Επιδημιολογία του καρκίνουusers.uoi.gr/ktsilidi/Cancer...

DEPARTMENT OF HYGIENE AND EPIDEMIOLOGY

Επιδημιολογία του καρκίνου

Κώστας Τσιλίδης, [email protected]

http://users.uoi.gr/ktsilidi/teaching

June 5, 2013

http://www.uoi.gr/oldsite/main.html


mailto:[email protected]

http://users.uoi.gr/ktsilidi/teaching

Στόχοι της διάλεξης

Τι είναι ο καρκίνος;

Ποιοι είναι οι πιο συχνοί καρκίνοι παγκοσμίως;

Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνων;

June 5, 2013



Χαρακτηριστικά του καρκίνου

Είναι μια ομάδα ασθενειών (>100) που χαρακτηρίζονται από ανεξέλεκτη αύξηση και διασπορά μη φυσιολογικών κυττάρων.

June 5, 2013

Hanahan & Weinberg. The hallmarks of cancer. Cell 2000;100:57-70

Η ογκο-γένεση είναι μια διαδικασία πολλαπλών σταδίων που περιλαμβάνει γενετικές (κληρονομικές και επίκτητες) και επιγενετικές αλλοιώσεις



Π.χ. Καρκίνος παχέος εντέρου

June 5, 2013

www.pathguy.com/lectures/ neo-1.htm



Εξέλιξη καρκίνου παχέος εντέρου

June 5, 2013

http://www.rockefeller.edu/pubinfo/p53part1.html



Αδενωματώδης πολύποδες παχέος εντέρου

Προ-καρκινική κατάσταση

Προηγούνται του καρκίνου κατά 10+ χρόνια

Συνήθως ασυμπτωματικοί

June 5, 2013

http://www.vh.org/Providers/TeachingFiles/GIAtlas/pages/5-colon/NeoplastAdenomaImages.html#39



Συνήθεις μεταστάσεις καρκίνου παχέος εντέρου

June 5, 2013

Καρκίνος ήπατος

http://edcenter.med.cornell.edu/CUMC_PathNotes/

Gastrointestinal/Gastrointestinal.html http://www.surgical-tutor.org.uk/default-home.htm?system/

locomotor/bone_metastases.htm~right

Καρκίνος οστών



Ιστοί προέλευσης του καρκίνου

Καρκίνωμα • επιθήλια (αδενοκαρκίνωμα, πλακώδες επιθήλιο)

• 80-90% όλων των καρκίνων

Σάρκωμα • συνδετικοί ιστοί (οστά, μύες, λιπώδης, τένοντες)

Μυέλωμα (κύτταρα μυελού οστών)

Λευκαιμία (κύτταρα του αίματος)

Λέμφωμα (λεμφικός ιστός)

June 5, 2013



Σταδιοποίηση του καρκίνου

American Joint Committee for Cancer Staging and End Results Reporting

T (μέγεθος και διήθηση)

N (ύπαρξη όγκου στο τοπικό λεμφικό σύστημα)

M (απομακρυσμένες μεταστάσεις)

June 5, 2013



Π.χ. Καρκίνος προστάτη

Αδενοκαρκίνωμα (95% των περιπώσεων)

Σπάνιοι ιστολογικοί τύποι (σάρκωμα, μικρο-

κυτταρικός, πλακώδους επιθηλίου)

Ιστολογική διαφοροποίηση

• Βαθμός 1: καλή διαφοροποίηση (gleason <5)

• Βαθμός 2: μέτρια διαφοροποίηση (gleason 5-6)

• Βαθμός 3: κακή διαφοροποίηση (gleason ≥7)

June 5, 2013



Σταδιοποίηση κατά Gleason για καρκίνο προστάτη

June 5, 2013

Δίνονται βαθμοί διαφοροποίησης στις δύο πιο συχνές ιστολογικές εικόνες της βιοψίας (βαθμοί: 1-5), και αυτές προσθέτωνται για συνολικό σκορ από 2-10



