1. Bilanci i Pagesave

7/24/2019 1. Bilanci i Pagesave

http://slidepdf.com/reader/full/1-bilanci-i-pagesave 1/40

BILANCI I PAGESAVE DHE POLITIKA MAKROEKONOMIKE NË EKONOMI TË HAPUR



HyrjeFinancat ndërkombëtare, thënë shkurt, objekt studimi i kanë relacionet monetare dhemakroekonomike ndërmjet shteteve. Financat ndërkombëtare evoluojnë në mënyrëkonstante, ndërsa merren shumë me çështjet e botës reale, siç janë: politikat dheproblemet e bilancit të pagesave, rastet e lëvizjes së kurseve të këmbimit,implementimin e ndërlidhjeve makroekonomike midis ekonomive të vendeve tëndryshme. Gjithashtu, leksionet nga financat ndërkombëtare ju ndihmojnëmena herëve !ë të marrin vendime se si ngjarjet ndërkombëtare ndikojnë nëndërmarrje dhe cilat masa " vendime duhet të merren !ë të shfrytëzohen zhvillimetpozitive, ndërsa firma të mbrohet #izolohet$ nga zhvillimet e dëmshme. %hembull: ulja ekurseve të këmbimit ka prirje të sho!ërohet me norma relativisht të larta të interesit

dhe të inflacionit.&isa çmime të aseteve janë pozitivisht të ndikuara nga valutat e zhvlerësuara, siç janëçmimet e aksioneve të kompanive me orientim eksporti, të cilat janë më profitabile pasdevalvimit. 'ë anën tjetër, çmimet e aseteve të tjera ndikohen negativisht, siç janëçmimet e aksioneve të kompanive të cilat kanë bor he të denominuara në valuta të jashtme, sepse ato humbin kur valuta vendore devalvohet: bor hi i jashtëm rritet nëraport me valutën vendore. &.m.th. ekziston ndërlidhje midis kursit të këmbimit, vlerëssë aktivit #aseteve$ dhe të detyrimeve dhe inflacionit.( thënë shkurt:

a$ )do produkt apo shërbim !ë na vjen nga jashtë involvon financatndërkombëtare*

b$ +ërfitimi kryesor nga tregtia ndërkombëtare është shtimi i standardit jetësor !ëedhe është i lejuar, sepse vjen nga eksploatimi relativ i diferencave në efiçiencë nëprodhim në vende të ndryshme dhe shfrytëzimi i avantazheve konkurruese*

c$ ostot e tregtisë ndërkombëtare janë humbjet-përfitimet nga kurset e këmbimit

dhe rreziku vendor #country risk$*d$ Financat ndërkombëtare janë bërë subjekt edhe më i rëndësishëm për shkak të

rritjes së trendit të globalizimit të tregjeve financiare.e$ %istemi financiar ndërkombëtar definohet si strukturë e marrëveshjeve,

rregullave, procedurave dhe institucioneve !ë e !everisin drejtimin e relacionevefinanciare midis shteteve.

2



Globalizimi financiar ka !enë një ndër trendet më të rëndësishme të ekonomisë botëroregjatë këtyre shekujve. y proces ka përfshirë rritjen e konsiderueshme të aseteve tëhuaja dhe pozicioneve të detyrimeve të ndarë sipas + apo variablave tjerë financiarë.'ë përgjithësi globalizimi financiar është një nga trendet !ë ka riformuar ekonominëglobale, ndryshe nga ajo ekonomi e dizajnuar nga sistemi i retton /oods i vitit 0122dhe i ka bërë botës me dije !ë faktorët ekonomikë kanë ndikim krucial në formimin e!ëndrimit për drejtimin adekuat të së ardhmes së sistemit monetar ndërkombëtar.'jëra ndër shka!et e globalizimit financiar është se refleksionet #efektet$ndërkombëtare nga ndryshimi në çmimet e aseteve dhe në lëvizjen e kursit të valutave janë rritur. &inamika e ndryshimit të çmimeve të pasurive ndikon në ndryshimin e vlerësimit të pozicioneve ekzistuese të investimeve. +ër shembull, vlera e pozicionit të

detyrimeve të %3 4 është mjaft sensitive në faktin se këto detyrime #bor he$ a janë nëtregjet e kapitalit të %3 45së, apo janë 6ffshore5s, ndërsa kjo ndikon në vlerën e dollaritamerikan. 'ë fakt, efektet e këtij vlerësimi mund të jenë a! të rëndësishme sa ç7ekuilibrii llogarive rrjedhëse të shtetit.'e jetojmë në kohën e globalizimit, kohë në të cilën !everitë, kompanitë dhe individët bëjnë marrëveshje midis tyre, jashtë kufijve të tyre shtetërorë. jo i bënë të gjithë të jenëtë ekspozuar ndaj rrezikut të kurseve devizore !ë rezulton nga fluktuimi #lëvizja$ ekurseve të këmbimit devizor. (dhe nëse një kompani nuk bën marrëveshje me pjesëntjetër të botës, megjithatë, ajo është e ekspozuar ndaj rrezikut të kurseve devizore pasi!ë ndryshimet në kurse të këmbimit e afektojnë pjesëmarrjen e asaj kompanie në tregun vendor. +ër shembull, #mbi$vlerësimi i valutës nacionale i tërhe! kompanitë e huaja !ëtë hyjnë në tregun vendor, ndërsa kjo e rrezikon pjesëmarrjen e kompanive vendore nëtregun vendor. y është nje shembull i efektit mikroekonomik nga lëvizja e kursevedevizore.'ga aspekti makroekonomik, lëvizja e kurseve devizore afekton prodhimin, punësimin,

inflacionin, bilancin e jashtëm, normat e interesit dhe politikat fiskale #politikatmakroekonomike në përgjithësi$.&isa analistë thonë !ë kalimi nga sistemi i normave fikse të këmbimit në normatfleksibile të këmbimit, e përcjellur nga falimentimi i sistemit të retton /oods në vitet ehershme të 0189, ka rezultuar në promovimin e operatorëve të telefonave #fiks$ në dilerëtë transaksioneve me valuta të huaja. +as humorit të kësaj thënjeje, ky kalim nga sistemi

3



fiks ne sistemin fleksibil të kursit të kurseve devizore ka !enë me ndikim të thellë nërritjen e pasigurisë !ë na rrethon në lidhje me përfundimin e transaksioneve të jashtmetregtare dhe financiare. +oashtu, ky kalim ka ndihmuar në krijimin e menjëhershëm tëdy lëmive të reja, atraktive dhe të ndërlidhura: parashikimin e kursit të këmbimit dhe nëmena himin e rrezikut nga kurset e këmbimit.'jë aspekt i rëndësishëm i globalizimit !ë shpiu në ballë të studimeve kurset devizore#në kuptimin e rëndësisë si variabël makroekonomike$ është ndërkombëtarizimi #apoglobalizimi$ i tregjeve financave. y process ka !enë i ndjekur nga avancimet eteknologjisë informative dhe kompjuteristike, globalizimi i ekonomive nacionale,liberalizim dhe derregullimi i tregjeve financiare nacionale dhe konkurrenca në mes tëofruesve të shërbimeve të ndërmjetësve financiarë.

Faktorët !ë ndikojnë në rritjen e shkallës së ndërkombëtarizmit të financavendërkombëtare janë faktorët e mëposhtëm të cilët domosdoshmërisht varen edhe ngakurset e këmbimit të valutave dhe lëvizjet e tyre në tregjet devizore ndërkombëtare:• ritja e vëllimit të huadhënies nga bankat ndërkombëtare #duke përfshirë

huadhënien jashtë kufijve dhe huadhënien në vend, por të denominuar në valuta tëhuaja$*

• ;lera e transaksioneve të investimeve të huaja*•

rjedha e portfolios së investimeve dhe investimet e huaja direkte*• ;lera e !arkullimit ditor në tregjet globale devizore*• +ër!indja e lartë e tregtimit #transaksioneve$ në valuta të huaja me shtete të tjera.

1. Tregu dev !"r #T$e %"re g& E'($)&ge M)r*e+,

urset e këmbimit afektojnë prodhimin dhe punësimin përmes normave reale të

këmbimit. urset e këmbimit afektojnë inflacionin përmes shpenzimeve të importit dheçmimeve të mallrave. urset e këmbimit afektojnë rrjedhat nderkombetare të kapitalitpërmes riskut dhe kthimit të aseteve të ndryshme.+randaj, me shumë arsye, urset devizore jane në fokus të politikëbërësve, të publikutdhe, patjetër, edhe të mediave. +or, a është ky tregues makroekonomik në fokus apo nëstudime të politikëbërësve të osovës, të !ytetarëve dhe të mediave<

4



=irëpo, nuk do të ishte ekzagjerim nëse do të theksonim se kurset devizore janë variabëlshumë e rëndësishme makroekonomike në ekonomitë e hapura, vecmas ne ekonomiteme derregullim financiar dhe globalizim te tregjeve financiare.

1.1. R"- d$e r &d / ) e +regu+ dev !"r

urset devizore me shumë arsye jane në fokus të politikëbërësve, të publikut dhepatjetër !ë edhe të mediave. urset e këmbimit afektojnë prodhimin dhe punësiminpërmes normave reale të këmbimit. urset e këmbimit afektojnë inflacionin përmesshpenzimeve të importit dhe çmimeve të mallrave. urset e këmbimit afektojnë rrjedhatndërkombëtare të kapitalit përmes riskut dhe kthimit të aseteve të ndryshme. +or, a

është ky tregues makroekonomik në fokus apo në studime të politikëbërësve të osovës,të !ytetarëve dhe të mediave<=irëpo, nuk do të ishte ekzagjerim nëse do të theksonim se kurset devizore janë variabëlshumë e rëndësishme makroekonomike në ekonomitë e hapura, vecmas në ekonomitëme derregullim financiar dhe globalizim të tregjeve financiare.ur i studiojmë ekonomitë e hapura, të cilat tregtojnë me njëra tjetën, ekziston njëdallim i madh në transaksione midis tregtarëve vendorë dhe të jashtëm, krahasuar metransaksionet midis vendorëve në të njëjtin vend* domethënë, këtë dallim e bënëndryshimi në kurset e këmbimit të valutave nacionale.'jë importues amerikan, zakonisht, një eksportues japonez do ta paguajë në jen, ndërsanjë eksportues gjerman në euro dhe një eksportues britanez në sterlina britanike. +ërkëtë shkak, importuesi amerikan do t7i blejë këto valuta me dollarë në treg, të njohur sitreg devizor.>regu devizor nuk është një vend fizikisht i izoluar, por ai definohet si një treg ku valutatë ndryshme nacionale janë blerë dhe shitur. >hënë më shtruar, cilët faktorë e

përcaktojnë se sa njësi të valutës vendore duhet të ipen në këmbim për një njësi të valutës së jashtme në një ekonomi, është një nga fushat më të rëndësishme të studimittë ekonomiksit ndërkombëtar dhe është objekt studimi në vijim të këtyre leksioneve.'jë nga gjërat fascinante lidhur me tregun devizor janë shumat e mëdha të parave tëcilat këmbehen #!arkullojnë$, në baza ditore #për një ditë$, !ë sipas ?% sillet rreth 2

5



mijë miliardë dollarë në ditë0. %ipas burimit të analizës statistikore të bërë nga po kjo bankë # ?%$, !endra kryesore për tregtim devizor është @ondra, me një shumë prej 8ABmiliardë dollarë !arkullim ditor, shumë kjo e jashtëzakonshme, kur dihet se ruto+rodhimi ;endor i ritanisë së =adhe #G&+$ është pak më tepër se dyfishi i kësajshume.Cendër tjetër e rëndësishme është 'ju Dorku, me 2E0 miliardë dollarë, !arkullim ditor,>okyo me 011 miliardë dollarë, %ingapori 0 A miliarë dollarë, Frankfurti 00 miliardëdollarë dhe +arisi E2 miliardë dollarë.

