Word did not find any entries for your table of contents In your document select the words to include in the table of contents and then in the Formatting Palette under Styles click a heading style Repeat for each heading that you want to include and then insert the table of contents in your document You can also create a table of contents by clicking the Create with Manual Formatting option and then type the entries manually

1931 ο Eλευθέριος Bενιζέλος και η κυπριακή εξέγερση

Στις 24 Oκτωβρίου του 1931 σύσσωmicroος σχεδόν ο αθηναϊκός τύπος

υπερασπίζεται τους διαδηλωτές που πυρπόλησαν τρεις ηmicroέρες νωρίτερα

το Kυβερνείο της Λευκωσίαςmiddot ζητά Ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα και

καλεί σε κινητοποιήσεις πάνδηmicroες Tην ίδια ηmicroέρα όmicroως ο πρωθυπουργός

Bενιζέλος και ο υπουργός Eξωτερικών Mιχαλακόπουλος καταδικάζουν την

εξέγερση στο νησί και παράνοmicroα η κυβέρνηση απαγορεύει microια

προγραmicromicroατισmicroένη συγκέντρωση συmicroπαράστασης σε κλειστό χώρο χωρίς

πάντως να πτοήσει τον εθνικό παλmicroό πρώτοι οργανώνουν κινητοποιήσεις

φοιτητές έφεδροι και αλύτρωτοιi Tην εποmicroένη ακολουθούν νέες έντονα

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου που επιστέφονται microε την

ανάκληση του γενικού προξένου στη Λευκωσία Aλέξη Kύρου ο οποίος

ελάχιστα διακριτικά είχε πρωτοστατήσει στο κίνηmicroα Oι εφηmicroερίδες

αγανακτούν H Πρωία που αντιπολιτεύεται τους Φιλελευθέρους από

microετριοπαθή συντηρητική σκοπιά κάνει πρωτοσέλιδο microε τίτλο

ldquoAνθελληνικότητεςrdquo τη βίαιη καταστολή της συγκέντρωσης στα

Προπύλαια η κυβέρνηση έδειξε ldquoψυχήν καβάση ξένης πρεσβείαςrdquo

διατάζοντας τους ldquoαστυνοmicroικούς βασιβουζουκισmicroούςrdquo Σύγκρουση

έmicroφορτη εθνικού συmicroβολισmicroού ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος

διαmicroαρτύρεται επειδή οι αστυνοmicroικοί ldquoκαταξέχισαν την ελληνικήν σηmicroαίαν

της Kυπριακής Nεολαίας επετίθεντο κατά των φοιτητών ενώ ούτοι

έψαλλον τον Eθνικόν Ύmicroνονrdquo ξυλοκόπησαν εκείνους που

ldquoσυνεκεντρώθησαν προς επιτέλεσιν υψίστης εθνικής microυσταγωγίας και

πρωτίστου εθνικού καθήκοντοςrdquoii Θρησκευτικές επαγγελmicroατικές και

αλυτρωτικές οργανώσεις στέλνουν πύρινα ψηφίσmicroαταiii ενώ η Eθνική

Ένωσις Eλλάς συγχαίρει ldquoτον ηmicroέτερον εθνικόφρονα Tύπον δια την

ανεπιφύλακτον υποστήριξιν του Kυπριακού αγώνοςrdquo και ldquoαπορεί πώς εκ

στόmicroατος Eλλήνων εξέφυγον δηλώσεις χαρακτηρίζουσαι την [εξέγερση]

ως ldquoεγκληmicroατικήν παρεκτροπήνrdquo Oι δηλώσεις του Bενιζέλου απλώς

ldquoδίδουσι το δικαίωmicroα εις τους πολιτισmicroένους λαούς να microας

ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την δουλοπρέπειάν microαςrdquoiv Oι έντονες

επιθέσεις κατά του πρωθυπουργού για την πολιτική που ακολουθεί στο

Kυπριακό θα κοπάσουν κάπου ένα microήνα αργότερα αλλά δεν θα πάψουν ως

την πτώση του τον επόmicroενο χρόνο

Στο κείmicroενο που ακολουθεί ανιχνεύω ορισmicroένες διαστάσεις αυτής

στιγmicroής του ελληνικού αλυτρωτισmicroού το φθινόπωρο του 1931 όταν ξεσπά

στην Kύπρο η πρώτη σηmicroαντική εξέγερση κατά των βρετανών

Πρωτοστατούν σrsquo αυτήν τοπικοί εθνικιστές microε επικεφαλής τον microητροπολίτη

Kιτίου Nικόδηmicroο Mυλωνά Aλλά και το ελληνικό κράτος αmicroέτοχο δεν είναι

κεντρικό ρόλο παίζει είπαmicroε ο νεαρός πρόξενος στη Λευκωσία Aλέξης

Kύρου microε την κάλυψη του υπουργού Eξωτερικών Aνδρέα Mιχαλακοπούλου

O πρωθυπουργός ωστόσο έχει εντελώς αντίθετη πολιτική βραχυπρόθεσmicroες

ανάγκες (την ίδια στιγmicroή microαίνεται η παγκόσmicroια οικονοmicroική κρίση) όσο και

microακροπρόθεσmicroοι σχεδιασmicroοί κάνουν νrsquo αποκηρύξει και να καταδικάσει

καυστικά το κίνηmicroα ο Bενιζέλος ο οποίος είχε λίγο νωρίτερα συντελέσει στη

διάλυση της Eθνικής Oργανώσεως που συσπείρωνε τους κύπριους

αλυτρωτιστέςv Aξίζει να δούmicroε λοιπόν αυτήν τη στιγmicroή της ελληνικής

πολιτικής όπου παλιοί σύmicromicroαχοι συγκρούονται ιδεολογικά προτάγmicroατα

ανατρέπονται αξίες κρίνονται και στερεότυπα δοκιmicroάζονται Mια στιγmicroή

παράδοξη που το επίσηmicroο κράτος υπό τον Bενιζέλο αποδοκιmicroάζει τον

αλυτρωτισmicroό όχι απλώς φραστικά αλλά κι επιστρατεύοντας τους

microηχανισmicroούς υλικής και ιδεολογικής καταστολής που διαθέτει - ενώ

αφετέρου ο ldquoβενιζελικόςrdquo υπουργός Eξωτερικών και η ελληνική διπλωmicroατία

υπονοmicroεύουν την πολιτική του ίδιου του πρωθυπουργού τον οποίο

σφυροκοπούν συνάmicroα microε κατηγορίες εθνικής microειοδοσίας συντηρητικοί και

σοσιαλιστές σέρνοντας πίσω τους και πλήθος ldquoβενιζελικούςrdquo Στο εξής ο

εθνικός λόγος χρησιmicroοποιείται συστηmicroατικά έναντίον της κυβέρνησης ώσπου

τον επόmicroενο χρόνο συmicroβάλλει στην πτώση της πρώτο σταθmicroό της πολιτικής

αποσταθεροποίησης που θα έφερνε την ανατροπή της Δηmicroοκρατίας Aπό

αυτή την άποψη οι βασιλόφρονες ιερωmicroένοι που πρωτοστάτησαν στην

εξέγερση της Kύπρου έπληξαν τον Bενιζέλο περισσότερο απrsquo όσο θα

microπορούσαν ποτέ να ονειρευτούν

Kύπρος και Bενιζέλος λοιπόν H microεν Kύπρος λόγω πολλών

παραγόντων ιδίως της microεγάλης απόστασης που τήν χώριζε από το ελληνικό

κράτος και της βρετανικής κατοχής microετά το 1878 είχε την τύχη ή την ατυχία

να microείνει ως τότε στο περιθώριο των αλυτρωτικών παθών H εθνικιστική

ελίτ της δεν κινητοποιήθηκε όταν επέσεισαν οι βρετανοί το δέλεαρ της

Ένωσης το 1915 ενώ ως τις αρχές του Mεσοπολέmicroου δεν συγκέντρωνε

λαϊκή υποστήριξη η ενωτική κίνησηvi Aντίστοιχη αδράνεια χαρακτήριζε

γενικώς και την επίσηmicroη στάση της Eλλάδας ολόκληρο τον Mεσοπόλεmicroο η

βουλή δεν συζήτησε παραπάνω από microια ώρα τις τύχες του νησιούvii Tην ίδια

περίοδο όmicroως εθνικιστικοί κύκλοι των επίδοξων ldquomicroητέρων πατρίδωνrdquo

προωθούσαν την εθνοποίηση των δυο microεγάλων τοπικών κοινοτήτων της

ελληνορθόδοξης και της microουσουλmicroανικής ενώ και η βρετανική αποικιακή

πολιτική έτρεφε άλλοτε άθελά της και άλλοτε σκόπιmicroα τη ldquoδιαλεκτική της

microισαλλοδοξίαςrdquo (Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης)viii

O Bενιζέλος αφετέρου που αναδείχτηκε σε ίνδαλmicroα του ελληνικού

εθνικισmicroού και προβλήθηκε ως ldquoοραmicroατιστής της φυλετικής ακεραίωσηςrdquoix

έπαιξε στο Kυπριακό ένα ρόλο που δεν συmicroβάδιζε microε αυτό το στερεότυπο

Xαρακτηριστικά στο βασικό κείmicroενο για το θέmicroα microε τίτλο ldquoO Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroαrdquo ένας νεότερος ιστορικός απολογείται για τις

πρωθυπουργικές επιλογές ανακαλύπτοντας πίσω από τη σύγκρουση του

Bενιζέλου microε τους εξηmicromicroένους αλυτρωτιστές microια αντίληψη πραγmicroατιστική

αλλά όχι λιγότερο ldquoεθνικήrdquo Aφιερώνει microάλιστα τις microισές σελίδες του

εκτενούς άρθρου πενηνταπέντε ολόκληρες σελίδες σrsquo ένα χρονικό των

διπλωmicroατικών διαπραγmicroατεύσεων για την Kύπρο από τους Bαλκανικούς

Πολέmicroους ως τη Συνθήκη της Λωζάννης πλούσιο σε λεπτοmicroέρειες αλλά

φτωχό σε συmicroπεράσmicroατα O συγγραφέας θεωρώντας δεδοmicroένη την

ldquoιδεολογική τοποθέτησηrdquo του Bενιζέλουx δεν αναζητεί πάντοτε τις

επιmicroέρους συντεταγmicroένες της κι εξηγεί την άρνησή του να πιέσει τους

βρετανούς υπερτονίζοντας την πίστη του στην καλή θέληση των τελευταίων

καθώς και ποικίλα διπλωmicroατικά προβλήmicroατα που τόν απασχολούσανxi Δεν

διανοείται ότι για τον πρωθυπουργό η εδαφική επέκταση της χώρας microπορεί

να microην ήταν κατανάγκην αυτοσκοπός εκείνο τον καιρό Tην ίδια την εποχή

των γεγονότων ορισmicroένοι αλυτρωτιστές οπαδοί του έβλαψαν τον Bενιζέλο

υποστηρίζοντας πως ήθελε στην πραγmicroατικότητα microια πολιτική αντίθετη από

εκείνη που δηmicroοσίως υποστήριζε κι εποmicroένως πως έπρεπε οι κύπριοι

διερmicroηνεύοντας αυθεντικά τις επιθυmicroίες του και αγνοώντας τις επικρίσεις

του να κινητοποιηθούνxii Oι ιδιωτικές συζητήσεις του Bενιζέλου ωστόσο

microεταξύ των άλλων microε τον υπουργό Eξωτερικών και microε τον βρετανό

πρεσβευτή δείχνουν πως όντως επιδίωκε να τερmicroατιστεί το ταχύτερο δυνατό

η εξέγερση

O Bενιζέλος κατά των αλυτρωτιστών

Aπό την έκρηξη των Bαλκανικών Πολέmicroων ως το Kίνηmicroα του 1935

περνώντας από την Eκτέλεση των Έξι την προσέγγιση microε την Iταλία και

microε την κεmicroαλική Tουρκία και την αντιmicroετώπιση της οικονοmicroικής κρίσης το

1931-32 ο Bενιζέλος συχνά αψήφισε τους βρετανούς Eντούτοις δεν τούς

πίεσε ποτέ στο θέmicroα της Kύπρου Ήδη από την εποχή της Eιρηνευτικής

Συνδιάσκεψης του 1920 η microετριοπάθειά του δυσαρέστησε την κυπριακή

αντιπροσωπεία που συγκέντρωνε όλους τους έλληνες της τοπικής

ldquoβουλήςrdquo (Nοmicroοθετικού Συmicroβουλίου) όπου φαίνεται εξάλλου πως

κυριαρχούσαν κωνσταντινικοίxiii Mετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή

microάλιστα ο Bενιζέλος υπολόγιζε και τους τούρκους ακυρώνοντας microε την

ανταλλαγή των πληθυσmicroών τη βάση του ελληνικού αλυτρωτισmicroού ήθελε

όπως επισήmicroανε ο Iωάννης Πετρόπουλος νrsquo αναδείξει την Eλλάδα σε

παράγοντα σταθερότητας και νrsquo αποσπάσει την εmicroπιστοσύνη της Tουρκίας

αποδεικνύοντας ότι δεν έτρεφε πλέον εδαφικές αξιώσειςxiv Όταν ξαναπήρε

την εξουσία το 1928 τήρησε ldquoδιακριτική σιωπήrdquo για το Kυπριακό για την

οποία κατηγορήθηκε από τον αντιπολιτευόmicroενο τύπο ενώ κατακραυγή

ξεσήκωσαν οι δηλώσεις που έκανε στον Άθω αρχές Mαΐου του 1930 ότι

οι εθνικοί πόθοι της Eλλάδας είχαν πλέον εκπληρωθεί Eξίσου

κατηγορηmicroατικά επανέλαβε παραmicroονές της εξέγερσης σrsquo ένα

πολυσυζητηmicroένο άρθρο του στην Eργασία πως ldquoOι Έλληνες

συνεπλήρωσαν την εθνικήν των αποκατάστασινrdquoxv Tην εποχή εκείνη

ήθελε να προσεγγίσει την Tουρκία όχι να τήν περικυκλώσει Άλλο τόσο

προσπάθησε συγχρόνως να microην αποξενώσει τους βρετανούς ενώ αντιθέτως

η κυπριακή Eκκλησία υιοθετώντας πολιτική αδιάλλακτης σύγκρουσης

πρωτοστατούσε στη δηmicroιουργία της Eθνικής Oργανώσεως και δίπλα της

ακόmicroη πιο ακραίοι ldquoβενιζελικοίrdquo αλυτρωτιστές έστηναν την παράνοmicroη

Eθνική Pιζοσπαστική Ένωση Kύπρουxvi Στην ίδια την Eλλάδα η

απεmicroπόληση του αλυτρωτισmicroού δυσαρεστούσε πολλούς και ισχυρούς

Φιλελευθέρους (ας σηmicroειώσουmicroε και microrsquo αυτή την ευκαιρία τη σύγκρουση

microεταξύ Bενιζέλου και ldquoβενιζελικώνrdquo που ήταν microια από τις σταθερές της

πολιτικής παρουσίας του) αλλά είχε σοβαρούς συmicromicroάχους στην αριστερά

όπως τον σοσιαλιστή Παπαναστασίου ο οποίος τήν ενέτασσε σε ευρύτερα

οράmicroαταmiddot τις ηmicroέρες της εξέγερσης βρισκόταν στην Kωνσταντινούπολη για

τη Δεύτερη Bαλκανική Διάσκεψη όπου microαζί microε τον Iσmicroέτ Iνονού κήρυξε

τη βαλκανική και κατεξοχήν την ελληνοτουρκική προσέγγιση ldquoTα

πεπρωmicroένα microας είνε συνδεδεmicroένα είmicroεθα όλοι microια εθνική οικογένειαrdquoxvii

διακήρυσσε στους βαλκανικούς λαούς

Eξίσου σηmicroαντικό microέληmicroα του Bενιζέλου ήταν να χαλιναγωγήσει τους

ακραίους εθνικιστές Mόλις ανέλαβε την κυβέρνηση το 1928 κατέθεσε ένα

νοmicroοσχέδιο που σκοπό είχε να περιστείλει τη δραστηριότητα των

αλυτρωτικών συνδέσmicroων επαναλάmicroβανε έτσι την επιτυχηmicroένη τακτική της

πρώτης πρωθυπουργίας του όταν είχε περιορίσει τους ldquomicroακεδονοmicroάχουςrdquo κι

εmicroποδίσει διεκδικώντας για λογαριασmicroό της κυβέρνησης αποκλειστικότητα

στη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής την αποστολή εκπροσώπων της

Kρήτης στην ελληνική βουλή Tην τρίτη τετραετία που κυβέρνησε το

πρόβληmicroα εντοπιζόταν αφενός στις οργανώσεις που ζητούσαν να

επιστρέψουν οι πρόσφυγες στις εστίες τους οι οποίες microε την υποστήριξη

πολλών στρατιωτικών εmicroπόδιζαν την προσέγγιση microε την Tουρκία και

αφετέρου στα βορειοηπειρωτικά δωδεκανησιακά και κυπριακά σωmicroατεία

που υπονόmicroευαν τις σχέσεις της χώρας microε την Iταλία και microε τη Bρετανία Tα

τελευταία αντέδρασαν εντονότερα στο νοmicroοσχέδιο και βρήκαν ισχυρούς

υποστηρικτές στον χώρο του τύπου - όχι microόνον την οργίλη Πολιτεία και τη

σαρκαστική Kαθηmicroερινή αλλά και το Φιλελεύθερο Eλεύθερον Bήmicroαxviii

Ωστόσο ο πρωθυπουργός αποφασισmicroένος να εξαλείψει τις εκκρεmicroότητες microε

τις περιφερειακές Δυνάmicroεις αδιαφόρησε για τις επιθέσεις τους Σε συνθήκες

πολιτικής σταθερότητας δεν φοβόταν microην υπονόmicroευαν τη δηmicroοτικότητά του

οι αλυτρωτιστές

Σύντοmicroα όmicroως τόν έπληξαν συγχρόνως η οικονοmicroική κρίση και η

ανάφλεξη του Kυπριακού Zητήmicroατος Oι ζυmicroώσεις στο νησί για ένωση microε

την Eλλάδα είχαν κοπάσει το 1925 όταν κυριάρχησε προσώρας η

ldquomicroεταρρυθmicroιστικήrdquo πολιτική αλλrsquo αναζωπυρώθηκαν το 1929-1930 H ελπίδα

των εθνικιστών να επωφεληθούν από την πολιτική και οικονοmicroική

αβεβαιότητα στην Aγγλία σε συνδυασmicroό microε το φόβο τους microήπως η ηπιότερη

διοίκηση καλλιεργούσε στους εθνικά απαίδευτους κύπριους συνείδηση

ldquoελληνόφωνων βρετανώνrdquo φαίνεται πως συνέβαλαν στην εmicroπέδωση της νέας

στρατηγικής Oι ldquoεκσυγχρονιστικέςrdquo προσπάθειες των βρετανών άλλωστε

ενώ αποξένωναν την Eκκλησία και ισχυρά αστικά στρώmicroατα όπως τους

τοκογλύφους δεν αρκούσαν για να εκτονώσουν την αυξανόmicroενη κοινωνική

ένταση Oι αλυτρωτιστές microάλιστα έδωσαν κοινωνικό περιεχόmicroενο στην

εξέγερση microε αόριστες υποσχέσεις αγροτικής microεταρρύθmicroισης εξηγούσαν

στους ακτήmicroονες πως η Ένωση θα σήmicroαινε και διανοmicroή των microεγάλων

περιουσιών όπως είχε πρόσφατα συmicroβεί στην Eλλάδα H ανάκαmicroψη του

εθνικισmicroού συνδεόταν τέλος microε την οικονοmicroική κρίση η διεθνής επιβολή της

Bρετανίας ιδίως δέχτηκε βαρύ πλήγmicroα τον Σεπτέmicroβριο του 1931 όταν

κατέρρευσε η στερλίνα H επιβολή νέων φορολογιών ήταν κύρια αφορmicroή της

εξέγερσης κατά microήκος και πλάτος του νησιού τον επόmicroενο microήνα την οποία

κατέστειλε microε αγριότητα η αποικιακή διοίκησηxix

Tο Kυπριακό που ως τότε λίγο απασχολούσε τον αθηναϊκό τύπο

πέρασε στα πρωτοσέλιδα στις 22 Oκτωβρίου παραmicroονές των βρετανικών

εκλογών κι επαύριο της πρώτης microεγάλης συγκέντρωσης των Eνωτικών στη

Λευκωσία Λίγο νωρίτερα ο microητροπολίτης Kιτίου παραιτείται από το

Nοmicroοθετικό Συmicroβούλιο κηρύσσοντας ldquoτην microη έννοmicroον αντίστασιν κατά

αρχών παρανόmicroων και νόmicroων ανόmicroωνrdquo ανυπακοή στη Bρετανία κι Ένωση

ldquoEmicroπρόςrdquo καταλήγει η προκήρυξή του προς το λαό ldquoκαι ο Θεός που δεν

έπλασε τους λαούς του και τα πλάσmicroατά του να είνε δούλοι των άλλων λαών

είνε microαζί microαςrdquoxx Για την κινητοποίηση χρησιmicroοποιούν κατά κόρον

θρησκευτικό συmicroβολισmicroό και οι εθνικοί δεσmicroοί πλέκονται microε νήmicroατα συχνά

εκκλησιαστικά Στην Eλλάδα τα microνηmicroόσυνα υπέρ των πεσόντων παίζουν

κεντρικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση του κόσmicroου και η Iερά Σύνοδος

διακηρύσσει τη συmicroπαράστασή της στους διωκόmicroενους κύπριους ιεράρχεςxxi

ενώ στην ίδια την Kύπρο περίπου δέκα χιλιάδες διαδηλωτές στη Λευκωσία

δια βοής ανακηρύσσουν τον microητροπολίτη Kιτίου ldquoαρχηγόν του αρχοmicroένου

Eθνικού αγώνοςrdquo κι ένας ιερέας τούς ορκίζει στον Tίmicroιο Σταυρό να

συνεχίσουν τον αγώνα ως την Ένωση Eνώ όmicroως οι εκπρόσωποί του

συζητούσαν microε τον βρετανό κυβερνήτη το πλήθος έκαιγε κρατικά

αυτοκίνητα κι έδερνε τους χωροφύλακες ώσπου εντέλει πυρπόλησε και

κατέστρεψε το Kυβερνείο Λίγο αργότερα όταν παίρνει ενισχύσεις ο

στρατός το καταστέλλει αιmicroατηράxxii Tο κίνηmicroα όmicroως εξαπλώνεται από άκρη

σrsquo άκρη της Kύπρου διαδηλώσεις ξεσπούν πέρα από τις πόλεις στο ένα

τρίτο των χωριών ενώ βίαια επεισόδια σηmicroειώνονται σε περίπου εβδοmicroήντα

από αυτάxxiii

Όπως ήταν αναmicroενόmicroενο η σύγκρουση θορύβησε το ελληνικό κοινό

αδιακρίτως κοινωνικής θέσης και πολιτικών αντιλήψεων - και η

δηmicroοτικότητα του Bενιζέλου ο οποίος τήρησε ldquoάψογη στάσηrdquo σrsquo όλη τη

διάρκεια της κρίσης υπέφερε ανάλογα H κινητοποίηση ξεκίνησε από την

ελίτ και το microεγαλύτερο microέρος των διανοούmicroενων συντάχθηκε εξαρχής microε

τους εξεγερmicroένους κύπριουςxxiv O ηmicroερήσιος τύπος ιδίως ως και το

φιλοκυβερνητικό Eλεύθερον Bήmicroα σύσσωmicroος υποστήριξε την εξέγερση ενώ

ακόmicroη και τα microετριοπαθέστερα αντιβενιζελικά φύλλα όπως ήταν η Πρωία

ζητούσαν Ένωση και microαζικές κινητοποιήσεις στην ίδια την Eλλάδαxxv

Aκόmicroη και στα σοβαρότερα έντυπα ελάχιστοι τάχθηκαν υπέρ του

πρωθυπουργού και την πολιτική σηmicroασία της αποmicroόνωσής του διέκρινε ήδη

από την επαύριο των ταραχών ο βρετανός πρέσβυς στην Aθήνα

ένα ατυχές οπωσδήποτε αποτέλεσmicroα της Kυπριακής

εξέγερσης είναι ότι ένωσε ολόκληρο τον τύπο εναντίον

του κ Bενιζέλου τον οποίο επικρίνουν για την αυστηρά

ορθή στάση που τηρεί κάθε απροκάλυπτη πράξη του κ

Bενιζέλου προς υπεράσπιση των συmicroφερόντων microας

πραγmicroατοποιείται microε κίνδυνο αν όχι microε δαπάνη ενός

microέρους του πολιτικού κύρους του και microάλλον θα

πληρώσει ακριβά microε τίmicroηmicroα την αποσύνθεση [των

Φιλελευθέρων] την πολιτική που ακολουθεί στην Kύπρο

Στην πρώτη διακήρυξή του ψυχρά ορθά και

κατηγορηmicroατικά αρνήθηκε νrsquo αναmicroείξει την Eλληνική

Kυβέρνηση και καταδίκασε τις εγκληmicroατικές πράξεις που

διαπράχθηκαν στη Λευκωσία O αντιπολιτευόmicroενος

τύπος Bασιλικός και δηmicroοκρατικός αναmicroφίβολα θα

επωφεληθεί όσο microπορεί από τις επίσηmicroες δηλώσεις του

Πρωθυπουργού για νrsquo αποδείξει πως ο τελευταίος

αρνείται να συνταχθεί microε microια ιερή πατριωτική υπόθεση

και συνεπώς το ζήτηmicroα της ένωσης microε την Kύπρο

πιθανότατα θα τεθεί στις εκλογές του επόmicroενου χρόνου

Για πόσον καιρό θα microπορούν οι σοβαροί Eλληνες να

παρουσιάζονται ως πατριώτες στο ζήτηmicroα της ένωσης microε

την Kύπρο και ως φίλοι microας στα άλλα ζητήmicroατα είναι

πράγmicroα που θα εξαρτηθεί από την πορεία των γεγονότων xxvi

Eνδεικτική της ταραχής που προκάλεσε στους αλυτρωτιστές η

περιέργως απροσδόκητη για πολλούς από αυτούς αντίδραση του Bενιζέλου

καθώς και του πολιτικού κόστους που συνεπαγόταν η στάση του

πρωθυπουργού ήταν η ανταπόκριση της Eφηmicroερίδος των Bαλκανίων από

την πρωτεύουσα

Aι χθεσιναί δηλώσεις του κ Bενιζέλου αποδοκιmicroάζοντος

το ενωτικόν κίνηmicroα των κυπρίων προεκάλεσαν ζωηράν

αίσθησιν Oι ενταύθα κύπριοι φοιτηταί ανάστατοι

περιήλθον τα γραφεία των εφηmicroερίδων και επεσκέφθησαν

τους πολιτικούς αρχηγούς διαmicroαρτυρόmicroενοι σφοδρότατα

διότι εκ microέρους της επισήmicroου Eλλάδος επιδεικνύεται

τόσον εmicroφαντικώς όχι απλή αδιαφορία ή έστω

διπλωmicroατική τις επιφυλακτικότης αλλά και καταδικάζεται

εκ του εmicroφανούς το κίνηmicroα των κυπρίων O κ Bενιζέλος

ο ηγηθείς άλλοτε των αγώνων της Kρήτης υπό συνθήκας

παροmicroοίας προς τας σηmicroερινάς δεν ανεmicroένετο ποτέ να

σπεύση να εκφράση microε τόσον βαρείας εκφράσεις την

αποδοκιmicroασίαν του δια την εξέγερσιν της Kύπρου προς

διεκδίκησιν του ιδεώδους της ελευθερίας της H θέσις την

οποίαν ούτως λαmicroβάνει η επίσηmicroος Eλλάς δυσχεραίνει

βασικώς την ευόδωσιν του κυπριακού κινήmicroατος καθόσον

εδραιώνει παγκοσmicroίως την ιδέαν ότι η Eλλάς δεν θέλει την

Kύπρον και αποκρούει την παροχήν ανεξαρτησίας εις

αυτήν Aι δηλώσεις του κ Bενιζέλου είνε προωρισmicroέναι νrsquo

απηχήσουν δυσmicroενέστατα εις το εξωτερικόν όπου ήδη

ετηλεγραφήθησαν - καθrsquo ην στιγmicroήν microάλιστα ο ξένος τύπος

εκφράζεται ενθουσιωδέστατα δια το κίνηmicroα χαρακτηρίζων

αυτό ως την δικαίαν εθνικήν εξέγερσιν ενός λαού

ζητούντος την ένωσίν του microετά της πατρίδος του Tέλος η

ανάκλησις του εν Kύπρω γενικού προξένου της Eλλάδος

αποτελεί πλήγmicroα θανάσιmicroον δια τον εν επαναστάσει

ευρισκόmicroενον πληθυσmicroόν της microεγαλονήσου ο οποίος ούτω

όχι microόνον στερείται του φυσικού προστάτου του αλλά και

καταδικάζεται εις έκπτωσιν του ηθικού του εις την

κρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνxxvii

Tην ldquoκρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνrdquo λοιπόν ο Bενιζέλος

κατακεραυνώνοντας την κυπριακή εξέγερση συγκρουόταν microετωπικά microε τις

ευαισθησίες και τις αντιλήψεις της πλειονότητας ίσως των ψηφοφόρων του

Θυσιάζοντας έτσι την εθνικιστική αίγλη του η οποία είχε ήδη τρωθεί αφότου

προσέγγισε την Tουρκία αναγκαζόταν να στηριχτεί κυρίως στην επιτυχή

οικονοmicroική διαχείριση δίνοντας τη ldquoMάχη της Δραχmicroήςrdquo (η οποία πολύ

σύντοmicroα θα κατέρρεε επίσης) και τέλος στην προάσπιση του Δηmicroοκρατικού

πολιτεύmicroατος Bασίζοντας όmicroως στην τελευταία τον επόmicroενο χρόνο τον

πολιτικό λόγο του έγινε εντέλει όmicroηρος των στρατοκρατών υποστηρικτών

του άλλης microιας απείθαρχης οmicroάδας ldquoβενιζελικώνrdquo και αναζωπύρωσε τον

Διχασmicroό Aπό το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής όπου σηmicroείωσε τις

microεγαλύτερες επιτυχίες του ξεκίνησε η πτώση του

Eστίες αντίδρασης

H αντίδραση στην πολιτική του Bενιζέλου εκπορευόταν από τρεις κυρίως

χώρους Πρώτες κινητοποιήθηκαν όπως είδαmicroε στην αρχή αυτού του

άρθρου εθνικιστικές οργανώσεις φοιτητών έφεδρων στρατιωτικών και

αλύτρωτωνxxviii Aπό αυτές πήραν τη σκυτάλη ισχυρότεροι φορείς αφενός

η παλαιοκοmicromicroατική αντιπολίτευση και αφετέρου επαγγελmicroατικές και

ταξικές οργανώσεις που κατέκλυσαν τις εφηmicroερίδες microε ψηφίσmicroαταxxix Tα

γεγονότα ήταν θεόσταλτα τέλος για τις φασίζουσες κινήσεις οι οποίες

αντιγράφοντας τους γερmicroανούς εθνικοσοσιαλιστές καλλιεργούσαν

ριζοσπαστικό προφίλ στηλιτεύοντας το κράτος που ήθελαν να αλώσουν

και αναζητούσαν ιδεολογική νοmicroιmicroοποίηση στον αλυτρωτισmicroό και στον

αντισηmicroιτισmicroό Tις δικές τους αντιδράσεις θα εξετάσουmicroε πρώτα ενώ

κατόπιν θα δούmicroε και τη στάση της επίσηmicroης αντιπολίτευσης

Mεταξύ τους βλέπουmicroε να πρωτοστατεί η Eθνική Ένωσις Eλλάς

(EEE) Kατά την οργάνωση αυτή την οποία οι αρχές της Θεσσαλονίκης

εξακολουθούσαν να θωπεύουν και microετά τα αντισηmicroιτικά πογκρόmicro και τον

εmicroπρησmicroό του εβραϊκού οικισmicroού Kάmicroπελ όπου πρωτοστάτησε λίγους microήνες

νωρίτερα οι δηλώσεις Bενιζέλου έδιναν ldquoτο δικαίωmicroα εις τους

πολιτισmicroένους λαούς να microας ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την

δουλοπρέπειάν microαςrdquoxxx Tα microέλη της microαζί microε φοιτητές της Eθνικής

Παmicroφοιτητικής Eνώσεως (EΠE) κι έφεδρους υπαξιωmicroατικούς οργάνωσαν

τις ίδιες ηmicroέρες διαδήλωση για το ζήτηmicroα της Kύπρου ενώ ο πρόεδρος της

Δηmicroοκρατίας Zαΐmicroης επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη Tούς διέλυσε το

ιππικό συλλαmicroβάνοντας microεταξύ των άλλων microερικούς ldquoτριεψιλίτεςrdquo τους

οποίους πάντως άφησαν κατόπιν ελεύθερουςxxxi Στην επόmicroενη πράξη της

ίδιας παράστασης όmicroως αλλάζοντας απότοmicroα ρόλο οι διαδηλωτές ενάντια

στην κυβερνητική πολιτική microετατρέπονται σε τιmicroητική φρουρά του αρχηγού

του κράτους Έξω από το ναό όπου γίνεται η επίσηmicroη δοξολογία για την

επέτειο της απόκτησης της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Aγίας Σοφίας είναι

ldquoπαρατεταγmicroένοι οι έφεδροι υπαξιωmicroατικοί της ενώσεως Mακεδονίας-

Θράκης microετά της microουσικής των οι έφεδροι πολεmicroισταί του εθνικού σώmicroατος

Mακεδονίας microε στολήν ιερολοχιτών τα microέλη των EEE[] οι φοιτηταί της

εθνικής παmicroφοιτητικής ενώσεως[] οι ανάπηροι τα ορφανά και αι χήραι τα

microέλη του lsquoΠαύλου Mελάrsquo και τα microέλη άλλων εθνικών σωmicroατείωνrdquoxxxii Oι

οργανώσεις αυτές που συχνά δρουν από κοινού αντιπαραθέτουν στη

νοmicroιmicroότητα της κυβέρνησης microια υπέρτερη νοmicroιmicroότητα που εκπορεύεται

απευθείας από το Έθνος ldquoTα Έθνη κείνται υπεράνω των κρατώνrdquo εξηγεί η

σχετικώς διαλλακτική Πρωΐα ldquoπου είνε θεσmicroοί και δηmicroιουργήmicroατα των

διαφόρων εποχών Tα Έθνη δεν έχουν υποχρεώσεις παρά microόνον προς εαυτά

και την ανθρωπότητα και την ιστορίαν τωνrdquoxxxiii Συνάmicroα ο ίδιος χώρος

ενσαρκώνει microε την κάλυψη των κρατικών αρχών την αστική κι εθνική

κυριαρχία στον δηmicroόσιο χώρο σχηmicroατίζοντας τις παρακρατικές οργανώσεις

οι οποίες πιθανώς εξελίχτηκαν σε αδιάσπαστη συνέχεια από τον

ldquoMακεδονικό Aγώναrdquo ως τη microεταπολεmicroική περίοδοxxxiv

H Eθνική Ένωσις Eλλάς ωστόσο σύντοmicroα υπερκεράστηκε σε σχέση microε

το Kυπριακό Zήτηmicroα από άλλες εθνικιστικές οργανώσεις Λίγες ηmicroέρες

αργότερα αρκετές εκατοντάδες άτοmicroα συγκεντρώθηκαν microε πρωτοβουλία του

Eθνικού Σώmicroατος Παλαιών Πολεmicroιστών στην αίθουσα Kρυστάλ επειδή οι

αρχές (προφανώς κατόπιν έντονης κυβερνητικής πίεσης η οποία απουσίαζε

φερrsquo ειπείν όταν έβαζαν φωτιά στο Kάmicroπελ) τούς απαγόρευσαν να

συγκαλέσουν συλλαλητήριο σε ανοιχτό χώρο Mίλησαν εκτός από τους

διοργανωτές εκπρόσωποι της Eθνικής Παmicroφοιτητικής Ένωσεως της

Oργανώσεως Παύλος Mελάς του Συλλόγου Bυζαντινόν Ξίφος των

Eθνικών Λεγεώνων και των Kρητών Παλαιών Πολεmicroιστών - ονόmicroατα που

αποτύπωναν γραφικά τις ιδεολογικές αναφορές αυτού του χώρου Δεν

σκόπευαν να microείνουν στα λόγια πέρα από το λαύρο ψήφισmicroα που ενέκριναν

αποφάσισαν να συγκροτήσουν ερανική επιτροπή και να συγκεντρώσουν

εθελοντές που θα πήγαιναν να πολεmicroήσουν τους άγγλους στην Kύπροxxxv H

Eθνική Ένωσις Eλλάς αφετέρου η οποία προτιmicroούσε πάντοτε να

εmicroφανίζεται δίπλα στις κρατικές αρχές και στις κατεστηmicroένες αστικές

οργανώσεις θεώρησε πιο τελεσφορο να οργανώσει microποϋκοτάζ των αγγλικών

προϊόντων κι έστειλε τον γενικό γραmicromicroατέα της στην πρωτεύουσα για

συνεννοήσεις microε τα εκεί παραρτήmicroατά της και microε την Kεντρική επί του

Kυπριακού Eπιτροπή στην οποία θrsquo αναφερθούmicroε εκτενέστερα

παρακάτωxxxvi Tις επόmicroενες ηmicroέρες κινητοποίησε τα παραρτήmicroατά της στις

επαρχιακές πόλειςxxxvii Eντέλει χρειάστηκαν στιβαρά microέτρα της Kυβέρνησης

για να microαταιωθούν οι εmicroπρηστικές πρωτοβουλίες αυτών των

σωβινιστώνxxxviii

Oι κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη κορυφώθηκαν στις 7 Nοεmicroβρίου

microε την τέλεση δυο χωριστών microνηmicroοσύνων των θυmicroάτων της κυπριακής

εξέγερσης Tο ldquoανεπίσηmicroοrdquo στον Άγιο Mηνά όπου κυριάρχησε πιο

αντιβρετανικό κλίmicroα οργάνωσαν οι εθνικιστικές οργανώσεις πλην της

EEExxxix Πήραν επίσης microέρος σε αλλόκοτη συνεύρεση microε τις Eθνικές

Λεγεώνες και microε το Bυζαντινόν Ξίφος σύσσωmicroοι οι τοπικοί εβραίοι

επίσηmicroοι από τον πρόεδρο της Kοινότητας και τους βουλευτές και

γερουσιαστές της ως τις διοικήσεις των πιο ασήmicroαντων σωmicroατείων για να

θυmicroίσουν τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις των βρετανών στην Παλαιστίνηxl

Aπό την άλλη πλευρά microετριοπαθέστερος χαρακτήρας δόθηκε στο ldquoεπίσηmicroοrdquo

microνηmicroόσυνο που έψαλαν στην Aχειροποίητο microε πρόσκληση της Πανεφεδρικής

Eνώσεως Oπλιτών Mακεδονίας Eκεί παρέστησαν ο Παπαναστασίου ο

οποίος microόλις είχε επιστρέψει από το ολότελα διαφορετικό κλίmicroα της

Bαλκανικής Διάσκεψης στην Kωνσταντινούπολη microαζί microε τους τοπικούς

βουλευτές του Aγροτεργατικού κόmicromicroατός του Tούς περιστοίχιζε το άνθος

της τοπικής κοινωνίας πλην των επίσηmicroων κρατικών αρχών ο πρύτανης και

οι καθηγητές του πανεπιστηmicroίου ο πρόεδρος του Emicroπορικού κι

Eπαγγελmicroατικού Eπιmicroελητηρίου τα συmicroβούλια των οργανώσεων αναπήρων

εκπρόσωποι του ιατρικού και του δικηγορικού συλλόγου και τέλος

προσφυγικές οργανώσεις όπως η Eθνική Mικρασιατική Nεολαία και τα

σωmicroατεία προσφύγων από τη Bουλγαρία Aγόρευσε ο αγροτεργατικός

βουλευτής N Tζερmicroιάς και το απαραίτητο ψήφισmicroα υπέγραψαν εκπρόσωποι

των ισχυρότερων επαγγελmicroατικών αλυτρωτικών και παρακρατικών

οργανώσεων της πόληςxli

Σε πολλά microέρη πραγmicroατοποιήθηκαν ανάλογα microνηmicroόσυνα και

συνέταξαν ψηφίσmicroατα Oι τοπικές ελίτ έδιναν microrsquo αυτό τον τρόπο απτή

υπόσταση στους εθνικούς δεσmicroούς και ανανέωναν το συmicroβολικό βάρος τους

αναπροσδιόριζαν τα νοερά όρια της εθνικής επικρατείας εγγράφοντας την

Kύπρο στη φαντασία microαζών που ελάχιστα ασχολούνταν προηγουmicroένως microrsquo

αυτήν Xάρη στο κίνηmicroα που έπαιρνε microυθικές πλέον διαστάσεις microε τις φήmicroες

που κυκλοφορούσαν για χιλιάδες νεκρούς και microε τις λιγότερο ανυπόστατες

ιστορίες για microεσαιωνικούς βασανισmicroούς των εξεγερmicroένων από τους

άγγλουςxlii οι αλυτρωτιστές microπορούσαν τώρα να επανεντάξουν την Kύπρο

στο αρχετυπικό εθνικό αφήγηmicroα λαός ελληνικός και ορθόδοξος ξένη

καταπίεση εθνεγέρτης κλήρος εξέγερση απελευθέρωση ένωση Συνάmicroα

αναζωογονούσαν αυτό το αφήγηmicroα που είχε πρόσφατα τρωθεί από την

καταστροφική κατάληξη της πολεmicroικής δεκαετίας παρουσιάζοντας ως

αναπόφευκτη γιrsquo άλλη microια φορά τη διαλεκτική του Στο ιδεολογικό επίπεδο

microπορούσαν έτσι νrsquo αντιπαλέψουν την αποmicroυθοποίηση του εθνικισmicroού και τη

διεθνιστική προπαγάνδα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενώ στο επίπεδο της

microαζικής κινητοποίησης οργάνωσαν microε την ίδια ευκαιρία τα πρώτα σοβαρά

σκιρτήmicroατα του αλυτρωτισmicroού microετά το 1922

Eνώ αυτές οι ζυmicroώσεις δυσχέραναν την πολιτική εσωτερικής

ανασυγκρότησης που επιδίωκε ο πρωθυπουργός από microόνες τους δεν

απειλούσαν να τόν κλονίσουν Δεν βράδυναν όmicroως να τις εκmicroεταλλευτούν

πολιτικοί που τόν αντιπολιτεύονταν από την πλευρά των προσωποπαγών

κοmicromicroάτων αλλά και microέσα από τις γραmicromicroές των Φιλελευθέρων και οι οποίοι

κλιmicroάκωσαν σε microεγαλύτερο βάθος την αντίδρασή τους O αλυτρωτισmicroός

πρόσφερε ευπρόσδεκτα συνθήmicroατα στα προσωποπαγή κόmicromicroατα που

στερούνταν εσωτερικού προγράmicromicroατος αλλά συνάmicroα συνιστούσε κατά

κάποιον τρόπο και ldquoφυσικήrdquo τους στάση τα αναβάπτιζε σε αντιλήψεις

πατροπαράδοτες απrsquo όπου εκπορευόταν και η γενικότερη ιδεολογική τους

συγκρότηση και microέσω των οποίων κοινωνούσαν microε τους οπαδούς τους

Eνίσχυε ιδίως τη νοmicroιmicroοποίηση που αντέτασσαν οι απόγονοι των

επαναστατών του 1821 στον ldquoτυχάρπαστοrdquo Bενιζέλο και στους

ldquoνεόπλουτουςrdquo κι ldquoεπήλυδεςrdquo κατά τα πολεmicroικά στερεότυπα της εποχής

Φιλελευθέρους του

Tην επιβίωση του ldquoπολιτικού τιmicroαριωτισmicroούrdquo για τον οποίο

κατηγορούσαν τα παλαιά κόmicromicroατα ο Παπαναστασίου αλλά και συντηρητικοί

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

1931 ο Eλευθέριος Bενιζέλος και η κυπριακή εξέγερση

Στις 24 Oκτωβρίου του 1931 σύσσωmicroος σχεδόν ο αθηναϊκός τύπος

υπερασπίζεται τους διαδηλωτές που πυρπόλησαν τρεις ηmicroέρες νωρίτερα

το Kυβερνείο της Λευκωσίαςmiddot ζητά Ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα και

καλεί σε κινητοποιήσεις πάνδηmicroες Tην ίδια ηmicroέρα όmicroως ο πρωθυπουργός

Bενιζέλος και ο υπουργός Eξωτερικών Mιχαλακόπουλος καταδικάζουν την

εξέγερση στο νησί και παράνοmicroα η κυβέρνηση απαγορεύει microια

προγραmicromicroατισmicroένη συγκέντρωση συmicroπαράστασης σε κλειστό χώρο χωρίς

πάντως να πτοήσει τον εθνικό παλmicroό πρώτοι οργανώνουν κινητοποιήσεις

φοιτητές έφεδροι και αλύτρωτοιi Tην εποmicroένη ακολουθούν νέες έντονα

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου που επιστέφονται microε την

ανάκληση του γενικού προξένου στη Λευκωσία Aλέξη Kύρου ο οποίος

ελάχιστα διακριτικά είχε πρωτοστατήσει στο κίνηmicroα Oι εφηmicroερίδες

αγανακτούν H Πρωία που αντιπολιτεύεται τους Φιλελευθέρους από

microετριοπαθή συντηρητική σκοπιά κάνει πρωτοσέλιδο microε τίτλο

ldquoAνθελληνικότητεςrdquo τη βίαιη καταστολή της συγκέντρωσης στα

Προπύλαια η κυβέρνηση έδειξε ldquoψυχήν καβάση ξένης πρεσβείαςrdquo

διατάζοντας τους ldquoαστυνοmicroικούς βασιβουζουκισmicroούςrdquo Σύγκρουση

έmicroφορτη εθνικού συmicroβολισmicroού ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος

διαmicroαρτύρεται επειδή οι αστυνοmicroικοί ldquoκαταξέχισαν την ελληνικήν σηmicroαίαν

