1950-1954-1957 MİLLETVEKİLİ GENEL SEÇİMLERİNİN KOCAELİ ... · Yeni Seçim Kanunu çoğunluk...

2091

1950-1954-1957 MİLLETVEKİLİ GENEL SEÇİMLERİNİN KOCAELİ’DEKİ YANSIMALARI

Sabit DOKUYAN*

Giriş

II. Dünya Savaşı sırasında yaşanan olağanüstü durum güçlü bir iktidar ihtiyacını ortaya çıkarmış, bu nedenle savaş esnasında; tek parti anlayışının kuvvetlenmesi, demokrasinin ikinci plana itilmesi, sıkıyönetim uygulaması, basın-yayın üzerindeki baskılar, polis yetki alanının genişletilmesi dönem şartları itibariyle olumlu karşılanmıştır. Fakat savaş sonunda gerekçeler ortadan kalkmış ve demokrasiye geçiş yolu açılmıştır1. Türkiye Cumhuriyeti’nin bir bütün halinde ilk seçim yasası 14 Aralık 1942 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu tarihten önceki süreçte ise üzerinde kısmi değişiklikler yapılmış olan 20 Temmuz 1908 tarihli “İntihab-ı Mebusan Kanun-ı Muvakkatı” uygulanmıştır. Bu kanunda iki dereceli seçim sistemi mevcuttur. Halk önce kendi adına oy kullanacak olan ikinci seçmenleri belirlemişler, ikinci seçmenler ise halkın adına milletvekillerini seçmişlerdir2. 1923 ile 1946 yılları arasında yapılmış olan milletvekilleri seçimleri demokratik niteliklere sahip olmayan, siyasi iktidarı biçimlendirme yönünden pek bir etkisi bulunmayan, bu nedenle de seçim tanımına tam olarak uymayan, bir nevi törensi ritüel olarak öne çıkmıştır. Vekil adayları CHP tarafından belirlendiği için esas mücadele parti içinde aday olabilmek için yapılmıştır. Seçmenler ise belirlenen adayları onaylama göreviyle görevlendirilmiştir. Bu süreç içerisinde iki defa çok partili hayata geçiş denemesi olmuştur. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası genel seçimlere katılma fırsatı bulamadan kapatılmıştır. Serbest Cumhuriyet Fırkası ise yerel seçimlere katılmış ama 1931 genel seçimlerine katılmadan feshedilmiştir3.

Milletvekili seçiminde iki dereceli sistem uygulaması 1946 yılına kadar sürmüştür. Çok partili hayata geçişin bir yansıması olarak 10 Mayıs 1946 tarihinde toplanan CHP olağanüstü kurultayında milletvekili seçimlerinin tek dereceli hale getirilmesine karar verilmiştir. İki dereceli seçim son olarak 21 Nisan 1946 tarihinde 4 ilde yapılan milletvekili ara seçiminde kullanılmıştır4. Tek dereceli seçim yapılması konusu 31 Mayıs 1946 tarihinde Mecliste görüşülmeye başlanmıştır5. 49 maddelik Seçim kanunu tasarısı 5 Haziran 1946 tarihinde

* Yrd. Doç. Dr., Düzce Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü Öğretim Üyesi, e-mail: [email protected].

1 Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK Basımevi, Ankara 1970, s. 303. 2 Osman Akandere, Milli Şef Dönemi Çok Partili Hayata Geçişte Rol Oynayan İç ve Dış Tesirler(1938-1945), İz Yayıncılık,

İstanbul 1998, s. 114.3 Şirin Tekeli, “Cumhuriyet Döneminde Seçimler”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 7., İletişim Yayınları,

İstanbul (1983), s. 1801-1802. (Sayfa Aralığı 1798-1824)4 Erol Tuncer, 1946 Seçimleri, TESAV Yayınları, Ankara 2008, s. 47-48.5 Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 31 Mayıs 1946, 7. Dönem, Cilt 23, s. 246-248.

2092

Mecliste kabul edilmiştir. 4918 sayılı bu yeni Seçim Kanunu6 tam bir seçim serbestîsi sağlamamıştır. Kanunun önem arz eden bazı yönleri özetle şu şekildedir: Seçimler il bazında yapılacak ve her 40.000-55.000 arası nüfusa bir vekil seçilecektir. Bu rakam üzerine her 40.000 kişiye bir vekil daha eklenecektir. Seçmen olmak için ise; Türk olmak, 22 yaşını bitirmiş olmak, kamu hizmetinden yasaklı olmamak, kısıtlı olmamak, yabancı devlet uyrukluğunu öne sürmemek, yabancı bir devletin resmi hizmetinde bulunmamak şartları belirlenmiştir. Seçim sonuçlarının belirlenmesi sürecinde sayılan oy pusulalarının yakılacağı kabul edilmiştir. Birden fazla ilden seçilen vekilin bir ili seçeceği ve diğer ildeki boş vekillik için daha sonra yeni bir seçim yapılacağı kuralı tespit edilmiştir7.

Kabul edilen seçim kanununda görülen eksiklikler şu şeklide sıralanabilir: Seçimler yargı güvencesine alınmamıştır. Oyların sayılmasından sonra pusulaların yakılması uygulaması itirazların kanıtlanmasını engelleyecek niteliktedir. Oy kullanımının kapalı alanda yapılması kararlaştırılmış ama bu zorunlu tutulmadığı için sandık başlarında seçmene açık yerde oy kullanma baskısının yapılmasının önü kapatılmamıştır. Nispi temsil yerine çoğunluk sistemi (bir seçim bölgesinden en çok oyu alan partinin adayları kazanır) kabul edilmiştir8. Belediye başkanlarının denetiminde kurulan seçim kurulları tarafından oluşturulan seçim büroları, seçim sonunda tutanakların gönderildiği ilçe seçim kurulları, hesaplamaların yapılmasından sonra sonuçların gönderildiği merkez ilçe seçim kurulları tamamen iktidar sahibi CHP üyelerinden oluşmaktadır9.

1950 yılına gelindiğinde Seçim Kanununda bazı düzenlemeler daha yapılmıştır. Yeni kabul edilen kanuna göre; Bir kimse ancak iki yerden milletvekili adayı olabilecektir10. Radyolardan propaganda yapabilme süresi günlük on dakika olarak belirlenmiş ve en az beş seçim bölgesinde aday göstermemiş olan siyasi partilerin bu hükümden faydalanamayacağı belirtilmiştir. Propaganda için kullanılan duvar ilanlarında Türk bayrağı, dini ibareler, Arap harfleri, her türlü resim bulundurulması yasak edilmiştir. İl seçim kurulu, il merkezinde en yüksek dereceli yargıcın başkanlığında on üyeden meydana gelecek şekilde tespit edilmiştir. İlçe seçim kurulları ise ilçedeki en yüksek dereceli yargıcın başkanlığında 6 üyeden oluşur denilmiştir. Oy pusulalarının ve diğer seçim evraklarının seçim sonuçları kesinleşene kadar mahalli asliye mahkemelerinde ve bulunmadığı takdirde sulh mahkemelerinde muhafaza edilmesi kabul edilmiştir11. Yeni Seçim Kanunu çoğunluk sistemini devam ettirmiştir12.

1960 darbesine kadar yapılan milletvekili seçimlerinde bu kanun uygulanmıştır (1950, 1954, 1957 seçimleri)13. Liste usulü çoğunluk sistemine sahip olan bu yasayla milletvekillerinin tümü o seçim bölgesinde en çok oyu alan parti tarafından çıkarılmıştır. Tek parti iktidarı ve istikrar sağlama açısından bu sistem tercih nedeni olmuştur. Sistemde vatandaş; partilerin sundukları listelerle veya adaylar ve bağımsız adaylardan oluşan bir listeyi kendisi hazırlayarak oluşturduğu karma listelerle oy kullanabilmiştir. Bu sistemde toplumun farklı görüşe sahip kesimlerinin düşüncelerinin meclise yansıması çok mümkün olmamıştır. Küçük partiler bu düzende meclise girebilme şansı bulamamışlardır14. 40.000 nüfusa bir milletvekili düştüğü için, nüfusta meydana gelen artışa bağlı olarak milletvekili 6 Resmi Gazete, 6 Haziran 1946, s. 1-4., Ayrıca Bakınız: İhsan Karlı, 1946-2007 Türk Basınında Milletvekili Genel

Seçimleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009, s. 40. Ayrıca Bakınız: Rıfkı Salim Burçak, Türkiye’de Milli İradenin Zaferi, Demokratlar Kulübü Yayınları, Ankara 1994, s. 13.

7 TBMMTD, 5 Haziran 1946, s. 39-48., Ayrıca Bakınız: Tarhan Erdem, Anayasalar ve Seçim Kanunları(1876-1982), Milliyet Yayınları, İstanbul 1982, s. 184-192.

8 Tuncer, 1946…, s. 63. 9 Taner Timur, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İletişim Yayınları, İstanbul 1991, s. 54.10 TBMMTD, 8 Şubat 1950, s. 263.11 TBMMTD, 9 Şubat 1950, s. 301-340.12 Süleyman Güngör, Muhalefette Cumhuriyet Halk Partisi, Alternatif Yayınları, Ankara 2004, s. 38-39.13 Erol Tuncer, 1950 Seçimleri, TESAV Yayınları, Ankara 2010 s. 79.14 Erol Tuncer, Çok Partili Dönemde Seçimler ve Seçim Sistemleri, http://www.milliyet.com.tr/cok-partili-donemde-

secimler-ve/gundem/detay/1874309/default.htm, 29 Nisan 2014.

2093

sayılarında zaman içerisinde artış görülmüştür. Milletvekili sayısı 1950 seçiminde 487, 1954’te 541 ve 1957 yılında 610 sayısına ulaşılmıştır.15

1950 Milletvekili Genel Seçimleri ve Kocaeli

Tek parti iktidarının sona erdiği 1950 seçimleri, 1954 ve 1957 seçimlerinin temelini oluşturduğu için bu seçimler daha detaylı olarak incelenecektir. 1950 Milletvekili genel seçimlerinin 14 Mayıs 1950 Pazar günü yapılması meclis tarafından kabul edilmiştir16. 1950 seçimlerine giderken 11 parti faaliyetine devam etmektedir. Bu partiler; Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, Milli Kalkınma Partisi, Millet Partisi, Sosyal Adalet Partisi, Türkiye İşçi ve Çiftçi Partisi, Türk Muhafazakâr Partisi, Türkiye Sosyalist Partisi, Türk Sosyal Demokrat Partisi, Türkiye Yükselme Partisi, Yalnız Vatan İçin Partisi’dir17. Bu partilerden sadece 4 tanesi seçimlere iştirak edebilmiştir (CHP, DP, MKP, MP). 1950 seçimlerine katılan CHP beyaz kâğıt üzerine altı ok olan, DP beyaz kağıt üzerine DP harfleri bulunan, MP işaret bulunmayan, MKP ise üzerinde MKP harfleri ve arı resmi olan oy pusulaları ile 1950 milletvekili seçimlerine katılmışlardır18.

1950 seçimleri seçim kampanyaları bakımından ilk olabilecek niteliğe sahiptir. Türkiye genelinde çok ciddi bir seçim kampanyası düzenlemiştir19. Ankara ve İstanbul radyoları 1950 seçimlerinde kullanılmıştır. Düzenlenen mitingler, basın yoluyla yapılan propagandalar etkin tanıtım araçları olmuştur20. DP’nin seçim beyannamesi 8 Mayıs 1950 tarihinde yayınlanmıştır. Beyannamede nüfusun büyük bir bölümünü oluşturan köylü ile ilgili destek vaatleri önemli bir yer tutmuştur. CHP ve onun bürokratik karakterinin köylü üzerinde bir baskı düzeni oluşturduğu, köylünün ise ilkel imkânlarla ve zor şartlarda üretim gerçekleştirmeye çalıştığı vurgulamıştır. Türkiye’nin amaçladığı ciddi büyümeyi dış destek ve yabancı sermaye yatırımı olmadan sağlamasının çok uzun yıllar alacağı gerçeğinin anlaşılması gerektiği, dış politikada ise iktidarın izlediği yolun aynen takip edileceği vurgulanmıştır. Tüm halkın hiçbir ayrım gözetilmeden eşit sayılacağı, milli birliğin korunması için gereken gayretin gösterileceği ifade edilmiştir ve son cümle olarak da: “Söz Milletindir” ifadesi kullanılmıştır21 (EK 1). DP seçimler öncesi yapmış olduğu mitinglerde, seçim beyannamesi doğrultusunda, daha çok ekonomik vaatler üzerinde durmuştur22.

