1. Çeshtjet Themelore Mbi Psikologjine e Zhvillimit

SHTJET THEMELORE MBI PSIKOLOGJIN E ZHVILLIMIT

Dr.Sc.Proc.Niman BARDHI

I SHTJET THEMELORE MBI PSIKOLOGJIN E ZHVILLIMIT

Psikologjia zhvillimore sht e re dhe fillesat i ka pas mesit t shekullit 20 t.

Psikologjia e zhvillimit, si degt e tjera t psikologjis, i ka fillesat e saj tek filozofia. Ajo ka lidhje me degt e tjera t psikologjis por ka edhe ndryshime.

Psikologjia zhvillimore sht disiplin shkencore e psikologjis e cila studion ndryshimet sistematike t emocioneve, t perceptimeve q ndodhin tek qniet njerzore gjat etapave t ndryshme t ciklit jetsor.

sht studimi irritjes fizike dhe mendore dhe i ndryshimeve t sjelljes s individve prej ngjizjes e gjer n vdekje.


Psikologjia zhvillimore prfshin Zhvillimin Fizik - ndryshimet n karakteristikat trupore si pesha, gjatsia, prsosja e sjelljes motorike dhe ndrushimet fiziologjike q shoqrojn procese t tilla si puberteti dhe plakja.

Psikologjia zhvillimore prfshin Zhvillimin e personalitetit dhe zhvillimi social - ndryshimet q ndodhin n personalitetin e nj individi n planin shoqror dhe n emocione.

Gjat ksaj lnde do t ndeshemi shpesh me koncepte t tilla si mosh, mosh mendore psikolgjike dhe mosh fizike kronologjike.


N ndryshim nga psikologjia e zhvillimit, psikologjia e prgjithshme sht e interesuar t dij m shum pr mekanizmat dhe mnyrn e funksionimit t t menduarit dhe t kujtess.

Psikologjia e personalitetit - merret me studimin e personalitetit, t kuptimit t tij.

Psikologjia anormale - merret me studimin e simpomave t t menduarit dhe t kujtess tek individt me rregullimet t t menduarit.

Psikologjia sociale - studion ndikimin e situats n jetn e njeriut dhe t marrdhnieve mes personave.

Psikolgjia e edukimit - sht e interesuar pr rolin e kujtess dhe t menduarit n procesin e t msuarit.


MOSHA

Me mosh duhet t kuptojm nj periudh t caktuar kohore t zhvillimit t individit.

Nisur nga kjo dallohen: mosha e foshnjris,

mosh e paraadoleshencs,

e adoleshencs ,

mosha e rritur shkollore, etj.

Mosha mendore (psikologjike) - nnkupton nivelin e zhvillimit psikik t fmijs n periudh t caktuar t zhvillim, ndrsa me

Mosha kronologjike - nnkuptohet mosha reale e personit ( 7. 8. 9. 10.vje)


Duke studiuar ndryshimet psikologjia e zhvillimit synon:

T prshkruhen ndryshimet q ndodhin tek njeriu gjat gjith jets dhe t jap nj pamje m t prgjithshme t zhvillimit.

T bj krahasime mes njerzve me prejardhje t ndryshme, me histori t ndryshme jetsore biologjike.

T parashikoj ndryshimet q mund t ndodhin n sjellje gjat jets s individit n nj mosh dhe moment t caktuar t jets. Mbi kte baz prcaktohen format e sjelljes q duhet t ndjek personi pr t minimizuar mundsin, fjala vjen t nj ataku kardiak.


Duke studiuar ndryshimet psikologjia e zhvillimit synon:

T lidh zbulimet e psikologjis s zhvillimit me zbulimet e fushave t tjera t psikologjis.

T influencoj tek ndryshimet (p.sh.kur dim se kemi trashgimi diabetin, ather ne influencohemi n ndryshim t sjelljes, vendosim t prfshihemi n nj stil jetese q pakson dukshem mundsin e shfaqjes ose t avancimit t tij, etj.)

II KARAKTERISTIKAT KRYESORE N PSIKOLOGJIN E ZHVILLIMIT

Procesi i ndryshimeve q prfshin gjat gjith jets njeriun (zhvillimi) sht shumdimensional.