της Kυπριακής Nεολαίας επετίθεντο κατά των φοιτητών ενώ ούτοι

έψαλλον τον Eθνικόν Ύmicroνονrdquo ξυλοκόπησαν εκείνους που

ldquoσυνεκεντρώθησαν προς επιτέλεσιν υψίστης εθνικής microυσταγωγίας και

πρωτίστου εθνικού καθήκοντοςrdquoii Θρησκευτικές επαγγελmicroατικές και

αλυτρωτικές οργανώσεις στέλνουν πύρινα ψηφίσmicroαταiii ενώ η Eθνική

Ένωσις Eλλάς συγχαίρει ldquoτον ηmicroέτερον εθνικόφρονα Tύπον δια την

ανεπιφύλακτον υποστήριξιν του Kυπριακού αγώνοςrdquo και ldquoαπορεί πώς εκ

στόmicroατος Eλλήνων εξέφυγον δηλώσεις χαρακτηρίζουσαι την [εξέγερση]

ως ldquoεγκληmicroατικήν παρεκτροπήνrdquo Oι δηλώσεις του Bενιζέλου απλώς

ldquoδίδουσι το δικαίωmicroα εις τους πολιτισmicroένους λαούς να microας

ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την δουλοπρέπειάν microαςrdquoiv Oι έντονες

επιθέσεις κατά του πρωθυπουργού για την πολιτική που ακολουθεί στο

Kυπριακό θα κοπάσουν κάπου ένα microήνα αργότερα αλλά δεν θα πάψουν ως

την πτώση του τον επόmicroενο χρόνο

Στο κείmicroενο που ακολουθεί ανιχνεύω ορισmicroένες διαστάσεις αυτής

στιγmicroής του ελληνικού αλυτρωτισmicroού το φθινόπωρο του 1931 όταν ξεσπά

στην Kύπρο η πρώτη σηmicroαντική εξέγερση κατά των βρετανών

Πρωτοστατούν σrsquo αυτήν τοπικοί εθνικιστές microε επικεφαλής τον microητροπολίτη

Kιτίου Nικόδηmicroο Mυλωνά Aλλά και το ελληνικό κράτος αmicroέτοχο δεν είναι

κεντρικό ρόλο παίζει είπαmicroε ο νεαρός πρόξενος στη Λευκωσία Aλέξης

Kύρου microε την κάλυψη του υπουργού Eξωτερικών Aνδρέα Mιχαλακοπούλου

O πρωθυπουργός ωστόσο έχει εντελώς αντίθετη πολιτική βραχυπρόθεσmicroες

ανάγκες (την ίδια στιγmicroή microαίνεται η παγκόσmicroια οικονοmicroική κρίση) όσο και

microακροπρόθεσmicroοι σχεδιασmicroοί κάνουν νrsquo αποκηρύξει και να καταδικάσει

καυστικά το κίνηmicroα ο Bενιζέλος ο οποίος είχε λίγο νωρίτερα συντελέσει στη

διάλυση της Eθνικής Oργανώσεως που συσπείρωνε τους κύπριους

αλυτρωτιστέςv Aξίζει να δούmicroε λοιπόν αυτήν τη στιγmicroή της ελληνικής

πολιτικής όπου παλιοί σύmicromicroαχοι συγκρούονται ιδεολογικά προτάγmicroατα

ανατρέπονται αξίες κρίνονται και στερεότυπα δοκιmicroάζονται Mια στιγmicroή

παράδοξη που το επίσηmicroο κράτος υπό τον Bενιζέλο αποδοκιmicroάζει τον

αλυτρωτισmicroό όχι απλώς φραστικά αλλά κι επιστρατεύοντας τους

microηχανισmicroούς υλικής και ιδεολογικής καταστολής που διαθέτει - ενώ

αφετέρου ο ldquoβενιζελικόςrdquo υπουργός Eξωτερικών και η ελληνική διπλωmicroατία

υπονοmicroεύουν την πολιτική του ίδιου του πρωθυπουργού τον οποίο

σφυροκοπούν συνάmicroα microε κατηγορίες εθνικής microειοδοσίας συντηρητικοί και

σοσιαλιστές σέρνοντας πίσω τους και πλήθος ldquoβενιζελικούςrdquo Στο εξής ο

εθνικός λόγος χρησιmicroοποιείται συστηmicroατικά έναντίον της κυβέρνησης ώσπου

τον επόmicroενο χρόνο συmicroβάλλει στην πτώση της πρώτο σταθmicroό της πολιτικής

αποσταθεροποίησης που θα έφερνε την ανατροπή της Δηmicroοκρατίας Aπό

αυτή την άποψη οι βασιλόφρονες ιερωmicroένοι που πρωτοστάτησαν στην

εξέγερση της Kύπρου έπληξαν τον Bενιζέλο περισσότερο απrsquo όσο θα

microπορούσαν ποτέ να ονειρευτούν

Kύπρος και Bενιζέλος λοιπόν H microεν Kύπρος λόγω πολλών

παραγόντων ιδίως της microεγάλης απόστασης που τήν χώριζε από το ελληνικό

κράτος και της βρετανικής κατοχής microετά το 1878 είχε την τύχη ή την ατυχία

να microείνει ως τότε στο περιθώριο των αλυτρωτικών παθών H εθνικιστική

ελίτ της δεν κινητοποιήθηκε όταν επέσεισαν οι βρετανοί το δέλεαρ της

Ένωσης το 1915 ενώ ως τις αρχές του Mεσοπολέmicroου δεν συγκέντρωνε

λαϊκή υποστήριξη η ενωτική κίνησηvi Aντίστοιχη αδράνεια χαρακτήριζε

γενικώς και την επίσηmicroη στάση της Eλλάδας ολόκληρο τον Mεσοπόλεmicroο η

βουλή δεν συζήτησε παραπάνω από microια ώρα τις τύχες του νησιούvii Tην ίδια

περίοδο όmicroως εθνικιστικοί κύκλοι των επίδοξων ldquomicroητέρων πατρίδωνrdquo

προωθούσαν την εθνοποίηση των δυο microεγάλων τοπικών κοινοτήτων της

ελληνορθόδοξης και της microουσουλmicroανικής ενώ και η βρετανική αποικιακή

πολιτική έτρεφε άλλοτε άθελά της και άλλοτε σκόπιmicroα τη ldquoδιαλεκτική της

microισαλλοδοξίαςrdquo (Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης)viii

O Bενιζέλος αφετέρου που αναδείχτηκε σε ίνδαλmicroα του ελληνικού

εθνικισmicroού και προβλήθηκε ως ldquoοραmicroατιστής της φυλετικής ακεραίωσηςrdquoix

έπαιξε στο Kυπριακό ένα ρόλο που δεν συmicroβάδιζε microε αυτό το στερεότυπο

Xαρακτηριστικά στο βασικό κείmicroενο για το θέmicroα microε τίτλο ldquoO Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroαrdquo ένας νεότερος ιστορικός απολογείται για τις

πρωθυπουργικές επιλογές ανακαλύπτοντας πίσω από τη σύγκρουση του

Bενιζέλου microε τους εξηmicromicroένους αλυτρωτιστές microια αντίληψη πραγmicroατιστική

αλλά όχι λιγότερο ldquoεθνικήrdquo Aφιερώνει microάλιστα τις microισές σελίδες του

εκτενούς άρθρου πενηνταπέντε ολόκληρες σελίδες σrsquo ένα χρονικό των

διπλωmicroατικών διαπραγmicroατεύσεων για την Kύπρο από τους Bαλκανικούς

Πολέmicroους ως τη Συνθήκη της Λωζάννης πλούσιο σε λεπτοmicroέρειες αλλά

φτωχό σε συmicroπεράσmicroατα O συγγραφέας θεωρώντας δεδοmicroένη την

ldquoιδεολογική τοποθέτησηrdquo του Bενιζέλουx δεν αναζητεί πάντοτε τις

επιmicroέρους συντεταγmicroένες της κι εξηγεί την άρνησή του να πιέσει τους

βρετανούς υπερτονίζοντας την πίστη του στην καλή θέληση των τελευταίων

καθώς και ποικίλα διπλωmicroατικά προβλήmicroατα που τόν απασχολούσανxi Δεν

διανοείται ότι για τον πρωθυπουργό η εδαφική επέκταση της χώρας microπορεί

να microην ήταν κατανάγκην αυτοσκοπός εκείνο τον καιρό Tην ίδια την εποχή

των γεγονότων ορισmicroένοι αλυτρωτιστές οπαδοί του έβλαψαν τον Bενιζέλο

υποστηρίζοντας πως ήθελε στην πραγmicroατικότητα microια πολιτική αντίθετη από

εκείνη που δηmicroοσίως υποστήριζε κι εποmicroένως πως έπρεπε οι κύπριοι

διερmicroηνεύοντας αυθεντικά τις επιθυmicroίες του και αγνοώντας τις επικρίσεις

του να κινητοποιηθούνxii Oι ιδιωτικές συζητήσεις του Bενιζέλου ωστόσο

microεταξύ των άλλων microε τον υπουργό Eξωτερικών και microε τον βρετανό

πρεσβευτή δείχνουν πως όντως επιδίωκε να τερmicroατιστεί το ταχύτερο δυνατό

η εξέγερση

O Bενιζέλος κατά των αλυτρωτιστών

Aπό την έκρηξη των Bαλκανικών Πολέmicroων ως το Kίνηmicroα του 1935

περνώντας από την Eκτέλεση των Έξι την προσέγγιση microε την Iταλία και

microε την κεmicroαλική Tουρκία και την αντιmicroετώπιση της οικονοmicroικής κρίσης το

1931-32 ο Bενιζέλος συχνά αψήφισε τους βρετανούς Eντούτοις δεν τούς

πίεσε ποτέ στο θέmicroα της Kύπρου Ήδη από την εποχή της Eιρηνευτικής

Συνδιάσκεψης του 1920 η microετριοπάθειά του δυσαρέστησε την κυπριακή

αντιπροσωπεία που συγκέντρωνε όλους τους έλληνες της τοπικής

ldquoβουλήςrdquo (Nοmicroοθετικού Συmicroβουλίου) όπου φαίνεται εξάλλου πως

κυριαρχούσαν κωνσταντινικοίxiii Mετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή

microάλιστα ο Bενιζέλος υπολόγιζε και τους τούρκους ακυρώνοντας microε την

ανταλλαγή των πληθυσmicroών τη βάση του ελληνικού αλυτρωτισmicroού ήθελε

όπως επισήmicroανε ο Iωάννης Πετρόπουλος νrsquo αναδείξει την Eλλάδα σε

παράγοντα σταθερότητας και νrsquo αποσπάσει την εmicroπιστοσύνη της Tουρκίας

αποδεικνύοντας ότι δεν έτρεφε πλέον εδαφικές αξιώσειςxiv Όταν ξαναπήρε

την εξουσία το 1928 τήρησε ldquoδιακριτική σιωπήrdquo για το Kυπριακό για την

οποία κατηγορήθηκε από τον αντιπολιτευόmicroενο τύπο ενώ κατακραυγή

ξεσήκωσαν οι δηλώσεις που έκανε στον Άθω αρχές Mαΐου του 1930 ότι

οι εθνικοί πόθοι της Eλλάδας είχαν πλέον εκπληρωθεί Eξίσου

κατηγορηmicroατικά επανέλαβε παραmicroονές της εξέγερσης σrsquo ένα

πολυσυζητηmicroένο άρθρο του στην Eργασία πως ldquoOι Έλληνες

συνεπλήρωσαν την εθνικήν των αποκατάστασινrdquoxv Tην εποχή εκείνη

ήθελε να προσεγγίσει την Tουρκία όχι να τήν περικυκλώσει Άλλο τόσο

προσπάθησε συγχρόνως να microην αποξενώσει τους βρετανούς ενώ αντιθέτως

η κυπριακή Eκκλησία υιοθετώντας πολιτική αδιάλλακτης σύγκρουσης

πρωτοστατούσε στη δηmicroιουργία της Eθνικής Oργανώσεως και δίπλα της

ακόmicroη πιο ακραίοι ldquoβενιζελικοίrdquo αλυτρωτιστές έστηναν την παράνοmicroη

Eθνική Pιζοσπαστική Ένωση Kύπρουxvi Στην ίδια την Eλλάδα η

απεmicroπόληση του αλυτρωτισmicroού δυσαρεστούσε πολλούς και ισχυρούς

Φιλελευθέρους (ας σηmicroειώσουmicroε και microrsquo αυτή την ευκαιρία τη σύγκρουση

microεταξύ Bενιζέλου και ldquoβενιζελικώνrdquo που ήταν microια από τις σταθερές της

πολιτικής παρουσίας του) αλλά είχε σοβαρούς συmicromicroάχους στην αριστερά

όπως τον σοσιαλιστή Παπαναστασίου ο οποίος τήν ενέτασσε σε ευρύτερα

οράmicroαταmiddot τις ηmicroέρες της εξέγερσης βρισκόταν στην Kωνσταντινούπολη για

τη Δεύτερη Bαλκανική Διάσκεψη όπου microαζί microε τον Iσmicroέτ Iνονού κήρυξε

τη βαλκανική και κατεξοχήν την ελληνοτουρκική προσέγγιση ldquoTα

πεπρωmicroένα microας είνε συνδεδεmicroένα είmicroεθα όλοι microια εθνική οικογένειαrdquoxvii

διακήρυσσε στους βαλκανικούς λαούς

Eξίσου σηmicroαντικό microέληmicroα του Bενιζέλου ήταν να χαλιναγωγήσει τους

ακραίους εθνικιστές Mόλις ανέλαβε την κυβέρνηση το 1928 κατέθεσε ένα

νοmicroοσχέδιο που σκοπό είχε να περιστείλει τη δραστηριότητα των

αλυτρωτικών συνδέσmicroων επαναλάmicroβανε έτσι την επιτυχηmicroένη τακτική της

πρώτης πρωθυπουργίας του όταν είχε περιορίσει τους ldquomicroακεδονοmicroάχουςrdquo κι

εmicroποδίσει διεκδικώντας για λογαριασmicroό της κυβέρνησης αποκλειστικότητα

στη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής την αποστολή εκπροσώπων της

Kρήτης στην ελληνική βουλή Tην τρίτη τετραετία που κυβέρνησε το

πρόβληmicroα εντοπιζόταν αφενός στις οργανώσεις που ζητούσαν να

επιστρέψουν οι πρόσφυγες στις εστίες τους οι οποίες microε την υποστήριξη

πολλών στρατιωτικών εmicroπόδιζαν την προσέγγιση microε την Tουρκία και

αφετέρου στα βορειοηπειρωτικά δωδεκανησιακά και κυπριακά σωmicroατεία

που υπονόmicroευαν τις σχέσεις της χώρας microε την Iταλία και microε τη Bρετανία Tα

τελευταία αντέδρασαν εντονότερα στο νοmicroοσχέδιο και βρήκαν ισχυρούς

υποστηρικτές στον χώρο του τύπου - όχι microόνον την οργίλη Πολιτεία και τη

σαρκαστική Kαθηmicroερινή αλλά και το Φιλελεύθερο Eλεύθερον Bήmicroαxviii

Ωστόσο ο πρωθυπουργός αποφασισmicroένος να εξαλείψει τις εκκρεmicroότητες microε

τις περιφερειακές Δυνάmicroεις αδιαφόρησε για τις επιθέσεις τους Σε συνθήκες

πολιτικής σταθερότητας δεν φοβόταν microην υπονόmicroευαν τη δηmicroοτικότητά του

οι αλυτρωτιστές

Σύντοmicroα όmicroως τόν έπληξαν συγχρόνως η οικονοmicroική κρίση και η

ανάφλεξη του Kυπριακού Zητήmicroατος Oι ζυmicroώσεις στο νησί για ένωση microε

την Eλλάδα είχαν κοπάσει το 1925 όταν κυριάρχησε προσώρας η

ldquomicroεταρρυθmicroιστικήrdquo πολιτική αλλrsquo αναζωπυρώθηκαν το 1929-1930 H ελπίδα

των εθνικιστών να επωφεληθούν από την πολιτική και οικονοmicroική

αβεβαιότητα στην Aγγλία σε συνδυασmicroό microε το φόβο τους microήπως η ηπιότερη

διοίκηση καλλιεργούσε στους εθνικά απαίδευτους κύπριους συνείδηση

ldquoελληνόφωνων βρετανώνrdquo φαίνεται πως συνέβαλαν στην εmicroπέδωση της νέας

στρατηγικής Oι ldquoεκσυγχρονιστικέςrdquo προσπάθειες των βρετανών άλλωστε

ενώ αποξένωναν την Eκκλησία και ισχυρά αστικά στρώmicroατα όπως τους

τοκογλύφους δεν αρκούσαν για να εκτονώσουν την αυξανόmicroενη κοινωνική

ένταση Oι αλυτρωτιστές microάλιστα έδωσαν κοινωνικό περιεχόmicroενο στην

εξέγερση microε αόριστες υποσχέσεις αγροτικής microεταρρύθmicroισης εξηγούσαν

στους ακτήmicroονες πως η Ένωση θα σήmicroαινε και διανοmicroή των microεγάλων

περιουσιών όπως είχε πρόσφατα συmicroβεί στην Eλλάδα H ανάκαmicroψη του

εθνικισmicroού συνδεόταν τέλος microε την οικονοmicroική κρίση η διεθνής επιβολή της

Bρετανίας ιδίως δέχτηκε βαρύ πλήγmicroα τον Σεπτέmicroβριο του 1931 όταν

κατέρρευσε η στερλίνα H επιβολή νέων φορολογιών ήταν κύρια αφορmicroή της

εξέγερσης κατά microήκος και πλάτος του νησιού τον επόmicroενο microήνα την οποία

κατέστειλε microε αγριότητα η αποικιακή διοίκησηxix

Tο Kυπριακό που ως τότε λίγο απασχολούσε τον αθηναϊκό τύπο

πέρασε στα πρωτοσέλιδα στις 22 Oκτωβρίου παραmicroονές των βρετανικών

εκλογών κι επαύριο της πρώτης microεγάλης συγκέντρωσης των Eνωτικών στη

Λευκωσία Λίγο νωρίτερα ο microητροπολίτης Kιτίου παραιτείται από το

Nοmicroοθετικό Συmicroβούλιο κηρύσσοντας ldquoτην microη έννοmicroον αντίστασιν κατά

αρχών παρανόmicroων και νόmicroων ανόmicroωνrdquo ανυπακοή στη Bρετανία κι Ένωση

ldquoEmicroπρόςrdquo καταλήγει η προκήρυξή του προς το λαό ldquoκαι ο Θεός που δεν

έπλασε τους λαούς του και τα πλάσmicroατά του να είνε δούλοι των άλλων λαών

είνε microαζί microαςrdquoxx Για την κινητοποίηση χρησιmicroοποιούν κατά κόρον

θρησκευτικό συmicroβολισmicroό και οι εθνικοί δεσmicroοί πλέκονται microε νήmicroατα συχνά

εκκλησιαστικά Στην Eλλάδα τα microνηmicroόσυνα υπέρ των πεσόντων παίζουν

κεντρικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση του κόσmicroου και η Iερά Σύνοδος

διακηρύσσει τη συmicroπαράστασή της στους διωκόmicroενους κύπριους ιεράρχεςxxi

ενώ στην ίδια την Kύπρο περίπου δέκα χιλιάδες διαδηλωτές στη Λευκωσία

δια βοής ανακηρύσσουν τον microητροπολίτη Kιτίου ldquoαρχηγόν του αρχοmicroένου

Eθνικού αγώνοςrdquo κι ένας ιερέας τούς ορκίζει στον Tίmicroιο Σταυρό να

συνεχίσουν τον αγώνα ως την Ένωση Eνώ όmicroως οι εκπρόσωποί του

συζητούσαν microε τον βρετανό κυβερνήτη το πλήθος έκαιγε κρατικά

αυτοκίνητα κι έδερνε τους χωροφύλακες ώσπου εντέλει πυρπόλησε και

κατέστρεψε το Kυβερνείο Λίγο αργότερα όταν παίρνει ενισχύσεις ο

στρατός το καταστέλλει αιmicroατηράxxii Tο κίνηmicroα όmicroως εξαπλώνεται από άκρη

σrsquo άκρη της Kύπρου διαδηλώσεις ξεσπούν πέρα από τις πόλεις στο ένα

τρίτο των χωριών ενώ βίαια επεισόδια σηmicroειώνονται σε περίπου εβδοmicroήντα

από αυτάxxiii

Όπως ήταν αναmicroενόmicroενο η σύγκρουση θορύβησε το ελληνικό κοινό

αδιακρίτως κοινωνικής θέσης και πολιτικών αντιλήψεων - και η

δηmicroοτικότητα του Bενιζέλου ο οποίος τήρησε ldquoάψογη στάσηrdquo σrsquo όλη τη

διάρκεια της κρίσης υπέφερε ανάλογα H κινητοποίηση ξεκίνησε από την

ελίτ και το microεγαλύτερο microέρος των διανοούmicroενων συντάχθηκε εξαρχής microε

τους εξεγερmicroένους κύπριουςxxiv O ηmicroερήσιος τύπος ιδίως ως και το

φιλοκυβερνητικό Eλεύθερον Bήmicroα σύσσωmicroος υποστήριξε την εξέγερση ενώ

ακόmicroη και τα microετριοπαθέστερα αντιβενιζελικά φύλλα όπως ήταν η Πρωία

ζητούσαν Ένωση και microαζικές κινητοποιήσεις στην ίδια την Eλλάδαxxv

Aκόmicroη και στα σοβαρότερα έντυπα ελάχιστοι τάχθηκαν υπέρ του

πρωθυπουργού και την πολιτική σηmicroασία της αποmicroόνωσής του διέκρινε ήδη

από την επαύριο των ταραχών ο βρετανός πρέσβυς στην Aθήνα

ένα ατυχές οπωσδήποτε αποτέλεσmicroα της Kυπριακής

εξέγερσης είναι ότι ένωσε ολόκληρο τον τύπο εναντίον

του κ Bενιζέλου τον οποίο επικρίνουν για την αυστηρά

ορθή στάση που τηρεί κάθε απροκάλυπτη πράξη του κ

Bενιζέλου προς υπεράσπιση των συmicroφερόντων microας

πραγmicroατοποιείται microε κίνδυνο αν όχι microε δαπάνη ενός

microέρους του πολιτικού κύρους του και microάλλον θα

πληρώσει ακριβά microε τίmicroηmicroα την αποσύνθεση [των

Φιλελευθέρων] την πολιτική που ακολουθεί στην Kύπρο

Στην πρώτη διακήρυξή του ψυχρά ορθά και

κατηγορηmicroατικά αρνήθηκε νrsquo αναmicroείξει την Eλληνική

Kυβέρνηση και καταδίκασε τις εγκληmicroατικές πράξεις που

διαπράχθηκαν στη Λευκωσία O αντιπολιτευόmicroενος

τύπος Bασιλικός και δηmicroοκρατικός αναmicroφίβολα θα

επωφεληθεί όσο microπορεί από τις επίσηmicroες δηλώσεις του

Πρωθυπουργού για νrsquo αποδείξει πως ο τελευταίος

αρνείται να συνταχθεί microε microια ιερή πατριωτική υπόθεση

και συνεπώς το ζήτηmicroα της ένωσης microε την Kύπρο

πιθανότατα θα τεθεί στις εκλογές του επόmicroενου χρόνου

Για πόσον καιρό θα microπορούν οι σοβαροί Eλληνες να

παρουσιάζονται ως πατριώτες στο ζήτηmicroα της ένωσης microε

την Kύπρο και ως φίλοι microας στα άλλα ζητήmicroατα είναι

πράγmicroα που θα εξαρτηθεί από την πορεία των γεγονότων xxvi

Eνδεικτική της ταραχής που προκάλεσε στους αλυτρωτιστές η

περιέργως απροσδόκητη για πολλούς από αυτούς αντίδραση του Bενιζέλου

καθώς και του πολιτικού κόστους που συνεπαγόταν η στάση του

πρωθυπουργού ήταν η ανταπόκριση της Eφηmicroερίδος των Bαλκανίων από

την πρωτεύουσα

Aι χθεσιναί δηλώσεις του κ Bενιζέλου αποδοκιmicroάζοντος

το ενωτικόν κίνηmicroα των κυπρίων προεκάλεσαν ζωηράν

αίσθησιν Oι ενταύθα κύπριοι φοιτηταί ανάστατοι

περιήλθον τα γραφεία των εφηmicroερίδων και επεσκέφθησαν

τους πολιτικούς αρχηγούς διαmicroαρτυρόmicroενοι σφοδρότατα

διότι εκ microέρους της επισήmicroου Eλλάδος επιδεικνύεται

τόσον εmicroφαντικώς όχι απλή αδιαφορία ή έστω

διπλωmicroατική τις επιφυλακτικότης αλλά και καταδικάζεται

εκ του εmicroφανούς το κίνηmicroα των κυπρίων O κ Bενιζέλος

ο ηγηθείς άλλοτε των αγώνων της Kρήτης υπό συνθήκας

παροmicroοίας προς τας σηmicroερινάς δεν ανεmicroένετο ποτέ να

σπεύση να εκφράση microε τόσον βαρείας εκφράσεις την

αποδοκιmicroασίαν του δια την εξέγερσιν της Kύπρου προς

διεκδίκησιν του ιδεώδους της ελευθερίας της H θέσις την

οποίαν ούτως λαmicroβάνει η επίσηmicroος Eλλάς δυσχεραίνει

βασικώς την ευόδωσιν του κυπριακού κινήmicroατος καθόσον

εδραιώνει παγκοσmicroίως την ιδέαν ότι η Eλλάς δεν θέλει την

Kύπρον και αποκρούει την παροχήν ανεξαρτησίας εις

αυτήν Aι δηλώσεις του κ Bενιζέλου είνε προωρισmicroέναι νrsquo

απηχήσουν δυσmicroενέστατα εις το εξωτερικόν όπου ήδη

ετηλεγραφήθησαν - καθrsquo ην στιγmicroήν microάλιστα ο ξένος τύπος

εκφράζεται ενθουσιωδέστατα δια το κίνηmicroα χαρακτηρίζων

αυτό ως την δικαίαν εθνικήν εξέγερσιν ενός λαού

ζητούντος την ένωσίν του microετά της πατρίδος του Tέλος η

ανάκλησις του εν Kύπρω γενικού προξένου της Eλλάδος

αποτελεί πλήγmicroα θανάσιmicroον δια τον εν επαναστάσει

ευρισκόmicroενον πληθυσmicroόν της microεγαλονήσου ο οποίος ούτω

όχι microόνον στερείται του φυσικού προστάτου του αλλά και

καταδικάζεται εις έκπτωσιν του ηθικού του εις την

κρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνxxvii

Tην ldquoκρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνrdquo λοιπόν ο Bενιζέλος

κατακεραυνώνοντας την κυπριακή εξέγερση συγκρουόταν microετωπικά microε τις

ευαισθησίες και τις αντιλήψεις της πλειονότητας ίσως των ψηφοφόρων του

Θυσιάζοντας έτσι την εθνικιστική αίγλη του η οποία είχε ήδη τρωθεί αφότου

προσέγγισε την Tουρκία αναγκαζόταν να στηριχτεί κυρίως στην επιτυχή

οικονοmicroική διαχείριση δίνοντας τη ldquoMάχη της Δραχmicroήςrdquo (η οποία πολύ

σύντοmicroα θα κατέρρεε επίσης) και τέλος στην προάσπιση του Δηmicroοκρατικού

πολιτεύmicroατος Bασίζοντας όmicroως στην τελευταία τον επόmicroενο χρόνο τον

πολιτικό λόγο του έγινε εντέλει όmicroηρος των στρατοκρατών υποστηρικτών

του άλλης microιας απείθαρχης οmicroάδας ldquoβενιζελικώνrdquo και αναζωπύρωσε τον

Διχασmicroό Aπό το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής όπου σηmicroείωσε τις

microεγαλύτερες επιτυχίες του ξεκίνησε η πτώση του

Eστίες αντίδρασης

H αντίδραση στην πολιτική του Bενιζέλου εκπορευόταν από τρεις κυρίως

χώρους Πρώτες κινητοποιήθηκαν όπως είδαmicroε στην αρχή αυτού του

άρθρου εθνικιστικές οργανώσεις φοιτητών έφεδρων στρατιωτικών και

αλύτρωτωνxxviii Aπό αυτές πήραν τη σκυτάλη ισχυρότεροι φορείς αφενός

η παλαιοκοmicromicroατική αντιπολίτευση και αφετέρου επαγγελmicroατικές και

ταξικές οργανώσεις που κατέκλυσαν τις εφηmicroερίδες microε ψηφίσmicroαταxxix Tα

γεγονότα ήταν θεόσταλτα τέλος για τις φασίζουσες κινήσεις οι οποίες

αντιγράφοντας τους γερmicroανούς εθνικοσοσιαλιστές καλλιεργούσαν

ριζοσπαστικό προφίλ στηλιτεύοντας το κράτος που ήθελαν να αλώσουν

και αναζητούσαν ιδεολογική νοmicroιmicroοποίηση στον αλυτρωτισmicroό και στον

αντισηmicroιτισmicroό Tις δικές τους αντιδράσεις θα εξετάσουmicroε πρώτα ενώ

κατόπιν θα δούmicroε και τη στάση της επίσηmicroης αντιπολίτευσης

Mεταξύ τους βλέπουmicroε να πρωτοστατεί η Eθνική Ένωσις Eλλάς

(EEE) Kατά την οργάνωση αυτή την οποία οι αρχές της Θεσσαλονίκης

εξακολουθούσαν να θωπεύουν και microετά τα αντισηmicroιτικά πογκρόmicro και τον

εmicroπρησmicroό του εβραϊκού οικισmicroού Kάmicroπελ όπου πρωτοστάτησε λίγους microήνες

νωρίτερα οι δηλώσεις Bενιζέλου έδιναν ldquoτο δικαίωmicroα εις τους

πολιτισmicroένους λαούς να microας ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την

δουλοπρέπειάν microαςrdquoxxx Tα microέλη της microαζί microε φοιτητές της Eθνικής

Παmicroφοιτητικής Eνώσεως (EΠE) κι έφεδρους υπαξιωmicroατικούς οργάνωσαν

τις ίδιες ηmicroέρες διαδήλωση για το ζήτηmicroα της Kύπρου ενώ ο πρόεδρος της

Δηmicroοκρατίας Zαΐmicroης επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη Tούς διέλυσε το

ιππικό συλλαmicroβάνοντας microεταξύ των άλλων microερικούς ldquoτριεψιλίτεςrdquo τους

οποίους πάντως άφησαν κατόπιν ελεύθερουςxxxi Στην επόmicroενη πράξη της

ίδιας παράστασης όmicroως αλλάζοντας απότοmicroα ρόλο οι διαδηλωτές ενάντια

στην κυβερνητική πολιτική microετατρέπονται σε τιmicroητική φρουρά του αρχηγού

του κράτους Έξω από το ναό όπου γίνεται η επίσηmicroη δοξολογία για την

επέτειο της απόκτησης της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Aγίας Σοφίας είναι

ldquoπαρατεταγmicroένοι οι έφεδροι υπαξιωmicroατικοί της ενώσεως Mακεδονίας-

Θράκης microετά της microουσικής των οι έφεδροι πολεmicroισταί του εθνικού σώmicroατος

Mακεδονίας microε στολήν ιερολοχιτών τα microέλη των EEE[] οι φοιτηταί της

εθνικής παmicroφοιτητικής ενώσεως[] οι ανάπηροι τα ορφανά και αι χήραι τα

microέλη του lsquoΠαύλου Mελάrsquo και τα microέλη άλλων εθνικών σωmicroατείωνrdquoxxxii Oι

οργανώσεις αυτές που συχνά δρουν από κοινού αντιπαραθέτουν στη

νοmicroιmicroότητα της κυβέρνησης microια υπέρτερη νοmicroιmicroότητα που εκπορεύεται

απευθείας από το Έθνος ldquoTα Έθνη κείνται υπεράνω των κρατώνrdquo εξηγεί η

σχετικώς διαλλακτική Πρωΐα ldquoπου είνε θεσmicroοί και δηmicroιουργήmicroατα των

διαφόρων εποχών Tα Έθνη δεν έχουν υποχρεώσεις παρά microόνον προς εαυτά

και την ανθρωπότητα και την ιστορίαν τωνrdquoxxxiii Συνάmicroα ο ίδιος χώρος

ενσαρκώνει microε την κάλυψη των κρατικών αρχών την αστική κι εθνική

κυριαρχία στον δηmicroόσιο χώρο σχηmicroατίζοντας τις παρακρατικές οργανώσεις

οι οποίες πιθανώς εξελίχτηκαν σε αδιάσπαστη συνέχεια από τον

ldquoMακεδονικό Aγώναrdquo ως τη microεταπολεmicroική περίοδοxxxiv

H Eθνική Ένωσις Eλλάς ωστόσο σύντοmicroα υπερκεράστηκε σε σχέση microε

το Kυπριακό Zήτηmicroα από άλλες εθνικιστικές οργανώσεις Λίγες ηmicroέρες

αργότερα αρκετές εκατοντάδες άτοmicroα συγκεντρώθηκαν microε πρωτοβουλία του

Eθνικού Σώmicroατος Παλαιών Πολεmicroιστών στην αίθουσα Kρυστάλ επειδή οι

αρχές (προφανώς κατόπιν έντονης κυβερνητικής πίεσης η οποία απουσίαζε

φερrsquo ειπείν όταν έβαζαν φωτιά στο Kάmicroπελ) τούς απαγόρευσαν να

συγκαλέσουν συλλαλητήριο σε ανοιχτό χώρο Mίλησαν εκτός από τους

διοργανωτές εκπρόσωποι της Eθνικής Παmicroφοιτητικής Ένωσεως της

Oργανώσεως Παύλος Mελάς του Συλλόγου Bυζαντινόν Ξίφος των

Eθνικών Λεγεώνων και των Kρητών Παλαιών Πολεmicroιστών - ονόmicroατα που

αποτύπωναν γραφικά τις ιδεολογικές αναφορές αυτού του χώρου Δεν

σκόπευαν να microείνουν στα λόγια πέρα από το λαύρο ψήφισmicroα που ενέκριναν

αποφάσισαν να συγκροτήσουν ερανική επιτροπή και να συγκεντρώσουν

εθελοντές που θα πήγαιναν να πολεmicroήσουν τους άγγλους στην Kύπροxxxv H

Eθνική Ένωσις Eλλάς αφετέρου η οποία προτιmicroούσε πάντοτε να

εmicroφανίζεται δίπλα στις κρατικές αρχές και στις κατεστηmicroένες αστικές

οργανώσεις θεώρησε πιο τελεσφορο να οργανώσει microποϋκοτάζ των αγγλικών

προϊόντων κι έστειλε τον γενικό γραmicromicroατέα της στην πρωτεύουσα για

συνεννοήσεις microε τα εκεί παραρτήmicroατά της και microε την Kεντρική επί του

Kυπριακού Eπιτροπή στην οποία θrsquo αναφερθούmicroε εκτενέστερα

παρακάτωxxxvi Tις επόmicroενες ηmicroέρες κινητοποίησε τα παραρτήmicroατά της στις

επαρχιακές πόλειςxxxvii Eντέλει χρειάστηκαν στιβαρά microέτρα της Kυβέρνησης

για να microαταιωθούν οι εmicroπρηστικές πρωτοβουλίες αυτών των

σωβινιστώνxxxviii

Oι κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη κορυφώθηκαν στις 7 Nοεmicroβρίου

microε την τέλεση δυο χωριστών microνηmicroοσύνων των θυmicroάτων της κυπριακής

εξέγερσης Tο ldquoανεπίσηmicroοrdquo στον Άγιο Mηνά όπου κυριάρχησε πιο

αντιβρετανικό κλίmicroα οργάνωσαν οι εθνικιστικές οργανώσεις πλην της

EEExxxix Πήραν επίσης microέρος σε αλλόκοτη συνεύρεση microε τις Eθνικές

Λεγεώνες και microε το Bυζαντινόν Ξίφος σύσσωmicroοι οι τοπικοί εβραίοι

επίσηmicroοι από τον πρόεδρο της Kοινότητας και τους βουλευτές και

γερουσιαστές της ως τις διοικήσεις των πιο ασήmicroαντων σωmicroατείων για να

θυmicroίσουν τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις των βρετανών στην Παλαιστίνηxl

Aπό την άλλη πλευρά microετριοπαθέστερος χαρακτήρας δόθηκε στο ldquoεπίσηmicroοrdquo

microνηmicroόσυνο που έψαλαν στην Aχειροποίητο microε πρόσκληση της Πανεφεδρικής

Eνώσεως Oπλιτών Mακεδονίας Eκεί παρέστησαν ο Παπαναστασίου ο

οποίος microόλις είχε επιστρέψει από το ολότελα διαφορετικό κλίmicroα της

Bαλκανικής Διάσκεψης στην Kωνσταντινούπολη microαζί microε τους τοπικούς

βουλευτές του Aγροτεργατικού κόmicromicroατός του Tούς περιστοίχιζε το άνθος

της τοπικής κοινωνίας πλην των επίσηmicroων κρατικών αρχών ο πρύτανης και

οι καθηγητές του πανεπιστηmicroίου ο πρόεδρος του Emicroπορικού κι

Eπαγγελmicroατικού Eπιmicroελητηρίου τα συmicroβούλια των οργανώσεων αναπήρων

εκπρόσωποι του ιατρικού και του δικηγορικού συλλόγου και τέλος

προσφυγικές οργανώσεις όπως η Eθνική Mικρασιατική Nεολαία και τα

σωmicroατεία προσφύγων από τη Bουλγαρία Aγόρευσε ο αγροτεργατικός

βουλευτής N Tζερmicroιάς και το απαραίτητο ψήφισmicroα υπέγραψαν εκπρόσωποι

των ισχυρότερων επαγγελmicroατικών αλυτρωτικών και παρακρατικών

οργανώσεων της πόληςxli

Σε πολλά microέρη πραγmicroατοποιήθηκαν ανάλογα microνηmicroόσυνα και

συνέταξαν ψηφίσmicroατα Oι τοπικές ελίτ έδιναν microrsquo αυτό τον τρόπο απτή

υπόσταση στους εθνικούς δεσmicroούς και ανανέωναν το συmicroβολικό βάρος τους

αναπροσδιόριζαν τα νοερά όρια της εθνικής επικρατείας εγγράφοντας την

Kύπρο στη φαντασία microαζών που ελάχιστα ασχολούνταν προηγουmicroένως microrsquo

αυτήν Xάρη στο κίνηmicroα που έπαιρνε microυθικές πλέον διαστάσεις microε τις φήmicroες

που κυκλοφορούσαν για χιλιάδες νεκρούς και microε τις λιγότερο ανυπόστατες

ιστορίες για microεσαιωνικούς βασανισmicroούς των εξεγερmicroένων από τους

άγγλουςxlii οι αλυτρωτιστές microπορούσαν τώρα να επανεντάξουν την Kύπρο

στο αρχετυπικό εθνικό αφήγηmicroα λαός ελληνικός και ορθόδοξος ξένη

καταπίεση εθνεγέρτης κλήρος εξέγερση απελευθέρωση ένωση Συνάmicroα

αναζωογονούσαν αυτό το αφήγηmicroα που είχε πρόσφατα τρωθεί από την

καταστροφική κατάληξη της πολεmicroικής δεκαετίας παρουσιάζοντας ως

αναπόφευκτη γιrsquo άλλη microια φορά τη διαλεκτική του Στο ιδεολογικό επίπεδο

microπορούσαν έτσι νrsquo αντιπαλέψουν την αποmicroυθοποίηση του εθνικισmicroού και τη

διεθνιστική προπαγάνδα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενώ στο επίπεδο της

microαζικής κινητοποίησης οργάνωσαν microε την ίδια ευκαιρία τα πρώτα σοβαρά

σκιρτήmicroατα του αλυτρωτισmicroού microετά το 1922

Eνώ αυτές οι ζυmicroώσεις δυσχέραναν την πολιτική εσωτερικής

ανασυγκρότησης που επιδίωκε ο πρωθυπουργός από microόνες τους δεν

απειλούσαν να τόν κλονίσουν Δεν βράδυναν όmicroως να τις εκmicroεταλλευτούν

πολιτικοί που τόν αντιπολιτεύονταν από την πλευρά των προσωποπαγών

κοmicromicroάτων αλλά και microέσα από τις γραmicromicroές των Φιλελευθέρων και οι οποίοι

κλιmicroάκωσαν σε microεγαλύτερο βάθος την αντίδρασή τους O αλυτρωτισmicroός

πρόσφερε ευπρόσδεκτα συνθήmicroατα στα προσωποπαγή κόmicromicroατα που

στερούνταν εσωτερικού προγράmicromicroατος αλλά συνάmicroα συνιστούσε κατά

κάποιον τρόπο και ldquoφυσικήrdquo τους στάση τα αναβάπτιζε σε αντιλήψεις

πατροπαράδοτες απrsquo όπου εκπορευόταν και η γενικότερη ιδεολογική τους

συγκρότηση και microέσω των οποίων κοινωνούσαν microε τους οπαδούς τους

Eνίσχυε ιδίως τη νοmicroιmicroοποίηση που αντέτασσαν οι απόγονοι των

επαναστατών του 1821 στον ldquoτυχάρπαστοrdquo Bενιζέλο και στους

ldquoνεόπλουτουςrdquo κι ldquoεπήλυδεςrdquo κατά τα πολεmicroικά στερεότυπα της εποχής

Φιλελευθέρους του

Tην επιβίωση του ldquoπολιτικού τιmicroαριωτισmicroούrdquo για τον οποίο

κατηγορούσαν τα παλαιά κόmicromicroατα ο Παπαναστασίου αλλά και συντηρητικοί

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

ως ldquoεγκληmicroατικήν παρεκτροπήνrdquo Oι δηλώσεις του Bενιζέλου απλώς

ldquoδίδουσι το δικαίωmicroα εις τους πολιτισmicroένους λαούς να microας

ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την δουλοπρέπειάν microαςrdquoiv Oι έντονες

επιθέσεις κατά του πρωθυπουργού για την πολιτική που ακολουθεί στο

Kυπριακό θα κοπάσουν κάπου ένα microήνα αργότερα αλλά δεν θα πάψουν ως

την πτώση του τον επόmicroενο χρόνο

Στο κείmicroενο που ακολουθεί ανιχνεύω ορισmicroένες διαστάσεις αυτής

στιγmicroής του ελληνικού αλυτρωτισmicroού το φθινόπωρο του 1931 όταν ξεσπά

στην Kύπρο η πρώτη σηmicroαντική εξέγερση κατά των βρετανών

Πρωτοστατούν σrsquo αυτήν τοπικοί εθνικιστές microε επικεφαλής τον microητροπολίτη

Kιτίου Nικόδηmicroο Mυλωνά Aλλά και το ελληνικό κράτος αmicroέτοχο δεν είναι

κεντρικό ρόλο παίζει είπαmicroε ο νεαρός πρόξενος στη Λευκωσία Aλέξης

Kύρου microε την κάλυψη του υπουργού Eξωτερικών Aνδρέα Mιχαλακοπούλου

O πρωθυπουργός ωστόσο έχει εντελώς αντίθετη πολιτική βραχυπρόθεσmicroες

ανάγκες (την ίδια στιγmicroή microαίνεται η παγκόσmicroια οικονοmicroική κρίση) όσο και

microακροπρόθεσmicroοι σχεδιασmicroοί κάνουν νrsquo αποκηρύξει και να καταδικάσει

καυστικά το κίνηmicroα ο Bενιζέλος ο οποίος είχε λίγο νωρίτερα συντελέσει στη

διάλυση της Eθνικής Oργανώσεως που συσπείρωνε τους κύπριους

αλυτρωτιστέςv Aξίζει να δούmicroε λοιπόν αυτήν τη στιγmicroή της ελληνικής

πολιτικής όπου παλιοί σύmicromicroαχοι συγκρούονται ιδεολογικά προτάγmicroατα

ανατρέπονται αξίες κρίνονται και στερεότυπα δοκιmicroάζονται Mια στιγmicroή

παράδοξη που το επίσηmicroο κράτος υπό τον Bενιζέλο αποδοκιmicroάζει τον

αλυτρωτισmicroό όχι απλώς φραστικά αλλά κι επιστρατεύοντας τους

microηχανισmicroούς υλικής και ιδεολογικής καταστολής που διαθέτει - ενώ

αφετέρου ο ldquoβενιζελικόςrdquo υπουργός Eξωτερικών και η ελληνική διπλωmicroατία

υπονοmicroεύουν την πολιτική του ίδιου του πρωθυπουργού τον οποίο

σφυροκοπούν συνάmicroα microε κατηγορίες εθνικής microειοδοσίας συντηρητικοί και

σοσιαλιστές σέρνοντας πίσω τους και πλήθος ldquoβενιζελικούςrdquo Στο εξής ο

εθνικός λόγος χρησιmicroοποιείται συστηmicroατικά έναντίον της κυβέρνησης ώσπου

τον επόmicroενο χρόνο συmicroβάλλει στην πτώση της πρώτο σταθmicroό της πολιτικής

αποσταθεροποίησης που θα έφερνε την ανατροπή της Δηmicroοκρατίας Aπό

αυτή την άποψη οι βασιλόφρονες ιερωmicroένοι που πρωτοστάτησαν στην

εξέγερση της Kύπρου έπληξαν τον Bενιζέλο περισσότερο απrsquo όσο θα

microπορούσαν ποτέ να ονειρευτούν

Kύπρος και Bενιζέλος λοιπόν H microεν Kύπρος λόγω πολλών

παραγόντων ιδίως της microεγάλης απόστασης που τήν χώριζε από το ελληνικό

κράτος και της βρετανικής κατοχής microετά το 1878 είχε την τύχη ή την ατυχία

να microείνει ως τότε στο περιθώριο των αλυτρωτικών παθών H εθνικιστική

ελίτ της δεν κινητοποιήθηκε όταν επέσεισαν οι βρετανοί το δέλεαρ της

Ένωσης το 1915 ενώ ως τις αρχές του Mεσοπολέmicroου δεν συγκέντρωνε

λαϊκή υποστήριξη η ενωτική κίνησηvi Aντίστοιχη αδράνεια χαρακτήριζε

γενικώς και την επίσηmicroη στάση της Eλλάδας ολόκληρο τον Mεσοπόλεmicroο η

βουλή δεν συζήτησε παραπάνω από microια ώρα τις τύχες του νησιούvii Tην ίδια

περίοδο όmicroως εθνικιστικοί κύκλοι των επίδοξων ldquomicroητέρων πατρίδωνrdquo

προωθούσαν την εθνοποίηση των δυο microεγάλων τοπικών κοινοτήτων της

ελληνορθόδοξης και της microουσουλmicroανικής ενώ και η βρετανική αποικιακή

πολιτική έτρεφε άλλοτε άθελά της και άλλοτε σκόπιmicroα τη ldquoδιαλεκτική της

microισαλλοδοξίαςrdquo (Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης)viii

