Yıl: 14 [Ocak-Haziran 2013] Sayı: 31

ISSN 1302-3543

Bu dergi uluslararası~ ve ulusal ... ';'.r. ! sp_s veri indeksleri tarafından taranmaktadır tasawıtf hakemli bir dergidir 1 tasawu[ isa refereed journal

İmtiyaz Sahibi/Publisher Aziz Mahmud HüdAyi Vakfı İktisadi İşletmesi adına Dr. Adem Ergül

Editör/Editor Prof. Dr. Necdet Tosun

Yayın Kurulu!Editorial Board Prof. Dr. Ethem Cebedoğlu Prof. Dr. H. KAmil Yılmaz Prof. Dr. M us rafa Kara Prof. Dr. Mustafa Tahralı Prof. Dr. Süleyman Derin Doç. Dr. Safi Arpaguş Yrd. Doç. Dr. All Namlı Dr. M. Nedim Tan Arş. Gör. Ercan Alkan

Yazı Takip K. Yusuf Ünal

Teknik Hazırlık ve Kapak Tasanın M. SamiKaya

Kapaktaki Hat Abdülfettah Efendi

Yayın Sorumlusu K. Yusuf Ünal

İletişim Bilgileri/Contact Information Küçük Çamlıca Mah. Çilehane yolu Cad. No: 12 Osküdar-ISTANBUL Telefon/Telephone +90 (216) 428 39 60 +90 (555) 405 34 35 Faks/Fax +90 (216) 327 75 83 e-posta/e-mail bilgi@tasavvufdergisi.net web sayfası/web page www. tasavvufdergisi.net

Baskı-Cilt/Printlng House Erkarn Matbaası ikitelli Org. San. Sit. Turgut Özal Cad. No: 117/4 İkitelli -İstanbul Tel: O 212 671 07 00

Danışma Kurulu!Advisory Board Prof. Dr. Arif Naushahi

Prof. Dr. Arthur F. Buehler Prof. Dr. Dilaver Gürer

Prof. Dr. Hanrid Algar

Prof. Dr. Himmet Konur Prof. Dr. İlhan Kutluer

Prof. Dr. Kadir Özköse Prof. Dr. M. Erol Kılıç

Prof. Dr. Mustafa Aşl<ar Prof. Dr. Mustafa Çiçekler

Prof. Dr. Mustafa Uzun Prof. Dr. Ramazan Muslu

Prof. Dr. Reşat Öngören Prof. Dr. S. Hayri Bolay

Prof. Dr. Süleyman Uludağ Yrd. Doç. Dr. Veysel Akkaya

Sayı Hakemleri!Referees on This Issue Prof. Dr. Bilal Kemikli Prof. Dr. Dilaver Gürer

Prof. Dr. Kadir Özköse Prof. Dr. M. Saffet Sarıkaya

Prof. Dr. Ömer Çelik Prof. Dr. Reşat Öngören

Prof. Dr. Rifal Okudan Prof. Dr. Süleyman Uludağ

Doç. Dr. M. Mustafa Çakmaklıoğlu Doç. Dr. Osman Nuri Küçük

Doç. Dr. Selami Şimşek Doç. Dr. Vahit Göktaş

Yrd. Doç. Dr. Abdürrahim Alkış Yrd. Doç. Dr. Ahmet Karataş

Yrd. Doç. Dr. Ali Vasfi Kurt Yrd. Doç. Dr. Halil Baltacı

Yrd. Doç. Dr. Sezai Küçük Yrd. Doç. Dr. Süleyman Gökbulut

Yrd. Doç. Dr. Veysel Akkaya

Yazıların ilmi ve hukuki sorumluluğu yazariarına aittir. Dergimizde yayımlanan yazılar, elektronik veya yazılı bir ortama izinsiz olarak aktanlamaz ve çogaltılamaz.

Yurt İçi Abonelik: 40 TL Yurt Dışı Abonelik: SO Euro Kurumsal: SO TL

Abdülaiiz Mecdi Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvufi

Istılahlar Tercümesi

Gazali sonrası dönem, İslami ilimler geleneği bün­yesindeki başlıca mekteplerin ve bu mektep­lere ait usullerin yerleşikliğine bağlı olarak "müteahhirin dönemi" başlığı altında in­celemeye konu edilmiştir. Bu dönemin önde gelen müelliflerinden olan Sey­yid Şerif Cürcaru (ö. 816/1413), artık İslami ilimler geleneği içerisinde çeşitli okulların belirgin bir istikrar kazan­dığı bir üslubun temsilcisidir. Mevcut düşünce gelenekleri içerisinde kalına­rak mantık ve metafizik merkezli teorik tartışmaların yapıldığı, meselelerin mu­kayeseli olarak irdelenip şerhler vasıtasıyla fikir alışverişine konu edildiği gözlemlenen bu dönemde Cürcani, birçok ilmi kendisinde top-lamış ve farklı disiplirılerde eserler telif etmiş bir sı1fi-

Ali İhsan KILiç·

alimdir.1 Ta'rifat, Cürcani'nin kendi dönemine kadarki muhtelif ilim dalla­rına dair o ilimierin önemli ıstılahiarını alfabetik bir sıraya göre açıklayan kavramlar sözlüğün ün adıdır. Ta'rifat'tan önce İhsau'l-ulam, Aksamü'l-ulam,

Mefatfhu'l-ulum gibi ilimler le ilgili tanıtıa ve yer yer terimleri merkeze alan ansiklopedik eserler yazılmışsa da bunlar içerisinde Ta'rifat'taki şekliyle hem değişik ilimlere dair kavramlan toplayan hem de alfabetik sıra takip edeni yoktur. Cürcaru pek çok kaynaktan faydalanarak tefsir, hadis, fıkıh,

• Marmara Üniversitesi Sosyal BilimJer Enstitüsü Tasavvuf Anabilim Dalı Yüksek lisans Öğ­rencisi (a._ihsan_kilic19e>hotmail.com)

1 Sadrettin Gümüş, "Cilraini, Seyyid Şerif", DİA, VIII, 135; Ömer Türker, Seyyid Şerif Cüretininin Tevil Anlayışı: Yorumun Metafizik, Mantıki ve Dilbilimsel Temelleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), MÜSBE, 1995, s. 1-3.

164

Ali İhsan KILIÇ

kelam, tasavvuf, Arap dili ve edebiyatı, felsefe, mantık, matematik, astro­nomi ve tıp ilimlerinde kullanılan kavramları özlü bir şekilde sunmuştur.2

Bizim bu çalışma çerçevesinde yaptığımız çeviri yazı, Ta'rifat'taki

tasavvufi ıstılahiarın son dönem Melami büyüklerinden Abdülaziz Mecdi Tolun (1865-1941) tarafından tercüme edilmiş kısmıdır. Tolun'un hayatı ve eserlerini konu alan eserinde Osman Nuri Ergin (1883-1961), bizim ça­lışmaya konu edindiğimiz Istılahô.t-ı SQfi.yye Tercümesi adlı risale hakkında şu bilgileri vermektedir: "Seyyid Şerif Cürcarunin Ta'rifat adlı kitabında

tasavvufa ait 157 maddenin harfi harfine tercümesidir. Tercümeye me­muriyetten evine çekildikten sonra başlamış ve bitirmiştir. Şerh ve izah yoktur."3 Bu tercümeyi yaparken Abdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rifat!ın önce Mısır matbaalarından Matbaa-i Vehbiyye'de hicri 1283 yılında ba­sılan, daha sonra baskısı tükenınesi sebebiyle yine bu baskı esas alınmak suretiyle İstanbul'da hicri 1300 tarihinde Es'ad Efendi Matbaası'nda tek­rar tab' olunan baskısını esas aldığını düşünmekteyiz. Bizi bu düşüneeye sevk eden şey mukayeseli okumalanmızda bu baskının Abdülaziz Mecdi Tolun'un risalede esas aldığı Arapça metinler! e büyük ölçüde örtüşmesi ve 1300 tarihli İstanbul baskısının başlangıandaki J~ı ;--JT ~! ;--Jr '-1 --it ifadesi­nin aynı şekilde risalenin başlangıcına da konulm{ış olma~ıdır.

Biz çeviri yazı için nsalenin Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Birn. nr. 1126'daki müellif nüshasını esas aldık. Diğer nüshalardan farklı olaraı< metne yapılan ilavelerde "li'l-mütercim" ifadesinin yer alması, üzerindeki tashihlerin diğer nüshalarda gözetildiğinin görülmesi ve eserin te'lifiyle ilgili tarihler ba­rındırması sebebiyle nr. 1126'nın müellif nüshası olduğunu düşünmekteyiz. Bununla birlikte, nsalenin aynı kitaplıkta iki nüshası daha vardır. Bunlardan nr. 28'deki nüshanın el yazısından hareketle Osman Ergin tarafından istinsah edildiğini düşünmekteyiz; nr. 1672'daki nüsha ise daktilo ile yazılmış olup di­ğer iki nüshada bulunan Ta'rifat metnine ait Arapça kısımlar yazılmamıştır. Biz çalışmamızda müellif nüshası olduğunu düşündüğümüz nr. 1126'ya ilaveten bu iki nüshadan da yararlandık Ayrıca Arapça metinleri Ta'rifat'ın Muhammed Abdurrahman el-Mar'aşlı tarafından yapılan tahkikli neşrinden de yararlan-

2 Sadrettin Gümüş, Seyyid Şerif Cürciini, İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı Neşriyatı, 1984, s. 187-188; a.mlf., •et-Ta'rifat", DlA, XL, 29, 30. Tasavvufi yönü hakkında aynca bk. Gümüş, age, s. 97-98.

3 Osman Ergin, Balıkesirli Abdülaziz Mecdi Tolun -Hayatı ve Şahsiyeti-, İstanbul: Kenan Basıme­vi, 1942, s. 86.

Abdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rıfat'taki Tasavvufi lsblahlar Tercümesi

.. ~·,;..;.: .. . ;~ .. ...:.,-; ~ .. ,·:·,:~::; L4 .. ·-~· . ·~~,. .;J.,.ı• o;. '

::. -~ ...... .. ;-,..-ı;;.-:-·-

~; ... J{,;,~.;, .~,~ . ./li~ ~..i> ı:,~\& ~J~~ ~'p - ~\flY' . J\,i!,;.).ı~ .. ·~p, ~ .. ~,.;~ ... ~ ~~.ı;,....,;...--.J'

J':w~;\l.Jw;!.~~,_,.'.ı:...;J.." .. ~ ~ ~ .. J("-" .. -:'"' Z·111-ı?' (~,.,,~~,vrt.:..., .:.:.Pb' .. ti;e, -~~.Lr.ı\.~J~

• ~n''( L(.;~,·(....J.>Gı

. .. :,~· ~1Ji.·,.'~···'l , • ·~#~~:::~;~~.i.·-~' ".''"" .. '':''~ .. ~· .... ,~,.,.-4:\t....> ·~~~~

~~.:·-~·: .;~~·:·.v_·;:;:;~ ~ : ~;::: ·i .,.IJ;)f".,._ ,_,.V"! .:,u/"!)'. ·(.; ,_. ·~ · t • ·, . .- •" ·~, . . .. ' ~· ' "~--(~" .. ""'~ ' •

~~:·~:·::;·t:±~~~~:~fi::y ;' ~· :~,..-,-~, · ~.,.v,·,:ı......&)_..,...i!~·~ ~_.-,.·(""":....> _ _ t

-~~ .. ~~~~::~~~~!:~~ ~';';::~~~. --. • ./".~-"'" ._.; v._rı' ,.)>_.. .... ~.>,.,!...;__._, __ ~

. .. ·-

,,J' ı,{~._l.j~~.;t ; . .; ........... :J ... ~,.·~:r-~· ~ ~.v · . if\P~ t.;-J i..J>ı....·,.~ ; .. ;., ... ~ ·tj .. ~,ı•,.;_,.._•J · ..

' • • • • • • ~ • • • • .. ,1.'

.,.~:-·~~~::.1 •J~: N~~~~~ ~d.,'~C~~~ . ... v. .. ,., ... ,.ı, ...... ,.v-;,1,.,'./)ı;_,..-f' ~:~IJ --1'.J;' .. ;.ı;-ı

. ~--... ·..;- ' <),"'!'.»

~~Ji>·"!~-~ .. H "~'"'~'J ... •·~ ı .,..·y..)' ı~• . . ., • • h': n,-J> - A.t;ıı•

"!_1 \J~ ,~. '\)~•...;......,.;)/ ~....c: l, ,....-,..~ • ..,,.. .. :;J""~.i'"

!J,., ~~~_;.. v;~·, ~·..ı·/-~· ,ti"""':-Y.,.ıvNLo . .J;~ ~, .. ........... J...d~ ,\.i,-:_?.., ,\iy• ._.;ı.,, Jl..UJJ

"':,_,.,,,y_,_.,j~ ~;,u.~,,.:-~ ..... :,~,:-~···~- .. v· . ':''..;ı/;.:.; # .... ,_: -r '%".J .... '("-- ıt..,..._&,. _.,.._ •• ~ ...... ~, .. _.;,-·.j·~~ -./J/v,..,., v,,.,._,~ .~..;• _:;~ ·

Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, no: 1126

2. :U,..',,;z, ~~,.,_,\.ol,..,~ ~ .s ~·~~~ }A:.:.ı.,

- ~~,.

-~ •.ı M .... ı •. ..:..;.; . Nl:O. ,;-! ,}.; ..:..r- .u:,~""'~ ... ;,. 1,.,....1

... :.~ ,_, , .;,.Y' ~~ı;.. J·- ... ~ ... ··"J~ .:..\M,.:. ~.)

"""J,ı ........... ~~J -~ ·-~; ... ,!. ,.u..,~~;..,~;_,s- .:...4.

.:..~ ı.J.,iı ~ .:,c.~~ ... J':"ı ~:.,!>t. ,ı.-.tr • ., .~ ~; .. ~

. ı.,')~ ,.J;,t.a.ı .,.:. .... ~ .. }\....', u.Jı~ .:ı !"......V~ .;. ı.- ı

.:..)~.r-f d~ .;.'i~ ~c...:- ... ~ . .ı.A!..J-':!.3! « Jı~ .;.~­

.;..}1,1 • .u .. ~"""',> .,.:....,ı ~._:r,y ,;1 .:ı- . ;..c.t-ı «!~ı

..w...;..~. A; ... .:ı .ı.:..-t.,_J .:.i.:."""" ..:...___;.; "! ·F~ ~J- -'!

• -"'_,.....,,, ~:_ • ...,.ı:.., ,.; ...,_:.~ r ~ ~_____j .. .J! • ,.,<A.V •' ..:...;,

~;., .;.~ ~ ~ ı..i... -~ "':'_,.J_,t ~ }-ıiw =~ ,jt.-i,

~d-t:. t,:. ,f,..ı.:.;.~ UU...~·;.U,~.;,~~....;;..;.

~. ;;.)! ;.•~ "~_,,;ı ı:; ~ .~ '* j~ ~~ .ift,_ı .,.....Jl.#ı..b;:._,.. ..,._,J:• ...,;..;~ -4.':...:! .:.ı~ .. ~-~

,.,...u _;-t_,ı ~ ~ J"'le,j.t 4 ~ ~~ '-'3 .jl.l.. - ...

:.\i-t•,~· ı·~~· .:.~. _....<..~~.;.c;t~ ,.-ı.,~:_,. . )~ .... .? ..:.._ ... , .. j.ı.....:.li .,;:,. .:.y•:

.;,c. ... •_,ı jô..j .... -=-=- ,:j_,J ...ı:.-.t.:.) re.-~,,_ ~.J..-1 ..ti.~;

. )/~.ip t-.Jt4...J,ır..1,~1A-. ,_,!.~~~·,

1 .,. ı

,. • r....., ~ J. ;.. .J ~ 4ı.t~.l •,J -Afl" .ll.:.t_.- •

~ ..:.u • .J'h .,h.).._...,,, •;t.rt,.u~ ı •

4 "' ";' ,JAI t.JI.ı •; .ı..,:...:..a f J J.., ,.Ju.,-":..•

• 4J. .... c. • .:.ut,...-~ Jl ..u.~,).);.,;.,,~,.:.~ ... • -~J,•..:. .... i·J...• .-.~1w ... ,. ..• . .,..,.:.. ~ı.J.:r1 4

~,>.ıli U .;, t.,J.~I Jıl;;l '- AJI .ı•t. ..,..ı.J ı -t

~--... : ... !!• ''J''•·j """" )1 ,;_... _,JI .,l.Jt ,.-...-1 1 ,., ••• ····ı.t

l · O.f./6 !._./.; .ı ~· ••• •. o·ı ~ ı(ı ;,4)f•;l>iy :...~ ~~.,.4,ı.::-:. ............

.....ı.~ .:..u,l

. ... ,L ıı..;.,.c.JJ,,,;.ıiı:~ :_.A:t./'t,;.;,..r.A~~-oifl

-,.;~..,,.\o.._, J~t .... ~.'-:A.,.C..,ı.,....-1 J~

-~.~·,...:-·~~··-~"': ...... ,ı_ ... ,;JZ ..;,; .... ,.1'ı:.:.... ~,.,. " ... ?!.,c..,~.:ı. . ..,..;. .}JJ-- ..... ,: ~ ... --', • ..;....- .JL.ll

·-~, .. ~...:.,• r.r- ....,;,;.! .... ,ı., . ..,..~· .T .... ,,,ı,.,;. .. ,'!:: ~~r _,. .W• •-4y . ,...., ,_;.;..;. ~ .)ı.:..•

6~! ... .u ...... _.!~ .... ~ .. ..ı_.,.~ı,.r..;.t...a..• ... ----

.;.•:.:...•.,.(~ ......... jo:-.ı4,1 "t""rr _;.-J_,ı .._,,.;!.c.;. J ... • ._,,~.)

Atatü rk Kitaplı ğı, Osman Ergin, no: 1672

165

1 ı:::s s

166

Ali İhsan KILIÇ

:.....--: ;w~ •._;,4J>- _,,ı.i~ .. .. : !-!;-' ~ :~,..::.:~ ı .... ı,;.N: :, ...J>-..,J:,..'

