Electricl & Electronic Measurement

Sistemi i CilesiseN t gjitha vendet evropiane Sistemi i Cilsis" mbshtetet fuqimisht n pes kolonat e tije:

Standardizimin Metrologjin ertifikimin Akreditimin dhe Menaxhimin e cilsis.

Metrologjia mbulon tri detyra kryesore:

Prcaktimi i njsive ndrkombtare t pranuara t matjeve si p.sh. metri.Realizimi i njsive t matjeve me metoda shkencore, p.sh, realizimi praktik i metrit Vendosja e zinxhirit t gjurmueshmris n dokumentimin e saktsis s matjes

Sistemi i CilesiseN BE metrologjia sht e ndar n tri kategori me nivele t ndryshme kompleksiteti dhe saktsie:

Metrologjia shkencore q merret me organizmin dhe zhvillimin e etaloneve (standardeve) t matjeve dhe mirmbajtjen e tyre (niveli m i lart).

Metrologjia industriale q duhet t siguroj funksionimin e prshtatshm t instrumentave t matjeve t prdorur n industri si dhe n proceset e prodhimit dhe testimit.

Metrologjia ligjore q ka lidhje me saktsin e matjeve kur kto kan ndikim n transparencn e transaksioneve ekonomike, shndet dhe siguri.

Metrologjia themelore sht e ndar n prputhje me 11 fusha:

masa, elektriciteti, gjatsia, koha dhe frekuenca, termometria, rrezatimi jonizues dhe radioaktiviteti, fotometria dhe radiometria, rrjedhja, akustika, sasia e lnds dhe metrologjia ndrdisiplinare.Gjurmushmeria (Traceability)Zinxhiri i gjurmueshmris sht nj zinxhir i pathyeshm krahasimesh q bjn t qart se nj rezultat i matjes ose vlera e etalonit (standardit) sht e lidhur me referencat n nivelin m t lart q mbaron n nivelin final me etalonin (standardin) primar.Njsit metrologjikeIdeja pr nj sistem pas sistemit metrik - nj sistem njsish bazuar tek metri dhe kilogrami - rezultoi gjat Revolucionit Francez, kur standartet referuese prej dy objektesh t fabrikuara prej platini pr metrin dhe kilogrami n u ndrtuan dhe u depozituan n Arkivn Kombtare Franceze n Paris n 1799 - t njohur m von si Metri i Arshivs dhe Kilogrami i Arshivs.

Akademia Franceze e Shkencave u ngarkua nga Asambleja Kombtare pr t hartuar nj sistem t ri t njsive pr prdorim n mbar botn dhe n vitin 1946 sistemi MKSA (metri, kilogrami, sekondi, amperi) u pranua nga vendet antare t Konvents s Metrit. N vitin 1954 MKSA u zgjerua me prfshirjen e kelvin dhe kandeles.

Pastaj sistemi mori emrin Sistemi Ndrkombtar i Njesive, SI.Sistemi SI sht themeluar n vitin 1960 nga Konferenca e Prgjithshme e 11-t e Peshave dhe Masave (CGPM):"Sistemi Ndrkombtar i Njsive, SI, sht sistemi i lidhur i njsive i adoptuar dhe rekomanduar nga CGMP".

Sistemi SI prbhet nga shtat njsi baz t cilat bashk me njsit e rrjedhura formojn nj sistem t lidhur t njsive. Prve ksaj, jan pranuar disa njsi t tjera jasht sistemit SI pr prdorim me njsit SI.

SI

Njesite Baze SI

Njesite e Rjedhura SI

Njesite e Rjedhura SI

Njesite e pranuara jashte sistemit SI

Prefikset e sistemit SI

Njesite Elektrike Baze & te RjedhuarNje amper eshte rryma e cila po te kaloje ne dy percjellesa infinit te gjate te vendosur nje meter larg, shkakton forcen prej 2x10-7 njuton per meter gjatesi ne te dy percjellesit.