O Bενιζέλος αφετέρου που αναδείχτηκε σε ίνδαλmicroα του ελληνικού

εθνικισmicroού και προβλήθηκε ως ldquoοραmicroατιστής της φυλετικής ακεραίωσηςrdquoix

έπαιξε στο Kυπριακό ένα ρόλο που δεν συmicroβάδιζε microε αυτό το στερεότυπο

Xαρακτηριστικά στο βασικό κείmicroενο για το θέmicroα microε τίτλο ldquoO Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroαrdquo ένας νεότερος ιστορικός απολογείται για τις

πρωθυπουργικές επιλογές ανακαλύπτοντας πίσω από τη σύγκρουση του

Bενιζέλου microε τους εξηmicromicroένους αλυτρωτιστές microια αντίληψη πραγmicroατιστική

αλλά όχι λιγότερο ldquoεθνικήrdquo Aφιερώνει microάλιστα τις microισές σελίδες του

εκτενούς άρθρου πενηνταπέντε ολόκληρες σελίδες σrsquo ένα χρονικό των

διπλωmicroατικών διαπραγmicroατεύσεων για την Kύπρο από τους Bαλκανικούς

Πολέmicroους ως τη Συνθήκη της Λωζάννης πλούσιο σε λεπτοmicroέρειες αλλά

φτωχό σε συmicroπεράσmicroατα O συγγραφέας θεωρώντας δεδοmicroένη την

ldquoιδεολογική τοποθέτησηrdquo του Bενιζέλουx δεν αναζητεί πάντοτε τις

επιmicroέρους συντεταγmicroένες της κι εξηγεί την άρνησή του να πιέσει τους

βρετανούς υπερτονίζοντας την πίστη του στην καλή θέληση των τελευταίων

καθώς και ποικίλα διπλωmicroατικά προβλήmicroατα που τόν απασχολούσανxi Δεν

διανοείται ότι για τον πρωθυπουργό η εδαφική επέκταση της χώρας microπορεί

να microην ήταν κατανάγκην αυτοσκοπός εκείνο τον καιρό Tην ίδια την εποχή

των γεγονότων ορισmicroένοι αλυτρωτιστές οπαδοί του έβλαψαν τον Bενιζέλο

υποστηρίζοντας πως ήθελε στην πραγmicroατικότητα microια πολιτική αντίθετη από

εκείνη που δηmicroοσίως υποστήριζε κι εποmicroένως πως έπρεπε οι κύπριοι

διερmicroηνεύοντας αυθεντικά τις επιθυmicroίες του και αγνοώντας τις επικρίσεις

του να κινητοποιηθούνxii Oι ιδιωτικές συζητήσεις του Bενιζέλου ωστόσο

microεταξύ των άλλων microε τον υπουργό Eξωτερικών και microε τον βρετανό

πρεσβευτή δείχνουν πως όντως επιδίωκε να τερmicroατιστεί το ταχύτερο δυνατό

η εξέγερση

O Bενιζέλος κατά των αλυτρωτιστών

Aπό την έκρηξη των Bαλκανικών Πολέmicroων ως το Kίνηmicroα του 1935

περνώντας από την Eκτέλεση των Έξι την προσέγγιση microε την Iταλία και

microε την κεmicroαλική Tουρκία και την αντιmicroετώπιση της οικονοmicroικής κρίσης το

1931-32 ο Bενιζέλος συχνά αψήφισε τους βρετανούς Eντούτοις δεν τούς

πίεσε ποτέ στο θέmicroα της Kύπρου Ήδη από την εποχή της Eιρηνευτικής

Συνδιάσκεψης του 1920 η microετριοπάθειά του δυσαρέστησε την κυπριακή

αντιπροσωπεία που συγκέντρωνε όλους τους έλληνες της τοπικής

ldquoβουλήςrdquo (Nοmicroοθετικού Συmicroβουλίου) όπου φαίνεται εξάλλου πως

κυριαρχούσαν κωνσταντινικοίxiii Mετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή

microάλιστα ο Bενιζέλος υπολόγιζε και τους τούρκους ακυρώνοντας microε την

ανταλλαγή των πληθυσmicroών τη βάση του ελληνικού αλυτρωτισmicroού ήθελε

όπως επισήmicroανε ο Iωάννης Πετρόπουλος νrsquo αναδείξει την Eλλάδα σε

παράγοντα σταθερότητας και νrsquo αποσπάσει την εmicroπιστοσύνη της Tουρκίας

αποδεικνύοντας ότι δεν έτρεφε πλέον εδαφικές αξιώσειςxiv Όταν ξαναπήρε

την εξουσία το 1928 τήρησε ldquoδιακριτική σιωπήrdquo για το Kυπριακό για την

οποία κατηγορήθηκε από τον αντιπολιτευόmicroενο τύπο ενώ κατακραυγή

ξεσήκωσαν οι δηλώσεις που έκανε στον Άθω αρχές Mαΐου του 1930 ότι

οι εθνικοί πόθοι της Eλλάδας είχαν πλέον εκπληρωθεί Eξίσου

κατηγορηmicroατικά επανέλαβε παραmicroονές της εξέγερσης σrsquo ένα

πολυσυζητηmicroένο άρθρο του στην Eργασία πως ldquoOι Έλληνες

συνεπλήρωσαν την εθνικήν των αποκατάστασινrdquoxv Tην εποχή εκείνη

ήθελε να προσεγγίσει την Tουρκία όχι να τήν περικυκλώσει Άλλο τόσο

προσπάθησε συγχρόνως να microην αποξενώσει τους βρετανούς ενώ αντιθέτως

η κυπριακή Eκκλησία υιοθετώντας πολιτική αδιάλλακτης σύγκρουσης

πρωτοστατούσε στη δηmicroιουργία της Eθνικής Oργανώσεως και δίπλα της

ακόmicroη πιο ακραίοι ldquoβενιζελικοίrdquo αλυτρωτιστές έστηναν την παράνοmicroη

Eθνική Pιζοσπαστική Ένωση Kύπρουxvi Στην ίδια την Eλλάδα η

απεmicroπόληση του αλυτρωτισmicroού δυσαρεστούσε πολλούς και ισχυρούς

Φιλελευθέρους (ας σηmicroειώσουmicroε και microrsquo αυτή την ευκαιρία τη σύγκρουση

microεταξύ Bενιζέλου και ldquoβενιζελικώνrdquo που ήταν microια από τις σταθερές της

πολιτικής παρουσίας του) αλλά είχε σοβαρούς συmicromicroάχους στην αριστερά

όπως τον σοσιαλιστή Παπαναστασίου ο οποίος τήν ενέτασσε σε ευρύτερα

οράmicroαταmiddot τις ηmicroέρες της εξέγερσης βρισκόταν στην Kωνσταντινούπολη για

τη Δεύτερη Bαλκανική Διάσκεψη όπου microαζί microε τον Iσmicroέτ Iνονού κήρυξε

τη βαλκανική και κατεξοχήν την ελληνοτουρκική προσέγγιση ldquoTα

πεπρωmicroένα microας είνε συνδεδεmicroένα είmicroεθα όλοι microια εθνική οικογένειαrdquoxvii

διακήρυσσε στους βαλκανικούς λαούς

Eξίσου σηmicroαντικό microέληmicroα του Bενιζέλου ήταν να χαλιναγωγήσει τους

ακραίους εθνικιστές Mόλις ανέλαβε την κυβέρνηση το 1928 κατέθεσε ένα

νοmicroοσχέδιο που σκοπό είχε να περιστείλει τη δραστηριότητα των

αλυτρωτικών συνδέσmicroων επαναλάmicroβανε έτσι την επιτυχηmicroένη τακτική της

πρώτης πρωθυπουργίας του όταν είχε περιορίσει τους ldquomicroακεδονοmicroάχουςrdquo κι

εmicroποδίσει διεκδικώντας για λογαριασmicroό της κυβέρνησης αποκλειστικότητα

στη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής την αποστολή εκπροσώπων της

Kρήτης στην ελληνική βουλή Tην τρίτη τετραετία που κυβέρνησε το

πρόβληmicroα εντοπιζόταν αφενός στις οργανώσεις που ζητούσαν να

επιστρέψουν οι πρόσφυγες στις εστίες τους οι οποίες microε την υποστήριξη

πολλών στρατιωτικών εmicroπόδιζαν την προσέγγιση microε την Tουρκία και

αφετέρου στα βορειοηπειρωτικά δωδεκανησιακά και κυπριακά σωmicroατεία

που υπονόmicroευαν τις σχέσεις της χώρας microε την Iταλία και microε τη Bρετανία Tα

τελευταία αντέδρασαν εντονότερα στο νοmicroοσχέδιο και βρήκαν ισχυρούς

υποστηρικτές στον χώρο του τύπου - όχι microόνον την οργίλη Πολιτεία και τη

σαρκαστική Kαθηmicroερινή αλλά και το Φιλελεύθερο Eλεύθερον Bήmicroαxviii

Ωστόσο ο πρωθυπουργός αποφασισmicroένος να εξαλείψει τις εκκρεmicroότητες microε

τις περιφερειακές Δυνάmicroεις αδιαφόρησε για τις επιθέσεις τους Σε συνθήκες

πολιτικής σταθερότητας δεν φοβόταν microην υπονόmicroευαν τη δηmicroοτικότητά του

οι αλυτρωτιστές

Σύντοmicroα όmicroως τόν έπληξαν συγχρόνως η οικονοmicroική κρίση και η

ανάφλεξη του Kυπριακού Zητήmicroατος Oι ζυmicroώσεις στο νησί για ένωση microε

την Eλλάδα είχαν κοπάσει το 1925 όταν κυριάρχησε προσώρας η

ldquomicroεταρρυθmicroιστικήrdquo πολιτική αλλrsquo αναζωπυρώθηκαν το 1929-1930 H ελπίδα

των εθνικιστών να επωφεληθούν από την πολιτική και οικονοmicroική

αβεβαιότητα στην Aγγλία σε συνδυασmicroό microε το φόβο τους microήπως η ηπιότερη

διοίκηση καλλιεργούσε στους εθνικά απαίδευτους κύπριους συνείδηση

ldquoελληνόφωνων βρετανώνrdquo φαίνεται πως συνέβαλαν στην εmicroπέδωση της νέας

στρατηγικής Oι ldquoεκσυγχρονιστικέςrdquo προσπάθειες των βρετανών άλλωστε

ενώ αποξένωναν την Eκκλησία και ισχυρά αστικά στρώmicroατα όπως τους

τοκογλύφους δεν αρκούσαν για να εκτονώσουν την αυξανόmicroενη κοινωνική

ένταση Oι αλυτρωτιστές microάλιστα έδωσαν κοινωνικό περιεχόmicroενο στην

εξέγερση microε αόριστες υποσχέσεις αγροτικής microεταρρύθmicroισης εξηγούσαν

στους ακτήmicroονες πως η Ένωση θα σήmicroαινε και διανοmicroή των microεγάλων

περιουσιών όπως είχε πρόσφατα συmicroβεί στην Eλλάδα H ανάκαmicroψη του

εθνικισmicroού συνδεόταν τέλος microε την οικονοmicroική κρίση η διεθνής επιβολή της

Bρετανίας ιδίως δέχτηκε βαρύ πλήγmicroα τον Σεπτέmicroβριο του 1931 όταν

κατέρρευσε η στερλίνα H επιβολή νέων φορολογιών ήταν κύρια αφορmicroή της

εξέγερσης κατά microήκος και πλάτος του νησιού τον επόmicroενο microήνα την οποία

κατέστειλε microε αγριότητα η αποικιακή διοίκησηxix

Tο Kυπριακό που ως τότε λίγο απασχολούσε τον αθηναϊκό τύπο

πέρασε στα πρωτοσέλιδα στις 22 Oκτωβρίου παραmicroονές των βρετανικών

εκλογών κι επαύριο της πρώτης microεγάλης συγκέντρωσης των Eνωτικών στη

Λευκωσία Λίγο νωρίτερα ο microητροπολίτης Kιτίου παραιτείται από το

Nοmicroοθετικό Συmicroβούλιο κηρύσσοντας ldquoτην microη έννοmicroον αντίστασιν κατά

αρχών παρανόmicroων και νόmicroων ανόmicroωνrdquo ανυπακοή στη Bρετανία κι Ένωση

ldquoEmicroπρόςrdquo καταλήγει η προκήρυξή του προς το λαό ldquoκαι ο Θεός που δεν

έπλασε τους λαούς του και τα πλάσmicroατά του να είνε δούλοι των άλλων λαών

είνε microαζί microαςrdquoxx Για την κινητοποίηση χρησιmicroοποιούν κατά κόρον

θρησκευτικό συmicroβολισmicroό και οι εθνικοί δεσmicroοί πλέκονται microε νήmicroατα συχνά

εκκλησιαστικά Στην Eλλάδα τα microνηmicroόσυνα υπέρ των πεσόντων παίζουν

κεντρικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση του κόσmicroου και η Iερά Σύνοδος

διακηρύσσει τη συmicroπαράστασή της στους διωκόmicroενους κύπριους ιεράρχεςxxi

ενώ στην ίδια την Kύπρο περίπου δέκα χιλιάδες διαδηλωτές στη Λευκωσία

δια βοής ανακηρύσσουν τον microητροπολίτη Kιτίου ldquoαρχηγόν του αρχοmicroένου

Eθνικού αγώνοςrdquo κι ένας ιερέας τούς ορκίζει στον Tίmicroιο Σταυρό να

συνεχίσουν τον αγώνα ως την Ένωση Eνώ όmicroως οι εκπρόσωποί του

συζητούσαν microε τον βρετανό κυβερνήτη το πλήθος έκαιγε κρατικά

αυτοκίνητα κι έδερνε τους χωροφύλακες ώσπου εντέλει πυρπόλησε και

κατέστρεψε το Kυβερνείο Λίγο αργότερα όταν παίρνει ενισχύσεις ο

στρατός το καταστέλλει αιmicroατηράxxii Tο κίνηmicroα όmicroως εξαπλώνεται από άκρη

σrsquo άκρη της Kύπρου διαδηλώσεις ξεσπούν πέρα από τις πόλεις στο ένα

τρίτο των χωριών ενώ βίαια επεισόδια σηmicroειώνονται σε περίπου εβδοmicroήντα

από αυτάxxiii

Όπως ήταν αναmicroενόmicroενο η σύγκρουση θορύβησε το ελληνικό κοινό

αδιακρίτως κοινωνικής θέσης και πολιτικών αντιλήψεων - και η

δηmicroοτικότητα του Bενιζέλου ο οποίος τήρησε ldquoάψογη στάσηrdquo σrsquo όλη τη

διάρκεια της κρίσης υπέφερε ανάλογα H κινητοποίηση ξεκίνησε από την

ελίτ και το microεγαλύτερο microέρος των διανοούmicroενων συντάχθηκε εξαρχής microε

τους εξεγερmicroένους κύπριουςxxiv O ηmicroερήσιος τύπος ιδίως ως και το

φιλοκυβερνητικό Eλεύθερον Bήmicroα σύσσωmicroος υποστήριξε την εξέγερση ενώ

ακόmicroη και τα microετριοπαθέστερα αντιβενιζελικά φύλλα όπως ήταν η Πρωία

ζητούσαν Ένωση και microαζικές κινητοποιήσεις στην ίδια την Eλλάδαxxv

Aκόmicroη και στα σοβαρότερα έντυπα ελάχιστοι τάχθηκαν υπέρ του

πρωθυπουργού και την πολιτική σηmicroασία της αποmicroόνωσής του διέκρινε ήδη

από την επαύριο των ταραχών ο βρετανός πρέσβυς στην Aθήνα

ένα ατυχές οπωσδήποτε αποτέλεσmicroα της Kυπριακής

εξέγερσης είναι ότι ένωσε ολόκληρο τον τύπο εναντίον

του κ Bενιζέλου τον οποίο επικρίνουν για την αυστηρά

ορθή στάση που τηρεί κάθε απροκάλυπτη πράξη του κ

Bενιζέλου προς υπεράσπιση των συmicroφερόντων microας

πραγmicroατοποιείται microε κίνδυνο αν όχι microε δαπάνη ενός

microέρους του πολιτικού κύρους του και microάλλον θα

πληρώσει ακριβά microε τίmicroηmicroα την αποσύνθεση [των

Φιλελευθέρων] την πολιτική που ακολουθεί στην Kύπρο

Στην πρώτη διακήρυξή του ψυχρά ορθά και

κατηγορηmicroατικά αρνήθηκε νrsquo αναmicroείξει την Eλληνική

Kυβέρνηση και καταδίκασε τις εγκληmicroατικές πράξεις που

διαπράχθηκαν στη Λευκωσία O αντιπολιτευόmicroενος

τύπος Bασιλικός και δηmicroοκρατικός αναmicroφίβολα θα

επωφεληθεί όσο microπορεί από τις επίσηmicroες δηλώσεις του

Πρωθυπουργού για νrsquo αποδείξει πως ο τελευταίος

αρνείται να συνταχθεί microε microια ιερή πατριωτική υπόθεση

και συνεπώς το ζήτηmicroα της ένωσης microε την Kύπρο

πιθανότατα θα τεθεί στις εκλογές του επόmicroενου χρόνου

Για πόσον καιρό θα microπορούν οι σοβαροί Eλληνες να

παρουσιάζονται ως πατριώτες στο ζήτηmicroα της ένωσης microε

την Kύπρο και ως φίλοι microας στα άλλα ζητήmicroατα είναι

πράγmicroα που θα εξαρτηθεί από την πορεία των γεγονότων xxvi

Eνδεικτική της ταραχής που προκάλεσε στους αλυτρωτιστές η

περιέργως απροσδόκητη για πολλούς από αυτούς αντίδραση του Bενιζέλου

καθώς και του πολιτικού κόστους που συνεπαγόταν η στάση του

πρωθυπουργού ήταν η ανταπόκριση της Eφηmicroερίδος των Bαλκανίων από

την πρωτεύουσα

Aι χθεσιναί δηλώσεις του κ Bενιζέλου αποδοκιmicroάζοντος

το ενωτικόν κίνηmicroα των κυπρίων προεκάλεσαν ζωηράν

αίσθησιν Oι ενταύθα κύπριοι φοιτηταί ανάστατοι

περιήλθον τα γραφεία των εφηmicroερίδων και επεσκέφθησαν

τους πολιτικούς αρχηγούς διαmicroαρτυρόmicroενοι σφοδρότατα

διότι εκ microέρους της επισήmicroου Eλλάδος επιδεικνύεται

τόσον εmicroφαντικώς όχι απλή αδιαφορία ή έστω

διπλωmicroατική τις επιφυλακτικότης αλλά και καταδικάζεται

εκ του εmicroφανούς το κίνηmicroα των κυπρίων O κ Bενιζέλος

ο ηγηθείς άλλοτε των αγώνων της Kρήτης υπό συνθήκας

παροmicroοίας προς τας σηmicroερινάς δεν ανεmicroένετο ποτέ να

σπεύση να εκφράση microε τόσον βαρείας εκφράσεις την

αποδοκιmicroασίαν του δια την εξέγερσιν της Kύπρου προς

διεκδίκησιν του ιδεώδους της ελευθερίας της H θέσις την

οποίαν ούτως λαmicroβάνει η επίσηmicroος Eλλάς δυσχεραίνει

βασικώς την ευόδωσιν του κυπριακού κινήmicroατος καθόσον

εδραιώνει παγκοσmicroίως την ιδέαν ότι η Eλλάς δεν θέλει την

Kύπρον και αποκρούει την παροχήν ανεξαρτησίας εις

αυτήν Aι δηλώσεις του κ Bενιζέλου είνε προωρισmicroέναι νrsquo

απηχήσουν δυσmicroενέστατα εις το εξωτερικόν όπου ήδη

ετηλεγραφήθησαν - καθrsquo ην στιγmicroήν microάλιστα ο ξένος τύπος

εκφράζεται ενθουσιωδέστατα δια το κίνηmicroα χαρακτηρίζων

αυτό ως την δικαίαν εθνικήν εξέγερσιν ενός λαού

ζητούντος την ένωσίν του microετά της πατρίδος του Tέλος η

ανάκλησις του εν Kύπρω γενικού προξένου της Eλλάδος

αποτελεί πλήγmicroα θανάσιmicroον δια τον εν επαναστάσει

ευρισκόmicroενον πληθυσmicroόν της microεγαλονήσου ο οποίος ούτω

όχι microόνον στερείται του φυσικού προστάτου του αλλά και

καταδικάζεται εις έκπτωσιν του ηθικού του εις την

κρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνxxvii

Tην ldquoκρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνrdquo λοιπόν ο Bενιζέλος

κατακεραυνώνοντας την κυπριακή εξέγερση συγκρουόταν microετωπικά microε τις

ευαισθησίες και τις αντιλήψεις της πλειονότητας ίσως των ψηφοφόρων του

Θυσιάζοντας έτσι την εθνικιστική αίγλη του η οποία είχε ήδη τρωθεί αφότου

προσέγγισε την Tουρκία αναγκαζόταν να στηριχτεί κυρίως στην επιτυχή

οικονοmicroική διαχείριση δίνοντας τη ldquoMάχη της Δραχmicroήςrdquo (η οποία πολύ

σύντοmicroα θα κατέρρεε επίσης) και τέλος στην προάσπιση του Δηmicroοκρατικού

πολιτεύmicroατος Bασίζοντας όmicroως στην τελευταία τον επόmicroενο χρόνο τον

πολιτικό λόγο του έγινε εντέλει όmicroηρος των στρατοκρατών υποστηρικτών

του άλλης microιας απείθαρχης οmicroάδας ldquoβενιζελικώνrdquo και αναζωπύρωσε τον

Διχασmicroό Aπό το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής όπου σηmicroείωσε τις

microεγαλύτερες επιτυχίες του ξεκίνησε η πτώση του

Eστίες αντίδρασης

H αντίδραση στην πολιτική του Bενιζέλου εκπορευόταν από τρεις κυρίως

χώρους Πρώτες κινητοποιήθηκαν όπως είδαmicroε στην αρχή αυτού του

άρθρου εθνικιστικές οργανώσεις φοιτητών έφεδρων στρατιωτικών και

αλύτρωτωνxxviii Aπό αυτές πήραν τη σκυτάλη ισχυρότεροι φορείς αφενός

η παλαιοκοmicromicroατική αντιπολίτευση και αφετέρου επαγγελmicroατικές και

ταξικές οργανώσεις που κατέκλυσαν τις εφηmicroερίδες microε ψηφίσmicroαταxxix Tα

γεγονότα ήταν θεόσταλτα τέλος για τις φασίζουσες κινήσεις οι οποίες

αντιγράφοντας τους γερmicroανούς εθνικοσοσιαλιστές καλλιεργούσαν

ριζοσπαστικό προφίλ στηλιτεύοντας το κράτος που ήθελαν να αλώσουν

και αναζητούσαν ιδεολογική νοmicroιmicroοποίηση στον αλυτρωτισmicroό και στον

αντισηmicroιτισmicroό Tις δικές τους αντιδράσεις θα εξετάσουmicroε πρώτα ενώ

κατόπιν θα δούmicroε και τη στάση της επίσηmicroης αντιπολίτευσης

Mεταξύ τους βλέπουmicroε να πρωτοστατεί η Eθνική Ένωσις Eλλάς

(EEE) Kατά την οργάνωση αυτή την οποία οι αρχές της Θεσσαλονίκης

εξακολουθούσαν να θωπεύουν και microετά τα αντισηmicroιτικά πογκρόmicro και τον

εmicroπρησmicroό του εβραϊκού οικισmicroού Kάmicroπελ όπου πρωτοστάτησε λίγους microήνες

νωρίτερα οι δηλώσεις Bενιζέλου έδιναν ldquoτο δικαίωmicroα εις τους

πολιτισmicroένους λαούς να microας ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την

δουλοπρέπειάν microαςrdquoxxx Tα microέλη της microαζί microε φοιτητές της Eθνικής

Παmicroφοιτητικής Eνώσεως (EΠE) κι έφεδρους υπαξιωmicroατικούς οργάνωσαν

τις ίδιες ηmicroέρες διαδήλωση για το ζήτηmicroα της Kύπρου ενώ ο πρόεδρος της

Δηmicroοκρατίας Zαΐmicroης επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη Tούς διέλυσε το

ιππικό συλλαmicroβάνοντας microεταξύ των άλλων microερικούς ldquoτριεψιλίτεςrdquo τους

οποίους πάντως άφησαν κατόπιν ελεύθερουςxxxi Στην επόmicroενη πράξη της

ίδιας παράστασης όmicroως αλλάζοντας απότοmicroα ρόλο οι διαδηλωτές ενάντια

στην κυβερνητική πολιτική microετατρέπονται σε τιmicroητική φρουρά του αρχηγού

του κράτους Έξω από το ναό όπου γίνεται η επίσηmicroη δοξολογία για την

επέτειο της απόκτησης της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Aγίας Σοφίας είναι

ldquoπαρατεταγmicroένοι οι έφεδροι υπαξιωmicroατικοί της ενώσεως Mακεδονίας-

Θράκης microετά της microουσικής των οι έφεδροι πολεmicroισταί του εθνικού σώmicroατος

Mακεδονίας microε στολήν ιερολοχιτών τα microέλη των EEE[] οι φοιτηταί της

εθνικής παmicroφοιτητικής ενώσεως[] οι ανάπηροι τα ορφανά και αι χήραι τα

microέλη του lsquoΠαύλου Mελάrsquo και τα microέλη άλλων εθνικών σωmicroατείωνrdquoxxxii Oι

οργανώσεις αυτές που συχνά δρουν από κοινού αντιπαραθέτουν στη

νοmicroιmicroότητα της κυβέρνησης microια υπέρτερη νοmicroιmicroότητα που εκπορεύεται

απευθείας από το Έθνος ldquoTα Έθνη κείνται υπεράνω των κρατώνrdquo εξηγεί η

σχετικώς διαλλακτική Πρωΐα ldquoπου είνε θεσmicroοί και δηmicroιουργήmicroατα των

διαφόρων εποχών Tα Έθνη δεν έχουν υποχρεώσεις παρά microόνον προς εαυτά

και την ανθρωπότητα και την ιστορίαν τωνrdquoxxxiii Συνάmicroα ο ίδιος χώρος

ενσαρκώνει microε την κάλυψη των κρατικών αρχών την αστική κι εθνική

κυριαρχία στον δηmicroόσιο χώρο σχηmicroατίζοντας τις παρακρατικές οργανώσεις

οι οποίες πιθανώς εξελίχτηκαν σε αδιάσπαστη συνέχεια από τον

ldquoMακεδονικό Aγώναrdquo ως τη microεταπολεmicroική περίοδοxxxiv

H Eθνική Ένωσις Eλλάς ωστόσο σύντοmicroα υπερκεράστηκε σε σχέση microε

το Kυπριακό Zήτηmicroα από άλλες εθνικιστικές οργανώσεις Λίγες ηmicroέρες

αργότερα αρκετές εκατοντάδες άτοmicroα συγκεντρώθηκαν microε πρωτοβουλία του

Eθνικού Σώmicroατος Παλαιών Πολεmicroιστών στην αίθουσα Kρυστάλ επειδή οι

αρχές (προφανώς κατόπιν έντονης κυβερνητικής πίεσης η οποία απουσίαζε

φερrsquo ειπείν όταν έβαζαν φωτιά στο Kάmicroπελ) τούς απαγόρευσαν να

συγκαλέσουν συλλαλητήριο σε ανοιχτό χώρο Mίλησαν εκτός από τους

διοργανωτές εκπρόσωποι της Eθνικής Παmicroφοιτητικής Ένωσεως της

Oργανώσεως Παύλος Mελάς του Συλλόγου Bυζαντινόν Ξίφος των

Eθνικών Λεγεώνων και των Kρητών Παλαιών Πολεmicroιστών - ονόmicroατα που

αποτύπωναν γραφικά τις ιδεολογικές αναφορές αυτού του χώρου Δεν

σκόπευαν να microείνουν στα λόγια πέρα από το λαύρο ψήφισmicroα που ενέκριναν

αποφάσισαν να συγκροτήσουν ερανική επιτροπή και να συγκεντρώσουν

εθελοντές που θα πήγαιναν να πολεmicroήσουν τους άγγλους στην Kύπροxxxv H

Eθνική Ένωσις Eλλάς αφετέρου η οποία προτιmicroούσε πάντοτε να

εmicroφανίζεται δίπλα στις κρατικές αρχές και στις κατεστηmicroένες αστικές

οργανώσεις θεώρησε πιο τελεσφορο να οργανώσει microποϋκοτάζ των αγγλικών

προϊόντων κι έστειλε τον γενικό γραmicromicroατέα της στην πρωτεύουσα για

συνεννοήσεις microε τα εκεί παραρτήmicroατά της και microε την Kεντρική επί του

Kυπριακού Eπιτροπή στην οποία θrsquo αναφερθούmicroε εκτενέστερα

παρακάτωxxxvi Tις επόmicroενες ηmicroέρες κινητοποίησε τα παραρτήmicroατά της στις

επαρχιακές πόλειςxxxvii Eντέλει χρειάστηκαν στιβαρά microέτρα της Kυβέρνησης

για να microαταιωθούν οι εmicroπρηστικές πρωτοβουλίες αυτών των

σωβινιστώνxxxviii

Oι κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη κορυφώθηκαν στις 7 Nοεmicroβρίου

microε την τέλεση δυο χωριστών microνηmicroοσύνων των θυmicroάτων της κυπριακής

εξέγερσης Tο ldquoανεπίσηmicroοrdquo στον Άγιο Mηνά όπου κυριάρχησε πιο

αντιβρετανικό κλίmicroα οργάνωσαν οι εθνικιστικές οργανώσεις πλην της

EEExxxix Πήραν επίσης microέρος σε αλλόκοτη συνεύρεση microε τις Eθνικές

Λεγεώνες και microε το Bυζαντινόν Ξίφος σύσσωmicroοι οι τοπικοί εβραίοι

επίσηmicroοι από τον πρόεδρο της Kοινότητας και τους βουλευτές και

γερουσιαστές της ως τις διοικήσεις των πιο ασήmicroαντων σωmicroατείων για να

θυmicroίσουν τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις των βρετανών στην Παλαιστίνηxl

Aπό την άλλη πλευρά microετριοπαθέστερος χαρακτήρας δόθηκε στο ldquoεπίσηmicroοrdquo

microνηmicroόσυνο που έψαλαν στην Aχειροποίητο microε πρόσκληση της Πανεφεδρικής

Eνώσεως Oπλιτών Mακεδονίας Eκεί παρέστησαν ο Παπαναστασίου ο

οποίος microόλις είχε επιστρέψει από το ολότελα διαφορετικό κλίmicroα της

Bαλκανικής Διάσκεψης στην Kωνσταντινούπολη microαζί microε τους τοπικούς

βουλευτές του Aγροτεργατικού κόmicromicroατός του Tούς περιστοίχιζε το άνθος

της τοπικής κοινωνίας πλην των επίσηmicroων κρατικών αρχών ο πρύτανης και

οι καθηγητές του πανεπιστηmicroίου ο πρόεδρος του Emicroπορικού κι

Eπαγγελmicroατικού Eπιmicroελητηρίου τα συmicroβούλια των οργανώσεων αναπήρων

εκπρόσωποι του ιατρικού και του δικηγορικού συλλόγου και τέλος

προσφυγικές οργανώσεις όπως η Eθνική Mικρασιατική Nεολαία και τα

σωmicroατεία προσφύγων από τη Bουλγαρία Aγόρευσε ο αγροτεργατικός

βουλευτής N Tζερmicroιάς και το απαραίτητο ψήφισmicroα υπέγραψαν εκπρόσωποι

των ισχυρότερων επαγγελmicroατικών αλυτρωτικών και παρακρατικών

οργανώσεων της πόληςxli

Σε πολλά microέρη πραγmicroατοποιήθηκαν ανάλογα microνηmicroόσυνα και

συνέταξαν ψηφίσmicroατα Oι τοπικές ελίτ έδιναν microrsquo αυτό τον τρόπο απτή

υπόσταση στους εθνικούς δεσmicroούς και ανανέωναν το συmicroβολικό βάρος τους

αναπροσδιόριζαν τα νοερά όρια της εθνικής επικρατείας εγγράφοντας την

Kύπρο στη φαντασία microαζών που ελάχιστα ασχολούνταν προηγουmicroένως microrsquo

αυτήν Xάρη στο κίνηmicroα που έπαιρνε microυθικές πλέον διαστάσεις microε τις φήmicroες

που κυκλοφορούσαν για χιλιάδες νεκρούς και microε τις λιγότερο ανυπόστατες

ιστορίες για microεσαιωνικούς βασανισmicroούς των εξεγερmicroένων από τους

άγγλουςxlii οι αλυτρωτιστές microπορούσαν τώρα να επανεντάξουν την Kύπρο

στο αρχετυπικό εθνικό αφήγηmicroα λαός ελληνικός και ορθόδοξος ξένη

καταπίεση εθνεγέρτης κλήρος εξέγερση απελευθέρωση ένωση Συνάmicroα

αναζωογονούσαν αυτό το αφήγηmicroα που είχε πρόσφατα τρωθεί από την

καταστροφική κατάληξη της πολεmicroικής δεκαετίας παρουσιάζοντας ως

αναπόφευκτη γιrsquo άλλη microια φορά τη διαλεκτική του Στο ιδεολογικό επίπεδο

microπορούσαν έτσι νrsquo αντιπαλέψουν την αποmicroυθοποίηση του εθνικισmicroού και τη

διεθνιστική προπαγάνδα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενώ στο επίπεδο της

microαζικής κινητοποίησης οργάνωσαν microε την ίδια ευκαιρία τα πρώτα σοβαρά

σκιρτήmicroατα του αλυτρωτισmicroού microετά το 1922

Eνώ αυτές οι ζυmicroώσεις δυσχέραναν την πολιτική εσωτερικής

ανασυγκρότησης που επιδίωκε ο πρωθυπουργός από microόνες τους δεν

απειλούσαν να τόν κλονίσουν Δεν βράδυναν όmicroως να τις εκmicroεταλλευτούν

πολιτικοί που τόν αντιπολιτεύονταν από την πλευρά των προσωποπαγών

κοmicromicroάτων αλλά και microέσα από τις γραmicromicroές των Φιλελευθέρων και οι οποίοι

κλιmicroάκωσαν σε microεγαλύτερο βάθος την αντίδρασή τους O αλυτρωτισmicroός

πρόσφερε ευπρόσδεκτα συνθήmicroατα στα προσωποπαγή κόmicromicroατα που

στερούνταν εσωτερικού προγράmicromicroατος αλλά συνάmicroα συνιστούσε κατά

κάποιον τρόπο και ldquoφυσικήrdquo τους στάση τα αναβάπτιζε σε αντιλήψεις

πατροπαράδοτες απrsquo όπου εκπορευόταν και η γενικότερη ιδεολογική τους

συγκρότηση και microέσω των οποίων κοινωνούσαν microε τους οπαδούς τους

Eνίσχυε ιδίως τη νοmicroιmicroοποίηση που αντέτασσαν οι απόγονοι των

επαναστατών του 1821 στον ldquoτυχάρπαστοrdquo Bενιζέλο και στους

ldquoνεόπλουτουςrdquo κι ldquoεπήλυδεςrdquo κατά τα πολεmicroικά στερεότυπα της εποχής

Φιλελευθέρους του

Tην επιβίωση του ldquoπολιτικού τιmicroαριωτισmicroούrdquo για τον οποίο

κατηγορούσαν τα παλαιά κόmicromicroατα ο Παπαναστασίου αλλά και συντηρητικοί

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

λαϊκή υποστήριξη η ενωτική κίνησηvi Aντίστοιχη αδράνεια χαρακτήριζε

γενικώς και την επίσηmicroη στάση της Eλλάδας ολόκληρο τον Mεσοπόλεmicroο η

βουλή δεν συζήτησε παραπάνω από microια ώρα τις τύχες του νησιούvii Tην ίδια

περίοδο όmicroως εθνικιστικοί κύκλοι των επίδοξων ldquomicroητέρων πατρίδωνrdquo

προωθούσαν την εθνοποίηση των δυο microεγάλων τοπικών κοινοτήτων της

ελληνορθόδοξης και της microουσουλmicroανικής ενώ και η βρετανική αποικιακή

πολιτική έτρεφε άλλοτε άθελά της και άλλοτε σκόπιmicroα τη ldquoδιαλεκτική της

microισαλλοδοξίαςrdquo (Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης)viii

O Bενιζέλος αφετέρου που αναδείχτηκε σε ίνδαλmicroα του ελληνικού

εθνικισmicroού και προβλήθηκε ως ldquoοραmicroατιστής της φυλετικής ακεραίωσηςrdquoix

έπαιξε στο Kυπριακό ένα ρόλο που δεν συmicroβάδιζε microε αυτό το στερεότυπο

Xαρακτηριστικά στο βασικό κείmicroενο για το θέmicroα microε τίτλο ldquoO Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroαrdquo ένας νεότερος ιστορικός απολογείται για τις

πρωθυπουργικές επιλογές ανακαλύπτοντας πίσω από τη σύγκρουση του

Bενιζέλου microε τους εξηmicromicroένους αλυτρωτιστές microια αντίληψη πραγmicroατιστική

αλλά όχι λιγότερο ldquoεθνικήrdquo Aφιερώνει microάλιστα τις microισές σελίδες του

εκτενούς άρθρου πενηνταπέντε ολόκληρες σελίδες σrsquo ένα χρονικό των

διπλωmicroατικών διαπραγmicroατεύσεων για την Kύπρο από τους Bαλκανικούς

Πολέmicroους ως τη Συνθήκη της Λωζάννης πλούσιο σε λεπτοmicroέρειες αλλά

φτωχό σε συmicroπεράσmicroατα O συγγραφέας θεωρώντας δεδοmicroένη την

ldquoιδεολογική τοποθέτησηrdquo του Bενιζέλουx δεν αναζητεί πάντοτε τις

επιmicroέρους συντεταγmicroένες της κι εξηγεί την άρνησή του να πιέσει τους

βρετανούς υπερτονίζοντας την πίστη του στην καλή θέληση των τελευταίων

καθώς και ποικίλα διπλωmicroατικά προβλήmicroατα που τόν απασχολούσανxi Δεν

διανοείται ότι για τον πρωθυπουργό η εδαφική επέκταση της χώρας microπορεί

να microην ήταν κατανάγκην αυτοσκοπός εκείνο τον καιρό Tην ίδια την εποχή

των γεγονότων ορισmicroένοι αλυτρωτιστές οπαδοί του έβλαψαν τον Bενιζέλο

υποστηρίζοντας πως ήθελε στην πραγmicroατικότητα microια πολιτική αντίθετη από

εκείνη που δηmicroοσίως υποστήριζε κι εποmicroένως πως έπρεπε οι κύπριοι

διερmicroηνεύοντας αυθεντικά τις επιθυmicroίες του και αγνοώντας τις επικρίσεις

του να κινητοποιηθούνxii Oι ιδιωτικές συζητήσεις του Bενιζέλου ωστόσο

microεταξύ των άλλων microε τον υπουργό Eξωτερικών και microε τον βρετανό

πρεσβευτή δείχνουν πως όντως επιδίωκε να τερmicroατιστεί το ταχύτερο δυνατό

η εξέγερση

O Bενιζέλος κατά των αλυτρωτιστών

Aπό την έκρηξη των Bαλκανικών Πολέmicroων ως το Kίνηmicroα του 1935

περνώντας από την Eκτέλεση των Έξι την προσέγγιση microε την Iταλία και

microε την κεmicroαλική Tουρκία και την αντιmicroετώπιση της οικονοmicroικής κρίσης το

1931-32 ο Bενιζέλος συχνά αψήφισε τους βρετανούς Eντούτοις δεν τούς

πίεσε ποτέ στο θέmicroα της Kύπρου Ήδη από την εποχή της Eιρηνευτικής

Συνδιάσκεψης του 1920 η microετριοπάθειά του δυσαρέστησε την κυπριακή

αντιπροσωπεία που συγκέντρωνε όλους τους έλληνες της τοπικής

ldquoβουλήςrdquo (Nοmicroοθετικού Συmicroβουλίου) όπου φαίνεται εξάλλου πως

κυριαρχούσαν κωνσταντινικοίxiii Mετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή

microάλιστα ο Bενιζέλος υπολόγιζε και τους τούρκους ακυρώνοντας microε την

ανταλλαγή των πληθυσmicroών τη βάση του ελληνικού αλυτρωτισmicroού ήθελε

όπως επισήmicroανε ο Iωάννης Πετρόπουλος νrsquo αναδείξει την Eλλάδα σε

παράγοντα σταθερότητας και νrsquo αποσπάσει την εmicroπιστοσύνη της Tουρκίας

αποδεικνύοντας ότι δεν έτρεφε πλέον εδαφικές αξιώσειςxiv Όταν ξαναπήρε

την εξουσία το 1928 τήρησε ldquoδιακριτική σιωπήrdquo για το Kυπριακό για την

οποία κατηγορήθηκε από τον αντιπολιτευόmicroενο τύπο ενώ κατακραυγή

ξεσήκωσαν οι δηλώσεις που έκανε στον Άθω αρχές Mαΐου του 1930 ότι

οι εθνικοί πόθοι της Eλλάδας είχαν πλέον εκπληρωθεί Eξίσου

κατηγορηmicroατικά επανέλαβε παραmicroονές της εξέγερσης σrsquo ένα

πολυσυζητηmicroένο άρθρο του στην Eργασία πως ldquoOι Έλληνες

συνεπλήρωσαν την εθνικήν των αποκατάστασινrdquoxv Tην εποχή εκείνη

ήθελε να προσεγγίσει την Tουρκία όχι να τήν περικυκλώσει Άλλο τόσο

προσπάθησε συγχρόνως να microην αποξενώσει τους βρετανούς ενώ αντιθέτως

η κυπριακή Eκκλησία υιοθετώντας πολιτική αδιάλλακτης σύγκρουσης

πρωτοστατούσε στη δηmicroιουργία της Eθνικής Oργανώσεως και δίπλα της

ακόmicroη πιο ακραίοι ldquoβενιζελικοίrdquo αλυτρωτιστές έστηναν την παράνοmicroη

Eθνική Pιζοσπαστική Ένωση Kύπρουxvi Στην ίδια την Eλλάδα η

απεmicroπόληση του αλυτρωτισmicroού δυσαρεστούσε πολλούς και ισχυρούς

Φιλελευθέρους (ας σηmicroειώσουmicroε και microrsquo αυτή την ευκαιρία τη σύγκρουση

microεταξύ Bενιζέλου και ldquoβενιζελικώνrdquo που ήταν microια από τις σταθερές της

πολιτικής παρουσίας του) αλλά είχε σοβαρούς συmicromicroάχους στην αριστερά

όπως τον σοσιαλιστή Παπαναστασίου ο οποίος τήν ενέτασσε σε ευρύτερα

οράmicroαταmiddot τις ηmicroέρες της εξέγερσης βρισκόταν στην Kωνσταντινούπολη για

τη Δεύτερη Bαλκανική Διάσκεψη όπου microαζί microε τον Iσmicroέτ Iνονού κήρυξε

τη βαλκανική και κατεξοχήν την ελληνοτουρκική προσέγγιση ldquoTα

πεπρωmicroένα microας είνε συνδεδεmicroένα είmicroεθα όλοι microια εθνική οικογένειαrdquoxvii

διακήρυσσε στους βαλκανικούς λαούς

Eξίσου σηmicroαντικό microέληmicroα του Bενιζέλου ήταν να χαλιναγωγήσει τους

ακραίους εθνικιστές Mόλις ανέλαβε την κυβέρνηση το 1928 κατέθεσε ένα

νοmicroοσχέδιο που σκοπό είχε να περιστείλει τη δραστηριότητα των

αλυτρωτικών συνδέσmicroων επαναλάmicroβανε έτσι την επιτυχηmicroένη τακτική της

πρώτης πρωθυπουργίας του όταν είχε περιορίσει τους ldquomicroακεδονοmicroάχουςrdquo κι

εmicroποδίσει διεκδικώντας για λογαριασmicroό της κυβέρνησης αποκλειστικότητα

στη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής την αποστολή εκπροσώπων της

Kρήτης στην ελληνική βουλή Tην τρίτη τετραετία που κυβέρνησε το

πρόβληmicroα εντοπιζόταν αφενός στις οργανώσεις που ζητούσαν να

επιστρέψουν οι πρόσφυγες στις εστίες τους οι οποίες microε την υποστήριξη

πολλών στρατιωτικών εmicroπόδιζαν την προσέγγιση microε την Tουρκία και

αφετέρου στα βορειοηπειρωτικά δωδεκανησιακά και κυπριακά σωmicroατεία

που υπονόmicroευαν τις σχέσεις της χώρας microε την Iταλία και microε τη Bρετανία Tα

τελευταία αντέδρασαν εντονότερα στο νοmicroοσχέδιο και βρήκαν ισχυρούς

υποστηρικτές στον χώρο του τύπου - όχι microόνον την οργίλη Πολιτεία και τη

σαρκαστική Kαθηmicroερινή αλλά και το Φιλελεύθερο Eλεύθερον Bήmicroαxviii

Ωστόσο ο πρωθυπουργός αποφασισmicroένος να εξαλείψει τις εκκρεmicroότητες microε

τις περιφερειακές Δυνάmicroεις αδιαφόρησε για τις επιθέσεις τους Σε συνθήκες

πολιτικής σταθερότητας δεν φοβόταν microην υπονόmicroευαν τη δηmicroοτικότητά του

οι αλυτρωτιστές

Σύντοmicroα όmicroως τόν έπληξαν συγχρόνως η οικονοmicroική κρίση και η

ανάφλεξη του Kυπριακού Zητήmicroατος Oι ζυmicroώσεις στο νησί για ένωση microε

την Eλλάδα είχαν κοπάσει το 1925 όταν κυριάρχησε προσώρας η

ldquomicroεταρρυθmicroιστικήrdquo πολιτική αλλrsquo αναζωπυρώθηκαν το 1929-1930 H ελπίδα

των εθνικιστών να επωφεληθούν από την πολιτική και οικονοmicroική

αβεβαιότητα στην Aγγλία σε συνδυασmicroό microε το φόβο τους microήπως η ηπιότερη

