პერსონასოფიური საზოგადოების

საპროგრამო

’’ პერსონალისტური მანიფესტი’’

2

სარჩევი

წინასიტყვაობა ...................................................................Ошибка! Закладка не определена.

დასახელება...................................................................................................................................5

სიმბოლო........................................................................................................................................5

ემბლემა..........................................................................................................................................6

დევიზი .......................................................................................................................................... 9

მიზნები და ამოცანები.................................................................................................................7

პერსონალიზმის ისტორია........................................................................................................25

პერსონალიზმი...........................................................................................................................26

თანამედროვე მსოფლიო პიროვნების წინააღმდეგ.............................................................27

ობიექტივაცია.............................................................................................................................29

პერსონალისტური მანიფესტი................................................................................................29

ქრისტიანობა...............................................................................................................................31

სულიერების შესახებ................................................................................................................32

თეოკრატია..................................................................................................................................33

ტრადიცია....................................................................................................................................33

სიყვარული..................................................................................................................................34

კომუნიკაცია................................................................................................................................35

სქესი..............................................................................................................................................37

ცათა სასუფეველი......................................................................................................................38

ღმერთი.........................................................................................................................................38

პიროვნება და ინდივიდი..........................................................................................................39

ინდივიდი....................................................................................................................................40

პიროვნება---------------------------------------------------------------------------------------40

პიროვნული რევოლუცია.........................................................................................................42

ფანატიზმი...................................................................................................................................43

დრო და მატერია........................................................................................................................44

აპოკალიფსური ესქატოლოგია................................................................................................44

სახარებისეული იგავები...........................................................................................................45

მორჩილება და კანონი................................................................................................................46

ინტელექტუალური ანარქია.....................................................................................................46

ჭეშმარიტება------------------------------------------------------------------------------------47

3

მისტიკა........................................................................................................................................48

ფილოსოფია------------------------------------------------------------------------------------48

პროფანული ფილოსოფია........................................................................................................49

ცივილიზაცია და რელიგია......................................................................................................50

მართლმადიდებლობა...............................................................................................................51

რეინკარნაცია..............................................................................................................................52

რწმენა და ცოდნა........................................................................................................................53

ასკეტიზმი....................................................................................................................................53

წარმართობა, ძველი და ახალი აღთქმა..................................................................................54

პირველქმნილი ცოდვა------------------------------------------------------------------------54

სიმბოლიზმი...............................................................................................................................55

ბატონი, მონა და თავისუფალი...............................................................................................56

შრომის შესახებ--------------------------------------------------------------------------------57

თანასწორობა და უთანასწორობა............................................................................................60

ქალის როლი...............................................................................................................................61

ევოლუცია.....................................................................................................................................62

ბოროტება.....................................................................................................................................62

ჯოჯოხეთი..................................................................................................................................63

სიკვდილი....................................................................................................................................64

თავისუფლება.............................................................................................................................64

ღვთაებრივი სასამართლო........................................................................................................65

არისტოკრატია............................................................................................................................66

პოლიტიკის გადაგვარება..........................................................................................................67

ტრადიციული ელიტა...............................................................................................................69

გამოსავალი.................................................................................................................................70

ბრძოლის მეთოდი-----------------------------------------------------------------------------71

საზოგადოება და თანასაზოგადოება......................................................................................72

ისტორია და მეტაისტორია-------------------------------------------------------------------73

უტოპია.........................................................................................................................................74

შემოქმედება------------------------------------------------------------------------------------75

პროგრესი---------------------------------------------------------------------------------------75

თანამედროვე მეცნიერება.........................................................................................................76

4

მეცნიერება...................................................................................................................................78

ავტონომია სუვერენიტეტი ფედერალიზმი------------------------------------------------78

ეროვნულობა, ნაციონალიზმი, იმპერიალიზმი...................................................................79

ლიბერალიზმი და ადამიანის უფლებები.............................................................................80

სახელმწიფოს შესახებ-------------------------------------------------------------------------82

სახელმწიფო................................................................................................................................83

მშვიდობა და საგარეო პოლიტიკა-----------------------------------------------------------84

სოციალიზმი...............................................................................................................................86

ეკონომიკა პიროვნების სამსახურში---------------------------------------------------------88

ბურჯუაზიის ხიბლი--------------------------------------------------------------------------91

პერსონალისტური დემოკრატია-------------------------------------------------------------92

დემოკრატია................................................................................................................................94

ანტიდემოკრატია.......................................................................................................................95

ლიბერალური დემოკრატია.....................................................................................................96

მონარქია----------------------------------------------------------------------------------------97

ახალი შუასაუკუნეები..............................................................................................................-98

ანარქიზმი--------------------------------------------------------------------------------------100

რევოლუცია------------------------------------------------------------------------------------102

კონსტიტუციონალიზმი და პარლამენტარიზმი------------------------------------------103

რასა და რასიზმი.......................................................................................................................103

ომი----------------------------------------------------------------------------------------------104

პაციფიზმი.................................................................................................................................104

საკუთრების შესახებ--------------------------------------------------------------------------105

პერსონალისტური აღზრდა-----------------------------------------------------------------105

კულტურა...................................................................................................................................107

ეკონომიკური ფაქტორი----------------------------------------------------------------------108

ტექნიკური ცივილიზაცია-------------------------------------------------------------------109

კაპიტალისტური ეკონომიკა----------------------------------------------------------------110

უნივერსალიზმი და ინტერნაციონალიზმი-----------------------------------------------111

ხალხი და ნაციონალიზმი.......................................................................................................112

ერის ნება---------------------------------------------------------------------------------------114

5

ნაციონალიზმი ერის წინააღმდეგ---------------------------------------------------------114

ჰუმანიზმი-----------------------------------------------------------------------------------115

ჰუმანიზმის შესახებ-----------------------------------------------------------------------------116

6

7

წინასიტყვაობა

პერსონასოფიური საზოგადოება ესაა რელიგიურ ფილოსოფიური, შემეცნებითი

მოძრაობა. პერსონასოფია ეფუძნება ქრისტიანულ მისტიკას და ქრისტიანულ

ეგზისტენციალურ ფილოსოფიას, რომელიც თავისი არსით

ესქატოლოგიურია.(განსაკუთრებით მართლმადიდებლობა) ამდენად ჩვენს მიერ აქ

წარმოდგენილი პერსონალიზმი რელიგიურ-ქრისტიანულია, თუმცა თავად

პერსონალისტური მისწრაფებები, რასაც ეს ნაშრომი ეძღვნება, სცილდება არათუ ერთი

რომელიმე კონკრეტული რელიგიის, არამედ მთლიანად რელიგიურობის ჩარჩოებს.

საზოგადოებას გააჩნია; რელიგიური რწმენის სიმბოლო, ემბლემა, დევიზი და

სამოქმედო მიზნები და ამოცანები.

დასახელება

საზოგადოების დასახელებაა; პერსონასოფია (პიროვნება და სიბრძნე) სოფია ეს

არის ისტორიული ადამიანისთვის ყველაზე საიდუმლოებით მოცული, გამოუცნობი

მნიშვნელობის მქონე სიტყვა. სოფია არ არის ადამინის სუბიექტური ან ობიექტური

ცოდნა, ინტელექტი, ან გამოცდილებით შეძენილი სიბრძნე. სოფია თავად ცნობიერების

პირველმიზეზია. სოფია ღმერთის შემოქმედებითი აზრი და იდეაა, სულიერი ცოდნაა,

სულიერი სიბრძნეა, ღვთაებრივ ქმნილებათა მარადიული ერთობა და მთლიანობაა.

სოფია, ღმერთისგან პირველქმნილი, უბიწო, ერთიანი, განუმეორებელი და მარადიული

ადამიანის პიროვნული სახეა, ანუ, სოფიურობა ადამიანის პირველადი მთლიანობაა,

ანდროგინულობაა, ‘’აღდგომისას არც ცოლს ირთავენ, არც თხოვდებიან’’

(ანდროგინულობას არაფერი საერთო არ აქვს გერმაფროდიტულ პათოლოგიასთან)

ადამიანის მთლიანობის და განუყოფლობის კონსტიტუირებაა.

სიმბოლო

საზოგადოების რელიგიური რწმენის სიმბოლოა ტახტზე მჯდომი წმინდა

გიორგი, რომლის ფეხებთან გაწოლილია დამორჩილებული დრაკონი და რომლის

თავზეც წმინდა გიორგის ფეხი აქვს დადგმული. ჩვენ ვხედავთ დამორჩილებულ და არა

მოკლულ დრაკონს. ადამიანის ვნება, ესაა ჯერ კიდევ გაუცნობიერებელი, ან

არასაკმარისად გაცნობიერებული და ჯერ კიდევ დაუმორჩილებელი ინსტიქტური

სურვილი და მოთხოვნილება, რომელიც, ადამიანის არსებულ ძალას წარმოადგენს,

რომლის გარეშეც მას არ შეუძლია არაფრის წარმოშობა და შექმნა, მაგრამ, თუ ის

მინდობილია მხოლოდ საკუთარ თავზე და არ კონტროლირდება ადამიანის სულიერი

პიროვნებისგან, ‘’კეთილი ლტოლვისგან,’’ როგორც მისი ღმერთის ნებისკენ უპირობო

მიმართულობისგან, ის კარგავს თავის მიმართულებას და შევყავართ სიმცდარეში და

ბოროტებაში. ამდენად საჭიროა მანკიერი სურვილების, ანუ გამოვლენილი ‘’ბოროტი

ლტოლვის’’ დამორჩილება, მისი ‘’კეთილი ლტოლვისთვის’’ დაქვემდებარება, მასთან

შეერთება და ისეთი მიმართულების მიცემა, რომელიც მოგვცემს უდიდესი სიყვარულის

და უდიდესი მსახურების შესაძლებლობას. რაც საბოლოო ჯამში შესაძლებელს გახდის

ადამიანის ფერისცვალებას, მის გარდასახვას, თავად ადამიანისთვის ზიანის

8

მიუყენებლად, ვნებისგან გამომდინარე საციცოცხლო ძალების, ანუ თავად ადამიანის

შენარჩუნებით. ბოროტებასთან, ანუ დრაკონთან ბრძოლის ეს სიმბოლო სრულად

გამოხატავს ჩვენს რწმენას, იმედებს და მისწრაფებებს. ეს არის გამარჯვებული წმინდა

გიორგის, ანუ, გამარჯვებული ადამიანის, მისი სრულყოფის და მთლიანობის

გამომხატველი სიმბოლო. წმინდა გიორგის დრაკონთან ბრძოლა სიმბოლურად

განასახიერებს საკუთარ ვნებებთან და ადამიანისთვის თავსმოხვეულ მანკიერ

სურვილებთან ბრძოლას. ყოველი დღე სიმბოლურად დაკავშირებულია წმინდა

გიორგისთან (365 წმინდა გიორგი) რაც, ჩვნი ბოროტებასთან ბრძოლის, საკუთარ

ვნებებთან ბრძოლის ყოველდღიურ აუცილებლობაზე მიგვანიშნებს.

როგორც მიჩნეულია, არსებობს შვიდი მომაკვდინებელი ცოდვა, ანუ ვნება;

მრისხანება, ანგარება, უქნარობა, ამპარტავნება, სიძვა, ნაყროვანება და შური. ყოველი

მათგანი ერთიანი ჯაჭვის შემადგენელი რგოლებია და ერთიმეორის წარმომშობია.

ნიშანდობრივია რომ, წმინდა გიორგი სწორედ შვიდი დღე ეწამა ქრისტეს რწმენისთვის,

მერვე დღეს კი, მან დაიმკვიდრა ცათა სასუფეველი. სწორედ მერვე დღის

ესქატოლოგიური რეალობაა ასახული წმინდა გიორგის ამ ხატზე.(სიმბოლურად მერვე

ათასწლეული) ადამიანის ვნებისგან წარმოშობილ მანკიერ სურვილებთან ბრძოლის,

ნების არქონის, სუსტი თვითდისციპლინის და სამოქალაქო საზოგადოებისთვის

მახასიათებელი კონფორმიზმის და პასიურობის დასაძლევად, საუკეთესო საშუალებაა

ასკეტური პრაქტიკა. არსებობს აღმოსავლური, მართლმადიდებლური ქრისტიანობის

პოლიტიკურ-სოციალური, მებრძოლი და მისტიკური, ‘’ქრისტიანული ჰუმანიზმის’’ და

სულიერი შემოქმედების ასკეტური მიმდინარეობა ისიხაზმი. ისიხასტური პრაქტიკა

მისაღებია და შესაძლებელია როგორც სასულიერო, ასევე საერო პირებისთვის. თუმცა,

ყოველი მათგანის ცხოვრების წესიდან და პირადი განსაკუთრებულობიდან

გამომდინარე, ფორმა და ზომა იქნება განსხვავებული. ისიხასტური პრაქტიკის ცენტრში

დგას ადამიანის პიროვნება და მისი ღმერთთან შემოქმედებითი სინერგიის და შეერთების

საიდუმლო. ისიხაზმი, ეს არის ერთდროულად, ქმედების და მისტიკური შემეცნების გზა,

რომლის საბოლოო მიზანიც, ადამიანის პიროვნების გახვთიურება და მთლიანად

კაცობრიობის და ქვეყნიერების გარდასახვაა.

ემბლემა

საზოგადოების ემბლემას წარმოადგენს, ისტორიაში არსებული ერთერთი

უძველესი და გეოგრაფიულად ფართoდ გავრცელებული სიმბოლო რომელიც

გამოიყენებოდა პირვანდელი ქრისტიანების მიერ. თანამედროვე მსოფლიოში,

სიმბოლო ცნობილია ბორომეოს რგოლების სახელით. ფიგურა დაფუძნებულია სამი

ურთიერთ გადამფარავი რგოლის სიმეტრიულ განლაგებაზე. რაც ამავდროულად

‘’სასწაულებრივად’’ არიან გაერთიანებული ერთმანეთთან, რამდენადაც, არცერთი

ამ რგოლიდან, გამობმული არ არის ერთმანეთზე და ყოველი ორი რგოლი

მაგრდება მესამეთი, რაც შეუძლებელია ჩვენს სამგანზომილებიან სივრცეში. რგოლები

ერთმანეთთან ისეთი სახითაა გაერთიანებული რომ, ითვალისწინებს ყველა

რგოლის ერთ სიბრტყეზე განლაგებას. კონსტრუქციიდან ერთი რგოლის ამოღება,

ავტომატურად იწვევს ორი დარჩენილი რგოლის ერთმანეთისგან დაცილებას. ეს

9

სიმბოლო, შუასაუკუნეების ქრისტიანულ მანუსკრიპტებში განასახიერებდა წმინდა

სამებას. სიმბოლოში მოცემული ქრისტიანული ტრინიტარიზმის ტრადიცია ნათლად

ასახავს, სულის, სამშვინველის და სხეულის მარადიულ ერთობას და განუყოფლობას.

ასევე, სიმბოლო განასახიერებს თავისუფალი ნებით გაერთიანებულ ძალთა ერთობას.

დევიზი

საზოგადოების დევიზია: პიროვნება--თავისუფლება--შემოქმედება

პიროვნება, თავისუფლება და შემოქმედება განუყოფელია ერთმანეთისგან.

შეუძლებელია ადამიანის პიროვნების რაციონალური და ფორმალური სახით

განსაზღვრა, ადამიანის პიროვნება და მისი თავისუფალი შემოქმედება

დაკავშირებულია ღმერთის მიერ ადამიანის ღვთის ხატად და მსგავსად შექმნასთან.

სწორედ ამიტომაა ადამიანი პიროვნება რომ, თავად ღმერთია პიროვნული. სწორედ

აქედან გამომდინარეობს ადამიანის თავისუფალი შემოქმედების ხარისხიც.

<<ხატება>> საწყისი მოცემულობაა, უკვე არსებული რეალობაა, (თუმცა ცოდვის

შედეგად დამახინჯებული და ჩვენს მიერ ჯერაც შეუცნობელი რეალობა) ხოლო

<<მსგავსება>> ღმერთის მიერ ადამიანისთვის დასახული გზაა, ამოცანაა. “ღმერთი

ადამიანისგან ითხოვს და ელოდება თავისუფალ სიყვარულს და თავისუფალ

შემოქმერდებას“. ამიტომ, ადამიანის ღმერთთან მსგავსება და მისი სიდიადე, სწორედ

პიროვნების თავისუფალ შემოქმედებაშია (რათქმაუნდა, თუ საქმე არ გვაქვს, ცრუ,

ანტიღვთაებრივ და ანტიყოფიერებით შემოქმედებასთან)

მიზნები და ამოცანები

საზოგადოების მიზნები და ამოცანებია:1) აღრმზდელობით-საგანმანათლებლო

საქმიანობა. 2) მართლმადიდებლური თვითცნობიერების ამაღლება. 3) პიროვნების

უფლებების დაცვა. 4) პერსონალისტური საზოგადოების / ჯგუფების და

პერსონალისტური ელიტის შექმნისთვის ხელშეწყობა .5) პერსონალისტური, ანუ

პიროვნული რევოლუციის მომზადება.

