01_Jazici_mak

м

њин

p kicavetol

f

righ слобода

а изразување

A

1 .МАкеДОНСки јАзик

aoЫвуÇЉњ

дРnx sdвal

щкkjwqaSыф уëÇвыasdasd

sdasd;kajdasöğş

aoЫвуÇЉњ

дРnjwqaS ыф уë Çx

щкkвы asdasd вal

sdasdsd

v ыф уë aoЫvвуÇЉњ

as Çx щкkвы

asdadы asdadwcbasd asРnjф уф уaф

ОСТВАрУВАЊе НА прАВОТО НА УпОТреБА НА јАзиЦиТе НА

зАеДНиЦиТе ВО кОМУНикАЦијАТА СО ОрГАНиТе НА ДрЖАВНАТА

ВЛАСТ ВО репУБЛикА МАкеДОНијА:

УСОГЛАСеНОСТ СО рАМкОВНАТА кОНВеНЦијА зА зАШТиТА НА

НАЦиОНАЛНиТе МАЛЦиНСТВА и СО еВрОпСкАТА пОВеЛБА зА реГиОНАЛНиТе

иЛи МАЛЦиНСкиТе јАзиЦи

м

њин

p kicaveto

l

f

righ

слобода


A

м

њин

inoritetengere

inority

p kicave

m i n o r i t ã t s l o r

to

l

fe

ri

gh

t

слобода

а изразувањем лцинстваAм

њи

н

p kicaveto

l

f

ri

gh слобода а изразување

A

Оставрување на правото на употреба на јазиците на заедниците во комуникација со органите на држававната власт во РМ: Усогласеност со Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и со Европската повелба за регионалните или малцинските јазици

Издaвач:Здружение на граѓани за поддршка на меѓуетнички дијалог и развој на заедницата „Заеднички вредности“

За издавачот:Хајрије Ахмед

Автор:Проф. д-р Татјана Петрушевска

Лектура на македонски јазик:Анета Василевска – Љубецкиј

Подготовка: Магор, 2006

Печати:БороГрафика

Тираж:2000

Посебна благодарност за помошта и поддршката им упатуваме на програмскиот тим:Самет Скендери, Веса Шкортова, Сретен Коцески, Сабахета Мерсими, Бардил Јашари, Анита Војновска и Климент Глигоров.

ДИАНЕТ – проект за градење на капацитети – Дијалог за интеракција, застапување и врмрежување – Иницијатива на Фондација Крал Бодуен - Поддржана од Европска комисија – Регионална КАРДС програма Мрежа до мрежи

© 2006, Заеднички вредности. Сите права се задржани

Min

O iT

Y

23

СОДрЖиНАi) Меѓународни документи што содржат права на припадниците на

националните/етничките, религиозните или јазичните малцинства со правни или политички реперкусии во однос на република Македонија

ii) Меѓународно–правни акти што го гарантираат или уредуваат правото на употреба на јазиците на националните/етничките, религиозните или јазичните малцинства релевантни за република Македонија

iii) разлики и сличности меѓу рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и европската повелба за регионалните или малцинските јазици

iV) Внесување на обврските од рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и од европската повелба за регионалните или малцинските јазици во внатрешното право на република Македонија

Vi) Остварување на правото на употреба на јазиците на припадниците на заедниците во комуникацијата со органите на државната власт со постојаната анкетна комисија на Собранието за заштита на слободите и на правата на граѓанинот и со народниот правобранител во република Македонија

Vii) заклучоци за усогласеноста на начините на остварување на правото на употреба на јазиците на заедниците во комуникацијата со органите на државната власт со постојаната анкетна комисија на собранието на република Македонија за заштита на слободите и на правата на граѓанинот и со Народниот правобранител на република Македонија со коресподентните одредби во рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и во европската повелба за регионалните или малцинските јазици.

10

13

19

21

24

34

V) Внесување на обврските од рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и од европската повелба за регионалните или малцинските јазици во однос на употребата на јазиците на припадниците на заедниците во комуникацијата со органите на државната власт со постојаната анкетна комисија на собранието за заштита на слободите и на правата на граѓанинот и со Народниот правобранител во внатрешното право на република Македонија

ПредговорПравото на употреба на јазиците на заедниците во Република Македонија е едно од низата права, чиешто уживање и практикување битно ја определува нивната фактичка положба. Станува збор за многу комплексно (според бројноста и разновидноста на елементите што го конституираат), мошне компликувано (поради мноштвото проблеми во неговата реализација) и изразито скапо право. Поради ваквата негова природа, секој зафат на анализирање на правото како такво и, особено, на неговото секојдневно остварување во сите сфери на општественото функционирање не е помалку сложена и занемарливо тешка активност. Комплетното презентирање на сите аспекти на остварување на правото на употреба на јазиците на заедниците во Република Македонија би морало да претендира да ги опфати сите права (потправа) што го конституираат правото – наслов, имено:

- правото на употреба на јазиците на заедниците во различните степени на образование;- правото на употреба на јазиците на заедниците во единиците на локалната самоуправа;- правото на употреба на јазиците на заедниците во официјалните евиденции, во процесот

на издавање лични документи;- правото на употреба на јазиците на заедниците во комуникацијата со органите на

државната власт;- правото на употреба на јазиците на заедниците во судските постапки;- правото на употреба на јазиците на заедниците на пленарните седници на Собранието

на РМ; и- правото на употреба на јазиците при објавување закони и други прописи итн.

Се разбира, таквиот пристап би подразбирал поширок обем на текстот, што би бил негов резултат. Меѓутоа, принципот на работа на невладината организација „Заеднички вредности“, која е иницијатор на оваа публикација, врз унапредување на знаењата на просечниот граѓанин на Република Македонија за човековите слободи и права и посебно за правата на припадниците на малцинствата, воопшто и во Република Македонија, меѓу другото, е и преку објавување:

- прво, најопшто постулиран прирачник за остварување на правата на етничките заедници во Република Македонија (веќе е објавен во 2005 година);

- второ, потесно подготвен прирачник за усогласеноста на остварувањето на правото на употреба на јазиците на заедниците во Република Македонија со релевантните одредби од Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и од Европската повелба за регионалните или малцинските јазици (тоа е прирачникот што го имате в раце); и

- трето, серија прирачници за различните аспекти на остварувањето на правото на употреба на јазиците на заедниците.

преДГОВОр

Прирачникот „Остварување на правото на употреба на јазиците на заедниците во комуникацијата со органите на државната власт во Република Македонија: усогласеност со Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и со Европската повелба за регионалните или малцинските јазици“ е замислен како најелементарен водач низ процедурите на остварување на комуникацијата на јазиците на етничките заедници во Република Македонија што имаат статус на службени со министерствата, подрачните единици на министерствата и со институциите што се надлежни за заштита на слободите и на правата на граѓаните на РМ, но кои немаат карактер на правосудни органи – Постојаната анкетна комисија на Собранието на Република Македонија за заштита на слободите и на правата на граѓаните и Народниот правобранител на Република Македонија. Комисијата и Народниот правобранител би можеле да бидат предмет на анализа на посебен прирачник, кој целосно би ги опфатил институциите надлежни за заштита на слободите и на правата во Република Македонија. Сепак, поради можноста за употреба на службените јазици од страна на граѓаните во комуникацијата со нив, од една страна, и спецификите што ги разликуваат од редовните судови и Уставниот суд на Република Македонија – исто така, институции за заштита на слободите и на правата – од друга страна, падна одлука предмет на овој прирачник да биде и комуникацијата со нив на јазиците на заедниците. Конечно, остварувањето на правото на употреба на јазиците на заедниците во Република Македонија во овој прирачник не се презентира независно од релевантните меѓународни стандарди во прецизно делимитираната област. Притоа, соодветните одредби од универзалните инструменти утврдени во рамките на ООН само се набројуваат или се споменуваат многу површно. Можеби и оправдано ако се земе предвид фактот дека правно-задолжителните правила што ја уредуваат дефинираната материја се малубројни и мошне општи по својата природа. Целосното внимание овој прирачник го фокусира врз регионалните инструменти, кои одат најдалеку во уредувањето на правото на употреба на јазиците на малцинствата – Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и Европската повелба за регионалните или малцинските јазици. И двата - акти на Советот на Европа, иако едниот – Рамковната конвенција правно обврзувачки за Република Македонија, а другиот – Европската повелба, сè уште не. Прирачникот никако не го пренебрегнува фактот на отсуство на акт на ратификација од страна на Република Македонија на Европската повелба. Исто како што не смее ниту да си го дозволи луксузот, само поради неговото отсуство, да остане слеп за бројните, засега единствени, детално формулирани модуси за употребата на јазиците на малцинствата во европски контекст. Особено што и во услови само на потпишување на Повелбата од страна на Република Македонија, таа ги има оживотворено нејзините највисоки стандарди за употреба на јазиците на заедниците во комуникацијата со органите на државната власт.

Од авторот,

10

ыÇф sњh

Çaф ы

Çф sњhÇaф

I) Меѓународни документи што содржат права на припадниците на националните/етничките, религиозните или јазичните малцинства� со правни или политички реперкусии во однос на Република Македонија

1. Како се делат меѓународните документи што предвидуваат права за припадниците на националните/етничките, религиозните или јазичните малцинства?

Севкупноста на меѓународните документи за заштита на основните слободи и човекови права и, во тој склоп или посебно, правата на припадниците на малцинствата, може да биде поделена најмалку врз основа на два стабилни критериума:

- прво, широчина (во смисла опфат на број и блискост на државите-членки) на правните субјекти од видот меѓународни организации во чиишто рамки биле донесени соодветните документи, односно, бројност на оригинерните субјекти - државите што се обврзани со нив и

- второ, карактер/природа на документите со кои се гарантираат основните човекови/малцински слободи и права.

2. Како се делат меѓународните документи за заштита на основните слободи и човекови права и, во тој контекст, или одделно, за заштита на правата на припадниците на малцинствата врз основа на критериумот бројност на субјектите обврзани со нив?

Критериумот бројност на државите обврзани со соодветните документи имплицира поделба на:

- документи за заштита на човековите слободи и права / на слободите и на правата на припадниците на малцинствата усвоени во рамките на универзалните механизми на ОН и

- документи за заштита на човековите слободи и права / на слободите и на правата на припадниците на малцинствата усвоени во рамките на механизмите на одделните регионални организации.

