1401624374

ZESZYTY NAUKOWE

Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie

KWARTALNIK

2 (44) / 2014

RADA NAUKOWA Kazimierz WORWA – przewodniczący, Maciej TANAŚ – sekretarz, Jewgenij BABOSOW, Olga BAŁAKIRIEWA, Henryk BEDNARSKI, Ramiro Délio BORGES de MENESES, Lev BUKOV-SKÝ, Wiktor CZUŻIKOW, Nadieżda DIEJEWA, Józef FRĄŚ, Karl GRATZER, Dieter GREY, Janusz GUDOWSKI, Maria Luisa GUERRA, Renata HOTOVA, Dietmar JAHNKE, Tatiana JEFIMIENKO, Mariusz JĘDRZEJKO, Norbert KANSWOHL, Henryk KIRSCHNER, Anatolij KOŁOT, Wiesław KOWALCZEWSKI, Zbigniew KRAWCZYK, Vladimir KRĈMERY, Natalia KUTUZOWA, Stefan M. KWIATKOWSKI, Zbigniew LANDAU, Ella LIBANOWA, Jelena MA-KAROWA, František MIHINA, Kiyokazu NAKATOMI, Witalij PRAUDE, Janusz ROGOWSKI, Michaił ROMANIUK, Jurij S. RUDENKO, Gregory SĘDEK, Władimir SUDAKOW, Daniele STASI, Jan SZCZEPAŃSKI, Janusz TANAŚ, Besrat TESFAYE, Zachraij WARNALIJ, Nonna ZI-NOWIEWA

ZESPÓŁ REDAKCYJNY

Zdzisław SIROJĆ – redaktor naczelny, Katarzyna BOCHEŃSKA-WŁOSTOWSKA – zastępca redaktora naczelnego, Aleksandra WOJCIECHOWSKA – sekretarz redakcji, Ivan BALAŽ, Jerzy CHORĄŻUK, Jakub Jerzy CZARKOWSKI, Maciej DĘBSKI, Krzysztof KANDEFER, Jurij KARIAGIN, Gustaw KONOPACKI, Edyta ŁYSZKOWSKA, Maciej SMUK

REDAKTORZY TEMATYCZNI Józef FRĄŚ, Marek GRENIEWSKI, Mariusz JĘDRZEJKO, Zbigniew KRAWCZYK, Zdzisław NOWAKOWSKI, Jan SZCZEPAŃSKI, Maciej TANAŚ

REDAKTORZY STATYSTYCZNI Brunon GÓRECKI, Tadeusz MIŁOSZ

REDAKTORZY JĘZYKOWI Jęz. pol. – Katarzyna BOCHEŃSKA-WŁOSTOWSKA, Katarzyna TOMASIŃSKA, jęz. ang – Mał-gorzata ŻYCKA, Martin LACZEK, Aleksandra PENKOWSKA, jęz. ang., ros. i ukr. – Susanna KITAJEWA, jęz. ang i hiszp. – Franciszek BIAŁY, jęz. ang., hiszp. i port. – Ramiro Délio BORGES de MENESES, jęz. ang. i franc. – Anna PENKOWSKA, jęz. ros. i białorus. – TAMARA JAKO-WUK, jęz. niem. – Barbara KAZUBEK, jęz. ukr. – Bazyli NAZARUK, Jurij KARIAGIN, jęz. słow. i cz. – Ivan BALAŽ, jęz. włoski – Ireneusz ŚWITAŁA

REDAKTOR TECHNICZNY Adam POLKOWSKI, [email protected]

DRUK I OPRAWA Fabryka Druku

01-943 Warszawa, ul. Zgrupowania AK Kampinos 6, tel./fax /22/ 675 88 66; www.fabrykadruku.pl

WYDAWCA

Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie

03-204 Warszawa, ul. Łabiszyńska 25 tel./fax /022/ 814 37 78; e-mail: [email protected]

© Copyright by Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie

Wersja papierowa pisma jest wersją pierwotną

ISSN 1897-2500

http://www.fabrykadruku.pl/

Spis treści / Contents

ROZPRAWY, ARTYKUŁY, STUDIA

Siergiej Gawrow ................................................................................................................. 7

Монархическая идея в современной России

Monarchical idea in modern Russia

Idea monarchii we współczesnej Rosji

Kiyokazu Nakatomi .........................................................................................................13

Beyond the conflicts among religions

Ponad konfliktami między religiami

Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses .....................21

O desvalido no caminho: pela axiologia das competências

The underdog on the read: the axiology of competce

Słabszy na drodze: aksjologia kompetencji

Walentyna P. Diaczuk .....................................................................................................43

Історична ретроспектива в класифікації культур

The historical retrospective in classification of cultures

Historyczna retrospektywa w klasyfikacji kultur

O.P. Mazurkiewicz ...........................................................................................................57

Філософський образ української культури

Philosophical image of Ukrainian culture

Filozoficzny obraz ukraińskiej kultury

Tatiana Krotowa ..............................................................................................................63

Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century:

Method of studying of French couturiers heritage

in the world museum collections

Konceptualizacja klasycznego stylu mody kobiecej XX wieku:

studia francuskiego dziedzictwa w światowych kolekcjach muzealnych

Spis treści / Contents

4

Marcin Łączek .................................................................................................................. 89

Language teaching methods and approaches: assumptions and history

Założenia metod nauczania języka: podejścia i historia

Zdzisław Sirojć ................................................................................................................. 97

Edukacja młodych Polaków i Rosjan a rynek pracy

Education of young Polish and Russian and labour market

Rafał Bernat ................................................................................................................... 107

Spółki zagraniczne w świetle ekonomicznej analizy prawa

Foreign companies in a view of the economic analysis of law

Rafał Grupa ................................................................................................................... 123

System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa

podstawą konkurencyjności na rynku

The system of the company’s comprehensive identification as the basis

of its competitiveness on the market

Wiktor N. Pilawiec ........................................................................................................ 141

Угрозы масложирового подкомплекса Украины

и пути их преодоления

Threats to modern oil and fat complex of Ukraine and ways to cope with them

Zagrożenia przemysłu tłuszczowego Ukrainy i sposoby ich pokonywania

Jurij O. Kariagin ............................................................................................................ 153

Напрями розвитку готельного бізнесу в Україні

та країнах Євросоюзу

Kierunki rozwoju hotelarstwa na Ukrainie i w krajach Unii Europejskiej

Trends in development of hotel business in Ukraine and the European Union

Recenzenci Zeszytów Naukowych Uczelni Warszawskiej

im. Marii Skłodowskiej-Curie ...................................................................... 161

Informacje dla autorów ................................................................................ 163

ROZPRAWY ARTYKUŁY

STUDIA

ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie

Nr 2 (44) / 2014

Siergiej Gawrow

Moskiewski Miejski Uniwersytet Pedagogiczny,

Państwowy Moskiewski Uniwersytet Projektowania i Technologii (Rosja)


В России в ситуации социокультурного раскола, о котором так много

говорил Александр Ахиезер, особое значение приобретают символы,

способные быть важными, вызывать уважение у большинства общества.

Сакральные истоки легитимности власти, это то, чего так не хватает

демократиям, в том числе в России. Пример восстановления

конституционной монархии в Испании показал, что примирение общества,

разделенного на условных белых - франкистов и красных – республиканцев

возможен. Реально национальное примирение, подписание национального

пакта Монклоаи в России.

Следует учитывать религиозную, и как следствие, цивилизационную

разнородность страны. Особенно важно сегодня то, что объединяет огромное

пространство страны и сопредельных территорий, их историческая

принадлежность к Российской империи и СССР. В империи Романовых

монархия объединяла столь разные народы, как поляки и якуты. Мы помним,

что Дикая дивизия, сформированная из выходцев с Северного Кавказа, была

образцом воинской доблести и преданности престолу, действующей в

Империи власти. Сумей Россия избежать катастрофы Февральской

революции, история страны была бы совсем другой. Мы не можем изменить

прошлое, но мы можем заново интерпретировать идейное и отчасти


8

институциональное наследие дофевральской России, приспособить его к

потребностям сегодняшнего дня.

Речь здесь идет, прежде всего, о монархической идее и легитимном

Императорском Доме, который составляют сегодня Великая княгиня Мария

Владимировна, и наследник престола Великий князь Георгий Михайлович.

Его статус признан европейскими королевскими домами, легитимность

Императорского Дома во главе с Владимиром Кирилловичем признавалась

первой волной русских эмигрантов. Эту общепризнанность Владимира

Кирилловича в роли главы Дома Романовых отмечали в свое время и в СССР.

Могло ли династическое наследование быть «более династически чистым»?

Могло, но для этого нужно отбросить из истории Февральскую и

Октябрьскую революцию. И уж конечно, трагедию в Ипатьевском доме,

расстрел Императора, его семьи, великих князей, всех тех, до кого сумели

дотянуться большевики. Мы пережили тогда цивилизационную катастрофу,

но она не привела к обрыву традиции, утрате династии, переходу

престолонаследования к европейским родственникам Романовых. Кто спасся

тогда, тот и наследовал полномочия Главы Императорского Дома. Великий

князь Владимир Кириллович возглавил Императорский Дом – Династию

Романовых, а его сторонники в монархическом движении получили название

легитимистов.

Всегда стоит помнить о том, что Россия настолько велика географически и

многонациональна, что даже Православная церковь не может интегрировать

все население России и Евразийского союза, эффективно обратиться к

иноверцам. Этих ограничений лишен Императорский Дом Романовых,

способный, как и сто лет назад, обращаться к общественности Красной и

Белой Руси, Кавказа, Остзейского края, Финляндии и Польши. Под эгидой

Императорского дома действует сегодня более семидесяти отделений

Российского дворянского собрания, в том числе на Украине, на Кавказе, в

странах Балтии. О большом внешнеполитическом потенциале Дома

Романовых, свидетельствуют и визиты Марии Владимировны Романовой в

Приднестровье, другие регионы, относящиеся к историческим территориям

Siergiej Gawrow 9

Российской империи. Эти территории подают сегодня пример Великороссии

в своем отношении к Императорскому Дому. Так Приднестровье стало

первым регионом, принявшем президентский указ об особом статусе

Императорского Дома Романовых на территории республики.

Кто же может сегодня быть адресатом монархического обращения в

России? Исключая левый фронт и компартию, оно может быть обращено к

центристам и правым, к избирателям Единой России, Правого дела,

сторонникам Народного фронта, к пропутинскому большинству вообще.

Адресатом этого обращения может стать наш национальный лидер Владимир

Путин, в процессе политической эволюции все более обращающийся к

ценностям не только досоветской, но и дофевральской России.

Именно на него сегодня легла ответственность по повышению

эффективности механизмов государственной власти. В процессе решения

многоаспектной проблемы повышения эффективности государственных

институтов и общественного доверия к ним, сделано уже достаточно много.

Начался процесс пророссийской интеграции Евразии, строительства

Евразийского Союза. Позади Мюнхенская речь, посвященная политике

внешней, и митинг на Поклонной горе, посвященный политике внутренней.

В Администрации президента создано управление по общественным

проектам, или, метафорически говоря, «управление по идеологии и

патриотизму». Иными словами, задачи выстраивания эффективно

действующего механизма государственного управления диктуют обращение к

сфере идей, историческим и социокультурным традициям российской

государственности.

Вопрос символической, сакральной недоформленности бренда

российской государственности совсем не так безобиден, как кажется. Он

имеет совершенно определенные практические следствия, главным из

которых является потенциальная внутренняя нестабильность.

Она повышает становой риск в отношении России, ведет к серьезному

дисконту в рыночной оценке российских компаний. Это плохо как для самих

компаний, их мажоритарных и миноритарных акционеров, так и для страны в


10

целом. Психологическая неуверенность в долгосрочном будущем страны

усугубляет географическую диверсификацию активов российских

капиталистов и, отчасти, чиновников. Недвижимость, бизнес, банковские

счета, часто семьи и учебу детей переносят из России на Запад. Доходность

бизнеса меньше, зато психологически спокойнее, кажется, что все деньги,

частная жизнь вообще станут там сохраннее и долговечнее. Но если вопрос

доверия к России определяется не только качеством наших институтов, но и

психологическими моментами, «лечить надо подобное подобным».

Если для того, что бы перестать бояться, обществу надо пройти

своеобразный курс психотерапии, то его стоит организовать. Или, иными

словами, провести символический ребрендинг образа России в общественном

сознании. Актуализация идеи монархии предполагает не только обращение к

условным консерваторам-традиционалистам, но и к правым либералам,

экономически состоятельным людям.

Вы хотите долговременной стабильности, сохранности активов в России?

Тогда давайте укреплять российскую государственность не только

практически, что уже более 10 лет успешно делает национальный лидер

Владимир Путин, но и символически, что он начинает делать в историческом

сегодня.

Сегодня в стране начинается полоса юбилейных торжеств, связанных со

знаменательными датами российской истории. В этом контексте показательна

недавняя теплая встреча президента Владимира Владимировича Путина и

Главы Дома Романовых Марии Владимировны Романовой на торжествах,

посвященных 200-летней годовщины Бородинского сражения. «Имеющий

уши да слышит. Имеющий глаза да видит». Новая жизнь монархической идеи,

возвращение в Россию Императорского Дома позволит укрепить

общественное доверие действующей власти, придаст динамику

общественного обсуждения по вопросу перспектив конституционной

монархии в России.

Возможная в будущем конституционная реформа позволит укрепить

власть, сохранить ее преемственность, дать гарантии стабильности и

Siergiej Gawrow 11

безопасности для всех. Размышляя о практических шагах в этом направлении,

стоит подумать и о желаемых персональных конфигурациях нашего не столь

отдаленного будущего. Великий князь Георгий Михайлович молод, мы с

полным основанием можем ожидать в ближайшие годы его брака и рождения

наследника Российского престола. Мысленно забегая вперед, к концу 10-х -

началу 20-х годов, стоит помыслить о В.В. Путине, могущем взять на себя

роль регента при наследнике до достижения его совершеннолетия. Сегодня

все это звучит непривычно, чуть ли не фантастически, но история может

востребовать все, что укрепляет российскую государственность, служит

интересам России.

Хорошо то, что поможет зримо восстановить преемственность с

досоветской Россией, стать отличной школой обучения государственным

делам для наследника, ведь с учетом опыта «ручного» управления страной в

сложный переходный период, Владимир Владимирович лучший учитель из

всех возможных. Такое решение означало бы и сакральную легитимацию

власти, современную жизнь наших исторических и социокультурных

традиций, строительство устойчивой, избавившейся от революционной

заразы левых фронтов России.

Литература

[1] Гавров С.Н., Модернизация во имя империи. Социокультурные аспекты

модернизационных процессов в России. Монография. М.: Эдиториал УРСС.

2004, 2010. Рекомендовано к изданию Научным советом Российской

академии наук по изучению и охране культурного и природного

наследия.

[2] Гавров С.Н., Модернизация России: постимперский транзит. Монография. М.,

2010. Федеральное агентство по образованию РФ, МГУДТ. 2010.

Рекомендовано к печати Ученым советом МГУДТ.

[3] Гавров С.Н., Социокультурная традиция и модернизация российского общества.

Монография. М., 2002. Министерство культуры РФ, МГУКИ.


12

Аннотация

Ключевые слова: Россия, монархическая идея, Императорский Дом - Династя

Романовых, Великая княгиня Мария Владимировна Романова.

Рассматриваются перспективы монархической идеи в России, рассматривается

историческая и социокультурная роль Императорского Дома - Династии Романовых.

Monarchical idea in modern Russia

Summary

Key words: Russia, the monarchical idea, the Imperial House of the Romanov Dynasty, Grand

Duchess Maria Vladimirovna Romanova

The perspectives of the idea of monarchy in Russia, is considered the historical and socio-cultural

role of the Imperial House of Romanov Dynasty.

Idea monarchii we współczesnej Rosji

Słowa kluczowe: Rosja, idea monarchii, Dom Imperatorski – Dynastia Romanowych,

Wielka Księżna Maria Władimirowna Romanowa

W artykule rozpatrywane są perspektywy idei monarchicznej w Rosji oraz historyczna

i socjokulturowa rola Domu Imperatorskiego – Dynastii Romanowych.


Nr 2 (44) / 2014

Kiyokazu Nakatomi

Wyższa Szkoła Handlowa w Chibie (Japonia)


An incident of hostage taking occurred in a natural gas plant in Algeria on Janua-

ry 2013. About 140 persons were held by an armed religious group. Though the

Japanese government requested the peaceful solution to this crisis, the Algerian

government ordered an assault on the group. The Algerian army overcame the

group, but 38 persons were killed. Among these were 10 Japanese citizens. Now

Japan in Asia is facing the crises of terrorism including the airplane terror incident

(2001). The problem is the involvement of armed religious groups. There were

many religious conflicts and confrontations in history. How should we do to avoid

the conflicts? I want to propose the idea from the Japanese philosophy point of

view.

Basic standpoint

This paper is based on the treaty ’A philosophical synthesis of Christianity, Bud-

dhism and Islam’1. In this I preached the principle that could help understand the

three great religions. It is impossible to collect the books of these religions. It would

need at least two or three hundred years. But my aim is to propose the understan-

ding principle to theses religions. By that we can talk about the standpoints and feel

sympathy easily for each other. I prepared the common table of different religions

and the correspondence of various different notions.


14

In Genesis of the Old Testament, Creation from nothingness is described. The

author is Moses. This means that Moses intuited nothingness and then he wrote the

Creation from nothingness. Before the Creation, there was non-existence in the

material significance.The movement of the Spirit of God over the face of water is

fluctuation of nothingness in quantum theory. That is the peculiar point which

cannot be defined by mathematics and physics. As soon as the light flashed, the Big

Bang occurred. The creation from nothingness is in conformity with the principle

of nothingness. The science which faced nothingness in the extreme of the existen-

ce obeyed the principle of nothingness in trial and error. Werner Heisenberg found

the uncertain principle of quantum theory and Alexander Vilenkin insisted on the

Creation from nothingness as the theory of physics.From the standpoint of physics,

there are two extreme worlds of nothingness2. One is micro nothing world which is

smaller than Planck length. Plank length is the limit of measure in physics. But there

is a possibility of being and opening of space and time. Another is the end of the

universe. It is said that the end of the universe is about 12~15 billion light years.

But we cannot confirm the end of the universe. It is a possibility of being and

nothingness.

Both of them (the micro nothing world and the end of the universe) are Absolu-

te Nothingness3. If man says that it is, it exists. If man says it is not, then it does not

exist. Man can not confirm them by physics. They include and transscend relative

being and nothingness. Therefore they are Absolute (Transcendental) Nothingness.

The Old Testament which includes the Creation from nothingness is the sacred

book of Christianity, Judaism and is the basis of Islam. If man reads the Koran, he

can recognize the influence from the Bible, especially the Old Testament. There are

so many quotations from the Bible, the Creation from nothingness also. It is said

that Islam is the perfection of Judaism. The standpoint is the orthodox understan-

ding of Islam. As Islam depends upon Judaism, Islam succeeds to the Creation

from nothingness. In reality, there are some descriptions in the Koran.

Before anything else, I consider nothingness as the essence of God. Allah is the

only and absolute almighty God. As the center of all things, he is transcendent.

Kiyokazu Nakatomi 15

Allah is so absolute that man cannot express him by any shapes and perfectly expla-

in by language. Allah is beyond all matter and language.

If man says that it is, it exists. If man says that it is not, then it does not exist.

Nothingness includes and transcends relative being and nothingness. We call it

Absolute Nothingness. If man says that almighty God is being, man must define

God by language. But, it is impossible to define God perfectly by language.

It is more likely that man defines the whole of the world by the part of it. On the

other, if man says that God is not being, man has to define the non-existence of

God. It is impossible to explain the nonexistence of God perfectly. That is like

toying with an idea. Therefore, I say that God is Absolute Nothingness that trans-

cends existence and non-existence. Muhammad intuited Absolute Nothingness. On

this account, he denied concrete shape and expression. The realization of that is

that the face of Muhammad in pictures is painted with a white color and lost his

expression. Furthermore, there are No pictures and statues in Islamic mosques. It

realizes emptiness and nothingness. Muhammad intuited nothingness also. We

should not say the name of Transcendent Nothingness for the pretext of conflicts

and war. It is the same as Christianism, Judaism and Buddhism.

The cause of religious conflicts

All religions are preaching love, charity and fraternity. There is no religion that

admits murder. Why do the conflicts and war occur?

The first main cause is political and economic interests, differentials and poverty.

The superficial cause of the Crusades of the Middle Ages was to recover Jerusalem,

a sacred place, from Islam. But the real purpose was to expand the territory and to

plunder the wealth. At that time people could make a pilgrimage to Jerusalem with a

fee. Swords and war were not necessary to spread the Gospel. But many armies

were sent to the Crusade and many Moslems were killed in the name of Jesus.

Today Moslem people are induced into the war spirit by the bad propaganda of

former President George Bush in the USA. In the Iraq war, he stressed that Chri-

stianity is justice but Islam is devil. The women that held machine guns were shown

on TV. This was bad propaganda. When we remember the Crusades and the Iraq


16

war, Christians have the same warlike spirit. There were many wars of religions in

history. Most of the reasons are successor ship quarrels of kings, political leaders

and territorial dispute and others. Some leaders used the name of God and shouted

his name irresponsibly. It is a quite troublesome story for God. The bulk of the

reasons for suicide attacks are the conflicts of economic interests or poverty. If man

has a good life, he would never think of becoming a suicide car bomber. In ex-

cessive poverty, he loses hope and thinks of this action. He can go to heaven if he

does so. There is no solution if we do not pay more attention here. It is impossible

to build the economics for the poverty or poor countries by the modern economics

in Europe and America, because Europe and America economics are based on the

presence of abundant resources and wide territories. It does not apply to poor co-

untries. The economy is different therefore words are different. Politics and eco-

nomics in harmony with each country are necessary4. It needs not only the military

international collaborations to solve conflicts but also the other aspect of politics

and economy. Well how could we deny the religious difference to avoid religious

confrontation? How about the neutral situation in religions?

Religion negation and religious neutrality

The religious confrontation is difficult. Then, is religion negation or religious

neutrality preferable? Marx and the Communism denied religion in history.

(1) In the former Soviet Union, the religion was denied but the Russian Or-

thodox Church survived. It revives today. The history proved that the traditional

religion was necessary to the people. The problem is similar in North Korea with

General Kim Jong-Un.

(2) There is not the traditional religion but in North Korea, General Kim be-

comes God instead. The country is becoming a current world menace. He has

strong political ability and ordered a missile and a nuclear test which both succee-

ded. Talks with the World are not yet established. How about neighboring China?

(3) After all a bureaucratic rule plays a role as a para-religion. The executive of

the communist Party is divinized with strong powers. Wealth should be equally

divided. However, the ascendance to the rank of the second world economic power


led to higher economic disparities. The bureaucratic corruption, being the cause,

will decide national fate. It is said that the Communist Party officials hold from

hundreds millions of dollars to more than two billions of dollars of assets Abroad.

The dissatisfaction of the people would blow up if man would see the asset list. It

would be the second occurrence of the former Tiananmen Square Protests of 1989.

In modern China, Mao Zedong appreciation spreads. In other words, all people

were poor and at the time, Mao Zedong himself lived a life of honest poverty too.

However, a large numbers of wealthy do exist on top of poor people now. The

wealthy live in high-quality dwellings in urban areas and eat a feast heartily. Poor

people live in the caves in the inner areas and live a life of sparse consumption. The

communism which preaches equality of the economy accepts this inequality. The

possibility that this dissatisfaction arises against the government is highly possible.

The growth of the economy, the industrial sudden development produced high

levels of pollution and the city of Beijing entered the darkness as a result of high

levels of exhaust gases emissions. This seems to symbolize the future. Chinese own

experiences contradiction. This exhaust gas emission particules come to Japan and it

has become a new threat to Japan.

(4) Japanese religious neutrality. The principle of the Emperor who assumed

the role of emperor God during World War IIwas combined with militarism. It

formed the strong fascism at the end. “Die for the Emperor”, “100 million total

honorable deaths” were the former Japanese mottoes. The government performed

mind control using the Shinto religion, which assumed the Emperor God, as the

national religion. As a reaction, religious neutrality and political neutrality were

incorporated in the Constitution of Japan after the war.

The nation does not support a specific religion and keeps neutrality. It seems pe-

aceful. However, the equilibrium is a problem. Orthodox religion knowledge was

not transmitted to the youth without religion education based on the neutral name.

As a result, the youth easily enters a new religion. It is the outbreak of the former

notorious Aum Shinrikyo case. Taking advantage of followers expansion, the foun-

der aimed at becoming a Diet member. He lost, but he assumed that the cause of

the defeat was the national intention. As a result the nation was hostile. The group


18

planed a coup d’etat. Deadly poison sarin was spread in the subway. It caused 220

deaths, approximately 6,000 people were injured. From this reflection, the govern-

ment came to teach religion awareness in schools now, but this is not enough. In

high school, the number of teachers guiding ethics and religion decreases. Soon, all

such teachers are going to retire. The religious neutrality overlaps with political

neutrality. More are induced into political apathy and the political detached attitude

of the youth advances. They seek for at hand profit and behave in a way that re-

gards elections as a groundless matter. This tendency of the politics in Japan brings

instability. Five prime ministers were produced in the past five years.

Conclusion

So long as human beings do exist, the religion conflicts will continue more or

less. It is impossible to unite many different religions and negate religions. But we

can synthesize them by theoretical and philosophical principles. Through this pro-

cess we can understand the complex religious theory and history. Then man can

converse with each other easily. All religions have God, Absoluter. I call it Trans-

cendent-Being that continues to infinity, eternity and love. That is so great that it is

beyond the words and expression, therefore nothingness (Mu in Japanese). We

should not use the name for the purpose of war and conflicts. The Transcendent-

Being is so great and full of love. We need to continue to have conversations in the

name of love. At last, I wish to introduce the next story. General Kim saw the ba-

sketball game with a famous American professional basketball player in North Ko-

rea. At that time, Kim requested him to convey the following message, “I want to

be called up by President Obama”. America denied it immediately. But Kim wants

to have a conversation and talk about peace. This is the apparent intention of Kim.

The solution to the difficult problem in history bears from this conversation.

Notes

[1] Nakatomi K., ’A philosophical synthesis of Christianity, Buddhism and Islam’, Zeszyty

Naukowe UWMSC 1/2014.


[2] Nakatomi K., ‘On the synthesis of the theory of relativity and quantum theory’, Abstracts

(22nd World Congress of Philosophy 2008)

http://secure.pdcnet.org/scholarpdf/show?id=wcp22_2008_0043_0137_0143

&pdfname=wcp22_2008_0043_0137_0143.pdf&file_type=pdf

[3] In ancient China, Lao-tsy and Chaung-tzu called it absolute nothingness and

Kitaro Nishida received it. He called it Absolute Nothingness, too. However, it

is difficult for Westerners to understand the distinction between relative

nothingness and absolute nothingness. Therefore I call it Transcendental

Nothingness.

[4] Nakatomi K., Management in the new Economy-Classic and Modernity (Germany,

Europäishe Akademieder Naturwissenshaften, Hannover 2009).

http://staniewski.vizja.pl/pdf/management-in-the-new-economy.-classic-and-

modernity.pdf

References

[1] Nakatomi K., New Horizon of Sciences by the Principle of Nothingness and Love,

(Germany, Lambert Academic Publishing, 2012).

[2] Nakatomi K., Philosophy of Nothingness and Love, Hojuku company, Tokyo, 2002.

Summary

Key words: religions, conflicts

In this article the author preached the pronciple that could help understand the three great reli-

gions.

Ponad konfliktami między religiami

Słowa kluczowe: religie, konfikty

W artykule autor przedstawia zasady, które mogą pomóc zrozumieć trzy wielkie religie.


Nr 2 (44) / 2014

Maria Assunção Almeida Nogueira,

Ramiro Délio Borges Meneses

Instytut Politechniczny Saude de Norte (Portugalia)


Introdução

O conceito competência e o seu desenvolvimento “tem vindo a ganhar relevo na

actualidade” (Jardim & Pereira, 2006, 16). O homem na procura da sua realização

pessoal e profissional envolver-se activamente no seu processo de construção

pessoal. Mas, para optimizar e desenvolver as competências, quer pessoais quer

interpessoais, tem de se encontrar em boas condições físicas e psicológicas (Jardim

& Pereira, 2006).

A competência é um factor importante na admissão de pessoal para uma empre-

sa ou na sua promoção. Se até há pouco tempo, a posse de habilitações académicas

e destreza manual determinavam uma parte da probabilidade de uma pessoa se

tornar um bom profissional, hoje, existem outros predicados pessoais que ditam as

novas regras e marcam um profissional de excepção (Goleman, 2005; Ceitil, 2007).

Segundo a parábola do Desvalido no Caminho (Lc 10, 25-37), o Bom Samaritano

não era um profissional, era antes um “estrangeiro”. Contudo desenvolveu com-

petências perante as necessidades de um Desvalido no Caminho (semi-morto).

A grande competência de alteridade define-se como “competência esplancnofâni-

ca”. Poderemos, pois, dizer que o Sacerdote e o Levita, da parábola, desenvolveram

competências profissionais. Criaram uma competência de identidade, denominada


22

“competência litúrgica”, por causa do Templo de Jerusalém. .As competências,

segundo a parábola do Bom Samaritano (Lc.10,25-37), geram uma nova axiologia,

de carácter aretológico, proveniente da antropologia veterotestamentária. Procura-

mos, neste estudo, um relacionamento antropológico entre a parábola do Bom

Samaritano (Lc.10,25-37) e as teorias das competências, em ordem a elaborar uma

axiologia das competências.

1. Assim, no meio empresarial, a par dos certificados formativos do indivíduo

começou-se não só a valorizar as qualidades singulares da pessoa, a sua história

pessoal e profissional mas também a verificar de que modo o trabalhador responde

a situações imprevistas de trabalho. Este conceito de competência pressupõe que o

indivíduo saiba gerir uma situação complexa de trabalho (Le Boterf, 1997). Para Rey

et al. (2005) esta concepção de competência possui várias características:

A adaptabilidade – “o indivíduo competente é aquele que em determinado

domínio, enfrenta eficazmente um situação inesperada”;

A singularidade – tem que ver com a história pessoal. A situação a que foi

submetido o Samaritano foi inesperada, por causa da “oportunidade

esplancnofânica”. com o percurso de vida em todos os aspectos. “A com-

petência exprime-se não pela adequação de uma operação a uma situação,

mas pela adequação de um indivíduo a uma situação”;

A ênfase recai, não tanto na posse de saberes, mas na “capacidade de os

mobilizar e conjugar, respondendo a novas situações” (Rey et al, 2005; 22). A

conduta do Sacerdote e do Levita era ersperada por causa do cumprimento

e do ritual imposto pela Torah.

Segundo as pesquisas de Harb (2001), no final da Idade Média este termo per-

tencia apenas à linguagem jurídica, sendo utilizado para designar alguém ou alguma

instituição com capacidade para apreciar e julgar certas questões; à época, “o termo

era reconhecido socialmente sobre a capacidade da pessoa em se pronunciar sobre

alguém ou sobre alguma coisa” (Harb, 2001, p.9). Ainda hoje o senso comum atri-

bui ao termo competência, por um lado, a legitimidade atribuída por lei ou reconhe-

cimento a uma pessoa ou organização para apreciar ou julgar determinada questão

e, por outro, as características pessoais (qualidades) vinculadas à capacidade e idone-

Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses 23

idade para resolver determinados assuntos, inclusive os de natureza professional

(Lima, 2005). O Samaritano (Lc 10, 34), ao aplicar azeite e vinho, fármacos usados

ao tempo de Cristo, revelou uma grande “idoneidade”, a que se poderá chamar

“idoneidade esplancnofânica”.

O termo competências é frequentemente usado para designar as aptidões, os

conhecimentos, as habilidades, os saberes e a idoneidade de alguém. O Samaritano,

quando conduziu o “semi-morto” ao estalajadeiro (Lc 10, 35), reverlou uma grande

habilidade, como se fosse a aplicação de cuidados primários. Segundo Harb (2001),

nas organizações, o termo competência pode adquirir vários sentidos, alguns carac-

terísticos da pessoa, como conhecimentos, habilidades e atitudes (variáveis input) e

outros característicos da tarefa, resultado (variáveis output). A competência não se

restringe apenas aos conhecimentos adquiridos pelo indivíduo, mas refere-se à

capacidade da pessoa assumir a iniciativa, ir mais além das tarefas estabelecidas, ser

hábil em entender e dominar novas situações de trabalho, ser responsável e ser

reconhecido pelas atitudes que toma (Goleman, 2005). Harb (2001) refere-se à

competência como o resultado da aplicação de qualificações no trabalho e não

apenas como detentor dessas qualificação.

Para Pires (1994), as competências podem ser divididas em quatro grupos fun-

damentais: competências genéricas, soft skills, competências chave e as competências

de terceira dimensão:

As competências genéricas mais importantes são: o espírito de iniciativa, a

perseverança, a criatividade, o sentido de organização, o espírito crítico, o

autocontrole, a atitude de liderança, a persuasão, a autoconfiança, a per-

cepção e interpercepção nas relações pessoais e a preocupação e solicitude

em relação aos outros. Todas estas quali9dades estiveram presentes na con-

duta do Samaritano;

As competências chave consistem na capacidade que o indivíduo tem de fa-

zer um exame crítico e compreender o que se passa no local de trabalho, isto

é, a capacidade de fazer julgamentos, estes orientam todas as outras activi-

dades;


24

As competências de terceira dimensão são agrupadas, pela mesma autora

(Pires, 1994) em quatro categorias distintas, sendo elas, os comportamentos

profissionais e sociais, as atitudes que incluem a comunicação e capacidade

em relacionar-se, as capacidades relativas à auto-imagem e por último a ca-

pacidade de adaptação e mudança. Tratou/se, assim, dado que veio do

Desvalido no Caminho, determinando no Samaritano uma responsabilidade

esplancnofanica, que ]e uma forma de responsabilidade de alteridade.

No seu livro, Mário Ceitil (2007) enumera quatro perspectivas relevantes quanto

à abordagem das competências:

As competências como atribuições – as inerentes a um cargo ou a uma

função. No Samaritano surgiu uma compet|encia de atribui;\ao, dado que

esta foi originada pe4lo Desvalido no Caminho;

As competências como qualificações – comprovação curricular de um

conjunto de saberes, adquiridos pelos diversos tipos de formação;

As competências como traços ou características pessoais – capacidades in-

trínsecas que distinguem a elevada performance no alcance dos resultados

esperados; A parábola do Bom Samaritano revela capacidades intrínsecas e

extrínsecas e simultaneamente extrínsecas e intrínsecas, tasl como se revela

nas capacidades esplancnofânicas. A atitude do Samaritano revelou, na ajuda

ao Desvalido no Caminho, uma competência axiológica, enquanto que as

competências do Sacerdote e do Levita foram rituais ou cultuais.

Segundo Dias, “a competência é uma construção que resulta da combinação per-

tinente entre vários recursos” (Dias, 2006, 33). Para os diversos autores já referidos,

parece consensual que as competências sejam “predicados” atribuídos a alguém por

ser detentor de vários saberes, capaz de fazer julgamentos ou decidir sobre determi-

nadas matérias. O Sacerdote e o Levita tinham saberes. Aqueles qaue vinham ora da

Torah, ora das Berachot. Perrenoud (1999) defende que não existe competência sem

saberes e que cada competência mobiliza vários saberes. A competência pode tra-

duzir-se numa capacidade de integrar os diversos saberes, saber mobilizar, saber

integrar e saber transferir, com a finalidade de realizar actividades num contexto

profissional (Le Boterf, 1994). O grande recurso do Samaritano foi uma comperten-


cia de alteridade, em detrimento das competências de identidade, reresentadas no

Sacerdote, no Levita e nos salteadores.

