06นนโทปนนทสตรค�ำหลวง: ควำมพเศษ ควำมหมำย ควำมเชอ แหงค�ำเรยกชอพญำนำค

ดร. บญเลศ ววรรณ *

Dr. Boonlert Wiwan

* ผชวยคณบดฝายพฒนานสตและนสตเกาสมพนธ และอาจารยประจำาภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตบางเขน

Nanthopananthasutra Khamluang: Extraordinariness, Meanings and Beliefs of the ‘Great Naga’ Names

152 152

บ ท ค ด ย อ

คำาเรยกชอ “พญานนโทปนนทนาคราช” จำานวน 48 ชอ ซงเกดจากพระปรชาสามารถของเจาฟาธรรมาธเบศรไชยเชษฐสรยวงศ (เจาฟากง) ผทรงพระนพนธ “นนโทปนนทสตรคำาหลวง” ผวจยพบพระอจฉรยภาพของผสรางนามหรอคำาเรยกชอ “พญานนโทปนนทนาคราช” ใน 3 มตทสำาคญ คอ 1) มตดานคำาหลกซงเปนคำาไวพจนทหมายถง “พญานนโทปนนทนาคราช” พบวาม 7 คำาสำาคญ คอ 1.1 นยมใชคำาวา “นาค” (สตวผประเสรฐ) 1.2 “ผรณราชา” (ผเปนใหญในบรรดาสตวทแผพงพานได) 1.3 “อรคะ” (สตวทตองเคลอนไหวไปดวยอก) 1.4 “อาสวส” (สตวทมพษบนศรษะ) 1.5 “สลปะ” (สตวเลอยคลานประเภทง) 1.6 “ทวชวหา” (สตวทมลน 2 แฉก) 1.7 “ภชงค” (สตวผไปดวยขนด) มตท 2 คอ มตดานการประกอบคำา ผวจยพบวาม 5 ลกษณะ คอ 2.1 ขนตน “พระญา”+ ลงทายดวยชอ “พญานาค” 2.2 ขนตน “พระยา” + ลงทายดวย “ราชา” 2.3 ขนดวยชอเฉพาะ + ลงทายดวยคำาวา “นาค” 2.4 ขนตนดวยชอเฉพาะ + ลงทายดวย “ราชา” 2.5 ขนตนดวยชอเฉพาะ + ลงทายดวย “บาดาล” มตท 3 คอมตดานความหมายของคำาเรยกชอ “พญานนโทปนนทนาคราช” ทสะทอนความเชอหรอทศนคตเกยวกบพญานาคในสมยกรงศรอยธยา โดยผวจยพบวาม 4 ลกษณะ คอ 3.1 ความเปน ผยงใหญ 3.2 ความเปนสตวทมลน 2 แฉก 3.3 ความเปนพระราชาแหงนาค 3.4 ความเปนใหญในภพบาดาล

ค�ำส�ำคญ: นนโทปนนทสตรคำาหลวง, คำาไวพจน, ความหมาย, ความเชอ, ทศนคต

153 153

A b s t r a c t

This study investigated the varieties of terms referred to ‘Phaya Nanthopananthanakaracha’. Forty-eight references have been found in this study reflecting the intellectual competence of Prince Dharmathibes Chaiyachet Suriyawong (Chaofah Kung), the author of “Nanthopananthasutra Khamluang.” Furthermore, the results revealed the author had the intellectual capability to produce the names of ‘Phaya Nanthopanantha Nakaracha’ using 3 methods. The first method was the synonyms of ‘Phaya Nanthopanantha Nakaracha’, 7 keywords were found, “Naga” (the great animal) was commonly used, “Pharanaracha” (the great of a serpent), “Uraka” (the animal that moves with chest), “Asiwisa” (the animal with venomous head), “Salapa” (the serpent), “Thawichiwha” (the animal with forked tongue), “Phuchangka” (the coiled animal). The second method was the compounding technique of the great Naga names. Five compounding techniques were found: beginning with “Phraya” and ending with the name of great Naga, beginning with the word “Phraya” and ending with the word “Racha.”, beginning with specific names and ending with the word “Naga.”, beginning with specific names and ending with the word “Racha.”, beginning with specific names and ending with the word “Badan.” The third method was the meaning of ‘Phaya Nanthopanantha Nakaracha’ which reflected beliefs and concepts about the great Naga in the Ayutthaya period. Four types of meanings were found: the greatness, the animal with forked tongue, the beast, and the ownership of netherworld (the world of water).

Keywords: Nanthopananthasutra Khamluang, Synonym, Meaning, Belief and Concept

154 154

บทน�ำเอกสารนนโทปนนทสตรคำาหลวง เปนเอกสารโบราณทประพนธ

ขนในป พ.ศ. 2279 สมยกรงศรอยธยาตอนปลาย ซงเปนพระนพนธใน เจาฟาธรรมาธเบศรไชยเชษฐสรยวงศ มพระนามทเรยกกนเปนสามญวา เจาฟากง เปนพระราชโอรสองคใหญในสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ (กรมศลปากร 2513: 3) ซงไดทรงพระนพนธขนดวยอกษรไทยยอ ภาษาไทย ประกอบดวยภาษาบาลอกษรขอมเปนบทตง ในระยะทผนวช พระองคไดทรงพระนพนธวรรณคดพระพทธศาสนาขน 2 เรอง คอ นนโทปนนทสตรคำาหลวง เมอ พ.ศ. 2279 และพระมาลยคำาหลวง เมอ พ.ศ. 2280 (นตยา กาญจนะวรรณ 2539: 206) ตามประวตหนงสอสมดไทยนนโทปนนทสตรคำาหลวงนน เปนเอกสารโบราณแบบสมดไทยขาว หมตำาราภาพชอวา นนโทปนนทสตรคำาหลวงอกษรไทยยอ สมยกรงศรอยธยา ตนฉบบของเจาฟา ธรรมาธเบศร เลขท 120 มประวตคอ “ขนวฑรดรณกร” ไดทลเกลาฯ ถวายใหเปนสมบตของหอสมดแหงชาต เมอวนท 8 ตลาคม พ.ศ. 2451 ปจจบนไดเกบไวในหมวดเอกสารโบราณ กลมตวอกษรและหนงสอจารก สำานกหอสมดแหงชาต ทาวาสกร เขตดสต กรงเทพมหานคร