1 Во сите меѓународни документи/акти за кои подолу ќе стане збор се употребува поимот „малцинство“. Уставот на РМ од 17.11.1991 година („Службен весник на РМ“, бр. 52/91) и релевантните закони за негова операционализација како синоним за поимот „малцинство“ го употребуваа поимот „националност“ и покрај неспорниот факт дека, набљудувано споредбено-правно, овој поим не се сретнуваше во правен акт на никоја друга држава, ниту во правната теорија. Токму затоа, големи беа проблемите кога актите на РМ или различните видови текстови што се однесуваа на правата на малцинствата во РМ требаше да бидат преведувани на странски јазици, од разбирливи причини, најчесто на англиски. Вистински кошмар настапуваше кај преведувачите и уште поголем кај читателите кога во отсуство на соодветен поим, поимот „националност“ го преведуваа/читаа како „nationality“. Секој, кој барем минимално го зборува/разбира англискиот му е јасно дека употребата на поимот „nationality“ беше несоодветна бидејќи неговото значење не е малцинство, туку државјанство. Поимот „заедница“ во РМ, официјално, за првпат беше употребен во Рамковниот договор од 13.8.2001 г. и, според тоа, во амандманите на Уставот од 1991 г. усвоени на 16. 11. 2001 година („Службен весник на РМ“, бр. 91/01). Врз основа на нив и во согласност со нив и сите правни акти усвоени потоа, за означување на поимот „малцинство“ го употребуваат поимот „заедница“ не во смисла на јазична или културна, туку на етничка заедница како клучен концепт за трансформирање на мултиетничкото општество во мултиетничка држава. Концептот „заедница“ овозможи извлекување на етничноста од сферата на идентитетот, културата, јазикот и нејзино пренесување во сферата на политиката, институциите, правото. Потребата од максимална прецизност на текстот што читателот го има пред себе диктира секаде каде што станува збор за конкретен меѓународен документ/акт да се употребува изворниот поим „малцинство“, а во делот во кој се објаснува постапката на употреба на јазиците на малцинствата во комуникацијата со органите на државната власт во РМ, со Собраниската анкетна комисија за слободите и за правата на граѓаните и со Народниот правобранител на РМ, да се користи уставно утврдениот поим „заедница“. Се разбира, ваквата доследност ни оддалеку не го доведува во прашање фактот дека овие два поима се синоними што во секој момент можат да бидат употребувани наизменично. Како што, пак, од своја страна, последниов факт не ја укинува потребата од коректност (во смисла буквалност) во цитирањето на содржината на релевантните меѓународни документи/акти.

м

њин

p kicavetol

f

righ слобода


Av ыф уë aoЫvвуÇЉњ

as Çx щкkвы


11

1234567

3. Како се делат меѓународните документи за заштита на основните слободи и човекови права врз основа на нивната природа/карактер?

Критериумот природа на релевантните документи подразбира нова поделба, најмалку во два правца:

- прво, во зависност од фактот дали конкретниот документ содржи основни човекови слободи и права генерално или само права на припадниците на малцинствата, односно само некои аспекти на правата на припадниците на малцинствата; и

- второ, во зависност од фактот дали документот за заштита на човековите или малцинските права има или не задолжителна (правна) сила, т.е. дали може да произведува правни или политички консеквенции.

4. Кои документи/акти на Обединетите нации што содржат права што би можеле да бидат релевантни за малцинствата правно ја обврзуваат Република Македонија?

РМ ја обврзуваат:

а) општиот документ за основните човекови слободи и права што не содржи посебни одредби за правата на припадниците на малцинствата, кој не бил усвоен како задолжителен, но со текот на времето здобил карактер на обичајно право и врз таа основа РМ мора да го почитува - Универзалната декларација за човековите права од 1948 година (ја обврзува РМ од нејзиното реконституирање како новосоздаден субјект на меѓународната сцена во 1991 година);

б) правни акти што ги гарантираат основните човекови права, воопшто, или конкретно човеково право, но содржат и одредби за права на припадниците на малцинствата:

- Конвенцијата за забрана и казнување на злосторството геноцид од 1948/51 година (ја обврзува РМ од 17.11.1991/18.1.1994 г.);

- Конвенцијата број 111 на Меѓународната организација на трудот против дискриминација во вработувањето и занимањата од 1958/60 година (ја обврзува РМ од 17.11.1991 г.);

- Конвенцијата на УНЕСКО против дискриминацијата во образованието од 1960/62 година (ја обврзува РМ од 17.11.1991 г.);

- Меѓународната конвенција за укинување на сите видови расна дискриминација од 1965/69 година (ја обврзува РМ од 17.11.1991/18.1.1994 г.);

- Меѓународниот пакт за граѓанските и за политичките права од 1966/76 година (ја обврзува РМ од 17.11.1991/18.1.1994 г.) и

- Конвенцијата на ОН за правата на детето од 1989/1990 година (ја обврзува РМ од 17.11.1991/10.11.1993 г.).

5. Кои документи на Обединетите нации што предвидуваат права за малцинствата правно не ја обврзуваат Република Македонија?

РМ правно не ја обврзуваат документите што немаат карактер на меѓународни договори што би предизвикувале правни консеквенции во однос на договорните страни:

- Декларацијата на ОН за правата на лицата што им припаѓаат на националните/етничките,

I. МЕЃУНАРОДНИ ДОКУМЕНТИ ШТО СОДРЖАТ ПРАВА НА ПРИПАДНИЦИТЕ НА НАЦИОНАЛНИТЕ/ЕТНИЧКИТЕ, РЕЛИГИОЗНИТЕ ИЛИ ЈАЗИЧНИТЕ МАЛЦИНСТВА СО ПРАВНИ ИЛИ ПОЛИТИЧКИ РЕПЕРКУСИИ ВО ОДНОС НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

12

1234567

верските или јазичните малцинства од 18.12.1992 година и- Декларацијата за елиминирање на сите форми на нетолеранција и дискриминација врз

основа на религија или уверување од 18.12.1992 година.

6. Кои акти на регионалните европски меѓувладини механизми� што содржат права што би можеле да бидат релевантни за малцинствата ја обврзуваат Република Македонија?

РМ правно ја обврзуваат:

а) Актот на Советот на Европа што ги гарантира основните слободи и човекови права - Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи од 3.9.1953 година (ја обврзува РМ од 10.4.1997/10.4.1997 г.) и

б) Актот на Советот на Европа што ги гарантира правата на припадниците на малцинствата, воопшто, првиот правен инструмент што гарантира права специфицирано само за припадниците на малцинствата - Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства од 1.2.1998 година (ја обврзува РМ од 1.2.1998 г.).

7. Кои акти на регионалните европски меѓувладини механизми што им гарантираат права на малцинствата не ја обврзуваат Република Македонија?

РМ правно не ја обврзува Актот на Советот на Европа што ги уредува различните аспекти на практикувањето на загарантираното право на употреба на регионалните и на малцинските јазици, т.е. Актот што ги детерминира меѓународните (европските) стандарди за јазичната политика на европските држави – Европската повелба за регионалните и за малцинските јазици од 1.3.1998 година (потпишана од РМ на 25.7.1996 г., но сè уште нератификувана).

8. Кои документи на регионалните европски меѓувладини механизми што пропишуваат права за малцинствата политички ја обврзуваат Република Македонија?

РМ политички� ја обврзуваат сите документи за човековата димензија на КЕБС/ОБСЕ�. Се разбира,

2 Одредницата „регионални европски меѓувладини механизми“ не го покрива sui generis ентитетот Европска унија. На овој, несомнено, специфичен ентитет му парира специфичен, претходно непостоечки правен систем, како од гледна точка на неговото создавање, така и од гледиште на неговото спроведување, остварување, извршување. Во пакет со специфичниот правен механизам следува и не помалку карактеристичен процес на утврдување на документите со политичка тежина во рамките на институциите и телата на Унијата. Нивната поширока елаборација бара сосема поинаков контекст, пристап и простор. Според тоа, во овој текст документите/актите на Европската унија што на каков било начин би можеле да бидат релевантни за поставената темата, ќе бидат оставени настрана. Обратно, само класичните акти – меѓународните договори на класичната европска меѓународна (меѓувладина) организација - Совет на Европа ќе бидат предмет на подетална анализа. За волја на вистината, постои уште еден европски меѓувладин механизам – тој што функционира во рамките на Организацијата за европска безбедност и соработка (ОБСЕ), но тој произведува само документи со политичка тежина, не со правно-задолжителна сила и, исто така, малку подолу во текстот само ќе биде споменат, но не и елабориран.

3 Меѓутоа, никако не смее да се пренебрегне фактот дека човековата димензија на КЕБС/ОБСЕ е заснована врз одредбите на универзалното меѓународно право за човекови права. И уште нешто. Државите - членки на ОБСЕ (вклучително и РМ) со актот на прифаќање на правилата за човековата димензија на ОБСЕ имаат преземено и обврска за внесување на одредбите на универзалните меѓународни акти за човековите права во своите (внатрешни) правни поредоци.

4 Одредницата „човекова димензија“ била афирмирана во јануари 1989 г. на Виенската конференција на

13

1234567

во овој контекст релевантни се тие што ги гарантираат и, особено значајно, што ги разработуваат правата на припадниците на малцинствата гарантирани со член 27 од Пактот на ОН за граѓанските и за политичките права за кои ќе стане збор подолу и нудат решенија за низа специфични прашања што се појавуваат во процесот на примена на општите одредби за човековите права врз припадниците на националните малцинства. Станува збор за завршните документи на:

- Хелсиншката конференција (1975);- Копенхагенската конференција (1990);- Парискиот самит за Нова Европа (1990);- Женевскиот експертски состанок (1991);- Московскиот состанок (1991) и- Хелсиншката конференција (1992).

II) Меѓународно-правни акти што го гарантираат или уредуваат правото на употреба на јазиците на националните/етничките, религиозните или јазичните малцинства релевантни за Република Македонија

1. Како Меѓународниот пакт за граѓански и политички права го гарантира правото на употреба на јазиците на лицата што им припаѓаат на етничките, верските или на јазичните малцинства?

