1919-1923 KURTULUŞ YILLARIDÖNEMİN BILANÇOSU VE MONDROS SİLAH BIRAKIŞMASI

DÖNEMİN BİLANÇOSU

A) ULUSLARARASI VE DİNAMİKLER 1) Kurtuluş Savaşı başlarken Anadolu’nun hali haraptı; ama Osmanlı’ya Sevres’i kabul ettiren Müttefiklerin de Anadolu’ya savaş sonunda daha fazla sıkıştıracak durumları yoktu. Bu ülkeleri inceleyecek olursak ; a) İNGİLTERE : Hindistan,Mısır ve özellikle de İrlanda’daki bağımsızlık hareketleri ve Ortadoğu’da Araplara verdiği bağımsızlık sözleri nedeniyle zorlanırken bi yandan da ülkesindeki işçi hareketleriyle uğraşıyordu.

b)FRANSA :Katolik ve komünist eğilimli sendikaların eylemleriyle ve genel grevle uğraşmaktaydı.

c)İTALYA :İtalya’da iktidar,28 Ekim

1922’de Kara Gömleklerin Roma’ya yürüyüşü sonunda ülkeye el koyacak olan Faşistlerle meşguldü.

2)Müttefikler kendi aralarında kavgalıydı. İngiltere’nin 1916 ve 1917’de ve Fransa ve İtalya’ya söz verdiği toprakları kendisi istiyordu.İtalya Adriyatik’te ve Antalya’da İngiltere’ye danışmadan hareket ediyor, İngiltere İtalya’ya söz vermiş olduğu İzmir bölgesine Yunanistan’ı çıkartarak İtalya’yı cezalandırıyordu.

3) Her üçünde de savaş aleyhtarlığı genel atmosferi oluşturmaktaydı; savaştan bıkmış kamuoyu ne için yürütüldüğünü anlamadığı Anadolu harekatı için hiçbir heves duymuyordu.

4) Sevres’de Sovyetler hiç hesaba katılmamıştı. Oysa Bolşevikler 1920 sonunda Rusya’ya egemen olmuşlardı.

Uluslararası ortam bakımından bir diğer çok önemli husus , ABD Başkanı Woodrow Wilson’ın 1919’da ortaya attığı 14 madde oldu.Bu belge gizli diplomasiyi önlemek istemesi kadar , self determinasyon ve milliyetler ilkesini ileri sürmesi açısından da , sömürge imparatorluğu sahibi İngiltere ve Fransa’yı rahatsız etmişti.

Kıtasal degil de bölgesel olarak düşünüldüğünde, en önemli dış unsur, petrol değeri gittikçe ortaya çıkan Orta Doğu’nun İngiltere tarafından kimselere bırakılmamak istendiği gerçeğidir.

2)İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER 1919 yılında Kurtuluş Savaşı başladığında,

böyle bir mücadele için maddi olanaklar sıfıra yakındı.

Ekonomik durumun yanı sıra ,çok cepheli bir savaşın hüküm sürdüğü Anadolu’da durmadan isyanlar çıkıyor,bunlarla baş edemeyen Ankara, kendisine yakın çetelerin yardımını istemek zorunda kalıyordu.

Anadolu köylüsü en azından 1911’den beri durmadan savaşıyordu; tükenmişti ve savaştan usanmıştı.

Eşrafa gelince , onun ulusal değil yerel bilinci söz konusuydu.

Böylesine zor durumda Ankara’nın bağımsızlık için savaşabilmesi , irade gücünün yanı sıra, 2 önemli olayın etkisi oldu.

1) İzmir ‘in Mayıs 1919’da Yunanistan tarafından işgali

2) 1920 Sevres’in doğuda bir Ermenistan kurması

Ermeni Tehciri : Ermeni Tehciri

konusunda üç büyük tartışma vardır.

1) Osmanlı Devletinin çok sayıda Ermeni’nin ölümünden sorumlu olup olmadığıdır.

2) Soykırım amacının olup olmadığıdır.

3) Tehcir ‘de ölenlerin sayısı konusundadır.

3)DÖNEMİN DIŞ POLİTİKASIDönem, olağanüstü bir dönemdi. Bir ülkenin ölüm

kalım savaşı yapılmaktaydı. Dolayısıyla, dış politikada, bu savaşın tek amacı olan bağımsızlığı sağlamaya yönelik oldu. Bu bağımsızlık fikri dış politikaya son derce dikkatli ve gerçekçi bir biçimde yansıtıldı. Batılı büyük devletlerle mümkün olduğunca az sürtüşmeye ve olayı, Türkiye’yi işgal eden Yunan ordusuna karşı bir direniş biçiminde sunmaya özen gösteriliyordu.

A) REALİZM TEMELİNDE BAĞIMSIZLIK Kurtuluş Savaşı’nın dış politikası konusunda

ilk söylenmesi gereken şey, girişte de belirtildiği gibi, bunun bir revizyonizm olduğudur. Fakat bu, dönemin standartlarından çok farklı bir revizyonizmdi. Bir defa durmayı bilmişti, varmak istediği sınırlar rasyoneldi. Bu nedenle de kurduğu düzen savaştan bu güne ayakta kalan tek düzen oldu.

İkincisi ise uluslar arası ilişkiler açısından en önemlisi, bu “anti sistem” nitelikli bir revizyonizm değildi. Yani siyasal açıdan batı üstünlüğüne, sosyo-ekonomik açıdan da kapitalizme karşı çıkmadı; bu sayededir ki, büyük devletlerin kendi üzerine bir noktadan sonra gelmemelerini sağladı.

Misak-ı Milli’de Revizyonizm Ve Statükoculuk

Anadolu ihtilali revizyonizminin bu farklı niteliklerini başından haber veren resmi metin, Misak-ı Milli oldu. Ahd-i Milli diye anılan Misak-ı Milli, ülkenin bağımsızlığı ve bütünlüğü ilkelerine Erzurum ve Sivas kongrelerindeki ortaya konuş temelinde kabul etmekteydi.

B) DENGECİLİK TEMELİNDE BATICILIK Türkiye’nin Osmanlı’dan beri gelen çizgisine

uygun olarak, Kurtuluş Savaşı batıdan uzaklaşmanın savaşı olmadı. Aydınların batılılaşma amacı batıyla savaşırken bile belirgindi ve Yunanistan’la mücadele sırasında sürekli olarak batıyla temas aranıyordu. Bunun yanı sıra, Kurtuluş Savaşı’nın bu batıcılığının, çok mahir bir taktikçilik ve denge gözeticilik içinde uygulandığı dikkat çekiyordu. Mustafa Kemal bunu iki temel biçimde gerçekleştirdi.

Batıya Karşı Batı Mustafa Kemal batı içindeki çatışmalardan

sonuna kadar yararlandı ve batılı ülkeleri birbirlerine karşı oynadı. Mustafa Kemal Amerika’dan gelen yardımları kabul etmeye hazır olduğunu söylemiş benzer şekilde Bekir Sami de Mart 1921 Londra Konferansı’nda imtiyazlar dağıtmıştı. Mustafa Kemal Fransa’ya 99 yıllığına krom, demir, gümüş imtiyazı önerdi.

Bu imtiyazların kağıt üstünde kaldığı gerçeği bir yana, bu imtiyazların açık amacı Fransa ve İtalya’yı İngiltere’den, ABD’yi her üçünden ayırmak ve böylece batı kampını bölmekti.

Batıya Karşı Sovyetler Anadolu Hareketi, kendisini işgal

eden batıya karşı birde Sovyetler’i denge ögesi olarak kullandı. Sovyetler’den gelen silah ve para yardımı Kurtuluş Savaşı’nın önemli maddi kaynaklarından birini oluşturdu. Moskova Misak-ı Milli’yi tanıyan ilk devlet olarak Ankara’ya büyük bir diplomatik nefes aldırdı.

Kurtuluş Savaşı döneminde Türkiye’nin tavrı, “komünizme hayır, Sovyetler’e evet” biçiminde özetleniyordu. Bu tavır sayesindedir ki batı hem rahatlatıldı hem de dengelendi. 1921 Londra Konferansı 21 Şubat’ta açıldı, TBMM Heyeti Moskova’ya 17 Şubat’ta vardı, 16 Mart’ta Sovyetlerle anlaşma imzalandı, 14 Nisan’da İngiltere Yunanistan’a tarafsızlığını bildirdi ve arkasından bu ülkeye silah satışını yasakladı.

MONDROS SİLAH BIRAKIŞMASI Savaşın Osmanlı İmparatorluğu için

bittiğini ilan eden belge, Mondros Silah Bırakışması Sözleşmesi oldu. Mondros müttefikler arasındaki ilk önemli çıkar çatışmasını temsil eder. 25 maddeden oluşan Mondros’un hükümleri, esas olarak şu başlıklar altında toplanabilir.

1) Ordunun Teslimiyle ve Çekilmesiyle İlgili Konular:

“Sınırların denetlenmesi ve iç düzenin kurulması için gerekli olan birlikler dışında” ordu “derhal” terhis edilecektir. “Türk karasularında ya da Türkiye’nin işgalindeki sularda bulunan bütün savaş gemileri teslim” edilecektir.

2) Müttefiklere Sağlanacak Kolaylıklar:

Müttefiklerin bütün Türk limanlarını ve buradaki “her türlü” onarım olanaklarını özgürce kullanabilmeleri. Türk Hükümetinin haberleşmeleri dışında, bütün telsiz, telgraf, kablo istasyonlarının müttefik denetimine bırakılması.

3) Diplomatik Konular: Osmanlı İmparatorluğu’nun “merkez

devletleri ile bütün ilişkileri”nin kesilmesi. Denizci, asker ve sivil bütün Almanlar’ın ve Avusturyalılar’ın 1 ay içinde Türk ülkelerinden çıkartılması. Türk tutsaklarının müttefik devletler buyruğunda tutulması.

4) Müttefiklerin İşgal Edecekleri Yerler:

Boğazlardaki istihkamlar, Toros tünel sistemi, Batum ve Bakü, Trablus ve Bingazi’de ki bütün limanlar.

5) İşgal Edileceği İlan Edilen Yerler:

Madde 24: 6 Ermeni ilinde karışıklık çıkarsa, müttefikler bu illerin herhangi bir bölümünü işgal etme hakkını ellerinde tutarlar.

Madde 7: Müttefiklerin, kendi güvenliklerini tehdit edecek herhangi bir durum ortaya çıkarsa, herhangi bir stratejik noktayı işgal etme hakkının bulunması.

Madde 25: Müttefiklerle Türkiye arasında düşmanca eylemler 31 Ekim 1918 Perşembe günü yerel saatle öğleden başlayarak kesilecektir.

Mondros Sonrası Sevres Öncesi Düşmanca eylemler 31 Ekim 1918’de

kesilmek gerekirken, müttefikler buna uymadılar ve işgalleri başlatmak için Sevres Barış Anlaşması’nı beklemediler. Gerektiğinde madde 7’yi kullanarak imparatorluğun çeşitli yerlerini işgal ettiler:

1) Her 3 ülke donanmaları İstanbul’a 13 Kasım 1918’de gelip burada üslendiler.

2) İngilizler Musul’u 15 Kasım 1918’de yani silah bırakışmasından 15 gün sonra işgal ettiler.

3) İtalya Antalya’yı ve Kuşadası’nı, Fransa da Adana, Urfa, Maraş, Antakya ve İskenderun’u 1919 ilkbaharında işgal ettiler. Ayrıca silah toplamak ve ulaşım sistemini denetlemek için İngiltere İzmit, Eskişehir ve Samsun’a; Fransa Zonguldak’a; İtalya da Konya’ya birlik yerleştirdi.

4) ABD, İngiltere ve Fransa, 15 Mayıs 1919’da İzmir’i Yunanistan’a işgal ettirdiler.

5) İstanbul kenti İngiltere, Fransa, İtalya’nın resmi işgaline 16 Mart 1920’de uğrayacak, padişaha yapılan müttefik baskısı sonucu Meclis-i Mebusan 2 gün sonra faaliyetlerini tatil edecek, müttefiklerin eline geçen mebuslar Malta Adası’na sürülecektir.

İşgalin başlıca nedeni Kasım 1918’den itibaren, yurdun işgale uğrayacağından korkulan yerlerinde adlarına Kuvay-ı Milliye denilern silahlı kuvvetler kurarak mücadele etmeye başlayacak bir takım bölgesel kuruluş derneklerinin kurulması ve faaliyete girmesiydi. Nitekim Mustafa Kemal yönetiminde Erzurum ve Sivas Kongreleri yapılmış, Ali Rıza Paşa Hükümeti’nin bahriye nazırı Salih Paşa Ankara’yla temasa geçmiş, Meclis-i Mebusan İstanbul’da açılmış ve Sivas Kongresi’nde kabul edilen esaslar üzerine kurulu Misak-ı Milli’yi kabul ettmiştir.

SEVR BARIŞ

ANTLAŞMASI

Sevr Antlaşması Osmanlı’nın dibe vurmasıdır.Osmanlı’nın bu duruma gelme sürecini biri dış dinamiğe diğeri iç dinamiğe ilişkin olan iki süreçte izleyebiliriz.

A)Avrupa’nın ParlamasıAvrupa’da 9. yüzyıldan itibaren gelişmeye başlayan feodal yapı bir yandan egemen sınıf aristokrasi arasında durmadan çatışma üretiyor, bir yandan da köylünün büyük sömürü altında yaşamasına yol açıyordu.

O dönemdeki temel üretim unsuru olan toprak feodal beylerin özel mülkiyetindeydi. Köylüde feodal beyin özel malıydı. Avrupa köylüsü sefalet ve sömürü içinde kıvranıyordu.

Fakat bu büyük sömürü düzeni aynı zamanda sermaye birikiminin çok hızlı olmasını sağladı. Burjuvazi feodal beylerin içinde kral olarak anılan güçlü bir tanesiyle bir araya gelerek bir yandan diğer feodal beyleri, diğer yandan kiliseyi tasfiye etti ve ülkenin o kral tarafından tek bir birim olarak birleştirilmesini sağladı.

Böylece tek bir hukukun egemen olduğu bir ülkede daha kolay ticaret yapma olanağına kavuşuldu. Gemicilik gelişti ve Avrupa burjuvazisi dünyaya açıldı.

B) Osmanlı’nın Sönmesi Bunlar olurken Osmanlı İmparatorluğu

artık yayılmasının sınırlarına ulaşmıştı. Avrupa’nın kendini toparlaması ve ulus devlet yapısına geçmesi Osmanlı’nın bu durumuyla birleşince imparatorluğun ilerleyişi durdu.

Bu arada Anadolu’daki çalkantı İstanbul’un kontrol edemeyeceği seviyeye geldi. Toprağın kamu mülkiyetinde olmasına dayanan tımar sistemi yavaş yavaş özel mülke geçiş yüzünden Avrupa feodalizmine benzemeye başlayınca halkın üzerindeki sömürü ve isyanlar çoğalmıştı.

Bütün bunlara dış dinamiğin etkisi de eklenince Osmanlı sönmeye başladı.

Sevres in İmzalanması 12 Şubat 1920 de Londra da başlayan

ve Belçika nın Spa kentinde son bulan bir dizi görüşmeler sonunda bir antlaşma metni oluşturulmuştur. Osmanlı delegasyonunu 10 Mayıs 1920 de Paris yakınlarındaki Sevres kasabasına davet etmişlerdir.Heyet başkanı Tevfik Paşa idi.

Müttefikler antlaşma metnini Tevfik Bey e iletmişlerdi. Tevfik Bey antlaşma metinlerinin ağır koşullar taşıdığı için kabul edemeyeceklerini bildirmiştir. Bunun üzerine müttefik ülkeler destekli Yunan ordusu Balıkesir, Bursa ve Uşak a girmişlerdir.

İstanbul a dönen Tevfik Paşa yerine heyet başkanlığına Damat Ferit Paşa atanmıştır. Ferit Paşa Sevres e 25 Haziran 1920 de gelmiş ve Osmanlı nın cevabını Barış Konferansı Başkanı ve aynı zamanda Fransa Başkanı Millerand a iletmiştir.

Osmanlı heyetini kimse karşılamamış ve heyet 20 gün bekledikten sonra geri dönmüştür. Müttefiklerin kararlılığını gören VI.Vahidettin sorumluluğu tek başına almamak için Meclis-i Ali yi toplamış ve meclis kararıyla antlaşma metninin imzasına karar vermişlerdir. Ardından 10 Ağustos 1920 de Sevres Barış Antlaşması imzalanmıştır.