2. Para Le Boterf (1997), a competência não se resume a um saber, nem a saber-

fazer, devendo também ser incluído no conceito um saber-mobilizar, integrar e

transferir conhecimentos não só a partir da formação mas também através de todos

os conhecimentos provenientes de uma experiência ao longo da vida e que se mani-

festam num contexto específico.

2.1. O indivíduo pode ter capacidade e conhecimento, mas isto não significa que

seja competente. Ser competente é saber mobilizar vários saberes (Le Boterf, 1994;

Le Boterf, 1997; Perrenoud, 1999; Harb, 2001; Le Boterf, 2003; Perrenoud, 2002b).

Frequentemente, verificamos que existem pessoas que possuem conhecimentos e

têm capacidade para os aplicar mas, no momento certo, não sabem como mobilizar

esses conhecimentos de forma pertinente. O Sacerdote e o Levitya estavam preocu-

pados consigo e n\ao com o Desvalido no Caminho.

Nas suas obras, Le Boterf refere com frequência que a competência só se mani-

festa na acção (Boterf, 1994; Boterf, 1997; Boterf, 2003). Neste sentido Perrenoud

(2002) acrescenta que a competência tem que ser preexistente a ela mesma e exige

simultaneamente recursos e meios de mobilização:

Se não existem recursos para mobilizar, não há competência;

Os recursos podem existir mas se não são mobilizáveis a tempo e de modo

judicioso é como se não existissem. O Samaritano motivou/se, de baixo pa-

ra cima, através de um amor entranhado.

As competências mobilizam saberes, mas falar apenas nos conhecimentos quan-

do se evoca as competências é redutor. A competência manifesta-se na capacidade

de um indivíduo em utilizar os recursos que possui, isto quer dizer empregar os

conhecimentos, a experiência passada e agir de forma eficaz e eficiente em situações

complexas (Le Boterf, 1994; Perrenoud, 1998; Perrenoud, 2002 a).

O Sacerdote e o Levita revelaram uma compet|encia litúrgica em fun;\ao do

Templo de Jerusalem. Então, podemos dizer que competência é a capacidade de

mobilizar e articular os vários saberes do indivíduo, mas não só os saberes teóricos

também os saberes práticos, as atitudes, os valores requeridos pelas situações de


26

trabalho, assumindo a responsabilidade do que se faz. A competência pode estar

condicionada pelo contexto sócio-económico e político: expressando relações socia-

is, resultado de negociações entre os interesses que dividem os diversos actores

envolvidos no processo. A prática dos interesses nas competência encontra-se sim-

bolizado nas atitudes dos salteado0res, no Sacerdote e no Levita. Neste sentido a

competência não se restringe a uma perspectiva individualista; é construída ao longo

da vida profissional do trabalhador, o qual partilha experiências práticas colectivas,

tal como aconteceu com o Samaritano que pagou, ao estalajadeiro, cerca de dois

denários.

2.2. Segundo Phaneuf, a competência é o “conjunto integrado de habilidades co-

gnitivas, de habilidades psicomotoras e de comportamentos sócio afectivos” (2005,

2). Um conjunto de saberes indissociáveis da formação inicial de base e da

experiência, adquirida ao longo do tempo de forma empírica, não sistematizada, que

se manifesta em situações concretas de trabalho. Na verdade, o Samaritano integrou

a competência comotiva, visto que resultou de uma @motiva;l\ao esplkancnofani-

ca. O Sacerdote e o Levita imtegraram os os comportamentos de identidade, tal

como lhes foram ensinados a partir da Torah. Todavia, o Samaritano integrou em si

a conduta esplancnofanica, qwue veio do Desvalido no Caminho (Jesus Cristo),

como um “semi-morto”.

2.3. Dizemos que um indivíduo é competente quando é capaz de aplicar os seus

conhecimentos e técnicas em contextos desconhecidos ou em situações novas, não

se limitando à execução de uma tarefa única e repetitiva. Ser competente vai muito

para além da boa execução; “pressupõe a existência de capacidades de assimilação e

de integração, assim como fazer evoluir a situação de trabalho na qual se opera” (Le

Boterf, 1994, 34).O Samaritano soube transferir os seus conhecimentos, em aju-

da,ao Desvalido no Caminho. Asituação foi nova e criativa. Foi uma criatividade de

alteridade. Surgiu uma integração esplancnofanica. Esta integração é uma

tr5ansferência de fora para dentro. As atitudes do Sacerdote e do Levita foram de

dentro para fora. Foi uma transferência de identidade, enquanto que a transferência

ersplancnofanica, operada no Samaritano, denomina-se como “transferência de

alteridade”.


3. Ao possuir competências pessoais e sociais, o indivíduo tem em sua posse a

competência emocional1. “A competência emocional é uma capacidade apreendida,

que se baseia na inteligência emocional, e que resulta num desempenho extraor-

dinário no trabalho” (Goleman, 2005, 33). Centra-se sobretudo nas capacidades e

qualidades pessoais, em que a capacidade de tomar iniciativa, a empatia, o respeito a

adaptação e a capacidade de persuasão, são alguns dos aspectos da competência

emocional (Goleman, 2005). O Samaritano foi nasturalmente impulsionado para

uma nova capacidade de pecrsuasão, marcada pelo sentido esplasncnofanico do agir

e do fazer. Tudo indica que a inteligência emocional difere entre os géneros. Num

estudo efectuado, Goleman (2005) chegou à conclusão que as mulheres, em média,

têm em relação aos homens uma maior percepção das suas emoções e das dos ou-

tros; também conseguem ser mais empáticas e mais competentes do que os homens

nas relações interpessoais; no entanto, os homens demonstram ser mais auto-

confiantes, mais optimistas, adaptando-se com maior facilidade aos diferentes con-

textos e suportando níveis de stresse mais elevados.

Geneticamente, esta capacidade não nasce connosco, nem se desenvolve nos

primeiros anos de vida, ao contrário do QI (quociente intelectual), que pouco muda

depois da adolescência; ela desenvolve-se ao longo da vida. Nesta matéria, esta

competência pode situar-se num pólo crescente, pois à medida que se desenvolve é

interiorizada pelo indivíduo que, tendo consciência dela e da sua importância para a

relação que estabelece com o outro, aprende-a e desenvolve-a ainda mais. Todas “as

capacidades da inteligência emocional estão em sinergia com as capacidades cogni-

tivas; os profissionais de excepção possuem ambas” (Goleman, 2005, 31). O Sama-

ritano (Lc.10,25-37) agiu com uma “inteligência comotiva”, onde o grande senti-

mento é esplancnofanico e é um sentimento que vem de fora para dentro e de baixo

para cima. Foi um sentimento de misericórdia e não um sentimento de compaixão.

1 Inteligência emocional é um construto usado por Daniel Goleman (2005) que significa gerir os

sentimentos de tal modo que os consigamos exprimir de forma apropriada e eficaz, assertivamente, permitindo aos indivíduos desempenhar as suas funções sem gerar conflitos e em sintonia com os objectivos comuns. Cada pessoa possui pontos fortes e pontos menos fortes no domínio da sua inteligência emocional.


28

Assim o Samaritano tem nas “suas mãos”, e deverá ser objectivo da sua inte-

rvenção, a responsabilidade de:

Promover, proteger e preservar a dignidade humana;

Promover a autonomia e independência da pessoa;

Promover sentimento de utilidade e de pertença;

Promover a satisfação e a qualidade de vida da pessoa.

Podemos dizer que, nas gerações mais jovens, enquanto o QI aumenta, a inte-

ligência emocional parece estar em declínio. Isto torna-se preocupante porque a

solidariedade entre gerações está também a diminuir requerendo, por parte dos

adultos, reflexões profundas no sentido de se poder controlar e contornar este

fenómeno. (Goleman, 2005). Há relações entre as cinco dimensões da inteligência

emocional e as vinte e cinco competências emocionais. Goleman (2005) refere que

nesta escala ninguém é perfeito; as pessoas têm inevitavelmente um perfil de pontos

fortes e pontos fracos. No entanto, pode-se cultivar os aspectos bons no sentido de

aumentar o seu potencial. Este autor divide as competências emocionais em dois

grandes grupos: as competências pessoais que dizem respeito à forma como cada

um se gere; e as competências sociais, que dizem respeito à forma como cada um se

relaciona e lida com os outros. O Sacerdote e o Levita marcaram pontos fracos, ao

passarem para o outro lado do caminho, enquanto os pontos fortes estiveram do

lado do Samaritano, pelo facto de se demarcar através da 2inteligència comotiva”.

A Tabela que se segue é própria da inteligência emotiva, caracterizando-se por meio

de Competências Emocionais:

O Samaritano sentiu, no seu interior, vindo da exterioridade, a inteligência como-

tiva, que é mais do que uma “inleligência emotiva”. Será, sim, uma “inteligência

esplancnofanica”.

O respeito, para Lazure (1994), é acreditar que a pessoa a quem se prestam cui-

dados, é única e portanto só ela possui um potencial específico para aprender a

viver de forma mais satisfatória. Segundo a sua opinião, respeitar não significa que-

rer que o outro se assemelhe a si, pelo contrário é aceitar o outro pela sua diferença,

demonstrando-lhe consideração, respeitando os seus sentimentos, entendendo-os.

O respeito é um acto gratuito, atitude adquirida de imediato, em que se aceita o


outro incondicionalmente com os seus valores apesar de poderem ser diferentes dos

nossos (Berger, 1995).

Competência Pessoal

Auto-consciência

Auto consciência emocional

Reconhecer as próprias emoções e os seus efeitos

Autoavaliação precisa

Conhecer as próprias forças e limitações

Autoconfiança Confiança nas capacidades e no valor próprios

Auto-regulação

Auto domínio Gerir emoções e impulsos negativos

Inspirar confiança Conservar padrões de honestidade e integri-dade

Ser consciencioso Assumir a responsabilidade pelo desempenho pessoal

Adaptabilidade Flexibilidade em lidar com a mudança

Inovação Sentir-se à vontade e aberto a novas ideias, abordagens e informação

Motivação

Vontade de triunfar

Lutar por se aperfeiçoar ou atingir um padrão de excelência

Empenho Alinhar com objectivos de grupo ou organi-zação

Iniciativa Estar preparado para aproveitar oportunida-des

Optimismo Persistência em atingir os objectivos apesar dos obstáculos e revezes

Competência Social

Empatia

Compreender os outros

Ter percepção dos sentimentos e das per-spectivas dos outros e manifestar um interes-se activo nas suas preocupações

Desenvolver os outros

Ter a percepção das necessidades de dese-nvolvimento dos outros e fortalecer as suas capacidades

Orientação para o serviço

Antecipar, reconhecer e ir ao encontro das necessidades dos clientes

Potenciar a diversidade

Cultivar oportunidades com diferentes tipos de pessoas


30

Adaptado de Goleman (2005, 35-36).

Já a empatia compreende a capacidade de um indivíduo entrar no mundo do ou-

tro e participar nas suas vivências/experiências, através duma comunicação efectiva

verbal e não-verbal (Lazure, 1994).

A empatia não é senão uma habilidade no domínio do saber-ser, saber-estar, em

que existem capacidades de entender os sentimentos do outro; é tentar colocar-se

no seu lugar. Autores como Kozier e Erb referidos por Queirós, (1999) advogam

que existem várias etapas no processo de empatia, sendo elas:

Identificação – nesta etapa, o indivíduo tenta compreender os sentimentos e

identifica a situação do outro. O Samaritano identificou-se com o Desvalido

no Caminho, em virtude da “esplancnofania. O Samaritano ao cuidar dio

Desvalido encontrou a sua identidade. Estava a cuidar de Jesus Cristo;

Incorporação – as exigências do outro são transmitidas à pessoa que cuida;

Repercussão – implica a compreensão dos sentimentos do outro - existe in-

teracção entre os sentimentos do doente e os sentimentos da pessoa que cu-

ida, oriundos de experiências passadas do cuidador;

Consciência política

Ler as correntes emocionais e as relações de poder de um grupo

Competências Sociais

Influência Exercer tácticas eficazes de persuasão

Comunicação Ouvir com abertura e enviar mensagens convincentes

Gestão de Conflitos

Negociar e resolver desacordos

Liderança Inspirar e guiar grupos de pessoas

Catalisador da mudança

Iniciar e gerir a mudança

Criar laços Alimentar relações instrumentais

Colaboração e cooperação

Trabalhar com outros para objectivos co-muns

Capacidades de equipa

Criar sinergias de grupo na prossecução de objectivos colectivos


Desapego – esta etapa permite à pessoa que cuida encontrar novamente a

sua identidade.O Samariutano revelou muitaabnegação e desapego, na sua

relação com o Desvalido no Caminho.

Para Egan (1987), existem dois tipos de empatia: a empatia de base e a empatia

avançada. A primeira diz respeito ao saber comunicar com o outro e ao saber fazer

escuta activa; a empatia avançada visa tentar ajudar o outro a desenvolver ele mes-

mo uma opinião a partir de dados que lhe são fornecidos pela sua auto-exploração.

Estes são indicadores fundamentais para entender o outro profundamente. A empa-

tia é tentar compreender o que o outro sente, para melhor o poder cuidar, sem no

entanto haver envolvimento do cuidador.

A escuta da Palavra (Lc. 10, 38-42) é outro factor que facilita a relação de ajuda.

Para Berger (1995), escutar é mais do que simplesmente ouvir, significando estar

atento ao outro para se conseguir aceder à sua vivência. Através da escuta, o in-

divíduo compreende as suas próprias dificuldades e encontra em si os recursos

necessários para as superar (Berger, 1995). Ao escutar as suas próprias emoções dá-

se espaço para a pessoa crescer.O Samaritano cresceu espiritualmente na ajuda ao

seu próxino. Foi um “crescimento plesiológico”.

Em suma, seja a competência fácil ou difícil, comum ou especializada, concreta

ou abstracta, “permite fazer face, regularmente e de forma adequada, a uma família

de tarefas e de situações” (Perrenoud, 2002b, 131). Para tal é necessário fazer apelo

aos conhecimentos, às informações, à técnica, aos procedimentos, aos métodos e

ainda a outras ferramentas mais específicas.. É competente aquele que tem conhe-

cimentos, habilidade e destreza manual, capacidades exigidas pela profissão, o saber

solucionar tarefas em tempo útil com autonomia segurança e flexibilidade, bem

como capacidade em relacionar-se e saber comunicar (Dias, 2005). O Samaritano,

até mesmo no silêncio, soube comunicar.

4. A competência está ab initio relacionada com o conhecimento (Custódio,

2007). É difícil sabermos exactamente como é adquirida uma competência; ela é

singular e está intimamente ligada com a história de vida de um indivíduo, com a

sua personalidade, “nunca se vê uma competência, apenas se observam os seus

efeitos” (Rey, Carette, DeFrance & Kahn, 2005, 22). O Samaritano não teve conhe-


32

cimento. Actuou de forma inespecífica. Todavia, o Sacerdote ed o Levita tinham o

conhecimento jurídico da Torah, mas não a “vivência esplancnofanica”.

Para muitos, a noção de competência remete-nos para as práticas do quotidiano,

que mobilizam saberes do senso comum, saberes adquiridos essencialmente com a

experiência. Ao falarmos de saberes adquiridos com a experiência, estamos a falar

de uma habilidade para executar algo.

Perrenoud (1999) alerta-nos para a conveniência de não confundirmos a noção

de habilidade com competência, nem competência com um saber. Na experiência

quotidiana, habituamo-nos a falar de habilidades, ao termos que fazer repetidamente

uma tarefa, para designar uma ou várias habilidades concretas, ao passo que o con-

ceito de competência remete-nos a tarefas mais elaboradas em que é necessária a

mobilização de vários saberes.

Competência é um conceito mais amplo do que habilidade e do que um saber,

embora também se possa referir a um domínio prático de certo tipo de tarefas em

determinados contextos. Podemos considerar a existência de vários saberes:

senso comum que resulta do processo de socialização;

Saberes subjectivos que resultam da experiência da vida;

Saber científico, que requer formação prévia e longa. A competência, tal

como se justifica, casuisticamente, pela parábola, é um “conhecimento

poiético”.

Autores como Pires (1994) e Dias (2005) incorporam na competência vários sa-

beres que devem articular-se: o saber-saber ou conhecimento, o saber-fazer e o

saber-estar. O primeiro autor, salienta que “considerando o modelo de competência

profissional a partir de três dimensões, o saber, o saber-fazer e o saber-ser ou estar,

pressupõe-se uma concepção diferente da tradicional abordagem pela qualificação”

(Pires, 1994; 7). Já Dias (2005) aponta a mesma tipologia de saberes, onde inclui as

mesmas dimensões, referindo no entanto que estas devem ser tidas em conside-

ração ao longo do processo de formação do indivíduo.

“Numa aproximação conceptual, consideram-na um conjunto de saberes indis-

sociavelmente ligados à formação inicial de base e à experiência proveniente da

acção adquirida ao longo do tempo, de forma empírica, não sistematizada e que se


manifestam em situações concretas de trabalho, sendo por isso, difícil de avaliar”

(Dias, 2006, 33). Implicam saber mobilizar, integrar e transferir de conhecimentos

que deverão conjugar-se em hegemonia com as capacidades técnicas e habilidades

do saber-fazer. O Sacerdote actuaram de forma empírica e mecânica. Não procede-

ram como o Samaritano. Estes personagens referiram a identidade da identidade.

Influenciar as práticas por intermédio dos saberes é informar e formar de todas

as maneiras possíveis, desde a forma mais clássica de transmissão de informação, até

às acções de formação, pela análise da prática profissional. As situações educativas

constroem e reconstroem o saber, sem o dar a entender; passam pelo conselho, pela

supervisão, pelo acompanhamento de projectos e por todos os processos de auto-

avaliação, de reflexão, de confrontação que contribuem para fazer evoluir as repre-

sentações e os saberes (Perrenoud, 2002a). O Samaritano não teve tempo para

reflectir. Actuou imediatamente devido à “vocação esplancnofânica”. O Sacerdote e

o Levita tiveram tempo, o tempo de identidade, para poderem reflectir sobre a sua

actuação, relativamente ao Desvalido no Caminho.

Benner (2005) afirmou que a competência não é um fenómeno inato nem con-

sequência de um stock de informações, mas um processo interminável e inacabado,

que se vai construindo com base na experiência, com a prática, a reflexão crítica e

aquisição de conhecimentos. Para esta autora existem cinco níveis sucessivos de

competência. iniciado, iniciado avançado, competente, proficiente e perito (Benner,

2005). Estes estadios são consequência de mudanças operadas no indivíduo em três

situações gerais que se aplicam aquando da aquisição de uma competência. O pri-

meiro, o iniciado, é a passagem de uma confiança em princípios abstractos à exe-

cução; o segundo, o iniciado avançado, a passagem do modo como se vê a situação,

passa-se de um conjunto de elementos fragmentados a um conjunto holístico, em

que algumas partes são mais importantes do que outras, há um sentido do que é

prioridade; o terceiro, o competente, é a passagem de observador desligado a execu-

tante envolvido; o quarto, proficiente, está envolvido e empenhado na situação; por

último, o perito, que actua resolve as situações problemas e antecipa-se a elas intui-

tivamente (Benner, 2005). Contudo, o Samaritano não actuou intuitivamente. Ac-

tuou de forma esplancnofânica.


34

Diante de acções requeridas, considera-se que existem várias maneiras de ser

competente e de poder agir de várias formas e estas serem pertinentes. A sua acção

não se reduz apenas a um comportamento, mas a vários comportamentos. São

muitos os elementos para avaliar a competência do sujeito, porque reconhece-se

faculdades no indivíduo para mobilizar e conjugar recursos e acções. Neste modelo

o saber, o saber-fazer, para além de outros saberes, são apenas recursos que o in-

divíduo possui e que pode mobilizar a fim de construir a sua competência (Le Bo-

terf, 2003). Asa competências criam-se e recriam-se em novos modos de serc e de

agir, tal como sucedeu com os personagens da parábola do Desvalido no Caminho

(Lc.10, 25-37).

Dizemos que a informação é uma abstracção informal que está na mente de al-

guém, representando algo que tenha significado para essa pessoa. O conhecimento

é o fundamento da informação. “A informação pode ser propriedade interior de

uma pessoa ou ser recebida por ela. No primeiro caso, está em sua esfera mental,

podendo originar-se eventualmente em uma percepção interior, como sentir dor”

(Setzer, 2001,1). A informação pode ser descrita enquanto que o conhecimento

sendo também uma abstracção interior, de algo que foi experienciado, vivenciado

por alguém não pode ser descrito; o que é descrito pela pessoa é a informação. O

Samaritano actuou por informação, dado que não o necessitava de o fazer. Actou

por uma “intuição esplancnofânica”.O conhecimento está no âmbito permanente

subjectivo do homem. O homem, consciente do seu conhecimento, é capaz de

descrevê-lo, parcial ou conceitualmente, em termos de informação (Setzer, 2001). O

sacerdote e o Levita atuaram através da “informação litúrgica”.

O homem desde sempre ensinou e aprendeu apesar de, na maior parte das vezes,

não ter consciência desse facto. Este processo está ligado a todo o percurso da

humanidade e graças a ele conseguimos dar respostas adaptadas em diferentes si-

tuações e em diferentes contextos. Podemos, assim, definir aprendizagem como a

“aquisição de conhecimento, retenção na memória, ou seja, uma mudança de atitu-

de” (Simões, 1999, 42). Estas modificações têm um carácter duradouro, porque os

efeitos da aprendizagem permanecem ao longo do tempo de forma estável. O Sa-


cerdote e o Levita tinham conhecimentos da Torah, para poderem actuar em função

de um “semi-morto”.Não podiam tocar num cadáver para não se contaminarem.

Dependendo da teoria que esteja subjacente, há várias explicações para o pro-

cesso de aprendizagem, mas também existem diferentes formas de abordar o sujei-

to, ou seja, de ensinar (Dias, 2004). Este autor admite um processo de aprendiza-

gem feito através das experiências de forma informal; para tal é necessário que o

aprendiz contacte directamente com as situações e tenha a possibilidade de poder

agir. A experiência directa com a situação permite aquisição de conhecimentos e

mudanças de atitudes, sentimentos e habilidades. Todo o agir do Samaritano foi

informal. Não se limita à aquisição de competência no domínio do saber ou do

saber-fazer, envolvendo o sujeito em todas as suas dimensões, cognitiva, afectiva,

comportamental, provoca mudanças que se repercutem a nível de conhecimentos,

atitudes, habilidades, e auto-conceito. Ela supõe uma intensa actividade intelectual

no sentido de confrontar a experiência de a integrar e de lhe dar um sentido. Este

tipo de aprendizagem faz-se percorrendo quatro etapas envolvendo quatro modos

adaptativos de aprendizagem: experiência concreta, observação reflexiva, concep-

tualização abstracta e experimentação activa (Abreu, 2001). A experiê4ncia activa

esteve presente na vida do Samaritano, devido à esplancnofania.

Segundo Bandura (1989) a aprendizagem faz-se por observação e imitação daqu-

eles com quem convivemos, designando-a por aprendizagem social. Bandura (1989)

apelida de modelagem o processo de aprendizagem social feito com base na obse-

rvação e imitações sociais, “a imitação consiste num sujeito utilizar a experiência do

outro, observar o comportamento e as consequências que daí resultam, sugerindo

que a aprendizagem pode ocorrer mesmo quando as respostas imitativas não são

reforçadas” (Dias, 2004, 29).

O homem é um ser complexo, o seu comportamento não pode ser explicado

apenas pelas vias lineares como os behavioristas pretendem com os condicionamen-

tos clássico e operante. Vive em interacção constante, quer com o meio quer com

os seus semelhantes sociais, por isso faz “observações das outras pessoas, imitando

o que os outros fazem, escolhendo modelos sociais como guias da sua própria

acção” (Rafael, 2005, 133). Estudos têm demonstrado que determinadas carac-


36

terísticas nas pessoas fazem com que sejam modelos aos olhos dos outros e portan-

to com tendência para que sejam imitadas. Os modelos impõem-se aos outros pelo

sucesso, pelo poder, pela classe social ou pela sua competência bem como pela sua

personalidade. Tal como se verifica, pela parábolas do Bom Samaritano, as com-

petências são da personalidade e para a personaslidade dos sujeitos implicados:

Sacerdote, Levita, Samaritano, salteadores e nomikos (Doutor da Lei).

5. O desenvolvimento intelectual, o desenvolvimento social e a motivação são

determinantes na aprendizagem do indivíduo. Para a Psicologia, a inteligência é o

agregado de capacidades cognitivas, que ajudam o indivíduo a adaptar-se eficazmen-

te ao meio. O desenvolvimento intelectual e a aprendizagem são quase simultâneos,

porque ao fazer-se uma aprendizagem, há desenvolvimento intelectual; adquirem-se

novas estruturas cognitivas que permitem à pessoa fazer aprendizagens cada vez

mais complexas (Tavares & Alarcão, 1992). O Samnaritano actuou não por conhe-

cimento teórica. A sua actuiação foi por conhecimento poiético e prático.

A motivação depende das necessidades sentidas, dos objectivos e interesses

próprios. Segundo o Samaritano, a motiva;\ao ser]a eswplancnofanica. Foi uma

motiva;\ao de fora para dentro. Uma motiva;\ao ag]apica.

O conceito de motivação é difícil de definir; contudo parece ser a energia que de-

termina a nossa acção, ou seja, é a força que impulsiona a pessoa a fazer algo. “A

motivação é o motor da vida, dá início e orienta a dinâmica comportamental e a

soma das forças que agem sobre um indivíduo ou sobre si mesmo, para encaminhar

numa direcção determinada e conduzi-lo para uma finalidade” (Montserrat, 2004,

14). A motivação é um fenómeno multidimensional que tem que ver com o in-

divíduo, com o processo e com os resultados. É o querer-fazer, o poder- fazer e o

saber- fazer.

Sabe-se que a aprendizagem é facilitada quando o indivíduo se empenha no pro-

cesso, procurando activamente atingir os objectivos a que se propôs. Quando isto

acontece, diz-se que a motivação é intrínseca. Pelo contrário os alunos desmotiva-

dos, que revelam pensamentos negativos e comportam-se de forma negativa, são

passivos, evitam desafios e não se esforçam (Lemos, 2005). O Sacerdote e o Levita


sofreram a aprendizagem da Torah. O Samaritano agiu de fora para dentro motivado

pela “comoção das vísceras”.

Existem várias teorias para explicar a motivação, mas Ferreira (2006) adverte pa-

ra o facto de não existir nenhuma universalmente aceite sobre o comportamento

humano. De uma forma geral e de acordo com a classificação de Ferreira (2006)

existem dois grupos de teorias da motivação: as de conteúdo e as teorias de pro-

cesso. As primeiras dizem “respeito à identidade específica daquilo que existe no

interior do indivíduo no seu comportamento, ou seja, aquilo que motiva as pessoas”

(Ferreira, 2006, 111).

Todas as teorias da motivação tentam explicar o que leva o indivíduo a movi-

mentar-se, a fazer escolhas e a ser persistente. De seguida, apresentamos de forma

sumária a teoria das Necessidades (teoria de conteúdo) e duas teorias do processo:

teoria do reforço e teoria das expectativas. O Sacerdote e o Levita tinham necessi-

dades a cumprir e a obter, desde as materiais até às necessidades impostas pelo

Templo de Jerusalém.

Conclusão

A palavra “necessidades” conserva um sentido indefinido e complexo. Maslow

considerou que as pessoas são motivadas pelo desejo de satisfazer um determinado

grupo específico de necessidades. Assente no pressuposto que estas necessidades se

agrupam segundo prioridades, ele criou uma pirâmide para as hierarquizar, colocan-

do na base da pirâmide as necessidades fisiológicas, seguindo-se as necessidades de

segurança, sociais, de estima e, no topo, da pirâmide as necessidades de autorreali-

zação. O Sacerdote e o Levita tinham muitas necessidades. Naturalmente, a mais

importante seria afirmarem-se e afirmarem os conteúdos da Lei de Moisés e o ensi-

namentos dos Profetas de Israel. Os Samaritanos só admitiam o Pentatêuco.


38

As necessidades, segundo Maslow, encontram-se representadas na seguinte

pirâmide:

As pessoas atingem um nível superior de necessidades se as de nível inferior es-

tiverem satisfeitas. A justificação destas necessidade encontram/se expressas na

parábola do Bom Samaritano*(Lc.10, 25-37). As necessidades de auto-realização

estão traduzidas na conduta esplancnofânica de um Samaritano, perante um pedido

de ajuda de um Desvalido no Caminho. A realização pessoal do Samaritano concre-

tizou-se na “necessidade esplancnofânica” Esta necessidade veio de fora para den-

tro e de baixo para cima, sendo,pois, impulcionada por um Desvalido (Jesus Cristo).

Na base da pirâmide situam-se as necessidades orgânicas de alimento, água,

oxigénio, sono, actividade e satisfação sensorial, estas necessidades são básicas para

a manutenção da vida (Ferreira, 2006). Na maioria das pessoas (dos países ocidenta-

is) estas são satisfeitas; no entanto, existe no mundo um vasto grupo populacional

cujas carências básicas não se encontram satisfeitas pelo que não se manifestam

necessidades de nível superior. Segundo a parábola (Lc.10, 25-30), estas competên-

cias sensoriais estariam presentes na conduta dos salteadores e no nomikos.

Necessidades fisiológicas

Necessidades de segurança

Necessidades socialis

Necessidades de estima

Necessidades

de auto-realização

Realização pessoal

Necessidades psicológicas

Necessidades básicas


Necessidades de segurança - uma vez assegurado o bem estar fisiológico do in-

divíduo, este experimenta vários graus de ansiedade respeitantes às ameaças corpo-

rais e sensação de segurança, isto é, livre de perigo e da privação das necessidades

fisiológicas básicas (Ferreira, 2006).

Necessidade de amor e pertença, ou necessidades sociais – a satisfação é conse-

guida quando a pessoa sente que é desejada, pertence a algum lugar e faz parte de

grupos em que é aceite e amada. Estas necessidades fazem parte do terceiro nível.

O Samaritano foi desejado pelo Desvalido no Caminho. Este desejo surge pelo

facto de este ter tido uma “vocação esplancnofânica”.

Necessidade de estima – “Incluem não só a necessidade de ter a certeza da im-

portância que temos para os outros, mas também a estima que recebemos dos ou-

tros” (Ferreira, 2006, p. 113). Se este nível for satisfeito, o indivíduo procura mere-

cer aceitação e respeito através da sua actuação. Procura assumir o seu estatuto de

modo a obter aprovação por parte dos outros. Quando a sua actuação é apreciada

faz com que vejam como é competente e com prestígio, levando o indivíduo a

tornar-se auto-confiante, contribuindo para a sua auto-estima e tornando-se capaz

de ascender a um nível mais elevado: o da auto-realização pessoal. Houive uma

grande estima do Samaritano para com o desvalido, apesar de se desconhecerem.

Esta “estima esplancnofânica” não existiu no Sacerdote e no Levita da parábola. A

parábola termina com a evoção ao exercício da misericórdia, por parte de Jesus

Cristo, no imperativo poiético: Vai e faz a misericórdia, porque aquiulo que quero ér

a misericórdia e não os sacrifícios (Os 6,6). Este é o grande ensinamento axiológico

desta parábola do Bom Samaritano. Surge uma competência axiológicaq pelos ensi-

namentos da oparábola. Trata-se, pois, de uma competência aretológica da ”condu-

tra esplancnofânica”.

Referências / Bibliográficas

[1] Bogdan, Robert & Biklen, Sari. (1994). Investigação Qualitativa em Educação: uma

introdução à teoria do método. Porto: Porto Editora.

[2] Collière, Marie F. (2001). Cuidar... a primeira arte da vida. 2ªed. Loures: Lusociên-

cia.


40

[3] Custódio, P. (2007). A gestão da competência e a gestão do conhecimento. In

M. Ceitil. Gestão e desenvolvimento das competências. Lisboa: Edições Silabo.

[4] Davies, L. (1992). Bulding a science of caring for caregivers. Family community health, 15

(2).

[5] Egan, G. (1987). Communication dans la relation d’aide. Montreal: Les édicions Hrw

Itée.

[6] Fuller, J. & Farrington, J. (2001). Da formação ao aperfeiçoamento do desempenho.

Coimbra: Quarteto Editora.

[7] Goleman, D. (2005). Trabalhar com a inteligência emocional. 3ªed. Lisboa: Temas e

Debates.

[8] Hicks, C. (2006). Métodos de investigação para terapeutas clínicos. (3ªed). Loures:

Lusociência.

[9] Jardim, J. & Pereira, A. (2006). Competências pessoais e sociais. Porto: Edições Asa.

[10] Jorge, A. M.. (2004). Família e hospitalização da criança – (re) pensar o cuidar em

enfermagem. Loures: Lusociência.

[11] Le Boterf, G. (1997). Competénces et navigation professionnelle. Paris : Édition

d’Organisation.

[12] Le Boterf, G. (2003). Desenvolvendo a competência dos profissionais. (3ª ed) (revista e

ampliada). Porto Alegre: Artmed Editora.

[13] Lessard-Hérbert, M. & Goyette, Boutin. (2005). Investigação qualitativa, fundamen-

tos e práticas. Lisboa: Instituto Piaget.

[14] Meneses, R. D. Borges de (2008) .O Desvalido no Caminho. O Bom Samaritano como

paradigma de humanização em saúde. Santa Maria da Feira: Edições Passionistas.

[15] Nogueira, A. (2003). Necessidades da família em cuidar: papel do enfermeiro. Universi-

dade do Porto: Instituto Ciências Biomédicas de Abel Salazar. (Dissert. de Me-

strado policop.).

[16] Nogueira, A. (2008). Competências do cuidador principal: perspectivas dos enfermeiros

comunitários. Tese de Doutoramento apresentada à Universidade portucalense.

Texto Policopiado. Porto.

[17] Nogueira, A. (2012). A doença e a dependência na família. In: C.Moura. Processos e

Estratégias do Envelhecimento, intervenção para um envelhecimento ativo. Porto: Euedito.


[18] Pires, A. (1994). As novas competências profissionais. Formar. Nº10.

[19] Phaneuf, Ma. (2001). Planificação de cuidado um sistema integrado e personalizado.

Coimbra: Quarteto editora.

[20] Queirós, A.(1999). Empatia e respeito dimensões centrais na relação de ajuda. Coimbra:

Quarteto Editora.

[21] Streiner D. & Norman G. (1991). Health measurement scales a pratical guide to their

developement and use. Oxford: Medical publications.

The underdog on the read: the axiology of competences

Key words: Good Samaritan parable, competence, poietic ability, Priest and Levit

The Helpless at the Roadside, on this article, focuses your splancnophanic sense about a new

axiologic ability. These aretologic competence is a very new form of poietics qualifications from a

Samartitan to a Helpeless. This Good Samaritan parable describes the poietics competencies to

make up to the liturgical service of the Priest and the Levit of Jerusalem Temple. The story

narrated by Jesus Christ is dialectically founded upon the aretological competence. These capacities

there are in Samaritan actuation with the alterity ability. But there is accordingly to the Priest qas

the identity ability.

Resumo

Palavras-Chave: Parábola do Bom Samaritano, competência, habilidade poiética, Sacerdote

e Levita

O Desvalido, neste estudo, será focado no sentido esplancnofânico como uma nova competência

axiológica. Esta competência aretológica aparece como uma nova forma poiética. Na verdade, a

parábola do Bom Samaritano descreve as competências poieticas, quer de umn Sacerdote e de um

Levita, de uma de identidade, segundo os ditames do Templo de Jerusalém, dado que a actuação do

Samaritano postula uma competência de alteridade. Assim, a parábola, tal como foi narradfa por

Jesus Cristo, coloca-nos no âmbito de uma competência aretológica, dado tratar-se de uma “com-

petência esplancnofânica”.