Меѓународниот пакт за граѓански и политички права, правата на припадниците на етничките, верските или јазичните малцинства ги гарантира во посебен член, член 27, како различни од сите други права што можат да имаат какви било реперкусии во однос на припадниците на малцинствата и како нивно дополнување – правото на народите на самоопределување5, правото на недискриминација� и правото на рамноправно учество во водењето на јавните работи, кое е поврзано со него, односно правото на рамноправен пристап кон јавниот сервис7. Гаранциите внесени во членот 27 се однесуваат на лицата што ù припаѓаат на конкретната малцинска група во чиишто рамки споделуваат определена култура,

тогашниот КЕБС. Завршниот документ на Конференцијата не содржи прецизна дефиниција на самата одредница, што е и разбирливо во светлината на фактот дека документите на КЕБС и на ОБСЕ (од 1995 година) не се меѓународни договори. Сепак, во Виенскиот завршен документ има нешто што може да помогне во дефинирањето на елементите на одредницата „човекова димензија“: „… сите човекови права и основни слободи, човековите контакти и други прашања од хуманитарна природа“. Најлапидарно, може да се заклучи дека „човековата димензија“ е поширок концепт и од концептот „човекови права“ и од концептот „права на припадниците на малцинствата“. Последниве се обликуваат, развиваат и шират преку документите на серија конфренции, самити и експертски состаноци за да ги опфатат: 1) основните човекови слободи и права; 2) тоа што е предмет на овој текст - заштитата на националните малцинства; 3) прашањата поврзани со демократијата и владеењето на правото и 4) други прашања од хуманитарна природа. Сè заедно, како дел од т.н. сеопфатен приод кон прашањето на безбедноста на европскиот континент.

5 Загарантирано како право на сите народи со член 1 од Пактот. Тоа право е основа на правото на слободно определување на политичкиот статус и на правото на водење на сопствениот економски, социјален и културен напредок.

6 Загарантирано со член 26 од Пактот.

7 Загарантирано со член 25 од Пактот.

II. МЕЃУНАРОДНО–ПРАВНИ АКТИ ШТО ГО ГАРАНТИРААТ ИЛИ УРЕДУВААТ ПРАВОТО НА УПОТРЕБА НА ЈАЗИЦИТЕ НА НАЦИОНАЛНИТЕ/ЕТНИЧКИТЕ, РЕЛИГИОЗНИТЕ ИЛИ ЈАЗИЧНИТЕ МАЛЦИНСТВА РЕЛЕВАНТНИ ЗА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ыÇф sњh

Çaф ы

Çф sњhÇaф

м

њин

p kicavetol

f

righ слобода



as Çx щкkвы


14

1234567

религија или јазик. Ваквата универзална гаранција не е дадена на позитивен начин како наведување на правата, односно како нивно позитивно енумерирање, туку на негативен начин, преку дефинирање на правата од кои овие лица никако не би смееле да бидат лишени, значи преку позитивно енумерирање на обврските на државите – договорни страни во однос на нив. Со оглед на фактот дека за текстот што следува значење може да има само одредбата што се однесува на правото на употреба на јазикот/јазиците на малцинствата, на ова место само ќе ја наведам односната, мошне широко поставена формулација во однос на правото на употреба на јазикот, која гласи: „…лицата што им припаѓаат на малцинствата не можат да бидат лишени од правата… на служење со сопствениот јазик (правото да го употребуваат сопствениот јазик)“. Само толку, без никакви дополнителни појаснувања или прецизирања. Член 27 од Пактот само го гарантира правото како такво, на најелементарно ниво.

2. Како Декларацијата на ОН за правата на лицата што им припаѓаат на националните/етничките, верските или на јазичните малцинства им го гарантира правото на употреба на јазиците?

Декларацијата на ОН за правата на лицата што им припаѓаат на националните/етничките, верските или јазичните малцинства малку поопширно од Меѓународниот пакт за граѓанските и за политичките права, но, сепак, исто така многу воопштено, без дефинирање какви било претпоставки или модалитети, го гарантира правото на употреба на јазиците на припадниците на малцинствата (внимание: не на секој припадник на национално малцинство) во член 2 (1) како:

- право на употреба на јазикот во приватната сфера;- право на употреба на јазикот во јавната сфера;- право на слободна употреба на јазикот или како слобода на употреба на јазикот без

попречување; и- право на слободна употреба на јазикот или како слобода на употреба на јазикот без каква

било форма на дискриминација врз која било основа.

3. Како Европската конвенција за човековите права и основните слободи на Советот на Европа им го гарантира правото на употреба на јазиците на лицата што им припаѓаат на националните малцинства?

Европската конвенција за основните слободи и човекови права не содржи посебни одредби што

би гарантирале конкретно-специфични права за припадници на определени малцинства. Воопшто, одредницата „национално малцинство“ во оваа конвенција е употребена само еднаш во контекстот на член 14, кој забранува дискриминација врз која било основа, вклучително и врз основа на припадност/поврзаност со национално малцинство. Врз основа на овој факт мошне често се извлекува избрзан и сосема погрешен заклучок дека освен правото на еднаквост, во Европската конвенција за основните слободи и човекови права не постои ниту едно друго право на кое припадниците на малцинствата би можеле да се повикуваат за да ги заштитат сопствените интереси, се разбира и тие што се однесуваат на нивната култура, религија и јазик. Ваквиот заклучок во целост го занемарува фактот дека добар дел од правата на припадниците на малцинствата, всушност, фундираат врз општите стандарди за човековите права. Логичниот заклучок што би морал да следува од ова е дека серија одредби од Европската конвенција за основните слободи и човекови права се сериозна гаранција и за серија права на припадниците на малцинствата. Но, оваа генерална забелешка не важи во однос на прашањето

15

1234567

што е главна тема на овој текст – употребата на јазиците на припадниците на малцинствата во комуникацијата со органите на државната власт. Имено, во однос на него би можел да биде релевантен само член 14 и тоа само кога би содржел генерална забрана на дискриминација. Никако ваков каков што е - само со „забрана за дискриминација во уживањето на правата пропишани со Конвенцијата“. Тоа ќе рече дека Конвенцијата гарантира само право на приватна употреба на јазиците на националните малцинства и тоа како аспект на правото на слободно изразување (слободата на изразување)8. Argu-mentum a contrario (заклучувајќи од спротивност), Конвенцијата не гарантира право на јавна употреба на јазикот на припадниците на малцинствата како сегмент на слободата на изразување. Затоа и нема потреба од понатамошно задржување на нејзините одредби во овој контекст.

4. Како Рамковната конвенција на Советот на Европа за заштита на националните малцинства им го гарантира правото на употреба на јазиците на лицата што им припаѓаат на националните малцинства?

Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства, впрочем, во согласност со сопствениот назив што сугерира давање најопшта, но сепак релативно прецизна и јасна рамка, но не и детали со кои би морала да биде пополнета9, експлицитно го гарантира правото на употреба на јазиците на „секој припадник на конкретно национално малцинство“ во член 10 (1) како:

- право на употреба на јазикот во приватната сфера;- право на употреба на јазикот во јавната сфера;- право на употреба на јазикот во писмена форма;- право на употреба на јазикот во усна форма; и- право на слободна употреба на јазикот или како слобода на употреба на јазикот без

попречување.

За разлика од релевантната Декларација на ОН, Рамковната конвенција на Советот на Европа не содржи буквална одредница во однос на правото на слободна употреба на јазикот, односно на слободата на употреба на јазикот без каква било форма на дискриминација врз која било основа, но самиот факт што ова право му се гарантира „на секој припадник на национално малцинство“ упатува на логичниот заклучок дека правото не смее да биде доведено во прашање преку дискриминација врз која било основа.

Вреди да се потенцира фактот дека, за разлика од елаборираната Декларација на ОН, член 10 (2) од Рамковната конвенција за националните малцинства, оди чекор понапред во прецизирањето, дефинирањето, па дури и во ограничувањето на, инаку, најопшто загарантираното право, преку условување на неговото практикување со кумулативно исполнување на следниве претпоставки:

- постоење барање за употреба на јазиците на националните малцинства на начинот определен во член 10 (1) од страна на самите припадници на конкретното малцинство и

- објективно кореспондирање на барањето како такво со реалната потреба од употреба на јазиците: и тоа само (и овој услов е поставен алтернативно)

8 Загарантирана со член 10 од Конвенцијата.

9 Поимот „рамковна“ подразбира можност секоја од државите-договорни страни, во зависност од конкретната ситуација, да ја исполни рамката со специфична содржина составена од владина политика, национална легислатива и административни мерки.


16

1234567

а) во областите во кои припадниците на конкретно/и малцинство/а живеат традиционално илиб) во оние области во кои припадниците на соодветното национално малцинство живеат како

значителна/суштествена бројност.

Ако наведените услови се исполнети, конкретната држава - договорна страна е должна да осигури, колку што е можно повеќе, задоволување на условите што овозможуваат употреба на малцинскиот/јазик во комуникацијата со административните власти.

Конечно, член 10 (3) од Рамковната конвенција на општ начин уредува и аспекти на правото на употреба на јазиците на националните малцинства во кривичната постапка. Но, со оглед на насловот на овој текст, во овој контекст нема потреба од задржување и врз тој сегмент од остварувањето на правото на употреба на јазиците на националните малцинства.

Да заклучам, во споредба со релевантните универзални документи/акти Рамковната конвенција на Советот на Европа е многу поопширна, попрецизна и подетална во однос на регулирањето на правото на употреба на јазиците на националните малцинства. Токму поради овој факт, секако, никако изолиран од дополнителниот податок дека оваа Конвенција ја обврзува РМ, дел од клучните заклучоци во врска со главниот предмет на овој текст (остварувањето на правото на употреба на јазикот/јазиците на националните малцинства во комуникацијата со органите на државната власт, со Постојаната анкетна комисија за заштита на слободите и на правата на граѓаните на Собранието на РМ и со Народниот правобранител на РМ) се изложува преку констатации за усогласеноста на релевантните одредби од правото на РМ со соодветните одредби од Рамковната конвенција.