Antlaşma Hükümlerinin Getirdikleri Müttefik ülkelerin (İngiltere, Fransa,

İtalya) hazırlayıp müzakere etmeden Osmanlı ya imzalattığı metin aslında bir antlaşmadan ziyade imparatorluğun bölüşülmesinin resmi tutanağıdır.

Sevres Antlaşması özet olarak; - Ülkenin sınırları - Askeri - Politik, hukuki, azınlıklar ve diplomatik - Ekonomik ve mali konulardan

oluşmaktadır.

- Ülkenin sınırları: Sevres Antlaşması aslında imparatorluk sınırlarını değil Osmanlı İmparatorluğunu kuran Türklerin bulunduğu toprak parçalarının sınırlarını çizmektedir.

Türklerin yoğunlukta bulunduğu bölgelerde işine gelen kısımlarını işgal etmişler, geri kalan kısımlarını da Yunanlılar, Kürtler ve Ermeniler arasında pay etmek istemişlerdir. Batı sınırında İstanbul’un Avrupa yakasının küçük bir kısmı hariç diğer bütün Trakya Yunanlılara bırakılmıştır.

İstanbul ve Çanakkale boğazları da Boğazlar Komisyonunun yönetimine bırakılmıştır. İzmir ve civarı Yunanlılara bırakılmıştır. Doğu sınırları belirlenirken Kars, Iğdır, Sarıkamış, Ardahan ve Artvin dışarıda bırakılmıştır. Güney ve Güneydoğuda ise Urfa, Antep, Mardin ve İskenderun Körfezinin tamamı dışarıda bırakılmıştır. İran sınırı aynen kalmıştır.

Türklere bırakılan küçük Anadolu da müttefik devletler arasında etki alanları olarak dağıtılmıştı. Fransız etki bölgesi Adana, Mersin, Maraş, Elazığ, Diyarbakır, Sivas, Tokat ve Divriği bölgeleri; İtalya nüfus bölgesi Silifke, Antalya, Muğla, Aydın, Balıkesir, Afyon, Aksaray, Niğde ve Akşehir’i içermekteydi.

İngilizlerin ise müttefiklerle İstanbulun ortak işgali, petrol zengini Irak toprakları ve yeni kurulacak Ermenistan ile Kürt Özerk Bölgesini kendisine ayırdığını düşünmemiz mümkündür.

- Askeri konular: Müttefik ülke güçleri ülkenin başkenti dahil tamamına yakınında hakim olduklarından dolayı, bağımsız olmayan bir ülkenin iç düzeni ve iç güvenliğini sağlayacak miktarda asker ve silaha izin verme prensibiyle davranmışlardır.

Sevres Antlaşmasının 152. maddesi gereği kara kuvvetleri askeri olarak 35 bin askeri geçmeyecek, ülkede önemli bir karışıklık çıktığında kullanılmak üzere en fazla 15 bin kişilik özel birlik ve Sultanın özel koruması için en fazla 700 kişilik koruma birliği, 155. madde gereği ise asker sayısı 50 bini geçmeyecekti.

Sultanın korumaları ile birlikte asker sayısı en fazla 50700 olacaktı. 171. madde İstanbul hükümetinin sahip olabileceği silah miktarını da detaylı bir şekilde belirtmiş ve bunların dışında silah edinmeyi yasaklamıştır. Antlaşmanın yürürlüğe girmesinden sonra altı ay içinde izin verilen sayıdan fazla askerin tamamı dağıtılacaktı.

Osmanlının savaş gemilerinin tamamına el konulmuş, denizlerin iç güvenliği için 181. maddede belirtildiği gibi en fazla altı torpido ve yedi ganbot bulundurulabilecekti. Savaş gemisi ve deniz altı yapımı ya da güdümlü balon elde edilmesini ve bunların yedek parçalarının ithali ve ihracı yasaktı.

- Politik, Hukuki, Azınlıklar ve Diplomatik Konular: Müttefik ülkeler Osmanlı’nın parçalanmasının bahanelerini bulmak için politik, hukukî ve diplomatik gerekçeler kullanmışlardır.

Sevr Antlaşması’yla büyük Ermenistan’ın kuruluşunu Osmanlı’ya kabul ettirmişlerdir. Karadeniz’de bir tek Ermeni bulunmamasına rağmen Karadenizi Ermenilere toprak olarak vermişlerdir. Osmanlı Kürtlerinin kendi toprakları olarak düşündükleri illeri (Erzurum, Trabzon, Van, Bitlis) Ermenilere vermişlerdir.

Sevres Antlaşması aslında Kürtleri hayal kırıklığına uğratmıştır. Kürtlerin beklentisi bağımsız bir Kürdistan idi. Oysa ki “yerel özerklik” onlara öngörülüyordu. Kürtlerin tepkisini hafifletmek için ileri de koşullu olarak bir bağımsızlık imkanından söz etmekteydi.

Türkiye'deki Kürtler “bağımsız olmak istediklerini kanıtlayacaklar” ve milletler cemiyetine baş vuracaklar, MC Konseyi de “Kürt nüfusun bağımsızlığa yetenekli olduğunu görürse” Kürtlere bağımsızlık vereceklerdi. Aslında bunun anlamı “Kürtler, İngilizlerin ihtiyaç hissettikleri zaman Türklere saldırırlarsa bağımsız olmak istediklerini kanıtlamış olacaklar” demek idi.

Aslında İngilizler bağımsız bir Kürdistan istemiyordu. Bu nedenle ileride bağımsız bir Kürt devleti kurmak amacıyla antlaşmanın içine muallak koşullar koyarak kararını daha sonra vermeyi sağlamıştır.

Bunun bir çok nedeni olmakla beraber şöyle özetleyebiliriz:

- İngiltere istediğinde bölgede karışıklık çıkarmasını sağlayacak elindeki kartı kaybetmek istemiyordu.

- İngilizler Türkiye Kürtlerine özgürlük verdiğinde kendi işgalinde bulunan Irak Kürtlerine de özgürlük vermek durumunda kalabilirdi.

- İngilizler Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı çoğu bölgeleri Ermenilere ayırmışlardı. Her iki devleti de kendilerine düşman yapabilirlerdi.

- Kürt devletini kurmak İngiltere ye pahalıya patlayacaktı.

İstanbul un paylaşılmasında müttefikler anlaşmazlığa düşünce, İstanbul Osmanlı ya koşullu olarak bırakıldı. Bu koşul soy, dil, din ve azınlık haklarının korunmasıyla ilgiliydi. Bu ayrıcalıklı haklar,

* 1914 te tehcire tabi tutulan herkese geri dönüş ve mallarını geri teslim hakkı

* Azınlıkların politik temsili hakkı * Ayrı din ve dil eğitimi ve dillerini

kullanım serbestisi ve *Osmanlı otoritesinin denetleme ve

düzenleme yetkisinin olmaması gibi hakları öngörmekteydi.

- Ekonomik Konular: İttihat ve Terakki iktidarı Birinci Dünya savaşının başlamasıyla Osmanlı ekonomisinin emperyalist kamburu olan kapitülasyonları fırsattan istifade ederek kaldırdığını ilan etmiştir. Sevres Antlaşması nın 261. ve 310. maddeleri kapitülasyonları yeniden getirmekteydi.

261. madde ile 1 Ağustos 1914’ten önce kapitülasyonlardan yararlanan ülkelerle, yararlanmayan müttefik ülkeler artık yararlanma hakkı elde etmiştir. Osmanlı savaşa giriş tarihi olan 29 ekim 1914’ten önce verilen imtiyazlardan yararlanan müttefik ülke vatandaşlarının ve kurumlarının da imtiyazları devam edecektir.

Savaş esnasında başka ülkelere verilen başka imtiyazlar kaldırılacaktır. İngiliz, Fransız ve İtalyan temsilcilerinden oluşan bir “maliye komisyonu” kurulacaktır. Bu komisyonda karar yetkisi olmayan daha çok bilgi ve danışmanlık hizmeti verecek bir Osmanlı komiseri bulunacaktı.

Sevr Antlaşması’nda Osmanlı nın ödeme gücünün olmadığı belirtilerek savaş tazminatı istenmemiştir.

!!! Sevr Antlaşması Neden Geçersizdir?!!!

Bugün bile Avrupa ve ABD deki Ermeniler propagandalarla Sevr Antlaşmasının kendileri açısından hala geçerli olduğunu ileri sürmektedirler. Bu fikre dayanarak Sevr Antlaşmasının 88-93.maddelerinde kendilerine bırakılan Ermeni topraklarının Ermenilere geri verilmesini istemektedirler. Antlaşmayı imzalayan devletlere göz atacak olursak:

Sevr Antlaşması TBMM hükümeti ile değil İstanbul hükümeti ile imzalanmıştır. TBMM hükümeti antlaşmanın tarafları arasında yer almıyordu. TBMM nin antlaşmada taraf olmaması Sevr Antlaşması nı hukuken geçersiz kılmaya yeterli sebep teşkil etmektedir.

Ayrıca bu antlaşma Osmanlı Hukuku açısından da geçersizdir. 8 Ağustos 1909 tarihinde Kanun-i Esasi de yapılan değişiklik ile 7. maddeye barış antlaşmalarının parlamento tarafından onayı şarttır.. hükmü konmuştur.

Sevr Antlaşması imzalanmadan birkaç ay önce 1 Mart 1920 de İstanbul işgal edilmiş, parlamento basılmıştı. Bunun üzerine padişah 11 Nisan da parlamentoyu tamamen dağıttı. Bir daha hiç toplanmayan parlamento doğal olarak Sevr Antlaşması nı onaylamamıştır. Bu sebeplerden dolayı Sevr Antlaşması nın hiçbir şekilde yine hukuken geçerliliği yoktur.

Bütün bu hukuksal gerçeklerin dışında, bu antlaşma yürürlüğe konulmadan antlaşmaya imza atan Osmanlı hükümeti ortadan kalktı ve daha sonra Anadolu da kurulmuş olan yeni Türk Hükümeti ile İtilaf devletleri arasında Lozan Antlaşması imzalandığı için zaten geçerliliğini fiilen ve hukuken kaybetmiştir.

KURTULUŞ YILLARI1919-1923

BATI AVRUPA’YLA İLİŞKİLER

İNGİLTERE İLE İLİŞKİLERA) İlişkileri Belirleyen Temel Etkenler

İngiltere’yle diplomatik ilişkilerin başlangıcı 16. yüzyıla denk gelir. ilk İngiliz büyükelçisi İstanbul’a 1583’te atandı. Fakat Osmanlının bu ülkeye elçi göndermesi 1793 yılında olmuştur.

18. Yüzyıldan itibaren batı karşısında çöküş sürecine giren Osmanlı, 19. Yüzyılın son çeyreğine dek İngiltere’ye dayanarak varlığını korumaya çalıştı.

İngiltere'nin Osmanlı devletinin toprak bütünlüğünü koruma politikası bu devletin parçalanması sonucunda Rusya’nın Akdeniz’e ve balkanlara inebileceği ve bu parçalanmadan güçlü çıkabileceği endişesine dayanıyordu. Özellikle 1833 de Osmanlının Rusya’yla yaptığı hünkar iskelesi anlaşmasından sonra İngiltere’nin bu kaygısı daha da arttı. Sonunda 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı (93 harbi) Rusya’nın galibiyetiyle sonuçlanınca İngiltere bu politikayı tamamen terk etti. Bunun nedeni Rusya’nın artık fazlasıyla güçlü olması ve İngiltere’nin izlediği bu politikayla Osmanlının toprak bütünlüğünü ve varlığını koruyamayacağını anlamış olmasıydı. Bunu üzerine İngiltere bu parçalanmadan hem olabildiğince büyük pay koparmaya hem de Rusya’yı engellemeye çalıştı. İlk aşamada Kıbrıs ve mısır fiilen Osmanlıdan koptu. İngiltere ayrıca Ermenilerle de ilgilenmeye başladı. İngiltere ile bu yol ayrımı birinci dünya savaşına giden yolda ayrı ittifaklar içinde ve karşı cephelerde yer almayla sonuçlanacaktır.

Birinci dünya savaşı sonrasında İngiltere orta doğu bölgesini denetiminde tutmak istiyordu. Ne var ki bunu artık doğrudan yapmaya gücü yetmeyebileceği gibi bölgeyi doğrudan denetlemeye de gerek duymuyordu. İstanbul'da boğazlar üzerinde ayakta kalabilmek için kendine bağımlı küçük güçsüz bir Osmanlı sultanı batı Anadolu’da Yunanistan, Anadolu’da Kürt ve ermeni devletleri daha güneyde ise söz verdiği gibi kurulacak Arap şeyhlikleriyle bu bölgedeki denetimi sürdürmeyi planlıyordu. Böylece hem Rusya’ya karşı bir set çekilmiş olacak hem de kurulacak manda sistemiyle doğrudan yükümlülük almadan bölge üzerindeki etkinliğini devam ettirecekti.

İngiltere Açısından

İngiltere orta doğuyu denetlemek istemekle birlikte bunu yaparken bazı güçlüklerle karşılaşıyordu. Bunlardan ilki bölgede Fransa’yla rekabet içinde bulunması, diğeriyse Arapları Osmanlıya karşı ayaklandırabilmek için büyük bir Arap krallı sözü vermiş olmasıydı. İngiltere 1916 da ki gizli sykes-picot anlaşmasıyla bölgedeki etkinliğini Fransa’yla paylaşmayı kabul etmiş, daha sonrada bu ülkeyle 1920 de San Remo konferansında bölgeyi tekrar paylaşabilmişti. Bununla birlikte büyük bir Arap krallığının kurulamaması Kürt ve ermeni devleti sözlerinin yerine getirilememesi ve Balfour deklarasyonunun açıklanması bölge halkları arasında hayal kırıklığına neden oldu. Bu etkenler Ortadoğu'nun denetlenmesini zorlaştırdı.

Ayrıca bu dönemde Avrupa’da savaş sırasında bozulan dengenin yeniden kurulması önem kazanmıştı. Fransa savaştan yenik çıkmış olan Almanya’yı ezmek istiyor, İngiltere ise Fransa’nın kıta avrupasında bu kadar güçlenmesini istemiyordu. İngiltere, Fransa’yı karşısına almadan onu dizginlemek sorunuyla karşı karşıyaydı.

Hindistan ve mısırda bağımsızlık hareketleri baş göstermeye başladı. İngiltere’nin içinde işçi hareketle yükselişe geçerken İrlanda da İngiliz yönetimine karşı ayaklanmalar patlak verdi.

İşte böyle bir ortamda Anadolu’da ortaya çıkan hareket İngiltere’yi çok rahatsız etti. Türkler savaşı uzatmakla, boğazları kapatıp Bolşevik devrimine neden olmakla suçlanıyordu. Buna şimdi birde Sevr anlaşmasını tanımayan bir milliyetçi hareket eklenmişti. İngiltere ilk başlarda Anadolu'da ki hareketin niteliğini anlayamamış, Sovyet yanlısı bir hareket olarak görmüştü.

İngiltere birinci dünya savaşında Osmanlıyla savaşmamış bir devlet olan Yunanistan’ı Mondros silah bırakışmasını imzaladıktan sonra bir araç olarak kullanarak emperyalist politikasını gerçekleştirmeye çalıştı. Böylelikle batı Anadolu’nun İtalya yerine daha kolay etkileyebileceği Yunanistan’ın eline geçmesini sağlayacaktı. Fakat İngiltere’nin bu politikası gerçekleşmedi ve Yunanistan gibi eski bir Osmanlı eyaletinin İzmir’i işgali Anadolu’da büyük bir tepki ve öfke yarattı ve sonuçta İngiltere Anadolu hareketinin hız kazanmasının koşullarını bizzat yaratmış oldu.

Türkiye Açısından

Türk-İngiliz ilişkilerinde İslam ögesi ilişkileri etkileyen faktörlerden biri olmuştur. Anadolu hareketi ilk başlarda halkın desteğini alabilmek için saltanat ve hilafeti koruma amacı taşıdığını vurguluyordu. Halkın gözünde halife-sultanın önemli bir yeri olması sebebiyle Mustafa Kemal islamın Osmanlı devletinin çöküşünü engelleyemediğini gördüğü halde bu etkeni hem iç hem de dış nedenlerle kullanma gereğini hissetti.