CHP’nin seçim beyannamesi 27 Nisan 1950 tarihinde yayınlanmıştır. Parti, ‘Takdir Milletimizindir’ başlığı altında bir sunuş ve 26 madden oluşan beyannamede; köylü sorunları ve özel teşebbüse destek verilmesini öncelikli olarak vurgulama gayreti içerisine girmiştir. Köyde ilköğretimin yaygınlaştırılması, köylere radyo temini, yolların iyileştirilmesi, içme suyu temini, çiftçilik yapmak isteyen ailelere destek vaadi, tarım usul ve araçlarında modernleşme, ürün çeşitliliğinin sağlanması, köy sağlığının korunması ve tarım sigortası konuları köylüye yönelik seçim propagandaları olmuştur. Kentlerde ise; elektrik, su ve gıda sorunlarının çözüleceği, konut sorununa çözümler aranacağı, yol yapımının ve ortaokul sayılarının artırılacağı vaatleri öne çıkmıştır23. CHP içinde 1950 seçimlerinin kazanılması noktasında net bir inanç ortaya çıkmıştır. Partideki bu özgüven CHP’nin devleti kuran parti olmasından ve yapılan tüm reformların halk tarafından görmemezlikten

15 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili Genel Seçimleri(1923-2011), Ankara 2012, s. XII.16 TBMMTD, 24 Mart 1950, s. 1038-1047.17 Tuncer, 1950…, s. 13.18 Filiz Çolak, “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş ve Demokrat Parti (1945-1950)”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 16. Yeni

Türkiye Yayınları, Ankara (2002), s. 791.19 Doğan Duman, Serçin Sun İpekşen, “Türkiye’de Genel Seçim Kampanyaları(1950-2002)”, Turkish Studies, Volume 8/7

Summer (2013), s. 119, (Sayfa Aralığı 117-135).20 Duman ve İpekşen, “Türkiye’de…, s. 120,21 Tuncer, 1950…, s. 309-315.22 Erkan Şenşekerci, Türk Devriminde Celal Bayar (1918-1960), Alfa Yayıncılık, İstanbul 2000, s. 211.23 Güngör, Muhalefette…, s. 302-303.

Sabit DOKUYAN

2094

gelinmeyeceğine olan inançtan kaynaklanmıştır24. İnönü ise diğer partililere göre daha temkinli davranma yolunu seçmiştir. Muhalefete düşülebilme ihtimalini göz ardı etmeyen İnönü konuşmalarında, muhalefette yer alması halinde mücadeleye devam edeceğinden bahsetmiştir25. İnönü’nün yurt gezilerine çıkarak CHP lehinde propaganda yapması ile birlikte muhalefet tarafından Cumhurbaşkanının tarafsızlığının kaybolduğu yönünde eleştiriler gelmiştir. DP taraftarı basın İnönü’yü Anayasaya uymamakla suçlamıştır26.

Seçime katılan diğer partilerin hazırlık sürecine gelince: Millet Partisi her alanda hürriyet taraftarı olduğunu vurgulayarak iktidardan duydukları bıkkınlığı dile getirmiş, halk yararına bir parti olarak kendilerinin iktidara getirilmesini istemiştir27. Millet Partisi Başkanı Yusuf Hikmet Bayur ise partisinin irticai faaliyetleri desteklediği ve seçimi zedeleyecek faaliyet hazırlığı içinde bulunduğu yönündeki iddiaları reddetmiştir. MP 22 ilden 205 aday göstermiştir28. Seçimin diğer bir partisi olan Milli Kalkınma Partisi’nin ise 1950 milletvekili seçimlerinde 6 vilayetten katılacağı yönünde söylentiler çıkmış olsa da, parti sadece İstanbul’dan 20 aday ile seçime iştirak etmiştir29.

1950 milletvekili seçimlerinin Kocaeli’ndeki yansımalarına bakılacak olursa; Kocaeli basını seçim sürecini yakinen takip ederek okuyucularıyla gelişmeleri paylaşmışlardır. Seçmenleri bilinçlendirmek adına, yenilenen Seçim Kanunu’nun duyurulması konusunda basın hassasiyet göstermiştir. Bu amaçla DP yanlısı Hürsöz Gazetesi, sayfalarında Seçim Kanunu’na yer vererek hem partinin amacına hizmet etmek hem de seçmeni bilinçlendirmek için çaba sarf etmiştir30.

Tük Yolu Gazetesi 1950 seçimleri öncesinde ilde yaratılmaya çalışılan ayrıştırıcı ve bölücü faaliyetleri “5’inci Kol faaliyette” diye okuyucularına aktarmıştır. Yazıya göre Çerkez, Gürcü, Türk, Laz, Muhacir ve Arnavut diye ayrımcılık oluşturmaya çalışan, hepsi bir bayrağın altında, aynı dinin aynı dilin etrafında toplanmış olan bu kişilerin arasında tefrika yaratmayı amaçlayan kimselerden bahsetmiştir. Yazının devamında şu ifadeler yer almıştır: “Bu aziz vatanda yaşayanlar Türk’tür. Bu mübarek vatanın her ferdi bu ülkü, bu yasa ve bu ismin şerefini yükseltmek için el ele vermek zorundadır. Aksi bir halde parça parça oluruz.” Gazete ayrıca, seçim öncesi ildeki diğer gelişmeleri duyurmuştur. Buna göre DP’den istifalar hızlı bir şekilde devam etmektedir. Kandıra örneğini veren gazete, burada DP’den istifa edenlerin CHP binasını doldurduğunu belirtmiştir. Gazetenin diğer bir haberine göre ise DP Kocaeli için şöhretli bir aday aramaktadır. Rauf Orbay ve Ali Fuat Başgil’in isimleri konuşulmaktadır. Bu durumun, il genelinde aday olmak için bekleyen kişiler arasında olumsuz karşılandığı ifade edilmiştir. Kocaeli ile ilgisi olmayan kişilerin bu şehirden oy almalarının zor olduğu konuşulanlar arasındadır. Gazetenin yorumuna göre; CHP’nin, güçlü ve halk tarafından sevilen adayları karşısında DP’nin tanınmış bir aday çıkarmak zorunda kalabileceği belirtilmiştir31.

19 Mart 1950 tarihinde Kocaeli DP il kongresi toplanmış ve yaklaşan milletvekili seçimleri bu kongrede gündeme gelmiştir. Parti içinde yaşanan huzursuzlukların ve ayrışmaların artık son bulduğu sıkça dile getirilmiş ve Hassolar-Memolar32 ifadeleri yeniden dillendirilmiştir. CHP ve Nihat Erim’e yönelik ciddi eleştiriler gerçekleşmiş ve 24 Karlı, “1946…, s. 50.25 Güngör, Muhalefette…, s. 53.26 Nilgün Gürkan, Türkiye’de Demokrasiye Geçişte Basın(1945-1950), İletişim Yayınları, İstanbul 1998, s. 376.27 Tuncer, age, s. 316-319.28 Ahmet Emin Yalman, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim(1922-1971), Cilt 2, Pera A.Ş, İstanbul 1997, s. 1520.29 Çolak, “Türkiye’de…, s.791.30 Hürsöz Gazetesi, 2 Mart, 9 Mart ve 16 Mart 1950, s. 2.31 Türk Yolu Gazetesi, 18 Mart 1950, s. 1.32 Cevdet Kerim İncedayı Aydın’da yaptığı bir konuşmada; Jandarmayla tedbir alınmazsa, doğudaki halkın oylarını ya

Hasso’ya ya Memo’ya vereceğini dile getirmiştir. Bu ifadeler doğu kökenli milletvekilleri başta olmak üzere muhalefet kanadından büyük tepki toplamıştır. Bakınız: Yalman, Yakın…, s. 1464.

2095

her şartta seçimi kazanacakları iddia edilmiştir33. Hürsöz Gazete’si de aynı kongrenin detaylarını okuyucularına sunmuştur. Kongreye mevcut 125 delegenin 119 tanesi katılmıştır. Kongrede il genelinde 125 bin kişinin DP’ye kayıtlı olduğu söylenmiştir. Gazete aynı günlü sayısının son bölümünde CHP aleyhinde küçük bir eleştiri yazısı da yayınlamıştır. Bu yazı şöyledir: “Papeller veriyorlar, ziyafetler çekiyorlar. Köylere çeşmeler yaptırıyorlar, dereler getirtiyorlar. Yolsuzlara yolluk veriyorlar. Peki sonra! Sonra CHP’ye rey dileniyorlar.”34

CHP taraftarı olan Türk Yolu Gazetesi’nde DP’den il genelinde istifaların devam ettiğine dair bir haber yayınlanmıştır. Köylerden gelerek CHP’ye üye olmak isteyenlerin çokluğundan dolayı kayıtla ilgilenen merkezlerde çalışmalar gece yarılarına kadar sürmektedir. Kayıt olanlardan bazıları isimlerinin gazete yoluyla ifşa edilmesini istememektedirler35.

1950 seçimleri için ilden 441 aday başvurusu olmuştur. Bunlardan 229 tanesi CHP, 122 tanesi DP, 46 tanesi MP, 23 tanesi MKP ve 21 tanesi bağımsız adaylardır. Türk Yolu Gazetesi CHP’nin seçim faaliyetlerinin hızla sürdüğünü, diğer partilerden devam eden akın akın istifalar sonrasında ilgili partilerin geri dönüş için baskı yaptıklarını, bu nedenle istifa ederek CHP’ye kaydolanların baskı görmemek için isimlerini gazetede yayınlatmak istemediklerini belirtilmiştir. Aynı günlü gazetede DP Semt Ocağı Başkanı Mehmet Karacan’ın partisinden istifa mektubu da yer almıştır. Şahıs istifa etme gerekçesi olarak memleket menfaatlerinin bu partide kalmakla sağlanamayacağını ve bu amaçla İnönü’nün partisine geçmek istediğini belirtmiştir. Diğer bir haberde ise Döngel Köyü’nde DP’den istifa eden ve CHP’ye geçen şahısların isimleri yayınlanmıştır36.

Gebze’de DP’den ayrılan kişiler tarafından Millet Partisi’nin kurulduğu belirtilmiştir. 20 yılıdır il belediye başkanlığı yapan Kemal Öz milletvekili adayı olmak için görevinden istifa etmiştir. CHP’nin Aynalıkavak Ocağı’nın açıldığı da okuyuculara duyurulmuştur. Bu törene 1.200 kadar kişi katılmış “Yaşasın Halk Partisi, Yaşasın İnönü” sloganları atılmıştır. Kemal Öz yapmış olduğu konuşmada; bütün partilerin kardeş olduğunu, CHP’nin memleket yararına yaptığı faaliyetlerin ortada görünür bulunduğunu ve daha yapılacak pek çok işin beklediğini belirtmiştir37.

1950 seçimleri temayül yoklaması için CHP ve DP 9 Nisan gününü seçmiştir. 100 kişiden fazla partilinin katıldığı DP yoklaması sükûnetle sonlanırken, 238 işinin oy kullanmak için katıldığı CHP yoklamasında yumruk yumruğa kavgalar çıkmıştır. DP’nin yoklama sonuçlarına göre kazanan adayları şunlardır: Salih Kalemcioğlu, Mümtaz Kavalcıoğlu, Ziya Atığ, Ekrem Alican, Cemal Tüzün, Yeredoğ Kişioğlu, Lütfü Tokoğlu, Mehmet Yılmaz, Hüsnü Türkkant38. CHP’nin 1950 seçimleri için belirlediği ön adaylarından tespit ettiklerimiz ise şunlardır: Kemal Öz, Kemal Özsan, Adnan Berkay, Kamil Cerrahoğlu, Şerafettin Bürge, Nihat Erim, İsmail Rüştü Aksal, Sedat Pek39.

Türk Yolu Gazetesi CHP milletvekili adayı olan eski belediye başkanı Kemal Öz ile görüşmek üzere Halk Partisi binasına gitmiştir. Burada DP’ye katılmış olan vatandaşları gören muhabir şaşırmış ve işin aslını öğrenmeye çalışmıştır. Verilen bilgiye göre bu kişilerin DP’ye çeşitli tatlı vaatlerle geçtikleri ama bu vaatlerin boş olduğunu gördükleri için tekrardan CHP’ye döndükleri iddia edilmiştir40.

33 Türk Yolu Gazetesi, 21 Mart 1950, s. 1-2.34 Hürsöz Gazetesi, 23 Mart 1950, s. 1.35 Türk Yolu Gazetesi, 29 Mart 1950, s. 1.36 Türk Yolu Gazetesi, 1 Nisan 1950, s. 1.37 Türk Yolu Gazetesi, 2 Nisan 1950, s. 1.38 Hürsöz Gazetesi, 13 Nisan 1950, s. 1.39 Türk Yolu Gazetesi, 11 Nisan 1950, s. 1.40 Türk Yolu Gazetesi, 14 Nisan 1950, s. 1.

Sabit DOKUYAN

2096

Türk Yolu Gazetesi muhalif partilerin özellikle köylerde iktidar partisini kötüleyerek propagandalar yaptığını, parlak vaatlerde bulunduklarını bildirmiştir. Diğer yandan CHP merkezi tarafından belirlenen adaylar da açıklanmıştır. Adnan Berkay, Rüştü Kobaş ve Mahmut Sipahi merkezin vekil adayları olmuştur. Adapazarı ve Gebze’de DP’den kopuşların aratarak devam ettiği diğer bir haber olmuştur. Adapazarı ilçesine bağlı Kamışlı Köyü’nde yapılan CHP Ocağı’nın açılış törenindeki konuşmalarda CHP’nin icraatları ve özellikle köy kalkınması için yaptıkları anlatılmıştır. 126 vatandaş bu törende DP’den istifa ederek CHP’ye geçmiştir41.

