KRIMINOLOGIJA

KOMPJUTERSKI OBLICI KRIMINALITETADoc. dr Osman JaareviOblici kompjuterskog kriminaliteta su: Haking kriminalitet, Kompjuterska piraterija, Kompjuterske prevare, Kompjuterski terorizam, Kompjuterske sabotae, Djeija pornografija i internet i dr.

Sve rasprostranjenija upotreba raunara i razvoj raunarske tehnologije doprinijele su lakem obavljanju mnogih poslova, jednostavnijoj i jedinstvenijoj, odnosno broj i efikasnijoj komunikaciji, ali i omoguili vee zloupotrebe pojedinaca, grupa i formiranih sistemskih organizacija.

Kompjuterski kriminalitet karakteriu svojstva: velike dinamike, izuzetnih formi pojavnih oblika i vidova ispoljavanja.

Sa sobom konzumiraju opasnosti od irenja i masovne upotrebe:elektronskog prislukivanja, krae poslovnih i drugih tajni kao i razliitih oblika intelektualne svojine, ozbiljnog naruavanja osobne privatnosti i drugih ljudskih sloboda i prava kao i linog integriteta, a u posljednje vrijeme prisutna je realna opasnost od talasa teroristikih akata raznih vrsta-tehno terorizama.

POJAM I KARAKTERISTIKE KOMPJUTERSKOG KRIMINALITEPOJAM I KARAKTERISTIKE KOMPJUTERSKOG KRIMINALITETAU kompjuterski kriminalitet se mogu svrstati:djela protiv povjerljivosti, integriteta i dostupnosti kompjuterskih podataka i sistema. Njih ine nezakonit pristup, presretanje, uplitanje u podatke ili sisteme, korienje ureaja (proizvodnja, prodaja, uvoz, distribucija), programa, password-a;djela vezana za kompjutere, kod kojih su falsifikovanje i krae najtipiniji oblici napada;djela vezana za sadraje, gdje je djeija pornografija najei sadraj koji se pojavljuje u ovoj grupi obuhvatajui; posjedovanje, distribuciju, transmisiju, uvanje ili injenje dostupnim i raspoloivim ovih materijala, njihova proizvodnja radi distribucije i obrada u kompjuterskom sistemu ili nosiocu podataka;djela vezana za povrede autorskih i srodnih prava, obuhvataju reprodukovanje i distribuciju neautorizovanih primjeraka djela kompjuterskim sistemima.

Po meunarodnoj klasifikaciji kompjuterski delikti su svrstani u sljedee grupacije:prevare izvrene manipulacijom kompjutera, to su razni metodi kompjuterskih prevara i programskih manipulacija;kompjutersko falsifikovanje;nanoenje tete prilikom unosa podataka ili programa, odnosi se na viruse, logike bube, crve;pijunaa i sabotaa.

Oblike kompjuterskog kriminaliteta moemo razvrstati na: haking kriminalitet; kompjuterske zloupotrebe; kompjuterske prevare; kompjuterske sabotae;kompjuterski terorizam; kompjuterska piraterija; kompjuterski vandalizam i kompjuterski kriminalitet vezan za mrenu konfiguraciju informacionih sistema, djeija pornografija na internetu.

Haking kriminalitetHaking kriminalitet u krivinopravnom smislu podrazumijeva krivina djela kojima se vri neovlaten - protivpravan pristup, elektronski upad, tzv. provaljivanjem u centralni kompjuterski sistem i njegovu bazu podataka. U krivinom zakonodavstvu propisano kao krivino djelo: neovlaten pristup zatienom raunaru, raunarskoj mrei i elektronskoj obradi podataka. Hakeri preko personalnih raunara upadaju neovlateno u informativne sisteme drugih korisnika i vlasnika, spretno izbjegavajui mehanizme softverske i druge zatite.

Poseban izazov za hakere predstavljaju kompjuterske mree maksi malne sigurnosti, kao to su:

policijske, vojne, obavjetajne i line kompjuterske mree i komunikacije.

Nezavisno to motivi ovih izvrilaca nisu voeni loim namjerama haking moe izazvati vrlo ozbiljne tetne posljedice na sistemu.