1.0. De & 2 *ur/ + + * 23 2 +

Cë të kemi një mprehtësi të të analizuarit të të dhënave nga transaksionetndërkombëtare, duhet !ë të vlerësohen kurset e këmbimit të valutave.

%i shembull ilustrativ do ta marrim dollarin amerikan, si valutën më të fortë dhe mëstabile, tanimë të afirmuar kudo në botë dhe euron, si valutë zyrtare !ë përdoret jo vetëm në eurozonë, por edhe në osovë dhe në disa vende të tjera.

'ë anën tjetër, !ëkur tregu devizor është bërë komponentë, segment shumë aktiv i

tregjeve financiare dhe !yshkur tregjet tjera financiare #tregjet e aksioneve$ janë gjithnjëe më tepër të influencuara nga kursi i këmbimit valutor, një shko!itje jo e komplikuarpër këtë çështje, mund të na ndihmojë për kuptimin e esencës dhe rolit të tregut devizor.

I&de*/e+ e v-er / / *ur/ + + * 23 2 + + d"--)r + A2er *)&

;lera ndërkombëtare e dollarit amerikan përcaktohet nga dy masa vlerash. ëto masa vlerash rezultojnë nga numrat indeks, sepse kemi disa kurse bilaterale të këmbimit tëdollarit amerikan. =asa e parë e vlerës së këmbimit, !ë !uhet HnominaleH, pranon vlerate këmbimit ashtu siç janë të kuotizuara në tregjet e parasë, ndërsa masa tjetër, !ë !uhetHrealeH, inkorporon përshtatjet !ë i bëhen shkallës së inflacionit në %htetet e ashkuaradhe në secilin vend tjetër respektiv.

1 Anthony Harrington , February 18, 2011 (Bank for International Settle ent!"#

$

http://www.qfinance.com/blogs/author/anthony-harrington

http://www.qfinance.com/blogs/author/anthony-harrington



ëto indekse reflektojnë vlerën e dollarit amerikan në raport me valutat e dhjetë vendeve industrialisht më të zhvilluara* vlera e dollarit bazohet në tregtimin e %htetevetë ashkuara me secilën nga këto vende #deri në fund të vitit 011 $.

'ë fund të vitit 011 , %tafi i ordit të ezervës Federale ka prezantuar një seri të re tëindekseve të vlerës së kursit të këmbimit të dollarit amerikan. %tafi e bëri këtë kalim,nga indekset !ë kishin !enë përdorur !ë nga fundi i viteve 01895të, për dy arsye:%ë pari, pesë nga dhjetë valutat në indeksin e mëparshme kryesor të stafit të vlerës sëdollarit në këmbim ne valuta të jashtme ishin gati për tIu zëvendësuar me një monedhëtë re të vetme, euron.%ë dyti, zhvillimet në tregtinë ndërkombëtare !ë nga fundi i viteve 01895të bënë thirrjepër zgjerimin e fushëveprimit të indekseve të stafit të dollarit dhe për një lidhje më tëngushtë të peshimit #ponderimit$ të monedhës me modelet #mostrat$ e tregtisë së%3 45së. ?ndekset e kursit të këmbimit grumbullojnë #agregojnë$ dhe përmbledhininformacionin e përfshirë në një koleksion të normave dypalëshe të kurseve të këmbimit valutor. 6bjektivi kryesor i indekseve aktuale të %tafit është të përmbledhë efektet e vlerësimit dhe zhvlerësimit të dollarit kundrejt valutave të huaja në konkurrencën eprodukteve të %3 4, të ngjajshme me mallrat e prodhuara nga partnerë të rëndësishëmtregtarë të %hteteve të ashkuara.

+ër të kapur natyrën ndryshuese të modeleve të tregtisë ndërkombëtare, indekset etanishme të %tafit të kursit të këmbimit të dollarit lejojnë ndryshime në komponentetpërbërëse dhe peshimin #ponderimin$ e tyre në përcaktimin e kursit të këmbimit.+onderimet valutore në indekset e dollarit janë të bazuara në të dhënat vjetore tëtregtisë, !ë ndryshojnë nga viti në vit, ndërsa janë përditësuar çdo vit, !ë nga viti 011 .+ër të krijuar një indeks operacional të kursit të këmbimit, nuk duhet vetëm të zgjedhimnjë formulë për të përmbledhur kurset dypalëshe të këmbimit në një numër të vetëmpor edhe krijon metodat për llogaritjen e ponderimeve të këtyre monedhave dhe përpërzgjedhjen e monedhave !ë do të përfshihen në indeks. +ër shkak se indekset e kursittë këmbimit të stafit janë të destinuara kryesisht për të matur konkurrencën e mallravetë %3 45së në tregtinë ndërkombëtare, kurset e këmbimit në indekse janë ato tëekonomive të tjera të cilat tregojnë rëndësisinë e tyre në tregtinë ndërkombëtare me%htetet e ashkuara.

%



ëto ekonomi mund të jenë të rëndësishme, ose për shkak se %htetet e ashkuaraimportojnë sasi të konsiderueshme të mallrave prej këtyre vendeve, ose për shkak se%htetet e ashkuara eksportojnë produkte !ë konkurrojnë me mallrat e prodhuara nëkëto ekonomi.urset e këmbimit e ndikojnë konkurrencën, sepse ato ndikojnë në çmimet relative tëmallrave, siç perceptohen nga shitësit dhe blerësit. +onderimet !ë ndërlidhen me secilënnga valutat janë të dizajnuara për të reflektuar rëndësinë e ekonomive përkatëse nëkonkurrencën tregtare.+ërzgjedhja e %tafit të ordit të ezervave Federale të valutave bëhet për përfshirje nëtri indekse:

• ?ndeksi i plotë #the broad inde $,•

?ndeksi kryesor i valutave #the major currencies inde $, dhe• ?ndeksi për partnerë të tjerë të rëndësishëm tregtarë #the other important tradingpartners inde $.

I&de*/ 4-"+ # gjer ,

;alutat e zgjedhura për përfshirje në indeksin e plotë #indeksin e gjerë$ të dollarit në011 ishin të përcaktuara në mënyrë pragmatike si ato të ekonomive, pjeësmarrja bilaterale e importeve, ose eksporteve të %3 4 të të cilave kanë tejkaluar 0- për !indnë 0118, viti i fundit për të cilin të dhënat e plota vjetore të tregtisë ishin atëherë nëdispozicion.'ë bazë të këtij kriteri, stafi ka zgjedhur njëzet e gjashtë monedha. &uke prituradoptimin e valutës euro, në fund të 011 , nga njëmbëdhjetë vende anëtare të ashkimit(vropian # ($, stafi ka projektuar indeksin ashtu !ë një ponderim i vetëm për euronmund të kapë ndikimin e kursit të këmbimit euro5dollar në konkurrencën tregtarendërmjet %hteteve të ashkuara dhe (uro zonën.

>regtia me njëzet e gjashtë ekonomitë e përfa!ësuara në indeksin e plotë #të gjerë$përbënte ende mbi 19 për !ind të totalit të importeve dhe të eksporteve të %3 4, në vitin 0118. (dhe pse ponderimi i importit dhe eksportit të %3 4 me disa prej këtyreekonomive ka ndryshuar në vitet në vijim, mandje në disa raste në mënyrë të

8



konsiderueshme , këto njëzet e gjashtë ekonomi ende përbëojnë gati më shumë se 19për !ind të tregtisë së %3 4, në vitin 99B.

I&de*/ v)-u+)ve *rye/"re

%htatë nga njëzet e gjashtë valutat në indeksin e gjerë 5 euro, dollari kanadez, jeni japonez, funta britanike, franga zvicerane, dollari australian, dhe rona suedeze "tregtojnë gjerësisht në tregjet devizore jashtë zonave të tyre përkatëse vendore, ndërsakëto valuta #kundrejt dollarit amerikan$ nga stafi i ordit #të ezervave Federale$ janë tëreferuara si valuta HkryesoreJ.'ëntëmbëdhjetë valutat e mbetura në indeksin e plotë #të gjerë$ janë ato !ëë stafi ju

referohet si IIpartnerë të tjerë të rëndësishëm tregtarII #other important trading partners$të %hteteve të ashkuara.+jesëmarrja e shtatë valutave kryesore në indeksin e plotë #gjerë$ të dollarit ka rënë nëmënyrë të moderuar në mes tëviteve 0118 dhe 99B, nga A ,2 për !ind në A2, për !ind,kryesisht për shkak të rritjes së rëndësisë relative të inës dhe =eksikës në tregtinëndërkombëtare të %3 45ve dhe zvogëlimit të rëndësisë relative të Daponisë në këtëtregti.+ër shkak se valutat kryesore përgjithësisht janë të tregtuara në tregjet likuidefinanciare, indeksi i valuatve kryesore #the major currencies inde $ mund të përdoretpër të vlerësuar presionet e tregut financiar mbi dollarin. 'ë këtë rol, indeksi i valutavekryesore është pasues i indeksit kryesor të mëparshëm të dollarit, i ashtu!uajturiindeksi G509 #G509 inde $, të cilin stafi më nuk e mban.&y indekset e dollarit, indeksi i valutave kryesore dhe pararendës i tij, indeksi G509,mbulojnë valutat e ekonomive !ë kanë përjetuan norma afërsisht të ngjashme tëinflacionit me atë në %htetet e ashkuara gjatë tre dekadave të fundit. ështu, edhe pa

ndonjë rregullim të çmimeve, evolucioni i këtyre indekseve mund të jetë informativ nëlidhje me tendencat afatgjata në aftësinë konkurruese të mallrave amerikane në raportme ato të ekonomive të tjera industriale.?ndeksi G509 i dollarit, i krijuar në fund të viteve 0189, u bazua në dhjetë valutatkryesore, duke përfshirë pesë valutat evropiane, !ë më vonë u shkrinë në euro. =e

&



miratimin e euros nga Gjermania, Franca, ?talia, 3olanda, elgjika, @uksemburgu, nëfillim të 0111, ky indeks në mënyrë efektive u bë një indeks i gjashtë valutave.?ndeksi i valutave kryesore përfshinë gjashtë valutat e njëjta të indeksit G509 5 euro,dollari kanadez, jeni japonez, paundi britanik, franga zvicerane dhe rona suedeze "dhe gjithashtu dollari australian.&allimi kryesor në mes të dy indekseve është se indeksi i valutave kryesore i jep, nëmënyrë të konsiderueshme, më pak peshë euros, ndërsa më shumë e ponderon #peshon$dollarin kanadez siç e bënte indeksi G509.&uhet shtuar se indekset e tilla #indeksi G509$ nuk ishin plotësisht të plota, sepse bazohen vetëm në dhjetë vendet më të zhvilluara, ndërsa nuk merret në konsideratë,fjala vjen, =eksika dhe ina, !ë janë partnerë shumë të rëndësishëm të tregtisë

amerikane. %ido!oftë, në tregjet financiare të parasë, vëmendje zgjojnë, veçmas nëgazetat financiare dhe kanalet televizive, kurset e këmbimit: dollari amerikan " jeni dhedollari amerikan " euro #deri në janar 99 ishte marka gjermane$.

