- mekân)

arasındaki ilişkinin kurulması, sağlıklı yapıların elde edilmesi için de geçerlidir. Sağlıklı yapılar için ilişkinin;

• Ortam, • Etkileyen, • Etkilenen

biçiminde kurulması irdelemeyi kolaylaş rabilir. Şekil 2, ortam, sağlığı etkileyen ve etkilenen ilişkisini göstermektedir.

17


Şekil 1. Yapının dış ve iç fi ziksel ve sosyal çevre özellikleri

Şekil 2. Yapıda (sağlık açısından) ortam – etkileyen – etkilenen ilişkisi

18


Sağlıklı Sağlık YapılarıÇok değişik nitelikte, büyüklükte ve işlevdeki sağlık yapılarının birimleri / mekanlar da çok farklı-dır. Birimler; yöne m ve eği m alanları, poliklinikler, yataklı tedavi birimleri, yoğun bakım birim-leri, yenidoğan bölümü, pediatri kliniği, psikiyatri kliniği, ameliyathane, acil servis, kadın hasta-lıkları ve doğum kliniği, tanısal ve girişimsel radyoloji, laboratuar, fi zik tedavi ve rehabilitasyon servisi, hemodiyaliz birimi, kan bankası, morg, eczane, doktor ve hemşire odaları, mu ak, çama-şırhane, depo, toplan salonu, teknik oda vb. tasarlanacak sağlık yapısının programında yer alır. Bu birimlerin kullanıcıları; hasra, refakatçi, ziyaretçi, doktor, hemşire, hastabakıcı, teknisyen, la-borant, eczacı, yöne ci, sekreter, temizlikçi, aşçı, güvenlikçi vb. de,

• Farklı yaşlarda, • Biyolojik, psikolojik, sosyolojik yapıları ve sorunları farklı, • Sağlık yapısında farklı amaçlar (tedavi, çalışma, tanılama, refakat vb.) için bulunan • Sosyal normları farklı, • Yapıyı geçici ya da sürekli kullanan

insanlardır. Sağlık yapılarının kullanıcılarını (etkilenenler), etkileyen ve ortamın dış ve iç çevresindeki etmen-lerle ilişkilendiren özellikler;

• Birimlerin işlev ve donanımına uygun boyut ve biçimler, • Gün ışığı ve yapay ışık gereksinimi ve yeterliliği, renk uygunluğu, görünüşlerin etkisi, • Dış ve iç gürültü, gürültü kaynakları, gürültüden etkilenen birimler, akus k gereklilikler, • Dokunulan yüzeylerin sertlik, pürüzlülük, sıcaklık ve kirliliği, • İç havanın bileşimi; dış hava, yapı ürünü ve kullanımından kaynaklanan kirlilikler, iç

sıcaklık, hava devinimi, radyasyon, elektromanye k alanlar ve elektroiklimsel oluşum-lar,

• Yapı dışındaki kullanıcıyı etkileyen çevre (bitkiler, yapılar, su, canlılar), • Deprem, yangın vb. riskler

zorunluluklarla (yasa, yönetmelik, standart vb.) belirlenen değerler ile irdelenip, yeterli (sağlığı etkilemeyecek düzeyde) olmayanlar, risk yaratabileceklerin saptanması gerekir. Riskli olabilecek birimler bbi önlemler ve uygun tasarım çözümleri ile sağlıklı duruma ge rile-bilir.

Sonuç ve ÖnerilerSonuçAmacı kullanıcısına sağlıklı bir ortam sunmak olan yapılar üre minden yok edilmesine dek insan sağlığını olumsuz etkilememelidir. Sağlıklı olma, sağlık yapıları için çok daha önem kazanır. Sağlıklı yapı için tasarım sürecinin başında;

• Kullanıcıya, • Doğal ve yapma çevreye, • Üretim kaynaklarına, • Poli ka, yasa ve kurumlara

bağlı çevresel etmenleri araş rmak gerekli görülmektedir. Bu araş rma sağlık yapılarında; • Ortam, • Etkileyen, • Etkilenen

ilişkisinin doğru kurulması açısından yarar sağlar. Sağlık yapılarında ortamların (birim) farklı amaç, işlev ve nitelikte olması, kullanıcıların (etkile-nen) çeşitliliği, iç ve dış çevresel etmenlerin (etkileyen) çok değişik boyut ve türde bulunması her birimin ayrı ayrı ele alınmasını gerek rmektedir. Elde edilen yapı özelliklerindeki sağlık soru-nu yaratabilecek olumsuzluklar mimari tasarımdaki çözümler ve bbi önlemler ile giderilebilir.

19


Öneriler • Kentsel dönüşümün uygulandığı tüm yapılar ve İstanbul Üniversitesi’nin Tıp Fakültele-

ri’nin yapıları yıkılır / sökülürken çevreyi ve çevre sağlığını olumsuz etkilememeli, bu konuda gerekli çalışmalar yapılmalıdır.

• Sağlıklı yapı elde etme konusunda zorunlulukların yeterliliği araş rılmalıdır. • Çevresel etmenler için veri oluşturabilecek belgelerin (gürültü ve radon haritaları vb.)

gerekliliği düşünülmelidir. • Sağlıklı yapıların üre lmesi konusunda uzaman kişilerin birlikte çalışması sağlanmalıdır.

KaynaklarBalanlı, A. ve Öztürk, A., Yapı Biyolojisi – Yaklaşımlar, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Bölü-mü, 2006. Balanlı, A., Yapıda Ürün Seçimi, YÜMFED, Yıldız Teknik Üniversitesi, 1997. Balanlı, A. ve Öztürk, A., “A Conceptual Model to Examine Buildings in terms of Building Bio-logy”, Architectural Science Review, Volume 47 (2), pp. 97-102, 2004. Tuna Taygun, G. ve Balanlı, A., “Çevreci Tasarım ve C2C Yaklaşımı”, Çevre-Tasarım Kongresi 2013, Uludağ Üniversitesi ve Yıldız Teknik Üniversitesi, Bursa, ss. 123-134, 12-13 Aralık 2013.T.C. Sağlık Bakanlığı İnşaat ve Onarım Dairesi Başkanlığı, Türkiye Sağlık Yapıları Asgari Tasarım Standartları 2010 Yılı Kılavuzu.

20


ÇEVRE YÖNETİM BİRİMİ KURULUŞUNDAN GÜNÜMÜZE GELDİĞİ NOKTANIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Prof.Dr. Yaşar BAĞDATLIİ.Ü. Hastahaneler Genel Direktörlüğü Çevre Yöne m Koordinatörlüğü

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çevre Yöne m Birimi, 09.08.1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu kapsamında, 21.11.2008 tarihli ve 27061 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Çevre Dene mi Yönetmeliği” ile 16.08.2011 tarihli ve 28027 Sayılı Resmî Gazetede yayınlanan ve enson deği-şikliği içeren “Çevre Dene mi Yönetmeliği”nin 12. maddesi gereğince 20 yatak ve üzeri sağlık kuruluşlarında bulunması ve çevre görevlisi çalış rmak zorunluluğuna dayanarak kurulmasına dair teklif, Üniversitemiz Senatosunun 14.06.2011 tarihli ve 34 sayılı toplan sında görüşülerek oybirliği ile kabul edilmiş ve kurulmuştur.