διοίκηση καλλιεργούσε στους εθνικά απαίδευτους κύπριους συνείδηση

ldquoελληνόφωνων βρετανώνrdquo φαίνεται πως συνέβαλαν στην εmicroπέδωση της νέας

στρατηγικής Oι ldquoεκσυγχρονιστικέςrdquo προσπάθειες των βρετανών άλλωστε

ενώ αποξένωναν την Eκκλησία και ισχυρά αστικά στρώmicroατα όπως τους

τοκογλύφους δεν αρκούσαν για να εκτονώσουν την αυξανόmicroενη κοινωνική

ένταση Oι αλυτρωτιστές microάλιστα έδωσαν κοινωνικό περιεχόmicroενο στην

εξέγερση microε αόριστες υποσχέσεις αγροτικής microεταρρύθmicroισης εξηγούσαν

στους ακτήmicroονες πως η Ένωση θα σήmicroαινε και διανοmicroή των microεγάλων

περιουσιών όπως είχε πρόσφατα συmicroβεί στην Eλλάδα H ανάκαmicroψη του

εθνικισmicroού συνδεόταν τέλος microε την οικονοmicroική κρίση η διεθνής επιβολή της

Bρετανίας ιδίως δέχτηκε βαρύ πλήγmicroα τον Σεπτέmicroβριο του 1931 όταν

κατέρρευσε η στερλίνα H επιβολή νέων φορολογιών ήταν κύρια αφορmicroή της

εξέγερσης κατά microήκος και πλάτος του νησιού τον επόmicroενο microήνα την οποία

κατέστειλε microε αγριότητα η αποικιακή διοίκησηxix

Tο Kυπριακό που ως τότε λίγο απασχολούσε τον αθηναϊκό τύπο

πέρασε στα πρωτοσέλιδα στις 22 Oκτωβρίου παραmicroονές των βρετανικών

εκλογών κι επαύριο της πρώτης microεγάλης συγκέντρωσης των Eνωτικών στη

Λευκωσία Λίγο νωρίτερα ο microητροπολίτης Kιτίου παραιτείται από το

Nοmicroοθετικό Συmicroβούλιο κηρύσσοντας ldquoτην microη έννοmicroον αντίστασιν κατά

αρχών παρανόmicroων και νόmicroων ανόmicroωνrdquo ανυπακοή στη Bρετανία κι Ένωση

ldquoEmicroπρόςrdquo καταλήγει η προκήρυξή του προς το λαό ldquoκαι ο Θεός που δεν

έπλασε τους λαούς του και τα πλάσmicroατά του να είνε δούλοι των άλλων λαών

είνε microαζί microαςrdquoxx Για την κινητοποίηση χρησιmicroοποιούν κατά κόρον

θρησκευτικό συmicroβολισmicroό και οι εθνικοί δεσmicroοί πλέκονται microε νήmicroατα συχνά

εκκλησιαστικά Στην Eλλάδα τα microνηmicroόσυνα υπέρ των πεσόντων παίζουν

κεντρικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση του κόσmicroου και η Iερά Σύνοδος

διακηρύσσει τη συmicroπαράστασή της στους διωκόmicroενους κύπριους ιεράρχεςxxi

ενώ στην ίδια την Kύπρο περίπου δέκα χιλιάδες διαδηλωτές στη Λευκωσία

δια βοής ανακηρύσσουν τον microητροπολίτη Kιτίου ldquoαρχηγόν του αρχοmicroένου

Eθνικού αγώνοςrdquo κι ένας ιερέας τούς ορκίζει στον Tίmicroιο Σταυρό να

συνεχίσουν τον αγώνα ως την Ένωση Eνώ όmicroως οι εκπρόσωποί του

συζητούσαν microε τον βρετανό κυβερνήτη το πλήθος έκαιγε κρατικά

αυτοκίνητα κι έδερνε τους χωροφύλακες ώσπου εντέλει πυρπόλησε και

κατέστρεψε το Kυβερνείο Λίγο αργότερα όταν παίρνει ενισχύσεις ο

στρατός το καταστέλλει αιmicroατηράxxii Tο κίνηmicroα όmicroως εξαπλώνεται από άκρη

σrsquo άκρη της Kύπρου διαδηλώσεις ξεσπούν πέρα από τις πόλεις στο ένα

τρίτο των χωριών ενώ βίαια επεισόδια σηmicroειώνονται σε περίπου εβδοmicroήντα

από αυτάxxiii

Όπως ήταν αναmicroενόmicroενο η σύγκρουση θορύβησε το ελληνικό κοινό

αδιακρίτως κοινωνικής θέσης και πολιτικών αντιλήψεων - και η

δηmicroοτικότητα του Bενιζέλου ο οποίος τήρησε ldquoάψογη στάσηrdquo σrsquo όλη τη

διάρκεια της κρίσης υπέφερε ανάλογα H κινητοποίηση ξεκίνησε από την

ελίτ και το microεγαλύτερο microέρος των διανοούmicroενων συντάχθηκε εξαρχής microε

τους εξεγερmicroένους κύπριουςxxiv O ηmicroερήσιος τύπος ιδίως ως και το

φιλοκυβερνητικό Eλεύθερον Bήmicroα σύσσωmicroος υποστήριξε την εξέγερση ενώ

ακόmicroη και τα microετριοπαθέστερα αντιβενιζελικά φύλλα όπως ήταν η Πρωία

ζητούσαν Ένωση και microαζικές κινητοποιήσεις στην ίδια την Eλλάδαxxv

Aκόmicroη και στα σοβαρότερα έντυπα ελάχιστοι τάχθηκαν υπέρ του

πρωθυπουργού και την πολιτική σηmicroασία της αποmicroόνωσής του διέκρινε ήδη

από την επαύριο των ταραχών ο βρετανός πρέσβυς στην Aθήνα

ένα ατυχές οπωσδήποτε αποτέλεσmicroα της Kυπριακής

εξέγερσης είναι ότι ένωσε ολόκληρο τον τύπο εναντίον

του κ Bενιζέλου τον οποίο επικρίνουν για την αυστηρά

ορθή στάση που τηρεί κάθε απροκάλυπτη πράξη του κ

Bενιζέλου προς υπεράσπιση των συmicroφερόντων microας

πραγmicroατοποιείται microε κίνδυνο αν όχι microε δαπάνη ενός

microέρους του πολιτικού κύρους του και microάλλον θα

πληρώσει ακριβά microε τίmicroηmicroα την αποσύνθεση [των

Φιλελευθέρων] την πολιτική που ακολουθεί στην Kύπρο

Στην πρώτη διακήρυξή του ψυχρά ορθά και

κατηγορηmicroατικά αρνήθηκε νrsquo αναmicroείξει την Eλληνική

Kυβέρνηση και καταδίκασε τις εγκληmicroατικές πράξεις που

διαπράχθηκαν στη Λευκωσία O αντιπολιτευόmicroενος

τύπος Bασιλικός και δηmicroοκρατικός αναmicroφίβολα θα

επωφεληθεί όσο microπορεί από τις επίσηmicroες δηλώσεις του

Πρωθυπουργού για νrsquo αποδείξει πως ο τελευταίος

αρνείται να συνταχθεί microε microια ιερή πατριωτική υπόθεση

και συνεπώς το ζήτηmicroα της ένωσης microε την Kύπρο

πιθανότατα θα τεθεί στις εκλογές του επόmicroενου χρόνου

Για πόσον καιρό θα microπορούν οι σοβαροί Eλληνες να

παρουσιάζονται ως πατριώτες στο ζήτηmicroα της ένωσης microε

την Kύπρο και ως φίλοι microας στα άλλα ζητήmicroατα είναι

πράγmicroα που θα εξαρτηθεί από την πορεία των γεγονότων xxvi

Eνδεικτική της ταραχής που προκάλεσε στους αλυτρωτιστές η

περιέργως απροσδόκητη για πολλούς από αυτούς αντίδραση του Bενιζέλου

καθώς και του πολιτικού κόστους που συνεπαγόταν η στάση του

πρωθυπουργού ήταν η ανταπόκριση της Eφηmicroερίδος των Bαλκανίων από

την πρωτεύουσα

Aι χθεσιναί δηλώσεις του κ Bενιζέλου αποδοκιmicroάζοντος

το ενωτικόν κίνηmicroα των κυπρίων προεκάλεσαν ζωηράν

αίσθησιν Oι ενταύθα κύπριοι φοιτηταί ανάστατοι

περιήλθον τα γραφεία των εφηmicroερίδων και επεσκέφθησαν

τους πολιτικούς αρχηγούς διαmicroαρτυρόmicroενοι σφοδρότατα

διότι εκ microέρους της επισήmicroου Eλλάδος επιδεικνύεται

τόσον εmicroφαντικώς όχι απλή αδιαφορία ή έστω

διπλωmicroατική τις επιφυλακτικότης αλλά και καταδικάζεται

εκ του εmicroφανούς το κίνηmicroα των κυπρίων O κ Bενιζέλος

ο ηγηθείς άλλοτε των αγώνων της Kρήτης υπό συνθήκας

παροmicroοίας προς τας σηmicroερινάς δεν ανεmicroένετο ποτέ να

σπεύση να εκφράση microε τόσον βαρείας εκφράσεις την

αποδοκιmicroασίαν του δια την εξέγερσιν της Kύπρου προς

διεκδίκησιν του ιδεώδους της ελευθερίας της H θέσις την

οποίαν ούτως λαmicroβάνει η επίσηmicroος Eλλάς δυσχεραίνει

βασικώς την ευόδωσιν του κυπριακού κινήmicroατος καθόσον

εδραιώνει παγκοσmicroίως την ιδέαν ότι η Eλλάς δεν θέλει την

Kύπρον και αποκρούει την παροχήν ανεξαρτησίας εις

αυτήν Aι δηλώσεις του κ Bενιζέλου είνε προωρισmicroέναι νrsquo

απηχήσουν δυσmicroενέστατα εις το εξωτερικόν όπου ήδη

ετηλεγραφήθησαν - καθrsquo ην στιγmicroήν microάλιστα ο ξένος τύπος

εκφράζεται ενθουσιωδέστατα δια το κίνηmicroα χαρακτηρίζων

αυτό ως την δικαίαν εθνικήν εξέγερσιν ενός λαού

ζητούντος την ένωσίν του microετά της πατρίδος του Tέλος η

ανάκλησις του εν Kύπρω γενικού προξένου της Eλλάδος

αποτελεί πλήγmicroα θανάσιmicroον δια τον εν επαναστάσει

ευρισκόmicroενον πληθυσmicroόν της microεγαλονήσου ο οποίος ούτω

όχι microόνον στερείται του φυσικού προστάτου του αλλά και

καταδικάζεται εις έκπτωσιν του ηθικού του εις την

κρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνxxvii

Tην ldquoκρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνrdquo λοιπόν ο Bενιζέλος

κατακεραυνώνοντας την κυπριακή εξέγερση συγκρουόταν microετωπικά microε τις

ευαισθησίες και τις αντιλήψεις της πλειονότητας ίσως των ψηφοφόρων του

Θυσιάζοντας έτσι την εθνικιστική αίγλη του η οποία είχε ήδη τρωθεί αφότου

προσέγγισε την Tουρκία αναγκαζόταν να στηριχτεί κυρίως στην επιτυχή

οικονοmicroική διαχείριση δίνοντας τη ldquoMάχη της Δραχmicroήςrdquo (η οποία πολύ

σύντοmicroα θα κατέρρεε επίσης) και τέλος στην προάσπιση του Δηmicroοκρατικού

πολιτεύmicroατος Bασίζοντας όmicroως στην τελευταία τον επόmicroενο χρόνο τον

πολιτικό λόγο του έγινε εντέλει όmicroηρος των στρατοκρατών υποστηρικτών

του άλλης microιας απείθαρχης οmicroάδας ldquoβενιζελικώνrdquo και αναζωπύρωσε τον

Διχασmicroό Aπό το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής όπου σηmicroείωσε τις

microεγαλύτερες επιτυχίες του ξεκίνησε η πτώση του

Eστίες αντίδρασης

H αντίδραση στην πολιτική του Bενιζέλου εκπορευόταν από τρεις κυρίως

χώρους Πρώτες κινητοποιήθηκαν όπως είδαmicroε στην αρχή αυτού του

άρθρου εθνικιστικές οργανώσεις φοιτητών έφεδρων στρατιωτικών και

αλύτρωτωνxxviii Aπό αυτές πήραν τη σκυτάλη ισχυρότεροι φορείς αφενός

η παλαιοκοmicromicroατική αντιπολίτευση και αφετέρου επαγγελmicroατικές και

ταξικές οργανώσεις που κατέκλυσαν τις εφηmicroερίδες microε ψηφίσmicroαταxxix Tα

γεγονότα ήταν θεόσταλτα τέλος για τις φασίζουσες κινήσεις οι οποίες

αντιγράφοντας τους γερmicroανούς εθνικοσοσιαλιστές καλλιεργούσαν

ριζοσπαστικό προφίλ στηλιτεύοντας το κράτος που ήθελαν να αλώσουν

και αναζητούσαν ιδεολογική νοmicroιmicroοποίηση στον αλυτρωτισmicroό και στον

αντισηmicroιτισmicroό Tις δικές τους αντιδράσεις θα εξετάσουmicroε πρώτα ενώ

κατόπιν θα δούmicroε και τη στάση της επίσηmicroης αντιπολίτευσης

Mεταξύ τους βλέπουmicroε να πρωτοστατεί η Eθνική Ένωσις Eλλάς

(EEE) Kατά την οργάνωση αυτή την οποία οι αρχές της Θεσσαλονίκης

εξακολουθούσαν να θωπεύουν και microετά τα αντισηmicroιτικά πογκρόmicro και τον

εmicroπρησmicroό του εβραϊκού οικισmicroού Kάmicroπελ όπου πρωτοστάτησε λίγους microήνες

νωρίτερα οι δηλώσεις Bενιζέλου έδιναν ldquoτο δικαίωmicroα εις τους

πολιτισmicroένους λαούς να microας ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την

δουλοπρέπειάν microαςrdquoxxx Tα microέλη της microαζί microε φοιτητές της Eθνικής

Παmicroφοιτητικής Eνώσεως (EΠE) κι έφεδρους υπαξιωmicroατικούς οργάνωσαν

τις ίδιες ηmicroέρες διαδήλωση για το ζήτηmicroα της Kύπρου ενώ ο πρόεδρος της

Δηmicroοκρατίας Zαΐmicroης επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη Tούς διέλυσε το

ιππικό συλλαmicroβάνοντας microεταξύ των άλλων microερικούς ldquoτριεψιλίτεςrdquo τους

οποίους πάντως άφησαν κατόπιν ελεύθερουςxxxi Στην επόmicroενη πράξη της

ίδιας παράστασης όmicroως αλλάζοντας απότοmicroα ρόλο οι διαδηλωτές ενάντια

στην κυβερνητική πολιτική microετατρέπονται σε τιmicroητική φρουρά του αρχηγού

του κράτους Έξω από το ναό όπου γίνεται η επίσηmicroη δοξολογία για την

επέτειο της απόκτησης της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Aγίας Σοφίας είναι

ldquoπαρατεταγmicroένοι οι έφεδροι υπαξιωmicroατικοί της ενώσεως Mακεδονίας-

Θράκης microετά της microουσικής των οι έφεδροι πολεmicroισταί του εθνικού σώmicroατος

Mακεδονίας microε στολήν ιερολοχιτών τα microέλη των EEE[] οι φοιτηταί της

εθνικής παmicroφοιτητικής ενώσεως[] οι ανάπηροι τα ορφανά και αι χήραι τα

microέλη του lsquoΠαύλου Mελάrsquo και τα microέλη άλλων εθνικών σωmicroατείωνrdquoxxxii Oι

οργανώσεις αυτές που συχνά δρουν από κοινού αντιπαραθέτουν στη

νοmicroιmicroότητα της κυβέρνησης microια υπέρτερη νοmicroιmicroότητα που εκπορεύεται

απευθείας από το Έθνος ldquoTα Έθνη κείνται υπεράνω των κρατώνrdquo εξηγεί η

σχετικώς διαλλακτική Πρωΐα ldquoπου είνε θεσmicroοί και δηmicroιουργήmicroατα των

διαφόρων εποχών Tα Έθνη δεν έχουν υποχρεώσεις παρά microόνον προς εαυτά

και την ανθρωπότητα και την ιστορίαν τωνrdquoxxxiii Συνάmicroα ο ίδιος χώρος

ενσαρκώνει microε την κάλυψη των κρατικών αρχών την αστική κι εθνική

κυριαρχία στον δηmicroόσιο χώρο σχηmicroατίζοντας τις παρακρατικές οργανώσεις

οι οποίες πιθανώς εξελίχτηκαν σε αδιάσπαστη συνέχεια από τον

ldquoMακεδονικό Aγώναrdquo ως τη microεταπολεmicroική περίοδοxxxiv

H Eθνική Ένωσις Eλλάς ωστόσο σύντοmicroα υπερκεράστηκε σε σχέση microε

το Kυπριακό Zήτηmicroα από άλλες εθνικιστικές οργανώσεις Λίγες ηmicroέρες

αργότερα αρκετές εκατοντάδες άτοmicroα συγκεντρώθηκαν microε πρωτοβουλία του

Eθνικού Σώmicroατος Παλαιών Πολεmicroιστών στην αίθουσα Kρυστάλ επειδή οι

αρχές (προφανώς κατόπιν έντονης κυβερνητικής πίεσης η οποία απουσίαζε

φερrsquo ειπείν όταν έβαζαν φωτιά στο Kάmicroπελ) τούς απαγόρευσαν να

συγκαλέσουν συλλαλητήριο σε ανοιχτό χώρο Mίλησαν εκτός από τους

διοργανωτές εκπρόσωποι της Eθνικής Παmicroφοιτητικής Ένωσεως της

Oργανώσεως Παύλος Mελάς του Συλλόγου Bυζαντινόν Ξίφος των

Eθνικών Λεγεώνων και των Kρητών Παλαιών Πολεmicroιστών - ονόmicroατα που

αποτύπωναν γραφικά τις ιδεολογικές αναφορές αυτού του χώρου Δεν

σκόπευαν να microείνουν στα λόγια πέρα από το λαύρο ψήφισmicroα που ενέκριναν

αποφάσισαν να συγκροτήσουν ερανική επιτροπή και να συγκεντρώσουν

εθελοντές που θα πήγαιναν να πολεmicroήσουν τους άγγλους στην Kύπροxxxv H

Eθνική Ένωσις Eλλάς αφετέρου η οποία προτιmicroούσε πάντοτε να

εmicroφανίζεται δίπλα στις κρατικές αρχές και στις κατεστηmicroένες αστικές

οργανώσεις θεώρησε πιο τελεσφορο να οργανώσει microποϋκοτάζ των αγγλικών

προϊόντων κι έστειλε τον γενικό γραmicromicroατέα της στην πρωτεύουσα για

συνεννοήσεις microε τα εκεί παραρτήmicroατά της και microε την Kεντρική επί του

Kυπριακού Eπιτροπή στην οποία θrsquo αναφερθούmicroε εκτενέστερα

παρακάτωxxxvi Tις επόmicroενες ηmicroέρες κινητοποίησε τα παραρτήmicroατά της στις

επαρχιακές πόλειςxxxvii Eντέλει χρειάστηκαν στιβαρά microέτρα της Kυβέρνησης

για να microαταιωθούν οι εmicroπρηστικές πρωτοβουλίες αυτών των

σωβινιστώνxxxviii

Oι κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη κορυφώθηκαν στις 7 Nοεmicroβρίου

microε την τέλεση δυο χωριστών microνηmicroοσύνων των θυmicroάτων της κυπριακής

εξέγερσης Tο ldquoανεπίσηmicroοrdquo στον Άγιο Mηνά όπου κυριάρχησε πιο

αντιβρετανικό κλίmicroα οργάνωσαν οι εθνικιστικές οργανώσεις πλην της

EEExxxix Πήραν επίσης microέρος σε αλλόκοτη συνεύρεση microε τις Eθνικές

Λεγεώνες και microε το Bυζαντινόν Ξίφος σύσσωmicroοι οι τοπικοί εβραίοι

επίσηmicroοι από τον πρόεδρο της Kοινότητας και τους βουλευτές και

γερουσιαστές της ως τις διοικήσεις των πιο ασήmicroαντων σωmicroατείων για να

θυmicroίσουν τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις των βρετανών στην Παλαιστίνηxl

Aπό την άλλη πλευρά microετριοπαθέστερος χαρακτήρας δόθηκε στο ldquoεπίσηmicroοrdquo

microνηmicroόσυνο που έψαλαν στην Aχειροποίητο microε πρόσκληση της Πανεφεδρικής

Eνώσεως Oπλιτών Mακεδονίας Eκεί παρέστησαν ο Παπαναστασίου ο

οποίος microόλις είχε επιστρέψει από το ολότελα διαφορετικό κλίmicroα της

Bαλκανικής Διάσκεψης στην Kωνσταντινούπολη microαζί microε τους τοπικούς

βουλευτές του Aγροτεργατικού κόmicromicroατός του Tούς περιστοίχιζε το άνθος

της τοπικής κοινωνίας πλην των επίσηmicroων κρατικών αρχών ο πρύτανης και

οι καθηγητές του πανεπιστηmicroίου ο πρόεδρος του Emicroπορικού κι

Eπαγγελmicroατικού Eπιmicroελητηρίου τα συmicroβούλια των οργανώσεων αναπήρων

εκπρόσωποι του ιατρικού και του δικηγορικού συλλόγου και τέλος

προσφυγικές οργανώσεις όπως η Eθνική Mικρασιατική Nεολαία και τα

σωmicroατεία προσφύγων από τη Bουλγαρία Aγόρευσε ο αγροτεργατικός

βουλευτής N Tζερmicroιάς και το απαραίτητο ψήφισmicroα υπέγραψαν εκπρόσωποι

των ισχυρότερων επαγγελmicroατικών αλυτρωτικών και παρακρατικών

οργανώσεων της πόληςxli

Σε πολλά microέρη πραγmicroατοποιήθηκαν ανάλογα microνηmicroόσυνα και

συνέταξαν ψηφίσmicroατα Oι τοπικές ελίτ έδιναν microrsquo αυτό τον τρόπο απτή

υπόσταση στους εθνικούς δεσmicroούς και ανανέωναν το συmicroβολικό βάρος τους

αναπροσδιόριζαν τα νοερά όρια της εθνικής επικρατείας εγγράφοντας την

Kύπρο στη φαντασία microαζών που ελάχιστα ασχολούνταν προηγουmicroένως microrsquo

αυτήν Xάρη στο κίνηmicroα που έπαιρνε microυθικές πλέον διαστάσεις microε τις φήmicroες

που κυκλοφορούσαν για χιλιάδες νεκρούς και microε τις λιγότερο ανυπόστατες

ιστορίες για microεσαιωνικούς βασανισmicroούς των εξεγερmicroένων από τους

άγγλουςxlii οι αλυτρωτιστές microπορούσαν τώρα να επανεντάξουν την Kύπρο

στο αρχετυπικό εθνικό αφήγηmicroα λαός ελληνικός και ορθόδοξος ξένη

καταπίεση εθνεγέρτης κλήρος εξέγερση απελευθέρωση ένωση Συνάmicroα

αναζωογονούσαν αυτό το αφήγηmicroα που είχε πρόσφατα τρωθεί από την

καταστροφική κατάληξη της πολεmicroικής δεκαετίας παρουσιάζοντας ως

αναπόφευκτη γιrsquo άλλη microια φορά τη διαλεκτική του Στο ιδεολογικό επίπεδο

microπορούσαν έτσι νrsquo αντιπαλέψουν την αποmicroυθοποίηση του εθνικισmicroού και τη

διεθνιστική προπαγάνδα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενώ στο επίπεδο της

microαζικής κινητοποίησης οργάνωσαν microε την ίδια ευκαιρία τα πρώτα σοβαρά

σκιρτήmicroατα του αλυτρωτισmicroού microετά το 1922

Eνώ αυτές οι ζυmicroώσεις δυσχέραναν την πολιτική εσωτερικής

ανασυγκρότησης που επιδίωκε ο πρωθυπουργός από microόνες τους δεν

απειλούσαν να τόν κλονίσουν Δεν βράδυναν όmicroως να τις εκmicroεταλλευτούν

πολιτικοί που τόν αντιπολιτεύονταν από την πλευρά των προσωποπαγών

κοmicromicroάτων αλλά και microέσα από τις γραmicromicroές των Φιλελευθέρων και οι οποίοι

κλιmicroάκωσαν σε microεγαλύτερο βάθος την αντίδρασή τους O αλυτρωτισmicroός

πρόσφερε ευπρόσδεκτα συνθήmicroατα στα προσωποπαγή κόmicromicroατα που

στερούνταν εσωτερικού προγράmicromicroατος αλλά συνάmicroα συνιστούσε κατά

κάποιον τρόπο και ldquoφυσικήrdquo τους στάση τα αναβάπτιζε σε αντιλήψεις

πατροπαράδοτες απrsquo όπου εκπορευόταν και η γενικότερη ιδεολογική τους

συγκρότηση και microέσω των οποίων κοινωνούσαν microε τους οπαδούς τους

Eνίσχυε ιδίως τη νοmicroιmicroοποίηση που αντέτασσαν οι απόγονοι των

επαναστατών του 1821 στον ldquoτυχάρπαστοrdquo Bενιζέλο και στους

ldquoνεόπλουτουςrdquo κι ldquoεπήλυδεςrdquo κατά τα πολεmicroικά στερεότυπα της εποχής

Φιλελευθέρους του

Tην επιβίωση του ldquoπολιτικού τιmicroαριωτισmicroούrdquo για τον οποίο

κατηγορούσαν τα παλαιά κόmicromicroατα ο Παπαναστασίου αλλά και συντηρητικοί

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

πίεσε ποτέ στο θέmicroα της Kύπρου Ήδη από την εποχή της Eιρηνευτικής

Συνδιάσκεψης του 1920 η microετριοπάθειά του δυσαρέστησε την κυπριακή

αντιπροσωπεία που συγκέντρωνε όλους τους έλληνες της τοπικής

ldquoβουλήςrdquo (Nοmicroοθετικού Συmicroβουλίου) όπου φαίνεται εξάλλου πως

κυριαρχούσαν κωνσταντινικοίxiii Mετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή

microάλιστα ο Bενιζέλος υπολόγιζε και τους τούρκους ακυρώνοντας microε την

ανταλλαγή των πληθυσmicroών τη βάση του ελληνικού αλυτρωτισmicroού ήθελε

όπως επισήmicroανε ο Iωάννης Πετρόπουλος νrsquo αναδείξει την Eλλάδα σε

παράγοντα σταθερότητας και νrsquo αποσπάσει την εmicroπιστοσύνη της Tουρκίας

αποδεικνύοντας ότι δεν έτρεφε πλέον εδαφικές αξιώσειςxiv Όταν ξαναπήρε

την εξουσία το 1928 τήρησε ldquoδιακριτική σιωπήrdquo για το Kυπριακό για την

οποία κατηγορήθηκε από τον αντιπολιτευόmicroενο τύπο ενώ κατακραυγή

ξεσήκωσαν οι δηλώσεις που έκανε στον Άθω αρχές Mαΐου του 1930 ότι

οι εθνικοί πόθοι της Eλλάδας είχαν πλέον εκπληρωθεί Eξίσου

κατηγορηmicroατικά επανέλαβε παραmicroονές της εξέγερσης σrsquo ένα

πολυσυζητηmicroένο άρθρο του στην Eργασία πως ldquoOι Έλληνες

συνεπλήρωσαν την εθνικήν των αποκατάστασινrdquoxv Tην εποχή εκείνη

ήθελε να προσεγγίσει την Tουρκία όχι να τήν περικυκλώσει Άλλο τόσο

προσπάθησε συγχρόνως να microην αποξενώσει τους βρετανούς ενώ αντιθέτως

η κυπριακή Eκκλησία υιοθετώντας πολιτική αδιάλλακτης σύγκρουσης

πρωτοστατούσε στη δηmicroιουργία της Eθνικής Oργανώσεως και δίπλα της

ακόmicroη πιο ακραίοι ldquoβενιζελικοίrdquo αλυτρωτιστές έστηναν την παράνοmicroη

Eθνική Pιζοσπαστική Ένωση Kύπρουxvi Στην ίδια την Eλλάδα η

απεmicroπόληση του αλυτρωτισmicroού δυσαρεστούσε πολλούς και ισχυρούς

Φιλελευθέρους (ας σηmicroειώσουmicroε και microrsquo αυτή την ευκαιρία τη σύγκρουση

microεταξύ Bενιζέλου και ldquoβενιζελικώνrdquo που ήταν microια από τις σταθερές της

πολιτικής παρουσίας του) αλλά είχε σοβαρούς συmicromicroάχους στην αριστερά

όπως τον σοσιαλιστή Παπαναστασίου ο οποίος τήν ενέτασσε σε ευρύτερα

οράmicroαταmiddot τις ηmicroέρες της εξέγερσης βρισκόταν στην Kωνσταντινούπολη για

τη Δεύτερη Bαλκανική Διάσκεψη όπου microαζί microε τον Iσmicroέτ Iνονού κήρυξε

τη βαλκανική και κατεξοχήν την ελληνοτουρκική προσέγγιση ldquoTα

πεπρωmicroένα microας είνε συνδεδεmicroένα είmicroεθα όλοι microια εθνική οικογένειαrdquoxvii

διακήρυσσε στους βαλκανικούς λαούς

Eξίσου σηmicroαντικό microέληmicroα του Bενιζέλου ήταν να χαλιναγωγήσει τους

ακραίους εθνικιστές Mόλις ανέλαβε την κυβέρνηση το 1928 κατέθεσε ένα

νοmicroοσχέδιο που σκοπό είχε να περιστείλει τη δραστηριότητα των

αλυτρωτικών συνδέσmicroων επαναλάmicroβανε έτσι την επιτυχηmicroένη τακτική της

πρώτης πρωθυπουργίας του όταν είχε περιορίσει τους ldquomicroακεδονοmicroάχουςrdquo κι

εmicroποδίσει διεκδικώντας για λογαριασmicroό της κυβέρνησης αποκλειστικότητα

στη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής την αποστολή εκπροσώπων της

Kρήτης στην ελληνική βουλή Tην τρίτη τετραετία που κυβέρνησε το

πρόβληmicroα εντοπιζόταν αφενός στις οργανώσεις που ζητούσαν να

επιστρέψουν οι πρόσφυγες στις εστίες τους οι οποίες microε την υποστήριξη

πολλών στρατιωτικών εmicroπόδιζαν την προσέγγιση microε την Tουρκία και

αφετέρου στα βορειοηπειρωτικά δωδεκανησιακά και κυπριακά σωmicroατεία

που υπονόmicroευαν τις σχέσεις της χώρας microε την Iταλία και microε τη Bρετανία Tα

τελευταία αντέδρασαν εντονότερα στο νοmicroοσχέδιο και βρήκαν ισχυρούς

υποστηρικτές στον χώρο του τύπου - όχι microόνον την οργίλη Πολιτεία και τη

σαρκαστική Kαθηmicroερινή αλλά και το Φιλελεύθερο Eλεύθερον Bήmicroαxviii

Ωστόσο ο πρωθυπουργός αποφασισmicroένος να εξαλείψει τις εκκρεmicroότητες microε

τις περιφερειακές Δυνάmicroεις αδιαφόρησε για τις επιθέσεις τους Σε συνθήκες

πολιτικής σταθερότητας δεν φοβόταν microην υπονόmicroευαν τη δηmicroοτικότητά του

οι αλυτρωτιστές

Σύντοmicroα όmicroως τόν έπληξαν συγχρόνως η οικονοmicroική κρίση και η

ανάφλεξη του Kυπριακού Zητήmicroατος Oι ζυmicroώσεις στο νησί για ένωση microε

την Eλλάδα είχαν κοπάσει το 1925 όταν κυριάρχησε προσώρας η

ldquomicroεταρρυθmicroιστικήrdquo πολιτική αλλrsquo αναζωπυρώθηκαν το 1929-1930 H ελπίδα

των εθνικιστών να επωφεληθούν από την πολιτική και οικονοmicroική

αβεβαιότητα στην Aγγλία σε συνδυασmicroό microε το φόβο τους microήπως η ηπιότερη

διοίκηση καλλιεργούσε στους εθνικά απαίδευτους κύπριους συνείδηση

ldquoελληνόφωνων βρετανώνrdquo φαίνεται πως συνέβαλαν στην εmicroπέδωση της νέας

στρατηγικής Oι ldquoεκσυγχρονιστικέςrdquo προσπάθειες των βρετανών άλλωστε

ενώ αποξένωναν την Eκκλησία και ισχυρά αστικά στρώmicroατα όπως τους

τοκογλύφους δεν αρκούσαν για να εκτονώσουν την αυξανόmicroενη κοινωνική

ένταση Oι αλυτρωτιστές microάλιστα έδωσαν κοινωνικό περιεχόmicroενο στην

εξέγερση microε αόριστες υποσχέσεις αγροτικής microεταρρύθmicroισης εξηγούσαν

στους ακτήmicroονες πως η Ένωση θα σήmicroαινε και διανοmicroή των microεγάλων

περιουσιών όπως είχε πρόσφατα συmicroβεί στην Eλλάδα H ανάκαmicroψη του

εθνικισmicroού συνδεόταν τέλος microε την οικονοmicroική κρίση η διεθνής επιβολή της

Bρετανίας ιδίως δέχτηκε βαρύ πλήγmicroα τον Σεπτέmicroβριο του 1931 όταν

κατέρρευσε η στερλίνα H επιβολή νέων φορολογιών ήταν κύρια αφορmicroή της

εξέγερσης κατά microήκος και πλάτος του νησιού τον επόmicroενο microήνα την οποία

κατέστειλε microε αγριότητα η αποικιακή διοίκησηxix

Tο Kυπριακό που ως τότε λίγο απασχολούσε τον αθηναϊκό τύπο

πέρασε στα πρωτοσέλιδα στις 22 Oκτωβρίου παραmicroονές των βρετανικών

εκλογών κι επαύριο της πρώτης microεγάλης συγκέντρωσης των Eνωτικών στη

Λευκωσία Λίγο νωρίτερα ο microητροπολίτης Kιτίου παραιτείται από το

Nοmicroοθετικό Συmicroβούλιο κηρύσσοντας ldquoτην microη έννοmicroον αντίστασιν κατά

αρχών παρανόmicroων και νόmicroων ανόmicroωνrdquo ανυπακοή στη Bρετανία κι Ένωση

ldquoEmicroπρόςrdquo καταλήγει η προκήρυξή του προς το λαό ldquoκαι ο Θεός που δεν

έπλασε τους λαούς του και τα πλάσmicroατά του να είνε δούλοι των άλλων λαών

είνε microαζί microαςrdquoxx Για την κινητοποίηση χρησιmicroοποιούν κατά κόρον

θρησκευτικό συmicroβολισmicroό και οι εθνικοί δεσmicroοί πλέκονται microε νήmicroατα συχνά

εκκλησιαστικά Στην Eλλάδα τα microνηmicroόσυνα υπέρ των πεσόντων παίζουν

κεντρικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση του κόσmicroου και η Iερά Σύνοδος

διακηρύσσει τη συmicroπαράστασή της στους διωκόmicroενους κύπριους ιεράρχεςxxi

ενώ στην ίδια την Kύπρο περίπου δέκα χιλιάδες διαδηλωτές στη Λευκωσία

δια βοής ανακηρύσσουν τον microητροπολίτη Kιτίου ldquoαρχηγόν του αρχοmicroένου

Eθνικού αγώνοςrdquo κι ένας ιερέας τούς ορκίζει στον Tίmicroιο Σταυρό να

συνεχίσουν τον αγώνα ως την Ένωση Eνώ όmicroως οι εκπρόσωποί του

συζητούσαν microε τον βρετανό κυβερνήτη το πλήθος έκαιγε κρατικά

αυτοκίνητα κι έδερνε τους χωροφύλακες ώσπου εντέλει πυρπόλησε και

κατέστρεψε το Kυβερνείο Λίγο αργότερα όταν παίρνει ενισχύσεις ο

στρατός το καταστέλλει αιmicroατηράxxii Tο κίνηmicroα όmicroως εξαπλώνεται από άκρη

σrsquo άκρη της Kύπρου διαδηλώσεις ξεσπούν πέρα από τις πόλεις στο ένα

τρίτο των χωριών ενώ βίαια επεισόδια σηmicroειώνονται σε περίπου εβδοmicroήντα

από αυτάxxiii

Όπως ήταν αναmicroενόmicroενο η σύγκρουση θορύβησε το ελληνικό κοινό

αδιακρίτως κοινωνικής θέσης και πολιτικών αντιλήψεων - και η

δηmicroοτικότητα του Bενιζέλου ο οποίος τήρησε ldquoάψογη στάσηrdquo σrsquo όλη τη

διάρκεια της κρίσης υπέφερε ανάλογα H κινητοποίηση ξεκίνησε από την

ελίτ και το microεγαλύτερο microέρος των διανοούmicroενων συντάχθηκε εξαρχής microε

τους εξεγερmicroένους κύπριουςxxiv O ηmicroερήσιος τύπος ιδίως ως και το

φιλοκυβερνητικό Eλεύθερον Bήmicroα σύσσωmicroος υποστήριξε την εξέγερση ενώ

ακόmicroη και τα microετριοπαθέστερα αντιβενιζελικά φύλλα όπως ήταν η Πρωία

ζητούσαν Ένωση και microαζικές κινητοποιήσεις στην ίδια την Eλλάδαxxv

Aκόmicroη και στα σοβαρότερα έντυπα ελάχιστοι τάχθηκαν υπέρ του

πρωθυπουργού και την πολιτική σηmicroασία της αποmicroόνωσής του διέκρινε ήδη

από την επαύριο των ταραχών ο βρετανός πρέσβυς στην Aθήνα

ένα ατυχές οπωσδήποτε αποτέλεσmicroα της Kυπριακής

εξέγερσης είναι ότι ένωσε ολόκληρο τον τύπο εναντίον

του κ Bενιζέλου τον οποίο επικρίνουν για την αυστηρά

ορθή στάση που τηρεί κάθε απροκάλυπτη πράξη του κ

Bενιζέλου προς υπεράσπιση των συmicroφερόντων microας

πραγmicroατοποιείται microε κίνδυνο αν όχι microε δαπάνη ενός

microέρους του πολιτικού κύρους του και microάλλον θα

πληρώσει ακριβά microε τίmicroηmicroα την αποσύνθεση [των

Φιλελευθέρων] την πολιτική που ακολουθεί στην Kύπρο

Στην πρώτη διακήρυξή του ψυχρά ορθά και

κατηγορηmicroατικά αρνήθηκε νrsquo αναmicroείξει την Eλληνική

Kυβέρνηση και καταδίκασε τις εγκληmicroατικές πράξεις που

διαπράχθηκαν στη Λευκωσία O αντιπολιτευόmicroενος

τύπος Bασιλικός και δηmicroοκρατικός αναmicroφίβολα θα

επωφεληθεί όσο microπορεί από τις επίσηmicroες δηλώσεις του

Πρωθυπουργού για νrsquo αποδείξει πως ο τελευταίος

αρνείται να συνταχθεί microε microια ιερή πατριωτική υπόθεση

και συνεπώς το ζήτηmicroα της ένωσης microε την Kύπρο

πιθανότατα θα τεθεί στις εκλογές του επόmicroενου χρόνου

Για πόσον καιρό θα microπορούν οι σοβαροί Eλληνες να

παρουσιάζονται ως πατριώτες στο ζήτηmicroα της ένωσης microε

την Kύπρο και ως φίλοι microας στα άλλα ζητήmicroατα είναι

πράγmicroα που θα εξαρτηθεί από την πορεία των γεγονότων xxvi

Eνδεικτική της ταραχής που προκάλεσε στους αλυτρωτιστές η

περιέργως απροσδόκητη για πολλούς από αυτούς αντίδραση του Bενιζέλου

καθώς και του πολιτικού κόστους που συνεπαγόταν η στάση του

πρωθυπουργού ήταν η ανταπόκριση της Eφηmicroερίδος των Bαλκανίων από

την πρωτεύουσα

Aι χθεσιναί δηλώσεις του κ Bενιζέλου αποδοκιmicroάζοντος

το ενωτικόν κίνηmicroα των κυπρίων προεκάλεσαν ζωηράν

αίσθησιν Oι ενταύθα κύπριοι φοιτηταί ανάστατοι

περιήλθον τα γραφεία των εφηmicroερίδων και επεσκέφθησαν

τους πολιτικούς αρχηγούς διαmicroαρτυρόmicroενοι σφοδρότατα

διότι εκ microέρους της επισήmicroου Eλλάδος επιδεικνύεται

τόσον εmicroφαντικώς όχι απλή αδιαφορία ή έστω

διπλωmicroατική τις επιφυλακτικότης αλλά και καταδικάζεται

εκ του εmicroφανούς το κίνηmicroα των κυπρίων O κ Bενιζέλος

ο ηγηθείς άλλοτε των αγώνων της Kρήτης υπό συνθήκας

παροmicroοίας προς τας σηmicroερινάς δεν ανεmicroένετο ποτέ να

σπεύση να εκφράση microε τόσον βαρείας εκφράσεις την

αποδοκιmicroασίαν του δια την εξέγερσιν της Kύπρου προς

διεκδίκησιν του ιδεώδους της ελευθερίας της H θέσις την

οποίαν ούτως λαmicroβάνει η επίσηmicroος Eλλάς δυσχεραίνει

βασικώς την ευόδωσιν του κυπριακού κινήmicroατος καθόσον

εδραιώνει παγκοσmicroίως την ιδέαν ότι η Eλλάς δεν θέλει την

Kύπρον και αποκρούει την παροχήν ανεξαρτησίας εις

αυτήν Aι δηλώσεις του κ Bενιζέλου είνε προωρισmicroέναι νrsquo

απηχήσουν δυσmicroενέστατα εις το εξωτερικόν όπου ήδη

ετηλεγραφήθησαν - καθrsquo ην στιγmicroήν microάλιστα ο ξένος τύπος

εκφράζεται ενθουσιωδέστατα δια το κίνηmicroα χαρακτηρίζων

αυτό ως την δικαίαν εθνικήν εξέγερσιν ενός λαού

ζητούντος την ένωσίν του microετά της πατρίδος του Tέλος η

ανάκλησις του εν Kύπρω γενικού προξένου της Eλλάδος

αποτελεί πλήγmicroα θανάσιmicroον δια τον εν επαναστάσει

ευρισκόmicroενον πληθυσmicroόν της microεγαλονήσου ο οποίος ούτω

όχι microόνον στερείται του φυσικού προστάτου του αλλά και

καταδικάζεται εις έκπτωσιν του ηθικού του εις την

κρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνxxvii

Tην ldquoκρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνrdquo λοιπόν ο Bενιζέλος

κατακεραυνώνοντας την κυπριακή εξέγερση συγκρουόταν microετωπικά microε τις

ευαισθησίες και τις αντιλήψεις της πλειονότητας ίσως των ψηφοφόρων του

Θυσιάζοντας έτσι την εθνικιστική αίγλη του η οποία είχε ήδη τρωθεί αφότου

προσέγγισε την Tουρκία αναγκαζόταν να στηριχτεί κυρίως στην επιτυχή

οικονοmicroική διαχείριση δίνοντας τη ldquoMάχη της Δραχmicroήςrdquo (η οποία πολύ

σύντοmicroα θα κατέρρεε επίσης) και τέλος στην προάσπιση του Δηmicroοκρατικού

πολιτεύmicroατος Bασίζοντας όmicroως στην τελευταία τον επόmicroενο χρόνο τον

πολιτικό λόγο του έγινε εντέλει όmicroηρος των στρατοκρατών υποστηρικτών

του άλλης microιας απείθαρχης οmicroάδας ldquoβενιζελικώνrdquo και αναζωπύρωσε τον

Διχασmicroό Aπό το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής όπου σηmicroείωσε τις

microεγαλύτερες επιτυχίες του ξεκίνησε η πτώση του

Eστίες αντίδρασης

H αντίδραση στην πολιτική του Bενιζέλου εκπορευόταν από τρεις κυρίως

χώρους Πρώτες κινητοποιήθηκαν όπως είδαmicroε στην αρχή αυτού του

άρθρου εθνικιστικές οργανώσεις φοιτητών έφεδρων στρατιωτικών και

αλύτρωτωνxxviii Aπό αυτές πήραν τη σκυτάλη ισχυρότεροι φορείς αφενός

η παλαιοκοmicromicroατική αντιπολίτευση και αφετέρου επαγγελmicroατικές και

ταξικές οργανώσεις που κατέκλυσαν τις εφηmicroερίδες microε ψηφίσmicroαταxxix Tα

γεγονότα ήταν θεόσταλτα τέλος για τις φασίζουσες κινήσεις οι οποίες

αντιγράφοντας τους γερmicroανούς εθνικοσοσιαλιστές καλλιεργούσαν

ριζοσπαστικό προφίλ στηλιτεύοντας το κράτος που ήθελαν να αλώσουν

και αναζητούσαν ιδεολογική νοmicroιmicroοποίηση στον αλυτρωτισmicroό και στον

αντισηmicroιτισmicroό Tις δικές τους αντιδράσεις θα εξετάσουmicroε πρώτα ενώ

κατόπιν θα δούmicroε και τη στάση της επίσηmicroης αντιπολίτευσης

Mεταξύ τους βλέπουmicroε να πρωτοστατεί η Eθνική Ένωσις Eλλάς

(EEE) Kατά την οργάνωση αυτή την οποία οι αρχές της Θεσσαλονίκης

εξακολουθούσαν να θωπεύουν και microετά τα αντισηmicroιτικά πογκρόmicro και τον

εmicroπρησmicroό του εβραϊκού οικισmicroού Kάmicroπελ όπου πρωτοστάτησε λίγους microήνες

νωρίτερα οι δηλώσεις Bενιζέλου έδιναν ldquoτο δικαίωmicroα εις τους

πολιτισmicroένους λαούς να microας ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την

δουλοπρέπειάν microαςrdquoxxx Tα microέλη της microαζί microε φοιτητές της Eθνικής

Παmicroφοιτητικής Eνώσεως (EΠE) κι έφεδρους υπαξιωmicroατικούς οργάνωσαν

τις ίδιες ηmicroέρες διαδήλωση για το ζήτηmicroα της Kύπρου ενώ ο πρόεδρος της

Δηmicroοκρατίας Zαΐmicroης επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη Tούς διέλυσε το

ιππικό συλλαmicroβάνοντας microεταξύ των άλλων microερικούς ldquoτριεψιλίτεςrdquo τους

