10.SINIF COGRAFYA · 2019-07-24 · Okyanus Dağlık Arazi Yandaki şekilde litosfere ait sial ve...

“Sana özel, senin yanında”

Sorulardan önce Bilgi Köşesi

Seçenekli sorular (seviye 1)Seçenekli sorular (seviye 2)

Farklı farklı sorular

Yazılı için sorular

Çözümlü sorular

sorular kitabi

10.SINIF

COGRAFYA

Merhaba Dostum,

İzin verirsen önce kendimi tanıtayım: Ben ArKi. Kirpigillerdenim. Sana, bu kitabı çalışmayı istediğin süre boyunca arkadaşlık etme niyetindeyim. Elbette sen de istersen.

Niye böyle bir yola çıktığımı merak ediyorsundur belki. Dur, anlatayım. Gerçi, başlamadan bir parantez açmam gerekiyor. Aslında ben bu yola geçen yıl çıkmıştım yani sen 9. sınıftayken. Belki seninle arkadaşlığımız da geçen yıl başlamıştır, kim bilir? Ama geçen sene tanış-a-mamış olsak da bu yıl seninle iyi bir ikili olacağımıza eminim.

Sebebe geri dönelim çok dağılmadan. Benim senin gibi 10. sınıfa giden bir kuzenim var ve bu yıl artık liseli olmanın tadını çıkarmak istiyor. Geçen sene, hem ortaokulu geride bırakıp yeni bir okula başlamış olmasından hem bir anda ona yakın dersle muhatap olmasından bir bocalama dönemi oldu ve çok anlayamadı bu liseli olmayı. İşte bundan sebep biraz uzak durmak istiyor derslerden ve çalışmaktan. Ama çevresindeki herkes özellikle annesi (saygılar teyzecimm) kuzenimle farklı düşünceye sahipler. Bense iki düşünceye de tamam diyemiyorum. Bana kalırsa ne hepten bırakma ne de tamamen “ders çalışma”ya gömülme doğru. Bu yüzden de “Evet, haklısın.” dedim kuzenime, “Liselisin ve bunu bir kere yaşayacaksın. Tadını çıkarmak en doğal hakkın ama eğer iyi bir kariyer hedefin varsa boşa geçireceğin bir yılın olmamalı. Üstelik, hem çok güzel bir sene geçi-rip hayatın boyunca hatırlayacağın güzel anılar biriktirebilir hem de hedeflerine yatırım yapabilirsin.” Kuzenim beni dikkate alır çünkü ona sadece “çalışmazsan şöyle olur, test çözmezsen yanarsın” bıdı bıdısı yapmam. Birlikte çok güzel vakit geçirip çok baba muhabbetler de yaparız. İşte bundan dolayı söylediklerime önem verir. Ona; ders çalışmayı eğlenceli hale getire-bileceğinden, derslerdeki konuların yanı sıra değişik bilgi ve beceriler de öğrenmesinin hayatına katkısı olacağından (mesela ben lisede öğrendiğim masa tenisini çok severek oynarım hala) ve en önemlisi ara ara nefes alacak vakitler oluşturmasının öneminden bahsettim. Tabi ki bu önerilerimi lafta bırakmadım.

Kuzenim ve senin gibi arkadaşlarıma ders çalışmayı nasıl eğlenceli hâle getirebileceğini ve diğer söylediklerimi nasıl gerçek-leştirebileceğini bu kitapla göstermeyi ve elimden geldiğince ders çalışırken yanlarında hissedeceği bir arkadaş olmayı kafama koydum. Sen de bu kitabı aldığına göre sana arkadaşlık yapmama izin veriyor ve “Arki’nin kankileri” tayfasına katılıyorsun demektir. Eyvallah :) Bu güveni boşa çıkarmamak ve 10. sınıf olarak güzel bir yıl geçirmen için elimden geleni yapacağım.

Sevgilerimle,

Not: Beni instagram hesabımdan takip etmeyi unutma :)

İmza: ArKi

ürün adı 10. Sınıf Coğrafya Sorular Kitabı

ürün no OK00-10.02SKTO3

isbn 978-605-2000-50-2

yazar Aykut Yüceil

katkıda bulunanlar Emrah Tuncer - Erdem Eren

dizgi-mizanpaj ve grafik Test Okul Dizgi ve Grafik Servisi

yayın editörü Özge Burhan

yayın yönetmeni Nilgün Aydoğan

baskı Aykut MatbaasıFiruzköy Mah. Mezarlık Üstü Cad. No. 24/26 A Blok Avcılar/İstanbul

tlf: 0 212 428 52 74 - 428 54 26

iletişim www.testokul.com - [email protected]ülbahar Mah. Cemal Sururi Sk. No: 15/E Halim Meriç İş Merkezi

Kat: 9 Mecidiyeköy/İST. tlf: 0 212 275 00 35

Copyright © Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre her hakkı Eksen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen Yayıncılık’ın

yazılı izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde

gerekli yasal mevzuat uygulanır.

KİTABIMIZ HAKKINDA

ArKi Der ki, #arkiderki

KİTABIMIZI TANIYALIM

Ünitenin numarası ve adı

Ünitenin kavramları

ÇÖZÜMLÜ SORULARKonuların anlaşılması için çözümlü sorular burada..

ArKi’nin tavsiyelerine bir göz at derim.

BİLGİ KÖŞESİTestlere başlamadan

yani sorulardan önce,

kısa bir konu özetiyle hatırlama yapalım.

FARKLI FARKLI SORULARKonuları tam kavramak

için farklı farklı sorular da çözmelisin.

Üni

teni

n ka

zanı

mla

rı

Ünitenin kavramları

YAZILI SORULARISana bir de yazılı

sınavlar için sorularhazırladık. Bu bölüm-

deki sorularla yazılı sınavlarına hazırlık

yapmış olacaksın.

SEÇENEKLİ SORULARKolaydan zora dizilmiş

seçenekli sorular (seviye 1)ile konuyu kavramaya

hazırsın.

SEÇENEKLİ SORULARMor renkli bu sayfalarda

biraz zorlanabilirsin, haberin olsun.

Bir de burada cevaplarını işaretleyebileceğin optik alan var. Bunu süs diye koymadık merak etme. Yaptığın işaretlemeler “Bulut Okuma”

uygulamasında cevaplarını takip edebilmen, çözemediklerinin videosunu izleyebilmen için veri sağlıyor.

DOĞAL SİSTEMLER

BİLGİ KÖŞESİ 1: YER’İN YAPISI VE KATMANLARI - LEVHALAR ................................................ 10ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 11FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 12SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 14

BİLGİ KÖŞESİ 2: JEOLOJİK DEVİRLER ...................................................................................... 18ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 19FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 20SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 22

BİLGİ KÖŞESİ 3: KAYAÇLAR .................................................................................................... 26ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 27FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 28SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 30

BİLGİ KÖŞESİ 4: İÇ KUVVETLER .............................................................................................. 34ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 35 FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 36SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 38

BİLGİ KÖŞESİ 5: TÜRKİYE’DE İÇ KUVVETLERİN ETKİSİ ........................................................... 44ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 45FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 46SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 48

BİLGİ KÖŞESİ 6: RÜZGÂRLARIN VE AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ .......... 52ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 53FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 54SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 56

BİLGİ KÖŞESİ 7: YER ALTI SULARININ VE BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ ..... 64ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 65FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 66SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 68

BİLGİ KÖŞESİ 8: DALGA VE AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ - KIYI TİPLERİ .... 72ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 73FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 74SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 76

BİLGİ KÖŞESİ 9: TÜRKİYE’DE DIŞ KUVVETLERİN ETKİSİ ........................................................ 82ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 83FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 84SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 86

BİLGİ KÖŞESİ 10: TÜRKİYE’NİN YER ŞEKİLLERİ ...................................................................... 94ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 95FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 96SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 98

1.ÜNİTE

KİTABIMIZIN İÇİNDEKİLER

BEŞERî SİSTEMLERBİLGİ KÖŞESİ 1: NÜFUS ........................................................................................................... 162ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 163FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 164SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 166

BİLGİ KÖŞESİ 2: TÜRKİYE’DE NÜFUS ...................................................................................... 170ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 171FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 172SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 174

BİLGİ KÖŞESİ 3: GÖÇLER ........................................................................................................ 178ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 179FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 180SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 182

2.ÜNİTE


BİLGİ KÖŞESİ 11: YERYÜZÜNDE SU VARLIĞI .......................................................................... 102ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 103FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 104SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 106

BİLGİ KÖŞESİ 12: TÜRKİYE’NİN SU VARLIĞI ........................................................................... 112ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 113FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 114SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 116

BİLGİ KÖŞESİ 13: YERYÜZÜNDE TOPRAK VARLIĞI ................................................................. 120ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 121FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 122SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 124

BİLGİ KÖŞESİ 14: TÜRKİYE’NİN TOPRAKLARI ........................................................................ 132ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 133FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 134SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 136

BİLGİ KÖŞESİ 15: YERYÜZÜNDE BİTKİ VARLIĞI ...................................................................... 142ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 143FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 144SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 146

BİLGİ KÖŞESİ 16: TÜRKİYE’NİN BİTKİ VARLIĞI ....................................................................... 150ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 151FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 152SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 154

YAZILI SINAVLAR İÇİN SORULAR .......................................................................................... 158

CEVAP ANAHTARICEVAP ANAHTARI ...................................................................................................... 229

KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER

BİLGİ KÖŞESİ: ULUSLARARASI ULAŞIM AĞLARI ................................................................... 200ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 201FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 202SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 204


3.ÜNİTE

ÇEVRE VE TOPLUM

BİLGİ KÖŞESİ 1: DOĞAL AFETLER .......................................................................................... 212ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 213FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 214SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 216

BİLGİ KÖŞESİ 2: TÜRKİYE’DE DOĞAL AFETLER ..................................................................... 220ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 221FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 222SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 224


4.ÜNİTE


BİLGİ KÖŞESİ 4: TÜRKİYE’DE GÖÇLER ................................................................................... 184ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 185FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 186SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 188