Bu karardan sonra, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çevre Yöne m Birimi kuruluşunu tamamlayarak, fa-aliyetleri sonucu çevre kirliliğine neden olan ve/veya neden olabilecek ve Çevre Kanunu’na göre yürürlüğe konulan düzenlemeler uyarınca dene me tâbi kurum, kuruluş veya işletmelerin faa-liyetlerinin mevzuata uygunluğunu, alınan tedbirlerin etkili olarak uygulanıp uygulanmadığını değerlendiren, tesis içi yıllık iç tetkik programları düzenleyen bir birim olarak görevine başlamış- r. Görev tanımlamasını aşağıda bildirildiği şekilde düzenleyerek alt birimlerini oluşturmuştur.

a) CTF’nin çevre kirliliğine neden olan ve/veya neden olabilecek belirlenmiş faaliyetlerinin mevzuata uygunluğunu, alınan tedbirlerin sahadaki uygulamalarını değerlendirmek,

b) CTF’nin çevre yöne mi faaliyetlerini belirlemek, yürütmek ve koordine etmek,c) İlgili yönetmelik hükümleri gereğince yılda iki defadan az olmamak üzere kendi iç tetkikini

gerçekleş rmek ve rapor hazırlamak,d) CTF’nin çevresel konularda alınması gerekli izin, lisans ve belgeleri alma ve/veya yenileme

çalışmalarını yürütmek,e) Bakanlık ile İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğünce istenecek bilgi ve belgeleri hazırlamak, ge-

rek ğinde çevresel konular hakkında görüşme ve yazışmalar yapmak,f) Çevre Yöne m Birimine ulaş rılan acil günlük sorunları belirlemek, çözümüne yönelik ilgili

birimlerle koordinasyonu sağlamak ve sonuçlarını raporlamak,g) CTF çalışanlarına çevresel konularda eği m vermek ve özendirici faaliyetler düzenlemek,h) Hasta ve hasta yakınlarına çevre bilincini geliş recek eği m çalışmaları yapmak,i) Kaynağı ne olursa olsun her türlü alımı yapılan veya yapılacak olan mal ve hizmet kapsa-

mında Çevre Yöne m Birimi görev alanı içerisine giren konularda dene m yaparak, buna ilişkin olarak sa n alma esnasında (mal ve hizmet) teknik şartname hazırlama sürecinde yer almak,

j) CTF’de hizmet alımı yolu ile hizmet veren temizlik ve yemekhane hizmetlerinin devamı aşamasında işin takibi amacıyla Çevre Yöne m Birimi çalışanlarından oluşan uzman üyeler, muayene kabul ve birim kontrol teşkilatlarında görev almak,

k) Çevre Yöne m Birimi acil eylem planını CTF acil eylem planı kapsamında hazırlamak,l) Çevre Yöne m Birimi yukarıda sayılan tüm bu faaliyetleri oluşturduğu alt birimler aracılı-

ğıyla yürütür.

Ülkemizde bir ilk olarak sağlıkçılar ile çevre görevlilerinin birlikte görev yapacakları bir kuruluş meydana çıkmış r. Bu organizasyonun başarılı olabilmesi için bir dil beraberliği oluşturulması gerekliliğini gördüm ve bu yönde çalışmalarımızı planladım.Çevre görevlilerimizi, üniversitemiz

21


Mühendislik Fakültesi,Çevre Mühendisliği Bölümü öğre m üyelerinden, görevlendirme yaparak sağladık.Böylece akademik kökenli arkadaşlar bir araya gelmiş oldu. Gördük ki böyle bir oluşum çok kısa sürede amacına ulaşarak yararlı çalışmalara imza atmış r.

Çevre görevlisi, çevre yöne m birimi ve çevre danışmanlık fi rmaları hakkında yönetmeliğin ikinci bölümündemadde 6 ve 7 de, çevre görevlisi olacaklarda aranan nitelikler ile çevre görev-lisi belgesi alabileceklere ilişkin gerekenler belir lmiş r.

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çevre Yöne mi, sorunlara hızla eğilmiş,belirlenen program gereği ön-celik iç eği me verilerek nokta ve genel olmak üzere periyodik bir şekilde uygulanmış r.Burada Dekanlığımız ve bağlı birimlerin olumlu yaklaşımları bizi manevi açıdan daha da güçlendirmiş r. İ.Ü. Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığından, Çevre Mühendisliği Bölümünden 10 tane yarı zamanlı çalışma statüsünde öğrenci alınarak bunların sağlık kuruluşlarında çevre görevlisi olarak ye şmelerinin önü açılmış r.

Bu başarılı çalışmaların arkasından İstanbul Üniversitesinin benzer sağlık kurumlarından olan İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Kardiyoloji Ens tüsü, Onkoloji Ens tüsü, DE-TAM gibi yerlerde de aynı kuruluşu yaparak üyelerinegerekli olan eği m verildi. CTF’deki Çevre Yöne m Birimi toplan larına ka lımlarını sağlıyarak eşit düzeye ge rdik.Böyle olunca yeni bir ça kuruluş oluşturulması gerek . Onuda İstanbul Üniversitesi Hastaneleri Genel Direktörlüğü ça sı al nda Koordinatörlük kurarak gerçekleş rmiş olduk. İstanbul Üniversitesi Hastaneleri Yö-ne m Kurulu’nun 01.11.2011 tarih ve 2011/39 sayılı kararı ile “Çevre Dene mi Yönetmenliği” kapsamında Prof.Dr. Yaşar BAĞDATLI’nın Koordinatörlüğünde yapılmasına karar verilmiş r.

Son durum ise; İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Hastaneler Genel Direktörlüğünün 30/10/2012 tarih ve 1011/05 sayılı yazısı, 23/10/2012 Tarih ve 2012/36 sayılı yöne m kurulu kararı ile İstan-bul Üniversitesi Hastaneleri Çevre Yöne m Bölüm Sorumlusu olarak görevlendirildiğim bildirildi.Koordinatörlüğümüze bağlı tüm kuruluşlarımızda eği cilere eği m seminerleri düzenleyerek eşit düzeye gelmelerini sağladık.Bunun arkasından ülke genelinde, Çevre Bakanlığı ile Sağlık Ba-kanlığı bünyesindeki çeşitli Kamu Hastanelerinde ve IBB kamu kuruluşu olan İSTAÇ AŞ. de eği- mler vererek oluşumun ülkemiz genelinde alt ve üst yapılanmasını sağlamaya yardımcı olduk.