DP ve CHP’den ayrılarak Millet Partisi’ne katılanların isimleri Türk Yolu tarafından yayınlanmıştır. Akmeşe’de CHP temsilcilerinin gerçekleştirdiği toplantının halk üzerinde büyük tesiri olduğu iletilmiştir. Katılımcıların gözyaşları içerisinde konuşmaları dinlediği vurgulanmıştır. CHP milletvekili adayı Kemal Öz öncülüğündeki ekip Akmeşe’de büyük coşkuyla ağılanmış ve kalabalık bir topluluğa hitap edilmiştir. Diğer yandan İhsaniye Köyü’nde düzenlenen CHP toplantısının da sıcak ve samimi bir ortamda gerçekleştiği aktarılmıştır. Gazete ayrıca CHP adaylarının listesini de vermiş, bu kimselerden Kocaeli’nin çok şey beklediğini eklemiştir.42

DP yanlısı Hürsöz Gazete’si 1950 seçimleri konusunda DP’nin atağa kalktığını “DP Seçim Savaşına Geçti” başlığıyla vermiştir. İl idare kurulunun belirlediği plan çerçevesinde halk ile temassa geçileceği ve geziler düzenleneceği belirtilmiştir. Bu minvalde Derince’de, Derbent’te ve Kandıra’da yapılan büyük toplantılara muazzam halk katılımı olduğu ve konuşmacıların heyecanlı hitabetlerde bulundukları aktarılmıştır. Gazete ayrıca DP Kocaeli milletvekili adaylarının ismini de duyurmuştur. İsimler şunlardır: Saim Önhan (General), Ethem Vassaf (Doktor), Salih Kalemcioğlu (Çiftçi), Hüsnü Türkkant (Doktor), Mümtaz Kavalcıoğlu (Tüccar), Ziya Atığ (Doktor), Ekrem Alican (Maliyeci), Mehmet Yılmaz (Müteahhit), Yeredoğ Kişioğlu (Avukat), Lütfü Tokoğlu (Avukat), Hamdi Başak (İktisatçı). Gazetenin yorumuna göre genç kişilerden oluşan bu adaylar halka yakın kimselerdir ve daha şimdiden halk tarafından tutulmuşlardır. Diğer yandan temayül yoklamasında seçilen Cemal Tüzün’ün listede olmamasının hayret ve üzüntüyle karşılandığı, ama şahsın olgun bir kişiliğe sahip olmasından dolayı bu durum karşısında olumsuz bir tavır takınmadığı da eklenmiştir43.

1950 DP aday listesini yayınlayan Türk Yolu Gazetesi ise adaylar içerisinde avukat ve doktorların çok olmasından kaynaklı olarak şu yorumu yapmıştır: “…Suç işleyenleri hukukçular müdafaa eder, hastalananları doktorlar tedavi eder olur biter”. CHP taraftarı bir görüntü sergileyen gazete, CHP’nin sahip olduğu kuvvetli adayların muhalif adayların şansını sıfıra düşürdüğünü iddia etmiştir. Muhalefetin bir çözülme ve sarsıntı içerisinde olmasına rağmen hâlâ zafer bizimdir demelerinin de gülümsemelere neden olduğu belirtmiştir. Gazete ayrıca adaylardan Erim, Aksal ve Bürge’nin ile gelerek seçim bölgelerini gezecekleri duyurulmuştur44.

27 Nisan günlü Türk Yolu Gazetesi’nde DP ile ilgili yer alan haberlerden birinde DP adaylarının şehirde hayal kırıklığı yarattığı belirtilmiştir. Daha önceden ismi geçen Samet Ağaoğlu, Ali Fuat Başgil, Ali Fuat Cebesoy ve Rauf Orbay’ın listede ismi yer almamıştır. Gazete, okuyucularını uyaran bir de yazı yayınlayarak muhalefetin zayıf listesi karşısında CHP’nin güçlü bir listeye sahip olduğunu, muhaliflerin çeşitli balon vaatlerle halkı kandırmaya çalıştıklarını ve vatandaşın bunlara inanmaması gerektiğini duyurmuştur. CHP

41 Türk Yolu Gazetesi, 19 Nisan 1950, s. 1.42 Türk Yolu Gazetesi, 25 Nisan 1950, s. 1.43 Hürsöz Gazetesi, 27 Nisan 1950, s. 1.44 Türk Yolu Gazetesi, 26 Nisan 1950, s. 1.

2097

ile ilgili olarak ise Yadin Divanı’nda yapılan toplantı aktarılmıştır. Bu toplantıya Kemal Öz’ün de katıldığı belirtilmiştir. 5-6 köyün bir araya geldiği toplantıda katılımcılar namus ve şerefleri üzerine söz vererek CHP saflarında kalacaklarını belirtmişlerdir. Köy muhtarı Mehmet Aygün kendisinin DP’ye geçtiği yönündeki iddiaları yalanlayarak “Beni Halk Partisi’nden ölüm bile ayıramaz” demiştir. CHP ile ilgili diğer bir habere göre ise adaylar Nihat Erim ve İsmail Rüştü Aksal’ın şehre geldiği duyurulmuştur. CHP adaylarının parti merkezinde büyük bir toplantı düzenledikleri ve seçim çalışmalarına başlayacaklarını bildirdikleri belirtilmiştir. Partililer konuşmalarında muhalefeti tuşla yeneceklerini iddia etmişlerdir45.

Türk Yolu Gazetesi “Milli Mücadele’de çok ızdırap çeken Kocaeli halkı CHP’nin büyük hizmetlerini taktir etmekte ve seçimlerde CHP adaylarına oylarını vereceklerine hiç şüphe yoktur” ifadelerinin yer aldığı ve eski milletvekillerinden İbrahim Süreyya Yiğit’e ait bir yazıyı ilk sayfasına taşımıştır. Seçim faaliyetlerinden de haber veren gazete, tüm partilerin faaliyetlerinin süratle devam ettiğini bildirmiştir. Çubuklu köyünde hemen hemen tüm köylülerin katıldığı ve İnönü lehine sloganlar atılan bir CHP toplantısından haber verilmiştir. Diğer yandan DP’nin çok güçlü olduğu Hendek’te bile çözülmeye başladığı iddiasında bulunan gazete, DP Karamürsel mitingine de 300 kadar kişinin ancak katıldığını eklemiştir. Bu mitingde iktidar aleyhinde konuşmalar yapıldığı aktarılmıştır46.

DP’nin Karamürsel mitingi sırasında bir hatibin “Onlar bizi köle gibi kullandılar, iktidara geçersek biz de onları uşak gibi kullanacağız” ifadeleri gazetede yer bulmuştur. Diğer yandan Sonposta Gazetesi’nin DP’nin sözcüsü olduğu ifade edilerek, bu gazetenin CHP aleyhinde yapmış olduğu haberlerin gerçekleri yansıtmadığı belirtilmiştir. Bu gazetede çıkan Balaban’da CHP taraftarlarının toptan istifa ettiği haberinin yalan olduğu belirtilmiş, gazeteye tekzip yazısı gönderilmiştir. Gazetenin diğer haberine göre ise Karamürsel’de Millet Partisi kurulmuştur47.

Türk Yolu Gazetesi CHP’nin Sapanca’daki açık hava toplantısını duyurmuştur. Yağmura rağmen büyük bir kalabalığın katıldığı toplantıda Sapanca halkı CHP saflarında görev yapacaklarına dair ant içmişlerdir. CHP adayı Adnan Berkay, Gölcük ve İhsaniye’de kalabalık bir işçi ve vatandaş topluluğuna seslenmiştir. Berkay her iki toplantıda da CHP iktidarının işçiler yararına yapmış olduklarını anlatmıştır. Gazetenin DP ile ilgili haberlerine baktığımızda; öncelikle Karamürsel mitingindeki çok az katılımı bir fiyasko olarak değerlendirdiği görülmektedir. DP’lilerin Cuma Namazı çıkışında vatandaşı hoparlörle davet etmelerine rağmen çok az katılım sağlanabilmiştir. Diğer bir DP haberi ise bu partinin adaylarının halk tarafından tanınmıyor olmasıyla ilgilidir. CHP Derince toplantısında halk DP adaylarını tanımadıklarını beyan etmişlerdir48.

Hürsöz Gazetesi seçim için halka bir uyarıda bulunmuştur. Bu uyarıda: “Vatandaş! Rey vereceklerde kırmızı bir seçmen kartı olacaktır. İlçe seçim kurulu bu kartları muhtarlara teslim ediyor, onlar da size vereceklerdir. Kartınızı muhakkak muhtardan isteyiniz.” ifadeleri yer almıştır. Gazetede ayrıca, Akmeşe’de bir önceki Pazar günü Cumhuriyet alanında yapılan DP mitinginin yoğun yağmur altına ve büyük bir kalabalığın önünde yapıldığı duyurulmuştur. Mitingde milletvekili adayları ve bazı DP’liler konuşmuştur. Hereke’de cumartesi günü yapılan miting de 5.000 kişilik bir kalabalık önünde gerçekleşmiştir. Gazetenin diğer bir haberi ise CHP rozetlerinin çocukların yakalarına takılmasıyla ilgilidir. Bu şekilde okula giden çocukların siyasete alet edildiği ve bu girişimin uygun görülmediği

45 Türk Yolu Gazetesi, 27 Nisan 1950, s. 1.46 Türk Yolu Gazetesi, 29 Nisan 1950, s. 1.47 Türk Yolu Gazetesi, 30 Nisan 1950, s. 1.48 Türk Yolu Gazetesi, 2 Mayıs 1950, s. 1.

Sabit DOKUYAN

2098

belirtilmiştir. Gazete CHP aleyhinde bir tavır içerisinde yayınlamıştır. Gazetede yer alan bir metinde biraz da esprili bir yaklaşımla Kocaeli’nden vekil seçilecek olanlardan boşalacak olan müdürlüklere görevlendirilecek kişiler arandığı duyurulmuştur. Aranan kişilerde tahsil gerekliliği olmadığı, olabilecek veya olamayacak her türlü vaatleri verebilecek şahsiyette biri olması gerektiği, bir sonraki seçimlerde vekil olacakları için asker kaçağı olunmaması şartının karşılanması zorunluluğu olduğu dile getirilmiştir. Taliplilerin derhal CHP propaganda servisine başvurmaları rica edilmiştir49.

Kandıra’da düzenlenen büyük CHP mitingden haber veren Türk Yolu Gazetesi, bu mitingle halkın kim tarafında olduğunu açıkça ortaya koyduğu iddia etmiştir. 6 bini aşkın kişinin katıldığı mitingde Rüştü Aksal ve Nihat Erim de birer konuşma yapmıştır. Muhalefetin Türk ekonomisinin CHP iktidarı döneminde battığını iddia eden yorumlarına değinen Aksal, ekonomi iflas etti diyenlerin kendi politikalarının iflas edeceğini söylemiştir. Diğer yandan kısa süre önce az katılımla gerçekleşen DP Karamürsel toplantısı esnasında toplantıyı yarıda terk eden Parti başkanı Ulvi Akyıldız ve heyet arkadaşlarının tamamının partilerinden istifa ettikleri, istifaların devam edeceği haberi yapılmıştır. 7 Mayıs Pazar günü Millet Partisi’nin şehirde miting düzenleyeceği haberi verilmiştir. Başka bir haberde ise DP Kocaeli teşkilatı kurucularından Sadi Ataergin’in partisinden istifası yer almıştır. Ataergin partinin kuruluş ve gelişme aşamalarında büyük gayretler sarf ettiğini hatırlatmış ama artık Kocaeli halkının uyanık davranarak vatanı kurtarmış olan İnönü’nün partisine oy vermelerini istemiştir50.

Türk Yolu Gazetesi 6 Mayıs günü CHP’nin Geyve, Manastır ve Karamürsel’de yapılan mitinglerinden haber vermiştir. Akmeşe’de DP’den istifaların başladığı duyurulmuştur51. 8 Mayıs günü İsmet İnönü’nün şehre geleceği de gazetenin başka bir sayısında haber verilmiştir. CHP’nin Sapanca, Karamürsel, Suadiye, Derbent ve Ereğli açık hava toplantılarının yapıldığı aktarılmıştır. Erim, Sapanca’da yaptığı konuşmada: “Biz nasıl varlığımızı memleket yoluna koymuş isek, kendi doğduğumuz yerin de güzelleşmesine mümkün olanı takatimizin sonuna kadar yapacağız” ifadelerini kullanmıştır. Diğer bir haberde 33.000 nüfuslu Adapazarı’nda DP mitingine ancak 700 kişinin katıldığı duyurulmuştur. İddiaya göre DP’liler daha fazla görünebilmek için safları geniş tutma yönünde uyarılmışlardır52.

İnönü’nün 8 Mayıs günlü Kocaeli ziyareti manşete taşınmıştır. 30.000’i aşan bir kalabalığın Cumhurbaşkanı’nı karşıladığını ve karşılamanın ardından İnönü’nün Halkevinde bir konuşma yaptığı belirtilmiştir. Gebze, Darıca, Hereke, İhsaniye, Değirmendere gibi yerlerde düzenlenen CHP mitingleri sayfaya taşınmıştır. Nihat Erim, Şerafattin Bürge, Sedat Pek, Adnan Berkay, Mehmet Sipahi gibi adayların bir çok toplantıya katılarak konuşmalar yaptıkları aktarılmıştır53. Hürsöz Gazetesi de İnönü’nün İzmit’e gelişini haber yapmıştır. Cumhurbaşkanı’nı partili partisiz herkes karşılamıştır. Fakat oluşan bu kalabalık CHP mensupları tarafından partiye mâl edilmiştir. Genç ve çocukların yakalarına takılan rozetlerle bu kimseler de parti propagandasına alet edilmeye çalışılmıştır. Devlet daireleri, kâğıt fabrikası ve okullar tatil edilmiştir. Özel otobüslerle köylerden adam taşınmıştır54.