@ëvizja ndërkombëtare e kapitalit është shumë sensitive në normat e këmbimit valutor,!ë mbizotërojnë në vende të ndryshme. +se< %epse, kur letrat me vlerë në Gjermanisjellin të ardhura më të mëdha se sa, për shembull, në ritani të =adhe, ekziston prirjalogjike !ë trendi i lëvizjes së kapitaleve do të ketë një kahje nga ritania e =adhe drejt

Gjermanisë dhe se, huamarrësit do të pretendojnë !ë të kenë !asje më shumë në fondete kursimit në ritani të =adhe se sa në Gjermani.

+ra, me!enëse kurset e këmbimit valutor mund të ndryshojnë, çdo lëvizje e kapitalitështë, në një masë, e HdeterminuarH nga shkalla e rrezikut e fluktuacionit të kurseve tëkëmbimit. +or, ky rrezik mund të kufizohet edhe përmes intervenimit të bankave!endrore, përmes politikave monetare.

I&de*/e+ e v-er / / *ur/ + + * 23 2 + + eur"/

(uro është valuta e vetme e përdorur nga 01 shtete anëtare të ashkimit (vropian, tëcilat, së bashku, përbëjnë eurozonën. ;endet anëtare janë: elgjika, Gjermania, irlanda,%panja, franca, ?talia, @uksemburgu, 3olanda, 4ustria, +ortugalia, Finlanda #0111$*2 htt' ))e*#euro'a#eu)e*ono y+finan*e)euro)in e-+en#ht

10



Gre!ia # 990$* %llovenia # 998$* Cipro, =alta # 99 $* %llovakia # 991$* (stonia # 900$*@etonia # 902$* @ituania # 90A$.+rezantimi i euros në vitin 0111 ishte një hap i madh në integrimin evropian. 4jo ka!enë edhe një nga sukseset e saj të mëdha: më shumë se BB8.A milionë !ytetarët të (5së tani e përdorin euron si monedhë të tyre dhe gëzojnë përfitimet e saj të cilat do tëpërhapen edhe mëshumë sikur vendet e tjera të (5së të miratojnë euron.ur euroja u lëshua në përdorim më 0 Danar 0111, ajo u bë valuta e re zyrtare e 00shteteve anëtare, duke zëvendësuar valutat e vjetra kombëtare 5 të tilla si markëngjermane dhe frangën franceze " ajo u bë në dy faza.%ë pari, euro u prezantua si një valutë e përllogaritjes për pagesat e mjeteve monetare jonë kesh dhe për !ëllime të përllogaritjes #kontabilitetit$, ndërsa monedhat e vjetra

vazhduan të përdoren për pagesat në para të gatshme #kesh$.Cë nga 0 Danari 99 , euro ka !enë në !arkullim në formë fizike, si kartëmonedha dhemonedha.(uro nuk është valutë e të gjitha shteteve anëtare të (5së. &y vende#&animarka dhe =bretëria e ashkuar$ kanë klauzola Kopt5outK në >raktat !ë ato ipërjashtojnë nga pjesëmarrja, ndërsa pjesa tjetër #disa prej tyre të aderuara kohët efundit si vende anëtare të (, plus %uedia$ kanë ende për të përmbushur kushtet përadoptimi e monedhën e përbashkët.

Kur/e+ e e*+ ve + * 23 2 + + eur"/

ursi efektiv i këmbimit është indeksi !ë përshkruan fu!inë relative të një valute nëraport me shportën e valutave të tjera$. =und te jene nominale dhe reale.urset 'ominale (fektive të ëmbimit: mesatarja gjeometrike e ponderuar e kurseve

bilaterale #dypalëshe$ të këmbimit të euros kundrejt valutave të partnerëve tregtarë tëpërzgjedhur.

urset eale (fektive të ëmbimit: marrin parasysh zhvillimet në çmimet relative nëmes të zonës së euros dhe partnerëve të saj tregtarë. 4to llogariten në bazë të indeksevetë çmimeve të konsumit, indekseve te çmimit të prodhuesit, deflatorëve të + 5së dheindekset e kostos së njësisë së punës 5 kjo e fundit për ekonominë e përgjithshëm, si dhepër sektorin e prodhimit. ëto kurse sigurojnë matjen e kostos ndërkombëtare dhekonkurrencën e çmimeve të zonës së euros.

11



L-"g)r +j) e *ur/eve &"2 &)-e d$e re)-e e e*+ ve + * 23 2 +

?ndekset nominale dhe reale efektive të këmbimit aktualisht llogariten kundrejt:• një grupi të ngushtë prej 0 vendeve partnere #(( 50 $,• një grupi prej 9 vendeve partnere #(( 5 9$, i përbërë nga (( 50 plus ina dhe

shtatë shtetet anëtare të (5së jashtë eurozonës !ë nuk përfshihen në (( 50 ,• një grupi të gjerë prej B1 vendeve partnere #(( 5B1$, !ë përfshinë (( 5 9, plus 01

partnerët shtesë të tregtimit përkatës #shih tabelën më poshtë për listën e plotë$.urset (fektive të ëmbimit ndërtohen duke përdorur shifrat !e lëvizin ne tregti, !ëllogariten në bazë të pjesëmarrjes së tregtisë së jashtme në eurozonë në mallrat

industriale. %kema kombinon informacionet mbi importet dhe eksportet dhe llogaritëpër të ashtu!uajturat efekte të treta të tregut, dmth konkurrenca me të cilën përballeneksportuesit e eurozonës në një vend partner nga eksportuesit e një vendi të tretë.

oeficientet për ( llogariten mbi bazën e të dhënave të tregtisë së jashtme ngaperiudhat e mëposhtme: 011A50118 për seritë deri në 0118* 011 5 999, 9905 99B,9925 99E* dhe 9985 991 për seritë nga 998 e tutje #shih o 0 në uletinin =ujorC(, =ars 90 $. Lhvillimet në (( 5 9 në bazë të treguesve të janë komentuarrregullisht në uletinin =ujor të C(.

12



13



Gjëja e parë !ë duhet kuptuar për kurset e kembimit #devizore$ është !ë ato janë vetëmçmime. 4po në anën tjetër, mund të themi !ë çmimet, ashtu siç ne e kuptojmë termin,normalisht janë vetë kurset devizore: çmimi i një libri në %3 4 është norma e këmbimitnë mes të të mirës-produktit të dhënë #librit$ dhe vlerës së valutës së %3 4. +o

14



supozojmë !ë libri kushton B9 M%&, !ë do të thotë !ë libri shitet për B9 M%& apo mundtë blehet me atë çmim. @ibri këmbehet në vlerën një libër është e njëjtë me B9 M%&.

ursi devizor i këmbimit definohet si shumë e një njësie të valutës e cila mund të

këmbehet për një njësi të valutës tjetër, respektivisht si çmim i një njësie të valutës ishprehur në valutë tjetër. +ra, kursi devizor i këmbimit është thjesht çmimi i një valutenë valutë tjetër, dhe ekzistojnë këto mënyra të shprehjes së kursit devizor të këmbimit:

• 'jësitë e valutës vendore për një njësi të valutës së jashtme " për shembull, nëse emarrim euron si njësi valutore vendore, atëherë, me =ars 900 B, për të blerë njëdollarë nevojiteshin 9,801A euro, respektivisht N9.801A-O0.

• 'jësitë e valutës së jashtme për një njësi të valutës vendore " prapë nëse e marrimeuron si njësi vendore, me =ars 900, për të blerë një euro, nevojiteshinpërafërsisht 0. B 1 dollarë, respektivisht O0. B 1 -0N.

@e uesi i vëmendshëm do të hetojë se metoda e dytë është thjeshtë një metodë inverse#reciproke$ e të parës. &erisa nuk është e rëndësishme se me cilën metodë e shprehimkursin e këmbimit të valutave, është shumë e rëndësishme !ë të jemi të kujdesshëm kurflasim për rritje ose rënje të kursit të këmbimit, sepse domethënja do të jetë e ndryshme, varësisht se cilin definicion e përdorim.

ritja e kursit të këmbimit të euros karshi dollarit nga, le të themi, N9.898B-O0 nëN9.8B8B -O0, atëherë kjo do të thotë se duhet të ipen më shumë euro për të blerë njëdollar, !ë do të thotë se euroja është zhvlerësuar2 në vlerë, ose, në mënyrë ekuivalente,themi se dollarit i është rritur vleraA.'ëse merret definicioni i dytë i kursit të këmbimit, rritja e kursit të këmbimit ngaO0.20B -0N në, le të themi, O0.E0-0N, atëherë kjo do të reflektohet në dhënje të mëshumë dollarëve për të blerë një euro, prandaj, themi se euros i është shtuar vlera,ndërsa njëjtë themi se dollari është zhvlerësuar në vlerë.+ër t7i thjeshtësuar gjërat dhe, !ë kjo materie të jetë më afër studentit, kursin ekëmbimit, thejesht, për probleme praktike, do ta definojmë si shumë të njësive të

3 htt' ))...#e*b#int)!tat!)e-*hange)eurof-ref)ht l)eurof-ref/gra'h/u! #en#ht l4 e're*iate5 a''re*iate

15



valutës së jashtme për një njësi të valutës vendore, ndërsa ky definicion përdoret më sëshumti në ritani të =adhe, ku edhe është !endra kryesore për tregtim devizor*definicioni i parë, është shumë i përdorshëm në sh!yrtimet dhe literaturën teorikeekonomike.'ë anën tjetër, tregu i kurseve devizore është një mekanizëm përmes së cilit të gjithëpjesëmarrësit e këtij tregu realizojnë transferimin e fu!isë blerëse në mes të shteteve tëndryshme, sigurojnë kredi-fonde për transaksionet e tregtisë ndërkombëtare dhezvogëlojnë rrezikun e ekspozimit ndaj ndryshimit të kurseve devizore.'jëra ndër funksionet kryesore të këtij tregu është transferimi i fu!isë blerëse, pasi!ëtregtia ndërkombëtare dhe transaksionet e kapitalit sigurisht !ë mundësojnëpjesëmarrjen e kompanive të shteteve të ndryshme dhe me valuta të ndryshme

nacionale. ompanitë e ndryshme botërore zakonisht preferojnë të bëjnë marrëveshjenë valutën e tyre nacionale, gjithashtu edhe palët e tyre kontraktuese. =irëpo, tregtiandërkombëtare dhe transaksionet e kapitalit mund të bëhen vetëm në një valutë. ështu!ë njëra palë gjithmonë duhet të përdorë valutën e huaj.Funksion tjetër është financimi. 'ë tregun devizor mundësohet kredimarrja dhe lëshimii instrumenteve të ndryshme bankare dhe financiare në valuta të huaja, instrumentekëto !ë janë të nevojshme gjatë lëvizjes së të mirave në mes të shteteve të ndryshme,marrëveshje këto !ë kërkojnë kohë.>regu i kurseve devizore gjithashtu siguron mundësi he hingu për transferimin errezikut të kurseve devizore te një palë tjetër !ë më me dëshirë e përballon këtë risk.

1. 5. K)r)*+er /+ *)+ d$e 4je/ 2)rr / + & +regu& dev !"r

>regu devizor është treg botëror dhe është krijuar në rend të parë nga bankatkomerciale, brokerët devizorë dhe agjentët tjerë, të autorizuar për tregti me valutat më

kryesore të jashtme në botë. ëto grupe janë në lidhje të drejtpërdrejtë midis tyre dheme të tjerët, përmes telefonëve, terminale kompjutorësh , tekeksit dhe faksit.