Sıra bundan sonra perifere gelmiş .Yine ülkemiz genelinde Sağlık Kuruluşlarında I.Ulusal Çevre Yöne mi sempozyumunu İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi ÇYB olarak 2012 yılın-da İstanbulda gerçekleş rdik.Bu sempozyum bir yıllık alan uygulamalarımızın ışığı al nda eği m ve periferden gelen sorunların dile ge rilmesi ve belirlenmesine yönelik olmuştur.Sempozyu-mun son oturumu yuvarlak masa toplan sı şeklinde olmuş ve konular ilk ağızlardan soru-cevap olarak anında değerlendirilmiş r.Sempozyum değerlendirme anke mizde geriye dönüşlerin, başarılı bir toplan olduğunu ve ikincisininde hızla gerçekleş rilmesi yönünde isteklerden oluş-tuğunu gördük.

İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesinde başla ğımız bir diğer önemli uygulama da yatağı olmayan ABD da başla ğımız ,herABD’dan bir öğre m üyesi ve uzmanın çevre görevlisi olarak atanmaları olmuştur. Sorunların tesbi ve çözümlerin en hızlı bir şekilde ulaş rılmasını amaçladık ve bununda başarılı olduğunu gördük.Benzer uygulamayı Koordinatörlüğümüze bağlı diğer Sağlık Kuruluşlarında da uygulayacağız.

Başaramadığımız en önemli bir konuyu da burada sizlerle paylaşmak is yorum.Sağlık Kuruluş-larında Çevre Yöne mi konusunu 4-5 ders saa olarak eği m programına koyduramadık. 1 ve 5 veya 6 sınıfl ara göre planladık ancak Halk Sağlığı’ndaki ‘’Çevre Sağlığı’’ dersi gerekce gösterilerek

22


eği m koordinasyonundan izin çıkmadı.Başvuru yazımızda vurgulamama rağmen genel çevre sağlığı ile bizim önerimiz olan Sağlık Kuruluşlarında Çevre Yöne mi konusu çok çok farklı baş-lıkları içermektedir. İnşaallah buda birgün gelir ve anlaşılır. Amacımız Tıp Fakültesi ça sı al na ilk kez giren öğrencilerimizi doğru bilgilendirmek ve uygun davranışlar kazandırmanın yanısıra mezuniye yaklaşan son sınıf öğrencilerimizinde ileride görev alacakları sağlık kuruluşlarında benzer oluşumu gerçekleş rebilmelerine yardımcı olacak altyapıyı kazanmalarını sağlamayı amaçladık. Her yenide olduğu buda inşallah birgün anlaşılacak r.

Sağlık Kuruluşlarında İkinci Ulusal Çevre Yöne mi sempozyumunu Koordinatörlük olarak,Çevre ve Şehircilik Bakanlığı A k ve Eği m Daire başkanları ile Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Başkanı ile görüşerek birliktelik içinde ve İSTAÇ A.Ş.’nin değerli katkılarıyla yapmaya karar verdik. Yap ğımız duyurularda Sağlık Kuruluşlarında Çevre Yöne mi konusunda çalışan ya da ilgi duyan tüm Sağlık mensupları, Çevre mühendisleri ve özel danışmanlık fi rmaları ile tüm çevre görevlilerinin sempozyuma ka labileceklerini web sayfamızdan duyurduk.Amacımız Ül-kemiz genelinde hangi noktada olduğumuzu belirleyerek eksik yada yanlış anlaşılanlan konuları belirlemek r.Bu konuda ilk sempozyum anket sonuçlarının geri dönüşleri çok yararlı olmuştur.Biz ülke genelinde ih yaç duyulan her sağlık kuruluşuna giderek yada web sayfası üzerinden, aynı zamanda direkt telefonla ulaşmalarına imkan vererek, Çevre Yöne m Birimine ilişkin ön eği m, bize ulaş rılan ve karşılaşılan sorunlara öneriler vererek daha sonrada kurulmalarına katkı sağlamaya çalış k. Bunların dışında Bakanlıklar ile her kademedeki bertaraf fi rmalarına, bilimsel, uygulamalı eği m desteği verdik ve veriyoruz.

Görülen o dur ki; İkinci Ulusal Çevre Yöne mi sempozyumu,ana konu alt başlıklarının konu başlı-ğı şeklinde alınarak işlenmesi gerek ği noktasına gelinmiş r.Bu defa çok sayıda makale sunumu isteği ulaşmış ancak imkanların elverdiği kadarını, ileriye dönük özel ve genel problemlere katkı sağlıyacağını öngördüğümüz bildiri ile posterleri sempozyum programına almak zorunda kaldık.İnşaallah bundan sonra 3 veya 4 gün süreli yaparak ve aynı zamanda uluslararası kongre düze-yinde dili türkce olmak kaydı ile yapmayı düşünüyoruz. Sizlerin bu konudaki yorumlarınızıda bekliyoruz.

Sağlık Kuruluşları Çevre Yöne mi olarak alan çalışmalarımızda önemli bir konu daha karşımıza çık .O da şudur;Çalışanlara yönelik bu kadar uğraşıyoruz ama bu insanlarımızın çalışma alanları hastalarımızın misafi r edildikleri alanlar ne durumdadır ve gerçekte nasıl olmalıdır? İşte buna yönelik 28-Kasım-2013’te ‘’Sağlıkta Sağlıklı Yapılar’’ başlıklı bir panel düzenledik.Bu paneldeki konuşmacılar, İstanbul Yıldız Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yapı Biyolojisi öğre m üyelerinden seçilmiş r. Burada çok ilginç sunumlar olmuştur. Değerli Hocamız Prof.Dr. Ayşe Balanlı son de-rece bilimsel sunumu yanında’’İyileş ren Yapılar’’ başlıklı sunum oldukca ilgi çekici idi.Bunun duyuruları web sayfamızdan sizlerede ulaş rılmış . Toplan ya Sağlık Bakanlığı ile Çevre ve Şe-hircilik Bakanlığı ilgili Daire başkanlığı görevlilerinden heyetlerde ka ldılar. Çok verimli ve yararlı oldu.

Aşağıda maddeler halinde halen çözüm bekleyen konularıda sıralıyacağım;

1- Sık sık yapılan atama ve yer değiş rmelerden dolayı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ilgili Daire başkanlıkları ile ile şim bozukluğu

2- Sağlık kuruluşlarından oluşan a klara yönelik sağlıkçıların görüşlerini almadan tek yönlü olarak birtakım yönetmelik çalışmalarının yapılması

3- A kların toplanmasından tutunda, bertaraf yöntemleri ile ilgili bilimsel dayanağı olmayan uygulamalara izin verilmesi

23


4- Tıbbi ve Tehlikeli a klar için kuruluşların ödediği birim fi ya n belirlenmesinde yerel yöne- mlerin isteklerini hiçbir inceleme ve dene me tabi tutmadan kabul ederek uygulamaya

sunması5- WHO,EPA ve CDC kriterleri ile kesinlikle uyumluolmayanTıbbi A k poşetlerine ilişkin kriter-

lerinuyarılarımıza rağmen ülkemizde kullanılmaya devam edilmesi6- Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve il müdürlükleri elemanlarının eği m yetersizliği sonucu

çeşitli problemler oluşturmaktadır.7- Kamu Hastanelerinin pekçoğunda Çevre Yöne m Birimlerinin kurulmamış olması,var olan-

larında ak f hale ge rilememesi8- Yerel yöne mlerin Tıbbi a k üretenlerden ve bertaraf fi rmalarından aldığı vergilerin yeni-

den tarafl arında ka ldığı oturumlarda belirlenmesidir.