Nje volt percaktohet si diferenca potenciale midis dy pikave ne nje percjelles me ryme 1 amper kur fuqia konsumuar midisdy pikave eshte 1 wattNje Ohm eshte rezistenca qe lejon kalimin e rrymes nje amper kur ne te aplikohet nje diference potenciali nje voltweber eshte fluksi magnetik qe pershkon nje spire dhe prodhon nje fem 1 volt kur ky fluks bie ne zero ne menyre kostante per nje sekondeNje tesla eshte densiteti i fluksit magnetik kur nje fluks magnetik prej nje weber pershkon 1 meter kuadratNje henri eshte eshte induktiviteti i nje qarku ku induktohet fem 1 volt nese ne te ryma ndryshon prej 1A/sNje farad eshte kapaciteti i nje kondesatori i cili ngarkohet me ngarekese 1 kulon kur ne terminalet e tij zbatohet nje tension 1 voltTemperaturaShkallet e TemperaturesShkalla Celcius.Mbeshtetet ne dy pikat fizike te gjendjes se Ujit 0Cngrirje dhe 100 C avullimiShkalla Kelvin ose shkalla absolute.Mbeshtetet ne temperaturen zero absolute -273.15 C.

t90 / C = T90/K - 273.15

Standartet e MatjesRezistenca precize , Forcat Elektromotore,Burime tensioni , Burime rryme, Bobinat,Kondesatoret.Rezistenca precize

Weston FEM Element

Burime tensioni,Burime rryme, F.E.M.

Klasifikimi i Standarteve te MatjesStandartet InternacionalePercaktohen nga mareveshjet nderkombetareMbahet ne Byrone Internacionale te Peshe Matjes ne France.Saktesia me e madhe e mundeshmeStandartet PrimareMbahen ne Institutet e matjes ne vende te ndryshme. Byroja Nacionale e Standarteve ne Washington.Saktesia me e madhe e mundeshmePerdoren per te percaktuar saktesine e Standarteve SekondareStandartet SekondareSherbejne per kontrollin e Sandarteve te Punes dhe per kalibrimin e Instrumentave precizeme pak te sakte se ata primareKontrollohen periodikisht me standartet primareStandartet e PunesPerdoren ne praktiken e perditshme te matjes.Kontrollohen periodikisht me standartet sekondareMetodat e MatjesSipas veprimeve qe kryhen per te mare rezultatin e matjesMatje Direkte. Rezultati meret drejtperdrejt nga tregimi i Instrumentit. Matja e tensionit , rymes, rezistences me ommetra etj...Matje Indirekte. Rezultati meret nga llogaritjet duke ditur lidhjen funksionale. Matja e fuqise kur matet ryma dhe tensioni.Matje te Perseritura. Rezultati meret pasi jane kryer matje te perseritura direkte ose indirekte dhe zgjidhet nje sistem ekuacionesh.Metodat e Matjes sipas Principit te MatjesSipas principit dhe pjesmarjes se njesis se matjesMedoda te Matjeve Direkte. Ne procesin e matjes nuk mer pjese njesia e matjes. Tregimet e instrumentave percaktojne madhesin e panjohur.Medodat e Matjeve Krahasuese Ne procesin e matjes mer pjese njesia e matjes. Ato ndahen:

Metoda Diferenciale. Matet diferenca midis madhesis se panjohur Mx dhe madhesis se njohur M0 .

EXE0

M

Perpikmeria e matjes eshte me larte sa me vogel te jete diferenca MSaktesia e Instrumentit nuk ndikon ne saktesin e matjes.Saktesia e matjes percaktohet kryesisht nga saktesia e njohjes te madhesis se njohur M0 dhe perpikmeria e instrumentit

Metoda Nuleare. Ne kete metode diferenca M behet e barabarte me zero. M=0 pra MX=M0

EX E0

Madhesia e njohur M0 eshte e ndryshueshme.Perpikmeria e instrumentit nuk ndikon ne matje. Saktesia e metodes varet nga saktesia e madhesis se njohur dhe pandjeshmeriae instrumentit.Eshte me pak e sakte se metoda diferenciale.