42

Słabszy na drodze: aksjologia kompetencji

Słowa kluczowe: przypowieść o Dobrym Samarytaninie, kompetencje, kapłan i Levita

W przypowieści opisane są kompetencje kapłana i Levity do służby liturgicznej w Świątyni Je-

rozolimskiej.


Nr 2 (44) / 2014

Walentyna P. Diaczuk

Kijowski Narodowy Uniwersytet Kultury i Sztuki (Ukraina)


У суспільстві, у будь-якім його явищі, а виходить, і в культурі, ми можемо

спостерігати явища що розвиваються, у яких спостерігаються переходи від

нижчого до вищого, від однієї якості до іншої, або залишаються в одній

якості, тобто ті, що не розвиваються, незмінні. Особливу увагу дослідників

викликають явища, що розвиваються. Культуру розглядають як діалог, тобто

як форму спілкування її суб’єктів. В тому числі як систему створення,

зберігання, використання та передачі інформації, це система знаків,

загальновживаних суспільством, в культурі зашифровано соціальну

інформацію, тобто вкладений людством зміст та значення. Культура –

інформаційне забезпечення суспільства, соціальна інформація, яка

накопичується у суспільстві за допомогою знакових систем. За словами

Герта Хофстеда: культура – колективне програмування думок, які

вирізняють, одну категорію людей від іншої. Наприклад у філософії Китаю,

здавна, як в даосистів, так і конфуціанців - головне місце посідали аксіологічні

елементи.(аксіологія - вчення про цінності). В Китаї набуло поширення гасло:

«Забезпечити свободу розвитку Позитиву при забороні Негативу». Для

китайського народу не притаманне поглинання чужих культурних цінностей,

вони замкнені в собі, що значно перешкоджає втручанню інформаційного

агресора в їхній культурно-інформаційний простір. Стосовно ж японської

культури, то вона оберігається і підтримується як в індивідуальному порядку,


44

так і на державному рівні. Японці переконані, що процвітання неможливе

без передавання коду традиційної культури. Відданість родині і власній

державі та обережність до всього іноземного закладена в самій культурі Японії.

Ми бачимо, що одним із недоліків просвітительських концепцій у

культурології було нерозуміння природи соціальних змін взагалі, культури

зокрема, спроба звести їх до чисто кількісних процесів. Сукупність такого роду

концепцій отримала назву "еволюціонізм". Відомо дві форми змін. При

першій процес протікає поступово, безупинно, за рахунок кількісних

зменшень чи збільшень. Такий процес одержав назву "еволюція". Друга

форма розвитку протікає більш складно. Тут спостерігається поява нової

якості, а значить поступовості, стрибок. Такий розвиток одержав назву

"революція". Еволюціонізм - це плин, що визнає лише одну форму розвитку -

безупинну, що протікає без стрибків, переривання поступовості, за рахунок

кількісних змін. Стосовно культури еволюціонізму стверджує, що:

1. Культура створюється свідомо, усвідомлено, вона "діється", її творець -

"творець". Еволюціонізм затверджує постулат "створення" культури -

"креаціонізм" культури. У кожного культурного предмета є свій творець,

творець, затверджує еволюціонізм. У художній формі ці ідеї висловлював

Томас Карлейль у книзі "Герої, шанування героїв і героїчне в історії". Він

виділяє типи героїв, відзначає факт їхньої сакралізації: вождь племені, пророк,

поет, священик, письменник, правитель - от творці історії. Ми не будемо

заперечувати тезу про те, що в багатьох продуктів культури є свої творці. Але є

і світ культури, що створюється за спиною людини, де окремий творець

невідомий. Такими є суспільні відносини між людьми, що мають

нематеріальний характер.

2. Еволюціонізм cтверджує також теза про те, що творці культури шляхом

утвору, збагачують її, додають. І це вірно, але лише частково. Адже в історії ми

зустрічаємо і факти загибелі культури, її вмирання. Еволюціонізм це визнає,

але зводить процес відмирання культур, їхній прихід до катастроф.

Катастрофа - це раптове руйнування предметів, зокрема, культур. Прикладами

катастроф можуть служити природні катаклізми, війни, повстання і т.д. Але

Walentyna P. Diaczuk 45

еволюціонізм розглядає катастрофи як явища, що мають зовнішню для них

причину, що завжди виникають під впливом зовнішніх для них факторів, він

не виділяє внутрішніх причин, що підводять явище до загибелі, вмирання.

Одним із варіантів еволюціонізму, зокрема, "катастрофізму", виступила теорія

"регресу" (деградації), упадку. Але знову ж, цей занепад розглядається, що як

виникає під впливом, втручанням ззовні. Ідеї катастрофізму вже в 30-50і р.

просліджуються у творчості Арнольда Тойнбі, у 70-80і р. - у Л. Н. Гумильова.

У сучасних умовах ідеї еволюціонізму включають ще ряд положень. Зокрема,

стверджується положення про постійну зміну культури як в процесі

ускладнення, кількісного росту, усунення хаосу, посилення організації,

порядку. На думку прихильників сучасного еволюціонізму, культура - духовне

явище, а виходить, має раціональний, розумний початок. Тому все

ірраціональне підлягає усуненню з культурного середовища. Тому що

культура і розум - явища організовані, що впорядковують все неорганізоване,

стихійне підлягає раціоналізації. Еволюціонізм визнає, що культура має свої

стадії, ступенів розвитку. Наприклад, дикість - варварство - цивілізація. Але

стверджує теза про те, що перехід від однієї стадії до іншої - безупинний і

постійний, тому що рушійною силою такого роду переходів є посилення

розумності, організованості в суспільстві, у культурі, Виходить, основна лінія (і

причина) еволюції культури - наростання раціоналізму. У такому випадку, що

супроводжують культурні явища еволюціонізм повідомляє її головними

джерелами розвитку, тобто зовнішні фактори повідомляє внутрішніми. Для

еволюціонізму характерне визнання "росту" культури, при цьому зміни

допускаються тільки в сторону "кращого". Але саме "краще" розуміється

спрощено, як більш "складне". Таким чином, і в цьому питанні еволюціонізм

абсолютизує одну сторону розвитку культури - її "ускладнення", але ігнорує

іншу, не менш важливу - збереження її "простоти". Таким чином, для

еволюціонізму характерно спрощене розуміння процесів розвитку культури,

механістичне, метафізичне їхнє тлумачення. Він не враховує всього багатства

зв'язків і відносин, з якими пов'язаний розвиток культури. Еволюціонізм

абсолютизує одну форму змін у культурі - кількісну. Тому і прогрес культури


46

зводиться до процесів її ускладнення, збільшення кількості зв'язків і відносин,

прогрес розуміється як перехід від "простого до складного", а не як перехід від

"нижчого до вищого". Представниками еволюціонізму були Г. Спенсер, О.

Конт, Е. Дюркгейм, Е. Тейлор, Д. Фрейзер, Л. Морган, Н. Данилевський, О.

Шпенглер, А. Тойнбі й ін. Цивілізаційний напрямок у культурології.

Основні ідеї цивілізаційного напрямку були закладені ще в XIX столітті.

Зокрема, вони представлені в роботах Н. Данилевського "Росія і Європа"

(1869 р.) і О. Шпенглера "Захід Європи" (1918 р.). У 1920-1930х рр.

цивілізаційні ідеї перепліталися з геополітичними. Але між ними маються і

розходження: представники "цивілізаційного" напрямку бачили джерело

розвитку культури в духовних факторах, геополітичного - у географічному

просторі і політичній силі. Значний інтерес до цивілізаційного напрямку в

культурології викликав у 30-50х р. А. Тойнбі своєї дванадцятитомної роботою,

що у Росії отримала назву "Збагнення історії". У Росії ідеї цивілізаційного

напрямку мають розвиток у роботах Н. Бердяєва, К. Леонтьева, Л. Карсавіна,

Т. Федотова, И. Ільїна й ін. Розглянемо основні положення цивілізаційного

напрямку. Н. Данилевський, якого можна по праву вважати

основоположником цього напрямку, виділив як базову категорію поняття

"культурно-історичний тип", що для нього тотожно з цивілізаційним.

Культурно-історичний тип - це такий початок, що додає своєрідність

цивілізації. Культурно-історичний тип має свій історичний термін існування,

свій початок і неминучий кінець, тобто проходить цикл у своєму розвитку. У

підставі культурно-історичного типу лежить духовне явище, характер народу,

що позначається на існуванні мови. Початку цивілізації одного культурно-

історичного типу, вважав Н. Данилевський, не передаються народам іншого

типу. Хід розвитку культурно-історичних типів подібний розвитку

багаторічних рослин, це призводить до того, що період цивілізації кожного

типу порівняно дуже короткий, виснажує його сили і вдруге не повертається.

По Н. Данилевському, період цивілізації - це час, протягом якого народи, що

складають тип, почавши з нижчої фази - "етнографічної форми" - закінчують

тим, що заспокоюються, старіють в апатії, чи самовдоволенні, розпачі. Для


різних народів, вважав Н. Данилевський, період цивілізації коливається

від 400 до 600 років. Пізніше К. Леонтьев підтримає ідею Н. Данилевського

про те, що кожна культура розвивається по визначеному циклі від народження

до розквіту й упадку. Він виділить три фази в розвитку культури:

первинна простота;

квітуча складність;

вторинне спрощення.

Освальд Шпенглер (1880-1936) у своїй праці "Захід Європи", що вийшли в

Німеччині в 1914 р., а в Росії - у 1923 р., висловив дві фундаментальні ідеї. Він

указав на радикальну протилежність культури і цивілізації, вважаючи, що

цивілізація - ступінь заходу культури. Кожна культура, розкладаючи,

перетворюється в цивілізацію, а цивілізація є неминуча доля культури. Друга

ідея була зв'язана із розумінням будівлі культури, що відкидає безперервність і

прогрес як риси її історії. Тобто культура - це організм, що проходить стадії

зародження, вищої крапки розвитку і смерті. Для кожної стадії характерні свої,

незмінні, ознаки, риси. Згідно О. Шпенглеру, цикл кожної культури

укладається в той самий часовий інтервал - 1000-річчя. Він містить у собі

чотири періоди, фази, тривалістю, приблизно, 200-300 років:

зародження ("весна");

розквіт ("літо");

старіння ("осінь");

смерть ("зима").

Розвиток культури позначається на розвитку людей. Усі видатні

особистості у своєму житті відтворюють фазу тієї культури, до якої вони

належать. Іншим видатним представником цивілізаційного напрямку в

дослідженні культури був Арнольд Тойнбі (1889-1974). У своїй основній

роботі "Збагнення історії" А. Тойнбі одним із перших мислителів на Заході

ясно показує однобічність "фактографічного" підходу до вивчення культури й

основна увага приділяє теоретичній, логічній обробці матеріалу, створенню

загальної теорії. Базою для узагальнень є вивчення особливостей розвитку:

спершу - 21, а потім - 37 цивілізацій. Кожна з цивілізацій, вважав А. Тойнбі,


48

унікальна. Одна цивілізація не може перетворитися в іншу. У житті будь-якої

цивілізації від її виникнення до історичного кінця можна знайти повторювані,

порівнянні елементи. А. Тойнбі порівнює традиційне суспільство і

цивілізацію і звертає увагу на ту обставину, що для цивілізації характерний

розвиток, націленість у майбутнє. Якщо ще на початку ХХ століття прогрес

суспільства асоціювався із соціальними революціями, політичними колізіями і

потрясіннями, то до кінця ХХ століття в суспільства з'явилися "культурні"

способи дозволу конфліктів, і тут соціальний прогрес перетворюється в

безупинний ланцюг культурних модернізацій, новацій, реформ. В осмисленні

культурно-історичного процесу вагомий внесок вітчизняних учених. їхні

суспільно-політичні, історичні, філософські погляди були тісно пов´язані з

науковими надбаннями світової культурології. Вони створили ряд

оригінальних концепцій, основною тезою яких була ідея самоцінності

національної культури та її взаємозв´язку з культурами інших народів. Засади

символічного трактування культури передбачив Григорій Сковорода (1722-

1794), який висунув теорію, згідно з якою культура – це три світи: перший –

світ природи (“макрокосмос”), другий світ – це людська спільнота і світ

окремої людини, третій світ – це Біблія, або “світ символів”. Філософ вважав,

що все в світі, включаючи Біблію, має подвійну природу – зовнішню, видиму,

або “матеріальну натуру”, і внутрішню, або “духовну натуру”, які являють

собою дуалістичний світ вічного і тлінного, доброго і злого, піднесеного та

приниженого тощо. На підставі такого аналізу Г. Сковорода дійшов висновку,

що вся природа, тобто “макросвіт”, переломлюється і продовжується у

“мікросвіті” – в людині. Третій, символічний світ, у якому живе людина і

частинами якого є мова, міф, релігія, мистецтво, наука, – це світ, який

уособлює Бога, призваний допомагати людині пізнати себе, своє місце і роль

у навколишній дійсності. Бог для філософа – це внутрішня сутність речей,

закономірність світобудови, тому все “нове” в природі і людині треба шукати

в самій людині, бо все, що існує на небесах і на Землі, підпорядковане єдиним

природним закономірностям. В історії української науки Г.С. Сковорода

вперше заклав основи розуміння культури як окремої, специфічної сфери


буття, в якій усе божественне перебуває в символічних формах. Широкий

спектр поглядів на розвиток культури взагалі та української зокрема висунули

видатні представники української культури: діячі “Руської трійці”, “Кирило-

Мифодіївського братства”, Михайло Драгоманов, Іван Франко, Михайло

Грушевський, Леся Українка, Михайло Коцюбинський та багато інших.

Суттєвими надбаннями української культурницької думки цього періоду

вважаємо такі: 1) стверджуючись в умовах жорстких антинаціональних утисків,

вона мала демократичну, глибоко гуманістичну спрямованість, віру в

історичне майбутнє українського народу; 2) було сформульовано основні

засади народознавства як науки про історію української культури; 3) українські

вчені гостро критикували як елітарні концепції культури, які проголошували

необхідність демократизації суспільного життя та аристократизацію духовних

цінностей, так і марксистську теорію класової боротьби в розвитку культури,

яка пізніше знайшла найповніше втілення в ідеології пролеткульту й

сталінізму, коли абсолютизувалася роль народних мас у культурі. Українські

вчені та діячі культури у своїх творах показували як безперспективність

ізолювання культури від простого люду, так і сліпе ідолопоклонство перед

жаданнями та прагненнями темної маси. Так, І. Франко, Л. Українка, П.

Грабовський та інші письменники підкреслювали необхідність поєднання

культури з життям і вимогами всього українського народу, її спрямування на

шлях служіння загальнолюдським цінностям – демократії і соціальному

прогресу. У змісті культури вони захищали пріоритет науки над різними

ідеологічними цінностями. Вважаючи культуру важливим фактором боротьби

народу за соціальне та національне визволення, вони активно відстоювали

розвиток демократичного змісту національної української культури. Загалом

українська культурологічна наука ще тільки зароджувалась як історія культури.

Тут далися взнаки несприятливі суспільно-політичні умови, в яких опинилась

Україна в XIX ст., коли головним пріоритетом національно життя ставала

боротьба за виживання та збереження головних, визначальних чинників

самоусвідомлення нації: мови, літератури, історії, географії, етнографії,

шкільництва, видавничої справи. Українська культурологія поки що стояла на


50

порозі виявлення, системного дослідження та теоретичного узагальнення

українського культурного надбання. Дійсність була такою, що вітчизняна

культурологія могла розвиватися лише в межах культурно-історичної школи.

Потрібно було не просто наповнити науковий вакуум фактами та джерельним

матеріалом, а зрозуміти закономірності розвитку української ментальності, що

знаходила вияв у різноманітних творах мистецтва, злеті історичної,

літературної, релігійно-філософської думки, естетичних смаках та науково-

культурних досягненнях. Цей напрям і став визначальним на ранньому етапі

вивчення української культури. Становлення української культурологічної

школи пов´язане насамперед з Володимиром Перетцем (1870-1935). Саме він

згуртував навколо себе та виховав плеяду талановитих науковців, сформував

засадні принципи дослідження українського літературознавства, став активним

популяризатором унікальної та самобутньої української культури, в 1906 р. був

ініціатором проекту реформування вищої освіти, запропонував відкрити в

Київському університеті св. Володимира кафедри української мови, літератури,

історії, етнографії, звичаєвого права тощо. Досить близько підійшов учений

до розуміння закономірностей розвитку української культури. Його висновок

про вплив української культури на формування російської культури (з XVII

ст.) став відправною точкою в оцінюванні національної культури та розумінні

тенденцій її розвитку. Проте навіть наукова праця цілого гуртка не увінчалася

створенням узагальненого дослідження. Така ситуація відбивала не стільки

ваду, скільки сумну закономірність. За влучним висловом І. Дзюби, “історія

української культури тривалий час залишалась фрагментом загальної історії”

або була представлена її окремими формами, зокрема мистецтвом (М.

Голубець, В. Модзалевський, Ф. Шміт). Виходячи з ідеї про історичний

прогрес та спільну майбутню долю людства, Д. Антонович цілком

оптимістично сприймав факт існування загальнолюдської культури, яка

представлялася йому як “безмежно багата скарбниця, до якої кожний народ

вкладає ним надбані культурні скарби”. Для вченого було цілком очевидним,

що світова культура – це не протиставлення культурної ідентичності на рівні

цивілізації та національних вибухів у локальних культурах. Загальнолюдське і


національне тісно взаємопов´язані між собою, представляючи світову єдність у

національному розмаїтті. Тому вчений з прикрістю відмічав, що в силу

об´єктивних причин не зміг зібрати точних відомостей про внесок українців

до вселюдської культури. Д. Антонович відстоював положення про те, що

національна культура складається з декількох рівнів: народної культури та

“культури інтелектуальної верстви”. Помилково ототожнюючи елітарну

культуру з цивілізацією, вчений припускався хибної оцінки української

професійної культури як цивілізації. Інтуїтивно він розумів потребу

синтезованого підходу до висвітлення “образу національної культури”, але

зробив методологічний прорахунок, коли синтезовано розглядав лише окремі

форми культури, а не застосовував цивілізаційний підхід до аналізу

національної культури як явища. Ще одну спробу системного висвітлення

історичного шляху української культури здійснив Мирослав Семчишин. Його

працю “Тисяча років української культури: історичний огляд української

культури” видано за кордоном у 1985 р. При всіх її перевагах відобразити

українську культуру як суцільне явище вона швидше слугувала за навчальну

літературу, ніж за наукове дослідження. фейерверк подій, прізвищ, фактів,

наведених у праці М. Семчишина, залишав українську культурологію у лоні

позитивізму. Великого значення в цьому процесі І. Огієнко надавав мові, через

яку здійснюється здатність до національного відтворення та загалом до

державного життя. Із занепадом національної мови занепадає національна

культура, гине нація, а з нею – і державницька ідеологія. Заслугою І. Огієнка

стало дослідження взаємовпливу мови і держави. Цей напрям, зокрема у

вітчизняній культурології, глибоко не розглядався. Вчений указував на

важливість розвитку єдиної загальнонаціональної літературної мови для

прискорення формування національної свідомості та відновлення державної

незалежності. Він навіть створив спеціальний курс “науки про рідномовні

обов´язки”, підкресливши, що такий курс може стати в нагоді будь-якому

народові, “особливо ж недержавному, що прагне стати державним”:

“державним народом не може стати народ, несвідома нація, що не має

соборної літературної мови, спільної для всіх племен”. Курс “науки про


52

рідномовні обов´язки” визначав також і напрями державного регулювання

національного питання засобами мовної політики. І. Огієнко підкреслював,

що втілення рідномовної політики має йти двома основними шляхами: через

сприяння розвитку соборної літературної мови і через застосування її різними

урядовими та культурно-освітніми закладами: церквою, школою, пресою,

урядом, театром, кіно, радіо тощо. Головними провідниками рідномовної

політики мають стати письменники, учителі, духовенство, інтелігенція. В

основу науки про рідномовні обов´язки вчений заклав положення про

державну мову провідної нації, про вільний розвиток культур національних

меншин як запоруку широких стосунків з іншими народами та політичної

стабільності держави, про єдність материнської культури з культурою

еміграції. Погляд на культуру як інтегроване соціальне явище, що виявляється

в сукупності людської діяльності, вплинув на досить широке визначення

вченим сутності поняття культури. І. Огієнко поділяв її на матеріальну і

духовну. До матеріальної культури вчений відносив засоби життя, способи

комунікації, тобто те, що дає зовнішні ознаки високого рівня забезпеченості

потреб людини. “Духова культура, на думку вченого, – то інтелектуальний

стан народу, то розвиток всенародного розуму: його науки, віри, переконань,

звичаїв, етики й т. ін. Тільки духова культура творить правдиву національну

еліту”. Вчений не виокремлював з матеріальної культури безпосередньо

техніку і не розглядав її в площині взаємостосунків з людиною (ця тема досить

актуальна в сучасній культурології), а писав про матеріальну культуру загалом

як суцільний феномен. Однак його оцінка матеріальної культури як

вторинного, хоч і важливого для людини, явища показує, що І. Огієнко

особливо застерігав проти небезпеки захоплення, а тим більше обожнювання

та плазування людини перед матеріальними здобутками. Тільки духовна

культура, на думку вченого, сприяє розвитку людини, народу та суспільства.

Тут можна побачити деяку спорідненість, хоч і досить умовну, з концепцією

М. Бердяєва, з її уявленням про видозміну форм духу в його ставленні до

природи й техніки, однак з тією особливістю, що вчений не розглядав цю

проблему так широко, а лише окреслив її в загальних рисах.


Традиційно до уявлень культурологічної науки XIX ст. – початку XX ст. про

структуру культури І. Огієнко виділяв два рівні культури тієї чи іншої нації:

нижчий (культура народна) і вищий (культура інтелігенції чи професійна

культура). Існування професійної культури є в розумінні І. Огієнка

надзвичайно важливою умовою для культурного поступу, тому що саме вона є

загальнонаціональною об´єднуючою силою. Отже, професійна культура є

тим чинником, без якого культурний процес не може стати

різнофункціональним та завершеним у своїй структурній повноті. Вищий

рівень культури, за І. Огієнком, є показником ступеня розвитку нації та її місця

в загальносвітовому вимірі. Вчений вважав культуру важливим інтегруючим

чинником. Те, що українська культура вижила, незважаючи на роки

пригнічення її розвитку іншими державами, І. Огієнко пояснював досить

сильним релігійно-духовним стрижнем, який протягом віків запобігав

асиміляції та знищенню української культури. Саме церква відіграла провідну

роль у збереженні й плеканні культурної та національно-державної традиції.

Вчений доводив, що ця функція церкви не була втрачена за умов монголо-

татарського нашестя та часів Середньовіччя, у найтяжчі часи церква охороняла

духовну рівновагу народу та виступала потужною підоймою його культурно-

національних і державних сил.

Список використаної літератури

[1] Анісімов С.Ф., Духовні цінності: виробництво і споживання. - М.: Думка, 1988.

[2] Вижлецов Г.П., Аксіологія культури. - СПб.: ЛДУ, 1996.

[3] Дильтей В., Типи світогляду і виявлення їх у метафізичних системах.

Культурологія. ХХ століття. - М., 1995.

[4] Жулинський М., Духовна енергія нації. Проблеми створення цілісної концепції

української культури // Українська культура, 1991, № 6.

[5] Іонін Л.Г., Соціологія культури. - М., 1997.

[6] Історія української культури. Під заг. ред. д-ра Івана Крип’якевича. Львів,

1937; Климчук О. В чистій любові до краю // Україна, 1991, № 19.

[7] Круглова Л.К. Основи культурології. СПб., 1995.


54

[8] Культура духовна // Корінний М.М., Шевченко В.Ф. Короткий

енциклопедичний словник з культури – К,Україна, 2003.–С.171

[9] Кун Т.С. Структура наукових революцій. - М., 1977.

[10] Лист Яра Славутича від 30 жовтня 1950 року до митрополита Іларіона //

Архів митрополита Іларіона у Вінніпезі. Коробка 9.

[11] Лівшиць Р.Л. Духовність і бездуховність особистості. - Катеринбург: Вид-во

Урал. ун-ту, 1997.

[12] Марченко М. І., Історія української культури. З найдавніших часів до середини

XVII ст. К.. 1961.

[13] Нова праця митрополита Іларіона: голос читачів // Слово Істини. 1950. Ч. 8

(32).

[14] Огієнко І., Українська культура. Коротка історія культурного життя українського

народу. Курс читаний в Українському народному університеті. К.

[15] Огієнко І., Український стилістичний словник, Львів, 1924.

[16] Риккерт Г., Природа і культура. - Культурологія. ХХ століття.

[17] Семчишин М., Тисяча років української культури. Історичний огляд культурного

процесу. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто, 1985.

[18] Сорокін П.О., Людина, цивілізація, суспільство. - М., 1992.

[19] Українська культура. Збірник лекцій за ред. проф. Антоновича. Подєбради,

1940.

[20] Улєдов О. К., Духовне оновлення суспільства. - М.: Думка, 1990.

Аннотація

Ключові слова: культура, явище, еволюціонізм, цивілізаційний напрямок,

культурологія, мистецтво театру

В статті вказується на традиційні уявленя культурологічної науки XIX ст. –

початку XX ст. про структуру культури, зокрема І. Огієнко виділяв два рівні культури

тієї чи іншої нації: нижчий (культура народна) і вищий (культура інтелігенції чи

професійна культура). Проаналізовано існування професійної культури, що в розумінні І.


Огієнка, є надзвичайно важливою умовою для культурного поступу, тому що саме вона є

загальнонаціональною об´єднуючою силою.

The historical retrospective in classification of cultures

Summary

Key words: Culture, Events, Evolutionism, Civilized Direction, Culture, Art of Theatre

Traditionally, according to ideas of cultural science in the XIX cent. – beginning of

the XX cent. on the cultural structure I. Ogienko within different nations pointed out two cultural

levels, those were: lower (folk culture) and higher (the culture of intellectuals or professional

culture). The existence of professional culture is, according to Ogienko inevitable prerequisite for

cultural evolution as it is nationwide international power.

Historyczna retrospektywa w klasyfikacji kultur

Streszczenie

Słowa kluczowe: kultura, ewolucjonizm, kulturoznawstwo, sztuka teatru

W artykule przedstawiono genezę kulturoznawstwa w XIX i na początku XX wieku. Au-

torka rozróżnia w nim kulturę ludową i kulturę profesjonalną, zgodnie z poziomami kultury

wyróżnionymi przez I. Ogienko.


Nr 2 (44) / 2014

O.P. Mazurkiewicz



Поняття культури належить до глибоко філософських тверджень, тому що

культурне буття передбачає самосвідомість, певний самоконтроль або

самоорганізацію життя, людське самопорозуміння. Про те, що таке культура,

можна судити, лише виходячи з того, що визнається людьми або вже визнано

часом. А це питання виходить за межі суто наукових, в тому числі

гуманітарно-наукових розвідок, у простір людського саморозуміння,

суспільно-національної самосвідомості з відповідними філософсько-

світоглядними наслідками. У такий спосіб теоретичні тлумачення феномена

та поняття культури завжди щільно пов’язані з домінуючими у ту чи іншу

епоху філософськими течіями, панівними світоглядами та ідеологіями.

Сьогодні наше розуміння культури й самоусвідомлення власної національно-

культурної належності виходять із стану підпорядкованості одній ідеології,

одному світогляду, що претендує на виняткову науковість поняття культури.

За часів незалежності змінився філософський образ національної культури і

філософської методології її осягнення.

Дослідники кінця XIX ст. намагаються відрізнити культуру, як відокремлену

сферу духовно-душевного відображення та переживання дійсності від

цивілізації, під якою розуміють зовнішні щодо людини засоби та умови

спільної життєдіяльності — такі суспільні інститути, як держава, ринок, право,

а також такі соціальні знаряддя (підприємства), як техніка, технологія,


58

промисловість загалом. Досвід останнього століття, осмислений насамперед

гуманітарними науками, є базою для другої групи визначень, яка схиляється

до розуміння культури як особливої життєдіяльності, притаманної різним

етносам та етнічним угрупованням, народам і націям. Оскільки останнє

розуміння орієнтується насамперед на перспективу вирішення конкретних

етнографічних, культурологічних, історико-порівняльних досліджень,

головним для нього є бажання зафіксувати не так узагальнені форми духовної

культури, як безпосередній життєвий світ людей. Це намагання схопити

типологію традиційного, повсякденного буття, тобто неспеціалізованих

способів спілкування людей між собою та їх взаємодію з навколишнім

середовищем, з’ясувати історично-детерміновані форми їх відображення в

особливому менталітеті — тобто в системі загальних для певного

соціокультурного світу психологічних установок, навичок світобачення й

самопереживання, звичок поведінки та ритуалів спілкування на всьому масиві

звичаєвого буття, включаючи національну мову, фольклор.

Саме в кінцевому підсумку розрізняють спеціалізовану духовну "високу"

культуру та народну "низову" - традиційно-класичну й масову, культуру з

великої літери - з одного боку, і так званий альтернативний культурний стан

- новітні молодіжні та художньо-творчі рухи у сучасному суспільстві з іншого.

Саме перенесення характеристик культурності на події та речі низової

культури - події та речі життєвого світу або повсякденного життя — призвело

до значного повороту в сучасному усвідомленні феномена культури.

Його теоретичні передумови виникають разом із тематизацією в сучасній

культурології "низового", буденного життя, масових світоглядних рухів,

культури тієї людської більшості, яка протягом писемної історії в кращому разі

є предметом згадувань та опису у великому тексті світової літератури -

культури мовчазної більшості [3, с. 129]. Остання становить життєвий

контекст або смисловий горизонт усіх можливих текстів, в яких виражається

життєдіяльність людей. Цей життєвий контекст природно пов’язаний з

етнонаціоюнальними особливостями культурного буття. Через тематизацію

саме фольклору, казок, міфів, взагалі семантики буденної життєдіяльності

O.P. Mazurkiewicz 59

людей в сучасній культурології починають промовляти етноси та національні

культурні світи. Отже, нинішня універсалізація поняття чи ідеї культури не

збігається з усталеним розумінням культурної універсальності, яку ще

донедавна ототожнювали із "справжньою культурністю" людини. Вона не

збігається також ні з традиційно-просвітницьким тлумаченням культури, як

сфери загальнодуховних форм освоєння та відображення дійсності, ні з

марксистським розумінням культури, як світоглядної перспективи формування

універсально розвиненої людини. Разом з тим набувають проблематичного

характеру усталені загальнометодологічні засади науково-теоретичного

осягнення культурно-історичного світу.

Річ у тім, що наукові звернення до реалій життєвого світу мають зовсім

іншу теоретичну, а разом із тим, світоглядну перспективу узагальнення, ніж та,

яку мають на увазі нові не класичні філософські роздуми. Теоретичний синтез

(у наукових дослідженнях) фольклорно-етнографічного, історико-культурного

матеріалу, хоча й предметно спрямований на "саме цей", особливий етнічний

чи національно-унікальний життєвий світ, у кінцевому підсумку, свідомо чи

позасвідомо, неодмінно призводить до такої світоглядної позиції, в

універсальності якої губиться своєрідність запропонованої ідеології.

Науково опановуючи романтичне відкриття національної своєрідності

історії, перекладаючи звернення романтиків до етнічної нарації у вигляді

міфів, казок, фольклору, мови на засадах критичного наукового розуму,

просвітництво XIX - XX століть користується традиційно спрощеним

поглядом на культурну універсальність [1, с. 30-35].

Найширші уявлення про культуру розглядають її у динаміці - не тільки як

готову сукупність результатів людської життєдіяльності, але й як історично

зумовлений спосіб ставлення людини до всього навколишнього світу, у тому

числі й до себе. В історичному процесі люди засвоюють накопичену

попередниками базу знань, поглядів, норм життя і суспільних цінностей, себто

розпредметнюють її, створюючи тим самим необхідні передумови для власної

діяльності, а також створюють культурно нове, тобто опредметнюють те, що

було ними засвоєне та присвоєне у вигляді суб’єктивних вторинних сил,


60

персональних і колективних здатностей, суспільних форм знання, норм,

цінностей та ін. За основу розуміння культурного поступу береться

відношення "людина - культура", а культурне буття розглядається як діяльнісне

покладання людиною себе в навколишньому світі - "опредметнення",

"зовнішня активність", "відчуження" (у випадках спотворених соціальних умов

життєдіяльності), а також як зворотний процес не менш активного

"розпредметнення", "засвоєння та привласнення", "інтеріоризації" продуктів

та результатів попереднього активництва, в тому числі власних людських

здатностей або самої людської природи [2, с.105-107]. Діяльність та здатність

до діяльності - предметного перетворення світу – розглядається, як сутність

культурного буття. Якщо філософське поняття сутності взагалі означає єдність

різноманітного, то згідно з діяльнісним розумінням культури вона є

предметною активністю людини як своєрідний тигель людського досвіду, в

загальноперетворюючій здатності якого все історичне і людське особливе

переплавляється в культурну універсальність "нової", "належної" людини та

"нового", позанаціонального суспільства. А діяльність як така - це сфера

загальнолюдського досвіду, в якій нагромаджується все універсально-

культурно значуще для людей, або це людська "суспільність", чи

"культура" [6, с. 33].

Зворотний рух до національного буття сам по собі відкриває нову

культурну і разом з тим некласичну або позамодерну філософську епоху в

європейській історії. У світоглядному оточенні проекту Просвітництва цей

вихід повноти людського життя або його культурної універсальності із забуття

становить метафізичний зміст того великого стилю епохи, який має самоназву

романтизму. Виникнувши на межі XVIII - XIX століть, як художньо-духовне

та філософське переживання національних соціальних рухів і революцій,

набувши свого світоглядного злету у період від доби європейської "весни

народів" у середині минулого століття до романтичного піднесення за часів

міжнаціональної, гальсько-германської кривавої бійки, він поступово — від

німецьких романтиків, через "Промови до німецької нації" Фіхте, наголошував

на життєвому волінні і, нарешті, через ідею "вічного повернення того самого",

O.P. Mazurkiewicz 61

Ніцше — дістає своє чітке методологічне вираження у філософських

осмисленнях самої сутності культурницького руху повернення до бутя [10, с.

61-68] .

У більш деталізованому національно-оберненому світогляді ця абстрактна

ідея набуває конкретного вигляду настійливого пропагування й підкреслення

культурницько-виховного значення форм звичаєвого, національно-

традиційного життя. Етноетика і історично вироблені норми міжлюдського

спілкування визнаються в такому разі, як базові для культурних цінностей, так

само як різні форми життєвої поведінки, ритуалів, способів особистісного

переживання та реагування на події навколишнього світу. На цій основі

здійснюються узагальнюючі пошуки особливої національної психології, вдачі,

"людини культури", зокрема "української людини", загубленої у вирі

сучасного культурного поступу [11, с. 119]. Проте ця правильна ідея, точно

відображуючи сутність внутрішньокультурної наверненості людини до

власного підгрунття, "грунту" або дійсного змісту феномена людської

самосвідомості, набуває суто обмеженого значення у її волюнтаристському

поданні.

Філософія культури — це, насамперед, найкультурніша філософія, а

філософське осмислення феномена національної культури є найскладнішою

та найделікатнішою проблемою сучасності, яку неможливо розв’язати поза

теоретичним набутком філософського мислення.

Література

[1] Бистрицький Є.К., Чому націоналізм не може бути наукою // Політична

думка. – 1994. - № 2.

[2] Быстрицкий Е.К., Феномен личности: мировозрение, культура, бытие. – К., 1991.

[3] Гуревич А. Я., Средневековый мир: культура безмолствующего большинства. ‒ М.,

1990.

[4] Драгоманов М. П., Чудацькі думки про українську національну справу //

Вибране. ‒ К., 1991.