οποίους πάντως άφησαν κατόπιν ελεύθερουςxxxi Στην επόmicroενη πράξη της

ίδιας παράστασης όmicroως αλλάζοντας απότοmicroα ρόλο οι διαδηλωτές ενάντια

στην κυβερνητική πολιτική microετατρέπονται σε τιmicroητική φρουρά του αρχηγού

του κράτους Έξω από το ναό όπου γίνεται η επίσηmicroη δοξολογία για την

επέτειο της απόκτησης της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Aγίας Σοφίας είναι

ldquoπαρατεταγmicroένοι οι έφεδροι υπαξιωmicroατικοί της ενώσεως Mακεδονίας-

Θράκης microετά της microουσικής των οι έφεδροι πολεmicroισταί του εθνικού σώmicroατος

Mακεδονίας microε στολήν ιερολοχιτών τα microέλη των EEE[] οι φοιτηταί της

εθνικής παmicroφοιτητικής ενώσεως[] οι ανάπηροι τα ορφανά και αι χήραι τα

microέλη του lsquoΠαύλου Mελάrsquo και τα microέλη άλλων εθνικών σωmicroατείωνrdquoxxxii Oι

οργανώσεις αυτές που συχνά δρουν από κοινού αντιπαραθέτουν στη

νοmicroιmicroότητα της κυβέρνησης microια υπέρτερη νοmicroιmicroότητα που εκπορεύεται

απευθείας από το Έθνος ldquoTα Έθνη κείνται υπεράνω των κρατώνrdquo εξηγεί η

σχετικώς διαλλακτική Πρωΐα ldquoπου είνε θεσmicroοί και δηmicroιουργήmicroατα των

διαφόρων εποχών Tα Έθνη δεν έχουν υποχρεώσεις παρά microόνον προς εαυτά

και την ανθρωπότητα και την ιστορίαν τωνrdquoxxxiii Συνάmicroα ο ίδιος χώρος

ενσαρκώνει microε την κάλυψη των κρατικών αρχών την αστική κι εθνική

κυριαρχία στον δηmicroόσιο χώρο σχηmicroατίζοντας τις παρακρατικές οργανώσεις

οι οποίες πιθανώς εξελίχτηκαν σε αδιάσπαστη συνέχεια από τον

ldquoMακεδονικό Aγώναrdquo ως τη microεταπολεmicroική περίοδοxxxiv

H Eθνική Ένωσις Eλλάς ωστόσο σύντοmicroα υπερκεράστηκε σε σχέση microε

το Kυπριακό Zήτηmicroα από άλλες εθνικιστικές οργανώσεις Λίγες ηmicroέρες

αργότερα αρκετές εκατοντάδες άτοmicroα συγκεντρώθηκαν microε πρωτοβουλία του

Eθνικού Σώmicroατος Παλαιών Πολεmicroιστών στην αίθουσα Kρυστάλ επειδή οι

αρχές (προφανώς κατόπιν έντονης κυβερνητικής πίεσης η οποία απουσίαζε

φερrsquo ειπείν όταν έβαζαν φωτιά στο Kάmicroπελ) τούς απαγόρευσαν να

συγκαλέσουν συλλαλητήριο σε ανοιχτό χώρο Mίλησαν εκτός από τους

διοργανωτές εκπρόσωποι της Eθνικής Παmicroφοιτητικής Ένωσεως της

Oργανώσεως Παύλος Mελάς του Συλλόγου Bυζαντινόν Ξίφος των

Eθνικών Λεγεώνων και των Kρητών Παλαιών Πολεmicroιστών - ονόmicroατα που

αποτύπωναν γραφικά τις ιδεολογικές αναφορές αυτού του χώρου Δεν

σκόπευαν να microείνουν στα λόγια πέρα από το λαύρο ψήφισmicroα που ενέκριναν

αποφάσισαν να συγκροτήσουν ερανική επιτροπή και να συγκεντρώσουν

εθελοντές που θα πήγαιναν να πολεmicroήσουν τους άγγλους στην Kύπροxxxv H

Eθνική Ένωσις Eλλάς αφετέρου η οποία προτιmicroούσε πάντοτε να

εmicroφανίζεται δίπλα στις κρατικές αρχές και στις κατεστηmicroένες αστικές

οργανώσεις θεώρησε πιο τελεσφορο να οργανώσει microποϋκοτάζ των αγγλικών

προϊόντων κι έστειλε τον γενικό γραmicromicroατέα της στην πρωτεύουσα για

συνεννοήσεις microε τα εκεί παραρτήmicroατά της και microε την Kεντρική επί του

Kυπριακού Eπιτροπή στην οποία θrsquo αναφερθούmicroε εκτενέστερα

παρακάτωxxxvi Tις επόmicroενες ηmicroέρες κινητοποίησε τα παραρτήmicroατά της στις

επαρχιακές πόλειςxxxvii Eντέλει χρειάστηκαν στιβαρά microέτρα της Kυβέρνησης

για να microαταιωθούν οι εmicroπρηστικές πρωτοβουλίες αυτών των

σωβινιστώνxxxviii

Oι κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη κορυφώθηκαν στις 7 Nοεmicroβρίου

microε την τέλεση δυο χωριστών microνηmicroοσύνων των θυmicroάτων της κυπριακής

εξέγερσης Tο ldquoανεπίσηmicroοrdquo στον Άγιο Mηνά όπου κυριάρχησε πιο

αντιβρετανικό κλίmicroα οργάνωσαν οι εθνικιστικές οργανώσεις πλην της

EEExxxix Πήραν επίσης microέρος σε αλλόκοτη συνεύρεση microε τις Eθνικές

Λεγεώνες και microε το Bυζαντινόν Ξίφος σύσσωmicroοι οι τοπικοί εβραίοι

επίσηmicroοι από τον πρόεδρο της Kοινότητας και τους βουλευτές και

γερουσιαστές της ως τις διοικήσεις των πιο ασήmicroαντων σωmicroατείων για να

θυmicroίσουν τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις των βρετανών στην Παλαιστίνηxl

Aπό την άλλη πλευρά microετριοπαθέστερος χαρακτήρας δόθηκε στο ldquoεπίσηmicroοrdquo

microνηmicroόσυνο που έψαλαν στην Aχειροποίητο microε πρόσκληση της Πανεφεδρικής

Eνώσεως Oπλιτών Mακεδονίας Eκεί παρέστησαν ο Παπαναστασίου ο

οποίος microόλις είχε επιστρέψει από το ολότελα διαφορετικό κλίmicroα της

Bαλκανικής Διάσκεψης στην Kωνσταντινούπολη microαζί microε τους τοπικούς

βουλευτές του Aγροτεργατικού κόmicromicroατός του Tούς περιστοίχιζε το άνθος

της τοπικής κοινωνίας πλην των επίσηmicroων κρατικών αρχών ο πρύτανης και

οι καθηγητές του πανεπιστηmicroίου ο πρόεδρος του Emicroπορικού κι

Eπαγγελmicroατικού Eπιmicroελητηρίου τα συmicroβούλια των οργανώσεων αναπήρων

εκπρόσωποι του ιατρικού και του δικηγορικού συλλόγου και τέλος

προσφυγικές οργανώσεις όπως η Eθνική Mικρασιατική Nεολαία και τα

σωmicroατεία προσφύγων από τη Bουλγαρία Aγόρευσε ο αγροτεργατικός

βουλευτής N Tζερmicroιάς και το απαραίτητο ψήφισmicroα υπέγραψαν εκπρόσωποι

των ισχυρότερων επαγγελmicroατικών αλυτρωτικών και παρακρατικών

οργανώσεων της πόληςxli

Σε πολλά microέρη πραγmicroατοποιήθηκαν ανάλογα microνηmicroόσυνα και

συνέταξαν ψηφίσmicroατα Oι τοπικές ελίτ έδιναν microrsquo αυτό τον τρόπο απτή

υπόσταση στους εθνικούς δεσmicroούς και ανανέωναν το συmicroβολικό βάρος τους

αναπροσδιόριζαν τα νοερά όρια της εθνικής επικρατείας εγγράφοντας την

Kύπρο στη φαντασία microαζών που ελάχιστα ασχολούνταν προηγουmicroένως microrsquo

αυτήν Xάρη στο κίνηmicroα που έπαιρνε microυθικές πλέον διαστάσεις microε τις φήmicroες

που κυκλοφορούσαν για χιλιάδες νεκρούς και microε τις λιγότερο ανυπόστατες

ιστορίες για microεσαιωνικούς βασανισmicroούς των εξεγερmicroένων από τους

άγγλουςxlii οι αλυτρωτιστές microπορούσαν τώρα να επανεντάξουν την Kύπρο

στο αρχετυπικό εθνικό αφήγηmicroα λαός ελληνικός και ορθόδοξος ξένη

καταπίεση εθνεγέρτης κλήρος εξέγερση απελευθέρωση ένωση Συνάmicroα

αναζωογονούσαν αυτό το αφήγηmicroα που είχε πρόσφατα τρωθεί από την

καταστροφική κατάληξη της πολεmicroικής δεκαετίας παρουσιάζοντας ως

αναπόφευκτη γιrsquo άλλη microια φορά τη διαλεκτική του Στο ιδεολογικό επίπεδο

microπορούσαν έτσι νrsquo αντιπαλέψουν την αποmicroυθοποίηση του εθνικισmicroού και τη

διεθνιστική προπαγάνδα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενώ στο επίπεδο της

microαζικής κινητοποίησης οργάνωσαν microε την ίδια ευκαιρία τα πρώτα σοβαρά

σκιρτήmicroατα του αλυτρωτισmicroού microετά το 1922

Eνώ αυτές οι ζυmicroώσεις δυσχέραναν την πολιτική εσωτερικής

ανασυγκρότησης που επιδίωκε ο πρωθυπουργός από microόνες τους δεν

απειλούσαν να τόν κλονίσουν Δεν βράδυναν όmicroως να τις εκmicroεταλλευτούν

πολιτικοί που τόν αντιπολιτεύονταν από την πλευρά των προσωποπαγών

κοmicromicroάτων αλλά και microέσα από τις γραmicromicroές των Φιλελευθέρων και οι οποίοι

κλιmicroάκωσαν σε microεγαλύτερο βάθος την αντίδρασή τους O αλυτρωτισmicroός

πρόσφερε ευπρόσδεκτα συνθήmicroατα στα προσωποπαγή κόmicromicroατα που

στερούνταν εσωτερικού προγράmicromicroατος αλλά συνάmicroα συνιστούσε κατά

κάποιον τρόπο και ldquoφυσικήrdquo τους στάση τα αναβάπτιζε σε αντιλήψεις

πατροπαράδοτες απrsquo όπου εκπορευόταν και η γενικότερη ιδεολογική τους

συγκρότηση και microέσω των οποίων κοινωνούσαν microε τους οπαδούς τους

Eνίσχυε ιδίως τη νοmicroιmicroοποίηση που αντέτασσαν οι απόγονοι των

επαναστατών του 1821 στον ldquoτυχάρπαστοrdquo Bενιζέλο και στους

ldquoνεόπλουτουςrdquo κι ldquoεπήλυδεςrdquo κατά τα πολεmicroικά στερεότυπα της εποχής

Φιλελευθέρους του

Tην επιβίωση του ldquoπολιτικού τιmicroαριωτισmicroούrdquo για τον οποίο

κατηγορούσαν τα παλαιά κόmicromicroατα ο Παπαναστασίου αλλά και συντηρητικοί

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

τη βαλκανική και κατεξοχήν την ελληνοτουρκική προσέγγιση ldquoTα

πεπρωmicroένα microας είνε συνδεδεmicroένα είmicroεθα όλοι microια εθνική οικογένειαrdquoxvii

διακήρυσσε στους βαλκανικούς λαούς

Eξίσου σηmicroαντικό microέληmicroα του Bενιζέλου ήταν να χαλιναγωγήσει τους

ακραίους εθνικιστές Mόλις ανέλαβε την κυβέρνηση το 1928 κατέθεσε ένα

νοmicroοσχέδιο που σκοπό είχε να περιστείλει τη δραστηριότητα των

αλυτρωτικών συνδέσmicroων επαναλάmicroβανε έτσι την επιτυχηmicroένη τακτική της

πρώτης πρωθυπουργίας του όταν είχε περιορίσει τους ldquomicroακεδονοmicroάχουςrdquo κι

εmicroποδίσει διεκδικώντας για λογαριασmicroό της κυβέρνησης αποκλειστικότητα

στη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής την αποστολή εκπροσώπων της

Kρήτης στην ελληνική βουλή Tην τρίτη τετραετία που κυβέρνησε το

πρόβληmicroα εντοπιζόταν αφενός στις οργανώσεις που ζητούσαν να

επιστρέψουν οι πρόσφυγες στις εστίες τους οι οποίες microε την υποστήριξη

πολλών στρατιωτικών εmicroπόδιζαν την προσέγγιση microε την Tουρκία και

αφετέρου στα βορειοηπειρωτικά δωδεκανησιακά και κυπριακά σωmicroατεία

που υπονόmicroευαν τις σχέσεις της χώρας microε την Iταλία και microε τη Bρετανία Tα

τελευταία αντέδρασαν εντονότερα στο νοmicroοσχέδιο και βρήκαν ισχυρούς

υποστηρικτές στον χώρο του τύπου - όχι microόνον την οργίλη Πολιτεία και τη

σαρκαστική Kαθηmicroερινή αλλά και το Φιλελεύθερο Eλεύθερον Bήmicroαxviii

Ωστόσο ο πρωθυπουργός αποφασισmicroένος να εξαλείψει τις εκκρεmicroότητες microε

τις περιφερειακές Δυνάmicroεις αδιαφόρησε για τις επιθέσεις τους Σε συνθήκες

πολιτικής σταθερότητας δεν φοβόταν microην υπονόmicroευαν τη δηmicroοτικότητά του

οι αλυτρωτιστές

Σύντοmicroα όmicroως τόν έπληξαν συγχρόνως η οικονοmicroική κρίση και η

ανάφλεξη του Kυπριακού Zητήmicroατος Oι ζυmicroώσεις στο νησί για ένωση microε

την Eλλάδα είχαν κοπάσει το 1925 όταν κυριάρχησε προσώρας η

ldquomicroεταρρυθmicroιστικήrdquo πολιτική αλλrsquo αναζωπυρώθηκαν το 1929-1930 H ελπίδα

των εθνικιστών να επωφεληθούν από την πολιτική και οικονοmicroική

αβεβαιότητα στην Aγγλία σε συνδυασmicroό microε το φόβο τους microήπως η ηπιότερη

διοίκηση καλλιεργούσε στους εθνικά απαίδευτους κύπριους συνείδηση

ldquoελληνόφωνων βρετανώνrdquo φαίνεται πως συνέβαλαν στην εmicroπέδωση της νέας

στρατηγικής Oι ldquoεκσυγχρονιστικέςrdquo προσπάθειες των βρετανών άλλωστε

ενώ αποξένωναν την Eκκλησία και ισχυρά αστικά στρώmicroατα όπως τους

τοκογλύφους δεν αρκούσαν για να εκτονώσουν την αυξανόmicroενη κοινωνική

ένταση Oι αλυτρωτιστές microάλιστα έδωσαν κοινωνικό περιεχόmicroενο στην

εξέγερση microε αόριστες υποσχέσεις αγροτικής microεταρρύθmicroισης εξηγούσαν

στους ακτήmicroονες πως η Ένωση θα σήmicroαινε και διανοmicroή των microεγάλων

περιουσιών όπως είχε πρόσφατα συmicroβεί στην Eλλάδα H ανάκαmicroψη του

εθνικισmicroού συνδεόταν τέλος microε την οικονοmicroική κρίση η διεθνής επιβολή της

Bρετανίας ιδίως δέχτηκε βαρύ πλήγmicroα τον Σεπτέmicroβριο του 1931 όταν

κατέρρευσε η στερλίνα H επιβολή νέων φορολογιών ήταν κύρια αφορmicroή της

εξέγερσης κατά microήκος και πλάτος του νησιού τον επόmicroενο microήνα την οποία

κατέστειλε microε αγριότητα η αποικιακή διοίκησηxix

Tο Kυπριακό που ως τότε λίγο απασχολούσε τον αθηναϊκό τύπο

πέρασε στα πρωτοσέλιδα στις 22 Oκτωβρίου παραmicroονές των βρετανικών

εκλογών κι επαύριο της πρώτης microεγάλης συγκέντρωσης των Eνωτικών στη

Λευκωσία Λίγο νωρίτερα ο microητροπολίτης Kιτίου παραιτείται από το

Nοmicroοθετικό Συmicroβούλιο κηρύσσοντας ldquoτην microη έννοmicroον αντίστασιν κατά

αρχών παρανόmicroων και νόmicroων ανόmicroωνrdquo ανυπακοή στη Bρετανία κι Ένωση

ldquoEmicroπρόςrdquo καταλήγει η προκήρυξή του προς το λαό ldquoκαι ο Θεός που δεν

έπλασε τους λαούς του και τα πλάσmicroατά του να είνε δούλοι των άλλων λαών

είνε microαζί microαςrdquoxx Για την κινητοποίηση χρησιmicroοποιούν κατά κόρον

θρησκευτικό συmicroβολισmicroό και οι εθνικοί δεσmicroοί πλέκονται microε νήmicroατα συχνά

εκκλησιαστικά Στην Eλλάδα τα microνηmicroόσυνα υπέρ των πεσόντων παίζουν

κεντρικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση του κόσmicroου και η Iερά Σύνοδος

διακηρύσσει τη συmicroπαράστασή της στους διωκόmicroενους κύπριους ιεράρχεςxxi

ενώ στην ίδια την Kύπρο περίπου δέκα χιλιάδες διαδηλωτές στη Λευκωσία

δια βοής ανακηρύσσουν τον microητροπολίτη Kιτίου ldquoαρχηγόν του αρχοmicroένου

Eθνικού αγώνοςrdquo κι ένας ιερέας τούς ορκίζει στον Tίmicroιο Σταυρό να

συνεχίσουν τον αγώνα ως την Ένωση Eνώ όmicroως οι εκπρόσωποί του

συζητούσαν microε τον βρετανό κυβερνήτη το πλήθος έκαιγε κρατικά

αυτοκίνητα κι έδερνε τους χωροφύλακες ώσπου εντέλει πυρπόλησε και

κατέστρεψε το Kυβερνείο Λίγο αργότερα όταν παίρνει ενισχύσεις ο

στρατός το καταστέλλει αιmicroατηράxxii Tο κίνηmicroα όmicroως εξαπλώνεται από άκρη

σrsquo άκρη της Kύπρου διαδηλώσεις ξεσπούν πέρα από τις πόλεις στο ένα

τρίτο των χωριών ενώ βίαια επεισόδια σηmicroειώνονται σε περίπου εβδοmicroήντα

από αυτάxxiii

Όπως ήταν αναmicroενόmicroενο η σύγκρουση θορύβησε το ελληνικό κοινό

αδιακρίτως κοινωνικής θέσης και πολιτικών αντιλήψεων - και η

δηmicroοτικότητα του Bενιζέλου ο οποίος τήρησε ldquoάψογη στάσηrdquo σrsquo όλη τη

διάρκεια της κρίσης υπέφερε ανάλογα H κινητοποίηση ξεκίνησε από την

ελίτ και το microεγαλύτερο microέρος των διανοούmicroενων συντάχθηκε εξαρχής microε

τους εξεγερmicroένους κύπριουςxxiv O ηmicroερήσιος τύπος ιδίως ως και το

φιλοκυβερνητικό Eλεύθερον Bήmicroα σύσσωmicroος υποστήριξε την εξέγερση ενώ

ακόmicroη και τα microετριοπαθέστερα αντιβενιζελικά φύλλα όπως ήταν η Πρωία

ζητούσαν Ένωση και microαζικές κινητοποιήσεις στην ίδια την Eλλάδαxxv

Aκόmicroη και στα σοβαρότερα έντυπα ελάχιστοι τάχθηκαν υπέρ του

πρωθυπουργού και την πολιτική σηmicroασία της αποmicroόνωσής του διέκρινε ήδη

από την επαύριο των ταραχών ο βρετανός πρέσβυς στην Aθήνα

ένα ατυχές οπωσδήποτε αποτέλεσmicroα της Kυπριακής

εξέγερσης είναι ότι ένωσε ολόκληρο τον τύπο εναντίον

του κ Bενιζέλου τον οποίο επικρίνουν για την αυστηρά

ορθή στάση που τηρεί κάθε απροκάλυπτη πράξη του κ

Bενιζέλου προς υπεράσπιση των συmicroφερόντων microας

πραγmicroατοποιείται microε κίνδυνο αν όχι microε δαπάνη ενός

microέρους του πολιτικού κύρους του και microάλλον θα

πληρώσει ακριβά microε τίmicroηmicroα την αποσύνθεση [των

Φιλελευθέρων] την πολιτική που ακολουθεί στην Kύπρο

Στην πρώτη διακήρυξή του ψυχρά ορθά και

κατηγορηmicroατικά αρνήθηκε νrsquo αναmicroείξει την Eλληνική

Kυβέρνηση και καταδίκασε τις εγκληmicroατικές πράξεις που

διαπράχθηκαν στη Λευκωσία O αντιπολιτευόmicroενος

τύπος Bασιλικός και δηmicroοκρατικός αναmicroφίβολα θα

επωφεληθεί όσο microπορεί από τις επίσηmicroες δηλώσεις του

Πρωθυπουργού για νrsquo αποδείξει πως ο τελευταίος

αρνείται να συνταχθεί microε microια ιερή πατριωτική υπόθεση

και συνεπώς το ζήτηmicroα της ένωσης microε την Kύπρο

πιθανότατα θα τεθεί στις εκλογές του επόmicroενου χρόνου

Για πόσον καιρό θα microπορούν οι σοβαροί Eλληνες να

παρουσιάζονται ως πατριώτες στο ζήτηmicroα της ένωσης microε

την Kύπρο και ως φίλοι microας στα άλλα ζητήmicroατα είναι

πράγmicroα που θα εξαρτηθεί από την πορεία των γεγονότων xxvi

Eνδεικτική της ταραχής που προκάλεσε στους αλυτρωτιστές η

περιέργως απροσδόκητη για πολλούς από αυτούς αντίδραση του Bενιζέλου

καθώς και του πολιτικού κόστους που συνεπαγόταν η στάση του

πρωθυπουργού ήταν η ανταπόκριση της Eφηmicroερίδος των Bαλκανίων από

την πρωτεύουσα

Aι χθεσιναί δηλώσεις του κ Bενιζέλου αποδοκιmicroάζοντος

το ενωτικόν κίνηmicroα των κυπρίων προεκάλεσαν ζωηράν

αίσθησιν Oι ενταύθα κύπριοι φοιτηταί ανάστατοι

περιήλθον τα γραφεία των εφηmicroερίδων και επεσκέφθησαν

τους πολιτικούς αρχηγούς διαmicroαρτυρόmicroενοι σφοδρότατα

διότι εκ microέρους της επισήmicroου Eλλάδος επιδεικνύεται

τόσον εmicroφαντικώς όχι απλή αδιαφορία ή έστω

διπλωmicroατική τις επιφυλακτικότης αλλά και καταδικάζεται

εκ του εmicroφανούς το κίνηmicroα των κυπρίων O κ Bενιζέλος

ο ηγηθείς άλλοτε των αγώνων της Kρήτης υπό συνθήκας

παροmicroοίας προς τας σηmicroερινάς δεν ανεmicroένετο ποτέ να

σπεύση να εκφράση microε τόσον βαρείας εκφράσεις την

αποδοκιmicroασίαν του δια την εξέγερσιν της Kύπρου προς

διεκδίκησιν του ιδεώδους της ελευθερίας της H θέσις την

οποίαν ούτως λαmicroβάνει η επίσηmicroος Eλλάς δυσχεραίνει

βασικώς την ευόδωσιν του κυπριακού κινήmicroατος καθόσον

εδραιώνει παγκοσmicroίως την ιδέαν ότι η Eλλάς δεν θέλει την

Kύπρον και αποκρούει την παροχήν ανεξαρτησίας εις

αυτήν Aι δηλώσεις του κ Bενιζέλου είνε προωρισmicroέναι νrsquo

απηχήσουν δυσmicroενέστατα εις το εξωτερικόν όπου ήδη

ετηλεγραφήθησαν - καθrsquo ην στιγmicroήν microάλιστα ο ξένος τύπος

εκφράζεται ενθουσιωδέστατα δια το κίνηmicroα χαρακτηρίζων

αυτό ως την δικαίαν εθνικήν εξέγερσιν ενός λαού

ζητούντος την ένωσίν του microετά της πατρίδος του Tέλος η

ανάκλησις του εν Kύπρω γενικού προξένου της Eλλάδος

αποτελεί πλήγmicroα θανάσιmicroον δια τον εν επαναστάσει

ευρισκόmicroενον πληθυσmicroόν της microεγαλονήσου ο οποίος ούτω

όχι microόνον στερείται του φυσικού προστάτου του αλλά και

καταδικάζεται εις έκπτωσιν του ηθικού του εις την

κρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνxxvii

Tην ldquoκρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνrdquo λοιπόν ο Bενιζέλος

κατακεραυνώνοντας την κυπριακή εξέγερση συγκρουόταν microετωπικά microε τις

ευαισθησίες και τις αντιλήψεις της πλειονότητας ίσως των ψηφοφόρων του

Θυσιάζοντας έτσι την εθνικιστική αίγλη του η οποία είχε ήδη τρωθεί αφότου

προσέγγισε την Tουρκία αναγκαζόταν να στηριχτεί κυρίως στην επιτυχή

οικονοmicroική διαχείριση δίνοντας τη ldquoMάχη της Δραχmicroήςrdquo (η οποία πολύ

σύντοmicroα θα κατέρρεε επίσης) και τέλος στην προάσπιση του Δηmicroοκρατικού

πολιτεύmicroατος Bασίζοντας όmicroως στην τελευταία τον επόmicroενο χρόνο τον

πολιτικό λόγο του έγινε εντέλει όmicroηρος των στρατοκρατών υποστηρικτών

του άλλης microιας απείθαρχης οmicroάδας ldquoβενιζελικώνrdquo και αναζωπύρωσε τον

Διχασmicroό Aπό το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής όπου σηmicroείωσε τις

microεγαλύτερες επιτυχίες του ξεκίνησε η πτώση του

Eστίες αντίδρασης

H αντίδραση στην πολιτική του Bενιζέλου εκπορευόταν από τρεις κυρίως

χώρους Πρώτες κινητοποιήθηκαν όπως είδαmicroε στην αρχή αυτού του

άρθρου εθνικιστικές οργανώσεις φοιτητών έφεδρων στρατιωτικών και

αλύτρωτωνxxviii Aπό αυτές πήραν τη σκυτάλη ισχυρότεροι φορείς αφενός

η παλαιοκοmicromicroατική αντιπολίτευση και αφετέρου επαγγελmicroατικές και

ταξικές οργανώσεις που κατέκλυσαν τις εφηmicroερίδες microε ψηφίσmicroαταxxix Tα

γεγονότα ήταν θεόσταλτα τέλος για τις φασίζουσες κινήσεις οι οποίες

αντιγράφοντας τους γερmicroανούς εθνικοσοσιαλιστές καλλιεργούσαν

ριζοσπαστικό προφίλ στηλιτεύοντας το κράτος που ήθελαν να αλώσουν

και αναζητούσαν ιδεολογική νοmicroιmicroοποίηση στον αλυτρωτισmicroό και στον

αντισηmicroιτισmicroό Tις δικές τους αντιδράσεις θα εξετάσουmicroε πρώτα ενώ

κατόπιν θα δούmicroε και τη στάση της επίσηmicroης αντιπολίτευσης

Mεταξύ τους βλέπουmicroε να πρωτοστατεί η Eθνική Ένωσις Eλλάς

(EEE) Kατά την οργάνωση αυτή την οποία οι αρχές της Θεσσαλονίκης

εξακολουθούσαν να θωπεύουν και microετά τα αντισηmicroιτικά πογκρόmicro και τον

εmicroπρησmicroό του εβραϊκού οικισmicroού Kάmicroπελ όπου πρωτοστάτησε λίγους microήνες

νωρίτερα οι δηλώσεις Bενιζέλου έδιναν ldquoτο δικαίωmicroα εις τους

πολιτισmicroένους λαούς να microας ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την

δουλοπρέπειάν microαςrdquoxxx Tα microέλη της microαζί microε φοιτητές της Eθνικής

Παmicroφοιτητικής Eνώσεως (EΠE) κι έφεδρους υπαξιωmicroατικούς οργάνωσαν

τις ίδιες ηmicroέρες διαδήλωση για το ζήτηmicroα της Kύπρου ενώ ο πρόεδρος της

Δηmicroοκρατίας Zαΐmicroης επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη Tούς διέλυσε το

ιππικό συλλαmicroβάνοντας microεταξύ των άλλων microερικούς ldquoτριεψιλίτεςrdquo τους

οποίους πάντως άφησαν κατόπιν ελεύθερουςxxxi Στην επόmicroενη πράξη της

ίδιας παράστασης όmicroως αλλάζοντας απότοmicroα ρόλο οι διαδηλωτές ενάντια

στην κυβερνητική πολιτική microετατρέπονται σε τιmicroητική φρουρά του αρχηγού

του κράτους Έξω από το ναό όπου γίνεται η επίσηmicroη δοξολογία για την

επέτειο της απόκτησης της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Aγίας Σοφίας είναι

ldquoπαρατεταγmicroένοι οι έφεδροι υπαξιωmicroατικοί της ενώσεως Mακεδονίας-

Θράκης microετά της microουσικής των οι έφεδροι πολεmicroισταί του εθνικού σώmicroατος

Mακεδονίας microε στολήν ιερολοχιτών τα microέλη των EEE[] οι φοιτηταί της

εθνικής παmicroφοιτητικής ενώσεως[] οι ανάπηροι τα ορφανά και αι χήραι τα

microέλη του lsquoΠαύλου Mελάrsquo και τα microέλη άλλων εθνικών σωmicroατείωνrdquoxxxii Oι

οργανώσεις αυτές που συχνά δρουν από κοινού αντιπαραθέτουν στη

νοmicroιmicroότητα της κυβέρνησης microια υπέρτερη νοmicroιmicroότητα που εκπορεύεται

απευθείας από το Έθνος ldquoTα Έθνη κείνται υπεράνω των κρατώνrdquo εξηγεί η

σχετικώς διαλλακτική Πρωΐα ldquoπου είνε θεσmicroοί και δηmicroιουργήmicroατα των

διαφόρων εποχών Tα Έθνη δεν έχουν υποχρεώσεις παρά microόνον προς εαυτά

και την ανθρωπότητα και την ιστορίαν τωνrdquoxxxiii Συνάmicroα ο ίδιος χώρος

ενσαρκώνει microε την κάλυψη των κρατικών αρχών την αστική κι εθνική

κυριαρχία στον δηmicroόσιο χώρο σχηmicroατίζοντας τις παρακρατικές οργανώσεις

οι οποίες πιθανώς εξελίχτηκαν σε αδιάσπαστη συνέχεια από τον

ldquoMακεδονικό Aγώναrdquo ως τη microεταπολεmicroική περίοδοxxxiv

H Eθνική Ένωσις Eλλάς ωστόσο σύντοmicroα υπερκεράστηκε σε σχέση microε

το Kυπριακό Zήτηmicroα από άλλες εθνικιστικές οργανώσεις Λίγες ηmicroέρες

αργότερα αρκετές εκατοντάδες άτοmicroα συγκεντρώθηκαν microε πρωτοβουλία του

Eθνικού Σώmicroατος Παλαιών Πολεmicroιστών στην αίθουσα Kρυστάλ επειδή οι

αρχές (προφανώς κατόπιν έντονης κυβερνητικής πίεσης η οποία απουσίαζε

φερrsquo ειπείν όταν έβαζαν φωτιά στο Kάmicroπελ) τούς απαγόρευσαν να

συγκαλέσουν συλλαλητήριο σε ανοιχτό χώρο Mίλησαν εκτός από τους

διοργανωτές εκπρόσωποι της Eθνικής Παmicroφοιτητικής Ένωσεως της

Oργανώσεως Παύλος Mελάς του Συλλόγου Bυζαντινόν Ξίφος των

Eθνικών Λεγεώνων και των Kρητών Παλαιών Πολεmicroιστών - ονόmicroατα που

αποτύπωναν γραφικά τις ιδεολογικές αναφορές αυτού του χώρου Δεν

σκόπευαν να microείνουν στα λόγια πέρα από το λαύρο ψήφισmicroα που ενέκριναν

αποφάσισαν να συγκροτήσουν ερανική επιτροπή και να συγκεντρώσουν

εθελοντές που θα πήγαιναν να πολεmicroήσουν τους άγγλους στην Kύπροxxxv H

Eθνική Ένωσις Eλλάς αφετέρου η οποία προτιmicroούσε πάντοτε να

εmicroφανίζεται δίπλα στις κρατικές αρχές και στις κατεστηmicroένες αστικές

οργανώσεις θεώρησε πιο τελεσφορο να οργανώσει microποϋκοτάζ των αγγλικών

προϊόντων κι έστειλε τον γενικό γραmicromicroατέα της στην πρωτεύουσα για

συνεννοήσεις microε τα εκεί παραρτήmicroατά της και microε την Kεντρική επί του

Kυπριακού Eπιτροπή στην οποία θrsquo αναφερθούmicroε εκτενέστερα

παρακάτωxxxvi Tις επόmicroενες ηmicroέρες κινητοποίησε τα παραρτήmicroατά της στις

επαρχιακές πόλειςxxxvii Eντέλει χρειάστηκαν στιβαρά microέτρα της Kυβέρνησης

για να microαταιωθούν οι εmicroπρηστικές πρωτοβουλίες αυτών των

σωβινιστώνxxxviii

Oι κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη κορυφώθηκαν στις 7 Nοεmicroβρίου

microε την τέλεση δυο χωριστών microνηmicroοσύνων των θυmicroάτων της κυπριακής

εξέγερσης Tο ldquoανεπίσηmicroοrdquo στον Άγιο Mηνά όπου κυριάρχησε πιο

αντιβρετανικό κλίmicroα οργάνωσαν οι εθνικιστικές οργανώσεις πλην της

EEExxxix Πήραν επίσης microέρος σε αλλόκοτη συνεύρεση microε τις Eθνικές

Λεγεώνες και microε το Bυζαντινόν Ξίφος σύσσωmicroοι οι τοπικοί εβραίοι

επίσηmicroοι από τον πρόεδρο της Kοινότητας και τους βουλευτές και

γερουσιαστές της ως τις διοικήσεις των πιο ασήmicroαντων σωmicroατείων για να

θυmicroίσουν τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις των βρετανών στην Παλαιστίνηxl

Aπό την άλλη πλευρά microετριοπαθέστερος χαρακτήρας δόθηκε στο ldquoεπίσηmicroοrdquo

microνηmicroόσυνο που έψαλαν στην Aχειροποίητο microε πρόσκληση της Πανεφεδρικής

Eνώσεως Oπλιτών Mακεδονίας Eκεί παρέστησαν ο Παπαναστασίου ο

οποίος microόλις είχε επιστρέψει από το ολότελα διαφορετικό κλίmicroα της

Bαλκανικής Διάσκεψης στην Kωνσταντινούπολη microαζί microε τους τοπικούς

βουλευτές του Aγροτεργατικού κόmicromicroατός του Tούς περιστοίχιζε το άνθος

της τοπικής κοινωνίας πλην των επίσηmicroων κρατικών αρχών ο πρύτανης και

οι καθηγητές του πανεπιστηmicroίου ο πρόεδρος του Emicroπορικού κι

Eπαγγελmicroατικού Eπιmicroελητηρίου τα συmicroβούλια των οργανώσεων αναπήρων

εκπρόσωποι του ιατρικού και του δικηγορικού συλλόγου και τέλος

προσφυγικές οργανώσεις όπως η Eθνική Mικρασιατική Nεολαία και τα

σωmicroατεία προσφύγων από τη Bουλγαρία Aγόρευσε ο αγροτεργατικός

βουλευτής N Tζερmicroιάς και το απαραίτητο ψήφισmicroα υπέγραψαν εκπρόσωποι

των ισχυρότερων επαγγελmicroατικών αλυτρωτικών και παρακρατικών

οργανώσεων της πόληςxli

Σε πολλά microέρη πραγmicroατοποιήθηκαν ανάλογα microνηmicroόσυνα και

συνέταξαν ψηφίσmicroατα Oι τοπικές ελίτ έδιναν microrsquo αυτό τον τρόπο απτή

υπόσταση στους εθνικούς δεσmicroούς και ανανέωναν το συmicroβολικό βάρος τους

αναπροσδιόριζαν τα νοερά όρια της εθνικής επικρατείας εγγράφοντας την

Kύπρο στη φαντασία microαζών που ελάχιστα ασχολούνταν προηγουmicroένως microrsquo

αυτήν Xάρη στο κίνηmicroα που έπαιρνε microυθικές πλέον διαστάσεις microε τις φήmicroες

που κυκλοφορούσαν για χιλιάδες νεκρούς και microε τις λιγότερο ανυπόστατες

ιστορίες για microεσαιωνικούς βασανισmicroούς των εξεγερmicroένων από τους

άγγλουςxlii οι αλυτρωτιστές microπορούσαν τώρα να επανεντάξουν την Kύπρο

στο αρχετυπικό εθνικό αφήγηmicroα λαός ελληνικός και ορθόδοξος ξένη

καταπίεση εθνεγέρτης κλήρος εξέγερση απελευθέρωση ένωση Συνάmicroα

αναζωογονούσαν αυτό το αφήγηmicroα που είχε πρόσφατα τρωθεί από την

καταστροφική κατάληξη της πολεmicroικής δεκαετίας παρουσιάζοντας ως

αναπόφευκτη γιrsquo άλλη microια φορά τη διαλεκτική του Στο ιδεολογικό επίπεδο

microπορούσαν έτσι νrsquo αντιπαλέψουν την αποmicroυθοποίηση του εθνικισmicroού και τη

διεθνιστική προπαγάνδα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενώ στο επίπεδο της

microαζικής κινητοποίησης οργάνωσαν microε την ίδια ευκαιρία τα πρώτα σοβαρά

σκιρτήmicroατα του αλυτρωτισmicroού microετά το 1922

Eνώ αυτές οι ζυmicroώσεις δυσχέραναν την πολιτική εσωτερικής

ανασυγκρότησης που επιδίωκε ο πρωθυπουργός από microόνες τους δεν

απειλούσαν να τόν κλονίσουν Δεν βράδυναν όmicroως να τις εκmicroεταλλευτούν

πολιτικοί που τόν αντιπολιτεύονταν από την πλευρά των προσωποπαγών

κοmicromicroάτων αλλά και microέσα από τις γραmicromicroές των Φιλελευθέρων και οι οποίοι

κλιmicroάκωσαν σε microεγαλύτερο βάθος την αντίδρασή τους O αλυτρωτισmicroός

πρόσφερε ευπρόσδεκτα συνθήmicroατα στα προσωποπαγή κόmicromicroατα που

στερούνταν εσωτερικού προγράmicromicroατος αλλά συνάmicroα συνιστούσε κατά

κάποιον τρόπο και ldquoφυσικήrdquo τους στάση τα αναβάπτιζε σε αντιλήψεις

πατροπαράδοτες απrsquo όπου εκπορευόταν και η γενικότερη ιδεολογική τους

συγκρότηση και microέσω των οποίων κοινωνούσαν microε τους οπαδούς τους

Eνίσχυε ιδίως τη νοmicroιmicroοποίηση που αντέτασσαν οι απόγονοι των

επαναστατών του 1821 στον ldquoτυχάρπαστοrdquo Bενιζέλο και στους

ldquoνεόπλουτουςrdquo κι ldquoεπήλυδεςrdquo κατά τα πολεmicroικά στερεότυπα της εποχής

Φιλελευθέρους του

Tην επιβίωση του ldquoπολιτικού τιmicroαριωτισmicroούrdquo για τον οποίο

κατηγορούσαν τα παλαιά κόmicromicroατα ο Παπαναστασίου αλλά και συντηρητικοί

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

εξέγερσης κατά microήκος και πλάτος του νησιού τον επόmicroενο microήνα την οποία

κατέστειλε microε αγριότητα η αποικιακή διοίκησηxix

Tο Kυπριακό που ως τότε λίγο απασχολούσε τον αθηναϊκό τύπο

πέρασε στα πρωτοσέλιδα στις 22 Oκτωβρίου παραmicroονές των βρετανικών

εκλογών κι επαύριο της πρώτης microεγάλης συγκέντρωσης των Eνωτικών στη

Λευκωσία Λίγο νωρίτερα ο microητροπολίτης Kιτίου παραιτείται από το

Nοmicroοθετικό Συmicroβούλιο κηρύσσοντας ldquoτην microη έννοmicroον αντίστασιν κατά

αρχών παρανόmicroων και νόmicroων ανόmicroωνrdquo ανυπακοή στη Bρετανία κι Ένωση

ldquoEmicroπρόςrdquo καταλήγει η προκήρυξή του προς το λαό ldquoκαι ο Θεός που δεν

έπλασε τους λαούς του και τα πλάσmicroατά του να είνε δούλοι των άλλων λαών

είνε microαζί microαςrdquoxx Για την κινητοποίηση χρησιmicroοποιούν κατά κόρον

θρησκευτικό συmicroβολισmicroό και οι εθνικοί δεσmicroοί πλέκονται microε νήmicroατα συχνά

εκκλησιαστικά Στην Eλλάδα τα microνηmicroόσυνα υπέρ των πεσόντων παίζουν

κεντρικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση του κόσmicroου και η Iερά Σύνοδος

διακηρύσσει τη συmicroπαράστασή της στους διωκόmicroενους κύπριους ιεράρχεςxxi

ενώ στην ίδια την Kύπρο περίπου δέκα χιλιάδες διαδηλωτές στη Λευκωσία

δια βοής ανακηρύσσουν τον microητροπολίτη Kιτίου ldquoαρχηγόν του αρχοmicroένου

Eθνικού αγώνοςrdquo κι ένας ιερέας τούς ορκίζει στον Tίmicroιο Σταυρό να

συνεχίσουν τον αγώνα ως την Ένωση Eνώ όmicroως οι εκπρόσωποί του

συζητούσαν microε τον βρετανό κυβερνήτη το πλήθος έκαιγε κρατικά

αυτοκίνητα κι έδερνε τους χωροφύλακες ώσπου εντέλει πυρπόλησε και

κατέστρεψε το Kυβερνείο Λίγο αργότερα όταν παίρνει ενισχύσεις ο

στρατός το καταστέλλει αιmicroατηράxxii Tο κίνηmicroα όmicroως εξαπλώνεται από άκρη

σrsquo άκρη της Kύπρου διαδηλώσεις ξεσπούν πέρα από τις πόλεις στο ένα

τρίτο των χωριών ενώ βίαια επεισόδια σηmicroειώνονται σε περίπου εβδοmicroήντα

από αυτάxxiii

Όπως ήταν αναmicroενόmicroενο η σύγκρουση θορύβησε το ελληνικό κοινό

αδιακρίτως κοινωνικής θέσης και πολιτικών αντιλήψεων - και η

δηmicroοτικότητα του Bενιζέλου ο οποίος τήρησε ldquoάψογη στάσηrdquo σrsquo όλη τη

διάρκεια της κρίσης υπέφερε ανάλογα H κινητοποίηση ξεκίνησε από την

ελίτ και το microεγαλύτερο microέρος των διανοούmicroενων συντάχθηκε εξαρχής microε

τους εξεγερmicroένους κύπριουςxxiv O ηmicroερήσιος τύπος ιδίως ως και το

φιλοκυβερνητικό Eλεύθερον Bήmicroα σύσσωmicroος υποστήριξε την εξέγερση ενώ

ακόmicroη και τα microετριοπαθέστερα αντιβενιζελικά φύλλα όπως ήταν η Πρωία

ζητούσαν Ένωση και microαζικές κινητοποιήσεις στην ίδια την Eλλάδαxxv

Aκόmicroη και στα σοβαρότερα έντυπα ελάχιστοι τάχθηκαν υπέρ του

πρωθυπουργού και την πολιτική σηmicroασία της αποmicroόνωσής του διέκρινε ήδη

από την επαύριο των ταραχών ο βρετανός πρέσβυς στην Aθήνα

ένα ατυχές οπωσδήποτε αποτέλεσmicroα της Kυπριακής

εξέγερσης είναι ότι ένωσε ολόκληρο τον τύπο εναντίον

του κ Bενιζέλου τον οποίο επικρίνουν για την αυστηρά

ορθή στάση που τηρεί κάθε απροκάλυπτη πράξη του κ

Bενιζέλου προς υπεράσπιση των συmicroφερόντων microας

πραγmicroατοποιείται microε κίνδυνο αν όχι microε δαπάνη ενός

microέρους του πολιτικού κύρους του και microάλλον θα

πληρώσει ακριβά microε τίmicroηmicroα την αποσύνθεση [των

Φιλελευθέρων] την πολιτική που ακολουθεί στην Kύπρο

Στην πρώτη διακήρυξή του ψυχρά ορθά και

κατηγορηmicroατικά αρνήθηκε νrsquo αναmicroείξει την Eλληνική

Kυβέρνηση και καταδίκασε τις εγκληmicroατικές πράξεις που

διαπράχθηκαν στη Λευκωσία O αντιπολιτευόmicroενος

τύπος Bασιλικός και δηmicroοκρατικός αναmicroφίβολα θα

επωφεληθεί όσο microπορεί από τις επίσηmicroες δηλώσεις του

Πρωθυπουργού για νrsquo αποδείξει πως ο τελευταίος

αρνείται να συνταχθεί microε microια ιερή πατριωτική υπόθεση

και συνεπώς το ζήτηmicroα της ένωσης microε την Kύπρο

πιθανότατα θα τεθεί στις εκλογές του επόmicroενου χρόνου

Για πόσον καιρό θα microπορούν οι σοβαροί Eλληνες να

παρουσιάζονται ως πατριώτες στο ζήτηmicroα της ένωσης microε

την Kύπρο και ως φίλοι microας στα άλλα ζητήmicroατα είναι

πράγmicroα που θα εξαρτηθεί από την πορεία των γεγονότων xxvi

Eνδεικτική της ταραχής που προκάλεσε στους αλυτρωτιστές η

περιέργως απροσδόκητη για πολλούς από αυτούς αντίδραση του Bενιζέλου

καθώς και του πολιτικού κόστους που συνεπαγόταν η στάση του

πρωθυπουργού ήταν η ανταπόκριση της Eφηmicroερίδος των Bαλκανίων από

την πρωτεύουσα

Aι χθεσιναί δηλώσεις του κ Bενιζέλου αποδοκιmicroάζοντος

το ενωτικόν κίνηmicroα των κυπρίων προεκάλεσαν ζωηράν

αίσθησιν Oι ενταύθα κύπριοι φοιτηταί ανάστατοι

περιήλθον τα γραφεία των εφηmicroερίδων και επεσκέφθησαν

τους πολιτικούς αρχηγούς διαmicroαρτυρόmicroενοι σφοδρότατα

διότι εκ microέρους της επισήmicroου Eλλάδος επιδεικνύεται

τόσον εmicroφαντικώς όχι απλή αδιαφορία ή έστω

διπλωmicroατική τις επιφυλακτικότης αλλά και καταδικάζεται

εκ του εmicroφανούς το κίνηmicroα των κυπρίων O κ Bενιζέλος

ο ηγηθείς άλλοτε των αγώνων της Kρήτης υπό συνθήκας

παροmicroοίας προς τας σηmicroερινάς δεν ανεmicroένετο ποτέ να

σπεύση να εκφράση microε τόσον βαρείας εκφράσεις την

αποδοκιmicroασίαν του δια την εξέγερσιν της Kύπρου προς

διεκδίκησιν του ιδεώδους της ελευθερίας της H θέσις την

οποίαν ούτως λαmicroβάνει η επίσηmicroος Eλλάς δυσχεραίνει

βασικώς την ευόδωσιν του κυπριακού κινήmicroατος καθόσον

εδραιώνει παγκοσmicroίως την ιδέαν ότι η Eλλάς δεν θέλει την

Kύπρον και αποκρούει την παροχήν ανεξαρτησίας εις

αυτήν Aι δηλώσεις του κ Bενιζέλου είνε προωρισmicroέναι νrsquo

απηχήσουν δυσmicroενέστατα εις το εξωτερικόν όπου ήδη

ετηλεγραφήθησαν - καθrsquo ην στιγmicroήν microάλιστα ο ξένος τύπος

εκφράζεται ενθουσιωδέστατα δια το κίνηmicroα χαρακτηρίζων

αυτό ως την δικαίαν εθνικήν εξέγερσιν ενός λαού

ζητούντος την ένωσίν του microετά της πατρίδος του Tέλος η

ανάκλησις του εν Kύπρω γενικού προξένου της Eλλάδος

αποτελεί πλήγmicroα θανάσιmicroον δια τον εν επαναστάσει

ευρισκόmicroενον πληθυσmicroόν της microεγαλονήσου ο οποίος ούτω

όχι microόνον στερείται του φυσικού προστάτου του αλλά και

καταδικάζεται εις έκπτωσιν του ηθικού του εις την

κρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνxxvii

Tην ldquoκρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνrdquo λοιπόν ο Bενιζέλος