Ozbiljne tetne posljedice mogu nastati nepromiljeno i nenamjerno da se pri tom nanesu oteenja na kompjuterskim mreama, vitalnim ugroavanjem zatienih podataka: neovlateno brisanje, izmjena ili dopuna odreenog stepena znaaja ili vrste tajnosti ili na drugi nain oteenja linih imovinskih prava ili poslovnih i slubenih podataka, a to moe biti i najtea posljedica da raunarski podaci budu dovedeni u entropino stanje i vie ne mogu biti upotrebljivi.

Kompjuterska piraterijaPod kompjuterskom piraterijom podrazumijeva se: neovlateno kopiranje zatienog raunarskog programa - bespravno kopiranje, distribucija ili javno objavljivanje raunarskih programa zatienih zakonom i neovlateno kopiranje topografije - bespravno kopiranje zakonom zatiene topografije, besplatno koritenje ili uvoz u te svrhe topografije poluprovodnikog proizvoda napravljenog koritenjem topografije i raunarski falsifikat - unos, izmjena, brisanje ili potiskivanje raunarskih podataka ili programa, kao i ostale vrste mjeanja u obradu podataka na raun ili pod uslovima, predvienim domaim zakonom, koji bi predstavljao djelo falsifikata da je poinjen u odnosu na klasian predmet takvog krivinog djela.

Kompjuterska piraterijaU krivinim zakonodavstvima ove kompjuterske pojave su inkriminisane kao krivino djelo neovlateno iskoritavanje autorskih prava ili predmeta srodnog prava i krivino djelo neovlateno ukla njanje ili mijenjanje elektronsko kompjuterske informacije o autorskim i srodnim pravima i pravnim sistemima.

Kompjuterske prevareNajzastupljeniju vrstu prevara ine kompjuterske prevare, kao oblik kriminalnog delikta.Krivino djelo se vri putem kompjutera, odnosno unoenjem preko kompjutera netanih podataka, ili se proputa unoenje tanih podataka, ili se to ini na bilo koji drugi nain, ulaskom u kompjuter. U ovakvim i slinim nainima kompjuter raunar se koristi za ostvarivanje prevare u krivinopravnom smislu.

Kompjuterski terorizamU krivino pravnom smislu, kompjuterski terorizam predstavlja izazivanje straha i uznemiravanje javnosti. Hipotetiki gledano, prognostika ukazuje na to, da se radi vie o buduoj, ve aktuelnoj pojavi. U svojim namjerama, teroristi, odnosno nosioci kompjuterskog kriminala planiraju koritenje svih vidova i oblika oruane tehnike zasnovane na koritenju visoke kompjuterske tehnologije kao i raspoloivih trinih kadrovskih potencijala- da obuavaju teroriste za tajne akcije putem visoke tehnologije, to se ne smije zanemariti. Bez obzira na odreene sigurnosne slabosti, slabosti dravnih sistema, a u vezi kompjuterskog terorizma, drave se sistemski moraju zatititi.Kompjuterske sabotaeRaunarske ili kompjuterske sabotae, sastoje se: u unosu, izmjenama, brisanju ili potiskivanju raunarskih podataka ili raunarskih programa ili upad u raunarski sistem sa namjerom da se onemogui funkcionisanje raunara ili telekomunikacionog sistema.

Kriminoloki posmatrano raunarske sabotae su: namjerno unitenje ili oteenje kompjutera i drugih ureaja ilioteenje kompjutera i drugih ureaja za obradu podataka u okviru kompjuterskih sistema, ili brisanje, mijenjanje, odnosno spreavanje koritenja informacija u njihovoj memoriji.

Djeija pornografija i internet - seksualno zlostavljanje djece i mladei putem internetaPornografski kriminalitet pornografija ima mnogo oblika definicija i one se pojavljuju u: radovima, knjigama, udbenicima mnogih poznatih i manje poznatih autora. Imajui u vidu mnoge definicije, koje sa svoim elementima, bilo bi neophodno utvrditi koja je to najmjerodavnija: prema vremenu i prostoru na kome se ovaj oblik kriminaliteta javlja, kako ne bi istraivai i korisnici ovog materijala bili dovedeni kako u stvarnu tako ni u pravnu zabludu, odnosno zbog njenog nomo pravnog definisanja i sankcionisanja.