A kların üre ldiği noktalarda ayrımı öncelikli ve önemlidir.Bu konuda yap ğımız çalışmalarda,-daha çok hastanelerdeki servislerde sorun yaşandığı gözlenmiş r. Anketler yoluyla sebepleri araş rıldığında, gözlem ve daha sonrasında sözlü olarak sorgulandığında; bilgi eksikliği, iş yükü fazlalığı, eleman eksikliği, dikkatsizlik ve a k yöne mi konusunda ha rla cı duyuru, afi ş eksikliği dile ge rilmiş r. Konu ile ilgili farkındalığı ar rmaya yönelik yöntemlerin kullanıldığı uygulamalı eği m yapılması, dene m çalışmalarının sürdürülmesi, duyuru ve afi ş asılması daha da önemlisi ulusal ve uluslararası düzeyde toplan ların düzenlenmesi gerek ği kanısındayız.

24


ATIK YÖNETİMİNE SAĞLIK BAKANLIĞININ YAKLAŞIMI

Hüseyin İLTERSağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çevre Sağlığı Daire Başkanı

Üre cisi tara ndan a lmak istenen veya kullanıldıktan sonra ar k işe yaramaz olarak görülen ka , sıvı ve gaz maddeler a k olarak isimlendirilir. Bu maddelerin, toplumun huzuru ve çevrenin korunması bakımından düzenli olarak bertaraf edilmesi gerekmektedir. A k yöne minde genel ilke; a kların kaynağında azal lması, kaçınılmaz olarak ortaya çıkan a kların da mümkün olan en yüksek oranda geri kazanılarak yeniden kullanılmasıdır.A klar ka , sıvı ve gaz olarak sınıfl andırılabilir bunlar ise:

a) Ka a klar; 1.Evsel A klar 2.Tehlikeli A klar 3.Tıbbi A klar 4.İnşaat A kları 5. Tarımsal a klar

b)Sıvı A klar 1.Evsel A klar 2.Endüstriyel A klar c)Gaz A klar 1.Isınma2.Sanayi3.Yanma (orman yangını veya çeşitli maddelerin kontrol dışı yanması)4.Trafi k kaynaklıA klardır.

Ülkemizde a kların bertara ile ilgilenen başlıca kurum ve kuruluşlar ile görevleri şu şekildedir;§ Çevre ve Şehircilik Bakanlığı: Başlıca görevi mevzuat hazırlamadır. Ayrıca dene m görevi

olmakla birlikte genellikle bu görevini yetki devri yoluyla yerel yöne mlere bırakmaktadır. § Sağlık Bakanlığı: Kendisine bağlı sağlık kuruluşlarından kaynaklanan a kların düzenli ve usu-

lüne uygun olarak toplanması ve uzaklaş rılması ile a kların sağlık etkilerinin izlenmesin-den sorumludur.

§ İller Bankası A.Ş.: A k bertara ile ilgili projelerin uygulanmasından sorumludur. § İçişleri Bakanlığı ve Yerel yöne mler: Belediyeler ve il özel idareleri, Çevre ve Şehircilik Ba-

kanlığından aldıkları yetki ile uygulama ve denetlemeden sorumludur.§ Kalkınma Bakanlığı: A k bertara ile ilgili ülke çapındaki planlamadan sorumludur.§ Bölge kalkınma ajansları: A k bertara na kaynak sağlama, projelendirme ve denetlemeden

sorumludur.§ Organize Sanayi Bölgeleri Yöne mleri: OSB’lerde ortaya çıkan a kların bertara ndan so-

rumludurlar.

Ülkemizde, a k bertara konusunda mevzuat bakımından önemli ilerlemeler sağlanmış r. Av-rupa Birliği mevzuat uyum çalışmaları kapsamında yapılan düzenlemelerle a k mevzua güncel hale ge rilmiş r. Ancak mevzua n uygulanmasında pra k zorluklar ve alt yapı sorunları bulun-maktadır.

25


Ülkemizde a k yöne mine ilişkin genel sorunlar; öncelikle a k oluşumunun kaynağında yete-rince azal lamaması, geri dönüşüm konusunda toplumsal bilincin yeterince gelişmemiş olması, kırsal bölgelerde a k bertara sisteminin yetersiz olması, tehlikeli a kların izlenmesi ve bertara- kapasitesinin yetersizliği ve mevzua n uygulanmasının yeterince denetlenememesidir.

A k yöne miyle ilgili olarak yapılması gereken en önemli şey, gerek a k oluşumunun azal l-ması, gerek a kların ayrış rılması ve gerekse a kların sağlıklı bir şekilde bertaraf edilmesi için toplumsal bilinç oluşturulmasıdır. Bu amaçla,

1) İlkokuldan başlanarak tüm toplum uygun eği mlerden geçirilmeli ve bu konunun bir yaşam biçimi haline gelmesi sağlanmalıdır.

2) Kırsal bölgede a k bertara konusunun halen çözülememiş olması önemli bir sorundur. Gerekirse yerel yöne mlerin bu konuyla ilgili görevlendirilmeleri gibi önlemlerle bu sorun çözülmeli ve kırsal kesimde a k bertara sağlanmalıdır.

3) Tehlikeli ve bbi a kların bertara kapasitesinin ar rılmasına ih yaç vardır. Ayrıca a k ber-tara nın dene minin daha sıkı yapılabilmesi için nitelikli personel sayısı ar rılmalıdır.

4) A kların ayrış rılmasına kaynağında başlanmalıdır. Ka a kların ayrış rılması için kapasite ar rılmalı, a k kumbarası gibi yöntemler daha yeterli hale ge rilmelidir. A kların, yetkili birimler tara ndan toplanıp ayrış rılması sağlanmalı, bu kapasite tüm yurda yayılmalıdır.

5) Ka a k toplama ve taşıma işlemlerinde yeni sağlık riskleri oluşturmasını engellemek için koruyucu malzemelerin kullanımı sağlanmalıdır. Ka a k bertara nda mümkün olduğunca depolama yerine, a klardan yararlanmayı sağlayacak yöntemler geliş rilmeli ve kullanıl-malıdır.

6) Sıvı a k bertara için sonrasında bir arıtma tesisi bulunan kanalizasyon sistemleri tüm yur-da yayılmalıdır. Arıtma tesisi bulunmayan kanalizasyon sistemlerine uygun arıtma tesisleri yapılmalıdır. Kanalizasyon sistemi olmayan yerlerdeki fossep k sistemleri iyileş rilmelidir.