[5] Гадамер Г.-Г., Истина и метод. — М., 1988.


62

[6] Іванов В.П., Человеческая деятельность, познание, искусство. ‒ К., 1977.

[7] Наливайко Д. С., Искусство: направлення, течения, стили, К., 1981.

[8] Підмогильний В., Невеличка драма. ‒ Дніпропетровськ, 1990.

[9] Хайдеггер М., Время картины мира // Новая технологическая волна на

Западе. ‒ М., 1986.

[10] Якоб Г., Немецкая мифология // Зарубежная эстетика и теория литературы

XIX-XX вв. Трактати, статьи, эссе. ‒ М., 1987.

[11] Огієнко І., Українська культура. Коротка історія культурного життя українського

народа. ‒ К., 1991.

[12] Шлемкевич М., Загублена українська людина. ‒ К., 1992.

Анотація

Ключoвi слова: Українськa культурa, філософiя

Mета статті ‒ охарактеризувати феномен української культури.

Philosophical image of Ukrainian culture

Key words: Ukrainian culture, philosophy

Purpose of the article - to characterize the phenomenon of Ukrainian culture.

Filozoficzny obraz ukraińskiej kultury

Streszczenie

Słowa kluczowe: kultura ukraińska, filozofia

Celem artykułu jest charakterystyka fenomenu ukraińskiej kultury.


Nr 2 (44) / 2014

Tatiana Krotowa Kijowski Uniwersytet im. Borysa Griszczenki (Ukraina)

Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French

couturiers heritage in the world museum collections

Introduction

In the XX-th century in the European fashion some significant changes has gone

on as a result of which the main stylistic trends of contemporary costume were

formed. Among them, the classic suit occupies a special place, the gradual develop-

ment of which occurred irrespective of artistic styles and movements in art. The

searching for new forms of costume were based on the matching of man’s image

the needs of society and included a pronounced subjective factor, the author's opi-

nion, the inherent creativity of a designer. Supported the growth of the economy,

this time fashion history left a legacy of outstanding couturiers like Elsa Schiaparelli,

Jeanne Lanvin, Jacques Fath, Cristóbal Balenciaga, Gabrielle Chanel, Edward

Molyneux, Christian Dior, Yves Saint Laurent. Although the scope of their works

included a variety of styles and themes, but each one is more or less turned to the

classic forms of fashion and as a result of the author's interpretation, each of them

created a unique concept in classical costume.

So, compositional style structures appeared, each with a distinctive artistic value.

However, the European experience of artistic design, accumulated in the XX-th

century, still is not fully digested, and a wealth of modeling classical canons of Eng-



64

lish costume in the works of famous French fashion designer is not well studied and

is not fully used in design practice .

The relevance of the study

In connection with the filling of casual wear market by models with uniform de-

signs, it is necessary to appeal to the unique methods and techniques of the art of

the outstanding masters of the fashion French school of the XX-th century cos-

tume. Therefore, the relevance of this study is caused by the necessity of scientific

understanding of creative methods of French artists of the XX century fashion,

identifying of author’s features in artistic structures costumes on the base of muse-

um sources with the possibility of further use of this experience in fashion design.

The purpose and objectives of the study

The purpose of this article is to reflect the stages of development of forms of

classical costume during the XX-th century and its basic allocation options based on

method of study of author’s designs of prominent French fashion designer. The

goal is achieving in the process of the following tasks solving:

1. Analysis on the classic suit or interpretation of the classics in the works of E.

Schiaparelli, J. Lanvin, J. Fath, C. Balenciaga, G. Chanel, E. Molyneux, C. Dior, Y.

Saint Laurent as to the specifics of forming, cutting, use of materials and textures,

ways of decoration.

2. Separation of generalized, basic version of the classic costume as an analytical

scheme, which demonstrates the diversity of women's classic costume in the herit-

age of the XX-th century French couture.

Source base study

Study valuable sources of methods of design and cutting of eminent masters are

historical and contemporary collections of costumes from the leading museums of

the world such as the Metropolitan Museum of Art (USA), John F. Kennedy. Presi-

dential Library and Museum (Boston, USA ), Manchester City Galleries (UK), The

Kyoto Costume Institute (Japan) and others. Thanks to modern Internet technolo-

Tatiana Krotowa 65

gies the fashion world heritage are available for viewing, in addition, for most sites,

there is a possibility to see and analyze the costume from the different point of

view, to enlarge the needed fragment, read the comments and descriptions.

Methodology

The study of forms of the XX-th century costume was based on comparative-

typological, comparative-historical, historical-cultural, analytical and sampling meth-

ods: from the creative legacy of designers those models, that are based on classical

forms, were selected and analyzed. By compositional and stylistic analysis, each

model in terms of shape, silhouette, nature structural and decorative lines, masters

innovative approaches are described. In order to illustrative demonstration, the

diversity of the French school of classical costume of the XX-th century, the most

typical patterns were processed using a vector graphics editor CorelDRAW, and

presented in graphically and analytical scheme, that allows you to see the features

of silhouettes, lengths, volumes, belts varying details.

Composition and stylistic analysis of samples of French couturiers classic

female suit of the XX-th century

The author's options of compositions, methods of shaping, methods of usind of

expressive tools, associated with the material, decor, color are in practical interest

for studing. Timeframes study covers the XX-th century, so far as just in this period

the above-mentioned outstanding masters created such a model, which proved a

turning point in the history of European classical costume. After their integration

into the global fashion, conceptualization process forms of the classic costume can

be completed. Further development of the modelling has occurred on the base of

these samples, and established classical form was subjected and has been subordi-

nated to the new author’s transformations in the collections of contemporary de-

signers.



66

Elsa Schiaparelli

In 1930-40 a suit became a common feminine stock of clothes. During this

period the creative works of E. Schiaparelli made a significant contribution to the

fashion world, who managed to convert hundreds of women’s images that became

her clients of and adherents. Part of her legacy appeals to classical forms. Suit of

1938 in the Figure 1. related to pagan collection and there is a clear expression of

the relationship between art and fashion under the influence of Surrealism in Paris

of 30-th (Schiaparelli, 1938, Metropolitan Museum). Taking as a basis the classical

forms in general, E. Schiaparelli uses crepe with pronounced texture, achieving the

effect of dense customized fit figure. Surreal techniques – shocking comparison

with plastic insect, which are resting on a gentle pink collar. Flowers, fruits, animals

and insects found their place in the decoration of costumes inspired by the art of

Botticelli. Buttons are in leaves shape. Thus, this unusual ensemble, in an amazing

way, combines motifs of surrealism and classic shapes in the cut of the jacket and

skirt.

E. Schiaparelli’s collection of 1939 was dedicated to music (Schiaparelli, 1939,

Metropolitan Museum). Musical instruments like buttons, music boxes as buckles

and belts, as well as embroidery notes were its distinctive accents. Items for connec-

tion clothes Schiaparelli often used as a palette for her artistic expression: "queen-

button" continued to reign us" (Schiaparelli, 2012). As we see in Figure 2., this

costume is decorated with buttons in the shape of an open piano keyboard. One of

the author’s features fashion interacts with classic forms of jackets and skirts, that

was in using illusion parts: shawl collar are continued twill embossed lines that cre-

ate the outlines of boleros. Black and white lining color repeats piano, keeping the

theme of the collection.

Pantsuit design of 1938-1940 in the Figure 3. repeats the male, but a pronounced

women's feature of this suit is a waisted jacket (Schiaparelli, 1938-40, Metropolitan

Museum). Faced with the events of 1940th Schiaparelli wrote: "I tried to make a

woman beautiful and delicate at the same time, so that she could adapt to the new

rhythm of life, and she couldn’t understand at once that the look of elegance,

Tatiana Krotowa 67

which we knew before the war, gone out" (Schiaparelli, 2012). These days you can

rarely see a woman wearing pants. As noted in the description of this costume on

the page of Metropolitan Museum, a stylish client of E. Schiaparelli M. Rogers,

whoes attitude towards fashion was boldly and brave, wore this dress. Apart from

certain functionalities, pants make the figure much longer. Leather buttons are one

of the characteristics of non-traditional methods of stylist to use materials or addi-

tions, which are not designed for that.

Autobiographical memories and revelations of E. Schiaparelli, outlined in her

book "My shocking life" provide a way to distinguish the components of symbiotic

of costume and surrealism art in her works. Staying and working in England for a

long time, she expressed her impressions that way: "The simplicity, ingenuity of

those who are called in England the" working people", inspired me, because they

dictated by convenience and necessity" (Schiaparelli, 2012). On the other hand she

is inherented the absolute freedom of expression, the desire to implement the bold-

est attempts, elation to the most fantastic areas of her imagination. So, balancing on

two opposite faces – practical in wearing and deployment of imagination and inge-

nuity against all the practical sense – make the style of E. Schiaparelli, and thus

belong her heritage to the mysterious pages of the fashion world.

Jacques Fath

French fashion designer and acute businessman Jacques Fath, despite of many

fashion supporters displeasure, began to offer the affordable casual chic to the

Parisian women. Costume of the 1940-th in the Figure 4 consists of jacket and

skirt with pleats and made of wool in dark blue, the outlines of the collar with

pointed lapels and pockets decorated with velvet (Fath, 1940, The Kyoto Costume

Institute). Broad shoulders and pockets highlight the horizontal shapes, waist high-

lighted clearly by three recesses. In the pre-war period and during the war it was

necessary to engage women in those activities that were considered purely male till

this period. The image of the elegant ladies of the family and personal concerns

went back in time, so to create an image in the suit the other compositional tools

and techniques were used: more active and clear forms, dynamic and busy line,



68

underlined figure’s modeling, extended shoulder line, the expansion and contraction

of hem line, waist emphasizing.

Activation of horizontal and diagonal suit lines led to a new silhouette that is

schematically composed of two triangles or trapezoids connected vertices on the

natural waistline. The most difficult and massive of these forms is in the top that

gives the impression of tension. Hips seemed narrower than shoulders, the figure

became tightened. All these features significantly altered the natural contours of the

figures in costume.

Jeanne Lanvin

Since the beginning of the First World War the Lanvin house has become to

create a dress that differed by its severity and brevity. In Figure 5 we see a 1940th

dress from beige- pink twill weave wool (Lanvin, 1940, The Kyoto Costume Institu-

te). Applied shoulder and knee length skirts, as noted above, there are the traits of

war fashion. Complicated stitched details with buttons on the breast and side pock-

ets act as decoration, but generally add a certain significance. This garment express-

es such imagery features as efficiency, inner strength, independence, and self-

discipline. Thus, with the war approach and its duration, fashion endowed to the

female character the courage traits.

However, do not forget that in that-time fashion the luxury toilets were popular,

thanks to the popularity of G. Garbo, D. Kroufurd, N. Scherer. But the develop-

ment of forms of classical costume has its own line of evolutionary accumulation of

some new features that, as a result, will lead to the final transformation of form and

artistic structure of costume in general.

Christian Dior

After the war the suit also remained an important part of women's wardrobe, but

the proportions were stiff and geometrized until 1947, when Christian Dior intro-

duced his famous collection "New Look", launching an era of femininity in suit.

Dior’s offer was the opposite as to that-time fashion, mode of life and social life.

Tatiana Krotowa 69

Figure 1. Figure 2. Figure 3. Figure 4. Figure 5.

Figure 1. E. Schiaparelli. Suit. 1938.

Figure 2. E. Schiaparelli Suit. 1939.

Figure 3. E. Schiaparelli. Рantsuit 1938-1940.

Figure 4. J. Fath. Suit 1940-44.

Figure 5. J. Lanvin. Suit 1940s.

"The responsibility for serious changes was laid on me. I wanted to know, what

is its essence, and I realized that we had returned to the art how to be pleased"

(Dior, 2011). Master looked round at the pre-war times, compared past and present,

recalled extravagant surreal finds of E. Schiaparelli: "Madame Schiaparelli, with her

universal inherented talent, moved the elegance limits, incorporating amazing in it.

Perhaps she went too far because in 1938 Balenciaga, who had just opened his

house, Menboshe, Robert Piguet, began to look for a classic shapes. The war inter-

rupted this search, replacing it with deprivation in the style of zaz ... So after a long

search ... fashion came back to basics, to its eternal purpose, and its purpose is to

decorate women, to help them to become beautiful" (Dior, 2011). Instead of tight

angular shapes that bore the severity of the military times, the image of femininity

came. Expressive means of those times were: retreating soft shoulder lines, empha-



70

sizing chest, constriction of the waist, significant extension and expansion of the

skyline from the waist or below to the skirt downwards. It was exquisite forms that

modeled figure sculpturally by smooth and elegant design lines along the goods

which was maintained by graceful movement. The image and the silhouette were a

single entity by the subjugation of continuous plastic idea, the only line of all com-

ponents – from shoes to hats.

Forms of the suit were also subjected to rethinking and modification in the con-

text of "New Look". Supremacy of flared shape existed in parallel with the oval that

developed later. The plastic nature of these forms influenced the rectangular silhou-

ette: sharpness and underlining disappeared. Each of these forms had an active

development in the various transformations of C. Dior during 1947-1957 years.

The most famous costume in the style of "New Look" is the suit "Bar" or "Tail-

leur Bar" 1947, presented in Figure 6. (Dior, 1947, Metropolitan Museum). Bodice

tightly fitting the waist and has a high armhole, breast shape has a soft and natural

shape. Skirt took the main load of form and was formed by a large number of tex-

tile by means of variety folds, tails, using maximally the plastic material properties.

Long pleated skirt of black wool represented in the collection of Metropolitan Mu-

seum of Art, is a replica of the original suit skirt. In order to realize a relaxed ele-

gance of feminine silhouette, it was necessary to have quite rigid consrtuction. The

master’s desire to the architectural precision forms required other means than exist-

ed until now: dresses had to be "built" according to the structure of the female

body, to its natural roundness. To add resilience to dresses, C. Dior put them on the

lower skirts of percale or taffeta, thereby reviving the forgotten traditions. The

rounded shoulder line was achieved through the design of sleeves "kimono", "rag-

lan", sewn in with a minimum width of pellet and combined cutting outs.

In a variety of literature about fashion costume history, this form is described as

absolutely new, but when you are getting familiar with the release of the fashion

designer "Dior about Dior: Autobiography" it is becoming absolutely clear that this

is a brilliant embodiment of historicism, high-masterly transformation of the form

of XVIII-th century female costume, or as often says Dior himself – of the times

Tatiana Krotowa 71

of Louis XVI and Marie-Antoinette: "By nature I tend to past ... In the 1940s we

have not taken leave of difficulties, of thrifty stingy, frantically remember food and

textiles cards yet. Is not it natural that my thoughts flew away from the miserable

poverty ? The times ... when women were soldiers in uniform, which emphasized

the broad shoulders of fighters, has not passed yet. But I drew a female – flower

with retreating shoulders, high breast, thin,as a stalk, waist, in lush, like halo skirts"

(Dior, 2011). Tightening the waist, that resembling the shape of an hourglass, Mon-

sieur Dior ascended to the beautiful era of his childhood, when corsets and wide

skirts formed the shape of a female figure. After the grand success of his collection

in 1947, the couturiers of the XX-th century often applied to the image, founded by

him, and also modern designers are applying now.

Jacket shape of Dior’s suit version of 1951 «Désirée» in Figure 7. (Dior, 1951,

Metropolitan Museum) is similar to the jacket «Bar», but with a different solution to

the details connection: coat-breasts connected by one button with two decorative

buttons, collar with rounded lapels connected with decorative loop. Skirt – narrow,

length is below the knee. Oblong narrow silhouette added lightness and slimness to

the figure. The internal segmentation of the jacket by design lines in the waist area

solved the head problem – femininity show.

Continuing to develop the new forms of classic, in 1954 Dior offered the suit

form of line "H". Dinner suit of 1955 presents in Figure 8 (Dior, 1955, Metropoli-

tan Museum). This form was developed within the rectangle, had extracted half-

contiguous silhouette with a strong horizontal forms. The ensemble is the result of

master’s experiments and consists of dresses and jackets. When there was a need to

take off the jacket – it gave the possibility to change the look completely and, at the

same time, also looked elegant. Soft shoulders lines with sleeves "raglan" are main-

tained by the same shape of jacket lapel, that combines its masterful cut with plastic

transformed stand-up collar. Constructive line of jacket’s left half reflects in a mir-

ror the edge line of the lapel. As you can see, this form is very different from the

previous and also is thoroughly researched.

In 1955, designer worked out dresses and costumes of the line "A". In Figure 9

we see "A"-ensemble (Dior, 1955, Metropolitan Museum). Although the overall



72

silhouette also extends down through the flared skirt, as in Figure 6, the principal

difference of this suit is waistline, which is not accentuated, but only slightly affect-

ed. From the waist, jacket’s hips lines develop parallelly to the skirt form.

In Photo Henry Clarke for "Vogue" 1957, Figure 10 we see the costume of line

"Y" (Dior, 1955, Vogue). This is the last silhouette, developed by an outstanding

master. It was called "fuseau", which in French translation means "spindle". Low-

ered retreating shoulders, cropped extended sleeves; waist, slightly marked only in

front; hem, narrower below the knee were characterized for this form. Thus, direct

cut acquiring the shapes of soft elongated oval. This refined image of a mature

woman, which involved the complex plastic movement, pointed to the sophistica-

tion and complex inner world. Just from this form, oval and rounded silhouettes

began their development in future fashion of the XX-th century.

So, a major formative factor for C. Dior was the silhouette, the basis of his sky-

line – a female figure, and his formative principle was in the allocation and empha-

sizing by harmonious relation of that natural volume that already exists. Early in his

career, for making his costumes, Dior used traditional fabrics that were used for

men's clothing – wool, flannel cloth, but the construction of models that followed

the female form, provided to these textures completely different aspect. During the

ten years of his short career the designer created numerous variety of designs: out-

door ensembles, casual, evening dresses, cocktail dresses, ballroom, wedding dress,

but his suits represent a separate species of classics, where all means of expression –

the form, style, texture, decor and additions – serve to one main purpose – the

creation of a new canon of femininity, which had to be the fashion.

Cristóbal Balenciaga

Peculiar ideas about feminine silhouette was represented by Cristóbal Balenciaga.

His fine "sculpted " models have various names – dress "balloon", "barrel", "sack",

"two-faced woman" (dresses and suits, front fitted and with large back pleats) high-

waisted dresses "baby Doll", the famous "hat-box"...

Tatiana Krotowa 73


Figure 6. С. Dior. «Bar Suit». 1947.

Figure 7. С. Dior. Suit «Désirée». 1951.

Figure 8. С. Dior. Dinner suit. 1955.

Figure 9. С. Dior. «A» ensemble. 1955.

Figure 10. Photo for “Vogue”. Мodel Renee. 1957 (fragment).

In the master’s works we can often trace historical reasons: he was inspired by

the art of XVIII-th century, Renaissance and Medieval ages. In his relation to

clothing there are the traditions of his homeland – Spain – the severity and restraint,

especially in relation to the body, which is always hidden under clothing. Couturier

did not use superimposed items (busts, hips), opening maximally the plastic possi-

bilities of each material. He prefered materials, which were well shape kept: textured

wool fabric, smooth and at the same time strong silk, thanks to which, even the

most complex in shape dresses seemed light; he often combined in one model

different texture and contrasting color materials. Suit complemented distinct hats –

hats with large margins, decorated with feathers, draped hoods, jewelry – earrings

and pearls ropes.



74

Despite the fact that the couture’s name is mostly associated with dresses and

coats with flowing folds and fancy forms, he made a huge impact on casual cloth-

ing, including a suit. Adhering to the principle that the evening dress should be

luxurious, and casual – simple and strict, Balenciaga expertly beat the classic struc-

ture, but with his usual gentleness in the form creative work. His author’s versions

of classic look original in his own way because of the unconventional design and

proportion.

The model suit in Figure 11., (Balenciaga, 1950, Metropolitan Museum) reflects

the general trend of 1950 's fashion: most fashion designers worked in the style of

"New Look" and C. Balenciaga appeared here as Dior’s follower. However, due to

practical properties of wool, simple skirt cut with two side pleats, long sleeves – this

model is fully correspondented to its casual role.

The opposite principle of shaping with objection of waist emphasis are imple-

mented in the next model in Figure 12. (Balenciaga, 1952, Metropolitan Museum).

Jacket – double-breasted with two rows of buttons, turn-down collar without lapels

and with shortened sleeves. The complex structure of this jacket is based on a com-

bination of the base central element – a connecting point of two sides and the

rectangular form back foundation with jacket enhanced cutting side elements. Con-

structive lines between the side and central elements are of rounded character, they

start from sleeves pellet and hidden under the functional pockets. Valves pockets

are angled parallel to the rounded edges of jacket. The sleeve is also fairly extensive

and loose. The skirt is straight with considerable freedom to cling.

In 1956 Balenciaga offered a dress in a shape of "sack" which widen from shoul-

ders and looked like an extended oval. Then he modified this form: in some models

he softened the oval character, in some – increased the volume, sometimes he rep-

resented dresses with additional overlap on the back, with the decorative details in

front or behind. Couturier applied the form "sack" to the suit, such as in a silk jack-

et of light beige with small black peas in Figure 13. (Balenciaga, 1960, Metropolitan

Museum). Silhouette in profile has the particular importance in this jacket: it mod-

eled with volume back. Turn-down collar is located at some distance from the neck

Tatiana Krotowa 75

and gently placed on the jacket’s sides. Variation of "sack" form in this set is only

concerned to jacket, the skirt has a rectangular shape.

Oval shape also developed in different skirts cuts – Figure 14. (Balenciaga, 1959-

69, Metropolitan Museum). Wide skirt gathered through the waist with the help of

soft folds that straighten at the hips line and narrowed at the bottom. Combination

of skirt with shorten and slightly fitted jacket with shortened sleeves makes this

dress feminine and elegant. Composite accents are enlarged collar with lapels and

large button.

The most versatile version of the classic suit, proposed by C. Balenciaga, was

single or double-breasted suit with sewn – in sleeves and turn-down collar with a

predominance of horizontal structural lines (Figure 15), (Balenciaga,1964, Manches-

ter Art Gallery). The upper edge of jacket forms a small lapel. Constrained volume

expansion of the back are felt, that gives a measured freedom to a jacket form. Skirt

is straight cut with pockets. Minimum plastic effects in this model of emerald green

is completely correlated with rationality and comfort.

So, Balenciaga’s author means, concerning the expression of real femininity in

suit were particular sense of form, lines perfection, atypical cut, fundamental lack of

sharp edges, extremely plastic character of shapes and outlines, polished and bal-

anced of components.

Gabrielle Chanel

In a set of classic costumesof the XX-th century, the costume in the style of

"Chanel" holds its prominent place, which is primarily associated with the famous

tweed suit. After a long break in her activity in 1954, she did not stop the search of

such forms of costume that would not depend on changes in fashion trends and

could be universal. Being a supporter of stockinet at the beginning of her career, in

the mid-century, she again asserted its distinct features and relevance of time with

increasing rate. One of the basic stockinet suits from Chanel – day ensemble of

1956 – Figure 16. (Chanel, 1956, The Kyoto Costume Institute).



76

Figure 11. Figure 12. Figure 13. Figure 14. Figure15.

Figure 11. C. Balenciaga. Suit, 1950.

Figure 12. C. Balenciaga. Suit. 1952.

Figure 13. C. Balenciaga. Еnsemble. 1960.

Figure 14 C. Balenciaga. Dinner ensemble. 1959-69.

Figure 15. C. Balenciaga. Suit. 1964.

Dark blue stockinet "jersey", decorated with white lace "pigtail", laconic half-

adjacent silhouette with vertical constructive lines naturally shaped the female fig-

ure. And if in the 20 - 30’s "jersey" was used for the manufacture of men's under-

wear, the revolutionary transformation of G. Chanel, moreover, produced by great

achievements of textile and knitting industry of 50's, favoured the entering of wom-

en's knitted two-piece suit to the classical composition suit.

New ideas of 50 's, first were appreciated not by French but American fashion

supporters. For the U.S., this period is characterized by active output to the global

level in the field of economics and American women welcomed the Chanel style,

acceptable to the business areas and for business lifestyle in general. Active fan of

this style was the U.S. president’s wife Jacqueline Kennedy. Unique dress from

Chanel, which belonged to the first lady in the 1958-1963 (Figure 17.), preserved in

Tatiana Krotowa 77

the museum collection of John F. Kennedy, Boston, USA (Kennedy, 1958-1963,

Presidential Library and Museum). Costume is sewn with black wool ribbed texture,

lining and blouses made of ivory silk satin. Blouse cuffs are illusion, in fact there are

no sleeves in blouse. The solution of the boards edges form pays attracts out atten-

tion: they cut out as a straight line that combines the jacket laps with extended neck,

which turning away, forms the original collar, so-called "French", the laps are joined

by two buttons just below the waist. Functional pockets are located on the bottom

product line, decorative stitching on the edge of pockets and cuffs creates the edg-

ing effect.

Despite the fact that in Chanel’s collections there were various models of dress-

es, coats and pantsuits, her later development of tweed suit was a favorite model

and it is still continuing to be her symbol – Figure 18. (Chanel, 1960-1965, Man-

chester Art Gallery). The suit differed by the restrains of half-adjacent shapes and

proportions verified, materials harmony and decoration. Materials for these suits

were tweed with loose texture or boucle. Chanel would not leave this, calibrated by

long years of searching, suit style, while continuing to assert its concept in a slightly

modified versions of other detail means, decorative items and bundling with other

components of the costume.

Chanel’s suits were worn with a silk blouses, with jewelry, quilted handbags on a

chain, with hats, beige leather pumps with a slim, low heel with a narrow lace-up

prow and dark contrasting inlay, which, according to Mademoiselle, visually made a

leg much longer. Together with new suit forms, which created a challenge to lush

contours, Chanel offered a new approach to clothing because of the increasing role

of woman in public life, strengthening of her independence and autonomy.

Edward Molyneux

Original unique versions of female classic dress are the m odels of French coutu-

rier of British origin Edward Molyneux, whose activity took place in 1919-1969.

Among his various purposes clothing a special place in his work takes the classic

suit, and two models are included in our study (Molyneux, 1962-63).



78

Figure 16. Figure 17 Figure 18. Figure 19. Figure 20.

Figure 16. G. Chanel. Day Ensemble. 1956

Figure 17. G. Chanel. First Lady Jacqueline Kennedy Clothing. 1956

Figure 18. G. Chanel. Suit. 1960-1965

Figure 19. E. Molyneux. Suit. 1962

Figure 20. E. Molyneux. Suit. 1963

In Figure 19 we see wool suit of smooth texture with original connections of

jacket’s sides by buttons rows along the diagonal. Small English collar goes into the

clasp on the chest, and bottom jacket is joined by inverted v-liked low-necked,

which makes asymmetrical composition perfect. The soft plastic shoulder line is

achieved by a modified cut sleeve "raglan", the silhouette of jacket is half – adjacent,

the skirt is rectangular. The suit is supplemented by blouse with elegant small bow,

gloves. The costume in Figure 20. has the same lapels form with a diagonal buttons

row, but loose tweed texture dictated a different form: no collar, sleeve is descended

from the shoulder and shortened, the skirt is rectangular. Blouse bow is a single

accent of this perfect functional suit.

Tatiana Krotowa 79

Yves Saint Laurent

Next weighty word in the development of classical costume forms in the second

half of XX-th century belonged to Yves Saint Laurent and connected with the fa-

mous women's tuxedo. The revolutionary impact of the prominent fashion designer

to the fashion world, in particular, to the interpretation of the ideas of classical

forms fell on the 60 and 70s and can be explained by the acute sense of the need to

wear more wide sections of the population – that is, to create ready-made clothes.

Ensemble cocktail in Figure 21., developed by young Yves Saint Laurent in 1959

for the Dior Home (Saint Laurent, 1959, Metropolitan Museum), is an early itera-

tion of tuxedo idea – it is expressed in the character of decoration of the the ex-

tended black wool collar jacket by the silk satin, clear details – a bow and buttons

surfaces – also are made of silk. Overall the distinctive look of Yves Saint Laurent

in this model still relies highly on the design and silhouette of Dior ‘s line "Y" with

its typical retreating shoulders and soft lines.

The Revolution of Yves Saint Laurent in fashion occurred as a result of his

"meeting with his era" and based on objective characteristical features of 60-s social

life. Women, who got the right to vote at the end of the war, more and more fought

for their rights in other spheres of life: the right to independence, decent work and

wages equal to men. Family planning questions (contraception, abortion rights)

were discussed keenly. It definitely affected the style of dress, emancipated women

needs as to the diversity and quality of clothing increased nonstop.

In 1966, Yves Saint Laurent created a model for modern women from the men's

tuxedo. The master noticed pants female model in the M. Dietrich photo, who

shocked the public by appearance in this dress in the film "Blue Angel". K. Pertsova

– the author of the book "My Yves Saint Laurent», from Moscow, who had been

working for the Yves Saint Laurent House as a accessories designer for twenty

years, gives a personal statemen of couture: "I've been made an enormous impres-

sion by Marlene Dietrich photo in man’s suit. A woman dressed as a man, whether

a tuxedo, blazers or marine forms had to be incredibly feminine, to be able to wear

the clothes, not intended for her. She must be a charming and graceful even in the



80

smallest details" (Pertsova, 2012). Yves Saint Laurent offered to wear tuxedo with

elegant pants as evening dresses, instead of dress – that was an unexpected fact.

Pantsuit of 1970-s, presented in Figure 22 – one of the options of business suit,

which also served as a replacement for an evening dress. It seemed impossible in

the early 60's, because women in pants were not allowed to enter the restaurants

and night clubs (Saint Laurent, 1970, Metropolitan Museum). At first it was shock-

ing, but very quickly trousering fashion began to occupy an important place in the

woman’s stock of clothes and became a classic group costume. Let’s rememberl that

the rapid spread of pants fashion was happened thanks to Catherine Deneuve’s

appeatance in such costumes – she was Maestro’s muse throughout his creative

career. Just thanks to Yves Saint Laurent interpretation, the tuxedo and trouser suit

entered forever to the women's stock of clothes and will not be the subject of criti-

cism and prohibition as to everyday wearing in European society no more.

Putting women in the men’s suit, he not only emphasized their femininity, but al-

so added confidence to them. "He does not copy but rethinking, improving the

existing models, creating from men's trench coats the feminine mantle "haute cou-

ture", slightly changing the proportions and using the different fabric... Tuxedo, pea

jacket, trench, men’s suit entered to the fashion alphabet forever, and Maestro saw

them almost accidentally, they already existed, and he made them "his"" (B.-H.

Lеvy, 1986).

An alternative to the evening dress was a business suit Full dress – a jacket with a

skirt (Figure 24.), (Saint Laurent, 1988-89, Metropolitan Museum). Accentuation of

shoulder girdle in suit is increasing due to the increased pointed collar and lapels of

contrasting white forms.

The final model, which completes the analysis of the classic costume samples of

eminent French couturiers of the XX-th century is the trouser ensemble model of

1997 in the Figure 25. (Saint Laurent, 1997, Metropolitan Museum). This ensemble

consists of several elements: a jacket, trousers of the black wool with a belt, a white

silk blouse with a typical Saint Laurant bow. This model personifies the entire era

on its right.

Tatiana Krotowa 81

Tuxedo option of 1983 (Figure 23) is a perfect example of Maestro style (Saint

Laurent, 1986). The wide satin strip that decorates the top, is in harmony with shawl

collar. Aggravated cuffs form, entered the master, are in the "dialogue" with a

handkerchief in the breast pocket. Shoulder line – extended. It is the same in wom-

en's fashion, when through costume the women’s claim to meaningful role in socie-

ty are expressed, as we can see in some costumes of 1940-44.


Figure 21. Y. Saint Laurent. Сocktail ensemble. 1959

Figure 22. Y. Saint Laurent. Рantsuit.1970

Figure 23. Y. Saint Laurent. Smoking. 1983

Figure 24. Y. Saint Laurent. Full dress. 1988-89

Figure 25. Y. Saint Laurent. Еnsemble. 1997

Frenchman by birth, Yves Saint Laurent went for inspiration to China and Peru,

the city of Oran in North Africa, where he was born, and to the sun of Marrakesh,

where he alone created sketches for his future collections. Bernard-Henri Levy, a

modern philosopher, a writer and public figure in the introduction edition of "Yves

Saint Laurent by the eyes of Yves Saint Laurent", which, through the numerous

photos and 400 drawings made by the master's hand, introduces the 28 ‒ year peri-



82

od of his work, touching stories of blazers and tuxedo. He also notes that Yves

Saint Laurent was not the first who introduced in the women's clothes stock the

element of menswear, that he just never wanted to wear women as men, that it was

not the point of borrowing, introduced, usurped items of clothing. New and truly

revolutionary, in the author’s opinion, was the fact that all above-mentioned ele-

ments have changed the face, view and their status. "The main thing – that the

contemporaneity of Saint Laurent, as well as all real creators, is that he changes

radically all things, that he borrows, processes and metabolizes: every item and

every piece of real, turning in the light of his style, radically changes its meaning"

(B.-H. Levy, 1986). His genuine and profound present, according to the writer, is in

his tendency to association. "Saint Laurent doesn’t "find" you out, he "associates".

He even not "associates", but interpreted. And he even doesn’t try to deal with

straightforward scientific art modeling using these generally recognized associations

but he is engaged in the subtlest, really intelligent modeling, which destroys these

associations in proportion with their assimilation" (B.-H. Levy, 1986). Bernard-

Henri Levy points to the importance of limit in the couturier’s creativity, transcend-

ency of which affected most of all on the customs and spirit of the era: the line that

separates the men from the women, that Yves Saint Laurent, of course, not can-

celed, but he constantly crossed it, which he continuously narrowed, reduced and

corrected, creating his blazers and tuxedos.

Conclusions

The samples of author female costume, which were analyzed in the article, in the

works of famous French couturiers of the XX-th century reflect the phased concep-

tualization of the classic style of European fashion. Each of these stages formed an

appropriate time image of women. Conventionally, they can be described as fol-

lows:

Stage 1. 1930-1946 – the shaping naturally required the formation of man-

nish figure impression in the prewar and wartime period. In the European

fashion of 1930-th several fashion trends were reflected, including trends in democ-

Tatiana Krotowa 83

racy and functionality, which corresponded to the image of socially active women.

The period associated with the war, contributed to the emergence in the women's

dress the features of courage, vigor, force. Shape load is largely concentrated in the

shoulder girdle, shoulders become the dominant form of fashion.

Stage 2. 1947-1950 – the revival of the femininity canons in fashion. In fash-

ion focus is subordination of suit shape to the plastic of feminine form and shape

lines. The suit forms answered differently (in Dior’s works – with hips line underlin-

ing, retreating shoulders and underlined slim waist, in Balenciaga, Chanel, Molyneux

– denial of discharge waist) to the idea of the perfect woman, mature, independent,

physically developed.

Stage 3. 1960-1970 's – forms of classical costume correspond the diverse

roles of woman in society: from the feminine mild form to the moderate and

rational – attracted to the business self-realization in society. These trends are typi-

cal for the period of active development of economy and industry, level of educa-

tion and culture, the development of international relations and tourism.

Stage 4. 1980-1990s – combination of classical forms with rationality of

mass assignment during the period of active emancipation, women’s achieve-

ments of equal opportunities with men.

Taking into consideration the nature of social life, the historical stages of devel-

opment and stabilization in the suit form, we can identify the main types or concep-

tual modelsof classic costume as generalized versions with usual compositional style

structure, typical forming principles and methods of artistic expression using.