ამ ნაშრომში წარმოდგენილია სამი ბრწყინვალე მოაზროვნის, ეგზისტენციალისტ-

პერსონალისტი და რელიგიური ფილოსოფოსის, ნიკოლოზ ბერდიაევის,

მეტაფიზიკოსი და ტრადიციონალისტი ფილოსოფოსის, რენე გენონის და

პერსონალისტი ფილოსოფოსის, ემანუელ მუნიეს ნაწარმოებთა, თემატურად

შერჩეული, ცალკეული ტექსტების თარგმანთა მცირე ანთოლოგია. ჩვენს მიერ

გამოყენებული დასახელრბაც, ’’პერსონალისტური მანიფესტი’’ აღებულია ემანუელ

მუნიეს წიგნის დასახელებიდან.

პერსონალიზმი, ეგზისტენციალურ-თეისტური მიმდინარეობაა ფილოსოფიაში.

რომელიც პიროვნებას სცნობს პირველად შემოქმედებით რეალობად და უმაღლეს

სულიერ ფასეულობად, ხოლო მთელ ქვეყნიერებას, ღმერთის, როგორც

უმაღლესი პიროვნების შემოქმედებითი აქტიურობის გამოვლინებად. ქრისტიანობა

პერსონალისტური რელიგიაა, ქრისტინული ღმერთი პიროვნული ღმერთია. თავად

10

პერსონალიზმს დიდი ისტორიული წარსული გააჩნია, თუმცა, მისი როგორც

ფილოსოფიური მიმდინარეობის ფორმირება მოხდა მეცხრამეტე საუკუნის

დასასრულს და მეოცე საუკუნის დასაწყისში. პერსონალიზმი არ არის იდეოლოგია.

ყოველი სახის იდეოლოგია, რა იდეის მატარებელიც არ უნდა იყოს იგი, ახდენს

ღმერთის უარყოფას და პიროვნების დეპერსონალიზაციას. იდეის უკიდურეს

იდეოლოგიზაციას, ანუ აბსოლუტიზაციას ყოველთვის მივყავართ რეალობის

დამახინჯებასთან, ყოფიერების საფუძვლების უარყოფასთან, პიროვნულის

უარყოფასთან და ტოტალიტარიზმთან. მკაცრ იდეოლოგიურ ჩარჩოებში მოქცეული

ადამიანის ცხოვრება კარგავს პიროვნული ღირსების, მრავალფეროვნების და

ღირებულებების აღთქმის უნარს. ჩვენს მიერ იდეოლოგიის უარყოფა რა თქმა უნდა არ

ნიშნავს თავად იდეის არსებობის უარყოფას, რამდენადაც იდეის გარეშე ადამიანის

ცხოვრება დაემსგავსებოდა ცხოველურ არსებობას. მაგრამ, საჭიროა განვასხვავოთ იდეა

იდეოლოგიისგან და დავინახოთ მათ შორის არსებული ზღვარის არსებობა. ყოველი იდეა,

მიუხედავად მისი სიმცდარისა ან სისწორისა თავის თავში შეიცავს თავისუფლების

ელემენტს რაც განაპირობებს აზრთა მრავალფეროვნებას, მათ მოძრაობას და

განვითარებას. ეს არის ძიების და სწავლების ცოცხალი პროცესი, როდესაც ყოველი იდეა

წარმოშობს ახალ იდეას და ყოველი ახალი იდეა თავის მხრივ წარმომშობია კიდევ

ახალის. ხოლო იდეოლოგიის უმთავრესი მახასიათებელია იძულება, ძალადობა,

პროპაგანდა, იდეის მონოპოლიზირება, , ძალაუფლებისკენ სწრაფვა და ამ ძალაუფლების

ყველა საშუალებით შენარჩუნება, იდეოლოგია პრეტენზიას აცხადებს ერთადერთობაზე

და განუმეორებლობაზე, ანუ ჭეშმარიტებაზე. ყოველივე ამის შედეგად ხდება იდეის

საციცოცხლო ძალისგან დაცლა, მისი შინაგანი მსოფლმხედველობითი გაუცხოვება და

გამოშრობა, ეკონომიკის ენით რომ ვთქვათ, იწყება ღრმა რეცესია და სტაგნაცია, რის

შედეგადაც იდეა კარგავს რეპროდუქციის უნარს. პერსონალიზმი, ალბათ უფრო

გახსნილი რეალობაა, ცხოვრებისეული პოზიციაა, სწრაფვაა, სწავლებაა,

პედაგოგიაა, რომლის მიზანიც, ადამიანში პიროვნული საწყისის გაღვიძებაა. ჩვენი

აზრით დღეისათვის ყველაზე სავალალო მდგომარეობა სწორედ პედაგოგიაშია, შეიძლება

ითქვას რომ, ამ სფეროში როგორც თეორიული, ასევე პრაქტიკული კუთხით სრული

ანარქია და ქაოსია. თუ საგნობრივი სწავლების კუთხით რაღაც მცირედი მაინც კეთდება,

აღმზრდელობითი კუთხით ეს მცირედიც მიუღწეველია, რომლის გარეშეც ყოველგვარი

სწავლება ფუჭია და ხშირ შემთხვევაში სიკეთის მაგივრად ზიანის მომტანია.

განათლება, ზნეობრივი აღზრდის და სწავლის ერთობლიობის შედეგია, რის გარეშეც არ

შეიძლება ადამიანს ეწოდოს განათლებული. როგორც საკაცობრიო, ასევე ჩვენმა უახლესმა

ისტორიამ კარგად დაგვანახა ‘’განათლებული’’ სწვლულების და უნარ ჩვევებით

გამოწრთვნილი ადამიანი-მხეცების ნამოქმედარი. საჭიროა სასკოლო და პედაგოგიური

შემოქმედება რომლის ცენტრშიც იდგება თავისუფალი ადამიანი და მისი პიროვნება, მისი

სულიერი და ზნეობრივი აღზრდა და ყოველმხრივი განვითარება რაც აუცილებლად

გულისხმობს ადამიანის რელიგიური ცხოვრების მხარესაც და საერთოდ, იმისათვის რომ

განხორციელდეს სრულფასოვანი აღზრდა, საჭიროა აღსაზრდელის ცოდნა, რისთვისაც

საჭიროა პედაგოგიაში ქრისტიანული, უფრო ზუსტად მართლმადიდებლური

ანთროპოლოგიის ჩართულობა, რაც ხედვას შეგვიქმნის აღსაზრდელის ნატურალისტური

და ღვთაებრივი წარმომავლობის შესახებ, მის არსზე, ყოფიერებაზე, სულიერებაზე,

11

პიროვნულობაზე, სოციალურობაზე, ფსიქოლოგიურობაზე დ.ა.შ. ანუ სულის,

სამშვინველის და სხეულის შინაგან მთლიანობაზე, განუყოფლობაზე, იერარქიულ

მოწყობაზე, მათ დანიშნულებაზე და მოთხოვნილებებზე. წარმატებული პედაგოგიური

სისტემის შესაქმნელად რომელიც უპასუხებდა თანამედროვე საზოგადოების სულიერ

მოთხოვნებს, საჭიროა უამრავი მნიშვნელოვანი თუ უმნიშვნელო საკითხის გადაწყვეტა

და წინააღმდეგობის გადაჭრა, რისთვისაც საჭიროა სხვადასხვა სამეცნიერო და

რელიგიური სფეროს წარმომადგენელთა ერთობლივი მოღვაწეობა. ჩვენი აზრით

სამომავლოდ საჭიროა რაც შეიძლება მეტი, სრულ მსოფლმხედველობაზე დაფუძნებული

ინოვაციური და საეკლესიო სკოლების არსებობა. პერსონალიზმი არ არის ცალკეული

სოციალური კლასის, სოციალური ფენის ან ცალკეული საზოგადოებრივი

დაჯგუფების ინტერესების დამცველი და გამომხატველი. პერსონალისტური იდეა

თანხვედრაში არ მოდის არც კაპიტალიზმთან არც სოციალიზმთან.

პერსონალიზმი, არ არის ლიბერალიზმი, დემოკრატია, ანარქიზმი, თეოკრატია

დ.ა.შ. ჩვენთვის მიუღებელია ყოველგვარი პოლიტიკური ტოტალიტარიზმი,

ინტერნაციონალიზმი, კოსმოპოლიტიზმი. ეკონომიკური გლობალიზმი და

პოლიტიკური მონდიალიზმი. ასევე, ჩვენ არ ვართ იდეალისტები ან

მატერიალისტები. “რათქმაუნდა, უიდეო მატერიალიზმთან შედარებით და

მატერიალიზმის გამანადგურებელი პრესის ქვეშ მოყოლილი ადამიანისთვის

მომხიბლავად და ამაღლებულად გამოიყურება იდეალისტური ტენდენციები, მაგრამ,

იდეალიზმში ხდება, კონკრეტული ყოფიერების ჩანაცვლება განყენებული და

აბსტრაქტული ყოფიერებით”. საბოლოოდ, იდეალიზმს ყოველთვის მივყავართ

უპიროვნო აბსოლუტთან. ამიტომ, იდეალიზმი თავისი არსით

ანტიპერსონალისტურია. ჩვენ არ ვართ პესიმისტები ან ოპტიმისტები. (შეუძლებელია

იყო პესიმისტი ან ოპტიმისტი როდესაც ქრისტე აღსდგა, ეს თვისობრივად სხვა

რეალობაა) პერსონალიზმი, როგორც თავად პერსონალისტები აღნიშნავენ, ეს

არის მესამე გზის კონცეფცია და “ერთადერთი პასუხი კითხვაზე თუ ვინ ვართ

ჩვენ, ეს არის: ჩვენ პერსონალისტები ვართ!”

ერთადერთი, ვის ინტერესებსაც გამოხატავს და იცავს პერსონალიზმი და ვისი

ინტერესებიდანაც ის გამომდინარეობს, ეს არის ადამიანის სულიერი პიროვნება და

მისი ყოფიერების მთლიანობა. როგორც ემანუელ მუნიე აღნიშნავს,

’’პერსონალისტურად შეიძლება ჩაითვალოს ყოველი სწავლება და ყოველი

ცივილიზაცია, რომელიც ადგენს ადამიანის პიროვნების პრიმატს, მატერიალურ

აუცილებლობასთან და მის საფუძვლად დადებულ კოლექტიურ სისტემასთან

მიმართებაში’’ ასევე, პერსონალიზმს არაფერი სართო არ აქვს ინდივიდუალიზმთან,

პირიქით, ის წინააღმდეგობაშია მასთან. სწორედ ინდივიდუალუიზმმა და

კაცღმერთობის ’’ჰუმანისტურმა’’ იდეამ გამოიწვია ზნეობრივი და ტრადიციული

ფასეულობების დევალვაცია. თანამედროვე ’’ ლიბერალები’’ და ’’ადამიანის

უფლებათა დამცველები’’ გვევლინებიან არა ადამიანის სულიერი პიროვნების

თავისუფლების და უფლებების დამცველებად, არამედ, ცოდვილი ადამიანის

ინდივიდუალისტური უფლებების და თავისუფლების დამცველად, ადამიანის,

რომელიც მოკლებულია ყოველგვარ პასუხისმგებლობას და ვალდებულებებს.

12

ადამიანის უფლებები, ვალდებულებების გარეშე, წარმოშობს უპასუხისმგებლო,

უმეცარ და უსაქმურ ადამიანთა გარკვეულ კატეგორიას, ხოლო თავად

ლიბერალიზმს და დემოკრატიას არავითარი უნარი არ შესწევს იმისი რომ, ამ

ადამიანებში გააღვიძოს კეთილშობილობის და ღირსების გრძნობა. დასავლური

რაციონალისტური ჰუმანიზმისთვის ფასეულია არა თავად პიროვნება როგორც

ასეთი, არამედ ადამიანის უფლება, როგორც ინდივიდის. ამგვარად, ეს ადამიანები

დაკავებული არიან საკუთარი და სხვათა დაცემული ბუნების უფლებებით, რასაც

დღეს “ადამიანის უფლებების’’ დაცვა ეწოდება. ლიბერალების და პროგრესისტების და

საერთოდ ყველა ევროპული და დასავლური ფასეულობების თაყვანისმცემლების

რბილად რომ ვთქვათ ქრისტიანობისადმი არაადეკვატური დამოკიდებულების

მიუხედავად, მათ საყურადღებოდ უნდა ითქვას რომ, ქრისტიანობა ევროპული

კულტურის და დასავლური ცივილიზაციის ერთ ერთი უმთავრესი შემადგენელი

ელემენტია. სწორედ ქრისტიანობამ შემოიტანა პიროვნების კონცეფცია, ყოველი

ადამიანის პიროვნული განსაკუთრებულობის და განუმეორებლობის ხედვა, მისი

პიროვნული ნებით, პასუხისმგებლობით და თავისუფლებით, რამაც შესაძლებელი

გახადა ადამიანის უფლებების დაცვა. სწორედ ქრისტიანობამ შემოიტანა სეკულარიზმის

კონცეფცია, ‘’კეისარს კეისრისა და ღმერთს ღვთისა’’ რითაც ზღვარი დაუდო

პოლიტიკური ძალაუფლების აბსოლუტიზაციას. სწორედ ქრისტიანობამ

გაანთავისუფლა ადამიანი ბუნების ტყვეობისგან, მისი გაღვთიურების ცრურწმენისგან,

რამაც საფუძველი დაუდო მეცნიერების და ტექნიკის პროგრესს. ასევე განუზომელია

ქრისტიანობის როლი ევროპული კულტურის განვითარებაში და ეროპული

სახელმწიფოების ეროვნული სახით ფორმირებაში და დღემდე ასეთი სახით არსებობაში.

არ არსებობს არავითარი ევროპული ფასეულობები განყენებულად ქრისტიანული

ფასეულობებისგან. შუასაუკუნეების ინკვიზიცია, xx საუკუნის ფაშიზმი და თანამედროვე

ევროპის ანტიქრისტიანული და ანტიტრადიციონალისტური დინებები იყო და არის

ღალატი ევროპული ფასეულობების და ქრისტიანული სულის წინააღმდეგ. იმედია სულ

მალე მამალი მესამედაც დაიყივლებს და გამოფხიზლებაც არ დააყოვნებს.

ჩვენს ფილოსოფიურ მსოფლმხედველობაში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია

ტრადიციონალიზმს. სამწუხაროდ, ადამიანების აბსოლიტური უმრავლესობისთვის

სრულებით გაუგებარია ტრადიციონალიზმის არსი. თავად კონსერვატორულ

წრეებშიც, ტრადიციონალიზმი გაგებულია როგორც სრულებით ნატურალისტური

და რაციონალური კატეგორია. ტრადიცია, უპირველესად ეს არის სულიერი

მოვლენა, ზეადამიანური ცოდნა, რომელიც ჩვენს ობიექტირებულ ბუნებაში

ვლინდება და გადმოგვეცემა პრინციპების სახით. რელიგია, მითოლოგია,

მეცნიერება და კულტურა, საკუთარი სფეროებით, განშტოებებით და

მრავალფეროვნებით, ბიბლიური ათი მცნება და სახარებისეული გადმოცემები,

როგორც საერთო საკაცობრიო მნიშვნელობის ფასეულობა, ქრისტიანული

მორალურ-ზნეობრივი ნორმები, მართლმადიდებლური ეკლესია დ.ა.შ. სწორედ ის

პირველპრინციპებია, რომლებიც ერთიანი, ცოცხალი, სულიერი ცოდნიდან, ანუ

ჩვენთვის დღეს ტრადიციად ქცეული, მაგრამ არსებული მარადიული რეალობიდან

გამომდინარეობენ. ამდენად, ტრადიცია აქსეოლოგიური მნიშვნელობისაა და იგი

13

არ წარმოდგენს კონკრეტულად წარსულის ან მომავლის კუთვნილებას,

“ტრადიცია არ ნიშნავს დროში ჩაკეტილობას, ტრადიცია დროის და

მარადიულობის მუდმივი ურთიერთობაა, ტრადიცია, ჩვენს შიგნით არსებული

მარადიული აწყმოა”. სამწუხაროდ, მთელი ისტორიული პერიოდის

განმავლობაში, ტრადიციული ღირებულებები მუდმივად განიცდიან დევალვაციას,

რაც განსკუთრებით შესამჩნევია, დღევანდელ პოსტისტორიულ ეპოქაში. თუმცა,

ეს სავსებით ბუნებრივია და ახსნადია, როგორც ტრდიციონალისტური

სწავლებიდან, ასევე მართლმადიდებლური ქრისტიანობიდან გამომდინარე,

სამოთხეში არსებული ეგზისტენციალური მდგომარეობიდან, ადამიანის ისტორიულ

დროში და სივრცეში გადასვლა გაიგივებულია ადამიანის ვარდნასათან და

დაცემასთან და ეს ვარდნა და დაცემა გაგრძელდება ისტორიის დასრულებამდე,

ქრისტეს მეორედ მოსვლამდე. ჩვენზე და ჩვენს გარშემო არსებულ ბუნებაზე

მომქმედებს ისტორიული დროის აუცილებლობის კანონი, რომლის მოქმედებაც

განისაზღვრება ზემოდან ქვევით და არა პირიქით. ტრადიციულ ღირებულებათა

‘’თავისუფალი ვარდნის’’ პირობებში, ლაპარაკი იმაზე რომ, ადამინი განიცდის

პროგრესს და ლაპარაკი ამ პროგრესის უწყვეტობაზე, შეუქცევადობაზე და

უსასრულობაზე, ჩვენს მიერ აღიქმება როგორც აშკარა ცინიზმი და სიცრუე.

