1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta...
Transcript of 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta...
![Page 1: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/1.jpg)
1.3. GENETIKA, HERENTZIA
ETA GORPUZKERA
PATOLOGIA ETA OINARRIZKO ZAINKETAK
OCW UPV/EHU 2015
Egilea: Ana Belén Fraile
![Page 2: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/2.jpg)
OINARRIZKO KONTZEPTUAK
GENETIKA: nola gurasoengandik seme-alabengana ezaugarriak transmititzen diren ikasten duen zientzia da
HERENTZIA: gurasoengandik seme-alabengana ezaugarrien transmisioa da
GENEA: informazio zehaztu bat kodifikatzen duen azido desoxirribonukleikoren (ADN) atal bat da. Informazio-unitatea da
KROMOSOMA: geneak kromosometan aurkitzen dira
2
![Page 3: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/3.jpg)
KARIOTIPO: espezie bakoitzaren kromosomen
itxura, kantitatea eta tamaina da
OINARRIZKO KONTZEPTUAK
GONOSOMAK
AUTOSOMAK
GIZA-KARIOTIPOA
Egilea:National Human Genome Research Institute.URL:http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Human_male_karyotpe.gif
3
![Page 4: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/4.jpg)
LOCUS: genearen kokapena kromosoman
locus da
ALELO: gene batek mota desberdina eduki
dezake, bakoitza aleloa deitzen delarik
GENOTIPO: izaki baten alelo guztien
sekuentziari genotipo deritzo
FENOTIPO: genotipoa fenotipoan adierazten da
OINARRIZKO KONTZEPTUAK
4
![Page 5: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/5.jpg)
GENOMA: zelularen materiale genetiko guztia
da
GIZA-GENOMA: giza-zelularen ADN-ren
sekuentzia osoa da non gene guztien
sekuentzia aurkitzen den
OINARRIZKO KONTZEPTUAK
5
![Page 6: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/6.jpg)
GIZA-GENOMA PROIEKTUA
1. Giza-genoma proiektua 1990. urtean hasi
zen eta 2000. urtean lehenengo zirriborroa
amaitu zen
2. Giza-genomak 20.000-30.000 bat gene ditu
eta 3 mila miloi base-pare (balio hurbilduak)
6
![Page 7: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/7.jpg)
Organismoak proteina desberdinak adierazten ditu,
momentuaren arabera edo egoeraren arabera
GENOMA BAT PROTEOMA
ZENBAT PROTEINA, ZENBAT FUNTZIO?
Egilea:Hugo A. Quintero G.URL:http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mariposa_(5515815222).jpg?uselang=es Egilea:SrithernURL:http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Silkworm_%26_cocoon.jpg?uselang=es
7
![Page 8: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/8.jpg)
GAIXOTASUN HEREDITARIOAK: gurasoek
seme-alabei akastun generen bat transmititzen
dietenean agertzen dira
GAIXOTASUN GENETIKOAK: material
genetikoa (ADN) kaltetzen denean gertatzen dira
SORTZETIKO GAIXOTASUNAK
(KONGENITOAK): jaiotzetik dauden akatsak
edo gaitzak dira
GENETIKA, HERENTZIA ETA
GAIXOTASUNAK
8
![Page 9: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/9.jpg)
GAIXOTASUN HEREDITARIOAK:
MONOGENIKOAK Gaixotasun hereditario gainartzaileak
Gaixotasun hereditario azpirakorrak
POLIGENIKOAK Fenotipoaren informazioa gene batzuetan kodifikatuta
dago
MULTIFAKTORIALAK Predispozizio genetikoa dago baina ingurune-
faktoreak garrantzitsuak dira gaixotasuna garatzeko
9
![Page 10: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/10.jpg)
GAIXOTASUN HEREDITARIOAK: GAIXOTASUN MONOGENIKOAK MENDELEN
HERENTZIAREN LEGEEN ARABERA
GAIXOTASUN HEREDITARIO GAINARTZAILEAK: nahikoa da alelo akastun bat izatea gaixotasuna agertzeko
GAIXOTASUN HEREDITARIO AZPIRAKORRAK: beharrezkoa da bi alelo akastun izatea gaixotasuna agertzeko
10
![Page 11: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/11.jpg)
GAIXOTASUN MONOGENIKOAK MENDELEN
HERENTZIAREN LEGEEN ARABERA
Egilea:Cburnett.URL:http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Her%C3%A8ncia_recessiva.png?uselang=es 11
![Page 12: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/12.jpg)
Kokapenaren arabera
Autosomopatiak
Gonosomopatiak
Gaixotasun kromosomiko numerikoak
(aneuploidiak)
Nulisomiak
Monosomiak
Trisomiak, tetrasomiak
Egitura-alterazio kromosomikoak
Geneen kokapena aldatzen denean edo kromosomak
geneak galtzen edo irabazten dituenean gertatzen dira
KROMOSOMOPATIAK
12
![Page 13: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/13.jpg)