จำานวนหนาของเอกสารสารนนโทปนนทสตรคำาหลวงนน มทงหมดจำานวน 98 หนาสมดไทย เดมทตนฉบบภาษาบาล ผแตงคอ “พระพทธ

นนโทปนนทสตรคำาหลวง: ความพเศษ ความหมาย ความเชอ แหงคำาเรยกชอพญานาค

155 155

บ ญ เ ล ศ ว ว ร ร ณ

สรเถรเจา” แตไมไดระบศกราชไววาแตงไวเมอใด ตอมาเมอเจาฟาธรรมา ธเบศร (เจาฟากง) เสดจออกผนวช จงไดทรงพระนพนธภาษาไทยประดบตกแตงใหสมบรณและอานได ทงอกษรขอมและอกษรไทยยอ โดยระบไวเปนฉนทลกษณดงน

นนโท พายสศยซาย ภควา

ปะนนทะ นาเคนทรา กราบเกลา

สตร ทฆนกายสา ทรเลอศ

บรบรณ ธรรมพระเจา เทศนไวควรยอ

เจาฟาธรรมทานแท พยายาม

ธเบศร กมารนาม บอกแจง

ไชยเชษฐ ปญญาคาม ภรภาพ

สรยวงษ ธรงแตงแกลง กลาวเกลยง นนโท

(เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 110)

นนโทปนนทสตรคำาหลวงนน ตามประวตเดมทเปนภาษาบาล อยในหมวดพระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค ในชวงของการทรงพระ

156 156

นพนธนนมบคคลทเกยวของในการชำาระใหเปนอกษรขอมและอกษรไทยยอ คอ “นายสง” และ “นายสา” ชวยกนชบภาษาบาล (บนทกอกษรขอมภาษาบาล) สวนผชบเนอความ (บนทกอกษรภาษาไทย) คอ “นายทอง” นำาหนกของสมดไทยขาวนนโทปนนทสตรฯ คอ หนก 2 ชง 2 ตำาลง 1 บาท 2 ไพ

พญานนโทปนนทนาคราช ซงเปนพญานาคผเปนตนเรอง และเปนตวละครทสำาคญซงผประพนธคอ “เจาฟาธรรมาธเบศร ไชยเชษฐสรยวงศ” ไดใหความสำาคญในการเอยถง เมอถงคราวทรงพระนพนธ “นนโทปนนทสตรคำาหลวง” ผประพนธกเอยถง “พญานนโทปนนทนาคราช” หลายครง แตละครงทเอยถงกจะสรางคำาทหมายถงพญานนโทปนนทนาคราชนนอยางหลากหลาย โดยไดใชคำาทสรางขนจากภาษาบาลและภาษาสนสกฤตใหมความอลงการ อาจจะเพอเปนการเคารพหรอเพอเปนการบชาเชนเดยวกน แมจะถอวาเปนสตวเดรจฉานกตาม โดยมลกษณะการใชคำาเรยก “นนโทปนนท นาคราช” หลายคำา เชน ผรรเณนทรำธรำช, พระญำผรรเณดศวรำเศยรพศ, พระญำอรครำช, พระญำอรคนทรภชงค, ทวยำงคชวเหนทรรำชำภชงค, สลปะรำชำ, พำสกรรำชำ เปนตน ซงมลกษณะการใชคำาและความหมายทนาสนใจ ผวจยจงไดเขยนบทความเรองนเพอวเคราะหใน 3 มต คอ การใชคำา การประกอบคำา และความหมาย/ความเชอ อนจะเปนประโยชนตอแวดวงวชาการดานการใชคำาภาษาไทย และคำายมภาษาบาล-สนสกฤตในภาษาไทย พรอมทงทศนคตดานการตงชอตอไป

ผลกำรศกษำ “นนโทปนนทสตรค�ำหลวง: ควำมพเศษ ควำมหมำย ควำมเชอ แหงค�ำเรยกชอพญำนำค”

บทความเรอง “นนโทปนนทสตรค�ำหลวง: ควำมพเศษ ควำมหมำย ควำมเชอ แหงค�ำเรยกชอพญำนำค” ผเขยนจะไดนำาเสนอผลการวจยใน 3 ประเดน คอ 1. มตดานการใชคำาหลกอนเปนไวพจนของคำาวา “พญานาค” 2. มตดานการประกอบคำา 3. มตดานความหมายของคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ดงตอไปน

157 157

1. มตดำนกำรใชค�ำหลกอนเปนไวพจนของค�ำวำ “พญำนำค”การศกษานามหรอคำาเรยกชอ “พญานนโทปนนทนาคราช” ทปรากฏ

ในวรรณกรรมพระพทธศาสนา “นนโทปนนทสตรคำาหลวง” ฉบบอกษรไทยยอ สมยกรงศรอยธยาตอนปลาย พ.ศ. 2279 ผวจยพบวา มจำานวน 41 ชอ ซงเกดจากพระปรชาสามารถของเจาฟาธรรมาธเบศรไชยเชษฐสรยวงศ (เจาฟากง) ผทรงพระนพนธวรรณกรรมพระพทธศาสนาเรอง “นนโทปนนทสตรคำาหลวง” โดยผวจยพบพระอจฉรยภาพของผสรางนามหรอคำาเรยกชอ “พญานนโทปนนทนาคราช” ในมตดานคำาหลกซงเปนคำาไวพจนอนหมายถง “พญานนโทปนนทนาคราช” พบวาม 7 คำาสำาคญ ดงน

1.1 นยมใชค�ำวำ “นำค” (ผเลศ, ผประเสรฐ, ผสงสด) คำาวา “นาค” เปนคำาภาษาบาล-สนกฤต เปนไดทงคำานามและ