შეუძლებელია ერთდროულად ვარდნა და აღმასვლა! სწორედ ამიტომ, ყოველივე

ანტიტრადიციული, იქნება ეს “პროგრესიზმი“ “ათეიზმი“ ’’ინდივიდუალიზმი“

’’ევოლუციონიზმი”(ევოლუციის მცდარი გაგებით) თუ ’’მატერიალიზმი’’ დ.ა.შ.

მიუღებელია პერსონალიზმისთვის. საჭიროა ითქვას რომ, პერსონალისტური იდეალის

თავისუფალი და პლურალისტური საზოგადო ერთობა და პიროვნების

თავისუფლება შესაძლებელია ეფუძნებოდეს მხოლოდ ტრადიციულ ფასეულობებს.

საქართველოს, რა თქმა უნდა არ გააჩნია ევროპული სახის

პერსონალისტური ტრადიცია, როგორც რელიგიურ ფილოსოფიური მიმდინარეობის,

მაგრამ, საქართველოსთვის და ქართველი ადამიანისთვის, მართლმადიდებელი

ქრისტიანისთვის, პერსონალიზმი, ანუ პიროვნული უნივერსუმი, სრულებითაც არ

არის უცხო და რაღაც შორეული. რამდენადაც, მართლმადიდებლური

ანთროპოლოგია, ადამიანს ყოველთვის განიხლავდა როგორც სულიერ პიროვნებას

და არა როგორც განყენებულ და სრული ავტონომიურობის მქონე ინდივიდუალობას

და ყოველთვის ეძებდა გზებს ადამიანის დაცემული მდგომარეობიდან

გამოსაყვანად.

ასევე, შეუძლებელია არ ვახსენოთ შოთა რუსთაველის ვეფხისტყაოსანი,

რომლის იდეალებზეც თაობები იზრდებოდა. ყოველგვარი გადაჭარბების გარეშე

შეიძლება ითქვას რომ, ვეფხისტყაოსანი თავისი სულიკვეთებით, პერსონალისტური

ნაწარმოებია. რუსთაველის პოეზია, ისევე როგორც ყველა ჭეშმარიტი პოეტური

შემოქმედება, ესაა ტრანსცენდენცია, რომელიც თავის შინაგან არსებობაში

ყოველთვის დაკავშირებულია სხვასთან, (სხვებთან) რუსთაველის პოემის

უმთავრესი თემაა: მეგობრობა და სიყვარული. რა არის ვეფხისტყაოსნის გმირების

მეგობრობა, თუ არა ურთიერთისთვის თავგანწირვა და თავისუფალ პიროვნებათა,

14

თავისუფალი სიყვარული, ანუ, ურთიერთობის უმაღლესი ფორმა? ასევე, სრულებით

პერსონალისტური პოზიცია აქვს რუსთაველს სიყვარულთან მიმართებაში.

რუსთაველისთვის, მიჯნურობა ღვთაებრივი მოვლენაა, ყოფიერების

განსაკუთრებული ფორმაა. იგი უპირისპირდება როგორც ხორციელ სიყვარულს

(სიძვას) ასევე საზეო- საიმქვეყნო, იდეალისტურ, ანუ განყენებულ, იმპერსონალურ

სიყვარულს. მისთვის მისაღებია მხოლოდ სიყვარულის ამაღლებული ფორმა,

მაგრამ არა აბსტრაქტული, არამედ კონკრეტული პიროვნებისადმი მიმართული

სიყვარული. რუსთაველისთვის სიყვარული სიცოცხლის გენერატორია და მისთვის

ცხოვრება მხოლოდ მაშინაა სრულფასოვანი და სასურველი, როდესაც ადამიანი

ცხოვრობს როგორც საკუთარი თავისთვის ასევე სხვისთვის, მეგობრისთვის,

მიჯნურისთვის და საერთოდ მოყვასისთვის. ’’რასაცა გასცემ, შენია; რაც არა,

დაკარგულია!’’ სულ რაღაც ხუთიოდე სიტყვით, რუსთაველმა გამოხატა

პერსონალიზმის, ანუ, პიროვნული არსებობის სრული არსი. როგორც გახსნილობის

და გაცემის და არა ჩაკეტილობის და ანგარების. სულიერება, რომელსაც პიროვნება

მიეკუთვნება, ის ჭეშმარიტი რეალობაა, როდესაც რაც უფრო მეტს გასცემს

ადამიანი მით უფრო მეტი რჩება თავად მას და ფლობს სწორედ იმას, რასაც

გასცემს. პიროვნება ყოველთვის მოწოდებულია გამოეხმაუროს სხვა პიროვნების

ძახილს. პიროვნულობა სრული გახსნილობა და თავგანწირვაა.

რაც შეეხება ჩვენს პოლიტიკურ შეხედულებებს. პოლიტიკა, ისტორიის

ქმნის და ადამიანთა მასების მართვის ხელოვნებაა და ასე იყო ყოველთვის.

მაგრამ, პოლიტიკას არასდროს არ მიუღწევია ადამიანის პირად ცხოვრებაში

ჩარევის და მასზე ზემოქმედების ისეთი მაშტაბებისთვის, როგორც ეს დღესაა

და ამ რეალობიდან გამომდინარე, ადმიანის უფლებების და მისი თავისუფლების

დაცვა, საჭიროა პირველ რიგში სწორედ პოლიტიკისგან, მისი ტოტალიტარიზმისგან

და ჰეგემონიისგან. იმისათვის რომ, პოლიტიკა დავაბრუნოთ საკუთარ კალაპოტში,

მინიმუმამდე დავიყვანოთ მისგან მომდინარე საფრთხეები და ჩავაყენოთ იგი

ხალხის სამსახურში, რაც მისი უმთავრესი ვალდებულებაა და მისი პირვანდელი,

ტრადიციული და საკრალური დანიშნულებაა, ამისათვის საჭიროა მისი

შემადგენელი სტრუქტურული ელემენტების სრული რეორგანიზირება,

რეფორმირება. ალბათ, ყველას გსმენიათ გამონათქვამი რომ, სისტემა უნდა

დაინგრეს! (სისტემის სიღრმისეული მნიშვნელობის გაგებით.) დიახ! იმისათვის

რომ რადიკალურად შევცვალოთ ჩვენი ყოფა-ცხოვრების ხარისხობრივი

მახასიათებელი, აუცილებელია არსებული პოლიტიკური სისტემის ნგრევა და

თვისობრივად ახლის მშენებლობა, რაც ჩვენი შინაგანი რწმენიდან და

სამყაროსეული ხედვიდნ უნდა იყოს წარმოქმნილი და გამომდინარე, ეს უნდა იყოს

ჩვენი საკუთარი შემოქმედება.

დღეისათვის, როგორც საქართველოში, ასევე მთელ მსოფლიოში, სახეზეა

არსებულ პოლიტიკურ პარტიათა ღრმა კრიზისული მდგომარეობა.

ხელისუფლებაში მოსული პოლიტიკური პარტიები წინასაარჩევნოდ იძლევიან

უამრავ ცრუ დაპირებებს, ურცხვად დემაგოგობენ ტელეეკრანებიდან, იყენებენ

15

უკანონოდ მიღებულ თანხებს, ავრცელებენ ბინძურ კომპრომატებს, ეწევიან

ცილისწამებას კონკურენტების მისამართით და სხვა უამრავი. საბოლოოდ,

მოტყუებული რჩებიან არა მარტო ამომრჩევლები, არამედ პარტიის იდეური

წევრებიც და მათი აქტივისტებიც. ამგვარ რეალობაში, პარტიის რიგითი წევრი,

ესაა მხოლოდ და მხოლოდ პარტიული კოლექტივის ნება სურვილების და

ინსტრუქციების შემსრულებელი, დაქოქილი მექანიზმი, რომლისთვისაც პიროვნული

თავისუფლების და იდეური შემოქმედების გზა მთავრდება სწორედ იქ, სადაც მისი

პარტიული ცხოვრება იწყება. ჩვენ უკვე გამოვხატეთ ჩვენი უარყოფითი

დამოკიდებულება იდეოლოგიების მიმართ, თუმცა, პარტიებთან მიმართებაში

შეიძლება ითქვას რომ, მათი უმრავლესობისთვის იდეოლოგია სრულიად

ზედმეტი ტვირთია, რომლის არც უარყოფა შეუძლიათ და არც მისი ცხოვრებაში

რეალიზაცია. არავისთვის საიდუმლოს არ წარმოადგენს რომ, პარტიაში

გაწევრიანება ხდება უმთავრესად არა იდეური, არამედ კონიუნქტურული

თვალსაზრისით. პოლიტიკური პარტიები გადაიქცნენ ათასი ჯურის: კრიმინალის,

შარლატანის, ავანტურისტის, უსაქმურის, ცხოვრებაში ხელმოცარული და

ძალაუფლების მაძიებელი ვიგინდარების თავშესაფარად. ხელისუფლებაში

მოსვლის შემდეგ ისინი ხშირ შემთხვევაში ახდენენ საკუთარი პარტიის

სახელმწიფოსთან გაიგივებას და ამ პოლიტიკურ ’’მაკლერებს’’ სრულებით

ავიწყდებათ რომ, ისინი მხოლოდ შუამავლის ფუნქციას ასრულებენ სახელმწიფოს

და ხალხს შორის და ისიც დროებით. პოლიტიკურმა პარტიებმა და მათ მიერ

პროპაგანდირებულმა იდეოლოგიებმა უკვე კარგა ხანია სრულებით ამოწურეს

საკუთარი შესაძლებლობები. სამომავლოდ, პოლიტიკური პარტია და პარტიულობა

აღარ უნდა განიხილებოდეს ხელისუფლებაში მოსვლის იარაღად და საშუალებად.

პარტიები დაკავებული უნდა იყვნენ უშუალოდ იდეების გენერირებით,

პოლიტიკური დისკურსით და საზოგადოების ფორმირების საკითხებით და ამ

ახალი რეალობის შესატყვისად, პარლამენტი ისევე როგორც მინისტრთა კაბინეტი

უნდა გარდაიქმნას მთლიანად პროფესიონალურ ორგანოდ. (რისთვისაც საჭირო

იქნება ასევე თვისობრივად ახალი საარჩევნო სისტემის შემუშავება) პარლამენტი,

ისევე როგორც ხელისუფლება, უნდა დაკომპლექტდეს მორალურად მდგრადი და

საკუთარი საქმის ბრწყინვალედ მცოდნე პროფესიონალებით და ღირსეული

ადამიანებით. პროფესიონალური პარლამენტი წინგადადგმული ნაბიჯი იქნება

მრავლობითობის ხარისხობრივში გადასაყვანად. იდეოლოგიებისადმი, პოლიტიკური

პარტიებისადმი და მთლიანად პოლიტიკისადმი ასეთი ხედვა, სრულებითაც არ

ნიშნავს აპოლიტიკურობას, ინდეფერეტიზმს და ნიჰილიზმს. უბრალოდ, ჩვენ

მიგვაჩნია რომ, საჭიროა არა იდეოლოგიები და მათზე დაყრდნობით დასახული

სამომავლო მიზნები, არამედ ცხოვრების სულიერი საფუძვლების და იმ სულიერი

წყაროების მოძიება რომლებმაც უნდა განსაზღვრონ ჩვენი სამომავლო სავალი გზა

და რომ, პოლიტიკაში ისევე როგორც ეკონომიკაში, საჭიროა მექანიკური

წარმონაქმნების ჩანაცვლება ორგანული გაერთიანებებით და სულიერ ნიადაგზე

დაფუძნებული ადამიანთა ნამდვილი ერთობებით. ისტორიულად პერსონალისტებს

ყოველთვის ახასიათებდათ მკვეთრად გამოხატული პლურალიზმი და

ანტიტოტალიტარიზმი. იგივე პოზიციებზე ვდგევართ დღეს ჩვენც. პლურალიზმს,

16

ტერიტორიულ და სახელმწიფო მოწყობის საკითხში, ყოველთვის მივყავართ

ადგილობრივ თვითმართველობამდე და ფედერალიზმამდე, რომელიც ყველაზე

მეტად ითვალისწინებს ერის შემადგენელი სხვადასხვა ჯგუფების ინტერესებს.

ჩვენთვის, ადამიანის პიროვნული რეალობის შემდგომ არსებულ, ერთ-ერთ უმთავრეს

რეალობას და ავტორიტეტს წარმოადგენს ხალხი. ხალხის ავტორიტეტის

შენარჩუნებისთვის, დაცვისთვის, ეროვნულ-სოციალურ, რელიგიურ-კულტურულ და

სხვა მნიშვნელოვან საკითხებზე მათი დამოუკიდებლად მოქმედების და

თავისუფლების ხარისხის ამაღლებისთვის, ინიციატივის და შემოქმედებითი

პოტენციალის გამოვლინებისთვის, პრაქტიკული თვითრეალიზაციისთვის და

პასუხისმგებლობის ხარისხის ამაღლებისთვის, საჭიროა სწორედ ისეთი ტიპის

პოლიტიკური წყობა, რომელიც ორიენტირებული იქნება პირველ რიგში

ადამიანის ფასეულობით მნიშვნელობაზე და მისი მოთხოვნილებების და

საჭიროებების დაკმაყოფილებაზე, ეს კი პირდაპირი სავალი გზაა პერსონალისტური

ცივილიზაციისკენ. ფედერალიზმის პრინციპი, ეს არის: <<ვიყოთ ერთად და დავრჩეთ

განსხვავებულები>> როდესაც ყოველი მათგანი ცხოვრობს საკუთარი წესების,

მოთხოვნილებების და საჭიროებების მიხედვით და ამავდროულად ყველა ერთად

აძლიერებს ერთიან ეროვნულ სულს. ფედერაციის მოსახლეობა უნდა

წარმოადგენდეს ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებულ, შრომითი და

პროფესიონალური კავშირების გაერთიანებებს, ანუ თვითმართულ, სამეურნეო და

საწარმოო კავშირებს, ეს უნდა იყოს ერთგვარი <<სულიერი ფედერაცია>>

რომლისაც საფუძვლად უნდა ედოს გახსნილობა და ურთიერთთანამშრომლობა,

აუცილებელია რომ, კონკურენციის პრინციპი ჩანაცვლებული იყოს კოოპერაციის

პრინციპით და მატერიალური კეთილდღეობის და ეკონომიკური ზრდის

პროგრესისტული იდეა ჩანაცვლებული იყოს მოხმარების ოპტიმალური დონის

განსაზღვრით და მისთვის შესატყვისი წარმოებით. საქართველო თავისი ბუნებრივი

მონაცემებით ტიპიური აგრარული ქვეყანაა და დიდი ალბათობით სამომავლოდაც

შეინარჩუნებს და განიმტკიცებს ამ სტატუსს, რაც, რა თქმა უნდა არ გამორიცხავს

წარმოების ყველა სხვა სფეროს განვითარების აუცილებლობას და საჭიროებას. ჩვენი

ყურადღება გვინდა გავამახვილოთ იმდენად არა თავად სოფლის მეურნეობის

პროდუქციის შექმნაზე, რამდენადაც თავად იმ გარემოზე სადაც ეს პროდუქცია იქმნება

და იმ სუბიექტზე რომელიც ამ პროდუქციას ქმნის. საქართველოს ეროვნულ სოციალურ

არქიტექტორულ შენობაში, სოფელი და გლეხობა ყოველთვის იკავებდა ცენტრალური

საყრდენის, დედაბოძის ადგილს და ქვეყნის ავბედითობის ჟამს, სწორედ ამ ხერხემალის

სიმყარე და სიმტკიცე განაპირობებდა შენობის მდგრადობას. სოციალურობასთან ერთად,

გლეხობა და სოფელი ესაა ისტორიულ კულტურული ფენომენი, რომელიც

პარალელურად მატერიალური პროდუქციის წარმოებისა, თავადვე გვევლინება ამ

კულტურის შემომქმედად, (სიმღერების, ცეკვების, ზღაპრების ანდაზების დ,ა,შ)