Seçim propagandası sona ermeden önce CHP Adapazarı, Hendek ve Karasu’da mitingler düzenlemiştir. Adapazarı mitinginde 10.000’i aşkın kişinin katılımı sağlanmış ve adaylar mitingde konuşma yapmışlardır. Türk Yolu Gazetesi’nde DP’nin Hereke mitingine ise çok küçük bir yer ayrılmıştır. Gazete ayrıca seçim propaganda süresinin dolduğunu da

49 Hürsöz Gazetesi, 4 Mayıs 1950, s. 1-2.50 Türk Yolu Gazetesi, 4 Mayıs 1950, s. 1.51 Türk Yolu Gazetesi, 6 Mayıs 1950, s. 1.52 Türk Yolu Gazetesi, 7 Mayıs 1950, s. 1.53 Türk Yolu Gazetesi, 9 Mayıs 1950, s. 1.54 Hürsöz Gazetesi, 10 Mayıs 1950, s. 1.

2099

duyurmuştur55.

14 Mayıs’ta, yeni Seçim Kanunu çerçevesinde, seçimler büyük bir titizlikle yapılmıştır. Seçim sonuçları akşam saatlerinde açıklanmaya başlanınca CHP tarafında büyük bir hayal kırıklığı oluşmuştur. Çankaya Köşkü’nde toplanan vekiller seçim sonuçları açıklandıkça vekilliklerinin düştüğünü öğrenmişlerdir56. 14 Mayıs seçimlerinin sonuçları geldikçe partililer tarafından verilen ilk tepki CHP’ye karşı haksızlık yapıldığı yönünde olmuştur ve yeni iktidarın fazla dayanamayarak altı ay içinde görevi bırakacağına olan inanç dile getirilmiştir. Hatta İnönü, DP’nin kendilerine koalisyon teklif edeceğini ama kendilerinin bunu kabul etmeyeceğini söylemiştir. Seçim sonuçları açıklandıkça ve mağlubiyet kesinleştikçe CHP binası kapılarını kapatmıştır. DP’nin Ankara’daki genel merkezinde ise büyük bir hareketlilik cereyan etmiş, gelen zafer haberleri büyük sevince neden olmuştur57.

14 Mayıs milletvekili genel seçimlerinin Türkiye geneli sayısal verileri şu şekildedir: Nüfus: 20.947.188, Kullanılan Oy: 8.953.055, Geçerli Oy: 8.051.650, Geçersiz Oy: 901.405, DP: 4.241.393 (Toplam oylara göre oranı % 52,68), CHP: 3.176.561 (Toplam oylara göre oranı % 39,45), MP: 250.414 (Toplam oylara göre oranı % 3,11), Bağımsız: 383.282 (Toplam oylara göre oranı % 4,76)58, Toplam Milletvekili Sayısı: 487, DP: 408 Milletvekili (Toplam milletvekili sayısına oranı % 83,57), CHP: 69 Milletvekili (Toplam milletvekili sayısına oranı % 14,4), MP: 1 Milletvekili (Toplam milletvekili sayısına oranı % 0,20), Bağımsızlar: 9 Milletvekili (Toplam milletvekili sayısına oranı % 1,8359). Milletvekillerinden sadece 3 tanesi kadındır60. Elde edilen sonuçlar değerlendirilecek olursa: CHP yaklaşık % 40 oya karşın milletvekillerinin sadece % 14,4’ünü alabilmiştir. DP ise yaklaşık % 53 oy oranıyla % 83,7’ye tekabül eden milletvekilini Meclise sokmuştur. Oy oranının milletvekili oranına yansıması noktasında ortaya çıkan bu farklar çoğunluk sisteminin uygulanmasından kaynaklanmıştır. DP’nin bir milletvekili çıkarabilmesi için 10.395 oy yeterken, CHP’de 46.037 oya bir vekil, MP’de ise 250.414 oya bir vekil düşmüştür.

Millet Partisi sadece Kırşehir’den Osman Bölükbaşı’nı vekil olarak seçtirebilmiştir. DP ise 46 ilde tamamen kazanmış, 10 ilde ise kısmen kazanmıştır. CHP’nin tamamen kazandığı il sayısı 8’dir. Bu iller: Bitlis, Erzincan, Hakkâri, Hatay, Kars, Malatya, Mardin ve Sinop’tur61.

1950 seçimlerinde Kocaeli 11 vekil çıkarmış ve vekillerin tamamı DP adına meclise girmiştir62. 1950 seçiminde Kocaeli’nde kayıtlı seçmen sayısı 198.729’dur. Bu sayıdan 181.624’ü oy kullanmıştır ve katılım % 91,4 olmuştur. CHP 64.828 oyla oyların % 36,2’sini elde etmiştir. DP 105.910 oy ile oyların % 59,2’sini almıştır. Millet Partisi ise 8.251 oy ve % 4,6 oy oranında kalmıştır63.

Kocaeli’nden seçilen ve TBMM IX. Yasama Dönemi (14.05.1950-14.05.1954) içerisinde Mecliste vazife alan Milletvekilleri şunlardır64:

55 Türk Yolu Gazetesi, 10 Mayıs 1950, s. 1.56 Şevket Süreyya Aydemir, İkinci Adam(1938-1950), Cilt II., Remzi Kitabevi, İstanbul 2011, s. 489-490.57 Altan Öymen, Değişim Yılları, Doğan Kitap, İstanbul 2004, s. 416-425.58 http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1950.59 Mete Tunçay, Cemil Koçak, Hikmet Özdemir vd, Çağdaş Türkiye (1908-1980), Cilt 4, Cem Yayınevi, İstanbul 1995, s.

153-154., Ayrıca Bakınız: Öymen, Değişim…, s. 429.60 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 5.61 Rıfkı Salim Burçak, On Yılın Anıları(1950-1960), Demokratlar Kulübü Yayınları, Ankara 1998, s. 47.62 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 9-11.63 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 66.64 TBMM Albümü, Cilt 2(1950-1980), TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2010, s. 577-578.

Sabit DOKUYAN

2100

Ali Ekrem ALİCAN

Adapazarı/Ekizce – 1916

Ölüm Tarihi: 17.06.2000

Ahmet Hamdi BAŞAK

Rize – 1913


Sezai M. KAVALCIOĞLU

Yunanistan/Kavala – 1912


Ethem Vassaf AKAN

Aydın – 1894


Ziya ATIĞ (Ziyaettin ATIĞ)

İzmit - 1914


Salih KALEMCİOĞLU

İzmit - 1888


Yeredoğ KİŞİOĞLU

Akseki/Güzelsu – 1908


Ahmet Saim ÖNHAN

İstanbul – 1892


Hüseyin Hüsnü TÜRKANT

Selanik/Kormista- 1909


Lütfü TOKOĞLU

İzmit - 1917


Mehmet Nevher YILMAZ

Hendek - 1919


2101


1954 seçimleri Türkiye genelinde Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti arasında geçen bir seçimin sonucunu ortaya koymuştur. Propaganda sürecinde partiler tarafından hazırlanan afişler yoğun olarak kullanılmıştır (EK 2). Seçim sürecine Kocaeli çerçevesinden ve bu ildeki gazetelerin konuya yaklaşımları penceresinden bakılacak olursa Türk Yolu Gazetesi ve Bizim Şehir Gazetesi haberleri dönemi bizlere aktarmaktadır. Öncelikli olarak 1954 seçimleri için milletvekili olmak adına müracaat edenlerin sayısında büyük artış olduğu ve bu anlamda başvuran kişilerin büyük bölümünün DP adına başvurduğu görülmektedir65.

7 Mart 1954 Pazar günü CHP gençlik kolu toplantısı Kocaeli’nde gerçekleşmiştir. Çoğunluğu üniversiteli gençlerden oluşan toplantının olgun bir hava içerisinde geçtiği Türk Yolu Gazetesi’ne konu edilmiştir. Cumartesi günü ise Gölcük’te DP mitingi tertip edilmiştir. Mitingde konuşan genç bir kadın avukat Nihat Erim’i kastederek: “Dünkü çocuk bize demokrasi dersi vermeye kalkıyor” ifadelerini kullanmıştır. Aynı kişi DP’nin daha 46 yıl iktidarda kalacağını da iddia etmiştir66. Türk Yolu Gazetesi 1954 seçimlerinde de CHP’ye daha yakın bir tavır takınmıştır.

Türk Yolu, Nihat Erim’in İzmit’te bütün CHP ocaklarını dolaştığı haberini yapmıştır. Erim’e muhalefet partileriyle ortak hareket edilip edilmeyeceği sorusu yöneltilmiştir. Erim sadece birkaç ilde Cumhuriyetçi Millet Partisi’yle ortak hareket edileceğini belirtmiştir. Kandıra’da yapılan mitinge de katılarak bir konuşma yapmıştır67. Gazete 24 Mart günlü sayısında ise, 1954 seçimleri öncesinde DP ve CHP’nin aday yoklamalarını 28 Mart Pazar günü yapacağı, yoklamaların çok hararetli geçeceği ve Kocaeli’nden 12 vekil çıkacağı belirtilmiştir. DP adayları arasında iki de kadının bulunduğunu belirten gazete bunların isimlerinin Hatice Arısoy ve Zahide Yaşam olduğunu eklemiştir. Arısoy’un iyi bir hatip olduğu da vurgulanmıştır68.

İlde; DP, CHP ve TKP 1954 milletvekili seçimleri için adaylarını belirlemek adına yoklama yaptırmıştır. 28 Mart Pazar günü yapılan yoklamayla DP adına; Ziya Atığ, Ekrem Alican, Turan Güneş, Selami Dinçer, Sefer Göksel, Cemal Tüzün, Sadettin Yalım, Nüzhet Akın, Hamdi Başak ve Nüzhet Unat ön seçimi kazanmıştır. CHP adına; Nihat Erim, İsmail Rüştü Aksal, Fazıl Şerafettin Bürge, Hasan Atakan, Şahap Bilgisu, Şükrü Enez, Nazmi Oğuz, Abdullah Köseoğlu, Kamil Cerrahoğlu, Müfit Saner, Hasan Yazıcıoğlu, Tahsin Belül seçilmiştir. TKP adına; Yakup Cemil, Ali Nevruz Tuğsavul, Ömer İskender Erdemer, Kemal Özel, Sami Halil, Fehmi Tokay, Faik Örnek, Mustafa Moralı, Hidayet Öztürk, Şükrü Çiftçi, ve Necati Yakar seçilmiştir. CHP ve DP aday yoklaması sonuçlarından memnun olduklarını açıklamışlardır. Diğer bir habere göre Genç Demokratlar Teşkilatı seçimler öncesinde tüm ilçelerde şubelerini açarak faaliyet alanını genişletmiştir. DP’nin, başlayacak olan seçim toplantılarına bu teşkilat da katılacaktır69. Türk Yolu Gazetesi de DP ve CHP’nin temayül yoklaması sonuçlarını vermiştir. DP’nin 10 adayının yoklama ile ikisinin ise merkezden belirleneceği eklenmiştir. Temayül yoklamasına katılan aday adayları sayısı da verilmiş, DP’nin 70 kadar, CHP’nin ise 25 kişi olduğu belirtilmiştir. Yoklamaların sıkıntısız geçtiği duyurulmuştur. CHP yoklaması Oğuz Sineması’nda, DP’ninki ise Yalı Gazinosu’nda yapmıştır70.

65 Türk Yolu Gazetesi, 6 Mart 1954, s. 1.66 Türk Yolu Gazetesi, 9 Mart 1954, s. 1.67 Türk Yolu Gazetesi, 20 Mart 1954, s. 1.68 Türk Yolu Gazetesi, 24 Mart 1954, s. 1.69 Bizim Şehir Gazetesi, 30 Mart 1954, s. 1.70 Türk Yolu Gazetesi, 30 Mart 1954, s. 1.

Sabit DOKUYAN

2102

3 Nisan günlü gazetede 2 Mayıs seçimleri için şehirde tam manasıyla hareketlenme başlamadığı ama seçim yaklaştıkça parti propagandalarının artış göstereceği duyurulmuştur. Yine de şehrin herhangi bir kahvesinde veya bir köşesinde birkaç kişi bir araya geldiğinde sadece seçim mevzusunu konuşmaya başlamışlardır71. CHP’nin Kocaeli adaylarından Nihat Erim ve İsmail Rüştü Aksal’ın seçim çalışmaları çerçevesinde Kocaeli’ne geldiği ve Erim’in bir toplantıda konuşma yaptığı duyurulmuştur. Konuşmasında; memleket idaresini ele alacak olan kişilerin tecrübeli olmasının ülke çıkarı gereği olduğunu, artık söz hakkının millette bulunduğunu ve onların iyi insan seçerek saadet ve refahı getireceklerini, İnönü’nün 1938-1950 yılları arasında en büyük hedef olarak gördüğü hâkimiyetin tamamen milletin eline geçirilmesi konusunda muvaffak olduğunu belirtmiştir. Gazete ayrıca CMP ve Türkiye Köylü Partisi’nin adaylarının isimlerini yayınlamıştır. Buna göre Köylü Partisi’nin adayları arasında Yakup Cemil, Ali Nevruz Tuğsavul, Kemal Özel, Sami Halil, Fehmi Tokay, Faik Örnek, Mustafa Moralı, Hidayet Öztürk, Necati Yaşar, Şükrü Çiftçi yer almıştır. CMP’nin adayları ise: Sadettin Hazer, Orhan Bekir Günsav, Vahdettin Aytan, Müeyyil Akarsu, Nurettin Şipal, Ali Rıza Arslanalp, Yusuf Ziya Kösemen, Sefer Arıtan ve Kamil Kadal’dır72.