:.~~ ..., ~~ .• ..; (. • ı:.!oi:-) ('<1- ·;•,~_._~;.·,f:;~_# _;.;:. ,, .,., ":":'''"·'

. . 1.-.t' ~,l_;--!-~ __ , ,..e :.;.ı·:.:;. ~ .. ,; :w

~~·\-;;...,.; ....:.ı.. .. .,;J~ -:'-""".N'•~ ·~ı;..z . .....;..;~.,;

~~~ ..... ·...;;._;.).~ .. ..:.~ ..... . . :.1:- ... .;;. ~f_..:._ ,....'"' ...

~ ... Jw~ ..... J .~...:..;\#' .:~:ı.·~ .:i.i;-.. :C.ıf: • ..ı-.:::.:..r-: . :.v·~·.: ..... ~~J:.·..;. .t.;: , _:.......y,- (~:i ),~_,.ıı; .~.:-_..:_.~ .. ~-!,:.,_!.., ·~~;-'..:..ı:. ..... /::.~~.):;_

. .• -:. ... t..Jı:...l-: ........ fW.. ~:.J . .J.::;...;.;.;.. ~ :..:h

.,=:...i#..r:..•;. .. .,....;~ ....;.·~ .. v~ .:~,..:. .-ı::• . .;.'f' . .:~<-~ _-_,

. t--'\:~ .. _ \;~· .... .;.)'

,r.:; -: ..ı.C~ ~ "' ,:.ı,.,.;';(' ,, .. .'...;)_.:......ı,;· '~_; .. ~ .. v-~;~

,_~ ... .;.,.:.:--..., .. ~~- J;. .;_ı:-~ ~ı;.,. ı -~·

..1. 1

;_;~;ı,...f'.ı.• ...:..4-·.;:.:.;....:J.--: ... .;;;.:~·?--·-·~ı::..t..;_. ..;:.- - ... . _,._//'&.~·.JI.; JJ.:.-p-y~• ,JJ'~

;.;::;~~~~:~~~~~;:~~~-;~ ~~~~:::;.~: ~ ··-· ./..:- ~ ...... -·;.·~

Atatürk Kitaplıgı, Osman Ergiı:ı, no: 28

mak suretiyle mümkün olduğunca harekeledik.4 Esas aldığımız nüshada, Arap­ça ibareler kırmızı renk mürekkeple, tercümeler ise siyah renk mürekkeple ya­zılmıştır. Ayrıca Arapçası yazılan "tertib, tenvinü'l-mütemekkin, aksü'n-nakid,

en-nefsü'n-nebat1 ve en-nefsü'l-hayvani" gibi maddelerin tercüme edilmediğini ve bu maddelerin asıl nüshadan istinsahta bulunan müstensihlerce de diğer nüshalarda yazılmadıklannı gördük. Bununla ilgili olarak Mecdi Tolun ."tertib" maddesinin üzerini çizmiş ve "tercümesine lüzüm görülmemiştir" kaydını düş­

müştür. Esas aldığımız nüshanın muhtelif kısımlanna mütercim tarafından tarihler düşülmüştür. Bu tarihierin ilki S Kanün-ı Sanı 1341'dir [S Ocak 1925].

En son Şubat 1340 yılına kadar Şer' iye ve Evkaf V ek aleti müsteşarlığı görevin­de bulunan5 Abdülaziz Mecdi Tolun, nüshadaki bu tarih kayıtlarına göre tercü­meyi Osman Nuri Ergin'in de belirttiği üzere memurluktan ayrıldıktan sonra yapmıştır. Ekseriyetle ibareleri birebir Osmanlı Türkçesine aktardığı gözlenen Tolun, ihsan, cevher, kabe kavseyn ve murad maddelerine müstakil açıklamalar

eklemiş, ubadiyyet ve velayet maddesinde kelime anlamı belirtmiş, kutbiyyet-i kübra maddesinde Abdülkadir Geylani'den (ö. 561/1166) ve mevt maddesinde mürşidiAhmet.Amiş Efendi'den (1807-1920) sözler aktarmıştır.

4 Ali b. Muhammed eş-Şerif el-Cürcan1, Kitabü't-Ta'rzflit, tahk. Muhammed Abdurrahman el­Mar'aşlı, Beyrut: Daru'n-Nefais, 2003. Harekeleme ve metin tashihi esnasında büyük yar­dırnlarını gördüğüm hocalarım M. Nedim Tan ve Necati Umman'a teşekkür borçlu olduğumu özellikle belirtmeliyim.

S Ergin, age, s. 54.

Asrının feridi, dehrlriin vahidi, fazıl-ı ecell, hümam-ı ekmel; ulum-ı zahire ve batınadaki te'lifat-ı celilesiyle meşhur-ı alem, ve ulüm-ı mütenevviada allame-i a'lem olan Seyyid Şerif Cürcaru hazretlerinin Ta'rifat namıyla beyne'l-ulema meşhur olan kitabından ıstılahat-ı evliyaullaha aid olarak tefrik olunan kelimatın tercümelerini m üştemil risaledir.

Mütercimi

Abdülaziz Mecdi

. . . ' ( . .

":'~~'':-<·.(..~~ .. ;>; ~~·( .?~~ .. ; ~:"'~;>, · ... :-;~,-• - • • • • . ~ - ... 1 ' 1 • - ' ,.,

(.;~,.....) c.A.-;_,P.ı> j~/~-~;-" .. "' ~ 'l>>ü ~',.._.&U • ('~_.. ~ ' t • ' '-},p. 1 1 • - / .. ,

~~Jl,-v'.I'N-ıl>' ... lı'\yO' 'I;J''f.J.1.LJ' "'-:-l-' ..v.JI. .•' ,,.,.~ uu) "':. -':'ı:

-v:"r

· ' . . . / ~ J ~ y--" ::/ ./! .r .:.41 111>

~~~ ...:::/ . ~-__:__~~---•. ·-----~)

Abdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvufllstılahlar Tercümesi

[la]

Asrının fendi, dehrinin vahidi, fazıl-ı ecell, hümam-ı ekmel, ulum-1 zahire ve batınadaki te'lifat-ı celilesiyle meşhur-ı alem, ve ulum-ı müte­nevviada allame~i a'lem olan Seyyid Şer:if Cürcan1 hazretlerinin Ta'rifiit

namıyla beyne'l-ulema meşhfu olan kitabından ıstılahat-ı evliyaullaha aid olarak tefrlk olunan kelimatın tercümelerini m üştemil risaledir. ·

Mütercimi

Abdülaziz Mecdi

[1 b] . r->-)1 ~ )1 .iı1 r.

J~l ;~f ~! ;~f ~ ~i , ,

Allah'ın ni'metlerinden başka ni'rnet yoktur. Bundan gaflet etme. ·

Ebed: Müstakbele nisbetle gayr-ı rnütenahi olarak takdir olunan za­manlarda vücudun istimranndan ibarettir. Ezel ise maziye nisbetle gayr-ı mü tenahi olarak takdir olunan zamanlarda vücudun istimrarıdır.

İttihad: Hak olan vücı1d-ı vahid-i mutlakı şühı1ddan ibarettir. Çünkü her mevcı1d Hak ile mevcı1d olup bi-nefsihi ma'dı1m olduğundan bu şühı1dda ittihad-ı külli tahakkuk eder. Yoksa ittihad her mevcı1dun vücı1d-ı hassı

olup Hak ile ittihad etmiş demek değildir. Çünkü bu muhaldir. Ba'zıları demişler ki ittihad iki şeyin şey' -i vahid [2a] olmasını mu ci b olacak surette imtizac ve ihtilatı demektir. Ba'zıları demişler ki ittihad rü'yet ve tefekkür­süz söz söylemektir.

/ /

170

Ali İhsan KILIÇ

" J. .. ~~ J. ..

.j ~..U.l..:..oJI i\..4.. tJ_J:> y.J 6<~4 ~~ ~;. Jl~ < ~\A..o ~ ~~.)~ ,J- ol_r. ,;') <((o\)

- ·o.J' r\..4..

İhsan: Nur-ı bas!retle hazret-i rububiyyeti müşahede şeklinde olarak

ubudiyyetle tahakkuktan ibarettir. Ya'ni Hakk'ı sıfatıyla mevsuf olarak sı­

fat gözüyle rü'yetten ibarettir. Bu rü'yette yakinen rü'yet mütehakkık olup

haklkaten rü'yet mütehakkık değildir. Onun için Seyyid-i kainat aleyhi , .~~ "' J. "' .. ) ,. .. o .. J. .... ı.; .. .. ı. .. .. • ;

ekmelü't-tahiyyat ilisanı ta'rl:fde !.lı;....;~ .ı; ;_,>::. r-ı 0~ .ı; ~LS' .uı ı ~ 01 buyur-muştur.7 Ya' ni "Cenab-ı Hakk'a O'nu görür gib.i. ibadet etmekliğin ihsandır.

Sen O'nu görmesen, O seni görür" ma'nasında olan bu had!se nazaran

bu rü'yet hucub-ı sıfatın verasından rü'yettir. Hakikati haklkatle rü'yet

değildir. Bu rü'yet makam-ı ruhtaki müşahedenin dunundadır. {İhsan

tecelli-i sıfatı kabilinden olup Hakk'ın sıfatıyla sıfatını rü'yetle tahakkuk-ı

ubudiyyetden ibarettir. Tevhıd-i sıfat tecelliyatından bir nev' demek olan

bu tecellideki şühudda şühud-ı zat! ve zevk-i zati yoktur. Zevk-i zati bunun

fevkinde olup mertebeten daha alldir. Li'l-müterci:rİı..}8

- 6 •

,% Lb j~ı ~~ ~~ -:-'~'.J ,~ı.J ~~...... ~~.J '-:-'~' :..ı;,;-:~' ~ -:-'ı.uı ~ı r :j;.i 9 .~GI 'l 4-J:.l.i....l )lu - ' ~ , ·• J , • ·~~ -

Ahad: Sıfat ve esma ve gaybda taaddüdün intifası mu'teber olmak üze­

re ism-i zattan ibarettir. Taayyünat-ı ahadiyyedeki i'tibar iskat ve is bat na­

zara alınmayarak "min haysü hiye hiye"dir. [2h]

Ahadiyyetü'l-cem'in ma'nası kesrete münafi olmaz demektir.

6 Ta'rifat'ın matbCı nüshaların var olan..._...) ci... .J .._ri.J.l\ y. .)W ,:;'1 ibaresi mü tercim tarafından istinsah edilmiş ama sonra üzeri çizilerek tercünie edilmemiştir; no: 28 nüsbasında bu kayıt yoktur.

7 Buhari, "Iman", 37; Müslim, "Iman", 1. 8 Küme parantez içindeki bu kısım eserin sonunda, vr. 33b>de ~ikinci sahlfedeki ilisana müteal­

lik" başlığıyla yer almaktadır. Biz metnin irtibatı sebebiyle bıurada tercümen peşisıra ekleme­yi uygun gördük.

9 Esas aldığımız nüshada ibarenin devaıru olan ;.ı.-1)\ ;_,ı..;.Jı ~~ 4:> 1'::..;..1:; ~ ifadesinin üzeri çizilerek tercüme edilmemiştir.

Abdülaziz Mccd.i Tolun'un Ta'rifAt'taki Tasavvuft lstılahlar Tercümesi

Kesretin ahadiyyeti: Bunun ma'nası kendisinde kesret-i nisbiyye ta­akkul olunan vahid demektir. Buna maka~-ı cem', ahadiyyetü'l-cem' dahi derler.

·r' ~\.Lı. ~.J ,~~....,..\!, if-' _li· .j~;;ı-!..;;. if r./" :~, ~~r

Ahadiyyetü'l-ayn: Cenab-ı Hakk'm bizden ve esmasından gınası haysi­yetiyle irad edilmiş bir ta'birdir. Buna cem'ü'l-cem' dahi derler.

~1_,.:.....1 ~'lı 01 W" ,~Wl 0~..} ~t:.:...):. ;;.)_ti. Gjt...; ~~)i ~1_,.:.....1 : Jj\lı - , - ~~' ~~ ~ ~G·j Ô.)~ ~)...; ~~ _,11

, :' . .. , , , , ....

Ezel: (Balada yazıldığı vechile) ebed, müstakbele nisbetle gayr-ı

mütenahi olarak takdir olunan zamanlarda vücudun ~timranndan ibaret olduğu gibi, ezel de maziye nisbetle gayr-ı mütenahi olarak takdir olunan zamanlarda vücudun istimrarından ibarettir.

rj ~~~ ~~'lı ı?~ ~p if_, •.)W ~\ ~ rj ;:'~1 ~li;. ..~,' :~ı!ıı ~t;~l ~w~~ ~ı_, .~4_, ~~jl ~ ıl>t;)~ ~ ..::ıı.ıi~ 'Yl j..Jı ı.r- 4J ).t; ~~ı ö~ı .. .. .. .. .. , .. ' , .. .. .. e:~

. ~ 'Y -:'Illi ~_?-Wl

A'yan-ı sabite: Hak Teala'nın ilminde olan hakayık-ı mümkinattan ibarettir ki hazret-i ilmiyyede esrna-i ilahiyye hakayıkının suverinden ibarettir. O suverin Hak'tan teahhuru bi'z-zattır, bi'z-zaman değildir. Binaenaleyh a'yan-ı sabite ezelidir ve ebecüdir. Ve burada izafetle maksud bi-hasebi'z-zat teahhurdan başka bir şey değildir. [3a]

~ ~ ~ ı.)P ~ G,_,~ı ~jıft"i ~ ~ ~~ ~_,5 r./" :L~~~ , ~ ~l&..r: ~~ ~ı.rJı L.JJ~..: ,~ ~~~ ~uy.ıı if ~ı.J:>i c':>Uı;' rj_, ·c_Gj'lı ~1_,.-JI.:',..!JJ.i; 'ff;_, ;p: ;t f rj..ı ·~~1_, ';'1~1_, ~t.a.Jı d ~y\11 f rj ~)1 ;_;_,:.. ~:<~)) :r-L_, ~ .u.ıı ~ ~1 Jli ..!.U.il_, ·~.r:-~',rj ~1 ~lrJts:~'

. ~..:..~r 4S'r ~: ·.~~ :~ J}t iı •«;;.

istikamet: Lisan-ı hendese de hattın ecza-i mefruzası cemi' -i evzam ba'zısı ba'zısına muntabık olmaktan ibarettir. Istılah-ı ehl-i hakikatte uhüdun kaffesinde vefa ve sırat-ı müstakime mülazemettir. Bu mülazemet ':? taamda, şarabda, libasda ve her emr-i dini ve dünyeviye mü teailik umürda j hadd-i vasata riayetle olur. Bunun için ahiretteki sırat-ı müstakime teşbih _ _ _ _

171

172

Ali İhsan KILIÇ

olunarak bu tavassuta riayete sırat-ı müstakim denildi. Bu suretle umurun kaff~sinde hadd-i vasata riayet müşkil olduğundan sure-i Hud'da ~ 1: ~: ·.~ ...:., _:,...t ayeti10 nazil olunca Risalet-meab Efendimiz "Süre-i Hud beni ihtiyar­la tb" ma'nasında olarak ;). ~JY '-/~~ buyurmuştur .U [Jb]

?~r.ıı -;-ı.lJı ~~ ~~ • .ı1ı y. =Jh . ~t.......~ı ~~~~~~ır:~~~ ~~ı c: ' ':"'lı~ ~r'»- ,~~~ı~~~ .:,;~ı:.~ ·~-t.......~ı ~ ~ı.:..:..;Jı t?t ,._:.,tA.aJI r c:~ -..;,)L.a.Jı ~~ c.Şi 'ı./' , t./" ~rf~~~ ':"ıiJı ~~ r c~J .~t.......~ı ~

. fı.;.t ;1ı ~~ :.)L.ü ~yO •4-:-- ~IJ C: ~ Jt ~ Ji ~

İsm-i a'zam: Cemi'-i esmayı cami' olan isimdir. Ba'zı ulema ism-i a'zam Allah lafzıdır demişler. Çünkü Allah cemi' -i sıfat ile ya'ni cemi' -i esma ile mevsuf ve müsemma olan zatın ismidir. Hazret-i ilahiyyeyi cemi' -i es ma ile beraber hazret-i zata da ıtlak ederler. Bize göre Allah "min haysü hiye hi ye" zat-ı ilahiyyenin ismidir. "Min haysü hi ye hi ye" demek, esmanın ister hepsine, ister ba'zısma, isterse esmadan hiçbirine suret-i mutlakada sadık olaraktasavvur olunan zat-ı ilahiyyedir. J.;.t ;.tı ~ de12 olduğu gibi.

-~)~ı ~r'»-J .~~ı.,.ıı ~~~ ı.!" J 'c_J)' rLö.. ~~ı./" :);~ı ;)~ ı Ufuk-ı ala: Makam-ı rUhun nihayet mertebesidir ki hazret-i vahidiyye

ve hazret-i uluhiyyeden ibarettir.

·'; i~ıı ili.~~ ı./" :~1 ::;~ı Ufuk-ı mübin: Makam-ı kalbin nihayet mertebesidir. [4a]

;~ .Y'J ·~.rf -;W, ~ ~J L.. r~~~ J:.t_, -~~-f~ ?='~ı ~~ L.. = r~~~ -~~~ ~ ~~ · ~L..WI ~ ~ ._,-:J .Y'J , ..;.;, ~ _,12; ~-' ·~4 J~..l:..,..l _r.f- rf <J~I J l ;;;_.ı.;_, ,~<Jı ·~~ !;~ JJ ~~ •r~~~ rf :;.J-1 f~~~ 0(iJI;~ı &.-' ~ J)JıJ

, , ' ' .~1 - L. -· V!~ -- -

ilham: Feyz-i ilahi tarikiyle kalbe ilka olunan şeyden ibarettir. Ba'zılan demişler ki an-ilmin kalbde vaki' olan şeydir. Bir suretle ki hüccete nazar ve delil ile istidlal etmeksizin arnele sebebiyet verir. ilham ulema-yı rüsum

10 Hud 111112. ll Tirmizi, "Tefsir", 55; Beyhaki, Şuabu'I-İmOn, ll, 221. 12 ihlAs 112/1.

Abdülaziz M ec di Tolun' un Ta'ı1fat'taki Tasavvufl Istılahlar Tercümesi

indinde hüccet değildir. Yalnız bunu sufiyje delil ittihaz etmiştir. ilham ile i'lam arasında umum ve husus-ı mutlak vardır. ilham rlama nisbetle ehastır. Çünkü i'lam kes b ve tenbih sÜretiyle de olabilir ..

~ _rA-;JI ~~· ,~ly_, -~~~ ~~ ~ 0 ;. <.Y'~I ·.>~ ;~1 ~ ~;; r :~J.:..,a;ll - -~~; ~~ı_, ,~)i:Jı -iliwı :;~,~)ı ~_,-,~~ı __ :t_, ;y~ı ~~ ~ t5;.