คำาคณศพท พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ไดนยามความหมายไววา “งใหญมหงอน เปนสตวในนยาย” (ราชบณฑตยสถาน 2556: 617) สวน ป.หลงสมบญ (2546: 380) ไดนยามความหมายของคำาวา “นาค” ไว 4 ความหมาย หากวาเปนคำาคณศพทหรอคำาวเศษ มความหมายวา “ผเลศ, ผประเสรฐ, ผสงสด” ในอกความหมายหนง หากหมายถงตนไมชนดหนง หมายถง “ตนกากะทง, ตนกระทง” หรอในอกความหมายหนง อาจจะหมายถง “ชาง, ชางพลาย” กได และความหมายสดทายอาจจะหมายถงผทปลงผมเรยบรอยแลว และเตรยมตวจะบรรพชาอปสมบท โดยอาจจะแปลไดอกวา “ผไมทำาบาป, ผประเสรฐ” กได โดยพระอดรคณาธการ (ชวนทร สระคำา) และจำาลอง สารพดนก (2530: 511) ไดใหความหมายของคำาวา “นาค” ไววา นาค ป. นาค, งใหญ, ชางพลาย, ผประเสรฐ, ตนนากพด, ตนกากะทง, กะถนพมาน ซงใน “นนโทปนนทสตรคำาหลวง”ฉบบอกษรไทยยอ สมยกรงศรอยธยาตอนปลาย พ.ศ. 2279 ผวจยพบวาไดมการใชคำาวา “นาค” ในความหมายตามพจนานกรม และในความหมายเชงคณศพทสำาหรบการสรางนาม “นนโทปนนทนาคราช” ดงน

158 158

1.1.1 อหนทรนำครนยา (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 75/2)

1.1.2 ภชงคนำคราชา (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 87/2)

1.1.3 พระญานำครคนทราธบดนทร (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 89/2)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน มลกษณะใชคำาหลกสำาหรบการสรางชอพญานาค คอคำาวา “นาค” ซงอาจจะวางไวทายคำา วางไวตนคำา หรอวางไวกลางคำากได โดยหมายถง “งใหญมหงอน เปนสตวในนยาย” และหมายถง “ผเลศ, ผประเสรฐ, ผสงสด” เมออานแลวสามารถรไดทนทวาเปนชอของ “พญานาค” โดยอาจจะเปนคำาสมาส หรอคำาสนธกได

1.2 นยมใชค�ำวำ “ผรณ-” (สตวทสำมำรถแผพงพำนได) คำาวา “ผรณ” เปนคำาภาษาบาล-สนสกฤต เปนไดทงคำานามและ

คำาคณศพท พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ใชคำาวา “ผณ, ผณน” มความหมายวา “ง” (ราชบณฑตยสถาน 2556: 725) หลวงเทพดรณานศษฏ (2540: 252) ไดใหความหมายของรากศพทคำาวา “ผรณ” ไวในคมภรธาตปปทปกา วา คำาวา “ผร, ผรเณ” หมายถง “การแผไป, การสรานไป” ซงใน “นนโทปนนทสตรคำาหลวง” ฉบบอกษรไทยยอ สมยกรงศรอยธยาตอนปลาย พ.ศ. 2279 ผวจยพบวาไดมการใชเมอเอยถง “พญานนโทปนนทนาค ราช” ผประพนธไดใชคำาวา “ผรณ-” เปนสวนประกอบของการสรางนามพญานาคซงเปนตวละครเอก ดงน

1.2.1 ผรรเณนทราธราช (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 40/2)

1.2.2 พระญาผรรเณดศวราเศยรพศ (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 41/1)

1.2.3 ผรรณบดนทรราชา (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 81/2)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน มลกษณะใชคำาหลกสำาหรบการสรางชอพญานาคทเปนคำาหลกคอคำาวา “ผรณ-, ผรรณ” แลวตอดวยคำาศพทอนๆ ซงคำาวา “ผรณ-, ผรรณ” อาจจะวางไวตนคำาหรอกลางคำาบาง โดยหมายถง “สตวทสามารถแผพงพานได” โดยมองดานรปลกษณะของพญานาคทสามารถแผเศยรหรอขยายสวนศรษะใหใหญขน บางครงสามารถแผเศยรไดถง 7 เศยร เมอผประพนธมองอตลกษณของเศยรแหง

159 159

พญานาค จงเลอกใชคำาวา “ผรณ- , ผรรณ” เปนแกนหลกกอนทจะประกอบดวยคำาอนๆ ตอมา

1.3 นยมใชค�ำวำ “อรคะ” (สตวทตองเคลอนไหวไปดวยอก) คำาวา “อรค-” เปนคำาภาษาบาล-สนกฤต เปนไดทงคำานามและคำา

คณศพท พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ใชคำาวา “อรค-” มความหมายวา “ผทไปดวยอก” (ราชบณฑตยสถาน 2556: 1429) สวน ป.หลงสมบญ (2546: 139) ไดนยามความหมายของคำาวา “อรค” ไววา “สตวผไปดวยอก, ง, นาคราช” ซงใน “นนโทปนนทสตรคำาหลวง” ฉบบอกษรไทยยอ สมยกรงศรอยธยาตอนปลาย พ.ศ. 2279 ผวจยพบวาไดมการใชเมอเอยถง “พญานนโทปนนทนาคราช” ผประพนธไดใชคำาวา “อรค-” เปนสวนประกอบของการสรางนามพญานาคซงเปนตวละครเอก ดงน

1.3.1 พระญาอรคนทรภชงค (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 58/1)

1.3.2 พระญานาครคนทราธบดนทร (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 89/2)

1.3.3 พระญาอรคาธบดสสร (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 102/2)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน มลกษณะใชคำาหลกสำาหรบการสรางชอพญานาคทเปนคำาหลกคอคำาวา “อรค-” แลวตอดวยคำาศพทอนๆ ซงคำาวา “อรค-” เทาทพบจะวางไวกลางคำา โดยหมายถง “สตวทสามารถไปดวยอก, ง, นาคราช” โดยมองดานรปลกษณะของพญานาคหรองทตองไปโดยใชอกในการเลอยคลาน เมอผประพนธมองอตลกษณของเศยรแหงพญานาค จงเลอกใชคำาวา “อรค-” เปนแกนหลกกอนทจะประกอบดวยคำาอนๆ ตอมา