Autosomopatia, Aneuploidia
DOWN SINDROMEA TRISOMIA AUTOSOMIKOA
(47,XY+21)
Egilea: Daniel Rivas Pacheco.URL: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pinedap.JPG?uselang=es
13
![Page 14: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/14.jpg)
Autosomopatia, Aneuploidia
EDWARDS-en TRISOMIA
TRISOMIA AUTOSOMIKOA
(47,XY+18)
Egilea: Bobjgalindo. URL: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Overlapping_fingers.JPG?uselang=es
14
![Page 15: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/15.jpg)
Autosomopatia, Aneuploidia
PATAU-en SINDROMEA
TRISOMIA AUTOSOMIKOA
(47,XY+13)
Egilea: Chan A et alURL: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Patauface.PNG?uselang=es 15
![Page 16: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/16.jpg)
Gonosomopatia, Aneuploidia
TURNER SINDROMEA
MONOSOMIA GONOSOMIKOA (45,X0)
16
![Page 17: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/17.jpg)
Gonosomopatia, Aneuploidiak
KLINEFELTER SINDROMEA TRISOMIA GONOSOMIKOA
(47,XXY)
Egilea:ezezaguna.URL: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Klinefelter%27s_syndrome.jpg?uselang=es
17
![Page 18: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/18.jpg)
Gonosomopatia, Aneuploidiak
47,XYY 47,XXX
SINDROMEA SINDROMEA
18
![Page 19: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/19.jpg)
Egitura-alterazio kromosomikoak
DELEZIOAK: zati bat galtzen da
TRANSLOKAZIOAK: kromosomaren zatiki bat
beste batera pasatzen da
INBERTSIOAK: zatiki bat alderantziz jartzen da
BIKOIZKETAK: kromosoma batean zatikiren bat
bikoizturik dago
19
![Page 20: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/20.jpg)
KATU-MIAOAREN SINDROMEA
5.kromosomaren beso laburraren zatiki
terminala galtzea
20
![Page 21: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/21.jpg)
GORPUZKERA
Gorpuzkera bakoitzaren izateko modua da
4 aspektu hartzen ditu bere baitan:
1. Itxura
2. Funtzioa
3. Psikismoa
4. Portaera
21
![Page 22: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/22.jpg)
KRETSCHMER-en SAILKAPENA
1. Tipo piknikoa
2. Tipo atletikoa
3. Tipo leptosomikoa
4. Tipo displasikoa
22
![Page 23: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/23.jpg)
1. TIPO PIKNIKOA
1. Loditxoa, luzera ertaina, lepo
laburra eta zabala, buru eta
abdomen handia, angelu
esternokostal kamutsa, gorputzadar
argalak, esku eta oin motzak
2. Gaixotasun batzuekin erlazionatzen
zaio: hipertentsioa, artrosia,
arterioesklerosia, diabetesa
3. Psikologikoki ziklotimikoa da
4. Nortasun irekia eta umore ona du
Egilea: Arcimboldo / Eckhard Pecher.URL: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sumo_May09_Harumafuji.jpg?uselang=es
23
![Page 24: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/24.jpg)
2. TIPO ATLETIKOA
1. Gorputz eta gorputzadar
luzeak, sorbalda eta torax
zabala, angelu esternokostal
zuzena, muskulu garatuak
2. Epilepsiarekin erlazionatzen da
3. Imaginazio gutxi du, pentsaera
geldoa
4. Formala, lasaia, ez oso
txeratsua
Egilea: Giovanni Dall'OrtoURL: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:1477_-_Archaeological_Museum,_Athens_-_Pseudo-Athlete_of_Delos,_80_AD_ca._-_Photo_by_Giovanni_Dall%27Orto,.jpg?uselang=es
24
![Page 25: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/25.jpg)
3. TIPO LEPTOSOMIKOA
1. Enbor eta gorputzadar luze eta
argalak, angelu esternokostal
zorrotza, muskulu bigunak, esku
eta oin luzeak
2. Maizko gaixotasunak: urdail
ultzerak, hipotentsioa, bizkarreko
arazoak
3. Psikologikoki eskizofreniarekin
erlazionatzen da
4. Sentibera, barnerakoia, idealista,
txukuna da
Egilea: Larske.URL: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Isabella_Andersson_Stockholm_Maraton_2013.jpg?uselang=es
25
![Page 26: 1.3. GENETIKA, HERENTZIA ETA GORPUZKERA - Open … · 2016-02-03 · 1.3. genetika, herentzia eta gorpuzkera patologia eta oinarrizko zainketak ocw upv/ehu 2015 egilea: ana belén](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022051407/5cbd39dc88c99389788b96a8/html5/thumbnails/26.jpg)
4. TIPO DISPLASIKOA
Egilea: Juan van der HamenURL: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Juan_van_der_Hamen_enano.jpg?uselang=es
26