Karakteristikat kryesore t zhvillimit jan:

A) Zhvillimi biologjik - ka t bj me bazat neurologjike dhe hormonale t sjelljes. Proceset biologjike ndikojn n zhvillimi kognitiv, fizik, emocional dhe t personalitetit.

B) Zhvillimi fizik - ka t bj me ndryshimet q ndodhin n trupin e individit n pesh, gjatsi, ndryshime n sistemin e organeve t ndryshme, etj.


C) Zhvillimi kognitiv - ka t bj me ndryshimet n fushn e dijes q lidhen me ndryshimet n sfern e t t menduarit, t kujtes, perceptimit, gjuhS, etj.

D) Zhvillimi social - bn t mundur bashkpunimin mes individve dhe grupeve si dhe me ndikimin e tyre n mjedisin social n t cilin rriten e jetojn.

E) Zhvillimi emocional - ka t bj me fushn afektive, me ndjenjat dhe pasurimin n trsi t bots s tyre shpirtrore.

F) Zhvillimi i personalitetit - ka t bj me veten dhe perceptimin e vetes, me sjelljen seksuale, me zhvillim moral, etj.

sht trsor,

Ndodh gjat gjith jets,

Shkon nga e thjeshta drejt kompleksitetit,

sht i diferencuar,

sht reaktiv,

Reflekton n stabilitet dhe n ndryshim,

Ka raste q edhe prsritet,

Reflekton diferenca individuale,

Ndikohet edhe nga mjedisi, edhe nga trashgimia.

sht nn kontrollin e brndshm,

sht variabl,

sht proces kompleks,

Prfshin si rritjen n rini, ashtu edhe rnien, konsumimin e prgjithshm n moshn e tret.


Pr t shpjeguar dhe prshkruar zhvillimin n t gjitha kto fusha, psikologjia e zhvillimit shfrytzon zbulimet e shkencave t tjera si biologjia, fiziologjia, mjeksia, sociologjia, antropologjia etj.

N kt kuptim zhvillimi:


Zhvillimi trsor

Do t thot: zhvillimet nuk jan t izoluara dhe nuk mund t ndodhin si t tilla.

T gjitha fushat e zhvillimit: social, psikologjik, biologjik, fizik, kognitiv, emocional etj, varen nga njra tjetra dhe gjith zhvillimi sht pasoj, rrjedhim i ktij bashkpunimi, ndrveprimi.

Pr shembull: Zhvillimi (shprehit) kognitiv varen nga zhillimi fizik dhe eksperienca sociale.

Zhvillimi social varet nga zhvillimi kognitiv dhe biologjik.


Zhvillimi gjat gjith jets

Studiuesit deri von argumentonin se zhvillimi fillon q n fazn prenatale dhe mbaron me adoleshencn. Mirpo n shekullin XX u rrit interesi edhe n moshn e rritur.

Prfundimi i studimeve : Zhvillimi nuk prfundon n nj mosh t caktuar por vazhdon gjat gjith jets.

sht e vrtet se disa aspekte t zhvillimit fizik prfundojn n moshn e adoleshencs, por zhvillimi emocional, kognitiv dhe social vazhdon edhe m tej.


Zhvillimi nga e thjeshta drejt nj kompleksiteti m t madh

N fillim foshnja bhet fmij, m pas adoleshent.

N fillim ai tenton t manipuloj me objekte q i dalin prpara, m von rritet dhe arrin ti kap me dor objektet.

E njjta linj zhvillimi ndodh edhe me gjuhn. N fillim ai zotron dhe shpreh, si rregull, nj fjal t vetme.

Pastaj pasuron fjalorin, nuk flet m me rrokje, por thot fjal dhe m von formon fjali t kuptimta.


Zhvillimi sht i diferencuar

Ky diferencim shfaqet n perceptimin e gjrave, q do t thot se fmija e ka t vshtir n fillim t bj diferencimin e perceptimeve, ndijimeve, ndjenjave , mendimeve etj.

Diferencimet shfaqen edhe n zhvillimin fizik.

Ka periudha kur ai rritet m ngadal dhe ka periudha t zhvillimit t shpejt t tij.

Kjo duket n rritjen trupore dhe ate t pamjes s jashtme, t zhvillimit t organeve, etj.