BİLGİ KÖŞESİ 5: EKONOMİK FAALİYET TÜRLERİ ................................................................... 190ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM .................................................................................................... 191FARKLI FARKLI SORULAR ...................................................................................................... 192SEÇENEKLİ SORULAR ............................................................................................................. 194


8

Merhaba dostum!Ünitenin adına bakıp da ben bu üniteyi geçen sene öğrenmiştim deme sakın. Doğal sistemler çook çok kapsamlı bir konudur. Zaten 10, 11, 12. sınıflarda hep aynı ünite isimleriyle karşılaşacaksın şaşırma yani :) 9. sınıfta bu ünitede Dünya'nın şekli ve hareketlerinden tut da iklim tiplerine kadar bir sürü şey öğ-rendin, öğrendin de fena mı oldu, genel kültürün arttı. Bu sene de bilgilerimize Dünya'nın iç yapısıyla, yer şekilleriyle, yeryüzündeki ve ülkemizdeki su, toprak, bitki varlığıyla ilgili bir sürü konu katacağız. Yine iyiyiz kanki :)Bu ünitedeki "İç Kuvvetler" başlığını görünce "Dünya'nın derinliklerinden (buna manto diyorlar, çok ga-rip :) ) bir şeylerin etkisiyle oluşan şekiller geldi aklıma. Bu ne olabilir mesela diye düşünürken (bir ta-raftan da gözüm televizyonda, haberlerde) Van depreminin yıl dönümünün yaklaştığıyla ilgili bir haber geçti. O anda kafamda bir ampul yandı, ya dedim depremler yerin altından yani iç kuvvetlerin etkisiyle oluşmasın? Tabi sonra derste öğrendim, gerçekten de doğru tahmin etmişim. Tabi hemen bende bi havalar falan :) Neyse anlayacağın ben bu işi kendi kendime çözdüm. (Öğretmenimin hakkını yemek istemem ama...) Sana da yardımcı olacağım elbette.Hadi başlayalım mı?

İmza: ArKi

DOĞAL SİSTEMLER

1.ÜNİTE

9

Ünitenin Kavramları

Ünitenin Kazanımları

10.1.1. Dünya’nıntektonikoluşumunuaçıklar.

a) Dünya’nın iç yapısı ile ilgili temel bilgiler verilir.b) Levha tektoniği kuramına yer verilir.

10.1.2. Jeolojikzamanlarınözelliklerinitektonikolaylarlailişkilendirerekaçıklar.

a) Jeolojik zamanların adlandırılması Türkçe olarak da yapılır.b) Jeolojik zamanların özelliklerine yer verilirken Türkiye’nin jeolojik geçmişine değinilir.c) Türkiye’nin tektonizmasına yer verilir.

10.1.3. İçkuvvetleri;yerşekillerininoluşumsürecineetkileriaçısındanaçıklar.

10.1.4. Kayaçlarınözellikleriileyeryüzüşekillerininoluşumsüreçleriniilişkilendirir.

10.1.5. Türkiye’dekiyerşekillerininoluşumsürecineiçkuvvetlerinetkisiniaçıklar.

10.1.6. Dışkuvvetleriyerşekillerininoluşumsürecineetkileriaçısındanaçıklar.

10.1.7. Türkiye’dekiyerşekillerininoluşumsürecinedışkuvvetlerinetkisiniaçıklar.

10.1.8. Türkiye’dekianayerşekillerinitemelözelliklerivedağılışlarıaçısındandeğerlendirir.

10.1.9. Yeryüzündekisuvarlıklarınıözelliklerinegöresınıflandırır.

10.1.10. Türkiye’dekisuvarlıklarınıngenelözelliklerinivedağılışınıaçıklar.

10.1.11. Türkiye’dekisuvarlığınıverimlikullanmanınekonomik,sosyalvekültüreletkilerinideğerlen-dirir.

a) Su kaynakları içinde denizlerimizin potansiyeli ve ülkemiz için önemi üzerinde durulur.b) Su kaynaklarımızın sürdürülebilir kullanımı için bireylere düşen sorumluluklara değinilir.

10.1.12. Yeryüzündekitoprakçeşitliliğinioluşumsüreçleriileilişkilendirir.

10.1.13. Türkiye’dekitopraklarındağılışınıetkileyenfaktörleriletopraktipleriniilişkilendirir.

10.1.14. Türkiyetopraklarınınkullanımınıverimlilikaçısındandeğerlendirir.

a) Türkiye’de erozyonun etkisine vurgu yapılır.b) Gelecek nesillere daha yaşanabilir bir ülke bırakabilmek için topraklarımızın korunmasının gerekli-

liğine değinilir.

10.1.15. Bitkitopluluklarıvetürlerinigenelözelliklerinegöresınıflandırır.

10.1.16. Bitkitopluluklarınındağılışıileiklimveyerşekilleriniilişkilendirir.

10.1.17. Türkiye’dekidoğalbitkitopluluklarınındağılışınıyetişmeşartlarıaçısındananalizeder.

tektonik oluşum

levha tektoniği

jeolojik zaman

iç kuvvet

kayaç

dış kuvvet

yer şekilleri

erozyon

Soru

lard

an ö

nce

10

BİLGİ KÖŞESİ-1 YER'İN YAPISI VE KATMANLARI - LEVHALARYER’İN YApıSı

Dünya, birbirinden farklı özelliklere sahip katmanlardan oluşur.

1 2

3

7

4

5

6

Yer Yüzeyi

Şekilde gösterilen alanlardan

1- Sial katmanını (kıtasal kabuk)

2- Sima katmanını (okyanusal kabuk)

3- Sial ve Sima’yı barındıran Litosfer (yer kabuğu) katma-nını

4- Manto katmanını

5- Dış çekirdek katmanını

6- İç çekirdek katmanını

7- İç ve dış çekirdek katmanlarını barındıran çekirdek kat-manını göstermektedir.

Kırmızı ok yönünde, yüzeyden merkeze doğru ilerlendiğinde sıcaklık, basınç ve yoğunluk artar, yer çekimi azalır. Dolayısıyla; sıcaklık, basınç ve yoğunluğun en fazla olduğu katman iç çekirdektir.

SİAL

SİMA

MANTO

Okyanus

Dağlık Arazi Yandaki şekilde litosfere ait sial ve sima katmanları gösterilmiştir. Sial katmanı, dağlık alanlarda daha kalındır. Sial katmanı, okyanus tabanla-rında daha ince olduğu için bu bölgelerde depremsellik ve volkanik faali-yetler şiddetlidir.

Yer’in katmanlarının yapısı ve kalınlığı ile ilgili temel bilgiler deprem dal-galarından elde edilir. Volkanik faaliyetler, maden kuyuları ve püskürük kayaçlar da yer yapısı ile ilgili bilgi verir.

LEvhALAR

KuzeyAmerikaLevhası

PasifikLevhası

KokosLevhası

AvrasyaLevhası

AfrikaLevhası

GüneyAmerikaLevhasıNaska

LevhasıHint-Avusturalya

Levhası

AntarktikaLevhası

Yer kabuğu tek parça hâlinde değildir. Levha adı verilen ve birbirinden bağımsız hareket edebilen bölümlerden oluşur. Mantonun alt ve üst kısmındaki sıcaklık farkı nedeniyle manto içinde “konveksiyonel akımlar” mey-dana gelir. Bu akımlara bağlı olarak, manto üzerindeki levhalar hareket ederler.

Yaklaşık 4,6 milyar yıl önce Dünya’daki karalar “Pangea” adı verilen tek bir kara parçasından oluşuyordu.

Kıtalar, günümüze kadar birbirinden çok yavaş bir şekilde uzaklaşarak bugünkü görünümlerini almıştır. Bu duruma kanıt olarak; kıta sınırlarının birbirine geçecek şekilde (bir yapbozun parçaları gibi) birbirini tamamlaması, eskiden bir arada olduğu tahmin edilen kıta sınırlarında aynı fosil ve kaya türlerine rastlanması, kıtaların ayrılma sürecinin hâlâ devam etmesi gösterilebilir.

Levha sınırları faylarla paralellik gösterdiği için bu bölge-ler genellikle deprem ve volkanik hareketlerin yoğunlaştığı alanlardır.

Levha hareketleri genel olarak üç grupta toplanabilir. Bun-lar; çarpışan, ayrılan ve birbirini sıyıran levhalar şeklindedir. Bu hareketler sonucunda; sıradağlar, derin okyanus çukur-ları, okyanus sırtları, takımadalar, yeni deniz ve okyanuslar gibi oluşumlar ortaya çıkabilir.

225 milyon yıl önce




Günümüz

Levhalar ve hareket yönleri

11

Çözü

mlü

Sor

ular

ÇÖZÜMLERLE ÖĞRENELİM

Bira

z ne

ler y

apac

ağım

ızı a

nlat

ayım

. Bu

örne

k-çö

züm

kıs

mı ç

ok iş

e ya

rıyor

mes

ela.

Tes

t kıs

mın

daki

sor

ular

ın b

enze

rlerin

in ç

özüm

ü va

r. Bi

göz

at

alım

mı?

Soru 1

Yer’in iç yapısıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Manto, yer hareketlerinin enerji kaynağını oluş-turur.

B) Sima katmanının yoğunluğu dış çekirdekten az-dır.

C) Sıcaklığın en yüksek olduğu katman iç çekirdek-tir.

D) Yerkürenin en kalın katmanı litosferdir.

E) Sial katmanı okyanus tabanlarında ince, dağlık alanlarda kalındır.

Çözüm 1

Yer kabuğu (litosfer) Yer’in katmanları içinde kalın-lığı en az olandır. Yer kabuğunun ortalama kalınlığı 30-50 km civarındadır. Diğer katmanlar olan manto ve çekirdeğin kalınlığı 3000 km civarındadır.

Cevap D

Soru 2

İnsanoğlu günümüze kadar ancak yer yüzeyinden 10 km’lik derinliğe kadar kazarak ulaşabilmiştir. Dolayısıyla maden kuyuları ve sondajlardan Yer’in yapısı hakkında elde edilen bilgi sınırlıdır. Yer’in kat-manlarının yapısı ve kalınlığı ile ilgili temel bilgiler ……………….. elde edilir.