შემნახველად და გამომდინარე გლეხობისთვის მახასიათებელი ბუნებრივი

კონსერვატიზმიდან, თავადვეა ამ კულტურული, რელიგიური, სოციალური და

ეროვნული თვითცნობიერებისთვის საჭირო და მნიშვნელოვანი ყოველგვარი

ტრადიციული ფასეულობების და წესრიგის დამცველი. ამ კუთხით გლეხობის როლი

შეუფასებელია და ერთადერთი სწორი ანალოგია იქნებოდა მისი შედარება ადამიანის

17

ორგანიზმის ისეთ ორგანოსთან როგორიც ღვიძლია. ღვიძლის მსგავსად ისაა ეროვნული

სხეულის სიმყარისთვის საჭირო რკინის და ვიტამინების შემნახველი და მიმწოდებელი,

სისხლშემომქმედი, გადამამუშავებელი და მიმწოდებელი, სითბოს გენერატორი და

ინფორმაციულ საკვებთან ერთად, ეროვნულ სხეულში შემოჭრილი შხამების, ანუ უცხო

და მავნე ფასეულობების გაუვნებელყოფელი-დეტოკსიკატორი. ამავდროულად, ფართოდ

და სავსედ დასახლებული სოფელი, მსგავსად მთის ფერდობზე დარგული ნარგავებისა,

ახდენს ტერიტორიის დამაგრებას და ამ ტერიტორიის როგორც კულტივაციას ასევე

კულტურიზაციას. გლეხობისთვის მახასიათებელი ‘’ეშმაკობა’’ და სხვა უარყოფითი

ემოციები ესაა სოფლის ცხოვრებისთვის მახასიათებელი მძიმე გარემოს და მუდმივად

მიწასთან, ანუ მატერიასთან მიჯაჭვულობის შედეგი და საზღაური. როგორც

მოგეხსენებათ უნაკლო არაფერია ამ ქვეყანაზე, ღვიძლიც შეიძლება დაავადდეს ან

დაავადებული იყოს თანდაყოლილი გენეტიკური ნაკლით. იმედია დღეს დღეობით

პრომეთეს ღვიძლივით დაკორტნილი სოფელი და გლეხი, ორგანული ღვიძლის მსგავსად

გამოამჟღავნებს თვითრეგენერაციის უნარს და შეძლებს ახალი ენერგიით და ახალი

შესაძლებლობების გახსნით, გადავიდეს საკუთარი ყოფა ცხოვრების ახალ ცნობიერებით

და ხარისხობრივ დონეზე, რაც თავის გამოხატულებას ჰპოვებს ჩვენს მიერ ზემოთ

ნახსენებ კოოპერაციულობაში, ეგო-ინდივიდუალიზმის დაძლევაში, ფინანსების

მობილიზაციაში და კოლექტიური შრომის ორგანიზებაში, რაც მზარდი და ველური

კაპიტალიზმის პირობებში არათუ საჭიროა, არამედ აუცილებელია

თვითგადარჩენისთვის და სამომავლო განვითარებისთვის. ყოველივე ზემოთ

თქმულიდან გამომდინარე, ალბათ გასაგები უნდა იყოს რომ, დღეისათვის გაპიარებული

და რეკლამირებული, ჭარბი პროდუქციის მწარმოებელი და მხოლოდ სამომხმარებლო

სექტორზე გათვლილი ფერმერული მეურნეობა არ შეიძლება განიხილებოდეს სოფლის

და გლეხობის ანტერნატივად. ჩვენს მიერ ზემოთ აღწერილი სახელმწიფო მოწყობა, რა

თქმა უნდა არ არის უნიტარული, თუმცა, ფედერაციული სახელმწიფოს

სუბიექტებსაც არ ექნებათ სრული სუვერენიტეტი. საგარეო პოლიტიკური კურსის

განსაზღვრა და ჯარი აუცილებლად უნდა იყოს ცენტრალური ხელისუფლების

დაქვემდებარებაში.

ქვეყნის ტერიტორიალური მთლიანობის, ერთიანობის და განუყოფლობის

გარანტს უნდა წარმოადგენდეს არა მხოლოდ იურიდიული სახელშეკრულებო

ნორმატივები, აქტები და ძალისმიერი საშუალებები, არამედ, უპირველეს ყოვლისა

პიროვნებათაშორისი ურთიერთობები და სულიერი კავშირები. თუმცა, ყოველივე

ზემოთ თქმულის რეალიზაცია შესაძლებელი გახდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ეს არ

იქნება გარედან თავსმოხვეული პროცესი, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ერის,

ერთმანეთისადმი მტრულად და ანტაგონისტურად დაპირისპირებულ ნაწილებად დაშლა

და რეალური საფრთხე შეუქმნას ქვეყნის ტერიტორიალურ მთლიანობას. ყოველივე

ზემოთ თქმულის რეალიზაცია შესაძლებელი გახდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც

ადამიანების უმრავლესობა, როგორც საყოფაცხოვრებო ყოველდღიურობაში, ასევე

ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში წარმოდგენილი იქნებიან ხარისხობრივი

უმრავლესობის სახით, მათი შინაგანი და სიღრმისეული ცნობიერებით და არა რაღაც

არჩევნების და დემოკრატიულობის სავალდებულო ატრიბუტის და ზედაპირული და

18

უსახური მასის უმრავლესობით. ყოველგვარი ხელოვნური, ძალადობრივი, მექანიკური

და გარედან თავსმოხვეული სახელმწიფოებრივ-პოლიტიკური წყობა, ესაა ფსევდო,

ყალბი სახელმწიფოებრივ-პოლიტიკური წყობა. თუმცა გარკვეული პოლიტიკური და

ეკონომიკური დეცენტრალიზაცია, ძალაუფლების რეგიონებზე გადანაწილება ეხლავე

შესაძლებელია და აუცილებელია. საქართველოს საგარეო პოლიტიკის, ისევე

როგორც მსოფლიო პოლიტიკის უმთავრეს პრობლემას და მთავარ ამოცანას

წარმოადგენს მშვიდობა. მშვიდობის დაცვა და შენარჩუნება შეუძლებელია მხოლოდ

პოლიტიკურ-დიპლომატიური მექანიზმებით. ომი და მშვიდობა მეტაფიზიკური

ხასიათის მოვლენაა. ადამიანის შინაგანი სულიერი მდგომარეობაა და ომის ან

მშვიდობის გარეგნული, ანუ ჩვენთვის ხილული მიზეზები, ჩვენს შიგნით

არსებული უთანხმოების და გაორების მხოლოდ სიმბოლური ანარეკლია. ჭეშმარიტი

მშვიდობა, შინაგანი წინააღმდეგობის დაძლევაა, ცოდვად დაცემის შედეგად

წარმოშობილ ბოროტებაზე გამარჯვებაა. რაც ჩვენთვის, იგივე პერსონალისტური

ანუ სულიერი რევოლუციაა. არ არსებოობს საშინაო პოლიტიკისგან განყენებული

საგარეო პოლიტიკა. საგარეო პოლიტიკა უნდა იყოს საშინაო პოლიტიკის

გაგრძელება და ორივე ერთად უნდა ემსახურებოდეს ქვეყნის და მისი მოსახლეობის

და საბოლოო ჯამში პიროვნების ინტერესებს. ქვეყნის საგარეო პოლიტიკა უნდა

იყოს განსაკუთრებულად მშვიდობიანი, რაც უნდა ითვალისწინებდეს არა მარტო

რომელიმე სამხედრო ალიანსში გაწევრიანებაზე უარის თქმას (რაც არ გულისხმობს

საკუთარი შეიარაღებული ძალების არ ყოლას) და მშვიდობიანი და ნეიტრალური

პოლიტიკის ფორმალურ დეკლარირებას, არამედ, ასევე კონკრეტულ სამშვიდობო

ინიციატივებს. (პერსონალისტები ჯერ კიდევ წინა საუკუნეებში გამოდიოდნენ

საყოველთაო განიარაღების ინიციატივით) ეს არ უნდა იყოს წარმოსახვითი და

გულუბრყვილო, ოპტიმისტური პაციფიზმი. ეს უნდა იყოს ქრისტიანული,

თავგნწირვითი მშვიდობისმოყვარეობა, საკუთარი სიცოცხლის მსხვერპლად გაღებით,

სხვის მკვლელობაზე უარის თქმა. ეს უნდა იყოს ნებით, გონებით და რწმენით

მშვიდობის შემოქმედება. დღევანდელი მსოფლიო პოლიტიკა, იგივე

გეოპოლიტიკა, ესაა მცდარი სახელმწიფო იდეოლოგია, მცდარი პოლიტიკური

კონცეფცია, ყოვლად ამორალური და უზნეო ცნობიერება, ‘’დარვინიზმის და

მატერიალიზმის შეჯვარებით გამოყვანილი იდეოლოგიური მუტანტი’’. ამ

იდეოლოგიით შეიარაღებული თანამედროვე ყაჩაღები, ’’ძლიერნი ამა ქვეყნისანი’’

საკუთარი გავლენის სფეროებად ინაწილებენ მთელ მსოფლიოს, ყველანაირად

ცდილობენ მიიტაცონ სხვისი ტერიტორიები, ბუნებრივი და ინტელექტუალური

რესურსები, კულტურული ფასეულობები, ზეგავლენა მოახდინონ სხვა ხალხის

მსოფლმხედველობაზე და თავს მოახვიონ საკუთარი, ერთობ საეჭვო ფასეულობები,

საკუთარ ნებას და ჰეგემონიას დაუქვემდებარონ ადგილობრივი მოსახლეობა და

ადგილობრივი მთავრობები. მათი მიერ მსოფლიო ხალხთა ერთმანეთში აღრევას და

კონტროლირებად ქაოსს უნდა დავუპირისპიროთ გონოპოლიტიკა, ადამიანის

პიროვნული მთლიანობა, ნების, გონების და რწმენის სულიერი ერთობა.

პიროვნება ესაა ცნობიერების მატარებელი ნება, რწმენა კი მისი შინაგანი ფუნქციაა,

მისი შინაგანი მამოძრავებელია, მთლიანობაში ესაა ერთიანი სულიერი კატეგორია.

რაც უფრო დიდია, პიროვნების სულიერი აზროვნების, ანუ გონების ჩართულობა,

19

მით უფრო მაღალია ადამიანის ინტელექტი, ანუ, მით უფრო მიზანმიმართულად და

დანიშნულებისამრებ ხდება ადამიანის ისეთი ბუნებრივი ორგანოს მართულობა და

გამოყენება როგორიც ტვინია. ამდენად, არავითარი ანტაგონიზმი რწმენას და

გონებას შორის არ არსებობს. შეიძლება ითქვას რომ, ადამიანი სწორედ იმიტომაა

მორწმუნე რომ, იგი გონიერი არსებაა და პირიქით, ადამიანი სწორედ იმიტომაა

გონიერი არსება რომ იგი მორწმუნეა და საერთოდ უნდა ითქვას რომ არ არსებობს

ურწმუნო და ამორალური ადამიანი როგორც ასეთი. ათეისტებს ალბათ გულწრფელად

სჯერავთ საკუთარი ურწმუნოების, მაგრამ, თუ კარგად დავუკვირდებით, დავინახავთ

რომ მათი ურწმუნოება ემყარება ღმერთის და სულიერების არარსებობის რწმენას და არა

ცოდნას, რამდენადაც მათ არ შეუძლიათ წარმოადგინონ ამის დამადასტურებელი

არგუმენტირებული მტკიცებულება, მათ რომ ეს შესძლებოდათ, მაშინ მორწმუნეები უკვე

დინოზავრებივით კარგა ხნის გადაშენებული იქნებოდნენ. ისევე როგორც მორწმუნეებს

არ შეუძლიათ ღმერთის არსებობის დამტკიცება. არსებობს მხოლოდ სხვადასხვა რწმენა,

ზოგს ღმერთის სწამს, ზოგს უცხო პლანეტელების, ზოგს პროგრესის და ზოგს

სახელმწიფო ინსტიტუტების და პრეზიდენტების, უფრო სწორად რომ ვთქვათ, არსებობს

რწმენა და ცრურწმენები. დაახლოებით მსგავსი მდგომარეობაა მორალთან მიმართებაშიც,

ზოგი პირველყოფილი ადამიანის მორალით ცხოვრობს, რომლისთვისაც უპირატესია და

ერთგვარი ‘’ვალდებულებაა’’ ძალმომრეობა, მომხვეჭელობა, ანგარება, საკუთარი გვარის

და კლანის წინ წამოწევა მიუხედავათ მათი უნიჭობისა, გაუნათლებლობისა და

დაუმსახურებლობისა და რა თქმა უნდა ყოველივე ამით ამაყობს კიდეც და მასაც

შესაბამის პატივს მიაგებენ მისივე მსგავსთა ~საზოგადოებაში’’ რატომ? იმიტომ რომ

ასეთია მათი ცნობიერება, მსოფლხედველობა და მორალი, ხოლო ზოგი ქრისტიანული

მორალით ცხოვრობს, რომელსაც ერთ ლოყაში რომ გაარტყავენ, მეორე ლოყას უშვერს,

მშიერს რომ ნახავს, თვითონ არ შეჭამს და მას შეაჭმევს, შიშველს რომ ნახავს, თვითონ

გაიხდის და მას ჩააცმევს, ერთ ლარს რომ სთხოვენ, ხუთ ლარს აძლევს, რატომ? იმიტომ

რომ ასეთია მისი მორალი. ამდენად, არსებობს სხვადასხვა იერარქიულ საფეხურზე

მდგომი და სხვადასხვა რწმენის მქონე ადამიანების განსხვავებული რწმენა და

განსხვავებული მორალი. გონოპოლიტიკა ითვალისწინებს პრინციპულობას,

იდეურობას, არჩევანის გაკეთებას, მიზნის დასახვას, სიტუაციის სწორ აღთქმას,

სწორად შეფასების უნარს, სამოქმედოდ სწორი გადაწყვეტილების მიღებას და

პოლიტიკაში ქრისტიანული მორალის კატეგორიული იმპერატივის დამკვიდრებას.

ყოველი ქმედება უნდა გამომდინარეობდეს პიროვნების ისეთი ხარიხობრივი

შემადგენელიდან როგორიცაა: სამართლიანობა, სინდისიერება, პატიოსნება,

პასუხისმგებლობა, ვალდებულება დ.ა.შ.

რაც შეეხება ესქატოლოგიას. ესქატოლოგია პერსონალისტური

მსოფლმხედველობის და მოწოდების უმთავრესი შემადგენელია. პერსონალიზმი

შორსაა იმ აზრისგან რომ, არსებული ისტორიის ფარგლებში შესაძლებელია

სრული სოციალური სამართლიანობის, საყოველთაო მშვიდობის და

კეთილდღეობის მიღწევა. ცათა სასუფეველი, საყოველთაო აღდგომა, ზეციური

იერუსალიმი, ფერისცვალება, უკვდავება, მარადიულობა და ადამიანის არსებობის

ამქვეყნიური ტრაგიზმის სრული დაძლევა, შესაძლებელია მხოლოდ ესქატოლოგიურ

20

პერსპექტივაში, რაც დაკავშირებულია ღვთის ნებასთან და ქრისტეს მეორედ

მოსვლასთან. ქვეყნის აპოკალიფსური პერსპეკტივიდან გამომდინარე იბადება

ლოგიკური კითხვა, რა აზრი აქვს ჩვენს ქმედებებს, მისწრაფებებს, სურვილებს და

შემოქმედებით სულისკვეთებებს, თუ ყველაფერი რაც კი ადამიანს შეუქმნია და

მომავალში უნდა შექმნას ექვემდებარება განადგურებას? და თუ, ადამიანის ხსნა და

გადარჩენა მთლიანად ღმერთზეა დამოკიდებული? საქმე იმაშია რომ,

ქრისტიანული ესქატოლოგია, ესაა ღმერთის და ადამიანის ერთობლივი

შემოქმედებითი პროცესი. ყოველივე ზემოთ თქმულის მისაღწევად საჭიროა და

სავალდებულოა ადამიანის მიერ გაწეული ძალისხმევა ‘’ცათა სასუფეველი ძალისხმევით

აიღება’’. აპოკალიფსური, ისტორიული ტრაგედიის შემდგომ, ღმერთი ქმნის არა

მარტო ახალ მიწას და ახალ ცას, აღსდგება არა მარტო ადამიანი, არამედ აღსდგება

ყველაფერი ფასეული რაც კი ადამიანთა ყველა თაობას შეუქმნია და აღსდგება

და ხორცი შეესხმება ყოველივე იმასაც, რისი დასრულებაც ისტორიული დროის

განმავლობაში ვერ მოხერხდა. ამიტომ, უპირველეს ყოვლისა მნიშვნელოვანია

ადამიანის მოწოდება და მისი პიროვნული მისწრაფებების ღირებულებითი

ფასეულობა და არა გარანტირებული შედეგი, როდესაც და სადაც ეს უბრალოდ

შეუძლებელია. დეტერმინირებული და ობიექტირებული ისტორიული დროის,

მარცხის და გამარჯვების შეფასების კრიტერიუმი განსხვავებულია ესქატოლოგიურ-

ეგზისტენციალური დროის შეფასებითი კრიტერიუმისგან. შეუძლებელია

აპოკალიფსური ტრაგედიის და მეორედ მოსვლის რაიმე სახით დაჩქარება ან

შენელება, რომლის ზუსტი დროც მხოლოდ მამა ღმერთისთვისაა ცნობილი.