Basiret: Nur-ı kuds ile münevver.olan kalbin birkuvvetidir. O kuvvetle hakayık-ı.eşyayı gÖrür. Nefse nisbetle basar muşabehesindedir. Nefs de o basar ile suver-i eşyayı ve zevahir-i eşyayı görür. Hükemabas!rete ilile-i nazariyye ve kuvve-i kudsiyye tesmiye ederler. [ 4b] ' ·

~~~»-i r~UI ~ fJ .jj ~,~.>_,.,;.).lı ~lb.JI ~~~»-i </":~~~ ii ,. ,·ö •< '\S 0 <'t, ı ~;~11 'ı ; .~l~l ,0t::..; ~w::.ıı ~ ~»-)U ~1 ,~ • '1 · ~- '1 , ~ ,..r- u , .Y" u::- tJ7 .. . . ~ , .. ..... . .... .. .. ..r-7 ~~

~~i~-:'~ ~ r~t ..f.· ~ ~-> ~r ~!-'~ :JW ~;;ı;_, 'r ~~~~-~"~ı! ~w ı:~~~ ~ı .; ~ı:~ ~t d' Zıu ~~ '~r ~_ ~;i J;. ~~i~ 'l ~ ~~ .) ~ı ; ~ ~~ <Ö ~4 ~ ~tS.:Jı ~ı ö»-ı)ı öl;ıı .) J.,.Jı d'

,~, d'-. -4-:~0t~~ .. ~~_,,J.,.J4A~~ıj~ı ;~;,~ .. , .. .. .. ot ..

·:l::J-' ~l2b.-' :~~ı 2t,;. Y-'

İlahiyye: Hakayık-ı vücudiyyenin kaffesinin birliğidir. Adem (a.s.) suver-i beşeriyyenin kaffesinin birliği olduğu gibi. Çünkü cem'iyyet-i kemaliyye ahadiyyetinin iki mertebesi olup birisi tafsllden mukaddemdir.

· Zira her kesret kendisini bi'l-kuvve cami' olan vahdetle mesbüktur. "Bak­sana Rabbin ezelde henüz mesaha-aray-ı tekevvün olmayan beni beşerin esiab-ı müstakbelelerindeki zerrat-ı vücudiyyelerini alarak ve onlarahitab ederek onları kendilerine şahid yaptı da ~J; 8ı dedi"13 ma'nasında olan ayet-i kerime, mücmelde mufassalı mufassalan şühud ifadelerinden bir ifadedir. Alim-i hakkaninin hurma çekirdeğinde bi'l-kuvve mündemiç olan şecereyi çekirdekte rü'yeti böyle değildir. Buradaki rü'yet mufassalı müc­melde mücmelen rü'yettir. Mufassalı mücmelde mufassalan rü'yet, Hakk'a yahudinayet-i mahsusa-i Hakk'a nail olan kamile mahsustur. O kamil de hatemü'l-enbiya ve hatemü'l-evliyadır. [Sa]

13 A'raf7/ 172.

173

174

Ali İhsan KILIÇ

Ümmü'l-kitab: Akl-ı evvelden ibarettir.

.... .. ,J , ,f • .:- 1

<.:.> ~~ ..) •}a;J ,~ı 01 ..=... YJI ~ .y w~l .:ıı.wı .:ıi..A>...!JI W. : .:ıt;t;)' l .. ) - • ~ .. .. , • - .. .. " J ; .. ~ , , - .. .. ~- ..

:~_,.ll ö.>L. ı./' ~1 d.>IJ..o )'1 ıJ: ~l> J;JI r-!WI d! ~1 f r-!1 d' ~_B L. öl ~ Y' J

v ~~ L. ~~.r' .Y'J ,~ı..) •~J ••)-~- .y ;;.\lı~ ,i)~ '1 ;_;ı_:,. ft..)'lllı.J •~I.A.:JIJ · '~~ 0.Üı Y"J •<~.;->L,:d' ~i .Y'J '~J ~~.r lh.J <~I:,;;JI ö~WI,u-- .:ıl... ~1 Jl

. •' ' " ' ~ .;ı.;ı~ı ~ı

İmaman: Gavsın ya'ni kutbun birisi sağında ve diğeri solunda olan iki şahıstan ibarettir. Yemin-i gavsda bulunan zatın nazan melekutadır. Merkez-i kutbiden alem-i rUhaniyyedeki madde-i vücud ve beka olan imdadata tecelligah olduğundan bu zat kutbun mir'atıdır. Yesar-ı gavsda bulunan zatın nazarı ise mülkedir. Bu da madde-i hayatiyyeden ibaret bulunan bütün mahsüsatın tecelligahı olması nokta-i nazanndan kutbun mir'atıdır. Bu zat yemin-i gavsdaki zata nazaran makamen daha aüdir. Binaenaleyh kutbun vefatında haüfesi olur. [Sh]

._:.\.:5 ,~ ·- ll , ci_.(ıı ,~ · <-ıı :'.l'JI . ıı-:ıı • _.:_ ı ' Wl : 'ı .lS:iı .)L:..>ıı . Y"J •• .ı;--J ••• _._.Y""J ~· r: _,.... ~-:e. _,.... c.r: :

.:.rJ ' '-:-'ı.:.s:ıı r~ ~ ~ ~\.:S ~ J ~ J~ ~ ~ ,~ ~~J ~'i' ys:u e:-~ J 1 ,.. • •

~ :,s:.JI ~1-* <v\.;)'IJ ~1 ~\.:S .......A; ~ 1.r J , .J; ~1 C._;lll ~\.:S~ ~ ) • J , ... .. .. (. .. J • .. .. . J ; 1

~ ,~L.;..UaJı ~ı .:.r .:ı_,~ı '1! u.~ı.rT .!l.;~ 'JJ "~ ~ ~! '1 .._r~ı ö~l.~ .;.r.ıı

~~~~,~ı); ~J_;Jı dl ~W)'I (.J~I ~!+);~\b-_, ~1 ~Wl dl ~.J':/1 JWI ... .. • .. ., ..... - ÇJ , .. • . , /.; J

~W)'4 tJWı ~ ..!J.ljj.J ,~\..:..j)'l ~ Ul;-81 ~ı .:ıi k) ,~ı ~t;Jı ~ ~ı ' 14.~1

İnsan-ı kamil: Avalim-i ilahiyyeyi ve külli ve cüzi olarak avaJim-i kevniyyeyi muhlt olan zattır. Kütüb-i ilahiyye ve kütüb-i kevniyyeyi cami' olan kitab budur. İnsan-ı kamile ruhu ve aklı i'tibariyle kitab-ı akll denir. Ümmü'l-kitab tesmiye olunur. Kalbi i'tibariyle kitabü'l­levhi'l-mahruzdur. Nefsi i'tibariyle kitabü'l-mahv ve'l-isbattır. Hucub-ı zulmaniyyeden mutahhar olmayanların messedemediği ve esrarını

idrak edemediği suhuf-ı mükerrerne-i merkürne-i mutahhara budur. Akl-ı evvelin alem-ikebire ve hakayıkına nisbetine ise ruh-ı insaninin bedene ve kuvasına nisbeti ayniyle odur. Nefs-i külliyye alem-i kebirin

14 Müellif tarafından bu maddenin başına düşülen tarih: S Kanün-ı San1 1341, Pazartesi [S Ocak192S).

Alıdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvufi l stılahlar Tercümesi

kalbidir. Nefs-i natıka insani? kalbi olduğu gibi. Bunun için alem insan-ı kebir tesmiye olunur. [6~]

j~_, ~:;_, j). ·~Wl ır ~ts}JI ~}ll ~.>ı:..~ ~~ı:.. ·0~~ ~) ~ :;G,;~i , "' ) ....

. '-:" .f:>::-'

Evtad: Dört adamqan ibarettir. Bunların menazili şark, garb, Şimal, cenılbdan ibaret olan alemin erkan-ı erbaasıdır.

Barika: Canib-i akdesden varid olup serian müntafi olan layilia-i kal­biyyeden ibarettir. Keşf me badisinden sayılır.

Jwt.1· u; ,.;L-ı~.;· ' ı ... ı~ !ı- ~ - · , ·. -~ı..:. : • ,J~ i...... :;~Jjl • . ./' • · .. jr'~ . .J'-'c:;'Yifr d' ,, ·:]· r ·· ~ J~l_, ,)w;. ~4 • ~ı: .} .>"' J (~. ':1 Jj;Jı .>"' .!ll~_, ,,ili ~~ .:'c;.t j fi ':1 ~ .u..,.,t

.; .. .. .. .. .. .. .. . i')L.Jı ~ ~l_r.l ~~~Jr'

Büdela: Yedi kimsedir. Bir mahalden diğer malıale sefer eden bir adem, kendi şekil ve kıyafetinde kendi hayat-ı ma'neviyyesiyle hayy, kendinin ef'al-i mahsusasını ayniyle faü diğer bir adem terk eylese ve süret ve sey­rinde ikincisi evvelkinin aynı olmasına mebni evvelkinin mefküdiyyetini kimse fark edemese şahs-ı saniye bedel denir. Bu suretle sılret-i Ulada rün:üma olan suret-i saniye İbrahim (a.s.) kalbi üzerine mecbıll bir şahs-ı alidir. (Budela bedelin cem'idir.) [Gb]

~ '~ _:.,1.>~1_, ,~~4.11 iw;, ~1_, ~;~ı ~~,;,;Jı ~~ ~ )~ı ~Wl :t_j.:,;Jı • . 'ı - ~:"~ 11 JL>JI , ~1 • L,;, ' 1~1 1+.--8 ~ • J"'J ·•U J • · , •

Berzah: Maani-i mücerrede alemiyle ecsam-ı maddiyye alemi arasın­daki meşhur alemdir. İbadat o aleme vasıl olunca oraya münasib bir şekil ile tecessüd eder. Hayal-i munfasıldan ibarettir.

Berk: Levami'-i nüriyyeden abde evvela zuhür eden bir tecelli-i ma'nevi olup seyr-fillaha doğru gidebilmek için taraf-ı ilahiden abdi hazret-i kurba bir nevi' da' vet tir.

175

176

Ali İhsan KILIÇ

•4 '?1~ ~~ Y'J ,, ; :~ll :IY:., 0-; ~ Jji.J L.;JI ft r ~~ ,Jj~l ~~ :;ı i.:: ıı .) J'i '' ~~ , · t-!ıı JW' .~ ! ·-~-~ .~ı ;ı ~L 'ı.tiJ · L:l\.,.,::.0...., ' ..!llll.t .J":'~.JY' J r.,.r.::-- .~. - .J-"' •. ı..r. . ,f' ... J

~~ :_,.üjl ı.) &.>Wl~ Jı.; ..!lllJ_, , ;ıy:.. f.Gı_, ,_;.;~; Y. } 1_,-,..:J.i ~ .; ; .J f::!:- -,;__, ' . ı - l J. • .. .,, J. l J. 1 .. ~

.~ts:..~l ~fAl~ .)1.> ...;~ •:.r:-~ JS' ~ f~ .)I_J.:.j 'iJ~ JS' ~ ~ ._,..;~ Beyza: Akl-ı evvelden ibarettir. Çünkü beyzamerkez-i ama' olup sevad-ı

gaybdan evvela munfasıl olan şeydir. Akl-ı evvel felek-i ama' neyyirlerinin

a'zamıdır. Onun için beyza tesmiye olundu. Beyaz, sevad-ı gayba mukabildir.

Zıddıyla kemal-i tebeyyün tahakkuk eder. Bir de akl-ı evvel vücudu ademi­ne racih olan birinci mevcüddur. Vücüd beyaz, adem sevaddır. Bunun ·için

ba'zı arilin fakrı ta' rif ederken, "fakr her ma' düm kendisiyle tebeyyün eden bir beyaz ve her mevcüd kendisinde mün'adim olan bir sevaddır" demişler­

dir. Ya' ni fakr ile fakr-ı imkanı murad etmiştir. [7a]

5~ .j;Jı :~Iy :~ ~~~ ';' _r.Ajl 8- ı.Jı '';' P.Jı ~ı_,;! if' ';' }AJJ 4 \.. :~\ ~~ 0'" '?~1 ~ ı;ıı ';' ~~ ~t?t_, .~ p ~~ ~_,.,;. ,_, ~:i.:- ~<Al ı-', ~ .J;t _,l o~..))>.~~~~ Jl.h..JI ~lif~~ ~Li>JI ~ J .~tb. J J>Jı ~ :~ , .. ,, , , , ; ...

~ · , ~ ~~~ ,.· -- ;..:.,~. · · ~~'1· · ~ıt, · -I~ I ........AJI· 'ı->ıı · ·ıı~ .;4'>- .Y'.J (_J..r .• J r:r' .r . ,.rA> ı.!~ -r-;-' . ~· ; . 0'" ı.r;---- r- .. J

u~~ ~~ e.;; .Y'J ~~ ~ _, ·~f ~~c:~, J ~~J .;: \l ı~~~~ ~:.J":' ) 1 :,:.ıı .; • ş .. , .. .. , J .. .. , , lt t ,

·~1 ~J ,~w::.ıı ~~~ı~~ J ~~~ ~J < tŞ.)_r:-)1?,1 ~~~ J--J ·~1_, , ... , ' , .. .; ,. .. .. , .,

·~J ~ J ~ \.. ~ ·~l.l2;1 t:_~u...; c./'J ·~.ı.:JI ~U..UI ~J ·~)>8Jf ~' -":J

Tecelli: Envar-ı guyübdan kalbiere münkeşif olan şeydir. Burada gayb kelime­sinin cem'lenmesi mevarid-i tecellinin taaddüdü i'tibariyledir. Çünkü her ism-i

ilahinin iliata ve vücühu i'tibanyle tecelliyat-ı mütenevviası vardır. Batınından

tecelliyat zuhUr eden gaybların usUlü yedidir. (1) Gaybü'l-Hak: Gaybü'l-Hak ile onun hakayıkıdır. (2) Ev-edna mertebesinde en hafi ttemyiz ile gayb-ı mutlaktan

munfasıl olan gaybü'l-hafadır. (3) Kabe kavseyn mertebesinde hafi temyiz ile gayb-ı ilahiyyeden munfasıl olan gaybu's-sırdır. (4) Gaybu'r-rühdur. O da tabi'-i

emride temyiz-i ihfa ve hafi ile munfasıl olan sırr-ı vücıldi mertebesidir. (S)

Gaybü'l-kalbdir. Bu da ruh ile nefsin teanuku mahalli olup sırr-ı vücüdiyi istilad

mevkiidir. Ve cem'-i kemalin ahadiyyeti kisvesinde sırr-ı vücıldinin isticlasına minassa-i zinettir. (6) Gaybu'n-nefstir. Bu da münazara-i ma'neviyyeye ünsi­

yet derecesidir. (7) Letaif-i bedeniyye gaybıdır. Bu da cem'an ve tafsilen letaifin müstehik olduğu şeyi keşf için enzar-ı fikriyyenin mahall-i tarhıdır. 15 [7b]

15 Müellif tarafından bu maddenin başına düşülen tarih: 19 Kanun-ı Sani, 1341 [19 Ocak 1925).

Abdülaziz Mecdi Tolun.'un Ta'rlfat'talci Tasavvufl IstılahlarTercümesi

Tecelli-yi zati: Hiçbir sıfat i'tibar etmeksizin mebdei zat ol~n tecellidir. Mamaf1h bu suretle h usUl-i tecelli-yi es m~ ve sıfatın tavassutuyla kaimdir. Çünkü Hakk'ın mevcudat üzerine ·min-haysü'z-zat tecellisi .ancak hucub-ı

esmaiyyeden bir hicab arkasından olması zaru_ridk .

-~UJI if ~~l?IJ ~~;; 0...:-> d' ~Li..a.ll c/~ oJ..L;-o J~ Lo :~~~ ~~

Tecelli-yi sıfati: Mebdei zattan terneyyüz ve taayyün edecek vecihle, sıfat-ı ilahiyyeden bir sıfatla vukü' bulan tecellidir.

~Üt ~.J ,~8 ~ ıJl ~~jl ~ ~-~~ ıı pı :~ Y. 0:;).;Jı J.Jj :J~ı ~bi..L.:.....I ~ <::' ~:;; ~ tŞ.J.;-11 :ı 'i :: ·.ı f:_.j ;~ ':J tŞ_ill ~ı~ Lr"_jj tr ~~ 0.JJ

. ...:.P ~.J

Tedelli: Mukarrebinin, münteha-yı makamata . irtikasından sonra ifakat-bahş olan bir salıva nüzülüdür. Tedelli Hakk'ın kuds-i zatiyyesinden

nüzülü mukabilinde de söylenir. Burada kuds-i zat dediğimiz, bir kudsiy­yettir ki masivallahın kadern-i isti'dadı oraya basamaz. O isti'dad ister vasi' ister dıyk olsun. [8a]

';'t; ~~~ı~ '~')}' ~.J~ ~t , ~ı...."Y~ ~w' ~~.r-".J ,Zr.;~' cı~:"-'~' ."-!:di ~J i~ ~-~~ı oh_, ıJ;j _,i -~~ ıJ! ~ ~.4.:-Jı ~ı_).Jlı r-~.J cu;:.) . .

Tedani: Mukarrabinin mi'racından ibarettir. Mukarrebinin mi'racı bi'l­asale ya'ni verasetsiz olunca kabe kavseyn mertebesinde müntehi olur. Veraset-i Muhammediyye hükmü ile olursaev-edna mertebesine varır. Bu mertebe rakikatü't-tedaninin mebdeidir. [Bb]

~ ~ - , ,} ) • cı

ı.s-;} , \.:.1~_, <L}:>t.;.ll ..) _rb\1.!1 tr ~ <.S;} <1~1.1 ~~ı '-:-' ı)':J I i:: .....; j _,ll :J ~ı .. &. J. "' .. • .. J ; (; ~ • .. ... "', ....

Jt; ,i;- ;_ıs ~.i,; :J~I .JL.s ~4 '-:-';8.u ~ 'fl1JI..) L):>t;ll <.r' ~ .. .. .. "' .. ... .... ~~ı., ,•:-:.i..ıı JJ\>.'lı ~.)Li._, , ~;.ıı u;ı_,. if~~ ~:~_, .J~~~ <.r' --~ ~~

.. .. , , .. .. ; .. "' # ..

,~ı i~ ~~.J ,~L>_,)ı ~~ı ~jG_, ,~L:1.Jı ı.s)t;.JJI ~~-' ,~~~ ~LA..... t~I.J ,~ı JP ı)W ~ ;~.; ) 1_, ,~'J I ~ ~1_, ,~~ _:;JI JP J.;t .>'" Lo J~ı_,

177

i 178

Ali İhsan KILIÇ

.: .1 • ~ ı.

·:.r.-14 J-;'11_, :~1 J~ :j:!_, ·~lz:>-'11 !l; :J.:iJ · ~..r-:1 J rl--' ~ .uıl ._)...., ~.r-'J

~L....JI ~ti.;, y. :j:i_, ·~1~'11 if ~1_;)'1 :j:i_, ·~~~ ~ı;1; 0-" ~Iy ~ :j:i_, .1 6 " "' J .. . ~ t " • . , .~~. ... .1 1 i

!l;_, ·~~14...J.>. :j:i_, ,~l\_, .('11 <.:...>.J ;.:;.JI :j:i_, ı t;;...UI if ~I.J..., _, 'JL..; ~1 C: , ,. .. ~ J . ' Q J ~.,_

·~~~ c.Ş~t J ~~~~ı_, <~ü...U4 f)~l_, <fi.W4l>-~1 :j.:i_, ·~~~ J~ı_, ,~ı

Tasavvuf: Zahiren adab-ı şer'iyyeye vuküftur. Bu takdirde zahirden olan ahkamı batından görür. Batmen de adab-ı şer'iyyeye vuküftur. Bu takdirde ahkam-ı batınayı zahirde görür. Bu iki rü'yetle müteeddib için kemal hasıl olur. Tasavvuf: Bir mezhebdir ki o mezhebin her şeyi cediddir. O mezhe­be hezlden hiçbir şey karıştırmazlar. Ba'zılann kavlince tasavvuf halka muvafakattan kalbi tasfiye, ahlak-ı tab'iyyeden nefsi tezkiye, sıfat-ı beşe­riyyeti izale, deavi-yi nefsiyyeden ictinab, sıfat-ı nlhaniyyeye teali, ulum-ı

hakikate hakkıyla teşebbüs, evla ve efdal olan [9•] şeyi ale'd-devam isti'mal, cemi'-i halayıka halisen li-vechillah va'z u nasihat, hakkıyla uhıld-ı ilahiyyeye müraat, şeriatte Resw-i Ekrem'e ittiba'dır. Ba'zı ulema kavlince ihtiyan terk­den ibarettir. Ba'zı ulemaya göre bezl-i mechud, üns-i ma'bılddur. Ba'zılara göre nefse mütabaatten havassini muhafaza etmektir. Ba'zılara göre i'tirazdan i'razdır. Ba'zılara göre Allah ile olan muameleyi safi kılmaktan ibarettir ki aslı dünyadan feragattir. Ba' zılara göre e mr ve nehy altında sabır­dır. Ba'zılara göre hizmet-i teşerrüf, terk-i tekellüf ve isti'mal-i nazar-ı tazar­rufdur. Ba'zılara göre ahz-ı hakayık, nu tk-ı dekayık ve inkıta' ani' l-halayıktır.

Takdis: Ulühiyyete layık olmayan şeyden Cenab-ı Hakk'ı ali bilmekden ibarettir.16 [9b]

' • t .. ,~ " J J · -= .ı.:--JI .:A ıJ :J;:i_, ,~..i;Jt_, !lj:.ll ~.,ı_;. ~1 ~J 'd')\>. )'1 ~.,ı_;. 4.&-lla.ll ı) :<.SJA=JI

... .. l J - , , .; .. _, " - ı.

:j:i_, <JI...ü .uıı if !l~ Lo J5 .t.;;~ :j:i_, · ~_,.!.11 '-:'bl ~t-- :j:i_, <JL..; .uıı lS.,.... Lo .. .. , l .. ~ .. .. . .. • ' .. . , .. J , ..