Option 1. Elongated form with moderate waist underlining and slightly extended

shoulder girdle; geometrical silhouette outlines and details;

Option 2. Elongated form with a maximum waist underline, narrower soft

shoulder line, plastic silhouette outlines and details;

Option 3. Elongated form with a maximum waist underline, narrower soft

shoulder line, extended lowest part, plastic silhouette outlines and details;

Option 4. Moderate length form based on a combination of: oval – a shoulder

element (jacket ); rectangle – waist (skirt ); the prevalence of plastic lines;



84

Option 5. Moderate length form based on a combination of: oval – waist ele-

ment; rectangle – the shoulder; the prevalence of plastic lines;

Option 6. Moderate length form of correct rectangular structure with rational

design of plastic lines prevalence;

Option 7. Moderate length form of correct rectangular structure with rational

design of geometric lines prevalence;

Option 8. Rectangular shape of moderate length with extended shoulder girdle;

Option 9. Rectangular shape (pantsuit) with extended shoulder girdle.

Therefore, analyzed periods in the history of fashion, based on the museum col-

lections, ranging from the 30's and up to 90 years, of the XX-th century, reflect the

development of classical forms of dress, their accumulation of some new features,

which led to the stabilization, fixed design of various structures of business cos-

tume, which is due to the independence of the fashion changes and ordering in

business sphere, obtained the name "classic". Variety of forms, revealed by the

analysis of the French fashion inheritance, destroys the stereotype of classic as a

conservative style. Presented samples are the works of applied art and, at the same

time, they are the design product. At present they are the standarts of the classic

forms combining and individual style preferences.

References

[1] Balenciaga. Dinner ensemble, 1959-69 [online] Available from:

http://www.metmuseum.org/collections/search-the-

collections/109655?img=4 [Accessed 9 November 2013]

[2] Balenciaga. Suit, 1949-50 [online] Available from:



[3] Balenciaga. Suit, 1964 [online] Available from:

http://www.manchestergalleries.org/the-

collec-

Tatiana Krotowa 85

tions/searchcollection/display.php?EMUSESSID=ab9f6f29a751abddb192bb

26153eda30&irn=19604 [Accessed 9 November 2013]

[4] Balenciaga. Suit, 1952 [online] Available from:



[5] Balenciaga. Еnsemble, 1960 [online] Available from:



[6] Bar Suit. House of Dior [online] Available from:

http://www.metmuseum.org/Collections/search-the-collections/81460 [Ac-

cessed 24 October 2013]

[7] Chanel. Day Ensemble Autumn/Winter 1956 [online] Available from:

http://www.kci.or.jp/archives/digital_archives/detail_162_e.html [Accessed

24 November 2013]

[8] Chanel. Suit, 1960-1965. Detailed Record [online] Available from:

http://www.manchestergalleries.org/the-collections/search-the-

collec-

tion/display.php?EMUSESSID=d049b035a67f8e87c74d0a5b73e65d97&1937

941300 [Accessed 24 November 2013]

[9] Dior, С. 2011. Dior about Dіоr: Autobiography / translation E.Kozhevnikova/.

– М.: /Slovo, 224p.

[10] Dior. «A» ensemble, 1955р. [online] Available from:


collections/83283?img=0 [Accessed 24 October 2013]

[11] Dior. Dinner suit [online] Available from:


collections/158576?rpp=20&pg=2&ft=dior%2c+christian&img=1 [Accessed

24 October 2013]

[12] Dior. Suit «Désirée» [online] Available from:





86

[13] Fath Jacques. Suit 1940-1944 [online] Available from:


14 October 2013]

[14] First Lady Jacqueline Kennedy Clothing. John F. Kennedy. Presidential Library and

Museum [online] Available from: http://www.jfklibrary.org/Asset-

Viewer/f2k6CQ8f9UCHVvH85LVKYA.aspx [Accessed 24 November 2013]

[15] Lanvin. Suit 1940s [online] Available from:


14 October 2013]

[16] Miller, L. 2007. Balenciaga. – London, V&A Publications. – 128 р.

[17] Molyneux. Suit 1962р.; Suit. 1963р. [online] Available from:

[18] http://wiki.wildberries.ru/people/designers/%D0%BC%D0%BE%D0%BB

%D0%B8%D0%BD%D0%B5-

%D1%8D%D0%B4%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4#attachments

[Accessed 28 November 2013]

[19] Pertsova, K. 2012. My Yves Saint Laurant. – М.: Slovo.

[20] Photo for Vogue. Мodel Renee. 1957 (fragment) [online] Available from:

http://www.vogue.com/voguepedia/Christian_Dior [Accessed 24 October

2013]

[21] Schiaparelli, Е. 2012. My shoking life /translation from French.

A.Briadinskaya/. – М.: Eterna.Schiaparelli. Suit, 1938 [online] Available from:

[23] http://www.metmuseum.org/collections/search-the-


[24] Schiaparelli. Suit, 1939 [online] Available from:


collections/156764?rpp=20&pg=8&ft=schiaparelli+elsa&img=1 [Accessed 6

October 2013]

[25] Schiaparelli. Рantsuit 1938-1940 [online] Available from:

http://www.metmuseum.org/Collections/search-the-

http://www.ozon.ru/context/detail/id/3989202/#tab_person

Tatiana Krotowa 87

collections/156633?rpp=20&pg=1&ft=schiaparelli+elsa&pos=19 [Accessed

6 October 2013]

[26] Saint Laurent, Y. 1986. Yves Saint Laurent by the eyes of Yves Saint Laurent. –

Paris : Ersher pub.

[27] Y. Saint Laurent. Full dress. 1988-89 [online] Available from:


collections/79323?img=3 [Accessed 9 December 2013]

[28] Y. Saint. Laurent. Еnsemble. 1997 [online] Available from:


collections/84027?img=6 [Accessed 9 December 2013]

[29] Y. Saint. Laurent. Рantsuit, 1970 [online] Available from:


collections/83242?img=3

[30] [Accessed 9 December 2013]

[31] Y. Saint Laurent. Сocktail ensemble, 1959 [online] Available from:


collections/156888?rpp=20&pg=17&ft=dior%2c+christian&img=1 [Acces-

sed 9 December 2013]

Summary

Key words: classic suit, shaping methods, simulation techniques, compositional and stylistic

analysis

Classic costume actually is the foundation of businessman 's stock of clothes . Due to the signifi-

cant role of the classic suit in the social and communicative space of global cultural society there is

a need to expand the boundaries of classic style and enriching aesthetic preferences of consumers.

Art experience of costume design gained in the practice of the famous French couturier of the

XX-th century are of great interest to practitioners of modern design in terms of methods and

techniques of the art of costume choices of author’s compositions and using of expressive means.

This study presented the method of structural analysis of the classic suit forms in the process of

evolution, which allows you to perceive the nature of costume design as a kind of tectonic arts,



88

explore creative methods of artist-designer on a scientific basis. Generalized basic models are pre-

sented in analytical scheme that allows you to see the characteristics of silhouettes, lengths, volumes,

shaping techniques, varying zones detail.

The materials can be used to capture historical material and formulation of project tasks for

students, costume designers and stylists as the source material and analog during the creation of

clothing collections.

Konceptualizacja klasycznego stylu mody kobiecej XX wieku: studia francuskiego dziedzictwa w światowych kolekcjach muzealnych

Słowa kluczowe: klasycy gatunku, metody modelowania, techniki symulacji, analizy składu

i stylu

Artykuł przedstawia ewolucję francuskiej mody począwszy od XIX wieku aż po dzień

dzisiejszy.


Nr 2 (44) / 2014

Marcin Łączek Uczelnia Warszawska


The goal of the present article is going to be twofold; viz., I shall probe language

teaching methods and approaches to report, after Hatch (2001), that when it comes

to the application of a particular set of core of teaching and learning principles

(issues such as, for instance, the role of grammar and vocabulary in the language

curricula where the latter constitutes both the aim of a lesson and acts as the means

of achieving those aims; indeed, as Celce-Murcia and Olshtain, 2007: 28, say “in

terms of comprehending and producing discourse competently in the target langua-

ge, it is as important to understand the pragmatics of the target culture as it is to

understand the grammar and vocabulary of the target language”), the development

of accuracy and fluency in teaching and learning (i.e. focus on forms and proficiency

in native-like L2 use, respectively; factors of form are linguistically controlled, fac-

tors of appropriacy – pragmatically), the choice of syllabus frameworks, the role of

coursebooks (which, first and foremost, help achieve consistency and continuation

but, at the same time, give the learner a sense of system, cohesion and progress),

materials (which focus on the example features that are taught; materials can be of

linguistic, visual, auditory or kinaesthetic kind) and technology or the memorization,

motivating or effective learning techniques including teaching the four macro-skills

of speaking and writing, listening and reading – productive and receptive skills,

respectively, of which, according to Celce-Murcia and Olshtain (2007: 102), it is the


90

third that is “the most frequently used language skill in everyday life”, the whole

picture of how classroom discourse per se is perceived becomes, as a result, deeply

affected. In contrast to discourse analysis and critical discourse analysis juxtaposi-

tion, it would be worth mentioning, one can also speak of classroom discourse

analysis and critical classroom discourse analysis (CCDA); the last term being co-

ined by Kumaravadivelu (1999).

Talking of the four macro-skills, the coparticipants tend to employ one or more

skills simultaneously switching, if and when necessary, from one role and skill to

another (for instance, from speaking to listening and then back to speaking again)

or they may well employ several skills simultaneously (for instance, in a school life

situation, that would be listening to the teacher and writing what they are saying).

Equally important as the aforementioned language skills, however, is also the

knowledge of phonological, grammatical and lexical resources alike – made use of

whenever successful communication is achieved (Cook, 1989).

As for pedagogy, however, this (I mean, the receptive and productive skills divi-

sion), somehow brings to my mind the achievements of Johann Heinrich Pestalozzi,

a famous Swiss pedagogue and a true continuator of John Amos Comenius’ work

(a Czech teacher, educator, and writer), who, in his understanding of the teaching

process finds the skill of perception to be its core (objects perception, the deve-

lopment of clear conception of the objects perceived like the number or shape,

objects’ comparison and notions’ development and name or word and the deve-

lopment of one’s speech – these are the four moments distinguished by Pestalozzi

in the teaching process).

Not to mention, Dawid’s findings – one of the 100 most famous educators by

the UNESCO-related International Bureau of Education. Comenius, often conside-

red the father of modern education, lives at the turn of the 16th/17th century; Pesta-

lozzi – the 18th and 19th, and Dawid throughout the 19th and 20th.

Comenius’, Pestalozzi’s or Dawid’s points of view, Okoń (1966: 36) notices,

being the means of expression of the society’s classes contribute to the determina-

tion of both theoretical and organizational bases of any modern school. And becau-

Marcin Łączek 91

se social needs, he (1966: 36) continues, are a changeable factor, hence, those bases

have to be reviewed, too.

Just for that reason, before I attempt to address the major issues in the field of

classroom discourse practices in the following part as my second goal, we need to

be au fait first with the nature of the changes and innovations in the development

of competing language teaching ideologies throughout language teaching methods

and approaches history. Their implications have been, as a matter of fact, strictly

connected with the recognition of the kind of proficiency learners need: replace-

ment of reading comprehension with oral proficiency (when mainstream language

teaching embraced the growing interest in communicative approaches to language

teaching) can serve as one of the major trends only.

The most active period in the history of approaches and methods is from the

1950s to the 1980s; after that period, the notion of approaches and methods comes

into criticism and the term post-methods era has frequently been applied ever since.

Notwithstanding that fact, after the 1980s, it is still interaction, “the most important

element in the curriculum” (Van Lier, 1996: 5), that stands for the core of second

language learning and pedagogy theories – Rivers (1987: 4), to give an example,

defines it (i.e. interaction) in the following manner: “students achieve facility in

using a language when their attention is focused on conveying and receiving authen-

tic messages (that is, messages that contain information of interest to both speaker

and listener in a situation of importance to both). That is interaction.”

Heller (2008: 256) later expands the notion of discourse in interaction to school

settings as well and shows the examples of three ways in which the processes of

social and cultural production and reproduction – “the maintenance or transforma-

tion of relations of power and of social boundaries and categories” – are involved,

too

“first, the value attached to linguistic varieties shows up in the judgements made

about the intellectual competence of their users (individually and collectively),

judgements which are based on the use of elements of these varieties in all kinds of

interactional performances. Second, the social organization of discourse itself (who

gets to talk when, for example) allows certain actors to exercise such judgements


92

over others, to control access to educational interactions where knowledge is con-

structed, and to control what gets to count as knowledge. Third, the structure of

discourse generally indexes frames of reference which must be shared in order for

an activity (like, say, learning) to be considered to be taking place; the ability of

participants to build such shared frames on the basis of normatively conventional-

ized discourse structures affects their ability to do the work of doing “learning”

together, to display their activity to each other, and to make appropriate judgements

on the basis of the behaviour displayed”.

All in all, the study of learning competencies and skills is and, inevitably, will re-

main the area of particular attention: one of the world’s fastest growing industries

and priorities (Rylatt – Lohan, 1997) in constant need of negotiation, modification,

rephrasing and experimentation, especially in the era of intercultural communication

and cross-cultural analysis with the first notion implying, according to Scollon and

Scollon (2008: 539), “the study of distinct cultural or other groups in interaction

with each other” and the latter that “the groups under study are often presuppo-

sed.”

But what is the difference between a method and an approach – a question can

be posed (bearing in mind that most methods and approaches are only distinguis-

hable from each other at the early stages of a language course indeed) – and in what

circumstances can we talk about a technique and in what about a procedure? An-

thony (1963: 63-67), an American applied linguist, says that “the arrangement is

hierarchical. The organizational key is that techniques carry out a method which is

consistent with an approach” and, consequently, makes such a distinction

“[a]n approach is a set of correlative assumptions dealing with the nature of lan-

guage teaching and learning. An approach is axiomatic. It describes the nature of

the subject matter to be taught. (…) Method is an overall plan for the orderly

presentation of language material, no part of which contradicts, and all of which is

based upon, the selected approach. An approach is axiomatic, a method is proce-

dural. Within one approach, there can be many methods. (…) A technique is im-

plementational – that which actually takes place in a classroom. It is a particular

trick, stratagem, or contrivance used to accomplish an immediate objective. Tech-

Marcin Łączek 93

niques must be consistent with a method, and therefore in harmony with an ap-

proach as well”.

In short then, Anthony’s model of 1963 assumes that an approach is the level at

which theories both about the nature of language and language learning are defined

and a method puts those theories into practice with the help of yet two more com-

ponents.

One of them is a design that includes: method objectives (process oriented vs.

product oriented), syllabus model (subject matter vs. linguistic matter; seven diffe-

rent types of syllabi are distinguished: structural, situational, topical, functional,

notional, skills-based and task-based), types of learning tasks and teaching activities,

learners’ role, teachers’ role or the role of instructional materials.

Another element which any method consists of and observed when it (i.e. the

method) is being referred to is a procedure: classroom techniques, practices and

behaviours; a technique helps describe classroom procedures. Smart (in Bhatia et al.,

2008: 56), to take a different example, makes a distinction between a method and

methodology surmising that “a method is a set of procedures for collecting and

analysing research data. A methodology, on the other hand, is broader: a methodo-

logy is a method plus an underlying set of ideas about the nature of reality and

knowledge.”

Thus, Communicative Language Teaching, Competency-Based Language Tea-

ching, Content-Based Instruction, Cooperative Learning, Lexical Approach, Multi-

ple Intelligences, Natural Approach, Neurolinguistic Programming, Task-Based

Language Teaching and Whole Language are all approaches understood (as it has

just been established) as the sets of beliefs and principles that can be used as the

basis for teaching a language and where a variety of interpretations are, in practice,

possible.

Audiolingualism, Counselling-Learning, Situational Language Teaching, Silent

Way, Suggestopedia and Total Physical Response, on the other hand, all stand for

methods (or other specific instructional designs – systems) based on a particular

theory of language and language learning (with rather little scope for individual

interpretations). Whether a method or an approach, however, there exist three


94

theoretical views of language that all of them can draw on wholly or just in part –

Audiolingual Method, Total Physical Response and Silent Way embody the structu-

ral view, for instance, whereas Competency-Based Language Teaching movement

(English for Specific Purposes, among other things) depends on the functional

view. Last but not least, the interactional view is reflected in Task-Based Language

Teaching, Whole Language, Neurolinguistic Programming, Cooperative Language

Learning or Content-Based Instruction.

Talking of history of modern foreign languages teaching methods and approach-

es, one needs to be aware that it is Latin indeed (be it in its Classical or Vulgar form)

that until the 16th century plays the role of the language of spoken and written

communication – a true lingua franca of its air du temps (continuously ever since

the days of Latium and Ancient Rome). But then, due to the political changes hap-

pening in Europe English, French and Italian eventually take over and start to gain

in importance with the status of the lingua Latina, as Richards and Rodgers put it

(2004: 3), being “diminished from that of a living language to that of an ‘occasional’

subject.” Despite that new situation, classical Latin or, rather, the study and analysis

of both its grammar and rhetoric continue to provide the model for any foreign

language study from the seventeenth to the nineteenth centuries – as the above

mentioned authors point out further (2004: 4):

“[a]s ‘modern’ languages began to enter the curriculum of European schools in

the eighteenth century, they were taught using the same basic procedures that were

used for teaching Latin. Textbooks consisted of statements of abstract grammar

rules, lists of vocabulary, and sentences for translation. Speaking the foreign lan-

guage was not the goal, and oral practice was limited to students reading aloud the

sentences they had translated. These sentences were constructed to illustrate the

grammatical system of the language and consequently bore no relation to the lan-

guage of real communication”.

Such are the foundations indeed of the offspring of the German scholarship: the

Grammar-Translation Method for which no theory as such exists and the main

proponents of which include names such as Johann Seidenstücker, Karl Plötz and

Johann Meidinger although, as Droździał-Szelest (2006: 46) remarks,

Marcin Łączek 95

“it was the 20th century in particular that witnessed a spectacular abundance of

methodological proposals in the form of various approaches and methods. Some of

these approaches and methods were widely acclaimed and became dominant in

classrooms all over the world, others gained acceptance in some contexts or at

certain times only, while still others were rather short-lived and disappeared without

trace”.

References

[1] Anthony, E. M. 1963. “An approach, method and technique”, English Language

Teaching 17: 63-67.

[2] Bhatia, V. K. – J. Flowerdew – R. H. Jones (eds.). 2008. Advances in discourse

studies. Abingdon: Routledge.

[3] Celce-Murcia, M. – E. Olshtain. 2007. Discourse and context in language teaching.

A guide for language learners. Cambridge: Cambridge University Press.

[4] Cook, G. 1989. Discourse. Oxford: Oxford University Press.

[5] Droździał-Szelest, K. 2006. “Recent developments in ELT methodology and

their implications for language teacher education”, in: Zybert (ed.), 46-65.

[6] Hatch, E. 2001 (1992). Discourse and language education. Cambridge: Cambridge

University Press.

[7] Heller, M. 2008. “Discourse and interaction”, in: Schiffrin et al., 250-264.

[8] Okoń, W. 1966. Proces nauczania. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw

Szkolnych.

[9] Richards, J. C. – T. S. Rodgers. 2004 [1986]. Approaches and methods in language

teaching. (2nd edition.) Cambridge: Cambridge University Press.

[10] Rivers, W.M. (ed.). 1987. Interactive language teaching. Cambridge: Cambridge

University Press.

[11] Rylatt, A. – K. Lohan. 1997. Creating training miracles. Sydney: Prentice Hall.

[12] Schiffrin, D. – D. Tannen – H. E. Hamilton (eds.). 2008. The handbook of dis-

course analysis. Oxford: Blackwell Publishing.

[13] Scollon, R. – S. Wong Scollon. 2008. “Discourse and intercultural communi-

cation”, in: Schiffrin et al., 538-547.


96

[14] Smart, G. 2008. “Ethnographic-based discourse analysis: uses, issues and

prospects”, in: Bhatia et al., 56-66.

[15] Van L., Leo. 1996. Interaction in the language curriculum. Awareness, autonomy and

authenticity. Harlow: Longman.

[16] Zybert, J. (ed.). 2006. Issues in foreign language learning and teaching. Warszawa:

Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Summary

Key words: language teaching method, language teaching approach, modern foreign language

(MFL) teaching and learning

The article presents modern language teaching methods.

Założenia metod nauczania języka: podejścia i historia

Słowa kluczowe: metody nauczania języków obcych, nowoczesne nauczanie i uczenie się

języków obcych

W artykule przedstawione są nowoczesne metody nauczania i uczenia się języków obcych.


Nr 2 (44) / 2014

Zdzisław Sirojć Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie


Wprowadzenie

Artykuł powstał w oparciu o fragment badania Studenci polscy i rosyjscy o sobie

i swoim życiu1. Zostało ono przeprowadzone w 2013 roku w dwóch uczelniach: pry-

watnej polskiej (Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie) i państwowej

rosyjskiej (Krasnodarski Państwowy Uniwersytet Kultury i Sztuki). Badaczy z obu

krajów interesowały opinie studentów na temat ważnych dla nich zagadnień z życia

codziennego, w tym poglądy na edukację i przyszłą pracę zawodową2.

Charakterystyka próby badawczej

W badaniu wzięło udział 190 studentów polskich (w 97,3 % studenci studiów

zaocznych) i 215 studentów rosyjskich (w 98,5 % studenci studiów stacjonarnych).

Studenci polscy reprezentowali następujące kierunki studiów:

pedagogika /36,3 %/,

ekonomia /32,1 %/,

zdrowie publiczne /17,1 %/,

pielęgniarstwo /14,4 %/.

1 Zob. E. Łyszkowska i inni, Studenci polscy i rosyjscy o sobie i swoim życiu – raport z badania, Warszawa 2014,

maszynopis. 2 Ze strony polskiej w skład zespołu badawczego wchodzili: Hanna Górska-Warsewicz, Edyta

Łyszkowska, Agnieszka Serafin, Jerzy Chorążuk, Maciej Dębski, Krzysztof Kandefer i Zdzisław Sirojć. Kierownikiem projektu badawczego była Edyta Łyszkowska, a nadzór metodologiczny sprawował Jerzy Chorążuk. Ze strony rosyjskiej projektem kierowała Jelena J. Galimowa.


98

Natomiast badani studenci rosyjscy reprezentowali bardziej zróżnicowane kie-

runki:

ekonomia /27,3 %/,

reklama i komunikacja społeczna /14,3 %/,

lingwistyka i kom. międzykult. /13,9 %/,

dziennikarstwo radiowo-tel. /11,1 %/,

wych. fizyczne /9,7 %/,

konserwatorium /4,2 %/,

inne kierunki /19,5 %3.

Większość badanych stanowiły studentki: w Warszawie ‒ 92,1%, w Krasnodarze

– 84,1%.

Zdecydowana większość studentów rosyjskich nie ukończyła 25. roku życia

(97,6), wśród studentów polskich wskaźnik ten wyniósł 41,5 %.

W 46,3 % studenci z Polski byli żonaci a studentki zamężne, natomiast studen-

ci/studentki rosyjscy w zdecydowanej większości (91,7%) byli/były kawalerami lub

pannami.

Z miasta większego niż 500 tysięcy mieszkańców pochodziło 46,8 % studentów

polskich i 44,8 % studentów rosyjskich. Ze wsi – 23,9 % studentów polskich

i 14,9% z Rosji. Pozostali pochodzili z mniejszych ośrodków miejskich.

Większość studentów studiowała na pierwszych trzech latach studiów (licencjat)

‒ w Polsce – 69,9 %, w Rosji – 86,5 %4.

Rezultaty badania

Badani studenci, zarówno polscy jak i rosyjscy, są zadowoleni z dokonanego wy-

boru kierunku studiów (tab. 1.). Odpowiedzi „zdecydowanie tak” i „tak” udzieliło

180 badanych studentów polskich (94,7 %) i 197 studentów rosyjskich (91,6 %).

3 Zob. także: J. Chorążuk, Struktura badanej populacji, Warszawa 2013, maszynopis. 4 Ibidem.

Zdzisław Sirojć 99

Tab. 1. Zadowolenie studentów z wyboru kierunku studiów

* j. p. – jak poprzednio.

O wyborze studiów przez studentów polskich najczęściej decydowały następują-

ce czynniki:

zainteresowanie tematyką (98 odpowiedzi – 51,6 % badanych),

predyspozycje zawodowe (71 odpowiedzi – 37,4 % badanych),

a wśród studentów rosyjskich:

zainteresowanie tematyką (87 odpowiedzi – 40,7 % badanych),

rodzice/rodzina (76 odpowiedzi – 35,5 %),

predyspozycje zawodowe (61 odpowiedzi – 28,5 %),

przypadek (45 odpowiedzi, co stanowiło 21,0 % ankietowanych), (tab. 2.).

Tab. 2. Czynniki mające wpływ na wybór kierunku studiów przez studentów

Polska Rosja

Ilość

odpowiedzi* [%] j.p. j.p

1. rodzice / rodzina 13 6,8% 76 35,5%

2. przyjaciele / koledzy 31 16,3% 18 8,4%

3. przypadek 24 12,6% 45 21,0%

4. rodzinne tradycje związane z tym kierunkiem studiów

5 2,6% 5 2,3%

5. doradcy zawodowi 2 1,1% 3 1,4%

6. zainteresowanie tą tematyką 98 51,6% 87 40,7%

7. predyspozycje zawodowe 71 37,4% 61 28,5%

8. oceny na świadectwie maturalnym 2 1,1% 2 0,9%

Polska Rosja

Ilość odpowiedzi

[%] j. p. j. p. *

1. zdecydowanie tak 91 47,9% 99 46,0%

2. raczej tak 89 46,8% 98 45,6%

3. raczej nie 8 4,2% 16 7,4%

4. zdecydowanie nie 2 1,1% 2 0,9%

Razem 190 100,0% 215 100,0%


100

Polska Rosja

Ilość

odpowiedzi* [%] j.p. j.p

9. reklama w mediach 5 2,6% 0 0,0%

10. łatwość znalezienia pracy po studiach na tym kierunku studiów

29 15,3% 30 14,0%

11. wysokie zarobki w przyszłości 3 1,6% 22 10,3%

12. renoma uczelni 6 3,2% 12 5,6%

13. przekonanie, że to łatwy kieru-nek studiów

10 5,3% 7 3,3%

14. coś innego 13 6,8% 16 7,5%

* wartości nie sumujemy, gdyż istniała możliwość wielu wyborów.

Ocenie poddane zostało kształcenie w uczelni. Zarówno studenci polscy jak

i rosyjscy oceniają je pozytywnie. 2/3 studentów polskich odpowiedziało „raczej

tak” (51,6 %) i „zdecydowanie tak” (16,8 %), natomiast aż ¾ studentów rosyjskich

odpowiedziało w ten sposób: 51,9 % „raczej tak” i 25,2 % „zdecydowanie tak” (tab.

3.).

Tab. 3. Ocena kształcenia w uczelni w opinii studentów

Większość studentów wyraża przekonanie, że po ukończeniu uczelni będzie pra-

cować w wyuczonym zawodzie: „zdecydowanie tak” (30,7 % ) i „raczej tak” (39,7

%) – to odpowiedzi Polaków, natomiast Rosjanie odpowiedzieli w 25,2 % „zdecy-

dowanie tak” i w 46,3 % „raczej tak” (tab. 4.).

Polska Rosja

Ilość odpowiedzi [%] j. p. j. p.


2. raczej tak 98 51,6% 111 51,9%

3. raczej nie 22 11,6% 14 6,5%


5. trudno powiedzieć 32 16,8% 31 14,5%

Razem 190 100,0% 214 100,0%


Tab. 4. Przekonanie studentów, że będą pracować w wyuczonym zawodzie

Badani studenci sądzą, że uzyskane wykształcenie zapewni im stałą pracę. Uważa

tak 62,4 % ankietowanych Polaków i 68,2 % Rosjan (tab. 5.).

Tab. 5. Przekonanie studentów, iż uzyskane wykształcenie zapewni im stałą

pracę

Gorzej, w opinii studentów, wyglądają perspektywy znalezienia pracy w mieście -

miejscu studiowania i otaczającym go regionie. 70,0 % Polaków wybrało odpowie-

dzi: „popyt na pracę jest większy niż podaż” i „poszukujących w tym zawodzie jest

więcej niż zapotrzebowanie na pracę”, a 17,9 %, że pracy trzeba szukać poza grani-

cami regionu. Nieco mniej Rosjan uważa podobnie (53,4 %), ale należy przy tym

zauważyć, że aż 35,6 % badanych uważa, że pracy trzeba szukać poza „macierzy-

stym” regionem (tab. 6.).

Polska Rosja



2. raczej tak 75 39,7% 99 46,3%

3. raczej nie 23 12,2% 17 7,9%


5. jeszcze nie wiem 28 14,8% 38 17,8%

Razem 189 100,0% 214 100,0%

Polska Rosja



2. raczej tak 89 47,1% 97 45,3%

3. raczej nie 17 9,0% 23 10,7%


5. nie wiem 50 26,5% 38 17,8%

Razem 189 100,0% 214 100,0%


102

Niepokojącym jest fakt, że 27,2 % badanych polskich studentów uważa, iż pracę

można dostać tylko po znajomości. Uwagi może budzić także to, że 20,2 % bada-

nych Rosjan twierdzi, iż praca jest, ale nie odpowiada im zatrudnienie zgodne

z wybranym kierunkiem studiów.

Tab. 6. Perspektywy znalezienia pracy w regionie w opinii studentów

*jak w tab. 2.

Studenci polscy nie mają nadziei, że w perspektywie dekady sytuacja na rynkach

pracy ulegnie zasadniczej zmianie – uważa tak 36,3 % badanych. Rosjanie podcho-

dzą do tego bardziej optymistycznie – 56,8 % odpowiedzi pozytywnych (tab. 7.).

Tab. 7. Perspektywa zmiany sytuacji na rynkach pracy w ciągu najbliższych 10. lat w opinii studentów

Polska Rosja

Ilość odpowiedzi* [%] j. p. j. p.

1. popyt na pracę jest większy niż jej podaż

66 34,7% 37 17,8%

2. praca jest, ale taka jak po moich studiach, mi nie odpowiada

7 3,7% 42 20,2%

3. poszukujących w tym zawodzie jest więcej niż zapotrzebowanie na pracę

67 35,3% 53 25,5%

4. pracy trzeba szukać poza granicami regionu

34 17,9% 74 35,6%

5. pracę w tym zawodzie można dostać tylko po znajomości

52 27,4% 30 14,4%

6. mam inne zdanie na ten temat 13 6,8% 23 11,1%

Polska Rosja



2. raczej tak 54 28,4% 97 45,5%

3. raczej nie 60 31,6% 28 13,1%



Razem 190 100,0% 213 100,0%


Stąd też zrozumiałe staje się stanowisko badanych studentów, iż państwo powin-

no wspierać absolwentów wyższych uczelni w znalezieniu pracy – uważa tak 96,8 %

ankietowanych młodych Polaków i 94,9 % Rosjan (tab. 8.).

Tab. 8. Wspieranie absolwentów wyższych uczelni w znalezieniu pracy

w opinii badanych

Biorąc pod uwagę wcześniejsze wypowiedzi, naturalną była sugestia studentów,

by w warunkach zmian zachodzących we współczesnym świecie, swoich dzieci nie

zachęcać do podobnej kariery zawodowej. Uważało tak 41,8 % badanych młodych

Polaków i 36,2% Rosjan (tab. 9.).

Tab. 9. Sugestia, aby dzieci studentów kontynuowały pracę w zawodzie swo-

ich rodziców

Polska Rosja



2. raczej tak 33 17,5% 55 26,2%

3. raczej nie 50 26,5% 48 22,9%



Razem 189 100,0% 210 100,0%

Jak widać w powyższej tabeli odpowiedzi pozytywnych było mniej, w szczegól-

ności u młodych Polaków (29,1 %). Nie dziwi też znaczna ilość odpowiedzi „trudno

powiedzieć” – 29,1 % u studentów z Polski i 31,4 % u studentów rosyjskich.

Polska Rosja



2. raczej tak 32 17,0% 49 22,9%

3. raczej nie 3 1,6% 0 0,0%



Razem 188 100,0% 214 100,0%


104

Wnioski

1. Sytuacja na rynkach pracy, mazowieckim i krasnodarskim, jest trudna.

W szczególności dotyczy ona zatrudniania absolwentów szkół wyższych. Niezbędne

jest w tym przypadku wsparcie państwa. Badanie pokazało, iż młodzież tego ocze-

kuje (Polacy – 96,8% wskazań, Rosjanie – 94,9 %).

Mimo, iż studenci polscy i rosyjscy są przekonani, że będą pracować w wyuczo-

nym zawodzie a aktualne wykształcenie da im stałą pracę, to w odniesieniu do sytu-

acji na rynku pracy, twierdzą oni, że w badanych regionach mamy do czynienia

z nadmiarem poszukujących pracy w stosunku do zapotrzebowania na pracę (uważa

tak 70,0 % badanych Polaków i 53,4 % Rosjan). Dlatego, ich zdaniem, pracy trzeba

szukać poza regionem. Pogląd taki zaprezentowało 27,4 % badanych Polaków

i 35,6% Rosjan.

Zmiany tej sytuacji znaczna część badanej młodzieży nie spodziewa się. 36,3 %

badanej młodzieży polskiej w ciągu najbliższych 10. lat nie widzi możliwości po-

prawy sytuacji na rynkach pracy. Bardziej optymistyczni są studenci rosyjscy, ale

może to mieć związek z większymi inwestycjami w regionie, związanymi

z olimpiadą w Soczi.

Niepokojącym jest fakt, że pracę, zdaniem części badanych, można zdobyć tylko

po znajomości: co ciekawe, częściej wskazywali na taką sytuację Polacy (27,4 %) niż

Rosjanie (14,4 %).

2. Edukacja może być istotnym czynnikiem ułatwiającym znalezienie pracy,

dotyczy to w szczególności młodzieży. Rozumieją to badani studenci. Zadowolenie

ze studiowania wyraziła zdecydowana większość badanych (Polacy 94,7 %, Rosjanie

91,6 %). Wysoko oceniają oni również swoje kształcenie w uczelni (68,4 % ocen

pozytywnych studiujących Polaków i 77,1 % Rosjan).

Jeśli jednak przeanalizujemy czynniki wpływu na podejmowanie decyzji bada-

nych o studiach, to zobaczymy, iż sytuacja jest bardziej skomplikowana. Zaintere-

sowanie tematyką studiów i predyspozycje zawodowe stanowią w 89,0% źródło

decyzji studentów polskich o podjęciu edukacji na poziomie wyższym, nieco mniej

wśród studentów rosyjskich – 69,5%.


Istotną rolę w podejmowaniu decyzji w tej kwestii odegrali: wśród studentów ro-

syjskich - rodzice i rodzina (35,5%) oraz przyjaciele i koledzy - wśród studentów

polskich (16,5 %).

W obu badanych uczelniach łatwość znalezienia pracy po studiowanych kierun-

kach odegrała mniejszą rolę (u studentów polskich – 15,3 % i rosyjskich – 14,0 %).

Badanie pokazało, iż w dalszym ciągu brakuje młodzieży profesjonalnego wspar-

cia w wyborze kierunku studiów i ewentualnego przyszłego zawodu. Rola doradz-

twa zawodowego jest w obu badanych przypadkach znikoma (u Polaków – 1,1 %,

u Rosjan – 1,4 %).

Zastanawiający jest także fakt, że wśród studentów rosyjskich 21,0 % badanych

wskazało, iż wybrało kierunek studiów przez przypadek, mimo to są z niego zado-

woleni.

W dalszej części badania podobny odsetek tej młodzieży wskazuje jednak, że

praca w wybranym zawodzie jest, ale taka im nie odpowiada (20,2 %).

Badanie pokazuje, że studiowanie związane jest z lepszymi warunkami finanso-

wymi rodziców bądź samych studiujących. Dostępność do edukacji na poziomie

wyższym jest w dalszym ciągu niska, w szczególności dla mniej zamożnej młodzieży

wiejskiej i małomiasteczkowej.