Bu etken İngiltere ile ilişkilerde de belli bir yere sahipti. İngiltere savaş sonrasında en büyük Müslüman devlet olduğunu ileri sürüyordu. Gerçekten bu dönemde büyük Britanya imparatorluğunun dörtte biri müslümandı ve bunu önemli bir kısmını Hint Müslümanları oluşturuyordu. Hint Müslümanları Anadolu’da ki mücadelenin İslam adına yapıldığını düşünüyordu ve onu desteklemek amacıyla birde “Hindistan hilafet komitesi” kurmuşlardı. Bu gelişme İngiltere’yi çok rahatsız etti. Çünkü İslam etkeninin görünümde de olsa ön plana çıktığı bir hareket Müslüman halklar arasında İngiltere’ye karşı bir başkaldırıya neden olabilirdi. Ne var ki Anadolu hareketi güçlendikçe İslam etkeninin önem ve ağırlığı azalmaya başladı. Bunun en önemli aşaması 1 Kasım 1922 de saltanatın, 3 Mart 1924 te de halifeliğin kaldırılmasıdır. Bu tarihten sonra halifelik ya da İslam ögesi iki ülke arasındaki ilişkilerde etken olmaktan çıkmıştır

Yine milli mücadele yıllarında Türk-İngiliz ilişkilerini etkileyen unsurlardan bir diğeri Sovyet etkenidir. Anadolu hareketinin ideolojik olarak Bolşeviklerle bir benzerliği olmadığı halde pragmatik nedenlerle her iki taraf da işbirliğinde bulunmayı gerekli görmüşlerdi. Hem Türkiye, hem de Sovyetler doğrudan ya da dolaylı olarak batının işgali altındaydı. Bu yüzden, Anadolu hareketi başta İngiltere olmak üzere batıyla giriştiği mücadelede Sovyet etkenini sonuna dek kullanmak zorunda kaldı.

Mustafa kemal Sovyetlerle ilişki kurarken ve anti emperyalist bir söylem kullanırken, batılı ülkelere de, Türkiye’nin parçalanmasının daha çok yeni Sovyet yönetiminin işine yarayacağını söylüyordu. Bu yüzden, Mustafa kemal Anadolu ve Trakya’da güçlü bir Türkiye’nin batının çıkarına olduğunu göstermeye çabaladı. İlginç bir biçimden Bolşevik yönetimi Türkiye’yi batıya karşı bir tampon olarak görürken ve bu yüzden desteklerken aynı gerekçeyi Ankara’daki hareket batıyla ilişkileri güçlendirmek için kullanmaktaydı. Mustafa kemal Sovyet etkenini başta Lozan konferansı olmak üzere batılı devletlerle ilişkilerinde kullanmayı sürdürdü.

Anadolu hareketinin Sovyetlerle girdiği işbirliği genelde İngiltere’yi rahatsız etti ama, Londra hükümeti de 16 mart 1921 de Türk-Sovyet anlaşmasının imzalandığı gün Sovyetlerle bir ticaret anlaşması imzalamıştı. Yine aynı gün Bekir Sami bey ile İngiliz yetkililer arasında Malta’daki Türk tutsakların geri verilmesi anlaşması imzalanmıştı.

Anadolu hareketi güçlendikçe Sovyet etkeni önemini yitirmeye başladı.

Türk İngiliz ilişkilerini etkileyen bir diğer genel faktör, Türkiye’nin batılılaşma çabasıdır. Buradaki temel zorluk batı emperyalizmine karşı savaşılırken batılı bir siyasal-toplumsal-ekonomik sistemin oluşturulmasıydı. Batılılaşma dış güvenlik açısından da gerekli görülüyordu. Batıdan farklı olan Osmanlı devleti batıdan atılmaya çalışılmıştı. Dolayısıyla batılı olmak “muasır medeniyetler seviyesine ulaşma” hedefini içermenin yanı sıra batı karşısında güvenliği sağlamanın bir yolu olarak da görülüyordu.

B) Temel Gelişmeler1. Meclis-i Mebusan’ın İşgali Doğu sorununu (şark meselesi) görüşmek

üzere 10 şubat 1920 de Londra’da toplanan itilaf ülkeleri İstanbul’u işgal kararı aldılar. Görünürdeki nedeni Kilikya da ki ( adana-mersin yöresi) karışıklıklar ve Anadolu hareketinin batılı ülkelere karşı koyması olan bu işgal, aslında hazırlanmakta olan Sevr antlaşmasının uygulanabilmesi açısından gerekli görülmüştü. Londra’daki konferansta ayrıca Mustafa Kemal’in görevden alınması da isteniyordu.

İşte bu nedenlerle başta İngiliz askerleri olmak üzere itilaf kuvvetleri 16 mart 1920 de İstanbul’u işgal ettiler. Bu işgal Yunanistan’ın İzmir’e çıkmasından sonra Anadolu hareketine itici güç veren ikinci gelişme olmuştur. İşgalin geçici olduğu ve sultanın otoritesini sağlamlaştırmak amacı taşıdı şeklindeki açıklama yüzünden padişah işgali olumlu karşılamıştır. Mustafa kemal bu gelişmeler karşısında Ankara’da TBMM’ yi açmıştır.

İngilizler işgal sonrasında Salih paşa hükümetini indirerek, damat Ferit paşanın başında olduğu bir hükümet kurdurmuşlardır. İngilizlerin damat Ferit hükümetiyle Anadolu’daki ulusal hareketi ezme planları yapmalarına karşın m. Kemal İngiltere’ye yaklaşımında tedbiri elden bırakmamaya çalıştı, bu ülkeyle dirsek temasını sürekli korudu. İngiltere’yle bir anlaşmaya varılabilirse mücadeleye son verip Bolşeviklerle işbirliğinin bırakılabileceği mesajı bile verildi.

2. Londra Konferansı (Şubat 1921) 1921 den itibaren Türk-İngiliz ilişkilerinde bir

yumuşama ortamı oluşmaya başladı. Bunu birinci nedeni İngiliz hükümetinin Türkiye politikasına yönelik olarak kendi içinden gelen tepkilerdi. İkinci olarak Anadolu hareketi giderek güçlenmeye başlamıştı. Üçüncü olarak bu dönemde doğu cephesinde kazanılan başarılar sonucunda aralık 1920 de Gümrü Anlaşmasının imzalanması da Anadolu hareketinin hem saygınlığını arttırmış hem de İngiltere’yle ilişkilerde konumunu güçlendirmişti. Dördüncü olarak Türk-İngiliz ilişkilerinde bir dönüm noktası yaratan ocak 1921 deki Birinci İnönü Muharebesi belirtilmelidir. Bu gelişmeyle Anadolu hareketinin yerel bir direnişle sınırlı olmayıp düzenli bir ordu oluşturma aşamasına geçtiği anlaşılmıştı.

İngiltere’yle dolaylı savaş döneminin yaşandığı bu sürecin sonunda Paris’te toplanan müttefikler, Londra'da TBMM temsilcilerinin de katılacağı bir toplantı düzenlenmesine karar verdiler.

Sevr de bazı değişiklikler yapılması amacıyla düzenlenen ve M. Kemal inde adının geçtiği davet İstanbul hükümeti vasıtasıyla Ankara’ya ulaştırıldı. Fakat dolaylı yapıldığı için M. Kemal bunu kabul etmedi.

Konferans 21 şubat 1921 de Londra’da başladı ve İngiltere’den başka Fransa, İtalya, Japonya ve Yunanistan temsilcileri de katıldılar. Önceden anlaşan Ankara ve İstanbul heyetleri işbirliği içinde hareket edince bu durum, iki Türk heyetini birbirine karşı oynamayı planlayan batılı devletleri şaşırttı.

Türk tarafı görüşmeler sırasında Batı Trakya’nın Türkiye’ye bırakılmasını, İstanbul’daki yabancı kuvvetlerin geri çekilmesini, İzmir’in işgaline son verilmesini ve boğazlarda Türk egemenliğini sağlanmasını istedi. Müttefiklerse Sevr’de küçük değişiklikler getiren bir öneriler paketini Türk ve yunan tarafına sunmuşlardı. Fakat misakı milli ilkelerini yerine getirmekten çok uzak olan bu öneriler Türk heyeti tarafından kabul edilmeyince konferans başarısızlıkla sonuçlandı. Zaten Türk heyeti dönüş yolundayken yunan ordusu Anadolu’da yeni bir harekâta başladı.

Herhangi bir somut sonuca ulaşılamadıysa da Londra konferansı yinede Ankara’nın muhatap kabul edilmesi ve Misak-ı Milli ilkelerinin kamuoyuna daha iyi duyurulması gibi olumlu yönleriyle Anadolu hareketi için siyasal bir başarı oldu.

Bununla birlikte konferans dışında Fransa ve İtalya ile de anlaşmalar imzalandı.

3. Türk-Fransız Anlaşmasının İngiltere İle İlişkilere Etkisi

Ankara’da giderek güçlenen yönetimin genelde batılı devletlerle, özelde de İngiltere ile ilişkilerde ağırlığı artmaya başlamıştı. Bunda bir yandan askeri alanda nisan 1921 ikinci İnönü ve eylül 1921 Sakarya gibi yunan ordularını durduran muharebeler, öte yandan da diplomatik alanda Sovyetlerle mart 1921 de yapılan Dostluk ve Kardeşlik Anlaşmasının önemli rolü oldu. Zaten İngiltere’de nisan 1921 de Türk-yunan savaşı sırasında tarafsızlığını ilan etmiş, Fransa ve İtalya’da buna bir ay sonra katılmışlardı.

Anadolu hareketinin kazandığı ilk askeri ve diplomatik başarının ardından batıdan aşama aşama uzlaşma önerileri geliyordu. Anadolu hareketi de cephede güçlendikçe batıdan gelen yaklaşımlara daha ılımlı bakıyordu. Cephedeki başarılar Ankara hükümetini sertleştirmek yerine özellikle İngiltere’ye karşı yumuşamasına yol açıyordu. Sovyet etkeninin önemi azalıyordu. 16 martta Sovyetlerinde İngiltere’yle bir ticaret anlaşması imzalamaları bu ülkenin Türkiye’ye olan ihtiyacını azaltmaya başlamıştı.

Sakarya muharebesi batılı devletlerin Anadolu’daki milliyetçi uyanışı Yunanistan aracılığıyla bastıramayacakları gerçeğini açıkça ortaya çıkarmıştı. Doğrudan bir çatışmaya gitmektense anlaşma yoluna gitmeyi tercih ettiler. İngilizler artık Musul’da ve başka yerlerde de kendileri açısından kaygılanmaya başlamışlardı.

Sakarya’da kazanılan savaşın en önemli doğrudan siyasal sonuçlarından biri Fransa’yla 20 ekim 1921 de yapılan ve o sırada M. Kemalle görüşmeler yürüten Fransız temsilcisi H. Franklin-Bouillon ile Yusuf kemal tarafından imzalanan anlaşma olmuştu.

Türk-Fransız anlaşması İngiltere’de şaşkınlık yarattıysa da yumuşama işaretlerinin ortaya çıkmasına da katkıda bulundu. Bu arada İtalyanlarında haziran 1921 den itibaren Antalya bölgesinden çekilmesiyle hem müttefikler arasındaki anlaşmazlıklar iyice su yüzüne çıkmış hem de Fransa’nın Ankara’yla ayrı anlaşma imzalaması sonucu İngiltere yalnız kalmıştı.

4. Çanakkale bunalımından Mudanya’ya

İngiltere’yle bağlantılarını koparmak istemeyen TBMM, Anadolu’da yunanlılara karşı kapsamlı bir harekata başlamadan önce diplomatik yolları denemek istiyordu. Londra da Lord Curzon la görüşen Yusuf kemal Misak-ı Milli yi kabul ettirmeye çalıştı fakat başarılı olamadı.

Ardından İngiltere, Fransa ve İtalya temsilcileri mart 1922 de Paris’te toplanarak ateşkes de dahil Sevr anlaşmasında değişiklikler yapmayı öngören bazı önerilerde bulundular. Fakat bir anlaşmaya varılamadı.

Bundan sonra Türk-İngiliz ilişkilerinde yaklaşık 1 yıllık bir duraklama dönemi yaşandı. Bu süre içinde içişleri bakanı Fethi Bey Paris ve Londra’ya özel bir ziyarette bulundu ve uzlaşma mesajı verdi. Fakat kabul edilmedi. Bunun üzerine uzlaşma yolunun tıkalı olduğu anlaşıldı ve Büyük Taarruza başlama emri verildi.

Büyük taarruzun kesin başarıya ulaşması yunanlılara bağlanan umutların sona ermesine neden olurken, İngilizler arasında da endişe yarattı. Türk ordusunun İzmir’in kurtarılmasından sonra kuzeye Çanakkale’ye yönelmesi İngiltere’yle Çanakkale Bunalımı denen bir gerginliğe yol açtı. Türk ordusunun Trakya’ya geçmesinden endişe duyan İngiltere’nin kışkırtmasıyla itilaf devletleri Çanakkale boğazının Anadolu yakasına bir miktar asker çıkarttılar.

Sovyetlerin Ankara’yı desteklemesi, Fransa ve Almanya’nın bir çatışma riskini göze alamayarak çekilmeleri, İngiliz kamu oyunun savaş istememesi ve en önemlisi M. Kemalin elinde gücü ihtiyatlı bir biçimde kullanarak elde edilen başarıları tehlikeye atmaktan kaçınması sonucu gerginlik bir çatışmaya dönüşmedi. TBMM hükümeti Edirne ve Meriç ırmağının batısına kadar olan bölgenin boşaltılması koşuluyla Mudanya’da silah bırakışması görüşmelerine başlamayı kabul etti.

Bu silah bırakışmasıyla doğu Trakya’nın boşaltılması kabul edilirken Türk orduları da barış konferansı açılıncaya kadar Çanakkale, İzmit ve İstanbul’a girmemeyi kabul ediyordu. Böylelikle, Türkler hem birinci dünya savaşından sonra ilk kez batılı devletlerle eşit koşullarda bir anlaşma yapıyorlar, hem de Avrupa toprağına tekrar girmiş oluyorlardı.

İngiltere’nin Yunanistan’ı kullanarak Türkleri hem Avrupa’dan atmak hem de padişahın yönetiminde küçük ve denetlenebilir bir Türkiye içine hapsetme politikası başarıya ulaşamamıştı. Ankara’daki hükümet gerek itilaf devleri arasındaki ayrımlardan, gerek Sovyet desteğinden yararlanarak ama en çok da cephede yunan ordularına karşı elde ettiği başarılarla varlığını batılı devletlere göstermiş oldu. Böylece İngiltere’yle hukuksal olarak savaşın devam ettiği ama fiilen dolaylı bir savaşın yaşandığı bu dönem sona erdi. Bundan sonraki mücadele diplomatik alanda gerçekleşecektir.

FRANSA İLE İLİŞKİLER

A) Bekir Sami-Briand Anlaşması ve Reddi

30 Ekim 1918 deki Mondros silah bırakışmasından sonra Fransa İngiltere’yle birlikte Anadolu’nun güney bölgesini işgal etmişti. İngilizlerin kasım 1919 da adana, mersin, Urfa ve Halep bölgesini boşaltması üzerine Fransa işgal alanını buralara kadar genişletti. Bunu üzerine Sivas’ta yapılan gayri resmi görüşmede Fransız yetkili ekonomik ayrıcalıklar karşılığında Urfa, Antep ve Adana’yı geri vermeyi önerdi. Bir anlaşma sağlanamasa da bu olay daha başlangıç aşamasında bulunan Anadolu hareketinin dikkate alınmaya başladığını gösteriyordu.

İşgal ettiği güney bölgesinde sert bir direnişle karşılaşan Fransız heyeti Ankara’ya geldi ve 20 günlük bir ateşkes imzaladı. Fakat 18 haziran 1920 de Zonguldak’a asker çıkarması ilişkileri tekrar bozdu. Bu bölgedeki Ergani madenine göz diken Fransa bundan sonra bütün anlaşma girişimlerinde burada ayrıcalık talebinde bulunacaktır.

Fransız politikasındaki değişiklikte 30 ocak 1921 de Aristide Briand’ın başbakan olması da rol oynamıştı. Yeni hükümet şubat 1921 deki konferansın toplanması için İngiltere’yi ikna etmişti. Londra konferansından sonra Bekir Sami bey Briand ile bir anlaşma imzaladı.