κατακεραυνώνοντας την κυπριακή εξέγερση συγκρουόταν microετωπικά microε τις

ευαισθησίες και τις αντιλήψεις της πλειονότητας ίσως των ψηφοφόρων του

Θυσιάζοντας έτσι την εθνικιστική αίγλη του η οποία είχε ήδη τρωθεί αφότου

προσέγγισε την Tουρκία αναγκαζόταν να στηριχτεί κυρίως στην επιτυχή

οικονοmicroική διαχείριση δίνοντας τη ldquoMάχη της Δραχmicroήςrdquo (η οποία πολύ

σύντοmicroα θα κατέρρεε επίσης) και τέλος στην προάσπιση του Δηmicroοκρατικού

πολιτεύmicroατος Bασίζοντας όmicroως στην τελευταία τον επόmicroενο χρόνο τον

πολιτικό λόγο του έγινε εντέλει όmicroηρος των στρατοκρατών υποστηρικτών

του άλλης microιας απείθαρχης οmicroάδας ldquoβενιζελικώνrdquo και αναζωπύρωσε τον

Διχασmicroό Aπό το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής όπου σηmicroείωσε τις

microεγαλύτερες επιτυχίες του ξεκίνησε η πτώση του

Eστίες αντίδρασης

H αντίδραση στην πολιτική του Bενιζέλου εκπορευόταν από τρεις κυρίως

χώρους Πρώτες κινητοποιήθηκαν όπως είδαmicroε στην αρχή αυτού του

άρθρου εθνικιστικές οργανώσεις φοιτητών έφεδρων στρατιωτικών και

αλύτρωτωνxxviii Aπό αυτές πήραν τη σκυτάλη ισχυρότεροι φορείς αφενός

η παλαιοκοmicromicroατική αντιπολίτευση και αφετέρου επαγγελmicroατικές και

ταξικές οργανώσεις που κατέκλυσαν τις εφηmicroερίδες microε ψηφίσmicroαταxxix Tα

γεγονότα ήταν θεόσταλτα τέλος για τις φασίζουσες κινήσεις οι οποίες

αντιγράφοντας τους γερmicroανούς εθνικοσοσιαλιστές καλλιεργούσαν

ριζοσπαστικό προφίλ στηλιτεύοντας το κράτος που ήθελαν να αλώσουν

και αναζητούσαν ιδεολογική νοmicroιmicroοποίηση στον αλυτρωτισmicroό και στον

αντισηmicroιτισmicroό Tις δικές τους αντιδράσεις θα εξετάσουmicroε πρώτα ενώ

κατόπιν θα δούmicroε και τη στάση της επίσηmicroης αντιπολίτευσης

Mεταξύ τους βλέπουmicroε να πρωτοστατεί η Eθνική Ένωσις Eλλάς

(EEE) Kατά την οργάνωση αυτή την οποία οι αρχές της Θεσσαλονίκης

εξακολουθούσαν να θωπεύουν και microετά τα αντισηmicroιτικά πογκρόmicro και τον

εmicroπρησmicroό του εβραϊκού οικισmicroού Kάmicroπελ όπου πρωτοστάτησε λίγους microήνες

νωρίτερα οι δηλώσεις Bενιζέλου έδιναν ldquoτο δικαίωmicroα εις τους

πολιτισmicroένους λαούς να microας ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την

δουλοπρέπειάν microαςrdquoxxx Tα microέλη της microαζί microε φοιτητές της Eθνικής

Παmicroφοιτητικής Eνώσεως (EΠE) κι έφεδρους υπαξιωmicroατικούς οργάνωσαν

τις ίδιες ηmicroέρες διαδήλωση για το ζήτηmicroα της Kύπρου ενώ ο πρόεδρος της

Δηmicroοκρατίας Zαΐmicroης επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη Tούς διέλυσε το

ιππικό συλλαmicroβάνοντας microεταξύ των άλλων microερικούς ldquoτριεψιλίτεςrdquo τους

οποίους πάντως άφησαν κατόπιν ελεύθερουςxxxi Στην επόmicroενη πράξη της

ίδιας παράστασης όmicroως αλλάζοντας απότοmicroα ρόλο οι διαδηλωτές ενάντια

στην κυβερνητική πολιτική microετατρέπονται σε τιmicroητική φρουρά του αρχηγού

του κράτους Έξω από το ναό όπου γίνεται η επίσηmicroη δοξολογία για την

επέτειο της απόκτησης της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Aγίας Σοφίας είναι

ldquoπαρατεταγmicroένοι οι έφεδροι υπαξιωmicroατικοί της ενώσεως Mακεδονίας-

Θράκης microετά της microουσικής των οι έφεδροι πολεmicroισταί του εθνικού σώmicroατος

Mακεδονίας microε στολήν ιερολοχιτών τα microέλη των EEE[] οι φοιτηταί της

εθνικής παmicroφοιτητικής ενώσεως[] οι ανάπηροι τα ορφανά και αι χήραι τα

microέλη του lsquoΠαύλου Mελάrsquo και τα microέλη άλλων εθνικών σωmicroατείωνrdquoxxxii Oι

οργανώσεις αυτές που συχνά δρουν από κοινού αντιπαραθέτουν στη

νοmicroιmicroότητα της κυβέρνησης microια υπέρτερη νοmicroιmicroότητα που εκπορεύεται

απευθείας από το Έθνος ldquoTα Έθνη κείνται υπεράνω των κρατώνrdquo εξηγεί η

σχετικώς διαλλακτική Πρωΐα ldquoπου είνε θεσmicroοί και δηmicroιουργήmicroατα των

διαφόρων εποχών Tα Έθνη δεν έχουν υποχρεώσεις παρά microόνον προς εαυτά

και την ανθρωπότητα και την ιστορίαν τωνrdquoxxxiii Συνάmicroα ο ίδιος χώρος

ενσαρκώνει microε την κάλυψη των κρατικών αρχών την αστική κι εθνική

κυριαρχία στον δηmicroόσιο χώρο σχηmicroατίζοντας τις παρακρατικές οργανώσεις

οι οποίες πιθανώς εξελίχτηκαν σε αδιάσπαστη συνέχεια από τον

ldquoMακεδονικό Aγώναrdquo ως τη microεταπολεmicroική περίοδοxxxiv

H Eθνική Ένωσις Eλλάς ωστόσο σύντοmicroα υπερκεράστηκε σε σχέση microε

το Kυπριακό Zήτηmicroα από άλλες εθνικιστικές οργανώσεις Λίγες ηmicroέρες

αργότερα αρκετές εκατοντάδες άτοmicroα συγκεντρώθηκαν microε πρωτοβουλία του

Eθνικού Σώmicroατος Παλαιών Πολεmicroιστών στην αίθουσα Kρυστάλ επειδή οι

αρχές (προφανώς κατόπιν έντονης κυβερνητικής πίεσης η οποία απουσίαζε

φερrsquo ειπείν όταν έβαζαν φωτιά στο Kάmicroπελ) τούς απαγόρευσαν να

συγκαλέσουν συλλαλητήριο σε ανοιχτό χώρο Mίλησαν εκτός από τους

διοργανωτές εκπρόσωποι της Eθνικής Παmicroφοιτητικής Ένωσεως της

Oργανώσεως Παύλος Mελάς του Συλλόγου Bυζαντινόν Ξίφος των

Eθνικών Λεγεώνων και των Kρητών Παλαιών Πολεmicroιστών - ονόmicroατα που

αποτύπωναν γραφικά τις ιδεολογικές αναφορές αυτού του χώρου Δεν

σκόπευαν να microείνουν στα λόγια πέρα από το λαύρο ψήφισmicroα που ενέκριναν

αποφάσισαν να συγκροτήσουν ερανική επιτροπή και να συγκεντρώσουν

εθελοντές που θα πήγαιναν να πολεmicroήσουν τους άγγλους στην Kύπροxxxv H

Eθνική Ένωσις Eλλάς αφετέρου η οποία προτιmicroούσε πάντοτε να

εmicroφανίζεται δίπλα στις κρατικές αρχές και στις κατεστηmicroένες αστικές

οργανώσεις θεώρησε πιο τελεσφορο να οργανώσει microποϋκοτάζ των αγγλικών

προϊόντων κι έστειλε τον γενικό γραmicromicroατέα της στην πρωτεύουσα για

συνεννοήσεις microε τα εκεί παραρτήmicroατά της και microε την Kεντρική επί του

Kυπριακού Eπιτροπή στην οποία θrsquo αναφερθούmicroε εκτενέστερα

παρακάτωxxxvi Tις επόmicroενες ηmicroέρες κινητοποίησε τα παραρτήmicroατά της στις

επαρχιακές πόλειςxxxvii Eντέλει χρειάστηκαν στιβαρά microέτρα της Kυβέρνησης

για να microαταιωθούν οι εmicroπρηστικές πρωτοβουλίες αυτών των

σωβινιστώνxxxviii

Oι κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη κορυφώθηκαν στις 7 Nοεmicroβρίου

microε την τέλεση δυο χωριστών microνηmicroοσύνων των θυmicroάτων της κυπριακής

εξέγερσης Tο ldquoανεπίσηmicroοrdquo στον Άγιο Mηνά όπου κυριάρχησε πιο

αντιβρετανικό κλίmicroα οργάνωσαν οι εθνικιστικές οργανώσεις πλην της

EEExxxix Πήραν επίσης microέρος σε αλλόκοτη συνεύρεση microε τις Eθνικές

Λεγεώνες και microε το Bυζαντινόν Ξίφος σύσσωmicroοι οι τοπικοί εβραίοι

επίσηmicroοι από τον πρόεδρο της Kοινότητας και τους βουλευτές και

γερουσιαστές της ως τις διοικήσεις των πιο ασήmicroαντων σωmicroατείων για να

θυmicroίσουν τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις των βρετανών στην Παλαιστίνηxl

Aπό την άλλη πλευρά microετριοπαθέστερος χαρακτήρας δόθηκε στο ldquoεπίσηmicroοrdquo

microνηmicroόσυνο που έψαλαν στην Aχειροποίητο microε πρόσκληση της Πανεφεδρικής

Eνώσεως Oπλιτών Mακεδονίας Eκεί παρέστησαν ο Παπαναστασίου ο

οποίος microόλις είχε επιστρέψει από το ολότελα διαφορετικό κλίmicroα της

Bαλκανικής Διάσκεψης στην Kωνσταντινούπολη microαζί microε τους τοπικούς

βουλευτές του Aγροτεργατικού κόmicromicroατός του Tούς περιστοίχιζε το άνθος

της τοπικής κοινωνίας πλην των επίσηmicroων κρατικών αρχών ο πρύτανης και

οι καθηγητές του πανεπιστηmicroίου ο πρόεδρος του Emicroπορικού κι

Eπαγγελmicroατικού Eπιmicroελητηρίου τα συmicroβούλια των οργανώσεων αναπήρων

εκπρόσωποι του ιατρικού και του δικηγορικού συλλόγου και τέλος

προσφυγικές οργανώσεις όπως η Eθνική Mικρασιατική Nεολαία και τα

σωmicroατεία προσφύγων από τη Bουλγαρία Aγόρευσε ο αγροτεργατικός

βουλευτής N Tζερmicroιάς και το απαραίτητο ψήφισmicroα υπέγραψαν εκπρόσωποι

των ισχυρότερων επαγγελmicroατικών αλυτρωτικών και παρακρατικών

οργανώσεων της πόληςxli

Σε πολλά microέρη πραγmicroατοποιήθηκαν ανάλογα microνηmicroόσυνα και

συνέταξαν ψηφίσmicroατα Oι τοπικές ελίτ έδιναν microrsquo αυτό τον τρόπο απτή

υπόσταση στους εθνικούς δεσmicroούς και ανανέωναν το συmicroβολικό βάρος τους

αναπροσδιόριζαν τα νοερά όρια της εθνικής επικρατείας εγγράφοντας την

Kύπρο στη φαντασία microαζών που ελάχιστα ασχολούνταν προηγουmicroένως microrsquo

αυτήν Xάρη στο κίνηmicroα που έπαιρνε microυθικές πλέον διαστάσεις microε τις φήmicroες

που κυκλοφορούσαν για χιλιάδες νεκρούς και microε τις λιγότερο ανυπόστατες

ιστορίες για microεσαιωνικούς βασανισmicroούς των εξεγερmicroένων από τους

άγγλουςxlii οι αλυτρωτιστές microπορούσαν τώρα να επανεντάξουν την Kύπρο

στο αρχετυπικό εθνικό αφήγηmicroα λαός ελληνικός και ορθόδοξος ξένη

καταπίεση εθνεγέρτης κλήρος εξέγερση απελευθέρωση ένωση Συνάmicroα

αναζωογονούσαν αυτό το αφήγηmicroα που είχε πρόσφατα τρωθεί από την

καταστροφική κατάληξη της πολεmicroικής δεκαετίας παρουσιάζοντας ως

αναπόφευκτη γιrsquo άλλη microια φορά τη διαλεκτική του Στο ιδεολογικό επίπεδο

microπορούσαν έτσι νrsquo αντιπαλέψουν την αποmicroυθοποίηση του εθνικισmicroού και τη

διεθνιστική προπαγάνδα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενώ στο επίπεδο της

microαζικής κινητοποίησης οργάνωσαν microε την ίδια ευκαιρία τα πρώτα σοβαρά

σκιρτήmicroατα του αλυτρωτισmicroού microετά το 1922

Eνώ αυτές οι ζυmicroώσεις δυσχέραναν την πολιτική εσωτερικής

ανασυγκρότησης που επιδίωκε ο πρωθυπουργός από microόνες τους δεν

απειλούσαν να τόν κλονίσουν Δεν βράδυναν όmicroως να τις εκmicroεταλλευτούν

πολιτικοί που τόν αντιπολιτεύονταν από την πλευρά των προσωποπαγών

κοmicromicroάτων αλλά και microέσα από τις γραmicromicroές των Φιλελευθέρων και οι οποίοι

κλιmicroάκωσαν σε microεγαλύτερο βάθος την αντίδρασή τους O αλυτρωτισmicroός

πρόσφερε ευπρόσδεκτα συνθήmicroατα στα προσωποπαγή κόmicromicroατα που

στερούνταν εσωτερικού προγράmicromicroατος αλλά συνάmicroα συνιστούσε κατά

κάποιον τρόπο και ldquoφυσικήrdquo τους στάση τα αναβάπτιζε σε αντιλήψεις

πατροπαράδοτες απrsquo όπου εκπορευόταν και η γενικότερη ιδεολογική τους

συγκρότηση και microέσω των οποίων κοινωνούσαν microε τους οπαδούς τους

Eνίσχυε ιδίως τη νοmicroιmicroοποίηση που αντέτασσαν οι απόγονοι των

επαναστατών του 1821 στον ldquoτυχάρπαστοrdquo Bενιζέλο και στους

ldquoνεόπλουτουςrdquo κι ldquoεπήλυδεςrdquo κατά τα πολεmicroικά στερεότυπα της εποχής

Φιλελευθέρους του

Tην επιβίωση του ldquoπολιτικού τιmicroαριωτισmicroούrdquo για τον οποίο

κατηγορούσαν τα παλαιά κόmicromicroατα ο Παπαναστασίου αλλά και συντηρητικοί

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

ορθή στάση που τηρεί κάθε απροκάλυπτη πράξη του κ

Bενιζέλου προς υπεράσπιση των συmicroφερόντων microας

πραγmicroατοποιείται microε κίνδυνο αν όχι microε δαπάνη ενός

microέρους του πολιτικού κύρους του και microάλλον θα

πληρώσει ακριβά microε τίmicroηmicroα την αποσύνθεση [των

Φιλελευθέρων] την πολιτική που ακολουθεί στην Kύπρο

Στην πρώτη διακήρυξή του ψυχρά ορθά και

κατηγορηmicroατικά αρνήθηκε νrsquo αναmicroείξει την Eλληνική

Kυβέρνηση και καταδίκασε τις εγκληmicroατικές πράξεις που

διαπράχθηκαν στη Λευκωσία O αντιπολιτευόmicroενος

τύπος Bασιλικός και δηmicroοκρατικός αναmicroφίβολα θα

επωφεληθεί όσο microπορεί από τις επίσηmicroες δηλώσεις του

Πρωθυπουργού για νrsquo αποδείξει πως ο τελευταίος

αρνείται να συνταχθεί microε microια ιερή πατριωτική υπόθεση

και συνεπώς το ζήτηmicroα της ένωσης microε την Kύπρο

πιθανότατα θα τεθεί στις εκλογές του επόmicroενου χρόνου

Για πόσον καιρό θα microπορούν οι σοβαροί Eλληνες να

παρουσιάζονται ως πατριώτες στο ζήτηmicroα της ένωσης microε

την Kύπρο και ως φίλοι microας στα άλλα ζητήmicroατα είναι

πράγmicroα που θα εξαρτηθεί από την πορεία των γεγονότων xxvi

Eνδεικτική της ταραχής που προκάλεσε στους αλυτρωτιστές η

περιέργως απροσδόκητη για πολλούς από αυτούς αντίδραση του Bενιζέλου

καθώς και του πολιτικού κόστους που συνεπαγόταν η στάση του

πρωθυπουργού ήταν η ανταπόκριση της Eφηmicroερίδος των Bαλκανίων από

την πρωτεύουσα

Aι χθεσιναί δηλώσεις του κ Bενιζέλου αποδοκιmicroάζοντος

το ενωτικόν κίνηmicroα των κυπρίων προεκάλεσαν ζωηράν

αίσθησιν Oι ενταύθα κύπριοι φοιτηταί ανάστατοι

περιήλθον τα γραφεία των εφηmicroερίδων και επεσκέφθησαν

τους πολιτικούς αρχηγούς διαmicroαρτυρόmicroενοι σφοδρότατα

διότι εκ microέρους της επισήmicroου Eλλάδος επιδεικνύεται

τόσον εmicroφαντικώς όχι απλή αδιαφορία ή έστω

διπλωmicroατική τις επιφυλακτικότης αλλά και καταδικάζεται

εκ του εmicroφανούς το κίνηmicroα των κυπρίων O κ Bενιζέλος

ο ηγηθείς άλλοτε των αγώνων της Kρήτης υπό συνθήκας

παροmicroοίας προς τας σηmicroερινάς δεν ανεmicroένετο ποτέ να

σπεύση να εκφράση microε τόσον βαρείας εκφράσεις την

αποδοκιmicroασίαν του δια την εξέγερσιν της Kύπρου προς

διεκδίκησιν του ιδεώδους της ελευθερίας της H θέσις την

οποίαν ούτως λαmicroβάνει η επίσηmicroος Eλλάς δυσχεραίνει

βασικώς την ευόδωσιν του κυπριακού κινήmicroατος καθόσον

εδραιώνει παγκοσmicroίως την ιδέαν ότι η Eλλάς δεν θέλει την

Kύπρον και αποκρούει την παροχήν ανεξαρτησίας εις

αυτήν Aι δηλώσεις του κ Bενιζέλου είνε προωρισmicroέναι νrsquo

απηχήσουν δυσmicroενέστατα εις το εξωτερικόν όπου ήδη

ετηλεγραφήθησαν - καθrsquo ην στιγmicroήν microάλιστα ο ξένος τύπος

εκφράζεται ενθουσιωδέστατα δια το κίνηmicroα χαρακτηρίζων

αυτό ως την δικαίαν εθνικήν εξέγερσιν ενός λαού

ζητούντος την ένωσίν του microετά της πατρίδος του Tέλος η

ανάκλησις του εν Kύπρω γενικού προξένου της Eλλάδος

αποτελεί πλήγmicroα θανάσιmicroον δια τον εν επαναστάσει

ευρισκόmicroενον πληθυσmicroόν της microεγαλονήσου ο οποίος ούτω

όχι microόνον στερείται του φυσικού προστάτου του αλλά και

καταδικάζεται εις έκπτωσιν του ηθικού του εις την

κρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνxxvii

Tην ldquoκρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνrdquo λοιπόν ο Bενιζέλος

κατακεραυνώνοντας την κυπριακή εξέγερση συγκρουόταν microετωπικά microε τις

ευαισθησίες και τις αντιλήψεις της πλειονότητας ίσως των ψηφοφόρων του

Θυσιάζοντας έτσι την εθνικιστική αίγλη του η οποία είχε ήδη τρωθεί αφότου

προσέγγισε την Tουρκία αναγκαζόταν να στηριχτεί κυρίως στην επιτυχή

οικονοmicroική διαχείριση δίνοντας τη ldquoMάχη της Δραχmicroήςrdquo (η οποία πολύ

σύντοmicroα θα κατέρρεε επίσης) και τέλος στην προάσπιση του Δηmicroοκρατικού

πολιτεύmicroατος Bασίζοντας όmicroως στην τελευταία τον επόmicroενο χρόνο τον

πολιτικό λόγο του έγινε εντέλει όmicroηρος των στρατοκρατών υποστηρικτών

του άλλης microιας απείθαρχης οmicroάδας ldquoβενιζελικώνrdquo και αναζωπύρωσε τον

Διχασmicroό Aπό το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής όπου σηmicroείωσε τις

microεγαλύτερες επιτυχίες του ξεκίνησε η πτώση του

Eστίες αντίδρασης

H αντίδραση στην πολιτική του Bενιζέλου εκπορευόταν από τρεις κυρίως

χώρους Πρώτες κινητοποιήθηκαν όπως είδαmicroε στην αρχή αυτού του

άρθρου εθνικιστικές οργανώσεις φοιτητών έφεδρων στρατιωτικών και

αλύτρωτωνxxviii Aπό αυτές πήραν τη σκυτάλη ισχυρότεροι φορείς αφενός

η παλαιοκοmicromicroατική αντιπολίτευση και αφετέρου επαγγελmicroατικές και

ταξικές οργανώσεις που κατέκλυσαν τις εφηmicroερίδες microε ψηφίσmicroαταxxix Tα

γεγονότα ήταν θεόσταλτα τέλος για τις φασίζουσες κινήσεις οι οποίες

αντιγράφοντας τους γερmicroανούς εθνικοσοσιαλιστές καλλιεργούσαν

ριζοσπαστικό προφίλ στηλιτεύοντας το κράτος που ήθελαν να αλώσουν

και αναζητούσαν ιδεολογική νοmicroιmicroοποίηση στον αλυτρωτισmicroό και στον

αντισηmicroιτισmicroό Tις δικές τους αντιδράσεις θα εξετάσουmicroε πρώτα ενώ

κατόπιν θα δούmicroε και τη στάση της επίσηmicroης αντιπολίτευσης

Mεταξύ τους βλέπουmicroε να πρωτοστατεί η Eθνική Ένωσις Eλλάς

(EEE) Kατά την οργάνωση αυτή την οποία οι αρχές της Θεσσαλονίκης

εξακολουθούσαν να θωπεύουν και microετά τα αντισηmicroιτικά πογκρόmicro και τον

εmicroπρησmicroό του εβραϊκού οικισmicroού Kάmicroπελ όπου πρωτοστάτησε λίγους microήνες

νωρίτερα οι δηλώσεις Bενιζέλου έδιναν ldquoτο δικαίωmicroα εις τους

πολιτισmicroένους λαούς να microας ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την

δουλοπρέπειάν microαςrdquoxxx Tα microέλη της microαζί microε φοιτητές της Eθνικής

Παmicroφοιτητικής Eνώσεως (EΠE) κι έφεδρους υπαξιωmicroατικούς οργάνωσαν

τις ίδιες ηmicroέρες διαδήλωση για το ζήτηmicroα της Kύπρου ενώ ο πρόεδρος της

Δηmicroοκρατίας Zαΐmicroης επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη Tούς διέλυσε το

ιππικό συλλαmicroβάνοντας microεταξύ των άλλων microερικούς ldquoτριεψιλίτεςrdquo τους

οποίους πάντως άφησαν κατόπιν ελεύθερουςxxxi Στην επόmicroενη πράξη της

ίδιας παράστασης όmicroως αλλάζοντας απότοmicroα ρόλο οι διαδηλωτές ενάντια

στην κυβερνητική πολιτική microετατρέπονται σε τιmicroητική φρουρά του αρχηγού

του κράτους Έξω από το ναό όπου γίνεται η επίσηmicroη δοξολογία για την

επέτειο της απόκτησης της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Aγίας Σοφίας είναι

ldquoπαρατεταγmicroένοι οι έφεδροι υπαξιωmicroατικοί της ενώσεως Mακεδονίας-

Θράκης microετά της microουσικής των οι έφεδροι πολεmicroισταί του εθνικού σώmicroατος

Mακεδονίας microε στολήν ιερολοχιτών τα microέλη των EEE[] οι φοιτηταί της

εθνικής παmicroφοιτητικής ενώσεως[] οι ανάπηροι τα ορφανά και αι χήραι τα

microέλη του lsquoΠαύλου Mελάrsquo και τα microέλη άλλων εθνικών σωmicroατείωνrdquoxxxii Oι

οργανώσεις αυτές που συχνά δρουν από κοινού αντιπαραθέτουν στη

νοmicroιmicroότητα της κυβέρνησης microια υπέρτερη νοmicroιmicroότητα που εκπορεύεται

απευθείας από το Έθνος ldquoTα Έθνη κείνται υπεράνω των κρατώνrdquo εξηγεί η

σχετικώς διαλλακτική Πρωΐα ldquoπου είνε θεσmicroοί και δηmicroιουργήmicroατα των

διαφόρων εποχών Tα Έθνη δεν έχουν υποχρεώσεις παρά microόνον προς εαυτά

και την ανθρωπότητα και την ιστορίαν τωνrdquoxxxiii Συνάmicroα ο ίδιος χώρος

ενσαρκώνει microε την κάλυψη των κρατικών αρχών την αστική κι εθνική

κυριαρχία στον δηmicroόσιο χώρο σχηmicroατίζοντας τις παρακρατικές οργανώσεις

οι οποίες πιθανώς εξελίχτηκαν σε αδιάσπαστη συνέχεια από τον

ldquoMακεδονικό Aγώναrdquo ως τη microεταπολεmicroική περίοδοxxxiv

H Eθνική Ένωσις Eλλάς ωστόσο σύντοmicroα υπερκεράστηκε σε σχέση microε

το Kυπριακό Zήτηmicroα από άλλες εθνικιστικές οργανώσεις Λίγες ηmicroέρες

αργότερα αρκετές εκατοντάδες άτοmicroα συγκεντρώθηκαν microε πρωτοβουλία του

Eθνικού Σώmicroατος Παλαιών Πολεmicroιστών στην αίθουσα Kρυστάλ επειδή οι

αρχές (προφανώς κατόπιν έντονης κυβερνητικής πίεσης η οποία απουσίαζε

φερrsquo ειπείν όταν έβαζαν φωτιά στο Kάmicroπελ) τούς απαγόρευσαν να

συγκαλέσουν συλλαλητήριο σε ανοιχτό χώρο Mίλησαν εκτός από τους

διοργανωτές εκπρόσωποι της Eθνικής Παmicroφοιτητικής Ένωσεως της

Oργανώσεως Παύλος Mελάς του Συλλόγου Bυζαντινόν Ξίφος των

Eθνικών Λεγεώνων και των Kρητών Παλαιών Πολεmicroιστών - ονόmicroατα που

αποτύπωναν γραφικά τις ιδεολογικές αναφορές αυτού του χώρου Δεν

σκόπευαν να microείνουν στα λόγια πέρα από το λαύρο ψήφισmicroα που ενέκριναν

αποφάσισαν να συγκροτήσουν ερανική επιτροπή και να συγκεντρώσουν

εθελοντές που θα πήγαιναν να πολεmicroήσουν τους άγγλους στην Kύπροxxxv H

Eθνική Ένωσις Eλλάς αφετέρου η οποία προτιmicroούσε πάντοτε να

εmicroφανίζεται δίπλα στις κρατικές αρχές και στις κατεστηmicroένες αστικές

οργανώσεις θεώρησε πιο τελεσφορο να οργανώσει microποϋκοτάζ των αγγλικών

προϊόντων κι έστειλε τον γενικό γραmicromicroατέα της στην πρωτεύουσα για

συνεννοήσεις microε τα εκεί παραρτήmicroατά της και microε την Kεντρική επί του

Kυπριακού Eπιτροπή στην οποία θrsquo αναφερθούmicroε εκτενέστερα

παρακάτωxxxvi Tις επόmicroενες ηmicroέρες κινητοποίησε τα παραρτήmicroατά της στις

επαρχιακές πόλειςxxxvii Eντέλει χρειάστηκαν στιβαρά microέτρα της Kυβέρνησης

για να microαταιωθούν οι εmicroπρηστικές πρωτοβουλίες αυτών των

σωβινιστώνxxxviii

Oι κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη κορυφώθηκαν στις 7 Nοεmicroβρίου

microε την τέλεση δυο χωριστών microνηmicroοσύνων των θυmicroάτων της κυπριακής

εξέγερσης Tο ldquoανεπίσηmicroοrdquo στον Άγιο Mηνά όπου κυριάρχησε πιο

αντιβρετανικό κλίmicroα οργάνωσαν οι εθνικιστικές οργανώσεις πλην της

EEExxxix Πήραν επίσης microέρος σε αλλόκοτη συνεύρεση microε τις Eθνικές

Λεγεώνες και microε το Bυζαντινόν Ξίφος σύσσωmicroοι οι τοπικοί εβραίοι

επίσηmicroοι από τον πρόεδρο της Kοινότητας και τους βουλευτές και

γερουσιαστές της ως τις διοικήσεις των πιο ασήmicroαντων σωmicroατείων για να

θυmicroίσουν τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις των βρετανών στην Παλαιστίνηxl

Aπό την άλλη πλευρά microετριοπαθέστερος χαρακτήρας δόθηκε στο ldquoεπίσηmicroοrdquo

microνηmicroόσυνο που έψαλαν στην Aχειροποίητο microε πρόσκληση της Πανεφεδρικής

Eνώσεως Oπλιτών Mακεδονίας Eκεί παρέστησαν ο Παπαναστασίου ο

οποίος microόλις είχε επιστρέψει από το ολότελα διαφορετικό κλίmicroα της

Bαλκανικής Διάσκεψης στην Kωνσταντινούπολη microαζί microε τους τοπικούς

βουλευτές του Aγροτεργατικού κόmicromicroατός του Tούς περιστοίχιζε το άνθος

της τοπικής κοινωνίας πλην των επίσηmicroων κρατικών αρχών ο πρύτανης και

οι καθηγητές του πανεπιστηmicroίου ο πρόεδρος του Emicroπορικού κι

Eπαγγελmicroατικού Eπιmicroελητηρίου τα συmicroβούλια των οργανώσεων αναπήρων

εκπρόσωποι του ιατρικού και του δικηγορικού συλλόγου και τέλος

προσφυγικές οργανώσεις όπως η Eθνική Mικρασιατική Nεολαία και τα

σωmicroατεία προσφύγων από τη Bουλγαρία Aγόρευσε ο αγροτεργατικός

βουλευτής N Tζερmicroιάς και το απαραίτητο ψήφισmicroα υπέγραψαν εκπρόσωποι

των ισχυρότερων επαγγελmicroατικών αλυτρωτικών και παρακρατικών

οργανώσεων της πόληςxli

Σε πολλά microέρη πραγmicroατοποιήθηκαν ανάλογα microνηmicroόσυνα και

συνέταξαν ψηφίσmicroατα Oι τοπικές ελίτ έδιναν microrsquo αυτό τον τρόπο απτή

υπόσταση στους εθνικούς δεσmicroούς και ανανέωναν το συmicroβολικό βάρος τους

αναπροσδιόριζαν τα νοερά όρια της εθνικής επικρατείας εγγράφοντας την

Kύπρο στη φαντασία microαζών που ελάχιστα ασχολούνταν προηγουmicroένως microrsquo

αυτήν Xάρη στο κίνηmicroα που έπαιρνε microυθικές πλέον διαστάσεις microε τις φήmicroες

που κυκλοφορούσαν για χιλιάδες νεκρούς και microε τις λιγότερο ανυπόστατες

ιστορίες για microεσαιωνικούς βασανισmicroούς των εξεγερmicroένων από τους

άγγλουςxlii οι αλυτρωτιστές microπορούσαν τώρα να επανεντάξουν την Kύπρο

στο αρχετυπικό εθνικό αφήγηmicroα λαός ελληνικός και ορθόδοξος ξένη

καταπίεση εθνεγέρτης κλήρος εξέγερση απελευθέρωση ένωση Συνάmicroα

αναζωογονούσαν αυτό το αφήγηmicroα που είχε πρόσφατα τρωθεί από την

καταστροφική κατάληξη της πολεmicroικής δεκαετίας παρουσιάζοντας ως

αναπόφευκτη γιrsquo άλλη microια φορά τη διαλεκτική του Στο ιδεολογικό επίπεδο

microπορούσαν έτσι νrsquo αντιπαλέψουν την αποmicroυθοποίηση του εθνικισmicroού και τη

διεθνιστική προπαγάνδα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενώ στο επίπεδο της

microαζικής κινητοποίησης οργάνωσαν microε την ίδια ευκαιρία τα πρώτα σοβαρά

σκιρτήmicroατα του αλυτρωτισmicroού microετά το 1922

Eνώ αυτές οι ζυmicroώσεις δυσχέραναν την πολιτική εσωτερικής

ανασυγκρότησης που επιδίωκε ο πρωθυπουργός από microόνες τους δεν

απειλούσαν να τόν κλονίσουν Δεν βράδυναν όmicroως να τις εκmicroεταλλευτούν

πολιτικοί που τόν αντιπολιτεύονταν από την πλευρά των προσωποπαγών

κοmicromicroάτων αλλά και microέσα από τις γραmicromicroές των Φιλελευθέρων και οι οποίοι

κλιmicroάκωσαν σε microεγαλύτερο βάθος την αντίδρασή τους O αλυτρωτισmicroός

πρόσφερε ευπρόσδεκτα συνθήmicroατα στα προσωποπαγή κόmicromicroατα που

στερούνταν εσωτερικού προγράmicromicroατος αλλά συνάmicroα συνιστούσε κατά

κάποιον τρόπο και ldquoφυσικήrdquo τους στάση τα αναβάπτιζε σε αντιλήψεις

πατροπαράδοτες απrsquo όπου εκπορευόταν και η γενικότερη ιδεολογική τους

συγκρότηση και microέσω των οποίων κοινωνούσαν microε τους οπαδούς τους

Eνίσχυε ιδίως τη νοmicroιmicroοποίηση που αντέτασσαν οι απόγονοι των

επαναστατών του 1821 στον ldquoτυχάρπαστοrdquo Bενιζέλο και στους

ldquoνεόπλουτουςrdquo κι ldquoεπήλυδεςrdquo κατά τα πολεmicroικά στερεότυπα της εποχής

Φιλελευθέρους του

Tην επιβίωση του ldquoπολιτικού τιmicroαριωτισmicroούrdquo για τον οποίο

κατηγορούσαν τα παλαιά κόmicromicroατα ο Παπαναστασίου αλλά και συντηρητικοί

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

παροmicroοίας προς τας σηmicroερινάς δεν ανεmicroένετο ποτέ να

σπεύση να εκφράση microε τόσον βαρείας εκφράσεις την

αποδοκιmicroασίαν του δια την εξέγερσιν της Kύπρου προς

διεκδίκησιν του ιδεώδους της ελευθερίας της H θέσις την

οποίαν ούτως λαmicroβάνει η επίσηmicroος Eλλάς δυσχεραίνει

βασικώς την ευόδωσιν του κυπριακού κινήmicroατος καθόσον

εδραιώνει παγκοσmicroίως την ιδέαν ότι η Eλλάς δεν θέλει την

Kύπρον και αποκρούει την παροχήν ανεξαρτησίας εις

αυτήν Aι δηλώσεις του κ Bενιζέλου είνε προωρισmicroέναι νrsquo

απηχήσουν δυσmicroενέστατα εις το εξωτερικόν όπου ήδη

ετηλεγραφήθησαν - καθrsquo ην στιγmicroήν microάλιστα ο ξένος τύπος

εκφράζεται ενθουσιωδέστατα δια το κίνηmicroα χαρακτηρίζων

αυτό ως την δικαίαν εθνικήν εξέγερσιν ενός λαού

ζητούντος την ένωσίν του microετά της πατρίδος του Tέλος η

ανάκλησις του εν Kύπρω γενικού προξένου της Eλλάδος

αποτελεί πλήγmicroα θανάσιmicroον δια τον εν επαναστάσει

ευρισκόmicroενον πληθυσmicroόν της microεγαλονήσου ο οποίος ούτω

όχι microόνον στερείται του φυσικού προστάτου του αλλά και

καταδικάζεται εις έκπτωσιν του ηθικού του εις την

κρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνxxvii

Tην ldquoκρισιmicroωτάτην τούτην στιγmicroήνrdquo λοιπόν ο Bενιζέλος

κατακεραυνώνοντας την κυπριακή εξέγερση συγκρουόταν microετωπικά microε τις

ευαισθησίες και τις αντιλήψεις της πλειονότητας ίσως των ψηφοφόρων του

Θυσιάζοντας έτσι την εθνικιστική αίγλη του η οποία είχε ήδη τρωθεί αφότου

προσέγγισε την Tουρκία αναγκαζόταν να στηριχτεί κυρίως στην επιτυχή

οικονοmicroική διαχείριση δίνοντας τη ldquoMάχη της Δραχmicroήςrdquo (η οποία πολύ

σύντοmicroα θα κατέρρεε επίσης) και τέλος στην προάσπιση του Δηmicroοκρατικού

πολιτεύmicroατος Bασίζοντας όmicroως στην τελευταία τον επόmicroενο χρόνο τον

πολιτικό λόγο του έγινε εντέλει όmicroηρος των στρατοκρατών υποστηρικτών

του άλλης microιας απείθαρχης οmicroάδας ldquoβενιζελικώνrdquo και αναζωπύρωσε τον

Διχασmicroό Aπό το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής όπου σηmicroείωσε τις

microεγαλύτερες επιτυχίες του ξεκίνησε η πτώση του

Eστίες αντίδρασης

H αντίδραση στην πολιτική του Bενιζέλου εκπορευόταν από τρεις κυρίως

χώρους Πρώτες κινητοποιήθηκαν όπως είδαmicroε στην αρχή αυτού του

άρθρου εθνικιστικές οργανώσεις φοιτητών έφεδρων στρατιωτικών και

αλύτρωτωνxxviii Aπό αυτές πήραν τη σκυτάλη ισχυρότεροι φορείς αφενός

η παλαιοκοmicromicroατική αντιπολίτευση και αφετέρου επαγγελmicroατικές και

ταξικές οργανώσεις που κατέκλυσαν τις εφηmicroερίδες microε ψηφίσmicroαταxxix Tα

γεγονότα ήταν θεόσταλτα τέλος για τις φασίζουσες κινήσεις οι οποίες

αντιγράφοντας τους γερmicroανούς εθνικοσοσιαλιστές καλλιεργούσαν

ριζοσπαστικό προφίλ στηλιτεύοντας το κράτος που ήθελαν να αλώσουν

και αναζητούσαν ιδεολογική νοmicroιmicroοποίηση στον αλυτρωτισmicroό και στον

αντισηmicroιτισmicroό Tις δικές τους αντιδράσεις θα εξετάσουmicroε πρώτα ενώ

κατόπιν θα δούmicroε και τη στάση της επίσηmicroης αντιπολίτευσης

Mεταξύ τους βλέπουmicroε να πρωτοστατεί η Eθνική Ένωσις Eλλάς

(EEE) Kατά την οργάνωση αυτή την οποία οι αρχές της Θεσσαλονίκης

εξακολουθούσαν να θωπεύουν και microετά τα αντισηmicroιτικά πογκρόmicro και τον

εmicroπρησmicroό του εβραϊκού οικισmicroού Kάmicroπελ όπου πρωτοστάτησε λίγους microήνες

νωρίτερα οι δηλώσεις Bενιζέλου έδιναν ldquoτο δικαίωmicroα εις τους

πολιτισmicroένους λαούς να microας ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την

δουλοπρέπειάν microαςrdquoxxx Tα microέλη της microαζί microε φοιτητές της Eθνικής

Παmicroφοιτητικής Eνώσεως (EΠE) κι έφεδρους υπαξιωmicroατικούς οργάνωσαν

τις ίδιες ηmicroέρες διαδήλωση για το ζήτηmicroα της Kύπρου ενώ ο πρόεδρος της

Δηmicroοκρατίας Zαΐmicroης επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη Tούς διέλυσε το

ιππικό συλλαmicroβάνοντας microεταξύ των άλλων microερικούς ldquoτριεψιλίτεςrdquo τους

οποίους πάντως άφησαν κατόπιν ελεύθερουςxxxi Στην επόmicroενη πράξη της

ίδιας παράστασης όmicroως αλλάζοντας απότοmicroα ρόλο οι διαδηλωτές ενάντια

στην κυβερνητική πολιτική microετατρέπονται σε τιmicroητική φρουρά του αρχηγού

του κράτους Έξω από το ναό όπου γίνεται η επίσηmicroη δοξολογία για την

επέτειο της απόκτησης της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Aγίας Σοφίας είναι

ldquoπαρατεταγmicroένοι οι έφεδροι υπαξιωmicroατικοί της ενώσεως Mακεδονίας-

Θράκης microετά της microουσικής των οι έφεδροι πολεmicroισταί του εθνικού σώmicroατος

Mακεδονίας microε στολήν ιερολοχιτών τα microέλη των EEE[] οι φοιτηταί της

εθνικής παmicroφοιτητικής ενώσεως[] οι ανάπηροι τα ορφανά και αι χήραι τα

microέλη του lsquoΠαύλου Mελάrsquo και τα microέλη άλλων εθνικών σωmicroατείωνrdquoxxxii Oι

οργανώσεις αυτές που συχνά δρουν από κοινού αντιπαραθέτουν στη

νοmicroιmicroότητα της κυβέρνησης microια υπέρτερη νοmicroιmicroότητα που εκπορεύεται

απευθείας από το Έθνος ldquoTα Έθνη κείνται υπεράνω των κρατώνrdquo εξηγεί η

σχετικώς διαλλακτική Πρωΐα ldquoπου είνε θεσmicroοί και δηmicroιουργήmicroατα των

διαφόρων εποχών Tα Έθνη δεν έχουν υποχρεώσεις παρά microόνον προς εαυτά

και την ανθρωπότητα και την ιστορίαν τωνrdquoxxxiii Συνάmicroα ο ίδιος χώρος

ενσαρκώνει microε την κάλυψη των κρατικών αρχών την αστική κι εθνική

κυριαρχία στον δηmicroόσιο χώρο σχηmicroατίζοντας τις παρακρατικές οργανώσεις

οι οποίες πιθανώς εξελίχτηκαν σε αδιάσπαστη συνέχεια από τον

ldquoMακεδονικό Aγώναrdquo ως τη microεταπολεmicroική περίοδοxxxiv

H Eθνική Ένωσις Eλλάς ωστόσο σύντοmicroα υπερκεράστηκε σε σχέση microε

το Kυπριακό Zήτηmicroα από άλλες εθνικιστικές οργανώσεις Λίγες ηmicroέρες

αργότερα αρκετές εκατοντάδες άτοmicroα συγκεντρώθηκαν microε πρωτοβουλία του

Eθνικού Σώmicroατος Παλαιών Πολεmicroιστών στην αίθουσα Kρυστάλ επειδή οι

αρχές (προφανώς κατόπιν έντονης κυβερνητικής πίεσης η οποία απουσίαζε

φερrsquo ειπείν όταν έβαζαν φωτιά στο Kάmicroπελ) τούς απαγόρευσαν να

συγκαλέσουν συλλαλητήριο σε ανοιχτό χώρο Mίλησαν εκτός από τους

διοργανωτές εκπρόσωποι της Eθνικής Παmicroφοιτητικής Ένωσεως της

Oργανώσεως Παύλος Mελάς του Συλλόγου Bυζαντινόν Ξίφος των

Eθνικών Λεγεώνων και των Kρητών Παλαιών Πολεmicroιστών - ονόmicroατα που

αποτύπωναν γραφικά τις ιδεολογικές αναφορές αυτού του χώρου Δεν

σκόπευαν να microείνουν στα λόγια πέρα από το λαύρο ψήφισmicroα που ενέκριναν

αποφάσισαν να συγκροτήσουν ερανική επιτροπή και να συγκεντρώσουν

εθελοντές που θα πήγαιναν να πολεmicroήσουν τους άγγλους στην Kύπροxxxv H

Eθνική Ένωσις Eλλάς αφετέρου η οποία προτιmicroούσε πάντοτε να

εmicroφανίζεται δίπλα στις κρατικές αρχές και στις κατεστηmicroένες αστικές

οργανώσεις θεώρησε πιο τελεσφορο να οργανώσει microποϋκοτάζ των αγγλικών

προϊόντων κι έστειλε τον γενικό γραmicromicroατέα της στην πρωτεύουσα για

συνεννοήσεις microε τα εκεί παραρτήmicroατά της και microε την Kεντρική επί του

Kυπριακού Eπιτροπή στην οποία θrsquo αναφερθούmicroε εκτενέστερα

παρακάτωxxxvi Tις επόmicroενες ηmicroέρες κινητοποίησε τα παραρτήmicroατά της στις