Zhvillimi sht reaktiv

Kjo do t thot se edhe kur arrihet nj mosh e caktuar e pjekuris, ne vazhdojm prsri ndryshimin ton.

Zhvillimi reciprok (ndikimet e zhvillimit jan reciproke)

Kjo do t thot se fmija ndikohet nga t tjert q ka pr rreth, ashtu si ndikon edhe ai mbi t tjert.


Zhvillimi reflekton si stabilitetin ashtu edhe ndryshimin

N kte pik psikologt dhe studiuesit nuk bien dakord pr faktin se sa shum mbetet i pandryshuar njeriu ose ai ndryshon (ndryshon edhe personaliteti).

Shtrohet pyetja:

Amundet q nj fmij i turpshm t bhet shum i shkatht kur t rritet ?

Edhe ndodh.

A mundet q nj fmij t shklqej n msime kur t rritet, n nj koh q n fmijri nuk ka shklqyer?

Edhe kjo ndodh.

Ajo q mund t thuhet sht se: personaliteti pr disa njrz edhe ndryshon, ndrsa pr t tjer mbetet i pandryshuar.


Zhvillimi ka raste q edhe prsritet

P.sh.

Kriza e identitetit n adoleshenc mund t prsritet edhe n moshn e mesme.

Njeriu duhet t prshtatet me punn dhe po ashtu edhe kur t dal n pension.

Duhet t prshtatet n nj mjedis t ri me njerz t panjohur dhe me nj natyr tjetr pune (e vshtir por kjo arrihet).

Pr t njjtn dukuri sociale (divorci, martesa) individ t ndryshm mund t prjetojn stade t ngjashme jetsore, por me ndryshime t vogla.

Zhvillimi reflekton diferenca individuale Ritmi dhe koha e ndryshimit ndryshon nga nj person tek tjetri.

Kjo mund t ndodh pr peshn, gjatsin, aftsit fizike, shndeti, karakteristikat kognitive dhe emozionale, etj.


Zhvillimi ndikohet edhe nga mjedisi, edhe nga trashgimia

Ka studiues q e konsiderojn trashgimin vendimtare n zhvillimin e fmijs, ndersa t tjer mbrojn tezn se mjedisi sht vendimtar.

T dy palt kan pjesrisht t drejt, pasi zhvillimi varet edhe nga trashgimia edhe nga mjedisi.

Pr disa njerz ndikimi i trashgimis sht m i madh, pr disa t tjer m shum ndikon n zhvillim mjedisi.

Pyetja q shtrohet nuk ka t bj se cili prej faktorve t mposhtm ndikon m shum dhe cili m pak, por shtja ka t bj me faktin se si duhet t ndrveprojn trashgimia dhe mjedisi social dhe si mund t kontrollohen ato n mnyr q zhvillimi t ndodh n mnyr optimale.


Zhvillimi sht nn kontrollin e brndshm (nga vet ne) dhe jo nga jasht (nga t tjert)

Dikush mund t mos e marr veten kurr nga nj ngjarje stresante, nj tjetr e kaprcen at (natyrisht jo pa pasoja).

Zhvillimi sht variabl

Do t thot se: nj fmije mund t jet i pazhvilluar fizikisht, por sht i zgjuar.

Zhvillimi sht proces kompleks

Do t thot se: ai sht produkt i proceseve t ndryshme t rritjes, i maturimit dhe i t msuarit.

Zhvillimi prfshin si rritjen ashtu edhe rnien

Zhvillimi prfshin si rritjen n rini, ashtu edhe rnien, konsumimin e prgjithshm n moshn e tret.

III Periudha e zhvillimit

Individi kalon disa periudha zhvillimi. Ato jan:

Periudha para lindjes (periudha prenatale).

Foshnjria (nga lindja deri n 18 24 muajsh).

Fmijria e hershme ose mosha parashkollore (2 6 vje)

Fmijria e mesme dhe e von (6 12 vje).

Adoleshenca (12 21 vje).

Mosha e rritur e hershme (21 40).

Mosha e rritur, e mesme (40 65 vje).

Mosha e rritur e von mosha e tret (65 deri n shuarje).

Ecim tutje

1. Çeshtjet Themelore Mbi Psikologjine e Zhvillimit

Documents

Transcript of 1. Çeshtjet Themelore Mbi Psikologjine e Zhvillimit