Bu anlaşma yalnızca ekonomik imtiyazlar vermekle yetinmiyor ayrıca Fransız subayların polis yetkileriyle bölgede kalması, jandarma ve belediye yönetiminde Müslüman olmayanların nüfus oranıyla temsili gibi siyasal ödünlerine içeriyor ve işgale karşı direnenleri “çeteci” olarak tanımlıyordu. Bu anlaşmada TBMM tarafından reddedildi.fakat bu hassas dönemde Fransa’yı tamamen karşısına almak istemeyen M. Kemal bir bildiri yayınlatarak anlaşmanın kendisine karşı olmadıklarını, yalnız içeriğindeki bazı hükümlerin kabul edilmediği ve yeni bir öneri hazırlanacağının duyurulmasını sağladı.

Bu anlaşmanın reddedilmesine rağmen Fransa Ankara hükümetiyle anlaşma arayışını sürdürdü. Bunun nedenleri şunlardır; Fransa yönetimi Anadolu’da tutunmanın

zorlaştığını fark etmişti. Bu dönemde Fransa bütçe açıklarıyla baş

etmeye çalışıyordu ve Anadolu’daki çatışmalar bütçesine yük getiriyordu.

Fransa’nın İngiltere’yle olumsuz ilişkileri.

Dolayısıyla, Fransızlar, tıpkı İtalyanlar gibi Ankara hareketiyle ilişki kurarak ekonomik imtiyaz elde etmeye çalışmanın en iyi politika olacağını ve Fransa’nın çıkarlarının en iyi bu şekilde korunacağını düşünmeye başladılar. Böylelikle Türklerle savaşmak yerine onlarla yakınlaşarak İngiltere’nin orta doğudaki artan nüfuzunu kırabileceklerini de düşünüyorlardı.

B) 1921 Türk-Fransız [Ön Barış] Anlaşması 20 ekim 1921 de müzakerelerini bizzat M. Kemalin

yürüttüğü bir anlaşma imzalandı ve buna ek dokuz belge değiş tokuş edildi. Bu anlaşmanın 1. Maddesi “taraflar arasındaki savaş durumunun sona ereceğini açıklar” demekte, 2. Maddesi tarafları 2 ay içinde belirlenen hattın gerisine çekileceklerini söylemektedir. Anlaşmanın 7. 8. Ve 10. Maddeleri daha sonra ortaya çıkacak Hatay sorunu açısından önem taşımaktadır. 7 ve 8. Maddeye göre Hatay’ın Suriye sınırları içerisinde kalması kabul edilmekle birlikte bölgede bir özel yönetim rejimi öngörülerek Türkiye için açık bir kapıda bırakılmaktadır. Sınır belirlenirken Sevr den farklı olarak hudut güneye doğru kaydırılmış ve Türkiye lehine genişletilmiştir.

9. maddeye göre “Süleyman Şah’ın Caber kalesinde bulunan ve Türk Mezarı adıyla bilinen kabri Türkiye’nin malı olarak kalacak ve Türkiye orada koruyucular bulundurup Türk bayrağını çekebilecektir.”

Fransızlara ayrıcalık tanıyan 10. Maddeye göre; “TBMM hükümeti Pozantı ile Nusaybin arasındaki Bağdat demiryolu kesimine ilişkin ayrıcalık hakkının Fransız hükümetinin göstereceği bir Fransız grubuna devredilmesini kabul eder. Türkiye Meydanı Ekbez ‘den Çobanbey’e dek Suriye topraklarında demiryolu ile askersel ulaşımı yapmak hakkına sahip olacaktır.” Böylece, demiryolunu Suriye sınırları içinden geçmesine karşın , Türkiye bu hattan asker taşıma hakkını elde etmektedir ve bundan Şeyh Sait ayaklanması sırasında yararlanacaktır.

Ek mektuplarda ise anlaşmadaki bazı konular daha ayrıntılı ve tamamlayıcı olarak düzenlenmiştir.

Anlaşma ve ek mektuplarda Misak-ı Milliden bahsedilmemiş ve kapitülasyonların kaldırılacağı kabul ettirilememişti. Bu anlaşmada genel hatlarıyla Türkiye-Suriye sınırı Lozan’ın 3. Maddesiyle doğrulanacak, Fransa’yla yapılacak 30 mayıs 1926 ve 23 haziran 1939 anlaşmalarıyla kesinleşecektir. Fransa aralık 1921 den itibaren Kilikya bölgesinden çekilirken buraların yönetimini Ankara’ya bıraktı.

28 ekim 1921 de yürürlüğe giren bu anlaşma milli mücadelenin dış politikası açısından büyük öneme sahiptir.

Mart 1921 de Bekir Sami’nin yaptığı anlaşmayla Ankara de fakto tanınmıştı ama ilk defa bir batılı ülke Ankara’yı de jure, yani hukukende tanımış olurken batılı ülkeler arası ayrımda iyice belirgin hale geldi. TBMM hükümetinin ağırlığı da iyice artmış oldu.

Fransa işgal ettiği güney bölgelerden çekilirken burada bir miktar silahta bırakmıştı ve buda ordunun gücüne katkıda bulunmuştu.

Anlaşma ayrıca bundan sonra Hatay sorununun geleceğini de doğruda etkileyecektir.

Türkiye Sovyetlerle yaptığı 16 mart 1921 anlaşmasıyla güvence altına aldığı doğu cephesinden sonra güney cephesinde de rahatladı ve demiryolu bağlantısı olan mersin limanını da kullanma olanağını elde etti.

Bundan sonra Türkiye bütün ağılığını batı cephesine vererek birlikleri buraya kaydırdı ve Yunanistan’a karşı cephede daha büyük bir üstünlük elde etti.

Bu anlaşma Lozan dan sonrada yürürlükte kalmıştır.

İTALYA’YLA İLİŞKİLER Avrupa’da, Almanya’yla birlikte ulusal birliğini en

geç sağlayan ülkedir. 20. yy başlarında emperyalist rekabet ortamında

gözünü Akdeniz havzasına dikmişti. Düşünsel temelleri “Roma imparatorluğunun eski

kutsal mirasına sahip olmak” şeklinde ortaya konan emperyalist yayılmanın en yakın hedeflerinden birini Osmanlı toprakları oluşturuyordu.

Bu dönemde İtalya bir yandan kuzey Afrika’ya, öte yandan da Ege’deki adalara özellikle Antalya ve civarına göz dikmişti.

İtalya’nın bu yöndeki emellerine ulaşmak için attığı en önemli adım 1911’de Trablusgarp’a saldırması ve burayı Osmanlı’dan almasıydı.

İtalya Onikiadaları da işgal etti ve bunu 1912’de bunu Osmanlı yönetimine kabul ettirdi.

Birinci Dünya Savaşının çıkmasının ardından müttefikler italya’yı yanlarına çekebilmek için 1915’te Londra’da gizli bir anlaşma imzalayarak bu ülkeye Anadolu’dan pay vermişlerdi.

İngiltere ile Fransa’nın, Osmanlı’nın Orta Doğu’daki topraklarını Sykes-Picot anlaşmasıyla paylaşmaları üzerine buna tepki gösteren İtalya’yı yatıştırmak için ocak 1917’de Saint Jean de Maurienne’de yeni bir toplantı yapılmış ve İzmir ve çevresi bu ülkeye bırakılmıştı.

Fakat Birinci Dünya Savaşını bitiren Paris Barış Konferansında İzmir ve çevresinin, İtalya yerine Yunanistan’a verilmesi İtalya’yı hayal kırıklığına uğrattı.

1911 ‘de İtalya’nın Trablusgarp’a saldırması ise Bulgaristan, Sırbistan ve Yunanistan’ın Makedonya’ya yönelik iştahlarını kabartmış ve bunun sonucunda Balkan Savaşı patlak vermişti.

Osmanlı Devleti’nin yıkılmaya direndiği 19. yüzyılda italya, Piyemonte Krallığı önderliğinde 1861 ‘de siyasi birliğini tamamlamıştır.

Ancak diğer Avrupa Devletleri’ne nazaran siyasi birliğini daha geç tamamlamış bir ülke olduğu için sömürgeci politikalar üretmekte geç kalmıştır.

Coğrafi bakımdan kendisine yakın bölgeleri seçerek geri kaldığı yarışta Avrupa devletleri ile arasındaki farkı kapatmak isteyen İtalya, bunun için yüzünü Kuzey Afrika’ya dönmüştür.

Cumhuriyet’in kuruluşuna kadar Türk-italyan ilişkilerini belirleyen de italya’nın sömürge arayışı olmuştur.

Sömürge arayışında ilk olarak Tunus’u hedef alan İtalya, Avrupa’daki Uluslararası dinamiğin buna elvermemesi üzerine Avrupa’daki devletlerin de yönlendirmesiyle Trablusgarp’ı sömürge politikalarının hedefi olarak seçmiştir.

İtalya, 1887 yılında ingiltere, 1891 yılında Almanya, 1900 ve 1902 yıllannda da Fransa ile imzaladığı antlaşmalarla bu ülkelere Trablusgarp’taki emellerini kabul ettirmiştir.

Trablusgarp konusunda desteğini sağlamadığı tek ülke olan Rusya ile de 1909 yılında imzaladığı Racconigi Antlaşması sonucunda İtalya Trablusgarp konusuna daha sistematik bir ilgiyle eğilmeye başlamıştır

Bundan sonra italyanlar sömürge bölgeleri olarak kabul ettikleri ve ettirdikleti Trablusgarp üzerinde işgal öncesinde sosyal ve ekonomik alanlarda eş zamanlı faaliyetlere başlamışlardır.

Uzun süren hazırlık ve kamuoyu çalışmalardan sonra italya 29 Eylül 1911 ‘de Osmanlı Devleti’ne resmen savaş ilan etmiştir

1912 yılında da Oniki Ada’yı işgal eden italya, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu iç karışıklıklar ve Balkanlar’daki karmaşadan da faydalanarak Osmanlı Devleti’ne 18 Ekim 1912’de Uşi Antlaşınası’nı imzalamaktan başka çare bırakmamıştır.

Antlaşma ile Trablusgarp’a özerklik veren Osmanlı Devleti, bölgedeki askerlerini çekmeyi kabul ettiği için, aslında Trablusgarp’ı italya’ya bırakmış oluyordu.

Savaş Osmanlı Devleti’nin zayıflığını gözler önüne sermiş böylece Balkan Devletlerinin bundan cesaret alarak ittifaklarını hızlandırmalarrna neden olmuştur.

Osmanlı Devleti bu esnada Yunanistan’ın göz dikmiş olduğu 12 Ada’nın da geçici olarak italya’nın elinde kalmasını kabul etmiştir.

Savaştan sonra Osmanlı Devleti 12 Ada’ya tekrar sahip olacaktır.

Fakat italyanlar sürekli olarak bu bölgeyi elde tutmaya yönelmiş ve 12 Ada Lozan Antlaşması ile kesin olarak italya’ya terk edilmiştir

Osmanlı Devleti’nin Trablusgarp Savaşı nedeniyle içinde bulunduğu zor durumdan faydalanmak isteyen Balkan ülkeleri, Rusya’nın da cesaretlendirmesiyle Makedonya üzerindeki emellerini gerçekleştirmek üzerine aralarında ittifak anlaşmaları imzalamışlardır.

Başı çeken Bulgaristan, sırasıyla 1912’de Sırbistan, Yunanistan, Karadağ ile anlaşma sağlamıştır.

Savaş, Ekim 1912’de başlamış ve sekiz ay sürmüştür. Büyük toprak kayıplan ile sonuçlanan Balkan Savaşları şu antlaşmalarla bitmiştir

Romanya ile 10 Ağustos 1913 Bükreş Antlaşması Bulgaristan ile 29 Eylül 1913 istanbul Antlaşması Yunanistan ile 14 Kasım 1913 Atina Antlaşması

İtalya,balkan Savaşları esnasında tarafsız kalarak kısa bir dönem de olsa Osmanlı Devleti ile iyi ilişiler kurmuştur.

1. Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde de Osmanlı Devleti’nin Üçlü İttifak’ın yanında savaşa girmesi için girişimlerde bulunmuştur.

Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa ve Rusya’nın kendisi aleyhinde anlaşmaları sonucunda mecburen Almanya’nın yanında 1. Dünya Savaşı’na girmiştir.

İtalya ise Üçlü ittifak’a dahil olmasına rağmen tarafsız kalmayı tercih etmiştir. Bu durum Osmanlı Devleti’ni tedirgin etmiş, İtalya hakkında istihbarat çalışmalarına başlamasına yol açmıştır.

En fazla maddi ve coğrafi kazanç elde edebileceği anı beklediği için savaşa girmesi uzayan İtalya, sonunda İtilaf Devletleri’nin Çanakkale cephesini açma girişimleri esnasında İngiltere, Rusya ve Fransa ile görüşerek 26 Nisan 1915’te Londra Antlaşmasını imzalamıştır.

Bu anlaşmaya göre Tirol’lerin bir kısmını, Trieste ile İstirya’yı, Arnavutluk’ta Valona ile Saseno adasını, Dalmaçya adalarının bir kısmını almış, Rodos ve Oniki Ada’daki hükümranlık haklarını da muhafaza etmiştir.

Trablusgarp ve Eritre sömürgeleri de genişletilecektir. Antlaşmanın dokuzuncu maddesine göre Osmanlı’nın taksimi halinde İtalya’ya Antalya bölgesinde “uygun bir hisse” verilecekti. Buna karşılık İtalya da bir ay içinde savaşa katılacaktı.

Gerçekten de İtalya 20 Mayıs 1915’te Avusturya’ya, Çanakkale muharebesinin şiddetlendiği bir sırada, 1915 Ağustosu’nda da Almanya ile Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmiştir.

İtalya Mart 1919’da Antalya’yı, 1 ay sonra da batı Anadolu kıyılarını işgale başlayarak kısa sürecek Anadolu macerasına girişmesine rağmen Milli Mücadeleye daha ılımlı bir tavır takınmıştı.

Milli Mücadele hareketine doğrudan ve dolaylı destek sağladı.

İstanbul’un işgaliyle birlikte burada, diğer İtilaf Devletleri gibi İtalya’nın da bir Yüksek Komiseri bulunuyordu.

Bu görevi Ankara’ya sempatiyle bakan Kont Sforza üstlenmişti.

Milli mücadele başlamadan önce Sforza M. Kemal’le İstanbul’da birkaç defa görüşmüştü.

Bu görüşmeler sayesinde İtalya daha sonra başlayacak olan Milli Mücadele’nin niteliğini kavrayacaktı.

Bu temaslar iki yönlü işlemiş ve İtalyanlar İtilaf devletleri konusunda M.Kemal’i bilgilendirmişlerdir.

İki taraf arasındaki temasların kurulması ve gelişmesinde Mart 1920’de kurulan Türk-İtalyan Dostuk Derneği de önemli rol oynamıştı.

Bu etkenler etrafında biçimlenen İtalya’nın Türkiye politikası Anadolu hareketi açısından önemli kazançlar getirdi.

Bunları şöyle sıralamak mümkünür:

Milli Mücadele başladığında İtalya, kendi işgal ettiği topraklarda Kuvay-ı Milliye’nin örgütlenmesine izin verdi.

Anadolu hareketlerinin ihtiyaç duyduğu silahların sağlanmasında da yardımcı oldu.

İtalyan yetkililer ellerindeki silah fazlasını satarken, İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve insan geçirilmesine sağladılar.

Bu amaçla İtalyan gemileri Söke’ye ve Antalya gibi limanlara silah ve cephane taşıyorlardı.

Kuşadası ve Antalya limanlarını denetimi altında bulunduran İtalya bunların Anadolu hareketini dış bağlantısı için kullanılmasına da izin verdi.

Ankara’da meclis’in açılmasından sonra italya’yla bağlantılar daha da hızlandı.

M. Kemal Eylül 1920’de Ankara hükümetinin ilk içişleri Bakanı olan Cami Bey’i Roma temsilciliğine göndermişti.

Buradaki temsilcilik gazeteci görünümü altında faaliyetlerini sürdürmüş ve bir yandan silah alımı konusunda çalışmalarda bulunurken öte yandan İtalyan basımı aracılığıyla Milli Mücadelenin tanıtılması ve Kamuoyunda olumlu bir havanın yaratılması yolunda girişimlerde bulunulmuştu.

Bu dönemde ayrıca Türklere yakınlığıyla bilinen İstanbul’daki Yüksek Komiser Kont Sforza’nın dış işleri bakanı olması ilişkilerin olumlu seyretmesinde rol almıştır.

Roma bundan sonra Ankara’nın Batı’ya açıldığı ve Batılı ülkelerle bağlantılarının kurulduğu bir geçiş noktası haline geldi.

Bekir Sami Bey Londra Konferansından sonra 12 Mart 1921’de İtalya’yla bir anlaşma imzaladı.