მიუხედავად არსებული დეტერმინიზმისა, ადამიანი პასუხისმგებელია საკუთარ

ქმედებებზე, თავისუფალი ნება და სიკეთეს და ბოროტებას შორის არჩევანის

უფლება ჯერ არავის არ გაუუქმებია. აუცილებელია ადამიანმა გამოიმუშავოს

ესქატოლოგიის გაგების და მისი აუცილებლობის რაც შეიძლება სწორი და

მართებული წარმოდგენა. ’’იცხოვრე ისე, თითქოს შენ დღეს უნდა მოკვდე და

ამავდროულად ისე, თითქოს შენ უკვდავი ხარ; იმუშავე ისე, იმ განცდით,

თითქოს ისტორია არასდროს არ დამთავრდება და ამავდროულად ისე, თითქოს ის

დღეს უნდა დამთავრდეს.’’

არსებობს პერსონალიზმის ორგვარი გაგება, კოსმოპოლიტური და ეროვნული.

’’კოსმოპოლიტური პერსონალიზმი,’’ ესაა პერსონალიზმის მცდარი გაგება.

ერთადერთი სწორი პერსონალიზმი ეს არის ’’ეროვნული პერსონალიზმი’’

ეროვნულობა გამომდინარეობს პიროვნებიდან და არა პირიქით. ეროვნული

სხეული პიროვნული რეალობიდანაა აღმოცენებული. ეროვნულობა პიროვნების

კრებითი ფორმაა (ისევე როგორც ოჯახი) მართალია პიროვნებასთან მიმართებაში

ეროვნული მეორადია, მაგრამ არა მეორეხარისხოვანი. სწორედ ეროვნული

განსაკუთრებულობა და უნიკალურობა იძლევა საკაცობრიო მსახურების

შესაძლებლობას. ეროვნულობის გარეშე, პერსონალიზმი იქნებოდა

კოსმოპოლიტური იდეოლოგიის მსგავსი, ცარიელი და უნაყოფო ფილოსოფიური

კონცეფცია. ასევე, ჩვენ ერთმანეთისგან განვასხვავებთ, ეროვნული თვითშეგნების,

პატრიოტულ გამოვლინებას, ნაციონალისტური თვითიდენტიფიკაციის მცდარი

21

გამოხატულებისგან. საკუთარი ერის სიყვარულის აფიშირება ყველა ქვეყნის

ნაციონალისტებისთვის ჩვეულებრივი მოვლენაა, თუმცა ჩვენ ვფიქრობთ რომ,

ნაციონალიზმს არაფერი საერთო არ გააჩნია ერის ჭეშმარიტ სიყვარულთან.

პატრიოტიზმი ესაა სამშობლოს და საკუთარი ერის თავისუფალი, უანგარო, შინაგანი,

სიღრმისეული და გულითადი სიყვარული. ეს სიყვარული, ინტუიტიურ-გენეტიკურია

და მსგავსად დედა-შვილური სიყვარულისა არ ექვემდებარება განსჯას და არასდროს არ

გადადის სიძულვილში, რამეთუ მისი ხედვა ორიენტირებულია არა ობიექტირებულ

გარეგნულ ფორმაზე, არამედ მის შინაგან და სიღრმისეულ სუბიექტურ არსზე და

შესაბამისად, ამგვარი სიყვარულით გამსჭვალული ადამიანის ქმედებაც გამოირჩევა

სამშობლოსთვის უანგარო მსახურების და თავდადების გრძნობით. ხოლო

ნაციონალისტური თვითშეგნება ესაა სხვებისადმი ზიზღი, ზედაპირულობა, ანგარება,

შეზღუდულობა და ჯგუფურად გამოხატული ეგო-ინდივიდუალიზმი. სამშობლოს ან ამ

შემთხვევაში უფრო სწორი იქნებოდა თუ ვიტყოდით ქვეყნის და ხალხის

ნაციონალისტური ‘’სიყვარული’’ ესაა ზედაპირული, მოწონებითი და დროებითი

‘’სიყვარული,’’ რომელიც ‘’გიყვარს’’ მხოლოდ მანამდის, სანამ ქვეყანა და ხალხი შენს

სასარგებლოდ ‘’იწველება’’, აკმაყოფილებს შენს ძალაუფლებისადმი ლტოლვას,

მატერიალურ, ეგოისტურ და ინდივიდუალისტურ ამბიციებს და კვებავს შენს

გაუკუღმართებულ შეხედულებებს და გაუმაძღარ ამპარტავნებას და თუ ეს ასე არ ხდება,

მაშინ პირველივე რაც ნაციონალისტის პირიდან აღმოხდება, სწორედ საკუთარი ქვეყნის

და ხალხის ლანძღვა-გინება და მისი არსებულ თუ არარსებულ ცოდვებში

დადანაშაულებაა და ამიტომ ყოველთვის ხიფათის შემცველია ნაციონალისტების

ძალაუფლების დასასრული, რამდენადაც მათი დასასრულის დევიზია; ‘’ჩვენ თუ არ

ვიქნებით, ქვა ქვაზე ნუ დარჩება.’’ საზოგადოების გარკვეულ ნაწილში არსებობს

მოსაზრება რომ, საჭიროა ეროვნული იდეოლოგიის შექმნა. ჭეშმარიტი ეროვნულობა

პატრიოტიზმია, ხოლო მისი იდეოლოგიზირება უკვე ნაციონალიზმია, სახელმწიფო

პოლიტიკის შემადგენელი ნაწილია, რომლის რადიკალიზაცია ფაშიზმია, ნაციზმია,

წარმართული სულის და ოკულტურ ინფერნალური ძალების ზეიმია, რაც სრულებით

სცილდება არათუ ეროვნულობის, არამედ თავად ადამიანურობის ჩარჩოებსაც. ამიტომ,

არავითარი ახალი იდეოლოგიის შექმნის და არც ძველის აღდგენის საჭიროება არ

არსებობს, რამეთუ ყოველი იდეოლოგიის ცენტრალური იდეა, უღმერთობა და მტრის

ხატის შექმნაა და მიმართულია ყოველთვის პიროვნების წინააღმდეგ. ნამდვილი

ქრისტიანული სახელმწიფოს არსი სწორედ ადამიანების იდეოლოგიური ჩარჩოებისგან

განთავისუფლებაში და მათ პერსონალიზაციაშია. საჭიროა მოხდეს ქრისტიანობის

რეალიზაცია რათა ადამიანებს დაუბრუნდეთ შინაგანი ცხოვრება და შესაძლებელი

გახდეს მათი ილუზიური და მითიური რეალობიდან სრულებით განსხვავებულ

რეალობასთან, ცოცხალ ჭეშმარიტებასთან ზიარება. ‘’თუ ჩემს სიტყვებში დარჩებით,

ჭეშმარიტად ჩემი მოწაფეები ხართ, შეიცნობთ ჭეშმარიტებას და ჭეშმარიტება

გაგანთავისუფლებთ თქვენ’’ ბერძნულ რაციონალიზმზე და რომაულ სამართალზე

დაფუძნებული თანამედროვე ცივილიზაცია უძლური აღმოჩნდა ქრისტეს სიტყვების და

მისგან მონიჭებული თავისუფლების მისაღებად. ყველა ქვეყანა მიისწრაფვის

თავისუფალებისკენ და სოციალური სამართლიანობისკენ, მაგრამ, ქრისტეს სიმართლის

მიუღებლად შეუძლებელია თავისუფალი და სამართლიანი საზოგადოების და

22

სახელმწიფოს მშენებლობა. ამ ბოლო დროს სულ უფრო ხშირია მოწოდება ამა თუ იმ

დანაშაულის წინააღმდეგ კანონის გამკაცრების შესახებ. ეს მაშინ როდესაც უკვე

არსებული კანონების დაცვა და აღსრულება არ არის უზრუნველყოფილი სათანადო

დონეზე. მკაცრი სასჯელის შიში სრულებითაც არ ამცირებს დანაშაულის რაოდენობას და

რაც მთავარია გარეგნული იძულების და დასჯის ამ მექანიკურ ფორმას არ შეუძლია

დანაშაულის წარმომშობი მიზეზის აღმოფხვრა. აქ ჩვენ საქმე გვაქვს რაციონალისტური

აზროვნების და ცივილიზაციის ტიპიურ მოდელთან, როდესაც დარღვეულია მიზეზ

შედეგობრივი კავშირი, როდესაც იგნორირება ხდება მოვლენის გამომწვევი შინაგანი

მიზეზის და ყურადღება გადატანილია მის გარეგნულ მხარეზე, ანუ შედეგზე. რა თქმა

უნდა ცოდვილი ადამიანების ცოდვილ საზოგადოებაში, ისეთში როგორშიც ჩვენ

ვცხოვრობთ კანონის არსებობა აუცილებელია და სავალდებულოა, მაგრამ, არსებული

რეალობიდან გამომდინარე მხოლოდ კანონის და მითუმეტეს მისი გამკაცრების იმედად

ყოფნა ესაა საკუთარი თავის მოტყუება და ისიც უნდა გავითვალისწინოთ რომ კანონის

არსებობა თავისუფლების პირდაპირ პროპორციონალურია. რამდენადაც მეტად

მოეჭირება საკანონმდებლო ჭანჭიკები, იმდენად მეტად შეიზღუდება ჩვენი

თავისუფლებაც. კანონიერი სასჯელი რათქმაუნდა დამნაშავისთვისაა

გათვალისწინებული, მაგრამ სად არის იმის გარანტია რომ, თანამდებობას და

ძალაუფლებას ამოფარებული რომელიმე ნაძირალას გამო, ან პოლიტიკური მიზეზით,

უდანაშაულო ადამიანი არ ამოყოფს თავს კანონის ამ უსულგულო მანქანის ხახაში?

ამიტომ, მხოლოდ სასამართლოს შენობაზე შემომდგარი თემიდას თვალახვეული

ქანდაკების იმედად ნამდვილად ვერ ვიქნებით. ქრისტეს სიმართლე და მის სიმართლეში

ყოფნა ესაა ადამიანის შინაგან ცხოვრებაზე ორიენტირება, ბოროტების პირველ მიზეზთან

ბრძოლა და მასზე გამარჯვება, რისი შედეგიც იქნება სამართლიანობის გარეგნული,

ხილული გამოვლენა. როგორც ვხედავთ არსებობს სიმართლე და სამართლიანობა და

სამართლიანობა ყოველთვის სიმართლიდან გამომდინარეა, სიმართლე სამართლიანობის

მშობელია, ისევე როგორც ყოველი ტყუილის მშობელი და უსამართლობის მიზეზი

ეშმაკისეული სიცრუეა. ბიბლიური გადმოცემის მიხედვით სწორედ ეშმაკისეული სიცრუე

გახდა ადამი და ევას პირველადი ცოდვის მიზეზი და არა ღმერთისგან აკრძალული

სიკეთის და ბოროტების ხის ნაყოფის ჭამა, აკრძალული ხილის ჭამა, მისი თანმდევი

შედეგებით ეს უკვე ფაქტობრივი მტკიცებულებაა, შედეგია იმისი რომ, ადამიანმა ეჭვის

ქვეშ დააყენა ღმერთის სიმართლე და მისი შექმნილი ყოფიერება, დაიჯერა რა ეშმაკის

სიცრუის, საკუთარ თავში გზა გაუხსნა, თავშესაფარი მისცა სიცრუეს და არაყოფიერს.

შედეგად მივიღეთ ობიექტივაცია, ადამიანმა დაკარგა შინაგანი ხედვა და კავშირი

ღმერთის მიერ შექმნილი სამყაროს სუბიექტურ ცენტრთან, არსებით რეალობასთან და

დაკარგა ამ რეალობაში მისთვის მინიჭებული ცენტრალური ადგილი. ადამიანის

მიკროკოსმიული ბუნების დაცემამ უშუალო უარყოფითი ასახვა ჰპოვა მთლიანად

მაკროკოსმოსის მდგომარეობაზე. მოხდა ადამიანის გარიყვა გარე, ანუ ობიექტურობის

პერიფერიაზე, ხოლო ყოველივე ამის სანაცვლოდ ახლად შეძენილი ობიექტირებული

თუ ხორციელი თვალთ-ხედვით, აღმოაჩინა რომ ყველაფერ სიკეთესთან თუ

უბედურებასთან ერთად თურმე შიშველიც ყოფილა მთელი ამ დროის თუ უდროობის

განმავლობაში და რაღა უნდა ექნა? აიღო და მიიწება ლეღვის ფოთოლი ერთ ადგილას.

აკრძალული ხილის მაგივრად შესაძლებელია ყოფილიყო აკრძალული ოთახი,

23

აკრძალული ტერიტორია ან რაიმე სხვა სახის აკრძალვა, ამით შედეგი არ შეიცვლებოდა.

აქ მთავარია არა აკრძალული ხილის ჭამა, არამედ თავად აკრძალვის დარღვევა და ის

მიზეზი რამაც ეს დარღვევა გამოიწვია. თუ ადამიანისთვის თავისუფალი ნების

მინიჭებას, ღმერთს დანაშაულად არ ჩავუთვლით, მაშინ რჩება ადამიანის მხრიდან

ღმერთთან მსგავსების პოტენციის რეალიზაციის სურვილი, რისი განხორციელებაც

გამოუცდელობის და სულსწრაფობის გამო მან მოინდომა აკრძალული ხილისგან

მიღებული მაგიური ცოდნის ძალისმიერი საშუალებით და ასევე არსებობს უმთავრესი

დამნაშავე, ეშმაკი, რომელმაც საკუთარი სიცრუით აცდუნა ადამიანი და უბიძგა

ცოდვისკენ. სწორედ ამ ‘’ვაჟბატონზე’’ ბრძანებს მაცხოვარი ‘’რადგან ცრუა იგი და

სიცრუის მამაა.’’ ეშმაკი საკუთარი სიცრუით პარაზიტირებს ღვთაებრივ ყოფიერებაზე და

ქმნის პარალელურ, ილუზიურ რეალობას, არარსებულის არსებულობას, რომელიც

სიკეთეს უპირისპირებს ბოროტებას, სიყვარულს სიძულვილს, ძე ღვთისას ანტიქრისტეს

და ახდენს ყოველივე ფასეულის, ფსევდო ფასეულობებით ჩანაცვლებას და უკანონობის

დაკანონებას. მთელი ეს ყოფიერებაზე პარაზიტირება და პაროდიზირება ნამდვლად

სახუმარო და სასაცილო იქნებოდა რომ არა მისგან გამოწვეული ადამიანური უბედურება

და ტანჯვა და ამ ‘’ვაჯბატონის’’ მიმდევრების და სულიერი შვილების სარეველა

ბალახივით გამრავლება. დაწერილია რომ ‘’წუთისოფელი ბოროტებაში ძევს,’’ ასევე

უტყუარად შეიძლება ითქვას რომ წუთისოფელი სიცრუეში ძევს. ყოველი პოლიტიკოსი

თავისი ტყუილებით, მანიპულაციებით და პიარ სვლებით, ყოველი საინფორმაციო

სამსახური თავისი მოდელირებებით, იმიტაციებით და ‘’ფეიკებით’’ და საერთოდ

ყოველი მატყუარა, რა მიზანიც არ უნდა ამოძრავებდეს მას, ემსახურება ეშმაკს, მსოფლიო

ანტიუტოპიური სახელმწიფოს მშენებლობას და ანტიქრისტეს ტახტის დამკვიდრებას.