Verilen açıklamada bırakılan boşluk aşağıdaki-lerden hangisiyle tamamlanmalıdır?

A) fosillerden

B) deprem dalgalarından

C) bitki örtüsünden

D) tortul kayaçlardan

E) iklim koşullarından

Çözüm 2

Deprem dalgalarının hızı, farklı yoğunluklara sahip alanlardan geçerken değişime uğrar. Dolayısıyla bu değişime bakılarak Yer’in iç yapısı hakkında önemli bilgiler elde edilir.

Cevap B

Soru 3

Okyanusların kıyıya uzak kesimlerinde sık sık vol-kanik faaliyet ve deprem görülen bölgeler bulunur.

Bu durum bölgelerin hangi özelliğiyle daha çok ilgilidir?

A) Tortul katmanlardan oluşmalarıyla

B) Kimyasal çözülmeye uğramalarıyla

C) Masif arazilerden oluşmalarıyla

D) Orta kuşakta bulunmalarıyla

E) Levha sınırında bulunmalarıyla

Çözüm 3

Levhalar ve levha sınırları okyanusların altında da devam eder. Bu sınırların bulunduğu alanlarda yer kabuğu kırıklarla parçalanmış olduğundan bu böl-gelerde volkanik faaliyet ve deprem görülür.

Cevap E

Soru 4

Tektonik depremler, levha sınırlarıyla genellikle pa-ralellik gösterir.

III

II

I IV

V

Buna göre, yukarıdaki haritada numaralandırılan alanlardan hangisi, tektonik depremlerin sık ola-rak görüldüğü yerler arasındadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm 4

Dünya’da deprem riskinin fazla olduğu alanlar daha çok Büyük Okyanus kıyıları ve Alp-Himalaya sistemi boyunca görülür. Bu bölgeler levha sınırında bulu-nurlar. Dolayısıyla Şili’de, Büyük Okyanus kıyısında bulunan II numaralı noktada deprem riski yüksektir.

Cevap B

12

Fark

lı fa

rklı

soru

lar

YER'İN YApıSı vE KATMANLARı - LEvhALAR

DAĞILIŞ SORULARI

Aşağıdaki haritada verilen alanlardan, sial katmanı en kalın olan üç tanesini yazınız.

1

2 3

4 5

6

7

a. ..........................................................................................................................................................................

b. ..........................................................................................................................................................................

c. ..........................................................................................................................................................................

AÇIK UÇLU SORULAR

PAN

GAE

A

I II

Dünya’daki kara parçaları son 250 milyon yılda I. haritadaki konumundan II. haritadaki konumuna gelmiştir.

Bu durumun kanıtlarını yazınız.

1. .........................................................................................................................................................................

2. .........................................................................................................................................................................

3. .........................................................................................................................................................................

13

Bu k

ısım

da te

stle

rden

fark

lı so

rula

r var

. Yaz

ılıla

rda

öğre

tmen

in s

orab

ilece

ği tü

rden

. Bu

kısı

mla

ra ç

alış

ırsak

bu

yıl c

oğra

fyad

an ç

ok ç

ok g

üzel

not

lar

alab

ilirim

.

İŞARETLEME SORULARI

Aşağıda verilen unsurlardan Yer’in iç yapısı hakkında bilgi verenleri işaretleyiniz.

a Deprem dalgaları

b Yağış rejimi

c Bitki örtüsü

d Maden kuyuları

e Volkanik faaliyetler

f Püskürük kayaçlar

g Güneş ışınlarının düşme açısı

h Rüzgârlar

DOĞRU-YANLIŞ SORULARI

Aşağıdaki ifadeleri doğru (D) veya yanlış (Y) olarak belirtiniz.

1 2

Çekirdek

Litosfer3

4

5

DAĞILIŞ SORULARI

2

3

1

Yukarıdaki haritada numaralandırılan levhaların isimlerini yazınız.

1) .............................. 2) .............................. 3) ..............................

1. ( ) 1. katman, sıcaklığın en az olduğu katmandır.

2. ( ) 3. katmanda yoğunluk, 2. katmana göre daha fazladır.

3. ( ) Basıncın en az olduğu katman, 5. katmandır.

4. ( ) 1. katmandan 5. katmana doğru gidildikçe yer çekimi artar.

5. ( ) 1. katmana kıtasal kabuk, 2. katmana okyanusal kabuk adı verilir.

6. ( ) 1. katman okyanus tabanlarında kalın, dağlık alanlarda incedir.

14

01Se

çene

kli s

orul

ar (s

eviy

e 1)

YER'İN YApıSı vE KATMANLARı - LEvhALAR - 11. Aşağıdaki şekilde Yer’in iç yapısı gösterilmiştir.

Litosfer

X

Y

Çekirdek

Dış çekirdek

Manto

Sial

Sima

İç

çekirdek

Buna göre, şekilde gösterilen X noktasından Y noktasına doğru gidildikçe;

I. sıcaklık,

II. yer çekimi,

III. basınç,

IV. yoğunluk

özelliklerinden hangilerinin azaldığı söylenebi-lir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve IV E) I, III ve IV

2. Günümüzde, Yer’in katmanları, bu katmanların ya-pısı, kalınlığı, yoğunluğu gibi özellikler net olarak bilinmektedir.

Yer’in yapısı ve katmanları ile ilgili bu bilgilerin elde edilmesinde aşağıdakilerin hangisinden yararlanılmamıştır?

A) Deprem dalgalarından

B) Kaplıca sularından

C) Tropikal siklonlardan

D) Volkanik olaylardan

E) Maden kuyuları ve sondajlardan

3. Aşağıdaki şekilde litosferi oluşturan katmanlar gös-terilmiştir.

SialSial

Dağ

Okyanus

Kara

Sima

Manto

I

II

III

IV

V

Sadece şekildeki bilgilere göre, şekilde verilen numaralandırılmış noktalardan hangisinde vol-kanik olaylar ve şiddetli deprem riskinin daha fazla olduğu söylenebilir?


4. (I) Yerküre üç ana katmandan oluşur ve bunlardan litosfer ve çekirdek kendi içinde iki katmana ayrılır. (II) Litosferin bölümlerinden sima, siale göre yoğun-luk ve sıcaklığın daha az olduğu katmandır. (III) Yer kabuğunun altında bulunan manto katmanı, hacim olarak diğer katmanlardan daha fazla yer kaplar. (IV) Çekirdek katmanı, ağır küre olarak da bilinir, basınç, sıcaklık ve yoğunluğun en fazla olduğu katmandır.

Yukarıda Yer’in katmanları ile ilgili verilen numa-ralandırılmış bilgilerden hangileri yanlıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

D) II ve IV E) III ve IV

5. Litosferin yapısı ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Sial katmanı kıtasal kabuk, sima katmanı okya-nusal kabuk olarak adlandırılır.

B) Yer kabuğu tek parça hâlinde değildir.

C) Sima katmanının yoğunluğu, sialdan daha fazla-dır.

D) Sial katmanının kalınlığı her bölgede aynı değil-dir.

E) Deprem, dağ oluşumu gibi hareketler enerjisini bu katmandan alır.

Soru Soru Soru

C E

V A

P L

A R

Num

ara AD SOYAD

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1

2

3

4

5

A B C D E

6

7

8

9

10

A B C D E

11

12

13

14

15

A B C D E

108291

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

15

Çok

da z

or g

özük

müy

or d

ostu

m. G

eçen

sen

eki c

oğra

fya

neyd

i öyl

e ya

... Y

ok 2

1 Haz

iran,

yok

3 O

cak,

yük

sek

bası

nç, b

ağıl

nem

...

6. Yaklaşık 250 milyon yıl önce bir arada bulunan kı-talar, bu süreçte birbirinden ayrılarak günümüzdeki konumunu almıştır. 250 milyon yıl önce tüm kıtaların bir arada bulunduğu tek kara parçasına “Pangea” adı verilir.

Buna göre, kıtaların Pangea’dan günümüzdeki konumuna geldiğine kanıt olarak;

I. Pangea’da birleşik hâlde bulunan kıtaların gü-nümüzdeki kıyılarının şekil olarak birbirini ta-mamlar nitelikte olması,

II. Ayrılan kıtaların bazılarında günümüzde aynı iklim koşullarının görülmesi

III. Kıtaların birbirinden ters yönlere doğru ayrılma hareketinin günümüzde de devam etmesi

durumlarından hangileri gösterilebilir?


D) II ve III E) I, II ve III

7. Levha sınırında bulunan alanlarda deprem ve volka-nik olaylar sık görülür.

I

VIV

IIIII

0°

Yukarıdaki haritada verilen alanlardan hangisin-de sözü edilen durum gözlenmez?


8. Yer kabuğu tek parça hâlinde değildir. Kırıklarla bir-birinden ayrılmış irili ufaklı parçalardan oluşur. Bu parçalara levha adı verilir. Yer kabuğunu oluşturan levhalar manto üzerinde yüzer vaziyettedir. Bu lev-halar yılda 1 - 2 cm yatay yönde hareket edebilir.

Buna göre, levhaların hareketini sağlayan temel etken aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mantoda konveksiyonel akımlar olması

B) Dünya ekseninin eğik olması

C) Ay ve Güneş’in çekim gücü

D) Belirli aralıklarla şiddetli depremler olması

E) Çekirdek katmanının iç ve dış çekirdek olarak ikiye ayrılması

9. Yerküre, üç ana katmandan oluşur. Bu katmanlar; litosfer, manto ve çekirdektir. Yüzeyden itibaren baş-layan litosfer katmanı, sial ve sima olmak üzere iki bölüme ayrılır.

Sial katmanı ile ilgili,

I. Silisyum ve alüminyum maddelerinin oranı faz-ladır.

II. Okyanus tabanlarında daha kalındır.

III. Sima katmanına göre sıcaklığı ve yoğunluğu daha düşüktür.

ifadelerinden hangileri doğrudur?