5. Како Повелбата на Советот на Европа за регионалните или малцинските јазици им го гарантира

правото на употреба на малцинските јазици?

Европската повелба за регионалните или малцинските јазици избегнувајќи каква било формулација што би можела да биде протолкувана како гарантирање индивидуални или колективни права на малцинствата било како на колективитети, било како на лица што им припаѓаат на јазични малцинства, ја уредува употребата на регионалните и малцинските јазици преку определување објективни/објективизирани стандарди во:

- образованието (член 8);- судската надлежност (во судската сфера, односно во различните видови судски постапки

(член 9);- комуникацијата со административните власти и јавните служби (член 10);- медиумите (член 11);- културните активности и институции (член 12) и- општествено-економскиот живот (член 13)10.

Со оглед на однапред делимитираната тема на текстот што следува, во овој дел предмет на анализа ќе биде само член 10, кој ја регулира употребата на регионалните и малцинските јазици во комуникацијата со административните власти и со јавните служби.

10 Станува збор за Дел III од Повелбата во кој преку техника „мени“на државите-договорни страни им се ставаат на увид 100 можности од кои имаат обврска да изберат најмалку 35. Слободата на државите се состои во флексибилноста да најдат оптимум меѓу предложените модалитети што ќе го применуваат во однос на конкретни регионални или малцински јазици. Државите немаат право на веќе предложениот список да му додаваат нови можности.

17

1234567

Член 10 прави разлика меѓу:

а) обврската на државите – договорни страни, „во мера во која е навистина можно во административните единици на државата во кои бројот на корисници на регионални или малцински јазици оправдува преземање определени мерки“, да преземат некоја мерка или неколку истовремено, од следниве:

- грижа за користење на регионалните или малцинските јазици од страна на административните власти;

- грижа за користење на регионалните или малцинските јазици од службениците на административните власти во комуникацијата со лицата што им се обраќаат на тие јазици;

- грижа за поднесување усни и писмени барања на регионалните или на малцинските јазици;- грижа за поднесување усни и писмени барања и за добивање одговори на нив на

регионалните или малцинските јазици;- грижа за валидно поднесување документи напишани на регионалните или на малцинските

јазици;- ставање на располагање административни формулари и текстови за секојдневна употреба

на регионален или малцински јазик или двојазични;- составување на документите на административните власти на регионален или малцински

јазик;б) обврската на државите – договорни страни, во административните единици на државата

во кои бројот на корисници на регионални или малцински јазици оправдува преземање определени мерки, да „овозможат или поттикнат“ некоја или повеќе од следниве мерки:

- користење на регионалните или малцинските јазици во локалната или во регионалната управа;

- можност за поднесување усни или писмени барања на регионалните или малцинските јазици;

- печатење на официјалните текстови на регионалните власти на регионалните или малцинските јазици;

- употреба на регионалните или малцинските јазици во расправите на собранијата на регионалните власти, без исклучување на употребата на официјалниот/официјалните јазик/јазици на државата – договорна страна;

- употреба или прифаќање, во определен случај заедно со називите на официјалниот/официјалните јазик/јазици на традиционалните и точните топоними што постојат во регионалните и во малцинските јазици;

в) обврската на државите – договорни страни „да ја овозможат употребата на семејните имиња на регионалните или малцинските јазици, по барање на заинтересираните лица“ и

г) обврската на државите – договорни страни преку „јавните служби што ги вршат административните власти или други лица за нивна сметка…, во функција на состојбата на секој јазик и во мера во која тоа е навистина можно“ алтернативно:

- да се грижат за користење на регионалните или малцинските јазици во процесот на давање услуги;

- да им овозможат на корисниците на регионалните или малцинските јазици барањата да ги поднесуваат на соодветниот јазик и

- да им овозможат на корисниците на регионалните или малцинските јазици барањата да ги поднесуваат и одговорите на нив да ги добиваат на јазикот што го употребуваат.

Очигледно, обврските на државите – договорни страни се многу лабаво формулирани, со оставен широк простор за дискреција во зависност од конкретните околности (бројни и политички) на теренот.


18

1234567

Тие се исцрпуваат со „грижа“, „овозможување“, „поттикнување“, за во однос на употребата на семејните имиња државата да реагира не по сопствен импулс, туку исклучително по надразба во вид на барање, инсистирање на заинтересирано лице што го говори конкретниот регионален или малцински јазик. Но, и вака формулирани одредбите на Повелбата за употребата на малцинските јазици во различните јавни сфери се значајно надградување и зацврстување на правото на употреба на малцинските јазици во однос на сите други универзални или регионални (европски) инструменти.

Како заклучок, секогаш кога на европски терен се анализираат модалитети на остварување на правото на употреба на регионалните или малцинските јазици, воопшто, и во комуникацијата со органите на државната власт, првенствено внимание мора да им биде посветено на решенијата внесени во Повелбата за регионалните и малцински јазици. Ваков пристап кон Повелбата мора да се има и кога станува збор за начините на употреба на јазиците на заедниците во РМ во нивната комуникација со органите на државната власт. Независно од фактот што Европската повелба формално-правно сè уште не ја обврзува РМ. Токму поради тоа воопшто не треба да чуди фактот што вториот дел од заклучоците во врска со главниот предмет на текстот што следува (остварување на правото на употреба на јазикот/јазиците на националните малцинства во комуникацијата со органите на државната власт, со Постојаната анкетна комисија за заштита на слободите и на правата на граѓаните на Собранието на РМ и со Народниот правобранител на РМ) се постулира преку констатации за усогласеноста на одредбите на правото на РМ токму со одредбите на Европската повелба. Конечно, никако не би смеел да се занемари и фактот дека и покрај отсуството на нејзина ратификација од претставничкиот орган – Собранието на РМ, актот на нејзиното потпишување од страна на РМ ја обврзува на однесување bona fide (поведение со добра вера) што, меѓу другото, подразбира и, во најмала рака, водење сметка за решенијата содржани во Повелбата секогаш кога на внатрешен план се дефинираат начини на употреба на јазиците на заедниците.

19

1234567

ыÇф sњh

Çaф ы

Çф sњhÇaф

м

њин

p kicavetol

f

righ слобода



as Çx щкkвы


III) Разлики и сличности меѓу Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и Европската повелба за регионалните или малцинските јазици

1. Кои се разликите меѓу Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и Европската повелба за регионалните или малцинските јазици?

Разликите меѓу двата инструмента се бројни и разновидни. За потребите на овој текст ќе бидат лоцирани само следниве неколку пункта:

- разлики од аспект на временската точка на нивното дефинирање/драфтирање/создавање;- разлики од аспект на нивните примарни цели;- разлики од аспект на субјектите - корисниците на правата загарантирани со двата

инструмента;- разлики од аспект на структурата актите; и- се разбира, разлики од аспект на конкретната содржина на поодделните одредби, кои веќе

се изложени, па во овој контекст нема да има повторно навраќање кон нив.

2. Во што се состои разликата меѓу двата инструмента што произлегува од историскиот контекст во кој се создадени?

Рамковната конвенција е „помлада“ во однос на Европската повелба. Конвенцијата беше создавана на самиот почеток од деведесеттите години од минатиот век, непосредно по распадот на поранешните социјалистички мултиетнички држави. Нејзиното драфтирање не можеше да не биде под влијание на меѓуетничките конфликти што се одвиваа на територијата на Средна и на Источна Европа и на мерките што се обидуваа да ги преземат другите меѓународни институции (особено КЕБС/ОБСЕ). Значи, Рамковната конвенција требаше првенствено да даде одговор на проблемите со човековите права и во тој контекст правата на припадниците на малцинствата што на агендата на Советот на Европа ги поставија турбуленциите на европскиот Исток.

Работата врз Европската повелба, пак, почнала во текот на осумдесеттите години од минатиот век, во светлината на потребата од зачувување на бројните регионални или малцински јазици на територијата на Западна Европа, без да биде проследена со меѓуетнички конфликти. Значи, повелбата била скицирана како одговор на проблемите што на дневниот ред на Советот на Европа ги поставил европскиот Запад.

3. Во што се состои разликата меѓу примарните цели на двата инструмента?

Сосема во согласност со историскиот момент на создавањето, првостепената цел на Рамковната конвенција се состои во „заштита на националните малцинства и на нивните права и слободи“ како функција на понатамошното остварување на човековите слободи и права, од една и на одржувањето на мирот и безбедноста во Европа, од друга страна. Поинаку, примордијална цел на Европската повелба е заштита на јазиците што се зборувани од малцинските групи или од нивните членови.

20

1234567

4. Кои се корисниците на бенефициите од правата предвидени во двата инструмента?

Исто така во согласност со целите на двата инструмента, постои разлика во објектите на нивната заштита. Предмет на заштита на Рамковната конвенција се националните малцинства, односно, припадниците на националните малцинства. Очигледно, формулацијата е доволно широка за да ги опфати и традиционалните/старите и новите/младите малцинства што настанаа како резултат на распаѓањето на поранешните социјалистички повеќенационални држави. Предмет на заштита на Европската повелба, пак, се јазиците како такви, без разлика од димензијата што би можеле да ја имаат нивните корисници (индивидуална или колективна).

5. Какви се разликите во структурата на двата инструмента?

Компаративната анализа на двата инструмента би можела да се прави врз основа на различни критериуми, но за оваа пригода се чини доволна само онаа што го зема предвид карактерот на нормите содржани во секој од одделните акти. Имено, Рамковната конвенција содржи рамковни, програмски дефинирани одредби, кои оставаат широк простор за дискреција во нивната примена на страната на државите-обврзнички. Делот III, пак, од Повелбата, исто така, остава можност за дискреција, но притоа дава многу попрецизни насоки во чиишто рамки единствено е можно да биде практикувана слободната волја на државите-обврзнички.

6. Кои се сличностите меѓу Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и Европската повелба за регионалните или малцинските јазици?

Исто така, постојат бројни сличности меѓу двата инструмента, но во оваа пригода заслужуваат да бидат нотирани само следниве неколку:

- истоветноста, сличноста, совпаѓањето на делови од предметот на нивното регулирање;- значајниот број истоветни држави што се обврзани и со двата инструмента;- сличноста во работењето на контролните механизми – Советодавниот комитет на

Рамковната конвенција и Експертскиот комитет на Европската повелба; и- истоветноста на правната природа на двата инструмента што наметнува потреба од нивно

внесување во правните системи на државите-обврзнички.