ასევე, ამ პროცესში ძალზედ უარყოფით როლს თამაშობენ გულგრილი ადამიანები, არც

ცივები და არც ცხელები, რომლებზეც ნათქვამია, ‘’გეშინოდეთ გულგრილების, რამეთუ

მათი ჩუმი თანხმობით ხდება ყველა დანაშაული მსოფლიოში.’’ ჩვენი აზრით, ჩვენ

გვესაჭიროება ეროვნული და რელიგიური ყოფიერების სულიერ საწყისებთან

დაბრუნება, მოყვასის სიყვარული, ქრისტიანობის ფორმალური და ფიქტიური გაგების

და თავად ქრისტიანობაში შემორჩენილი ‘’ყოფითის’’ ანუ წარმართობის დაძლევა და

ჩვენს საზოგადოებაში ჯერ კიდევ მყარად ფესვგადგმული კერპთაყვანისმცემლური

ელემენტების გადალახვა. აქ ლაპარაკია ქრისტიანული ეთიკის ცხოვრებისეული

ყოველდღიურობის ნორმად დამკვიდრებაზე და არა სახელმწიფოს ან სამღვდელოების

მხრიდან განხორციელებულ რაიმე სახის იძულებაზე. ‘’ჭეშმარიტი თეოკრატიის

განხორციელება შესაძლებელია მხოლოდ ისტორიის საზღვრებს გარეთ, ამიტომ,

თეოკრატიული იდეის დედამიწაზე განხორციელების თუნდაც მცდელობაც კი, ჩვენს

მიერ აღიქმება როგორც უეჭველი ფარსი.’’ თუმცა გარკვეული დესეკულარიზაცია

აუცილებელია. რაც შეეხება მონარქისტულ წყობას და მისი რეანიმაციის

მცდელობას, უნდა ითქვას რომ, ძველი ტიპის მონარქიამ სრულად ამოწურა

საკუთარი, ალბათ არ შევცდებით თუ ვიტყვით, ღმერთისგან მინიჭებული დროებითი

ლეგიტიმაცია. თავის დროზე, ისრაელის უხუცესებისთვის მონარქის ყოლაზე,

ღმერთისგან გაცემული თანხმობა აშკარა მაჩვენებელია იმისი რომ, ეს თანხმობა

ადამიანის უგნურების, უმეცრების და დაცემულობის მაჩვენებელი უფროა, ვიდრე

ღმერთის ნება სურვილის. ასეა თუ ისე, ჩვენ ვხედავთ ძველი აღთქმის

24

ლეგიტიმაციას, მაგრამ არა ახალი აღთქმის. ჩვენ კი, ახალი აღთქმის ენით

ვიტყოდით რომ, ’’არც ახალ ღვინოს ჩაასხამენ ძველ ტიკებში, თორემ ტიკები

დასკდება, ღვინოც დაიღვრება და ტიკებიც მოისპობა. არამედ ახალ ღვინოს ახალ

ტიკებში ასხამენ და ორივე გადარჩება.’’ აქვე უნდა აღინიშნოს რომ, მონარქისტული

წყობა მისი ღვთაებრივი ლეგიტმაციიდან (თუნდაც დროებითი ლეგიტიმაციით) და მისი

საკრალური ბუნებიდან გამომდინარე უპირატესია ყველა სხვა წყობასთან მიმართებაში.

ამდენად, თუ სამომავლოდ ცხოვრებისეული რეალობა მიგვიყვანს მონარქიის

აუცილებლობასთან, ეს უნდა იყოს სრულებით ახალი ფორმის და ახალი შინაარსის

მატარებელი მონარქია. არა ისტორიულად უკვე კარგად ცნობილი, ‘’აბსოლიტური’’

ან ‘’კონსტიტუციური’’ ტიპის, არამედ პერსონალისტური და ჭეშმარიტად ‘სახალხო

ტიპის მონარქია. ჩვენი გზა უნდა იყოს ’’ქისტიანული პერსონალიზმის’’ გზა,

ქრისტიანული ცხოვრებისეული ეთიკის გზა და ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს

რომ ქართველი ერი პროფეტული და ესქატოლოგიური ერია, რაც ღვთაებრივ

მადლთან ერთად, უდიდესი პასუხისმგებლობის დამკისრებელია ჩვენთვის.

ქრისტიანობა არსებითად მესიანისტური რელიგიაა და ქართულ მესიანიზმზე თუ

ვილაპარაკებთ, ეს უნდა იყოს ერთადერთი სწორი და მართებული მესიანიზმი,

ესქატოლოგიური მესიანიზმი! ჩვენ უნდა დავრჩეთ ქრისტეს მეგობარ ერად, ვიყოთ მის

სიტყვებში, სიმართლეში და სიყვარულში, ჩვენი ცხოვრების აზრი და მიზანი უნდა

მდგომარეობდეს ღვთის ნების აღსრულებაში და კეთილი ნაყოფის მოტანაში. ეს იქნება

ჩვენი მოკრძალებული წვლილი ქვეყნიური სამეფოს ქრისტეს სამეფოდ გარდაქმნაში და

ამ სამეფოში ქართული ენის, აზრის და იდეის გაბრწყინებაში, რაც საკაცობრიო

გამოხატულებას ჰპოვებს პიროვნულობის, თავისუფლების და შემოქმედების ნიშნით.

არსებობენ საქართველოს გაბრწყინების მოლოდინში მყოფნი და ისინიც ვისთვისაც

‘’საქართველოს გაბრწყინება’’ ღიმილის მომგვრელია და ხელსაყრელი საბაბია

მორწმუნეთა დასაცინად. საქართველოს გაბრწყინება ესქატოლოგიური და სულიერი

პერსპექტივაა და იგი არ მოხდება ისტორიულ დროში და იმ სახით როგორც ეს ბევრს

წარმოუდგენია, საქართველოს გაბრწყინება არ ნიშნავს ას სართულიანი შუშის შენობების

აშენებას, მსოფლიოში უძლიერესი არმიის ყოლას და მერსედესზე უკეთესი მერსედესის

გაკეთებას. საქართველოს გაბრწყინება შეიძლება იყოს ღვთისგან ბოძებული მადლი და

ჯილდო სულიერების თვალით უხილავ ფრონტზე საქართველოს მიერ გაწეული

მსხვერპლისთვის და რწმენისთვის ან ამჯერად ჩვენთვის უცნობი მიზეზთაგან

გამომდინარე. ალბათ ეს უფრო ის შემთხვევაა როდესაც შეფასების განსხვავებულ

კრიტერიუმთან გვაქვს საქმე. რაც შეეხება ჩვენს მიწიერ მოთხოვნილებებს და

შესაძლებლობებს, მართალია დაწერილია, რომ ‘’არა მხოლოდ პურით ცოცხლობს კაცი,

არამედ ღვთის პირიდან გამომავალი ყოველი სიტყვით,’’ მაგრამ ისიც ცნობილია რომ

ყოველგვარი გადატანითი მნიშვნელობის გარეშე, პური ჩვენი არსობისა გვესაჭიროება

ჩვენ დღეს. გვესაჭიროება ეკონომიკის და სოფლის მეურნეობის აღორძინება, სამუშაო

ადგილების შექმნა, სპორტის, კულტურის, თავდაცვის, განათლების და ჯანმრთელობის

სფეროს ნორმალზირება, მაშტაბური სოციალური უსამართლობის დაძლევა და

მოსახლეობის სოციალური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა და ვინ უნდა გააკეთოს

ყოველივე ეს თუ არა ჩვენ? ისტორიულად ცნობილი კოლონიალისტური

ურთიერთობებისგან განსხვავებით, თანამედროვე ნეოკოლონიალიზმი ემსახურება

25

ტრანს ნაციონალურ ბიზნესს და მხოლოდ მათ უკან მდგომი მცირე ჯგუფის ინტერესებს,

რომელთათვისაც უცხოა ყოველგვარი ეროვნული და სახალხო. მათი დაფინანსება და

დახმარება არასდროს არ გასცდება საპარლამენტო და სამთავრობო სავარძლებს და ასევე

ზოგიერთი არასამთავრობო ორგანიზაციების ოფისებს. დახარჯავენ სწორედ იმდენს

რამდენიც მათი გავლენის გამყარებას ესაჭიროება და მათ მარწუხებში მოქცეული ქვეყანა

და ხელისუფლება კარგავს სუვერენიტეტს და ის ვერანაირად ვერ იქნება ხალხის

ინტერესების გამომხატველი. კოლონიალური უღლის მოსაცილებლად და ზემოთ

ჩამოთვლილი პრობლემების მოსაგვარებლად საჭიროა ოცნების სფეროდან გამოსვლა.

სურვილი ნების გარეშე ოცნების სფეროა, უმოქმედობა და უსაქმურობაა. ოცნება

მისაღებია და სასარგებლოა ადამიანის, საზოგადოების, ერის განვითარების გარკვეულ

სტადიაზე, უმთავრესად საწყის ეტაპზე, ხოლო გახანგრძლივებული და დროში

გაწელილი ოცნება ნების ერთიანობის და მთლიანობის დაშლაა, ანუ მისი არ ქონაა.

ამიტომ, არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს რამდენი წელი გავა, ორმოცი, ასი თუ ათასი,

ცალკე აღებული დრო, ადამიანის ნების გარეშე ჩვენს ამოცანებს ვერ გადაჭრის და

თავისუფალი ადამიანების თაობას ვერ მოიყვანს. დრო ფასეული ხდება მხოლოდ მაშინ,

როდესაც გაკეთებულია არჩევანი, დასახულია მიზანი და დაწყებულია ქმედება ამ მიზნის

მისაღწევად. იგივე შეიძლება ითქვას თავისუფლებასთან მიმართებაში, თავისუფლება

ჯონჯოლი არაა რომ საკოლმეურნეო ბაზარზე იყიდო, ან რაიმე ნივთი, რომ ინტერნეტ

მაღაზიაში გამოიწერო. დაწერილია რომ ‘’ყველა ცოდვის ჩამდენი ცოდვის მონაა’’

თავისუფლება ან მონობა, ადამიანის შინაგანი მდგომარეობაა, თავისუფალი ციხეშიც

თავისუფალია და მონა პრეზიდენტის სავარძელშიც მონაა. თავისუფლება ნებელობითი

აქტია და ნება, როგორც ადრე უკვე ავღნიშნეთ, ერთიანი სულიერი კატეგორიის

შემადგენელი ნაწილია, რაც საკუთარ გამოხატულებას ჰპოვებს მხოლოდ ღვთაებრივ

ნებასთან თანხვედრაში. იმისათვის რომ, ცნობილმა ქართულმა ტოლერანტობამ არ

მიიღოს უძლურების, უმეცრების და გულგრილობის სახე, საჭიროა კარგად

ვაცნობიერებდეთ რომ, ტოლერანტობა არ ნიშნავს ბოროტებასთან, ამორალურთან და

უზნეობასთან შემგუებლობას (მითუმეტეს კოჰაბიტაციას) მაგრამ, ბოროტებასთან

ბრძოლა საჭიროა დავიწყოთ საკუთარი თავიდან და შემდგომ უკვე ჩვენს გარშემო.

როგორც ვხედავთ არსებული პრობლემების უმრავლესობას რელიგიური საფუძველი

გააჩნია და პირდაპირ კავშირშია ღვთაებრივის და ეშმაკისეულის დაპირისპირებასთან,

რაც ასევე რეალურ გამოხატულებას ჰპოვებს მართლმადიდებლობის და ზოგადად

ქრისტიანობის წინააღმდეგ დაპირისპირებაში. როდესაც ეგრეთ წოდებულ

ცივილიზირებულ და ქრისტიანულ ქვეყნებში ოფიციალურად მიიღება ბიბლიური და

სახარებისეული მორალისთვის მიუღებელი და სრულებით საწინააღმდეგო კანონები,

ესაა ქრისტიანობის წინააღმდეგ ბრძოლა და მისი ფაქტობრივი უარყოფა და ალბათ შორს

აღარაა ის დროც როდესაც ბაბილონის გოდოლში და ჰეკატეს სამფლობელოში

მიღებული კანონებით ქრისტიანობა კანონგარეშედ გამოცხადდება და ქრისტიანების

დევნა დაიწყება. ანტიქრისტიანულია და ანტიადამიანურია ყოველი სახელმწიფო

კანონმდებლობა რომელიც აკანონებს ერთსქესიანთა ქორწინებებს და ახდენს

პროსტიტუციის, სათამაშო ბიზნესის, ნარკოტიკების მოხმარების და იარაღის ტარების

უფლების ლეგალიზაციას. რა თქმა უნდა შეუძლებელია პროსტიტუციის, ქურდობის და

ა.შ. დამარცხება და სრულებით მოსპობა, მაგრამ აქ მთავარია არა დანაშაულის მოსპობა,

26

არამედ თავად ჩვენი დამოკიდებულება დანაშაულის მიმართ, ის თუ რომელ მხარეზე

ვდგევართ პირადად ჩვენ, ვიბრძვით დანაშაულის წინააღმდეგ თუ ვეგუებით მის

არსებობას და ხელს ვუწყობთ მის გავრცელებას და გამრავლებას. აქვე ვიტყვით რომ ჩვენი

თანამედროვების ერთ ერთი ყველაზე დიდი და ფართოდ გავრცელებული დანაშაულია

დაუსჯელობა. პერსონალისტები ყოველთვის გამოირჩევოდნენ მაღალი

საზოგადოებრივი აქტიურობით. თუმცა, ისინი არ მიეკუთვნებიან მასის ადამიანს და

ხშირ შემთხვევაში, ასკეტურ შემოქმედებით სიმარტოვეს ანიჭებენ უპირატესობას.

ამგვარი ცხოვრებისეული მოწოდების ადამიანები ყოველთვის გამოირჩევიან

პრინციპულობით და მათთვის უმრავლესობის აზრი და სურვილი, სრულებითაც

არ წარმოადგენს ჭეშმარიტების უმღლეს ინსტანციას და ხელშეუხებელ

ავტორიტეტს. თუმცა ეს არ გულისხმობს უმცირესობაში ყოფნას, ამ სიტყვის კლასიკური

გაგებით. სიტყვებმა უმცირესობა, უმრავლესობა, მემარჯვენე, მემარცხენე დ.ა.შ. კარგა

ხანია უკვე დაკარგეს რეალური აზრობრივი მნიშვნელობა. მათთვის სიმართლე და

ხარისხი უპირატესია რაოდენობაზე. ასევე მახასიათებელია მკვეთრად

გამოხატული ქრისტიანული მორალი (მორწმუნეთათვის) და შინაგანი

არისტოკრატიული კეთილშობილება.

პერსონალიზმი პირველ რიგში, პირადი ცხოვრებისეული პოზიციაა. რომელიც

არავის იძულებით არაფერს არ ახვევს თავს და ხელმძღვანელობს მხოლოდ პირადი

მაგალითის მიცემით. იგი ყოველთვის პატივისცემით ეპყრობა მისთვის

არამახასიათებელ, ’’უცხო’’ მორალურ ნორმებს და ღირებულებებს. პერსონალიზმი

ეს არის ყოველდღიური მცდელობა, ბრძოლა საკუთარი ყოფა-ქცევის

გაკეთილშობილებისთვის და ქვეყნის და ადამიანების წინაშე საკუთარი

პასუხისმგებლობის ამაღლებისთვისთვის და არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს,

მიიჩნევენ თუ არა ეს ადამიანები საკუთარ თავს პერსონალისტებად და ეცნობიან თუ

არა პერსონალისტი ფილოსოფოსების ნაშრომებს. მთავარია რომ, ასეთი ადამიანები

ყოველთვის არსებობდნენ და დღესაც არსებობენ. წმინდა მამა სერაფიმე საროველი

გვეუბნება, ‘’მოიპოვე მშვიდობა საკუთარ სულში და შენს გარშემო ათასობით ადამიანი

გადარჩება’’ ალბათ დროა უკვე რომ ჩავუფიქრდეთ ამ სიტყვების სიღრმისეულ

მნიშვნელობას, გავაცნობიეროთ ადამიანისთვის პერსონალისტური რევოლუციის

საჭიროება და ვისწავლოთ საკუთარ ქმედებებზე პასუხისმგებლობის აღება. ყველას

ვისაც სურვილი აქვს რომ იყოს არა უბრალოდ ინდივიდუმი, არამედ პიროვნება, უნდა

დადგეს პერსონალისტურ პოზიციაზე, მიუხედავად განსხვავებული სქესისა, ეთნიკური,

რელიგიური, თუ ნაციონალური წარმომავლობისა. როგორც მორწმუნეებს ასევე

ათეისტებს, ბევრი რამის სწავლა შეუძლიათ ერთმანეთისგან და ჩვენ ვფიქრობთ რომ,

პერსონალისტური მისწრაფება ორივე მხარისთვის მისაღებია.

აქვე ორიოდე სიტყვით სიტყვა თავადის მნიშვნელობის შესახებ. თავად, ანუ

პიროვნულად. სიტყვა ’’თავადი“- თავადობა, მაჩვენებელია მისი თვითმყოფადობის,

თვითსავსობის, თვითმართულობის და არა მისი თვითნებობის. ჯერ კიდევ

მისტერიების ეპოქიდან მოყოლებული, თავადობა იყო ადამიანის პიროვნულობის,

მისი დამოუკიდებლობის, თავისუფლების და მისი სულიერ იერარქიასთან კავშირის

27

მაჩვენებელი. სამომავლოდ ამ სიტყვამ ზოგადი პოლიტიკური და სოციალური

დატვირთვა შეიძინა. სიტყვა ბატონი და მისი მნიშვნელობა, განსხვავებით სიტყვა

თავადისგან, ყოველთვის პოლიტიკურ, სოციალურ კატეგორიას და მის

იერარქიულ სისტემას მიეკუთვნებოდა. სიტყვა ‘’ბატონი’’ ასოცირდება ბატონ-

ყმობასთან და მონობასთან. სულიერებისთვის კი უცხოა ბატონის და მონის და

ზოგადად ბატონის ფსიქოლოგია. სამწუხაროდ ადამიანებს შორის საზოგადო

მიმართვის, პატივისცემის და დაფასების გამოხტვის ფორმად, სწორედ ეს სიტყვაა

(’’ბატონო’’) გამოყენებული. ჩვენი აზრით, ეს არის ადათ-წესის სტატუსით, ჩვენამდე

მოღწეული ერთ-ერთი მავნე სტერეოტიპი.