16

Seçe

nekl

i sor

ular

(sev

iye

2)02 YER'İN YApıSı vE KATMANLARı - LEvhALAR - 2

1. Sial katmanı okyanus tabanlarında ince, dağlık alan-larda kalındır.

I

IVVII III

Buna göre, yukarıdaki Türkiye haritasında gös-terilen taralı alanlardan hangilerinde sial katma-nının daha kalın olduğu söylenebilir?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve V

D) III ve IV E) III ve V

2. Büyük Okyanus’ta sık sık volkanik faaliyet ve dep-rem görülen ada yayları vardır. Bu bölgeye, bu ne-denle “Pasifik Ateş Çemberi” adı verilmektedir.

Bu durum, adaların hangi özelliğiyle daha çok ilgilidir?

A) Ekvator’a yakın konumda olmalarıyla

B) Güneş ışınlarını büyük açıyla almalarıyla

C) Eski oluşumlu olmalarıyla

D) Yıllık yağış miktarının fazla olmasıyla

E) Levha sınırında olmalarıyla

3. Güney Amerika Kıtası’nın doğusu ile Afrika Kı-tası’nın batısındaki kıyılarda aynı döneme ait benzer fosil ve kayaçların bulunması aşağıdaki-lerin hangisini kanıtlar?

A) İklim koşullarının günümüzde aynı olduğunu

B) Milyonlarca yıl önce birbirlerine bitişik hâlde bu-lunduklarını

C) Volkanik olayların gerçekleştiğini

D) Bazı canlı türlerinin kıtalar arasında göç ettiğini

E) Bu bölgelerin masif araziler olduğunu

4. İki okyanusal levhanın birbirinden uzaklaşması so-nucu okyanus ortası sırtları ortaya çıkar.


PasifikLevhası

KokosLevhası

AvrasyaLevhası

AfrikaLevhası



Levhası

AntarktikaLevhası

Harita incelendiğinde sözü edilen oluşumun aşağıdaki alanlardan hangisinde görüldüğü söy-lenebilir?

A) Atlas Okyanusu’nun orta kesimlerinde

B) Büyük Okyanus’taki takımadalarda

C) Anadolu Yarımadası’nda

D) Rusya’nın kuzey kesimlerinde

E) Avustralya’nın iç kesimlerinde

5. • Yerküreninyüzeyeenyakınveyoğunluğuenaz olan kısmıdır.

• Konveksiyonelakımlarıngörüldüğükatmandır.

• Basınç,yoğunlukvesıcaklığınenyüksekoldu-ğu katmandır.

• Okyanusal kabukolarakda isimlendirilen kat-mandır.

Verilenler arasında, aşağıdaki katmanlardan hangisine ait bir özellik bulunmaz?

A) Sial

B) Sima

C) Manto

D) İç çekirdek

E) Dış çekirdek

Soru Soru Soru

C E

V A

P L

A R

Num

ara AD SOYAD

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1

2

3

4

5

A B C D E

6

7

8

9

10

A B C D E

11

12

13

14

15

A B C D E

108292


17

Şim

di b

u le

vhal

ar e

skid

en b

ir ar

aday

mış

son

ra a

yrılm

ışla

r ya.

.. D

ünya

yuv

arla

k ol

duğu

na g

öre

ilerd

e bu

nlar

tekr

ar b

irleş

ir m

i ki?

Sors

ak m

ı öğr

etm

ene?

6. İki kıtasal levhanın ya da bir kıtasal levha ile bir ok-yanusal levhanın birbirine yaklaştığı alanlarda sıra-dağlar oluşur.


PasifikLevhası

KokosLevhası

AvrasyaLevhası

AfrikaLevhası



Levhası

AntarktikaLevhası

Yukarıda verilen harita incelendiğinde;

I. Güney Amerika Kıtası’nın batı kıyıları,

II. Hindistanın kuzeyi,

III. Batı ve Kuzey Avrupa,

IV. Kuzey Asya

alanlarından hangilerinde bu şekilde oluşan sı-radağların bulunduğu söylenemez?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II


7. Manto katmanı ile ilgili,

I. Tüm katmanlar içinde en geniş hacme sahiptir

II. Katmanlar içinde sıcaklığı en yüksek olandır.

III. Litosfere yakın kısmına stratosfer adı verilir.

IV. Levha hareketlerinin kaynağını oluşturur.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve IV C) II ve III


8. Levha sınırlarında, levhaların hareket yönüne göre üç farklı durum gözlenir. Levhalar birbiriyle çarpışa-bilir, birbirinden ayrılabilir ya da birbirini sıyırabilir. Bu duruma bağlı olarak farklı yer şekilleri ve olaylar meydana gelir.

Buna göre, aşağıda verilenlerden hangisinin da-ğılışı, levha sınırları ile paralellik göstermez?

A) Volkanik ada yayları

B) Derin okyanus çukurları

C) Şiddetli depremler

D) Kıvrımlı sıra dağlar

E) Geniş çaplı kasırgalar

9. Bir bölgede; deprem dalgaları, volkanik faaliyetler ve sıcak su kaynaklarının incelenmesi sonucu bazı veriler elde edilmiştir.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi sözü edilen verilerden biri olabilir?

A) En şiddetli depremin hangi tarihte olacağı

B) Bir sonraki depremin merkez noktası

C) Sial katmanının bölgedeki kalınlığı

D) Bölge arazisinde fosil bulunup bulunmadığı

E) Tropikal siklonların bölgeye olan etkisi

10. Dağlık bölgelerde sial katmanı daha kalın oldu-ğuna göre;

I. Şili,

II. Mısır,

III. İngiltere,

IV. İsviçre

ülkelerinden hangilerinde sial katmanının daha kalın olduğu alanlar bulunur?

A) I ve II B) I ve III C) I ve IV


Soru

lard

an ö

nce

18

BİLGİ KÖŞESİ-2 JEOLOJİK DEVİRLERTarihsel sürecin jeolojik devirlere ayrılmasında, büyük yer hareketleri, çeşitli canlıların ortaya çıkışı, iklim değişiklikleri gibi olaylar kriter alınmıştır.

Zamanlar

Süre (Yıl)

Jeolojik

DevrilerBaşlıca Olaylar

Senozoik

65 Milyon

Kuaterner

Holosen11 bin yıl öncesinden günümüze kadar sürer.

Pleistosen’de buzullaşmaya bağlı deniz seviyesi alçalmıştır.

Dönemin sonunda buzul çağı sona erer, iklim yumuşar, deniz seviyesi yükselir.

Pleistosen

(Buzul Çağı)

İstanbul ve Çanakkale Boğazı oluşmuştur.

Egeid karasının çökmesi ile Ege Denizi meydana gelmiştir.

İnsan yaratılmıştır.

İnsanın tüm kayıtlı tarihini ve uygarlığını içerir.

Neojen

Pliyosen Oligosen sonu ve Miyosen döneminde, Afrika Kıtası, Avrupa ile Asya'ya doğru hareket etmiş ve bunun yarattığı basınç sonucu Alp kıvrım dağları oluşmuştur.

Miyosen Hindistan, Asya ile çarpışmış ve arada kalan katmanlar sıkışarak iki kıtanın bir-leşme çizgisi boyunca yükselmiştir.

Paleojen

Oligosen

Eosen

Paleosen

Petrol, doğal gaz, bor, linyit ve tuz madenleri oluşmuştur.

Atlas ve Hint okyanusları belirmiştir.

Bugünkü bitki ve hayvan türlerinin ana hatları ortaya çıkmıştır.

Mezozoik

186 Milyon

Kretase

Jura Trias

Alp kıvrımlarına hazırlık dönemidir.

Büyük oranda tortulaşma ve birikmeler olmuştur.

Yer kabuğu kırıklarla parçalanarak ayrı kıtalara bölünmeye başlamıştır.

Kuzey Yarım Küre'nin kuzeyinde Laurasia Kıtası güneyde ise Gondwana Kıtası yer almaktaydı.

Kuzey Atlantik açılmıştır. Antarktika, Avustralya kara kütlesinden; Hindistan, Gondwana Kıtası'ndan ayrılmıştır.

Güney Amerika Kıtası ile Afrika birbirinden ayrılmaya ve Güney Atlantik açılmaya başlamıştır.

Dinozorlar bu devirde ortaya çıkmıştır.

Bu zamanın sonlarında kara ve denizlerin dağılışı, ana hatlarıyla bugünkü görü-nüme benzer bir hâle gelmiştir.

Paleozoik

294 Milyon

Permiyen

Karbonifer

Devoniyen

Silüriyen

Ordovisyen

Kambriyen

Kıtalar henüz birbirinden ayrılmamış durumdadır.Yeryüzünde tek bir kıta Pangea vardır. Büyük bir okyanus, dev kıtayı çevrele-miştir.Hersinyen ve Kaledoniyen sıradağları oluşmuştur.Şiddetli kıvrılmalar meydana gelmiştir.Dev bitki türlerinden ormanlar gelişmiştir.Taş kömürü yatakları oluşmuştur.

Kambriyen Öncesi

(Prekambriyen) 4 Milyar

Kıtaların çekirdek kısmını oluşturan en eski kıvrımlar teşekkül etmiştir.

Su yosunu (alg) türünden ilk bitkiler ortaya çıkmıştır.

Türkiye, Alp-Himalaya kıvrım sistemi içinde bulunan, ana hatlarıyla 3. ve 4. zamanda oluşmuş, genç arazi yapısına sahip bir ülkedir.

3. Jeolojik Zaman başlarında Türkiye’nin bulunduğu arazi genel olarak Tethys Denizi ile kaplıydı. Türkiye’de 3. Zaman’dan önce oluşan; Bitlis, Kırşehir, Menderes, Istranca, Kazdağı gibi masif (eski-çekirdek) araziler zaten bulunmaktaydı.

3. Jeolojik Zaman’da Alp Orojenezi’nin başlamasıyla birlikte, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Toroslar belirmiş, 3. Zaman sonları ve 4. Zaman’daki volkanik olaylar, Ege kıyılarının şekillenmesi ile Çanakkale ve İstanbul boğazlarının oluşumu 4. Jeo-lojik Zaman’da gerçekleşmiştir.

Türkiye günümüzde hala Arap Levhası tarafından sıkıştırılmaktadır. Türkiye’nin aktif bir fay ve deprem bölgesi olmasının temel nedeni bu durumdur.