7) Sanayi a klarının arı lmadan deşarjı önlenmeli ve bu kurumların kendi arıtma tesislerini yapmaları ve düzenli çalış rmaları sağlanmalıdır.

Ayrıca her türlü a k ve ar ğın çevre ve toplum sağlığına zarar verecek şekilde, doğrudan veya dolaylı olarak alıcı ortama verilmesi, depolanması, taşınması, uzaklaş rılması ve benzeri faali-yetlerin yasaklanması gerekmektedir. Bu nedenle çevreyi olumsuz yönde etkileyebilecek olan a kların yöne mini belli bir disiplin al na alarak, hava, su ve toprakta kalıcı etki gösteren kirle- cilerin hayvan ve bitki türlerini, doğal zenginlikleri ve ekolojik dengeyi bozmasının önlenmesi

ile buna yönelik prensip, poli ka ve düzenlemelerin belirlenmesi, uygulanması ve geliş rilmesi gereklidir.

Şekil 1. A k önleme ve minimizasyonuna Avrupa Çevre Ajansı (EEA) yaklaşımı.

26


ATIKLAR BAŞTA OLMAK ÜZERE ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ

a) Hastalık nedeni olma, b) Hastalıklara predispozanlık etme, c) Hastalığın seyrini/prognozunu ağırlaş rma ve d) Hastalıkların yayılmasına aracılık etme. Bir olay ya da olgu bu özelliklerden herhangi birine sahip ise, onun insan sağlığı ile ilişkisi vardır ve insan sağlığı açısından önemlidir denilmektedir. Bu açıdan çevreye bakıldığında, çevre;

1) Doğrudan hastalık nedeni olabilir: Mikroorganizmaların hastalık etkeni olması, biyolojik çev-renin doğrudan hastalık yapmasının klasik örnekleridir. Havada bulunan 3-4 Benzopirenin kan-ser, asbes n mezotelyoma yapması, fi zik çevrenin doğrudan hastalık yapmasına örneklerdir. Aynı şekilde, sağlıksız konut koşulları ya da trafi k düzeni nedeniyle oluşan sakatlık ve yaralanma-lar ise, doğrudan hastalık yapmaya sosyal çevreden verilecek örnekleri oluşturmaktadır.

2) Hastalıklara predispozanlık yapabilir : Bağırsak parazitleri ve sık yineleyen isallerin etkenle-ri diğer hastalıklara predispozanlık yapan biyolojik çevre unsurlarıdır. Aynı şekilde, yetersiz ve dengesiz beslenme sosyal çevrenin bir sonucu olup tüm hastalıklara predispozanlık yapar. Hava kirliliğinin solunum yolu enfeksiyonlarına predispozanlık etmesi ise, fi zik çevrenin predispozan olarak rol oynamasına örnek r.

3) Hastalıkların seyrini (prognozunu) ağırlaş rabilir : Yetersiz ve dengesiz beslenen toplumlarda bütün hastalıkların prognozu ağırlaşır veölümcüllüklerini (fetalite) ar rır. Kötü konut koşulları-nın da benzeri sonuçlar doğurduğu bilinmektedir. Bunlar sosyal çevrenin hastalıkların progno-zunu ar rmasına örneklerdir. Aynı şekilde, fi zik çevre unsuru olan, hava kirliliği olan yerlerde solunum yolu enfeksiyonları daha ağır seyreder.

4) Hastalıkların yayılmasına neden olabilir: Suyu, havası kirli olan konut koşulları bozuk olan toplumlarda başta enfeksiyon hastalıkları olmak üzere, her türlü hastalığın yayılması kolaylaşır.

A kların ve çevre kirliliğinin sağlığı etkilememesi için genel olarak şu konulara önem verilmelidir:

1) Eği m; kişinin, toplumun ve insanlığın bu konuda bilinçlendirilmesi.

2) Demokrasi; insanın insana ve doğaya olan egemenliğinin sınırlanması. (Dayanışma ve çevre hakkının sağlanması)

3)Tüke min kontrol al na alınması, (tüke m bilinci ile tüke min azal lması, dayanıklı ürünler ve az a k bırakan ürünler kullanılması)

4) Sağlık öncelikli kalkınma uygulanması (sektörlere ayrılacak kaynaklar belirlenirken sunulacak sağlık hizmetlerinin öncelikle göz önünde bulundurulması)

5) Sürdürülebilir, doğayı tüketmeyen ve kirletmeyen kalkınma. (yapılacak faaliyetler belirlenir-ken çevre etki değerlendirmesi yapılması, yenilenebilir enerji kaynakları kullanılması gibi)

27


Şekil 2. Sürdürülebilir A k Yöne m Programı

ÇEVRENİN İNSAN SAĞLIĞINI ETKİLEMEMESİ İÇİN ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER GENEL OLA-RAK İKİ GRUPTA TOPLANABİLİR.1) Kamu tara ndan yapılması gerekenler: Kamusal sorumlulukla ve sektörler arası işbirliği

sağlanarak çevrenin kirlenmesinin önlenmesi ve kirletenlere yap rım uygulanması. Çev-re faktörlerinin insan sağlığına zarar vermesini önleyici önlemlerin özellikle yerel idareler tara ndan alınması gerekir (içme sularının dezenfeksiyonu, çöplerin toplanması, a kların arı lması gibi).

2) Kişiler tara ndan yapılması gerekenler: Öncelikle kişisel olarak çevrenin kirle lmemesidir. Ayrıca çöpleri, a kları çevreye atmamak, gürültü oluşturmamak, iş yerlerinde açığa çıkan zehirli maddeleri arıtmasını yapmadan direk çevreye vermemek de alınacak önlemlerden-dir. Gerekli durumlarda kişisel koruyucular da kullanılabilir.

SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN ATIKLAR VE ÇEŞİTLERİSağlık kuruluşlarında oluşan a klar aşağıdaki şekilde sınıfl andırılabilir;Tıbbi A k: Ünitelerden kaynaklanan enfeksiyöz, patolojik ve kesici-delici a kları,Tehlikeli A k: Ünitelerden kaynaklanan genotoksik, farmasö k ve kimyasal a klar ile ağır metal içeren a kları ve basınçlı kapları,Enfeksiyöz A k: Enfeksiyon yapıcı etkenleri taşıdığı bilinen veya taşıması muhtemel başta kan ve kan ürünleri olmak üzere her türlü vücut sıvıları ile insan dokuları, organları, anatomik par-çalar, otopsi materyali, plasenta, fetus ve diğer patolojik materyali; bu tür materyal ile bulaşmış eldiven, örtü, çarşaf, bandaj, fl aster, tamponlar, eküvyon ve benzeri a kları; hemodiyaliz ünite-si ve karan na al ndaki hastaların vücut çıkar larını; bakteri ve virüs tutucu hava fi ltrelerini; enfeksiyöz ajanların laboratuvar kültürlerini ve kültür stoklarını; araş rma amacı ile kullanılan enfekte deney hayvanlarının leşleri ile enfekte hayvanlara ve çıkar larına temas etmiş her türlü malzemeyi, veterinerlik hizmetlerinden kaynaklanan a kları,Patolojik A k: Cerrahi girişim, otopsi veya anatomi çalışması sonucu ortaya çıkan dokuları, or-ganları, vücut parçalarını, insan fetusunu ve hayvan cesetlerini,Kesici-Delici A k: Şırınga, enjektör ve diğer tüm deri al girişim iğneleri, lanset, bisturi, bıçak, serum se iğnesi, cerrahi sütur iğneleri, biyopsi iğneleri, intraket, kırık cam, ampul, lam-lamel,