3. Badanie pokazało, że studenci dwóch współpracujących ze sobą uczelni,

które różni bardzo wiele (miasto stołeczne i peryferyjne, studia zaoczne i stacjonar-

ne, uczelnia prywatna i państwowa), w zdecydowanej większości przypadków od-

powiadali podobnie i w podobny sposób przedstawiali swoje problemy.

Świadczy to o podobieństwie problemów, jakie nurtują współczesną młodzież

w warunkach globalizacji. W szczególności dotyczy to problemów charakterystycz-

nych dla społeczeństw przechodzących transformację systemową.

Streszczenie

Słowa kluczowe: edukacja, rynek pracy, badanie, studenci polscy i rosyjscy

Artykuł prezentuje opinie badanych studentów polskich i rosyjskich na temat swojej obecnej

edukacji oraz przyszłej pracy zawodowej.


106

Education of young Polish and Russian and labour market

Summary

Key words: educaction, labour market, research, Polish nad Russian students

The article presents the opinions of the students of Polish and Russian about their current edu-

cation and future careers.


Nr 2 (44) / 2014

Rafał Bernat

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu,

Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych Dąbrowski, Ciecierski, Rak


Celem niniejszego artykułu jest analiza działalności oraz zakresu opodatkowania

spółek zagranicznych w Polsce w odniesieniu do niektórych poglądów głównych

szkół ekonomicznej analizy prawa. Przez spółkę zagraniczną należy rozumieć pod-

miot gospodarczy (spółka handlowa osobowa lub kapitałowa) posiadający siedzibę

w innym państwie członkowskim lub kraju trzecim.

Ekonomia a teoria sprawiedliwości prawa

Ekonomiczna analiza prawa to nauka zajmująca się badaniem prawa i skutków

prawnych, jakie klasyfikuje na płaszczyźnie ich ekonomii1. Ekonomia pozwala na

analizę efektywności czynności prawnych i ich wpływu choćby na zysk, popyt, wy-

nik finansowy. Na uwagę zasługują głoszone w piśmiennictwie2 zasady ekonomicz-

1 Por. R. Cooter & U. Thomas, Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2011, s. 4-6. Ekonomiczna analiza

prawa zakłada, że normy prawne motywują ludzi do działania, odwołując się do zaspokajania potrzeby jednostki do ustawicznego bogacenia się, tj. podatnik wypełnia dyspozycję normy prawa podatkowego, ponieważ jest to korzystniejsze niż ewentualne sankcje karno-skarbowe, które byłyby jego udziałem w wypadku braku uiszczenia należności publicznoprawnej, W. Załuski, Ewolucyjna filozofia prawa, Kraków 2009, s. 171.

2 J. Stelmach, Spór o ekonomiczną analizę prawa, (w:) J. Stelmach, M. Soniewicka (red.), Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych, Warszawa 2007, s. 13-18. Zdaniem R. Stroińskiego prawo jest systemem bodźców zachęcających lub zniechęcających do określonych zachowań, a w konsekwencji prowadzących do działań efektywnych, Ekonomiczna analiza prawa, czyli w poszukiwaniu efektywności, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2002, z. 3, s. 551.


108

nej analizy prawa, tj. to co stanowi o istocie prawa, daje się zredukować do faktów

o charakterze ekonomicznym; twórcą i podmiotem prawa jest homo oeconomicus; przy

pomocy narzędzi ekonomicznych daje się zbudować spójną teorię sprawiedliwości.

Warto się pochylić zwłaszcza nad ostatnią tezą. Ratio legis wszystkich aktów praw-

nych jest sprawiedliwość prawa. Oznacza to konstruowanie w taki sposób przepi-

sów prawnych, aby zagwarantować każdemu z obywateli prawa konstytucyjne oraz

wypełnić zasady prawa istniejące w danym kręgu kulturowym. Różnorodność sys-

temów prawa nie jest spowodowana odmiennym katalogiem zasad prawa ale wpły-

wem danej kultury na te zasady obowiązujące w danym państwie3. Dlatego też

wpływ czynników ekonomicznych na teorię sprawiedliwości nie jest znaczny. Nad-

mienić trzeba, że sprawiedliwość winna być klasyfikowana w odniesieniu do kon-

kretnej gałęzi prawa. W odniesieniu do prawa karnego oznacza ona domniemanie

niewinności oskarżonego, możliwość obrony czy ciężar dowodowy po stronie

oskarżyciela. Natomiast w prawie spółek handlowych definiowana jest jako propor-

cjonalność praw i obowiązków wspólników spółki osobowej (za wyjątkiem sp.k.

i sp.ka) i kapitałowej. W publikacjach naukowych, na płaszczyźnie prawa podatko-

wego operuje się pojęciem sprawiedliwości dystrybutywnej4. Oznacza ona sprawie-

dliwy podział majątku publicznego, dostęp do aktywów publicznych i możliwość

równomiernego pobierania pożytków z własności wspólnej (dla całego narodu).

System podatkowy jest skonstruowany w sposób niespójny5 (chwilami sprzeczny),

dlatego też sprawiedliwy podział dóbr wytworzonych przez obywateli (PKB) jest

awykonalny. Niespójność polskiego prawa podatkowego wynika zarówno ze złożo-

3 Por. G. Maroń, Zasady prawa jako składnik kultury prawnej, (w:) O. Nawrot, S. Sykuna, J. Zajadło,

Konwergencja czy dywergencja kultur i systemów prawnych ?, Warszawa 2010, s. 224-226. Polską kulturę prawa podatkowego należy definiować jako tradycyjne ujęcie systemu należności publicznoprawnych, na które wpływ miała historia, aspekty polityczne i uwarunkowania społeczno-religijne. Należy postawić tezę, iż nowożytna kultura polskiego prawa podatkowego, nie jest dostatecznie rozwinięta, gdyż za datę jej powstania uznać należy koniec Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej i początek gospodarki wolnorynkowej (lata dziewięćdziesiąte). Wspólnota Europejska posiada tradycję podatkową a nowi członkowie (państwa, które przystąpiły po 2004 r.) muszą się dopiero uczyć autonomii europejskiego prawa podatkowego i odczytywać ,,ducha prawa’’ zawartego w dyrektywach i rozporządzeniach unijnych dotyczących podatków.

4 Por. J. Finnis, Prawo naturalne i uprawnienia naturalne, Warszawa 2001, s. 186-188. 5 A. Pomorska, Polski system podatkowy. Założenie a praktyka, Lublin 2004, s. 269-270. J. Majchrzak,

Problemy zarządzania i organizacji w procesie przekształceń własnościowych, Poznań 1993, s. 2.

Rafał Bernat 109

ności norm prawa materialnego jak i niedostatecznej jasności przepisów procedury

podatkowej. Polski przedsiębiorca nigdy nie może być pewien, czy dokonywana

przez niego interpretacja (wykładnia gramatyczna) ustaw, rozporządzeń podatko-

wych spotka się ze zrozumieniem organów podatkowych lub organów kontroli

skarbowej. Taki stan niepewności prawa negatywnie wpływa na obraz Polski jako

miejsca docelowego inwestycji zagranicznych. Narzędzia badawcze, jakimi dysponu-

je ekonomiczna analiza prawa, pozwalają dowieść istoty wpływu niepewności prawa

podatkowego na czynnik społeczny (ekonomiczny) jednostki. Prawo podatkowe

winno być nie tylko sprawiedliwie ale ekonomicznie uzasadnione i potrzebne, redu-

kować nadwyżkę dochodu bogatym i stymulować małych i średnich przedsiębior-

ców do rozwoju6. Oznacza to, że stwarzanie przez ustawodawcę trudnego i niepre-

cyzyjnego polskiego prawa przynosi w konsekwencji mniejsze zyski (np. urząd kon-

troli skarbowej może zawsze zakwestionować wykładnię prawa dokonywaną przez

podatnika) niż miałoby to miejsce przy modelu prawa podatkowego zrozumiałego

dla przedsiębiorców zagranicznych.

Szkoły ekonomicznej analizy prawa

Dla potrzeb przedmiotowych rozważań należy przyjąć, iż istnieją cztery główne

szkoły ekonomicznej analizy prawa: szkoła chicagowska, szkoła New Haven, szkoła

Virginii oraz ruch Law & Economics. Wedle szkoły chicagowskiej (Ronald Coase,

Hennry G. Mann, Richard Posner) zasady i skutki prawa można oceniać z punktu

widzenia ich efektywności ekonomicznej, interwencja państwa w procesy rynkowe

zazwyczaj nie prowadzi do zwiększenia bogactwa społeczeństwa a w przypadku

braku ograniczeń racjonalne podmioty dążą do współpracy w celu wzajemnie ko-

rzystnej wymiany dóbr i usług7. Zdaniem przedstawicieli szkoły New Haven (m.in.

Guido Calabresi) należy akceptować interwencję publiczną oraz kłaść szczególny

6 Analiza ekonomiczna prawa podatkowego dokonywana jest w kontekście obowiązującego w danym

kraju środowiska geopolitycznego, T. Eger, M. G. Aure, Neigen Zhang, Economic Analysys of Law in China, Bodmin 2007, s. 5-8.

7 Por. T. Kowalik, Ekonomia. Nauka zdrowego rozsądku, Warszawa 2012, s. 263 i n. R. Posner, Economic Analysis of Law, 1973 Boston, s. 13, tenże Utilitarianism, Economics and Legal Theory, The Journal of Le-gal Studies, Journal of Legal Studies, nr. 1, Chicago 1979, s. 104-110 oraz The Ethical and Political Basis of the Efficiency Norm in Common Law Adjudication, Hofstra Law Review, Harvard 1979-1980, nr 8, s. 490. R. Coase, The Problem of Social Cost, Journal of Law and Economics, Chicago 1961, s. 30-40.


110

nacisk na korzystanie z instytucji rządowych w celu usuwania niesprawności rynko-

wych oraz przeciwdziałania niekorzystnym zachowaniom podmiotów (np. oszustwa

karno-skarbowe)8. Odmienne poglądy charakteryzują szkołę Virginii9 (przekonanie,

że politycy kierują się własnym interesem, indywidualizm normatywny - uchwalone

rozwiązania prawne są sumą interesów indywidualnych podmiotów biorących udział

w procesie legislacyjnym). Przedstawiciele ruchu Law & Economics10 uważają, że

własność jest fundamentalną instytucją gospodarki a każdy problem można rozwią-

zać za pomocą umowy i poddać optymalizacji kosztów transakcji.

Spółka zagraniczna – inwestor czy złodziej majątku narodowego?

Handel zagraniczny jest niezbędny w gospodarce wolnorynkowej i jest podstawą

do zwiększania bogactwa narodu (poprzez zbycie nadwyżki dóbr wytwarzanych

i pozyskiwanie towarów deficytowych). Od 1990 r. obrót handlu zagranicznego

zwiększył się 45 krotnie11, co jest dowodem atrakcyjności Polski jako kraju prowa-

dzenia działalności gospodarczej przez nierezydentów. Spółka zagraniczna podlega

trzem jurysdykcjom podatkowym: miejsca siedziby, źródła przychodu i regulacjom

międzynarodowym.

Zasadą międzynarodowego prawa podatkowego jest unikanie podwójnego opo-

datkowania podatkiem dochodowym. W przypadku podmiotów gospodarczych,

które posiadają siedzibę w jednym państwie a w innym prowadzą działalność go-

spodarczą, kwestię opodatkowania przychodu regulują właściwe umowy o unikaniu

podwójnego opodatkowania pomiędzy państwami umawiającymi się. Jednakże

spółki zagraniczne, które są makroprzedsiębiorcami modelują tak swój model biz-

8 P. Buława, K. Szmit, Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2012, s. 95. G. Calabresi, Some Thoughts on

Risk Distribution and the Law of Torts, Yale Law Journal, 1961 Yale, s. 551- 553. Kontestując akceptację ingerencji aparatu przymusu można przytoczyć tezę nutu Critical Legal Studies według, którego prawo stanowione niemające podstaw w moralności a jedynie legitymację od ustawodawcy jest nies-prawiedliwe, R.W. Bauman, Ideology and Community in the first Wave of Critical Legal Studies, Toronto 2002, s. 43-45; I. Ward, Introduction to Critical Legal Theory, London 2004, s. 144.

9 A. A. Leff, Economic Analysis of Law: Some Realism about Nominalism, Virginia Law Review Nr 3, Char-lottesville 1974, s. 452-460.

10 J. Stelmach, B. Brożek, W. Załuski, Dziesięć wykładów o ekonomii prawa, Warszawa 2007, s. 17; S. Kaźmierczak, Stosunek prawa do ekonomiki. Podstawowe problemy, Wrocław 1988, s. 85

11 J. Łukasiewicz (red.), Zarys historii Polski w liczbach, Warszawa 2012, s. 473. Polska klasyfikuje się od kilku lat za Węgrami, Słowacją, Litwą w rankingach krajów przyjaznych inwestorom, J. Mastalerek, Poland’s competitiveness – worldwide and in UE, Hamburg 2003, s. 4-5.

Rafał Bernat 111

nesowy, aby stworzyć wehikuł optymalizacyjny, tj. podmiot, który nie będzie podle-

gał opodatkowaniu w państwie siedzibie, a w państwie źródła przychodu będzie

zwolniony. Agresywne planowanie podatkowe jest domeną wielkich korporacji,

które mają duży udział w rynku i chcą się pozbyć obciążeń podatkowych. Pod

względem prawnym jest wykorzystywaniem aspektów technicznych systemu podat-

kowego lub rozbieżności pomiędzy dwoma systemami podatkowymi lub większą

ich liczbą, stosując praktyki zgodne z prawem lecz stojące w sprzeczności z intencją

prawodawcy. Komisja Europejska zaleca państwom członkowskim czynności mają-

ce na celu przeciwdziałania agresywnego planowaniu podatkowemu12. W przypadku

gdy spółka zagraniczna działając w Polsce doprowadza do upadłości swoich konku-

rentów (rodzime przedsiębiorstwa), a jednocześnie nie płaci w Polsce podatku do-

chodowego, występuje niesprawność rynkowa i nieefektywność polskiego systemu

podatkowego. Ze względów ekonomicznych spółka ta może działać prawidłowo,

osiągać zysk, zwiększać wyniki sprzedażowe, dokonywać inwestycji, ekspansji na

inne rynki zbytu. Jednakże analizując polski system podatkowy na płaszczyźnie

efektywnego poboru należności publicznoprawnych od podmiotów z innych pań-

stw, uznaje, że występują realne błędy w funkcjonowaniu systemu i wykorzystywa-

niu narzędzi stymulacyjnych. Wynika to z faktu, iż organy podatkowe nie są w stanie

sprostać międzynarodowym korporacjom, które mają wiedzę i wieloletnie doświad-

czenie w optymalizacji podatkowej. Jednak głównym zadaniem ustawodawcy po-

datkowego nie jest szukanie metod uniemożliwiających dokonywanie oszustw po-

datkowych ale stworzenie ,,niewidzialnej’’ należności publicznoprawnej, która bę-

dzie pobierana w sposób nieuciążliwy dla stron dokonujących wymiany dóbr usług

na międzynarodowym wolnym rynku13.

12 Zalecenia Komisji Europejskiej z 6 grudnia 2012 r. w sprawie agresywnego planowania podatkowego,

2012/772/UE (Dz. UUE. L 338/41). 13 Przyznać należy, że model opodatkowania, w którym przedsiębiorca zagraniczny koncentruje się na

aspektach ekonomicznych swojej działalności a nie obronie prawnej przed inwazyjnym działaniem organów podatkowych jest uzasadniony i pożądany, E.J. Merstmacker, The Legal Theory without Law, Hamburg 2007, s. 12-14. R. Eyben, Comparative Economic Analysis of Regulatory Competition in Corporate in Europe and United States, Berlin 2006, s. 4-6.


112

Efektywność prawa podatkowego

W odniesieniu do teorii R. Dworkina14, aby polski system opodatkowania spółek

zagranicznych był efektywny, należy odrzucić idee ładu społecznego (sprawiedliwo-

ści), a skupić się na rezultacie, jaki ma przynieść ustanowienie danej normy prawnej.

Za postulaty de lege ferenda można przyjąć: opodatkowanie przychodu z tytułu obrotu

nieruchomościami w miejscu położenia nieruchomości, podatek dochodowy płaco-

ny w centralnym miejscu prowadzenia działalności gospodarczej czy też intensyfika-

cję korzyści podatkowych dla przedsiębiorcy zagranicznego inwestującego w danej

gminie. Przykładem specjalnej strefy ekonomicznej jest obszar ,,INVEST – PARK’’

ustanowiony w 1997 r. Spółka zagraniczna, która poprzez oddział w Polsce prowa-

dzi działalność w strefie, może uzyskać pomoc publiczną w proporcji do 50%

w stosunku do swoich nakładów oraz okresowe zwolnienie z podatku dochodowe-

go. Miasto Wałbrzych w zamian za wprowadzenie przez podmiot pośrednio zagra-

niczny odpowiednich aktywów oraz preferencyjne możliwości rozwoju wymaga od

przedsiębiorców zakazu zbycia składników majątku znajdującego się w strefie przez

okres pięciu lat. Należy uznać to za nowoczesne podejście do redystrybucji finan-

sów publicznych (także w wymiarze samorządowym). Przedsiębiorca uzyskuje pew-

ność i przejrzystość opodatkowania, pomoc finansową i administracyjną. Takie

,,środowisko prawne’’ daje mu szansę skupienia swoich środków i wysiłków na

prowadzeniu działalności gospodarczej. Tym samym opisane zjawisko jest wypeł-

nieniem postulatów głoszonych przez przedstawicieli keynesizmu15, według których

pieniądz zainwestowany w gospodarkę (a nie na konsumpcję) przynosi większą

w przyszłości wartość a każdy rodzaj ulgi podatkowej skierowanej w sposób uży-

teczny dla przedsiębiorców jest lepszy niż konsumpcja środków publicznych. Co za

tym idzie, jeśli przedsiębiorca zagraniczny udostępni swoje prawa autorskie (np.

licencja produkcji nowoczesnych samochodów osobowych) dla spółki zależnej

z siedzibą w Polsce, to takie zdarzenie nie nosi znamion inwestycji w polską gospo-

darkę, gdyż nie spełnia kryterium zbywalności oraz innowacyjności.

14 J. Habermas, Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa

prawnego, Warszawa 2005, s. 229. 15 M. Smaga, Instytucje gospodarki rynkowej, Warszawa 2012, s. 50.

Rafał Bernat 113

Z punktu widzenia ekonomii wydaje się racjonalnie działanie polegające na in-

terwencji (dotacji) państwa dla spółki publicznej, w której udziały posiada spółka

zagraniczna. Prowadzenie działalności na szeroką skalę wiąże się z potrzebą ciągłej

inwestycji i alokacji uzyskanego zysku przedsiębiorstwa na poczet przewidywanej

bessy. Jeśli ww. spółka publiczna przechodzi trudności w spłacie swoich zobowią-

zań i możliwa jest upadłość podmiotu dla ekonomisty wydaje się oczywiste, że

należy doinwestować ten podmiot (aby w przyszłości osiągnąć pożądany zysk).

Jednakże art. 107. ust. 1. Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej16 zakazuje co

do zasady pomoc publiczną państw członkowskich dla przedsiębiorstw państwo-

wych (także gdy udziałowcami są zagraniczni przedsiębiorcy).

Za pozytywny przykład interwencji aparatu państwa w działalność spółki zagra-

nicznej na terytorium Polski należy uznać przeciwdziałanie monopolom, nieuczci-

wej konkurencji, wyzysku pracowników nisko wykwalifikowanych czy ochrona

zasobów naturalnych17. W polskim systemie prawnym istnieje kilkanaście organów,

uprawnionych do bezpośredniej (lub wtórnej) kontroli przepisów prawa podatko-

wego stosowanych wobec podmiotów zagranicznych. Należy tu wyróżnić instytucje

sądowe (np. Trybunał Konstytucyjny, Naczelny Sąd Administracyjny), wykonawcze

(Minister Finansów), administracyjne (Najwyższa Izba Kontroli) i obywatelskie

(Rzecznik Praw Obywatelskich). Minister Finansów pełni rolę wykonawcy ustaw

podatkowych, ale przez wydawanie rozporządzeń może kształtować w pewien

sposób charakter prawa podatkowego. Dodatkowo organ ten kontroluję jakość

stosowania prawa podatkowego przez organy podatkowe i jako Główny Inspektor

Kontroli Skarbowej ma wiedzę co do najczęstszych sposobów obejścia tego prawa.

Warto przy tym wspomnieć o próbie skonstruowania przez ustawodawcę europej-

skiego systemu wspólnotowego kontroli systemu finansów publicznych (rachunków

narodowych i regionalnych)18, który ma służyć ułatwianiu międzynarodowej mobil-

16 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z 30 kwietnia 2004 r. (Dz. U. 2004, Nr 90 poz. 864/2). 17 Por. J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa dla ekonomistów i nie tylko, Warszawa 2007, s. 32. 18 Aby sprostać wyzwaniom gospodarki globalnej wydano Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i

Rady UE nr 549/2013 z 21.05.2013 r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej, Dz. U. UE..L.2013.174.1. Państwa członkowskie także mają prawo do kontroli ustalenia przez Komisję Europejską wspólnych norm opodatkowania (art. 2 ust. 2 pkt. b v Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 182/2011 z 16.02.2011 r.


114

ności krajowych zasobów. Komisja Europejska zdaje się mieć świadomość, że jej

ingerencję w opodatkowanie spółek zagranicznych utrudniają: transakcje przez

Internet, reeksport towarów, mechanizmy off-shore, handel aktywami własności inte-

lektualnej. Problemem w tworzeniu dobrego prawa podatkowego nie jest zatem

ustalenia optymalnych rozwiązań, które będą miały zastosowanie do wszystkich

przypadków ale wypracowanie skutecznych narzędzi legislacyjnych, dzięki którym

zmiana systemu podatkowego wobec przedsiębiorców zagranicznych będzie nadą-

żała za globalnymi nurtami gospodarczymi19.

Współpraca przedsiębiorców

W odniesieniu do postulatu szkoły chicagowskiej, iż podmioty gospodarcze

(w razie braku ograniczeń) dążą do współpracy w celu osiągnięcia większego zysku,

należy wyrazić aprobatę tylko w przypadku podmiotów powiązanych. Przez pod-

mioty powiązane należy rozumieć przedsiębiorców, którzy są związani albo kapita-

łem albo osobami, które zajmują daną funkcje w obydwu podmiotach (por. art. 3.

ust. 1. pkt. 43. ustawy o rachunkowości20 oraz art. 11. ust. 4. pkt. 2. ustawy

o podatku dochodowym od osób prawnych21). Także spółka matka tworząc spółki

córki układa tak model biznesowy aby skutkiem dokonywanych alokacji kapitału

spółki matki był wzrost zysku osiąganego przez spółki córki. Oczywiste jest, że

spółka matka pobiera w późniejszym etapie część wypracowanego zysku przez

spółki córki. Z uwagi na to, że siłę argumentu mierzy się jego skutecznością22,

stwierdzam brak występowania w biznesie zwyczaju współpracy podmiotów konku-

rencyjnych. Co prawda przyniosło to by uczestnikom takiego przedsięwzięcia więk-

ustanawiającego przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję, Dz. U. UE. L. 2011.55.13).

19 Takie zachowanie jest korzystniejsze dla przedsiębiorcy a w mniejszym stopniu dla organów fiskalnych. Zwracając się do katalogu wytycznych jakimi musi być poddany system finansów publicznych, aby był bardziej efektywny, należy za Cezarym Kosikowskim opowiedzieć się za: zastąpieniem dotychczasowej ordynacji podatkowej ogólnym kodeksem daninowym (ujednolicenie terminologii podatkowej), usprawnieniu postępowania podatkowego oraz kontroli skarbowej, poprawie sądowej kontroli decyzji podatkowych, C. Kosikowski, Naprawa Finansów Publicznych w Polsce, Białystok 2011, s. 356.

20 Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. 2013, poz. 330, j. t.). 21 Ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. 2011, Nr 74, poz.

397, j.t.). 22 J. Oniszczuk, Filozofia i teoria prawa, Warszawa 2012, s. 622.

Rafał Bernat 115

szy zysk, jednakże wiązało by się także z udostępnieniem części know-how przedsię-

biorstwa. Poza tym spółka zagraniczna nie ma interesu w tym, aby wspomagać

rozwój (choćby technologiczny) konkurencyjnych spółek krajowych, nawet jeśli

byłoby to logiczne z punktu widzenia ekonomii obu spółek. Ponadto współpraca

spółki zagranicznej i polskiej wymaga sprawnej komunikacji na odpowiednim po-

ziomie. Jeśli podmiot polski nie posiada np. linii produkcyjnych, technologii, dobrze

wykształconej kadry kierowniczej, to polecone przez podmiot zagraniczny modele

biznesowe będą nieefektywne w polskim przedsiębiorstwie.

Jednakże występowanie kilku czynników motywujących (zwiększenie udziałów

w rynku, asortymentów produktów, redukcja kosztów, poprawa jakości produk-

tów)23 do współpracy daje podstawę do zawiązania porozumienia z podmiotem

konkurencyjnym.

Samowystarczalność przedsiębiorcy zagranicznego

Odnosząc się do poglądu, że akt normatywny ma gwarantować realizację interesu

publicznego, który oznacza poszanowanie dla interesów indywidualnych, należy

dokonać analizy zasadności koncepcji autarkii gospodarczej (samowystarczalność)24.

Współcześnie istnieją izolowane systemy gospodarcze (np. Białoruś), gdzie podsta-

wową regułą gospodarczą jest gospodarowanie w taki sposób zasobami naturalnymi

oraz ingerowanie w sektor prywatny, aby wyprodukowane dobra wystarczały do

pokrycia potrzeb własnych obywateli danego kraju. Zamknięty system gospodarczy

wzbudza wiele wątpliwości i ma przynajmniej dwa istotne defekty. Gospodarka

danego kraju nie może wytworzyć wszystkich potrzebnych jej dóbr a także sprzedać

nadwyżki wyprodukowanych towarów, których nie da się w żaden sposób spożyt-

kować. W efekcie wystąpi niszczenie (psucie) się towarów magazynowanych jako

nieprzydatnych oraz wystąpi chroniczny brak dóbr niemożliwych do wytworzenia

we własnym zakresie. Skutkiem takiej dezorganizacji będzie nagłe otwarcie za-

mkniętej gospodarki przez import danego towaru. Oczywiście takie działania mogą

jednostkowo zapobiegać niepokojom społecznym (np. na Białorusi) oraz erozji

23 A. Sudolska, (w:) W. Popławski, A. Sudolska, M. Zastempowski, Współpraca przedsiębiorstwa w Polsce w

procesie budowania ich potencjału innowacyjnego, Toruń 2008, s. 112. 24 Por. W. Matuszewski, Wybrane zagadnienia ekonomii dla studentów prawa i administracji, Toruń 2008, s. 157.


116

całego systemu, jednak nie zmieni to faktu niewydolności zamkniętej gospodarski

danego kraju na płaszczyźnie globalnych transakcji.

Logiczne wydaje się rozważenie, czy jedna spółka międzynarodowa (posiadająca

wielonarodowy zarząd i kapitał) może być samowystarczalna. Istnieją bowiem wiel-

kie korporacje (np. Coca-cola, Google, AIG), które posiadają wielki kapitał (niektó-

re spółki posiadają środki warte biliony dolarów) i prowadzą działalność na różnych

obszarach25 jednocześnie mając duży wpływ na władzę ustawodawczą krajów,

w których posiadają siedzibę. Co ciekawe w meksykańskiej kulturze biznesu wystę-

puje pojęcie hacendado określające właściciela przedsiębiorstwa, który jest despotą

w ramach swojego królestwa (tzn. firmy)26. Przyjmując taką koncepcję właściciel

przedsiębiorstwa zaspokaja potrzeby swoje i osób, które do niego należą (pracowni-

ków). Widać to zwłaszcza w transgranicznych decyzjach biznesowych spółek mię-

dzynarodowych. W pierwszej kolejności zwracają one uwagę na zysk całej firmy

oraz prawidłowe jej funkcjonowanie. Dopiero potem liczą koszty przeprowadza-

nych projektów i ich efektywność.

Analizując tezę, iż każdy problem można rozwiązać w sposób kontraktowy

a następnie dokonać optymalizacji transakcji, należy przyznać, iż podstawą większo-

ści stosunków prawnych jest umowa pomiędzy podmiotami społecznymi (inter

partes). Podmioty obrotu gospodarczego dokonują wymiany dóbr, przeniesienia

środków pieniężnych, eksploatują zasoby naturalne na podstawie pewnego rodzaju

konsensusu z innymi przedsiębiorcami. Sąd oraz aparat państwa (np. w postaci

organu podatkowego) wkracza w sferę stosunków wewnątrzbiznesowych tylko na

wniosek strony lub w zamiarze obrony dobra wyższego (np. zaniżanie należności

podatkowych przez podatnika). Przeciwstawna hipoteza badawcza brzmi: przedsię-

biorca osiąga tak duży zysk, jak pozwala mu na to jego kapitał, technologie, pomysł

na prowadzenie działalności gospodarczej oraz konkurencja na rynku. Nie ma ta-

kich samych dwóch przedsiębiorstw, które by posiadały identyczne zasoby ludzkie,

majątkowe i technologiczne. Nawet gdybyśmy komparowali przedsiębiorcę zagra-

25 Szerzej: J. Głuchowski, (w:) J. Głuchowski, R. Huterski, V. Jaaskelainen, H. P. Nielsen, Zarządzanie

finansami w korporacjach międzynarodowych, Toruń 2001, s. 20 i n. 26 S. Young, Etyczny kapitalizm. Jak na powrót połączyć prywatny interes z dobrem publicznym, Wrocław 2005,

s. 26.

Rafał Bernat 117

nicznego i polskiego o takich samych aktywach i pasywach to i tak powodzenie ich

przedsięwzięcia gospodarczego należy szukać w wiedzy, umiejętności

i wykształceniu kadry zarządczej ale też i pracowników. Przedsiębiorca zagraniczny

wychowywał się w innej tradycji (kulturze) prawnej, doświadczył innych zdarzeń

gospodarczych a jego poglądy polityczne i religijne nie są bez znaczenia dla formy

prowadzonej działalności. Dlatego też poza wolą obu stron (np. inwestora zagra-

nicznego oraz rodzimego producenta) do zawarcia konsensusu niezbędne jest wy-

stępowanie realnych (materialnych lub niematerialnych) korzyści.

Wyłączając działalność gospodarczą reglamentowaną (koncesjonowaną) prawo

kontraktowe obejmuje każdego przedsiębiorcę. Istnieją dwa sposoby weryfikacji

efektywności umowy pomiędzy podmiotami gospodarczymi ‒ rezultat i czas27. Jako

przykład można podać spółkę zagraniczną ustanawiającą (na podstawie umowy

trust) powiernika do prowadzenia w jej imieniu działalności biznesowej. Jeśli

w umowę tą nie ma wpisanego warunku rozwiązującego przyjąć należy, że tylko

upływ czasu udowodni celowość zawarcia umowy i da prawdopodobieństwo osią-

gnięcia zysku ekonomicznego.

Podsumowanie

Rekapitulując, autor przyznaje, że skontrowanie prognozy wyniku ekonomicznej

analizy prawniczej spółki zagranicznej jest wątpliwe. Spowodowane jest to złożono-

ścią badanych podmiotów, dużą częstotliwością zmian w przepisach prawnych oraz

dynamiką życia gospodarczego28. Należy zauważyć, iż spółka zagraniczna rozważy

przeniesienie siedziby do Polski i rozpoczęcie tu produkcji (np. fabryka aut), jeśli

koszty produkcji będą niższe niż w innych krajach. Jednakże nie będzie to miało

dużego znaczenia dla konsumenta, gdyż cen nie determinują koszty produkcji

a całkowity istniejący zasób i krzywa popytu na te dobra29. Tym samym czynniki

ekonomiczne rezydencji podatnika nie zawsze są tożsame z przesłankami prawny-

27 Oczekiwania przedsiębiorcy w stosunku do zawartej umowy związane są z zyskiem, jaki on osiągnie

w przyszłości (po czasie), por. S. Czaja, Czas a ekonomia, Wrocław 2011, s. 168. 28 Por. P. Aleksander, (w:) E. Panek (red.), Sterownik z regresją rozmytą, Kapitał ludzki i wiedza w gospodarce.

Wyzwania XXI Wieku, Poznań 2007, s. 1 29 Por. M. N. Rothbard, Interwencjonizm czyli władza a rynek, Warszawa 2009, s. 129.


118

mi. Przedsiębiorca zagraniczny zwraca uwagę na niskie stawki podatkowe, zwolnie-

nia i ulgi podatkowe ale także na pewność i stabilność danego systemu podatkowe-

go30.

W ujęciu mikroekonomicznym spółka zagraniczna powinna koncentrować się na

modelu biznesowym, który umożliwi zaspokojenie potrzeb podmiotu (utrzymanie,

rozwój), jak też spowoduje właściwą organizację działania w sferze produkcji31.

Spółka zagraniczna posiada także kapitał ludzki. Jego wartość stanowi suma ka-

pitału ludzkiego pojedynczych pracowników (tj. ich wykształcenia, umiejętności,

kwalifikacji zawodowych, zdrowia)32. Jednakże jest to wartość czysto ekonomiczna,

która może być pomniejszona (albo której wykorzystanie może być utrudnione)

przez normy prawne. Systemy prawne państw, w których działa spółka zagraniczna

zawierają przepisy prawne, które mają gwarantować zasadę swobodnego domicylu

jednostki, godności czy przestrzegania wymiaru czasu pracy. Wpływa to na po-

mniejszenie ekonomicznego zysku spółki jako pracodawcy. Jednocześnie zwiększa-

nie kapitału ludzkiego przez spółkę może doprowadzić to pomniejszenia kapitału

społecznego (zaufania jednostek do prawidłowości działania firmy)33.

Przedsiębiorstwo, w którym pryncypialnym celem jest uzyskanie korzyści spo-

łecznych, nazywane jest ,,przedsiębiorstwem społecznym’’34 i podawane za przykład

jednoczesnej realizacji praw jednostki, potrzeb obywateli mniej przedsiębiorczych

i zasady etyki w biznesie (np. Grameen Bank w Bangladeszu udziela długotermino-

wych pożyczek na zakup podstawowych produktów codziennego użytku). Dlatego

też ważne jest, aby przedsiębiorcy zagraniczni prowadząc w innych krajach swój

biznes, część osiąganego zysku przeznaczali na zaspokojenie podstawowych potrzeb

miejscowej społeczności.

30 Por. C. Maria (red.), UE Corporate Tax Reform: Report of a CEPS Task Force, Brussels 2001, s. 40-42; J.

Szołno-Koguc, Reforma polskiego system podatkowego w latach 1990-1995: założenia i realizacja, Lublin 2000, s. 114. Sprawiedliwe byłoby rzeczywiste zrównanie pozycji podatnika (rezydenta i nierezydenta) względem obowiązków podatkowych, J. Staszewski, Konkurencyjność gospodarki Polski w warunkach integracji z Unią Europejską i globalizacji, Warszawa 2004, s. 132.

31 Szerzej o celach ekonomii, J. Mierzejewska-Majcherek, Podstawy ekonomii, Warszawa 2003, s. 46. 32 Por. W. Świątkiewicz, Wokół socjologicznej koncepcji kapitału kulturowego, (w:) M.S. Szczepański (red.),

Kapitał społeczno-kulturowy a rozwój lokalny i regionalny, Tychy 2000, s. 26. 33 A. Kaleta, Dywersyfikacja źródeł dochodów ludności wiejskiej, Toruń 2008, s. 72 i 72. 34 M. Yunus, Przedsiębiorstwo społeczne. Kapitalizm dla ludzi, Warszawa 2011, s. 20-30.

Rafał Bernat 119

Literatura

[1] Buława P., Szmit K., Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2012.

