16. Przygotowanie form do drukowania sitowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Magdalena Fijałkowska

Przygotowanie form do drukowania sitowego 825[01].Z4.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


1

Recenzenci: mgr Krystyna Nowak-Wawszczak

mgr inŜ. Bogdan Kostecki

Opracowanie redakcyjne:

mgr ElŜbieta Gonciarz

Konsultacja:

mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 825[01].Z4.02, „Przygotowanie form do drukowania sitowego”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu drukarz. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Wykonywanie form sitodrukowych 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 17 4.1.3. Ćwiczenia 17 4.1.4. Sprawdzian postępów 18

4.2. Charakteryzowanie przydatności form sitodrukowych 19 4.2.1. Materiał nauczania 19 4.2.2. Pytania sprawdzające 23 4.2.3. Ćwiczenia 23 4.2.4. Sprawdzian postępów 24

4.3. Przepisy bhp, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska przy organizowaniu stanowiska pracy do wykonywania i montaŜu form sitodrukowych

25 4.3.1. Materiał nauczania 25 4.3.2. Pytania sprawdzające 27 4.3.3. Ćwiczenia 28 4.3.4. Sprawdzian postępów 29

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 30 6. Literatura 35


3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności z zakresu przygotowania form sitodrukowych. Wiadomości i umiejętności z tej dziedziny zostały określone w jednostce modułowej 825[01].Z4.02 „Przygotowanie form do drukowania sitowego”. Jest to jednostka modułowa zawarta w module „Technologia drukowania sitowego” (schemat układu jednostek modułowych przedstawiony jest na stronie 4 tego poradnika).

Tak jak kaŜda jednostka modułowa, równieŜ i ta ma ściśle określone cele kształcenia, materiał nauczania oraz wskazania metodyczne do realizacji programu.

W poradniku zamieszczono: −−−− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,

abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, −−−− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, −−−− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej, −−−− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści, −−−− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, −−−− sprawdzian postępów, −−−− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi

opanowanie materiału całej jednostki modułowej, −−−− literaturę uzupełniającą.

Treść programu jednostki modułowej „Przygotowanie form do drukowania sitowego” podzielona została na 3 rozdziały. KaŜdy z nich zawiera ćwiczenia i materiał nauczania niezbędny do ich wykonania.

Ze względu na fakt, Ŝe siatka sitodrukowa jest i zawsze będzie jednym z najwaŜniejszych czynników wpływających na druk sitowy, najwięcej miejsca poświęcono na charakterystykę siatek.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń odpowiedz na pytania sprawdzające, które są zamieszczone w kaŜdym rozdziale po materiale nauczania. Udzielone odpowiedzi pozwolą Ci sprawdzić czy jesteś dobrze przygotowany do wykonywania zadań.

Po zakończeniu realizacji programu tej jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi Twoje wiadomości i umiejętności za pomocą testu pisemnego. Abyś miał moŜliwość dokonania ewaluacji swoich działań, rozwiąŜ przykładowy test sumujący zamieszczony na końcu poniŜszego poradnika.


4

Schemat układu jednostek modułowych

825[01].Z4 Technologia drukowania sitowego

825[01].Z4.01 Eksploatowanie maszyn do drukowania sitowego

825[01].Z4.03 Drukowanie sitowe

wielokolorowe

825[01].Z4.02 Przygotowanie form do drukowania sitowego


5

2. WYMAGANIA WST ĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: − charakteryzować główne grupy materiałów poligraficznych, − klasyfikować i charakteryzować podłoŜa drukowe, − klasyfikować farby drukarskie i lakiery, − charakteryzować właściwości drukowe i uŜytkowe farb, − klasyfikować materiały pomocnicze stosowane podczas drukowania, − klasyfikować kleje, − charakteryzować materiały stosowane do konstrukcji maszyn poligraficznych, − określać przeznaczenie materiałów poligraficznych, − określać właściwości fizyczne, chemiczne, mechaniczne i technologiczne materiałów

stosowanych w poligrafii, − kwalifikować materiały poligraficzne do produkcji, − dobierać materiały do wykonaniu określonego wyrobu poligraficznego, − korzystać z PN, literatury technicznej i innych źródeł informacji, − określać metody utylizacji odpadów poligraficznych, – analizować schematy blokowe automatycznego sterowania i automatycznej regulacji, – rozpoznawać na podstawie oznaczenia rodzaj materiału konstrukcyjnego części maszyn, – rozpoznawać i charakteryzować połączenia rozłączne i nierozłączne stosowane

w maszynach i urządzeniach, – określać rolę zabezpieczeń stosowanych w maszynach i urządzeniach, – określać zasady uŜytkowania oraz bieŜącej konserwacji maszyn i urządzeń, – stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej, – współpracować w grupie, – analizować i wyciągać wnioski, – oceniać swoje umiejętności, – uczestniczyć w dyskusji, – prezentować siebie i grupę w której pracujesz, – przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.


6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − określić właściwości i zastosowanie materiałów stosowanych do przygotowywania form

sitodrukowych, − wyjaśnić budowę form drukowych, − określić wymagania jakie muszą spełniać formy sitodrukowe, − scharakteryzować etapy procesu powstawania form sitodrukowych, − wykonać sitodrukową formę drukową, − zamontować formę sitodrukową w maszynie, − ocenić jakość sitodrukowych form drukowych, − zastosować terminologię techniczną w zakresie technik wykonywania form do sitodruku, − dobrać środki ochrony indywidualnej do prac związanych z obróbką form drukowych, − zorganizować stanowisko pracy do wykonywania form sitodrukowych, − skorzystać z norm i literatury technicznej, − zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz

ochrony środowiska.


7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wykonywanie form sitodrukowych 4.1.1. Materiał nauczania Materiały stosowane do przygotowywania form sitodrukowych Materiały podstawowe to: ramy, siatki, materiały światłoczułe, kleje, formy kopiowe. Materiały te tworzą bezpośrednio formę drukową. Materiały pomocnicze słuŜą do obróbki formy sitodrukowej w kolejnych etapach jej przygotowania do drukowania. Od jakości i rodzaju zastosowanych materiałów zaleŜy trwałość i stabilność formy sitodrukowej w procesie drukowania. Dlatego waŜne jest ich odpowiednie przechowywanie i stosowanie zgodnie z zaleceniami producenta. Ramy

Ramy do form sitodrukowych mogą być wykonane z drewna, metalu, a takŜe z tworzyw sztucznych. Kształt i budowa ramy muszą być dopasowane do rodzaju i kształtu zadrukowywanego podłoŜa.

Stosowane są następujące rodzaje ram: − ramy płaskie (kwadratowe lub prostokątne), − ramy niepłaskie (stosowane do drukowania na przedmiotach okrągłych, owalnych itp.). Ramy drewniane

Ramy drewniane, pomimo wielu wad, uŜywane są do przygotowywania form sitodrukowych ze względu na ich niską cenę. PoniewaŜ są niestabilne, moŜna je stosować tylko do drukowania prostych wzorów. Aby zapewnić stabilną konstrukcję, listwy ramy drewnianej muszą być klejone klejem odpornym na wodę i rozpuszczalniki organiczne. NaroŜniki ram mogą być dodatkowo wzmacniane śrubami i stalowymi kątownikami. W celu zabezpieczenia przed paczeniem, ramy drewniane muszą być pomalowane dwuskładnikowym lakierem odpornym na wodę i rozpuszczalniki organiczne. Ramy metalowe

Ramy metalowe najczęściej wykonuje się ze stali lub aluminium. Ramy stalowe odznaczają się największą stabilnością i trwałością, są jednak cięŜsze w porównaniu z ramami wykonanymi z aluminium. Dlatego, szczególnie przy drukowaniu duŜych formatów, preferowane są ramy aluminiowe.

Aluminium jest idealnym materiałem do wykonywania ram sitodrukowych. Ramy aluminiowe są bardziej odporne na korozję niŜ ramy stalowe. Są jednak nieodporne na działanie roztworów wodorotlenku sodowego i z tego powodu, w przypadku stosowania roztworu wodorotlenku sodowego do odtłuszczania siatek, ramy aluminiowe muszą być równieŜ zabezpieczane lakierami ochronnymi. Ramy z tworzyw sztucznych

Ramy wykonywane z tworzyw sztucznych (np. poliamidu) wykazują gorszą stabilność i trwałość niŜ ramy metalowe. Tworzywa sztuczne stosowane są najczęściej w kombinacji z metalem, np. listwy profilowe z poliamidu umieszczone na ramie metalowej.