1$



;aluta !ë tregtohet më së lehti dhe më së shumti është dollari amerikan, i cili është injohur si Hvalutë transportiJE " sepse kjo valutë ka përdorim të gjerë në denominimin#vlerësimin$ e transaksioneve ndërkombëtare.'afta dhe shumë produkte të tjera të një rëndësie të veçantë, siç është kallaji, kafja, ari,etj., !ë të gjitha kanë prirje !ë çmimet e tyre t7ju caktohen në dollarë. =e të vërtetë, përshkak se dollari është a! i tregtueshëm, për dilerin francez të devizave, nëse dëshiron të blejë pezos meksikan, zakonisht është më lirë !ë, së pari, të blejë dollarë amerikanë meeuro dhe pastaj, t7i shesë dollarët !ë të blejë pezos, se sa të blejë drejtpërdrejt pezos meeuro.+jesëmarrësit kryesorë në tregun devizor mund të kategorizohen siç vijon:• lientët me pakicë " janë bizneset, investitorët ndërkombëtarë, korporatat

multinacionale dhe, thënë me një fjali, të gjithë ata !ë kanë nevojë për të blerë devizapër të kryer biznesin e tyre. 'ormalisht, ata nuk do të blejnë ose të shesindrejtpërdrejt valuta të jashtme përsonalisht, por sigurisht se ata do t7i drejtohen përshërbime të tilla bankave komerciale, përmes dhënjes së urdhërave për shitblerje tëtyre.

• ankat komerciale " bankat komerciale i kryejnë urdhërat e shitblerjes të klientëvetë tyre me pakicë, nga kontot e tyre, për të kryer këmbimin #ndryshimin$ e strukturëssë aseteve dhe të bor heve në valuta të ndryshme. +ër më tepër, bankat punojnëdrejtpërdrejt me bankat tjera, apo përmes brokerëve devizorë.

• rokerët devizorë " bankat shpeshherë nuk tregtojnë drejtpërdrejt me ndonjë bankëtjetër, por ato ofrohen të blejnë dhe të shesin valuta të jashtme përmes brokerëvedevizorë. 6perimi përmes këtyre brokerëve është avantazh, sepse me!enëse ata#brokerët$ i mbledhin !uotizimet e blerjes dhe të shitjes së shumë valuta nga shumë banka, atëherë kuotizimi më i favorshëm sigurohet shpejt dhe me kosto shumë tëlirë. 'jë disavantazh i punës së bankave me këta dilerë është se pagesa e vogël për

brokerim6 është e pagueshme, ndërsa nuk është e shkaktuar nga marrëveshja midis bankave. )do !endër financiare, normalisht, e ka një grusht të brokerëve tëautorizuar përmes të cilëve bankat komerciale i kryejnë punët në tregun devizor.

$ ehi*le *urren*y% brokerage fee

1%



• ankat !endrore " normalisht, autoritetet monetare në një vend nuk janëindiferente në ndryshimet në kursin e këmbimit të valutave të tyre dhe, a! më tepër,kurset e këmbimit të valutave të vendeve më të industrializuara kanë !enë nëregjimin e kurseve fluktuive, !ë nga viti 018B, kur bankat !endrore shumë më shpeshintervenonin !ë të blenin dhe të shisnin valutat e tyre në mënyrë !ë të ndikojnë nëkursin me të cilin tregtohej valuta e tyre. 'ën sistemin e kurseve fikse të këmbimit,autoritetet #financiare$ janë të obliguara !ë të blejnë valutat e tyre kur ekziston ofertëe tepërt dhe të shesin valuta, kur ka kërkesë të shtuar.

1.7. Ar3 +r)!$ 8 & +regu& dev !"r

'ë përgjithësi, arbitrazhi definohet si përfitim nga ndryshimet në çmime ose në tëardhura në tregje të ndryshme. I4rbitrazherëtI blejnë një mall, valutë, letra me vlerë, apondonjë instrument tjetër financiar, në një vend dhe menjëherë e shesin atë me një çmimmë të lartë tek një blerës i gatshëm, në ndonjë vend tjetër, duke përmbyllur të dy skajete transaksionit, zakonisht brenda disa sekondave. 4rbitrazhi është një formë esofistikuar e bastit jospekulativ, pa rrezik, sepse ajo përfshinë marrëdhëniet me çJrast tëardhurat #fitimi$ dhe çmimet janë të përcaktuara, fikse dhe të njohura.1

'jë nga komplikimet më të rëndësishme !ë rrjedhë nga komunikimi i afërt i dhe direkt i blerësve dhe shitësve dhe rritja e transparencës përmes përdorimit të internetit nëtregun devizor është ajo se ekziston gati një shitje e njëkohshme e çastit09 e valutave në!endra të ndryshme financiare #në Fore 5në tregun devizor$. 4rbitrazhi i valutave është strategji00 e tregut devizor në të cilën një tregtar valutash,gjatë tregtimit, përfiton nga shpalosjet e ndryshme #different spreads$ të brokerëve, tëofertave për një Pdyshe7 të caktuar të valutave. %hpalosjet e ndryshme për një dyshe të valutave do të thonë pabarazi #disparitet$ në mes të çmimeve të ofertës dhe të kërkesës

#bid and ask prices$. 4rbitrazhi i valutave përfshinë blerjet dhe shitjet e dysheve të valutave nga brokerë të ndryshëm për të përfituar nga ky disparitet #pabarazi$.

8 !hit a e n koh!h e n i!a en ra finan*iare / treg e e i ore& htt' ))...#bu!ine!! i*tionary#*o ) efinition)arbitrage#ht l10 in!tantaneou! arbitrage11 htt' )) ...#in e!to'e ia#*o )ter !)*)*urren*y/arbitrage)

18

http://www.businessdictionary.com/definition/arbitrage.html

http://www.investopedia.com/terms/c/currency-arbitrage.asp

http://www.investopedia.com/terms/c/currency-arbitrage/

http://www.businessdictionary.com/definition/arbitrage.html



http://www.investopedia.com/terms/c/currency-arbitrage/



&ikush mund të realizojë fitime të arbitrazhit nëse çmimi #norma$ e kërkesës e një banke #a bank7s ask rate$ është më e ulët se çmimi #norma$ ofertuese e një banke #bank7s bid rate$ në një treg me !asje të lirë. jo do të thotë se dikush mund të ketë fitim nga blerja e dollarëve nga një ofertë më e mirë, pra çmimi më i ulët i kërkuar nga një bankëdhe shitja me ofertën më të mirë, pra, me çmimin më të lartë të ofruar nga një bankëtjetër. 0 +ër shembull, dy banka të ndryshme # anka 4 dhe anka $ ofrojnë kurse#kuota$ për dyshen valutore M%&-(M . anka 4 përcakton kursin në B- e dollarit përnjë euro, ndërsa anka vendos kursin e saj në 2-B dollarë për një euro. 'ë arbitrazh të valutës, tregtari do të marrë 0 N, ta konvertojë atë në dollarë me ankën 4 dhe pastaj dot7i konvertojë prapë në euro me ankën . ezultati përfundimtar është se tregtari i cilika filluar me 0 N, tani ka 1- euro. >regtari ka realizuar një fitim 0- e euros, nëse nuk

janë marrë parasysh tarifat tregtare Q 08 cent-M%& #0.A9 min 0.BBR08 cent$, ose cent-(M #1- R0.0 $S 4rbitrazhi para!et të përfituarit nga divergjencat në kursin e këmbimit në tregje tëndryshme të parasë, duke blerë një valutë në një treg dhe shitur atë në një tjetër treg.=e fjalë të tjera, arbitrazhi i valutave mund të definohet si shitblerje simultane e valutave të jashtme, për të përfituar nga diskrepanca midis kursit ekzistues të këmbimit,në të njëjtën kohë #moment$, në !endra të ndryshme financiare0B. Cë ta ilustrojmë këtë !ë e thamë më lartë, do të supozojmë se shpenzimet etransaksionit janë të papërfillshme dhe se ekziston vetëm një !uotizim i vetëm i kursit tëkëmbimit, duke lënë mënjanë efektin ofertë5kërkesë në treg.(kzistojnë dy forma të arbitrazhit: arbitrazhi i !endrës financiare dhe arbitrazhi itërthort i valutave.a$. 4rbitrazhi i !endrës financiare #Financial centre arbitrage$02: kursi i këmbimit tëdy valutave është i njëjtë në të gjitha tregjet devizore. %iguron atë !ë kuotizimi i kursit tëkëmbimit dollar5funtë në 'eT Uork do të jetë i njëjtë sikuse !uotizimi në @ondër dhe në

!endrat tjera financiare. jo është kështu, sepse, nëse norma e këmbimit e dollarit ështëO0. 1-V0 në 'eT Uork, por vetëm O0. 8-V0 në @onëdr, për bankat do të ishte profitabile!ë të blejnë funta në @ondër dhe njëkohësisht t7i shesin ato në 'eT Uork dhe, kështu,

12 o Arbitrage 6''ortunitie! 7-i!t in the Foreign 7-*hange arket9 Hea in Hei i :yoo ;a <robe =ni er!ity )200$)13 >ian*arlo >an olfo, ?International finan*e an o'en/e*ono y a*roe*ono i*!,@ ubli!he by Birkh u!er, 2001#14 arbitra ha e en r ! finan*iare

1&



cent të jenë të garantuar për çdo funtë të blerë dhe të shitur. 4kti i blerjes së funtave në@ondër do të ndikojë në zhverësimin e dollarit në @ondër, ndërsa shitja e e funtave në'eT Uork do të ndikojë në ngritjen e vlerës së dollarit në 'eT Uork. y proces do tëzgjasë derisa kursi i këmbimit, në të dy !endrat, do të koincidojë në, le të themi,O0. -V00A #2 janar 99A: O0. B-V0$. b$. 4rbitrazhi i tërthort i valutave #Wross currency arbitrage$0E: kursi i këmbimit i dy valutave kundrejt një valute të tretë është i lidhur me kursin e tyre të këmbimit. Cë tailustrojmë se çka nënkuptojmë me arbitrazhë valutash, le të supozojmë se kursi ikëmbimit të dollarit është O0. -V0 dhe kursi i këmbimit të dollarit kundrejt euros ështëO0.B9-N0. 4rbitrazhi valutor implikon atë !ë kursi i këmbimit të euros kundrejt funtësdo të jetë N0.22E -V0 #0. -0.B9R0.22E $. 'ëse ky nuk do të ishte kështu, le të themi, do

të ishte 0.A9 euro për një funtë, atëherë për dilerët e ritanisë së =adhe, për dollarët !ë iduan t7i kenë, do të ishte më mirë !ë së pari ata t7i sigurojnë me 0.A9 euro, e pastaj t7i blejnë me O0.1A, duke bërë, kështu, nonsense të !uotizimit prej O0. -V0. ërkesa eshtuar për euro do të ndikojë me të shpejtë në shtimin e vlerës së saj kundrejt funtës, nënivelin e N0.22E -V0. 4rbitrazhi i tërthort i valutave është akt i shfrytëzimit të një mundësie të arbitrazhit !ërezulton nga një mospërputhje e çmimeve midis tri valutave të ndryshme në tregun valutor.'jë strategji tipike e arbitrazhit të tërthortë përfshinë tri transaksione tregtare:0$ %hkëmbimin e valutës fillestare për një të dytë*$ >regtimin e valutës së dytë për një të tretë* dheB$ >regtimin e valutës së tretë për valutën fillestare.Gjatë tregtisë së dytë, arbitrazhisti shikon për një fitim me rrezik zero ngamospërputhjet !ë ekzistojnë kur kursi i tërthortë i këmbimit në treg nuk është në njëlinjë me kursin e këmbimit implicit #të nënkuptuar$.