28


kırılmış cam tüp ve petri kapları gibi batma, delme, sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek a kları,Farmasö k A k: Kullanma süresi dolmuş veya ar k kullanılmayan, ambalajı bozulmuş, dökül-müş ve kontamine olmuş ilaçlar, aşılar, serumlar ve diğer farmasö k ürünler ve bunların ar kla-rını ih va eden kullanılmış eldivenler, hortumlar, şişeler ve kutuları,Genotoksik A k: Hücre DNA’sı üzerinde mutasyon yapıcı, kanserojen veya insan veya hayvanda düşüğe neden olabilen türden farmasö k ve kimyasal maddeleri, kanser tedavisinde kullanılan sitotoksik (an neoplas k) ürünleri ve radyoak f materyali ih va eden a klar ile bu tür ajanlarla tedavi gören hastaların idrar ve dışkı gibi vücut çıkar larını,Kimyasal A k: Ünitelerde tedavi, tanı veya deneysel araş rmalar gibi bbi alanlarda kullanılan ve insan ve çevre sağlığı için çeşitli etkilerle zararlı olabilen kimyasal maddelerin gaz, ka veya sıvı a klarını,Ağır Metal İçeren A klar: Ünitelerde tedavi, tanı veya deneysel araş rmalar gibi bbi alanlarda kullanılan termometre, tansiyon ölçme ale ve radyasyondan korunma amaçlı paneller gibi alet ve ekipmanların içinde veya bünyesinde bulunan cıva, kadmiyum, kurşun içeren a kları,Basınçlı Kaplar: Ünitelerde tedavi, tanı veya deneysel araş rmalar gibi bbi alanlarda kullanılan gazları içinde bulunduran silindirleri, kartuşları ve kutularıdır.Bakanlığımıza bağlı kurumlarda oluşan en önemli a klar sağlıkla ilgili işlemler sırasında ortaya çıkan bbi a klardır. Bu a kların %75-90’ı genel a k kapsamında yani günlük yaşam sırasında toplumda ortaya çıkan a klara benzer yapıda iken, geri kalan kısım riskli a klardan oluşur. Riskli veya tehlikeli a klar, insan ve çevre sağlığını tehdit ederler. Hastane pres jinin ar rılması ve hastane hijyeni düzeyinin iyileş rilmesi veya sürdürülebilmesi yanında, sağlık personelinin, top-lumun ve çevrenin güvenliğini sağlama amacıyla, bbi a kların yöne mi önemlidir.Tıbbi a klar, Dünya Sağlık Örgütü tara ndan; infeksiyöz, patolojik, kesici- delici, genotoksik, far-masö k, kimyasal, ağır metal, basınçlı kap ve radyoak f a k olmak üzere çeşitli sınıfl ara ay-rılmaktadır. A kların sınıfl andırılarak toplanması, uygun şekilde bertaraf edilmeleri açısından son derecede önemlidir. Bertaraf etmek, ortadan kaldırmak anlamındadır. Yasa, yönetmelik, genelge, tüzük ve diğer düzenlemelerde a kların ortadan kaldırılması, bertaraf kelimesi ile ifade edilmektedir. Belediye a klarına uygulanan bertaraf yöntemleri, bbi a kların yaklaşık %80’inin bertaraf edilmesine uygun iken sağlık personeli, toplum ve çevreyi tehdit eden diğer %20’lik kısım için uygun değildir. Bertaraf etme yöntemleri; a ğın pine, bulunduğu çevreye, mevcut teknolojiye, ge receği maliyete ve sosyal kabule bağlı olarak değişmektedir.

SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN ATIKLARININ TOPLANMASI VE AMBALAJLANMASIHastanelerde a k yöne mi ekibinin; sorumluluk bilinci içinde planlı hareket etmesi, a k perso-nelini bilgi ve davranış bakımından eğitmesi, a k taşımaya uygun araçların teminini sağlaması, a klar için hastane içi ve dışında uygun bertaraf yöntemlerini tespit etmesi, değerlendirmesi ve uygulatması gerekir.

A klar, kategorilerine göre farklı renklerde olan plas k torba veya kaplar içinde toplanmalıdır. Seçenekler göz önünde bulundurarak, tüm a klar en azından üç gruba ayrılarak toplanmalıdır: Genel a klar, evlerde kullanılan siyah renkli çöp poşetlerine konulmalıdır. Kullanılmış kesici-de-lici a klar (kırık camlar dahil), kontamine olup olmadıklarına bakılmadan birlikte toplanmalı ve delinmeye dayanıklı, sarı renkte plas k kaplarda toplanmalı ve bu kapların kapağı kapa lmalı-dır. Potansiyel infeksiyöz özellikteki a klar (tehlikeli bbi a klar), sarı poşetlerde toplanmalıdır. İnfeksiyöz a k konan torba ve kapların üstüne uluslararası infeksiyöz madde sembolü eklen-melidir (Şekil 3). Yüksek derecede infeksiyöz a klar, mümkün olan en kısa zamanda otoklavda sterilize edilmelidir. Bu nedenle otoklav işlemine uygun kaplarda toplanmalıdır. Otoklavlanacak a klar için kırmızı torbalar tavsiye edilir. Sitotoksik a klar, dayanıklı maddeden yapılı su sızdır-

29


maz kaplarda toplanmalı ve kabın üstüne “Sitotoksik a k” e ke yapış rılmalıdır. Küçük miktar-daki kimyasal veya farmasö k a klar, infeksiyöz a klarla birlikte toplanmalıdır. Büyük miktarda artan veya miadı dolan farmasö k klar ise hastane depolarında saklanmalı veya elden çıkar-mak için üre cisine gönderilmelidir. Bu düzeyde oluşan dökülmüş ve kontamine ilaçlar veya ilaç kalın ları içeren paket pindeki diğer farmasö k a klar, geri döndürülmemelidir. Hastane personelinin hastane içinde a k toplama kurallarını gösteren basit bilgilerle yönlendirilmesi a k yöne mine katkı sağlayabilir.

Genel a klar; kağıt ve ambalaj malzemeleri, cam şişe veya karton içecek kapları, cam malzeme, besin kalın ları, cansız çiçekler, intravenöz (IV) besleme şişeleri, el havluları ve kağıt mendiller ve vücut sıvıları ile kontamine olmayan malzemelerden oluşurlar. Hastane a klarının %80’i genel a klardan, geri kalanı; patolojik ve infeksiyöz a klar (%15), kesici-delici özellikteki a klar (%1), kimyasal veya farmasö k a klar (%3) ve radyoak f-sitosta k-basınçlı kap-kırık termometre vs.