~ <.S'J '1 .:ıt :J:i_, • .uıı lSy... ~ ..!..L..Q; ıJ <.S'J '1 .:ıt :J:i_, ,~, ~y_, ~ı .ı; _,ıa; !l;

~l..ci'J I :j:.i_, ' lS-*' ~l:.. ) , c.Ş.u, ~ ~~ e~ıı_, .~, 0;; ı... ~; :j:i_, .;ı lr ~~ .JW_, ~.; rJUI ~ .;ı4

Takva: Taatte bununla ihlas murad olunur. Ma'siyette olursa terk ve hazer kasdolunur. Takva hakkında akval-i muhtelife vardır. (1) Ab-

16 Müellif tarafından bu maddenin başına düşülen tarih: 26 K5.n\ln-ı S§.ni 1341 (26 Ocak 1925).

Abdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rlfAt'taki Tasavvufi lstılahlar Tercümesi

din masivallahtan ittik.ası; (2) Adab-ı şeriatı muhafaza; (3) Hak'tan seni uzaklaştıran her şeyden mücanebet; ( 4) Huzüzat-ı nefsiyyeyi, nehy'e muhalefeti terk; (S) Allah'tan başka nefsinde bir şey görmemek; (6) ~ef­sini hiçbir kimseden hayırlı ve efdal görmemek; (7) Madün-ı ilahiyi terk, buna k.ail olanların maksadı mütabaat-ı hevadan ittikadır; (8) Nebiyy-i E~­rem sallallahu aleyhi ve selierne kalben ve fiilen iktidadır.

~L.:ı * .0):J, ~ ~' r'; Lo, · ~\.4:..... )ll Js- l ):.:. \l ı_, t_r. _;, rl.i.. .>"' :~' J..;.;. .l..Ü ~ı, J..;. .J ı.>~ ,u.,.,, .}1 u.,.,, d JB..J ıJL> jı JL> .:r ~ ~ :.:)1 '.:r._,l.i

• • ' • • . . , . .~ı

Temkin: İstikamet üzerine devam eden hal-i alinin rüsüh ve istikrarı makamından ibarettir. Abd tarik-i ilahide daim oldukça sahib-i telvindir. Çünkü bir halden diğer hale irtika ve bir vasıfdan diğer vasfa intikal eder. Vuslat hasıl olunca rüsüh ve istikrardan ibaret olan temkin hasıl olur. [ıoa]

, _.ş; .... • J l 1 , .1 <§

.~..:.s. 7ıx'i l /..1-.J ·~l-L>}~ )})/I.J ·~y}~ .)W ~1-.; .r- ,;yt ~)'.! :~,PI

Tevhid: Üç şeyden ibarettir. Cenab-ı Hakk'ı rububiyyetle ma'rifet, vahdaniyyeti ikrar, endad ve eşbahı nefy. (Tevhidin iskat-ı izafattan ibaret olduğuna dair izahat yazılacaktır.)17

~Lcll ~~ f.ı"J ·~Jll J~ ~l.<J ..r::lJ 'J~I '-;"~ ~ ~}1 ;ı;l:..:.ı :.k;.ıJıı , /, ' rı .. .. .. .. ... J , lll ,, "• , .. • .. ~ ,

.pı_, ~l,:r y ~ f_,; ._r<;i ..l.i.J ı ~L;.:JI.J ıftA:.llS ıö~y.y ~~.;!#)'.:;st 1):.;; ~ ~!)) :r-1--.J ~ ~~ ~ J_,; ~ j....~ IJ <~}1 ~ ~ 'ı ~~l ~(:,i oj~i.J

' .. ; .... , - , .... ·ı./''>UI uüWI ı:s>t.;; )1 ,~ıs:::;.ı..ı ~ y. .;_. ..}'ı.;;ll ~ ;ı.JI •«ljS\$ .. .. .. .. .. , .. .. .. .. ,

Tevacüd: İhtiyar ile memzüc olarak bi't-tekellüf vecd isternek Tevacüd sahibinde kemal-i vecd yoktur. Çünkü kelime tefaül babındandır. Mevcud olmayan bir sıfatı izhar mevkiinde kullanılmıştır. Bunu sufiyyeden ba'zısı eser-i tekellüf ve tasannu' olduğu için inkar ba'zıları da veed-i tahsil ma'razında bulunduğundan tecviz etmişlerdir. Bu babda asıl olan Risalet-meab Efendimizin ı_j$'~ ı);; ~ ~! hadisidir. "Ağlamazsamz ağlar

17 Parantez içindeki cümle mütercirn tarafından konulmuş bir not olup no: 28 nüshasında da yer alır, no: 1672 nüshasında ise bu nota yer verilmez. Nitekim Tolun, bu risAlede "iskii.t·ı izaf~t"ı konu alan birizAhAt yazmamıştır.

179

180

Ali İhsan KILIÇ

gibi görününüz."18 Buradaki "tebaki"den maksad-ı peygamberi müstaidd-i büka olan adamın halini tasvirdir. Yoksa gafil ve lahinin tebakisi değildir.

~ ,:• .1\fı ..::..ı\A....JI ,.ı..;_.:.)q r-ı~.., j_, '.~ı tı'~ -c·tı.__ju, i~:.,; --~ ~~ J "'*'. J . .f.. <f'-"-' . d. J ~ ,; , "' ,. .. , . ~ , ..

. ~, ..::.>~ · ~ı.. wı ~ : .. ~,· .. ı. .. ::~,~~~ : ;;-\ı, . , ·! : . . c_.J.r. .Y"J • J r 0'~ •

Ceberut: EbO. Talib Mekki'ye göre alem-i azametten ibarettir. Bunun­la alem-i esma ve sıfat-ı ilahiyye kasd olunur. Ekser-i muhakkikine göre ceberO.t alem-i evsattır. Emriyyat-ı umumiyyeyi muhit olan berzahtır. [lOb]

Cesed: Hayal-i munfasılın tasarrufuyla temessül ederek cism-i naride veyahud cism-i nuride zahir olan her rO.hdan ibarettir. Cin ve ervah-ı me­lekiyye ve insaniyye gibi. Ervah-ı meleki ve insaniyyedeki temessül bir suretledir ki onların kuvve-i zatiyyeleri hem hal'i ve hem lübsü icab eder. Binaenaleyh habs-i berazih onları mahsur bırakarnaz.

Celvet: Abdin nuut-ı ilahiyye ile halvetden hurılcudur. Bir suretle ki abdinaynı ve a'zası eneiyyetinden çıkarak a'za abdsiz Hakk'a muzaf olur . .;~ ~1 :,s:J.J .:..;;.> 1ı .:..;;~ \,;.} [Attığın vakit sen atmadın; velakin Allah attı.]l9

~, ' Ir>'; ~-ayetiyle l.lll ıJ ~~ t.;.;l ..:~.;~~~.ili ıJl [Sana biat edenler, hakikatte Allah'a biat etmektedirler~ FO ayetinde oldu~ gibi.

~_;;.ıı l.r' lŞfııJ ~4 ~~~~;~~m·~' l.r' ~l J ~iJ :r;-T r~ :~'8-.~ , J !. .. ., 1 J .. • .. ~ .. )

·~:b-~~ ~ rl' .>"' J ·~' <S~ t.:; ;l:.AJ,J ·~4 !J~ ..,, r' 2-J ·~4 \'ı ~_jA}ıJ

Cem'ü'l-cem': Cem'den daha a'la ve ekmel olan son makamdır. Cemi' -i eşyayı Allah ile görerek havl ve kuvvetten teberri, havl ve kudretinAllah ile

18 İbn Mace, "ikametu's-salat",176; "Zühd",l9. 19 Enfal 8/17. 20 Fetih 48/10.

Abdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'ı1fat'taki Tasavvufi lstılahlar Tercümesi

olduğunu idraktir. Cem'ü'l-c~m· ise bi'l-külliye istihlak ve masivallahtan fani olmaktır. Bu, mertebe-i ahadiyyettir. [ll•]

,~_,;;:;->-ı)~ .Y".J 'tr"'-"" ı)~ ~IS ~~\;ı ı)..:_,~_; 1:,1 ~~ :~j.:;JI ~4~ ~.:ıl t:(:Jj\;ı.; ·;P..~ .Jt 1;/.v 0h Zıt t.:! ..;\; '~.J '~.J ·~J .~.)~.J ' t f • J J "\ı ... ~ ,. ., .. • .:ı~ .:ı >"' ~.>j:ll <r :._;I!.IIJ .J-4;J1 :.jl.!.l1J •JAAJI :JJ ıt1J ·~ ~ J1J~1.J .r.!..ıil1 JLü

J ,, ıı: .. ı: Çt.... • ~ .... ,, •ö.J_,....J1 :J,j\;1 ·~ Jt ,Jı;. ı_:! :<il.!.l1J .~1 :Jj\;IJ .~) .t;s_; .:ı~ .:ıt t:1 <.>p ~

.; ... J.. J J 1 • •

1 ':ıı -·~· ıı ~:ll, 4111 ı .. j )\.b....,1 o ~ ~11 ~1 • .ı... • -- o~ 1 ' : ıı : '1!.11 lE'~ J <./_ J' ..r- o ' u- c <./ ~ ...r:- - c.r-' J '-!'-~ <./_ J .; •J ... l .. , .. , ~J

jl Ji~ :JW 411ı Jli .~.1'~1 c.ıi...JS:J~ cı b~ _,..J1 <f b~_,.. .)G> 3 4-:.--~ L._, ·~1

~1J .~ı;:ı; ~ ~-.;}_, J) .;~~Zıt J;i ;.;i1 ~ ~J ~~ 1;1~ ;.;i~~~ ·~GIIS ~~ ~ J1_, ~;~ıl()iı1 J ~~IS ,~ı;._,~~-,: Jlr , ~:!:,..~ı5t ~; Ju' ·p1_, ~ı~ ~;.ıı ~J"' ~ı ~~wıs',c.)wı 0J.) JAAJ1 ~ yS r JG

.... , ) , . . ~J\!J1 ~ı..U_rJIS <~

Cevher: Bir mahiyettir ki ayan-ı hariciyyede bulunduğu vakitte mevzü'da olmaz. Mevzü'-i mukavvimden müstağnidir. Mukalıili arazdır. Bu beş kısımdır: Heyüla, süret, cisim, nefs, akıl. Çünkü o cevher ya mü­cerrreddir veya gayr-ı mücerreddir. Mücerred olan ya bedene taalluku't­tedbir ve't-tasarrufla mütealliktir yahud müteallik değildir. Müteallik olan akıldır, müteallik olmayan nefstir. Gayr-ı mücerred olan ya mürekkebtir ya değildir. Mürekkeb olan cisimdir. Gayr-ı mürekkeb olan ya haldir ya mahaldir. Hal olan süret, mahal olan heyüladır. Bu hakikat-i cevheriyyeye ıstılah-ı evliyaullahta nefes-i rahmani tesmiye olunur. Heyüla-yı külliyye ile ondan taayyün ederek mevcüdattan bir mevcüd şekline girene ıstılah-ı ehlullahta kelimat-ı ilahiyye derler. j;i .r;jı .i8 .;..; cı~ ı;1.1.. ;.;i1 0~ _;} ji 1;:ı; ~ G:- _;}_; J.J .;w5 ~Zıt [De ki: "Rabbi,;,in keli~el~rini y~zmak için de­

nizi;; ~ür~kkep ;;lsaydı: hattii onlara bir o kadar daha iliive etseydik, bütün bu

denizler biterdi de, Rabbimin kelimeleri yazmakla tükenmezdi.'121 ayetindeki kelimat bu kelimat-ı ilahiyyedir. Ma'lümun olsun ki cevher, basit-i rUhani ile basit-i dsınaniye münkasim olduğu gibi haricde olmayıp da akılda mü­rekkeb olana yahud hem akılda ve hem haricde mürekkeb olana da mün­kasim ve şamildir. Basit-i rühani, ukül ve nüfUs-ı mücerrede gibi; basit-i cismani, anasır gibi. Bariete olmayıp akılda mürekkeb olan cins ve fasıldan [ll b] mürekkeb olan mahiyyat-ı cevheriyye gibi; hem akılda hem haricde

21 Kehf 18/109. 181

l ~

182

Ali İhsan KILIÇ

mürekkeb olan müvelledat-ı selase gibi. {Cevher asıl ve zat ma'nasında da müsta'meldir. Burada ta'rif edilen cevher, mevcüd-ı mümkinin cevher ve

araz olarak ikiye inkısamındaki cevherdir. t_) ':i .;jl5 0t;&.~ı t_) ..:..,~; ı1ı ~t; J c; ; lı .. "' " .. ; "' .. ;

t.r" y ta'rifindeki mevzü ~ ~ ~ i~ ~ '-:?; ma'nasınadır. Ya' ni "kendisi-ne bais-i kıvam olacak mahalle mulitac değildir" demektir. Li'l-mütercim.F2

23 "' • \., J. " ,} )

·~ _,....Jı (::L!... ..A.P ~~~ı 0" ~ı J,~lWI <./" :.....;_,_rıı

Hurüf: Meşayih-i süfiyye indinde a'yan-ı sabiteden olan hakayık-ı

basiteden ibarettir.

l. • , .. .. J

4111 ~ ~~?;. <!.U.U_, fi.d10" ":-'~~ı .)s- .))}1 ~)' 1 ":-'Lb.>JI J4-1 :~ftJI -- ' . , , ,, - , , ,

~ ~ 5~ •if->JI..l.!.t ..;1 :Jli_, ~~_;.;, Js- ~~_i _;J ~U"ft-11 ~ if-_:;11 ı-L-'~ - - -~~~ ~'-" ı.i ~~ )'1 ~ri.;,~ 0" rK.-~~

Ceres: Kahr ile memzüc olarak kalbe varid olan hitab-ı ilahiyyenin icmalidir. Kahn mutazammın olduğundan Nebiyy-i Ekrem (s.a.v) vahyi

çan ve zil sadasma ve taşlar üstündeki zincire teşbih etti ve dedi ki "bu

nev' vahyin en şiddetlisidir". Çünkü gumüz ve icmalin batınından tafsil-i alıkarnı keşf ve istihrac gayetle güçtür.

Hurüfü'l-Aliyat: Şecerenin nüvat-ı şecerede münderic olduğu gibi gaybü'l-guyübda mündemic olan şüı1n-ı zatiyye-i ilahiyyedir. Şeyh

Muhyiddin-i Arabi hazretlerinin "Biz bir vücüd-ı hariciye nakledilmemiş hurı1f-ı aliyat idik. O zaman tepelerin en yükseğinin zirvesine müteallik idik."24 demek olan beytindeki hurüf-ı aliyat budur. [12"]

22 Küme parantez içindeki bu kısun eserin sonunda, vr. 33"'de "yirminci sahifedeki cevhere mü­tealli.k" başlığıyla yer almaktadır. Bix metnin irtibab sebebiyle burada tercümenin peşisrra eklerneyi uygun gördülc

23 Müellif tarafından bu maddenin başına düşülen tarih: 9 Şubat 1341 [9 Şubat 1925]. 24 İbn Ara bi' nin bu beytinin yer aldığı ruhainin şerhiiçin bkz. Molla Fenfui, "Vahdet-i Vücüda

Dair On Kaide: Şeyhü'l-Ekber Muhyiddin İbnü'l-Arabi'ye Ait Bir RubM'nin Şerhi", tre. Sernih Ceyhan, Tasavvuf İlmfve AkademikAraştırma Dergisi, sayı: 27, 2011/ 1, s. 321-327.

Alıdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvufi lstılahlar Tercumesi

~_,..;.;.Jı .j ~l!Jı · ~~\Jı tJ~ ~~J ~~~ı ~,rA;-:~~~~-,~~~~ c./'J'~wı ~~ ~rZ-., .~ı tJ~ ~~., ·~' ~.)~' ~rZ- ~~ .J., ·~: ~ : "· ~l ·~_,..<Wl J ·9J~I cı.,}~ı r-ı~ W~J .~ı ~t V .;.;t 5~ l.. Jı r ';:: ,~ l!..Jı r-ı~ .W~.,. ·~1 -~.>~1 0-" .;,jt .:ı~ L. .)!J ,~;~ı ~_,.tıı., ~):.lı ~~ e:-~ı ~L;~ı r-ı~ wl,ç., · ~->.,s-.Wı ~.)~ t...~ı ~ ~~ L..~>Jı., '':' _,s:wı ~~ ~j ~ Y.J ~~ı ~l!..Jı tJ~ ·Y'J ·.::-.~ı r.~~~ ~1 tJW ·~ l..J r-!ıYJI ~ ~~ı ~~\Jı ~ Y'J ,~ı!Jı ~~\Jı r.ll,ç ~ .Y"J · .::-..ı ;~ı r-ı~ c.Şi .~.,~~-r.~~

- -~~~ı' ~_,..;.;.Jı ~ c./'J ·~~ı_,Jı ~~ıJ

Hazarat-ı Hamse: Ta'birden de münfehim olduğu vechile beştir. (1) Hazret-i gaybu'l-mutlak: Bunun alemi hazr~t-i ilmiyyedeki a'yan-ı sabite alemidir. Bunun mukabilinde alem-i mülkden ibaret olan şehadet-i

mutlaka hazreti vardır. (2) Hazret-i gayb-ı muzaftır. Bu da iki kısımdır.

(3) Ya gayb-ı mutlaka yakın olan şeye muzaf olur. Bunun alemi ervah-ı

ceberfitiyye ve melekutiyye alemidir. Ya'ni alem-i ukül ile alem-i nüfUs-ı

mücerrededir. Yahud (4) şehadet-i mutlakaya yakın olan şeye muzaf olur. Bunun alemi alem-i misaldir. Buna alem-i melekut da tesmiye olunur. (S) Bu dört alemi cami' olan hazrettir. Bunun alemi alem-i insandır. Bir in­san ki cemi' -i avalimi ve onlardaki mevcudab cami'dir. Hulasa alem-i mülk alem-i melekutun ya'ni alem-i misal-i mutlakırı, alem-i melekUt alem-i ceberutun ya'ni alem-i mücerredatın, alem-i ceberut da alem-i a'yan-ı sabitenin, o da esrna-yı ilahiyye ve hazret-i vahidiyyenin, o da hazret-i aha­diyyenin mazharıdır. [12h]

.,. • • .... ~ ~ , • J <# 1.

JS ~ dw ~ ~ ~ı.,..J cb_,+.;._, 4!: ~ ~I.A:JIJ ·~l .j ~ı :l:J .y- ö} .:&- :.:r-9ı ~ , ~ , .-: , .... J:i J , .:r.A:Jı J>-~ ..; _,...11 Jl>ı ı>~ , .:r.A:Jı !_;; ~ ~)Wl Zf.tP ı>~ , .:r.A:Jı rı: ..; _,...11 ıJ ~

' -~~..lA~! :~ı:,;.~ •4-::i ;.')l>~ı :~1 ;;;., .;_,.!Jı_:,....U; :~ı 'r»

Hakka'l-yakln: Abclin Hak'da fenası ve Hak ile ilmen, şühüden, halen bekasıdır. Yalnız ilmen bekası hakka'I-yakin olamaz. Her akılın mevti bil­mesi ilm-i yakindir. Melaikeyi müşahedeye başlayınca ayne'l-yakin olur. Mevti tadınca hakke'l-yakin olur. Ba'zı ulema demişlerdir ki ilm-i yakin zahir-i şeriattir. Ayne'l-yakin şeriatte ihlasdır. Hakka'I-yakin şeriatte

müşahede-i hakikattir. I 183

184

Ali İhsan KILIÇ

Hakikatü'l-hakayık: Cemi'-i hakayu<ı cami' olan mertebe-i ahadiyyet­ten ibarettir. Buna hazretü'l-cem', hazretü'l-vücüd da derler.

Hakayık-ı esma: Zatın taayyünatıyla o taayyünat arasındaki niseb ve izafattır. O niseb dediğimiz birtakım sıfatdır ki insanlar o sıfat ile birbirin­den mütemeyyiz olur.