15 buri i Finan*ial <i e!, 5 Canar 2005#1$ Arbitra ha t rthore e aluta e

20



1.9. Kur/e+ /4"+ d$e "rv)rd + * 23 2 +

&ilerët e devizave nuk punojnë vetëm me një numër të madh të valutave, por ata,gjithashtu, kanë një mori kursesh këmbimi për secilën valutë, të njohura si kurset spotdhe forvard të këmbimit.

1.9.1. Kur/ /4"+ * 23 2 +ursi spot i këmbimit 08 është kursi midis dy valutave për shitblerje imediate #tëmenjëhershme$. =e fjalë të tjera, kursi spot i këmbimit është kursi i tanishëm #aktual$ ikëmbimit i dy valutavevis-a-vis #përballë$ njëra tjetrës.'ë tregun devizor, një transaksion spot involvon blerjen e valutës së huaj,

debitimin-kreditimin e fondeve ne llogari normalisht në atë sekond të ditës së kryerjessë marrëveshjes. &ata e kryerjes së transfereve #settlement date$ !uhet data e valutimittë transaksionit.'ë praktikë, normalisht ekziston një interval kohor, dy ditësh, midis blerjes ose shitjesspot #të menjëhershme$ dhe këmbimit aktual të valutave, !ë të mundësojë verifikimin,rregullimin e letrave dhe kliringun #përmbylljen$ e pagesave #transaksioneve$.

1.9.0. Kur/ "rv)rd * 23 2 ++ërveç kursit spot të këmbimit, për agjentët ekonomikë është e mundur !ë të pajtohensot !ë të këmbejnë valuta në një kohë të përcaktuar në të ardhmen, në të shumtën erasteve, për një muaj #B9 ditë$, B muaj #19 ditë$, E muaj #0 9 ditë$, 1 muaj # 89 ditë$dhe një vit #BE9 ditë$.ursi i këmbimit me të cilin do të kryhen shitblerjet e valutave në të ardhmen, ndërsaçmimi dhe sasia e valutave përcaktohen sot, është i njohur si kursi Forvard i këmbimit.+agesa dhe shlyerja e transaksionit të tillë bëhet në datën e paracaktuar #forTard$, pra

në maturim të transaksionit, ndërsa fiksimi i kursit bëhet në atë moment. ëtotransaksione përbëjnë pothuajse 09X të të gjitha transaksioneve të kurseve devizore. ursi Forvard i këmbimit, në thelb, është një mjet mbrojtës !ë nuk ka të bëjë me asnjëparapagesë.

1% <he !'ot e-*hange rate

21



%Tap i valutës është një shkëmbim !ë përfshin shkëmbimin e principalit dhe të interesitnë një valutë për të njëjtën shumë në një valutë tjetër. 4jo është konsideruar të jetë njëtransaksion i këmbimit valutor dhe nuk kërkohet me ligj !ë të shfa!et në pas!yrën e bilancit të kompanisë.

1.:. Kur/ &"2 &)-; re)- d$e e e*+ v * 23 2 ++olitikë5bërësit dhe ekonomistët janë shumë të preokupuar me analizën e implikimevetë ndryshimeve të kursit të këmbimit në ekonomi dhe bilanncin e pagesave. ;etë kursi ikëmbimit nuk ofron #përçon$ informacione të mjaftueshme, prandaj !ë të analizojmëefektet dhe implikimet e ndryshimeve në kursin e këmbimit, ekonomistët i studiojnë#dhe i mbledhin$ treguesit e kurseve nominale, reale dhe efektive.

1.:.1. Kur/ &"2 &)- * 23 2 +ursi i këmbimit i cili ekziston në një datë të caktuar, !uhet kurs nominal i këmbimit,ndërsa para!et shumën e dollarëve #amerikanë$ !ë mund të sigurohen me një funtë nëtreg devizor. 'ë mënyrë të ngjajshme, nëse kursi i këmbimit të euros është N0.29-V0, ky prapë është kuotizim nominal i kursit të këmbimit0 . ursi nominal i këmbimit thjeshtështë çmimi i një valute në krahasim me një tjetër, pa e marrë parasysh fu!inë blerëse tëprodukteve dhe shërbimeve. ursi nominal i këmbimit zakonisht shprehet me formë tëindeksit* nëse në periudhën bazë, kursi i këmbimit është O -V0 dhe në një periudhë mëtë vonshme është O0. 9-V0, indeksi nominal i funtës do të ndryshojë nga perudhës bazënë vlerë nga 099 në 19.

1.:.0. Kur/ re)- * 23 2 +ursi real i këmbimit është kursi nominal, i përshtatur me çmimet relative midis

vendeve !ë trajtohen valutat e tyre. ursi real i këmbimit normalisht në formë të

indeksit, algjebrikisht, shprehet me këtë formulë:

+%t R % 5555

+=e ç7rast:

18 Do inal e-*hange rate uotation

22



%t është indeks i kursit real të këmbimit*% është kursi nominal i këmbimit #njësitë e valutës së jashtme për një njësi të valutës vendore$ në formë indeksi*+ është indeksi i nivelit vendor të çmimit*+ është indeksi i nivelit të jashtëm të çmimit.

1.:.5. Kur/ e e*+ v * 23 2 +Cëkur shumë vende në botë nuk e përcjellin tërë tregtinë e tyre me një vend të veçantëtë jashtëm, politikë5bërësit nuk janë a! shumë të preokupuar me atë se çka po ndodhëme kursin e tye të këmbimit kundrejt një valute të vetme, por më shumë merren me atëse çka po ndodh me kursin e tyre të këmbimit kundrejt një shporte valutash të jashtme,

me të cilat vendi bënë tregti. ursi efektiv i këmbimit është kurs i ponderuar #nominalose real$ i këmbimit i një valute kundrejt shportës së valutave relevante #përkatëse$,ndërsa përfa!ëson rëndësinë #vlerën$ e tregtisë me vendet respektive.oncepti i kursit efektiv të këmbimit nuk duhet të ngatërrohet me kursin real tëkëmbimit, sepse kursi efektiv i këmbimit mund të jetë nominal ose real. &erisa kursi ikëmbimit #nominal ose real$ involvon vetëm dy valuta, është e dëshirueshme !ë të kemiidenë e vlerës së përgjithshme të një valute tjetër të jashtme, nga pjesa tjetër e mbetur e botës. 'ë fakt, në regjimin e kurseve fluktuive të këmbimit, valuta ka mundësi !ë nëmënyrë simultane të zhvlerësohet, karshi njërës #ose më shumë$ valutave të jashtme,ndërsa mundët tejçmohet kundrejt tjetrës valutë të jashtme #ose më shumë sosh$. y indeks !uhet kursi efektiv i këmbimit.ursi efektiv i këmbimit është tregues matës !ë tregon nëse një valuta është apo nuk është e zhvlerësuar, respektivisht e mbivlerësuar, kundrejt shportës së matur të valutavetë jashtme. =e !ëllim !ë ta ilustojmë se si përpilohet kursi efektiv i këmbiit, do tëmarrin një shembull hipotetik, ku ritania e =adhe tregtinë e saj të jashtme do ta bëjë

B9X me %3 4, ndërsa 89X me (vropën. jo do të thotë ngarkesa prej 9.B do t7i bashkangjitet indeksit bilateral të kursit të këmbimit me dollar, ndërsa 9.8 me euro.

23



0. B -)&( 4)ge/)ve

0.1. <*) /$+ 3 -)&( 4)ge/)ve=ilanci i pagesave është përmbledhje e të dhënave statistikore për të gjitha transaksionetekonomike midis rezidentëve #banorëve$ të vendit raportues dhe rezidentëve #banorëve$të pjesës tjetër të botës, gjatë një periudhe të caktuar kohore.+eriudha e zakonshme e raportimit, për të gjitha të dhënat statistikore, është një vit.=egjithatë, disa shënime statistikore, !ë reflektojnë në bilancet e pagesave, janë tëpublikuara në periudha të rregullta kohore, në çdo muaj dhe në çdo tre muaj.+a diskutim, bilanci i pagesave është një nga pas!yrat më të rëndësishme statistikore

për çdo vend. jo pas!yrë n jerr në shesh se sa një vend ka eksportuar dhe importuarprodukte dhe shërbime dhe, nëse vendi ka marrë hua, prej nga i ka marrë dhe ku kadhënë hua, për pjesën e mbetur të botës. ;eç kësaj, kjo pas!yrë financiare raporton, metë dhëna statistikore, nëse autoritetet !endrore monetare #zakonisht bankat !endrore$kanë shtuar ose jo rezervat e tyre në valutë të jashtme.&efinicioni kryesor !ë duhet të zbërthehet, !ë në fillim, është koncepti për rezident vendor dhe të jashtëm. Yshtë me rëndësi !ë të ceket se, shikuar nga pikëvështrimi i tëdhënave nga bilanci i pagesave, !ytatari #shtetasi$ dhe rezidenti #me seli në një vend$nuk janë domosdo gjëra të njëjta #sinonime$.=e termin rezidentë nënkuptojmë individët, ekonomitë familjare, firmat dhe autoritetetpublike.(kzistojnë shumë probleme !ë lindin për sa i përket definimit të rezidentëve, sepse fjala vjen, korporatat multinacionale, sipas definicionit, janë rezidente në më shumë se në një vend. +ër !ëllime të raportimit të bilancit të pagesave, kompanitë subsidiare #bijë$ tëkorporatave multinacionale trajtohen si rezidente në vendin ku ato janë të dislokuara,

ngjajshëm me ato nëse aksionet e tyre janë në pronësi të rezidentëve vendorë.+roblem tjetër para!et trajtimi i organizatave ndërkombëtare, siç është Fondi =onetar'dërkombëtar, anka otërore, ombet e ashkuara, omisioni (vropian, e të tjera.ëto institucione trajtohen si rezidentë të jashtëm, edhe nëse ato aktualisht mund të

jenë të vendosura në vendin raportues. +ër shembull, derisa Fondi =onetar

24



'dërkombëtar është i vendosur në /ashington, kontributet e !everisë amerikane përFondin janë të përfshira në statistikat e ilancit të pagesave të %3 45ve, sepse ato#kontributet$ janë të konsideruara si transaksione me rezident të jashtëm. >uristëtkonsiderohen si rezidentë të jashtëm nëse ata !ëndrojnë në vendin raportues më pak senjë vit.riteri për transaksione !ë të jenë të përfshira në ilanc të pagesave është se duhet tëpërfshijë transaksionet midis rezidentit të vendit raportues dhe rezidentit nga pjesatjetër e botës. lerjet dhe shitjet midis rezidentëve nga i njëjti vend, nuk hyjnë në bilanctë pagesave.>ë dhënat statistikore në ilancin e pagesave tregojnë për të gjitha transaksionet midsrezidentëve vendorë dhe të jashtëm, !oftë blerje apo shitje të mallrave ose shërbimeve,

ose të aseteve #aktiveve$ financiare, siç janë obligacionet, aksionet dhe transaksionet bankare. >ë dhënat raportuese normalisht janë të shprehura në valutë vendore të venditraportues. %ido!oftë, mbledhja e të dhënave për çdo transaksion midis rezidentëve vendorë dhe të jashtëm është detyrë #ngarkesë$ e pamundshme. 4utoritetet i mbledhininformacionet e tyre nga shërbimet doganore, hulumtimet e numrit dhe të shpenzimevetë turistëve, ndërsa të dhënat e hyrjes dhe të daljes së kapitalit sigurohen nga bankat,fondet pensionale, korporatat multinacionale dhe shtëpitë investive. ?nformacionet përtë hyrat bu hetore dhe shpenzimet !everitare me rezidentë të jashtëm mirren ngaautoritetet lokale dhe agjencitë e !everisë !endrore.'ë %3 4, të dhënat statistikore mbledhen nga &epartamenti 4merikan i >regtisë 01,ndërsa në ritani të =adhe nga &epartamenti i >regtisë dhe ?ndustrisë 9 .