Sekil 3. Tehlikeli a k sembolü

ATIKLARIN DEPOLANMASISağlık bakımından a klar için depolama yeri sağlık kuruluşunun içinde olmalıdır. Torba veya kap-lara konan a klar, ayrı bir alanda, odada veya a k miktarına uygun diğer bir binada depolanma-lıdır. A ğın oluştuğu tarihten muamele edilmesine kadar depoda tutulacağı süre çevre ısısına bağlıdır. Soğutma ter ba olmayan a k depolarında, ılıman iklimlerde; kışın 72 saat ve yazın 48 saat saklanabilirken sıcak iklimlerde; soğuk mevsimlerde 48 saat ve sıcak mevsimlerde 24 saat depolanabilirler. Sitotoksik a klar, diğer sağlık bakımı a klarından ayrı bir yerde depolanmalı-dır. Radyoak f a klar, duvarları kurşun levhalarla kaplanmış odalarda saklanmalıdır. Radyoak f bozulmaya bırakılan a kların üstüne; radyoak f izotopun pini, tarihi ve depolama için gereken detaylı bilgileri gösteren bir e ket yapış rılmalıdır.

Hastanelerde a klar depolanırken; depolama alanı su geçirmez, iyi drene ve sert zeminli ol-malı, kolay temizlenebilmeli ve dezenfekte edilebilmelidir. Depo içinde, temizlik amacıyla bir su kaynağı bulunmalıdır. A k işçileri depolama alanına kolayca ulaşabilmelidir. Yetkisiz kişilerin içeri girmesini engellemek için kilitlenebilmelidir. A k toplama araçları kolayca girebilmelidir. Güneş ışığından korunmalı, ışıklandırma ve havalandırma ter ba olmalıdır. Depolama alanına hayvanlar, böcekler ve kuşlar ulaşamamalıdır. Taze yiyecek ve yiyecek hazırlama alanlarından uzakta olmalıdır. Depo yakınında; temizlik donanımı, koruyucu giysiler ve a k torbası veya kap-lar konulmalıdır.

ATIKLARIN OLUŞUM YERİNDEN TAŞINMASIA klar, hastane ve diğer birimler arasında tekerlekli arabalar, kaplar veya diğer amaçlarla kulla-nılmayan el arabaları ile taşınabilir. Bu araçlar; kolay yüklenebilmeli ve boşal labilmeli, yükleme ve boşaltma sırasında a k torba veya kaplarında hasara neden olabilen kesici uçları olmamalı ve kolayca temizlenebilmelidir. Taşıtlar, uygun bir dezenfektanla her gün temizlenmeli ve dezenfek-te edilmelidir. A k torbaları bağlanıp mühürlenmeli ve taşıma sonunda sağlam olmalıdır.

30


Sonuç olarak; a k yöne minin temel amacı, insan sağlığı ve çevreye zarar vermeden en ekono-mik yolla a kların toplanması, ayıklanması, kullanılacak şekle geri dönüştürülmesi, tekrar kul-lanılması ve son olarak, miktar ve hacminin azal larak güvenli bir şekilde bertaraf edilmesidir. İnsan sağlığı ve çevre açısından bakıldığında; hastanelerde oluşan a klar, sadece hastane çevre-si ve hastalar için risk oluşturmaz, aynı zamanda, tüm çevre ve toplum sağlığını da tehdit eder. Çünkü, bbi a klar, özenle ayrılmamakta, bazen belediye ekiplerince genel a klarla birlikte toplanabilmekte ve aynı şekilde bertaraf edilebilmektedir. Bu riskler, insanların a k üretmeme konusunda hassas olması, genel a k yöne mi stratejilerini öğrenmesi ve a k yöne mine ka -lımlarının sağlanması ile azal labilir.

31


TIBBİ ATIKLARIN TOPLANMASI, BERTARAFI VE DEPOLANMASI; AFYONKARAHİSAR İLİ ÖRNEĞİ

Emrullah GÜLLÜK1, M. Yunus PAMUKOĞLU21,2 Süleyman Demirel Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Bölümü 32100, Isparta

*[email protected]

Tıbbi A kların Toplanması, Bertara ve Depolanması; Afyonkarahisar Örneği isimli çalışmanın amacı, bbi a kların bertaraf edilmesi sürecindeki yapılan işlemlerde yasal sürece uygun a k yöne m planı oluşturmak ve bertaraf işlemlerini gerçekleş rmek r. Bu çalışma dört ana bölüm-den oluşmaktadır. Birinci bölüm olan giriş bölümünde, Tıbbi A kların Kontrolü Yönetmeliği’ne (TAKY) uygun olarak bbi a kların toplanması, taşınması ve bertara hakkına genel bilgiler ve-rilmiş r. İkinci bölümde; bbi a klar üzerine yapılan makale, yayın ve tez çalışmalarının değer-lendirilmesine yer verilmiş r. Üçüncü bölümde, Türkiye’nin ve Afyonkarahisar’ın nüfus ar şına göre sağlık kuruluşlarının personel ve yatak sayılarının değişmesi sonucunda kişi başına düşen yatak ve hekim sayısı tespit edilmeye çalışılmış r. Bu çalışmaların bbi a klar üzerinde içerik ve miktar yönünden etkisi belir lmiş r.

Bu çalışma sonucunda Afyonkarahisar Tıbbi A k Sterilizasyon Tesisinde bulunan makinelerin sterilizasyon etkinlik kontrolü işlemi için TAKY’e göre uygun olduğu ve Akdeniz ve Ege Bölge-sinde bbi a ğın toplanmasında, taşınmasında ve bertaraf edilmesinde TAKY’e göre örnek bir il olduğu yapılan incelemeyle görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Afyonkarahisar, basınç, bertaraf, sıcaklık, sterilizasyon, bbi a k