.. , ~ & J J ..

. ~~\ r--)1\ .Y'.J ,~;~1 pı (3 ul.iJI if':~~~ .i~l\

Hakikat-ı muhammediyye: Taayyün-i evvel ile beraber zatdan ibarettir. Buna ism-i a'zam da derler. [13•]

Hikmet-i meskutun anha: Ulema-yı rüsfim ile avamın esrar ve hakikatine muttali' olamadığı esrardan ibarettir. Ulema-yı rüsüm ile avam bunlara muttali' olmak lazım gelse onlara mazarrat verir. Veyahud onla­rı helak eder. Hikmet-i meskfitun anha kıssa-i atiyeden müsteban olur. ResUl-i Ekrem Seyyidü'l-Ümem s allallah u aleyhi ve sellem bir gün ashabıyla beraber Medine sokaklarından birisinden geçiyordu. Önüne bir kadın çı­karak evine duhül-i peygamberiyi yemin ile rica etti. Hazret-i Peygamber maa'l-ashab eve girdi. Gördüler ki kadıncağızın çocukları alevlenmiş bir ateş etrafında oynuyorlar. Kadın Risalet-meab'a dedi ki: Ya Resülallah! Al­lah mı kullarına daha merhametli, yoksa ben mi çocuklarıma daha mer­hametliyim. Risalet-meab, "Allah daha merhametlidir, çünkü o Erhamü'r­rahimindir" buyurdu. Kadın dedi ki, çocuklarımı şu ateşe atmaklığı ben ister miyim? Risalet-meab "hayır" buyurdular. Kadın, öyleyse ibadına er­ham olan Allah kullarını ateşe nasıl atar deyince, Risalet-meab'ın gözlerin­den yaş geldi ve "bana da böyle vahyolundu" buyurdular. [13b]

Abdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvufi Istılahlar Tercümesi

,~tb:- Lıts" L._, ,~ ~ ~ y l?.Jı ;_;ı,;ıı _,t ''-:"t.b.Jı; ~~ ~ ;j. L. :J.Wı r..ı;_, ~ - ~ıı_, ~~4-J~ ..ı.;_, ,ı~f ~ '1 r.J : ;-ı;Jı ·J~f r..ı ,~~~- :rwt ~) * 1;_ ~ L. r~ ,~LJ;_, ,t;~l :-~~ ''-""'-'~ _,1 '-:"-'~ Js- ~l;J1r3 '~.J-'tU~'Jı ~~ .)ı6:~ıı~ :c)L.u :Uı Jli ,~ı0LJ c)!_;~~ ,Y'J ,~tk;j,_, '~:-lA:~~-,~,

. ~~w~ rs;t~ ).Jı Ha tır: Kalbe varid olan hitab-ı ma' n evidir. Yahud_c;ı.bdin b ila-ihtiyar kal­

bine varid oian şeydir. Hitab nev'inden olan qört kısımdır: (:],.) Rabbani, bu hatıratın evvelidir. Bunda asla hata olamaz. Nişanesi kuvvetle, tasal­lutla, adem-i indifa' ile vuküudur. (2) Melekidir, mendüba yahuci mefrüza

· baistir. (3) Nefsanidir, içinde huzuzat-ı nefsiyye bulunur. Buna "hacis" • .... 1" . J .. t-