0.0. L-"g)r +)r ) d$e /+ru*+ur) e B -)&( + + 4)ge/)ve

%hi!uar nga aspekti i kontabilitetit, bilanci i pagesave i një vendi, gjithmonë është i

balancuar. jo është kështu, sepse bazohet në parimet e mbajtjes së kontabilitetit tëdyfishtë. )do transaksion midis rezidentit vendor dhe të jashtëm, i ka dy anë tëmedaljes, hyrje dhe dalje #marrje dhe pagesë$01 dhe, !ë të dyja, janë të regjistruara nëstatistikat e bilancit të pagesave. )do marrje #e hyrë$ e valutave nga rezidentët e pjesës1& <he =S e'art ent of Eo er*e20 <he e'art ent of <ra e an In u!try21 A re*ei't an a 'ay ent

25



tjetër të botës është e shënuar si kredi #plus në llogari$, ndërsa çdo pagesë e rezidentëvetë pjesës tjetër të botës është e shënuar si debi #minus në llogari$.(dicioni i gjashtë i =anualit të ilancit të +agesave dhe +ozicionit 'dërkombëtar të?nvestimeve # +=E, 99 $ i Fondit =onetar 'dërkombëtar shërben si kornizëstandarde për statistikat rreth transaksioneve dhe pozitës së një ekonomie kundrejtpjesës tjetër të botës. y =anual #doracak$ është harmonizuar me %istemin i @logariveombëtare #%ystem of 'ational 4ccounts 5 99 $, i cili është përmirësuar #azhurnuar$njëkohësisht.>ri çështjet #temat$ kryesore !ë kanë sjellë rishikimin e =anualit dhe të %istemit të@logarive ombëtare janë: globalizimi, elaborimi i shtuar i çështjeve të ilancit të+agesave dhe inovacionet financiare.

@logaritë ndërkombëtare për një ekonomi përmbledhin marrëdhëniet ekonomike midisrezidentëve dhe jorezidentëve të asaj ekonomie. 4to përbëhen nga këto komponente:#a$ +ozicioni 'dërkombëtar i ?nvestimeve #the international investment position 5 ??+$*5 pas!yrë !ë tregon se, në një moment në kohë, sa është vlera e aseteve financiare tërezidentëve të një ekonomie !ë janë kërkesa #pretendime$ ndaj jorezidentëve, ose vlera eshufrave në ari !ë mbahen si asete rezervë dhe sa është vlera e detyrimeve të rezidentëvetë një ekonomie ndaj jorezidentëve.#b$ ilanci i +agesave #the balance of payments 5 o+$* 5 +as!yrë !ë përmbledhëtransaksionet ekonomike midis rezidentëve dhe jorezidentëve, gjatë një periudhe tëcaktuar kohore.#c$ 'dryshime të tjera në llogari të aseteve dhe detyrimeve financiare #the other changesin financial assets and liabilities accounts $* 5 +as!yrë !ë tregon flukset e tjera, të tilla sindryshimet në vlerësim, !ë pajtojne ilancin e +agesave dhe +ozicionin 'dërkombëtartë ?nvestimeve për një periudhë të caktuar kohore, duke treguar ndryshimet për shkak të ngjarjeve ekonomike se sa si rezultat i transaksioneve ndërmjet rezidentëve dhe

jorezidentëve.ilanci i pagesave duhet të organizohet në kuadër të një strukture koherente për tëlehtësuar përdorimin e tij dhe përshtatjen për !ëllime të shumta: formulimin epolitikave, studime analitike, projeksione, krahasime bilaterale të komponentëve të veçanta ose transaksioneve në tërësi, agregime rajonale dhe globale, etj.

2$



>radicionalisht, të dhënat statistikore janë të ndara në dy seksione kryesore " llogariarrjedhëse #aktuale$ dhe llogaria kapitale, të cilat mund të ndahen edhe në nënseksione. 4rsyeja e ndarjes së bilancit të pagesave në mënyrë të tillë !ëndron në atë se zërat ellogarisë rrjedhëse përfshijnë të hyrat rrjedhëse00, ndërsa llogaria kapitale i regjistronndryshimet në asete dhe në obligime.'ë pajtim me përkufizimin e F='5së #?=FIs alance of +ayments and ?nternational?nvestment +osition =anual5 +=E5 99 $, komponentët standarde të ilancit të+agesave përbëhen nga dy grupe kryesore të llogarive:a$ @logaritë rrjedhëse #korrente$ të mallrave dhe shërbimeve, të ardhurat dhe transfertatkorente. b$ @logarive kapitale dhe financiare, të cilat kanë të bëjnë me: transfertat kapitale dhe

përvetësimet #acquisition), ose shitjet #disposal$ të aseteve joprodhuese, jofinanciare,dhe asetet dhe detyrimet financiare.%hprehur me përkufizimin e F='5së, ilanci i +agesave mund të shkruhet kështu:llogaria rrjedhëse Z llogaria fiannciare Z llogaria kapitale Z zërat bilancuese R 9F=' përdorë nocionin @logari rrjedhëse #korrente$ me të njëjtin kuptim sikurse ai !ëpërdoret nga organizata të tjera, edhe pse ajo ka emrat e saj për tri nënndarjet e sajkryesore, të cilat janë:

• @logaria për mallra dhe shërbime #bilanci i përgjithshëm tregtar$*• @logaria e të ardhurave primare #të ardhurat kryesore, të tilla siç janë nga kreditë

dhe investimet$*• @logaria e të ardhurave sekondare #pagesat e transfereve$.

omponentët kryesore të + janë:a$ @logaria rrjedhëse #Wurrent account$ para!et flukset e mallrave dhe të shërbimeve,flukset e të ardhurave primare dhe të ardhurave sekondare në mes të rezidentëve dhe jorezidentëve. b$ @logaria kapitale #Wapital account$ tregon hyrje-daljet në kredi dhe debi për asete jofinanciare joprodhuese dhe transfertat kapitale midis rezidentëve dhe jorezidentëve. 4jo regjistron blerjet #përvetësimet5ac!uisitions$ dhe shitjet #disposals$ e aseteve jofinanciare joprodhuese, të tilla si:

22 In*o e flo.!

2%



i. burimet natyrore*ii. kontratat, !iratë dhe licencat*

iii. 4setet e marketingut #emri i mirë 5 goodTill$.c$ @logaria financiare #financial accounts$ tregon përvetësimet #blerjet$ dhe shitjet netotë aseteve dhe të detyrimeve financiare. >ransaksionet në llogarinë financiare para!itennë bilancin e pagesave dhe për shkak të efektit të tyre në shumën e aseteve dhe tëdetyrimeve, e edhe në pas!yrën e përbashkët të +ozicionit 'dërkombëtar të ?nvestimeve#??+5së$.@logaria e të ardhurave primare #kryesore$ tregon rrjedhat e të ardhurave kryesore nëmes të njësive institucionale rezidente dhe jorezidente. >ë ardhurat primarepërfa!ësojnë kthimin #fitimet$ !ë u shkojnë njësive institucionale për kontributin e tyre

në procesin e prodhimit, ose për provizionet nga mjetet financiare si dhe nga burimetnatyrore të dhëna me !ira njësive të tjera institucionale.Danë të njohura dy lloje të të ardhurave primare:#a$ të ardhurat e lidhura me procesin e prodhimit. ompensimi i të punësuarve është eardhur për kontributin e inputeve të punës në procesin e prodhimit. >aksat dhesubvencionet në produkte dhe prodhim janë gjithashtu të ardhura të lidhura meprodhimin* dhe#b$ >ë ardhurat e lidhura me pronësinë e mjeteve financiare dhe mjeteve të tjera joprodhuese. ( ardhura nga prona është fitimi #return$ për plasimin e aseteve financiaredhe dhënien me !ira të burimeve natyrore. >ë ardhurat nga investimet janë përfitimetnga investimi i aseteve financiare, !ë përbëhet nga dividendët#dividends$ dhe tërhe!jet#TithdraTals$ nga të ardhurat e !uasi5korporatat, fitimete investuara dhe nga kamatat.@logaritë ndërkombëtare dallojnë këto lloje të të ardhurave primare: #a$ kompensimet epunëtorëve* #b$ dividendët* #c$ Fitimet e riinvestuara* #d$ kamatat* #e$ të ardhurat nginvestimet !ë u atribuohen të disponuarit të polisave të sigurimit, të garancive të

standardizuara dhe të Fondeve pensionale* #f$ !iratë* dhe #g$ taksat dhe subvencionetpër produkte dhe prodhim.@logaria e të ardhurave sekondare tregon transferet rrjedhëse #current transfers$ndërmjet rezidentëve dhe jorezidentëve. 'ë këtë llogari #ne @logarine e të ardhuravesekondare$ janë të regjistruara lloje të ndryshme të transfereve korrente, për të treguar

28



rolin e tyre në procesin e shpërndarjes së të ardhurave në mes të ekonomive. >ransferetmund të bëhet në para të gatshme ose në natyrë.'ë përshkrimin e përmbajtjes së @logarisë së të ardhurave sekondarë, duhet bërë dy dallime të rëndësishme:#a$ transfertat dallohen nga llojet e tjera të transaksioneve, dhe#b$ >ransfertat rrjedhëse dallohen nga transfertat kapitale.)do transaksion është ose një këmbim, ose një transfer. ëmbimi përfshinë njëprovizion nga diçka me vlerë ekonomike në këmbim për një diçka tjetër#korrespondues$ me vlerë ekonomike. >ransferta është një hyrje !ë korrespondon menjë provizion nga një mall, shërbim, aset financiar, ose aset tjetër joprodhues, nga njëentitet institucional te një tjetër entitet institucional, kur nuk ka kompenzim

korrespondues të një gjësendi me vlerë ekonomike.>ransfertat mund të jenë: a$ >ransfertat kapitale dhe b$ >ransfertat rrjedhëse.>ransfertat kapitale janë transferta në të cilat pronësia e një aseti #përveç parave tëgatshme ose inventarët$ ndryshon nga një palë të një tjetër* ose !ë i detyron njërën osetë dyja palët për të blerë ose shitur një aktiv #tjetër, përveç parave të gatshme oseinventarëve$* apo kur një detyrim është falur nga kreditori. >ransfertat rrjedhësepërbëhet nga të gjitha transfertat !ë nuk janë transferta kapitale. >ransfertat rrjedhësedrejtpërsëdrejt ndikojnë në nivelin e të ardhurave të disponueshme, ndërsa ndikojnë nëkonsumin e mallrave ose të shërbimeve.@logaria kapitale #Wapital account$ regjistron blerjet #përvetësimet5ac!uisitions$ dheshitjet #disposals$ e aseteve jofinanciare joprodhuese #të drejtat$, të tilla !ë dalin nga: #a$ burimet natyrore* #b$ kontratat, !iratë dhe licencat* #c$ 4setet e marketingut #emri imirë 5 goodTill$.urimet natyrore përfshijnë: të drejtat minerare të tokës, të drejtat pyjore, të drejtat eujit, të drejtat e peshkimit, të drejtat nga hapësira ajrore, dhe të drejtat nga spektri

elektromagnetik.ontratat, !iratë dhe licencat i mbulojnë ato kontrata, ato !ira dhe licenca !ë janë tënjohura si asete ekonomike. ëto asete janë krijime të sho!ërisë dhe sistemit të sajligjor, ndërsa nganjëherë !uhen edhe asete të paprekshme. 4setet e marketingut përbëhen nga gjëra të tilla si emra të brendeve #brand names$,koka gazetash #mastheads$, markat tregtare #trademarks$, logot #logos$ dhe emrat e

2&



domeneve #domain names$. ur shitet ndaras nga entiteti !ë e zotëron, ato janë tëregjistruara si blerje #ac!uisitions$ dhe shitjet #disposals$ të aseteve jofinanciare, joprodhuese.