19

Çözü

mlü

Sor

ular


Tam

am, p

anik

yok

! Din

ozor

lar K

reta

se D

evri’

nde

yaşa

mış

lar v

e so

ylar

ı tük

enm

iş. U

ff ta

mam

bili

yoru

m, d

inoz

orla

rın s

oyun

un tü

kend

iğin

i bili

yors

un

fala

n da

han

gi d

önem

de y

aşad

ıkla

rını b

iliyo

r muy

dun

baka

lım.

Soru 1

Jeolojik devirleri birbirinden ayırmada kullanı-lan ölçütler arasında;

I. geniş çaplı dağ oluşum hareketlerinin başlama-sı,

II. iklimde küresel çaplı değişikliklerin olması,

III. karaların kapladığı alanın ve kıyı çizgisinin de-ğişmesi

durumlarından hangileri bulunur?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II


Çözüm 1

Dünya üzerindeki karalar epirojenez nedeniyle sü-rekli olarak yükselip alçalmaktadır. Dolayısıyla kara ve denizlerin oranıyla kıyı çizgisi sürekli değişim hâlindedir. Verilen diğer olaylar belirli dönemlerde nadiren gerçekleştiğinden jeolojik devirleri ayırmak için ölçüt olarak kullanılır.

Cevap C

Soru 2

Aşağıdakilerden hangisi, diğer seçeneklerde ve-rilen olaylarla aynı jeolojik devirde gerçekleşme-miştir?

A) Petrol yataklarının oluşumu

B) Taş kömürü yataklarının oluşumu

C) Toros dağlarının oluşumu

D) Tuz yataklarının oluşumu

E) Alp Dağları’nın oluşumu

Çözüm 2

Toros dağları, Alp-Himalaya kuşağı ile birlikte 3. Je-olojik Zaman’da ortaya çıkmıştır. Petrol ve tuz ya-takları da aynı dönemde, yani 3. Jeolojik Zaman’da ortaya çıkmıştır. Taş kömürü yataklarının oluşumu 1. Jeolojik Zaman’da gerçekleşmiştir.

Cevap B

Soru 3

Türkiye, Avrasya Levhası ile Arabistan Platformu’nun karşılaşma alanında bulunur.

Bu iki kara kütlesinin birbirine doğru yaklaşma-sı, Türkiye’de aşağıdakilerden hangisinin oluş-masına neden olmuştur?

A) Taş kömürü yataklarının

B) Maki bitki örtüsünün

C) Karstik kaynakların

D) Deprem bölgelerinin

E) Masif arazilerin

Çözüm 3

Avrasya ile Arabistan Platformu’nun Türkiye’yi sı-kıştırması, ülkede genel olarak doğu-batı yönlü fayların oluşmasına neden olmuştur. Bu faylar aktif hâldedir ve sık sık şiddetli depremlere neden olur-lar.

Cevap D

Soru 4

Aşağıda jeolojik zamanlar ve bu zamanlarda ger-çekleşen olaylarla ilgili yapılan eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

A) 1. zaman – Hersinyen dağlarının oluşması

B) 2. zaman – Ağrı Dağı’nın oluşması

C) 3. zaman – Kuzey Anadolu Dağları’nın oluşması

D) 4. zaman - Çanakkale Boğazı’nın oluşması

E) 4. zaman - Ege Denizi’nin oluşması

Çözüm 4

Ağrı Dağı Türkiye’yi genel olarak etkileyen 3. Za-man sonu ve 4. Zaman’daki volkanik olaylara bağlı, kademeli olarak oluşmuştur. 2. Zaman’da oluşması söz konusu değildir.

Cevap B

20

Fark

lı fa

rklı

soru

lar

JEOLOJİK DEvİRLER

EŞLEŞTİRME SORULARI

1. Türkiye ile ilgili aşağıda verilen olayları gerçekleştiği jeolojik devirlerle eşleştiriniz.

a İlkel Zaman

b 1. Jeolojik Zaman

c 2. Jeolojik Zaman

d 3. Jeolojik Zaman

e 4. Jeolojik Zaman

1 Egeid karasının çökerek Ege Denizi’nin oluşması

2 Soma ve Yatağan’daki linyit yataklarının oluşması

3 Çanakkale ve İstanbul boğazlarının oluşması

4 Zonguldak’taki taş kömürü yataklarının oluşması

5 Torosların ve Kuzey Anadolu Dağları’nın oluşması

6Anadolu çevresinde yer alan Tethys Denizi’nde tor-tul tabakaların birikmesi

2. Aşağıda verilen olayları, gerçekleştiği jeolojik devirlerle eşleştiriniz.

a İlkel Zaman

b 1. Jeolojik Zaman

c 2. Jeolojik Zaman

d 3. Jeolojik Zaman

e 4. Jeolojik Zaman

1 Atlas ve Hint Okyanuslarının oluşması

2Günümüz iklim koşulları ve kara-deniz dağılışının belirmesi

3 And ve Kayalık dağlarının oluşması

4Alp kıvrımlarına hazırlık dönemi olarak geniş çaplı birikimlerin oluşması

5 Sularda tek hücreli su yosunlarının ortaya çıkması

6 Kalodinyen ve Hersinyen kıvrımlarının oluşması

7Basra Körfezi çevresindeki petrol yataklarının oluş-ması

21

Bu z

aman

ların

da

ne b

içim

isim

leri

varm

ış d

ostu

m. O

rdov

isye

n ne

ya?

Bi d

e he

r yer

de ç

ekird

ek v

ar. C

anım

çek

ti, ç

ekird

ek m

i çitl

esek

? J

BOŞLUK DOLDURMA SORULARI

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız.

1. Türkiye’nin bulunduğu arazi .............................. ve ............................. kütleleri tarafından sıkıştırılmaktadır.

2. Türkiye arazisinin büyük kısmı .............................. ve .............................. Jeolojik Zaman’da oluşmuştur.

3. Çevresindeki kara kütlelerinin sıkıştırma yönüne bağlı olarak Türkiye’deki fay hatları .................. - ..................

yönünde uzanır.

4. Türkiye arazisinin bulunduğu alanda 2. Jeolojik Zaman’da .................. Denizi yer almaktadır.

5. 2. Jeolojik Zaman’da Türkiye’nin bulunduğu alanda gerçekleşen birikme sonucu .............................. tabakalar

ortaya çıkmıştır.

6. Bu tortul tabakaların .................. - .................. yönünden sıkıştırılması ile .............................. ve Toros Dağları

oluşmuştur.

DAĞILIŞ SORULARI

İlkel zamanda ya da I. Zaman’da oluşmuş masif arazilerde, günümüzde şiddetli deprem riski çok azdır.

Aşağıda verilen alanlardan masif arazilerden oluşanları yazınız.

2

1 3

4

5

6

7

8

..........................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................

22

Seçe

nekl

i sor

ular

(sev

iye

1)03

1. Dünya’nın var oluşundan günümüze kadar geçen süre, çeşitli dönemlere ayrılmıştır. Bu jeolojik devir-ler belirlenirken bazı kriterler kullanılmıştır.

Buna göre;

I. orojenik hareketler,

II. depremler,

III. iklim değişimleri,

IV. kasırgalar

olaylarından hangileri, jeolojik devirlerin belir-lenmesinde kullanılır?


D) II ve III E) III ve IV

2. I. Türkiye’nin bulunduğu alan ve yakın çevresi 2. Jeolojik Devir’de Tethys Denizi ile kaplıydı.

II. Egeid Karası’nın çökmesi ile Ege Denizi ortaya çıktı.

III. Alp Orojenezi’ni oluşturan levha hareketlerinin ortaya çıkması ile Anadolu, Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları belirmeye başladı.

IV. Bu dönemde Türkiye’yi oluşturan masif araziler ortaya çıktı.

Numaralandırılmış bu olayların eskiden yeniye doğru sıralaması aşağıdakilerin hangisinde doğ-ru verilmiştir?

A) I, II, IV, III B) II, I, III, IV C) IV, I, III, II

D) III, IV, I, II E) IV, II, III, I

3.

PANGAEA

Kıtaların yukarıdaki şekilde gösterilen durumu aşağıdaki devirlerden hangisinde yaşanmıştır?

A) İlkel Zaman B) 1. Zaman C) 2. Zaman

D) 3. Zaman E) 4. Zaman

4. Aşağıda jeolojik devirlerdeki canlı hayatı ile ilgili bazı bilgiler verilmiştir.

• Suyosunutüründenilkbitkilerortayaçıkmıştır.

• Dinazorlarortayaçıkmıştır.

• Devbitkitürlerindenormanlaroluşmuştur.

• İnsanyaşamıbaşlamıştır.

Buna göre, verilenler içinde aşağıdaki jeolojik zamanlardan hangisine ait bir durum yoktur?

A) İlkel Zaman B) 1. Zaman C) 2. Zaman

D) 3. Zaman E) 4. Zaman

5. Bir bölgedeki bazı doğal unsurlar incelenerek bölge-nin jeolojik yapısı ve geçirdiği jeolojik devirler hak-kında bilgi elde edilebilir.

Buna göre, aşağıdakilerin hangisinden fayda-lanılarak bir bölgenin geçirdiği jeolojik devirler hakkında bilgi edinilemez?

A) Maden türlerinden

B) Kayaç türlerinden

C) Organik tortul tabakalardan

D) Yağış rejiminden

E) Fosillerden

6. Aşağıdaki olaylardan hangisi, Alp Dağla-rı’nın oluşumundan önce gerçekleşmiştir?

A) Dev bitki türlerinden oluşan ormanların ortaya çıkması

B) Egeid karasının çökmesi sonucu Ege Denizi’nin oluşması

C) Marmara Bölgesi’ndeki çökme hareketleri saye-sinde İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluş-ması

D) Birbirini izleyen buzul devirleri ve ılıman dönem-ler nedeniyle Anadolu’da kıyı çizgisinin değiş-mesi

E) İnsanın yazıyı ve ateşi bulması

JEOLOJİK DEvİRLER - 1

Soru Soru Soru

C E

V A

P L

A R

Num

ara AD SOYAD

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1

2

3

4

5

A B C D E

6

7

8

9

10

A B C D E

11

12

13

14

15

A B C D E

108293


23

Ney

se, e

zber

leyi

nce

soru

lar k

olay

çöz

ülüy

or. B

en a

rada

öze

ttek

i tab

loya

bak

ıyor

um a

ma

az k

aldı

bak

mad

an ç

özeb

ilice

m y

akın

da, y

ani ö

yle

umuy

orum

...