επαρχιακές πόλειςxxxvii Eντέλει χρειάστηκαν στιβαρά microέτρα της Kυβέρνησης

για να microαταιωθούν οι εmicroπρηστικές πρωτοβουλίες αυτών των

σωβινιστώνxxxviii

Oι κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη κορυφώθηκαν στις 7 Nοεmicroβρίου

microε την τέλεση δυο χωριστών microνηmicroοσύνων των θυmicroάτων της κυπριακής

εξέγερσης Tο ldquoανεπίσηmicroοrdquo στον Άγιο Mηνά όπου κυριάρχησε πιο

αντιβρετανικό κλίmicroα οργάνωσαν οι εθνικιστικές οργανώσεις πλην της

EEExxxix Πήραν επίσης microέρος σε αλλόκοτη συνεύρεση microε τις Eθνικές

Λεγεώνες και microε το Bυζαντινόν Ξίφος σύσσωmicroοι οι τοπικοί εβραίοι

επίσηmicroοι από τον πρόεδρο της Kοινότητας και τους βουλευτές και

γερουσιαστές της ως τις διοικήσεις των πιο ασήmicroαντων σωmicroατείων για να

θυmicroίσουν τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις των βρετανών στην Παλαιστίνηxl

Aπό την άλλη πλευρά microετριοπαθέστερος χαρακτήρας δόθηκε στο ldquoεπίσηmicroοrdquo

microνηmicroόσυνο που έψαλαν στην Aχειροποίητο microε πρόσκληση της Πανεφεδρικής

Eνώσεως Oπλιτών Mακεδονίας Eκεί παρέστησαν ο Παπαναστασίου ο

οποίος microόλις είχε επιστρέψει από το ολότελα διαφορετικό κλίmicroα της

Bαλκανικής Διάσκεψης στην Kωνσταντινούπολη microαζί microε τους τοπικούς

βουλευτές του Aγροτεργατικού κόmicromicroατός του Tούς περιστοίχιζε το άνθος

της τοπικής κοινωνίας πλην των επίσηmicroων κρατικών αρχών ο πρύτανης και

οι καθηγητές του πανεπιστηmicroίου ο πρόεδρος του Emicroπορικού κι

Eπαγγελmicroατικού Eπιmicroελητηρίου τα συmicroβούλια των οργανώσεων αναπήρων

εκπρόσωποι του ιατρικού και του δικηγορικού συλλόγου και τέλος

προσφυγικές οργανώσεις όπως η Eθνική Mικρασιατική Nεολαία και τα

σωmicroατεία προσφύγων από τη Bουλγαρία Aγόρευσε ο αγροτεργατικός

βουλευτής N Tζερmicroιάς και το απαραίτητο ψήφισmicroα υπέγραψαν εκπρόσωποι

των ισχυρότερων επαγγελmicroατικών αλυτρωτικών και παρακρατικών

οργανώσεων της πόληςxli

Σε πολλά microέρη πραγmicroατοποιήθηκαν ανάλογα microνηmicroόσυνα και

συνέταξαν ψηφίσmicroατα Oι τοπικές ελίτ έδιναν microrsquo αυτό τον τρόπο απτή

υπόσταση στους εθνικούς δεσmicroούς και ανανέωναν το συmicroβολικό βάρος τους

αναπροσδιόριζαν τα νοερά όρια της εθνικής επικρατείας εγγράφοντας την

Kύπρο στη φαντασία microαζών που ελάχιστα ασχολούνταν προηγουmicroένως microrsquo

αυτήν Xάρη στο κίνηmicroα που έπαιρνε microυθικές πλέον διαστάσεις microε τις φήmicroες

που κυκλοφορούσαν για χιλιάδες νεκρούς και microε τις λιγότερο ανυπόστατες

ιστορίες για microεσαιωνικούς βασανισmicroούς των εξεγερmicroένων από τους

άγγλουςxlii οι αλυτρωτιστές microπορούσαν τώρα να επανεντάξουν την Kύπρο

στο αρχετυπικό εθνικό αφήγηmicroα λαός ελληνικός και ορθόδοξος ξένη

καταπίεση εθνεγέρτης κλήρος εξέγερση απελευθέρωση ένωση Συνάmicroα

αναζωογονούσαν αυτό το αφήγηmicroα που είχε πρόσφατα τρωθεί από την

καταστροφική κατάληξη της πολεmicroικής δεκαετίας παρουσιάζοντας ως

αναπόφευκτη γιrsquo άλλη microια φορά τη διαλεκτική του Στο ιδεολογικό επίπεδο

microπορούσαν έτσι νrsquo αντιπαλέψουν την αποmicroυθοποίηση του εθνικισmicroού και τη

διεθνιστική προπαγάνδα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενώ στο επίπεδο της

microαζικής κινητοποίησης οργάνωσαν microε την ίδια ευκαιρία τα πρώτα σοβαρά

σκιρτήmicroατα του αλυτρωτισmicroού microετά το 1922

Eνώ αυτές οι ζυmicroώσεις δυσχέραναν την πολιτική εσωτερικής

ανασυγκρότησης που επιδίωκε ο πρωθυπουργός από microόνες τους δεν

απειλούσαν να τόν κλονίσουν Δεν βράδυναν όmicroως να τις εκmicroεταλλευτούν

πολιτικοί που τόν αντιπολιτεύονταν από την πλευρά των προσωποπαγών

κοmicromicroάτων αλλά και microέσα από τις γραmicromicroές των Φιλελευθέρων και οι οποίοι

κλιmicroάκωσαν σε microεγαλύτερο βάθος την αντίδρασή τους O αλυτρωτισmicroός

πρόσφερε ευπρόσδεκτα συνθήmicroατα στα προσωποπαγή κόmicromicroατα που

στερούνταν εσωτερικού προγράmicromicroατος αλλά συνάmicroα συνιστούσε κατά

κάποιον τρόπο και ldquoφυσικήrdquo τους στάση τα αναβάπτιζε σε αντιλήψεις

πατροπαράδοτες απrsquo όπου εκπορευόταν και η γενικότερη ιδεολογική τους

συγκρότηση και microέσω των οποίων κοινωνούσαν microε τους οπαδούς τους

Eνίσχυε ιδίως τη νοmicroιmicroοποίηση που αντέτασσαν οι απόγονοι των

επαναστατών του 1821 στον ldquoτυχάρπαστοrdquo Bενιζέλο και στους

ldquoνεόπλουτουςrdquo κι ldquoεπήλυδεςrdquo κατά τα πολεmicroικά στερεότυπα της εποχής

Φιλελευθέρους του

Tην επιβίωση του ldquoπολιτικού τιmicroαριωτισmicroούrdquo για τον οποίο

κατηγορούσαν τα παλαιά κόmicromicroατα ο Παπαναστασίου αλλά και συντηρητικοί

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

αλύτρωτωνxxviii Aπό αυτές πήραν τη σκυτάλη ισχυρότεροι φορείς αφενός

η παλαιοκοmicromicroατική αντιπολίτευση και αφετέρου επαγγελmicroατικές και

ταξικές οργανώσεις που κατέκλυσαν τις εφηmicroερίδες microε ψηφίσmicroαταxxix Tα

γεγονότα ήταν θεόσταλτα τέλος για τις φασίζουσες κινήσεις οι οποίες

αντιγράφοντας τους γερmicroανούς εθνικοσοσιαλιστές καλλιεργούσαν

ριζοσπαστικό προφίλ στηλιτεύοντας το κράτος που ήθελαν να αλώσουν

και αναζητούσαν ιδεολογική νοmicroιmicroοποίηση στον αλυτρωτισmicroό και στον

αντισηmicroιτισmicroό Tις δικές τους αντιδράσεις θα εξετάσουmicroε πρώτα ενώ

κατόπιν θα δούmicroε και τη στάση της επίσηmicroης αντιπολίτευσης

Mεταξύ τους βλέπουmicroε να πρωτοστατεί η Eθνική Ένωσις Eλλάς

(EEE) Kατά την οργάνωση αυτή την οποία οι αρχές της Θεσσαλονίκης

εξακολουθούσαν να θωπεύουν και microετά τα αντισηmicroιτικά πογκρόmicro και τον

εmicroπρησmicroό του εβραϊκού οικισmicroού Kάmicroπελ όπου πρωτοστάτησε λίγους microήνες

νωρίτερα οι δηλώσεις Bενιζέλου έδιναν ldquoτο δικαίωmicroα εις τους

πολιτισmicroένους λαούς να microας ελεεινολογήσωσι και αηδιάσωσι δια την

δουλοπρέπειάν microαςrdquoxxx Tα microέλη της microαζί microε φοιτητές της Eθνικής

Παmicroφοιτητικής Eνώσεως (EΠE) κι έφεδρους υπαξιωmicroατικούς οργάνωσαν

τις ίδιες ηmicroέρες διαδήλωση για το ζήτηmicroα της Kύπρου ενώ ο πρόεδρος της

Δηmicroοκρατίας Zαΐmicroης επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη Tούς διέλυσε το

ιππικό συλλαmicroβάνοντας microεταξύ των άλλων microερικούς ldquoτριεψιλίτεςrdquo τους

οποίους πάντως άφησαν κατόπιν ελεύθερουςxxxi Στην επόmicroενη πράξη της

ίδιας παράστασης όmicroως αλλάζοντας απότοmicroα ρόλο οι διαδηλωτές ενάντια

στην κυβερνητική πολιτική microετατρέπονται σε τιmicroητική φρουρά του αρχηγού

του κράτους Έξω από το ναό όπου γίνεται η επίσηmicroη δοξολογία για την

επέτειο της απόκτησης της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Aγίας Σοφίας είναι

ldquoπαρατεταγmicroένοι οι έφεδροι υπαξιωmicroατικοί της ενώσεως Mακεδονίας-

Θράκης microετά της microουσικής των οι έφεδροι πολεmicroισταί του εθνικού σώmicroατος

Mακεδονίας microε στολήν ιερολοχιτών τα microέλη των EEE[] οι φοιτηταί της

εθνικής παmicroφοιτητικής ενώσεως[] οι ανάπηροι τα ορφανά και αι χήραι τα

microέλη του lsquoΠαύλου Mελάrsquo και τα microέλη άλλων εθνικών σωmicroατείωνrdquoxxxii Oι

οργανώσεις αυτές που συχνά δρουν από κοινού αντιπαραθέτουν στη

νοmicroιmicroότητα της κυβέρνησης microια υπέρτερη νοmicroιmicroότητα που εκπορεύεται

απευθείας από το Έθνος ldquoTα Έθνη κείνται υπεράνω των κρατώνrdquo εξηγεί η

σχετικώς διαλλακτική Πρωΐα ldquoπου είνε θεσmicroοί και δηmicroιουργήmicroατα των

διαφόρων εποχών Tα Έθνη δεν έχουν υποχρεώσεις παρά microόνον προς εαυτά

και την ανθρωπότητα και την ιστορίαν τωνrdquoxxxiii Συνάmicroα ο ίδιος χώρος

ενσαρκώνει microε την κάλυψη των κρατικών αρχών την αστική κι εθνική

κυριαρχία στον δηmicroόσιο χώρο σχηmicroατίζοντας τις παρακρατικές οργανώσεις

οι οποίες πιθανώς εξελίχτηκαν σε αδιάσπαστη συνέχεια από τον

ldquoMακεδονικό Aγώναrdquo ως τη microεταπολεmicroική περίοδοxxxiv

H Eθνική Ένωσις Eλλάς ωστόσο σύντοmicroα υπερκεράστηκε σε σχέση microε

το Kυπριακό Zήτηmicroα από άλλες εθνικιστικές οργανώσεις Λίγες ηmicroέρες

αργότερα αρκετές εκατοντάδες άτοmicroα συγκεντρώθηκαν microε πρωτοβουλία του

Eθνικού Σώmicroατος Παλαιών Πολεmicroιστών στην αίθουσα Kρυστάλ επειδή οι

αρχές (προφανώς κατόπιν έντονης κυβερνητικής πίεσης η οποία απουσίαζε

φερrsquo ειπείν όταν έβαζαν φωτιά στο Kάmicroπελ) τούς απαγόρευσαν να

συγκαλέσουν συλλαλητήριο σε ανοιχτό χώρο Mίλησαν εκτός από τους

διοργανωτές εκπρόσωποι της Eθνικής Παmicroφοιτητικής Ένωσεως της

Oργανώσεως Παύλος Mελάς του Συλλόγου Bυζαντινόν Ξίφος των

Eθνικών Λεγεώνων και των Kρητών Παλαιών Πολεmicroιστών - ονόmicroατα που

αποτύπωναν γραφικά τις ιδεολογικές αναφορές αυτού του χώρου Δεν

σκόπευαν να microείνουν στα λόγια πέρα από το λαύρο ψήφισmicroα που ενέκριναν

αποφάσισαν να συγκροτήσουν ερανική επιτροπή και να συγκεντρώσουν

εθελοντές που θα πήγαιναν να πολεmicroήσουν τους άγγλους στην Kύπροxxxv H

Eθνική Ένωσις Eλλάς αφετέρου η οποία προτιmicroούσε πάντοτε να

εmicroφανίζεται δίπλα στις κρατικές αρχές και στις κατεστηmicroένες αστικές

οργανώσεις θεώρησε πιο τελεσφορο να οργανώσει microποϋκοτάζ των αγγλικών

προϊόντων κι έστειλε τον γενικό γραmicromicroατέα της στην πρωτεύουσα για

συνεννοήσεις microε τα εκεί παραρτήmicroατά της και microε την Kεντρική επί του

Kυπριακού Eπιτροπή στην οποία θrsquo αναφερθούmicroε εκτενέστερα

παρακάτωxxxvi Tις επόmicroενες ηmicroέρες κινητοποίησε τα παραρτήmicroατά της στις

επαρχιακές πόλειςxxxvii Eντέλει χρειάστηκαν στιβαρά microέτρα της Kυβέρνησης

για να microαταιωθούν οι εmicroπρηστικές πρωτοβουλίες αυτών των

σωβινιστώνxxxviii

Oι κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη κορυφώθηκαν στις 7 Nοεmicroβρίου

microε την τέλεση δυο χωριστών microνηmicroοσύνων των θυmicroάτων της κυπριακής

εξέγερσης Tο ldquoανεπίσηmicroοrdquo στον Άγιο Mηνά όπου κυριάρχησε πιο

αντιβρετανικό κλίmicroα οργάνωσαν οι εθνικιστικές οργανώσεις πλην της

EEExxxix Πήραν επίσης microέρος σε αλλόκοτη συνεύρεση microε τις Eθνικές

Λεγεώνες και microε το Bυζαντινόν Ξίφος σύσσωmicroοι οι τοπικοί εβραίοι

επίσηmicroοι από τον πρόεδρο της Kοινότητας και τους βουλευτές και

γερουσιαστές της ως τις διοικήσεις των πιο ασήmicroαντων σωmicroατείων για να

θυmicroίσουν τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις των βρετανών στην Παλαιστίνηxl

Aπό την άλλη πλευρά microετριοπαθέστερος χαρακτήρας δόθηκε στο ldquoεπίσηmicroοrdquo

microνηmicroόσυνο που έψαλαν στην Aχειροποίητο microε πρόσκληση της Πανεφεδρικής

Eνώσεως Oπλιτών Mακεδονίας Eκεί παρέστησαν ο Παπαναστασίου ο

οποίος microόλις είχε επιστρέψει από το ολότελα διαφορετικό κλίmicroα της

Bαλκανικής Διάσκεψης στην Kωνσταντινούπολη microαζί microε τους τοπικούς

βουλευτές του Aγροτεργατικού κόmicromicroατός του Tούς περιστοίχιζε το άνθος

της τοπικής κοινωνίας πλην των επίσηmicroων κρατικών αρχών ο πρύτανης και

οι καθηγητές του πανεπιστηmicroίου ο πρόεδρος του Emicroπορικού κι

Eπαγγελmicroατικού Eπιmicroελητηρίου τα συmicroβούλια των οργανώσεων αναπήρων

εκπρόσωποι του ιατρικού και του δικηγορικού συλλόγου και τέλος

προσφυγικές οργανώσεις όπως η Eθνική Mικρασιατική Nεολαία και τα

σωmicroατεία προσφύγων από τη Bουλγαρία Aγόρευσε ο αγροτεργατικός

βουλευτής N Tζερmicroιάς και το απαραίτητο ψήφισmicroα υπέγραψαν εκπρόσωποι

των ισχυρότερων επαγγελmicroατικών αλυτρωτικών και παρακρατικών

οργανώσεων της πόληςxli

Σε πολλά microέρη πραγmicroατοποιήθηκαν ανάλογα microνηmicroόσυνα και

συνέταξαν ψηφίσmicroατα Oι τοπικές ελίτ έδιναν microrsquo αυτό τον τρόπο απτή

υπόσταση στους εθνικούς δεσmicroούς και ανανέωναν το συmicroβολικό βάρος τους

αναπροσδιόριζαν τα νοερά όρια της εθνικής επικρατείας εγγράφοντας την

Kύπρο στη φαντασία microαζών που ελάχιστα ασχολούνταν προηγουmicroένως microrsquo

αυτήν Xάρη στο κίνηmicroα που έπαιρνε microυθικές πλέον διαστάσεις microε τις φήmicroες

που κυκλοφορούσαν για χιλιάδες νεκρούς και microε τις λιγότερο ανυπόστατες

ιστορίες για microεσαιωνικούς βασανισmicroούς των εξεγερmicroένων από τους

άγγλουςxlii οι αλυτρωτιστές microπορούσαν τώρα να επανεντάξουν την Kύπρο

στο αρχετυπικό εθνικό αφήγηmicroα λαός ελληνικός και ορθόδοξος ξένη

καταπίεση εθνεγέρτης κλήρος εξέγερση απελευθέρωση ένωση Συνάmicroα

αναζωογονούσαν αυτό το αφήγηmicroα που είχε πρόσφατα τρωθεί από την

καταστροφική κατάληξη της πολεmicroικής δεκαετίας παρουσιάζοντας ως

αναπόφευκτη γιrsquo άλλη microια φορά τη διαλεκτική του Στο ιδεολογικό επίπεδο

microπορούσαν έτσι νrsquo αντιπαλέψουν την αποmicroυθοποίηση του εθνικισmicroού και τη

διεθνιστική προπαγάνδα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενώ στο επίπεδο της

microαζικής κινητοποίησης οργάνωσαν microε την ίδια ευκαιρία τα πρώτα σοβαρά

σκιρτήmicroατα του αλυτρωτισmicroού microετά το 1922

Eνώ αυτές οι ζυmicroώσεις δυσχέραναν την πολιτική εσωτερικής

ανασυγκρότησης που επιδίωκε ο πρωθυπουργός από microόνες τους δεν

απειλούσαν να τόν κλονίσουν Δεν βράδυναν όmicroως να τις εκmicroεταλλευτούν

πολιτικοί που τόν αντιπολιτεύονταν από την πλευρά των προσωποπαγών

κοmicromicroάτων αλλά και microέσα από τις γραmicromicroές των Φιλελευθέρων και οι οποίοι

κλιmicroάκωσαν σε microεγαλύτερο βάθος την αντίδρασή τους O αλυτρωτισmicroός

πρόσφερε ευπρόσδεκτα συνθήmicroατα στα προσωποπαγή κόmicromicroατα που

στερούνταν εσωτερικού προγράmicromicroατος αλλά συνάmicroα συνιστούσε κατά

κάποιον τρόπο και ldquoφυσικήrdquo τους στάση τα αναβάπτιζε σε αντιλήψεις

πατροπαράδοτες απrsquo όπου εκπορευόταν και η γενικότερη ιδεολογική τους

συγκρότηση και microέσω των οποίων κοινωνούσαν microε τους οπαδούς τους

Eνίσχυε ιδίως τη νοmicroιmicroοποίηση που αντέτασσαν οι απόγονοι των

επαναστατών του 1821 στον ldquoτυχάρπαστοrdquo Bενιζέλο και στους

ldquoνεόπλουτουςrdquo κι ldquoεπήλυδεςrdquo κατά τα πολεmicroικά στερεότυπα της εποχής

Φιλελευθέρους του

Tην επιβίωση του ldquoπολιτικού τιmicroαριωτισmicroούrdquo για τον οποίο

κατηγορούσαν τα παλαιά κόmicromicroατα ο Παπαναστασίου αλλά και συντηρητικοί

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

ldquoMακεδονικό Aγώναrdquo ως τη microεταπολεmicroική περίοδοxxxiv

H Eθνική Ένωσις Eλλάς ωστόσο σύντοmicroα υπερκεράστηκε σε σχέση microε

το Kυπριακό Zήτηmicroα από άλλες εθνικιστικές οργανώσεις Λίγες ηmicroέρες

αργότερα αρκετές εκατοντάδες άτοmicroα συγκεντρώθηκαν microε πρωτοβουλία του

Eθνικού Σώmicroατος Παλαιών Πολεmicroιστών στην αίθουσα Kρυστάλ επειδή οι

αρχές (προφανώς κατόπιν έντονης κυβερνητικής πίεσης η οποία απουσίαζε

φερrsquo ειπείν όταν έβαζαν φωτιά στο Kάmicroπελ) τούς απαγόρευσαν να

συγκαλέσουν συλλαλητήριο σε ανοιχτό χώρο Mίλησαν εκτός από τους

διοργανωτές εκπρόσωποι της Eθνικής Παmicroφοιτητικής Ένωσεως της

Oργανώσεως Παύλος Mελάς του Συλλόγου Bυζαντινόν Ξίφος των

Eθνικών Λεγεώνων και των Kρητών Παλαιών Πολεmicroιστών - ονόmicroατα που

αποτύπωναν γραφικά τις ιδεολογικές αναφορές αυτού του χώρου Δεν

σκόπευαν να microείνουν στα λόγια πέρα από το λαύρο ψήφισmicroα που ενέκριναν

αποφάσισαν να συγκροτήσουν ερανική επιτροπή και να συγκεντρώσουν

εθελοντές που θα πήγαιναν να πολεmicroήσουν τους άγγλους στην Kύπροxxxv H

Eθνική Ένωσις Eλλάς αφετέρου η οποία προτιmicroούσε πάντοτε να

εmicroφανίζεται δίπλα στις κρατικές αρχές και στις κατεστηmicroένες αστικές

οργανώσεις θεώρησε πιο τελεσφορο να οργανώσει microποϋκοτάζ των αγγλικών

προϊόντων κι έστειλε τον γενικό γραmicromicroατέα της στην πρωτεύουσα για

συνεννοήσεις microε τα εκεί παραρτήmicroατά της και microε την Kεντρική επί του

Kυπριακού Eπιτροπή στην οποία θrsquo αναφερθούmicroε εκτενέστερα

παρακάτωxxxvi Tις επόmicroενες ηmicroέρες κινητοποίησε τα παραρτήmicroατά της στις

επαρχιακές πόλειςxxxvii Eντέλει χρειάστηκαν στιβαρά microέτρα της Kυβέρνησης

για να microαταιωθούν οι εmicroπρηστικές πρωτοβουλίες αυτών των

σωβινιστώνxxxviii

Oι κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη κορυφώθηκαν στις 7 Nοεmicroβρίου

microε την τέλεση δυο χωριστών microνηmicroοσύνων των θυmicroάτων της κυπριακής

εξέγερσης Tο ldquoανεπίσηmicroοrdquo στον Άγιο Mηνά όπου κυριάρχησε πιο

αντιβρετανικό κλίmicroα οργάνωσαν οι εθνικιστικές οργανώσεις πλην της

EEExxxix Πήραν επίσης microέρος σε αλλόκοτη συνεύρεση microε τις Eθνικές

Λεγεώνες και microε το Bυζαντινόν Ξίφος σύσσωmicroοι οι τοπικοί εβραίοι

επίσηmicroοι από τον πρόεδρο της Kοινότητας και τους βουλευτές και

γερουσιαστές της ως τις διοικήσεις των πιο ασήmicroαντων σωmicroατείων για να

θυmicroίσουν τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις των βρετανών στην Παλαιστίνηxl

Aπό την άλλη πλευρά microετριοπαθέστερος χαρακτήρας δόθηκε στο ldquoεπίσηmicroοrdquo

microνηmicroόσυνο που έψαλαν στην Aχειροποίητο microε πρόσκληση της Πανεφεδρικής

Eνώσεως Oπλιτών Mακεδονίας Eκεί παρέστησαν ο Παπαναστασίου ο

οποίος microόλις είχε επιστρέψει από το ολότελα διαφορετικό κλίmicroα της

Bαλκανικής Διάσκεψης στην Kωνσταντινούπολη microαζί microε τους τοπικούς

βουλευτές του Aγροτεργατικού κόmicromicroατός του Tούς περιστοίχιζε το άνθος

της τοπικής κοινωνίας πλην των επίσηmicroων κρατικών αρχών ο πρύτανης και

οι καθηγητές του πανεπιστηmicroίου ο πρόεδρος του Emicroπορικού κι

Eπαγγελmicroατικού Eπιmicroελητηρίου τα συmicroβούλια των οργανώσεων αναπήρων

εκπρόσωποι του ιατρικού και του δικηγορικού συλλόγου και τέλος

προσφυγικές οργανώσεις όπως η Eθνική Mικρασιατική Nεολαία και τα

σωmicroατεία προσφύγων από τη Bουλγαρία Aγόρευσε ο αγροτεργατικός

βουλευτής N Tζερmicroιάς και το απαραίτητο ψήφισmicroα υπέγραψαν εκπρόσωποι

των ισχυρότερων επαγγελmicroατικών αλυτρωτικών και παρακρατικών

οργανώσεων της πόληςxli

Σε πολλά microέρη πραγmicroατοποιήθηκαν ανάλογα microνηmicroόσυνα και

συνέταξαν ψηφίσmicroατα Oι τοπικές ελίτ έδιναν microrsquo αυτό τον τρόπο απτή

υπόσταση στους εθνικούς δεσmicroούς και ανανέωναν το συmicroβολικό βάρος τους

αναπροσδιόριζαν τα νοερά όρια της εθνικής επικρατείας εγγράφοντας την

Kύπρο στη φαντασία microαζών που ελάχιστα ασχολούνταν προηγουmicroένως microrsquo

αυτήν Xάρη στο κίνηmicroα που έπαιρνε microυθικές πλέον διαστάσεις microε τις φήmicroες

που κυκλοφορούσαν για χιλιάδες νεκρούς και microε τις λιγότερο ανυπόστατες

ιστορίες για microεσαιωνικούς βασανισmicroούς των εξεγερmicroένων από τους

άγγλουςxlii οι αλυτρωτιστές microπορούσαν τώρα να επανεντάξουν την Kύπρο

στο αρχετυπικό εθνικό αφήγηmicroα λαός ελληνικός και ορθόδοξος ξένη

καταπίεση εθνεγέρτης κλήρος εξέγερση απελευθέρωση ένωση Συνάmicroα

αναζωογονούσαν αυτό το αφήγηmicroα που είχε πρόσφατα τρωθεί από την

καταστροφική κατάληξη της πολεmicroικής δεκαετίας παρουσιάζοντας ως

αναπόφευκτη γιrsquo άλλη microια φορά τη διαλεκτική του Στο ιδεολογικό επίπεδο

microπορούσαν έτσι νrsquo αντιπαλέψουν την αποmicroυθοποίηση του εθνικισmicroού και τη

διεθνιστική προπαγάνδα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενώ στο επίπεδο της

microαζικής κινητοποίησης οργάνωσαν microε την ίδια ευκαιρία τα πρώτα σοβαρά

σκιρτήmicroατα του αλυτρωτισmicroού microετά το 1922

Eνώ αυτές οι ζυmicroώσεις δυσχέραναν την πολιτική εσωτερικής

ανασυγκρότησης που επιδίωκε ο πρωθυπουργός από microόνες τους δεν

απειλούσαν να τόν κλονίσουν Δεν βράδυναν όmicroως να τις εκmicroεταλλευτούν

πολιτικοί που τόν αντιπολιτεύονταν από την πλευρά των προσωποπαγών

κοmicromicroάτων αλλά και microέσα από τις γραmicromicroές των Φιλελευθέρων και οι οποίοι

κλιmicroάκωσαν σε microεγαλύτερο βάθος την αντίδρασή τους O αλυτρωτισmicroός

πρόσφερε ευπρόσδεκτα συνθήmicroατα στα προσωποπαγή κόmicromicroατα που

στερούνταν εσωτερικού προγράmicromicroατος αλλά συνάmicroα συνιστούσε κατά

κάποιον τρόπο και ldquoφυσικήrdquo τους στάση τα αναβάπτιζε σε αντιλήψεις

πατροπαράδοτες απrsquo όπου εκπορευόταν και η γενικότερη ιδεολογική τους

συγκρότηση και microέσω των οποίων κοινωνούσαν microε τους οπαδούς τους

Eνίσχυε ιδίως τη νοmicroιmicroοποίηση που αντέτασσαν οι απόγονοι των

επαναστατών του 1821 στον ldquoτυχάρπαστοrdquo Bενιζέλο και στους

ldquoνεόπλουτουςrdquo κι ldquoεπήλυδεςrdquo κατά τα πολεmicroικά στερεότυπα της εποχής

Φιλελευθέρους του

Tην επιβίωση του ldquoπολιτικού τιmicroαριωτισmicroούrdquo για τον οποίο

κατηγορούσαν τα παλαιά κόmicromicroατα ο Παπαναστασίου αλλά και συντηρητικοί

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

Eπαγγελmicroατικού Eπιmicroελητηρίου τα συmicroβούλια των οργανώσεων αναπήρων

εκπρόσωποι του ιατρικού και του δικηγορικού συλλόγου και τέλος

προσφυγικές οργανώσεις όπως η Eθνική Mικρασιατική Nεολαία και τα

σωmicroατεία προσφύγων από τη Bουλγαρία Aγόρευσε ο αγροτεργατικός

βουλευτής N Tζερmicroιάς και το απαραίτητο ψήφισmicroα υπέγραψαν εκπρόσωποι

των ισχυρότερων επαγγελmicroατικών αλυτρωτικών και παρακρατικών

οργανώσεων της πόληςxli

Σε πολλά microέρη πραγmicroατοποιήθηκαν ανάλογα microνηmicroόσυνα και

συνέταξαν ψηφίσmicroατα Oι τοπικές ελίτ έδιναν microrsquo αυτό τον τρόπο απτή

υπόσταση στους εθνικούς δεσmicroούς και ανανέωναν το συmicroβολικό βάρος τους

αναπροσδιόριζαν τα νοερά όρια της εθνικής επικρατείας εγγράφοντας την

Kύπρο στη φαντασία microαζών που ελάχιστα ασχολούνταν προηγουmicroένως microrsquo

αυτήν Xάρη στο κίνηmicroα που έπαιρνε microυθικές πλέον διαστάσεις microε τις φήmicroες

που κυκλοφορούσαν για χιλιάδες νεκρούς και microε τις λιγότερο ανυπόστατες

ιστορίες για microεσαιωνικούς βασανισmicroούς των εξεγερmicroένων από τους

άγγλουςxlii οι αλυτρωτιστές microπορούσαν τώρα να επανεντάξουν την Kύπρο

στο αρχετυπικό εθνικό αφήγηmicroα λαός ελληνικός και ορθόδοξος ξένη

καταπίεση εθνεγέρτης κλήρος εξέγερση απελευθέρωση ένωση Συνάmicroα

αναζωογονούσαν αυτό το αφήγηmicroα που είχε πρόσφατα τρωθεί από την

καταστροφική κατάληξη της πολεmicroικής δεκαετίας παρουσιάζοντας ως

αναπόφευκτη γιrsquo άλλη microια φορά τη διαλεκτική του Στο ιδεολογικό επίπεδο

microπορούσαν έτσι νrsquo αντιπαλέψουν την αποmicroυθοποίηση του εθνικισmicroού και τη

διεθνιστική προπαγάνδα της ριζοσπαστικής αριστεράς ενώ στο επίπεδο της

microαζικής κινητοποίησης οργάνωσαν microε την ίδια ευκαιρία τα πρώτα σοβαρά

σκιρτήmicroατα του αλυτρωτισmicroού microετά το 1922

Eνώ αυτές οι ζυmicroώσεις δυσχέραναν την πολιτική εσωτερικής

ανασυγκρότησης που επιδίωκε ο πρωθυπουργός από microόνες τους δεν

απειλούσαν να τόν κλονίσουν Δεν βράδυναν όmicroως να τις εκmicroεταλλευτούν

πολιτικοί που τόν αντιπολιτεύονταν από την πλευρά των προσωποπαγών

κοmicromicroάτων αλλά και microέσα από τις γραmicromicroές των Φιλελευθέρων και οι οποίοι

κλιmicroάκωσαν σε microεγαλύτερο βάθος την αντίδρασή τους O αλυτρωτισmicroός

πρόσφερε ευπρόσδεκτα συνθήmicroατα στα προσωποπαγή κόmicromicroατα που

στερούνταν εσωτερικού προγράmicromicroατος αλλά συνάmicroα συνιστούσε κατά

κάποιον τρόπο και ldquoφυσικήrdquo τους στάση τα αναβάπτιζε σε αντιλήψεις

πατροπαράδοτες απrsquo όπου εκπορευόταν και η γενικότερη ιδεολογική τους

συγκρότηση και microέσω των οποίων κοινωνούσαν microε τους οπαδούς τους

Eνίσχυε ιδίως τη νοmicroιmicroοποίηση που αντέτασσαν οι απόγονοι των

επαναστατών του 1821 στον ldquoτυχάρπαστοrdquo Bενιζέλο και στους

ldquoνεόπλουτουςrdquo κι ldquoεπήλυδεςrdquo κατά τα πολεmicroικά στερεότυπα της εποχής

Φιλελευθέρους του

Tην επιβίωση του ldquoπολιτικού τιmicroαριωτισmicroούrdquo για τον οποίο

κατηγορούσαν τα παλαιά κόmicromicroατα ο Παπαναστασίου αλλά και συντηρητικοί

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

όπως ο Mιλτιάδης Mάλαινοςxliii διακρίνουmicroε χαρακτηριστικά στη σύνθεση

της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής που σύστησαν εκείνες τις

ηmicroέρες σαρανταπέντε πρόκριτοι βλέποντας τα επώνυmicroά τους ανδρών όλων

θα νόmicroιζε κανείς πως διάβαζε κατάλογο προυχόντων του rsquo21 - microια εντύπωση

την οποία ενίσχυε και η σειρά αναγραφής τους που δεν αντιστοιχούσε στην

τρέχουσα πολιτική επιφάνεια των υπογραφόντων αλλά τούς ιεραρχούσε microε

βάση προγονικές δάφνες πρώτος απrsquo όλους ξεχώριζε κάποιος Yψηλάντης

ενώ προς το τέλος συνωθούνταν ταπεινότερης προέλευσης πολιτικοί και

λογοτέχνες όπως ο Παύλος Nιρβάνας και ο Γεώργιος Πεσmicroατζόγλουxliv Όλοι

σχεδόν προέρχονταν από τα παλαιά κόmicromicroατα βαρύτερη όmicroως από κάθε άλλη

υπογραφή φαινόταν εκείνη του σεβάσmicroιου Παύλου Kουντουριώτη που

τύχαινε πέρα από απόγονος του γνωστού αγωνιστή να είναι και τέως

πρόεδρος της Δεύτερης Eλληνικής Δηmicroοκρατίας

H Kεντρική επί του Kυπριακού Eπιτροπή ζητούσε Ένωση microε την

Kύπρο και ως σκοπό της ανέφερε τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώmicroης

Emicromicroένοντας ωστόσο στον όψιmicroο κι εντέλει αντιφατικό microε καίριες

προϋποθέσεις του εθνικισmicroού αριστοκρατισmicroό της απέφυγε να συσπειρώσει

όλους όσους συmicromicroερίζονταν αυτούς τους στόχους δεν περιέλαβε λόγου

χάρη ικανά στελέχη όπως τον πληβειακής καταγωγής Kωνσταντίνο

Zαβιτζιάνο ο οποίος είχε πρόσφατα εγκαταλείψει την Kυβέρνηση Bενιζέλου

και χτίζοντας νέο πολιτικό προφίλ microε επιδείξεις εθνικοφροσύνης

σφυροκοπούσε τη διπλωmicroατία του τελευταίουxlv Aποδείχτηκε αφετέρου η

ίδια Eπιτροπή ιδανικό όχηmicroα για τον ευπατρίδη Mεταξά ο οποίος λίγες

εβδοmicroάδες νωρίτερα είχε επιστρέψει στην ενεργό πολιτική κι ετοίmicroαζε την

ανασύσταση των Eλευθεροφρόνωνxlvi

Aυτή καθεαυτή η δηmicroιουργία της Eπιτροπής συνιστούσε πρόκληση

κατά του Bενιζέλου ο οποίος ανάmicroεσα σε ειδήσεις για νέες πολύνεκρες

συγκρούσεις στην Kύπρο και για φρικτά βασανιστήριαxlvii microόλις είχε

αναλάβει αυτοπροσώπως την ευθύνη της απαγόρευσης ενός microνηmicroοσύνου για

τους κύπριους στην Aθήναxlviii και προσπαθούσε να κατασιγάσει την

αλυτρωτική ζύmicroωση ldquoη κυβέρνησιςrdquo είχε διακηρύξει καταγγέλλοντας το

επικείmicroενο microνηmicroόσυνο ως αρωγό των στασιαστών ldquoδεν θα ανεχθή όπως οι

διεξάγοντες πολιτικούς εθνικούς αγώνας εκτός των ορίων της Eλλάδος διrsquo

ενεργειών αυτών εντός της χώρας επιδιώξουν να δηmicroιουργήσουν

προστριβάς microεταξύ της Eλλάδος και των κρατών των οποίων είνε υπήκοοι

και προς τα οποία τα γενικά συmicroφέροντα της χώρας επιβάλλουν την

διατήρησιν απολύτως φιλικών και αρmicroονικών σχέσεων Tmicroήmicroατα της

Eθνικής Oικογενείας τα οποία ευρίσκονται εκτός των ορίων της Eλλάδος

δεν ηmicroπορεί να επιτραπή όπως παρεmicroβάλουν προσκόmicromicroατα εις την πολιτικήν

της χώρας την οποίαν microόνον οι πολίται αυτής ηmicroπορούν κυριαρχικώς να

ορίζουνrdquoxlix H πλήρης καταστολή όmicroως των αλυτρωτιστών ήταν στο

πλαίσιο των δηmicroοκρατικών θεσmicroών αδύνατη

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

Tελικά πραγmicroατοποίησαν το microνηmicroόσυνο στο Mαρούσι όπου

αναγγέλθηκε εκ των προτέρων πως θα παρευρίσκονταν οι βουλευτές και οι

γερουσιαστές του Λαϊκού Kόmicromicroατος και του Zαβιτζιάνουl Eκτός από

αυτούς το παρακολούθησαν επίσης οι πατρίκιοι της Kεντρικής επί του

Kυπριακού Eπιτροπής πολιτικοποιηmicroένοι πρώην αξιωmicroατικοί όπως ο

Kαρασεβδάς ο Xριστοδούλου και ο Φικιώρης ως οιονεί εκπρόσωποι των

Φιλελεύθερης προέλευσης αλυτρωτιστών φανατικοί αντιβενιζελικοί microε

πρώτους πρώτους τους πρόεδρους των κοινοτήτων της Aττικής καθηγητές

πανεπιστηmicroίου σαν τον Bέη και τον Bολωνάκη ldquoαντιπρόσωποι όλων των

εφεδρικών και εθνικιστικών οργανώσεων της Eλλάδος microετά των λαβάρων

τωνrdquo και τα ακαταπόνητα σωmicroατεία των φοιτητών και των αλύτρωτων

Aφού εγκρίθηκε το απαραίτητο ψήφισmicroα ακολούθησε νέα διαδήλωση των

πιο θερmicroόαιmicroων η οποία έφτασε ως την οδό Iπποκράτους στο κέντρο της

Aθήνας όπου τήν διέλυσε βίαια η αστυνοmicroίαli

Aρχές Nοεmicroβρίου οι αλυτρωτικές ζυmicroώσεις κορυφώνονται H

δηmicroοσιογραφική εκστρατεία για την Ένωση υποχωρεί αλλά τα

αντιβρετανικά άρθρα του βασιλικού τύπου γίνονται ολοένα πιο βίαια O

λαϊκός αλυτρωτισmicroός βρίσκει για πρώτη φορά microετά το 1922 σαφή στόχο

ενώ η περίσσεια δυσαρεστηmicroένων αξιωmicroατικών που πλήττουν εκτός

στρατεύmicroατος κάνει ακόmicroη πιο εύφλεκτη την κατάστασηlii Όλοι σχεδόν

δήmicroοι και κοινότητες σωmicroατεία κι ενώσεις εργατικές κι επαγγελmicroατικές

οργανώσεις στέλνουν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης στους κύπριους το τρίτο

κύmicroα τέτοιων κειmicroένων που περιλαmicroβάνει πλέον φορείς microε σηmicroαντικό

κοινωνικό κύρος Emicroπορικό και Bιοmicroηχανικό Eπιmicroελητήριο Aθηνών

Παρνασσός Γενική Συνοmicroοσπονδία Eργατών Eλλάδος και πλήθος

επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Δικηγορικός Σύλλογος Aθηνών Iατρικός

Σύλλογος Aθηνών Σύνδεσmicroος Bιοmicroηχάνων Δήmicroος Aθηναίων δηmicroοτικό

συmicroβούλιο Θεσσαλονίκης η λέσχη Pόταρυ Aθηνών Ένωσις Kαθηγητών

Πανεπιστηmicroίου Aθηνών και αmicroέτρητοι άλλοιliii H Eθνική Ένωσις Eλλάς

κηρύσσει στη Θεσσαλονίκη microποϋκοτάζ των βρετανικών προϊόντων

προκαλώντας ανεπίσηmicroες απειλές από την Aγγλία για εmicroπορικά αντίποινα

ενώ το παράρτηmicroά της στη Bέροια οργανώνει λοιδωρώντας την υποτιθέmicroενη

απαγόρευση των αρχών συλλαλητήριοliv Tο Emicroπορικό Eπιmicroελητήριο

Aθηνών αποφασίζει πρώτο να κλείσουν επί ένα τέταρτο της ώρας στις 7 του

microηνός τα καταστήmicroατα της πόλης και αmicroέσως ανακοινώνεται πως την ίδια

ώρα θα πάψουν να κυκλοφορούν και τα ταξίlv Λίγο αργότερα microεταθέτουν το

δεκαπεντάλεπτο κλείσιmicroο καταστηmicroάτων και συγκοινωνιών για τις 11

Nοεmicroβρίου ώστε να microπορέσουν να το συντονίσουν σε ολόκληρη τη χώρα οι

εmicroπορικές κι επαγγελmicroατικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης συσκέπτονται

και αποφασίζουν να συmicromicroετάσχουν επίσηςlvi Tην παραmicroονή της ldquoHmicroέρας της

Kύπρουrdquo αναγγέλλεται πως στο νησί συνεχίζονται οι βιαιοπραγίες εις βάρος

του πληθυσmicroού και πως οι τρεις κύπριοι microητροπολίτες που ήταν επικεφαλής

των αλυτρωτιστών έχουν ήδη οδηγηθεί στη Mάλταlvii

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

Tην ίδια την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo ανακοινώνονται νέες

καταδικαστικές δηλώσεις του Bενιζέλου ldquoαι αλλεπάλληλοι αυταί

εκδηλώσεις όλων των τάξεων υπέρ των εθνικών ιδεωδών της Kύπρου

καιρός είνε να παύσουνrdquo Zητά microάλιστα ευθέως να διαλυθεί η Kεντρική επί

του Kυπριακού Eπιτροπή προσθέτοντας πως εάν δεν τήν εισάκουαν οι

ταραξίες έπρεπε να παραιτηθεί σύσσωmicroη ώστε να σταmicroατήσουν να

εκmicroεταλλεύονται το όνοmicroά τηςlviii H Eπιτροπή δεν πτοείται στην επιβλητική

αίθουσα του Παρνασσού ενώ στην υπόλοιπη χώρα κλείνουν καταστήmicroατα

και ιδιωτικά σχολεία και σταmicroατούν οι συγκοινωνίες επιδίδει τελετουργικά

στον Kουντουριώτη παρουσία του Tσαλδάρη την Eθνική Bίβλο της

Kύπρου Tην τελετή συmicroπληρώνουν το λυρικό λογίδριο του κύπριου

καθηγητή πανεπιστηmicroίου Σίmicroου Mενάρδου και βροχή τηλεγραφηmicroάτων

συmicroπαράστασης από εγχώριους φορείς όσο και από ldquoφιλέλληνεςrdquo όπως

ήταν ο βαρόνος Kουmicroπερτέν περισσότερο ή λιγότερο ανιδιοτελείς Λίγο

παραπέρα στα Προπύλαια δίνεται ldquoαληθής microάχηrdquo microεταξύ φοιτητών και

αστυνοmicroίας microε πλήθος τραυmicroατίες και συλλήψεις που διαρκεί microε διακοπές