1.4 นยมใชค�ำวำ “อำศรวษ” (สตวมพษทเขยว) คำาวา “อาศรวษ, อาสวส-” เปนคำาภาษาสนสกฤต-บาล เปนได

ทงคำานามและคำาคณศพท พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ใชคำาวา “อาศรพษ-, อาศรวษ” มความหมายวา “ผมพษในเขยว คอ ง, อสรพษ” (ราชบณฑตยสถาน 2556: 1411) สวน ป.หลงสมบญ (2546: 105) ไดนยาม

160 160

ความหมายของคำาวา “อาสวส” ไววา “มพษราย, มพษทเขยว” ซงใน “นนโทปนนทสตรคำาหลวง” ฉบบอกษรไทยยอ สมยกรงศรอยธยาตอนปลาย พ.ศ. 2279 ผวจยพบวาไดมการใชเมอเอยถง “พญานนโทปนนทนาคราช” ผประพนธไดใชคำาวา “อาศรวษ-” ซงเปนรากศพทภาษาสนสกฤต แตเมอนำามาใชในหนงสอสมดไทยนนโทปนนทสตรคำาหลวงน จะใชวา “อาเศยรพศ อาเสยรพศ” เปนสวนประกอบของการสรางนามพญานาคซงเปนตวละครเอก ดงน

1.4.1 พระญาผรรเณดศวราเศยรพศ (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 41/1)

1.4.2 นนโทปนนทาเสยรพศ (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 58/1)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน มลกษณะใชคำาหลกสำาหรบการสรางชอพญานาคทเปนคำาหลกคอคำาวา “อาศรวษ-” ในตอนทายของคำาเรยกชอพญานนโทปนนทนาคราช ซงคำาวา “อาศรวษ-” เทาทพบจะวางไวกลางคำา โดยหมายถง “ผมพษทเขยว, ง, อสรพษ” โดยมองดานรปลกษณะของพญานาคหรองทตองไปมพษทเขยว เมอผประพนธมองอตลกษณของพญานาคมมากดวยพษทเขยว จงเลอกใชคำาวา “อาศรวษ-” เปนสรอยคำาของชอ “นนโทปนนทนาคราช”

1.5 นยมใชค�ำวำ “สลปะ” (สตวเลอยคลำนประเภทง) คำาวา “สลปะ” เปนคำาภาษาสนสกฤต (สรป) ภาษาบาลใชคำาวา

“สปป” เปนคำานาม พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ใชคำาวา “สปป” มความหมายวา “ง” (ราชบณฑตยสถาน 2556: 1208) สวน ป.หลงสมบญ (2546: 707) ไดนยามความหมายของคำาวา “สปป” ไววา “สตวเลอยคลาน” ซงใน “นนโทปนนทสตรคำาหลวง” ฉบบอกษรไทยยอ สมยกรงศร อยธยาตอนปลาย พ.ศ. 2279 ผวจยพบวาไดมการใชเมอเอยถง “พญานนโทปนนทนาคราช” ผประพนธไดใชคำาวา “สปป” หรอ “สรป” เปนสวนประกอบของการสรางนามนนโทปนนทนาคราช ดงน

1.5.1 สลปราชา (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 69/1)

1.5.2 สลเบนทราธราช (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 75/1)

161 161

1.5.3 สรรปะรนะยาธราช (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 81/1)

1.5.4 พระญาพศธรนทรสลบนทราธราช (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 76/1)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน มลกษณะใชคำาหลกสำาหรบการสรางชอพญานาคทเปนคำาหลกคอคำาวา “สปป, สรป” ในตอนตนและตอนกลางของคำาเรยกชอพญานนโทปนนทนาคราช ซงคำาวา “สปป, สรป” เทาทพบจะวางไวกลางคำา โดยหมายถง “สตวเลอยคลาน” โดยมองดานรปลกษณะของพญานาคหรองทตองมลกษณะเปนสตวเลอยคลานดวยทอง เมอผประพนธมองอตลกษณของพญานาคมมากดวยพษทเขยว จงเลอกใชคำาวา “สปป, สรป” แตรปคำาอาจจะมหลายลกษณะ คอ “สลปะ, สลเบน-, สรรปะ, สรรบา” เปนสรอยคำาของชอ “นนโทปนนทนาคราช”

1.6 นยมใชค�ำวำ “ทวชวหำ” (สตวทมลน 2 แฉก) คำาวา “ทวชวหา” เปนคำาภาษาบาล-สนสกฤต โดยเปนไดทงคำานาม

ป.หลงสมบญ (2546: 330) ไดนยามความหมายคำาวา “ทวชวหา” ไววา “สตวมลนสอง, ง” ผวจยพบวาไดมการใชเมอเอยถง “พญานนโทปนนท นาคราช” ผประพนธไดใชคำาวา “ทวชวหา” เปนสวนประกอบของการสรางนามพญานาค ซงเปนตวละครเอก ดงน

1.6.1 ทวยำงคชวเหนทรราชาภชงค (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 59/1)

1.6.2 ทวยำงคชวเหนทรยราชา (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 70/2)

1.6.3 ทวชวเหนทรายามะพแพรง (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 83/1)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน มลกษณะใชคำาหลกสำาหรบการสรางชอพญานาคทเปนคำาหลกคอคำาวา “ทวชวหา” ในตอนตนและตอนกลางของคำาเรยกชอพญานนโทปนนทนาคราช ซงคำาวา “ทวชวหา” เทาทพบจะวางไวกลางคำา โดยหมายถง “สตวมลนสอง (แฉก), ง” โดยมองดานรปลกษณะของพญานาคหรองทตองมลกษณะเปนสตวเลอยคลานดวยทอง เมอผประพนธมองอตลกษณของพญานาคมมากดวยพษทเขยว จงเลอกใชคำาวา “ทวชวหา” แตรปคำาอาจจะมหลายลกษณะ คอ “ทวยางคชวห, ทวชวห” เปนสรอยคำาของชอ “นนโทปนนทนาคราช”

162 162

1.7 นยมใชค�ำวำ “ภชงค” (สตวผไปดวยขนด) คำาวา “ภชงค” เปนคำาภาษาบาล-สนสกฤต โดยรากศพทเดมคอ “ภชงค”