11 Nisan 1954 günü CHP genel başkanı İnönü Adapazarı’nda açık hava mitingine katılmış ve bir konuşma yapmıştır. Çevre kasaba, ilçe ve köylerden partili partisiz çok sayıda vatandaşın mitinge katıldığı, CHP rozetlerine büyük bir ilgi olduğu, DP rozeti takılı olan ve çoğunluğu çocuklardan oluşan kimselerin de miting alanında yer aldığı aktarılmıştır. İnönü; seçim sürecinde rakiplerinin kendilerine çeşitli isnatlarda bulunacaklarını fakat sağduyulu halkın buna inanmayacağına olan kanaatinin güçlü olduğunu, iktidarın hayat pahalılığı yok iddiasının yalandan ibaret bulunduğunu, kendi iktidarları gelirse bu pahalılığın yenileceğini ve herkese eşit vatandaş muamelesi yapılacağını, iç ve dış politikada kendilerine güvenilmesi gerektiğini belirtmiştir73.

15 Nisan günü yayınlanan Türk Yolu, seçim propaganda sürecinin hareketlendiğini belirtmiş, CHP’nin ve hemen ardından DP’nin Karamürsel’de mitingler düzenleyeceği duyurulmuştur. Hereke ve Tavşancıl’daki CHP toplantılarının ise ilgiyle takip edildiği aktarılmıştır. Her iki partinin de köylere yönelik faaliyetlere çok önem verdikleri belirtilmiştir74.

15 Nisan günlü Bizim Şehir Gazetesi’nde, şehirde o gün yapılacak miting programı yayınlanmıştır. Habere göre CHP eski Halkevi karşısındaki kamyon durağında, DP Cedit’te yeni Devlet Hastanesi ile Kandıra Caddesi arasında, TKP Kozluk Muhabere Meydanı’nda miting düzenleyeceklerdir. Gazete ayrıca, DP’nin Kandıra’da çalışmalarının olumlu sonuçlar vereceğinin anlaşılması sonrasında vatandaşların sürekli olarak CHP’den koparak DP’ye kayıt olduğu duyurmuştur. Haberin yapıldığı günlerde de 10 CHP’linin partisinden ayrılarak DP’ye kayıt olduğu aktarılmıştır75.

Türk Yolu, 1950 seçimine göre daha temkinli yaklaşmasına rağmen CHP taraftarı yaklaşımını üstü örtülü bir biçimde sürdürmüştür. CHP adaylarının sürekli olarak hayat pahalılığından bahsetmesine paralel ifadeler kullanan gazete, Kocaeli’nde ve tüm Türkiye’de pahalılığın seçimlere kadar devem edeceğini iddia etmiştir. Pahalılığa bir örnek olarak ise koyun etinin 360 kuruştan 400 kuruşa kadar çıkmasını göstermiştir. Ayrıca şehirde kahve yokluğunun da en üst seviyelere ulaştığı hatırlatılmıştır. CHP’nin Karamürsel mitingine de değinen gazete, coşkulu geçen bu mitingde konuşma yapan hatiplerin hayat pahalılığı ile

71 Türk Yolu Gazetesi, 3 Nisan 1954, s. 1. 72 Türk Yolu Gazetesi, 6 Nisan 1954, s. 1.73 Türk Yolu Gazetesi, 13 Nisan 1954, s. 1.74 Türk Yolu Gazetesi, 15 Nisan 1954, s. 1.75 Bizim Şehir Gazetesi, 15 Nisan 1954, s. 1.

2103

mücadele edeceklerinden ve DP’nin verip de tutmadığı vaatlerden bahsetmişler, kendileri iktidara geldiği zaman tüm sorunları halledeceklerini iddia etmişlerdir76.

18 Nisan günlü Türk Yolu Gazetesi’nde Kocaeli’nde seçim çalışmalarının hararetlendiği ve halkın büyük bir olgunluk ve alaka ile bu çalışmaları takip ettiği aktarılmıştır. DP ve CHP’nin çok kuvvetli isimlerle Kocaeli’nde yarıştıkları, ama CHP adaylarının biraz daha kuvvetli olduğu ve bu nedenle seçimde sürpriz yapabileceği, CMP’nin ise zayıf bir propaganda faaliyeti içerisinde olduğu belirtilmiştir. Parti afişlerinin de ilgili yerlere asıldığı eklenmiştir. Genel olarak afişlerde vatandaşa uyanık olması tavsiye edilmiştir. Erim de şehirde ilk seçim konuşmasını yaparak iktidarı hayat pahalılığı ve dış politika konularında eleştirmiştir. Gazete, doğruları yazmanın suç olmadığını belirterek hayat pahalılığından ve esnafın yalnız bırakılmasından duyulan rahatsızlığı dile getirmiştir. Bu yaptıklarının seçim propagandası olmadığını söyleyen gazete, devamında ise halkın 1950 öncesi dönemi aradığını da hatırlatmayı unutmamıştır. Kahve tahsis edilecek illerin isimleri radyoda anons edilmiş ama Kocaeli bu listede yer almamıştır77.

17 Nisan Cumartesi günü Kocaeli’nde düzenlenen CHP mitinginde konuşan Başbakan eski yardımcısı ve CHP Kocaeli Milletvekili adayı Nihat Erim’in yapmış olduğu konuşmada yer alan ifadeler özetle şu şekildedir: İktidarı 6 aylığına bile alsalar her şeyi düzelteceklerini iddia edenler yüzünden ülkenin 1950 yılındaki hayat şartları daha da geriye gitmiştir. CHP’nin 27 yıllık beğenilmeyen politikaları sayesinde ülke 24 milyonluk bir kale haline gelmiş, CHP “Yurtta Sulh, Cihanda Sulh” parolasını kendisine şiar edinmiştir. İngiltere’de 15 günde bir muhalif liderlere mecliste söz hakkı verilirken, TBMM’de DP yüzünden böyle bir hak tanınmamaktadır. Gazetenin diğer haberine göre ise geride kalan hafta sonunda birçok köyde seçim toplantıları yapılıştır. CHP, DP ve CMP bu çalışmalarda kendilerini göstermişlerdir. CMP’liler İzmit’in merkez köylerinde faaliyet içerisine girmişlerdir. DP’nin kalesi gibi görülen Suadiye’de parti lehine büyük bir tezahürat yapılmıştır. Diğer yandan 18 Nisan günü İnönü’nün Mersin’deki konuşmasının DP’liler tarafından engellenmesi dolayısıyla Kocaeli CHP Gençlik Kolu Başbakan Adnan Menderes’e bir telgraf çekmiştir. Bu telgraf şöyledir: “Siyasi hürriyetlerimizi gasp etmek isteyen zihniyetin bu defa Mersin’de hortlaması karşısında Türk gençliği olarak duyduğumuz teessür büyüktür. Siyasi emniyet ve haklarımızı ihlal eden tahrikçiler hakkındaki tahkikat neticesini beklediğimizi saygılarımızla arz ederiz.”78

25 Nisa Pazar günü yapılan CHP mitingine eski Başbakan Şemsettin Günaltay, Nihat Erim, Rüştü Aksal gibi isimler de katılmıştır. Günaltay yaptığı konuşmada; “Bu memleketin padişahı Menderes değil, milletin ta kendisidir” demiştir. DP’ye teslim ettikleri memleketin ne hallere geldiğini belirten Günaltay, iktidarın biraz insaflı ve ölçülü konuşmasını istemiştir. Enver Paşa gibi bir lider yerine İnönü gibi bir liderle İkinci Dünya Savaşı’ndan uzak kalabildiklerini belirterek İnönü’ye olan minnetini dile getirmiştir. Gazetenin diğer bir haberine göre ise Kandıra’ya bağlı Balaban Divanı’nda DP Ocağı’na kayıtlı tüm üyelerin istifa etmesi ve CHP’ye geçmesi sonrasında Ocak Başkanı Bayram Özel’in aklını yitirdiği ifade edilmiştir79.

Seçimler 2 Mayıs 1954 günü tüm yurtta gerçekleştirilmiştir. 4 Mayıs günlü Bizim Şehir Gazetesi seçim sonuçlarını duyurmuştur. DP’nin büyük bir çoğunlukla seçimleri kazandığı belirtilmiştir. 3 ilde CHP, 1 ilde CMP, geriye kalan illerde ise DP’nin kazandığı belirtilmiştir. CHP Kocaeli’nde yaklaşık 60.000 oy farkla yenilmiştir. Seçimler il genelinde sakin geçmiştir. Hava durumunun iyi olması katılımı tüm yurtta olduğu Kocaeli’nde de 76 Türk Yolu Gazetesi, 17 Nisan 1954, s. 1.77 Türk Yolu Gazetesi, 18 Nisan 1954, s. 1.78 Türk Yolu Gazetesi, 20 Nisan 1954, s. 1.79 Türk Yolu Gazetesi, 27 Nisan 1954, s. 1.

Sabit DOKUYAN

2104

yüksek tutmuştur80.

Türk Yolu da seçim sonuçlarını değerlendirmiştir. Seçimlerin tüm yurtta büyük bir sükûnet içerisinde gerçekleştiği ve bu seçimin DP için ilk büyük imtihan olduğu belirtilmiştir. CHP Kars, Malatya ve Sinop’ta kazanmış, CMP ise Kırşehir’de zafere uzanmıştır. Kocaeli’nde de seçimler sükûnet içerisinde sabah 8 akşam 17 saatleri arasında gerçekleşmiştir. Bir önceki seçimlere göre iştirak daha fazla olmuş ve katılım yaklaşık % 80-90’lara ulaşmıştır. Mehmet Yüce’ye ait “Milli İrade” başlıklı köşe yazısında ise; muhalefet yapacak milletvekili sayısının az olmasının sorun yaratmayacağı, muhalif vekillerin seçkin insanlar oldukları ve gereken muhalefet görevini yerine getirebilecekleri belirtilmiş ve ayrıca Türk basınının da muhalefet görevi üstlenecek yeterliliğe sahip olduğu ifade edilmiştir81.

5 Mayıs tarihli Bizim Şehir Gazetesi’nde seçim sonuçları daha detaylı verilmiştir. Buna göre DP’nin 129.587, CHP’nin ise 65.324 oy aldığı, farkın ise 64.263 olduğu belirtilmiştir. DP listesinde 129.587 oy ile Ekrem Alican, CHP listesinden 65.324 oyla Rüştü Aksal birinci sırada yer almıştır. Yeni vekillerin 14 Mayıs günlü Meclis açılış oturumundan önce DP Meclis Grubu toplantısına katılabilmek için 10 Mayıs günü Ankara’ya gidecekleri aktarılmıştır. Türkiye genelinde DP 493, CHP 31 ve CMP 5, Bingöl’den de 1 bağımsız vekil meclise gitmeye hak kazanmıştır82. 6 Mayıs günü Türk Yolu da detaylı seçim sonuçlarını vermiştir. Gazete DP’den kazanan vekillerin aldıkları oyları da duyurmuştur. Bu rakamlardan birkaç tanesi şu şekildedir: En yüksek oyu 129.587 ile Ekrem Alican almıştır. Ziya Atığ 127.979, Selami Dinçer, 127.763, Nüzhet Unat 126.891 oy almıştır. Kocaeli adına seçilen 12 vekilin mazbatalarının il seçim kurulunca imzalandığı da aktarılmıştır83. İl seçim kurulu başkanı mazbataların vekillere teslim edildiği törende bir konuşma yapmış ve: “Milletin iradesini ve vesikasını vermek şerefi bana düştüğünden bahtiyarım” demiştir. Vali Cemal Babaç da törene katılmıştır. Milletvekillerinden Alican, Atığ, Başak ve Tüzün toplantıda bulunamamışlardır84.