ως το απόγευmicroαlix Συλλαλητήρια οργανώνονται και σε άλλα microέρη όπως στη

Θεσσαλονίκη ενώ οι αρχές καλούν τους ηγέτες τους και τούς ζητούν να

χαmicroηλώσουν τους τόνους αίτηmicroα στο οποίο συνηγορεί κάνοντας επίδειξη

υπευθυνότητας και η Eθνική Ένωσις Eλλάςlx Mε τον εθνικιστικό

αναβρασmicroό microάλιστα συmicroπλέκεται και ο κοινωνικός σε πολλές επαρχίες που

αντιmicroετωπίζουν οικονοmicroική κρίση στην Πελοπόννησο αιmicroατηρό είναι τις

ίδιες ηmicroέρες το συλλαλητήριο των σταφιδοπαραγωγών του Πύργουlxi

Oι απόψεις του Bενιζέλου

O Bενιζέλος στο microεταξύ δεν αδρανεί Προτιmicroά όmicroως να εξασφαλίσει τη

διεθνή πολιτική του έστω και θυσιάζοντας τη δηmicroοτικότητά του Θέλοντας

να βεβαιώσει τους βρετανούς πως δεν σκοπεύει νrsquo αλλάξει τακτική στο

Kυπριακό και συνάmicroα να περισώσει όσο microπορεί τις microακροπρόθεσmicroες

ελπίδες της Ένωσης συναντά διακριτικά τον Pάmicroσαιη το βράδυ της 6ης

Nοεmicroβρίου σε microια ιδιωτική κατοικία O βρετανός πρέσβυς διαmicroαρτύρεται

για τις δραστηριότητες της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

προσθέτοντας microάλιστα πως γνωρίζει θετικά ότι στον Πειραιά έχουν

σχηmicroατίσει και άλλη επιτροπή microυστική που ετοιmicroάζεται να στείλει στην

Kύπρο χίλιους οπλισmicroένους εθελοντές κυρίως απότακτους και

απόστρατους τους οποίους θα χρηmicroατοδοτήσουν ldquoαπό ψηλάrdquo O Bενιζέλος

δηλώνει άγνοια και ζητά να τόν κρατούν ενήmicroερο σχετικά microε τη

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

δραστηριότητα των επιτροπώνmiddot βεβαιώνει microάλιστα τον Pάmicroσαιη πως εάν

του ζητήσει η Bρετανία να κάνει οτιδήποτε πρέπει να κάνει δεν πρόκειται

να επικαλεστεί για να microη συmicromicroορφωθεί την αδυναmicroία της κυβέρνησής

του ήταν αποφασισmicroένος να κυβερνά όσο καιρό είχε την εξουσία και όταν

δεν θα microπορούσε πλέον να κυβερνά τότε θα ldquoέπαιρνε το καπέλο του και

θα έφευγεrdquo Ήταν πολύ θυmicroωmicroένος πρόσθεσε microε την υπόθεση Kύρου

επειδή είχε ειδοποιήσει επανειληmicromicroένα από microήνες τον Mιχαλακόπουλο να

τόν αποmicroακρύνει από την Kύπρο κι έριχνε ευθύνες για την εξέγερση τόσο

στον Mιχαλακόπουλο όσο και στους microηχανισmicroους του Yπουργείου

Eξωτερικώνlxii Aπό ελληνικά διπλωmicroατικά έγγραφα συνάγεται πως όντως

είχε δώσει από την προηγούmicroενη άνοιξη εντολή να προωθήσουν στην

Kύπρο πολιτική microεταρρυθmicroιστική και διαλλακτική ριζικά αντίθετη από

εκείνη που εφάρmicroοσε ο Kύρου αλλά ο Mιχαλακόπουλος και ο γενικός

διευθυντής του Yπουργείου Eξωτερικών N Mαυρουδής τόν αγνόησανlxiii

Eντέλει ο Bενιζέλος καταλόγισε ευθύνες για την εξέλιξη της κατάστασης

στην αποικιακή διοίκηση όσο και στους αλυτρωτιστές

O κ Bενιζέλος είπε εmicroπιστευτικά πως η χώρα είχε

οπωσδήποτε συνταραχτεί από τα γεγονότα στην Kύπρο

microιλώντας όχι πλέον ως Πρωθυπουργός αλλrsquo ως έmicroπιστος

φίλος συνέχισε λέγοντας ότι σκεφτόταν πως και ο Σερ

Pόναλντ Στορρς δεν είχε αποφύγει ολότελα τα λάθη

ήταν προφανές σφάλmicroα να ζητήσει την εξουσιοδότηση του

Λονδίνου προκειmicroένου να αγνοήσει τους Eλληνες και τους

Mουσουλmicroάνους οι οποίοι καταψήφισαν από κοινού τους

νέους δασmicroούς H Aγγλία δεν microπορούσε να παραmicroερίζει

microέχρις αυτού του σηmicroείου τους κοινοβουλευτικούς

θεσmicroούς Kαλύτερο θα ήταν αν ζητούσε από το Yπουργείο

Aποικιών να του στείλουν τις 20000 λίρες που

χρειάζονταν για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισmicroός O κ

Bενιζέλος είπε πως δεν είχε τίποτε να προσθέσει σχετικά

microε τις ενέργειες του Σερ Pόναλντ Στορρς έπειτα από τις

ταραχές οίκτιρε την προσφυγή στις ldquoεγκληmicroατικές

ενέργειεςrdquo και αναφέρθηκε σε microια συζήτηση που είχε λίγο

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

καιρό νωρίτερα microε έναν Kύπριο βουλευτή ο οποίος του

είπε πως το κίνηmicroα microεγάλωνε και πως η κατάσταση

σύντοmicroα θα έκανε αδύνατη τη διακυβέρνηση του νησιού

Eίχε προειδοποιήσει τον βουλευτή νrsquo αποφευχθούν πάση

θυσία οι εγκληmicroατικές ενέργειες επειδή ο Aγγλικός

χαρακτήρας ήταν τέτοιος που ποτέ δεν θα τις ανεχότανlxiv

Ήταν παράλογο να νοmicroίζουν πως η Aγγλία έmicroοιαζε microε την

παραπαίουσα Tουρκία εναντίον της οποίας ο ίδιος

κατόρθωσε να πολεmicroήσει στα βουνά της Kρήτης δυόmicroισι

ολόκληρα χρόνια Eναντίον της Aγγλίας οι Kύπριοι δεν

microπορούσαν να ελπίζουν πως θrsquo αντεχαν παραπάνω από

δυόmicroισι εβδοmicroάδες Όποιος δεν το καταλάβαινε αυτό ήταν

τρελλός O κ Bενιζέλος είπε πως δεν θα έπρεπε να

περιmicroένει κανείς η Aγγλία να υποχωρήσει microπροστά στη

βία και πως το αποτέλεσmicroα της προσφυγής στη βία ήταν

ότι έπρεπε τώρα να εγκαταλείψουν κάθε ελπίδα ένωσης

της Kύπρου microε την Eλλάδα ώσπου να ξεχαστούν τα

πρόσφατα γεγονότα πράγmicroα που θrsquo απαιτούσε αρκετά

χρόνιαlxv

Kατόπιν ο πρωθυπουργός αντεπιτέθηκε στο εσωτερικό microέτωπο

Έπειτα από πιέσεις του ο φιλικός τύπος υιοθέτησε microετριοπαθέστερη στάση

και οι ldquoσοβαρέςrdquo εφηmicroερίδες άρχισαν να δηmicroοσιεύουν άρθρα υπέρ της

Aγγλίας Στις 11 Nοεmicroβρίου την ldquoHmicroέρα της Kύπρουrdquo όπως είδαmicroε ο

Bενιζέλος κάλεσε λαό και τύπο να εγκαταλείψουν την αντιβρετανική στάση

Ένα microέρος του τύπου από το Eλεύθερον Bήmicroα και την Eστία ως την

Kαθηmicroερινή χαmicroήλωσε τους τόνους η Hmicroέρα όmicroως και η Eσπερινή καθώς

και ο Δηmicroοκρατικός Eλεύθερος Aνθρωπος συνέχισαν τις επιθέσεις

ldquoΠραγmicroατικός σκοπός τους είναι να υπονοmicroεύσουν τη δηmicroοτικότητα του κ

Bενιζέλουrdquo συmicroπεραινε ο Pάmicroσαιη ldquoαλλά όσο microακρύτερα πηγαίνουν τόσο

ευκολότερα microπορεί εκείνος να τις αντιmicroετωπίσειrdquolxvi

O Bενιζέλος έφερε το ζήτηmicroα στη βουλή στις 18 Nοεmicroβρίου αφού ο

αρχικός αναβρασmicroός είχε microετριαστεί και προσπάθησε να αναδείξει δίπλα

στο Kυπριακό το πρόβληmicroα των Δωδεκανήσων και τους κινδύνους που

διέτρεχε η σταθεροποίηση της δραχmicroής Tη microετριοπαθή θέση των

Aγροτεργατικών ανέπτυξε από το ίδιο βήmicroα την εποmicroένη ο

Παπαναστασίουlxvii Eντούτοις και microετά την κοινοβουλευτική συζήτηση οι

εφηmicroερίδες συνέχισαν να δηmicroοσιεύουν περιγραφές των βρετανικών

ωmicroοτήτων τις οποίες διένεmicroαν τακτικά στον τύπο οργανωmicroένες πηγές και

τις δηmicroοσίευαν microε εκφράσεις πανοmicroοιότυπες έντυπα κάθε απόχρωσης τις

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

βιαιότερες αντιβρετανικές επιθέσεις εξαπέλυαν η Eστία η Hmicroέρα το Έθνος

και η Πολιτεία Oι αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρίσταναν πως δεν

άκουγαν τους microετριοπαθείς που τούς ζητούσαν νrsquo αποκηρύξουν τις

κατηγορίες ldquoεπί αντεθνικότητιrdquo που εκτοξεύονταν εναντίον του

Bενιζέλουlxviii Στα microέσα Δεκεmicroβρίου ωστόσο ο τελευταίος πίεσε διακριτικά

τον Pάmicroσαιη υπέρ των εξόριστων κύπριων microητροπολιτώνlxix H θέση του θα

εξασθενούσε διαρκώς εάν δεν έφερνε χειροπιαστές επιτυχίες η κατευναστική

πολιτική του ldquoKαθώς [ο Bενιζέλος] απέτυχε να καταδιώξει δικαστικά τον

τύποrdquo σηmicroείωνε ο βρετανός πρέσβυς

γίνεται πιο ευαίσθητος στις πολιτικές επιπτώσεις των

επιθέσεων που δέχεται στο ζήτηmicroα της Kύπρου Tο θέmicroα

προσφέρεται για τις προσπάθειες των Bασιλικών να

πλήξουν την αξιοπιστία του κ Bενιζέλου εκτοξεύοντας

κατηγορίες για έλλειψη πατριωτισmicroού και για

δουλοπρέπεια έναντι της Kυβέρνησης της Aυτού

Mεγαλειότητος H Oρθόδοξη Eκκλησία θεωρείται

βασιλόφρων στην κοmicromicroατική πολιτική και είναι ικανή να

επηρεάσει την αmicroαθή microάζα O ίδιος ο κ Bενιζέλος δεν

είναι θρήσκος και συγκρούστηκε microε την Eκκλησία όταν

πέρασε νόmicroους που της αφαιρούσαν τον έλεγχο των

εισοδηmicroάτων της και microείωναν τον αριθmicroό των

microοναστηριών Eάν οι αντίπαλοί του microπορέσουν να

πλήξουν την ldquoάψογη στάσηrdquo που τηρεί έναντι της Mεγάλης

Bρετανίας στο θέmicroα της Kύπρου ας είmicroαστε βέβαιοι πως

δεν θα χάσουν την ευκαιρία Oπωσδήποτε ο

Πρωθυπουργός δείχνει νrsquo ανησυχεί microήπως τυχόν έρθουν

[στην Eλλάδα] οι Mητροπολίτες [που εξορίστηκαν από

την Kύπρο] και αναmicroοχλεύσουν ακόmicroη περισσότερο τα

πάθη του αντιπολιτευόmicroενου τύπου Φοβάται όmicroως νrsquo

αντιταχτεί δηmicroόσια στην άφιξή τους αφού κάτι τέτοιο θα

επέτρεπε στους κατηγόρους του να τόν παρουσιάσουν ως

διώκτη της Eκκλησίας Παροmicroοίως δεν έχει καmicroιά διάθεση

ούτε να βοηθήσει τους Aρχιερείς οι οποίοι παριστάνουν

τους αποκλεισmicroένους και άπορους στο Λονδίνο ούτε να

τούς αρνηθεί κάθε βοήθειαlxx

Γνωρίζοντας πόσο microεγάλο πολιτικό αντίκτυπο θα είχε η άφιξη των

κύπριων microητροπολιτών στην Eλλάδα η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

έκανε ότι microπορούσε για να τήν εmicroποδίσει Άλλωστε οι άγγλοι χρειάζονταν

τώρα τον Bενιζέλο ως την καλύτερη εγγύηση πως δεν θrsquo αντιmicroετώπιζαν

πρόσθετα προβλήmicroατα στο νησί διέκριναν πως αν επανεκλεγόταν microε ισχυρή

πλειοψηφία θα microπορούσε ίσως να παραβλέψει την ενδεχόmicroενη αναζωπύρωση

της αλυτρωτικής προπαγάνδας αν όmicroως η πλειοψηφία του ήταν microικρή τότε

η αντιπολίτευση θα προσπαθούσε ίσως να τόν ρίξει ανασκαλεύοντας το

Kυπριακό ldquoIδίως εάν βρει το δρόmicroο για την Aθήνα ο Mητροπολίτης

Kηρυνείας πράγmicroα πιθανόrdquo αναλογιζόταν ο Pάmicroσαιη ldquoας είmicroαστε βέβαιοι

πως θrsquo αρχίσει να microηχανορραφεί microε το Λαϊκό κόmicromicroα εναντίον της

Bενιζελικής Kυβέρνησης Φλογερός Bασιλικός microνησικακεί έναντι του κ

Bενιζέλου εξαιτίας της στάσης του τελευταίου στο Kυπριακό κίνηmicroαrdquolxxi

Tελικά το Kυπριακό Zήτηmicroα παραmicroερίστηκε βαθmicroιαία από το

προσκήνιο ως τις εκλογές του επόmicroενου χρόνου H οικονοmicroική κρίση και η

κατάρρευση της δραχmicroής που microεσολάβησαν ανέδειξαν εσωτερικές

προτεραιότητες πιο πιεστικές Oι αντιβενιζελικοί πάντως στην πανστρατιά

που κήρυξαν για νrsquo ανατρέψουν την κυβέρνηση πράγmicroατι το ανακίνησαν

χρησιmicroοποιώντας επίσης τις δυνάmicroεις τους στον εκκλησιαστικό χώρο

Eναντίον του Bενιζέλου κινητοποίησαν ακόmicroη και τους microητροπολίτες

Kιτίου και Kυρηνείας οι οποίοι ζήτησαν άδεια να έλθουν στην Eλλάδα

δήθεν για να παρακολουθήσουν microια εκκλησιαστική σύνοδο στον Άθω Aπό

τις επαφές τους microε εθνικιστές και microε στρατιωτικούς παράγοντες οι βρετανοί

παρατηρητές συmicroπέραναν πως όντως ldquoοι Bασιλόφρονες και η Δεξιάrdquo

πρωτοστατούσαν στην αλυτρωτική κίνησηlxxii Στο Kυπριακό οι δυνάmicroεις

αυτές τόνιζαν ιδίως πως ο Bενιζέλος έβλαψε ανυπολόγιστα την Ένωση όταν

χαρακτήρισε την εξέγερση εγκληmicroατική πράξη επειδή ο Στορρς

τοιχοκόλλησε τις δηλώσεις του σε κάθε πόλη και χωριό της Kύπρουlxxiii

Ωστόσο έπαιξαν χλιαρά το χαρτί αυτό ενώ προσπαθούσαν περισσότερο νrsquo

αποσπάσουν την υποστήριξη των προσφύγων καταγγέλλοντας την

προσέγγιση microε την Tουρκία Έβλεπαν πλέον πως για πολύ καιρό δεν θα

ξεσπούσε νέο κίνηmicroα στην Kύπρο ενώ οι τριγmicroοί του διεθνούς συστήmicroατος

έδειχναν ακόmicroη και στους πιο αδιάλλακτους πως η Eλλάδα ίσως χρειαζόταν

σύντοmicroα τους βρετανούς Kαθώς microάλιστα οι συmicromicroαχίες εσωτερικές και

διεθνείς θrsquo ανατρέπονταν microέσα σε λίγα χρόνια το 1935 οι βρετανοί θα

βοηθούσαν τους εχθρούς του Bενιζέλου να παλινορθώσουν τη microοναρχία

Ωστόσο από τη σκοπιά των αλυτρωτιστών το κυπριακό κίνηmicroα του 1931

δεν ήταν ολότελα microάταιο

H καταστολή των ενωτικών στην Kύπρο προβλήθηκε στην Eλλάδα ως

πλήγmicroα εναντίον ολόκληρου του ελληνικού έθνους H αστόχαστη εξέγερσή

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

τους απέτυχε οικτρά στους δηλωmicroένους σκοπούς της πέτυχε όmicroως νrsquo

αναδείξει τους κύπριους σε microετόχους του εξεγερσιακού εθνικού

συmicroβολισmicroού και τούς κατοχύρωσε ως συστατικό στοιχείο της νοερής

κοινότητας του ελληνισmicroού Aκόmicroη και ο Bενιζέλος παρrsquo όλο το ιστορικό

γόητρο που απολάmicroβανε προηγουmicroένως microεταξύ των εθνικιστών και το

πολιτικό χάρισmicroά του απέτυχε να υπαγάγει στα κρατικά συmicroφέροντα το

συναισθηmicroατικό φορτίο αυτής της νοερής κοινότητας O ldquoορθολογικός

εθνικισmicroόςrdquo του σκόνταψε στο πανίσχυρο microέτωπο που όρθωσαν εναντίον

του ο κυπριακός ανώτερος κλήρος ο πολιτικός τιmicroαριωτισmicroός της Παλαιάς

Eλλάδας (Φιλελεύθερος όσο και αντιβενιζελικός) οι παρακρατικές

οργανώσεις των Nέων Xωρών οι εναποmicroείναντες αλύτρωτοι και οι

νοσταλγοί των χαmicroένων πατρίδων - οmicroάδες που εξακολουθούσαν σε

microεγάλο βαθmicroό να ελέγχουν την κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού

microέσω της πένας και του άmicroβωνα αλλά και την άσκηση της διεθνούς

πολιτικής microέσω του Yπουργείου Eξωτερικών Oι ίδιες οmicroάδες

προσπάθησαν επίσης microε τον εθνικό λόγο να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των

λαϊκών τάξεων και ιδίως των εξανδραποδισmicroένων προσφύγων προς

εχθρούς εξωτερικούς ώστε να αποmicroακρύνουν τις εσωτερικές αλλαγές που

επαγγελλόταν η αριστερά Aς microη microας ξενίσει τέλος η ευκολία microε την

οποία οι κατεστηmicroένες πολιτικές δυνάmicroεις δέχονταν δίπλα τους οργανώσεις

ldquoεθνικοσοσιαλιστώνrdquo όπως ήταν η Eθνική Ένωσις Eλλάς αντανακλούσε

απλώς τη συνέχεια που επισηmicroαίνουν στοχαστές όπως ο Σαρλ Pουάγκ και

ο Mαρκ Mαζάουερ microεταξύ των ιδεών και των θεσmicroών του φασισmicroού και

των γλωσσών και των αξιών που αποδεχόταν τότε η αστική Eυρώπηlxxiv

Στην αλυτρωτική αγκύλωση συmicroπυκνώνονταν προσπάθειες

ιδεολογικής αντεπίθεσης της εκκλησίας οικονοmicroικής διάσωσης των

στρωmicroάτων που απειλούσαν οι ldquoεκσυγχρονισmicroοίrdquo των βρετανών στην Kύπρο

και του Bενιζέλου στην Eλλάδα πολιτικής επιβίωσης των παραmicroερισmicroένων

τιmicroαριωτών ιδεολογικής νοmicroιmicroοποίησης των παρακρατικών microηχανισmicroών

και συχνά νοηmicroατοδότησης της microαρτυρικής καθηmicroερινότητας από τα

φτωχότερα στρώmicroατα Όλοι αυτοί microαζί αποmicroάκρυναν τον εθνικισmicroό από την

ldquoορθολογικήrdquo και ωφελιmicroιστική κατεύθυνση που ήθελε να του δώσει ο

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

Bενιζέλος ldquoYπάρχουν δυο τρόποι διαχειρίσεως των εθνικών ζητηmicroάτωνrdquo

έγραφε ο Λέων Mακκάς ενόσο κρινόταν ακόmicroη η τροπή των γεγονότων που

περιγράψαmicroε ldquoO Kαζάζειος δια ρητορικών ενθουσιασmicroών δια φλογερών

άρθρων δια ρωmicroαντικών εκδηλώσεων και δια της υπευθύνου υποθάλψεως

των ηρώων και microαρτύρων που θυσιάζονται εις εκατοντάδων χιλιοmicroέτρων

απόστασιν από τον ρητορεύοντα πατριώτην [και αφετέρου] η microέθοδος του

Bενιζέλου η πραγmicroατιστική η ορθολογιστική δια της οποίας η σκέψις

καθοδηγεί το αίσθηmicroα και η οποία microε το microέτρον της δυναmicroικότητος και της

αποτελεσmicroατικότητος αναmicroετρά την υποστήριξιν της οποίας είναι άξιοι οι

ιεροί υπέρ των ελευθεριών αγώνεςrdquolxxv Πώς θα microπορούσε όmicroως αυτός ο

εξιδανικευmicroένος ορθολογισmicroός να επικαλύψει το συγκινησιακό περιεχόmicroενο

του εθνικισmicroού Ίσως θα έπρεπε να συmicroπεράνουmicroε πως οι αντινοmicroίες κι

εντέλει η ήττα του ldquoορθολογικούrdquo εθνικισmicroού του Bενιζέλου από τις

ldquoκαζάζειεςrdquo εξάρσεις Φιλελευθέρων και αντιβενιζελικώνlxxvi αναδεικνύουν

ορισmicroένες σταθερές της ελληνικής πολιτικής ζωής απότοκες ίσως του

κυνισmicroού της πολιτικής και της διανοητικής νωθρότητας της πνευmicroατικής

ελίτ οι οποίες εκδηλώθηκαν επικίνδυνα ή και microοιραία σε στιγmicroές όπως το

1913-14 στη Mακεδονία το 1919-22 στη Mικρά Aσίαlxxvii το 1931 και το

1963-74 στην Kύπρο και τέλος microετά το 1990 microε αφορmicroή και πάλι τη

Mακεδονία Ίσως microάλιστα νrsquo αντανακλούν επίσης microια κακοήθη λειτουργία

σrsquo αυτήν τη microεριά του κόσmicroου και στη συγκεκριmicroένη ιστορική περίοδο

εθνικιστικών ιδεολογιών οι οποίες όσο περισσότερο πετυχαίνουν τους

στόχους τους τόσο ασφαλέστερα προαναγγέλλουν νέους γύρους εθνικών

συγκρούσεων κάθε φορά ευρύτερων βαθύτερων και καταστροφικότερων

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

Δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέmicroατα 68-69 [1998] Tην πρώτη

γραφή του κειmicroένου διάβασαν ο καθηγητής Πασχάλης Kιτροmicroηλίδης ο Kώστας

Γαγανάκης και η Δώρα Λαφαζάνη τούς ευχαριστώ και από εδώ για τις

παρατηρήσεις τους καθώς και την Aλέκα Mπoυτζουβή για την εκδοτική της

επιmicroέλεια Στις σηmicroειώσεις που ακολουθούν microε FO παραπέmicroπω στα αρχεία του

Foreign Office στο Public Record Office (Kew London)

i Πρωία φ της 24101931

iiii Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

iii Σrsquo αυτό το πρώτο κύmicroα ψηφισmicroάτων περιλαmicroβάνονταν εκείνα του

Συλλόγου Bορειοηπειρωτών του κεντρικού διοικητικού συmicroβουλίου της Γενικής

Συνοmicroοσπονδίας Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος του Συλλόγου Παναγίου Tάφου της

Omicroοσπονδίας Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης της Δωδεκανησιακής

Nεολαίας Aθηνών και της Oργανώσεως Kυπρίων βλ Πρωία φ της 25101931

iv Πρωία φ της 25101931

v Γιάννης Π Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα σε Θάνος

Bερέmicroης - O Δηmicroητρακόπουλος (επιmicro) Mελετήmicroατα γύρω από τον Bενιζέλο και την

εποχή του Aθήνα Φιλιππότης 1980 σ 276

vi Στο ίδιο σ 203

vii H πρώτη φορά που συζήτησαν την τύχη του νησιού ήταν όπως έπειτα από

διετή έρευνα διαπίστωσε ο αρmicroόδιος ερευνητής της βουλής το 1915 ακολούθησαν

microια παρεmicroπίπτουσα αναφορά του N Στράτου το 1918 microια φράση του Bενιζέλου το

1920 microια απόπειρα συζήτησης το 1924 επί πρωθυπουργίας Παπαναστασίου την

οποία microαταίωσε ο τελευταίος και τέλος microια συζήτηση περίπου microισής ώρας microετά την

κυπριακή εξέγερση του 1931 microεταξύ Bενιζέλου Παπαναστασίου και Zαβιτζιάνου

(Bουλή των Eλλήνων Tο Kυπριακό στη Bουλή των Eλλήνων τ A 1915-1956

συλλογή των κειmicroένων και επιmicroέλεια Tριαντάφυλλου Γεροζήση Aθήνα 2 1996 σ 1-

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

7) Mια αναδροmicroή στις διπλωmicroατικές διαστάσεις και στην προϊστορία του

ζητήmicroατος βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 174 κε

viii Paschalis Michael Kitromilides ldquoThe Dialectic of Intolerance Ideological

Dimensions of Ethnic Conflictrdquo στο Peter Worsley - Paschalis Kitromilides Small

States in the Modern World The Conditions of Survival Λευκωσία The New Cyprus

Association 1979 του ίδιου Enlightenment Nationalism Orthodoxy Studies in the

Culture and Political Thought of South-Eastern Europe Aldershot Hampshire

Variorum Reprints 1994 Aδαmicroαντία Πόλλις ldquoH κοινωνική κατασκευή της

εθνοτικότητας και της εθνικότητας η περίπτωση της Kύπρουrdquo σrsquo αυτό το τεύχος

Bλ και την εύγλωττη παραδοχή του ίδιου του Aλέξη Kύρου προς τον

Mιχαλακόπουλο για την ldquoεπιφανειακότηταrdquo της εθνικής κίνησης στην Kύπρο στο

από 371931 έγγραφό του που αναδηmicroοσιεύει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 272-73

ix Όπως τόν χαρακτηρίζει ακριβώς ο συγγραφέας της εκτενέστερης

microονογραφίας για τη στάση του στο Kυπριακό Zήτηmicroα Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 173

x Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 183

xi Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 200-201 208-

209 Tο επιχείρηmicroα του συγγραφέα είναι γενικευτικό και κάπως αντιφατικό ldquoO

Bενιζέλος προσπάθησε να κρατήσει το κυπριακό ζήτηmicroα ανοιχτό τονίζοντας

microάλιστα όποτε microπορούσε αυτή την εκκρεmicroότητα Kάθε άλλο παρά το παραmicroέριζε

Mόλις όmicroως διαπίστωνε αντιδράσεις από την βρετανική πλευρά προσπαθούσε να

ικανοποιήσει εν είδει ανταλλάγmicroατος άλλους στόχους της πολιτικής του για όφελος

των γενικότερων ελληνικών συmicroφερόντωνrdquo (όπ σ 228)

xii Σrsquo αυτό το κλίmicroα κινούνταν λόγου χάρη τα σχόλια των εκδοτών της

Eργασίας βλ ενδεικτικά τα τ 95 [24101931] τ 96 [31101931] και τ 97

[7111931] που καλούσαν κατόπιν εορτής τους κύπριους σε ldquoEιρηνική ανυπακοή

χωρίς διατάραξιν της τάξεωςrdquo (τ 95 [24101931])

xiii Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 202-208

xiv Jοhn A Petropulos ldquoThe Compulsory Ecxhange of Populations Greek-

Turkish Peacemaking 1922-1930rdquo Byzantine and Modern Greek Studies 2 [1976] σ

135-161

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

xv FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931

Eλευθέριος Bενιζέλος ldquoH Eλληνοτουρκική εγκάρδιος συνεννόησιςrdquo Eργασία τ 93

[10101931]

xvi FO 371152373 Eτήσια Aναφορά για την Eλλάδα (1930) 2711931 για

την υιοθέτηση ldquoριζοσπαστικήςrdquo τακτικής από τους κύπριους αλυτρωτιστές βλ την

από 811932 έκθεση του Aλ Kύρου προς τον A Mιχαλακόπουλο όπως

αναδηmicroοσιεύεται σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 303

καθώς και την αφήγηση του Πικρού στο ίδιο σ 252-53

xvii Aλ Παπαναστασίου σε Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xviii Bλ τα σώmicroατα των εν λόγω εφηmicroερίδων το χειmicroώνα του 1928 επίσης FO

37113652226 Lorraine προς Chamberlain 31121928504

xix Ένα χρονικό κι ερmicroηνεία της εξέγερσης από βρετανική σκοπιά βλ στο Sir

George Hill A History of Cyprus Cambridge at the University Press 1952 σ 545 κε

Mια αφήγηση του πρωτεργάτη της Aλ Kύρου και στοιχεία για τις κοινωνικές

εντάσεις και τη ρητορεία των εξεγερmicroένων βλ σε Γ Πικρός O Bενιζέλος και το

Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 236 κε Bλ επίσης Δαφνής Γρηγόριος H Eλλάς microεταξύ

δυο πολέmicroων τ B Aθήνα Ίκαρος 1974 σ 75 κε όπου όmicroως δεν αποδίδεται

επακριβώς η θέση του Bενιζέλου

xx Πρωία φ της 26101931

xxi Για την Iερά Σύνοδο βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxii Πρωία φ της 26101931

xxiii Kατά τα βρετανικά στοιχεία που παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και

το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 278-279

xxiv FO 3711523535 Ramsay προς Marquis of Reading 3111931530 Σχετικά

microε τα ενωτικά αιτήmicroατα των κυπρίων το 1930 βλ FO 371143851-55 επίσης FO

3711523356 κε ιδίως τις προηγούmicroενες των γεγονότων εmicroπιστευτικές αναφορές

όπου ο Ramsay τάσσεται υπέρ της Ένωσης (FO 37115233106 Ramsay προς

Sargent 2931931ιδιωτικό κι εmicroπιστευτικό και FO 37115233117 Ramsay προς

Henderson 1341931152) καθώς και την καταγραφή της σχετικής συζήτησής του microε

τον Bενιζέλο (FO 37115233166 Ramsay προς Henderson 561931264) Eπίσης FO

37115234 (όλος ο τόmicroος) FO 371152351-201 FO 37115236 (όλος ο τόmicroος)

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

xxv Eλεύθερον Bήmicroα φ της 24101931 και της 25101931 Πρωΐα φ της

24101931

xxvi FO 37115234158 Ramsay προς Marquis of Reading 26101931514

xxvii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 24101931

xxviii O Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος Aθηνών η Eθνική Παmicroφοιτητική

Ένωσις Θεσσαλονικης η Eθνική Oργάνωσις Eφέδρων Oπλιτών Aθηνών η Eθνική

Ένωσις Eφέδρων Aξιωmicroατικών και δωδεκανήσιοι βλ Πρωΐα φ της 24101931

xxix Tο δεύτερο κύmicroα ψηφισmicroάτων προερχόταν από οργανώσεις των χώρων

που αναφέρθηκαν παραπάνω (Σύλλογος Bορειοηπειρωτών Δωδεκανησιακή

Nεολαία Aθηνών Oργάνωσις Kυπρίων Σύλλογος Παναγίου Tάφου Kοινή

Aλυτρώτων και Προσφύγων Eπιτροπεία Θρακικό Kέντρο Omicroοσπονδία

Πολεmicroιστών Eφέδρων Ξηράς και Θαλάσσης Σύνδεσmicroος Eφέδρων Oπλιτών

Xωροφυλακής Σύνδεσmicroος Eφέδρων Aξιωmicroατικών Mακεδονίας Πανεφεδρική

Ένωσις Aγωνιστών B Eλλάδος Ένωσις Eφέδρων Yπαξιωmicroατικών Mακεδονίας

Θράκης Σύνδεσmicroος Aξιωmicroατικών Θυmicroάτων Πολέmicroου Γενική Συνοmicroοσπονδία

Aναπήρων και Θυmicroάτων Πολέmicroου Omicroοσπονδία Eλλήνων Φοιτητών) αλλά και από

το Aγροτικό Kόmicromicroα καθώς και από διοικήσεις επαγγελmicroατικών ενώσεων όπως ήταν

η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών και η Γενική Συνοmicroοσπονδία

Eπαγγελmicroατιών Eλλάδος Mαζί τους κινητοποιήθηκε η Eθνική Ένωσις Eλλάς την

οποία θα ξανασυναντήσουmicroε παρακάτω Bλ Πρωία φ της 25 της 26 της 28 και

της 30101931 Συνδέσmicroου Eνώσεως

xxx Eθνική Ένωσις Eλλάς (Παράρτηmicroα Kηφισιάς) ψήφισmicroα της 24101931 σε

Πρωία φ της 25101931

xxxi Πρωία φ της 28101931 Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 28101931

xxxii Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 26101931

xxxiii Πρωία φ της 28101931 H εφηmicroερίδα αυτή microολονότι τοποθετούνταν

στο χώρο της ldquoσοβαρήςrdquo δεξιάς και στήριζε το Λαϊκό Kόmicromicroα κάλυπτε σταθερά κι

επιδοκιmicroαστικά τις δραστηριότητες της EEE

xxxiv Tον ίδιο καιρό λόγου χάρη η αριστερών τάσεων Φοιτητική Συντροφιά

Θεσσαλονίκης κατηγορούσε την EEE και την EΠE πως σε συνεργασία microε την

ασφάλεια κατέσχαν προκηρύξεις συλλάmicroβαναν φοιτήτριες κι έδερναν φοιτητές

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

απειλώντας ldquoΘα σκοτώσουmicroε όλους τους συντροφιάδες όλους τους αριστερούς

όλους τους microπολσεβίκουςrdquo Bλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

xxxv Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 8111931

xxxvi Πρωία φ της 21131

xxxvii Πρωία φ της 2 και της 31131

xxxviii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

xxxix Tο Eθνικόν Σωmicroατείον Mακεδονοmicroάχων ldquoΠαύλος Mελάςrdquo το Eθνικόν

Σώmicroα των Παλαιών Πολεmicroιστών η Ένωσις Tραυmicroατιών Aναπήρων Πολέmicroου η

Eθνική Παmicroφοιτητική Ένωσις η Hνωmicroένη Aντικοmicromicroουνιστική Παράταξις οι

Eθνικές Λεγεώνες οι ldquoοπλίτες χωροφυλακήςrdquo και το Bυζαντινόν Ξίφος Yπήρχαν

τέλος οργανώσεις που δυσκολεύονταν να διαλέξουν στρατόπεδο όπως ο

Σύνδεσmicroος Yπαιθρίων Mικροπωλητών ο οποίος κάλεσε τα microέλη του να

συγκεντρωθούν νωρίτερα στα γραφεία του ώστε να πάνε εν σώmicroατι σrsquo ένα από τα

δυο microνηmicroόσυνα βλ Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 7111931

xl FO 37115235173 H G Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς

Ramsay 1111193141

xli Oι προέδροι του δικηγορικού του ιατρικού και του φαρmicroακευτικού

συλλόγου της οmicroοσπονδίας επαγγελmicroατιών και της ένωσης συντακτών καθώς κι

εκπρόσωποι των έφεδρων αξιωmicroατικών της Mακεδονίας των έφεδρων

υπαξιωmicroατικών της Mακεδονίας και της Θράκης της Eθνικής Eνώσεως Eλλάς της

Eθνικής Παmicroφοιτητικής Eνώσεως των απόστρατων αξιωmicroατικών των ανάπηρων

πολέmicroου και της Λαϊκής Eπιτροπής Aγώνος Kυπρίων Bλ Eφηmicroερίς των

Bαλκανίων φ της 1111931 FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading

6111931539 Για τα microνηmicroόσυνα της 8ης Nοεmicroβρίου βλ FO 37115235173 H G

Chick (γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης) προς Ramsay 1111193141 Για τα

επεισόδια που σηmicroειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βλ την αναφορά του βρετανού

προξένου στο FO 37115234271 κε και σε FO 3711523535 Ramsay προς Marquis

of Reading 3111931530

xlii Bλ ενδεικτικά Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931 της 5 6

11111931 Πρωΐα φ της 31101931 της 5 6 11 20111931

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

xliii Στις σχετικές αναλύσεις του Παπαναστασίου και του Mάλαινου

αναφέροmicroαι στη διδακτορική διατριβή microου O Aλέξανδρος Παπαναστασίου και η

εποχή του αντινοmicroίες του microεταρρυθmicroιστικού σοσιαλισmicroού Aθήνα 1998 σ 488 κε

xliv Bλ την ιδρυτική Προκήρυξη της Kεντρικής επί του Kυπριακού Eπιτροπής

στην Πρωία φ της 30101931 Mετείχαν επίσης ο τέως πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας

Παύλος Kουντουριώτης ο Θρασύβουλος Πετmicroεζάς ο Φίλιππος Δραγούmicroης ο

Kωνσταντίνος Mαζαράκης Aινιάν ο Kωστής Παλαmicroάς ο Iωάννης Pάλλης ο

Iωάννης Θεοτόκης ο Tίmicroος Hλιόπουλος ο Aλέξανδρος Kορυζής ο Σπύρος

Λοβέρδος και ο Iωάννης Mεταξά

xlv H αγόρευσή του λίγο αργότερα στη σχετική κοινοβουλευτική συζήτηση

ήταν χαρακτηριστικό δείγmicroα ανευθυνότητας Aφού δήλωσε προεισαγωγικά πως το

Kυπριακόν ζήτηmicroα είναι ζήτηmicroα εσωτερικόν της Kύπρου και της κυριάρχου

δυνάmicroεως ώστε να microη θίξει ευθεως τους βρετανούς και διακρίνοντας πάντοτε στο

λόγο του microεταξύ Eλληνικού και Kυπριακού λαού προέτρεπε τον τελευταίο να

συνεχίσει την εξέγερση ldquoόταν παρόmicroοιοι αγώνες εγένοντο εν τη ιστορία οι λαοί

υπεβλήθησαν εις τας βαρυτέρας των θυσιών αίτινες όmicroως δεν απηρτίζοντο από

πλατωνικάς ευχάς και είναι βεβαιωmicroένον ότι όσον αι θυσίαι ήσαν σοβαρώτεραι

τόσον και τα αποτελέσmicroατα ήσαν ταχύτερα και ευχάρισταrdquo (K Zαβιτζιάνος

Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931)

xlvi Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 22101931

xlvii Πρωία φ της 31101931

xlviii Στο microνηmicroόσυνο αυτό είχαν καλέσει κυπριακές και βορειοηπειρωτικές

οργανώσεις ο Eθνικός Παmicroφοιτητικός Σύλλογος η Eθνική Ένωσις Eφέδρων

Aξιωmicroατικών ldquoO Yψηλάντηςrdquo και η Πανελλήνιος Aστική Ένωσις Kτηmicroατιών Bλ

Πρωία φ της 31101931

xlix Eφηmicroερίς των Bαλκανίων φ της 31101931

l Πρωία φ της 1111931

li Πρωία φ της 2111931

lii FO 3711523553 Ramsay προς Marquis of Reading 6111931539

liii Πρωία φ της 3 4 6 7 και 8111931

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

liv Πρωία φ της 3 και της 8111931

lv Πρωία φ της 7111931

lvi Πρωία φ της 8 και της 10111931

lvii Πρωία φ της 10 και της 11111931

lviii Πρωία φ της 11111931

lix Πρωία φ της 11 και της 12111931

lx Πρωία φ της 12111931

lxi Πρωία φ της 13111931

lxii FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό

lxiii Bλ όσα παραθέτει ο Γ Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα

όπ σ 269 κε

lxiv Πρόκειται microάλλον για τον Λανίτη στον οποίο όντως ο Bενιζέλος εξήγησε

στις αρχές Oκτωβρίου ldquoότι η πολιτική την οποίαν υποστηρίζει είνε ανόητοςrdquo

(επιστολή Bενιζέλου προς Mιχαλακόπουλο 23101931 όπως παρατίθεται σε Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 307)

lxv FO 3711523559 Ramsay προς John Simon 7111931541 microυστικό Στην

ίδια συζήτηση ο Bενιζέλος υπενθύmicroισε στον Pάmicroσαιη ορισmicroένα γεγονότα τα οποία

φωτίζουν εν microέρει το σκεπτικό της προσεκτικής στάσης του H Bρετανία είπε δεν

είχε προσφέρει microόνον το 1915 την Kύπρο στην Eλλάδα όπως πιστευόταν Tην ίδια

πρόταση του είχε απευθύνει ο Λόυδ Tζωρτζ εν αγνοία του Γκραίη στη

Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (Δεκέmicroβριο του 1912 ή Iανουάριο του 1913) ζητώντας

ως αντάλλαγmicroα δικαίωmicroα να χρησιmicroοποιεί σε περίπτωση πολέmicroου τον κόλπο του

Aργοστολιού - και ο Bενιζέλος είχε τότε δεχτεί Eπίσης στα microέσα Φεβρουαρίου του

1930 όταν τόν επισκέφτηκε επιστρέφοντας από την Kύπρο ο αντιπλοίαρχος

Kενγουώρθυ του είπε πως το Eργατικό Kόmicromicroα ήταν πρόθυmicroο να δώσει την Kύπρο

στην Eλλάδα αλλά οι στρατιωτικοί ειδήmicroονες διαφωνούσαν για στρατηγικούς

λόγους O Bενιζέλος απάντησε πως ήταν πρόθυmicroος να παραδώσει στους άγγλους

πλήρη εδαφική κυριαρχία στην Amicromicroόχωστο ή σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία

θεωρούσαν καταλληλότερη microε ενδοχώρα για οχυρωmicroατικά έργα στρατώνες

αεροδρόmicroια και ότι άλλο ήθελαν να εγκαταστήσουν εάν εκείνοι έδιναν στην

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

Eλλάδα το υπόλοιπο νησί O Kενγουώρθυ απάντησε πως έτσι θrsquo αποmicroάκρυναν και

το τελευταίο εmicroπόδιο και πως το microόνο που ήθελε να ξέρει ήταν αν ήταν έτοιmicroος ο

Bενιζέλος νrsquo αποδεχτεί την προσφορά εάν του τήν έκαναν επίσηmicroα οπότε ο

Bενιζέλος απάντησε ldquoKάντε την και θα δείτεrdquo O Bενιζέλος διαπίστωνε πως αυτή η

προσφορά είχε ήδη ακυρωθεί και πως ldquoτώρα που χρησιmicroοποίησαν βία κάθε ελπίδα

για ένωση της Kύπρου microε την Eλλάδα η οποία ειδάλλως δεν θrsquo αργούσε πολύ

έπρεπε να εγκαταλειφθεί για αρκετά χρόνια ώσπου ο κόσmicroος να ξεχάσει αυτά τα

γεγονόταrdquo Bλ FO 3711523570 Ramsay προς Sargent 7111931προσωπικό και

microυστικό Tο microνηmicroόνιο που συνέταξε ο Bενιζέλος για την ίδια συνοmicroιλία βλ στο Γ

Πικρός O Bενιζέλος και το Kυπριακό Zήτηmicroα όπ σ 180 κε

lxvi FO 37115235105 Ramsay προς Simon 11111931555 FO 37115235108

Ramsay προς Simon 10111931558 FO 37115235126 Ramsay προς Simon

13111931562 FO 37115235132 Ramsay προς Simon 12111931563

lxvii Eλ Bενιζέλος Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής συνεδρίασις 2α της

18ης Nοεmicroβρίου 1931 Aλ Παπαναστασίου Eφηmicroερίς των Συζητήσεων της Bουλής

συνεδρίασις 3η της 19ης Nοεmicroβρίου 1931 Πρωία φ της 191131 Bλ και FO

371152361-9

lxviii AN ldquoAι εκδηλώσεις υπέρ της Kύπρουrdquo Eργασία τ 98 [14111931]

lxix FO 3711523625 Ramsay προς Simon 20111931573 FO 37115236181

Ramsay προς Simon 16121931612

lxx FO 37115236184 Ramsay προς Simon 12121931606

lxxi FO 37115958204 Ramsay προς Simon 43193290 Για τη συνέχεια του

θέmicroατος των microητροπολιτικών διαβατηρίων βλ FO 37116772192-206

lxxii FO 37115958246 Ramsay προς Simon 861932272 FO 3711595778

Rennie Smith προς Eden 581932προσωπικό

lxxiii FO 37115971113 Cavendish-Bentinck προς Simon 2891932480 FO

3711595783 Cavendish-Bentinck προς Simon 1691932457

lxxiv Charles Roig La Grammaire politique du Leacutenine Lausanne lrsquo Age drsquo

Homme 1980 Mark Mazower Dark Kontinent Europersquos Twentieth Century

Harmondsworth Allen Lane The Penguin Press

lxxv Λέων Mακκάς ldquoTο κυπριακόν όνειρονrdquo Eργασία τ 96 [31101931]

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω

lxxvi Ποιός ήταν λοιπόν αυτός ο περίφηmicroος Kαζάζης βλέπε το πρόσφατο έργο

του Γιώργου Kόκκινου O πολιτικός ανορθολογισmicroός στην Eλλάδα Tο έργο και η

σκέψη του Nεοκλή Kαζάζη (1849-1936) Aθήνα Tροχαλία 1996

lxxvii Όσον αφορά το 1913-14 βλ Σπύρος Mαρκέτος H ενσωmicroάτωση της

σεφαραδικής Θεσσαλονίκης στην Eλλάδα το πλαίσιο 1912-1914 Aνακοίνωση στο

διήmicroερο του Iδρύmicroατος Πολιτισmicroού και Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη O

ελληνικός εβραϊσmicroός Aθήνα 3-4 Aπριλίου 1998 (υπό έκδοση) Για το 1919-22 βλ

το Πέmicroπτο Kεφάλαιο ldquoH αριστερά και ο πόλεmicroοςrdquo της διδακτορικής διατριβής microου

που ανέφερα παραπάνω