Sen

ne d

urum

dası

n do

stum

?

7. Yer kabuğunun tarihi, bazı önemli jeolojik olaylara göre beş dönemde incelenmektedir.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi diğerlerin-den farklı bir jeolojik dönemde meydana gelmiş-tir?

A) Petrol ve tuz yataklarının oluşması

B) İnsan faaliyetlerinin başlaması

C) İskandinavya ve Kanada’nın buzullar altında kalması

D) Egeid karasının çökmesi

E) İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluşması

8. Aşağıda, jeolojik zamanlar ile bu zamanlarda gerçekleşen bazı olaylarla ilgili yapılan eşleştir-melerden hangisi yanlıştır?

A) 1. Zaman – Hersinyen dağlarının oluşması

B) 4. Zaman – Anadolu’da volkanik olayların görül-mesi

C) 4. Zaman – Ege Denizi’nin oluşması

D) 3. Zaman – Tuz yataklarının oluşması

E) 2. Zaman – İlk kıta çekirdeklerinin oluşması

9. Dünya’nın oluşumundan bu yana çeşitli dağ oluşum dönemleri vardır. Bu dönemlerde farklı coğrafyalar-da farklı kıvrım sistemleri oluşmuştur.

I. Appalaş Dağları (ABD)

II. Ural Dağları (Rusya)

III. Toros Dağları

IV. And Dağları (Şili)

Buna göre, yukarıdakilerden hangileri 1. Jeolojik Zaman’daki kıvrım hareketleriyle meydana gel-miştir?

A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II

D) I ve III E) II ve IV

10. Türkiye’nin günümüzde bulunduğu alan çeşitli jeolo-jik süreçlerden geçerek büyük değişime uğramıştır. Örneğin, 2. Jeolojik Zaman’da Anadolu’nun bulun-duğu arazinin yerinde Tethys adı verilen büyük bir iç deniz yer almaktaydı.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin bu deni-zin ortadan kalkmasında ve Anadolu yarımada-sının oluşmasında etkisi daha fazladır?

A) Dış kuvvetlerin yaptığı aşındırmanın

B) Levha hareketlerinin

C) Buzul oluşumunun

D) Depremlerin

E) Volkanik faaliyetlerin

11. 4. Jeolojik Zaman’da art arda gerçekleşen buzul devirleri, günümüzde buzulların etkili olmadığı bir-çok alanın buzulların etkisi altına girmesine neden olmuştur. Bu bölgeler orta kuşağın kutup dairesine yakın kısımları ile 2000-3000 m yükselti aralığına sahip alanlardır.

I

II IV

III

Haritadaki numaralandırılmış alanlardan hangi-leri 4. Jeolojik Zaman’da buzul istilasına uğra-yan bölgeler arasında gösterilebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III


24

Seçe

nekl

i sor

ular

(sev

iye

2)04 JEOLOJİK DEvİRLER - 2

1. Oluşum Gerçekleştiği

devir

Egeid karasının çökerek su altında kalması

Himalaya Dağları’nın oluşması

İsveç ve Norveç çevresindeki dağların oluşması

Su yosunu türünden ilk bitkilerin ortaya çıkması

Bazı oluşumlar ve bu oluşumların gerçekleştiği devirlerle ilgili verilen tablodaki boş yerlere aşa-ğıdakilerden hangisi getirilemez?

A) İlkel Zaman

B) 1. Jeolojik Zaman

C) 2. Jeolojik Zaman

D) 3. Jeolojik Zaman

E) 4. Jeolojik Zaman

2. I. Anadolu’nun bulunduğu yerde bundan milyon-larca yıl önce küçük parçalar hâlinde masif ara-ziler ve Tethys Denizi bulunuyordu.

II. Torosların ve Kuzey Anadolu Dağlarının oluş-masıyla Anadolu yarımadası belirgin hâle gel-meye başladı.

III. Alp Orojenezi adı da verilen levha hareketleri Anadolu yarımadasının bulunduğu bölgede ge-niş çaplı bir sıkışma meydana getirdi.

IV. Anadolu’nun günümüzdeki görünümünü alma-sında, epirojenez sonucu topluca yükselmesi de etkili oldu.

Yukarıdaki bilgilerin geçmişten günümüze doğ-ru bir sıralamada olabilmesi için, numaralandı-rılmış cümlelerden hangilerinin yer değiştirmesi gerekir?


D) II ve III E) II ve IV

3. “Türkiye arazisinin büyük kısmı 3. ve 4. jeolojik za-manlara ait olmasına rağmen Türkiye’deki oluşum-ların bir bölümü 1. Jeolojik Zaman’a aittir.” diyen bir kişi aşağıdakilerden hangisini bu görüşüne kanıt olarak gösterebilir?

A) Adıyaman’daki petrol yataklarını

B) Çanakkale Boğazı’nı

C) Uludağ’daki buzul göllerini

D) Gediz deltasını

E) Zonguldak taş kömürü yataklarını

4. Anadolu Yarımadası 3. Zaman’ın sonlarında epiro-jenik hareketlere bağlı olarak toptan yükselmiş ve bugünkü görünümünü kazanmıştır.

Buna göre, Türkiye’ye ait aşağıdaki özelliklerden hangisi bu duruma kanıt olarak gösterilebilir?

A) Fay hatlarının ülke genelinde yayılış göstermesi

B) Deniz canlısı fosillerine deniz seviyesinden yük-sek alanlarda rastlanması

C) Denizel iklim bölgelerinin görülmesi

D) Volkanik faaliyetlerin yoğun biçimde yaşanmış olması

E) Kıyılarında lagün göllerinin görülmesi

5. Jeolojik devirler içinde Kambriyen adı verilen dö-nem, taş kömürü yataklarının oluştuğu dönemdir.

Buna göre, aşağıdaki olaylardan hangisinin gö-rüldüğü devir, Kambriyen’den daha öncedir?

A) İlk canlıların ortaya çıkması

B) İnsanın ortaya çıkması

C) Linyit yataklarının oluşması

D) Atlas Okyanusu’nun oluşması

E) And Dağları’nın oluşması

Soru Soru Soru

C E

V A

P L

A R

Num

ara AD SOYAD

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1

2

3

4

5

A B C D E

6

7

8

9

10

A B C D E

11

12

13

14

15

A B C D E

108294


25

Bira

z dı

şarı

çıkı

p ha

va m

ı als

ak?

1. Za

man

’dan

ber

i der

s ça

lışıy

omuş

um g

ibi h

isse

diyo

rum

.

Ya d

a bu

test

i de

bitir

en

iyis

i, se

n uy

ma

bana

. J

6. Büyük çaplı kıtasal levhaların arasında kalan Türki-ye, bu levhalar tarafından sıkıştırılmaktadır.

Türkiye’de aşağıda verilen durumlardan hangisi-nin sözü edilen levhalarla ilgisi yoktur?

A) Fay hatlarının geniş yer kaplaması

B) Masif arazilerin bulunması

C) Sıcak su kaynaklarının yaygın olması

D) Sık sık şiddetli depremlerin görülmesi

E) Yakın geçmişe kadar volkanik faaliyetlerin de-vam etmesi

7. Türkiye’nin oluşumunda ve günümüzdeki şeklini al-masında etrafındaki levhaların etkisi büyüktür.

Buna göre;

I. Avrasya,

II. Afrika,

III. Nazca,

IV. Antartika,

V. Arabistan

levhalarından hangilerinin Türkiye’nin oluşu-munda etkisi daha azdır?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve III

D) III ve IV E) IV ve V

8. • Kırşehirçevresi

• Anamur-Alanyaçevresi

• Bitlisçevresi

• Kastamonuçevresi

Bu alanların ortak özelliği aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Volkanik faaliyetler yakın zamana kadar devam etmiştir.

B) En şiddetli depremlerin görüldüğü alanlardır.

C) Masif arazilerin bulunduğu bölgelerdir.

D) Step iklimi görülen alanlardır.

E) Karstik arazilerin görüldüğü alanlardır.

9. 1. Jeolojik Zaman’da oluşmuş, Türkiye arazi-sinin temelini oluşturan kütlelere verilen isim, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Masif B) Fay C) Graben

D) Antiklinal E) Karstik

10. Türkiye’nin büyük ölçüde 3. ve 4. jeolojik za-manlarda oluşmuş genç bir ülke olması aşağı-dakilerden hangisini etkilemiştir?

A) Taş kömürü yataklarının varlığını

B) Matematik konumunu

C) Eğimli arazilerin oranını

D) Bulunduğu iklim kuşağını

E) Üç tarafının denizle çevrili olmasını

11. I II

III

IV

Yukarıdaki haritada verilen taralı alanlardan hangilerinin daha yakın bir jeolojik zamanda oluştuğu söylenebilir?



Soru

lard

an ö

nce

26

BİLGİ KÖŞESİ-3 KAYAÇLAR

Kayaç Döngüsü

Magma

Püskürük kayaç

Metamorfik kayaçTortu

Tortul kayaç

soğuma ve katılaşma

ısı ve basınç

erime

erime

ayrışma ve aşınma

sıkışma ve çim

entol aşma

ısı ve basınç erime

Yer kabuğunun yapı malzemesini oluşturan kayaçlar, tek bir mineral veya çeşitli minerallerin birikmesiyle meydana gel-miş katı kütlelerdir. Farklı oluşum şekillerine sahip olan ka-yaçlar çeşitli sertlikte olabilirler.