8

Siatki Siatka spełnia w sitodruku rolę podstawową i dlatego znajomość jej rodzajów oraz moŜliwości prawidłowego zastosowania jest niezbędna dla kaŜdego, kto zajmuje się techniką sitodrukową.

Siatki mogą być tkane z włókien (rys. 1) pojedyńczych – siatki jednowłókniste (monofilamentowe) lub z włókien skręconych z kilku cieńszych nitek – siatki wielowłókniste (multifilamentowe ).

Rys. 1. Pojedyńcze nitki siatki sitodrukowej jednowłóknistej poliamidowej „A”, poliestrowej „B” oraz wielowłóknistej poliestrowej „C” i z jedwabiu naturalnego „D” [10, s. 17]

Siatki wielowłókniste (rys. 2) charakteryzują się: − większym rozwinięciem powierzchni, co sprzyja lepszej przyczepności warstw

kopiowych, utrudnia natomiast przechodzenie farby przez oczka siatki, − dobrą stabilnością wymiarową w procesie drukowania, − słabą odpornością na tarcie mechaniczne, − nieregularnym przenoszeniem farby (otrzymuje się nieostre wydruki), − trudnościami w myciu i regeneracji (na siatce pozostają tzw. "obrazy widmowe"). − maksymalna liczba nitek na centymetr dla siatek wielowłóknistych wynosi 77–90. Przy

większej liczbie nitek na centymetr przeniesienie farby jest za małe.

Rys. 2. Siatka poliestrowa wielowłóknista [10, s. 17]

Siatki jednowłókniste charakteryzują się: − wysoką odpornością na tarcie mechaniczne, − dobrym przenoszeniem farby (szczególnie gruboziarnistych past pigmentowych), − bezproblemowym myciem i odwarstwianiem warstwy kopiowej po procesie drukowania, − gorszą niŜ siatki wielowłókniste stabilnością wymiarową w procesie drukowania, − gorszą niŜ siatki wielowłókniste przyczepnością warstw kopiowych. Ze względu na rodzaj materiału, z którego są wykonywane, rozróŜnia się: − siatki z włókien naturalnych, − siatki z włókien syntetycznych, − siatki metalowe.


9

Siatki z włókien naturalnych Wielowłókniste siatki z jedwabiu naturalnego stosowane były dawniej w sitodruku

przemysłowym do drukowania na tkaninach. Charakteryzowały się dobrą przyczepnością warstw kopiowych oraz umoŜliwiały uzyskanie formy sitodrukowej o bardzo dobrym napięciu siatki. Ze względu na słabą odporność na chemikalia oraz wraŜliwość na warunki klimatyczne nie gwarantowały stabilności wymiarów w procesie drukowania. Nie ma Ŝadnych rodzajów zastosowań siatek z jedwabiu naturalnego, w których wykazywałyby lepsze właściwości, niŜ siatki z włókien syntetycznych, dlatego stosowanie ich obecnie jest bardzo ograniczone. Siatki z włókien syntetycznych

Do wykonywania siatek sitodrukowych stosuje się obecnie najczęściej włókna poliamidowe (Nylon, Perlon) lub włókna poliestrowe (Terylene, Dacron, Tergal, Terital, Trevira). Siatki poliamidowe charakteryzują się: − dobrą wytrzymałością na rozciąganie (są elastyczne), − dobrą odpornością na ścieranie (są trwałe), − dobrą odpornością na zasady i rozcieńczone kwasy (z wyjątkiem kwasu mrówkowego

w odróŜnieniu od siatek poliestrowych). Siatki poliamidowe wytwarzane są wyłącznie w wersji jednowłóknistej. Ze względu na gładkość i prawie absolutną okrągłość włókien poliamidowych siatki te zapewniają: − prawie idealnie kwadratowe oczko, − optymalne przenoszenie farby, − doskonałą pracę rakla. Siatki poliamidowe są wraŜliwe na warunki klimatyczne i z tego względu nie są zalecane do drukowania wielokolorowego i wielobarwnego, gdzie wymagane jest dobre pasowanie. Gładkość powierzchni siatki poliamidowej ułatwia przenoszenie farby, ale jednocześnie jest przyczyną złej przyczepności warstw kopiowych. W tym przypadku producenci siatek wprowadzili odpowiednie metody obróbki powierzchni siatki w celu poprawy przyczepności warstw kopiowych, a takŜe zastosowali specjalne warstwy kopiowe o doskonałej przyczepności do włókna poliamidowego. Siatki poliamidowe, ze względu na doskonałą elastyczność i giętkość, są idealne do drukowania na powierzchniach o nieregularnej strukturze oraz na powierzchniach niepłaskich. Siatki poliestrowe produkowane są w wersji jednowłóknistej i wielowłóknistej.

Ze względu na gorsze parametry uŜytkowe, tj. gorszą odporność na tarcie mechaniczne, gorsze mycie i regenerację oraz większe zuŜycie farby w porównaniu z siatkami jednowłóknistymi, siatki wielowłókniste poliestrowe mają obecnie coraz bardziej ograniczone zastosowanie. Siatki poliestrowe jednowłókniste charakteryzują się: − wysoką stabilnością wymiarów w procesie drukowania, − niską elastycznością, − dobrą odpornością na rozcieńczone kwasy, umiarkowaną na zasady, − niewraŜliwością na wahania wilgotności powietrza i zmiany temperatury, − wysoką odpornością na tarcie mechaniczne, − dobrym przenoszeniem farby. Ze względu na powyŜsze właściwości siatki poliestrowe stosowane są do drukowania na powierzchniach płaskich, do drukowania wielokolorowego oraz do drukowania rastrowego, gdzie wymagane jest dobre pasowanie.


10

Siatki poliestrowe metalizowane Wykonywane są przez galwaniczne pokrywanie jednowłóknistej siatki poliestrowej

warstwą niklu w celu poprawy stabilności wymiarów oraz zwiększenia odporności na tarcie mechaniczne w procesie drukowania. Przy stosowaniu siatek poliestrowych metalizowanych nie występuje zjawisko gromadzenia się ładunków elektrostatycznych. Dlatego zalecane są do drukowania na tworzywach sztucznych.

Ze względu na niŜszą cenę w porównaniu do siatek metalowych, siatki z metalizowanego poliestru stosowane są do przygotowywania form sitodrukowych przeznaczonych do drukowania farbami gruboziarnistymi i termoplastycznymi, do drukowania na szorstkich podłoŜach oraz do drukowania cienkich linii i drukowania rastrowego, gdzie wymagana jest wysoka dokładność pasowania. Wadą siatek poliestrowych metalizowanych jest brak odporności na niektóre odczynniki chemiczne, takie jak podchloryn sodowy i inne środki utleniające oraz na stęŜone ługi. Siatki poliestrowe kalandrowane

Jest to szczególny rodzaj poliestrowych siatek jednowłóknistych. Kalandrowanie siatki powoduje spłaszczenie nitek siatki, szczególnie w miejscach ich krzyŜowania się. Efektem kalandrowania jest zmniejszenie grubości siatki oraz szerokości oczka, co w rezultacie powoduje zmniejszenie objętości farby przenoszonej na podłoŜe. Siatki mogą być kalandrowane jedno- i dwustronnie.

Siatki jednostronnie kalandrowane są stosowane do druku farbami UV oraz lakierowania druków lakierami UV. Ich zaletą jest to Ŝe drukują znacznie cieńszą warstwę farby niŜ siatki tradycyjne farby UV nie zawierają rozpuszczalników i grubość warstwy po wysuszeniu prawie nie ulega zmianie. Siatki poliestrowe o właściwościach antystatycznych (rys. 3)

Są to specjalnie tkane jednowłókniste siatki poliestrowe (rys. 3), w których co druga nitka jest wykonana z czarnego karbonizowanego poliestru lub poliamidu o dobrym przewodnictwie. Dzięki temu, podobnie jak w siatkach metalowych i poliestrowych metalizowanych, w czasie drukowania na tworzywach sztucznych i foliach nie występuje zjawisko gromadzenia się ładunków elektrostatycznych. Wprowadzenie czarnej karbonizowanej nitki do siatki poliestrowej zmienia wygląd, a takŜe wprowadza pewne nierówności strukturalne powierzchni. Nierówności te powinny być niwelowane przez odpowiednie nałoŜenie warstwy kopiowej.