Predmetnu problematiku moemo posmatrati kroz nekoliko bitnih podruja, koja odslikavaju njenu stvarnost, i to:

uvod u ovu vrstu problematike iz pozicije naunog i strunog rada,pornografija, djeija pornografija i internet,odreenje krivinih djela djeije pornografije u zakonodavstvu Bosne i Hercegovine i njenih entiteta (FBiH, RS), Brko Distrikta, Republike Hrvatske i Republike Srbije, koji su to pedofilski lanci na internetu?!, modus operandi, navesti identifikovanje sluajeve-primjere iz prakse, vie studija sluaja, preventivno - represivne mjere za smanjivanje i po mogunosti suzbijanje djeije pornografije, specifinosti krivinog postupka, krivina djela djeije pornografije i niz prijedloga u smislu de lege ferenda, sve radi otkrivanja i uspjenog suzbijanja navedenog oblika kriminaliteta.

Kriminoloki gledano, Djeija pornografija i internet su sadrajno usredsreeni na aktuelno stanje i primarno se mogu obraditi kroz naprijed navedena podruja, gdje su precizno obuhvaeni najvaniji elementi koritenih pojmova i termina u smislu logiciranja i definicija, prikladnom i razumljivom terminologijom.

Tako se u odreenim knjigama i udbenicimaza ovaj - odreeni problem navode rezultati istraivanja, domaih i stranih istraivaa u vidu tabela, iji rezultati ukazuju na: podjelu pedofila prema privlanosti starosne dobi djece, ko su konzumenti djeije pornografije, educiranost djece i roditelja o informatikoj pismenosti na istraivakom uzorku 1000. (djece i roditelja).

Generalno gledano, svijet nije ostao ravnoduan na tretirani problem, pa je jo od oktobra 1999. godine, kada su na samitu u Moskvi naglasili ozbiljne potrebe buduih vremena, te kako moraju udruiti snage protiv ovih novih fenomenolokih oblika kriminaliteta.Navodei brojano sluajeve koji nisu malobrojni, te istiui probleme koji se javljaju svakodnevno i u novim jo neistraenim feno oblicima, zemlje lanice EU dole su do razmiljanja i utvrdile stav o hitnom usvajanju Konvencije o kompjuterskom kriminalu koja je usvojena 23. novembra 2001. godine na sastanku Vijea Evrope, gdje su pored lanova Vijea Evrope bile i druge zemlje koje su potpisnice Konvencije o kompjuterskom kriminalu (Konvencije). Dakle, svjesni situacije i daljeg rizika da se putem syber mree elektronske informacije mogu koristiti za izvrenje krivinih djela ove vrste, te da zakoniti dokazni materijal koji se odnosi na takve devijantne prestupe moe biti odloeno- uskladiten u tim mreama ili preneen preko njih.

Pornografija; (gr. porne bludnica; grafein pisati) literature, crte, fotografije, filmovi i sl. kojim se eli potaknuti tui polni nagon. Prvi put se ta rije spominje u Oxfordu English Dictionary iz 1857. godine u kojem kae da je to pojam vezan za prostituciju, nepristojnost i nepristojne slike. Ona je stara koliko i ljudska civilizacija. Sadrajno preneeno iz rjenika psihologije (Trebjeanin), pornografija je: doslovno, bludna knjievnost,rekoe neki od autora.

Grubo, neukusno i bestidno prikazivanje seksualnosti koje izaziva osjeaj nelagodnosi i psihooka.Izmjenama Krivinog zakona Republike Hrvatske uneseno je dostanovina meu kojima je i odreenje pojma pornografije. Pornografijom se u smislu odreenog lanka smatra materijal koji vizuelno i na drugi nain prikazuje osobu u pravom ili simuliranom spolno eksplicitnom ponaanju ili koji prikazuje spolne organe ljudi u spolne svrhe.

Prema Konvenciji, izraz, djeija pornografija ukljuuje pornografski materijal koji vizuelno prikazuje:maloljetnika kako uestvuje u seksualno eksplicitnom ponaanju,osobu koja izgleda kao maloljetnik koji uestvuje u seksualno eksplicitnom ponaanju,stvarne fotografije koje predstavljaju maloljetnika kako uestvuje u eksplicitnom ponaanju.Meunarodne policijske organizacije Interpol, Europol nastoje da se za navedene teke oblike kriminala prestane koristiti izraz djeija pornografija, te da se taj pojavni feno oblik nazove nomo pravnim imenom: Seksualno zlostavljanje djece i mladei putem interneta.