Περιγραφική επιδημιολογία καρκίνων

June 5, 2013



Κύριες αιτίες θανάτου παγκοσμίως

June 5, 2013

American Cancer Society Global Cancer Facts & Figures 2007



Νέες περιπτώσεις καρκίνου παγκοσμίως (2008)

June 5, 2013

Jemal A, et al. Global cancer statistics. CA Cancer J Clin 2011;61:69-90



Νέες περιπτώσεις καρκίνου στις ανεπτυγμένες χώρες (2008)

June 5, 2013




Θάνατοι από καρκίνο παγκοσμίως (2008)

June 5, 2013




Θάνατοι από καρκίνο στις ανεπτυγμένες χώρες (2008)

June 5, 2013




Νέες περιπτώσεις καρκίνου ανά έτος στις ΗΠΑ (άνδρες)

June 5, 2013

Surveillance, Epidemiology, and End Results Program, 9 Registries, 1975-2004, National Cancer Institute, 2007.

0

50

100

150

200

250

1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002

Prostate

Lung & bronchus

Colon and rectum

Urinary bladder

Non-Hodgkin lymphoma

Rate Per 100,000

Melanoma of the skin



Νέες περιπτώσεις καρκίνου ανά έτος στις ΗΠΑ (γυναίκες)

June 5, 2013

Surveillance, Epidemiology, and End Results Program, 9 Registries, 1975-2004, National Cancer Institute, 2007.

0

50

100

150

200

250

1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002

Colon and rectum

Rate Per 100,000

Breast

Lung & bronchus

Uterine Corpus Ovary

Non-Hodgkin lymphoma



Θάνατοι από καρκίνο ανά έτος στις ΗΠΑ (άνδρες)

June 5, 2013

American Cancer Society Cancer Facts & Figures 2012



Θάνατοι από καρκίνο ανά έτος στις ΗΠΑ (γυναίκες)

June 5, 2013

American Cancer Society Cancer Facts & Figures 2012



Πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου (ΗΠΑ, 2002-2004)

June 5, 2013

All sites 1 in 2 Prostate 1 in 6

Lung and bronchus 1 in 13 Colon and rectum 1 in 18 Urinary bladder 1 in 27 Melanoma 1 in 41 Non-Hodgkin lymphoma 1 in 46 Kidney 1 in 59 Leukemia 1 in 67 Oral Cavity 1 in 71 Stomach 1 in 88

• All sites 1 in 3 • Breast 1 in 8 • Lung & bronchus 1 in 16 • Colon & rectum 1 in 19 • Uterine corpus 1 in 41 • Non-Hodgkin lymphoma 1 in 53 • Melanoma 1 in 61 • Ovary 1 in 71 • Pancreas 1 in 76 • Urinary bladder 1 in 85 • Uterine cervix 1 in 142

Άνδρες Γυναίκες

DevCan: Probability of Developing or Dying of Cancer Software, Version 6.2.1 Statistical Research and Applications Branch, NCI, 2007. http://srab.cancer.gov/devcan



Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνων;

June 5, 2013

Cancer Risk

Chemical

Agents

Air

Water

Soil

Food

Tobacco Alcohol

Medical Occupation

Physical

Agents

Sun EMF

Radon

Occupation

Medical

Genetics / epigenetics

inherent factors

Biological

Agents

Viruses Bacteria

Parasites

Fungal

products Reproductive/

sexual factors

Hormones

Childbearing

Lactation

Lifestyle

Factors

Obesity

Inactivity

Diet

Διαφάνεια από Platz, EA. Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health

Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου

June 5, 2013

1%

30%

3%

35%

4%

6%

10%

7%1% 3%

Doll and Peto. JNCI 1981; 66:1191-1308

Other Medical

Reproduction

Infection

Environmental

Occupation

Diet/Obesity/Inactivity

Alcohol

Tobacco

Strong heredity

Κάπνισμα και καρκίνος

Αυξάνει με πειστικό τρόπο την επίπτωση καρκίνου:

• πνευμόνων (90%), στοματικής και ρινικής κοιλότητας, φάρυγγα, λάρυγγα, οισοφάγου, στομάχου, ουροδόχου κύστης, νεφρών, παγκρέατος, ήπατος, τραχήλου μήτρας και μυελοειδούς λευχαιμίας

June 5, 2013

IARC Monographs. http://monographs.iarc.fr/



Παχυσαρκία, έλλειψη φυσικής άσκησης, κακή δίαιτα και καρκίνος

Αυξάνει με πειστικό τρόπο την επίπτωση καρκίνου:

• οροφάρυγγα & λάρυγγα (αλκοόλ), οισοφάγου (αλκοόλ,

παχυσαρκία), πνευμόνων (αρσενικό στο νερό, συμπληρώματα β-

καροτένιου), παγκρέατος (παχυσαρκία), ήπατος (αφυλατοξίνες), παχέος εντέρου (κόκκινο & επεξεργασμένο κρέας, αλκοόλ, καθιστική

ζωή, παχυσαρκία), μαστού προ-εμμηνοπαυσιακά (αλκοόλ,

έλλειψη γαλουχίας), μαστού μετ-εμμηνοπαυσιακά (αλκοόλ,

παχυσαρκία, έλλειψη γαλουχίας), ενδομητρίου (παχυσαρκία), νεφρών (παχυσαρκία)

June 5, 2013

World Cancer Research Fund. Food, Nutrition, Physical activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective. 2007



Φρούτα, λαχανικά και καρκίνος

Πιθανά μειώνουν την επίπτωση καρκίνου:

• οροφάρυγγα & λάρυγγα, οισοφάγου, πνευμόνων, στομάχου, παγκρέατος (φυλλικό οξύ), παχέος εντέρου, προστάτη (λυκοπένιο, σελήνιο)

June 5, 2013




Συστάσεις για πρόληψη καρκίνου

June 5, 2013


1. Be as lean as possible without becoming underweight

2. Be physically active for at least 30 minutes every day

3. Avoid sugary drinks. Limit consumption of energy-dense foods (particularly processed foods high in added sugar, or low in fiber, or high in fat)

4. Eat more of a variety of vegetables, fruits, whole grains and pulses such as beans

5. Limit consumption of red meats (such as beef, pork and lamb) and avoid processed meats

6. If consumed at all, limit alcoholic drinks to 2 for men and 1 for women a day

7. Limit consumption of salty foods and food processed with salt (sodium)

8. Don’t use supplements to protect against cancer

And, always remember – do not smoke or chew tobacco



Λοιμογόνοι παράγοντες και καρκίνος

Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (καρκίνος στομάχου)

Ιοί ηπατίτιδας B, C (καρκίνος ήπατος)

Ιός ανθρώπινου θηλώματος (καρκίνος τραχήλου μήτρας, πρωκτού,

οροφάρυγγα, αιδοίου, πέους)

Ιός Epstein-Barr (κάποια λεμφώματα)

HIV (καρκίνος πρωκτού, τραχήλου μήτρας, Hodgkin, non-Hodgkin, Kaposi)

Σχιστόσομα (καρκίνος ουροδόχου κύστης)

Clonorchis sinensis, Opistorchis viverrini (χολαγγειοκαρκίνωμα)

June 5, 2013

Cogliano VJ, et al. JNCI 2011;103:1-13



June 5, 2013

“This picture, taken 8 days after

researcher Barry Marshall drank a

culture of H. pylori in 1982, helped

prove that the bacterium causes

stomach inflammation and

potentially ulcers. It shows H.

pylori (black) on inflamed tissue

from Marshall's stomach.

(Marshall)”

Christensen D. Science News 1999; 156:234

http://www.sciencenews.org/sn_arc99/10_9_99/bob1.htm

“The Nobel Assembly at Karolinska Institutet has

awarded the Nobel Prize in Physiology or Medicine

jointly to Barry Marshall and Robin Warren for their

discovery of the bacterium Helicobacter pylori and its

role in gastritis and peptic ulcer disease. Thanks to

this pioneering discovery, peptic ulcer disease is no

longer a chronic, frequently disabling condition, but a

disease that can be permanently cured.” http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2005/illpres/

Διαφάνεια από Platz, EA. Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health

Ορμόνες, αναπαραγωγικοί παράγοντες και καρκίνος

Ενδογενείς παράγοντες που αυξάνουν την επίπτωση

• Καρκίνου μαστού (πρώιμη εμμηναρχή, καμία/χαμηλή τεκνοποίηση, όψιμη ηλικία πρώτης τεκνοποίησης)

• Καρκίνου ενδομητρίου (πρώιμη εμμηναρχή, όψιμη εμμηνόπαυση)

• Καρκίνου ωοθηκών (καμία/χαμηλή τεκνοποίηση)

June 5, 2013




Εξωγενείς παράγοντες (αντισυλληπτικές ορμόνες) • Μειώνουν την επίπτωση καρκίνου ενδομητρίου

• Μειώνουν την επίπτωση καρκίνου ωοθηκών

• Ίσως μικρή μείωση της επίπτωσης καρκίνου παχέος εντέρου

• Αύξηση της επίπτωσης καρκίνου τραχήλου μήτρας, αλλά ο κίνδυνος μικραίνει μετά τη διακοπή της χρήσης τους και μηδενίζεται 10 χρόνια μετά

• Ίσως μικρή αύξηση της επίπτωσης καρκίνου μαστού, αλλά ο κίνδυνος μικραίνει μετά τη διακοπή της χρήσης τους και μηδενίζεται 5 χρόνια μετά

June 5, 2013




Εξωγενείς παράγοντες (μετεμμηνοπαυσιακές ορμόνες) που αυξάνουν την επίπτωση

• Καρκίνου μαστού (οιστρογόνα, προγεστερόνη)

• Καρκίνου ενδομητρίου (οιστρογόνα)

• Καρκίνου ωοθηκών (οιστρογόνα , προγεστερόνη)

June 5, 2013



Μετεμμηνοπαυσιακές ορμόνες και καρκίνος μαστού – Women’s Health Initiative

June 5, 2013

JAMA 2002;288:321-333



Μετεμμηνοπαυσιακές ορμόνες και καρκίνος μαστού – Million Women Study

June 5, 2013

LANCET 2003;362:419-427



Περιβάλλον και καρκίνος

Ηλιακές ακτινοβολίες (καρκίνοι δέρματος, μελάνωμα)

Ατμοσφαιρική ρύπανση (καρκίνος πνευμόνων)

Βαρέα μέταλλα – αρσενικό, μπερύλλιο, κάδμιο, νικέλιο, χρώμιο (καρκίνος πνευμόνων, αναπνευστικών οδών, δέρματος)

Αμίαντος (μεσοθηλίωμα, αναπνευστικές οδοί)

Ιονίζουσα ακτινοβολία (καρκίνος δέρματος, λευχαιμία, μαστού,

πνευμόνων, οστών)

June 5, 2013




Επαγγελματικές εκθέσεις και καρκίνος

Καρκίνος πνευμόνων (βιομηχανίες αργιλίου, αμιάντου, σιδήρου,

ορυχεία, βαφές, ελαστικά)

Καρκίνος ουροδόχου κύστης (βιομηχανίες αργιλίου, βαφές,

ελαστικά)

Λευχαιμία (βιομηχανία ελαστικών, βενζόλιο)

Καρκίνος στομάχου (βιομηχανία ελαστικών)

Καρκίνος δέρματος (απόσταξη πίσσας)

June 5, 2013




Ιατρογενείς εκθέσεις και καρκίνος

Ακτινοθεραπεία (καρκίνος θυρεοειδούς, μυελού οστών, μαστού)

Χημειοθεραπεία (δευτερογενείς εμφανίσεις πολλών καρκίνων)

June 5, 2013




Ισχυρή γενετική κληρονομικότητα και καρκίνος

Σε αυτήν οφείλεται μικρό ποσοστό (~1%) καρκίνων

Υψηλή διεισδυτικότητα (κληρονόμηση της γενετικής αλλοίωσης

οδηγεί σε μεγάλη πιθανότητα [~90%] εμφάνισης καρκίνου)

Η εμφάνιση του καρκίνου εμφάνιζεται σε πολύ μικρότερη ηλικία από τις σποραδικές περιπτώσεις

Παραδείγματα (retinoblastoma, Wilm’s tumor, familial adenomatous

polyposis, hereditary nonpolyposis colorectal cancer, von Hippel-Lindau syndrome, Li-Fraumeni syndrome, xeroderma pigmentosum, hereditary breast/ovarian cancer, multiple endocrine neoplasia)

June 5, 2013




Παράγοντες κινδύνου για συγκεκριμένους καρκίνους

June 5, 2013



Καρκίνος μαστού

June 5, 2013




Καρκίνος μαστού

Επιβαρυντικοί παράγοντες • μεγάλη ηλικία • μεγάλη πυκνότητα αδενώδη ιστού • πρώιμη εμμηναρχή • καμία/χαμηλή τεκνοποίηση, όψιμη ηλικία πρώτης τεκνοποίησης [>30 ετών] • μετεμμηνοπαυσιακές ορμόνες • >2 ποτήρια αλκοόλ/ημέρα • παχυσαρκία [κυρίως για μετεμμηνοπαυσιακούς καρκίνους] • οικογενειακό ιστορικό καρκίνου μαστού

Προστατευτικοί παράγοντες • μικρή ηλικία πρώτης τεκνοποίησης • γαλουχία

June 5, 2013



Καρκίνος προστάτη

June 5, 2013




Καρκίνος προστάτη

Επιβαρυντικοί παράγοντες

• μεγάλη ηλικία

• μαύρη φυλή

• οικογενειακό ιστορικό καρκίνου προστάτη

June 5, 2013



Καρκίνος πνεύμονος

June 5, 2013




Καρκίνος πνεύμονος

Επιβαρυντικοί παράγοντες

• κάπνισμα (ποσότητα και διάρκεια χρήσης)

• ραδόνιο

• παθητικό κάπνισμα

• αμίαντος

Προστατευτικοί παράγοντες

• ίσως φρούτα και λαχανικά

June 5, 2013



Καρκίνος παχέος εντέρου

June 5, 2013




Καρκίνος παχέος εντέρου

Επιβαρυντικοί παράγοντες • μεγάλη ηλικία • καθιστική ζωή, παχυσαρκία • δίαιτα υψηλή κόκκινο κρέας και χαμηλή σε φρούτα/λαχανικά • οικογενειακό ιστορικό καρκίνου παχέος εντέρου ή αδενωματωδών πολυπόδων • αλκοόλ και χρόνιο κάπνισμα


• ασπιρίνη και άλλα ΜΣΑΦ (προσοχή έχουν σοβαρές παρενέργειες) • ασβέστιο • ίσως φυλλικό οξύ

June 5, 2013



Καρκίνος στομάχου

June 5, 2013




Καρκίνος στομάχου

~60% όλων των καρκίνων στομάχου αποδίδονται στη λοίμωξη από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού

Επιβαρυντικοί παράγοντες • επεξεργασμένα τρόφιμα, παστό κρέας και ψάρι

Προστατευτικοί παράγοντες • ίσως φρέσκα φρούτα και λαχανικά

June 5, 2013




June 5, 2013





~80% των καρκίνων ήπατος συμβαίνουν σε αναπτυσσόμενες χώρες

Επιβαρυντικοί παράγοντες • ηπατίτιδες B και C (~40% στις ανεπτυγμένες χώρες)

• αλκοόλ

• αφυλατοξίνες

• παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης

June 5, 2013



Καρκίνος ωοθηκών

~3% όλων των καρκίνων στις γυναίκες Επιβαρυντικοί παράγοντες

• οικογενειακό ιστορικό καρκίνου ωοθηκών και μαστού • μετεμμηνοπαυσιακές ορμόνες • κάπνισμα (mucinous ovarian cancer) • παχυσαρκία


• αντισυλληπτικές ορμόνες • τεκνοποίηση • υστερεκτομή

June 5, 2013



Μετεμμηνοπαυσιακές ορμόνες και καρκίνος ωοθηκών

June 5, 2013

Tsilidis KK, et al. Cancer Causes Control 2011;22:1075-1084



Αντισυλληπτικές ορμόνες και καρκίνος ωοθηκών

June 5, 2013

Tsilidis KK, et al. Br J Cancer 2011;105:1436-1442



Καρκίνος ενδομητρίου

Επιβαρυντικοί παράγοντες • παχυσαρκία • μετεμμηνοπαυσιακές ορμόνες (μόνο οιστρογόνα) • όψιμη εμμηνόπαυση • καμία/χαμηλή τεκνοποίηση • σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών •σακχαρώδης διαβήτης


• αντισυλληπτικές ορμόνες • φυσική άσκηση

June 5, 2013



Καρκίνος ουροδόχου κύστης

Επιβαρυντικοί παράγοντες • 4 φορές πιο συχνός στους άνδρες

• κάπνισμα (OR=4, ευθύνεται για ~50% των περιπτώσεων)

• επαγγελματικές εκθέσεις (βιομηχανίες χρωμάτων, ελαστικών, βυρσοδεψία, αρσενικό στο νερό)

June 5, 2013



Καρκίνος παγκρέατος

Επιβαρυντικοί παράγοντες • κάπνισμα (OR=2)

• οικογενειακό ιστορικό καρκίνου παγκρέατος

• παγκρεατίτιδα

• παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης

• αλκοόλ

June 5, 2013



Καρκίνος δέρματος

Στα πλακώδη και βασικά κύτταρα Πολύ συχνός, αλλά ιάσιμος Επιβαρυντικοί παράγοντες

• ηλιακή ακτινοβολία (αθροιστική δράση, εγκαύματα) • ανοιχτό χρώμα δέρματος • οικογενειακό ιστορικό καρκίνου δέρματος

Πρόληψη

• αντιηλιακά με δείκτη προστασίας τουλάχιστον 15 • ιδιαίτερη προσοχή στα παιδιά

June 5, 2013



Μελάνωμα

Στα μελανο-κύτταρα του δέρματος Σπάνιος, αλλά πολύ επιθετικός Επιβαρυντικοί παράγοντες

• σπίλοι • ηλιακή ακτινοβολία (δεν είναι απαραίτητη η αθροιστική έκθεση) • ανοιχτό χρώμα δέρματος • οικογενειακό ιστορικό μελανώματος • ιονίζουσα ακτινοβολία

Πρόληψη

• αντιηλιακά με δείκτη προστασίας τουλάχιστον 15 • ιδιαίτερη προσοχή στα παιδιά

June 5, 2013



Δευτερογενής πρόληψη καρκίνων

June 5, 2013



Δευτερογενής πρόληψη καρκίνου μαστού

June 5, 2013

American Cancer Society Cancer Prevention and Early Detection Facts & Figures 2007

*Beginning at age 40, annual clinical breast examination should be performed prior to mammography



Δευτερογενής πρόληψη καρκίνου μαστού – αποδοχή από τον πληθυσμό

June 5, 2013




Δευτερογενής πρόληψη καρκίνου παχέος εντέρου

June 5, 2013


‡ Colonoscopy should be done if test results are positive



Δευτερογενής πρόληψη καρκίνου παχέος εντέρου – αποδοχή από τον

πληθυσμό

June 5, 2013




Δευτερογενής πρόληψη καρκίνου προστάτη

June 5, 2013


¶ Information should be provided to men about the benefits and limitations of testing so that an informed decision can be made with the clinician’s assistance



Δευτερογενής πρόληψη καρκίνου τραχήλου μήτρας

June 5, 2013




Δευτερογενής πρόληψη καρκίνου τραχήλου μήτρας – αποδοχή από τον

πληθυσμό

June 5, 2013




Δευτερογενής πρόληψη άλλων καρκίνων

June 5, 2013




Επιδημιολογία του καρκίνουusers.uoi.gr/ktsilidi/Cancer...

Documents

Transcript of Επιδημιολογία του καρκίνουusers.uoi.gr/ktsilidi/Cancer...