Rys. 3. Siatka poliestrowa o właściwościach antystatycznych

Siatki metalowe

W zaleŜności od sposobu wykonania rozróŜnia się dwa rodzaje siatek metalowych: − siatki tkane z drutów o określonej średnicy, − siatki wykonywane galwanicznie.


11

Do wykonywania siatek metalowych metodą tkania uŜywany jest drut z brązu fosforowego lub ze stali szlachetnej. Odpowiednią grubość drutu do wykonywania siatek o róŜnych gęstościach otrzymuje się przez wyciąganie drutu za pomocą specjalnych urządzeń. Galwanicznie najczęściej wykonuje się siatki niklowe. Otrzymywane są w procesie selektywnego elektroosadzania się niklu. Struktura tak otrzymanej warstwy niklu gwarantuje szczególnie wysoką stabilność wymiarów oraz dokładność pasowania przy drukowaniu duŜych nakładów.

Wadą siatek metalowych jest ich wraŜliwość na uderzenia i uszkodzenia mechaniczne oraz wysoka cena w porównaniu z siatkami z włókien syntetycznych. Dlatego uŜywa się ich najczęściej w przemyśle ceramicznym i tekstylnym do drukowania gruboziarnistymi i agresywnymi farbami i pastami, do drukowania tapet oraz przede wszystkim do produkcji obwodów drukowanych, gdzie wymagana jest szczególnie wysoka dokładność drukowania. Siatki kombinowane

Z przedstawionych charakterystyk poszczególnych rodzajów siatek wynika, Ŝe nie ma takiego materiału, który moŜe być zastosowany do wykonania idealnej formy sitodrukowej. Producenci siatek poszukują materiału, który stwarzałby taką moŜliwość. Powstają siatki z połączeń róŜnych materiałów. Materiały światłoczułe W technice sitodrukowej do przygotowania formy drukowej stosuje się następujące materiały światłoczułe: − emulsje sitodrukowe – materiały światłoczułe występujące w postaci ciekłej emulsji

zmieszanej z sensybilizatorem (uczulaczem) lub jednoskładnikowej emulsji fotopolimerowej,

− światłoczułe folie sitodrukowe – materiały światłoczułe stanowiące gotową (stałą) warstwę kopiową naniesioną na nośnik (obecnie stałe warstwy kopiowe są uczulane przez producenta.

Emulsje sitodrukowe RozróŜnia się następujące rodzaje emulsji sitodrukowych: − emulsje uczulane związkami dwuchromianowymi, − emulsje uczulane związkami dwuazowymi, − jednoskładnikowe emulsje fotopolimerowe. Folie światłoczułe W zaleŜności od metody wykonywania formy sitodrukowej stosuje się róŜnego rodzaju światłoczułe folie sitodrukowe. W metodzie pośredniej stosuje się: − folie fotokontaktowe (pośrednie) wymagające dodatkowej aktywacji, − folie fotokontaktowe (pośrednie) niewymagające dodatkowej aktywacji. W metodzie bezpośredniej stosuje się: − folie kapilarne presensybilizowane, − folie kapilarne presensybilizowane w kombinacji z odpowiednią emulsją światłoczułą. Światłoczułe folie fotokontaktowe (pośrednie): − folie fotokontaktowe wymagające dodatkowej aktywacji (po naświetleniu) w specjalnych

roztworach aktywujących, − folie fotokontaktowe nie wymagające dodatkowej aktywacji. Folie fotokontaktowe stosowane do wykonywania form sitodrukowych metodą pośrednią mają następujące zalety: − zapewniają równomierną grubość warstwy kopiowej, − grubość warstwy kopiowej moŜe być regulowana czasem naświetlania,


12

− naświetlanie przeprowadza się poza sitem (nie ma potrzeby stosowania kopioram ze specjalnym fartuchem),

− czasy naświetlania są stałe bez względu na rodzaj i grubość siatki, na którą są nanoszone, charakteryzują się wysoką rozdzielczością, połączoną z dobrą ostrością krawędzi,

− folie presensybilizowane mogą być przechowywane od 3±6 miesięcy. Kleje Kleje stosowane są w technologii sitodrukowej do przymocowywania siatki sitodrukowej do ramy. PoniewaŜ sposób zamocowania siatki sitodrukowej na ramie decyduje bezpośrednio o trwałości wykonywanej formy sitodrukowej, stosowane kleje muszą spełniać następujące wymagania: − spoina klejowa musi wykazywać wysoką elastyczność oraz musi być odporna na

mechaniczne obciąŜenia rozciągające, − warstwa kleju naniesiona na ramę i siatkę musi charakteryzować się dobrą odpornością na

wodę oraz rozpuszczalniki organiczne, wchodzące w skład farb sitodrukowych, − dobrą odporność na rozpuszczalniki i wodę spoina klejowa musi osiągać najpóźniej po 24

godzinach, − spoina klejowa musi być odporna na wahania temperatury w zakresie 10÷70°C, − kleje powinny łatwo rozprowadzać się po ramie i siatce, − czas wysychania kleju na siatce powinien wynosić maksymalnie 10÷15 minut, − kleje muszą być nieszkodliwe dla siatek sitodrukowych. Ze względu na powyŜsze wymagania najczęściej stosuje się następujące rodzaje klejów: − kleje kontaktowe, − kleje rozpuszczalnikowe, − kleje utwardzalne (jedno- i dwuskładnikowe). Formy kopiowe

Do wykonywania formy sitodrukowej sposobami fotochemicznymi, tj. do przeniesienia obrazu drukowanego wzoru na światłoczuły materiał kopiowy, stosuje się formy kopiowe pozytywowe. Stosowane formy kopiowe powinny odpowiadać normie BN-83/7432-06, opisującej wymagania i badania dotyczące jakości form kopiowych stosowanych w poligrafii. W technice sitodrukowej stosuje się następujące rodzaje form kopiowych: − formy kopiowe do drukowania jednobarwnego (jednotonalne i jednostopniowe),

zawierające wszystkie elementy graficzne wzorca o jednakowej gęstości optycznej, − formy kopiowe do drukowania wielokolorowego (jednotonalne, wielostopniowe),

zawierające poszczególne elementy graficzne wzorca o jednakowej gęstości optycznej, przeznaczone do drukowania w danym kolorze. Liczba form kopiowych w komplecie odpowiada liczbie kolorów stosowanych do drukowania wielokolorowego,

− formy kopiowe do drukowania rastrowego. Materiały pomocnicze

W kolejnych etapach przygotowywania formy sitodrukowej do drukowania stosuje się następujące materiały pomocnicze: − preparaty do obróbki ram:

− preparaty do usuwania resztek kleju i farb z ram powtórnie uŜywanych, − preparaty do chropowacenia powierzchni ram aluminiowych, − rozpuszczalniki lub pasty odtłuszczające ramy metalowe, − lakiery zabezpieczające do ram drewnianych, − lakiery zabezpieczające (antykorozyjne) do ram metalowych, − lakiery zabezpieczające spoinę klejową przed rozpuszczalnikami organicznymi, − pasty i szpachle słuŜące do regeneracji powierzchni ram.


13

− preparaty do obróbki siatek: − płyny i pasty myjące i odtłuszczające powierzchnię siatki, − pasty szorstkujące do siatek, − preparaty do powlekania powierzchni siatek w celu poprawy adhezji warstw

kopiowych. − preparaty do obróbki warstw kopiowych:

− roztwory aktywujące do folii fotokontaktowych, − roztwory poprawiające odporność warstw kopiowych na wodę (utwardzacze

i katalizatory − do warstw kopiowych otrzymywanych z emulsji sitodrukowych), − roztwory do laminowania warstw kopiowych poprawiające odporność mechaniczną

i chemiczną warstw kopiowych, − roztwory do zabarwiania warstw kopiowych, − lakiery zabezpieczające warstwy kopiowe, szczególnie w miejscach naraŜonych na

długotrwałe działanie czynników mechanicznych. − materiały do przygotowywania form kopiowych:

− kleje montaŜowe, − tusze do retuszu materiałów fotograficznych, − tusze do malowania wzorów na folii, − folie maskujące do wycinania prostych wzorów, − folie montaŜowe, − przezroczyste taśmy samoprzylepne.