. d~hi_~er~er: (4) Şeytanidir, Hakk'a muhalefete dai olur. _;..i}l rs-0 Lıt.ı:.;.;JI

~~~ rs/i0 [Şeytan sizi (hayzrda ve gerekli ~erlere harcamakla) fakir olacak­sınız diye korkutur ve sizi cim'rilige, (malınızı harcama yeri olarak) çirkin işlere ve ahlaksızlığa teşvik eder.]25

.. ,. , J. .. t J 1. "" J .. ı .. J Çi

&, "-!.:ı_,;~ '~L)_,l '-:"_,.ı.;.}~ ~~4.!~ dı.;/ JY y- ö};&- <4111 ~_;.,ı.} :Jj.UI

- - . - - - - -·~ _,; '-:"&.; ~~ 5hft bt; ~.r:Jk\.)1_, ~ı .. ., . .. .. .. ..

Zevk: Ma'rifetullah hususundaki zevk, tecelliyat-ı ilahiyye ile kulub-i evliyaya ilki olunan nur-ı ma'rifetten ibaret olup ehlullah o nur-ı irfan sayesinde bir ki tabdan yahud başka bir şeyden nakletmeksizin hak ile batıl arasını tefrik ederler. [14a]

Zü'l-akl: Halkı zahir Hakk'ı batın görendir. Ona göre Hak mir'at-ı halk olur. Çünkü onun nazarında mir'at, suver-i zahire ile muhtecibdir.

~ı J~ ,~ı ~T_,. .h~~ 0~ ,8,4 ~ı_, ı~u; j;Jı c.>:~ c.S.Jı _,. :~ı 3i - - - - -~~~ ;r r-~ı ;Li:>-ı ,~ ~~ ;~ı.J .h

Zü'l-ayn: Hakk'ı zahir, halkı batın görendir. Halk buna göre Hak mir'atıdır. Çünkü buna göre Hak aşikar olup mir'at da suverin ihtifası gibi halka muhtefidir.

25 Bakara 2/268. 185

186

Ali İhsan KILIÇ

# J ,. • 1 1 ; ı;, •

ır Jjl; •.:,;lr.-JI c__,)! .)s-~1.11 ,~L..;~ I ır 45"-!..WI ~t;JI ~1 y. :~t..:.;~l t_.,~l

.~.i;ıı ı) ~~/.:~ 0;>:; .ı.;_, .~;p; 0_,>:; .ı.; t:_.,)t..!ll;_, ·~ ~I.;.)Lr J.,WI ~ '.(~1 ru, Ruh-ı insani: RUh-ı hayvaniye rakib olarak insanda mevcud olan latife-i

alime-i müdrikeden ibarettir. Ruh-ı insani alem-i emrden nazildir. Ukül bunun künhünü idrakde acizdir. Bu ruh bazen mücerred bazen bedende muntabık olur. [14b]

.J;Jı .} Jwl ı.S:;__, •J!I_;j\ ~) \.lı_, ·~1 .} j.,.Jı ı.S~ ı.5JJI y. :~I.J Ji:jı _,i ' - . ,' ' - - . '

·~.J ;_,. u;~ .b-ı_,.ıı )y.Jll ı.S;. ~~ .;.~ı If'--~~~~.., ·~ı)ıı ~). \.lı_, jı_;.ıı ~~ ~:~~LS~~~ ..~.:> 1}1 :,;_}1 .)~; ö_;SJ~ ~i ·,~_, ır ı..iı.,:._, .. " .. , , , , ,. , .. .. '

~~t :~ı) t:-ı) ~ l..i.S_, ·~:· ı ;Jı;jS:ı ı :~ı) t:- ı) ~J ·~''' :'>"'}' ~.Jll :~ 't :Ut ı/:i ~_,JI .:r...UI ..r-- ~1 .)Gt ~:>\!11 ~I__,.JI JG ·~ _;5 J~l ı)~~ -:-'Illi

' ' . . ' - . : ':JA-! o ..r"

Zü'l-akl ve'l-ayn: Hakk'ı halkda, halkı Hak'da gören zattır. Evvelkisi­ne kurb-i nevafil ikincisine kurb-ı feraiz denilir. Bu mertebeye vasıl olan zatın nev' -i evvelden olan rü'yeti nev' -i saniden olan rü'yetine hicab ol­maz. O mertebede olan, vücud-ı vahidi min-veebin Hak, min-veebin halk görür. Vücüd-ı vahid-i mutlakı şühuduna zahirdeki kesret mani' değildir. Bu hal tıpkı, merayanın taaddüdü veeh-i vahidin her birinde tecellisine mani' olmaması gibidir. Kezalik kesret-i halkıyyeyi şühud ile mecali ve mezahirde mütecelli olan zatın ahadiyyetini şühudda dahi müzaheme yoktur. Meratib-i selaseye Muhyiddin-i Arabı hazretleri "Eğer göz sahibi isen halkda ayn-ı Hak vardır. Eğer akıl sahibi isen Hak'da ayn-ı halk vardır. Ve eğer hem göz ve hem akıl sahibi isen hakikatte şey-i vahid aynından başka bir şey görmezsin." ma'nasındaki kıt'asıyla işaret etmiştir. [ısa]

Abdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rifat'talti Tasavvufi Istılahlar Tercümesi

Ralôka: Latife-i ruhaniyye ma'nasınadır. Hakk'tan abde vasıl olan

meded-i ilahi gibi iki şey arasmda vasıta-i irtibat olan latifeye de ıtlak olunduğu vardır. Buna raklkatü'n-nüzul de derler. Ulüm, a'mal, ahlak-ı ha­sene, makamat-"ı refia gibi abdin Hakk'a takarrübüne dair olan vesail dahi letilidendir. Bu nev'den olarılara raklkatü'r.:rücu', raklkatü'l-irtika derler.

Tarikat ve süluk ilimlerine de rekaik denildiği gibi. Sırr-ı abd~ vesile-i te­lattuf olarak kesafet-i nefsi)ryesini izale eden her şey de raklkadır. [lSb]

~c~~ctl..ü ,ı.-•. "ı.!-.>-: 41~1 ..::..\..ü\'-t:. . !-L~I ' ~,, .Üı:~ı:..:5~ı' 1 '1 ~ .J ~JU - ~ ," • , ~if • c_.J..r Y' c.Ş 1" (..J..r

.~ıY:- ~ı o~ JG ':/_, ·Jt..ü tııı ~~ ~ ~ ':/_, '2'J~J f/,1. 'J_, ,2ı.;. ~_;; r~ 0t ili; :>_yo:-_,.. Jji Y'.J ~~~\lı ~I.J ıi»-l_,ll ~l:.ı ,~.4.:-JI ~1_, ,J~\11 ji;Jı Y'J

• , .. • ; ' • J.. .. Jl.

~ ~I.Jy.J <vi..ÜI ~ ~). ~ ·~I.J_,:JI _/. Y.J1 ·r.J •?,\11 ~1 .J"'.J ,.;;.)~,_)s. .ııl .. .. .. .. .. ~WI . .j .J 5i L.S.J .~;t ')~ :~ı.J}ıı ~~~-' ı~»-I.J ~ :~_,A~I ~~~ ~..J ~~ ;~~~ C;üı.J ~~~ ~I.J ~~}.ıı.J ,~\11 ~I.J ,~;\lı JWI ~ ;ı.......t.J ~u;,; ·~ı ~~ c.~l .j --flr.J ~ıJ_,J, ~ ;t....,..l.J ~lİ.; ~L~I ~-: .:..ıı ~Wl .j -.J ı ..!ll);:-_, , ..,. , • • .. ., , .. ., .; .. J,

.~I.J ~~.J ~~~.J ;ı_;4JI.J t:/)I.J ~-~~.!I.J ~J.ili.J t:__,:,JI.J ;\bJı_, ~~ if'J ~~ ;:-.J ~~

Ruh-ı A'zam: Rubübiyyeti i'tibariyle zat-ı ilahiyyenin mazharı olan rüh-ı

insaniden ibarettir. Bunun için onun etrafında hiçbir devvar devr edemez. Ve ona vuslatı hiçbir talib taleb edemez. Onun künhünü Allah Teala'dan baş­ka kimse bilemediği gibi bu dileğe Hak'dan başkası nail olamaz. Ruh-ı a'zam,

akl-ı evvel, hakikat-i muhammediyye, nefs-i vahide, hakikat-i esmaiyye nariuyla da yad olunur. Allah'ın kendi sureti üzere halk ettiği birinci mevcud budur. Bu halife-i ekberdir. Ruh-ı a'zam, cevher-i nürani olup cevheriyye­

ti mazhar-ı zat, nuraniyyeti mazhar~ı ilm!dir. Cevheriyyet i'tibariyle nefs-i vahide, nürarıiyyeti i' tibariyle akl-ı evvel denilir. Hakk'ın alem-ikebirde akl-ı evvel, kalem-i a'la, nür, nefs-i külliyye, levh-i mahffız gibi mezahir [16"] ve

esması olduğu gibi onun alem-i sağir-i insanide dahi mezahir ve esması var­dır. Bu esma ıstılah-ı ehlullahta zuhurat ve meratib i'tibariyledir. O mezahir ve esma her-vech-i atidir. Sır, hafa, ruh, kalb, kelime, ru', fuad, sadr, akıl, nefs.

Sa.Iik: Makamatta ilim ve tasavvur ile değil belki haliyle meşy ve ha­reket eden ademdir. Hal ile hareket ettiğinden hasılettiği "ayn" olur. Bir

derecede ki kendisini ıdlal edecek şübhe h usUlünden emindir. 187

188

Ali İhsan KILIÇ

• "'" .; .; !. " .,. ... ..

~C-'~' 01 LS ~.;;~ı~ Y'J ·~.t;ll ~ ç...t~l5 ~1 ~ ~:; ~ :~1 -~ _,....JI J-- ..;..wı_, ·~1

Sır: Kalbde vedia-i rabhani olan latifedir. Bedende ruhun vedia oldu­ğu gibi. Ruh, mahall-i muhabbet, kalb mahall-i ma'rifet olduğu gibi, sır da mahall-i müşahededir.

ı:_._, ~..ı;. \rı JI.....>J · ·•li>JI ı~;= .. l.ll5 ı..ı....JI . ~- - ıı .., ;•~= t.. :· ·ıı t ~ J - . ...r c>' ı.r:-:--: r::- . .y ,yu . ./-' .r-' r'

' '' ' -. ~; ~~ ~J~-'1-~:~iı2~ ;~_,~ .~ ~ t.. j:. ~0ı_, Sırru's-sır: İcmal ve cem' -i ahadiyyette hakayıkın tafsilat-ı kamilesine

ve hakayıkın m üştemil olduğu kaffe-i müteallikata hakikatleri vechile ilim gibi Hakk'ın abdden bais-i teferrüdü olan şeydir.~! ~~~i;; 'J ·. :~iı 2~ ~~-' ; "Gayb anahtarlan Hakk'ın yanındadır. Onları O'ndan başkası bilmez."26

Sefer: Zikir ve fikir ile Hakk'a teveccühe başladığı zaman kalbin seyr-i ma' nevisinden ibarettir. Bu sefer, ehl-i hakikat seferiı olup dört kısımdır. [16b]

~l)k ~1 ~~8 If ~1 .)1 _:;;.JI .Y'..t ~~~ }1 ~ .J .y ~}SJI ~ ~J y> :J;\rı ~ı . ......Wl lA.. tı.: ( • ~ 11 )\lı ~~ l..Jı 'ı A: Zıt ,, ( ci \lı ~ı 0 .) ;!ıı ; r -'-t" y._, ~ ct <..$'. • ~ <J'· ~. _,-~: If _

Sefer-i evvel: Veeh-i vahdetten hucub-ı kesreti ref' ve izaledir. Bu sefer menazil-i nefsten Allah'a seyirdir. Mezahir ve ağyardan taaşşuku izale ile olur. Bu seferle abd ufk-ı mübine vasıl olur. Bu makam-ı kalbin nihayetidir.

-~~1}1

Sefer-i sani: Kesret-i ilmiyye-i batına vücühundan hicab-ı vahdeti ref' ve izaledir. Bu seyr-i fillahtır. Bunda abd, sıfat-ı ilahiyye ile muttasıf esmasıyla mütehakkık olur. Bu, seyr-i fi'l-haktır bi'l-haktır. Ufuk-ı a'laya müntehidir. Bu mertebe, hazret-i vahidiyyenin nihayetidir.

26 Bn'am 6/59.

Abdülaziz Mecdi Tolun' un Ta'rlf~t'taki Tasavvufi Istılahlar Tercümesi

, f; • ~ J • ~ '* t.'$ J ... • J ~ ..

Y"J ·~1 ~~..~.>-ı ı) ~_,..a.;J4 ~~~1_, ~lhll :.;r-~4 ~ı Jı.Jj Y" :~l!.ll ~ı

.: ·;~~~ ~>~ ·~~~ ·: :~: ~.,._, , ~_;.;.';'~;· rı;.,. Y"J ~~~~~ ~_,..A-:>Jı_, ~~if ~ı JJJı -~_)I.Jll ~~ ~_, .J;t j i (IM*

Sefer-i salis: Zahir ve babndan ibaret olan zıddeyn ile takayyüdün zevalidir. Aynü'l-cem' ahadiyyetinin husülü ile olur. Bu suretle aynü'l-ceni'e ve hazret-i ahadiyyete terakki tahakkuk eder. Bu makam, kabe kavseyn makamıd,ır. Bu mqkamda isneyniyyet yoktur. İsneyİıiyyet mürtefi' olunca varılan makam ev-edna makamıdır. Bt!- makam nihayetü'l-vel§.yedir. [173

]

Sefer-i rabi': Hak'tan halka rücu'dadır. Bu makam cem' ve farkın birliği makamı dır. Silik bu makamda Hakk'ı halktam ün d eric ve halkı Hak'da muzma­bil görür. Bir suretle ki suret-i kesrette ayn-ı vahdeti ve ayn-ı vahdette suret-i kesreti rü'yet eder. Bu makam, tekmil için seyr-i billah anillah makamıdır. Kezilik, bu makam, fenadan sonra beka, cem'den sonra fark makamıdır:

Sevad: Hakk'ın halkta müstetir olmasından ibarettir. Çünkü taayyünat-ı halkıyye Hak Teala'nın perdeleridir. Hak o taayyünatta, taayyünata göre zahirdir. Sevad, halkın Hak'da istitarına da denir. Çünkü halkıyyet mefhumu halkıyyetle zahir ve meşhud olan Hakk'ın vücudunda ma'dümiyyet üzere baki bir emr-i ma'küldür. [l?b]

"' ~ J ~ J .ı f; •

,\:1.4.J l~lb ~L,oi "-:>"L.a.l ; _,;. J "1 ~ ~4 41ll ı} ;L:All .>"' :J_)I ..ıJI ..} ~ .Jll ;ı_y. ; .ıJ. .. .. • .. ... ..... ~-- .. .. .. , ~ .. • .. - ,. , " ~

. ...ııı -* ;.w ı ;.; ')! :ı _,ı~; ı.4J .J ,~"l ı r.w' dı c.r .;ı_, ,~, ~~ Y' .J •• .r>-'.J ~"'

Sevadü'l-vech fi'd-dareyn: Bi'l-külliye fena-tillahtan ibarettir. Bir şe­

kilde ki sahibinin aslen ve kat'an, zamren ve babnen, dünyen ve ahireten vücudu yoktur. Bu mertebe, fakr-ı hakiki makamı olup adem-i asliye rucu' neş'esidir. Bunun için :;,, ~ :,.Wı ;J 1~1 [Fakr tamam olduğunda, o Allah'tır.] demişlerdir. ,

189

l ri

190

Ali İhsan KILIÇ

Şecere: Cism-i külli heykelini tedbir ve tedvir eden insan-ı kamildir. O zat-ı celtlü'ş-şan hakikati cami' dir. Dekayık-i kalbiyyesi her şeye münteşir­

dir. O şecere-i mutavassıtadır. Ne şarkıyye-i vücubiyye, ne de garbiyy,e-i

imkaniyyedir. Vücüb ve imkan arasında mutavassıt ve ikisini de cami'dir.

Aslı arz-ı süfllde sabit, fer'i semavat-ı ulada mültemi'dir. Eb'ad-ı cismiyyesi

urüku, hakayık-ı ruhaniyyesi füruudur. ~ı.;,ıı ~.) ;1ı Gl Jı [Ben Alemierin

Rabbi Allah'ımf]27 sırrını intac eden camia-i haıkikiyye-i ahadiyyesine

mahsus olan tecelli-i zati onun semeresidir. [lSa]

.~L:...::.ı Jı< ~:ı...., L:...::.~l Jl.....; ı.;,ıı' '. :·-:._ ._,, , : , .JJ.J •·• . l( • . , ~ if J-"" .r--

Sahv: Arifin gaybubet-i hisden sonra tekrar hisse rücüudur.

, ~ .~ .. ... .1 ll " .. -- ..

·~I.J ~~1_, ~.)..Wl _>;.~ ,t,.~ ...U Y. ~.J ·~ ~1 ...U_;. l.. <./" :~Illi ..S~i : ~~_,

Sıfat-ı zatiyye: Kudret, izzet, azarnet gibi Huda'ya izafesi ve zıddının

nisbeti caiz olmayan evsaftır .

. ~ı_, .ıai..!Jı_, ~~~.J G)lS •• ~ ..tı .j_;.;. .:>i j~ t.. d" :;:ı:•ıı ..Sti;Jı ,; , ,. .. .... .. .... ,

-~ _,;.;.J

Sıfat-ı ilahiyye: Kendisini ve zıddını Huda'ya nisbet caiz olan evsaftır.

Rıza, rahmet, saht, gadab gibi.

.l. ~ 1 "

.~· ıı ....Ak.UL ·.,~:~ L. :~~ı.,Sl.cl.;Jı , J'.J , . ~ •• . ,

Sıfat-ı cemaliyye: Lütuf ve merhamete taalluk eden evsaftır.

27 Kasas 28/30.

Alıdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvufi lstılahlar Tercümesi

Sıfat-ı celaliyye: Kahr ve izzet ve azamete taalluk eden evsaftır.

Tahir: Evamir-i ilahiyyeye muhalefattan Cenab-ı Hakk'ın hıfz ettiği

ademdir.

• » ' ç,

-~~~ Zr= 4111 ~:; :~L\al1 ~l.b.l1

Tahirü'z-zahir: Cenab-ı Hakk'ın maasiden hıfz ettiği ademdir.

Tahirü'l-batm: Cenab-ı Hakk'ın vesavis ve hevacisden hıfz ettiği

ademdir.

Tahirü's-sır: Cenab-ı Hak'dan bir lahza gafil olmayan kimsedir. [18b]

.. "·t.::..ıı ~~ ~ .~ -ı~ ,, ·-- ,, - - w·: - ı; :-:L~ı - ı ·ıı · ı1Jı ~. __ ~; __ _ _ . ~-' ~ t.!JA> .-.-'"! r ır -- .Jr:'~

Tahirü's-sır ve'l-alaniye: İki tarafa riayetinin vüs'atine mebni hem hukük-ı Hakk'a hem hukük-ı halka tamamiyle hürmetkar olan zattır .

. ı . <"~ll .>L.!: ~ı ı~. ' .>I.A.II -:iJı-:.lll.. J Wl~! • 1 :' ·ı.;. 1 11 ~~ ıf.:'"':"'-.J J. r...s- J o o J - .>"- <.S' .J.r o-· .. "' .. .. .. , . .. ..

Tabib-i ruhani: Tıbb-ı ma'neviye vakıf, irşad ve tekmtle kadir olan merd-i ariftir.

~ ~ ~_, ~~_,~t_, 4-:"ı;i_, ~üT_,--: .,Wı -;ı--lı;..~~~ r :~ı.;._,~, ~~ -~1~\.J

Tıbb-ı rUharu: Kalbierin kemalabna, afabna, emrazına, müdavatma ve kalbierin hıfz-ı sıhhat ve i'tidaline dair vuküfu mutazammın olan ilimdir.

191

192

Ali İhsan KILIÇ

Ziya: Ayn-ı Hak ile a'yanı rü'yettir. Çünkü Hak hadd-i zatında gayr-ı müdrek bir nürdur. Aynı zamanda bais-i idraktir. Fakat esması i'tibariyle bir nılr-ı müdrek olup idrili de müstelzimdir. Müstelzim-i idrak olma­sı i'tibariyle kalbde ineila hasıl olunca basiret-i münevvere nur-ı kalb ile a'yanı müşahede eder. Envar-ı esmaiyye ise kevne taalluku nokta-i na­zarından sevad-ı kevn ile kesb-i ihtilat eder. İhtiH.t edince envar, dahil-i perde-i istitar olur. Bu suretle envarı idr ak ve o en var ile a'yanı idr ak m üm­kün olur. Kurs-ı şemse nazar mümkün olmadığı halde hizasına ince bir bulut gelince rü'yetin mümkün olması bu mevzuyu izaha kafi bir misal-i hariddir. [19•]

Tavali': Esrna-yı ilahiyye tecelliyanndan batın-ı abdde evvela zuhur eden lemeattır. Tenvir-i batınla abdin ahlak ve sıfatını tezyin eder.

·~~~ ~~t if &ı J'>l i.&. ~Jl;: :~1 ~u; ' '

Zahir-i ilim: Ehl-i tahkike göre a'yan-ı mümkinattan ibarettir.

• , .,. • .. • .. ~ # ,

, ;:;..:~ o~yiJ ~~~ -tu; c) jl::--~ 1 0~ <~~~~ ~~if oJ~ ::y.J.II ~u; ' . ı . . \.:: .• ~1 ~ ;:ı;. - ı~.) "tı ' U;~~ ~ J - J - - .Y ,Y. .Y .ı': J

Zahir-i vücud: Tecelliyat-ı esmaiyyeden ibarettir. Zahir-i ilimdeki imtiyaz hakiki, vahdet nisbidir. Zahir-i vücudda ise vahdet hakiki, imtiyaz nisbidir.

Zahir-i mümkünat: Hakk'ın su ver-i a'yan ve suver-i sıfat ile tecellisinden ibarettir. Buna vücud-ı ilahi tesmiye olunur. Zahir-i mümkirıata zahirü'l­vücı1d dahi ıtlak olunur. (19b]

Abdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvufi lstılahlar Tercümesi

· -:-'~' .)s- ./W.~ı ;_r.;ıı ~ :lŞT ~~~ j; ..:.4 ~.) Zıll: Istılah-ı meşayıhta ma'dılm olana'yan-ı mümkinenin taayyünat ve

ahkamıyla zahir·olan vücıld-ı izafiden ibarettir. A'yan-ı mümkine, kendine I)isbet olunan vücıld-ı hariciden ibaret bulunan nılr ile zahirdir. Suveriyle zahir olan nı1ru madı1miyyeti zulmetiyle setr ettiğinden zıll oldu. Çünkü nefsinde ma'dılm iken zıll-i nılr ile zahirdir. "Görmüyor musun Rabb'in zılli nasıl uzattı?"28 ma'nasına olan kelam-ı ilahide medd-i zıll, ~cıld-ı izifinin a'yan-ı mümkine üstüne bastından ibarettir:

) ' J • J • J , ,,

·ult..; ·.J~ .:._,..ı;~ Jjt .:.'ı ,Jjty ı JWl y- :Jj'J ı ~ı .... , ..

Zıll-ı evvel: Akl-ı evveldir. Çünkü nılr-ı ilahi ile evvela zuhı1r eden bi­rinci ayn odur.

Zıll-i ilah: Hazret-i vahidiyyetle tahakkuk eden insan-ı kamildir.

Ubiidiyyet: Vefa bi'l-uhı1d, muhafaza-i hudıld, nza bi'l-mevcıld, sabır

ala'l-mefküddur. (Ma'lG.mdur ki hudüddan murad hudıld-ı ilahiyyedir.) [20a]

- J ; ' •c: ..- .. ~ J •

4-:J! ~ ~1 ~l:JI ~1 ı./' .J ·~ '-i 4J c:.ı-?u; ·~b ıj ~.)Wl ,y ; _r; :;_;. ~ : JAAJI , • .. , _ .. .1l .... .. .. , .. ı J

JWI :J;iJ ı c)L.:.;~l 0~ ~ ult..; .uıl.o.il>. ~l>.J.; ~~ JWI :J;i.J ,ı.;t : .U~ ..ı,;.ı J5 • ' .. " .. ; J • .... '.: .. .. ... J .. .. ~ J .. ,

..ı..:.ı ı - ı:~ c:.ı..ı.:J l.. - ı:~~ Ö.)wı . .). • ·- ı :. ıı : ı ; , ı t.uı -- ıı ....; -- ......lilı · • · ~ ır"" .. ~ if ..r.-- f' Y. ~ c..r.-J cr . .J lY"' fi . ../ .JY .. .. .. .. .. .. .. -' t .... .. "' t. , ' • ıı: ., J J fı

,~l:J I ~ ~t;.; :,_: ~Wl <j.ill 0. b~ .Y".J ,~l:J I ~ ö_;; JWI :J:i.J ~~~l.J 'ı :. ıı : ı ; , .ı,uıı J l ~lı. uı ~.:- ,ı.ı ~~ 'ı :. ıı • ;. ,, - : :!ıı · 'ı .,.wı 0t c..r-- <.)::' .J c . . ı.r. ~ 't-' c..r-- .J ı..r--' .Y" ~ d ı..r .J

,: :;

1

>.J , ;_;~ ı..;p:ı :W;,::; ··.~ .fs~~ 4'.,s:J ~ ,: :; ' .. ~i ~ı :~,.J jJ..ııJ ~~.J .. .. .. .. .. , .. .. .~ı.);;u ~~::· ~ ~_,5:1 , ı:;~

Akıl: Zatında maddeden mücerred, fiilinde maddeye mukarin bir cev­herdir. Akıl, nefs-i natıkadan ibaret olup her ferd ona "ben" demekle işaret eder. Bir kavle göre akıl, Cenab-ı Hakk'ın beden-i insaniye müteallik halk

28 Furkan 25/45. 193

~ ~ s

194

Ali İhsan KILIÇ

ettiği bir cevher-i rı1harudir. Diğer kavle göre akıl, kalbde hak ve batılı tefrik eden bir nürdur. Diğer kavle göre beden-i insaniye taalluku et-tedbir ve't­tasarrufia müteallik ve maddeden mücerred bir cevherdir. Diğer kavle göre akıl, nefs-i natıkanın bir kuvvetidir. Bu ta' rife göre akıl başka, nefs-i natıka başkadır. Çünkü kuvvet zi'l-kuvvete nisbetle bir emr-i mugayirdir. Hakikatte fail nefs-i natıka olup akıl, katı' elindeki sikkin gibi bir aletten ibarettir. Bir kavle göre de akıl, nefs, zihin şey' -i vahid olup idrak i' tibariyle akıl, tasarruf i'tibariyle nefs, isti'dad i'tibariyle zihin tesmiye olunmuştur. [20b]

· ~~Wl ı)l lA~~ .J ~ ~ 'J )ı ':"b~ ,.JI ~~~i if ~~ ~ :~~~ ~ı . ilm-i ilahi: V ücüdda maddeye muhtac olmayan mevcüdatın alıvalinden

bahis olan ilimdir.

Ama': Mertebe-i ahadiyyetten ibarettir .

., ' ' ' , .,..ı, , - , ı;ıı ~.:;_,...aı~ 'Jl ~~ }1 t.i J;;;. 'J ~t c:: · r-~ı;.ıı ;ı..:.,;. i ~ ~ı @ lŞ.ill ;t;tı ı Y' ;;~,

·4 ~ J ;y;._J 'J.J '~..J ·!~C:: · ~ ::'J ~~~ ~ ~l.J ·~ ~ Anka: Ecsad-ı aleme bais-i feth-i ilahi olan heyilladan ibarettir. Bunun

hariçte "ayn"ı mevcüd değildir. Anka denilmesi ismi işitilirve taakkul olu­nur bir şey ise de hariçte vücudu olmadığındandır.

(İlave) Heba: Meratib-i vücüdiyyede akl-ı evvel nefs-i külliye tabiat-ı külliyyeden sonra vaki' olduğundan mertebe-i rabiadadır. Mertebe-i hebaiyye, mesela ebyaz ile esvedden taakkul olunan beyaz ve sevad gi­bidir. His ebyaza ve esvede müteallik olmak zımnında beyaz ve sevad ma'küliyyete alınır.

Ayne'l-yakin: Müşahede ve keşf ile hasıl olan ilimdir. [21•]

Ayn-ı sabite: Hazret-i ilmiyyedeki hakikatten ibarettir. Harice nisbetle mevcüd değil ma'dı1mdur. Sübil.tu ilm-i ilahidedir.

Alıdülaziz Meccli Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvufi Istılahlar Tercümesi

. . ' -~_;b :ci_,JI dEr.'> d~ ':l.J '4.zl! ~~~ır :.!.ı ).lı .. .. .. ..

Gavs: İltica zamanına ait olarak kutba verilen isimdir. Başka·vakit kut­ba gavs denilmez.

Gayb-ı hüviyyet-Gayb-ı mu~lak: La-taayyün i't(bariyle Zat-ı Hak'dan ibarettir, ·.

# ~ . , ~ • } .. , ,. • ..

L;~ JlS I-4JJ 'Y' 'Ylö ~:ı oll14s'J dilli~~ r :c:>_,..;wı.~ıJ 0~1 ~~ . . - . . _- ·./-~~·':/ı.J ~_,wı ır' ~~.J (~~~~ ~

Gayb-ı meknun-Gayb-ı masun: Sırr-ı zat! ve künh-i ilah!dir. Künh-i zatını Hak'dan başkası bilemediğinden ağyardan masfın, ukfıl ve ebsardan meknfındur, mestfırdur.

Fark-ı vasf: Zat-ı ahadiyyetin hazret-i vahidiyyedeki evsafıyla

zuhfırundan ibarettir.

Fark-ı cem': Meratibde zuhfır i'tibariyle vahidin tekessürüdür. O meratib ise zat-ı ahadiyyet şufınunun zuhfırundan ibarettir. o şufın ise haklkatte i'tibarat, i'tibarat-ı mahzadan ibaret olmakla tahakkukuancak vahidin o i'tibarat sfı.retleriyle bürfızu zamanında olur. [21 b]

Feyz-i akdes: Evvela hazret-i ilmiyyede, sonra hazret-i ayniyyede eşyanın vücudu ile o eşyadaki isti'dadatı mfıcib olan tecelli-i zatiyyeden ibarettir.

_;bu .•• .::.....ı ._ ö:~! Lo->.#! ~r.ıı ~~~ı -.:..>~1 r:r ~.>~ :__;....~~~~~ u'ö:~ıı

.)ı;;-~ı ~ ~~Çy''L(~~~ -~; ~ ~); :__;....~~~~~ u'ö:~ı~ 'Ç->WI rj~~~~ 195

l s 196

Ali İhsan KILIÇ

~~ı) c: ut;J' <J 0~~~ ..!ll;~ Jl!34_, ·r-W' ı)~:~~~ ~ı.,ı..ı.....::.....ı_, ~l!Jı , , .~ı;_,

Feyz-i mukaddes: Tecelliyat-ı esmaiyyeden ibaret olup ayanın

hariçteki isti'dadatının iktiza ettiği şeyin zuhürunu mücibtir. Feyz-i mu­kaddes, feyz-i akdes üzerine müterettibdir. Feyz-i akdesle a'yan-ı sabite ve onlardaki isti'dadat-ı asliye ilirnde hasıl olur. Feyz-i mukaddesle o a'yan levazım ve tevabi' ile hariçte husül bulur.

w_,.;.Jıs w.)WJ ~L; ·~~:JıJ w)Jı ~b- If .ı.;;.ıı Jj ~ .:ı8ı.;. L;J. :i...:.;ııJ ~ı . ~IJ '~r.-" _,{ ._,;:. J:~:· ~./""~~~~i;:! ;~~~~ -J)JI, .)t :~ j)ıı_, ,.;t: · ~jı

, , .~.));if ~~Wl~ .).s-< ı:~ ci _,ll..) _rPı;. ;~ i...:.;ı ı~ ; ~~ .. ,. "' .. .. , , # ;

Kabz ve bast: Havf ve reca halinin zevalinden sonra abd-i salikte hasıl iki haldir. Arif için kabz müste'men için havf gibidir. Kabz ve bast ile havf ve re ca arasındaki fark her-vech-i atidir. Havf ve reca mahbüb veya rnekrUh olsun istikbalde vuküu melhuz bir işe mütealliktir. Kabz ve bast istikbale ait olmayıp vaktidir. Menşei bir varid-i gaybi olan bir emr-i kalbinin kalb-i arife galebesiyle olur. [22a]

Kabe kavseyn: Daire-i vücildda ibda, iade, nüzül, urüc, failiyyet, kabiliyyet gibi beyne'l-esına mevcüd olan tekabül i'tibariyle esma ve sıfata ait bulunan kurb-ı esrnalden ibarettir. (Bu kurb, kurb-ı sıfatı olup kurb-i zati değildir.) İ ttisal denilen terneyyüzün bekasıyla beraber Hak ile ittihaddan ibarettir. Bu makamın fevkinde yalnız ev-edna makamı vardır.

Bu son mertebe, ayn-ı cem'deki ahadiyyet-i zatiyyeden ibarettir. Fena-i mahz ve tams-ı külli ile abd ile Hak arasındaki terneyyüz ve i'tibari olan ikilik zail olduğundan bu makamaev-edna ta'bir olunmuştur. Vahidiyyetle ahadiyyetin ittihad-ı zatisi makamıdır. Bu makam kurb-ı zatidir. [22b]

Abdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvuft lstılahlar Tercümesi

~t.:ılS :ır-;~ ._;.j ~~ ~ ~t i-ç _,;.;t ;~~~~lfA~~ ·9'LJ-A ?ı..;.j ~ . -~ .Jtı:ı.: -.

Kurb: Taat ile kıyamdır. Mustalah olan kurb, saadetin iktizasına göre abclin cenab-ı Hakk'a kurbudur. Hakk'ın abde kurbu değildir. Çünkü _,;.; ~ ~ j ~ [Nerede bulunursanzz bulunun, O daima sizinle beraberdir.]29

mısdakınca Hakk'ın abde kurbu umumidir. Bunda abclin saadet ve şekaveti mevzu' -i bahs değildir. ·

Kutbiyyet-i kübra: Kutbu'l-=aktab mertebesidir. Hazret-i Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin batın-ı nübüvveti olan velayet-i muhamme­diyyeden ibarettir. Bu makama verese-i kümmel nail olur. Çünkü ekme­liyyet Hazret-i Muhammed'e mahsustur. Binaenaleyh hatem-i velayet ve kutbu'l-aktab olabilmek derecesi dahi hatem-i nübüvvet batını üzerine olmaklığı icab eder. (Bu mertebe-i kusvaya kademü'n-nebi mertebesi dahi denir. Abdülkadir Geylaru Hazretleri'nin j~ .Jıı r.li J; J!-J (.li ;j .)j j$-_; Jl.4i.ıl dediği bu ma'naya mebnidir. "Her veliriin bl.r mertebesi vardir. Ben derece-i nebide bedr-i kemalim" demektir.) [23•]

Kutub: Kendisine vukü' bulan iltica i'tibariyle gavs dahi denir. Her za­manda nazargah-ı hass-ı ilahi olan vahid-i zamandan ibarettir. Cenab-ı

Hakk'ın tılsım-ı a'zamı ihsan ettiği zattır. Bu zatın sırrı bütün kainata ve a'yan-ı zahire ve batmaya rUhun cesede sirayeti gibi sirayet eder. Feyz-i

29 Hadid 57/4. 197

.......

~ ~

198

Ali İhsan KILIÇ

a'zam mizanı onun yed-i kudretindedir. Tasarrufu ilmine, ilmi ilm-i Hakk'a, ilm-i Hak da mahiyyat-ı gayr-ı mec'Uleye tabi'dir. Kevn-i a'la ve kevn-i es­fele rUh-ı hayatı ifaza eden bu zattır. Madde-i hayatı ve madde-i ihsası harnil olan hisse-i melekiyyesiyle kalb-i İsrafil mahiyetindedir. İnsaniyyeti i' tibariyle böyle değildir. Cebrail ona nisbetle neş'et-i insaniyyede olan nefs-i natıka gibidir. Mikail de ona nisbetle neş'et-i insaniyyedeki kuvve-i ca.zibe gibidir. Azrail ise yine o neş'ette olan kuvve-i dafia hükmündedir. [23b]

If~~~ ~l:;JI.j ~rıı j-<:.!.JI ~f~l ~~~ ~~ ~~ ltJ ~~) ;~-~ :< i~ll ·~~ t_.,jiJ ·~lll, ~1 ~r.<.:.Jiı,_ ~ ' 0 -,~L;~I ~ if ~1 ..!u;J ,:;k ~.l:..:JI .~~~J ·~~IJ ·~~IJ ·~~~~If 2WIJ ·~~~~ ı./'J ·~~ ~1~1 ~IJ

Kalb: Latife-i rabbaniyyedir. Sadrın sol tarafına mevzu' olup sanevberiyyü'ş-şekl olan kalb-i cismaniye o latife-i rabbaniyyenin taallu­ku vardır. Bu latife-i rabbaniyye, hakikat-i insaniyyeden ibarettir. Hakim buna nefs-i natıka demiştir. Rüh bunun batını, ruh-ı hayvanı merkebidir. insanda müdrik ve alim olan bu latifedir. Muhatab, mutaleb, muateb olan da budur.

Kalem: İlın-i tafsil-i ilahidir. Çünkü mezahir-i tafsil olan hurüf, devattaki mürekkebde mücmel olup orada oldukça tafsili kabUl etmez. Mürekkeb divitten kaleme intikal ve levhe temas ettikçe hurüf tafsil şek­lini alır. Bu suretle ilim de matluba göre tafsil edilmiş olur. Kezalik insa­nın madde-i hayatiyyesinden [24a] ibaret olan nutfede suret-i insaniyye mücmel olup zahr-ı adernde durdukça tafslli kabul etmez. Kalem-i insani ile levh-i rahme intikal edince tafslli kabil olur. (İlın-i tafsil-i ilahinin mevcüdata taalluku mülahaza olunarak teşbihen kalem denilmiştir.)

Alıdülaziz Mecli Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvufi Istılahlar Tercümesi

Kıyam-billah: Rusurodan bi'l-külliye feragat ve seyr-i anillah, billah, fillah suretiyle menazil-i ma'neviyyenin katfesini uburdan sonra hasıl

olan beka-billah mertebesindeki istikametten ibarettir. Şeyh Muhyiddin hazretleri "lafzatullahdaki -"' meratibin nihayeti gayb-ı mutlak olduğuna delildir" demiştir .

.ı. • : " ... ~ . .. ~ 4 .. . .. .. 1 .. • l

.<lll\ dl _,;.:.JI..) .i>. ~1 J;.s. ö_?JI d.:.... if c..J> _rl;Jı_, iliiJI y ~ J;~ ':/1 _,.;> :<lll. ' t;AJI - - - - - -- - ~ , - - __ r -Kıyam-li'llah: Seyr-i ilailah mertebesinde nevm-i gafl.et ve kalbe anz

olacak za'f ve fetretten teyakkuz ve intibaha denir. .

Kelimat-ı ilahiyye: Hakikat-_i cevheriyye taayyün ederek şekl-i mevcuda girince kelime-i ilahiyye denilir.

Kenz-i mahfi: Gayb-ı mutlakda rneknun olan hüviyyet-i ahadiyyeden ibarettir. Bu, gizlilerin en gizlisidir. [24b]

Kimya-yı saadet: Nefsi tehzib, nefsi rezailden tezkiye suretiyle kesb-i

fezaildan ibarettir.

Kimya-yı havas: Mükevvini ihtiyar ile kalbi kevnden tahlistir.

Latife-i insaniyye: Kalb tesmiye edilen nefs-i natıkadan ibarettir. Hakikatte ruhun nefse karib bir mertebeye tenezzülüdür. O tenezzülde

nefs bir cihetle kendisine diğer bir vecih ile rUha münasebet peyda eder. Veeh-i evvele sadr, veeh-i saniye fuad tesrniye olunur.

199

)' ~ s

200

Ali İhsan KILIÇ

~~ ı.? ~l!J' ~~~ r.) =~jı t.ı)~t; .~, ~ı_, ~~ ~l:SJ' ~ =t:.:,iJ' ~~~~)ı ~ı ~uı ~ı t_) L?i '-?~' t_)_, ·~.J"lı ~ı t_) ~_, ·~~~~_, )ı ~~ı ~j:;Jı ~~ i)_, ·~~ı c_:,Ü4 ~~ Y"J • lf;ı;.:.~ jİ2__, ~j"i ı c__;IJI

.. • 1 "' ,, • .. ; • , .. t J , ...

JL>~~ ,ı.:;..ıJı.WL · · • ıı •• ı..ı.A.. ..:.::.. · ..ıs::..:.,_ıwıılı ·ı_..t5ı.:. ··-·· - · ,· ;>"--'. ' .ı..s--~.J .-? --' -- ·--' -- ·1 <.!' (.) ~~ .~.)4-!JI r~ .j -?~~Wl ~;+lt t:_)__, ·+ ~~ ~l!Jı__, '~-'J ~~ Jj"lı5t LS ,~wı

[252] Levh: Kitab-ı mübin ve nefs-i külliyedir. Elvalı dört kısımdır: (1)

levhu'l-kaza (2) levhu'l-kader (3) levhu'n-nefsi'l-cüz'iyye (4) levhu'l-heyUli. Levh-i kaza mahv ve isbata takaddüm eden levh-i akl-ı evveldir. Levh-i ka­der, akl-ı evvel külliyatını tafsil ve külliyat esbabına taakkul eden nefs-i natıka-i külliye levhidir. Buna levh-i mahfG.z dahi denilir. Nefs-i cüz'iyye-i semaviyye levhinde ise bu alemde mevcud olan her şeyin şekli, hey'eti, mikdarı menküşdur. Buna sema-i dünya dahi denir. Bu levh, hayal alemi mesabesindedir. Levh-i evvel ruh-ı alem, levh-i sani kalb-i alem mesabesinde olduğu gibi. Levh-i heyüli, alem-i şehadette mevcud suveri kabil olan levhdir.

Mecmau'l-bahreyn: Kabe kavseyn mertebisidir. Çünkü orada vücub ve imkan denizleri birleşmiştir. Ba'zılan mecmau'l-bahreyn, .cem'-i vücud mertebesidir demişlerdir. Veeh-i tesmiye orada, esrna-i ilahiyye ile hakayık-ı kevniyye ictima' eder.

. , , , . , , ,... . , ... . ~1)>\; 1 ıf~ o_r.,;.;. c./' ı;Jı ~1 ~ı ~ :~ı.i.,;~ ı r

Mecmau'l-ezdad: Hüviyyet-i mutlakadan ibarettir. Orada her şeyin muanaka-i ittihadı vesile-i tesmiyedir. [2Sb]

if~ ·~~UiJI ~;-:.i:Jı c.(_,A:JI ';'4) 0-' .:;-ı~ı_yı ~~et~\..:. ~ı_,;i :~ı)lı • ~~ 11 ı · :ts ı · ı ·t .• ı -~ ,;;· UiJI ' ı ' -" 1L ;.J.;.8 ·· .: . .1.P~ıı · -'1 '1 JL>JI '-;-t-'"' .) y .) y r- lS J ~ ı.J" _,_..., . ~ ı..r--"' u'. .

jı ~~~ı ı.? ~J.lı__, )ıl,;(~ if t.:ı ~ ·~ .;:- ~ ;~ -.~ı__, ?ı_, .~ı__, ~;JJı J l ~ ?4 ~ J.lı.J ~ı l ,;t ~ if ı.: ı., · ~;,;Jı

Levami': Nüfus-ızaife-i tahire ashabından olan ehl-i bidayette zuhüra gelen envar-ı satıadır. O envar-ı hayalden hiss-i müştereke in'ikas suretiyle vukü' bulduğu için adeta havass-i zahire ile müşahede şeklinde olur. Şihab,

Abdiliaziz Mecc:li Tolun'un Ta'rlfat'taki Tasavvufi Tstılahlar Tercümesi

kamer, şems,- envan gibi envarı görünerek ·etrafı tenvir eder. Levami' ya kapr ve vaid envannın galebesiyl~ vukü' bulur. Şekli nılr-ı humrete mail . . . . olur. Yahud lütuf ve va' d envarının galebesinden hasıldır. Bu surette nur-ı hudrete, parlaklığa maildir. .

,J;Jı t0 ~ eJWl ;G :~ı ~i ~ '<)lN .j;Jı u!) ~ .t;;JI .) y.-3 :G :~1 , , , , . . , -~1 ~~~-.:AA.~·, ;G :~13

... .. :· . .. .,. . .. .

Mahk:'Ef'al-i abdinfiil-i Hak'da fenasına mahv, sıfat-ı abclin sıfat-ı Hak'da fenasına tams, vücıld-ı abclin zat-ı Hak'da fenasına mahk denilmiştir.

Mahv-ı cem'-Mahv-ı hakiki: Kesretin vahdette fenasıdır .

. .:ıt_;.\11 tl.) 'tı ~Wl .1~.A..:.ı :J.:.;JI · · , ' • , t.) ·~ıı ' ' ' , - <..>' , y.-.>' , • • Y" , . ~ .J>'-" .J , - , .r."' .J>'-"

Mahv-ı ubudiyyet-Mahv-ı ayn-ı abd: A'yana vücıld izafesini iskattan ibarettir. [26•]

Mürid: İradeden mücerred olan salikdir. Şeyh Muhyiddin-i Arabi haz­

retleri Füt:Cıhô.t-ı Mekkiyye adlı kitabında mürid, nazar ile bas1retle, iradeden tecerrüdle Allah'a müteveccih olan saliktir. Salik bu halinde alem-i vücıldda Allah'ın irade ettiği şeyin la-mahale vukü' bulduğunu, başkasında irade-i müessire olmadığını bilir. Binaenaleyh iradesi irade-i Hak'da muzmahildir. Hakk'ın muradı olandan başkasını irade edemez demiştir.

. ... 6 ~ ~ J

.~')\.AJI ~ ~10)ı.ll Jy J~ <.ŞJ.II Y" :~_r.Jl

Mürşid: Dalaletten evvel tarik-i müstakime delalet eden zat-ı alidir.

201

l 202

Ali İhsan KILIÇ

Murad: İradesinden meslub olan meczubdur. Bu nev'den olanlar bi­rer ilahi mahbubdur. Mahbubun hassası şedaid ve meşakk-ı maddiyye ve ma'neviyye ile ibtilaya dair ah valinde eser-i m eş hud olmamaktır. Ah valinde eser-i ibtila meşhud olursa henüz mahbub değil muhibdir. (Ta'rife naza­ran bu nev' mecazib afat-ı akliyyeye uğrayan mecanin kabilinden olmayıp cazib-i kulub olan mehabib-i ilahiyyedir. Mecdl.) [26b]