Basında yer alan haberlerin dışında resmi verilere göre ise seçimin ülke ve il genelindeki sonuçlarıyla ilgili bazı veriler şu şekilde gerçekleşmiştir: Seçimlere ülke genelinde 10.262.063 kayıtlı seçmenden 9.095.617 seçmen katılmıştır ve katılım oranı % 88,6 olmuştur. Geçerli oy sayısı 8.941.660’dır85. 537 erkek 4 kadın vekil meclise girmiştir86. CHP 31, DP 503, CMP 5, Bağımsız 2 vekil seçilmiştir87. DP 5.151.550 (% 57,61), CHP 3.161.696 (% 35,36), CMP 434.085 (% 4,85), Bağımsız 137.318 (% 1,54) ve TKP 57.011 (% 0,64) oy almıştır.88 DP % 57,61 oya karşın vekillerin % 93’ünü kazanmıştır89. Kocaeli için sayısal veriler ise şu şekilde gerçekleşmiştir: Kayıtlı seçmen sayısı 230.590’dır. 204.468 seçmen oy kullanmıştır ve katılım oranı % 88,7 olmuştur. CHP 60.860 oy ile oyların % 30,2’sini almıştır. CMP 12.008 oy ile % 6’lık oy seviyesini yakalamıştır. DP 127.578 oy ile birinci olmuş, 12 vekil çıkarmış ve oyların % 63,2’sine sahip olmuştur. Türkiye Köylü Partisi ise 798 oy ve % 0,3 oy oranına sahip olmuştur. Bağımsız adaylar ise 1.184 oy ve % 0,3 oy oranı ile seçimi tamamlamıştır90.80 Bizim Şehir Gazetesi, 4 Mayıs 1954, s. 1.81 Türk Yolu Gazetesi, 4 Mayıs 1954, s. 1.82 Bizim Şehir Gazetesi, 5 Mayıs 1954, s. 1.83 Türk Yolu Gazetesi, 6 Mayıs 1954, s. 1.84 Bizim Şehir Gazetesi, 6 Mayıs 1954, s. 1.85 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 5. http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.genel_secimler86 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 5.87 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 25.88 http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=195489 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 1.90 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, , s. 66. Ayrıca Bakınız: http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secim_cevresi_partiler?p_secim_yili=1954&p_il_kodu=41

2105

TBMM X. Yasama Dönemi (02.05.1954 – 01.11.1957) sürecinde mecliste görev alan Kocaeli Milletvekilleri ise şunlardır91:

Ziya ATIĞ (Ziyaettin ATIĞ)

İzmit - 1914


Selami DİNÇER

Gemlik – 1915


Hamza Osman ERKAN

İstanbul – 1897


Sefer GÖKSEL

Rize – 1912


Turan GÜNEŞ

Kandıra – 1921


Kazım MERİÇ

Silivri – 1903


Cemal TÜZÜN

Kandıra - 1913


Yunus Nüzhet UNAT

Drama - 1908


Ömer Saadettin YALIM

Kahramanmaraş – 1908


91 TBMM Albümü, Cilt 2(1950-1980), s. 650-651.

Sabit DOKUYAN

2106

Hüseyin Nüzhet AKIN

Gölcük/Nimetiye - 1918


Ali Ekrem ALİCAN

Adapazarı/Ekizce - 1916


Ahmet Hamdi BAŞAK

Rize – 1913



1957 seçimleri Demokrat Parti’nin üçüncü kez iktidarı ele aldığı seçim olmuştur. Bu seçime DP dışında Cumhuriyet Halk Partisi, Hürriyet Partisi ve Cumhuriyetçi Millet Partisi katılmıştır92. Seçimlerin propaganda sürecinde iktidarda bulunan DP devlet radyosunu kendi adına sıkça kullanmıştır. Diğer propaganda araçları ise muhalefet partilerinin kullanabilecekleri alanlar olarak kalmıştır. Özellikle, tertip edilen büyük mitingler tüm katılımcı partilerin en büyük gövde gösterisi aracı olmuştur. İktidar sahibi DP daha çok ekonomik kalkınma sürecini halka anlatmaya çalışmış, açılış ve temel atma törenlerini seçim sürecine yaymıştır. CHP ise öncelikle demokrasi, haklar ve özgürlükler konularını iktidarı yıpratmak için kullanmıştır93. Seçim afişleri bu seçim döneminde de önemli propaganda malzemeleri arasında yer almıştır. (EK 3 ve 4)

Kocaeli bir önceki seçimlerde 12 vekil çıkarmıştır. Fakat 1954 seçiminden sonra Kocaeli içinden yeni bir il oluşturulmuştur. 14 Haziran 1954 tarihinde kabul edilerek 22 Haziran günü Resmi Gazete’de yayınlanan 6419 sayılı kanunla Kocaeli iline bağlı olan Adapazarı kazası kaldırılmış, merkez Adapazarı olmak üzere; Kocaeli’ne bağlı bulunan Akyazı, Geyve, Hendek ve Karasu ilçelerini kapsayacak şekilde Sakarya adıyla yeni bir il kurulmuştur94. Böylece Kocaeli’ne yapılan 1957 milletvekili seçimlerinde 6 vekil seçme hakkı tanınmıştır.

Kocaeli’de seçim sürecine baktığımızda; Demokrat Kocaeli Gazetesi, Hürsöz Gazetesi ve Bizim Şehir Gazetesi sürecin takip edilmesi için çalışmamıza kaynaklık etmiştir. Demokrat Kocaeli Gazetesi iktidar partisinin ildeki en büyük basın desteği olarak kendini göstermiştir. Bizim Şehir Gazetesi ise daha çok Hürriyet Partisi taraftarı bir tavır sergilemiştir.

1957 seçimlerine kısa bir süre kala Demokrat Kocaeli Gazetesi “Kocaeli’nde muhalefet çöküntü halinde, muhalif partilerden başta ocak başkanları olmak üzere Demokrat Parti’ye iltihaklar devam ediyor.” manşetiyle okuyucularına ulaşmıştır. Bir hafta içerisinde DP’ye kaydolanların sayısının 1.541 olduğu duyurulmuştur. Demokrat Parti gençlik kollarının faaliyetlerini sıklaştırdığı ve yeni ocaklar açıldığı belirtilmiştir. Kısa süre önce Hereke’de kurulmuş olan gençlik kolu hızlı bir çalışma temposu içerisine girerek teşkilatlanma aşamasını tamamlamak için ciddi gayret sarf etmektedir ve bu amaçla bir kongre düzenlemiştir. Diğer bir habere göre ise Kocaeli’nde Hürriyet Partisi’nin CHP’yi destekleyeceği iddia edilmiştir. Gazeteye göre CHP vekil adayı Fuat Sirmen, Değirmendere’de yaptığı bir konuşmada Hürriyet Partisi’nin kendilerini destekleyeceğini açıklamıştır95. 1 Ekim 1957 tarihli aynı gazetede ise DP Cedid Merkez Ocak Gençlik Kolu kongresinin 92 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 4.93 Duman ve İpekşen, “Türkiye’de…, s. 122.94 Resmi Gazete, 22 Haziran 1954, s. 3.95 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 29 Eylül 1957, s. 1.

2107

yapıldığı duyurulmuştur. Dört saat süren kongrede birlik, dayanışma ve bağlılık fikirlerinin işlendiği belirtilmiştir. Büyük bir katılımın olduğu ifade edilen kongrenin düzenlendiği saatlerde Hürriyet Partisi de siyasi bir toplantı tertip etmiştir fakat bu toplantıya katılım çok alt seviyelerde kalmıştır96.

Hürsöz Gazetesi 3 Ekimli sayısında DP aday yoklamasının birçok ilde yapılıp listelerin merkeze gönderildiğini duyurmuştur. Kocaeli’nde ise yoklama çalışmasının yapılmayacağı belirtilmiştir. Halıdere Köyü’nde yapılan DP toplantısında konuşan Sadettin Yalım muhalefete yüklenerek iktidarları döneminde halkın yararına yapılan icraatlardan bahsetmiştir. Hürriyet Partisi ise ilde teşkilatlanabilmek adına çalışmalar yapmaktadır. Teşkilatlanmaları tamam olan CHP’liler ise diğer partilerin adaylarını beklemekte ve daha çok köy ziyaretlerinde bulunarak seçim çalışmalarını devam ettirmektedirler97.

4 Ekim günlü Demokrat Kocaeli Gazetesi’nde seçimler öncesi DP miting ve toplantılarının Kandıra ve Gölcük’te yapıldığı haberi verilmiştir. Her gün bir kasaba ve birkaç köyde bu tip faaliyetlerin yapılmakta olduğu da hatırlatılmıştır. Bu faaliyetlere halk katılımının üst seviyelerde olduğu, aynı zamanda Hürriyet Partisi’nden ayrılan çok sayıda vatandaşın da DP’ye katıldığı duyurulmuştur. Seçim öncesi yatırımı olarak gözüken bir hamleyle DP iktidarı, devlet sektöründe çalışan işçilerin ikramiyelerini kısa zamanda ödenmeye başlayacağını ve tüm sektörlerdeki işçilere % 15 zam yapılacağını duyurmuştur. Hükümetin işçiye verdiği önemin üst seviyede olduğu da hatırlatılmıştır. Haberin sonunda şu ifadeler kullanılmıştır: “…Türk işçileri dün olduğu gibi bugün de DP iktidarına müteşekkirdir. Ve bütün işçiler Demokrat Parti’yi desteklemektedir.” Gazetenin ilgili sayısında başyazı olarak yayınlanan metinde ise; muhalefetin yaptığı toplantılarda hükümetin yaptıklarının eleştirilmesinin halk tarafından olumlu karşılanmadığı belirtilmiştir. CHP’li bir hatip Kocaeli’nde bir köyde yaptığı konuşmanın ardından köylülerden su istemiş ve köylüler biri bulanık diğeri berrak iki bardak su getirmişler, hatip bunun nedenini sorduğunda ise; bulanık suyun CHP iktidarı sırasında köye gelen su olduğunu ve DP iktidarı süresince sularının temiz aktığını söylemiştir98.

Demokrat Kocaeli’nde yer alan CHP ile ilgili bir habere göre 3 Ekim gecesi İzmit’ten Arslanbey köyüne giden CHP heyeti köyde kendilerine destekçi bulamayınca Suadiye köyünden otobüse doldurdukları 40-50 kişi ile tekrar Arslanbey’e gelmişler, havaya 45-50 kez ateş etmişler ve köylüyü korkuya sevk etmişlerdir. Korkuyla sokağa fırlayan köylüyü köy ihtiyar heyeti sakinleştirmiş ve durum yetkili makamlara zabıt tutularak iletilmiştir. DP’liler ile ilgi seçim haberinde ise Kocaeli teşkilatı il binasında yapılan toplantı duyurulmuştur. Katılımcıların çoğunluğunun köylüler olduğu ve konuşmacıların ılımlı bir ortamda konuşmalarını sundukları belirtilmiştir. Gazetenin köşe yazısındaysa; muhalefet partilerinin programlarında halkın yararına bir şey olmadığı, lüks ve fanteziye kaçıldığı ifade edilmiştir. CHP’nin daha önceki faaliyetlerinin bilindiğinden, Hürriyet Partisi ve CMP’nin ise gayelerinin meçhul olduğundan bahsedilmiştir. DP ise daha önce denenmiş ve muvaffak olmuştur. Demokrasinin devamı için DP’nin mutlaka iktidarda kalması gerekmektedir. Gazetenin yorumuna göre DP bundan önceki iki seçimde olduğu gibi, muhalefeti büyük bir hezimete uğratacaktır99.

Bizim Şehir Gazetesi 8 Ekim günü partilerin milletvekili aday listelerini yayınlamıştır. Fuat Sirmen, Nazmi Oğuz, Nihat Erim, Şahap Bilgisu, Abdullah Köseoğlu, Zeki Toros CHP listesinde yer almışlardır. Refik Koraltan, Cemal Tüzün, Saddettin Yalım, Nüzhet Unat, Ömer Cebeci, Dursun Erol DP listesinde yer almıştır. Selahattin Ogerman, Ziya

96 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 1 Ekim 1957, s. 1.97 Hürsöz Gazetesi, 3 Ekim 1957, s. 1.98 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 4 Ekim 1957, s. 1.99 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 5 Ekim 1957, s. 1.

Sabit DOKUYAN

2108

Yüksel, Kadircan Kaflı, Saadettin Hazer, Hamdi Eyüpoğlu, Vahdettin Akya CMP Adaylarıdır. Rasim Eyüpoğlu, Ekrem Alican, Turan Güneş, Nail Karabuda, Emin Kip ve Turgut Pamir ise Hürriyet Partisi adaylarıdır. Gazete ayrıca halkı seçimlere katılıma teşvik etmek adına bir metin yayınlamıştır. Bu metinde şu ifadeler kullanılmıştır: “Demokrasi, farklı görüşler manasına gelir. Bir lideri körü körüne takip etmek değil, partiler halinde cepheler kurarak, kazanmak için mücadeleye girişmek demektir. Sadece birinin sözüyle hareket etmek değil; münakaşa, deliller gösterme, çene yarıştırma demektir. Şu halde, gelecek için, büyüklü küçüklü herkes, fikir yardımında bulunmalı, seçilecek meclisin reylerinde payları olmalıdır100.” Hürriyet Partisi’nin basında yer alan bir açıklamasına göre ise DP’den ayrılarak partilerine katılanların sayısı oldukça fazladır. Partinin iddiasına göre bu kimselerin isimleri baskıya maruz kalmamaları için açıklamamaktadır. Seçimlerin sonunda DP’nin kendilerine katılanların seçim sonuçlarına etkilerini görerek kendilerini taktir etmek zorunda kalacaklarını iddia etmişlerdir101.

Hürsöz, Hürriyet Partisi’nin şehirde ilk mitingini bir gün önce gerçekleştirdiğini duyurulmuştur. Sakarya’dan araçlarla gelen vekil adaylarını partililer karşılamıştır. Mitingde kullanılan dövizlerden bazıları şöyledir: “Köylüyü kalkındıracağız dediler kimler kalkındı”, “İşçi arkadaş bir kilo zeytinyağına bir günlük alın terin yetiyor mu?”, “Hürriyet Partisi’nin kabahatleri, hırsızları meydana çıkaralım demesidir”, “İşçi kardeş beğenmediğini korkmadan söyleyebiliyor musun?”, “Mal beyanı vermeyene reyini verme”, “İlaç yok, katillak çok”102

9 Ekim günlü Bizim Şehir Gazete’si seçimlerle ilgili şehirde gerçekleşen olayları okuyucularına aktarmıştır. Hürriyet Partisi ikinci açık hava mitingini 10 Ekim Perşembe günü gerçekleştirecektir. Miting, Fevziye Camii meydanında olacaktır. Mitinge partinin milletvekili adayları tam kadro katılacaktır. Aynı gün içerisinde CHP ise bir salon toplantısı tertip edecektir. Vekil adaylarının katılacağı konuşmalarda daha çok hayat pahallılığı ve özgürlükler konularına değinileceği ve iktidarın bu konularla ilgili olarak eleştirileceği bildirilmiştir. Hürriyet Partisi’nin Adapazarı’nda yapılan mitingi hakkında da bilgi verilmiştir. Büyük bir kalabalığa seslenilen mitingde, katılımcı konuşmacılardan Turan Güneş’in; “Bu memlekette demokrasiyi Türk Milleti 27 Ekim’de tahakkuk ettirecektir.” ifadeleri haberde yer almıştır. Diğer bir habere göre ise Kocaeli Milletvekili Ziya Atığ DP’den istifa etmiştir. Atığ yaptığı açıklamada; Demokrat Parti’de milli irade kalmadığı ve yukarıdan idare edilmeye başlandığı, buna tahammül edemediği için de DP’den istifa ettiğini belirtmiştir103.