21

1234567

ыÇф sњh

Çaф ы

Çф sњhÇaф

м

њин

p kicavetol

f

righ слобода



as Çx щкkвы


IV) Внесување на обврските од Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и од Европската повелба за регионалните или малцинските јазици во внатрешното право на Република Македонија

1. Каков вид акти се Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и Европската повелба за регионалните или малцинските јазици?

Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и Европската повелба за регионалните или малцинските јазици се класични правни акти од видот на мултилатерални (меѓудржавни) договори. Како такви, тие не се непосреден извор на внатрешното право на која било држава–договорничка. Консеквентно, тие ниту се, ниту објективно можат да бидат директен извор на внатрешното право на РМ. Тоа значи, лицата под јурисдикција на одделните држави на кои овие меѓународни договори им ги гарантираат определените права за да можат и фактички да ги практикуваат, мораат да ги уживаат како правно достапни. Поинаку формулирано, пропишаните права, за да можат да бидат ползувани од определени/определиви корисници – физички лица, мораат да станат дел од внатрешното право на конкретната држава. Мораат да бидат пропишани внатрешни норми што ќе ги овластат лицата – титулари на меѓународно загарантираните права, односно ќе им овозможат да се повикуваат на своите права непосредно пред надлежните органи на конкретната држава-договорничка.

2. Како може да се изврши инкорпорација на меѓународните норми од Рамковната конвенција за националните малцинства и од Европската повелба за регионалните или малцинските јазици во внатрешните правни поредоци на државите-договорнички?

Начинот на внесување на меѓународните норми содржани во меѓународни договори воопшто зависи од уставниот поредок на конкретна држава-договорничка. Современите уставни решенија се движат меѓу едната крајност - онаа на моноистичките системи11 во кои сите или некои одредби на меѓународното право имаат директна применливост бидејќи имаат супрематија врз одредбите на внатрешното право и другиот екстрем – дуалистичките решенија12, кои не дозволуваат непосредна примена на меѓународните норми без нивно внесувања во домашното законодавство во постапка пропишана со конститутивниот акт на државата што е во прашање. Меѓу најоддалечените точки, во најголемиот број држави, всушност, функционираат комбинирани решенија, при што дуалистичките системи многу ретко ги прифаќаат изворите на меѓународното право што не се договори. Договорите добиваат форма на акт на внатрешното право или преку чинот на ратификација или преку постапка на целосна трансформација во форма на закон или законодавен акт со идентична содржина како онаа на конкретниот меѓународен договор.

Меѓутоа, опишаните разлики меѓу одделните системи се покажуваат максимално ирелевантни во контекстот на меѓународните договори за кои, во основа, во овој текст станува збор – Рамковната конвенција за националните малцинства и Европската повелба за регионалните или малцинските

11 Моноправните системи подразбираат целина, единство на внатрешното и на меѓународното право, т.е. извориштето на внатрешното право го наоѓаат во сите или само во некои од нормите на меѓународното право, кои имаат повисока правна сила во однос на оние на внатрешното.

12 Дуоправните системи го одвојуваат меѓународното од внатрешното право, т.е. подразбираат одвоеност на двата правни ситема. Одредбите на меѓународното право обврзуваат само откога ќе бидат внесени во внатрешното право.

22

1234567

јазици. Зошто? Затоа што овие меѓународни акти, по дефиниција, не се извршни самите по себе. Тие никако не можат да бидат непосредно применети, без дополнителен избор на една од повеќето можности што се дадени во нив. И понатаму, откога ќе се случи тоа, без дополнителни подетални прецизирања во рамките на секоја од избраните можности. Според тоа, нивното внесување во поодделните правни поредоци (секако, и во правниот поредок на РМ) неизбежно упатува на потребата од преземање активности карактеристични за дуалистичките системи и тоа не само проста ратификација на Конвенцијата/Повелбата, туку и нивна целосна трансформација преку донесување закон/закони за нивна детална операционализација.

3. Како е извршена инкорпорација на Рамковната конвенција за националните малцинства и на Европската повелба за регионалните или малцинските јазици во правото на Република Македонија?

Внесување на Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и на Европската повелба за регионалните или малцинските јазици е извршено преку гарантирање на правата на припадниците на заедниците со највисокиот правен и политички документ на РМ - нејзиниот Устав од 1991 година и со амандманите усвоени по потпишувањето на Охридскиот рамковен договор од 2001 година13 и преку уредување на начинот на нивното остварување со бројни закони и подзаконски акти преку кои се операционализирани релевантните уставни одредби. Не е применет пристапот на регулирање на статусот и правата на заедниците со еден закон (општ од аспект на широчината на правата што би ги регулирал) и истовремено специјален со оглед на лицата кон кои би бил упатен (чиишто права би регулирал), туку се регулирани во рамките на матичните закони и подзаконски акти што регулираат основна материја на најопшт начин за сите луѓе и во тој контекст и:

а) начинот на остварување на одделните права на припадниците на заедниците како- слободно изразување;- слобода на вероисповед;- слободно изразување на националната припадност;- слободно изразување, негување и развивање на идентитетот и на особеностите на

заедниците;- употреба на симболите на заедниците;- основање институции и здруженија на заедниците;- остварување настава на јазиците на заедниците во основното и во средното образование;- соодветна и правична застапеност на заедниците во органите на државната власт и во

другите јавни институции на сите нивоа;- употреба на јазиците на заедниците во официјалните евиденции;

13 Рамковниот договор беше документ со политичка тежина што предвидуваше внесување суштински промени во уставното уредување на РМ дефинирано со Уставот од 1991 г. и со законодавството засновано врз него, односно произлезено од него, меѓу другото, и во насока на проширување на правата на заедниците. Самиот по себе, Договорот нема, ниту може да има правно-релевантно значење. Тоа совршено им беше јасно и на неговите творци. По потпишувањето на 13.8.2001 г. во Охрид, следуваше процес на негово преточување во низа уставни и законски одредби. По заокружувањето на тој процес, не постои никаква правна основа во постапката на повикување на конкретни права од страна на припадниците на заедниците да се повикува на договорот по себе. Конкретните, индивидуални права не е можно да бидат остварени врз основа на Охридскиот договор. Индивидуалните права се втемелени врз Уставот и законите и можат да се остваруваат само во пропишани процедури на повикување на конкретни одредби во нив.

23

1234567

ыÇф sњh

Çaф ы

Çф sњhÇaф

м

њин

p kicavetol

f

righ слобода



as Çx щкkвы


- употреба на јазиците на заедниците во локалната самоуправа;- употреба на јазиците на заедниците во комуникацијата со министерствата и со подрачните

единици на министерствата и во органите на државната власт; и- употреба на јазиците на заедниците во судските постапки, б) како и заштитата на правата на припадниците на заедниците во постапките пред:- редовните судови;- Уставниот суд;- Народниот правобранител на РМ и- Постојаната анкетна комисија за заштита на слободите и на правата на граѓанинот на

Собранието на РМ.

VI) Внесување на обврските од Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и од Европската повелба за регионалните или малцинските јазици�4 во однос на употребата на јазиците на припадниците на заедниците во комуникацијата со органите на државната власт со Постојаната анкетна комисија на собранието за заштита на слободите и на правата на граѓанинот и со Народниот правобранител во внатрешното право на Република Македонија

1. Како е извршена инкорпорација на Рамковната конвенција за националните малцинства и на Европската повелба за регионалните или малцинските јазици во однос на употребата на јазиците на малцинствата во комуникацијата со органите на државната власт, со Постојаната анкетна комисија за заштита на слободите и на правата на граѓанинот и со Народниот правобранител во правото на Република Македонија?

Внесување на Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и на Европската повелба за регионалните или малцинските јазици во однос на употребата на јазиците на малцинствата во комуникацијата со органите на државната власт, со Постојаната анкетна комисија за заштита на слободите и на правата на граѓанинот и со Народниот правобранител во правото на Република Македонија е извршено преку гарантирање на правото на употреба на јазиците на припадниците на заедниците со Амандманот V на Уставот на РМ и преку уредување на начинот на неговото остварување во областа што е предмет на анализа на овој текст со законите преку кои се операционализира споменатиот амандман. Не е применет пристапот на регулирање на употребата на јазиците на припадниците на заедниците со еден единствен закон, туку се регулирани во рамките на неколку закони.

14 За инкорпорација на Европската повелба за регионални или малцински јазици формално-правно не може да стане збор бидејќи не е заокружен процесот на изразување согласност од страна на РМ да биде обврзана преку акт на нејзино ратификување. Од друга страна, пак, суштински опсервирано, сосема е јасно дека серија решенија содржани во Повелбата, особено оние во однос на употребата на јазиците во комуникацијата со административните власти, веќе се составен дел на правниот систем на РМ.

VI. ВНЕСУВАњЕ НА ОБВРСКИТЕ ОД РАМКОВНАТА КОНВЕНЦИЈА ЗА ЗАШТИТА НА НАЦИОНАЛНИТЕ МАЛЦИНСТВА И ОД ЕВРОПСКАТА ПОВЕЛБА ЗА РЕГИОНАЛНИТЕ ИЛИ МАЛЦИНСКИТЕ ЈАЗИЦИ ВО ОДНОС НА УПОТРЕБАТА НА ЈАЗИЦИТЕ НА ПРИПАДНИЦИТЕ НА ЗАЕДНИЦИТЕ ВО КОМУНИКАЦИЈАТА СО ОРГАНИТЕ НА ДРЖАВНАТА ВЛАСТ СО ПОСТОЈАНАТА АНКЕТНА КОМИСИЈА НА СОБРАНИЕТО ЗА ЗАШТИТА НА СЛОБОДИТЕ И НА ПРАВАТА НА ГРАЃАНИНОТ И СО НАРОДНИОТ ПРАВОБРАНИТЕЛ ВО ВНАТРЕШНОТО ПРАВО НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

24

1234567

ыÇф sњh

Çaф ы

Çф sњhÇaф

м

њин

p kicavetol

f

righ слобода



as Çx щкkвы


2. Кои акти го регулираат начинот на употреба на јазиците на малцинствата во комуникацијата со органите на државната власт, со Постојаната анкетна комисија за заштита на слободите и на правата на граѓанинот и со Народниот правобранител во правото на Република Македонија?