~~~~ ~ .k_A l;.~ .)j ı;t; ·~~.k~ ~~_,ıı ~ ..:...b:.t ı)\.. :4'jı ~~~ , , , ... , .. .. " .. ., ~

r-"~ ;~,~~~ı ~~ı~ ,~LWJı_, :L-..~~ ~~~ ~~;.._, 4;:~ •lt! ~puı .~l.Wı_,.:ı~~~ <:t.;l' ,~ı....:.~ı ~~~~'i' ~~4 ~rJ' .h_, 'e_,;..ııru.._, ,~~'}4 .:;~ ~ A ..:..~i b!.J ,~;_;ı ~ r :~ '<:~L;Jı t.} ~ı.)ı~ 'i ~wı ~~w- .)!

~,_, ''1~' r'-' ·:WA.I' c..;i; ~~ ~~;~, ~~ ~.) ~ )' r'~' ~J" ;~ :L:-!-~' ~ 4-!~l ):. Lr" ~~~ ;ı;,~~ -:..~ r:- ~ :St;iSJı ~); .:ıl i. A ..:...b:-1 l)!.J .J;.~ı

, .. , # , .; ,

i _,..;-lı c..;lıı _,._,.~ı c. .. ,.ı; ~~~ ,~, ._,..A:jl ~) 'r-=""" )1 r--:'~1 ~J" ~ ·~~ r'~ı ~r ~ ~~~ ~~r:- ;ı:.~~~~~~~ 0~ 01 ~A .::...i::-1 I)!.J ,~ı ~t:..<Jı_, ;.:;~'i':'~~ çA ~~~~~ır' t.i ~~J·=~ıı ~~ -1,) ~~~ ,~,_, ~~wı ~.) J;Wı r' ~~ ~ r ~,'~~ı_, ~L> _,;ı ~.f.Jı ~.)..!a.u '-l;li 0~ 01 ~ _A ..:...ı.:-1 b!.J ~ı ;;,_ıı .k _A ..:.,,b;.i I)!.J •.;~1 j:;ı_, ';~1 ~l.::s::J4 l&:Jl ~~~ ,4sJı J ~~ ~_,iıı ~A ~~l l)L;':':~~ıı_,' ~~ ~t;i..ıı ·~~ ~.) ··~?'ı-~'~;~ ;~:~::ıı

.~ı~~~.)'!: ~ı_, ·~~ı -tl.lill r-' ~~ ~.:,. ~ ·~:~'.~' [27a] Mertebe-i ilahiyye: Hakikat-i vücudda başka bir şeyi şart kılmak

nazar-ı i'tibara alınırsa bunda yedi vecih cari olur. (1) Hakikat-i vücuda esma ve sıfat gibi külli ve cüz'i lazım olan eşyanın kaffesini şart kılmak

nazar-ı i'tibara alınır. İşte ehl-i Hakk'a göre vahidiyyet ve makam-ı cem' denilen mertebe-i ilahiyye budur. Bu mertebede a'yan ve hakayıkdan ibaret olan mezahir-i esmayı isti'dadat-ı lazimedek.i kemalat-ı münasibeye hariçte isal-i nazar i'tibara alınırsa bu i'tibar mertebe-i rububiyyet tes­roiye olunur. (2) Hakikat-i vücudda yalnız külliyyat-ı eşya nazar-ı i'tibara alınır. Bu Ralıman ismi mertebesidir. Bu mertebede hakikat-i vücud, levh-i kaza, ümmü'l-kitab, kalem-i a'la denilen akl-ı evvelin rabbidir. (3) Hakikat-i vücudda külliyat nazar-ı i'tibara alınmakla beraber o külliyatta külliyata mir'at olacak surette cüz'iyyat mufassala-i sabite i'tibar olunur. Bu Rahlm ismi mertebesidir. Levh-i kader, levh-i mahruz, kitab-ı mübin denilen nefs-i külliyyenin rabbidir. (4) Hakikat-i vücudda suver-i mu­fassalanın kabil-i tagayyür-i cüz'iyyat olması şartı nazar-ı i'tibara alınır.

Abdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvufi Istılahlar Tercümesi

Mahi, müm'lt, muhyi ismi mertebesidir. Levh~i mahv ve isbat denilen cism-i.külllde muntabık olan· nefsin rabbidir. (5) Hakikat-i vücüd suver-i nev'iyye-i rühaniyye ve suver-i nev'i}rye-i cismaniyyeyi kabil olmak şar­tıyla tefekkür olunur. Bu mertebe kitab-ı mestut, rakk-ı menştır denilen heyüla-yı külliyyenin rab~i olan el-Kabil ismi mertebesidir. (6) Hakikat-i vücud, suver-i hissiye-i ayniyye şartıyla nazar-ı i'tibara alınır. Bu mertebe hayal-i mutlak ve hayal-i mukayyed aleni.inin sahibi olan el-M{ısavvi~ ismi mertebes~dir. (7) }iakikat-i vücüd, yalnız suver-i hissiye-i şehadiyye olması şa~tıyla tasavvur olunur. Bu mertebe aıem-i millkün rab ve sahibi olan ez­Zahirü'l-mutlak, el-Ahir ismi mertebesidir. (27b]

Mertebe-i insan-ı kamil: Meratib-i ilahiyye ve kevniyyenin kaffesirıi ihata mertebesidir. Meratib-i kevniyye dediğimiz ukül, nüfUs ile bi'l­cümle mevcüd-at-ı hariciyyedir. Bu mertebeye mertebe-i am~' dahi denir. Mertebe-i ama' mertebe-i ilahiyyenin naziridir. Aralanndaki fark yalnız rubübiyyet-merbubiyyet i'tibariyledir. Binaenaleyh insan-ı kamile Allah denilmeyip halifetullah denilmiştir.

J "' ,. • .. • .... .. J ; J ..

~.:;JI ~ '~..r- ~ 0~ ') .Ji ~ A :~ )1 ~ ..::....ı:-t I~L. <.,!' :~~ '11 ~.:;JI .4i ;~,_,,~\..Wl~_, 'r' ~ :~_, ~~ S"Li.,a.l,_, ~L....:-~1 ~ ~~6:- ~~~

Mertebe-i ahadiyyet: Hakikat-i ·vücud, kendisiyle beraber başka hiç­bir şey olmamak şartıyla i'tibar olunursa mertebe-i ahadiyyet denir. O bir mertebedir ki cem1-i esma ve sıfat o mertebede müstehlektir. Bu mertebe­ye cem'ü'l-cem', hakikatü'l-hakayık, ama' dahi denilmiştir.

Müşahede: Delail-i tevhid ile eşyayı rü'yete ıtlak olunur. Buna mukabil eşyada Hakk'ı rü'yete de ıtlak olunur. Bu rü'yette mer'i olan Hakk'ın her şeyde zuhürundan naşi kendisine nisbet olunan vecihtir. [283

]

203

l 204

Ali İhsan KILIÇ

Melekut: Ervah ve nüfusa muhtas olan alem-i gaybdır.

~ J , - , .J •

~-4 ~ A J5J ·.:.:-.?JıJ ~_:,;.ıl5 ·~:-.. .wı-:ıc.~ı ır~;~, tJ~ :~ı r J5 ifJ',~?IJ ~fl ~ ;;JIJ ~_,k~IJ ~;J;.tiJ ~.JifJI ~Ir~~ ~l::>JI . , .d . ;ı:-.. ~, . ~-=-

, 0" . .r'-

Mülk: Mahsusat-ı tabiiyyeden ibaret olan alem-i şehadettir. Mahsüsat, arş, kürsi ve maddi ve ma' nevi hararet, bürüdet, rutübet, yü büsetten mun­fasıl, tasarruf-ı hayal ile mütemeyyiz her cisimdir ki anasırdan mürekkeb her cisimden ibarettir.

-~~~ ~ .W .ı_;, if ..;.,ı.; .? ,~ıô_;.; ~ :~1 ıri Ç')lh....~ :_; _r.JI

Mevt: Ehl-i Hak ıstılahında heva-yı nefsi kam' ve izaledir. Heva-yı nef­sinden mevt-i iradi ile ölen, hidayet-i nefs ile dirilir. (Mürşid-i a'zam ve ekmelim Ahmed Amiş hazretleri ~1.*- ~ :ili ~ı;, :_; .;ı.; ~ birinci heva heva-yı nefs, ikinci heva ilhamdır, bu'Yu~'urdu.)

Mevt-i ahmer: Nefs e muhalefettir.

• .. • "' ., 1 , • J "' ,

~ • ' ' do. • ·ı.; ' . .._..llll ' · "' : LUI ' ' ' ·~ ' .' '1 · -·~1 ·'<ll .•. , ~ •. . ...:.... .:.r--' < ; ~ J ~_, 'ıJ- . .J.f!. ~ 'tr' =~ u .r-'

Mevt-i ebyaz: Açlıktır. Çünkü riyazat, batını tenvir, veeh-i kalbi tebyiz eder. Batneti ölenin fıtnatı dirilir. Batnet karın dolu olmak demektir.