1957 seçimlerine 18 gün kala Demokrat Kocaeli Gazetesi’nin yorumuna göre DP seçimi yine kazanacaktır. Çünkü muhalif üç partinin varlığı oyları üçe bölecek ve kazanmalarını engelleyecektir. Seçime girecek partilerin ise şehirlerden çok köylere yöneldiği ve bu alandaki çalışmalarına hız verdiği belirtilmiştir. Diğer bir habere göre DP’nin Kocaeli adayları şehir halkı tarafından olumlu karşılanmıştır. Hepsinin tanınmış halk çocukları olmaları ve şehre faydalarının bulunması onlara olan desteği artırmaktadır. Adaylardan Cemal Tüzün yaptığı bir konuşmada seçimleri şimdiden kazandıklarını, 27 Ekim günü sadece formalitenin yerine getirileceğini belirtmiştir. CHP adayı olan Nihat Erimi de eleştiren Tüzün, seçim zamanı halka yüzünü, seçim sonrasında ise sırtını dönen profesörlere bu halkın ihtiyacı olmadığını, bu kişi yüzünden CHP’nin seçimleri kaybedeceğini belirtmiştir104.

100 Bizim Şehir Gazetesi, 8 Ekim 1957, s. 1.101 Bizim Şehir Gazetesi, 8 Ekim 1957, s. 1.102 Hürsöz Gazetesi, 8 Ekim 1957, s. 1.103 Bizim Şehir Gazetesi, 9 Ekim 1957, s. 1.104 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 9 Ekim 1957, s. 1.

2109

Seçim kampanyalarındaki son durumu Bizim Şehir Gazetesi şu şekilde özetlemiştir: “DP organlarına göre durum: Muhalefet çöküyor, Muhalif gazetelere göre: DP çökmek üzere. Hakikat ise: Kocaeli’de DP günden güne eriyor.” Habere göre DP’den istifalar kitleler halinde devam etmektedir. DP’den istifa edenler Hürriyet Partisi’nde geçmektedirler. Bu istifaların temelinde, DP’nin adaylarını merkezden tespit etmesi ve bu durumun teşkilatı memnun etmemesinin olduğu iddia edilmiştir. Kocaeli milletvekili Ziya Atığ’ın ardından eski Belediye Başkanı Osman Gencal, Gölcük Belediye Başkanı İbrahim Şentürk, Değirmendere Belediye Başkanı Hüseyin Yücel gibi önemli isimler de DP’den istifa etmişlerdir. Ziya Atığ istifa mektubunda özetle; DP’nin tüzüğünü artık rafa kaldırdığını ve bu nedenle bu partide kalmanın anlam ifade etmediğini, kendi içinde dahi demokrasiyi sağlayamayan bir partinin ülke genelinde bunu gerçekleştiremeyeceğine inandığını, DP’nin şahıs menfaatlerini öncelikli hale getiren bir tavır içerisine girdiğini, hatta Kocaeli’nde bir yoklama yapmadan merkez tarafından adaylarını tespit ettiğini belirtmiştir105.

Demokrat Kocaeli Gazetesi DP adayı Refik Koraltan’ın 10 Ekim günü Kocaeli’ne gelip mitinge katılacağı haberini duyurmuştur. Gazeteye göre muhalefet ise aday açıklamalarından sonra büyük destek kaybına uğramıştır. Gazetenin köşe yazısındaki yorumunda; DP’nin açıkladığı güçlü adaylar sayesinde artık kazanmak için hiçbir engele takılmayacağı ifade edilmiştir106. Aynı gazetenin 11 Ekim günlü sayısında ise DP’nin Kandıra mitingi okuyuculara aktarılmıştır. Kandıra’daki açık hava mitingine muazzam katılım olmuştur. DP Kocaeli Milletvekili Sadettin Yalım yapmış olduğu konuşmada; Kandıra’da DP iktidarı döneminde yapılanlardan bahsetmiş, asfalt yolun yakın zamanda yapılacağını ve keten fabrikasının da hayata geçirilerek büyük bir hedefe daha ulaşılacağını duyurmuştur. Muhalefet partilerine de yer veren gazete bu partilerin Kocaeli’nde çöktüğünü iddia etmiştir. Muhalefetten istifa edenlerin ekserisinin DP’ye geçtikleri belirtilmiştir. DP’nin imar ve kalkınma hamlelerindeki başarılarının bu katılımda önemli bir yere sahip olduğu belirtilmiştir. Üç muhalefet partisine karşı DP’nin bu seçimlerde de başarı kazanacağı savunulmuştur. Gazetede yer alan bir diğer yazı da ise CHP’li bazı esnafın piyasadan mal çekerek iktidar partisini zor duruma düşürme planlarını uygulamaya koydukları ifade edilmiştir. Bu hareketlere rağmen milletin geçmişte yaşanan sıkıntıları asla unutmayarak DP’yi bir kez daha zafere taşıyacağı belirtilmiştir107.

Hürriyet Partisi haberleri Bizim Şehir Gazetesi’nin 12 Ekim günlü baskısında çok geniş bir şekilde yer almıştır. Partinin 4 açık 4 de kapalı mekân toplantısı yaparak halka hitap ettiği duyurulmuştur. Vekil adaylarından toplantılara katılanlar konuşmalar yapmışlardır. Suadiye, Gölcük, Karamürsel, Yuvacık, Değirmendere ve Ulaşlı toplantıların yapıldığı yerlerden bir kaçıdır. DP’den istifaların devem ettiği ve büyük oranda Hürriyet Partisi’ne kaydolunduğu haberleri de okuyucuya aktarılmıştır. HP adayı Turan Güneş Kocaeli’nde yapmış olduğu bir miting konuşmasında, partinin güçlü muhalefet olarak CHP’yi destekleyeceği yolundaki haberleri yalanlamıştır. CHP’lilerin bu yönde yaptıkları propagandanın da gerçeği yansıtmadığını duyurmuştur108.

Demokrat Kocaeli Gazetesi DP içinde aradığını bulamayarak muhalefet partilerine geçenleri eleştirmiş ve bu kişilerin buralarda da aradıklarını bulamayınca saf değiştirecekleri yorumunda bulunmuştur. Temiz ve idealleri bulunan kişilerin ise DP’de kaldıklarını belirtmiştir. Bu arada DP’nin seçimi kazanacağına kanaat getiren muhalefetin ise yalan haberlerle iktidarı yıpratmaya çalıştığı, fakat bu girişimlerin hakikatleri bilen halk nazarında dikkate alınmadığı duyurulmuştur109. Karamürsel’de yapılan DP mitingine büyük bir 105 Bizim Şehir Gazetesi, 10 Ekim 1957, s. 1.106 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 10 Ekim 1957, s. 1.107 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 11 Ekim 1957, s. 1. 108 Bizim Şehir Gazetesi, 12 Ekim 1957, s. 1.109 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 13 Ekim 1957, s. 1.

Sabit DOKUYAN

2110

katılımın olduğu ve sayının 5.000 kişiye ulaştığı, halkın adayları muazzam tezahüratlarla karşılayıp omuzlarda taşıdıkları da gazete aracılığıyla duyurulmuştur. Akmeşe, Duvanlı, Suadiye ve Oranlı toplantılarının da büyük bir ilgiye mazhar olduğu aktarılmıştır110. 16 Ekim sayısında ise seçim öncesi CHP’den ayrılarak DP’ye kaydolanların haberleri yapılmaya devam edilmiştir. CHP Yassıbağ Divanı Ocak Başkanı ve muhtarı olan Hazım Fidan partisinden istifa ederek DP’ye kaydolmuştur. Çukurbağ ocağına ise 92 yeni kayıt alınmıştır111.

“Propagandalar Hararetlendi” manşetiyle seçimler hakkında haber yapan Bizim Şehir Gazetesi; HP, CMP ve DP’nin bir gün önce yapmış oldukları siyasi toplantılar duyurulmuştur. DP’lilerin kalkınmayı öne sürerek muhalefete yüklendikleri, CMP’nin ise iktidar ve CHP’ye yüklendiği belirtilmiştir. CMP ve DP’nin Halkevi meydanında peş peşe mitingler düzenlediği aktarılmıştır. Gazetenin diğer bir haberine göre Arslanbey’de DP ocak başkanı partisinden istifa etmiş ve aynı ocağa kayıtlı ola 350 kişi de aynı yolu takip ederek toplu halde Hürriyet Partisi’ne katılmışlardır. İl genelinde bir hafta içinde 3.000 kadar şahıs Hürriyet Partisi’ne kayıt olmuşlardır. Katılımcıların çoğunluğunun DP içerisinde faal olarak görev yapanlar olduğu ve bu durumun iktidar partisinin umutlarını söndürürken, Hürriyet Partisi’nin kazanma şansını artırdığı iddia edilmiştir112.

Ahmet Lütfü kaleme aldığı “Demokrasi İmtihanı” başlıklı yazıda; CHP iktidara gelince her şeyin daha yoluna gireceği ve pürüzlü işlerin hallolacağı iddiasında bulunulmasını eleştirmiş ve şu ifadeleri kullanmıştır: “Onların pürüzlü işler dedikleri şeyler nelerdir. Bunu bir türlü anlayamadık. Bunlar olsa olsa kendilerinin devrinde yarım bırakılan şiddet ve baskı politikalarıdır. Muhalefet şunu iyi bilmelidir ki lafla peynir gemisi yürümez. Bu millet iktidarlardan iş ve icraat bekliyor. Bunu yapamayan partiler seçim müddetleri sonunda alaşağı edilecektir.” Gazete ayrıca Refik Koraltan’ın ilde düzenlediği ve 15.000 kişinin katıldığı mitingi de sayfasına taşımıştır. Koraltan’ın omuzlarda miting alanına taşındığı, bir saatten fazla konuştuğu ve konuşmasının sık sık alkışlandığı belirtilmiştir113.

Bizim Şehir Gazetesi seçim güvenliği konusundaki endişelerini ifade etmek adına seçim kanununun 154. maddesini sürmanşetten yayınlamıştır. Bu maddeye göre bir kimsenin oy kullanmayanın yerine oy kullanması, seçim sonucunu etkileyecek herhangi bir girişimde bulunması veya seçim tutanakları üzerinde oynama yapması halinde 3 ile 7 yıl arasında ağır hapis cezası ile cezalandırılması mümkün olabilecektir. Gazete bu bilginin ardından seçimle ilgili olarak yapıldığını iddia ettiği bir haksızlığı satırlarına taşımıştır. İddiaya göre bazı mahallelerde şahıslara fazladan seçmen kartı dağıtılmıştır. Bu miktarın 5.000 civarında olduğu, buna engel olunmaz ise mükerrer oy kullanımının önünün açılacağı ve seçimlerde fazla oy çıkacağı belirtilmiştir. Bu durumu fark eden muhalefetin durumu ilçe seçim kuruluna bildirdiği aktarılmıştır. Diğer bir haber ise Hürriyet Partisi’nin Darıca ve Gölcük’te yaptıkları mitinglerle ilgilidir. Adayların mitinglere DP adayları gibi halkın sırtında değil at sırtında geldikleri duyurulmuştur. Darıca’daki DP mitingine beklenen katılım olmamasından dolayı bu faaliyetin salon toplantısına çevrildiği belirtilmiştir. CHP’nin ise bir gün sonra Halkevi önünde büyük bir miting düzenleyeceği duyurulmuştur. Gazetenin ilgili sayısının ilk sayfasının son bölümünde ise Hürriyet Andı başlıklı bir yazı yayınlanmıştır. Yazıda şu ifadeler yer almıştır: “Biz Hürriyet Partililer, demokrasi ve hürriyet rejimine sadık kalacağımıza, insan hakları ve demokratik müesseselere saygı göstereceğimize, vatandaşlar arasında parti farkı gözetmeyerek memleket ve millet menfaatlerini parti menfaatlerinin daime üstünde tutacağımıza, iktidarı muhafaza için hürriyetleri tahdit tahrip yollarına asla sapmayacağımıza, tarih ve Türk Milleti önünde 110 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 15 Ekim 1957, s. 1.111 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 16 Ekim 1957, s. 1.112 Bizim Şehir Gazetesi, 18 Ekim 1957, s. 1.113 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 19 Ekim 1957, s. 1.