[2] Bauman R.W., Ideology and Community in the first Wave of Critical Legal Studies,

Toronto 2002.

[3] Calabresi G., Some Thoughts on Risk Distribution and the Law of Torts, Yale Law

Journal, Yale 1961.

[4] Cooter R., Thomas U., Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2011.

[5] Coase R., The Problem of Social Cost, Journal of Law and Economics, Chicago

1961.

[6] Czaja S., Czas a ekonomia, Wrocław 2011.

[7] Eger T., Aure M. G., Neigen Zhang, Economic Analysys of Law in China, Bodmin

2007.

[8] Eyben R., Comparative Economic Analysis of Regulatory Competition in Corporate in

Europe and United States, Berlin 2006.

[9] Finnis J., Prawo naturalne i uprawnienia naturalne, Warszawa 2001.

[10] Głuchowski J., Huterski R., Jaaskelainen V., Nielsen H. P., Zarządzanie finansami

w korporacjach międzynarodowych, Toruń 2001.

[11] Habermas J., Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i

demokratycznego państwa prawnego, Warszawa 2005.

[12] Young S., Etyczny kapitalizm. Jak na powrót połączyć prywatny interes z dobrem

publicznym, Wrocław 2005.

[13] Jabłońska-Bonca J., Podstawy prawa dla ekonomistów i nie tylko, Warszawa 2007.

[14] Kowalik T., Ekonomia. Nauka zdrowego rozsądku, Warszawa 2012.

[15] Kaźmierczak S., Stosunek prawa do ekonomiki. Podstawowe problemy, Wrocław 1988.

[16] Kowalik T., Ekonomia. Nauka zdrowego rozsądku, Warszawa 2012.

[17] Kosikowski C., Naprawa Finansów Publicznych w Polsce, Białystok 2011.

[18] Łukasiewicz J. (red.), Zarys historii Polski w liczbach, Warszawa 2012.

[19] Leff A. A., Economic Analysis of Law: Some Realism about Nominalism, Virginia Law

Review, Nr. 3.

[20] Majchrzak J., Problemy zarządzania i organizacji w procesie przekształceń własnościo-

wych, Poznań 1993.


120

[21] Matuszewski W., Wybrane zagadnienia ekonomii dla studentów prawa i administracji,

Toruń 2008.

[22] Mierzejewska-Majcherek J., Podstawy ekonomii, Warszawa 2003.

[23] Mastalerek J., Poland’s competitiveness – worldwide and in UE, Hamburg 2003.

[24] Merstmacker E.J., The Legal Theory without Law, Hamburg 2007

[25] Nawrot O., Sykuna S., Zajadło J., Konwergencja czy dywergencja kultur i systemów

prawnych?, Warszawa 2010.

[26] Oniszczuk J., Filozofia i teoria prawa, Warszawa 2012.

[27] Popławski W., Sudolska A., Zastempowski M., Współpraca przedsiębiorstwa w

Polsce w procesie budowania ich potencjału innowacyjnego, Toruń 2008.

[28] Pomorska A., Polski system podatkowy. Założenie a praktyka, Lublin 2004.

[29] Panek E. (red.), Sterownik z regresją rozmytą, Kapitał ludzki i wiedza w gospodarce.

Wyzwania XXI wieku, Poznań 2007.

[30] Posner R., Economic Analysis of Law, 1973 Boston.

[31] Posner R., Utilitarianism, Economics and Legal Theory, The Journal of Legal Stud-

ies, no 1, Chicago 1979.

[32] Posner R., The Ethical and Political Basis of the Efficiency Norm in Common Law

Adjudication, Hofstra Law Review, nr 8, Harvard 1979-1980.

[33] Rothbard M. N., Interwencjonizm czyli władza a rynek, Warszawa 2009.

[34] Stelmach J., Soniewicka M. (red.), Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawni-

czych, Warszawa 2007.

[35] Stelmach J., Brożek B., Załuski W., Dziesięć wykładów o ekonomii prawa, Warsza-

wa 2007.

[36] Stroiński R., Ekonomiczna analiza prawa, czyli w poszukiwaniu efektywności, Kwartal-

nik Prawa Prywatnego 2002, z. 3.

[37] Szołno-Koguc J., Reforma polskiego system podatkowego w latach 1990-1995: założenia

i realizacja, Lublin 2000.

[38] Staszewski J., Konkurencyjność gospodarki Polski w warunkach integracji z Unią Euro-

pejską i globalizacji, Warszawa 2004.

[39] Szczepański M.S. (red.), Kapitał społeczno-kulturowy a rozwój lokalny i regionalny,

Tychy 2000.

Rafał Bernat 121

[40] Ward I., Introduction to Critical Legal Theory, London 2004.

[41] Załuski W., Ewolucyjna filozofia prawa, Kraków 2009.

Streszczenie

Key words: analiza ekonomiczna, prawo, przedsiębiorstwa zagraniczne

Celem pracy jest przedstawienie charakteru kolizji dwóch nauk – prawa i ekonomii. Autor

dowodzi, w jaki sposób prawo może być ekonomiczne i czym dla ekonomisty jest ratio legis

przepisu prawnego. Analizie poddano koncepcje głoszone prze cztery szkoły ekonomicznej analizy

prawa: chicagowską, New Heaven, Virginii, Law & Economics. Następnie scharakteryzowano

termin ,,spółki zagranicznej’’ oraz jej znaczenia dla gospodarczego obrotu transgranicznego.

Spółkę zagraniczną, w zależności od poglądu danej szkoły ekonomicznej analizy prawa, ekono-

miści mogą charakteryzować na wiele sposobów. Autor rozważa poglądy na temat samowystar-

czalności przedsiębiorstw, interwencji organów publicznych w obrót pomiędzy przedsiębiorcami,

czynników wyznaczających rezydencję danego podatnika.

Foreign companies in a view of the economic analysis of law

Summary

Key words: economic analysis, law, foreign campanies

The research presents the capacity of the collision of two sciences - law and economics. The au-

thor demonstrates how the law can be a cost-effective and what the economist is the rationale of

a rule of law. Analysis of concepts were taught by four schools of economic analysis of law: Chicago,

New Haven, Virginia, Law & Economics. Then characterized, the term ''foreign company’’ and

its importance for economic cross border trading. Foreign companies, according to the view of the

economic analysis of law school, economists may be characterized in many ways. By considering the

views on the sufficiency of enterprises, public intervention in rotation between entrepreneurs, factors

determining the residence of the taxpayer.


Nr 2 (44) / 2014

Rafał Grupa

Polish Open University – Wyższa Szkoła Zarządzania

System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa podstawą konkurencyjności na rynku

Każde przedsiębiorstwo marzy o tym, by znaleźć swoje miejsce w świadomości

klientów i zdobyć ich zaufanie, o tym, aby pracownicy identyfikowali się z tym,

czym jest, co robi, dokąd zmierza. Marzenia szybko mogą znaleźć spełnienie, jeśli

zadba się o utworzenie wyraźnego, spójnego i pozytywnego wizerunku na rynku1.

Całościową wizualizację przedsiębiorstwa zazwyczaj rozpatruje się w czterech

aspektach:

Corporate Design - loga, papeteria firmowa, uniformy, itd.

Corporate Communication - reklamy, public relations, polityka informa-

cyjna, itd.

Corporate Behaviour - normy, wartości, zachowania, itd.

Corporate Attitude – filozofia i misja działania2.

Corporate Design

Ważnym elementem tożsamości jest jego identyfikacja wizualna. Ważne jest, aby

wiedzieć, że identyfikacja wizualna, tak jak osobowość poszczególnych osób, jest

obrazem, z którym firma może być zidentyfikowana. Silna tożsamość wzmacnia

1 J. Tkaczyk, Kształtowanie wizerunku przedsiębiorstwa usługowego. Przykład sektora pośrednictwa

ubezpieczeniowego, [w:] A. Czubała, J.W. Wiktor (red.), Kierunki rozwoju marketingu usług, WSPIM, Chrzanów 2002, s. 223.

2 http://www.nobledesign.pl, 11/12/2012.

http://www.nobledesign.pl/


124

swoją markę, stając się rozpoznawalna dla grupy docelowej. Jest wskazane, aby

rozpocząć od stworzenia logo marki lub firmy, ponieważ rozwój tożsamości zależy

od nich. Trudno jest zdefiniować pojęcie 'corporate design'. Mamy szeroki zakres

definicji do wyboru, który nie odnosi się tylko do projektowania graficznego, ale do

projektowania strategii, zbytu. Jest on stosowany we wszystkich gałęziach przemy-

słu.

Oznacza to, że konstrukcja ma nie tylko charakter graficzny (który jest formą ar-

tystycznej wizualnej reprezentacji), ale również ma na celu planowanie procesów dla

uzyskania określonych celów. Charakterystyczną cechą tego podejścia jest ekspono-

wanie elementów wizualnych, które zapewniają efekt dźwigni, przez które postrze-

ganie organizacji wpływa korzystnie na jej wizerunek.

Musimy zatem zdawać sobie sprawę z tego, że na 'corporate design' składa się

wiele elementów.

Logo

Logo jest obecne we wszystkich aspektach, które tworzą system korporacyjnej

tożsamości. Aby zrozumieć czym jest logo, musimy najpierw zrozumieć, po co ono

jest.

Logo jest...dla identyfikacji. Logo identyfikuje firmę lub produkt używając znaku,

flagi, symbolu lub podpisu. Logo nie sprzedaje się z firmą bezpośrednio, ono opisu-

je biznes. Logo czerpie swoje znaczenie od jakości rzeczy, którą symbolizuje, a nie

na odwrót. Logo jest od odróżnienia, od identyfikacji a nie do wyjaśniania.

W skrócie można stwierdzić, że to co oznacza logo, jest ważniejsze niż to jak wyglą-

da.

Dla zilustrowania tejże koncepcji możemy pomyśleć o logo jak o ludziach. Prefe-

rujemy być wołani naszymi imionami - Dawid, Patryk, Monika - niż określani przez

mylące i nieciekawe opisy jak np. 'facet, który ma blond włosy i nosi zielone buty'.

W ten sam sposób logo nie powinno dosłownie opisywać, co robi dana firma, ale

raczej identyfikować ją w sposób, który jest rozpoznawalny i niezapomniany. Logo

można określić jako wizualizację firmowej strategii. Każda firma stale przekazuje

wiadomości do otoczenia, nawet jeśli w ogóle się z nim nie komunikuje. Wizualny

Rafał Grupa 125

obraz jest jednym z najważniejszych środków, które firmy wciąż wykorzystują, aby

przekazać i zamanifestować swoją tożsamość.

Logo identyfikuje firmę lub produkt w swojej najprostszej postaci.

Typografia

Dobrze zachowana proporcja, czysta czcionka może wszystko zmienić na stronie

internetowej, w folderze czy na ulotce. Dobra typografia tworzy, że ‘jest to coś’, że

zmienia się odbiór i uczucia w świadomości ludzi.

Jedną z najbardziej udanych czcionek, które można zobaczyć wszędzie (szyldy,

budynki, samoloty, itp.) jest Helvetica. To jest King Kong z krojów, a jest to już

więcej niż 50 lat. Helvetica zmienił, świat typografii. Pokazał, drukarzom i grafikom,

że proste jest dobre.

Wielkie korporacje mają tendencję do przyjęcia jasnych krojów. Krój powinien

odzwierciedlać wizerunek firmy i przekonania.

Cały tekst strony internetowej i innych pism powinny być czytelne. Spółka po-

winna również dbać o swoich użytkowników niepełnosprawnych, którzy mogą

czytać tylko przy pomocy czytnika ekranu, itp.


126

Kolory

Graficy zazwyczaj powinni być ostrożni przy projektowaniu identyfikacji wizual-

nej dla korporacji. Należy wziąć pod uwagę różne kombinacje kolorów, znaczeń

kolorów i teorii barw. Kolorystyka zapewnia mocne oświadczenie o organizacji, tak

jak to robi biznes. Tak jak w przypadku wszystkich pozostałych elementów, kolory

powinny podkreślić filozofię i strategię spółki.

Badanie przeprowadzone przez Instytut Badań Kolorów pokazuje, że wszystkie

istoty ludzkie czynią podświadomy osąd o osobie, środowisku lub pozycji w ciągu

90 sekund i że ocena opiera się na kolorze. Świadczy to o ważnej roli kolorów

wkorporacyjnym projektowaniu graficznym.

Rafał Grupa 127

Marka

Markę można zdefiniować jako część biznesu. Nazwa organizacji może również

służyć jako marka. Świadomość, a tym bardziej podświadomość potęgi i wagi słowa

– zwłaszcza w roli nazwy – jest doprawdy powszechna i przeogromna3. Wartość

marki odzwierciedla, jak firma jest postrzegana na rynku. Tożsamość marki komu-

nikuje strategię organizacji w sposób uniwersalny do grup docelowych.

W marce nie chodzi o zdobycie rynku docelowego, do wyboru jednej korporacji

nad jego konkurencją, ale o uzyskanie perspektywy ukazania korporacji jako jedynej,

która dostarcza rozwiązania wyboru konsumenta.

Spółka powinna ustalić cele marki od początku. To są najważniejsze cechy orga-

nizacji i muszą odzwierciedlać filozofię organizacji, procesów, itp. Wiarygodność

buduje silną markę i motywuje klientów.

Jakość

Jakość jest jednym z najważniejszych elementów. Definiuje ona firmę poprzez

politykę, procedury i odpowiedzialność wobec użytkowników. Firma oferując wy-

sokiej jakości produkty lub usługi, ma wielką szansę na zobaczenie użytkownika

z powrotem nie tylko raz, ale wiele razy.

Jakość powinna znaleźć odzwierciedlenie w każdym aspekcie korporacji począw-

szy od linii produkcyjnej, poprzez dział logistyczny na sprzedaży kończąc.

3 M. Zboralski, Nazwy firm i produktów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 21.


128

Społeczność

Wiele dużych korporacji często zaniedbuje ten aspekt ich działalności. Pierwszą

dużą firmą, która zauważyła ten ważny element było Apple. Poświęcili się stworzyć

entuzjazm wśród społeczności wokół swoich produktów, co ostatecznie opłaciło

się w dłuższej perspektywie. Nie jest to łatwe zadanie, aby utworzyć entuzjastycznie

nastawioną społeczność i wykorzystać tę moc. Firma powinna zawsze pamiętać, że

bez wysokiej jakości produktów i usług, nie może stworzyć pozytywnego wizerunku

wśród swoich użytkowników.

Kultura

Mówiąc o kulturze, nie należy mieć na myśli wspólnoty. Kultura to maniery, wie-

dza i wartości, które są wspólne i preferowane przez społeczność. Jeśli firma ma

wspólnotę powstałą wokół swoich produktów nie musi to oznaczać, że społeczno-

ści te mają zdrową kulturę. W rzeczywistości zła kultura może zrujnować reputację

firmy z perspektywami na przyszłość.

Rafał Grupa 129

Corporate Communication

Być może najlepszym sposobem definiowania komunikacji korporacyjnej jest

spojrzenie na sposób, w jaki funkcja ta została opracowana w firmach. Do lat 70.

praktycy używali terminu ‘public relations’, aby opisać relacje i komunikację

z interesariuszami. Funkcja ta w dużej mierze składa się z komunikacji z prasą.

Kiedy inne zainteresowane strony zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne w stosun-

ku do firmy zaczęły domagać się więcej informacji z firmy, zaczęto patrzeć na ko-

munikację jako coś więcej niż tylko ‘public relations’. Jest to moment, w którym

nowa funkcja komunikacji korporacyjnej rozpoczęła swój byt. Ta nowa funkcja

włącza całą gamę specjalistycznych dyscyplin, w tym corporate design, reklamę, komu-

nikację wewnętrzna pracowników, problemy zarządzania kryzysowego, media rela-

tions, relacje inwestorskie, komunikacji zmian czy sprawy społeczne. Ważną cechą

nowej funkcji jest to, że organizacja skupia się jako całość i w taki sposób organiza-

cja prezentuje się do wszystkich kluczowych interesariuszy, zarówno wewnętrznych

jak i zewnętrznych. Funkcja ta oczywiście odnosi się do zastosowań biznesowych,

w których komunikacja korporacyjna wyłoniła się jako oddzielna funkcja obok

funkcji takich jak zasoby ludzkie czy finanse.

Komunikację korporacyjną, innymi słowy można scharakteryzować jako funkcję

zarządzania, która jest odpowiedzialna za nadzorowanie i koordynowanie prac wy-

konanych przez pracowników komunikacji w różnych dyscyplinach specjalistycz-

nych, takich jak relacje z mediami, wystąpienia i sprawy publiczne lub komunikacja

wewnętrzna. Van Riel definiuje komunikację korporacyjną jako instrument zarządza-

nia, za pomocą którego wszystkie świadomie stosowane formy komunikacji wewnętrznej i ze-


130

wnętrznej są zharmonizowane, skuteczne i efektywne, jak to możliwe4. Ogólna idea jest taka,

że zrównoważony rozwój i sukces firmy zależy od tego, jak organizacja jest oceniana

przez kluczowych interesariuszy, a komunikacja jest istotnym elementem budowa-

nia, utrzymania i ochrony takiej reputacji.

Komunikacja korporacyjna jest potężnym narzędziem do zarządzania, jeśli po-

dejdzie się ze strategiczną uczciwością oraz skupieniem na cele. Organizacja oparta

na koherencji, gdzie jej energia koncentruje się na określonym celu, jest o wiele

bardziej skuteczna niż taka, w której rozpowszechniane są niespójne komunikaty.

Komunikacja jest jedynym elementem, który pozwala wszystkim pracownikom

zrozumieć wizję i kierunek firmy.

Komunikacja wspiera również szczebel zarządzania i HR wyposażając pracowni-

ków w wiedzę i motywację do wykonywania ich ról. Poprzez odpowiedni przekaz

wiadomości związanych ze specyfiką indywidualnego środowiska pracy, komunika-

cja może bezpośrednio przyczynić się do motywacji poprzez stworzenie wspólnych

ram odniesienia. Gdy wszystkie osoby używają tego samego układu odniesienia,

komunikacja bezpośrednio wspiera oraz tworzy kulturę organizacji.

Zatem komunikacja korporacyjna jest funkcją zarządzania tak jak dział marketin-

gu, finansów, czy operacyjny dedykowany do rozpowszechniania informacji w klu-

czowych okręgach, realizacji strategii korporacyjnej i rozwoju komunikatów dla

różnych celów, na wewnątrz i na zewnątrz organizacji. W dzisiejszej globalnej kor-

poracji, funkcja ta służy jako sumienie korporacji i jest odpowiedzialna za reputację

organizacji. Wcześniej nazywana ‘PR’ lub ‘public affairs’ komunikacja korporacyjna

nabrała nowego znaczenia w XXI wieku w wyniku skandali korporacyjnych lub

kryzysów w firmach takich jak Enron i Toyota.

Komunikacja korporacyjna opiera się na czynnej strategii komunikacji, relacji

z mediami, komunikacji kryzysowej, komunikacji wewnętrznej, zarządzania reputa-

cją, odpowiedzialności zbiorowej, relacji inwestorskich, spraw rządowych i czasami

komunikacji marketingowej.

Reasumując, system komunikacji obejmuje wszystkie działania zmierzające do

przekazania odbiorcy czytelnej informacji na temat wartości firmy, zdarzeń, osób

4 C. B. M. van Riel, Principles of Corporate Communication, Academic Service, England 2002, s. 142-169.

Rafał Grupa 131

i rzeczy, celowych z punktu widzenia funkcjonowania przedsiębiorstwa. Pozytywny

wizerunek przedsiębiorstwa nie jest dobrem otrzymanym, lecz wykształconym

przez samą organizację odpowiednio skoordynowanymi i konsekwentnymi działa-

niami5.

Ważną częścią komunikacji korporacyjnej jest jej PR. Rola Specjalisty ds. Public

Relations, jest wykorzystywana na wiele sposobów, jednakże najważniejszą jest

umiejętność do komunikowania się z ogółem społeczeństwa w taki sposób, aby

służyć interesom firmy. PR składa się zatem z wielu obszarów specjalnych, które

przekazują informacje o firmie dla publiczności, w tym sponsoringu, wydarzeń,

problemów zarządzania i relacji medialnych. Podczas wykonywania tych rodzajów

działalności, Specjalista PR musi uwzględniać szersze wiadomości do przekazania na

temat spółki, aby w sposób strategiczny ją pozycjonować na danym rynku. Gwaran-

tuje to, że działania PR ostatecznie wyróżniają firmę między konkurentami oraz

komunikuje o wartości firmy do odbiorców.

Kolejnym ważnym czynnikiem jest zarządzanie w komunikacji w sytuacji kryzy-

su. Komunikacja kryzysowa jest przeznaczona do ochrony i obrony indywidualnej

firmy, czy organizacji w sytuacji zagrożenia jej reputacji. Wyzwania te mogą pocho-

dzić w formie dochodzenia od agencji rządowych, zarzutu karnego, pozwu akcjona-

riuszy, naruszenia przepisów ochrony środowiska lub z wielu innych scenariuszy

obejmujących prawne, etyczne, lub finansowe cechy.

Kryzysem można określić poważną katastrofę, która może wystąpić w sposób

naturalny lub w wyniku błędu człowieka, interwencyjnego lub rozmyślnego, nawet

dokonanego złośliwie. Może on zawierać konkretne spustoszenie, takie jak znisz-

czenie danych lub aktywów, lub wartości niematerialnych, dewastacji, np. utraty

wiarygodności danej organizacji lub innych szkód zagrażających reputacji. Kryzys

ma zazwyczaj znaczny rzeczywisty lub potencjalny wpływ finansowy na firmę, dla-

tego tak ważnym czynnikiem jest umiejętne nim zarządzanie.

5 A. Nikodemska-Wołowik, T. P. Górski, M. Wołowik, Nie tylko logotyp, Oficyna Wydawnicza ‘Branta’,

Gdańsk 2004, s. 59.


132

Corporate Behaviour

System zachowań obejmuje swoim zakresem ogół relacji, jakie tworzą pracowni-

cy w kontaktach wewnętrznych i zewnętrznych. Kreuje niepowtarzalną kulturę

organizacji. To pracownicy ustalają ceremoniały firmowe i posługują się odpowied-

nim słowem, gestem, sprawnością i uprzejmością obsługi6.

Korporacje istnieją nie tylko jako podmioty gospodarcze mające realizować zyski

ale także poprzez uczciwą konkurencję. Od organizacji oczekuje się poszanowania

praw człowieka i zachowania się w społecznie odpowiedzialny sposób w kierunku

stworzenia zrównoważonego społeczeństwa. Zachowanie pracowników jest waż-

nym elementem ekspresji tożsamości. To zachowanie dotyczy więc różnych tożsa-

mości, skupia wiele pojęć takich jak tożsamość firmy czy zarządzanie marką. Obie

koncepcje są ze sobą powiązane i wymagają silniejszego dostosowywania

z uwzględnieniem poziomu marketingu korporacyjnego. Wschodzące zainteresowa-

nie przedsiębiorstw i usług przedsiębiorstw, sposób zarządzania marką zwiększa

znaczenia zachowań w organizacji.

Trudno jednoznacznie jest przedstawić zestaw pożądanych cech i zachowań ob-

owiązujący wewnątrz organizacji. Każda organizacja, począwszy od małego sklepiku

na rogu ulicy kończąc na transnarodowych organizacjach posiada swój indywidualny

‘pakiet’ zachowań, który wyrasta i jest głęboko zakorzeniony w kulturze organiza-

cyjnej danego przedsiębiorstwa. Zatem można by wymieniać setki warunków, cech

czy priorytetów, którymi kieruje się dana organizacja wyznaczając swoje ‘corporate

behaviour’. Jednakże dla uzyskania wstępnego obrazu czym taka organizacja może

się charakteryzować, autor postanowił podać przykład firmy Konica-Minolta, aby

zobrazować niniejszy problem7.

Korporacje, oprócz tego, że jako podmioty gospodarcze biorące udział w pogoni

za zyskiem powinny być także korzystne dla społeczeństwa. Z tego powodu, Koni-

ca Minolta zachowuje się w sposób społecznie odpowiedzialny i dla swoich wszyst-

6 Ibidem. 7 Niniejszy przykład został opracowany na podstawie informacji zawartej na stronie Konica – Minolta,

http://www.konicaminolta.eu, 07/01/2013.

Rafał Grupa 133

kich dyrektorów, funkcjonariuszy i pracowników wyraźnie zaznacza ducha tej od-

powiedzialności w tzw. karcie zachowania korporacyjnego.

Kierownictwo wyższego szczebla uznaje, że spełnienie ducha tej karty jest ich ro-

lą i odpowiedzialnością i podejmuje inicjatywę, aby wszyscy dyrektorzy, kierownicy

i pracownicy w pełni rozumieli niniejszą kartę. Ponadto zarządzający stale zwracają

uwagę na opinie stron wewnętrznych i zewnętrznych oraz wspierają wdrażanie

efektywnych systemów zapewnienia etycznego zachowania wśród przedsiębiorstw.

Wymienić zatem można kilka cech wspomnianej wcześniej karty zachowania

korporacyjnego (w firmie Konica-Minolta):

Korzystne i bezpieczne produkty. Będziemy starać się zdobyć zaufanie kon-

sumentów i klientów poprzez rozwój i świadczenie społecznie pożytecznych

produktów i usług z najwyższą uwagą do bezpieczeństwa.

Uczciwe i przejrzyste działania korporacyjne. Dążymy do sprawiedliwych

i przejrzystych działań korporacyjnych, które są zgodne z prawem i przepi-

sami społecznymi i działamy zgodnie z międzynarodowymi zasadami i po-

stanowieniami Statutu.

Komunikacja ze społeczeństwem i ujawnianie informacji. Będziemy komu-

nikować się ze społeczeństwem i ujawniać informacje korporacyjne rzetelnie

i prawidłowo.

Ochrona środowiska. Będziemy potwierdzać powagę problemu ochrony

środowiska ogólnoświatowymi kwestiami i dobrowolną działalnością na

rzecz ochrony środowiska.

Wkład do środowiska. Będziemy, z perspektywy globalnej, działać z korzy-

ściami dla społeczeństwa, przy jednoczesnym poszanowaniu lokalnych zwy-

czajów i kultur.

Szacunek dla pracowników. Będziemy dążyć do tego, aby życie pracowni-

ków było komfortowe i stwarzające możliwości do samorealizacji, będziemy

zapewniać bezpieczne środowisko pracy i szanować osobowość i indywidu-

alność każdego pracownika.

Odpowiedzialne akcje. W przypadku naruszenia zasad niniejszego Statutu,

w celu rozwiązania problemu zarząd bada przyczyny naruszenia i próbuje


134

rozwiązać problem oraz stara się zapobiec jego nawrotom, zgodnie z korpo-

racyjnymi procedurami zgodności. Poprawne publiczne ujawnienie dokład-

nych informacji oraz wyjaśnienia dotyczące naruszenia powinny zostać do-

konywane oraz odpowiedzialność za naruszenie musi zostać wyjaśniona.

W razie potrzeby ścisłe i uczciwe postępowanie dyscyplinarne jest podej-

mowane także w odniesieniu do kadry kierowniczej8.

Zauważyć można, że jest to swojego rodzaju pewien katalog – regulamin, które-

go zasady obejmują wszystkich pracowników bez względu na pełnione stanowisko.

Są to tylko przykładowe elementy tegoż katalogu, każda firma opiera się na innych

zasadach oraz ma inne priorytety, zatem cechy ich katalogów będą się od siebie

różniły. Bardzo duże znaczenie ma tutaj kultura danego kraju, oczywistym faktem

jest, że np. Japończycy mają zupełnie inne podejście do biznesu oraz do tzw. proto-

kołu w biznesie, zatem ich katalog w oczywisty sposób będzie zawierał inne cechy

oraz elementy ich zachowań korporacyjnych.

Corporate Attitude

Pojęcie ‘corporate attitude’ można zdefiniować na wiele sposobów. W wolnym

tłumaczeniu można odebrać to jako ‘nastawienie, postawa czy stosunek korporacji’,

jednakże oznacza to pewien rodzaj kultury firmy, postawę reprezentującą filozofię

i misję działania. Podobnie jak pozostałe pojęcia w różnych środowiskach mają one

różne znaczenie oraz odniesienie do wizerunku czy tożsamości organizacji. W swo-

jej książce Lorii Myers9 określa to jako zestaw cech, które określają firmę. Polegają

one na postawach pracowników, zasadach i procedurach, pewnych obrzędach.

Kultura firmy jest połączona z cechami występującymi w otaczającym społeczeń-

stwie, ale posiada również niektóre cechy, takie jak system hierarchii, które są uni-

kalne. Niektóre firmy przedstawiają kulturę korporacyjną jako statyczną lecz

w większości przypadków zmienia się ona w czasie.

Postawa (attitude) w firmie jest chyba najbardziej podstawowym elementem kultu-

ry korporacyjnej. Kiedy kierownictwo, menedżerowie i szeregowi pracownicy stoją

8 Ibidem. 9 Opracowano na podstawie książki Lorii Myers, 3 Off the Tee: Targeting Success. Develop the right business

attitude to be successful In the work place, ii Leda Publishing Corporation, Canada 2011.

Rafał Grupa 135

po tej samej stronie w zakresie podstawowych wartości korporacyjnych, wówczas

staje się możliwe, aby osiągnąć ogólne porozumienie we wszystkich firmowych

kwestiach i sprawach w taki sposób, aby dokładnie odzwierciedlały one pożądany

zbiór cech charakterystycznych dla branży. Na przykład, gdy pracownicy przedsta-

wiają propozycje sposobów, które mogłyby poprawić produktywność lub ogólne

środowisko pracy w firmie, można powiedzieć, że środowisko jest włączone

w proces, ponieważ pozwala to na swobodną komunikację między wszystkimi za-

trudnionymi.

Ludzie w biznesie powinni wykorzystać ich wspólną postawę do ustalenia norm,

które regulują funkcjonowanie biznesu. Firmy zazwyczaj wyrażają te standardy

w zakresie zasad i procedur, które jasno określają, w jaki sposób firma będzie funk-

cjonować. Obejmuje to wszystkie działy i funkcje, jakie odnoszą się do siebie

w procesie produkcji, komunikacji pomiędzy kierownictwem a pracownikami dzia-

łów oraz zasad regulujących dopuszczalne zachowania pracowników. Inne elementy

opracowywane są na podstawie zasad i przyjętych procedur.

Postawa firmy, jej kultura zazwyczaj zawiera pewne obrzędy i rytuały. Przykła-

dem może być roczna premia na święta, dodatkowy urlop, czy choćby wyróżnienia

pracownika miesiąca. Te rytuały pomagają ludziom w spojeniu się w całość i za-

pewnienie pewnego poczucia tożsamości zbiorowej. Nie zawsze są one częścią

formalnej polityki, ale stają się rutynowe i ogólnie akceptowalne w miejscu pracy.

W pewnym sensie korporacje i występujące poza nią kultury są zawsze połączo-

ne. Społeczeństwo, w którym znajduje się firma kształtuje indywidualne postawy

i pracownicy w dużej mierze przekładają właśnie te postawy w pracy, które są pod-

stawą dla środowiska korporacyjnego. To jest jeden z powodów korporacyjnych

cech różniących się tak drastycznie w różnych regionach; firma jest uspołeczniona i

skonstruowana w oparciu o to, co ludzie myślą i robią poza pracą, która w zależny

sposób wynika od regionu geograficznego.

Organizacje posiadają swoją filozofię, swój wypracowany sposób działania.

Większość firm ceni sobie system hierarchii, na przykład taki jak pracownik niskiego

szczebla, kierownik, czy dyrektor generalny. Zależności służbowych może być wiele

w hierarchii pionowej i poziomej, wszystko jest uzależnione od wielkości danej


136

organizacji oraz od struktury zarządzania. Obowiązki i zakres każdego pracownika

w hierarchii są często ściśle egzekwowane, a ludzie mają tendencję do uznania, że

muszą przestrzegać wyznaczonej ścieżki do poruszania się w tejże hierarchii.

Gdy firma musi zatrudnić pracownika, firma bierze pod uwagę swoją kulturę

biznesu i w tym stosunku wyszukuje kandydata, którego umiejętności i doświadcze-

nie doskonale wpisuje się w obraz przedsiębiorstwa. Celem jest, aby znaleźć pra-

cowników, którzy będą dobrze dopasowani - to znaczy, których wierzenia i zacho-

wania są zbieżne z obecnymi już w firmie. Członkowie zarządu mają skłonność

wierzyć, że w ten sposób zmniejsza się ryzyko konfliktu i sprawia, że bardziej praw-

dopodobne jest, że nowy pracownik szybciej się zaklimatyzuje i efektywniej będzie

pracował. Ten czynnik często odróżnia od siebie dwóch kandydatów o podobnych

profilach zawodowych.

Istnieje wiele sposobów klasyfikowania środowisk firmowych z perspektywy

‘corporate attitude’, ale ogólnie najprostszym sposobem jest ocenianie ich w katego-

riach ujemnych, neutralnych lub pozytywnych.

Etykieta negatywne zazwyczaj oznacza, że pracownicy nie czują się komfortowo,

nie są zaangażowanie i wspierani. Powodem mogą być dość częste zmiany polityki

firmy, co ma wpływ na zachowania pracowników oraz ich nieefektywność. Przej-

ście między pewnymi zasadami firmy może wywoływać pewnie zmiany jak np. stres,

co może sprzyjać powstawaniu konfliktów wśród pracowników.

Środowisko neutralne oznacza, że firma nie wyróżnia się niczym szczególnym,

a jej pracownicy charakteryzują się bierną pracą. Produktywność i kolejne udziały

w rynku nie są imponujące, ale są wystarczająco wysokie, aby umożliwić spółce

kontynuowanie działalności. Ten typ środowiska występuje dość często, ponieważ

nie ma wyraźnego lidera w branży.

Firmy z pozytywnym nastawieniu kultury korporacyjnej postrzegają pracowni-

ków jako ich najbardziej wartościowe aktywa. Mają jasne cele i angażują pracowni-

ków do ich spełnienia, organizacje te są wrażliwe na potrzeby osobiste i grupowe.

Współpraca jest ich główną cechą, a pracownicy często wykazując wysoką produk-

tywność i lojalność wobec firmy.

Rafał Grupa 137

Środowiska biznesowe zmieniają się w czasie podobnie jak i postawy pracowni-

ków oraz okoliczności powodujące zmiany w firmie. Zmiany bywają czasami bardzo

powolne i nie zawsze są zamierzone, choć w większości przypadków, liderzy bizne-

su świadomie decydują się do wprowadzania zmian w firmie, np. jak dając pracow-

nikom więcej możliwości przedstawiania uwag w celu wzmocnienia poczucia

współpracy i szacunku. Niektórzy pracownicy mają problemy z przekształceniami

kulturowymi jeśli zmiany są nagłe, zatem większość firm jest ostrożna w dostarcza-

niu i zapewnieniu odpowiedniego okresu dostosowawczego.

Podsumowując należałoby zwrócić uwagę na pewien zakres językowy. Zarówno

pojęcia takie jak tożsamość przedsiębiorstwa, zachowania korporacyjne czy choćby

postawa korporacyjna w rodzimym języku mają nieco inne znaczenie niż w języku

angielskim. Posłużyć się można chociażby przykładem pojęcia „tożsamość przed-

siębiorstwa”. W języku angielskim oznaczać to będzie Corporate Indetity (CI), jed-

nakże polska literatura traktuje to pojęcie nie jako tożsamość przedsiębiorstwa lecz

jako system całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa, co już nieco inaczej traktuje

o całym podejściu do problemu, oraz do całego artykułu. Do podobnych wniosków

doszła Agnieszka Butkiewicz10 w swojej pracy pisząc, że należy tu zauważyć, że sformu-

łowanie ‘corporate identity’ jest rozumiane w dosłownym znaczeniu tego słowa jako ‘tożsamość

korporacji’, bądź też ‘tożsamość organizacyjna’, zaś termin ‘całościowa identyfikacja’ jest polskim

akronimem CI i nie oznacza dokładnie to samo, co jego angielski odpowiednik.