Kayaçlara bağlı oluşan yer şekilleri

Kütle hâlindeki granitler, fiziksel ve kimyasal ayrışmaya uğradıklarında değişik boyut ve şekillerde bloklara dö-nüşür. Buna tor topoğrafyası denir. Peribacaları tüf ve bazalt kayaçlarından oluşur. Kimyasal tortul kayaçların (özellikle kalker ve jips) yaygın olduğu arazilere karstik arazi adı verilir. Bu bölgelerde aşınma sonucunda; lapya, dolin, uvala, polye, obruk, düden ve mağara gibi yer şekil-leri ortaya çıkar. Birikim sonucunda ise traverten, sarkıt, dikit ve sütunlar oluşur.

Kayaçlardan Yararlanma

İnsanlar, ilk çağlardan beri kayaçlardan çeşitli şekillerde yararlanmışlardır. Bu kayaçlarla kesici aletler yaparak avlanmışlar, bitkileri parçalamışlar; kayaçları, süs, ev eşyası vb. amaçlar için kullanmışlardır. Ayrıca kayaları oymak suretiyle barınma ihtiyaçlarını gidermişlerdir. Kömür türü kayaçlar ısınma amaçlı kullanılmıştır. Günümüzde de inşaat, sanayi, ulaşım vb. faa-liyetlerde kayaçlar kullanılmaktadır.

OLUŞUMLARINA GÖRE KAYAÇLAR

Püskürük Kayaçlar Tortul KayaçlarBaşkalaşım Kayaçları( Metamorfik)

Dış Püskürük Mekanik Kimyasal Organik

Oluşumu:

Magmanın yeryüzüne

çıktıktan sonra soğumasıyla

oluşan kayaç-lardır.

Oluşumu:

Dış kuvvetlerin kopardığı kayaç

parçalarının, çukur alanlarda

birikmesiyle oluşur.

Oluşumu:

Suyun erittiği minerallerin birikmesiyle

oluşur.

Oluşumu:

Canlı kalıntı-larının havasız ortamda uzun süre kalması

sonucu oluşur.

Oluşumu:

Magmanın yeryüzüne çık-madan soğu-

masıyla oluşan kayaçlardır.

Oluşumu:

Kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç

altında kalarak de-ğişmesiyle oluşur.

Örnekleri Andezit Bazalt Tüf Obsidyen

ÖrnekleriKum taşı

Kil taşı Çakıl taşı

(Konglomera)

ÖrnekleriKalker Jips Kaya tuzu Dolomit

ÖrnekleriTaş kömürü Linyit Tebeşir Mercan

kalkeri

Örnekleri Granit Gabro Diyorit Siyenit

ÖrnekleriKömür ElmasGranit GnaysKalker Mermer Kumtaşı Kuvars

İç Püskürük

27

Çözü

mlü

Sor

ular


Kim

ya d

ersi

nde

öğre

nmiş

tim, k

ömür

e ço

ok y

ükse

k sı

cakl

ıkla

rda

yüks

ek b

asın

ç uy

gula

rsak

elm

as e

lde

edeb

ilirm

işiz

. Köm

üre

kaya

ç de

yip

geçm

ey-

elim

biz

dos

tum

...

Soru 1

Tüflerin ve bazaltların yaygın olarak bulunduğu bir bölgede sel sularının aşındırması sonucu aşağıdaki yer şekillerinden hangisinin oluşması beklenir?

A) Tor topografyası

B) Traverten

C) Polye

D) Mantar kaya

E) Peribacaları

Çözüm 1

Volkanik tüflerden ve bazaltlardan oluşan bir arazi-de, sel sularının yaptığı aşındırma sonucu tüflerin olduğu kısım aşınır ve bazaltların olduğu kesimler yüksekte kalır. Bu şekilde oluşan yer şekillerine pe-ribacası adı verilir.

Cevap E

Soru 2

Aşağıdaki kayaç türlerinden hangisinin yaygın olarak bulunduğu bölgelerde dolin, obruk ve traverten gibi yer şekilleri daha yaygındır?

A) Dış püskürük

B) Kimyasal tortul

C) Organik tortul

D) Fiziksel tortul

E) Başkalaşım kayaçları

Çözüm 2

Dolin, obruk, traverten gibi yer şekilleri karstik ara-zilerdeki kalker, jips gibi kayaçların yer altı ve yer üstü suları tarafından aşındırılması ya da biriktiril-mesi ile oluşur. Bu kayaçlar, kimyasal tortul kayaçlar grubundadır.

Cevap B

Soru 3

Tortul kayaçlarla ilgili,

I. Canlı kalıntılarından oluşmuş türleri vardır.

II. Tabakalar hâlinde bulunurlar.

III. Magmanın katılaşması ile oluşmuş kristalli ka-yaçlardır.

IV. Oluşumunda dış kuvvetler etkili olmuştur.

özelliklerinden hangileri yanlıştır?

A) Yalnız III B) I ve III C) II ve III


Çözüm 3

Tortul kayaçlar, dış kuvvetlerin yaptığı birikim sonu-cu oluşan, içlerinde fosil ya da canlı kalıntısı bulun-durabilen ve tabakalar hâlinde bulunan kayaçlardır. Kristalli yapı, püskürük kayaçlara ait bir özelliktir.

Cevap A

Soru 4

•Granit

•Gabro

•Diyorit

•Siyenit

Bu kayaçlar için aşağıdakilerden hangisi ortak bir özelliktir?

A) İçlerinde fosil bulundururlar.

B) Magmanın katılaşması sonucu oluşmuşlardır.

C) Yer yüzeyinin üzerinde oluşmuşlardır.

D) Hızlı soğuduklarından ince kristallere sahiptirler.

E) Tabakalar hâlinde bulunurlar.

Çözüm 4

Granit, gabro, diyorit ve siyenit, yeryüzüne doğrusokulan magmanın, yer yüzeyine ulaşamadan so-ğuması ve katılaşması ile oluşmuş iç püskürük ka-yaçlardandır.

Cevap B

28

Fark

lı fa

rklı

soru

lar

KAYAÇLAR

AÇIK UÇLU SORULAR

1. Başkalaşım kayaçlarının oluşumunu yazınız.

.........................................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................................

2. Kimyasal tortul kayaçların oluşumunu yazınız.

.........................................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................................

3. Dış püskürük kayaçların oluşumunu yazınız.

.........................................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................................

ŞEMA SORULARI

Aşağıdaki haritada harflerle belirtilen oklar hangi süreçleri ifade etmektedir? Yazınız.

a

e

b

f

d

c

Başkalaşım Kayaç

PüskürükKayaç

TortulKayaç

Magma

Tortu

a. .........................................................................................................................................................................

b. .........................................................................................................................................................................

c. .........................................................................................................................................................................

d. .........................................................................................................................................................................

e. .........................................................................................................................................................................

f. .........................................................................................................................................................................

29

Ya ta

ş bi

limci

si m

i olu

caz

biz

kard

eşim

? Ta

mam

ezb

erle

yelim

, ezb

erle

yelim

de

olm

uyo

yani

, ben

im h

afız

a 3

mb

zate

n o

da je

oloj

ik d

evirl

erle

dol

du.

O k

ısm

ı sils

em y

azılı

da ç

akılı

rım.

İŞARETLEME SORULARI

Aşağıda verilenlerden, geçmişten günümüze kayaçların kullanım alanı olanları işaretleyiniz.

1 Barınma

2 Balıkçılık

3 Dokuma

4 Tahıl öğütme

5 Mutfak eşyası yapımı

6 Mobilya ham maddesi

7 Süs eşyası yapımı

8 İnşaat malzemesi

9 Kâğıt yapımı

10 Tuz yapımı

11 Enerji üretimi

ŞEMA SORULARI

Aşağıdaki kayaç türlerine örnek veriniz.

KAYAÇ TÜRLERİ

Püskürük

1. İç Püskürük

........................

........................

........................

........................

3. Fiziksel Tortul

........................

........................

........................

........................

2. Dış Püskürük

........................

........................

........................

........................

6. Başkalaşım

........................

........................

........................

........................

4. Kimyasal Tortul

........................

........................

........................

........................

5. Organik Tortul

........................

........................

........................

........................

Tortul

30

Seçe

nekl

i sor

ular

(sev

iye

1)01 KAYAÇLAR - 105

1.

Fotoğrafta gösterilen bölgede arazi özelliğine bağlı olarak, aşağıdaki kayaçlardan hangisinin daha yaygın olması beklenir?

A) Mercan kalkeri B) Konglomera

C) Andezit D) Tebeşir

E) Taş kömürü

2. Aşağıdaki tabloda bazı püskürük kayaçların oluşum yeri ile ilgili işaretlemeler yapılmıştır.

Oluşum Yeri

Kayaç Yer kabuğunun içi Yer yüzeyi

Bazalt ✔

Gabro ✔

Granit ✔

Andezit ✔

Tüf ✔

Buna göre, tabloda gösterilen kayaçlardan han-gisinin oluşum yeri yanlış işaretlenmiştir?

A) Tüf B) Bazalt C) Gabro

D) Granit E) Andezit

3. Geçmiş dönemlerde yaşayan canlıların kalıntıları olan fosillere bazı kayaçların bünyesinde rastlan-maktadır.

Bünyesinde fosil barındıran bir kayaç ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Oluşumunda yüksek sıcaklık ve basınç etkili ol-muştur.

B) Bulunduğu bölgede volkanik faaliyetler gerçek-leşmiştir.

C) Tabakalı bir yapıya sahiptir.

D) Yeryüzüne çıkan lavların ani bir biçimde soğu-masıyla meydana gelmiştir.

E) Bulunduğu bölgede nemli bir iklim hâkimdir.

4. Yer kabuğundaki kayaçlar birbirinden farklı oluşum şekillerine sahiptir.

Buna göre;

• kuvars,

• mermer,

• gnays

kayaçlarının ortak özelliği olarak aşağıdakiler-den hangisi gösterilebilir?

A) Dış püskürük kayaçların değişime uğramasıyla oluşmuşlardır.

B) Tabakalı yapıya sahip kayaçlardır.

C) Yeryüzünde yayılış alanı en geniş olan kayaç-lardır.

D) Oluşumlarında soğuma ve katılaşma etkili olur.

E) Oluşumlarında yüksek sıcaklık ve basınç etkili olmuştur.