Засега, станува збор само за Законот за општа управна постапка15.

Прашањето за употреба на јазикот на заедниците во комуникацијата со Постојаната анкетна комисија за слободите и правата на граѓаните не е регулирано со Одлуката на Собранието на РМ за основање постојани комисии (како постојани помошни/работни тела)16. Исто така, ниту прашањето на употребата на јазиците на заедниците во комуникацијата со Народниот правобранител на РМ не е регулирано со посебниот Закон за Народен правобранител на РМ17.

До моментот на предавање на овој текст во печат18, не се донесени подзаконски акти што би доразра-ботувале аспекти на одредбите содржани во наведените закони.

VI) Остварување на правото на употреба на јазиците на припадниците на заедниците во комуникацијата со органите на државната власт со Постојаната анкетна комисија на собранието за заштита на слободите и на правата на граѓанинот и со Народниот правобранител во Република Македонија

А. ОСТВАРУВАЊЕ НА ПРАВОТО НА УПОТРЕБА НА ЈАЗИЦИТЕ НА ПРИПАДНИЦИТЕ НА ЗАЕДНИЦИТЕ ВО КОМУНИКАЦИЈАТА СО ОРГАНИТЕ НА ДРЖАВНАТА ВЛАСТ

1. Што подразбира одредницата „орган на државната власт“?

Одредницата „орган на државната власт“ во контекстов за кој станува збор упатно е да се толкува во смисла на релевантниот член од Законот за општа управна постапка, кој говори за органите што се надлежни да водат управна постапка, односно да решаваат во управните работи. Имено, во согласност со член 20 од Законот, поимот „орган“ експлицитно ги подразбира:

- министерствата;- другите органи на државната управа;- другите државни органи;

15 “Службен весник” на РМ, бр. 44/02.



18 Текстот е предаден на печатење на 8.8.2006 година.

25

1234567

- органите на општината;- органите на градот Скопје;- органите на општините на градот Скопје; и- правните и други лица на кои со закон им е доверено вршење јавни овластувања, доколку

со закон не е определено поинаку.

2. Како да се разбере поимот „комуникација“ на припадниците на заедниците со органите на државната власт?

За правилно разбирање на поимот „комуникација“ на припадниците на заедниците со органите на државната власт релевантен е член 61 (1) од Законот за општа управна постапка, кој го дефинира обликот на комуникација/општење – поднесок. Во него како поднесоци се подведени:

- барања;- обрасци што се користат за автоматска обработка на податоци;- предлози;- пријави;- молби;- жалби;- приговори и- други соопштенија со кои припадниците на заедниците се обраќаат до надлежните органи

на државната власт.

3. Како се остварува правото на употреба на јазиците на припадниците на заедниците во нивната комуникација со органите на државната власт?

Правото на употреба на јазиците на заедниците во комуникацијата со органите на државната власт се остварува на начин утврден во член 61 (3) од Законот за општа управна постапка, кој, пак, од своја страна не е никаков чекор напред, во смисла на понатамошна разработка на релевантниот уставен Амандман V, туку исклучително негово повторување, без давање никакви други, детални решенија. Значи, правото на комуникација на припадниците на заедниците се остварува преку:

- правото на комуникација на кој било граѓанин – припадник на определена заедница што живее во единица на локална самоуправа во која најмалку 20% од граѓаните зборуваат службен јазик различен од македонскиот јазик со подрачните единици на министерствата на кој било од службените јазици и неговото писмо;

- обврска на подрачните единици надлежни за соодветните единици на локална самоуправа да одговараат на македонскиот јазик и на неговото кирилско писмо и на службениот јазик и писмо на кои им се обратил припадникот на определената заедница;

- правото на комуникација на кој било граѓанин – припадник на определена заедница што живее во единица на локална самоуправа во која најмалку 20% од граѓаните зборуваат службен јазик различен од македонскиот со министерствата на кој било од службените јазици и неговото писмо;

- обврска на министерствата да одговараат на македонски јазик и на неговото кирилско

VI. ОСТВАРУВАњЕ НА ПРАВОТО НА УПОТРЕБА НА ЈАЗИЦИТЕ НА ПРИПАДНИЦИТЕ НА ЗАЕДНИЦИТЕ ВО КОМУНИКАЦИЈАТА СО ОРГАНИТЕ НА ДРЖАВНАТА ВЛАСТ СО ПОСТОЈАНАТА АНКЕТНА КОМИСИЈА НА СОБРАНИЕТО ЗА ЗАШТИТА НА СЛОБОДИТЕ И НА ПРАВАТА НА ГРАЃАНИНОТ И СО НАРОДНИОТ ПРАВОБРАНИТЕЛ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

26

1234567

писмо и на службениот јазик и писмо на кои им се обратил припадникот на определената заедница;

- право на граѓаните – припадници на заедниците што живеат во единици на локална самоуправа во кои најмалку 20% од граѓаните зборуваат службен јазик различен од македонскиот да бараат двојазични обрасци; и

- обврската на министерствата и на другите органи на државната управа и управните организации да ги преземаат потребните активности околу печатење двојазични обрасци за припадниците на заедниците што живеат во единиците на локална самоуправа во кои најмалку 20% од граѓаните зборуваат службен јазик различен од македонскиот.

Б. ОСТВАРУВАЊЕ НА ПРАВОТО НА УПОТРЕБА НА ЈАЗИЦИТЕ НА ПРИПАДНИЦИТЕ НА ЗАЕДНИЦИТЕ ВО КОМУНИКАЦИЈАТА СО ПОСТОЈАНАТА АНКЕТНА КОМИСИЈА НА СОБРАНИЕТО

НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ЗА ЗАШТИТА НА СЛОБОДИТЕ И НА ПРАВАТА НА ГРАЃАНИНОТ

1. Што е Постојаната анкетна комисија на Собранието на Република Македонија за заштита на слободите и на правата на граѓанинот?

Постојаната анкетна комисија на Собранието на Република Македонија за заштита на слободите и на правата на граѓанинот е едно од седумнаесетте постојани работни тела на Собранието на РМ, основано со собраниска одлука. Нејзиниот состав го сочинуваат претседател, осум члена и нивни заменици.

2. Кои прашања спаѓаат во надлежност на Комисијата?

Комисијата има право и обврска да ги разгледува прашањата што се однесуваат на:

- начелни прашања, предлози и мислења во врска со остварување на одредбите на Уставот, законите и другите прописи и акти од значење за остварување и заштита на слободите и на правата на граѓанинот;

- укажување на потребата од донесување закони и други прописи и акти заради поцелосна заштита на слободите и на правата на граѓанинот;

- следење и анализирање на остварувањето на ратификуваните меѓународни акти што ја регулираат заштитата на слободите и на правата на граѓанинот;

- соработување со научни и стручни организации од областа на заштитата на слободите и на правата на граѓанинот;

- соработување со соодветни странски и меѓународни тела од областа на заштитата на слободите и на правата на граѓанинот; и

- други прашања од областа на заштитата на слободите и на правата на граѓанинот.

27

1234567

3. Во рамките на која надлежност на Комисијата се остварува комуникација на припадниците на заедниците со самата Комисија?

Комисијата е надлежна да ги разгледува дописите во врска со повредите на слободите и на правата на граѓаните и, во тој контекст, и на припадниците на заедниците, и во врска со нив да зазема ставови.

4. Кои прашања не спаѓаат во надлежност на Комисијата?

Комисијата нема право и должност да врши истражни или други судски функции.

5. Како тече постапката на комуникација на конкретен припадник на заедница со Комисијата?

Постапката почнува со доставување прецизно формулирана претставка во Архивата на Собранието на РМ. Прелиминарното проучување на претставката го врши советникот на Комисијата. Доколку тој оцени дека има основа претставката да биде разгледана од Комисијата, таа ќе биде ставена на дневен ред на една од следните седници. За расправата да биде компетентна, во меѓувреме, Комисијата упатува допис до надлежниот орган (надлежно министерство, надлежен суд, републички судски совет итн) со молба да ја информира за основаноста на наводите во конкретната претставка. Меѓу другите, информациите на надлежните органи се неопходни за дефинирање на наодите на Комисијата, кои, пак, од своја страна, се основа за поведување постапка за утврдување одговорност на носителите на јавните функции.

6. Кои елементи мора да ги содржи претставката до Постојаната анкетна комисија на Собранието на Република Македонија за заштита на слободите и на правата на граѓанинот?

Претставката што се упатува до оваа комисија нема строго пропишана форма, ниту мора да биде доставена во вид на однапред подготвен формулар. Сепак, за да може да биде третирана како целосна, мора да ги содржи минимум елементите врз основа на кои Комисијата може да добие јасна претстава за каква стварна или евентуална повреда на слобода/и или право/а станува збор:

- податоци за стварната или за евентуалната повреда;- прилози/докази што неа на каков било начин би можеле да ја поткрепат; - основни податоци за подносителите на претставката;- нивен потпис и- датум на нејзино поднесување.

7. Дали припадниците на заедниците имаат право претставката да ја достават на јазик различен од македонскиот и на писмо различно од кирилското што го зборуваат/употребуваат најмалку 20% од граѓаните на РМ?

Постојаната анкетна комисија за заштита на слободите и на правата на граѓаните на РМ не е орган во смисла на веќе цитираниот член 20 од Законот за општа управна постапка. Претставките што граѓаните


28

1234567

ги доставуваат до оваа комисија не се третираат како поднесоци во смисла на член 61 (1) од Законот за општа управна постапка. Тие тоа и објективно не се бидејќи не се доставуваат до Комисијата со намера да поведат постапка што би ги имала сите карактеристики на управна постапка. Според тоа, во однос на поднесоците што граѓаните на РМ ги доставуваат до Постојаната анкетна комисија на Собранието непосредно не се применуваат правилата за употреба на јазиците на припадниците на заедниците содржани во член 61 (3) од Законот за општа управна постапка за кои веќе стана збор. Но, тоа не значи дека граѓаните на РМ - припадници на заедниците, не го уживаат правото да поднесуваат претставки до ова тело и на друг јазик различен од македонскиот и на друго писмо различно од кирилското, кои се користат од страна на најмалку 20% од граѓаните на РМ. Ваквото право не е експлицитно наведено во Одлуката на Собранието на РМ за основање на Комисијата, но може да се извлече врз основа на дозволена аналогија со:

- веќе оствареното право на членовите на Собранието на РМ - претставници на припадниците на заедниците што бројат најмалку 20% од граѓаните во државата да се обраќаат на седниците на Собранието на сопствениот јазик и

- веќе оствареното право на овие лица да се обраќаат на службените јазици во текот на работењето на помошните тела, работните тела на Собранието на РМ, вклучително и за време на работењето на Постојаната анкетна комисија за заштита на слободите и на правата на граѓанинот.