ყველაფერი ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, ალბათ ნათელია რომ,

პერსონალიზმი არ არის მხოლოდ ფილოსოფია და შემეცნებითი აზროვნების გზა,

რომელიც არაფერს არ გვავალდებულებს პრაქტიკულ ცხოვრებაში. პიროვნების

ქმნა, პირდაპირ პროპორციულია ადამიანის პრაქტიკულ ქმედებებთან. იოჰან

ფიხტეს აქვს ასეთი გამონათქვამი ’’რომელ ფილოსოფიას აირჩევ შენ,

დამოკიდებულია იმაზე თუ რა ადამიანი ხარ შენ.’’ იმედს გამოვთქვავთ რომ,

ყოველი ჩვენთაგანი რომელც ირჩევს პერსონალიზმს, ღირსეული მატარებელი

იქნება ადამიანის სახის, როგორც ღვთის ხატის და მსგავსის.

პერსონასოფიური საზოგადოების საორგანიზაციო ჯგუფის სახელით

ჯუმბერ თადიაშვილი

2014 წ

პერსონალიზმის ისტორია

სიტყვა ‘’პერსონალიზმი’’ ხმარებაში შევიდა არც თუ ისე შორეულ პერიოდში.

ის, რასაც დღეს უწოდებენ პერსონალიზმს, სრულებითაც არ არის ახალი გამოგონება.

პიროვნების უნივერსუმი, ეს არის ადამიანის უნივერსუმი და გასაკვირი იქნებოდა

რომ, მეოცე საუკუნის დადგომამდე არავინ არ დაკავებულიყო მისი გამოკვლევით.

თანამედროვე პერსონალიზმი ეფუძვნება უძველესი ტრდიციების მქონე ნიადაგს.

პერსონალიზმი არ არის სისტემა, მაგრამ, ის გვერდს ვერ აუვლის სისტემატიზაციას.

სწორედ იმიტომ რომ, პერსონალიზმი მიდის თავისი იდეების სისტემატიზაციისკენ,

ის წარმოადგენს არა მარტო პოზიციას, არამედ ფილოსოფიასაც. პერსონალიზმის

ცენტრალური პოზიციაა, თავისუფალი და შემომქმედი პიროვნების არსებობა. არსებობს

სხვადასხვა სახის პერსონალიზმი და მათში არსებული შიდა დინებები, მაგრამ,

ყოველ მათგანს აქვს ერთიანი წარმოდგენა პიროვნების უნივერსუმზე. პიროვნება

ერთადერთი რეალობაა რომელსაც ჩვენ შევიმეცნებთ და ამავდროულად ვქმნით მას

შიგნიდან. პიროვნების შინაგანი რესურსები ბოლომდე არ არის განსაზღვრული.

პიროვნება ცოცხალი აქტიურობაა, სხვა პიროვნებებთან კომუნიკაციის და ერთობის

შემოქმედებაა, რომლის რეალიზაცია და შემეცნება ხდება ქმედებაში, რომელიც

პერსონალისტურ გამოცდილებას წარმოადგენს. პერსონალიზმის მთავარი აზრის

გამოხატვა შეიძლება ორნაირად, შეიძლება ობიექტების სამყაროს შესწავლის დაწყება

28

და მტკიცება იმისი რომ, არსებობის პიროვნული ფორმა, ეს არის არსებობის

უმაღლესი ფორმა და რომ სამყაროს არსი მდგომარეობს პერსონალიზაციის პროცესში.

მეორე გზაა, როდესაც ჩვენს შორის ვინმე ღიად დაიწყებს პიროვნული ცხოვრებით

ცხოვრებას და შეეცდება აიყოლიოს სხვებიც. ანტიკური ხანის ფორმულა ‘’შეიცან

თავი შენი’’ წარმოადგენდა პერსონალისტური შინაარსის მქონე, რევოლუციური

ტიპის უძველეს მოწოდებას. შემდგომ უკვე ქრისტიანობამ თავისი პირველივე

ნაბიჯებით წინ წამოწია პიროვნების გაგება. 1) პიროვნება არ წარმოადგენს

მხოლოდ რიგი რეალობების საერთო ხასიათის შუალედურ ნაწილს. ის წარმოადგენს

განუყოფელ მთლიანობას, რომლის ფესვები აბსოლიტურშია. 2) პიროვნებაზე ბატონობს

არა აბსტრაქტული ბედის ძალა, იდეათა სამეფო, ანუ, ინდივიდების ბედისადმი

გულგრილი უპიროვნო იდეები, არამედ თავად ღმერთი, რომელიც თავადაა

უმაღლესი პიროვნება და სიმართლე. 3) ადამიანური არსებობის სიღრმისეული აზრი

მდგომარეობს არა იმაში რომ, შეერწყას ბუნებას, ან იდეათა სამეფოს აბსტრაქტულ

მთლიანობას, არამედ იმაში რომ, მწუხარების განცდით, გულითადი მონანიებით და

საკუთარი აზრების ხელახალი გადასინჯვით, მოახდინოს გარდაქმნა და შინაგანი

ცვლილება საკუთარ თავში. 4) ადამიანი შექმნილი არსებაა, მაგრამ მის განმსაზღვრელ

საწყისს წარმოადგენს თავისუფლება. ღმერთმა თავისი ქმნილება შექმნა იმდენად

სრულყოფილი, რამდენადაც ეს საერთოდ შესაძლებელია. ამავდროულად,

ადამიანსთვის მინიჭებული თავისუფლება საშუალებას აძლევს მას რომ, თვითონ

ზარდოს თავისი ადამიანურობა. 6) პიროვნული საწყისის ამგვარი აბსოლუტირება არ

გამოყოფს ადამიანს არც ქვეყნისგან და არც სხვა ადამიანებისგან. ღმერთის

გაადამიანურება, განკაცება, აკურთხებს მიწის და ზეცის, ხორცის და სულის

ერთობას. ყოველი პიროვნება მოწოდებულია მონაწილეობა მიიღოს ქრისტეს

მადლით გაბრწყინებულ, ქრისტეს მისტიკური ეკლესიის სხეულის შემოქმედებაში.

ამიერიდან კაცობრიობის კოლექტიური ისტორია იძენს საკუთარ კოსმიურ

მნიშვნელობას. თავად სამების კონცეფციას მივყავართ უმაღლესი არსების იდეასთან,

რომლის შიგნითაც ხორციელდება პიროვნებათა დიალოგი, რაც უკვე, თავისთავად

წარმოადგენს სიმარტოვის უარყოფას.

ე. მუნიე

პერსონალიზმი პიროვნება წარმოადგენს პირველად შემოქმედებით რეალობას, ყოფიერების

პირველად სულიერ ელემენტს და უმაღლეს სულიერ ფასეულობას, ხოლო სამყარო,

ეს არის უმაღლესი პიროვნების-ღმერთის შემოქმედება და არა ემანაცია, ემანაციის

იდეა ეწინააღმდეგება შემოქმედების იდეას. პიროვნება ესაა ფუნდამენტალური,

ონთოლოგიური კატეგორია, რომელშიც ნებითი აქტიურობა, მოქმედება, შერწყმულია

მის უწყვეტ არსებობასთან, ამიტომ, პიროვნება და მისი გამოცდილება, არსებითად

ერთადერთი რეალობაა, მაგრამ, პიროვნების საწყისი დაფუძნებულია არა საკუთარ

თავში, არამედ ერთიან და უსასრულო საწყისში-ღმერთში. ადამიანის სხეული, ეს

29

არის პირველ რიგში ფორმა და არა მატერია. სხეულის ფორმა არ განისაზღვრება

მატერიალური შემადგენლობით. მატერია არის სიმძიმე და აუცილებლობა, ხოლო

სხეულის ფორმა მიეკუთვნება პიროვნებას და ის დაიმკვიდრებს მარადიულობას.

ადამიანის სული იმყოფება არა კონკრეტულად რომელიმე ორგანოში, არამედ ფორმაში.

პიროვნება მტრულადაა განწყობილი დროის მიმართ, რადგან დრო სიკვდილის

მატარებელია და ამავდროულად, სწორედ პიროვნების რეალიზაციაა დროის

წარმომშობი. ეს არის უმთავრესი პარადოქსი პიროვნებაზე, დროის და ზე დროის,

ცვლილების და უცვლელობის შემცველობის პარადოქსი. ადამიანი თვითმართვადი

არსებაა, მან თავად უნდა მართოს საკუთარი თავი და არ უნდა იყოს სხვის მიერ

მართული. პიროვნებასთანაა დაკავშირებული პასუხისმგებლობა და ღირსება. ადამიანის

ღირსება იმაში მდგომარეობს რომ, არ დაემორჩილოს იერარქიულად მასზე დაბლა

მდგომს, ამისათვის კი, საჭიროა იერარქიულად მასზე მაღლა მდგომი რეალობის

არსებობა. ჰუმანიზმის შეცდომა იმაში მდგომარეობდა რომ, ის ადამიანზე ფიქრობდა

როგორც მარტოოდენ ბუნებრივ არსებაზე დ ავერ ხედავდა მასში სულიერ არსებას.

პერსონალიზმი, ეს არის ბუნების მიერ ადამიანის დამონების წინააღმდეგ ამბოხება, ასევე,

კაპიტალის ბატონობასთან არ შეგუება და მისი უარყოფა. პერსონალიზმი ვერ დაუშვებს

ადამიანის ნივთად და სავაჭრო პროდუქტად გადაქცევას. ადამიანი არ შეიძლება იქცეს

ინდუსტრიული განვითარების იარაღად. შრომა სულიერი მოვლენაა და არა

მატერიალური, ამიტომ, შესრულებული სამუშაოსთვის დაწესებული გადასახადის

დისციპლინა, ესაა მონური დისციპლინა. პერსონალიზმს არ შეუძლია შეეგუოს

ადამიანზე ფულის უპიროვნო ძალაუფლებას. მსოფლიოში მოსახდენია რადიკალური,

რევოლუციური, პერსონალისტური, ღირებულებათა გადაფასება, რომელიც დღემდე

რეალურად არ მომხდარა, ეს ნიშნავს ობიექტივაციის და ბუნებრივი აუცილებლობის

დამხობას, სუბიექტების განთავისუფლებას და განსხვავებულ სულიერ რეალობაში

გადასვლას. მხოლოდ მაშინ გახდება შესაძლებელი ღრმა სოციალური ცვლილებების

განხორციელება. სწორედ ღირებულებათა გადაფასებაა განმათავისუფლებელი

პერსონალისტური რევოლუცია. პიროვნება თავისი არსებობის აზრს უნდა ხედავდეს

იდეის სამსახურში და შეიძლება თავიც შესწიროს იდეას, ხანდახან აუცილებელიცაა

თავგანწირვა, მაგრამ, დაუშვებელია პიროვნების განხილვა, როგორც რომელიმე იდეის

საშუალებად და იარაღად, პირიქით, იდეაა პიროვნების რეალიზაციის საშუალება და

იარაღი.

ნ. ბერდიაევი

თანამედროვე მსოფლიო პიროვნების წინააღმდეგ

ბურჟუაზიულ-ინდივიდუალისტური ცივილიზაცია ჯერაც მყარადაა ჩაფესვებული

დასავლეთის სამყაროში. ბურჟუაზიული ცივილიზაცია წარმოადგენს იმ ფართო

ცივილიზაციის დამასრულებელ ეტაპს რომელიც ვითარდება აღორძინების

პერიოდიდან დღემდე. მის საწყისში ჩადებულია ინდივიდის ბუნტი სოციალური

მექანიზმის წინააღმდეგ. ეს ბუნტი არ ყოფილა უწესრიგო და ანარქისტული, იგი

შეიცავდა პიროვნების კანონიერ მოთხოვნებს, მაგრამ, იგი სწრაფად გარდაიქმნა

ინდივიდის შეზღუდულ კონცეფციად, რაც უკვე თავიდანვე დასაღუპად ემუქრებოდა

30

მას. გამოცდილება გვიჩვენებს რომ სოციალური თანასაზოგადოების ყოველგვარი

ხრწნა, ბაზირებულია პიროვნული იდეალის დასუსტებაზე. ინდივიდუალიზმი

პირველ რიგში გვევლინება ინდივიდის დაცემად და შემდგომ უკვე მის იზოლაციად.

ინდივიდუალისტური პერიოდი დაიწყო ამაღლებული ფაზით, მისი პირვანდელი

ადამიანის იდეალს წარმოადგენდა გმირი, მისი წარმომადგენლები იყვნენ ვაჟკაცური

ადამიანები და მათი მახასიათებელი თვისებები იყო: სიმამაცე, სათავგადასავლო

სული, დამოუკიდებლობა, სიამაყე და მოხერხებულობა, მაგრამ არა ეშმაკობის

მნიშვნელობით, არამედ იმ ზომით რა ზომითაც ის ამრავლებს სიმამაცეს.

ბურჟუაზიულ საზოგადოებაში, ყველა ეს ფასეულობები განწირული აღმოჩნდა

დასაღუპად. ინდუსტრიული კაპიტალიზმის დროს, როცა ფული ამუშავდა როგორც

მანქანა, ფინანსურმა კაპიტალიზმმა გახსნა ახალი, იოლი ცხოვრების მსოფლიო და

შრომის დროს გაწეული ადამიანის რეალური ძალისხმევა, მოგების თეორიული

თამაშებით ჩაანაცვლა. ამ დროისთვის, სათავგადასავლო ვნება ადგილს უთმობს

კომფორტის ვნებას, უპიროვნო, მექანიკურად მიღწეულ სიკეთეს და კმაყოფილების

გრძნობას, რომლისთვისაც უცხოა ზომიერების გრძნობა და ხიფათის შეგრძნება.

ამგვარად, ინდუსტრიული მოგების, სპეკულაციური მოგებით ჩანაცვლებამ და

შემოქმედებითი ფასეულობების, კომფორტის ფასეულობებით ჩანაცვლებამ, ნელ ნელა

ყოველგვარი პატივისცემა დაუკარგა ინდივიდუალისტურ იდეალს და თავიდან

მართველ კლასებს, შემდგომ კი სახალხო მასებს გზა გაეხსნათ ბურჟუაზიულ

სულთან მისასვლელად, რომელიც ჩვენ გვესახება სულიერების ყველაზე ხილულ

ანტიპოდად. ბურჟუა, ეს არის ადამიანი რომელმაც დაკარგა ყოფიერების აზრი,

მცხოვრები მხოლოდ ნივთების გარემოცვაში, ნივთების, რომელთაც შინაგანი

საიდუმლოება არ გააჩნიათ და მათი დანიშნულება მხოლოდ გამოყენებითი

მნიშვნელობისაა. ბურჟუა, უგონოდ და შეუჩერებლად მიისწრაფვის სოციალურ-

ფსიქოლოგიური თვისებების ფასეულობებისკენ, რომლებიც უზრუნველყოფენ მის

სიმშვიდეს: ბედნიერება, ჯანმრთელობა, კეთილდღეობა, სტაბილურობა, ცხოვრებით

და კომფორტით ტკბობა. ბურჟუაზიულ მსოფლიოსთვის, კომფორტი იგივეა რაც

აღორძინების ეპოქისთვის გმირობა, ხოლო ქრისტიანული შუასაუკუნეებისთვის

სიწმინდე. პრესტიჟულობა , აი რაც ყველაზე მეტად ახასიათებს ბურჟუაზიულ სულს.

სულიერებისგან ადამიანის დაშორებით და მისი მატერიალური საზრდოს გარეშე

დატოვებით, ლიბერალურმა ინდივიდუალიზმმა შესძლო გაეხლიჩა ბუნებრივი

თანასაზოგადოება. ამ მსოფლიოში საზოგადოებები წარმოადგენენ გასიებულ

ინდივიდებს და ამ ინდივიდების მსგავსად, ჩაკეტილები არიან საკუთარ თავში.