เปนไดทงคำานามและคำาคณศพท พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ใชคำาวา “ภชงค” มความหมายวา “ง, นาค” (ราชบณฑตยสถาน 2556: 871) ป.หลงสมบญ (2546: 544) ไดนยามความหมายของคำาวา “ภชงค” ไววา “สตวผไปดวยขนด, ง, นาค, นาคราช” ผวจยพบวาไดมการใชเมอเอยถง “พญานนโทปนนทนาคราช” ผประพนธไดใชคำาวา “ภชงค” เปนสวนประกอบของการสรางนามพญานาค ซงเปนตวละครเอก ดงน

1.7.1 ภชเคนทราธบดนทร (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 86/2)

1.7.2 พระญาภชนทรราชา (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 94/2)

1.7.3 ราชาบดภชงค (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 106/1)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน มลกษณะใชคำาหลกสำาหรบการสรางชอพญานาคทเปนคำาหลกคอคำาวา “ภชงค” ในตอนตน, ตอนกลางและตอนทายของคำาเรยกชอพญานนโทปนนทนาคราช โดยหมายถง “สตวผไปดวยขนด, ง, นาค, นาคราช” โดยมองดานรปลกษณะของพญานาคหรองทมลกษณะเปนสตวทมขนด เมอผประพนธมองอตลกษณของพญานาคทมลกษณะเปนขนดเชนนน จงเลอกใชคำาวา “ภชงค” แตรปคำาอาจจะมหลายลกษณะ คอ “ภชค, ภช, ภชงค” เปนคำาขนตน คำาหลกตรงกลาง และสรอยคำาตอนทายของชอ “นนโทปนนทนาคราช”

2. มตดำนกำรประกอบค�ำเรยกชอ “นนโทปนนทนำครำช” มตดานการประกอบคำาเรยกชอ เปนมตดานลกษณะการสรางคำาเรยก

ชอ “นนโทปนนทนาคราช” ซงใน “นนโทปนนทสตรคำาหลวง” ฉบบอกษรไทยยอ สมยกรงศรอยธยาตอนปลาย พ.ศ. 2279 ผวจยพบวาผประพนธไดมการใชเมอเอยถง “พญานนโทปนนทนาคราช” โดยมมตทางดานการประกอบคำา จำานวน 5 ลกษณะ คอ 1. ขนตนดวยคำาวา “พระญา”+ ลงทายดวยชอพญานาค 2. ขนตนดวยคำาวา “พระยา” + ลงทายดวยคำาวา “ราช,

163 163

ราชา” 3. ขนดวยชอเฉพาะ + ลงทายดวยคำาวา “นาค” 4. ขนตนดวยชอเฉพาะ + ลงทายดวยคำาวา “ราชา” 5. ขนตนดวยชอเฉพาะ + ลงทายดวยคำาวา “บาดาล” ดงมรายละเอยดตอไปน

2.1 ขนตนดวยค�ำวำ “พระญำ”+ ลงทำยดวยชอพญำนำคการประกอบคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ผวจยพบวา

ผประพนธไดมการขนตนดวยคำาวา “พระญา” + ลงทายดวยชอพญานาคดงตวอยางตอไปน

2.1.1 พระญำนนโทปนนท (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 35/1)

2.1.2 พระญำนนโทปนนทนำครำช (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 58/2)

2.1.3 พระญำวำสก (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 70/1)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน มลกษณะการประกอบคำาเรยกชอเพอหมายถง “นนโทปนนทนาคราช” โดยมกขนตนดวยคำาวา “พระญา” และตอดวยชอพญานาค อาจจะเปนชอเฉพาะทเปนวสามานยนาม คอ “นนโทปนนทะ, วาสก” หรอคำาอนๆ ทไดมาจากคำาหลกซงมใชชอเฉพาะ ซงเปนลกษณะการประกอบคำานำาหนาคอ “พระยา” (พระญา) ซงหมายถงผเปนใหญ, ผเปนหวหนา โดยไดนำามาใชกบพญานาคทผประพนธคดวามความเปนใหญ มความเปนหวหนาในหมนาค หรอในหมสตวเลอยคลานดวยกน

2.2 ขนตนดวยค�ำวำ “พระยำ” + ลงทำยดวยค�ำวำ “รำช, รำชำ”การประกอบคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ผวจยพบวา

ผประพนธไดมการขนตนดวยคำาวา “พระยา, พระญา” + ลงทายดวยคำาวา “ราช, ราชา” ดงตวอยางตอไปน

2.2.1 พระญำอรครำช (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 54/1)

2.2.2 พระญำพศธรนทรสลบนทราธรำช (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 76/1)

2.2.3 พระยำสรรบาธรำช (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 90/2)

2.2.4 พระญำภชนทรรำชำ (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 94/2)

164 164

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน มลกษณะการประกอบคำาเรยกชอเพอหมายถง “นนโทปนนทนาคราช” โดยมกขนตนดวยคำาวา “พระญา, พระยา” อนหมายถงความเปนผเปนใหญ, ความเปนหวหนาในบรรดาสตวเลอยคลาน และตอดวยคำาทแสดงสถานภาพทสงศกด คอ “ราช, ราชา” ซงเปนมโนทศนในการมองฐานนดรศกดของ “พระญานาค” เทยบเทาความเปน “พระมหากษตรยแหงพญานาค”

2.3 ขนดวยชอเฉพำะ + ลงทำยดวยค�ำวำ “นำค”การประกอบคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ผวจยพบวา

ผประพนธไดมการขนตนดวยชอเฉพาะ + ลงทายดวยคำาวา “นาค” ดงตวอยางตอไปน

2.3.1 นนโทปนนทนำค (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 36/2)

2.3.2 พระญำนนโทปนนทนำค (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 82/1)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน มลกษณะการประกอบคำาเรยกชอเพอหมายถง “นนโทปนนทนาคราช” โดยมกขนตนดวยชอเฉพาะ หรอคำาวสามานยนาม “นนโทปนนท” อนเปนชอของพญานาค และตอดวยคำาทแสดงสถานภาพ “นาค” ซงเปนมโนทศนในการมองสภาพความเปนจรงของ “พระญานาค” คอความเปน “นาค”