Се разбира, сосема на место би можела да биде забелешката за различното својство во кое се јавува конкретен граѓанин – припадник на конкретна заедница кога се обраќа во текот на седниците на Собранието на РМ од тоа кога граѓанин што не е носител на јавна функција, не е пратеник во Собранието на РМ, но смета дека треба да се обрати до Постојаната анкетна комисија на Собранието поради фактичка или претстојна/можна повреда на конкретно право или слобода. Но, различното својство во кое граѓани–припадници на заедниците што бројат најмалку 20% од вкупниот број на граѓани на РМ се обраќаат било до Собранието, било до неговите работни тела не би смеело да биде основа за негирање на правото на припадниците на заедниците што бројат најмалку 20% од граѓаните на РМ да се обраќаат на својот јазик како на службен до Анкетната комисија. Ако членовите на конкретни политички партии што истовремено се припадници на определени заедници што бројат најмалку 20% од граѓаните на РМ имаат право на обраќање до Собранието, односно, до неговите тела во текот на нивната работа, тогаш од таквото право не би требале да бидат лишени ниту сите други припадници на тие заедници во нивното обраќање до Комисијата како составен дел од процесот на заштита на слободите и на правата на сите граѓани, вклучително и на тие што се припадници на заедници што бројат најмалку 20% од вкупниот број граѓани во РМ. И обратно, Комисијата има обврска да одговара на македонски јазик и на неговото кирилско писмо, како и на службениот јазик и писмо на кои ù се обратил подносителот на претставката – припадник на конкретната заедница во РМ. Ова особено е значајно и поради фактот што припадниците на овие заедници несомнено го уживаат и практикуваат правото на обраќање на јазиците на заедниците до друг државен орган за заштита на слободите и на правата на граѓаните на РМ за кој опширно ќе стане збор подолу во текстот – Народниот правобранител на РМ, кој ја практикува обврската на подносителите на претставките упатени до него да им возвраќа и на македонски јазик и кирилско писмо и на службениот јазик и писмо на кои му се обратил носителот на претставката. Можеби е далеку поупатно, клучната дозволена аналогија во однос на правото на употреба на јазиците на заедниците во комуникацијата со Постојаната анкетна комисија за заштита на слободите и на правата на граѓанинот да биде извлечена токму со практиката на Народниот правобранител на РМ, имено поради фактот што овие две институции, на поинаков начин, се разбира, работат врз ист квалитет проблеми – заштита на слободите и на правата на граѓаните во РМ.

29

1234567

В. ОСТВАРУВАЊЕ НА ПРАВОТО НА УПОТРЕБА НА ЈАЗИЦИТЕ НА ПРИПАДНИЦИТЕ НА ЗАЕДНИЦИТЕ ВО КОМУНИКАЦИЈАТА СО НАРОДНИОТ ПРАВОБРАНИТЕЛ НА РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА

1. Каков орган е Народниот правобранител на Република Македонија?

Народниот правобранител е орган на РМ за заштита на уставните и на законските права на нејзините граѓани што им се повредени од органите на државната управа и од други органи и организации што имаат јавни овластувања. Станува збор за самостоен и независен орган што дејствува врз основа на Уставот на РМ и во согласност со него.

2. Кои се надлежностите на Народниот правобранител на Република Македонија?

Народниот правобранител на РМ е надлежен да интервенира меѓу граѓаните на РМ, од една страна и органите на државната управа, органите на локалната самоуправа и организациите со јавни овластувања, од друга страна, заради заштита на слободите и на правата на граѓаните.

3. Како Народниот правобранител ги практикува сопствените надлежности?

Народниот правобранител ја остварува заштитата на слободите и на правата на граѓаните на РМ на два начина:

- по сопствена иницијатива или- по иницијатива на граѓаните на РМ.

4. Кој е носител на правото на иницијатива пред Народниот правобранител на Република Македонија?

Титулар на правото на иницијатива пред Народниот правобранител на РМ е секој граѓанин на РМ, треба ли посебно да се нагласува, без никаква дискриминација врз која било основа, значи и секој припадник на која било заедница во РМ, како и секое друго лице што не е правно поврзано со РМ (нема нејзино државјанство). Единствена претпоставка што мора да биде исполнета е конкретниот граѓанин на РМ или човек, воопшто, да оценил дека конкретно право или слобода му било повредено или од орган на државната власт или од организација со јавни овластувања на еден од следниве начини:

- преку погрешна примена на законска одредба;- како резултат на погрешно утврдена фактичка состојба;- со повреда на одредбите што го регулираат текот на управната постапка;- поради непостапување по барањата на граѓаните;- поради непотребно одолжување на постапката/постапките итн.

Дополнително, во согласност со Амандман XI на Уставот на РМ, припадниците на заедниците можат да поведат иницијатива кога сметаат дека државен орган или организација го повредиле принципот


30

1234567

забрана на дискриминација врз основа на религиозна или етничка припадност или начелото на соодветна и правична застапеност на припадниците на заедниците во органите на државната власт, органите на единиците на локалната самоуправа и во јавните установи и служби.

Ваквата генерална одредба за заштита на правата на еднаквост и на соодветна и правична застапеност на припадниците на заедниците е комплетно преземена, но не и разработена во член 13 од Законот за Народниот правобранител.

5. Како се врши обраќањето до Народниот правобранител на Република Македонија?

Обраќањето до Народниот правобранител на РМ мора да биде направено во форма на претставка. Претставката може да биде поднесена или во усна или во писмена форма. Ако биде избрана усната форма, претставката може да биде поднесена непосредно, лично во канцеларијата на Народниот правобранител во Скопје, или во подрачните канцеларии во Тетово, Кичево, Штип, Струмица, Куманово и во Битола, или дури и преку телефон. Ако биде избрана пишаната форма, претставката може да биде доставена или во канцеларијата, односно подрачните канцеларии, или по пошта, телефакс или по електронска пошта.

6. Кои елементи мора да ги содржи претставката до Народниот правобранител на Република Македонија?

Претставката до Народниот правобранител на РМ мора да ги содржи следниве елементи:

а) податоци за нејзиниот подносител:- име и презиме- место на живеење- адреса- телефонски број за контакт- припадност кон конкретна заедница- пол- возраст- професија и- државјанствоб) податоци за субјектот на кој се однесува претставката:- назив и седиште на органот/организацијата и- име, презиме и функција на лицето што извршило повреда на конкретно право/права на

подносителот;в) податоци за актот или постапката/дејството со кој било повредено конкреното право/права:- име, карактер, природа на актот или- опис на постапката/дејството;г) податоци за веќе вложените правни средства против противправниот акт:- назив на правниот лек;- назив на органот до кој е вложен и- датум на вложување;д) прилози кон претставката, докази за извршените повреди на право/права;

31

1234567

ѓ) во случите кога претставката се доставува во канцеларијата, односно, во подрачните канцеларии, и податоци за службеникот на кој му се доставува претставката;

е) датум на поднесување на претставката иж) потпис на нејзиниот подносител

За поднесената претставка не се плаќа такса, што е извонредно значајно како дополнителен стимулативен фактор во однос на граѓаните што не можат да си ги дозволат и тие трошоци.

7. На кој јазик се поднесува претставката до Народниот правобранител на Република Македонија?

Претставката може да биде поднесена на македонски јазик и неговото кирилско писмо, како и на секој друг службен јазик и писмо различни од официјалните во РМ.


До: НАРОДЕН ПРАВОБРАНИТЕЛ ул. “Димитрие Чуповски” бр. 2 1000 Скопје

п р е Т С Т А В к А1. ПОДАТОЦИ ЗА ПОДНОСИТЕЛОТ: ИМЕ И ПРЕЗИМЕ МЕСТО НА ЖИВЕЕЊЕ АДРЕСА ТЕЛЕФОН ПРИПАДНИК НА ЗАЕДНИЦА 2. ПОЛ: М Ж 3. ВОЗРАСТ: 4. ПРОФЕСИЈА: 5. ДРЖАВЈАНСТВО: 6. ОРГАН ИЛИ ОРГАНИЗАЦИЈА НА КОЈА СЕ ОДНЕСУВА ПРЕТСТАВКАТА:

7. ИМЕ, ПРЕЗИМЕ И ФУНКЦИЈА НА СЛУЖБЕНОТО ЛИЦЕ КОЕ ГО ПОВРЕДИЛО ПРАВОТО НА

ПОДНОСИТЕЛОТ:

8. ВО ПРОДОЛЖЕНИЕ НАВЕДЕТЕ ГИ ПОДАТОЦИТЕ ЗА АКТОТ (РЕШЕНИЕ, ЗАКЛУЧОК И СЛ.) СО КОЈ ВИ Е ПОВРЕДЕНО ПРАВОТО ИЛИ ОПИШЕТЕ ГО ДЕЈСТВИЕТО СО КОЕ ВИ Е НАНЕСЕНА ПОВРЕДАТА:

9. НАВЕДЕТЕ КОИ ПРАВНИ СРЕДСТВА СТЕ ГИ ВЛОЖИЛЕ (ДО КОЈ ОРГАН И КОГА):

10. ПРИЛОГ (ДОКАЗ): 11. ВО КАНЦЕЛАРИЈАТА НА НАРОДНИОТ ПРАВОБРАНИТЕЛ БЕВТЕ ПРИМЕНИ ОД (ИМЕ И ПРЕЗИМЕ НА СЛУЖБЕНИКОТ):

ДАТУМ ПОТПИС НА ПОДНОСИТЕЛОТ

33

1234567

8. Какви дејства може да преземе Народниот правобранител на Република Македонија?