Bu anlaşmaya göre, İtalyanın izmir ve Trakya’nın Türkiye’ye bırakılması konusundaki desteğine karşılık bu ülkeye Antalya, Burdur, Muğla, Isparta, Afyonkarahisar, Kütahya, Aydın ve Konya’da ekonomik girişimler için imtiyazlar verilecekti.

Ereğli madeni imtiyazı bir İtalyan-Türk şirketine verilecek,

Türk-İtalyan sermayesinin işbirliği yapacağı şirketlerde Türklerin hissesi yüzde 50 olacaktı.

İngiltere ve Fransayla da yapılan bu anlaşma Mecliste tepkiyle karşılandı.

İtalyanın temmuz 1921 başında Antalya bölgesinden çekilmesiyle Anadoludaki işgali de sona erdi.

Birinci Dünya Savaşında büyük insan kayıplarına uğradı.

Ağır ekonomik maliyetlere katlanmak zorunda kaldı.

Savaştan ne siyasal ne de ekonomik açıdan beklediğini bulamayan İtalya savaş sonrasında büyük ekonomik sıkıntılar başgöstermişti.

Siyasal istikrarsızlık, yaygın grevler ve işssizlik ortamında komünist ve faşist akımlarda büyük yükselme görülür.

Bu siyasal ve ekonomik koşullar altında 1919’da bir hareket olarak kurulan ve 1921’de parti haline gelen Faşist partisine bağlı Karagömlekliler Napoliden Romaya yürüyüşe çıktılar.

Ekim 1922’de iktidarı ele geçirdiler. İtalya bu tarihten itibaren Musollinin

liderliğinde savaşta elde edemediği yerleri ele geçirmeye dayalı bir politika izlemeye başlar.

Türkiye’ye yönelik tavrındaki ilk değişiklik izleriyse Lausanne’da ortaya çıkmaya başladı

İtalya burada İngiltere ve Fransayla birlikte hareket etme konusunda anlaşmıştı.

Konferans sırasında Boğazların silahsızlandırılmasına, geçiş serbestliğinin sağlanmasına ,

Kapitülasyonların farklı biçimde devam etmesini sağlamaya çalıştı.

Fakat bu ülkeyle asıl çekişme onikiadalar ve özellikle Meis adasının hangi tarafa kalacağı üzerine yaşanmıştır. İtalyaya bırakılmasıyla sonuçlanmıştır.

İtalyanın Türkiye’ye yönelik politikası İngiltere, Fransa ve Yunanistan’dan farklı değildi.

Bu ülke de Anadolunun paylaşımında pay ve söz sahibi olmak,

Ereğli civarındaki kömür madenlerini denetim altına almak ve çeşitli ticari imtiyazlar elde etmek için çalışmıştı.

Fakat bu dönemde İtalya’yı diğerlerinden ayıran özellik, bu hedeflerine TBMM hükümetleriyle işbirliği içinde ulaşmaya çalışmak.

Bu sayede zaten yeterince yıprandığı Birinci Dünya Savaşından sonra Anadoludan ekonomik avantajlar elde ederek çekilmek istiyordu.

ALMANYA’YLA İLİŞKİLER Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde

gerçekleştirilen iki büyük demiryolu projesi, Hicaz ve Bağdat demiryollarında Alman şirketlerine ihaleler verilmiş ve Alman mühendisler çalıştırılmıştır.

Bu 2. Abdülhamid döneminde yaşanmış Almanlarla ilk yakınlaşmadır.

Balkan Savaşları'ndan felaketle ayrılan Osmanlı ordusu'na 1913 yılında Almanya'dan 42 kişilik bir subay grubu getirilmiş, bu subaylar I. Dünya Savaşı öncesinde orduda düzenlemelerde bulunmuşlardır.

Alman subaylardan en çok öne çıkanları Liman von Sanders, Erich von Falkenhayn ve Von der Goltz'tur.

Osmanlı Devletinin 1. dünya savaşı için ittifak arayışı

Osmanlı Devleti, ittifak için ilk teşebbüsü geleneksel dostu saydığı Büyük Britanya’ya yapmıştır. İngiltere Bahriye bakanı Winston Churchill’e yapılan ittifak teklifini Churchill "şimdilik yeni siyasi bağlar altına giremeyiz" diyerek reddetmiştir.

İttifak için 1913 yılında Bulgaristan ile görüşülmüş netice alınamamıştır. 

Fransa ile temasa geçilmiş ancak Fransa Hükümeti: “Rusya razı olmadıkça bu ittifak gerçekleşmez” sözleriyle Fransa’nın bu konudaki tutumunun olumsuz olduğunu belli etmiştir.

Neticede Avusturya’dan gelen teklifi olumlu karşılayan Osmanlı Devleti ittifaka katılmak üzere 22 Temmuz 1914 tarihinde Almanya’ya başvurmuştur.

27 Temmuz tarihinde İstanbul’da başlayan ittifak görüşmeleri 2 Ağustos’ta Osmanlı-Alman anlaşması ile sonuçlanmıştır.

Osmanlı Devletinin 1. Dünya savaşında tarafsız olmasını en çok Rusya istiyordu.

 Zira Rusya boğazların kapatılması ve doğuda bir cephe açılmasıyla artı bir savaş külfeti ve yüküyle karşılaşacaktı ve Rusya bunu istemiyordu.

Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesini önlemek için Rusya bir takım diplomatik temaslarda bulunmaya başladı. Rusya özellikle Almanlar’ın Osmanlı Devleti üzerindeki hareketlerinden, ordu ıslah çalışmalarından rahatsızdı.

 İngiltere ve Fransa, Osmanlı Devleti’nin tarafsızlığının korunması karşılığında kapitülasyonların kaldırılarak adli ve iktisadi bağımsızlığa kavuşması konusundaki isteklerini pazarlık konusu yapmadan reddetmişlerdir.

Osmanlı Devleti’nin Ege adalarının tekrar kendisine verilmesini, Mısır meselesinin çözülmesi gibi toprak isteklerine hiç yanaşmamışlardır.

İngiltere ve Fransa’nın bu tutumu, Osmanlı Devleti’ni ister istemez Almanya tarafına itmişti.

Osmanlı Devleti artık yavaş yavaş safını belli etmeye başlamıştı. 

9 Eylül 1914 tarihinde 1 Ekim’den itibaren kapitülasyonları ilga ettiğini ilan etti. İşin garibi bunu, İngiliz, Fransız, Rus Elçileriyle beraber Almanya ve Avusturya Elçileri de bir nota ile protesto ettiler.

2 Ağustos 1914 'te Osmanlı Devleti ve Almanya gizli bir antlaşma imzaladılar ve ittifakı resmiyete döktüler, böylece iki ülke I. Dünya Savaşı'nda müttefik oldular.

Gizli anlaşmanın metni şöyledir:

1) Anlaşma tarafları Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasındaki mevcut ihtilafta tarafsız kalmayı taahhüt eder.

2) Rusya faal askeri adımlarla müdahele eder ve Avusturya-Macaristan dolayıyla casus foederis ile Almanya’yı karşısına alırsa, Osmanlı Devleti de casus foederis ’e tabidir.

3) Almanya savaş durumunda askeri misyonunu Osmanlı Devletin’de bırakacaktır. Anında yürürlüğe girmiş olan, Osmanlı Savaş Bakanı Ekselansları ve [Alman] Askeri Misyon Şefi arasında gerçekleşen önceki anlaşmalara göre, Osmanlı Devleti adı geçen askeri misyonun Osmanlı ordusunun genel komutasında etkin nüfuz sahibi olacağını garanti eder.

4) Tehdit durumunda ve gerekli olduğunda Almanya Osmanlı İmparatorluğu topraklarını silahlı kuvvetlerle savunmayı taahhüt eder.

5) İşbu anlaşma iki ülkeyi mevcut ihtilaftan doğabilecek uluslararası karışıklıklardan korumak için yapılmıştır; belirtilmiş tam yetkili kişiler tarafından imzalandığı andan itibaren yürürlüğe girer ve 31 Aralık 1918 tarihine kadar, mevcut tüm kararlarla bağlayıcıdır.

6) İmza taraflarından herhangi biri anlaşma bitim tarihinden altı ay öncesine kadar anlaşmanın iptal olacağını bildirmezse anlaşma beş yıl daha uzamış olur.

Birinci dünya savaşında müttefik olan Osmanlı devletiyle Almanya savaş bittikten sonra farklı gelişmeler içine girdiler.

Anadoluda Sevres’e karşı bir mücadele başladı.

Osmanlının yerine yeni bir devlet kuruldu. Bu devlet dış politikasında Batıcı ve statükocu

bir yönelime girdi. Almanya ise tersine Versailles’yı kabul etti. Ama bunun getirdiği kısıtlamalardan

kurtulmak için Batı ülkelerine karşı ve revizyonist bir politika izlemeye başladı.

İki ülke arasındaki ilişkiler 1920’lerin başında imzaladıkları barış anlaşamaları gereğince en düşük seviyesine inmişti.

Mondros Silah Bırakışmasının 23. maddesinde yer alan “Türkiye bakımından Merkez Devletleri ile ilişkilerin kesilmesi zorunluluğu “ hükmü

Sevres’in 275. Maddesinde belirtilen “Türkiye, işbu andlaşma ile, 1 Ağustos 1914’den işbu andlaşmanın yürürlüğe girmesine kadar, kendisi ile Almanya, Avusturya, Bulgaristan, ya da Macaristan arasında imzalanmış bulunan tüm andlaşmaların, sözleşmelerin ya da anlaşmaların bozulmuş olduğunu ve öyle kalacağını kabul eder”

Bu ifadeler ile iki ülke arasındaki ilşikilerin kesilmesini ve anlaşmaların geçersiz kalmasını öngörmüştü.

Almanyanın imzaladığı Versailles da iki ülkenin ilişkilerini keseceğini ve aralarındaki sözleşme ve anlaşmalarının geçersiz kalacağını belirtiyordu.

1918’den 1923’e dek geçen süre içinde iki taraf arasında, İstanbul hükümetinin Enver, Cemal ve Talat paşaların iadesini istemesi ve

Milli Mücadele döneminde Almanya’dan silah alınması girişimleri dışında bir bağlantı olmadı.

Milli Mücadele sırasında Türkiye SSCB ve İtalya’dan silah alıyordu.

Almanyadan silah almak için çalışmalar yapıldı. Ama bu ülke Versaiiles uyarınca sıkı denetim altında bulunduğundan buradan silah temin etmek daha zor oldu.

Buna rağmen bazı malzemelerin Almanya’dan temin edilmesine karar verildi ve buradan 26 uçak ve çeşitli silah ve malzeme satın alındı.

Dönemin Moskova Büyükelçisi Ali Fuat Paşa anılarında bu uçak ve malzemenin Müttefiklerin denetimi ve olanaksızlar nedeniyle Türkiye’ye getirelemediğini söylerken

TBMM gizli oturumunda bunların Almanya üzerinden Karadeniz’deki Novorossisk limanına ve oradan da Anadoluya gönderildiğini belirtmektedir.

YUNANİSTAN’LA İLİŞKİLER Osmanlı devleti, I. Dünya Savaşı’nı sona erdirmek için 30

Ekim 1918’de Mondros silah bırakışması sözleşmesini imzalamıştır.

Osmanlı Devleti adına sözleşmeyi Rauf Orbay imzalamıştır.

Mondros ile Osmanlı devleti fiilen sona ermiştir. Osmanlı devleti Mondros’u imzalarken, varlığını

müttefiklerin hoşgörüsü sayesinde devam ettirebileceğini inanıyordu.

Rauf Orbay, Mondros'a rağmen devletin bağımsızlığının ve saltanatın haklarının tamamen kurtarıldığını belirtmiş ve İstanbul’a tek bir düşman askeri çıkmayacağı, tersanelerin işgal edilmeyeceği konusunda güvence vermiştir.

YUNANİSTAN’LA İLİŞKİLER Ancak, sözleşmenin maddelerine göre, Doğu Sorunu, yani

Osmanlı topraklarının nasıl paylaşılacağı sorunu büyük devletlerin çıkarları doğrultusunda sona erdirilecekti.

Müttefikler savaş sırasında kendi aralarında imzaladıkları gizli anlaşmalarla Osmanlı Devleti’ni paylaşmışlardı.

Bu paylaşımları gerçekleştirebilmeleri Osmanlı topraklarında yaşayan halkların birarada bulunmasının imkansızlığının ortaya çıkması ve Müttefiklerin, birbirleriyle çatışan bu halklar arasında anlaşma sağlama görevini üstlenmesi yoluyla olacaktı.

Müttefiklerin Osmanlı’ya yönelik planlarını anlayan Türk olmayan halklarda onlarla ilişki kurmuşlar. Ayrıca yoğun olarak yaşadıkları bölgelerde çatışmalar çıkararak 7. maddenin işlerlik kazanmasına çalışmışlardı.

YUNANİSTAN’LA İLİŞKİLER Bu dönemdeki işgallere karşı daha çok yerel direnmeler

görülmüştür. Mondros’un imzalanmasından kısa bir süre sonra

güneydoğuda İngiliz ve Fransız, güneyde İtalyan işgalleri başladığında ülke düzeyinde ciddi bir direniş yaşanmamıştır.

İlk direniş eylemleri ise 1919’da görülmeye başlanmıştır.

YUNANİSTAN’IN ANADOLU’DAKİ AMAÇLARI VE MİLLİ MÜCADELENİN DOĞUŞU(1919) 1919 yılı, müttefikler arası barış görüşmelerine, Osmanlı

Devletinde yaşayan Türk olmayan grupların görüşmeleri kendi istekleri doğrultusunda etkileme çabalarına, Müslüman Türk halkının her türlü işgale ve parçalanmaya karşı direnmek üzere kendi örgütlenmesini sağlama uğraşısına sahne olmuştur.

Bu dönemdeki gelişmelerde belirleyici rolü ise Yunanistan oynamıştır.

PARİS BARIŞ KONFERANSI VE YUNANİSTANIN TUTUMU Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda yenilmesi ve

Mondros’u imzalaması ile yunanlılar için hayal olan Megali idea (büyük ülkü) gerçekleşme olanağı bulmuştu.

Bu düşüncede amaç tüm yunan halkını aynı devletin çatısı altında toplamaktı.

Savaşın sonunda yenilenlerle yapılacak barışın temel ilkelerini görüşmek üzere Paris Barış Konferansı düzenlenmiştir.

Yunanistan’ı temsil etmek üzere giden Başbakan Elefterios Venizelos, halkının bu düşünü gerçekleştirmek için başta İzmir olmak üzere toprak isteklerini konferansta bildirmiştir.

PARİS BARIŞ KONFERANSI VE YUNANİSTANIN TUTUMU Venizelos, şu toprak isteklerini, 30 Aralık 1918’de bir

muhtırayla konferansa katılan devletlerin delegelerine sundu: Kuzey Epir (güney Arnavutluk), İstanbul ve Boğazlar hariç Doğu ve Batı Trakya, Pontus (Ermenistan’la birleşmesi için Pontus yerine Trabzon diyerek), Batı Anadolu, İmroz, Bozcaada ve Onikiadalar, örtülü bir ifadeyle de son olarak Kıbrıs.

Bazı bölgelerde gayrimüslim nüfusun Müslüman nüfustan fazla olduğuna konferans delegelerini ikna etmek için mantık oyunlarına başvuran Venizelos, adaların Batı Anadolu’nun ayrılmaz bir parçası olduğunu ileri sürerek adalarda yaşayan Rum halkını da Batı Anadolu nüfusuna dahil etmiş, Güney Rusya’daki Rum kolonisini Trabzon ili nüfusuna eklemiştir.

PARİS BARIŞ KONFERANSI VE YUNANİSTANIN TUTUMU Yunanistan’ın istekleri karşısında Müttefiklerin tutumu

farklılık göstermiştir. İngiltere ve Fransa , Venizelos’un istediğinden daha küçük olmakla birlikte Yunanistan’ın Batı Anadolu’da büyük bir bölgeye sahip olmasını onaylamışlardır.

ABD, İzmir kenti dışında her sancakta Yunan nüfusun Müslüman nüfustan daha az olduğunu ve İzmir’in iç bölgelerden ayrılmasını ekonomik olarak uygun bulmadığını ileri sürmüştür. Bu nedenle anlaşmaya yanaşmamıştır.

İtalya ise Yunanistan’a verilmesi düşünülen bölgeleri, kendi egemenlik alanı olarak tasarladığından yunan isteklerinin görüşülmesine dahi karşı çıkmıştır.