2.4 ขนตนดวยชอเฉพำะ + ลงทำยดวยค�ำวำ “อธรำช, รำชำ”การประกอบคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ผวจยพบวา

ผประพนธไดมการขนตนดวยชอเฉพาะ + ลงทายดวยคำาวา “ราช, ราชา” ดงตวอยางตอไปน

2.4.1 ผรรเณนทรำธรำช (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 40/2)

2.4.2 ทวยำงคชวเหนทรยรำชำ (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 70/2)

2.4.3 พำสกนทรำธรำช (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 75/2)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน มลกษณะการประกอบคำาเรยกชอเพอหมายถง “นนโทปนนทนาคราช” โดยมกขนตนดวยชอเฉพาะ ท

165 165

มใชคำาวสามานยนาม เชนคำาวา “ผรณ-, สลป-, ทวยางคชวห-, พาสกนทร-, ภชงค-” อนเปนการสรางชอขนมาใหมตามอตลกษณแหงความเปนพญานาคซงเปนทศนคตของผประพนธ และตอทายดวยคำาทแสดงสถานภาพ “ราช, ราชา” ซงบอกฐานนดรศกดของ “พระญานาค”

2.5 ขนตนดวยชอเฉพำะ + ลงทำยดวยค�ำวำ “บำดำล” การประกอบคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ผวจยพบวา

ผประพนธไดมการขนตนดวยชอเฉพาะ + ลงทายดวยคำาวา “บาดาล” ดงตวอยางตอไปน

2.5.1 อศราแหงบำดำล (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 78/2)

2.5.2 พระญาบดบำดำล (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 103/1)

2.5.3 นาคบดบำดำล (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 75/2)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน มลกษณะการประกอบคำาเรยกชอเพอหมายถง “นนโทปนนทนาคราช” โดยมกขนตนดวยชอเฉพาะ ทมใชคำาวสามานยนาม เชนคำาวา “อศรา-, พระญาบด-” อนเปนการสรางชอขนมาใหมตามอตลกษณแหงความเปนพญานาคซงเปนทศนคตของ ผประพนธ และตอทายดวยคำาทแสดงถงทอย “บาดาล” ซงเปนการบงบอกถง “ความเปนผยงใหญในเมองบาดาล”

3. มตดำนควำมหมำยอนสะทอนควำมเชอเกยวกบพญำนำคมตท 3 คอมตดานความหมายของนามหรอคำาเรยกชอ “พญานนโท

ปนนทนาคราช” ทสะทอนความเชอหรอทศนคตเกยวกบพญานาคในสมยกรงศรอยธยา โดยผวจยพบวาม 4 ลกษณะ คอ 3.1 ความเปนผยงใหญ 3.2 ความเปนสตวทมลน 2 แฉก 3.3 ความเปนพระราชาแหงนาค 3.4 ความเปนใหญในภพบาดาล

3.1 ควำมเปนผยงใหญ ความหมายของคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ผวจยพบวาเมอ

ผประพนธสรางนามหรอคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” แลว สามารถ

166 166

สอใหเหนความหมายหรอทศนคตในการสรางความหมายใหกบ “พญานาค” ตามทศนคตสมยกรงศรอยธา ดาน “ควำมเปนผยงใหญ” ดงตวอยางตอไปน

3.1.1 สลเบนทรำธราช (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 75/1)

3.1.2 นาคบดบาดาล (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 75/2)

3.1.3 อศรำแหงบาดาล (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 78/2)

3.1.4 ภชเคนทรำธบดนทร (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 86/2)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน เมอพจารณาถงความหมายของคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ผวจยพบวาเมอประกอบคำาแลวมกจะตองมคำาบางคำาทสอความหมายวา “ความเปนผยงใหญ” โดยพจารณานามพญานาคขางตน พบวามคำาทแสดงความเปนผยงใหญหลายคำา คอ “อธราช, อศรา, บด, อธบด” คำาเหลานผประพนธมทศนคตวา “พญานาค” ถอวาเปนสตวเลอยคลานทมความยงใหญทงอำานาจ บารม และบรวาร จงใชคำาเชนนเปนสวนประกอบเพอสรางความหมายคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช”

3.2 ควำมเปนสตวทมลน 2 แฉกความหมายของคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ผวจยพบวาเมอ

ผประพนธสรางนามหรอคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” แลว สามารถสอใหเหนความหมายหรอทศนคตในการสรางความหมายใหกบ “พญานาค” ตามทศนคตสมยกรงศรอยธยา ดาน “ควำมเปนสตวทมลน 2 แฉก” ดงตวอยางตอไปน

3.2.1 ทวยำงคชวเหนทรราชาภชงค (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 59/1)

3.2.2 ทวยำงคชวเหนทรยราชา (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 70/2)

3.2.3 ทวชวหนทรยราชา (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 91/1)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน เมอพจารณาถงความหมายของการใชคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ทสอใหเหนทศนคตหรอมโนทศนเกยวกบพญานาคในสมยกรงศรอยธยา ผวจยพบวาเมอประกอบคำาแลว

มกจะตองมคำาบางคำาทสอความหมายวา “ควำมเปนสตวทมลน 2 แฉก”

167 167

โดยพจารณาจากนามพญานาคขางตน พบวามคำาทแสดงความเปนผยงใหญ

หลายคำา คอ “ทวยำงคชวห, ทวชวห” (สตวผมลน 2 แฉก) คำาเหลานลวน

มความหมายวา “ควำมเปนสตวทมลน 2 แฉก” ซงผประพนธมทศนคตวา “พญานาค” ถอวาเปนสตวเลอยคลานทมลกษณะทางกายภาพคอลนทเปนแฉก 2 แฉก เปนสวนประกอบเพอสรางความหมายใหกบคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช”

3.3 ควำมเปนพระรำชำแหงนำค ความหมายของคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ผวจยพบวาเมอ

ผประพนธสรางนามหรอคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” แลว สามารถสอใหเหนความหมายหรอทศนคตในการสรางความหมายใหกบ “พญานาค” ตามทศนคตสมยกรงศรอยธยา ดาน “ความเปนพระราชาแหงนาค” ดงตวอยางตอไปน

3.3.1 พระญาอรครำช (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 54/1)

3.3.2 สลปรำชำ (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 69/1)

3.3.3 ผรรณบดนทรรำชำ (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 81/2)

3.3.4 ภชงคนาครำชำ (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 87/2)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน เมอพจารณาถงความหมายของการใชคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ทสอใหเหนทศนคตหรอ มโนทศนเกยวกบพญานาคในสมยกรงศรอยธยา ผวจยพบวาเมอประกอบ

คำาแลวมกจะตองมคำาบางคำาทสอความหมายวา “ควำมเปนพระรำชำแหง

นำค” โดยพจารณาจากนามพญานาคขางตน พบวามคำาทแสดงความเปน

พระราชาแหงนาค คอคำาวา “รำชำ” ซงอาจจะวางไวตนคำาหรอทายคำา แตสวนใหญพบวาจะวางไวทายคำาในฐานะของคำาหลกตามหลกไวยากรณภาษาบาล ซงผประพนธมทศนคตวา “นนโทปนนทนาคราช” ถอวาเปนพญานาคทมอำานาจบารม และเปนผนำาของบรวารจำานวนมาก เทยบเทากบความเปน

“พระมหำกษตรยแหงนำค”

168 168

3.4 ควำมเปนใหญในภพบำดำล ความหมายของคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ผวจยพบวาเมอ

ผประพนธสรางนามหรอคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” แลว สามารถสอใหเหนความหมายหรอทศนคตในการสรางความหมายใหกบ “พญานาค”

ตามทศนคตสมยกรงศรอยธยา ดาน “ควำมเปนใหญภพบำดำล” ดงตวอยางตอไปน

3.4.1 นาคบดบำดำล (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 75/2)

3.4.2 อศรำแหงบำดำล (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 78/2)

3.4.3 พระญาบดบำดำล (เจาฟาธรรมาธเบศร 2279: 103/1)

จากนาม “นนโทปนนทนาคราช” ขางตน เมอพจารณาถงความหมายของการใชคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ทสอใหเหนทศนคตหรอมโนทศนเกยวกบพญานาคในสมยกรงศรอยธยา ผวจยพบวาเมอประกอบคำาแลว

มกจะตองมคำาบางคำาทสอความหมายวา “ควำมเปนใหญในภพบำดำล” โดยพจารณาจากนามพญานาคขางตน พบวามคำาทแสดงความเปนเจาของ

แหงภพบาดาล คอคำาวา “ปต, อศร + บำดำล” ซงสวนใหญพบวาจะวางไวทายคำาเพอแสดงความเปนใหญ ความเปนเจาของ ซงผประพนธมทศนคตวา “นนโทปนนทนาคราช” ถอวาเปนพญานาคทมอำานาจบารม และเปนผนำาของบรวารจำานวนมาก และมอาณาจกรอยในภพใตบาดาล

สรปผลและอภปรำยผลคำาเรยกชอ “พญานนโทปนนทนาคราช” ทปรากฏในวรรณกรรม

พระพทธศาสนา “นนโทปนนทสตรคำาหลวง” ฉบบอกษรไทยยอ สมยกรงศรอยธยาตอนปลาย พ.ศ. 2279 ซงทรงพระนพนธขนโดยเจาฟาธรรมาธเบศร ไชยเชษฐสรยวงศ (เจาฟากง) นบเปนระยะเวลา 386 ป ตงแตการสถาปนากรงศรอยธยาเปนราชธาน เมอวนศกร ขน 6 คำา เดอน 5 ปขาล จลศกราช 721 (ประเสรฐ ณ นคร 2541: 358) ผวจยพบวาในหนงสอสมดไทยฉบบ

169 169

น มจำานวน 41 ชอ ซงเกดจากพระปรชาสามารถของผทรงพระนพนธ โดยผวจยพบพระอจฉรยภาพของผสรางนามหรอคำาเรยกชอ “พญานนโทป นนทนาคราช” ใน 3 มต ดงน

มตดานการใชคำาหลกซงเปนคำาไวพจน อนหมายถง “พญานนโทป นนทนาคราช” พบวามการใชคำาสำาคญเพอเปนคำาหลกในการสรางคำาเรยก

ชอพญานาค จำานวน 7 คำาสำาคญดงน “นำค” (ผเลศ, ผประเสรฐ, ผสงสด)

“ผรณ-” (สตวทสามารถแผพงพานได) “อรคะ” (สตวทตองเคลอนไหวไป

ดวยอก) “อำศรวษ” (สตวมพษทเขยว) “สลปะ” (สตวเลอยคลานประเภท

ง) “ทวชวหำ” (สตวทมลน 2 แฉก) และคำาวา “ภชงค” (สตวผไปดวยขนด) ซงสอดคลองกบแนวคดดานการใชคำาไวพจนของคำาวา “พญานาค”, “ง” โดยพระมหาสมปอง มทโต (2547: 796-799) ไดกลาวไววามหลายคำาคอ

นำครำช, อำสวส, ภ, ผณ, โภค, วสธร, ทฆปฏฐก, ปนนค โดยคำาศพทเหลานไดถกนำามาสรางเปนคำาหลกของการเอยถง “นนโทปนนทนาคราช” ในนนโทปนนทสตรคำาหลวง ในฐานะทเปนสตวทเคยงคกบพระพทธศาสนา ตงแตการตรสรขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

มตดานการประกอบคำาเรยกชอ เปนมตดานลกษณะการสรางคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” ซงใน “นนโทปนนทสตรคำาหลวง” ฉบบอกษรไทยยอ สมยกรงศรอยธยาตอนปลาย พ.ศ. 2279 ผวจยพบวาผประพนธไดมการใชเมอเอยถง “พญานนโทปนนทนาคราช” โดยมมตทางดานการประกอบคำา จำานวน 5 ลกษณะ คอ 1. ขนตนดวยคำาวา “พระญา”+ ลงทายดวยชอพญานาค 2. ขนตนดวยคำาวา “พระยา” + ลงทายดวยคำาวา “ราช, ราชา” 3. ขนดวยชอเฉพาะ + ลงทายดวยคำาวา “นาค” 4. ขนตนดวยชอเฉพาะ + ลงทายดวยคำาวา “ราชา” 5. ขนตนดวยชอเฉพาะ + ลงทายดวยคำาวา “บาดาล” เมอพจารณามตดานการประกอบคำาเรยกชอของนนโทปนนทนาคราชในลกษณะน มความสอดคลองกบงานวจยของ ปานทพย มหาไตรภพ (2545) เกยวกบการการใชสวนหลก + สวนเสรมทาย ในการ