Dlatego tak ważną rzeczą, o której autor musi wspomnieć, jest to, że niniejszy ar-

tykuł w większości opiera się na literaturze obcojęzycznej, zatem pewne zagadnienia

związane z problematyką tematu mogą ukazywać problem w innym świetle niż

literatura ojczysta. Niniejszy artykuł może być zatem uzupełnieniem rodzimej bi-

bliografii na temat związany z zagadnieniem tożsamości przedsiębiorstwa.

Bibliografia

[1] Altkorn J., Kształtowanie rynkowego wizerunku firmy, Wydawnictwo Akademii

Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2002.

10 Autorka pracy magisterskiej zatytułowanej: Wizerunek marki regionalnej i lokalnej na wybranych

przykładach, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wydział Gospodarki Narodowej, Katedra Badań Marketingowych, Wrocław 2006, s. 8-9.


138

[2] Butkiewicz A., Wizerunek marki regionalnej i lokalnej na wybranych przykładach,

Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wydział Gospo-

darki Narodowej, Katedra Badań Marketingowych, Wrocław 2006.

[3] Kall J., Silna marka. Istota i kreowanie, PWE, Warszawa 2001.

[4] Moingeon B., Ramanantsoa B., Understanding Corporate Identity: the French school of

thought.

[5] Myers L., 3 Off the Tee: Targeting Success. Develop the right business attitude to be success-

ful in the work place, ii Leda Publishing Corporation, Canada 2011.

[6] Nikodemska - Wołowik A, Górski T.P., Wołowik M., Nie tylko logotyp, Oficyna

Wydawnicza ‘Branta’, Gdańsk 2004.

[7] Penc J., Rynkowy wizerunek firmy, Marketing Serwis, 1998, nr. 4.

[8] Senge P. M., The Fifth Discipline, The Art & Practice of The Learning Organization,

Published by Doubleday, USA 1990.

[9] Temporal P., Advanced Brand Management – From Vision to Valuation, John Wiley

& Sons Pte Ltd, Singapore 2002.

[10] Tkaczyk J., Kształtowanie wizerunku przedsiębiorstwa usługowego. Przykład sektora

pośrednictwa ubezpieczeniowego, [w:] Czubała A., Wiktor J.W. (red.), Kierunki rozwoju

marketingu usług, WSPIM, Chrzanów 2002.

[11] Van Riel C.B.M., Principles of Corporate Communication, Academic Service, Eng-

land 2002.

[12] Zboralski M., Nazwy firm i produktów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 2000.

[13] www.konicaminolta.eu

[14] www.nobledesign.pl

Streszczenie

Słowa kluczowe: reklama, public relations, tożsamość przedsiębiorstwa, konkurencyjność,

korporacja

Całościowa identyfikacja firmowa jest podstawowym narzędziem służącym budowie wizerunku

marki. Jest to ogół symboli i zachowań stosowanych w firmie w celu osiągnięcia klarownej identyfi-

Rafał Grupa 139

kacji rynkowej i wyróżnienia jej. Prawie wszystkie organizacje międzynarodowe posiadają swoje

logo czy barwy firmowe. W niniejszym artykule szczegółowo opisano elementy służące budowaniu

całościowej identyfikacji w celu uzyskania przewagi konkurencyjnej na rynku. Ukazano, że na

funkcjonowanie przedsiębiorstwa na rynku składa się wiele czynników zarówno w otoczeniu

mikro jak i makro.

The system of the company’s comprehensive identification as the basis of its competitiveness on the market

Summary

Key words: advertising, public relations, corporate identity, competitiveness, corporation

The comprehensive identification of the company is the primary tool for building its brand im-

age. In general, these are the symbols and behaviours used in the company in order to achieve

a clear identification of the market, as well as to distinguish it. Almost all international organiza-

tions have their logo or company colours. This article describes in detail the elements used for build-

ing a comprehensive identification in order to gain a competitive advantage on the market. It shows

that the operation of the company on the market consists of many factors in both the micro and

macro environment.


Nr 2 (44) / 2014

Wiktor N. Pilawiec

Winnicki Instytut Gospodarki

Narodowy Uniwersytetu Ekonomiczny w Tarnopolu (Ukraina)

Угрозы масложирового подкомплекса Украины и пути их преодоления

Постановка проблемы: На сегодня масложировая отрасль остается одной

из наиболее успешных в аграрном секторе Украины.

Так, в 2012 году производство нерафинированного масла по сравнению с

2011 годом увеличилось на 18%, а экспорт - на 33 %. Всего в 2012 году было

произведено 3,78 миллиона тонн подсолнечного масла и поставлено на

внешние рынки 3,6 миллиона тонн.

Также в 2012 году выросла общая стоимость экспортированного

подсолнечного масла на 26%, или более чем на 800 миллионов долларов по

сравнению с 2011 годом. В общем, Украина экспортирует подсолнечное

масло в 90 стран мира. Основными странами - импортерами в 2012 году стали

Индия (более 30 %) , Египет (более 10 %) , страны ЕС (около 20 %) , Иран

(более 6 %) и Турция (6%).

Украина по сравнению с другими государствами обладает уникальными

природно-климатическими условиями по производству большого

ассортимента масличных культур. Среди многообразия масличных культур

подсолнечник остается основой сырьевой базы предприятий масложирового

комплекса, а на подсолнечное масло приходится 97 % в секторе

промышленного производства растительных масел. Между тем сложившаяся


142

ситуация, открывает ряд угроз для масложирового подкомплекса Украины –

это:

сокращение ресурсной базы;

отмена экспортной пошлины на семена подсолнечника;

использование толлинговых схем в переработке.

Анализ последних исследований и публикаций. Исследованием

развития масложирового подкомплекса занимались С.П. Капшук, В.И.

Мельник, А.А. Подгаецкий, Н. В. Присяжнюк, П. Т. Саблук, А. В. Фаизов, А.

М. Шпичак и др.

Нерешенные части проблемы. Учитывая ряд экономических проблем

масложировых предприятий в современных условиях, необходимо

исследовать возможные угрозы для предприятия и определить пути их

преодоления в целях обеспечения устойчивости предприятий на рынке и

повышения конкурентоспособности масложировой продукции.

Целью исследования является определение потенциальных угроз

масложирового подкомплекса, определения направлений их преодоления.

Изложение основного материала исследования. Основной угрозой для

масложировой промышленности является ресурсная база, которая

недостаточна для полного использования производственных мощностей

маслодобывающих предприятий.

За последние годы увеличивается производство основных масличных

культур, к которым в Украине относятся: рапс, соя, подсолнечник, горчица,

лен. Однако, предпочтение имеет подсолнечник. Его вес в структуре

производства занимает 70 %, тогда как на сою приходится 20 %, на рапс - 10

%, но, если подсолнечник перерабатывают на все 100 %, то рапс и сою, в

основном, экспортируют как сырье. Производство подсолнечника в 2012 г.

уменьшилось по сравнению с 2011г. на 3,5 % и составил 8,4 млн. тонн (в весе

после доработки) , что произошло за счет снижения урожайности на 1,9 ц с 1

га, или на 10,3 %. Сельскохозяйственными предприятиями собрано 7,1 млн. т

подсолнечника (на 2,4 % меньше) при средней урожайности 17,3 ц с 1 га, в

2011 году - 19,0 ц . В общем объеме производства масличных культур в

Wiktor N. Pilawiec 143

Украине подсолнечник занимает более 90%, а в структуре посевных

площадей не менее 10 %. Ежегодный валовой сбор постоянно увеличивается

и в 2011 году достиг рекордной цифры - 8,36 млн. тонн [2].

Табл. 1. Производство основных масличных культур, тыс. т. [8]

Год Валовой сбор , тыс. т.

Подсолнечник Соя Рапс

2000 3457 64,4 131,8

2001 2250 73,9 134,6

2002 3270 124,7 60,8

2003 4254 231,8 50,9

2004 3050 363,3 148,9

2005 4706 613 284,7

2006 5324 889,6 605,7

2007 4174 722,6 1047

2008 6526 812,8 2872,8

2009 6360 1043,5 1873,3

2010 6772 1680,2 1469,7

2011 8671 2264,4 1437,5

2012 8387 2297,4 1498,3

В структуре посевных площадей сельскохозяйственных культур Украины

большую часть занимают зерновые и зернобобовые культуры - 57,3 %. На

подсолнечник приходится 17,3%, на рапс - 3,1 %, на сою - 4,5 %. Четко

прослеживается тенденция к повышению доли масличных культур, особенно

подсолнечника, в общей структуре посевных площадей сельскохозяйственных

культур Украины. Увеличение посевных площадей под подсолнечником

связано с чрезвычайными свойствами этой культуры и высокой

рентабельностью. Один гектар его посева при урожайности 2,5 т / га дает 12

ц масла, 0,8 т шрота , 0,3 т белка, 25-30 кг меда и другой продукции, а чистая

прибыль составляет 2,6-3,5 тыс. грн./га.


144

Наряду с этим, чрезвычайно важным источником масличных сырьевых

ресурсов является соя, рапс, рыжей, горчица, площади, под которыми в

Украине в последние годы увеличиваются.

О значительном потенциале производства масличных в Украине

свидетельствует положительная динамика валового сбора семян масличных

культур за последние десять лет, приведена в табл. 1. Одновременно следует

подчеркнут, что попытка увеличения производства масличных только за счет

расширения площадей посева и нарушения севооборотов приводит к

негативным последствиям: иссушение почвы, накопления болезней.

Таблица 2. свидетельствует о увеличении переработки масличных культур.

Если в 1990 году объемы переработки масличного сырья составляли 2,21 млн.

тонн в год, то за 2008 год они достигли 4,22 млн. тонн, 2010 год - 7,12 млн.

тонн в год, 2012 г - 8820000 тонн в год.

Табл. 2. Объемы переработки семян масличных культур [9]

Объемы переработки, тонн % к

2012г./

2008г.

2008

год

2009

год

2010

год

2011

год

2012

год

Подсолнечник 4045422 6335119 6734730 7216362 8419054 208,1

Соя 95948 227205 381432 306599 388401 404,8

Лен 1718 4012 1662 8144 7686 447,4

Горчица 2006 2618 3812 3052 3467 172,8

Рапс 72952 4004 2287 26023 1411 1,9

Итого 4218046 6572958 7123923 7560180 8820019 209,1

За последние годы произошло строительство новых мощностей,

техническое переоснащение действующего масложирового подкомплекса,

обновление материально-технической базы, применение энергосберегающих

технологий, вложения значительных инвестиций.

В настоящее время многие иностранные компании инвестируют в

строительство масложировых заводов в Украине. В 2013 году запущены сразу


два предприятия, которые построены международными компаниями «Дельта

Вилмар СНГ » и Noble Group Limited в Одесской (мощность 1,5 тыс. т семян в

сутки, объем инвестиций - $ 87 млн ) и Донецкой (мощность 1,2 тыс. т семян в

сутки, объем инвестиций - $ 80 млн) областях. Это будут второй и третий

новые заводы, которые заработали в стране в 2013 г. В октябре 2013 г.

маслоэкстракционный завод, перерабатывающий 1,2 тыс. т. подсолнечника в

сутки, уже запустила компания Vioil (Винницкий МЖК). Мощности по

переработке подсолнечника после запуска трех заводов увеличатся почти на

1,5 млн. Все это привело к недостаточной загруженности предприятий. Так,

по итогам 2012 года показатель использования производственной мощности

при переработке семян подсолнечника на экстракционных заводах (общая

мощность 7,6 млн. тонн / год ) составил 101% , по масло-прессовым заводам

(общая мощность 1,5 млн. тонн / год) - 74%. В целом, показатель

использования производственных мощностей при переработке семян

подсолнечника в 2012 г. составил 96%. Производственные мощности,

специализированные на перерабатывающих семен сои, использовались на

74%. Использование мощностей при производстве маргариновой продукции

в 2012 году составляет 65,0%. Показатель использования мощностей при

производстве майонезов и соусов в 2012 году составил 42,1% от имеющихся

производственных мощностей [6].

С целью решения данной проблемы необходимо осуществлять увеличение

производства масличных культур за счет: соблюдение посевного баланса;

продвижения посевных площадей масличных на север, поддержка

отечественного семеноводства, использования новых технологий в

выращивание масличных; оптимизация размещения заводов.

Вторая значительная угроза для масложирового подкомплекса Украины -

отмена экспортной пошлины на семена подсолнечника, как основной

масличной культуры.

Для стимулирования роста производства подсолнечного масла в Украине в

1999 году было введено экспортную пошлину на семена подсолнечника в

размере 23 % с последующим снижением до 17% в 2004 году.


146

Экспортная пошлина была фактором, который сократил экспорт и

способствовал росту производства подсолнечного масла на внутреннем

рынке, увеличил загрузки масложирового комплекса, а также увеличил долю

экспорта подсолнечного масла на мировом рынке .

В процессе присоединения к ВТО Украина должна сокращать экспортную

пошлину ежегодно на 1%. И начиная с 16% она должна достичь 10%. Однако

текущая ставка пошлины в 2010 году составляла 12 % , в 2012 году - 10%.

В Украине около 50 тыс. работников, обслуживающих масложировой

комплекс, и если будет принято решения о отмене вывозной пошлины на

подсолнечник, до 60 % работников отрасли будут уволены. Кроме этого,

прогнозируемые потери от отмены вывозной пошлины составят 1,5 млрд.

грн., в частности: потеря 275 млн. бюджетных поступлений, потеря

потребителей за счет подорожания подсолнечного масла на 665 млн. грн.,

потери животноводства на 115 млн. грн. Также существенно повысятся цены

на подсолнечное масло на внутреннем рынке - на 50-70 % [3]. Поэтому для

решения данной проблемы необходимо продолжать политику

протекционизма с целью защиты отечественного производителя

За последние годы одной из форм сотрудничества, которые получили

широкое применение в деятельности предприятий масложирового

подкомплекса, являются операции с давальческим сырьем (толлинговых

схемы).

В Налоговом Кодексе Украины указано, что «Операция с давальческим

сырьем - операция по переработке (обработке, обогащению или

использованию) давальческого сырья (независимо от количества заказчиков и

исполнителей, а также этапов (операций) с целью получения готовой

продукции за соответствующую плату. К операциям с давальческим сырьем

относятся операции , в которых сырье заказчика на конкретном этапе его

переработки составляет не менее 20 процентов общей стоимости готовой

продукции » [7].


Табл. 3. Использование давальческих схем среди ведущих предприятий

масложирового подкомплекса в 2010 и 2012 годах [5]

Предприятия

Произведе

но масла в

2010 г.,

тонн

в том числе с

давальческого

сырья

Произведен

о масла в

2012 г., тонн


давальческог

о сырья

тонн % тонн %

Пологовский

МЖК 206998 137343 66,3 172319 70030 40,6

Запорожский

МЖК 160282 160272 100,0 333238 332959 99,9

Днепропетровски

й МЖК 189483 189483 100,0 201196 201196 100,0

Одесский МЖК 78709 78709 100,0 80284 80284 100,0

Винницкий ОЖК 95891 95891 100,0 138822 136435 98,3

Волчанський

МЖК 152653 78910 51,7 149834 149834 100,0

Сватовский масло

" (г. Сватовое 57149 57149 100,0 55754 55754 100,0

"ПМЖК - Кернел

Груп" (г. Полтава) 170577 170577 100,0 194754 194754 100,0

"Кировоградмасл

о"

(м. Кіровоград)

183738 163852 89,2 197000 185035 93,9

Черновецкий

МЖК 51045 51045 100,0 59245 59245 100,0

Приколотнянский

МЖК 74158 74158 100,0 70581 70581 100,0


148

Предприятия

Произведе

но масла в

2010 г.,

тонн


давальческого

сырья

Произведен

о масла в

2012 г., тонн


давальческог

о сырья

тонн % тонн %

ТК "Урожай"

(производство

№ 9, г. Словянск)

77462 25363 32,7 80449 37953 47,2

Мелитопольский

МЖК 31824 6182 19,4 41828 16230 38,8

Миловський

МЖК

«Стрелецкая

степь»

2772 2772 100,0 1741 0 -

Нежинський ЖК 6282 533 8,5 8539 80 0,9

«Каховский

МЖК» (Каргілл) 174492 174492 100,0 196258 0 -

"Каргілл" (м.

Донецьк) 251182 251852 100,0 250654 0 -

Пересичанский

МЗ 90522 25825 28,5 96451 96451 100,0

Итого 2137512 826041 85,4 2328947 1686821 72,4

Использование операций с давальческим сырьем позволяет предприятиям

масложирового подкомплекса загрузить собственные производственные

мощности в результате получения бесплатной сырья от заказчика, увеличить

количество рабочих мест, снизить себестоимость продукции и т.п.

Как видно из данных таблицы 3, объем операций с давальческим сырьем

при производстве растительных масел весьма значителен. По продукции

масложирового подкомплекса, таких как маргарин и саломаса, из


давальческого сырья в 2012 году было произведено 58,4 % всей маргариновой

продукции и 88,6 % саломаса.

Исследование данного вопроса позволяет систематизировать

преимущества и недостатки применения операций с давальческим сырьем в

деятельности предприятий масложирового подкомплекса.

Основными преимуществами являются:

загрузка собственных производственных мощностей;

уменьшение затрат предприятия, связанных со складированием и

сбытом продукции;

снижение потребностей предприятия в финансовых ресурсах для

формирования запасов сырья;

повышение конкурентоспособности собственной продукции за счет

использования действующих торговых марок;

обеспечение сбыта продукции при отсутствии дополнительных

расходов на рекламу.

Основными недостатками являются:

высокая зависимость от поставщика сырья ;

переориентация на изготовление продукции преимущественно на

заказ;

потеря прибыли, основную часть которой после реализации

продукции получает владелец сырья.

Выводы. Проведенное исследование показало существование серьезных

проблем в развитии масложирового подкомплекса, которые не дают

возможности в полной мере реализовать его экономический потенциал,

повысить инвестиционную привлекательность и создать качественно новый

базис для развития отечественной масложировой отрасли. Организационно-

экономический механизм функционирования масложирового подкомплекса

необходимо усовершенствовать путем усиления роли государственного

регулирования и программирования производства и переработки семян

масличных культур, использования мотивационных схем организации

равноправной и взаимовыгодной деятельности всех участников отрасли,


150

изменения фискальной политики и создание благоприятного

инвестиционного климата для привлечения ресурсов в сферу новых

технологий и инноваций.

Литература

[1] Подгаецкий А.А., Состояние и перспективы производства масличных культур в

мире и Украине [Электронный ресурс]. - Доступ

http://archive.nbuv.gov.ua/portal/chem_biol/vsna/agro/2013_3/52.pdf

[2] Мельник В.И., Организационно - экономические предпосылки эффективного

функционирования масложирового подкомплекса Украины [Электронный ресурс].

– Доступ http://www.pdaa.edu.ua/sites/default/files/nppdaa/6.1/188.pdf

[3] Экспорт масла из Украины может составлять 60 % мирового рынка

[Электронный ресурс]. - Доступ

http://economics.unian.net/ukr/news/57513-eksport-oliji-z-ukrajini-moje-

stanoviti-60-svitovogo-rinku.html

[4] Гаркавенко Ю., Масложировая промышленность Украины : сырьевой кризис и

стратегии компаний [Электронный ресурс]. Доступ http://www.agro-

business.com.ua/2010-06-11-12-52-32/1306 - 2012- 11 -16 -11 -32 - 17.html

[5] Показатели работы за 2012 год и январь 2013 года, 2010/ 11 МГ / / масло-

жировой отрасли Украины. Информационно -аналитический бюллетень

масложировой отрасли Украины и Российской Федерации. - Харьков:

УкрНДИОЖ НААН 2013. - 112с .

[6] Интернет сайт Ассоциации "Укролияпром" [Электронный ресурс]. -

Доступ http://www.ukroilprom.org.ua

[7] Налоговый кодекс Украины от 01.01.2011 г. [Электронный ресурс]. -

Доступ: http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/2755-17.

[8] Официальный сайт Государственного комитета статистики Украины

[Электронный ресурс ]. - Доступ www . ukrstat . gov.ua

[9] Интернет сайт информационно - аналитического агентства АПК -

Информ [ Электронный ресурс ]. - Доступ http://www.apk-inform.com/

http://economics.unian.net/ukr/news/57513-eksport-oliji-z-ukrajini-moje-stanoviti-60-svitovogo-rinku.html

http://economics.unian.net/ukr/news/57513-eksport-oliji-z-ukrajini-moje-stanoviti-60-svitovogo-rinku.html


Анотація

Ключевые слова: масложировая отрасль, масличные культуры, сельскохозяйственные

формирования, перерабатывающие предприятия, внутренний и внешний рынок

В статье проведено исследование текущей ситуации в масложировом подкомплексе

АПК, угроз, с которыми сталкиваются предприятия и пути их решения. Осуществлен

структурный анализ производства и видов продукции. Рассмотрены значение отрасли,

исследованы организационно - экономические особенности функционирования предприятий

подкомплекса в экономике страны.

Threats to modern oil and fat complex of Ukraine and ways to cope with them

Summary

Key words: oil and fat subcomplex, oil crops, agricultural formations, processing enterprises,

domestic and external market

In this article the research has been made about current situation in Oil and Fat Subcomplex

of AIC (Agrarian Industrial Complex), threats with which enterprises face and ways to cope with

them. The structural analysis of production and products has been done. The role of the sector has

been reviewed, the organizational - economical peculiarities of the functioning of enterprises in the

subcomplex in the country’s economy was examined.

Zagrożenia przemysłu tłuszczowego Ukrainy i sposoby ich pokonywania

Key words: przemysł tłuszczowy, kultury oleiste, przedsiębiorstwa rolne, przedsiębiorstwa

przetwórcze, rynek wewnętrzny i zewnętrzny

W artykule przedstawiono sytuację w przemyśle tłuszczowym Ukrainy. Przeprowadzono ana-

lizę przedsiębiorstw i rodzajów produkcji, z uwzględnieniem bieżących problemów tej gałęzi prze-

mysłu.


Nr 2 (44) / 2014

Jurij O. Kariagin


Напрями розвитку готельного бізнесу в Україні та країнах Євросоюзу

Як відомо, в умовах ринкової економіки розвиток готельного бізнесу

визначається попитом на послуги готелів та інших місць розміщення, що є

економічною передумовою створення та діяльності підприємств готельної

галузі, важливим фактором активізації інвестування в індустрію гостинності.

Користуючись даними Держстату України розглянемо динаміку кількості

готельних підприємств та їхньої місткості за період 1995 – 2010 років (рис. 1.).

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%

120,00%

140,00%

1 995р. 2 000р. 2 004р. 2 005р. 2 006р. 2 007р. 2 008р. 2 009р. 2 010р.

Готелів Номерів


154

Дані діаграми (рис. 1), вказують на значне скорочення галузі протягом 1990-

х – початку 2000-х років і зміну тренду у 2004 році, починаючи з якого

відбувається динамічне зростання кількості готелів та їхньої місткості.

Проаналізуємо, в якій мірі зміна тренду обумовлена зростанням

внутрішнього попиту та в’їзного туризму. Для цього розглянемо динаміку

витрат домогосподарств на готелі і ресторани за даними Держстату України

(рис. 2.).

Порівняно з 2004 роком у 2011 році середньомісячні витрати одного

домогосподарства на готелі і ресторани зросли майже у 6 разів за поточними

цінами і понад 3,3 рази з урахуванням інфляції. Це хороша динаміка, але

абсолютне значення середньомісячних витрат одного домогосподарства на

готелі і ресторани – 86,4 грн. у 2011 році не може свідчити про значний

внутрішній попит.

Потоки в’їзного туризму в Україну протягом останніх років лишаються

стабільними (рис. 3.).

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

готелі і ресторани готелі і ресторани з урахуванням інфляції

Jurij O. Kariagin 155

Таким чином, протягом 2004-2011 років в Україні не спостерігалися

об’єктивні передумови для зростання попиту на готельні послуги і відповідно

здійснення потужних інвестицій у будівництво та реконструкцію готелів.

Даний висновок ґрунтується на наступному:

відносно невеликий внутрішній попит, обумовлений низькими доходами

значної частини населення;

стабільно невисокі обсяги в’їзного туризму;

високий рівень конкуренції з боку приватних місць розміщення у

квартирах (будинках), вартість проживання в яких значно менша, ніж у

готелях.

Тим не менш, останніми роками значно зросли інвестиції в розвиток

підприємств індустрії гостинності, у тому числі готелів. Це свідчить, що

вітчизняні та іноземні інвестори, у тому числі міжнародні готельні ланцюги,

такі як «Хайятт», «Редісон», «Інтерконтіненталь», «Хілтон» та інші, все ж таки

вбачають перспективність українського ринку готельних послуг.

Безумовно, каталізатором здійснення інвестицій у будівництво та

реконструкцію готелів стало проведення в Україні чемпіонату з футболу

ЄВРО-2012. Враховуючи, що рішення про проведення ЄВРО-2012 було

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

400000

450000

2 004р. 2 005р. 2 006р. 2 007р. 2 008р. 2 009р. 2 010р. 2 011р.

436311

326389

299125

372455 372752

282287

335835 343511


156

прийняте у 2007 році, проаналізуємо динаміку інвестицій у розвиток готелів та

ресторанів за 2007-2011 роки за даними Держстату України (рис. 4.).

За 5 років в розвиток готелів і ресторанів було інвестовано 16,4 млрд. грн.,

при цьому розмір інвестицій у 2011 році перевищив показник 2007 року

майже у 1,9 рази. Також відзначаємо збільшення частки інвестицій у розвиток

готелів та ресторанів у загальній структурі капітальних інвестицій. Так, якщо у

2007 році частка інвестицій у готелі і ресторани становила 1,4% ( у т.ч. готелів

– 0,7%) до загального підсумку капіталовкладень в українську економіку, то у

2011 році ця частка зросла до 2,1% (у т. ч. готелів – 1,2%).

Територіальна структура інвестицій у розвиток індустрії гостинності

відповідає розподілу регіонів України за їхньої інвестиційною привабливістю

(рис. 5). Найбільша частка інвестицій припадає на столицю та область,

регіони, які приймали гостей ЄВРО-2012, та курортні регіони - АРК Крим,

Карпати.

Після проведення ЄВРО-2012 навряд чи можна очікувати на збереження

попередніх темпів росту інвестицій, кількості готелів та інших місць

розміщення. Скоріш за все, інвестори зосередяться на завершенні вже

розпочатих проектів та забезпеченні ефективної діяльності введених в

2613,7

3221,8

2589,0 3072,3

4907,6

0,0

1000,0

2000,0

3000,0

4000,0

5000,0

6000,0

2 007р. 2 008р. 2 009р. 2 010р. 2 011р.


експлуатацію готелів. На нашу думку, можна казати про досягнення певної

рівноваги між попитом на пропозицією на ринку послуг індустрії гостинності.

Визначимо, наскільки тенденції розвитку вітчизняного готельного бізнесу

відповідають європейським тенденціям. Користуючись даними сайту

http://epp.eurostat.ec. порівняємо динаміку кількості готелів та інших місць

розміщення з показниками країн Євросоюзу (табл. 1.).

Табл. 1. Динаміка кількості готелів та інших місць розміщення в країнах

Євросоюзу та Україні (у % до показника 2004 року)

Країни 2 005р. 2 006р. 2 007р. 2 008р. 2 009р. 2 010р.

Євросоюз (27 країн), у т.ч.: 94,61 98,01 98,59 98,44 99,22 99,22

Болгарія 121,06 132,68 150,20 162,01 175,59 179,43

Німеччина 99,28 98,27 97,56 97,43 97,22 97,36

Франція 100,49 98,73 97,51 96,62 95,30 92,97

Латвія 121,22 115,47 114,39 139,21 162,23 178,06

Польща 102,85 107,57 114,21 123,52 132,59 150,68

Велика Британія 73,78 87,63 89,32 87,45 90,57 90,05

Україна 103,36 106,46 119,13 133,81 141,28 145,22

АРК Крим та м. Севатопіль; 27,31%; 27%

Київ та область; 27,02%; 27%

Донецька область; 7,10%; 7%

Харківська область; 5,68%; 6%

Львівська область; 5,34%; 5%

Карпатський регіон (без Львівської обл.); 4,39%; 5%

Інші регіони; 23,16%; 23%


158

Як бачимо, в цілому в країнах Євросоюзу протягом 2005-2010 років

кількість готелів та інших місць розміщення лишалася стабільною. При цьому

у найбільших країнах Західної Європи – Великій Британії, Німеччині, Франції

кількість готельних підприємств навіть зменшувалася. Це вказує на достатність

наявної пропозиції готельних послуг існуючому попиту в цих країнах, а

можливо і на деяке перенасичення ринку. В той же час, у «нових» країнах

Євросоюзу, зокрема Латвії, Болгарії, Польщі спостерігається динамічне

зростання кількості готелів, подібне до показника України.

На нашу думку, різниця між динамікою зміни кількості готельних закладів в

країнах Західної та Східної Європи пояснюється тим, що в СРСР та колишніх

країнах соціалістичного табору розвиток галузей невиробничої сфери, у тому

числі індустрії гостинності відбувався не на ринкових засадах, а за так званим

«залишковим» принципом. Введення до експлуатації нових готелів дозволяє

збалансувати попит і пропозицію на ринках готельних послуг в країнах

Східної Європи

Порівняємо середню місткість вітчизняних готелів із місткістю готелів в

країнах Євросоюзу (табл. 2.).

Табл. 2. Зміна середньої місткості готелів та інших місць розміщення

в країнах Євросоюзу та Україні (місць)

Країни 2004 рік 2010 рік Темп росту

до 2004р., %

Євросоюз (27 країн), у тому числі: 54,3 61,3 112,9

Німеччина 43,7 48,0 109,9

Велика Британія 27,4 35,2 128,6

Франція 66,7 72,1 108,0

Кіпр 114,6 121,7 106,3

Іспанія 86,9 95,8 110,2

Польща 77,1 74,8 96,9

Україна (номерів) 41,9 46,2 110,2


Зазначаємо тенденцію до зростання середньої місткості готелів в країнах

Євросоюзу та в Україні. При цьому за середньою місткістю готелів Україна

наближена до країн, орієнтованих на прийом іноземних гостей з метою

відпочинку, таких як Кіпр, Іспанія, Франція. В той же час, в Німеччині,

Великій Британії, інших країнах Центральної та Західної Європи готельна

галузь складається з великої кількості малих і середніх підприємств.

На нашу думку, подальший розвиток готельного бізнесу в Україні буде

відбуватися переважно шляхом відкриття малих та середніх за місткістю

готелів, що не потребують значних інвестицій та визначаються швидкою

окупністю.

Література

[1] Держстат України. Режим доступу: ukrstat.gov.ua

[2] Євростат. Режим доступу: http://epp.eurostat.ec.europa.eu

Kierunki rozwoju hotelarstwa na Ukrainie i w krajach Unii Europejskiej

Streszczenie

Słowa kluczowe: hotelarstwo, Ukraina, Unia Europejska

W artykule przedstawiono rozwój hotelarstwa na Ukrainie na tle państw europejskich.

Trends in development of hotel business in Ukraine and the European Union

Key words: hospitality, Ukraine, the European Union

The article presents the development of the hotel industry in Ukraine against the European

Union countries.

Recenzenci Zeszytów Naukowych Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie

1. Waldemar Bańka – Wyższa Szkoła im. Pawła Włodkowica w Płocku

2. Pavol Dančak – Uniwersytet Preszowski

3. Kazimierz Doktór – Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie

4. Anatolij Drabowskij – Instytut Spółdzielczości w Winnicy

5. Rudolf Dupkala – Uniwersytet Preszowski

6. Siergiej Gawrow – Rosyjski Instytut Kulturologii w Moskwie;

Moskiewiski Miejski Uniwersytet Pedagogiczny

7. Konstantin Jakimczuk – Instytut Spółdzielczości w Winnicy

8. Walery Karsiekin – Kijowski Narodowy Uniwersytet Kultury i Sztuki

9. Wojciech Maciejewski – Uniwersytet Warszawski

10. Hanna Markiewicz – Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie

11. Walery Nowikow – Instytut Demografii i Badań Społecznych Narodowej Aka-

demii Nauk Ukrainy

12. Alica Petrašova – Uniwersytet Preszowski

13. Wanda Rusiecka – Białoruska Akademia Nauk

14. Remigiusz Ryziński – Wyższa Szkoła Informatyki, Zarządzania i Administracji

w Warszawie

15. Wojciech Słomski – Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości Międzynarodowej

w Preszowie

16. Eugeniusz Sobczak – Politechnika Warszawska

Recenzenzi Zeszytów Naukowych

162

17. Marek Storoška – Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości Międzynarodowej

w Preszowie

18. Anna Wawrzonkiewicz-Słomska – Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna

w Tarnowie

19. Elżbieta Weiss – Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości Międzynarodowej

w Preszowie

Informacje dla autorów

W Zeszytach Naukowych Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie publiko-

wane są prace przeglądowe, rozprawy, studia, artykuły, sprawozdania z konferencji

naukowych, komunikaty, recenzje, informacje z zakresu szeroko pojmowanych

nauk społecznych.

Każda praca powinna być przesyłana do redakcji w formie elektronicznej

/e-mail, płyta CD, bądź pendrive/. Należy ją odpowiednio przygotować pod

względem językowym, merytorycznym i technicznym.

Pierwsza strona złożonego w redakcji artykułu powinna zawierać: imię/imiona,

nazwisko/nazwiska autora/autorów, pełną nazwę instytucji, którą zamierza repre-

zentować autor bądź autorzy, tytuł pracy, jej streszczenie i słowa kluczowe. Każdy

artykuł powinien zawierać także tytuł, słowa kluczowe i streszczenie w języku an-

gielskim.

W artykułach zaleca się stosowanie przypisów u dołu strony. Większe opracowa-

nia powinny zawierać śródtytuły. Tytuły tabel i rysunków należy wyakcentować.

Źródła do nich podawać jak w przypisach.

Bibliografię zestawia się alfabetycznie według nazwisk autorów. Każda pozycja

powinna zawierać nazwisko i inicjały imienia/imion autora/autorów, tytuł pracy,

nazwę czasopisma, jego numer lub tom, wydawnictwo bądź adres internetowy,

miejsce i rok wydania.

Komitet Redakcyjny zastrzega sobie prawo do dokonywania drobnych skrótów

i poprawek przesyłanego materiału bez uzgadniania ich z autorami. W przypadku

konieczności dokonania większych poprawek – dokonuje ich autor lub praca zostaje

wycofana.

Informacje dla autorów

164

* * *

Każda praca kierowana jest do recenzji / wzór recenzji i lista recenzentów znaj-

duje się na stronie internetowej czasopisma/. Ocenia ją co najmniej dwóch recen-

zentów, a w przypadku jednej oceny negatywnej trzech. Recenzenci są spoza jed-

nostki naukowej autora/autorów, a także nie są pracownikami etatowymi Uczelni,

nie pełnią żadnych funkcji w czasopiśmie. W przypadku artykułu zagranicznego

bądź w języku obcym, recenzenci zazwyczaj pochodzą z innego kraju niż au-

tor/autorzy artykułu.

Autorzy nie znają tożsamości recenzentów. Recenzja ma formę pisemną

i zawiera wniosek o dopuszczeniu pracy do druku, dopuszczeniu do druku po na-

niesieniu uwag lub niedopuszczeniu do druku, a także oświadczenie recenzenta, że

nie ma on żadnych powiązań z autorem/autorami artykułu/artykułów.

1401624374

Documents

Transcript of 1401624374