Medoda Zevendesimit. Sipas kesaj metode madhesia e panjohur zevendesohet ne aparaturen e matjes me nje madhesi te njohur dhe te ndryshueshme te te njejtes natyre. Ne kete rast ndryshohet madhesia M0 derisa mbi instrument te kemi te njejtin efekt si edhe madhesia e panjohur MX.

Saktesia e motedes varet nga saktesia e madhesis se njohur.Instrumenti nuk ndikon ne saktesin e matjesKlasifikimi i GabimeveShkaqet e GabimeveGabimet Instrumentale, shkaktohen nga te metat konstruktive dhe teknologjike.Gabimet Metodike, shkaktohen nga te metad dhe leshimet e metodes se matjes. Gabimet metodike pergjithesisht shaqen kur perdoren metoda indirekte te matjes.Gabimet nga Konsumi Vetiak i aparatit mates i cili kur futet ne skemen e matjes ndryshon regjimin e saj.Gabimet e leximit, ne aparatin analog varen nga menyra e perkatitjes se shkalles se instrumentit.Gabimi nga pandjeshmeria, shfaqet kur perdoren metodat krahasuese te matjes.Gabimet nga faktoret e jashtem, sic jane temperatura, fushat e jashteme elektrike dhe magnetike.Gabimi nga pozicioni i vendosjes se instrumentit ne instrumentat analoge. Si rezultat e zhvendosjes se qendres se rendeses nga boshti i levizjes.

Klasifikimi i Gabimeve te MatjesKlasifikimi i Gabimeve si pas kushteve te punes:Gabimet Kryesore. Percaktohen ne kushtet normale te punes se instrumentit. Ne te bejne pjese: Gab. Instrumentale, Gab. Metodike, Gab nga konsumi vetiak, Gab nga pandjeshmeria dhe Gab. E leximit. Gabimet Suplementare. permbledhimGab nga faktoret e jashtem dhe Gab. I pozicionit.Klasifikimi i Gabimeve sipas kushteve te punesGabimet KryesoreGabimet SuplementareKlasifikimi i Gabimeve sipas menyres se shfaqjesGabime Sistematike. Ne se perseritet matja e te njejtes madhesi te panjohur ne kushte praktikisht te njejta, metode dhe aparature, gabimet mbeten kostante ne madhesi dhe ne shenje ose ndryshojne sipas nje ligji te njohur kur ndryshojne kushtet.Gabimet e Rastit Ne se perseritet matja e te njejtes madhesi te panjohur ne kushte praktikisht te njejta, metode dhe aparature, gabimet ndryshojne ne menyre te paparashikuar ne madhesi dhe ne shenje.

Klasifikimi i Gabimeve sipas menyres se njohjesNe varsi te menyres se njohjes se gabimit matjet ndahen ne

Laboratorike dhe Teknike

Ne Matjet Laboratorike gabimet njehen ne shenje dhe vlere.