170 170

ตงชอทไดปรากฏในนามสกลพระราชทานในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว: การวเคราะหเชงอรรถศาสตรชาตพนธ แตความแตกตางของการสรางคำาเรยกชอ “นนโทปนนทนาคราช” จะมลกษณะมคำานำาหนา + คำาเสรมทายเทานน ซงมตดานการประกอบคำาในลกษณะนเปนการยกฐานะของ “พญานาค” เทยบเทากบเชอพระวงศ ใหมลกษณะเหมอนจตมาจากเทพตามลกษณะการปกครองสมยกรงศรอยธยา สอดคลองกบ สภาพรรณ ณ บางชาง (2527) ทไดศกษาวเคราะหการตงชอคนไทยสมยอยธยาไววา ในสมยอยธยา การใชภาษาในการตงชอ จะเปนภาษาบาล-สนสกฤตเปนสวนใหญ มความหมายเกยวเนองกบเทพหรอเปนผสบเนองจากองคเทพ

มตท 3 คอมตดานความหมายของนามหรอคำาเรยกชอ “พญานนโทป นนทนาคราช” ทสะทอนความเชอหรอทศนคตเกยวกบพญานาคในสมยกรงศรอยธยา โดยผวจยพบวาม 4 ลกษณะ คอ 3.1 ความเปนผยงใหญ 3.2 ความเปนสตวทมลน 2 แฉก 3.3 ความเปนพระราชาแหงนาค 3.4 ความเปนเจาของแหงภพบาดาล โดยสอดคลองกบแนวคดของ ดนย พลอยพลาย และศรพร ภกดผาสข (2560) เกยวกบอำานาจของผเปนใหญ เชน พระมหากษตรย ทสงผานการตงชอ ซงอาจจะบอกการสบตอราชสนตตวงศ, เพศสภาวะ, ความสำาคญของชาตกำาเนด และอำานาจในตำาแหนง

ในมตดานความเชอเรองพญานาคทมผลตอสงคมไทยปจจบนนน หากพจารณาจากความหมายของชอพญานนโทปนนทนาคราชแลว พบวามลกษณะสอดคลองกบ วเชยร นามการ (2556) ทไดศกษาวจยอทธพลความเชอเรองพญานาคทมผลตอสงคมไทยปจจบนวา ความเชอเรองพญานาคทปรากฏในสงคมไทยโดยรวม เชอวาพญานาคเปนทพยกงเทพและสตว มอทธฤทธ สามารถแปลงกายเปนมนษยและสตวอนไดตามสภาวะ เปนสญลกษณแหงนำา และความอดมสมบรณ และความหมายของชอทแสดงใหเหนถงทอาศยของพญานาคนน สอดคลองกบ พระโสภณวหารการ (2554) ทไดศกษาวจยเกยวกบแนวคดเรองพญานาคในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท

171 171

วาพญานาคเกดมาแลวจะมภพของนาคชอวาโภควด, วาสนครหรอหรญญวดเกดขนมารองรบ โดยวมานดงกลาวจะอยในหลายสถานท เชน แมนำา ภเขา มหาสมทร และใตแมนำา เปนตน

172 172

บรรณำนกรม

ภาษาไทย

กรมศลปากร, 2513. เจำฟำธรรมำธเบศ พระประวตและพระนพนธรอยกรอง. กรงเทพฯ: โรงพมพรงวฒนา.

เจาฟาธรรมาธเบศรไชยเชษฐสรยวงศ, 2279. นนโทปนนทสตรค�ำหลวง (หนงสอสมดไทย). กรงเทพฯ: สำานกหอสมดแหงชาต.

ดนย พลอยพลาย และ ศรพร ภกดผาสข, 2560. “พระนามเจาฟาสมยรตนโกสนทร: การศกษาความสมพนธระหวางภาษากบวฒนธรรมไทย.” วำรสำรอกษรศำสตร. 46 (1): 59-97.

นตยา กาญจนะวรรณ, 2539. วรรณกรรมอยธยำ. กรงเทพฯ: สำานกพมพมหาวทยาลยรามคำาแหง.

ป.หลงสมบญ, พนตร, 2546. พจนำนกรมมคธ-ไทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: เรองปญญา.

ประเสรฐ ณ นคร, 2541. สำรนพนธประเสรฐ ณ นคร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ปานทพย มหาไตรภพ, 2545. นามสกลพระราชทานในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว: การวเคราะหเชงอรรถศาสตรชาตพนธ. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ.

พระมหาสมปอง มทโต, 2547. คมภรอภธำนวรรณนำ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: บรษท ประยรวงศพรนตง จำากด.

พระโสภณวหารการ, 2554. ศกษาวเคราะหแนวคดเรองพญานาคในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท. วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬา ลงกรณราชวทยาลย, พระนครศรอยธยา.

พระอดรคณาธการ (ชวนทร สระคำา) และ จำาลอง สารพดนก, 2530. พจนำนกรมบำล-ไทย ฉบบนกศกษำ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: เรองปญญา.

วเชยร นามการ, จาสบเอก, 2554. การศกษาอทธพลความเชอเรองพญานาคทมผลตอสงคมไทยปจจบน. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระนครศรอยธยา.

สภาพรรณ ณ บางชาง, 2527. กำรใชภำษำในกำรตงชอของคนไทย. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

หลวงเทพดรณานศษฏ (ทว ธรมธช ป.9), 2540. ธำตปปทปกำ หรอ พจนำนกรมบำล-ไทย. พมพครงท 7. กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย.