ΓΛΩΣΣΑ

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Γ΄ και Δ Δημοτικού

.

187

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Ένα ακόμα σκαλί

Ο Σεπτέμβρης ............................................................................................................................................. 191 Αναμνήσεις του καλοκαιριού ................................................................................................................ 193Ένα ακόμα σκαλί ........................................................................................................................................ 195Ξημερώνει μια νέα μέρα. Ώρα για σχολείο… .................................................................................. 197Αστραδενή ................................................................................................................................................... 199Λεξιλόγιο της ενότητας ........................................................................................................................... 202Το εργαστήρι της γλώσσας ....................................................................................................................203

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Ρώτα το νερό… τι τρέχει

Το νερό συστήνεται ..................................................................................................................................204Το ποτάμι τρέχει να συναντήσει τη θάλασσα..................................................................................206Το νερό στη θρησκεία, στους μύθους και στις παραδόσεις ......................................................209Ο νερουλάς .................................................................................................................................................. 212Το νερό ταξιδεύει ....................................................................................................................................... 213Λεξιλόγιο της ενότητας ........................................................................................................................... 215Το εργαστήρι της γλώσσας .................................................................................................................... 215

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Το σχολείο γιορτάζει την ελευθερία και τη δημοκρατία

Οκτώβρης 1940 ...........................................................................................................................................217Ημερολόγιον από τον πόλεμον του 1940 ......................................................................................... 218Για γέλια και για κλάματα ........................................................................................................................ 218Αντίσταση .................................................................................................................................................... 219Γενική έκκληση ........................................................................................................................................... 219Τα κάγκελα ...................................................................................................................................................220

ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Εμένα με νοιάζει

Στάση βροχοσταλίδων ............................................................................................................................ 221Στάση βροχοσταλίδων (συνέχεια) ....................................................................................................... 224Χρησιμοποίησέ το ξανά… και ξανά… και ξανά… ........................................................................ 227Σκουπίδια στη θάλασσα .........................................................................................................................228Λεξιλόγιο της ενότητας ........................................................................................................................... 231Το εργαστήρι της γλώσσας .................................................................................................................... 231

ΕΝΟΤΗΤΑ 5: Ασφαλώς… κυκλοφορώ

Μάθημα Κυκλοφοριακής Αγωγής .......................................................................................................232Στο δρόμο με το Σωτήρη ........................................................................................................................234Ένα αλλιώτικο Πάρκο! .............................................................................................................................236Ρόδα είναι και γυρίζει ...............................................................................................................................239Λεξιλόγιο της ενότητας ........................................................................................................................... 241Το εργαστήρι της γλώσσας .................................................................................................................... 241

188

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Ιστορίες παιδιών

Κορίτσι ........................................................................................................................................................... 242Το μεγάλο μυστικό .................................................................................................................................... 245Ο αδελφός της Ασπασίας .......................................................................................................................248Ο εξάχρονος ήρωας της Ορλεάνης ..................................................................................................... 251Λεξιλόγιο της ενότητας ...........................................................................................................................253Το εργαστήρι της γλώσσας ....................................................................................................................253

ΕΝΟΤΗΤΑ 7: Η Ελιά

H ελιά .............................................................................................................................................................254Ελαιόδεντρο ................................................................................................................................................256Οι μύθοι και η ελιά .................................................................................................................................... 259Η ελιά στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο .............................................................................................. 263Μαγειρεύουμε με ελαιόλαδο ................................................................................................................266Λεξιλόγιο της ενότητας ...........................................................................................................................268Το εργαστήρι της γλώσσας ....................................................................................................................268

ΕΝΟΤΗΤΑ 8: Χριστός Γεννάται

Η νύχτα της γεννήσεως ...........................................................................................................................269Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα Κύπρου .................................................................................................269Ζωγραφίστε τις ευχές σας ...................................................................................................................... 271Η μπουγάδα του Αϊ-Βασίλη .................................................................................................................... 271Η μοσχομυριστή βασιλόπιτα ................................................................................................................ 272

ΕΝΟΤΗΤΑ 9: Η παράσταση αρχίζει...

Μια περιπέτεια για το Ρωμαίο ............................................................................................................... 273Ένας Αρλεκίνος από χαρτί ...................................................................................................................... 277Όρνιθες ......................................................................................................................................................... 279Πρώτη φορά στο θέατρο .......................................................................................................................282Ο Κεραμιδοτρέχαλος ...............................................................................................................................290Λεξιλόγιο της ενότητας ........................................................................................................................... 297Το εργαστήρι της γλώσσας ....................................................................................................................298

ΕΝΟΤΗΤΑ 10: Λέξεις φτερουγίζουν πέρα, ταξιδεύουν στον αγέρα

Παιχνίδια με τις λέξεις ..............................................................................................................................299Γλωσσική αυτοβιογραφία ...................................................................................................................... 302Χορεύοντας με... ανήκουστους ήχους ...............................................................................................306Γραφή, η μνήμη των ανθρώπων ..........................................................................................................308Λεξιλόγιο της ενότητας ............................................................................................................................311Το εργαστήρι της γλώσσας .....................................................................................................................312

ΕΝΟΤΗΤΑ 11: Γελάσαμε με την ψυχή μας

Ο Μπελάς κι ο Ρουμποτύρης ..................................................................................................................313Ο Αργύρης και το πρόβλημα ................................................................................................................. 316Φρουτοπία ................................................................................................................................................... 319

189

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

Τρύπωνας ο φαφαγάλος .........................................................................................................................323Λεξιλόγιο της ενότητας ........................................................................................................................... 326Το εργαστήρι της γλώσσας .................................................................................................................... 327

ΕΝΟΤΗΤΑ 12: Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!

Έτσι σώθηκε το έθνος .............................................................................................................................. 328Εμείς δεν προσκυνούμε .......................................................................................................................... 329Ο τρελός μπουρλοτιέρης ........................................................................................................................330Του Διάκου ................................................................................................................................................... 331

ΕΝΟΤΗΤΑ 13: Όλοι διαφορετικοί, όλοι ίδιοι

Όλου του κόσμου τα παιδιά ................................................................................................................... 333Το σχολείο του κόσμου ........................................................................................................................... 335Τα δικαιώματα των παιδιών ................................................................................................................... 338Η 5η Βασική Αρχή των Δικαιωμάτων των Παιδιών ...................................................................... 341Λεξιλόγιο της ενότητας ...........................................................................................................................344Το εργαστήρι της γλώσσας ....................................................................................................................345

ΕΝΟΤΗΤΑ 14: Το ανθρώπινο θαύμα

Ύμνος στον άνθρωπο ..............................................................................................................................346Από το πρώτο τηλεφώνημα στο πρώτο ηλεκτρονικό μήνυμα .................................................349Μια παράξενη παραγγελία .................................................................................................................... 352Το διαδίκτυο ................................................................................................................................................ 355Λεξιλόγιο της ενότητας ........................................................................................................................... 356Το εργαστήρι της γλώσσας .................................................................................................................... 356

ΕΝΟΤΗΤΑ 15: Χριστός Ανέστη!

Ανάσταση ..................................................................................................................................................... 358Πρωτότυπα πασχαλινά αυγά – Πασχαλινά έθιμα .......................................................................... 358

ΕΝΟΤΗΤΑ 16: Ταξίδια στην Ελλάδα

Το παραδεισένιο Πήλιο ............................................................................................................................360Η Ρόδος .........................................................................................................................................................363Ταξιδιωτικές εντυπώσεις ......................................................................................................................... 367Άνοιξα του Αιγαίου τη θύρα .................................................................................................................. 372Λεξιλόγιο της ενότητας ........................................................................................................................... 374Το εργαστήρι της γλώσσας .................................................................................................................... 374

.

191

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Ένα ακόμα σκαλί

Ο Σεπτέμβρης

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή

1. � Η συγγραφέας, Ρένα Καρθαίου, παρομοιάζει το Σεπτέμβρη με αγόρι που φορά ολό-χρυσο καπέλο και χρυσό πανωφόρι, ενώ τα παπούτσια του είναι φύλλα που έχουν πέσει απ’ τα πλατάνια και τα μάγουλά του είναι στρογγυλά και κόκκινα σαν μήλα.

� Στα χέρια του κρατά μια σάκα από νερό και έχει μέσα τα βιβλία που είναι φτιαγμέ-να από σύννεφο κι αφρό.

� Τον ερχομό του Σεπτέμβρη τον αντιλαμβανόμαστε από το κιτρίνισμα και το πέσιμο των φύλλων των δέντρων, την εμφάνιση των σύννεφων στον ουρανό, το δυνάμω-μα του ανέμου και από τις σταγόνες της βροχής που αφήνει στο πέρασμά του.

� Ο Σεπτέμβρης βιάζεται να φτάσει στο σχολείο για να χτυπήσει την καμπάνα, που σημαίνει ότι αρχίζει η νέα σχολική χρονιά, να την ακούσουν οι φίλοι του και οι συμ-μαθητές του και να ξανανταμώσουν πάλι στην αυλή του σχολείου.

2. � Το ποίημα έχει οκτώ στροφές και κάθε στροφή έχει τρεις στίχους. Όλο το ποίημα έχει είκοσι τέσσερις στίχους.

� Οι στίχοι του ποιήματος δεν έχουν τον ίδιο αριθμό συλλαβών. Άλλοι στίχοι έχουν 7, άλλοι 8, άλλοι 9 συλλαβές, ενώ ένας στίχος έχει 10 συλλαβές.δια-μα-ντά-κια θε να βρεις → 7 συλλαβέςΟ Σε-πτέμ-βρης εί-ναι α-γό-ρι → 9 συλλαβέςκι έ-χει ο-λό-χρυ-σο κα-πέ-λο → 10 συλλαβέςκαι χρυ-σό το πα-νω-φόρι → 8 συλλαβές

� Στο ποίημα «Σεπτέμβρης» ομοιοκαταληξία υπάρχει στον πρώτο και τρίτο στίχο κάθε στροφής:

1η στροφή: αγόρι - πανωφόρι 5η στροφή: βρεις - βροχής 2η στροφή: φύλλα - μήλα 6η στροφή: αγόρι - όρη 3η στροφή: νερό - αφρό 7η στροφή: χτυπήσει - αρχινήσει 4η στροφή: ποδάρια - χνάρια 8η στροφή: δες - συμμαθητές

� Η ομοιοκαταληξία χρησιμοποιείται από τους ποιητές για να δημιουργήσει ξεχωρι-στή ηχητική εντύπωση, που ευχαριστεί τον αναγνώστη και δίνει στο ποίημα ρυθ-μό, γλαφυρότητα (παραστατικότητα και κομψότητα), αρμονία και ποιητικότητα.

3. Οι μαθητές ζωγραφίζουν εικόνες από το ποίημα:� Ένα αγόρι, το Σεπτέμβρη, που φορά καπέλο και πανωφόρι, τα παπούτσια του είναι

φύλλα και τα μάγουλα κοκκινωπά όπως τα μήλα.� Ένα αγόρι που κρατά μια σάκα από νερό και έχει μέσα βιβλία από σύννεφα και αφρό.� Ένα αγόρι που κατεβαίνει από τα δάση και από τα βουνά και χτυπά την καμπάνα

για να ξεκινήσουν τα σχολεία.� Ο Σεπτέμβρης στην αυλή του σχολείου να συζητά με τους φίλους και τους συμμα-

θητές του.� Το φύσημα του ανέμου, που σκορπίζει τα φύλλα των δέντρων.

192

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

� Κι έρχεται για να χτυπήσειμια πελώρια καμπάνα,το σχολειό για να αρχινήσει.

4. Ιανουάριος1

Φεβρουάριος2

Μάρτιος3

Απρίλιος4

Μάιος5

Ιούνιος6

Ιούλιος7

Αύγουστος8

Σεπτέμβριος9

Οκτώβριος10

Νοέμβριος11

Δεκέμβριος12

Ο μήνας Οκτώβριος γράφεται χωρίς μ, ενώ με μ γράφονται οι μήνες: Σεπτέμβριος, Νοέμβριος και Δεκέμβριος.

Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών

1. αγόρι, αφρό, βιβλία, βροχή, παιδάκια, πανωφόρι, συμμαθητές, σύννεφα, σχολείο, φί-λος φύλλα, χνάρια.

2. Ιανουάριος ή Γενάρης Φεβρουάριος ή Φλεβάρης Μάρτιος ή ΜάρτηςΑπρίλιος ή Απρίλης Μάιος ή Μάης Ιούνιος ή ΙούνηςΙούλιος ή Ιούλης Αύγουστος Σεπτέμβριος ή ΣεπτέμβρηςΟκτώβριος ή Οκτώβρης Νοέμβριος ή Νοέμβρης Δεκέμβριος ή Δεκέμβρης

Ο μήνας που έχει μόνο ένα όνομα είναι ο Αύγουστος.

3. Αυγουστιάτικη νύχταΤι όμορφη είν’ η νύχτα το καλοκαίρινα βλέπεις στον ουρανό να πέφτει ένα αστέρι.Στο κατάρτι του πλοίου κούρνιασε ο γλάροςκι από μακριά τρεμοσβήνει ο φάρος.Στην κοντινή την αμμουδιάπαίζουν ακόμα τα παιδιά.Μετρούν δέκα δέκα ως το χίλιαψάχνοντας ποιο θα βρει περισσότερα κοχύλια.Έλα στην παρέα μας κι εσύνα χαρείς τις ομορφιές που έχει το νησί.

193

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

Αναμνήσεις του καλοκαιριού

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή

1. � Ο Φώτης πέρασε τις καλοκαιρινές του διακοπές στην Κεφαλονιά, στον Καραβόμυ-λο, στο χωριό του παππού και της γιαγιάς του.

� Ο Φώτης έπαιζε διάφορα παιχνίδια με τους φίλους του. Έβαζαν στοιχήματα για το ποιος θα φτάσει πρώτος κολυμπώντας ως την κίτρινη σημαδούρα, έκαναν μακρο-βούτια για να πιάσουν κοχύλια και βότσαλα και έβαζαν τα κοχύλια στ’ αυτιά τους για να ακούσουν τη βοή των κυμάτων.

� Τα παιδιά βρήκαν έναν μικρό αστερία αλλά δεν τον κράτησαν πολλή ώρα έξω από το νερό. Αποφάσισαν να τον ξαναρίξουν στο νερό για να βρει την παρέα του.

� Το περασμένο καλοκαίρι ο Φώτης έμαθε να ψαρεύει με καλάμι, να βάζει δολώματα στην πετονιά, να ξεχωρίζει τα ψάρια από τον τρόπο που τσιμπούσαν το δόλωμα και να διακρίνει τους αέρηδες, να καταλαβαίνει, δηλαδή, την κατεύθυνση που φυσούν, πότε σηκώνουν κύματα αλλά και πόσο σημαντικοί είναι οι φίλοι του καλοκαιριού.

� Τα παιδιά την περίοδο των διακοπών κάνουν καινούριες γνωριμίες και φιλίες στον τόπο που παραθερίζουν. Αυτές οι φιλίες συνδέονται με ευχάριστες και αξέχαστες στιγμές που ζουν τα παιδιά, οι οποίες μένουν χαραγμένες για πάντα στη μνήμη τους και όταν επιστρέφουν από τις διακοπές τις διηγούνται με νοσταλγία στους άλλους.

2. Στις φετινές μου διακοπές πέρασα καταπληκτικά. Πήγα με τους γονείς μου στην Αλόν-νησο, ένα από τα όμορφα νησιά των Σποράδων. Μείναμε σ’ ένα ήσυχο παραλιακό χω-ριό, που είχε μια παραλία με άμμο και μικρά βότσαλα. Εκεί έζησα μερικές απ’ τις ωραι-ότερες στιγμές της ζωής μου.

Γύρω γύρω βρίσκονταν κι άλλα σπίτια, στα οποία έμεναν κι άλλοι άνθρωποι. Από το πρωί η παραλία γέμιζε παιδικές φωνές. Κολυμπούσαμε με τις ώρες στα πεντακάθα-ρα νερά, κάναμε μακροβούτια, εξερευνούσαμε το βυθό, παίζαμε, φωνάζαμε και γε-λούσαμε. Εκείνο όμως που θα μου μείνει αξέχαστο είναι η βόλτα που κάναμε γύρω από το νησί με μια βάρκα.

Ένα πρωινό, μια παρέα παιδιών μπήκαμε στη βάρκα του κυρ Αντρέα για να κάνου-με τον περίπλου του νησιού. Το τοπίο ήταν πραγματικά μαγευτικό. Βλέπαμε τα δαντε-λωτά ακρογιάλια και τις παρυφές των καταπράσινων λόφων που ήταν πνιγμένοι στο πεύκο, και τους απότομους γκρεμούς που δεν μπορούσε να τους δει κανείς από τη στε-ριά. Καθώς πλέαμε κοντά στις ακτές περνούσαμε από σπηλιές μέσα στις οποίες φώλια-ζαν οι αιγαιόγλαροι, αυτό το σπάνιο είδος γλάρων, και αγριοπερίστερα.

Ύστερα από διαδρομή περίπου μισής ώρας, ο κυρ Αντρέας πλεύρισε σε μια μεγά-λη σπηλιά και έσβησε τη μηχανή της βάρκας. Κωπηλατώντας αργά οδήγησε τη βάρκα στην είσοδο της σπηλιάς. Παρόλο που το φως ήταν λιγοστό, ο βυθός ήταν καταγάλα-νος και καθαρός. Ξαφνικά μπροστά μας αντικρίσαμε ένα κήτος που καθόταν πάνω σ’ ένα βράχο και είχε σηκωμένο το μικρό κεφάλι του. Δεν είχε αυτιά, ενώ στο ρύγχος του είχε μακριά μουστάκια. Το κυλινδρικό σώμα του ζώου καλυπτόταν από κοντό απαλό τρίχωμα, καφέ ή μαύρο στη ράχη και γκριζωπό στην κοιλιά. Καταλάβαμε όλοι ότι το συμπαθητικό ζώο ήταν μια φώκια. Προλάβαμε να τραβήξουμε μερικές φωτογραφίες το θηλαστικό, που είχαμε την τύχη να δούμε από τόσο κοντά.

Ο κυρ Αντρέας έβγαλε από τη σπηλιά τη βάρκα, γιατί όπως μας είπε δεν πρέπει να τρομάξουμε το ζώο το οποίο είναι και προστατευόμενο είδος. Η μεσογειακή φώκια προστατεύεται, γιατί ο πληθυσμός της έχει μειωθεί και έχουν απομείνει ελάχιστα άτο-μα. Το Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων έχει δημιουργηθεί για να διαφυλάξει τον πληθυσμό

194

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

της μεσογειακής φώκιας που κινδυνεύει από τον τουρισμό, από την υπερβολική αλιεία και τους ψαράδες που τη σκοτώνουν επειδή μπλέκεται στα δίχτυα τους και τα κατα-στρέφει, αλλά και από την υπερβολική ρύπανση.

Σαν απομακρυνθήκαμε από τη σπηλιά, η εικόνα της ολοζώντανης φώκιας δεν μπο-ρούσε να φύγει απ’ τη σκέψη μου. Αυτό το καταπληκτικό θέαμα θα μείνει για πάντα χα-ραγμένο στο μυαλό μου.

3. � Γυρίζει γύρω γύρω από το δόλωμα → σπάρος� Τσιμπάει το αγκίστρι μαλακά → τσιπούρα� Ορμάει δυνατά → κεφαλόπουλο

Ο σπάρος γυρίζει γύρω γύρω από το δόλωμα.Η τσιπούρα τσιμπάει το αγκίστρι μαλακά.Το κεφαλόπουλο ορμάει δυνατά.

4. � Η Σοφία λατρεύει το χειμώνα για τις χειμωνιάτικες νύχτες γύρω από το τζάκι.� Ο Πέτρος λατρεύει το φθινόπωρο για τα φθινοπωρινά φρούτα.� Η Μυρτώ λατρεύει την άνοιξη για τις ανοιξιάτικες βόλτες στην εξοχή.

5. Ουσιαστικά Ρήματα Επίθετα Άρθρα

μέρα περνούσαμε γαλάζια τηΜοίρα Μαζεύαμε μεγάλα τιςΔάφνη ζωγραφίζαμε άσπρα τηςθάλασσα ήταν όλες ηκοχύλια καούν δυνατό οιβότσαλα τσιμπήσει αλμυρή Τοννερομπογιές έφευγαν Οιπλάκες τοαυλής στο (σε + το)στενοχώρια στην (σε + την)ώμοι τηςήλιομέλισσαμέρεςνερόγεύση

Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών

1. Καλοκαιρινές αναμνήσειςΟι φετινές καλοκαιρινές μου διακοπές ήταν υπέροχες. Πήγα με τους γονείς μου σ’ ένα όμορφο κυκλαδίτικο νησί, στην Αμοργό. Το μέρος που μείναμε ήταν ένα ήσυχο χω-ριουδάκι κοντά στη θάλασσα.

Από την πρώτη κιόλας μέρα γνωρίστηκα με το Θάνο, το Νίκο, την Ευγενία, τη Φιλιώ και άλλα συνομήλικα παιδιά, που έκαναν κι εκείνα διακοπές στο νησί.

Περνούσαμε πολλές ώρες μαζί. Κολυμπούσαμε και κάναμε μακροβούτια στα πε-

195

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

ντακάθαρα νερά. Φορούσαμε τις μάσκες και κάναμε καταδύσεις στο βυθό μιμούμενοι τους δύτες και εξερευνούσαμε τις σπηλιές που υπήρχαν σε κοντινή απόσταση.

Όταν βγαίναμε στην ακτή παίζαμε βόλεϊ ή ρακέτες στην αμμουδιά, φτιάχναμε αυ-τοσχέδια καραβάκια, με τα οποία κάναμε φανταστικά ταξίδια και τα φορτώναμε με τους μικρούς θησαυρούς από κοχύλια, πέτρες, αστερίες και αλογάκια της θάλασσας που είχαν βγάλει τα κύματα.

Εκείνο όμως που με ενθουσίασε και μου έμεινε αλησμόνητο ήταν το ψάρεμα με την παλιά ξύλινη βάρκα του κυρ Σταμάτη. Είχε μαζί του πετονιές, αγκίστρια και δολώμα-τα. Ανοιχτήκαμε αρκετά και όταν το έμπειρο βλέμμα του κυρ Σταμάτη έπεσε πάνω στα αρυτίδωτα γαλαζοπράσινα νερά, ρίξαμε τα αγκίστρια και περιμέναμε υπομονετικά να «τσιμπήσουν» τα ψάρια. Ήμουν τυχερός και όταν ένιωσα κάτι να τραβάει τ’ αγκίστρι, το τράβηξα απότομα και είδα να είναι πιασμένο ένα όμορφο ψάρι. Ήταν ένα μυλοκό-πι, όπως μας είπε ο κυρ Σταμάτης. Η χαρά μου ήταν απερίγραπτη. Συνεχίσαμε να ψα-ρεύουμε και ύστερα από κάμποση ώρα όλα τα παιδιά είχαμε πιάσει αρκετά ψάρια. Ο κυρ Σταμάτης είπε: «ώρα να επιστρέψουμε». Χτυπήσαμε τα κουπιά της βάρκας κι εκεί-νος άρχισε να μας διηγείται θαλασσινές ιστορίες για σπουδαίους ψαράδες και ριψοκίν-δυνους ναυτικούς που έκαναν θαυμάσια πράγματα στη ζωή τους. Εμείς τον ακούγα-με με κομμένη την ανάσα και ζούσαμε με τη φαντασία μας τις περιπέτειες αυτών των γενναίων ανθρώπων.

Όταν έπεφτε ο ήλιος συναντιόμαστε στην παραλία. Ξαπλώναμε στην αμμουδιά, απο λαμβάναμε την ηρεμία της θάλασσας και συζητούσαμε κάτω απ’ το λιγοστό φως του φεγγαριού. Δε θέλαμε ν’ αποχωριστούμε, αν ήταν δυνατόν θα θέλαμε να κοιμη-θούμε εκεί. Ακούγαμε τις φωνές των γονιών μας που μας καλούσαν και δίναμε ραντε-βού για την άλλη μέρα.

Σαν έπεφτα στο κρεβάτι σκεπτόμουν πόσα πολλά αγαθά μάς χαρίζει η θάλασσα και η ψυχή μου πλημμύριζε από ευγνωμοσύνη. Αναρωτιόμουν όμως και τις δυσκολίες και τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι ψαράδες. Επίσης, προβληματιζόμουν καθώς θυμόμουν τα λόγια του κυρ Σταμάτη, που μας έλεγε πως η μόλυνση της θάλασσας και η υπεραλίευση έχουν μειώσει τον αριθμό των ψαριών και σε πολλές περιοχές οι ψα-ράδες παλεύουν να επιβιώσουν, ενώ οι αμοιβές τους δεν είναι ικανοποιητικές. Παρόλα αυτά οι ψαράδες εξακολουθούν να αγαπούν τη θάλασσα και δεν την αποχωρίζονται, γι αυτό και τους θαυμάζω.

2. Ο Πέτρος έχει ξανθά μαλλιά και καστανά μάτια.Ο Τζον έχει καστανά μάτια και σγουρά κόκκινα μαλλιά.Η Μυρτώ έχει ξανθά μαλλιά και μπλε μάτια.Η Σοφία έχει καστανά μάτια και καστανά μαλλιά.� Καστανά μάτια έχουν ο Πέτρος, ο Τζον και η Σοφία.� Ξανθά μαλλιά έχουν ο Πέτρος και η Μυρτώ.

Ένα ακόμα σκαλί

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή

1. α. Κυκλώνουμε: Σ) Ένας μαθητής και ο επιστάτης.β. Κυκλώνουμε: Κ) Στην Τετάρτη τάξη.γ. Κυκλώνουμε:

196

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

Α) Στο ισόγειο.δ. Κυκλώνουμε: Λ) Ήταν μαθητής των μικρών τάξεων.ε. Κυκλώνουμε: Ι) Είναι πια μαθητής των μεγάλων τάξεων.

Λέξη: ΣΚΑΛΙ2. � Από τότε που πρωτοπήγα στο σχολείο, κρυφοκοιτάζω τη σκάλα με λαχτάρα. Μια

φορά μάλιστα την ανέβηκα στα κρυφά.� Σήμερα όμως μπορώ να την ανέβω φανερά. Πατώ καθένα σκαλοπάτι, σιγά σιγά,

καμαρωτά. – Για πάνω, του απαντώ και χτυπάει η καρδιά μου. Για πάνω, λέω ξανά, για να το ακού-σει πιο καλά. Μα ξέρω πως το είπα δυνατά πιο πολύ για να το ακούσω εγώ ο ίδιος.

3. Γ) Σωστή.Η συμπεριφορά του επιστάτη ήταν σωστή. Έδινε οδηγίες στα μεγαλύτερα παιδιά

για να ανεβαίνουν τις σκάλες προσεκτικά και χωρίς να τρέχουν, ενώ δεν επέτρεπε στα μικρότερα παιδιά να τις ανέβουν. Η στάση του δείχνει ότι ήταν υπεύθυνος και ενδια-φερόταν για την ασφάλειά τους, μιλώντας τους πάντα με το χαμόγελο στα χείλη, χωρίς εκνευρισμούς, φωνές και εντάσεις.

4. � Ο μαθητής έγραψε λάθος τις λέξεις: δυώροφο, δύωρο και δισάρεστο, οι οποίες έπρεπε να γραφτούν ως εξής: διώροφο, δίωρο και δυσάρεστο.

� – Στην Αφρική έγινε ένα μεγάλο αεροπορικό δυστύχημα.– Η λέξη «γάτα» είναι δισύλλαβη.– Το έτος 2004 ήταν δίσεκτο (το έτος που έχει 336 μέρες).– Η δυσοσμία από τα σκουπίδια έφτανε ως τον τρίτο όροφο.– Η τοπική εφημερίδα δημοσίευσε ένα δίστηλο άρθρο για τη σχολική μας παράσταση.– Ο ξενοδόχος μάς είπε πως έχει ελεύθερο μόνο ένα δίκλινο δωμάτιο (το δωμάτιο που έχει δύο κρεβάτια).

Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών

1. Τώρα που πηγαίνω στην Τετάρτη τάξη, νιώθω πολύ χαρούμενος!Έχουμε δύο καινούριους συμμαθητές στην τάξη μας.Τα θρανία που έχει η τάξη μας είναι καθαρά.Ακούμε προσεκτικά τον καινούριο δάσκαλό μας.Ρωτάμε το δάσκαλο για τις απορίες που έχουμε.Τα φυτά που υπάρχουν στις γλάστρες ομορφαίνουν την τάξη μας.Η τάξη μας έχει μεγάλα παράθυρα.

Τα σκουπίδια τα πετάμε στο καλαθάκι.Ανοίγουμε τα παράθυρα για να αεριστεί η τάξη μας.Ξεφυλλίζουμε τα καινούρια μας βιβλία.Η βιβλιοθήκη έχει πολλά ράφια, στα οποία είναι τοποθετημένα βιβλία.

2. Στο κείμενο υπογραμμίζουμε τα:� Ουσιαστικά: παιδιά, νηπιαγωγείου, κούνιες, τσουλήθρες, μύλο, φωνή, παιχνίδια,

σχολειού, λαχτάρα, μάγουλα, μέση, αυλής, πεύκο, σκιά, μαθητές, πάγκους, μέρα, Οκτώβρη, ζέστη, καρδιά, καλοκαίρι, φθινόπωρο.

197

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

� Ρήματα: ήτανε, γυρνούσε, αντηχούσε, Είχανε νοσταλγήσει, ξανάβρισκαν, ρόδιζε, ορθωνόταν, συζητούσαν, έκανε, δεν έκανε, να φύγει, ν’ αρχίσει.

� Επίθετα: μικρά, μεγάλο, πολλοί, όρθιοι, δυο (αριθμ. επίθ.), ξύλινους, Πρώτη (αριθμ. επίθ.), πολλή.

� Άρθρα: Τα, του τις, τις, το, Η, τα, του, μια, τα, Στη (σύνθετο άρθρο), της, ένα, Στη (σύνθ. άρθρ.), στους (σύνθ. άρθρ.), του, στο (σύνθ. άρθρ.), το.

3. � Αριστερό «συννεφάκι»: Πόσο θα ήθελα να κάνω ταξίδια σ’ όλο τον κόσμο και να γνωρίσω από κοντά πολλά αξιοθέατα, όπως τις Πυραμίδες της Αιγύπτου, τον Πύρ-γο του Άιφελ στο Παρίσι, το ρολόι του Μπιγκ Μπεν στο Λονδίνο, να ταξιδέψω με τη γόνδολα στα κανάλια της Βενετίας και να γνωρίσω τις συνήθειες άλλων λαών.

� Δεξιό «συννεφάκι»: Θα μου άρεσε πολύ να κάνω γυμναστική σε κρίκους και να αι-σθάνομαι ότι πετάω ελεύθερα όπως το πουλί στον αέρα.

� Στο διάλειμμα τα παιδιά σχεδίαζαν την ημερήσια εκδρομή τους. � Πολύ συχνά ονειρεύομαι τις καλοκαιρινές μας διακοπές. � Ο Σπίθας, το σκυλάκι μου, χαίρεται όταν με βλέπει να γυρίζω από το σχολείο.� Ο τροχονόμος έλεγξε το σχολικό λεωφορείο. � Το Σάββατο, πριν ανοίξουν τα σχολεία, πήγαμε στην αγορά για να ψωνίσουμε.

Ξημερώνει μια νέα μέρα. Ώρα για σχολείο…

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή

1. � Τα παιδιά στα αρχαία χρόνια πήγαιναν σχολείο το απόγευμα. Λ� Ο «παιδαγωγός» συνόδευε τα παιδιά στο σπίτι του «γραμματιστή». Σ� Τα παιδιά χρησιμοποιούσαν τη «γραφίδα» για να γράφουν και να σβήνουν. Σ� Στο μέλλον οι μαθητές θα χρησιμοποιούν, αντί για τσάντες, λεπτές οθόνες

υπολογιστών. Σ

� Στο σχολείο του μέλλοντος δεν θα υπάρχουν βιβλία. Λ� Ένας διάσημος ιστορικός είναι μέσα στην τάξη και παρακολουθεί το μά-

θημα της Ιστορίας. Σ

2. Με το πρώτο φως του ήλιου τα παιδιά (όσα ήταν πάνω από 7 χρονών) είναι στο πόδι. Τρώνε ένα λιτό πρωινό, με σταρένιο ή κριθαρένιο ψωμί, και μετά γραμμή για το σχο-λείο. Παρέα με τον «παιδαγωγό» –ένα δούλο που καθήκον του είναι να συνοδεύει πα-ντού το παιδί– πηγαίνουν στο σπίτι του «γραμματιστή».

Γραμματιστής ονομάζεται ο δάσκαλος που μαθαίνει στα παιδιά γραφή, ανάγνωση και αριθμητική – αργότερα, τα βάζει να μελετούν στίχους από τα έπη του Ομήρου. Τα παιδιά κάθονται σε σκαμνάκια, ακουμπούν στα γόνατά τους σκληρές πλάκες από κερί ή κομμάτια παπύρου, και πάνω τους χαράζουν με τη μυτερή άκρη ενός ειδικού εργαλεί-ου, της «γραφίδας». Την άλλη άκρη της γραφίδας, που είναι πλατιά και στρογγυλεμένη, τη χρησιμοποιούν για να σβήνουν.

Οι δάσκαλοι κάθονται στους «θρόνους», δηλαδή σε καρέκλες με πλάτη και κυρτω-μένα πόδια. Όση ώρα διαρκεί το μάθημα, ο παιδαγωγός μένει στην αίθουσα διδασκα-λίας. Θέλει δε θέλει, ακούει κι αυτός την παράδοση κι αργότερα στο σπίτι μπορεί να βο-ηθήσει το παιδί στα μαθήματά του.

198

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

3. Η «ηλεκτρονική σχολική τσάντα του παιδιού» θα είναι ένας υπολογιστής, που θα περι-έχει την ύλη των απαραίτητων βιβλίων, με κείμενο, βίντεο, ήχο και φωτογραφίες. Με ένα ηλεκτρονικό στιλό, ο μαθητής θα μπορεί να υπογραμμίζει και να κρατά σημειώ-σεις, ανοίγοντας ένα «παράθυρο» στην οθόνη της «τσάντας» που θα αναγνωρίζει φυ-σικά τον γραφικό χαρακτήρα του. Η «τσάντα» θα είναι άθραυστη και αδιάβροχη, θα αντέχει κάθε είδους κακομεταχείριση.

4. Στο αρχαίο σχολείο Στο σημερινό σχολείο Στο σχολείο του μέλλοντος

Ο δάσκαλος μάθαινε στα παιδιά γραφή, ανάγνωση και αριθμητική.

Ο δάσκαλος μαθαίνει στα παιδιά γραφή, ανάγνωση και αριθμητική.

Ο δάσκαλος θα μαθαίνει στα παιδιά γραφή, ανάγνω-ση και αριθμητική.

Οι μαθητές έσβηναν με το πί-σω μέρος της γραφίδας.

Οι μαθητές σβήνουν με τη γό-μα.

Οι μαθητές θα σβήνουν με την ηλεκτρονική γόμα.

Ο μαθητής είχε σκληρές κέ-ρινες πλάκες και έγραφε πά-νω σ’ αυτές με γραφίδα.

Ο μαθητής έχει τετράδια για να γράφει.

Ο μαθητής θα έχει μια ηλεκτρονική «οθόνη» για να γράφει.

5. α) Ο δάσκαλος έστειλε στον πατέρα του Κώστα ένα ηλεκτρονικό μήνυμα.β) Τα παιδιά στο αρχαίο σχολείο μάθαιναν αριθμητική, γραφή και ανάγνωση από τον

«γραμματιστή».γ) Τα παιδιά έγραφαν πάνω στις κέρινες πλάκες με ένα ειδικό εργαλείο, που το έλεγαν

γραφίδα.δ) Ο παιδαγωγός έμενε στην αίθουσα διδασκαλίας κατά τη διάρκεια του μαθήματος.ε) Το βιβλίο της Ιστορίας συνοδεύεται από ένα σιντιρόμ (CD-ROM).στ) Οι μαθητές ανοίγοντας την οθόνη της σχολικής τους τσάντας, βλέπουν τον Παρθε-

νώνα.

Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών

1. Ενεστώτας Παρατατικός Εξακολουθητικός Μέλλοντας

διαβάζει διάβαζε θα διαβάζειτρέχουμε τρέχαμε θα τρέχουμελύνετε λύνατε θα λύνετεσυμπληρώνεις συμπλήρωνες θα συμπληρώνειςανοίγουν άνοιγαν θα ανοίγουνζωγραφίζω ζωγράφιζα θα ζωγραφίζω

2. � Η δημοσιογράφος έγραψε αυτό το άρθρο στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ για να τονίσει το μεγάλο αριθμό των σχολικών ειδών που προμηθεύονται οι μαθητές στην αρχή της σχολικής χρονιάς, ώστε τα παιδικά δωμάτια να μετατρέπονται σε χαρτοπωλεία, όπου μπορεί να δει κανείς πολλά είδη τετραδίων, φακέλους, ντοσιέ, κόλλες, στιλό, σετ οργάνων Γεωμετρίας, ξυλομπογιές, κηρομπογιές και μαρκαδόρους.

Επίσης η δημοσιογράφος βλέποντας αυτά τα σχολικά είδη τα θαυμάζει, και συγ-χρόνως θυμάται τη δική της παιδική ηλικία, που οι γονείς της ξόδευαν πολύ λίγα χρήματα για να αγοράσουν μόνο τα απαραίτητα σχολικά είδη, ενώ οι σημερινοί γο-νείς δαπανούν για τον ίδιο λόγο περισσότερα χρήματα.

199

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

� Το σκίτσο που συνοδεύει το άρθρο δείχνει ένα μικρό μαθητή που προσπαθεί να μεταφέρει στο σχολείο του μια πολύ βαριά σάκα, μεγαλύτερη απ’ το ανάστημά του και γεμάτη βιβλία, τετράδια και άλλα σχολικά είδη. Ο ιδρώτας κυλά στο μέτωπό του από την υπερπροσπάθεια που καταβάλλει να σηκώσει και να μεταφέρει την πε-λώρια, σχεδόν ασήκωτη από το βάρος, σάκα του. Το σκίτσο προκαλεί χιούμορ και ταυτόχρονα μας προβληματίζει για το πόσο απαραίτητα είναι όλα αυτά τα σχολικά είδη που καθημερινά είναι υποχρεωμένοι να μεταφέρουν οι μικροί μαθητές από το σπίτι τους στο σχολείο και αντίστροφα.

� Κάθε μαθητής ανοίγει την τσάντα του και βλέπει πόσα πράγματα απ’ αυτά που υπάρ-χουν σ’ αυτή χρησιμοποίησε. Από τη συζήτηση που θα γίνει, οι μαθητές αντιλαμβά-νονται ότι κάθε μέρα πρέπει να βάζουν μέσα στην τσάντα τους μόνο τα απαραίτητα πράγματα, ώστε να μη μεταφέρουν σχολικά είδη που δεν τους χρειάζονται.

Αστραδενή

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή

1. Η μητέρα βοήθησε την Αστραδενή να ετοιμαστεί για το σχολείο. 3

Αυτή η μέρα είναι σημαντική για την Αστραδενή, αφού θα πάει στο καινού-ριο της σχολείο στην Αθήνα.

1

Την πρώτη φορά, η Αστραδενή έπρεπε να πάει στο σχολείο με τον πατέρα της και μια γειτόνισσα.

4

Το σχολείο της Αστραδενής στη Σύμη μπορεί να ήταν μικρό, είχε όμως ένα μεγάλο κήπο με λουλούδια.

2

Η Μαρία είχε τις αποδείξεις ότι η Αστραδενή πραγματικά έπρεπε να πάει σ’ αυτό το σχολείο κι όχι σε άλλο.

5

2. � Ο πατέρας ψάχνει να βρει το χαρτί που έδωσε ο διευθυντής του σχολείου της Σύμης, που είναι απαραίτητο για τη μετεγγραφή της κόρης του στο καινούριο της σχολείο.

� Ένας μαθητής αλλάζει σχολείο:α) γιατί οι γονείς του έφτιαξαν το δικό τους σπίτι σε κάποια άλλη περιοχή και απο-

φάσισαν να μείνουν εκεί.β) γιατί οι γονείς του παίρνουν μετάθεση σε άλλους τόπους, επειδή είναι δημόσιοι

υπάλληλοι.γ) γιατί κάποιο μέλος της οικογένειας αντιμετωπίζει σοβαρό χρόνιο πρόβλημα

υγείας και πρέπει να ζήσει σε κάποιο αστικό κέντρο, όπου υπάρχει νοσοκομείο.δ) γιατί οι γονείς του είναι άνεργοι ή βρήκαν εργασία σε άλλο τόπο.

4. Η περιγραφή του σχολείου γίνεται στη δεύτερη και τρίτη παράγραφο του κειμένου.2η παράγραφος: πέτρινος -η -ο, πελεκητός -ή -ό, κεραμιδένιος -α -ο, τρίγωνος -η -ο, στρογγυλός -ή -ό, σιδερένιος -α -ο, σκαλιστός -ή -ό, παλιός -ά -ό.3η παράγραφος: πολύς -ή -ύ, μεγάλος -η -ο, ωραίος -α -ο, περίεργος -η -ο.

5. � Υπογραμμίζουμε τα επίθετα: υπέροχος, γυάλινη, γεμάτη, φρέσκα, κίτρινα, μεγάλα, κόκκινα, ζουμερά.

� Στην κουζίνα μας κρεμόταν ένας πίνακας με μια φρουτιέρα, με λεμόνια και σταφύλια.� Παραλείποντας τα επίθετα, παρατηρούμε ότι το κείμενο είναι απλό και η περιγρα-

φή δεν έχει ποικιλία, ζωντάνια και παραστατικότητα, γιατί δεν υπάρχουν εκείνες οι

200

ΓΛΩ

ΣΣ

Α

πληροφορίες που το «στολίζουν» και δίνουν την ακριβή εικόνα αυτών που περι-γράφονται στο κείμενο.

�

Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο

ο υπέροχος η υπέροχη το υπέροχοτο γυάλινο τη γυάλινη το γυάλινοτον γεμάτο τη γεμάτη το γεμάτοτους φρέσκους τις φρέσκες τα φρέσκατους κίτρινους τις κίτρινες τα κίτρινατους μεγάλους τις μεγάλες τα μεγάλατους κόκκινους τις κόκκινες τα κόκκινατους ζουμερούς τις ζουμερές τα ζουμερά

6. Στις καλοκαιρινές εκπτώσεις η Νίκη αγόρασε μια δερμάτινη τσάντα. Όλοι στο ορεινό χωριό περίμεναν με λαχτάρα τη φθινοπωρινή βροχή.Ο βραδινός επισκέπτης χτύπησε την ξύλινη πόρτα δυνατά.Η φωτεινή πινακίδα μάς προειδοποιούσε για την επικίνδυνη στροφή του δρόμου.Τοποθετήσαμε τα γυάλινα βαζάκια σε χάρτινες συσκευασίες.

7. � Η Αστραδενή πριν φύγει για το σχολείο χτένισε τα μαλλιά της, φόρεσε την ποδιά της και πήρε την τσάντα και το κουλούρι της.

� Η γιαγιά τής έδωσε μια κόκκινη κορδέλα.Η φίλη της η Μαρία τής χάρισε ένα ασημένιο βραχιόλι.Ο συμμαθητής της ο Πάνος τής έδωσε ένα μουσικό κουτί.Η δασκάλα της της χάρισε ένα λογοτεχνικό βιβλίο.Ο θειος της ο Αντώνης της αγόρασε μια δερμάτινη τσάντα.

Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών

1. Πού βρίσκεται; Σε ένα νησί της Δωδεκανήσου, στη Σύμη.Πώς είναι εξωτερικά; Είναι παλιό ή καινού-ριο;

Είναι πέτρινο, με κεραμιδένια στέγη και είναι πολύ παλιό, αφού, όπως μας πληροφορεί μια σκαλιστή πέτρα στη σιδε-ρένια εξώπορτα, έχει κατασκευαστεί το 1876.

Ποιο είναι το πιο εντυ-πωσιακό στοιχείο της εμφάνισής του;

Η σιδερένια εξώπορτα, που έχει μια σκαλιστή πέτρα, στην οποία αναγράφεται η ημερομηνία κατασκευής του σχολεί-ου: «Αυγούστου 31, του 1876».

Με τι υλικά είναι κα-τασκευασμένο;

Είναι κατασκευασμένο από πέτρες, άμμο, ασβέστη, κερα-μίδια, ξύλο και σίδηρο.

Πώς είναι ο εξωτερι-κός χώρος του σχο-λείου;

Η αυλή του είναι στρωμένη με βότσαλα που έχουν λιώσει και γύρω γύρω υπάρχουν παρτέρια, στα οποία είναι φυτε-μένα λουλούδια.

� Το σχολείο μουΠοιο είναι το όνομά του;Πού βρίσκεται;Πότε χτίστηκε;Ποια είναι η ιστορία του;

Το σχολείο μου βρίσκεται στην πόλη της Μυρτιάς. Είναι το 45ο Δημοτικό σχολείο του δήμου και η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το έτος 2005. Χτίστηκε ακριβώς στην ίδια θέση που βρισκόταν το παλιό πέτρινο κτίριο, το οποίο είχε ιστορία εκατόν είκοσι πέντε χρόνων.