− preparaty do mycia i odwarstwiania form sitodrukowych po procesie drukowania: − roztwory i pasty zawierające rozpuszczalniki organiczne, stosowane do usuwania

resztek farb sitodrukowych z siatki przed procesem odwarstwiania, − roztwory i pasty odtłuszczające powierzchnię siatki przed procesem odwarstwiania, − roztwory i pasty stosowane do usuwania warstw kopiowych z siatki po procesie

drukowania (odwarstwiacze), − roztwory i pasty do usuwania resztek farb (tzw. „obrazów widmowych”) po procesie

odwarstwiania. − preparaty pomocnicze stosowane w procesie drukowania:

− zmywacze i rozcieńczalniki do farb, − środki opóźniające schnięcie farby, − środki o działaniu antystatycznym, zapobiegające gromadzeniu się ładunków

elektrostatycznych w procesie drukowania, − środki przeciwdziałające zasychaniu farby na siatce podczas przerw w procesie

drukowania, − pasty słuŜące do zmian właściwości reologicznych i uŜytkowych farb sitodrukowych

(pasty: kryształowe, transparentowe, matujące, puchnące, metaliczne), − środki wypełniające, słuŜące do reperacji uszkodzeń warstw kopiowych w procesie

drukowania. Technologie wykonywania form sitodrukowych

Obecnie najczęściej stosuje się fotochemiczne sposoby wykonywania form sitodrukowych, wśród których moŜna wyróŜnić trzy technologie:

− bezpośrednią, − pośrednią,


14

− kombinowaną bezpośrednio-pośrednią. Technologia bezpośrednia wykonywania form sitodrukowych (rys. 4) polega na

naniesieniu roztworu światłoczułego na siatkę. Po wysuszeniu uzyskuje się warstwę kopiową. Następnie warstwę tę naświetla się i wywołuje, otrzymując formę sitodrukową.

Rys. 4. Schemat wykonania formy sitodrukowej metodą bezpośrednią: a) schemat technologiczny, b) schemat rysunkowy [2, s. 211]

1 – nitki siatki, 2 – warstwa kopiowa (części nierozpuszczalne zakropkowano), 3 – warstwa srebrowa

NajwaŜniejszym etapem wytwarzania bezpośredniej formy drukowej jest naniesienie roztworu kopiowego na siatkę. Dokładność odwzorowania kopiowanego rysunku, zaleŜy od równomiernego nałoŜenia roztworu kopiowego, a takŜe od sposobu jego rozmieszczenia na siatce sitodrukowej. Zaleca się takie naniesienie roztworu, aby wnikał on w oczka siatki niezbyt głęboko, pozostawiając cienką warstwę na jej powierzchni zewnętrznej. Zapewnia to optymalny kontakt warstwy kopiowej i siatki. Ponadto taki sposób naniesienia roztworu kopiowego na siatkę zapobiega rozpraszaniu światła podczas jej naświetlania (unika się deformacji kopiowanego obrazu).

NałoŜenie zbyt cienkiej warstwy kopiowej na siatkę sitodrukową, powoduje zachowanie struktury siatki (roztwór wypełnia jedynie oczka siatki a nie jej powierzchnię zewnętrzną), uniemoŜliwiając dobry kontakt siatki i diapozytywu. Drukowanie z tak przygotowanych form powoduje, Ŝe druk jest z zaciekami, tam gdzie nie było dostatecznego kontaktu między zadrukowywanym podłoŜem a drukującymi powierzchniami siatki (następuje zmniejszenie ostrości konturów druku). Naniesienie zbyt grubej warstwy roztworu kopiowego powoduje zniekształcenie drobnych powierzchni drukujących.

Naświetlanie warstwy kopiowej wykonuje się przez diapozytyw, w taki sposób, by warstwa światłoczuła diapozytywu dokładnie stykała się z powierzchnią drukową siatki. Do naświetlania stosuje się ramy próŜniowe bądź mechaniczne, pozwalające na dociśnięcie siatki do diapozytywu i szyby. Podkłady pod siatkę muszą być czarne. Szyba podczas naświetlania powinna być chłodzona np. niewielkim wentylatorem. Naświetlenie powinno być wykonywane punktowym źródłem światła.

Kolejnym etapem wykonywania form sitodrukowych metodami bezpośrednimi jest wywoływanie warstwy kopiowej, najczęściej bieŜącą wodą o odpowiedniej temperaturze, a następnie suszenie jej.

Sitodrukowe formy wytwarzane metodami bezpośrednimi charakteryzują się duŜą wytrzymałością drukową (dzięki bardzo dobrej przyczepności warstwy światłoczułej do


15

siatki). Jednak ze względu na dość duŜą grubość warstwy kopiowej zmniejsza się rozdzielczość formy drukowej. Do uzyskania dobrego odwzorowania diapozytywu stosuje się pośrednią metodę wykonywania formy sitodrukowej.

Sposób pośredni wykonywania formy sitodrukowej (rys. 5) polega na naświetleniu przez diapozytyw a następnie na wywołaniu powierzchni nie naświetlonych warstwy światłoczułej, będącej na tzw. podłoŜu tymczasowym. Po wywołaniu, warstwę tę przenosi się na siatkę i suszy. W metodzie tej stosuje się warstwy kopiowe nanoszone fabrycznie na podłoŜe poliestrowe lub papierowe. Pośredni sposób wykonywania formy sitodrukowej zapewnia dobre odwzorowanie rysunku diapozytywu, jednak ze względu na na niewystarczającą przyczepność warstwy kopiowej do siatki, forma charakteryzuje się małą wytrzymałością drukową.

Wywoływanie wykonuje się w ciepłej wodzie. Najpierw cały zestaw wkłada się do wody i po krótkim przetrzymaniu oddziela podłoŜe papierowe od zestawu. Po tym wykonuje się wywoływanie części rozpuszczalnej (nienaświetlonej) warstwy światłoczułej, aŜ do całkowitego rozpuszczenia tej warstwy. Po wywołaniu kopię ochładza się do temperatury 15°C w zimnej wodzie i przenosi na siatkę. W tym celu kopię kładzie się stroną wywołanej warstwy do zewnętrznej (drukowej) powierzchni siatki i poprzez podłoŜe tymczasowe dociska kopię silnie raklem do siatki. Następnie siatkę odwraca się, kładzie podłoŜem tymczasowym do płyty szklanej i dociska do niej. Stronę wewnętrzną siatki przeciera się wilgotnymi tamponami waty, aŜ do momentu, gdy przestaną się one zabarwiać. Wtedy siatkę wyciera się z nadmiaru wody i suszy.

Po dokładnym wysuszeniu podwaŜa się naroŜnik podłoŜa tymczasowego i delikatnie odrywa od siatki. Warstwa naświetlona i wywołana w całości pozostaje na siatce.

Rys. 5. Schemat wykonania formy sitodrukowej metodą pośrednią: a) schemat technologiczny, b) schemat rysunkowy [2, s. 214]

1 – podłoŜe tymczasowe materiału kopiowego, 2 – warstwa kopiowa (części nierozpuszczalne zakropkowano), 3 – warstwa srebrowa diapozytywu, 4 – siatka


16

Aby uzyskać wytrzymałość drukową zbliŜoną do wytrzymałości uzyskiwanej w metodzie bezpośredniej, natomiast odwzorowanie oryginału tak dobre, jak w metodzie pośredniej stosuje się metodę bezpośrednio-pośrednią (rys. 6).

Rys. 6. Schemat wykonania formy sitodrukowej metodą bezpośrednio-pośrednią: : a) schemat

technologiczny, b)schemat rysunkowy [2, s. 216] 1 – podłoŜe tymczasowe materiału kopiowego, 2 – warstwa kopiowa (części nierozpuszczalne

zakropkowano), 3 – siatka, 4 – warstwa srebrowa diapozytywu. W metodzie tej światłoczuły materiał pośredni łączy się z siatką przy zastosowaniu

warstwy kopiowej, która wnika w kapilary siatki. Po połączeniu materiału pośredniego i wysuszeniu odrywa się delikatnie podłoŜe materiału. Następnie siatkę z warstwą światłoczułą naświetla się przez diapozytyw i wywołuje, po czym suszy.

W ten sposób otrzymuje się juŜ gotową formę sitodrukową, którą przygotowuje się do drukowania przez naklejenie pasków papieru od strony wewnętrznej siatki.

Obecnie formy drukowe wykonuje się równieŜ fotoelektronicznie w wyniku laserowego wypalania odpowiednio spreparowanej siatki.

Elektroniczne wytwarzanie form sitodrukowych to skomputeryzowane rysowanie lub cięcie szablonów, sterowane ze stacji typu CAD (Computer Aided Design). Materiał ilustracyjny zostaje przepuszczony przez ploter tnący lub rysujący, tworzący odpowiedni szablon, następnie montowany na sicie lub formę na materiale maskującym umieszczonym bezpośrednio na sicie. Jest to metoda analogiczna do ręcznej, ale w pełni zautomatyzowana.

Computer to Screen CTS – system umoŜliwiający wykonanie matrycy sitodrukowej bezpośrednio z pliku cyfrowego. Główne elementy to głowica drukująca, mechaniczne systemy mocowania ramy i prowadzenia głowicy, komputer sterujący. CTS zapewnia m.in. wielkoformatową matrycę bez konieczności ręcznego montaŜu filmów, powtarzalność tonacji rastra przy krawędziach matrycy, bardzo krótki czas od momentu otrzymania pliku do wykonania matrycy, doskonałą jakość matryc, naświetlanie matryc w dowolnej pozycji bez uŜycia kopioramy, niskie koszty eksploatacji, prostą archiwizację prac na CD lub dysku komputera.


17

4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak moŜna podzielić materiały stosowane do przygotowania form sitodrukowych? 2. Z jakich materiałów wykonuje się ramy? 3. Jakie znasz rodzaje siatek? 4. Z jakich włókien mogą być tkane siatki? 5. Do czego są uŜywane kleje w technologii sitodrukowej? 6. Jakie czynności podstawowe obejmuje proces przygotowania formy sitodrukowej? 7. Jakie znasz sposoby wykonania szablonu sitodrukowego? 8. Na czym polega metoda pośrednia wykonania formy sitodrukowej? 9. Na czym polega metoda bezpośrednia wykonania formy sitodrukowej? 10. Jakie formy kopiowe stosuje się przy wykonywaniu szablonów sitodrukowych? 11. Na czym polega wymywanie?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Określ rodzaje siatek przedstawionych na rysunkach oraz porównaj ich własności. Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rysunki, 2) rozróŜnić elementy, 3) określić własności siatek, 4) wypełnić arkusz do ćwiczeń.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − rysunki przedstawiające siatki, − arkusz do ćwiczeń. Ćwiczenie 2

Wymień sposoby wykonywania form sitodrukowych zaobserwowane podczas wycieczki dydaktycznej do zakładu wykonującego sita.

Sposób wykonania ćwiczenia


1) sporządzić notatki podczas wycieczki dydaktycznej, 2) sklasyfikować sposoby wykonywania form sitodrukowych, 3) wypełnić arkusz do ćwiczeń.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − schematy wykonywania form sitodrukowych, − arkusz do ćwiczeń.


18

Ćwiczenie 3 Wykonaj naświetlanie formy sitodrukowej. Sposób wykonania ćwiczenia


1) zapoznać się z instrukcją obsługi kopioramy oraz instrukcją bhp, 2) przygotować diapozytywową formę kopiową, 3) przygotować siatkę napiętą na ramie, 4) ustalić czas naświetlania, 5) naświetlić siatkę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

− kopiorama, − diapozytywowa forma kopiowa, − siatka napięta na ramie, − instrukcja obsługi kopioramy i instrukcja bhp.

4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak Nie

1) sklasyfikować materiały stosowane do wykonywania form sitodrukowych?

� �

2) wymienić materiały z jakich wykonuje się ramy? � �

3) określić rodzaje siatek? � �

4) określić, z jakich włókien mogą być tkane siatki? � �

5) wymienić podstawowe czynności przygotowania formy sitodrukowej?

� �

6) wymienić sposoby wykonania szablonu sitodrukowego? � �

7) określić metody pośrednią i bezpośrednią wykonania formy sitodrukowej?

� �

8) określić, jakie formy kopiowe są stosowane do wykonywania form sitodrukowych?

� �

9) wyjaśnić, na czym polega wymywanie? � �


19

4.2. Charakteryzowanie przydatności form sitodrukowych 4.2.1. Materiał nauczania Ocena jakości form sitodrukowych

Numer siatki

System numerowania siatek określa parametry techniczne siatki pod kątem uŜytkowym (w warunkach statycznych przed napięciem siatki na ramę). Ogólnie moŜna powiedzieć, Ŝe numer siatki dla kaŜdego materiału, z którego jest wykonana, określa bezpośrednio: − liczbę nitek na centymetr lub cal, pośrednio: − wielkość oczka siatki (w µm), − grubość siatki (w µm), − otwartą powierzchnię siatki (w %), − teoretyczną objętość farby przenoszoną na podłoŜe (w cm3/m2). Im wyŜszy jest numer siatki, tym wyŜsza jest jej gęstość i mniejsza objętość farby przenoszonej na podłoŜe w procesie drukowania. Grubość siatki Obok numeru siatki oraz rodzaju materiału, z którego jest wykonana, zazwyczaj podawana jest jeszcze informacja dotycząca jej grubości. Grubość siatek oznacza się literami: SL, S, M, T, HD, 2HD (rys.7), których znaczenie jest następujące: SL (super light quality) – siatki bardzo cienkie, S (light quality) – siatki cienkie, M (medium quality) – siatki średnie, T (thick quality)– siatki grube, HD (heavy duty quality) – siatki bardzo grube, 2HD – siatki podwójnie grube.

Rys. 7. Wymiary oczek siatek i stosunek powierzchni oczek do całkowitej powierzchni sita w procentach dla

siatek o gęstości tkaniny 100 nitek/cm i grubości nitek: S, T, HD [2, s. 204]


20

Teoretyczna objętość farby przenoszona na podłoŜe (Vth) Za pomocą tej wartości moŜna uzyskać pewne dane niezbędne do kalkulacji ceny wykonywanego nadruku (teoretyczne zapotrzebowanie na farbę), jak równieŜ moŜna określić, jakiego rodzaju siatkę naleŜy wybrać, aby uzyskać Ŝądaną grubość warstwy farby na zadrukowywanym podłoŜu. Teoretyczna wartość Vth odpowiada grubości warstwy l m2 farby w stanie ciekłym (przed wyschnięciem lub utrwaleniem). Aby obliczyć grubość warstwy farby, jaka zostanie po wyschnięciu, trzeba znać procentową zawartość suchej masy farby. Barwa siatki

Barwa siatki sitodrukowej odgrywa istotną rolę w procesie przygotowywania formy sitodrukowej metodami fotomechanicznymi. Światło padające podczas naświetlania na białe nitki siatki ulega rozproszeniu, powodując podświetlenie warstwy kopiowej na brzegach bezpośrednio pod diapozytywem utwardzając ją, co prowadzi do zmniejszenia powierzchni drukowej oraz powstawania nieostrych krawędzi otrzymanych nadruków. Splotem tkaniny nazywa się sposób przeplatania przędzy w tkaninie. W siatkach sitodrukowych są stosowane najczęściej sploty płócienne i skośne oraz kombinacje tych splotów. Od rodzaju splotu zaleŜy wielkość styku siatki z zadrukowywanym podłoŜem. W tkaninach ze splotem płóciennym, w którym poszczególne nitki są przeplatane tak, Ŝe nitka wątku przechodzi raz nad, drugi raz pod nitką osnowy, styk siatki z powierzchnią zadrukowywaną jest niewielki. Powoduje to zniekształcenie obrazu. W tkaninach ze splotem skośnym nitka wątku przechodzi raz nad nitką osnowy, a następnie pod dwoma nitkami osnowy. Siatka z takim splotem ma znacznie większy styk z zadrukowywaną powierzchnią, zniekształcenia obrazu przy drukowaniu są znacznie mniejsze. Pomiar napięcia siatki

Wartość napięcia siatki sitodrukowej napiętej na ramie moŜe być określona w procentach (%) lub niutonach na centymetr (N/cm), w zaleŜności od sposobu wykonania pomiaru. W przypadku gdy nie dysponuje się Ŝadnym urządzeniem do pomiaru napięcia siatki, naleŜy postępować w następujący sposób: Za pomocą miękkiego ołówka naleŜy narysować na siatce (przed procesem napinania) kwadrat lub prostokąt (w zaleŜności od kształtu ramy) o dowolnych wymiarach. Po prawidłowym napięciu siatki (rys. 8) na ramę, narysowany prostokąt lub kwadrat powinien mieć wymiary odpowiednio większe. Zwiększenie wymiarów powinno być równe % napięcia siatki, np. jeśli jeden bok miał wymiar 30 cm, to przy napięciu siatki 5%, powinien osiągnąć wymiar 31,5 cm.

Rys. 8. Zasada ręcznego napinania siatki na ramę drewnianą [10, s. 41]


21

Podczas napinania siatki za pomocą urządzeń pneumatycznych wyposaŜonych w manometr pomiaru napięcia siatki dokonuje się w trakcie naciągania siatki. Do pomiaru napięcia siatki słuŜą urządzenia zwane tensometrami. Pomiar dokonywany jest w niutonach na centymetr (N/cm). Błędy w wykonywaniu form sitodrukowych

W tabeli nr 1 omówiono najczęściej występujące wady form sitodrukowych, wykonywanych przy zastosowaniu emulsji sitodrukowych i folii światłoczułych oraz przyczyny ich powstawania.

Tab. 1. Błędy w wykonywaniu form sitodrukowych

Przyczyny powstawania Wady Warstwy kopiowe wykonane przy

zastosowaniu emulsji sitodrukowych Warstwy kopiowe wykonane przy zastosowaniu folii światłoczułych

Zła przyczepność warstwy kopiowej do siatki

– złe przygotowanie siatki, – zły dobór siatki, – zbyt duŜa lepkość emulsji

w stosunku do gęstości i grubości siatki.

– złe przygotowanie siatki, – zbyt długi czas naświetlania

(warstwa kopiowa staje się krucha i łamliwa),

– zły dobór siatki. Warstwa kopiowa schodzi w procesie wymywania

– zbyt krótki czas naświetlania, – nieodpowiedni zakres spektralny źródła światła

– niedostateczna ilość sensybi-lizatora lub złe wymieszanie emulsji po dodaniu sensybilizatora,

– złe przygotowanie i odtłuszczenie siatki,

– nieprawidłowa technika nanoszenia emulsji na siatkę.

– zbyt krótki czas naświetlania, – naświetlanie folii ze złej strony, – nieodpowiedni zakres spektralny źródła promieniowania,

– złe przygotowanie i dtłuszczenie siatki.

Trudności w wymywaniu małych detali

– zbyt długi czas naświetlania, – zła geometria źródła promie-

niowania (podświetlenia), – nierównomierne naniesienie

warstwy emulsji, spowodowane złym napięciem siatki lub krzywym raklem lub krzywą krawędzią rynienki,

– niedostateczny kontakt między diapozytywem a warstwą emulsji,

– diapozytyw o niedostatecznym zaczernieniu,

– zły dobór siatki (zbyt gruba siatka w stosunku do detali – odświetlenia).

– zbyt długi czas naświetlania, – zła geometria źródłapromieniowania (podświetlenia),

– niedostateczny kontakt pomiędzy diapozytywem a folią,

– diapozytyw o niedostatecznym zaczernieniu,

– zły dobór siatki w stosunku do detali – podświetlenia.

Przedwczesne spadanie warstwy kopiowej w czasie drukowania. Warstwa kopiowa nieodporna w procesie drukowania

– złe napięcie siatki, – niedostateczne przygotowanie

powierzchni siatki, – zbyt cienka warstwa naniesionej

emulsji, – niedostateczne naświetlenie

emulsji, – stosowanie zbyt agresywnych

rozpuszczalników i farb w stosunku do odporności chemicznej emulsji.

– złe napięcie siatki, – niedostateczne przygotowanie

powierzchni siatki, – zbyt długie naświetlenie folii, – nieodpowiednia wilgotność

powietrza w pomieszczeniu drukowania (optymalna wilgotność względna powietrza powinna wynosić 55-65%,

– nierówna powierzchnia druku, – nierównomierny nacisk rakla

w czasie drukowania, – stosowanie zbyt agresywnych

rozpuszczalników i farb w stosunku do chemicznej odporności folii.


22

Przyczyny powstawania Wady Warstwy kopiowe wykonane przy

zastosowaniu emulsji sitodrukowych Warstwy kopiowe wykonane przy zastosowaniu folii światłoczułych

Cienkie błonki w oczkach siatki blokujące przejście farby

– niedostateczne naświetlenie warstwy emulsji podczas wymywania część wymytej emulsji pozostaje w oczkach siatki,

– niedostateczne wymycie wodą, – nie zebranie wody z powierzchni

siatki po procesie wymywania.

– niedostateczne wymywanie wodą, – nie zebranie wody z powierzchni

siatki po procesie wymywania.

Nierówne krawędzie warstwy kopiowej otrzymane po procesie wymywania

– niewłaściwy dobór siatki, zbyt gruba siatka (podświetlenia),

– niewłaściwe naświetlenie (podświetlenia),

– niewłaściwe wymywanie zbyt silnym strumieniem wody.

– zbyt wysoka temperatura suszenia folii, powodująca obkurczanie się krawędzi,

– nadmiemy docisk rakla podczas nanoszenia folii na siatkę,

– niewłaściwe naświetlenie (podświetlenia),

– niewłaściwy wybór folii w zaleŜności od grubości siatki.

Dziurki i zanieczyszczenia w warstwie kopiowej

– zanieczyszczenia w emulsji (kurz, pył),

– emulsja po zmieszaniu z uczulaczem nie zdąŜyła odpienić się,

– kurz lub pył pomiędzy szybą kopioramy a diapozytywem, zanieczyszczenia na diapozytywie lub na szybie kopioramy.

– kurz i pył pomiędzy folią a siatką w czasie nanoszenia folii na siatkę,

– kurz i pył pomiędzy szybą kopioramy a diapozytywem,

– zanieczyszczenia na diapozytywie lub na szybie

– kopioramy.

Warstwa kopiowa w ogóle nie wymywa się po naświetlaniu

– zbyt długi czas naświetlania, – suszenie warstwy emulsji po

naniesieniu na siatkę w zbyt wysokiej temperaturze (utwardzenie termiczne)

– szablony w czasie nanoszenia warstwy emulsji nie mogą być poddawane działaniu światła dziennego. Wszystkie czynności muszą być wykonywane w Ŝółtym lub przyćmionym świetle,

– do emulsji dodano zbyt duŜo sensybilizatora,

– emulsja przeterminowana, – zbyt długi czas przechowywania

szablonu z warstwą emulsji przed naświetleniem,

– szablon z naniesioną warstwą emulsji przechowywany w złych warunkach (zbyt wysoka temperatura lub zbyt duŜa wilgotność powietrza).

– zbyt długi czas naświetlania, – folia suszona w zbyt wysokiej

temperaturze, – folia przechowywana w złych

warunkach (zbyt wysoka temperatura lub złe zaciemnienie pomieszczenia),

– folia za długo przechowywana na siatce przed naświetleniem lub po naświetleniu przed wymywaniem,

– folia przeterminowana.

Zła stabilność wymiarów przygotowanych form sitodrukowych w procesie drukowania

– zła konstrukcja ramy, – nieodpowiednie zabezpieczenie ramy przed wilgocią, – nieprawidłowe napięcie siatki, – zbyt wysoka temperatura podczas suszenia, – nieodpowiednia temperatura i wilgotność powietrza w pomieszczeniu

drukowym.


23

4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest numer siatki? 2. W jaki sposób oznacza się grubość siatek? 3. Jakie sploty tkaniny stosuje się najczęściej w siatkach sitodrukowych? 4. Jak określa się napięcie siatki? 5. Jak moŜna określić napięcie siatki bez uŜycia odpowiednich przyrządów? 6. Jak nazywa się urządzenie do pomiaru napięcia siatki? 7. Jakie znasz najczęstsze wady form sitodrukowych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Określ parametry uŜytkowe siatki poliestrowej o numerze 100 S, korzystając z tabeli. Sposób wykonania ćwiczenia


1) rozpoznać oznaczenie siatki, 2) przeanalizować dane w tabeli, 3) określić parametry siatki, 4) wypełnić arkusz ćwiczeń.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − tabela wartości parametrów uŜytkowych siatek poliamidowych, poliestrowych

i poliestrowych metalizowanych, − arkusz ćwiczeń. Ćwiczenie 2

Napnij siatkę na ramie drewnianej oraz określ napięcie siatki, posługując się rysunkiem i instrukcją do wykonania ćwiczenia.