PARİS BARIŞ KONFERANSI VE YUNANİSTANIN TUTUMU Yaşanan anlaşmazlıkların ardından konferanstan ayrılan

İtalya’nın yapacaklarından korkan müttefikler, İtalya’nın konferansa dönmesinden sonra onları İzmir’den uzak tutma amacını gizli tutmuşlardır.

Yunanistan’ın sadece halkı korumak amacıyla İzmir’e asker çıkaracağını, kentin geleceğine ilişkin daha sonra karar verileceğini ileri sürülerek İtalya’nın onayını almışlardır.

Müttefiklerin kararından kısa bir süre sonra, askeri hazırlığını tamamlayan Yunanistan, Müttefik devletlere ait savaş gemilerinin koruması altında 15 Mayıs 1919’da İzmir’e asker çıkarmıştır.

İZMİR’İN İŞGALİ VE SONUÇLARI 15 Mayıs 1919’da Yunanistan’ın İzmir’i işgal etmesinin

ardından bu duruma sevinen Rum halkı ile öfke duyan Müslüman Türk halkı arasında çatışmalar yaşanmıştır.

Yunan askerlerine karşı ateşlenen ilk silah sonrasında bölgesel direniş örgütlenmelerini ulusal düzeye çıkarmak için harekete geçilmiştir.

Bu hareketin liderliğini İzmir’in işgalinden dört gün sonra Samsun’a çıkan Mustafa Kemal üstlenmiştir.

Bu sırada İstanbul hükümetini temsilen Damat Ferit Paşa, Paris Barış Konferansı’na giderek Yunanistan’ın istediği topraklarla ilgili görüş bildirmiştir.

İZMİR’İN İŞGALİ VE SONUÇLARI 11 ve 17 Haziran 1919 tarihlerinde konferansa iki muhtıra

sunan Damat Ferit Paşa bu görüşlerini şöyle dile getirdi: a) Trakya: Bu bölgede barışın korunması, Edirne

şehrine karşı girişilmesi olası bir saldırıyı önleyebilecek sınıra sahip olunmasına bağlıdır. Başkent İstanbul’un korunabilmesi de ancak bu yolla mümkündür. Wilson ilkelerine uygun olarak ve ekonomik nedenlerle Edirne’nin kuzeyindeki ve batısındaki bölgeler mutlak bir Türk çoğunluğa sahip olduklarından, Osmanlı sınırlarına dahil edilmelidirler.

İZMİR’İN İŞGALİ VE SONUÇLARI

b) Küçük Asya: Kuzeyde Karadeniz, doğuda Musul, Diyarbakır vilayetleri ve Adana’nın bir kısmı dahil Akdeniz’e kadar savaş öncesi Türk-Rus sınırı kabul edilmelidir.

c)Ege adaları: Osmanlı kıyılarına yakın adalar tarihi ve ekonomik bakımdan ülkeye dahil olduklarından, olası kaçakçılık ve sızmalara karşı sahilin savunmasını sağlamak için Osmanlı egemenliğinde kalmalıdırlar.

Bu görüşler müttefiklerce dikkate alınmamıştır ve Osmanlı heyeti konferansı terke davet edilmiştir.

İZMİR’İN İŞGALİ VE SONUÇLARI Osmanlı’yla ilgili görüşmeler sonuçlandırılamamıştır.

Bunun nedeni Anadolu’daki direniş hareketlerinin güç kazanması ve Osmanlı toraklarını işgal edenlerin işgal alanlarını genişleterek birbirleriyle çıkar çatışması içine girmeleridir.

Müttefikler, güçlenen direnişin nedeni olarak Yunanistan’ın İzmir’i işgal etmesini görmüşlerdir.

Ayrıca, barış antlaşması imzalanmazsa durumun aleyhlerine döneceğinden endişelenmişlerdir. Yunan ve İtalyan güçlerinin çekilmesi halinde müttefiklerin karşılaşacağı güçlüklerin, İstanbul hükümetinin itibarının ve milliyetçi hareketin varoluş nedeninin ortadan kalkacağına inanmışlardır.

İZMİR’İN İŞGALİ VE SONUÇLARI Bunun üzerine Anadolu’da Yunan askeri işgal bölgesinin

sınırlandırılacağını İstanbul’a bildirmişlerdir. Direniş kararı dışında müttefiklerin kendi aralarındaki

çatışmalarda barışı engelleyen nedenlerdendi. İngiltere’nin Yunanistan’ı desteklemesinden rahatsız olan

İtalya Paris’te sözünü dinletemeyeceğini anlayınca politikasında değişiklik yapmış ve Türklerle dostluk ilişkileri kurarak barışı hızlandırmaya çalışmıştır.

Ayrıca müttefiklerin kararlarına ilişkin bilgileri Mustafa Kemal’e iletmiştir. Yunan askerleriyle savaşan çeteleri desteklemiş, kendi denetimindeki bölgede saklanmalarına izin vermiştir.

İZMİR’İN İŞGALİ VE SONUÇLARI Fransa’nın tutumu da yavaş yavaş değişmiştir. Mustafa

Kemal’in Rusya Sosyalist Federe Sovyet Cumhuriyetiyle ilişkiye geçmesi ve Kasım 1919’da Fransa’nın askeri işgaline bırakılan güneydeki bölgelerde milliyetçi direnişin şiddetlenmesi ve Fransız kamuoyunda savaşın bitmesi konusunda yapılan baskılar Paris’ deki tutumunu değiştirmeye başlamasında etkili olmuştur.

İngiltere ve Yunanistan ise sertlik politikasından yana ağırlıklarını koymuşlardır.

İngiltere’nin desteğini alan Yunanistan 1920 yazında Anadolu içlerine, Ankara’ya doğru askeri harekatı başlatmıştır.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922) Mustafa Kemal’in baskısı karşısınsa İstanbul hükümeti,

1919 da seçimlere gitmiş ve yeni Meclis-i Mebusan 28 Ocak 1920 de Anadolu’nun istekleri doğrultusunda Misak-ı Milli’yi kabul etmiştir.

İngiltere ve Fransa kendi çıkarlarına zarar vermeyecek bazı değişikliklerle antlaşmanın imzalanmasını istiyorlardı: Türkler Avrupa’dan atılacak ve İstanbul’da uluslararası bir düzen kurulacaktı, İtalya ve Yunanistan’a ekonomik ayrıcalıklardan başka ayrıcalıklar verilerek Anadolu’dan askerlerini çekmeleri sağlanacaktı, Anadolu Türk egemenliğine bırakılacaktı.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922) Ama bu sırada Kilikya ve Maraş’ta Türk direnişçilerle

Fransız askerler arasındaki çatışmaların şiddetlendiği, bölgede binlerce Ermeni’nin katledildiği haberinin gelmesi üzerine görüşmeler kesilmiş ve sertlik politikası uygulamasına geçilmiştir.

16 Mart 1920’de de İstanbul işgal edilmiş, Meclis basılmıştır.

Bu sırada Venizelos, Yunan ordusunun harekete geçmesine izin verilmesi için İngiltere üzerindeki baskıları artırmıştır. Ancak İngiltere’den beklediği desteği görememiştir.

Mustafa Kemal ise, 23 Nisan 1920’de Ankara’da Büyük Millet Meclisi’ni açmıştır.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922) Yeni bir hükümetin oluşması müttefiklerin İstanbul’la

yapacakları bir barışın Anadolu tarafından kabul edilemeyeceği anlamına geliyordu.

1920’de Sevres hazırlıkları sürerken Anadolu direnişi güçlenmiş, güneydoğuda Fransızlar Mayıs 1920’de TBMM Hükümeti ile silah bırakışması görüşmelerini başlatmışlardı.

Fransa’nın TBMM Hükümetiyle görüşmeleri İngilizlerin tepkisine neden olmuştur. Ayrıca ilk kez Türk milliyetçileri İzmit yakınlarında İngiliz askerlerine saldırı eylemlerinde bulunmuşlardı.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922) Bu gelişmeler üzerine 20 Haziran 1920’de Yunanlılara

Anadolu içlerine ilerleme izni verilmiştir. Yunan orduları Bursa, Tekirdağ, Edirne ve Uşağa

girmişlerdir. Yunanistan Anadolu içlerinde ilerlerken, İstanbul hükümeti Müttefik baskılarına dayanamayarak 10 Ağustosta Sevres Barış Antlaşmasını imzalamak zorunda kalmıştır.

Sevres Antlaşması’ndan sonra Yunanistan’da yapılan seçimleri Rallis kazanmıştır.

Seçimin Yunan iç ve dış politikasında önemli etkileri olmuştur.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922) Bu seçimler, Yunan iç politikasında Venizelos yanlıları ile

Kraliyet yanlıları arasındaki uçurumun derinleşmesine ve bu uçurumun uzun bir süre Yunan iç politikasını belirlemesine yol açmıştır.

Dış politika açısından ise, seçimler Yunanistan’ı olduğu kadar Anadolu’yu da etkilemiştir.

Rallis hükümeti de ordu kullanarak Türk milliyetçi hareketine Sevres’i kabul ettirme politikasını sürdürme kararı almıştır.

Yeni hükümetin eski politikayı sürdürme kararına rağmen Müttefikler 1920 seçimlerinden sonra Yunanistan’a yönelik politikalarını değiştirmişlerdir.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922) Giderek güçlenen TBMM Hükümeti Sevres Antlaşmasını

tanımayacağını ilan etmiştir. Ermenistan cephesinde üst üste başarılar kazanmıştır. Bu başarılarıyla Moskova’yı etkileyerek hem bölgede İngiliz destekli hükümetlere karşı işbirliği yapmayı, hem de maddi yardım almayı sağlamak üzereydi.

Güneydeki Fransızlar da zor durumda bulunuyorlardı. Bütün bu gelişmeler sonucunda müttefikler Sevres’i gözden

geçirme gereği duymaya başlamışlardı. Fransa yeni politikasını açıklıkla dile getirmişti: TBMM

Hükümetiyle ilişki kurularak Sevres gözden geçirilmeli ve Yunan ordusu Anadolu’dan çekilmeliydi.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922) İngiltere’nin tutumu ise, bu denli açık değildi. Bir yandan

Sevres’in gözden geçirilerek TBMM Hükümeti ile Bolşevikler arasındaki ilişkilerin bozulmasını sağlamak istiyor, öte yandan para yardımını kesmekle birlikte Yunanistan’ın geri çekilmesine taraftar görünmüyordu. Bekle gör politikası izleyerek, askeri durumdaki gelişmeleri takip etmek gerektiğine karar vermişti.

İngiltere, kendi çıkarlarını her sonuçta güvenceye alacak şekilde, Yunanistan aracılığıyla savaşı vekalet yoluyla yürütmeye kararlıydı.

1921’de Anadolu’da başarı ibresi Türklerden yana dönmüştü.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922) Doğuda Ermenilerle Gümrü Antlaşması imzalanmış,

Moskova’yla bir antlaşma hazırlıkları yapılmaya başlanmıştı.

Güneyde askeri açıdan zor durumda kalan Fransız ordusu Mayıs 1920’den beri TBMM Hükümetiyle silah bırakışması olanakları aramıştır. İtalya ise Ankara’ya gizli desteğini sürdürmüştür.

Mustafa Kemal Sevres barışını tanımadığını ilan etmiş, Misak-ı Milli gerçekleşene dek direnişin süreceğini bildirmişti. İstanbul hükümetiyle ilişkiler kesilmiş ve Anadolu’nun kaderini milliyetçi güçler ellerine almışlardı.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922) Askeri olarak çetelere son verilmiş, düzenli ordu

kurulmuştu. Maddi olanaksızlıklara karşın ordunun morali yüksekti. Doğuda yapılan barış, buradaki birliklerden bir bölümünün batı cephesine aktarılmasına olanak vermişti.

Yunanistan’da ise durum tersine bir gelişme gösteriyordu. Müttefikler maddi desteği kesmişlerdi. Tek başına İngiltere, moral açıdan destekliyordu.

Bu sırada yeni Rallis hükümeti ordu komutanlarını değiştirerek Venizelos karşıtı subayları göreve getirmişti.

Tüm bu olumsuz koşullara rağmen Rallis hükümeti Anadolu’da yeni bir harekata başlamakta gecikmedi.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): I. İNÖNÜ MUHAREBESİ Eski politikayı sürdürme kararı alan Rallis hükümeti,

Anadolu’daki orduya hareket emrini vermiştir. Amacı İstanbul-Bağdat demiryolunun geçtiği stratejik

Eskişehir’i almaktı. 6 Ocakta Yunan ordusu Bursa’dan Eskişehir yönüne,

Uşak’tan da Afyon yönüne doğru ilerlemeye başlamıştır. 9 Ocak 1921’de Albay İsmet (İnönü) komutasındaki Türk

ordusuyla karşılaşmıştır. İki gün süren çarpışmalardan sonra, Yunan ordusu daha büyük bir harekata hazırlanmak üzere eski mevzilerine dönmüştür.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): I. İNÖNÜ MUHAREBESİ I. İnönü Muharebesi iki ordunun ilk kez doğrudan karşı

karşıya gelerek güç denemesine girişmeleri bakımından önemlidir.

I.İnönü Sonuçları:-Düzenli ordunun ilk askeri başarısı oldu.-Halkın TBMM'ye ve düzenli orduya güveni arttı.-Çerkez Ethem olayı tamamen sona erdi.-Bu zafer TBMM'nin içte ve dışta itibarını arttırdı.-Müttefikler Sevres’i gözden geçirmek üzere Londra’da konferans toplanması kararı aldılar.-Afganistan'la dostluk, Rusya ile Moskova Antlaşması imzalandı.-İsmet Bey albaylıktan generalliğe yükseltildi.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): LONDRA KONFERANSI Anadolu’daki yeni durum karşısında İngiltere, Fransa ve

İtalya, İstanbul ve Atina’yı 21 Şubat 1921’de toplanacak konferansa davet kararı almışlardır.

İstanbul hükümetine gönderilen telgrafta, TBMM Hükümeti temsilcilerinin de İstanbul heyeti içinde yer almaları koşulu belirtilmiştir.

Ancak Mustafa Kemal, Ankara’ya ayrı bir davet yapılırsa konferansa katılacaklarını bildirmiştir. Daha sonra Müttefiklerin ayrı davet yapmaları üzerine Dışişleri Bakanı olarak Bekir Sami Bey Londra Konferansına katılmıştır.

Yunanistan’da ise Müttefiklerin davetine olumlu yanıt veren Başbakan Rallis, istifaya zorlanmıştır. Yerine Kalogeropulos başbakanlığa getirilmiştir.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): LONDRA KONFERANSI Konferansta Bekir Sami, Sevres’in Ankara tarafından

tanınmadığını belirtmiştir. Ankara’nın önerileri: Trakya ve İzmir’den Yunan

askerlerinin çekilmesi ve bu toprakların Türk egemenliğine bırakılması, İstanbul’dan yabancı askeri kuvvetlerin çekilmesi ve Boğazlarda Türk egemenliğinin tanınması olarak özetlenebilir.

Müttefikler Sevres’ de yapabilecekleri değişiklikleri her iki tarafa da bildirmişlerdir. Ancak bu değişiklikler Ankara’nın beklentilerini karşılar nitelikte değildir. Yinede karar vermek için süre istenmiş ve Ankara’ya dönülmüştür. Döndükten sonra, yaptığı anlaşmalar TBMM’de sert eleştiriler alan Bekir Sami Bey görevden alınmıştır.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): II. İNÖNÜ MUHAREBESİ Konferanstan dönen Türk heyeti Ankara’ya varmadan

Yunan ordusu 23 Martta yeniden saldırıya geçmiştir. Güneyde Uşak’tan Afyon’a ilerleyen Yunan ordusu büyük

bir direnişle karşılaşmadan Afyon’u ele geçirmiştir. Kuzeyde ise Bursa’dan Eskişehir’e ilerlerken İsmet Paşa komutasındaki düzenli orduyla karşılaşıp geri çekilmek zorunda kalan Yunanlılar ciddi bir başarısızlık yaşamışlardır. Ancak daha iyi bir hazırlıkla yeni sefer planı yapmaya başlamışlardır.