0.0.1. B -)&( +reg+)r

ilanci tregtar nganjëherë i referohet bilanict të dukshëm, sepse pas!yron ndryshiminmidis të hyrave nga eksporti i produkteve #mallrave$ dhe shpenzimeve në importe tëprodukteve !ë, !artë, mund të duket edhe si vendkalim kufijsh B. >ë hyrat nga eksporti janë të regjistruara si kredi në bilancin e pagesave, ndërsa pagesat për importe janë tëregjistruara si debi. ur bilanci tregtar është në suficit, kjo do të thotë se vendi ka fituar

më shumë nga eksportet e tij se sa ka paguar për importet e tij të produkteve.

0.0.0. B -)&( --"g)r / rrjed$ /e

ilanci i llogarisë rrjedhëse para!et shumën e bilancit tregtar të dukshëm #vizibël$2 dhe bilancit të padukshëm #invizibël$A.ilanci tregtar i dukshëm #vizibël$ tregon këmbimin e mallrave të prekshme #fizike$midis vendeve, duke përfshirë eksportin, importin dhe ri5eksportin e mallrave, në etapatë ndryshme të prodhimit.ilanci invisibël tregon diferencën midis të ardhurave vjetore të pranuara nga eksportete shërbimeve dhe pagesat e bëra për importe të shërbimeve, siç është transporti imallrave, turizimi, siguracionet, shërbimet bankare. ;eç kësaj, të hyrat nga normat einteresit, dividendet dhe profitet janë të regjistruara në bilancin invisibël, sepse atopërfa!ësojnë shpërblimet për investimet në kompanitë e jashtme, obligacione dheaksione, ndërsa pagesat reflektojnë shpërbimet për rezidentët e jashtëm për investimet

e tyre në ekonominë vendore.'ë bilancin e llogarisë invisibël është një pozicion, !ë i referohet transfereve unilaterale,të cilat janë pagesa ose të hyra për të cilat nuk ekziston kompenzim korrespondues0: .

23 Ero!!ing frontier!24 i!ible <ra e Balan*e25 In i!ible Balan*e2$ Eorre!'on ing ui 'ro uo

30



%hembuj të këtyre transaksioneve janë paratë e punëtorëve emigrantë, të dërguara nështëpi për familjet e tyre, pagesat e pensioneve për rezidentët e jashtëm dhe ndihmat e jashtme. >ë hyrat dhe pagesat e tilla përfa!ësojnë një rishpërndarje të të ardhuravemidis rezidentëve vendorë dhe të jashtëm. +agesat unilaterale mund të shihen sipakësim në të hyrat #ardhurat$ vendore, për shkak të pagesave !ë ju bëhen të huajëvedhe janë të regjistruara si debi, ndërsa të hyrat unilaterale mund të trajtohen si rritje tëtë hyrave vendore për shkak të të hyrave nga të huajtë dhe, rrjedhimisht, janë tëregjistrura si kredi.

0.0.5. B -)&( --"g)r / *)4 +)-e

ilanci i llogarisë kapitale i fakton #regjistron$ transaksionet lidhur me lëvizjen ekapitalit financiar brenda dhe jashtë vendit. apitali vjen në vend përmes huamarrjes ,shitjes së aseteve të jashtme dhe investimet në vend nga të huajtë. ëto të dhëna kanë të bëjnë me të hyrat e kapitalit dhe janë të regjistruara si pozicione krediti në bilancin epagesave.>ë hyrat kapitale janë, në të vërtetë, ulje #zvogëlim$ i zotërimeve të vendit të aseteve të jashtme, ose shtim #rritje$ e detyrimeve ndaj të huajëve. Fakti se të hyrat kapitale janë tëregjistruara si kredi në bilancin e pagesave për studentët shpeshherë para!et një vështirësi. =ënyra më e lehtë e të kuptuarit pse ato janë pluse, është !ë huamarrja e jashtme të trajtohet si eksport i ?6M. 'gjajshëm me këtë, investimi i rezidentëve të jashtëm është eksport i aksioneve ose i obligacioneve, ndërsa shitja e investimeve të jashtme është eksport i këtyre investimeve për të huajtë. 4nasjelltas, kapitali del nga vendi përmes huadhënjes, blerjes së aseteve të jashtme dhe blerjes së aseteve vendore !ë janë në pronësi të të huajëve. ëto pozicione para!esin rrjedhjen #daljen$ e kapitalit dhe janë të regjistruara si debi në llogarinë kapitale. &aljet kapitale06, në fakt, janë rritje të

zotërimeve të vendit të aseteve të jashtme, apo ulje në detyrimet ndaj rezidentëve të jashtëm. ëto pozicione janë të regjistruara si debi, ndërsa para!esin blerjet e ?6M ngatë huajtë, blerjet e obligacioneve dhe aksioneve të jashtme dhe blerjet e investimeve nëekonomitë e jashtme.

2% Ea'ital outflo.!

31



0.5. Regj /+r 2 +r)&/)*/ "&eve & 3 -)&( & e 4)ge/)ve

Cë ta kuptojmë me saktësi se pse shuma e debive dhe kredive në bilancin e pagesave dotë jetë zero, ne do t7i marrim parasysh disa shembuj të transaksioneve ekonomike midisrezidentëve vendorë dhe të jashtëm. 'ë parim, ekzistojnë pesë lloje të transaksioneveekonomike !ë mund të ngjajnë midis rezidentëve vendorë dhe të jashtëm:

• ëmbim i produkteve-shërbimeve si kompenzim për aset finaciar*• ëmbim i produkteve-shërbimeve si kompenzim për produkte-shërbime të tjera.

jo tregti është e njohur si trambë ose tregti banakiere*• ëmbim i një poziiconi financiar08 si kompenzim për një pozicion tjetër financiar*• >ransferi i produkteve dhe shërbimeve pa kompenzim korrespondues #për

shembull, ndihma ushtarake dhe në ush!im$*• >ransferi i aseteve financiare pa kompenzim korrespondues #për shembull,

paratë e dërguara familjes së tyre nga punëtorët e emigruar jashtë, dhuratat nëpara$.

0.7. <*) & &*u4+"$e+ 2e /u ( + d$e de ( + & 3 -)&( & e 4)ge/)ve

%iç është e njohur, bilanci i pagesave gjithmonë është i bilancuar, sepse secila kredi nëllogari e ka debinë korresponduese respektive #tjetërkund$. &omethënë, derisa nëpërgjithësi bilanci i pagesave është i bilancuar, kjo nuk do të thotë se secili pozicion i veçantë !ë regjistrohet në bilancin e pagesave është domosdoshmërisht i bilancuar. +ërshembull, llogaria rrjedhëse mund të jetë në suficit, ndërsa llogaria kapitale është nëdeficit.ur flasim për deficit ose suficit në bilancin e pagesave, ekonomistët e bëjnë dalliminmidis pozicioneve autonome dhe të përshtatura0>. +ozicionet autonome janëtransaksionet !ë zëjnë vend të pavarura në bilancin e pagesave, respektivisht janë atotransaksione te cilat nuk kufizohen nga madhësia e transaksioneve të tjera ne bilancin epagesave, ndërsa pozicionet e përshtatura janë ato transaksione të cilat financojnëcilëndo diferencë midis të hyrave ose pagesave të pavarura, respektivisht pozicionet e28 Finan*ial ite2& Autono ou! an a**o o ating ite !

32



përshtatura janë të hyra homologe !ë sigurojnë !ë totali i kredive është i barabartë metotalin e debive dhe zakonisht do të jenë pjesa homologe financiare, ose janë mjete tëpagesës për transaksionet origjinale autonome. =e fjalë të tjera, +ozicionet autonomenë + janë ato transaksione të cilat janë të motivuara nga konsiderata e fitimit. +randaj,ato pozicione !ë kanë të bëjnë me transaksione ekonomike ndërkombëtare, të cilat janëtë motivuara nga fitimi, janë pozicione autonome, siç është importi dhe eksporti imallrave dhe shërbimeve, respektivisht të hyrat dhe të dalat nga transaksionet erezidentëve vendorë me rezidentë të jashtëm. 'dërsa, +ozicionet e përshtatura janë atotransaksione të cilat e korrektojnë disekuilibrin në bilancin e pagesave. @logaritë në +mund të pas!yrojnë deficit apo suficit. 'e e dimë se këto situata korrigjohen nga !everiaduke injektuar ose tërhe!ur fonde. ëto transaksione kanë të bëjnë me financimin ose

tërhe!jen nga sistemi i rezervës zyrtare, duke përdorur arin, të drejtat e tërhe!jesspeciale #special draTing rights 5 %& $ dhe rezervat e valutave të jashtme 5 devizat.%uficiti në bilancin e pagesave është i definuar si tejkalim i të hyrave autonome përtejpagesave autonome, ndërsa deficiti është tejkalim i pagesave autonome përtej të hyraveautonome.

• T $yr)+ )u+"&"2e ? P)ge/)+ )u+"&"2e @ Su ( +• T $yr)+ )u+"&"2e P)ge/)+ )u+"&"2e @ De ( +

Cështja !ë shtrohet në këtë pikë është ajo se cilat pozicione klasifikohen në autonome ecilat në të përshtatura. a vështirësi në këtë klasifikim. Fjala vjen, nëse ekziston hyrje ekapitalit në afat të shkurtër, si përgjigje ndaj kamatave të larta vendore, kjo do tëklasifikohet si pozicion autonom. +or, nëse pozicioni para!et hyrjet !ë janë të dedikuarapër të mundësuar financimin e importeve, atëherë kjo do të klasifikohet si pozicion ipërshtatur. ëto vështirësi në klasifikimin e pozicioneve bilancore se a janë autonomeapo të përshtatura, kanë ndikuar !ë të para!iten shumë koncepte të disekuilibrit në bilancin e pagesave.

0.9. <)/je+ 4 r/$+)+ /e d$e )3/"r3ue/e + 3 -)&( + + 4)ge/)ve

33



në kursin e këmbimit janë mjete të rëndësishme !ë ndikojnë në eliminimin e deficitit nëllogarinë rrjedhëse, por duhet të merren parasyh shumë parametra, siç është shkalla epunësimit dhe parametrat strukturorë të ekonomisë në veçanti.

5. P"- + *) 2)*r"e*"&"2 *e & e*"&"2 + $)4ur

'ë vijim do të trajtojmë çështjen: si ndikojnë ndryshimet në kursin e këmbimit dhepolitikat makroekonomike në një ekonomi të hapur. &allimi kryesor midis ekonomisë sëhapur dhe asaj të mbyllur është se gjatë kohësB9 vendi duhet të sigurohet !ë të ketë balancë aproksimative në llogarinë e tij rrjedhëse. jo ndodhë sepse s7ka vend !ë mundtë ketë sto!e të detyrimeve neto për pjesën tjetër të botës duke ndjekur deficit të

vazhdueshëm në llogarinë rrjedhëse. 4nasjelltas, kjo nuk do të kishte kuptim për vendet!ë kanë suficit !ë pandërprerë të krijojnë sto!e të kërkesave neto në pjesën tjetër të botës. (ventualisht, kjo do të donte të har honte këto kërkesa.'evoja !ë politikë5bërësit në ekonomi të kenë vëmendjen në implikimet e ndryshimevenë politikat monetare dhe fiskale në bilancin e pagesave është një dimension shtesë !ëduhet të merret në konsideratë gjatë formulimit të politikës ekonomike në një ekonomitë hapur. %igurimi i pozicionit të !ëndrueshëm në bilancin e pagesave gjatë kohës ështënjë objektiv i rëndësishëm ekonomik !ë ët shkohet përpara, me ç7rast do të kishim shtimtë lartë ekonomik, papunësi të ulët dhe inflacion të vogël.'dryshimet në politikat fiskale dhe monetare, të cilat synojnë !ë të influencojnë nënivelin e kërkesës agregate në ekonomi !uhen politika të shpenzimeve të ndryshueshme#e penditure changing policies$, kurse politikat, siç është devalvimi-revalvimi i kursit tëkëmbimet #valutave$, e cila tenton !ë të influencojë në përbërjen e mallrave tëshpenzuara, vendore dhe të jashtme, !uhen politika të shpenzimeve të lidhura#e penditure sTitching policies$.

+olitikat e shpenzimeve të lidhura modifikojnë drejtimin e kërkesës, duke i shtyrë atë nëmes të prodhimit të brendshëm dhe importit.+olitikat e shpenzimeve të lidhura përfshijnë mbivlerësimin e monedhës, zhvlerësimin emonedhës dhe kontrollet e drejtpërdrejta, të tilla si tarifat, kuotat dhe subvencionet.

30 6 er ti e

35



Lhvlerësimi dhe mbivlerësimi i monedhës kryesisht ndikon në bilancin e pagesave tëekonomisë, ndërsa ka efekte dytësore në punësim dhe në nivelin vendor te çmimeve.S%humica e vendeve industrialisht të zhvilluara, në përgjithësi, bilancin e brendshëm#?nternal balance$ e konsiderojnë si !ëllimin më të rëndësishëm ekonomik.ilanci i brendshëm në ekonomiks është një gjendje në të cilën një vend mbanë punësimtë plotë dhe stabilitetit të nivelit të çmimeve.ilanci i brendshëm R onsumi Qpërcaktohet nga të ardhurat e disponueshmeS Z?nvestimet Z %hpenzimet !everitare Z @logaria rrjedhëse #përcaktohet nga kursi real ikëmbimit, të ardhurat e disponueshme të vendit rezidentë dhe të ardhurat edisponueshme të vendit të jashtëm$.ilanci i jashtëm #( ternal balance$ nënkupton një gjendje në të cilën @logaria

rrjedhëseB0

e vendit #eksportet minus importet e saj$, nuk është shumë larg as në suficite as në deficit. 4jo është e shprehur nga niveli i @logarisë rrjedhëse e cila është nëpërputhje me ruajtjen e niveleve ekzistuese #ose në rritje$ të konsumit, punësimit dheprodhimit kombëtar në afat të gjatë.ilanci i jashtëm R shuma e përshtatshme e suficitit ose deficitit në llogarinë rrjedhëse#( ternal balance R the right amount of surplus or deficit in the current account$.'jë politikë e shpenzimeve në rritje do të përbëhet #konsistojë$ nga një rritje në ofertëne parasë.'jë politikë e shpenzimeve në ulje do të përbëhet nga një rënie në shpenzimet e!everisë.+olitika e përshtatshme e shpenzimeve të lidhura për të korrigjuar suficitin në bilancin epagesave është mbivlerësimi i valutës #monedhës$.+olitika e përshtatshme e shpenzimeve të lidhura për të korrigjuar deficitin në bilancin epagesave është zhvlerësimi i valutës #monedhës$.+or, është shumë vështirë !ë të bëhet dallimi midis faktit se politikat fiskale dhe

monetare janë politika plotësisht të ndryshme dhe të pavarura nga politikat endryshueshme-ose të lidhura të shpenzimeve. jo kërkon !ë të përgjigjemi në pyetjen:Hnëse është ose jo e mundur #e arsyeshme$ !ë të arrihen dy objektivat #binjake$ të bilancit intern dhe ekstern, përmes kombinimit të politikave fiskale dhe monetare, pa

31;logaria rr e h !e (Eurrent a**ount" 'ara et fluk!et e allra e he t !h rbi e e, fluk!et e t ar hura e 'ri arehe t ar hura e !ekon are n e! t re i ent e he ore i ent e#

3$



pasur nevojë !ë të përshtatet kursi i këmbimit< +ara se të provojmë të përgjigjemi nëkëtë pyetje, ne duhet të marrim parasysh se si politika monetare dhe fiskale mund tëpërdoren si instrumente të politikës për të arritur bilancin intern dhe ekstern dhe tëmerret parasysh se si këto dy politika ndikojnë në aktivitetin ekonomik.

5.1. P"- + *) 2"&e+)re

ur autoritetet #financiare$ udhëhe!in politikë monetare ekspansioniste, ata blejnëobligacione nga publiku, me ç7rast çmimin e tyre e ndritë lartë, e rritë ofertën për paradhe ndikon në rënien e normës vendore të interesit. Lvogëlimi i normës së interesit dotë stimulojë investimet, !ë, si rrjedhim, do të shkaktojë rritjen e outputeve. &erisa

bilanci i pagesave është Hi sh!etësuarJB

, të hyrat e shtuara !ojnë deri te ke!ësimi illogarisë rrjedhëse, ndërsa normat e ulta të interesit do të shpijnë deri të rritja errjedhave në llogarinë kapitale, prandaj, bilanci i pagesave shkon në deficit. 4nasjelltas,politika monetare shtrënguese i shtynë autoritetet !ë të shesin obligacione, me ç7rast bieçmimi i obligacioneve, zvogëlohet oferta për para, ndërsa rritet norma e interesit, nënivel vendi. %htimi i normës së interesit ndikon në zvogëlimin e investimeve dhe uljen eoutputeve. ilanci i pagesave do të tregojë ulje të importit, ndërsa norma më e lartë einteresit tërhe! rrjedhë më të madhe të kapitalit.

5.0. P"- + *) /*)-e

=e politikë ekspansioniste fiskale, !everia i shton shpenzimet e saj dhe me politikë tëpastër fiskale financon këtë shtim të shpenzimeve përmes shitjes së obligacioneve.%hitja e obligacioneve do të ulë çmimin e obligacioneve, gjë !ë, në këtë mënyrë, do të vjen deri te ngritja e normës së kamatës #interesit$, e cila pjesërisht do të kompensojë

ekspansionin në outpute. (fekti i saktë i politikës fiskale ekspansioniste në bilancin epagesave është i pa!artë, sepse, derisa ekspansioni i outputeve do të ke!ësojë #pakësojë$llogarinë rrjedhëse, shtimi i normës së interesit do të përmirësojë llogarinë kapitale. +ërpolitikën fiskale shtrënguese shpjegimi është i kundërt. 6ferta e parasë nuk është e

32 Eon*erne

3%



%ipas >rilemën makroekonomike, autoritetet mund të zgjedhin vetëm një anë #krah$ tëtrekëndëshit. 4utoritetet mund të zgjedhin !ëllimet 0 dhe , por !ë të bëjnë këtë, ato do të duhej !ë tësakrifikojnë !ëllimin B, sepse është i HdekretuarJ nga kontrollet e kapitalit. %hembullprominent i një vendi !ë e bënë këtë është ina. 4utoritetet kineze aktualisht valutën e

tyre Duan # enminbi5 = $ e mbajnë të lidhur #me paritet$ për dollarin amerikan,ndërsa mund t7i rrisin ose zvogëlojnë normat e interesit !ë t7i plotësojnë kërkesatpolitike vendore. =egjithatë, ata duhet !ë të përdorin kontrollin e kapitalit !ë tëndalojnë rrjedhën " hyrjen dhe daljen e madhe të kapitalit !ë, në të kundërtën, do tëminonte kursin fiks të këmbimit me dollarin amerikan.&isa autoritete i zgjedhin !ëllimet 0 dhe B, ndërsa shembuj të veçuar janë %htetet eashkuara të 4merikës dhe ritania e =adhe* këto dy vende janë të lira !ë të rrisin osetë zvogëlojnë normat vendore të interesit !ë të arrijnë !ëllimet e tyre makroekonomike,siç është kontrolli i shkallës së inflacionit dhe shtimi ekonomik, ndërsa lejojnë lëvizjen elirë të kapitalit brenda dhe jashtë vendit. +or, ato, !ë ta bëjnë këtë, duhet të he!in dorënga mundësia e normave fikse të këmbimit. +ër shembull, ulja agresive e normaveafatshkurtra të interesit është drejtim i mundshëm i shtimit të rrjedhës së kapitalit,

Dor a fik!e e k bi it

3# ; i a e lir e ka'italit n ërko b ëtar a ar !ia onetare

3&



ndërsa zhvlerësimi i valutave të tyre domethënë atë se ato nuk mund të mbajnë kursetfikse të këmbimit të valutave të tyre.=undësi tjetër është kombinimi i !ëllimit dhe B, !ë para!et rastin kur një vend lejonlëvizjen e lirë të kapitalit, ndërsa e mban kursin fiks të këmbimit. 'jë shembull të tillë tëmirë e para!et 3ong ong5u, i cili e ka të fiksuar #mbërthyer$ valutën e vet " 3onk ong dollar, në mënyrë rigide #të ngurtë$ me dollarin amerikan, ndërsa lejon lëvizjen elirë të kapitalit, brenda dhe jashtë vendit. )mimi për këtë është ajo se 3ong ongu he!dorë nga pavarësia monetare* nëse %istemi i ezervave FederaleBB #banka !endrore në%3 4$ i rrisin normat e interesit #në depozite dhe hua$, atëherë 4utoritetet =onetare të3ong ongut B2 do t7i shtojnë #ngrisin$ normat e interesit, ose dollari i 3ong ongut dotë vie në pozitë !ë do të jetë nën sulmet #presionet$ spekulative* anasjelltas, nëse

ezervat Federale të %3 45së i ulin normat e interesit, autoritetet monetare të 3ongongut, më shumë a më pak, automatikisht do t7i ulin normat e saja të interesit.>rilema në veçanti është e rëndësishme për vendet në zhvillim, shumë nga të cilat ezgjedhin !ë të fiksojnë kursin e këmbimit të valutave të tyre, për shembull, për kursin edollarit amerikan* =irëpo, nëse ato vendosin !ë ta bëjnë këtë, atëherë duhet të të he!indorë, për më tepër, edhe nga kontrolli i politikës së tyre monetare, ose të imponojnëkontrollin e kapitalit nëse ato duan !ë të kenë një shkallë të autonomisë monetare.?mponimi i kontrollit të lëvizjes së kapitalit mund t7ju jap një shkallë të autonomisëmonetare, por !asja në tregjet financiare ndërkombëtare është çështje e rëndësisë së veçantë në procesin afatgjatë të zhvillimit ekonomik.'ë anën tjetër, për vendet !ë zgjedhin liberalizimin e lëvizjes së lirë të kapitalit, do tëthotë se ato duhet të sakrifikojnë autonominë e tyre monetare, ndërsa duhet t7i rrisin osezvogëlojnë normat e interesit në vendet e tyre, nëse %istemi i ezervave Federale indryshon normat afatshkurtra të interesit, konform me gjendjen e ekonomive të tyre,nëse ato duan !ë të mbajnë normën fikse të këmbimit të valutave të tyre.

1. Bilanci i Pagesave

Documents

Transcript of 1. Bilanci i Pagesave