Карактерот на активностите во однос на чиешто преземање Народниот правобранител има право и должност зависат од карактерот на неговата оцена во врска со фактот дали претставката е основана или не. За да даде одговор во врска со нејзината основаност Народниот правобранител може:

- да побара објаснувања и дополнителни информации од надлежните органи во врска со податоците наведени во претставката;

- да изврши непосреден увид во работите од надлежност на органите или- да покани на разговор функционер или службеник на органот/организацијата што го

повредил правото/правата.

Ако врз основа на вака преземено дејство/дејства утврди дека претставката е неоснована, ја отфрла како таква. Обратно, ако констатира дека има основа, Народниот правобранител поведува постапка за чијшто тек го известува подносителот. Во текот на постапката Народниот правобранител може:

- да предложи органот/организацијата повторно да спроведе постапка во согласност со законот;

- да поднесе барање до надлежниот орган за поведување управен спор;- да поднесе барање до органот/организацијата за привремено запирање на извршувањето

на актот/дејството;- да предложи поведување дисциплинска постапка против службеното лице на органот/

организацијата што го повредил правото/правата;- да поднесе барање до надлежниот јавен обвинител за поведување постапка за утврдување

прекршочна или кривична одговорност; - да даде предлози до органите/организациите за подобрување на нивната работа и

однесување со странките или- да даде свое мислење во однос на заштитата на уставните и на законските права и

заштитата на принципот на недискриминација и соодветна и правична застапеност на припадниците на заедниците за предметот што е во постапка, без оглед на видот и степенот на постапката што е во тек пред органите на државната управа и од други органи и организации што имаат јавни овластувања.

9. Какви дејства не смее да преземе Народниот правобранител на Република Македонија?

Народниот правобранител не смее:- да казнува или- да менува судски одлуки.

10. На кој јазик му се обраќа Народниот правобранител на Република Македонија на подносителот на претставката?

Народниот правобранител на РМ на подносителот на претставката му се обраќа на македонски јазик со кирилско писмо доколку претставката била поднесена на официјалниот јазик и со официјалното писмо. Доколку претставката била поднесена на еден од службените јазици во РМ, Народниот правобранител одговара на неа, односно информира за текот на поведената постапка и на македонскиот јазик и неговото писмо и на конкретниот службен јазик и нему соодветното писмо на кој била поднесена претставката.

34

1234567

ыÇф sњh

Çaф ы

Çф sњhÇaф

м

њин

p kicavetol

f

righ слобода



as Çx щкkвы


VII) Заклучоци за усогласеноста на начините на остварување на правото на употреба на јазиците на заедниците во комуникацијата со органите на државната власт со Постојаната анкетна комисија на собранието на Република Македонија за заштита на слободите и на правата на граѓанинот и со Народниот правобранител на Република Македонија со коресподентните одредби во Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и во Европската повелба за регионалните или малцинските јазици

А. УСОГЛАСЕНОСТ СО КОРЕСПОНДЕНТНИТЕ ОДРЕДБИ ВО РАМКОВНАТА КОНВЕНЦИЈА ЗА ЗАШТИТА НА НАЦИОНАЛНИТЕ МАЛЦИНСТВА

1. Член 10 (2) од Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства во целост е внесен во внатрешното право на РМ.

2. На таков начин е исполнета формално-правната обврска на РМ како договорна страна на овој меѓународен договор за негово целосно инкорпорирање во правниот систем на РМ.

3. Многу повеќе, релевантните уставни и законски одредби на РМ што ги дефинираат неопходните претпоставки што мораат да бидат исполнети во функција на употребата на јазиците на националните малцинства во комуникацијата со административните власти се неспоредливо попрецизно формулирани. Само како споредба. Конвенцијата бара кумулативно исполнување на дури три услови:

- алтернативно или традиционално живеење на малцинство/малцинства на определена територија или нивна концентрација (прилично непрецизно определено, всушност, неопределено) во значителен број;

- упатување барање од страна на припадниците на малцинството и- корелација меѓу барањето, од една страна и реалната потреба од неговата реализација, од

друга страна

како предуслов на обврската на државата–договорничка само „за вложување напори, во рамките на можното обезбедување услови за користење на малцинскиот јазик“. Внимание! Нема ниту збор за обврска на државата и за дефинитивно, неспорно, недвосмислено остварување на самото право на употреба на јазикот во комуникацијата со административните власти.

За разлика од Конвенцијата, релевантните уставни и законски одредби на РМ предвидуваат само еден, мошне прецизно дефиниран услов – граѓаните - припадници на конкретната заедница што живеат во определена единица на локална самоуправа да бројат најмалку 20% од вкупниот број граѓани за да можат да го практикуваат правото на употреба на својот јазик и неговото писмо. Прецизноста на прагот го внесува елементот објективност, односно, елиминира арбитража и пазарење до бескрај.

35

1234567

4. И понатаму, Конвенцијата го гарантира правото на употреба на малцинскиот јазик само во комуникацијата на припадниците на малцинствата со административните власти, додека кореспондентните уставни и законски норми на РМ поимот „комуникација“ меѓу двете страни ја поставуваат далеку пошироко, покривајќи ги сите органи на државната власт, како и органите што се надлежни за заштита на слободите и на правата на човекот и граѓанин.

Б. УСОГЛАСЕНОСТ СО КОРЕСПОНДЕНТНИТЕ ОДРЕДБИ ВО ЕВРОПСКАТА ПОВЕЛБА ЗА РЕГИОНАЛНИТЕ ИЛИ МАЛЦИНСКИТЕ ЈАЗИЦИ

1. РМ само ја има потпишано, но не и ратификувано Европската повелба за регионалните или малцинските јазици. Во оваа смисла, формално-правно набљудувано, РМ нема обврска да ги внесе одредбите на Повелбата во своето внатрешно право. Но, и покрај тоа, одредбите што се однесуваат на комуникацијата на лицата што ги зборуваат регионалните или малцинските јазици со административните власти и со јавните служби, во целина се инкорпорирани во правото на РМ.

2. Констатацијата изложена под претходната точката не подразбира внесување само една од посочените можности во секоја од одделните ставки на релевантниот член 10 од Европската повелба. Далеку повеќе, многу поцелосно, соодветните уставни и законски одредби на РМ значат:

- имплементирање на највисоките стандарди од Европската повелба за регионалните или малцинските јазици во секоја од одделните ставки и

- истовремено имплементирање неколку решенија паралелно, како заемно надополнување со цел создавање реална основа за што е можно поповолна фактичка положба на припадниците на заедниците.

3. Што се однесува до обврската на државите – договорни страни, „во мера во која тоа е навистина можно во административните единици на државата во кои бројот на корисници на регионални или малцински јазици оправдува преземање определени мерки“, да преземат некоја или неколку од седумте наведени мерки во член 10 (1), во РМ таа е имплементирана со прецизирање на единиците на локалната самоуправа во кои бројката на припадниците на малцинствата изнесува најмалку 20%. Постигнувањето на пропишаната бројка е единствениот услов, чиешто исполнување значи автоматизам во создавањето обврска на РМ не за гола „грижа“ за користење на малцинските јазици, како што бара Повелбата, што доколку би било случај би било многу слаба варијанта, туку за нивно фактичко користење преку:

- обврска (не само грижа) за користење на малцинските јазици од страна на административните власти;

- обврска (не само грижа) за користење на регионалните или малцинските јазици од службениците на административните власти во комуникацијата со лицата што им се обраќаат на тие јазици;

- обврска за овозможување поднесување усни и писмени барања и за добивање одговори на

36

1234567

регионалните или малцинските јазици (не само грижа во споменатата насока);- обврска (не само грижа) за валидно поднесување документи напишани на регионалните

или малцинските јазици;- обврска за ставање на располагање административни формулари и текстови за

секојдневна употреба на регионален или малцински јазик или двојазични и- обврска за составување на документите на административните власти на регионален или

малцински јазик.

4. Кога станува збор за обврската на државите – договорни страни, во административните единици на државата во кои бројот на корисници на регионални или малцински јазици оправдува преземање определени мерки, да „овозможат или поттикнат“ некоја или повеќе од седумте мерки, во РМ таа е имплементирана со прецизирање на единиците на локалната самоуправа во кои бројката на припадниците на малцинствата изнесува најмалку 20%. Постигнувањето на пропишаната бројка е единствениот услов, чиешто исполнување значи автоматизам во создавањето обврска за РМ да ги преземе следниве мерки:

- користење на регионалните или малцинските јазици во локалната или регионалната управа;

- неприкосновено право (не само можност) за поднесување усни или писмени барања на регионалните или малцинските јазици;

- обврска за печатење на официјалните текстови на регионалните власти на регионалните или малцинските јазици;

- право на употреба на регионалните или малцинските јазици во расправите на собранијата на регионалните власти, без исклучување на употребата на официјалниот јазик/јазици на државата – договорна страна;

- употреба или прифаќање, во определен случај заедно со називите на официјалниот јазик/јазици на традиционалните и точните топоними што постојат во регионалните и во малцинските јазици и

- употреба на семејните имиња на малцинските јазици како загарантирано, неприкосновено право, не како што предвидува Повелбата „по барање на заинтересираните лица“.

5. Кога се работи, пак, за обврската на државите – договорни страни преку „јавните служби што ги вршат административните власти или други лица за нивна сметка…“, таа е имплементирана не како што е словото на Повелбата „во функција на состојбата на секој јазик и во мера во која тоа е навистина можно“, туку по автоматизам, штом е постигнат прагот од најмалку 20% припадници на конкретна заедница концентрирани во определена единица на локална самоуправа. Во таквите случаи, РМ има обврска:

- не „да се грижи за користење на јазиците во процесот на давањето услуги“, туку да овозможи нивно користење;

- да им овозможат на корисниците на јазиците барањата да ги поднесуваат на соодветниот јазик и

- да им овозможат на корисниците на јазиците барањата да ги поднесуваат и одговорите да ги добиваат на соодветниот јазик.

01_Jazici_mak

Documents

Transcript of 01_Jazici_mak