II. İnönü Sonuçları:-Fransızlar barış görüşmelerini başlatma girişiminde bulundu ve Zonguldak’ı boşalttılar. -Yunan ilerleyişi bir süre içinde olsa durduruldu.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): II. İNÖNÜ MUHAREBESİ

-TBMM’ye olan güven daha da arttı. Türk ordusu gücünü ispat etti.-Türk ordusu hazırlıklarını tamamlamak için zaman kazandı.-Yunanlılar daha çok kuvvete ihtiyaçları olduklarını anladılar.-İtalyanlar işgal ettikleri güney-batı Anadolu’dan kuvvetlerini çekmeye başladılar.-İngiltere ise barış görüşmeleri önerisinde bulundu, ancak görüşmeler başarıya ulaşmadı.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): II. İNÖNÜ MUHAREBESİ Başarısız görüşmelerden sonra iki ordunun kaçınılmaz

olarak karşı karşıya geleceğini anlayan İngiltere, Yunan seçimlerinden sonra Kasım 1920’de aldığı tarafsız kalma kararını Yunanistan lehine gevşetme politikasına başlamıştır.

Bunun anlamı şimdilik Boğazları Yunan gemilerine açmak, bu gemilerin İstanbul ya da Marmara’da üslenip ikmal yapmalarına izin vermekti. Daha sonra, yaşanacak gelişmelere göre silah ve para yardımı yapılabilirlerdi.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): SAKARYA MUHAREBESİ Yunanistan’ın üçüncü kez ilerlemeye başlamasının nedeni

yine Eskişehir’le Afyon’u birleştiren demiryolunu ele geçirmekti. Ancak bu kez strateji farklıydı. Tüm güçler Kütahya’da birleşecek, oradan kuzeydoğudaki Eskişehir üzerine yürünecekti. Bu nedenle 17 Temmuzda Kütahya’yı ele geçirmişlerdir.

Yunanlılar artık Ankara yolunun kendilerine açık olduğunu düşünerek ilerlemeye devam etmişlerdir.

Bu sırada Mustafa Kemal tüm eleştirilere rağmen başkomutanlığı üstlenmiş ve geri çekilme politikası izlemiştir.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): SAKARYA MUHAREBESİ Yunanlılar Ankara’ya ilerleyişleri sırasında Sakarya

Nehri’nin doğusuna çekilen Türk ordusu tarafından Sakarya’dan atmıştır.

Sakarya’nın sonuçlarına gelince: Yunanistan açısından, Ankara’ya silah gücüyle Sevres’i kabul ettirme umutlarının sonu olmuştur. Yunan halkı hem maddi, hem manevi olarak büyük bir çöküntü içine girmiştir.

Ankara açısından ise, başarılar arka arkaya gelmiştir.13 Ekimde Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’la Kars Antlaşması, 20 Ekimde Fransa ile Ankara Antlaşması, 23 Ekimde İngiltere ile Esir Değişimi Antlaşması imzalanmıştır.

Venizelos yanlıları Ulusal Savunma Hareketi faaliyetlerine hız vermiştir.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): BÜYÜK TAARRUZ Anadolu’daki Ulusal Savunma Hareketi Atina’daki

hükümeti rahatsız etmeye başladı ve Büyük Taarruz öncesinde Yunan ordusunda önemli komutan değişikliklerine yol açtı.

Bu önemli değişiklik, Büyük Taarruz sırasında Yunan ordusunun zayıflıklarından birini oluşturdu.

Büyük bir baskı altında kalan Yunan hükümeti, yardım yapılması konusunda İngiltere’ye başvurmuş ve sadece moral değil maddi destekte istediğini bildirmiştir.

Tehdit unsuru olarak da, Yunanistan’ın çekilmesi halinde İngiltere’nin Yakındoğu politikasının başarısızlığa uğrayacağını göstermiştir.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): BÜYÜK TAARRUZ İngiltere maddi yardım konusunda olumsuz yanıt verirken,

Anadolu sorununu diplomatik yoldan çözmek üzere yeni bir girişimde bulunarak üç Müttefik devletin Paris’te toplanması çağrısında bulunmuştur.

22 Mart 1922’de İngiltere, Fransa ve İtalya dışişleri bakanları Paris’te biraraya gelmişlerdir. Atina ve Ankara’ya Orta Doğu’da yeniden barışın yapılması için biraraya geldiklerini, iki taraftan da silah bırakmalarını istediklerini belirten bir telgraf göndermişlerdir.

Ertesi gün de barış koşullarını bildirdiler:a) Boğazların serbestisini sağlamak için Gelibolu

yarımadasında ve Boğazlar bölgesinde askerden arındırılmış bir bölge kurulacaktır.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): BÜYÜK TAARRUZ

b)Sevres Antlaşmasıyla 50.000 kişiye indirilmiş Türk askeri kuvvetleri 85.000’e çıkarılacak ve yine Türk askerleri ücretli asker olacaklardır.

c) Trakya sınırı, Tekirdağ Türklere; Kırk kilise, Babaeski ve Edirne Yunanlılara kalmak üzere belirlenecektir.

d) Barışın ertesinde İstanbul Müttefiklerce boşaltılacaktır.

e) Türklerde kalacak olan İzmir’in Rumlarına ve Yunanlılarda kalacak olan Edirne’nin Türklerine, bu şehirlerin idaresine adil bir şekilde katılma imkanını vermek amacıyla uygun bir yöntem sağlanacaktır.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): BÜYÜK TAARRUZ Yunanistan müttefiklerin silah bırakma önerisine olumlu

yanıt vermiş ancak barış koşullarını kabul etmemiştir. Türkiye ise silah bırakmayı ancak Anadolu’nun boşaltılmaya başlanmasıyla kabul edilebileceğini, bu konuda uzlaşma sağlanırsa barış koşullarının görüşülebileceğini bildirmiştir.

Müttefikler Türkiye’nin önerisini kabul etmemişlerdir. Zor durumda olan Yunan ordusuna karşı 26 Ağustosta Türk

saldırıları başlamıştır.Yunan askerleri geri çekilmek zorunda bırakılmıştır.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): BÜYÜK TAARRUZ Daha sonra Başkomutanlık Meydan Muharebesi adını

alacak olan 30 Ağustostaki Meydan Muharebesinde Yunan ordusu imha edilmiştir.

9 Eylülde Türk ordusu İzmir’e girmiştir. Daha sonra Bursa’ya, Bandırma ve Mudanya’ya girmiş,

Çanakkale ve Boğazlara doğru ilerleyişlerini müttefik devletlerin diplomatik alanda karşı çıkmalarına rağmen sürdürmüşlerdir.

Türk birlikleriyle İngiliz birlikleri arasında sadece dar bir tarafsız alan kalmıştı.

ANADOLU İÇİN TÜRK-YUNAN MÜCADELESİ (1920-1922): BÜYÜK TAARRUZ 24 Eylülde de tarafsız bölgeye Türk askerlerinin girmesine

rağmen İngilizler silahlı bir çatışmanın başlamasından kaçınmışlardır. Bu arada silah bırakma görüşmeleri de başlamıştır.

19 Ekimde Doğu Trakya Valisi olarak tayin edilen Refet Paşa (Bele), Trakya’yı teslim almakla görevlendirilmiştir. Türk ordusunun Trakya’ya girmesi söz konusu olunca, bölgedeki Hıristiyan nüfus göç etmeye başlamıştır.

Ekim 1922’de Türk-Yunan savaşı sona ermiş ve Yunan orduları Türk orduları karşısında yenilgiye uğramışlardır.

SOVYETLERLE İLİŞKİLER

Türkler ve Ruslar, tarih boyunca sürekli olarak birbirleriyle mücadele eden iki millettir. Bunun başlıca sebebi, Çarlık Rusyası’nın, denizlerle bağlantısı olmayan bir kara devleti olmasıdır. Bu devletin büyüyebilmesi için sıcak denizlere ulaşabilmesi gerekiyordu.

Rusya’nın sıcak denizlere ulaşması için en önemli yol, Osmanlı Devleti’nin topraklarından geçiyordu. Rusya’nın güneye inmek ve sıcak denizlere açılmak amacına dayalı tarihi emelleri, Rusya’nın Boğazlar ve Doğu Anadolu’yu ele geçirmek istemesine ve sürekli olarak Osmanlı Devleti için bir tehdit oluşturmasına sebep olmuştur.

Bu sebeple Osmanlı Devleti’nin ve Rusya’nın jeopolitik konumları, iki milletin ilişkilerinin bozulmasına ve sürekli olarak birbirleriyle mücadele etmesine neden olmuştur.

Osmanlı Devleti ve Rusya, sürekli olarak birbirlerini ”tehdit” ve “engel” olarak görmüşlerdir.

Çünkü Rusya’nın büyüyebilmesi için güneye inmesi gerekiyordu. Bu durumda Osmanlı Devleti’nin varoluşunu tehdit ediyordu. Ruslar’ın genişlemek için Karadeniz’i, Türk Boğazlarını, Balkanlar’ı, Kafkasya’yı ve Orta Asya’yı ele geçirip, hakimiyet kurmaya çalışması Osmanlı Devleti’nin kendi sınırlarındaki ve bu bölgelerdeki çıkarlarını doğrudan etkileyerek,Ruslar’a karşı daha değişik politikalar izlemesine sebep olmuştur.

TMMM Hükümeti ile Rusya Sosyalist Federatif Sovyet Cumhuriyeti(rsfsc)arasındaki ilişkinin başlangıcı 1.Dünya Savaşı sonunda Avrupa nın yeniden düzenlenmesi sürecine dayanır.

Bu süreçte önce Çarlık Rusya yıkıldı yerine kapitalist sisteme karşı yeni sistemi savunan Bolşevik Hükümeti kuruldu

I.Dünya Savaşı’nda düşman olarak savaşan Türkler ile Ruslar, savaşın sonlarına doğru meydana gelen gelişmelerle birbirlerine yaklaşmışlardır.

• Rusya’da 1917 yılında meydana gelen Bolşevik ihtilali, Çar II. Nikola’nın tahttan çekilmesi ve monarşinin ortadan kalkması ile sonuçlanmıştır.

• Çarın yerini önce Menşevik,ardından da Bolşevik Hükümetler almıştır. Monarşinin yıkılması, Rus coğrafyasında önemli değişikliklere de neden olmuş; birçok bölgede merkezden ayrılmalar başlamıştır.

• 29 Aralık 1922 tarihinde Sovyetler Birliği kurulunca ya kadar Bolşevik hükümetin en önemli meselesi, ayrılan parçaların tekrar toparlanması konusu olmuştur.

• Rusya’da bu değişiklikler olurken,; Türkiye’de de savaşın kaybedilmesinden Sonra;• Türk ordusu küçültülmüş; silahları elinden alınmış ve ülke

toprakları düşman kuvvetlerce işgale başlanmıştır. İşgale karşı merkezî hükümetin yetersiz kalması ile ülke çapında Kuvâ-yı Milliye olarak adlandırılan millî direniş birlikleri ortaya çıkmaya başlamıştır• . Mustafa Kemal’in 19 Mayıs 1919’da Samsun’açıkışı ile

birlikte, Türk Millî Mücadelesi resmen başlamıştır. Mustafa Kemal ve arkadaşları kısa sürede birbirinden bağımsız olarak ortaya çıkan Kuvâyı Milliye güçlerini teşkilatlandırmışlar ve merkezî bir idare altında birleştirmişlerdir.

• Gerek Türk gerekse Rus tarafının içinde bulunduğu durum, 1917 yılından itibaren iki ülkenin birbirine yaklaşmasına sebep olmuştur. • Türkiye Büyük Millet Meclisi açılıncaya kadar olan pek

çok Türk ve Rus heyeti karşılıklı ziyaretler gerçekleştirmişler; para, silah, malzeme, sağlık ekipmanı ve yiyecek gibi kalemlerde de karşılıklı yardımlar yapmışlardır. • Bu dönemde yardımların ağırlığının Rusya’dan

Türkiye’ye olduğu görülmektedir.

23 Nisan 1920 tarihinde TBMM açılışından 1930 yılına kadar olan Türk-Sovyet ilişkilerini incelendiğinde ise TBMM’nin açılışının başlangıç noktası olarak kabul edildiği görülüyor sebebi ise, Türk Milli mücadelesinin kurumsallaştığının simgesi olarak bu açılışın bir dayanak noktası görülmesidir.

XIX. yüzyıla gelindiğinde ise hem Osmanlı Devleti’nin hem de Rusya’nın aslında pek çok ortak noktası bulunmasına rağmen ilişkileri olumlu yönde gelişme gösterememiştir.

Söz konusu yüzyılda günümüzde olduğu gibi, Avrupa dünyasının karşısında yavaş yavaş o dünya ile bütünleşmek için çaba harcayan fakat bir türlü Avrupa’yla entegre olamayan, aynı zamanda Avrupa'ya da güvenemeyen ve Avrupalılar tarafından da benimsenmeyen iki Avrasya imparatorluğu vardı

Her iki devletin kültürel alanda hedeflerinin ortak olmasına rağmen politik alanda özellikle Rusya’nın istekleri nedeniyle- hedeflerin farklı olması, ilişkilerin olumsuz yönde gelişmesine sebep olmuştur

. Boğazları elde etme ve Karadeniz’de egemenlik sağlama düşüncesi, her zaman Ruslar’ın Osmanlı Devleti’ne karşı düşmanca hareket etmesine sebep olduğu için uzun süreli kültürel ve askeri ittifaklar kurulamamıştır.Hatta Rusya, uluslararası ilişkilerdeki dengeleri kullanarak, Osmanlı Devleti üzerindeki politik hedeflerini gerçekleştirmeye çalışmıştır.

XIX. Yüzyılın sonlarına doğru gelindiğinde Almanya’nın süper bir güç olarak ortaya çıkması, Avrupa’nın iki rakip kampa bölünmesine yol açmıştı

. Bu da en çok Rusya’nın işine gelmişti. Çünkü İngiltere ve Fransa, Almanya’ya karşı Rusya ile ittifak ilişkilerine girerek ve Rusya’nın Osmanlı Devleti üzerindeki emellerine onay vermişlerdi.

Rusya da yeni oluşan bu dengeyi iyi kullanmıştı ve Avrupa’da büyük bir savaş çıkması ihtimalinin gittikçe artması üzerine de Boğazlara yerleşmek için en uygun zamanın geldiğini düşünerek, bu fırsatı değerlendirmek istedi. 1914 yılının başlangıcında “Boğazlar Problemi”nin bir Avrupa savaşı dahilinde çözümlenebileceğini kabul etti.

Rusya’nın bu tutumunu gören Osmanlı Devleti, İstanbul ve Boğazlar’ı Rusya’ya kaptırmamak ve politik bakımdan yerini kesin olarak belirlemek için ittifak arayışlarına girdi. Bu sırada;

İngiltere, Fransa ve Rusya “Üçlü İtilaf Bloğu”nu, Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve İtalya ise

“Üçlü İttifak Bloğu”nuoluşturmuşlardı.

Osmanlı Devleti, İtilaf devletlerine karşı başka devletlerle ittifak kurmaya çalışırken, özellikle Rusya, tarihi emellerini gerçekleştirmek için İngiltere’yle görüşmelerine devam ediyordu

. Rusya’nın ısrarı ile savaş sonrasında Osmanlı topraklarının paylaşılması hakkında İngiltere ile başlatılan görüşmelerde İngiltere,Boğazlar’ı ve İstanbul’u Rusya’ya bırakmayı kabul etti. Bu durum İtilaf Devletleri’nin Osmanlı toprakları üzerindeki isteklerinin daha da artmasına sebep olarak, bir dizi paylaşma anlaşmasının imzalanmasına yol açtı.

İstanbul veBoğazlar’ın Ruslar’a aidiyeti, yapılan bu gizli anlaşmalarla kâğıt üzerinde de olsa gerçekleşti. Fakat ne İngiltere, ne Fransa ne de Rusya, Osmanlı Devleti’nin hemen savaşa girmesini istiyorlardı. Osmanlı Devleti’nin bir süre tarafsız kalması, bu devletlerin çıkarlarına daha uygundu. Çünkü Osmanlı Devleti, hemen savaşa girmezse, bu devletler savaşa hazırlanmak için zaman kazanmış olacaklardı. FakatOsmanlı Devleti, beklenenin aksine I.Dünya Savaşı’na cok daha erken gırdı.

Bu arada İtilaf devletleri de Rusya’ya yardım edip, silah ve cephane sağlayarak, gıda maddesi temin etmek için Çanakkale’de Osmanlı Devleti’yle savaşıyorlardı. İtilaf devletleri, bu şekilde Rusya’nın Dünya’yla ulaşımını sağlayıp, ona yardım etmiş olacaktı. Fakat umdukları gibi olmadı.

Türkler, Çanakkale’de çok büyük bir zafer kazandılar. Bunun üzerine Rusya’nın müttefiklerinden yardım alamaması, Rusya’da sefaleti artırarak, ihtilale zemin hazırladı.