2111

and içeriz.”114

Demokrat Kocaeli Gazetesi seçimle ilgili olarak 23 Ekim günlü sayısında “Kocaeli’nde Muhalefet Çöktü. Yeniden 5.815 Vatandaş DP’ye İltihak Etti” manşetini kullanmıştır. Sürmanşette ise “Daha kuvvetli, daha ileri bir Türkiye için reyini Demokrat Parti’ye ver” ifadeleri yer almıştır. Kocaeli’nde düzenlenen DP mitingine 30.000 vatandaşın katıldığı, halkın Refik Koraltan ve diğer DP adaylarını omuzlarında taşıdığı duyurulmuştur115.

27 Ekim 1957 günü beklenen milletvekili genel seçimi gerçekleşmiştir. Kocaeli basını sonuçları halka duyurmuştur. Demokrat Kocaeli Gazetesi DP’nin üçüncü kez zafer kazandığını ve muhalefet mensuplarının üzüntüden şaşkına döndüklerini aktarmıştır. Habere göre Türkiye genelinde olduğu gibi Kocaeli’nde DP’nin ezici bir zafer kazandığı belirtilmiştir. Seçime katılımın % 85-90 civarında olduğu aktarılmıştır. Seçimlerde herhangi bir adli vaka cereyan etmemiştir. Gazete, oy miktarlarını da vermiştir. DP 49.750, CHP 38.367, CMP 5.639, Hürriyet Partisi 4.070 oy almıştır116. Bizim Şehir Gazetesi de seçim sonuçlarından haber vermiştir ve “Kocaeli’de Seçimi DP Kazandı” manşetiyle sonuçları açıklanmıştır. Gazeteye göre DP’nin oyu 48.872, CHP’nin oyu ise 38.095 olarak gösterilmiş ve fark da hesaplanarak 10.777 olarak yazılmıştır. CHP’nin mecliste 172 vekil ile temsil edileceği vurgulamıştır. Ülke genelinde DP’nin kazandığını ve iktidarını devam ettirdiğini ileten gazete, radyodan aldıkları sonuca göre bilgi verdiklerini de eklemiştir. Hürriyet Partisi’nin Burdur’da, CMP’nin ise Kırşehir’de kazandığı duyurulmuştur. Meclis’in 11. Devresinin Cuma günü başlayacağı eklenmiştir117.

Kocaeli basınının vermiş olduğu rakamların yanı sıra resmi rakamları da burada vermek uygun olacaktır. Ülke genelinde 1957 seçimlerinde kayıtlı 12.078.623 seçmenden 9.250.949’u oyunu kullanmış ve bu rakam % 76,6 oranına karşılık gelmiştir118. Kullanılan oyların 9.133.412’si geçerli, 117.537’si geçersiz kabul edilmiştir119. DP 4.372.621 oy (% 47,88), CHP 3.753.136 oy (% 41,09), CMP 652.064 oy (% 7,14), HP 350.597 oy (% 3,84), Bağımsızlar 4.994 oy (% 0,05) almıştır120. 602’si erkek 8’i kadın 610 vekil meclise girmiştir121. CHP 178, CMP 4, DP 424, Hürriyet Partisi 4 vekil çıkarmıştır122. DP’nin çıkardığı milletvekili oranı % 69,5 olmuştur123.

Seçim sonuçlarını Kocaeli bazında değerlendirdiğimizde ise şu sonuçlar resmi nitelik kazanmıştır: İlde kayıtlı seçmen sayısı 129.281, katılım sayısı ise 98.208 olmuştur. Katılım oranı diğer iki seçime göre düşük olup % 76’da kalmıştır. CHP oyların 38.300’ünü almış ve oran % 39,2 olarak gerçekleşmiştir. CMP 5.727 oyla % 5,9, Hürriyet Partisi 4.047 oy ile % 4,2 oranında oy almıştır. DP ise aldığı 49.517 oy ile oyların % 50,7’sini alarak 6 vekilin tamamını çıkarmıştır124. Fakat Hem Kocaeli hem de İçel’den seçilen Refik Koraltan 15 Kasım 1957 günlü Meclis oturumunda İçel ilini tercih etmiştir125.

TBMM XI. Yasama Dönemi (27.10.1957 – 27.05.1960) Kocaeli milletvekilleri şunlardır126:

114 Bizim Şehir Gazetesi, 22 Ekim 1957, s. 1.115 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 23 Ekim 1957, s. 1. 116 Demokrat Kocaeli Gazetesi, 29 Ekim 1957, s. 1.117 Bizim Şehir Gazetesi, 29 Ekim 1957, s. 1.118 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 5.119 http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.genel_secimler120 http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1957121 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 5.122 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 25.123 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 1.124 Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili…, s. 66. http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secim_cevresi_partiler?p_secim_yili=1957&p_il_kodu=41125 Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, 15 Kasım 1957, 11. Dönem, Cilt 1, s. 15.126 TBMM Albümü, Cilt 2(1950-1980), s. 733-734.

Sabit DOKUYAN

2112

Ömer Zihni CEBECİ

Akçakoca – 1914


Dursun EROL

Sürmene – 1902


Cemal TÜZÜN

Kandıra – 1913


Yunus Nüzhet UNAT

Drama - 1908


Ömer Saadettin YALIM

Kahramanmaraş – 1908


Bekir Refik KORALTAN

Divriği – 1889


TBMM Albümü, Cilt 2(1950-1980), s. 720.

Sonuç

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin demokrasi tarihi büyük sınavlar vermenin ve önemli engeller aşmanın farklı örnekleriyle doludur. 1923 yılında kurulan devlet, demokrasi ile gerçek tanışmasını ancak 1950 yılında gerçekleştirebilmiştir. DP, uzun yıllar iktidarda kalan CHP’yi yerinden ederek 10 yıl devam edecek olan iktidar sürecini başlatmıştır. Bu yıllarda iktidar ile muhalefet arasındaki ilişkiler çok da sakin geçmemiş ve sürekli bir çekişme kendini göstermiştir. Bu süreçte Kocaeli şehri de ülkenin genel siyasi gidişatını aynen yaşamıştır. DP ile diğer muhalif partiler kıyasıya bir mücadele içerisine girmişlerdir. Taraflar birbirlerini iktidara layık görmeme tavrını sıkça sergilemişlerdir. Günümüzde yaşanan, seçimler öncesindeki atışmalar ve tartışmalar çok benzer şekillerde o dönemde de kendini göstermiştir.

Seçmeni etkileyebilmek adına türlü yollar denenmiş ve 1950 yılına kadar çok da görülmeyen seçmenin ayağına kadar gitme davranışı 1950’li yıllarda sıkça kullanılmıştır. Seçim vaatleri sürekli olarak artırılmış ve kimi zaman olmayacak vaatlerde de bulunulmuştur. Mitingler ve kapalı salon toplantılarının çokluğu partilerin hatiplere olan ihtiyacını artırmıştır. Halk iyi konuşan ve kendisini doğru ifade eden adayları, oy vermeyecek olsalar da dinlemek için meydanlara doluşmuşlardır. Bu yoğunluk kimi zaman yanlış yorumlanmış ve çok zayıf bir parti dahi seçim sürecinde meydana toplanan kalabalıkları propaganda malzemesi yapmıştır.

Basın da iktidar ve muhalefet partileri arasında saflarını belirleyerek yayınlarını bu minvalde gerçekleştirmişlerdir. Partiler güçlü adaylar çıkararak kendilerine siyasi kaleler oluşturmaya çalışmışlardır. Seçim kanununa göre en fazla iki yerden aday olunabildiği için önemli isimler bu imkânı değerlendirerek iki yerden aday olma haklarını kullanma yolunu

2113

tercih etmişlerdir. Kocaeli halkı bahsi geçen üç seçimde de olgun bir tavır sergilemiş ve elimizde olan veriler ışığında çok büyük olaylara meydan vermemiştir. Seçimlere katılım da oldukça yüksek seyretmiştir.

EKLER

Ek 1

1950 DP seçim afişi, httpdosyalar.hurriyet.com.trafis2002

Ek 2

1954 DP seçim afişi, httpdosyalar.hurriyet.com.trafis2002

Ek 3

1957 CHP seçim afişi, httpdosyalar.hurriyet.com.trafis2002

Ek 4

1957 CHP seçim afişi, httpdosyalar.hurriyet.com.trafis2002

Sabit DOKUYAN

2114

KAYNAKLARResmi Yayınlar:

http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.genel_secimler (SGT 14/03/2015)

http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1950. (SGT 14/03/2015)

http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1954 (SGT 14/03/2015)

http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1957 (SGT 14/03/2015)

http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secim_cevresi_partiler?p_secim_yili=1954&p_il_kodu=41 (SGT 14/03/2015)

http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secim_cevresi_partiler?p_secim_yili=1957&p_il_kodu=41 (SGT 14/03/2015)

Resmi Gazete, 6 Haziran 1946.

Resmi Gazete, 22 Haziran 1954.

TBMM Albümü, Cilt 2 (1950-1980), TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2010.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 31 Mayıs 1946.

TBMMTD, 5 Haziran 1946.

TBMMTD, 8 Şubat 1950.

TBMMTD, 9 Şubat 1950.

TBMMTD, 24 Mart 1950.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, 15 Kasım 1957.

Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili Genel Seçimleri (1923-2011), Ankara 2012.

Süreli Yayınlar

Bizim Şehir Gazetesi, 30 Mart 1954.

Bizim Şehir Gazetesi, 15 Nisan 1954.

Bizim Şehir Gazetesi, 4 Mayıs 1954.



Bizim Şehir Gazetesi, 8 Ekim 1957.







Demokrat Kocaeli Gazetesi, 29 Eylül 1957.

Demokrat Kocaeli Gazetesi, 1 Ekim 1957.








2115





Hürsöz Gazetesi, 2 Mart 1950.




Hürsöz Gazetesi, 13 Nisan 1950.

Hürsöz Gazetesi, 27 Nisan 1950.

Hürsöz Gazetesi, 4 Mayıs 1950.

Hürsöz Gazetesi, 10 Mayıs 1950.

Hürsöz Gazetesi, 3 Ekim 1957.

Hürsöz Gazetesi, 8 Ekim 1957.

Türk Yolu Gazetesi, 18 Mart 1950.



Türk Yolu Gazetesi, 1 Nisan 1950.










Türk Yolu Gazetesi, 2 Mayıs 1950.














Sabit DOKUYAN

2116








1950 DP seçim afişi, httpdosyalar.hurriyet.com.trafis2002. (SGT 14/03/2015)

Telif ve Tetkik Eserler, Tezler

Akandere, Osman, Milli Şef Dönemi Çok Partili Hayata Geçişte Rol Oynayan İç ve Dış Tesirler (1938-1945), İz Yayıncılık, İstanbul 1998.

Aydemir, Şevket Süreyya, İkinci Adam (1938-1950), Cilt II., Remzi Kitabevi, İstanbul 2011.

Burçak, Rıfkı Salim, On Yılın Anıları (1950-1960), Demokratlar Kulübü Yayınları, Ankara 1998.

Burçak, Rıfkı Salim, Türkiye’de Milli İradenin Zaferi, Demokratlar Kulübü Yayınları, Ankara 1994.

Çolak, Filiz, “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş ve Demokrat Parti (1945-1950)”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 16., Yeni Türkiye Yayınları, Ankara (2002). (Sayfa aralığı 774-782).

Duman, Doğan, Serçin Sun İpekşen, “Türkiye’de Genel Seçim Kampanyaları (1950-2002)”, Turkish Studies, Volume 8/7 Summer (2013). (Sayfa Aralığı 117-135).

Erdem, Tarhan, Anayasalar ve Seçim Kanunları (1876-1982), Milliyet Yayınları, İstanbul 1982.

Güngör, Süleyman, Muhalefette Cumhuriyet Halk Partisi, Alternatif Yayınları, Ankara 2004.

Gürkan, Nilgün, Türkiye’de Demokrasiye Geçişte Basın (1945-1950), İletişim Yayınları, İstanbul 1998.

Karlı, İhsan, 1946-2007 Türk Basınında Milletvekili Genel Seçimleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009.

Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK Basımevi, Ankara 1970.

Öymen, Altan, Değişim Yılları, Doğan Kitap, İstanbul 2004.

Şenşekerci, Erkan, Türk Devriminde Celal Bayar (1918-1960), Alfa Yayıncılık, İstanbul 2000.

Tekeli, Şirin, “Cumhuriyet Döneminde Seçimler”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 7., İletişim Yayınları, İstanbul (1983). (Sayfa Aralığı 1798-1824)

Timur, Taner, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İletişim Yayınları, İstanbul 1991.

Tuncer, Erol, 1946 Seçimleri, TESAV Yayınları, Ankara 2008.

Tuncer, Erol, 1950 Seçimleri, TESAV Yayınları, Ankara 2010.

Tuncer, Erol, Çok Partili Dönemde Seçimler ve Seçim Sistemleri, http://www.milliyet.com.tr/cok-partili-donemde-secimlerve /gundem /detay /1874309/ default (SGT 14/03/2015)

Tunçay, Mete, Cemil Koçak, Hikmet Özdemir vd, Çağdaş Türkiye (1908-1980), Cilt 4, Cem Yayınevi, İstanbul 1995.

Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1922-1971), Cilt 2, Pera A.Ş, İstanbul 1997.

1950-1954-1957 MİLLETVEKİLİ GENEL SEÇİMLERİNİN KOCAELİ ... · Yeni Seçim Kanunu çoğunluk...

Documents

Transcript of 1950-1954-1957 MİLLETVEKİLİ GENEL SEÇİMLERİNİN KOCAELİ ... · Yeni Seçim Kanunu çoğunluk...