1) przeanalizować rysunek i instrukcję do napinania siatki, 2) przygotować ramę drewnianą, 3) przygotować siatkę o odpowiednich wymiarach, 4) narysować ołówkiem na siatce prostokąt o odpowiednich wymiarach, 5) napiąć siatkę zgodnie z instrukcją i rysunkiem, 6) zmierzyć narysowany prostokąt i obliczyć % napięcia siatki.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − rysunek i instrukcja do napinania siatki, − rama drewniana, − urządzenie do wbijania klamer,


24

− siatka, − miękki ołówek, − przymiar liniowy, − arkusz ćwiczeń. Ćwiczenie 3

Określ wadę błędnie wykonanej formy sitodrukowej i na podstawie tabeli zamieszczonej w materiale nauczania poradnika dla ucznia określ przyczynę powstania błędu.



1) obejrzeć dokładnie formę sitodrukową, 2) określić wadę formy sitodrukowej, 3) przeanalizować tabelę i odczytać przyczynę wystąpienia błędu, 4) wypełnić arkusz do ćwiczeń.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − błędnie wykonana forma sitodrukowa, − tabela najczęściej występujących wad form sitodrukowych, − arkusz do ćwiczeń.

4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić, co to jest numer siatki? � �

2) określić, w jaki sposób oznacza się grubość siatek? � �

3) określić sploty tkaniny stosowane najczęściej w siatkach sitodrukowych?

� �

4) określić napięcie siatki? � �

5) określić metody pomiaru napięcia siatki? � �

6) nazwać urządzenie do pomiaru napięcia siatki? � �

7) wymienić najczęstsze wady form sitodrukowych? � �


25

4.3. Przepisy bhp, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska przy organizowaniu stanowiska pracy przy wykonywaniu i montaŜu form sitodrukowych

4.3.1. Materiał nauczania Organizowanie stanowiska pracy do wykonywania form sitodrukowych Proces przygotowania formy sitodrukowej obejmuje następujące czynności podstawowe, do wykonania których naleŜy dobrać odpowiednie materiały i urządzenia: − przygotowanie ramy i siatki przed procesem napinania – preparaty do obróbki ram, − napinanie siatki na ramę – tensometr lub ołówek i linijka, − przygotowanie powierzchni siatki przed procesem nanoszenia warstwy kopiowej –

preparaty do obróbki siatek, − nanoszenie warstwy kopiowej – warstwę kopiową, emulsję sitodrukową lub folię

światłoczułą − naświetlanie – kopiorama z odpowiednim źródłem światła, − wymywanie – wanienka do wymywania nienaświetlonej warstwy kopiowej, − suszenie – suszarka lub wentylator, − retusz – materiały do retuszu warstw kopiowych. Bhp w procesie przygotowywania form sitodrukowych

W tabeli 2 podano zagroŜenia warunków bhp, jakie mogą występować w poszczególnych etapach procesu wykonywania form sitodrukowych oraz środki ochronne jakie naleŜy wówczas zastosować. W osobnej rubryce podano równieŜ charakterystykę ścieków, powstających w poszczególnych etapach procesu przygotowywania form sitodrukowych.

Tab. 2. Bhp w procesie przygotowywania form sitodrukowych

Proces UŜywane materiały i środki mogące stwarzać zagroŜenie

warunków bhp

Środki BHP, które powinny być stosowane

Ścieki

rozpuszczalniki organiczne (aceton, rozpuszczalnik nitro),

wentylacja, wyciąg

–

środki alkaliczne do zatrawienia ram aluminiowych

wentylacja, wyciąg

alkaliczne

kleje rozpuszczalnikowe do zabezpieczania powierzchni ram,

wentylacja, wyciąg

–

Przygotowanie ramy

lakiery rozpuszczalnikowe do zabezpieczania powierzchni ram

wentylacja, wyciąg –

Przygotowanie powierzchni siatki

pasty ścierne, alkaliczne środki odtłuszczające, detergenty

rękawice ochronne, okulary

alkaliczne, detergenty, proszki

z past ściernych emulsje sitodrukowe zawierające sensybilizatory dwuchromianowe

rękawice ochronne ze względu na moŜliwość

uczuleń

– Nanoszenie warstw kopiowych na siatkę

pozostałe emulsje i folie – – Naświetlanie warstw

kopiowych emisja promieniowania UV wyciągi, zasłony

zabezpieczające pracowników przed

działaniem promieniowania UV

–


26

Proces UŜywane materiały i środki mogące stwarzać zagroŜenie

warunków bhp

Środki BHP, które powinny być stosowane

Ścieki

emulsje sitodrukowe zawierające sensybilizatory dwuchromianowe

rękawice ochronne lekko kwaśne, zawierające związki

chromu VI i rozpuszczone Ŝywice

polimerowe

Wymywanie wodą warstw kopiowych po

naświetleniu

pozostałe emulsje lub folie światłoczułe

– lekko kwaśne, zawierające związki rozpuszczone Ŝywice

polimerowe Wywoływanie folii fotokontaktowych

2% roztwory wody utlenionej lub roztwory zawierające związki

dwuchromianowe

rękawice ochronne, lekko kwaśne, zawierające związki

chromu VI Retusz tusze, lakiery i farby

rozpuszczalnikowe wentylacja –

Mycie szablonów z farb po procesie drukowania

rozpuszczalniki organiczne, pasty rozpuszczalnikowe

wentylacja –

Odtłuszczanie szablonów po procesie zmywania

farby

alkaliczne pasty i roztwory odtłuszczające

rękawice ochronne, okulary

alkaliczne zawierające resztki

rozpuszczalników organicznych i farb

Odwarstwianie warstw kopiowych po procesie

drukowania

silne środki utleniające lub środki o działaniu enzymatycznym

rękawice ochronne, okulary, wentylacja

pozostałości utlenionych związków

błonotwórczych mogą zawierać śladowe ilości związków chromu

VI

MontaŜ form sitodrukowych

Stoły drukowe do sitodruku ręcznego

Najprostszym urządzeniem, na którym mogą być wykonywane odbitki drukowe techniką sitodrukową, jest stół ze stabilnym, płaskim blatem do którego za pomocą specjalnych uchwytów przymocowana jest forma sitodrukowa. Umocowanie ramy formy sitodrukowej na zawiasach lub łoŜyskach umoŜliwia skrzydłowe podnoszenie szablonu po procesie drukowania, w celu wymiany podłoŜa drukowego.

Na rysunku 9,10 przedstawiony jest uchwyt mocujący formę sitodrukową firmy Grey Metal, przykręcany do blatu stołu.

Rys. 9, 10. Uchwyt mocowania sita [12]


27

Stół do sitodruku ręcznego moŜe być wyposaŜony takŜe w układ do mocowania ramy o bardziej stabilnej konstrukcji (rys. 11, 12). Na ruchomej ramie konstrukcyjnej zamontowana jest rama pomocnicza z odpowiednio umieszczonymi kołkami pasującymi lub zaciskami, w które wkładane są kołki pasujące, znajdujące się na ramie formy sitodrukowej. Zastosowanie takiego sposobu mocowania formy sitodrukowej znacznie poprawia dokładność pasowania, jak równieŜ skraca czas montowania formy sitodrukowej na stole sitodrukowym.

Rys. 11, 12. Uchwyty do mocowania formy sitodrukowej na stole do sitodruku ręcznego [10, s. 95]

Półautomatyczne maszyny sitodrukowe

Forma sitodrukowa najczęściej jest mocowana na ramie pomocniczej, zaopatrzonej w odpowiednie wypusty lub kołki pasujące. Podnoszenie i opuszczanie ramy moŜe przebiegać na zasadzie skrzydłowego odchylenia. Rama moŜe równieŜ podnosić się pionowo do góry z jednoczesnym przesunięciem o 45° do tyłu. Podnoszenie i opuszczanie ramy sterowane jest automatycznie i jest zsynchronizowane z cyklami pracy rakla.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie podstawowe czynności obejmuje przygotowanie formy sitodrukowej? 2. Jak powinno być wyposaŜone stanowisko do wykonywania formy sitodrukowej? 3. Jakie zagroŜenia mogą występować w etapie przygotowania ramy? 4. Jakie zagroŜenia mogą występować w etapie nanoszenia warstwy kopiowej na siatkę? 5. Jakie zagroŜenia mogą występować w etapie naświetlania? 6. Jakie zagroŜenia mogą występować w etapie wymywania? 7. Jakie zagroŜenia mogą występować w etapie odwarstwienia warstw kopiowych? 8. Jakie znasz sposoby mocowania form sitodrukowych?