Bu dönemde devletlerin iç durumlarına bakılacak olursa; İtilaf devletlerinin 1915 yılında Çanakkale’de yenilmesi, yıkılmak üzere olan Çarlık rejimini zor duruma sokmuştu. 1917 yılına gelindiğinde ise Rusya’daki iç karışıklık daha da artmıştı.

Savaşta uğranılan yenilgiler ve savaşın getirdiği güçlükler, ekonominin bozulması, artan grevler, Rusya’da gerginliğin daha da artmasına yol açtı

. Bunların sonucu olarak, 8 Mart 1917’de Petersburg’da halk gösterilere başladı ve iki gün sonra olaylar, bir ihtilal halini aldı.

12 mart ta Petersburg’da “İşçilerin ve Askerlerin Sovyeti” kurularak, hükümet görevini üzerine aldığını ilan etti. Yeni hükümet ve Duma arasında yapılan görüşmelerden sonra 14 Mart 1917’de, geçici bir hükümetin kurulmasına ve Çar’ın istifa etmesine karar verildi.

Geçici Hükümetin kurulmasından sonra da Çar II. Nikola tahttan çekilmek zorunda kaldı.

Rusya’daki 1917 Şubat Devrimi’nden ve Rus Çarı II.Nikolay’ın devrilmesinden sonra Lenin, derhal Rusya’ya geri dönmek zorunda olduğunu biliyordu. Çünkü bu durum Lenin için çok önemli bir fırsattı.

Lenin, Çarlık düzenini yıkarak, yerine başka bir düzen getirmek istiyordu. Ancak tüm hızıyla süren I.Dünya Savaşı sırasında tarafsız kalan İsviçre’de sıkışıp kaldı.

İngilizler’in ve Fransızlar’ın, kendisinin Rusya’ya dönüşüne izin vermeyeceğini biliyordu. İsviçre Sosyalist Partisi Sekreteri Fritz Platten, Lenin’in ve etrafındakilerin Almanya üzerinden trenle yolculuk edebilmesi için Alman Hükümeti ile anlaştı. Lenin, önce Stockholm, daha sonra da Finlandiya üzerinden Petrograd’a döndü ve Bolşevik hareketinde lider konumuna geldi.

Bu sırada İhtilalci sosyalistlerden Harbiye Bakanı Kerenskiy’nin Temmuz’da Alman cephesinde taarruzu başarısızlıkla sonuçlanınca, yeni ayaklanmalar çıktı.

Bolşevikler’in lideri Lenin kaçtı ve Troçki tutuklandı. Hükümet düştü. Kerenskiy başbakan oldu ve 14 Eylül 1917’de cumhuriyet ilan edildi. Ülke tam bir karışıklık içine girdi. Daha sonra ayaklanan köylüler de ülkeyi daha zor bir duruma soktular.

Bundan yararlanan Bolşevikler, ordunun da ihtilale karışmasından yararlanarak, Askeri İhtilal Komiteleri kurdular. 7 Kasım 1917’de Hükümet darbesiyle Bolşevikler, iktidarı ele geçirdiler ve 8 Kasım’da Lenin Petersburg’a geldi, Rus Sovyet Kongresi tarafından "Halk Komiserleri Konsey Başkanı", yani “Hükümet Başkanı” seçildi.Böylece Çarlık Rusya’sı yıkılmış oluyor ve Rusya’da “Lenin Dönemi” başlıyordu. Troçki Dışişleri Bakanı, Stalin de Halklar Bakanı oldu. Bu görevleri alanlara bakan yerine “Halk Komiseri” adı veriliyordu.

yeni Bolşevik Hükümeti, Moskova’ya yerleşerek iktidarını güçlendirmeye çalıştı. Dağıtılan bildirilerde ise “Yeni bir devrin başladığı” düşüncesinin ilanına büyük ağırlık verildi.

Bolşevikler, “İdeolojilerini çok sayıda millete kabul ettirme düşüncesi”ni aynı zamanda onları memleketin modernleşmesi ve sanayinin gelişmesi için gerekli gördükleri çalışmalara sürükleyerek, devam ettirdiler.

Onlar için önemli olan Moskova’nın üstün otoritesi altında farklı milletlerin bir dayanışma içinde yaşaması ve bu milletlerin aralarında işbirliği sağlamaktı.

1917’de Rusya’da Bolşevik İhtilali ile Çarlık rejimi son buldu. Bolşevik İktidarı, I.Dünya Savaşı sırasında Çarlık Yönetiminin imzaladığı bütün gizli anlaşmaları Dünya’ya açıklayarak, bu anlaşmaları tanımadıklarını, İstanbul ve

Boğazlardan vazgeçtiklerini bildirdiler. Bu gelişmeler, Türk-Rus ilişkilerinde yeni bir dönemin başlayacağının işaretleriydi.

Bolşevik İhtilali, Osmanlı Devleti için İtilaf devletleri safında bir devletin azalması demekti.

Bu durum da Osmanlı Devleti’nin lehineydi. Ancak Ruslar ile ilişkilerin yeniden şekillenmeye başlayacağı yeni bir dönemde Osmanlı Devleti, İtilaf devletleri ile 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzaladı.

Mondros Ateşkes Antlaşması gereğince İtilaf devletlerine ait kuvvetler, Anadolu dahil, Osmanlı topraklarını işgale başladılar

. Türk halkı ise işgaller karşısında örgütlenerek, ilk aşamada bölgesel de olsa savunma amaçlı direnişe geçti.

Türk halkının bölgesel haldeki direniş hareketi, Mustafa Kemal önderliğinde bağımsızlığını koruma amaçlı, emperyalizme karşı milli bir mücadeleyedönüştürüldü.

Fakat Ruslar’ın ve Osmanlı Devleti’nin emperyalizmle mücadele sebebi aynı değildi.

Çünkü XX. yüzyılın başlangıcında bütün dünyada sanayi inkılabının etkisiyle bir değişim yaşanıyordu. Devletler bir yandan kapitalistleşirken,diğer taraftan da Dünya’da kapitalist, liberal-kapitalist, komünist ve faşist eğilimli rejimler milletleri etkilemeye başlıyordu. Gerek Osmanlı Devleti gerekse Ruslar, bu yeni dünya düzeni içinde bir şekilde yerlerini alacaklardı.

Fakat Rusya’daBolşevikler’in başa gelmesiyle yerleşen komünist idare, kendisine düşman olarak kapitalist Batı’yı görüyordu ve sürekli olarak Batı’yla bir rekabet içindeydi.

Anadolu’daki Milli Mücadele Yönetimi ise sömürge durumuna düşmemek için Batı’yla karşı karşıya gelmişti.

Birinci Dünya Savaşı sonrasında yıkılan Çarlık Rejimi yerine kurulan Bolşevik Rusya ve milli bir mücadele ile temelleri yeni atılanTürk Devleti’nin Batı emperyalizmine karşı savaşmaları, her iki tarafı ortak birnoktada birleştirerek, stratejik bir ortaklık kurmalarına ve birlikte hareket etmelerine imkan sağlamıstı.

Türkiye, emperyalistlere karşı Milli Mücadele’yi gerçekleştirirken, Sovyetler de İtilaf Devletleri'nce desteklenen karşı devrimci güçlerle ve Polonya ile savaşıyordu.

Bu yüzden her iki ülke de, ortak düşmanlarla savaştıklarından dolayıbirbirlerini doğal müttefik olarak kabul ediyorlardı. Milli Mücadele, Sovyetler Birliği acısından çok önemliydi.

Çünkü İngiltere İstanbul'a, Boğazlara, Kafkasya'ya, Afganistan'a ve Irak’la Filistin’e hakim olarak, Sovyetler Birliği’ni güneyden kuşatmıştı. Ayrıca İngiltere, Batı Anadolu'yu isteklerini rahatlıkla yaptırabileceği bir devlet olan Yunanistan'a vererek, Ege Denizi'ne hakim olmak ve Doğu Anadolu'da da kendi hâkimiyetinde bir Ermenistan ve Kürdistan kurdurarak, Sovyetleri sıkıştırmak istiyordu. Ayrıca Kafkasya'da İngiltere'nin kurduğu bağımsız devletler(Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan) aracılığı ile Sovyetler, Bakü petrollerinden de yoksun bırakılmıştı

İşte Sovyetler Birliği, Boğazlar ve Anadolu'ya sahip dost bir Türkiye'nin varlığını kendi çıkarları açısından yararlı görüyordu. Kafkasya'da Sovyetler’e karşı kurulmuş olan bu set, ancak Türkiye ile işbirliği yapılarak yıkılabilirdi.

Ayrıca Sovyetler Birliği, Türkiye'nin İşte Sovyetler Birliği, Boğazlar ve Anadolu'ya sahip dost bir Türkiye'nin varlığını kendi çıkarları açısından yararlı görüyordu.,

Kafkasya'da Sovyetler’e karşı kurulmuş olan bu set, ancak Türkiye ile işbirliği yapılarak yıkılabilirdi. Ayrıca Sovyetler Birliği, Türkiye'nin emperyalizme karşı bağımsızlık savaşı yapmasının, Türkiye'yi Sovyetleştirebileceğini, böylece bütün İslam dünyasının da kazanılabileceğini düşünerek, umutlanıyordu.

Atatürk döneminde de Türkiye’nin en yakın ilişkiler sürdürdüğü devlet Sovyetler Birliği olmuştur.

Çünkü Ruslar, bir yandan komünist rejimin kurumsallaşmasını kendi ülkesinde yerleştirmeye

çalıştıkları sırada Türkiye ile dostluk bağları kurarak, onun Batılılara yanaşmasını önlemek isterken, öte yandan Türkiye de, Milli Mücadele’de yeterli güce sahip olmadığı için mecburen güçlü bir devletin varlığına ihtiyaç duyarak, Sovyetler’le yakınlaşmak zorunda kalmıştır.

İlk TMMM ziyareti ve ilişkilerin başlaması

Türkiye moskova ilişkileri 1919 da savasın baslamasıyla kurulmustur ve turk ulusal haklarını tanıyacaklarını destekleyeceklerını ve yardıma baslayacaklarını bıldırmıslerdır.

TBMM 26 nısan da moskovaya 3 maddelık bır teklıf gondermıstır

Emperyalıst guclerle mucadele adına Bolşevık ruslarla işbirliğini kabul edıyoruz

Bolsevık guclerı eğer gürcıstan üzerine hareket yaparsa ve gürcıstan ında bolşevık bırlığıne gırmesını sağlarsa turkıye hukumetı de emperyalıst Ermenıstan üzerine bir hareket başlatacak ve Azerbeycan hükümetini bolşevik devletler grubuna sokmayı yükümlenicektir

Emperyalizme karşı meydana gelecek ortak mücadelemiz için güçlerimizi kurmak üzere ilk taksit olarak 5 milyon altın karalaştırılacak sayıda cephane ve sağlık ihtıyacları ve gıda sağlanması rıca olunur

Çiçerin , Türk hükümetinin dış politikasını n ilkelerini memnuniyetle

karşılamış. Bu ilkeler; Türkiye nin bağımsızlığı İtiraz edilemeyecek kadar türk toprağı olan toprakların turk

devletıne bağlanması Milli azınlıklara tum hakların tanınması Boğazlar sorunun çözümlenmesinın karadenıze kıyısı olan

tüm ülkelerin katıldığı bir konferansla çözümlenmesi Ecnebi devletlerin mali kontrolüne ve kapitilasyonlara son

verilmesi TBMM nın aldığı karara göre Türkiye Ermenistan Kürdistan

lazıstanın batum bölgesinin doğu trakyanın ve tum arap turk halklarının karma olarak yaşadıkları devlet topraklarına kaderlerını tayin etme haklarının tanınması

BU YAZIŞMA İKİ TOPLUM ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN BAŞLANGICI KABUL EDİLİR

GÜMRÜ ANLAŞMASI

TBMM hükümetinin bir yabancı devletle yaptığı ilk anlaşmadır.imzalanmasının ardından geçersiz kılınmıştır.

Nedeni:ermenistanın sevri olarak kabul edilir.Ermenistan Sevr de kendisine bırakılması gereken tüm topraklardan vazgeçmiştir.Sınır türkiye nin istediği şekilde saptanmıştır.Ermenistan ordusu sınırlandırılmıştırve Türkiyeyi tehlike gördüğünde saldırma hakkı tanınıyor

Bolşeviklerin ermenistanı işgal etmesiyle bu anlaşma geçersiz sayılmıştır

KARS VE ANKARA ANLAŞMASI

13 ekim 1921 de Ermenistan Azerbeycan ve Gürcistan la Kars ta bir dostuk anlaşması imzalandı

Hükümleri Moskova anlaşmasıyla hemen hemen aynıydı

Bu anlaşmayla Türkiye nin doğu sınırları tanınmış oldu

16 MART 1921 MOSKOVA ANLAŞMASI TBMM ile Sovyet Rusya arasında ilk resmi ilişkiler

temmuz 1920 de dışişleri bakanı Bekir Sami Bey in Rusya yı ziyareti ile başlamıştır.

Sonrasında Ali fuat paşa büyük elçi olarak Moskova ya atanmış böylece ilişkiler gelişmiştir

Ankara nın gücünden kuşku duyan Sovyet Rusya ancak 1. inönü savaşından sonra TBMM ile anlaşma gereği duymuştur.

16 MART 1921 MOSKOVA ANLAŞMASIKURTULUŞ SAVAŞ INDA SOVYET RUSYA NIN

TBMM Yİ DESTEKLEME NEDENİ; İki ülkenin de ortak düşmanlara sahip olması

(emperyalist devletler) Sovyet Rusya nın güney sınırının güvenliğini sağlamak

istemesi Sovyet Rusya nınTürkiye ile ilişkilerini sıcak tutarak

Kafklaslar ve orta asya ya yayılmak istemesi Sovyet Rusya nın kurulacak yeni Türk devletin de

sosyalist sistemin oluşturabileceği beklentisi içine girmesi

Bir süredir devam eden diplomatik yakınlaşmanın etkili olması

16 MART 1921 MOSKOVA ANLAŞMASI maddeler:

Tarafların birinin tanımadığı anlaşmayı diğeri de tanımayacak****sevr i tanımayan ilk büyük devlet sovyetler birliği dir Osmanlı devleti ile Rus çarlığı arasında yapılan anlaşmalar

geçersizdir****osmanlı son yüzyılın en ağır anlaşmalarını Rusya ile

yapmıştır en çok Rusya ya tazminat ödemek zorunda kalmıştır yeni türk devleti bu anlaşmaların yükünden kurtulmuştur

Sovyet misak ı milliyi tanıyacaktır****Yeni türk devletini tanıyan ilk büyük devlettir Sovyet birliği kapitilasyonların kaldırılmasından vazgeçecek****kapitilasyondan vazgeçen ilk devlet İki tarafta ekonomik ve mali ilişkiler gelişecek****sovyetler TBMM ye mali yardımda bulunmayı kabul etmiştir Rusya tüm esirleri serbest bırakacak.

16 MART 1921 MOSKOVA ANLAŞMASI Taraflar topraklarında kendilerine karşı olan örgütlerin

kurulmasına izin vermeyecek****sovyet rusya rejiminii güvence altına almaya çalışmış

TBMM ise bazı ittihatçılara karşı önlem almış Türkiyenin boğazlar üzerinde egemenliğini kısıtlayan

kararlar alınmayacak****sovyet rusya boğazların türklerin elinde olmasını kendi

güvenliği açısından uygun karşılamıştır Sovyetler batum un gürcistan a verilmesi koşuluyla

gürcistan ve ermenistanla yapılan anlaşmaları tanıyacak****misak ı mılliden tavız verilmek zorunda kalınmıstır.

16 MART 1921 MOSKOVA ANLAŞMASI önemi;

TBMM hükümetinin bir büyük devletle imzaladığı ilk anlaşmadır ve çok önemli hükümler içerir

Taraflar herhangi birine zorla kabul ettirilmek istenen bir barış anlaşmasını tanımamayı ilke olarak benımser

İLK KEZ BİR DEVLET MİSAK I MİLLİ Yİ TANIDI Anlaşma ile Türkiyenin doğu sınırı çizilmiş oldu Nahçivan özerk bölge si oluşturulmustur Boğazların ticarete açılması ve geçiş özgürlüğü

konusunda karadenize kıyısı olan devletlerle birlikte konusuldu

Daha önceki anlaşmalar geçersiz kılındı Kapitilasyonların tanınmadığı ilk anlaşma