, • , " ~" • J , .: J.

-~GAl~ 9 .:''.rJ:>~ •4-J ~ '1 if1 ~l.4.4JI ~;JI 0" ~;_JI ~ :~'ll u _r.JI

Mevt-i ahdar: Kıymetsiz, i'tibardan düşmüş eskiveyamalı giymektir. Kanaade maişetin yeşillenmesi veeh-i tesmiyedir. [28b]

Mevt-i esved: Halkın ezasına sabır ve tahammül dür. Efal-i umümiyyeyi fi'l-i mahbübda fani rü'yet ederek ezayı da mahbübundan gördüğü için fena-fillah demektir.

Alıdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rtfAt'taki Tasavvufllstılahlar Tercümesi

~! Zı)~ )Ü ,~, ~,,_, ~~~~ıı-!)Y; !*:'~~~.tb_, '~~~~~;~,~ '1

. . . . .~l)i !.L.. If '1! ~~;-i~~~ '1 iı ,~,ı; <i Nüceba: Kırklardan ibarettir. Buplar halka isabeti mukadder olan

mesaibi yüklenınelde meşguldürler. Bunlarin yüklendiği eskal, kudret-i beşerin tahammül ederneyeceği hadisattan kendilerinde. şefkat ve merhamet-i fıtriyye tecelliyatının en yükseği vardır. Binaenaleyh tasar­rufları mutlaka gayra nisbetle olur. Çünkü bunlanri meziyetleri ~ncak bu yoldaki ya' ni haml-i gayr-ı muhmeldeki terakkllerindedir.

• J J ' lo ' • ·-ı_-1!...,._, •~->I.J)'I ~ _rJI_, ~1_, al:>JI c;~ JoWI ~~ <.SJI>..;JI _;. j.:;'JI c./' :._;..;.:JI

·~~J 0i;Jı !'~if ;j~ ~~:!-~ ~~ ~ ~41 ;;i;...;_,.; ·~1~1 t,_,~ı :~1 5":1 '7:''-' ~If ..:...~ı_, r.r~ı0i ,: S,~~ i.)_,.> 0.t;.ıı !'u; if e;::; rJ!ı ~_,.)~i_,

,l ,' ~. .. , , ;J J' ; y JW _;.; ~1 .)~Wl iJ\ , : :·;. ,~l:JI t_lk.G.;'ll y> r _,:.11_, ·~1 t_\.hA;'JI Y' ..:_, ~~

_,.; ·~4-' ·-tu; 0.l;ıı ~lfi-i ~ .)!~1 ~,;..;, ~ .:ıı J;"::ı =;-~1 ~~ .P 0.l;ı~ ~ı ,.; r.ıı _,.; ·~4 _,i ·f Jıı .ni <~4 i.)_,:. ~-tu; if ı.-j~ ~~ iJ)_, ,;Ji~:ıı

[29•J Nefs: Hayat ve his kuvvetleriyle hareket-i iradiyyeyi ham~ olan cevher-i latif-i buharidir. Hükema buna n1h-ı hayvani derler. Bedeni işrak eden bir cevherdir. Bunun ziyası mevt ile zahir ve batın-ı bedenden kesilir. Uykuda ise zahirinden kesilip batınından kesilmez. Bu izaha nazaran mevt ile nevm cins-i vahiddendir. Çünkü mevt inkıta'-i külü, nevm inkıta'-ı nakıstır. Sabit oldur ki hakim-i kadir cevher-i nefsin bedene taallukunu üç kısma taksim etmiştir. (1) Ziya'-i nefsin cemi'-i ecza'-i bedene sirayeti, bu yakazadır. (2) Batınma sirayet edip zahirinden inkıtaı, bu da uykudur:. (3) Bi'l-külliye inkıtaı, bu da mevttir.

J ,. ~ ~di f: .. , , ' J \ı •• ...... .b.; ,~\.:..ıl': • 11 .:..ıl..illL ''..:; .~..di ~1 ll L.: ·ll :c; ' ~ )'1 ' ~;ıı .. -' . .,.,_.,_, . r -' . . .. <.S'·~ <.S'"' ı./' J <..!'"'""' , , , , , " ~ , , • , ı • , - -•

. 4..-..il\""1 '~1' '· '' '•\ı 't; ·.~ı= ·-'1 ıı-.:....wı ' • ' ~.JI:>- t:'-' -!-'.r-' <.SJ ~ ••• ~ <.S'· •

Nefs-i emmare: Tabiat-ı bederıiyyeye mail, lezzat ve şehevat-ı hissiye­yi amir olan nefstir. Kalbi cihet-i süfliyyeye cezbeder. Nefs bu mertebede şün1run me'vası, ahlak-ı zemimenin menbaıdır.

Nefs-i levvame: Bu dereceye kadar gaflet uykusundan uyanmak süretiyle ve nür-ı kalb ile tenevvür eden nefstir. Hilkat-ı zulmaniyyesi

205

206

Ali İhsan KILIÇ

ica.bıyla kendisindenmaasi sudurunda nefsini levm ve ta 'bir ederek tevbe etmeğe çalışır.

Nefs-i mutmainne: Sıfat-ı zernimeden tecerrüd ederek nfu-ı kalb ile tenevvürü tam olan nefstir. Nefs bu mertebede ahlak-ı hamide ile tahalluk eder. [29b]

[30•] Nefs-i natıka: Zatında maddeden mücerred, fiilinde maddeye mukarin olan cevherdir. Nüfus-ı felekiyye de böyledir. Nefs, emr-i ilahi altında sakin ve şehevata muaraza ederek ıztırabdan salim olursa mut­mainne denir. Nefs, bir taraftan şehevata mail diğer taraftan şehevattan mu'teriz olursa levvame denir. Bu mertebede nefs, ibadet-i mevladaki taksiTatından naşi kendisini levm ve ta'yib eder. Nefs, muktezeyat-ı

şehevaniyyeye ve devai-yi şeytaniyyeye bila-i'tiraz tabi' olursa emınare tesmiye olunur.

Nefs-i kudsiyye: NüfUs için taht-ı imkanda olan kemalatın katfesini yahud o dereceye karib bir mertebesini istihzar edebilmek melekesini yakini bir surette haiz olan nefs-i alidir. Bu mertebe hadsin nihayet dere­cesidir.

·~1) ~ ,y if. ··~ if' .J; y. _,ll ..,-) ~~~ ~~ 2:;! ı.Ş.ÜI ; y. _,...ll y. :~1~ ~IJ.ll .o _;.iı ~IJ :.;..:,. ••.r.AJ .)\S .)ı_, .~ı_il ~~J ;_;.;.. ·~lll ~ y. _,ll ~ y. J .J\S .)~ .. " , - .. .. .. .. .. - , .. ..

Vacib li-zatihi: Ademi mümteni' olan mevcılddur ki vücıld kendisinden olup başkasından olmadığı için ma'dılmiyyetin imtinaı zarılret halindedir.

Abdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvufi I.stıl~ar Tercümesi

. .

Vücüb, vücüd li-zatihi olursil vacib li-zatihi; vücub, vücud-ı gayr nazar-ı

i'tibara alındığından naşi olursa va db ~-gayrihi tesmiye olunur. [30h]

~Wl J~1 if~'~ ~~\11 ~ ~~ rl.JI :r:-}f. if ~J~ :·~~,1 J..llı .)~ ~~ c)L;)J! u-4J ıt_ ~; ~:;.:.. ,jl!JI ~ ~; J_,\lı_, <u).)y:-~1 J~ ., _. "/' of> ,. " .. ; ,. ; " "' "'

,~ws c:.ıy-'::lı ,. : ~ ',_, -~~1.u- ~~ .ı.;s. ~_, ,~ ı.i t:;..~t..::. :ıy ~_,s c: ~..ı.r--11 ~ws:ıı J~ LS~;_, 'u~' ~ ~L;)Jı ~~ ~ ~1_,11 ~:12.•ııı ~WSJ~ ~ ~'1~ r-..ı ~~-' ~::--:l-' ~~; ~ '-?b~~1,0~t J-0 .. 1Li5 ~:ı•.ıı ~Wl ~ r--' J')\1.! ~ 415J1 ~u •05 ~ .)-"'"Y 4-:-- J5 ~i_, '.~'!-' -~~~~ J ~l!lı . -~~~~~

Nefes-i rahmani: A'yan-ı hariciyye üzerine aynen münbasit olan vücud-ı am ile suver-i mevcudatı harnil olan heyüladan ibarettir. Evvelki­si ikincisi üstüne mürettebdir. Nefes-i Ralımanı denilrtıesi, sade havadan ibaret olduğu halde suver-i hurüf ile muhtelif olan nefes-i insaniye teşbih tarikiyledir. Hükema lisarunda nefes-i ralımaniye "tabiat" namı verilmiş­tir. A'yan-ı ha~ciyyeye "kelimat" dahi te_smiye edilir. Bunda veeh-i tesmiye ber-vech-i atidir. Nefes-i insani ile vukü', kelimat-ı _lafziyye bi-hasebi'l­meharic vücüh-ı mütenevvia ile tasavvur eder. Kezalik kelimeit-ı lafziy­ye meani-i akliyyeye delalet ettiği gibi, a'yan-ı mevcudat da müddine, esmasına, sıfatına, mevcüdun zat ve meratibi i' tibariyle cemi' -i kemalatma delalet eder. Kezalik a'yan-ı mevcüdattan her biri uS kelimesiyle mevcud olmuştur. Bu ma' na ca a'yana kelimat denilm esi, se be bin ismini müsebbibe ıtlak kabilindendir. [31 a]

Nükaba: Batın ism-i eelili kendilerinde tahakkuk ederek keşf-i kuluba kadir ve vücuh-ı serairden setair açılarak hafayayı istihraca mazhar olan zevat-ı aliyedir. Bunlar üç kısımdır. (1) NüfUs-ı ulviyye, hakayık-ı melekutiyye ile mütehakkık; (2) nüfUs-ı süfiiyye ya' ni halkiyye; (3) nüfUs-ı vasatiyye ki hakayık-ı insaniyyeden ibarettir. Bunlardan her birinde esrar-ı ilahiyye, icabatına göre muntavi emanet-i ilahiyye vardır. Nukaba 300 ki­şidir.

207

1 208

Ali İhsan KILIÇ

~:'~ ı.i ~.) y;-.,.. ~~~~ if' )ı..JJ.}Jı0~ .~,_,jj, "-! J:;. ·.:sı~ )lı rwı .>"' :SJJı ~~ rJiııJ ·~~'ll ~~~ ı) .:sı~ )11 ~~ .>"' ' ~~I.J 3~ :JW ~_,; ıj.J '~~~

-~' Nun: ilm-i icmall-yi ilahtdir. Teşbihen divit kasdolunmuştur. Çünkü

suver-i ilmiyyeyi havt olan hurfıf ve kelimat icmalen mürekkebde mevcüd ve münderictir. ~t.J ;:) [Nün. Kaleme yemfn olsun!]30 kelam-ı ilahisinde Z, hazret-i ahadiyyede olan ilm-i icmali, ~I.J ilm-i tafsllidir. [31 b]

. ~l :..r- Jı c.~ ~J ~,; ~ .~ ~ _, 0~ t.Ş.u, .>"' ::Y.-,;.ıı ~,_, ­

Vacibü'l-vücud: Vücudu zatından olup vücüdda başka hiçbir şeye muhtac olmayandır.

~~ ~ ~_r..U ~~ ~ :;'J ,~ı ~ ~ JJ ·~.AJI --!ı...., _,l <Ş~ 91 !Jı.Jii :~ _,;. J.ll .. • .. ' ~; • J • , ; '

1~! <..ı..WI.J ~J.ll ~ 4:....:. :_r.._r;. J.:.,; Lil :tS.;;Jl ~llf.l J_,i ~ lhJ ,~ı 0l.6L

~~ ~ Jlı ~ ~ .J.J ·~:Y.-/0;~ ~ Jıı ~ :~1 0_,;-~ lh J ·~~ii; J:J i.~ J .ı;&=:; ~ı) .l:;J.!ı-' .~tf; ~_,;._;jı-' .~~~ ~ Jm .~

; , , .. "' ~ ;.;

Vücud: Evsaf-ı beşeriyyeden eser kalmayarak abdin fıkdan-ı

ma'nevtsinden ibarettir. O sırada vücüd Hakk'ındır. Çünkü hakikatin ta­sallutu zahir olunca beşeriyyet için bekaya ihtimal yoktur. Evliyaullahtan Ebu'I-Hüseyin en-Nür1rıin "Ben yirmi seneden beri vecd ile fakd arasında­yım. Rabbimi bulunca kalbirn mefküd olur." dediği bu ma' n aya mahmüldür. Cüneyd Bağdadi hazretlerinin "İlın-i tevhid, Hakk'ın vücuduna, vücüd-ı tevhid Hakk'ın ilmine münafidir. Tevhid bidayet, vücüd nihayettir. Vecd ikisi arasında vasıtadır." dediğinin ma'nası da budur. [32•]

~~~~ ~_>.!Jt ı) t_):;JI i:_J~IJ ,~.liıl c_)_, ,i;, _,.<;-JI r__;il1 .Y'.J ,~\ ._;.jj1 ::tijJ.ll

'i~_, t.Ş.Jı J.J'lt jwı .>"' ~llhJ ''--:-:-" .y ~; .)~ _;.; j_:;; .Y'J .~,..:.; JW' ~ ~_, .; ~ _,11 :;....ıı if ~ J; :;....ıı J1 ;,ı;. ~ .J 4 .j~1 .:.ıG~ 1J ~w~-~ ~ ;_; ]-,6:- ~-' .)~;. j:JJ <~.);. _,-~ .>"' tS.Jı j;.iı Jl ~ JJ ,:;ı; Jı '.;.l>- -~ _, ':.:ı~_,

.~ , .. .. , ~ $ .. ~ •J • - , " , .... 1

Jllt---..ti ) l.,a;. if J j:JI --..ikJ ~ 0lS t.:J_, < ~ Jj < : ·. o .:ı Y. J.l .)lS ;ıy ,) ~_,ll ~ ~ ~ı.::..~_, :~.;'ll Jl ~~ ~_,·~'if~~ ~-;:lij~~ ·· :~ '. ~~~~c~~~

-~.'f.Jı ~_;ı, :~w::..Sı ~

30 Kalem 68/1.

Alıdülaziz Mecdi Tolun'un Ta'rifat'taki Tasavvufi Istılahlar Tercümesi

Verka: Arapça "yüz güver<?n" demek olan verkalisan-ı haklkatte nefs-i külliyye demektir. Levh-i mahffız, levh-i kader dedikleri bu olduğu gibi kemal-i tesviyeden sonra o tesviye gören sfuetlere nefh edilen rUh da bu­dur_ Sebeble tek~vvün-pez1r olan mevdid-ı evvel de budur. Bais-i tekevVün olan sebeb, inayet-i ilahiyyeden başka sebebi olmayan akl-ı evveldir. Akl-ı evvelin Hakk'a veeh-i hassı vardır. O veeh-i has ile Hak'dan vücudu ka­bul etmiştir. Nefs-i külliyyenin ise birisi Hakk'a diğeri sebeb-i vücudu olan akla olmak üzere iki vechi vardır. Her mevcudun, Vücuduna başka sebeb olsa da olmasa da, o mevcudun akl-ı evvele bir veeh-i hassı vardır. Nefs-i külliyyenin, hazili-i kudsden eşbah ve suvere tenezzül~i latifi olduğu için nefse verka tesmiye edilmiştir. Çünkü nefsin Hak'dan tenezzül-i bedll ve arza inbisat-ılatifi der-kardır. Ba'zı hükema verkayı nüfUs-ı cüz'iyye yerin­de kullanmıştır. [32b]

,J~I ~ _,l ,0~ ~Zıt .r.f- !_r. ~lb ..:.Jı) ~ .Y'J <j&-WI ~ ~ :~j_ıı ~ı.rJı ~ı.. ~ ..:;LW> _, ~4 -J .)w ır·~ _;ı ı_, ,.jwjı_, ~~ 0G..ı ~)_i-~_,..;

' ' 1 .. ' ' · - •

·<?I.J+.!Jl_, '?ı.ilJı .) :ı~~~ if ~ pı ,~t.....JI if ~ ::.; ~\ ''?\&.lkll .)s-

Veli: Fail ma'nasına fail ise, araya isyan girmeksizin taati tevali eden kimse demektir. Mef'Ul ma'nasına fa.il ise, Cenab-ı Hakk'ın sfuet-i mütevaliyede ihsan ve ifdaline mazhar olan kimse demektir. Veli ala­kadri'l-imkan Allah'a ve sıfatına vakıf, taate müdavim, maasiden mücte­nib, lezzat ve şehevata inhimakden i'raz eden ademdir.

,~ı .)s-~~~~ :t}JI ıjJ ~'-J_;ıı_, '~If ~l:.4!1 ~ ~G 91 f~ ~ :~'-J_;ıı , .c.~.t _;t ~ı ;G

Velayet: Abd nefsinden fani olarak Hak ile kaim olmak demektir. Nazar-ı şeriatte velayet, razı olsun olmasın başkası üzerinde söz yürüt­~ekten ibarettir. (Vali bundan me'huzdur.)

·~;.:ı.; ;~ı-"" Lo .)Lü ~1 i~~ :~:Jı

Yakaza: Zecr-i ilahi vukuunda zecirden maksud-ı ilahı ne ise onu idraktir. [33•]

209

210

Ali İhsan KILIÇ

Hu: Hak'tan başkası için şühüduna imkan olmayan gaybdır. Buna "künh" ta'bir olunur ki adem-i taayyünden ibarettir. Künh son derece gizli

bir şeydir.

.. ... ... ~ ; .. . ~. J

·~~)ı_, ~_,.;Jı J_,i .b.....:Jı_, ~ı0i LS ,.ı;..:.;ıı_, ~ı Jj ~L:.ll> w :~":/ı.J ~ı ) ; .. ; , .. \ ı J , .. J

.~t.;')lı '.' ·-ıı ol.,a;A..o ' ·;tl ,..:;Jı \....~ :" :lı_; :-'~ <.r'-'·· ~

Heybet-Üns: Kabz ve bast, ha vf ve re canın fevkinde olduğu gibi heybet ve üns de kabz ile hastın fevkinde iki haldir. Heybetin muktezası nefsten tagayyüb, ünsün muktezası sahv ve ifakattir.

Yaküte-i hanıra: Nefs-i külliyyeden ibarettir. Veeh-i tesmiye, nüraniyyetinin cisme taalluk zulmetiyle imtizacıdır. Cisimden ayn olan akıl böyle değildir. N ür-ı mahz olduğundan ona dürre-i beyza denilmiştir.31

31 Esas aldığımız nüshanın sonunda ihsan ve cevher hakkında Abdülaziz Mecdi efendinin izah. lan bulunmakbr. Biz yakın alakalan sebebiyle bu izahları küme parantez içerisinde ilgili maddelerin sonuna eklemiştik. Yine aynı nüshanın son kısmında Ta'rf(lit metni ile ilgisi bu­lunmayan, ancak Cilfnin İnsan-ıKiimiriyle ilgili olduğunu düşündüğümüz şöyle bir not var­dır: "Yirmi birinci babın ahirindeki lzaha nazaran seb'-i mes~ni sıfat-ı zatiyye-i ilahiyyeden ibarettir. Binaenaleyh .,.;ı)ıı ~\.Wı ~W. <,<it!.Jı ~lj ib~resinin tercümesinde sıfat-ı zatiyye ve sıf~t-ı fiiliyyenin mazhandır demek de muvafık olabilir."