1. GİRİŞSon 20-30 yıldır Dünya’da meydana gelen çevresel sorunlar yüzünden sağlık problemlerinin ve hastalıkların artmasına bağlı olarak bbi a kların miktarlarında da ar şlar meydana gelmekte-dir. İnsan ak viteleri ve yaşam tarzları ile birlikte tüke m durumlarında meydana gelen değişik-liklerden dolayı, büyük hacimlerde farklı pte a kların üre lmesine neden olmaktadır. Sağlık kurum ve kuruluşlarında oluşan a klar; evsel, ambalaj, bbi, tehlikeli ve radyoak f a k ola-rak sınıfl andırılmaktadır. Tıbbi a kların yöne mi ve bertara , Türkiye dâhil olmak üzere dünya ülkelerinin genel problemlerinin başında gelmektedir. Bu a klar, insanların ve diğer canlıların yaşamlarını doğrudan ve dolaylı olarak tehdit etmekte olup, ekosistem içerisinde de çok farklı olumsuz etkiler göstermektedirler (Henry ve Heinke, 1996).Ülkemizde son yıllarda bbi a klardan oluşan çevre kirliliği problemleri enfeksiyon ve kanser vakalarının artması ile dikkat çekmektedirler. Sağlık kurumlarında oluşan bbi a klar ise enfek-siyoz, patolojik ve kesici-delici a klar olmak üzere üç kategoride irdelenmektedir. Bunların içe-risinden enfeksiyöz ve patolojik a klar sızdırmaz poşetlerde birik rilirken, kesici - delici a klar diğer bbi a klardan ayrı olarak delinmez plas k kutularda toplanmaktadır.Ülkemizde bbi a klar üzerine yapılan yönetmeliğin henüz yeni olması dolayısı ile hastane a k-ları hala önemli bir çevre sorunu olarak devam etmektedir. Bunların nedenleri:ü Sağlık kuruluşlarının konunun üstüne yeterince düşmemesi,ü Hastane a klarının toplanması, depolanması ve taşınması ü Hastane a klarının bertara ü Hastane a kları yöne minin bilinçli bir planlama ve hareket tarzının olmaması, ü Halkın ve personelin konuyla ilgili olarak yeterince eği lmemiş olması gibi etmenler sırala-

nabilir.

32


Bu bakımdan, bbi a kların en önemli üre cisi konumunda bulunan sağlık kurumlarına çok önemli görevler düşmektedir. Bir hastanenin iyi çalışması, iyi bir donanıma sahip olmasından veya tesadüfl ere bırakılmış yöne m faaliyetlerinden çok, iyi düzenlenmiş yöne m faaliyetleri ve iç hizmet prensiplerinin sürekli uygulanması ile olur (Akbolat ve ark,1994). Dolayısı ile genel a k yöne mi ve a k kirlenme problemleri ile ilgili a k meydana ge ren kaynakların önemine dikkat çekmek gereklidir (La-Grega ve ark,1994).

Tıbbi a kların en genel problemlerinden birisi yetersiz a k yöne mi, sağlığa zararlı etkilerinden haberdar olmama, yetersiz fi nans ve insan kaynakları ile a kların beklenen düzeyde olmayan kontrolüdür (WHO, 1999). Uygun olmayan taşıma, toplama ve bertaraf metotları halk sağlığı ve çevre için olumsuz etkiler yaratmaktadır. Tıbbi a kların uygun ve düzenli bir şekilde çalışmayan ve kontrol edilmeyen yakma tesislerinde bertaraf edilmesi sonucunda ortama önemli miktarda gaz ve ka formda tehlikeli kirle ciler verilmektedir. Bu tehlikeli kirle cilerden bazıları; dioxinler ve furanlar, ağır metaller içeren Cd, Hg ve Pb içeren a k küller olarak sıralanabilir (Lerner, 1997). Son yıllara kadar bbi a kların bertara için yaygın bir şekilde kullanılan yakma tesislerinin kul-lanımları giderek azalmaktadır. Bu azalışın en önemli sebebi ise yakmadan oluşan sera gazların (CO2 (g), NOx (g), H2O (g)) sebep olduğu küresel ısınmanın ar şı ve oluşan bu gazların emisyon limit ve standartlarının oldukça düşük konsantrasyonlarda tutulma zorunluluğudur. Bu zorunluluk ve yap rımlar ne cesinde yakma tesislerinin inşa ve işletme maliyetleri çok önemli miktarlarda artmış ve bbi a kların yakılması işlemini ekonomik bir yol olmaktan çıkarmış r (Ege,2009).

Hastanede faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan a kların kontrol ve yöne minin sağlanması, has-tane ortamının hijyen olması, bbi a klar üzerine yapılan faaliyetleri başarılı kılmaktadır. Aksi takdirde enfeksiyona ve kontaminasyona elverişli bu a klar uygunsuz koşullarda toplanarak hastanelerin sağlık hizme sunamaz duruma gelmesine neden olur. Bugün ülkemizde birçok sağlık kurumlarında oluşan a klar uygunsuz koşullarda toplanmakta, depolanmakta ve belediye tara ndan uygun olmayan kamyonlarda çöp sahalarına taşınarak bertaraf edilmektedir. Büyük şehirlerimizde ise özellikle hastane a klarının yöne minin daha iyi olduğu bilinmesine rağmen, birçok konuda eksiklikler mevcu ur. A kların sağlık kurumlarında ayrı toplanması, paketlenme-si, taşınması ve geçici depolanması konularında ilerlemeler olduğu görülmesine rağmen, özellik-le bbi a kların taşınması ve bertaraf edilmesi konularında teknolojik yetersizlikler ve ihmaller söz konusudur.

Tıbbi a kların yöne mi, sağlık birimlerinde bbi a ğın oluşumundan bertara na kadar geçen süreci kapsamaktadır. Tıbbi a k yöne minin doğru bir şekilde yapılabilmesi için kapsamlı bir Tıb-bi A k Yöne mi Sistemine ih yaç duyulmaktadır. Ülkemizde bbi a kların yöne mi sürecinde yapılan uygulamalar ve işlemler “Tıbbi A kların Kontrolü Yönetmeliği” uyarınca yapılmaktadır.

2. MATERYAL VE METODLARAfyonkarahisar’da bulunan bu tesis bbi a kların lisanslı araçlarla ve yetki belgesine sahip per-soneli ile uygun şekilde toplanarak sterilizasyona tabii tutulması ve düzenli depolama sahasında depolanmasını sağlayarak kamu ve çevre sağlığının iyileş rilmesi amaçlanmış r.

2.1. Tıbbi A k Sterilizasyon TesisiBu çalışmasında Afyonkarahisar İl’inde bulunan ve özel şirket tara ndan işle len (1300 kg/sa’lik işletme kapasiteli) tesis kullanılmış r. 1000 m2 alana kurulmuş olan bu tesisin etra tel çitle çevrili ve tesis alanına giriş kontrollüdür. Kullanılan raylı dış kapı normal şartlarda kapalı tutulmaktadır. Tesise Afyonkarahisar, Burdur, Uşak, Akşehir, Antalya illerinden bbi a klar kabul edilmektedir. İki bina halinde, içerisinde önden kırmalı 2 adet bbi a k sterilizasyon makinesi

33


bulunan ve her makinenin olduğu bölümde geçici soğuk hava depoları bulunan tesis r. (Şekil 1.)Sterilizasyon işleminden sonra evsel a k statüsünde olan a klar romörke alınarak Afyonkarahi-sar Belediyesi Çevre Hizmetler Birliğine ait Ka A k Depolama alanında

· 2 II. ULUSAL SAĞLIK KURULUŞLARI ÇEVRE YÖNETİMİ SEMPOZYUMU, 22-23 Mayıs 2014 Bu Kitabın...

Documents

Transcript of · 2 II. ULUSAL SAĞLIK KURULUŞLARI ÇEVRE YÖNETİMİ SEMPOZYUMU, 22-23 Mayıs 2014 Bu Kitabın...