5. Bir öğrenci, yazın gezi yaptığı bir bölge için, “Bulun-duğum yerde, jeolojik devirler içinde volkanik patla-malar meydana gelmiş.” ifadesini dile getirmiştir.

Bu öğrenci kullandığı ifadeye kanıt olarak aşağı-dakilerden hangisini söylemiştir?

A) Bölgede kıvrım dağları bulunmaktadır.

B) Bölgede dış püskürük kayaçlar yaygındır.

C) Bölgedeki kayaçlarda çok sayıda fosil bulun-maktadır.

D) Tabakalar hâlinde bulunan kayaçlara rastlan-maktadır.

E) Bölgede aşınmaya karşı dirençsiz kayaçlar bu-lunmaktadır.

6. Yer kabuğunu oluşturan kayaçlar ve toprak tabaka-sı, dış kuvvetlerce ufalanarak akarsu, göl ve okya-nus tabanlarında tabakalar hâlinde birikir. Bu saha-larda birikmiş olan malzemeler zaman içinde üst üste yığılır, basınç altında kalır, taşlaşır ve tortul kayaçlara dönüşür.

Buna göre, aşağıda verilen kayaç türlerinden hangisinin oluşumu bu şekilde açıklanabilir?

A) Kuvarsit B) Elmas C) Kum taşı

D) Diyorit E) Siyenit

Soru Soru Soru

C E

V A

P L

A R

Num

ara AD SOYAD

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1

2

3

4

5

A B C D E

6

7

8

9

10

A B C D E

11

12

13

14

15

A B C D E

108295


31

Perib

acas

ına

niye

per

ibac

ası d

emiş

ler s

oral

ım m

ı öğr

etm

ene?

Had

i bac

a kı

smen

tam

am d

a pe

ri ne

ala

ka?

7. Aşağıdaki fotoğrafta İç Anadolu Bölgesi’nde yaygın olan bir yer şekli gösterilmiştir.

Bu yer şekliyle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Arazi, aşınıma karşı farklı dirençteki kayaçlardan oluşmuştur.

B) Volkanik tüf, suda çözünebilen bir kayaçtır.

C) Şeklin oluşumunda buzul aşındırması etkilidir.

D) Oluştuğu bölgelerde yağış rejimi düzenlidir.

E) Kimyasal tortul kayaçlar üzerinde oluşmuştur.

8. I. Muğla’daki tor topoğrafyası

II. Ürgüp Peribacaları

III. Pamukkale travertenleri

IV. Antalya Bölümü’ndeki polyeler

V. Orta Anadolu’daki kırgıbayırlar

Yukarıdaki yer şekillerinden hangileri kimyasal tortul taşların aşınması ya da birikmesiyle mey-dana gelmiştir?

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III


9. Tortul ve püskürük kayaçların, yüksek sıcaklık ve basınç altında kalarak başka kayaçlara dönüşmesi ile başkalaşım kayaçları oluşur.

I. Kalker → Jips

II. Granit → Bazalt

III. Kum taşı → Kuvars

IV. Kil taşı → Şist

V. Kömür → Elmas

Buna göre, yukarıdaki kayaçlardan hangileri-nin başkalaşımı sonucu oluşan yeni kayaç türü, yanlış gösterilmiştir?

A) I ve II B) I ve V C) II ve IV


10.

Magma

Püskürük kayaç

Metamorfik kayaç

Tortu

II

I

Tortul kayaç

Kayaç döngüsü kavram haritasında, numaralı yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

I II

A) Ayrışma, aşınma Sıcaklık, basınç

B) Soğuma, katılaşma Birikme, sıkışma

C) Sıkışma, çimentolaşma Ayrışma, aşınma

D) Soğuma, katılaşma Sıcaklık, basınç

E) Sıcaklık, basınç Aşınma, tortullanma

32

Seçe

nekl

i sor

ular

(sev

iye

2)06 KAYAÇLAR - 2

1. Eskiden insanların silah ve alet yapımında kullandı-ğı, bu nedenle insanlık tarihi açısından büyük önemi olan bir taştır. Siyah renkli ve cam gibi parlak bir gö-rünüşe sahiptir.

Bu parçada sözü edilen kayaç aşağıdakilerin hangisidir?

A) Obsidyen B) Tüf C) Taş kömürü

D) Çakıl taşı E) Kalker

2.

Bu fotoğrafta gösterilen oluşumları meydana getiren kayaçlar, aşağıdaki taş gruplarından hangisine girer?

A) İç püskürük

B) Kimyasal tortul

C) Organik tortul

D) Metamorfik

E) Dış püskürük

3. Magmanın yeryüzüne çıkarak ani bir şekilde soğu-yup katılaşması sonucu yoğunluğu fazla olan olduk-ça sert kayaçlar meydana gelir.

Aşağıdaki kayaçlardan hangisi sözü edilen şe-kilde oluşan kayaçlara örnektir?

A) Bazalt B) Granit C) Gnays

D) Çakıl taşı E) Kalker

4. Aşağıda kayaçların genel özellikleriyle ilgili bazı bil-giler verilmiştir.

I. Obruk, düden ve polye gibi oluşumlara eriyebi-len kayaçların bulunduğu arazilerde rastlanır.

II. Kayaçlar, birden fazla mineralden oluşabilir.

III. Tortul kayaçlar diğer kayaç türlerinden farklı olarak içlerinde fosil bulundurabilir.

IV. Kayaçlar, gözeneklilik ve geçirimlilik gibi özellik-ler açısından birbirinden farklıdır.

V. Kömür ve elmas, oluşum bakımından birbirine benzer özelliktedir.

Yukarıdaki yargılardan hangileri yanlıştır?

A) Yalnız II B) Yalnız V C) I ve IV

D) II ve III E) II, IV ve V

5. Aşağıda, bir aşınım yüzeyinde kaya bloklarının oluşturduğu yer şekli gösterilmiştir.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi söylene-mez?

A) Bu yer şekillerinin oluşumunda dış kuvvetlerin etkisi vardır.

B) Granit kayaçların yüzeye çıkmasıyla oluşmuştur.

C) Yer şekli, kayaç parçalarının dış kuvvetler tara-fından biriktirilmesi sonucu oluşmuştur.

D) Granit blokları aşınıma karşı dirençlidir.

E) Granit kayaçların şekillenmesinde mekanik çö-zülme etkili olmuştur.

Soru Soru Soru

C E

V A

P L

A R

Num

ara AD SOYAD

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1

2

3

4

5

A B C D E

6

7

8

9

10

A B C D E

11

12

13

14

15

A B C D E

108296


33

Tor t

opoğ

rafy

ası d

iye

bişe

y yo

k ka

rdeş

im k

andı

rmay

ın b

izi!

Bild

iğin

üst

üst

e di

zmiş

ler

o ta

şlar

ı... İ

lkok

ul ö

ğren

cisi

değ

iliz

biz

yer m

iyiz

bun

ları.

..

Sen

de b

işey

ler s

öyle

sene

kan

ka

6. Öğretmenlerinin sınıfa getirdiği bir kayacı inceleyen bir grup öğrenci kayacın farklı kayaçlara ait kırıntılar-dan meydana geldiğini görmüştür.

Buna göre, bu kayacın oluşmasında aşağıdaki-lerden hangisinin etkili olduğu söylenebilir?

A) Soğuma ve katılaşma

B) Suyun etkisiyle çözülme

C) Aşınma ve birikme

D) Yüksek ısıda başkalaşma

E) Yavaş yavaş soğuma

7. • Birdenizyadagöltabanındaüstüstebirikmişve tabakalar oluşturmuş kaya kırıntılarının sıkış-ması sonucu …..X….. kayaçlar oluşur.

• Canlı kalıntılarının havasız bir ortamda uzunsüre kalması ve taşlaşması sonucu …..Y….. kayaçlar oluşur.

Bu cümlelerde boş bırakılan yerlere aşağıdakile-rin hangisinde verilenler getirilmelidir?

X Y

A) kimyasal tortul organik tortul

B) kimyasal tortul metamorfik

C) iç püskürük kimyasal tortul

D) fiziksel tortul organik tortul

E) fiziksel tortul dış püskürük

8. Dış kuvvetler her saniye kayaçları aşındırmaya ve ufalamaya devam ederler. Ancak kayaçların dış kuvvetlerin aşındırma etkisine karşı dirençleri aynı değildir.

Buna göre, aşağıdaki kayaçlardan hangisi dış kuvvetler tarafından daha kolay aşındırılır?

A) Gnays B) Volkan tüfü C) Bazalt

D) Kuvars E) Gabro

9. Kayaç döngüsüyle ilgili,

I. Başkalaşım kayaçları, erime yoluyla tekrar mantoya katılabilir.

II. Mantodaki lavların soğuması kayaç döngüsü-nün başlangıcını oluşturmuştur.

III. Tortul kayaçlar sıcaklık ve basınç altında deği-şime uğramazlar.

IV. Başkalaşım kayaçları çok sert olduğundan aşınmaz ve tortul kayaçları oluşturan unsurlar arasına katılmazlar.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II


10. • Yüzeye kadar ulaşamayan magmanın yer ka-buğunun iç kesimlerinde soğuması ile oluşan kayaçlardır.

• Kayaçlarınoluşmasıveçeşitlietkenlerlebirbiri-ne dönüşmesi ya da magmaya katılması süre-cinin tamamına verilen isimdir.

• Jeolojik devirlerin belirlenmesinde de kullanı-lan, tortul taşlar arasında katılaşmış canlı ka-lıntılardır.

• Bitkiyadahayvankalıntılarınınçökelerektaba-kalar hâlinde taşlaşmasıyla oluşan kayaçlardır.

Bu açıklamalar aşağıdaki kavramlardan hangi-siyle ilişkilendirilemez?

A) Kayaç döngüsü

B) İç püskürük kayaçlar

C) Organik tortul kayaçlar

D) Kimyasal tortul kayaçlar

E) Fosil

10.SINIF COGRAFYA · 2019-07-24 · Okyanus Dağlık Arazi Yandaki şekilde litosfere ait sial ve...

Documents

Transcript of 10.SINIF COGRAFYA · 2019-07-24 · Okyanus Dağlık Arazi Yandaki şekilde litosfere ait sial ve...