Ne Matjet Teknike gabimet njehen si kufi dhe pa shenjeGabimet Absolute, Relative dhe te ReferuaraGabimi Absolut quhet diferenca: Ga=Mx-Mo. Ku Mo perfaqeson te verteten e kushtezuar ose te mesmen arithmetike. Gabimi absolut i besueshem kur ne llogaritje perdoret e verteta e kushtezuar. Gabimi absolut i dukshem ne llogaritje perdoret e mesmja arithmetike Ma.Gabimi Relativ. Perfaqson raportin midis Gab Absolut dhe te vertetes se kushtezuar.Gabimi i Referuar. Perfaqson raportin e Ga dhe vleres nominale te shkalles se aparatit.Perpikmeria e matjes percaktohet nga gabimi absolut dhe nga ai relativ, ndersa Perpikmeria e aparatit percaktohet nga gabimi i referuar.Klasa e aparatit, percaktohet nga gabimi maksimal kryesor i referuar per te gjitha vlerat numerike kryesore te shkalles se aparatit. Gabimet komplekse.Klasifikimi i Gabimeve te MatjesRezultati i Matjes. Si nje proces vleresimi i nje madhesie te panjohur, rezultati i matjes paraqitet ne formen: MX - Ga . Kjo diference i afrohet vleres se vertete sa me sakte te njihen MX dhe Ga .Klasifikimi i Gabimeve si pas kushteve te punes:Gabimet Kryesore. Percaktohen ne kushtet normale te punes se instrumentit. Ne te bejne pjese: Gab. Instrumentale, Gab. Metodike, Gab nga konsumi vetiak, Gab nga pandjeshmeria dhe Gab. E leximit. Gabimet Suplementare. permbledhimGab nga faktoret e jashtem dhe Gab. I pozicionit.Klasifikimi i Gabimeve sipas menyres se shfaqjes:Gabime Sistematike. Ne se perseritet matja e te njejtes madhesi te panjohur ne kushte praktikisht te njejta, metode dhe aparature, gabimet mbeten kostante ne madhesi dhe ne shenje ose ndryshojne sipas nje ligji te njohur kur ndryshojne kushtet.Gabimet e Rastit Ne se perseritet matja e te njejtes madhesi te panjohur ne kushte praktikisht te njejta gabimet ndryshojne ne menyre te paparashikuar ne madhesi dhe ne shenje.Ne funksin te menyres se njohjes matjet ndahen ne Laboratorike dhe Teknike

Gabimet Absolute, Relative dhe te ReferuaraGabimi Absolut quhet diferenca algjebrike midis rezultatit te matjes Mx dhe vleres se vertete te kushtezuar Mo. Ga=Mx-MoGabimi absolut i besueshem kur ne llogaritje perdoret e verteta e kushtezuar. Gabimi absolut i dukshem ne llogaritje perdoret e mesmja arithmetike Ma Gai=Mxi-Ma. Gabimi absolut me shenje te kundert perkufizohet si korigjimi

Gabimi RelativGabimi Relativ. Perfaqson raportin midis Ga dhe vleres krahasuese qe perdoret ne llogaritjen e Ga. Kjo vlere mund te jete e verteta Mo ose Ma.

Gabimi i ReferuarGabimi i Referuar. Perfaqson raportin e Ga dhe vleres nominale te shkalles se aparatit

Perpikmeria e matjes & Perpikmeria e aparatitPerpikmeria e matjes percaktohet nga gabimi absolut dhe nga ai relativ, ndersa Perpikmeria e aparatit percaktohet nga gabimi i referuar

Klasa e AparatitKlasa e aparatit, percaktohet nga gabimi maksimal kryesor i referuar per te gjitha vlerat numerike kryesore te shkalles se aparatit.

Klasat e aparateve strandartizohen 0,01; 0.02 0.05 ; 0.1 ;0.2; 0.5; 1.0; 1.5; 2.5

Fusha e Aparateve Elektromekanike

Gabimet komplekse Per aparatet integrues dhe ata numerike perfshire Urat dhe Kompesatoret, zero e te cileve ndryshon vazhdimishte nuk mund te perdoret gabimi i referuar. Gabimi kompleks absolut percaktohet si Komponentja e pare quhet Gab additiv ndersa e dyta Gab multiplikativ.Gabimi relativ kompleks eshte

Gabimet komplekseGakGrkMxMxGoNMx

Fusha e Aparateve

1Aparat i sistemit magnetoelektrik2Logometer me magnet permanent3Aparat i sistemit elektomagnetik4Aparat i sistemit elektrodinamik5Aparat i sistemit ferrodinamik6Aparat i sistemit induktiv7Aparat i sistemit termik (me fill te nxehte)8Aparat i sistemit elektrostatik9Aparat vibrues10Aparat termoelektrik me termoift te pa izoluar11Aparat termoelekrik me termoift te izoluar12Aparat me radrizator