28

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Zorganizuj stanowisko do wymywania i suszenia form sitodrukowych.



1) określić cel wymywania, 2) wymienić urządzenia niezbędne na stanowisku, 3) wymienić materiały niezbędne do wymywania, 4) zgromadzić materiały na stanowisku, 5) uzasadnić dobór materiałów niezbędnych do wymywania.


− naświetlona siatka, − wanna umoŜliwiająca zanurzenie sita, − kran z bieŜącą wodą, − miękki rakiel lub gąbka, − suszarka, − arkusz do ćwiczeń. Ćwiczenie 2

Dobierz środki bhp niezbędne przy naświetlaniu warstw kopiowych. Sposób wykonania ćwiczenia


1) przeanalizować zagroŜenia występujące przy naświetlaniu warstw kopiowych, 2) dobrać środki bhp, niezbędne przy naświetlaniu warstw kopiowych, 3) uzasadnić dobór środków, 4) wypełnić arkusz do ćwiczeń.


− tabela zagroŜeń warunków bhp podczas wykonywania form sitodrukowych, − arkusz do ćwiczeń. Ćwiczenie 3 Zamontuj formę sitodrukową na stole do sitodruku ręcznego.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować sposoby montowania form sitodrukowych na róŜnych urządzeniach, 2) umocować ramę formy sitodrukowej na zawiasach, 3) przymocować zawiasy do stołu.


− stół do sitodruku ręcznego,


29

− zawiasy do mocowania, − forma sitodrukowa.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić podstawowe czynności obejmujące przygotowanie formy sitodrukowej?

� �

2) określić wyposaŜenie stanowiska do wykonywania form sitodrukowych?

� �

3) wymienić zagroŜenia występujące w poszczególnych etapach wykonywania form sitodrukowych?

� �

4) określić sposoby mocowania form sitodrukowych? � �

5) zamontować formę drukową na stole do sitodruku ręcznego? � �


30

5 SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. 9. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aŜ nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.

Powodzenia

Materiały dla ucznia: – instrukcja, – zestaw zadań testowych, – karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH 1. Metalem, z którego wykonuje się ramy jest

a) chrom. b) miedź. c) brąz. d) aluminium.

2. Siatki tkane z włókien pojedynczych to siatki a) multitonalne. b) monofilamentowe. c) monotonalne. d) multifilamentowe.

3. Liczba nitek przypadająca na jeden centymetr lub cal to

a) oczko siatki. b) grubość siatki. c) numer siatki. d) splot siatki.

4. Jako formy kopiowe do wykonywania szablonów sitodrukowych stosuje się a) diapozytywy. b) negatywy. c) poliamidy. d) poliestry.


31

5. Pomiar napięcia siatki wykonuje się a) densytometrem. b) tensometrem. c) wiskozymetrem. d) barometrem.

6. Rysunek przedstawia wykonywanie form sitodrukowych metodą

a) bezpośrednio-pośrednią. b) pośrednią. c) bezpośrednią. d) cyfrową.

7. Grubość siatki oznacza się literami

a) S, M, T. b) L, M, T. c) S, H, D. d) L, H, T.

8. Wartość napięcia siatki określa się a) w procentach (%) lub w gramach na centymetr (g/cm). b) w promilach (%0) lub w gramach na milimetr (g/mm). c) w procentach (%) lub w niutonach na centymetr (N/cm). d) w procentach (%) lub w niutonach na metr (N/m).

9. Stanowisko do naświetlania form sitodrukowych składa się z a) źródła światła i kopiarki. b) kopioramy i wanienki. c) źródła światła i kopioramy. d) kopioramy i suszarki.

10. Wymywanie polega na usunięciu a) wodą o temperaturze < 30°C miejsc naświetlonych. b) rozpuszczalnikiem organicznym miejsc nienaświetlonych. c) wodą o temperaturze > 30°C miejsc nienaświetlonych. d) wodą o temperaturze < 30°C miejsc nienaświetlonych.

11. Suszenie form sitodrukowych powinno prowadzić się w pozycji a) poziomej, stroną drukową do dołu. b) pionowej, stroną drukową do dołu. c) poziomej, stroną drukową do góry. d) pionowej, stroną drukową do góry.

12. Przyczyną wystąpienia wady formy sitodrukowej, polegającej na nie wymywaniu się warstwy kopiowej po naświetlaniu jest a) zbyt krótki czas naświetlania. b) zbyt niska temperatura suszenia c) zbyt duŜa lepkość emulsji. d) zbyt długi czas naświetlania.


32

13. Kolejne czynności pośredniej metody wykonania formy sitodrukowej to a) połączenie materiału kopiowego z siatką, naświetlanie, wywoływanie. b) naświetlanie materiału kopiowego, wywoływanie, połączenie materiału z siatką. c) połączenie materiału kopiowego z siatką, naświetlanie, wywoływanie. d) wywoływanie, połączenie materiału kopiowego z siatką, naświetlanie.

14. Skrzydłowe podnoszenie formy sitodrukowej umoŜliwia umocowanie jej

a) na haczykach. b) na zawiasach lub łoŜyskach. c) w listwach mocujących. d) w zaciskach.

15. ZagroŜenie warunków bhp podczas naświetlania warstw kopiowych

a) stwarzają rozpuszczalniki organiczne. b) stwarzają środki alkaliczne. c) stwarza emisja promieniowania UV. d) stwarzają roztwory aktywatorów.

16. Jakie środki bhp są stosowane przy wymywaniu warstw kopiowych?

a) Okulary ochronne. b) Rękawice ochronne. c) Wentylacja. d) Wyciąg.

17. W siatkach sitodrukowych najczęściej stosuje się splot

a) płócienny. b) węŜykowy. c) krzyŜówkowy. d) przeplatany.

18. Przyczyną powstawania dziurek w warstwie kopiowej jest

a) niewłaściwe napięcie siatki. b) zanieczyszczenie szyby kopioramy. c) zbyt długi czas naświetlania. d) zbyt duŜa lepkość emulsji.

19. Do przyklejania siatek sitodrukowych do ramy stosuje się kleje

a) roślinne. b) zwierzęce. c) utwardzalne. d) emulsyjne.

20. Wykonywanie szablonu sitodrukowego metodami fotomechanicznymi obejmuje naniesienie

materiału światłoczułego na siatkę oraz a) suszenie, naświetlanie, wymywanie, suszenie, retusz. b) naświetlanie, suszenie, wymywanie, suszenie, retusz. c) suszenie, wymywanie, naświetlanie, retusz, suszenie. d) wymywanie, retusz, suszenie, naświetlanie, suszenie.


33

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko.......................................................................................... Przygotowanie form drukowych do drukowania sitowego

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.

Nr zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


34

6. LITERATURA 1. Cichocki L., Pawlicki T., Ruczka I.: Poligraficzny słownik terminologiczny. Polska Izba

Druku, Warszawa 1999 2. Czichon H., Magdzik S., Jakucewicz S., Mudrak E.: Formy Drukowe. WSiP, Warszawa

1996 3. Czichon H., Czichon M.: Nowe metody wykonywania form sitodrukowych, „Świat

Druku” Nr 6/2002 4. Jakucewicz S., Czichon H., Czichon M.: Materiałoznawstwo poligraficzne.

Wydawnictwa PW, Warszawa 1992 5. Jakucewicz S., Magdzik S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1997 6. KałuŜewska J.: Sitodruk cz. 3. „ Świat Druku” Nr 3/95 7. Poligrafia procesy i technika. Tłumaczenie ze słowackiego. COBRPP, Warszawa 2005 8. Poligrafia a ochrona środowiska. Najlepsze dostępne techniki (BAT) w przemyśle

poligraficznym. Polska Izba Druku. COBRPP, Warszawa 2001 9. Sitodrukowe Konfrontacje. W: Świat Druku Nr 1/2007 10. Stankiewicz B., Czech G.: Sitodruk. COBRPP, Warszawa 2001 11. Stankiewicz B.: Tendencje rozwojowe w technice sitodruku. „ Świat Druku” Nr 6/2002 12. Materiały reklamowe firmy Grey Metal 13. Materiały reklamowe firmy Romanik

16. Przygotowanie form do drukowania sitowego

Education

Transcript of 16. Przygotowanie form do drukowania sitowego