მეცხრამეტე საუკუნეში იყო მცდელობა ხელშეკრულებითი საზოგადოების, ამ

ნაივური და ლიციმერული კონცეფციის საშუალებით, ამ გახლეჩილი ნაწილების

ერთად შეკოწიწების, რომლის თანახმად, თავისუფალი ინდივიდები დაკავებული

არიან ინდუსტრიით, ვაჭრობით, გააჩნიათ ხელისუფლება და შეუძლიათ თავად

განსაზღვრონ ის საზღვრები რომელიც მათ აწყობთ. მსოფლიოში სადაც ბატონობს

პროდუქციის აუცილებლობა და ფული, სადაც ლიბერალიზმის ხელოვნურმა

თავისუფლებამ იქამდე მიგვიყვანა რომ, ყველა სოციალური ორგანიზმი

თანდათანობით მოექცა ოკულტური ძალების ძალაუფლების ხელში, ფულის

ანონიმურმა ძალაუფლებამ ერთი მეორეზე მიყოლებით დაიპყრო ეკონომიკური

31

ცხოვრების ყველა თანამდებობა, თავის თავს დაუქვემდებარა ადამიანის პირადი

ცხოვრება, კულტურა და თითქმის რელიგიაც კი, ადამიანი დაიყვანა აბსტრაქტულ

ინდივიდუალობამდე, რომელსაც არ გააჩნია მოწოდება, არც პასუხისმგებლობა და

არც წინააღმდეგობის გაწევის შესაძლებლობა, ასეთ თავისუფლებას შეიძლება ეწოდოს

მხოლოდ ფსევდო და ილუზიური თავისუფლება. ხან აქ, ხან იქ,

‘’სულიერი ძალები’’ წინააღმდეგობას უწევდნენ ამ ტირანიას და ხანგძლივი დროის

განმავლობაში ახერხებდნენ ბოროტების გამოაშკარავებას, თუმცა, ეს ხდებოდა

მხოლოდ მორალურ და ინდივიდუალურ დონეზე. უწესრიგობა თავის მხრივ

მუდმივად აწარმოებს სულიერი ფასეულობების ექსპლუატაციას, რათა გამოიყენოს

მათი ავტორიტეტულობა, სწორედ ასე, თანდათანობით ჩამოყალიბდა ბურჟუაზიული

ჰუმანიზმი, ბურჟუაზიული მორალი და რაც ყველაზე პარადოქსულია,

ბურჟუაზიული ქრისტიანობა. ამიტომ, ბურჟუაზიულ მსოფლიოსთან ბრძოლაში,

ჩვენი საბოლოო ძალისხმევა იმაში უნდა მდგომარეობდეს რომ, მას ხელიდან

გამოვტაცოთ ეს ფასეულობები, რომელსაც ის მხოლოდ ცალმხრივად ხსნის და

არაადეკვატურად იყენებს, საჭიროა მისსავე საწინააღმდეგოდ შევაბრუნოთ ის იარაღი

რომლის უზურპაციაც მან მოახდინა.

ე. მუნიე

ობიექტივაცია

არსებული ობიექტური რეალობა, ეს მხოლოდ ჩვენი ცნობიერების ილუზიაა.

არსებობს მხოლოდ რეალობის ობიექტივაცია. ყველაფერი რაც ჩვენ ობიექტურ რეალობად

მიგვაჩნია, სინამდვილეში მხოლოდ რეალური ქვეყნის მდგომარეობის, გამოხატულებაა.

სუბიექტი წარმოშობს ობიექტს, მხოლოდ სუბიექტია ეგზისტენციალური და მხოლოდ

სუბიექტში შეიცნობა რეალობა. ეს არ არის სუბიექტური იდეალიზმი, ეს თავისუფლების

იდეალიზმია. ყოფიერების კატეგორია უკვე ობიექტივაციის პროდუქტია. პირველადი

სიცოცხლე და არსებობა შემოქმედებითი აქტია, თავისუფლებაა. პირველადი

თავისუფლების მატარებელია სული და არა ბუნება და ობიექტი. ობიექტივაცია არის ამ

ქვეყნის მდგომარეობასთან შეგუება, ქვეყნის აუცილებლობის წინაშე თავისუფლების

დათმობა, გაუცხოვება და გაცივება. ეს ხდება რელიგიურ ცხოვრებაშიც და პირადად

ქრისტიანობაშიც, რამდენადაც რელიგიაში სულიერი გამოცდილება ობიექტირებულია,

სოციალიზირებულია და ორგანიზებულია.

ნ. ბერდიაევი

პერსონალისტური მანიფესტი

ჩვენი საუკუნე აუცილებლად ნახავს სამოქალაქო (SECULAR) ძალაუფლებას და

სულიერ ძალაუფლებას შორის არსებული კონკურენცია თუ როგორ მიაღწევს თავის

მაქსიმუმ დაძაბულობას. ცხადია რომ, სამოქალაქო ხელისუფლების ძალაუფლება

უზომოდ იზრდება, იმდენად რომ, ამ ძალაუფლების სათავეში მყოფთ, თავბრუსხვევა

აქვთ დაწყებული. ხდება პოლიტიკური და ეკონომიკური ძალაუფლების ერთ ხელში

კონცენტრირება. ამგვარ კონსოლიდირებულ ძალას, შეიძლება წინ აღუდგნენ

მხოლოდ პიროვნებები, მათი სინდისი და მათი თავისუფლება. ჩვენ,

32

პერსონალისტურს ვეძახით ყველანაირ სწავლებას, ყველანაირ ცივილიზაციას,

რომელიც ეთანხმება და ადგენს ადამიანის პიროვნების პრიმატს მატერიალურ

აუცილებლობაზე და კოლექტიურ მექანიზმებზე. ჩვენთვის, პერსონალიზმი

უნივერსალური გასაღებია, რომელიც მიესადაგება სხვადასხვა სწავლებებს,

რომლებსაც ამ ისტორიულ სიტუაციაში, რომელშიც ჩვენ ვიმყოფებით, შეუძლიათ

თანხმობამდე მისვლა. ამდენად, პერსონალიზმი არ აცხადებს პრეტენზიას ახალი

სკოლის დაფუძნებაზე, ახალი ჩაკეტილი სისტემის გამოგონებაზე, ის ცდილობს

ერთიანი ნების გამოხატვას, არსებული მრავალფეროვნების ხელშეუხებლად და

ცდილობს მოიძიოს საშუალებები, რომლებიც მოგვცემს ისტორიაზე ეფექტური

ზემოქმედების შესაძლებლობას. ამდენად, პერსონალიზმზე ლაპარაკისას ყოველთვის

უნდა გამოვიყენოთ მრავლობითი რიცხვი, უნდა ვილაპარაკოთ პერსონალიზმის

განსხვავებულ ფორმებზე. ჩვენი უახლოესი მიზანია რომ, თანამედროვე

ცივილიზაციის ანტიადამიანური კონცეფციების საწინააღმდეგოდ, განისაზღვროს

პირველადი თანხმობის შესატყვისი პრინციპები, რომლებსაც შეუძლიათ იქცნენ ახალი

ცივილიზაციის საფუძვლად. თანხმობის პრინციპები, საკმარისი დოზით უნდა

ეყრდნობოდნენ ჭეშმარიტებას, რათა ახალი წესრიგი გამოირჩეოდეს ბუნებრივი

სიმყარით. ასევე, ისინი უნდა იყოს საკმარისად გასაგები, რათა საკუთარი თავის

გარშემო შემოიკრიბოს ყველა ის, ვინც ამ სულით ხელმძღვანელობს.

ურთიერთგაგებისთვის საკმარისია რომ, ჩვენს შორის შესაძლებელი იყოს თანხმობის

მიღწევა საზოგადოებრივ სტრუქტურებთან მიმართებაში. ფუნდამენტალური

ჭეშმარიტებები, რომლებიც ჩვენი დასკვნების და ჩვენი მოღვაწეობის საფოძველი

უნდა იყოს, გუშინ და გუშინწინ არაა მოგონილი, ერთადერთი სიახლე უნდა იყოს

მათი ისტორიული დამკვიდრება ახალ რეალობაში. ამ სპეციფიკური სიტყვის

‘’პერსონალიზმის’’ წაროთქმით, ჩვენ ვიძლევით ძალების გაერთიანების

აუცილებლობის ხმამაღალ ნიშანს, მათთვის ვინც ეძებს გზებს ამგვარი ისტორიული

შედეგისთვის. ჩვენი მოქმედებები, ეფექტური და მართებული იქნება იმდენად,

რამდენადაც ის შესატყვისობაში იქნება ჭეშმარიტებასთან. საჭიროა თუ არა

ვილაპარაკოთ ახალი ადამიანის შექმნაზე? ერთი მხრივ კი, მეორე მხრივ არა. ჩვენ

ვთვლით რომ, გარეგნული სტრუქტურები, ან სასიკეთოდ მოქმედებენ ადამიანის

განვითარებაზე, ან პირიქით უარყოფითად, მაგრამ, არცერთ შემთხვევაში არ ქმნიან

ახალ ადამიანს. ახალი ადამიანი იბადება მხოლოდ მაშინ, როცა ინდივიდი თავად

გაიღებს ამისთვის გარკვეულ ძალისხმევას, იმისათვის რომ გახდეს პიროვნება. ჩვენი

მიზანია, საგრძნობლად განვაახლოთ ადამიანთა ცხოვრება, მათი მონობის

კაბალისგან განმათავისუფლებელი ბრძოლა, მონობის, რომელიც მძიმე ტვირთად

აწევს მათ მხრებს და ამრუდებს მათ ადამიანურ დანიშნულებას. ჩვენში ეჭვს არ

იწვევს და სრულებით ნათელია რომ, ადამიანს ჯერ კიდევ არ ამოუწურია

საკუთარი ბუნების ჯერაც განუხორციელებელი და შეუსწავლელი რესურსი და მას

შეუძლია საკუთარი შემოქმედების არაჩვეულებრივი ნაყოფით გაამდიდროს

ქვეყნიერება. ახალი ცივილიზაცია, ახალი ადამიანი, ასეთი ლაპარაკი ალბათ უფრო

რისკის შემცველია რომ, უფრო შევასუსტოთ ჩვენი მისწრაფებები, ვიდრე მოლოდინს

გადავაჭარბოთ. ჩვენთვის კარგადაა ცნობილი რომ, ყოველ ეპოქას, ადამიანისთვის

33

რაღაც ღირსეულის შექმნა შეუძლია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მან შეძლო

გაიგონოს ისტორიის ზეადამიანური გამოძახილი.

ე. მუნიე

ქრისტიანობა

ქრისტიანობა უნივრსალური რელიგიაა. ეს არის სიყვარულის და თავისუფლების

რელიგია. იგი ყოველთვის იყო და არის პერსონალისტური და ესქატოლოგიური.

ქრისტიანობამ მოახდინა უდიდესი სულიერი რევოლუცია, მან სულიერად

გაანთავისუფლა ადამიანი სახელმწიფოს და საზოგადოების შეუზღუდავი

ძალაუფლებისგან, რომელიც ანტიკურ ხანაში ვრცელდებოდა ადამიანის რელიგიურ

ცხოვრებაზეც. ქრისტიანობამ ადამიანში გახსნა სულიერი საწყისი, რომელიც

დამოკიდებულია მხოლოდ ღმერთზე და არა სახელმწიფოზე და საზოგადოებაზე.

ქრისტიანულ რელიგიაში მსხვერპლი შეიცვალა ევქარისტიით, ხოლო კანონი

თავისუფალი სიყვარულით. ღმერთს ჭირდება არა მსხვერპლი, არამედ ადამიანის

თავისუფალი სიყვარული. ქრისტიანულ მსოფლიოში, კეისრის სამეფო იზღუდება

ქრისტეს ეკლესიით და ადამიანური სულის უსასრულო ბუნებით. გასაგები

მნიშვნელობით შეიძლება ითქვას რომ, ისტორიული ქრისტიანობა შექმნა ეკლესიამ,

რელიგიურმა კოლექტივმა, როგორც სოციოლოგიურმა ფენომენმა. თავად ეკლესიური

ძალაუფლება, მიუხედავად სახარებისეული ტექსტებისა, იგებოდა სახელმწიფო

ძალაუფლების მსგავსად, ეს ჩვენთვის კარგად ცნობილი სოციომორფიზმია, რომელსაც

ჩვენ მუდმივად და ყველგან ვხვდებით. რელიგიური კოლექტივის ახალ მდგომარეობას,

როგორც პიროვნებათა სულიერ ერთობას, შეუძლია ბევრი რამ შეცვალოს ამ მხრივ.

ქრისტიანობა, სოციალურ ცხოვრებაში ისევე არარევოლუციურია, როგორც

არარეაქციული, შეუძლებელია მისგან რაიმე ამქვეყნიურ გამორჩენაზე და მოგებაზე

ფიქრი. ქრისტიანობას, სოციალურად შეიძლება შეესატყვისებოდეს მხოლოდ

პერსონალისტური სოციალიზმი, პიროვნების და თემის პრინციპის გაერთიანება. თავად

ქრისტიანობა, უნივერსალური რელიგიის მწვერვალია, მაგრამ, ისტორიულ

ქრისტიანობას ჯერ კიდევ არ მიუღწევია საკუთარი მწვერვალისთვის, ის ჯერ კიდევ არ

არის დასრულებული. შეიძლება ითქვას რომ, ქრისტიანობა, ისტორიულად არ არის

ქრისტიანული წარმოშობის, ქრისტიანობაში, თავდ ქრისტეა სიახლე და არა

რელიგიური სწავლება. ადამიანის ცოდვისგან გამოსყიდვის და გადარჩენის მითი

უნივერსალური ხასიათის მატარებელია და მხოლოდ ქრისტიანობაში ხდება მისი

რეალიზაცია. ქრისტიანობის საიდუმლოება, ღმერთ- ადამიანობის საიდუმლოებაა, ორი

ბუნების შეხვედრის საიდუმლოებაა, ერთიანობის, მაგრამ არ აღრევის საიდუმლოებაა,

როდესაც ხდება ადამიანის გაღვთიურება და მის მიერ ადამიანურობის და მარადიული

ცხოვრების დამკვიდრება.

ნ. ბერდიაევი

სულიერების შესახებ

სულიერებისთვის მიღწევა ეს არის ადამიანის ცხოვრების უმთავრესი

დანიშნულება. საჭიროა სულიერების ფართოდ გაგება. სულიერების გარეშე

34

შეუძლებელია თავგანწირვა და გმირობა, ადამიანის სხეულის ფორმა სულიერია,

ადამიანის სახე სულიერია, მზე სულიერია, მზის სინათლის სიხარული, ეს არის

სულიერი სიხარული. დიდი სულიერება შეიძლება გააჩნდეს ადამიანს რომელიც

თავისი ზედაპირული ცნობიერებიდან გამომდინარე და ხშირ შემთხვევაში

გაუგებრობიდან გამომდინარე, საკუთარ თავს მიიჩნევს მატერიალისტად. სული არ

არის სუბსტანცია. სული არის არა უბრალოდ ბუნებრივი რეალობისგან

განსხვავებული რეალობა, არამედ, ის რეალობაა სხვა აზრით და მნიშვნელობით.

სული არის თავისუფლება და თავისუფალი ენერგია, რომელიც შემოჭრილია

ბუნებრივ ქვეყნიერებაში. სული არის არა ადამიანის ბუნების შემადგენელი ნაწილი,

არამედ მისი უმაღლესი ხარიხობრივი ფასეულობა. ამქვეყნიურ ბუნებასთან და

ისტორიულობასთან მიმართებაში სული რევოლუციურია, ის თავდაყირა აყენებს

ამქვეყნიურ იძულებით წესრიგს. მონობისგან განმათავისუფლებელი ბრძოლა,

მსოფლიო ისტორიის უმთავრესი საქმეა, მაგრამ, ემანსიპატორების უმთავრესი შეცდომა

იყო იმის ფიქრი რომ, განთავისუფლება მოდის მატერიისგან, ბუნებიდან,

სინამდვილეში, განთავისუფლება მოდის სულისგან. სული არის არა მარტო

თავისუფლება, არამედ აზრიც. სული, სულიერება, მხოლოდ სუბიექტურია, ანუ, ის

ყოველთვის ობიექტურობის გარეთაა. სულიერების ზრდა არ არის ევოლუციური

პროცესი, იქ სადაც მოქმედებს თავისუფლება, იქ არ მოქმედებს აუცილებლობის

კანონი, იქ სადაც მოქმედებს შემოქმედება, იქ არ მოქმედებს ევოლუცია, ამ სიტყვის

ნატურალისტური გაგაბის მნიშვნელობით, სულიერი ფასეულობა განისაზღვრება არა

რომელიმე ბუნებით, არამედ თავისუფლების და მადლის შერწყმით.

ნატურალისტურ- ევოლუციური თეორიის შეცდომა მდგომარეობს იმის ვარაუდში

რომ, უმდაბლესი წარმოშობს უმაღლესს. სული არ წარმოადგენს ადამიანის

ფიზიკური და ფსიქიკური სხეულის მოწინააღმდეგეს, ის ეუფლება და გარდაქმნის,

გარდასახავს მათ. ძლიერად გამოხატული სულიერება სრულებითაც არ ნიშნავს

განდეგილობას, ისტორიული ცხოვრებიდან წასულ ადამიანს, პირიქით, ეს არის

ადამიანი რომელიც იმყოფება ისტორიულ ცხოვრებაში, გარდაქმნის მას და

თავისუფალია მისი ძალაუფლებისგან. ქრისტიანული სულიერება არა მარტო

აღსვლაა, არამედ ჩამოსვლაც. ქრისტიანული სულიერება იმით განსხვავდება

არაქრისტიანული სულიერებისგან რომ, მასში ყოველთვის ხდება პიროვნების

თავისუფლების და სიყვარულის მტკიცებულება. ადამიანის სიღრმისეული ‘’მე’’

დაკავშირებულია სულიერებასთან. ადამიანი საკუთარ თავთან მიმართებაში,

მუდმივად უნდა ახორციელებდეს შემოქმედებით აქტს, ამ შემოქმედებით აქტში

ხდება პიროვნების თვითქმნა, ეს არის მუდმივი ბრძოლა ადამიანში მოძრავი ქაოსის

და ვნებების შედეგად წარმოშობილ მრავლობითი ყალბი ‘’მეს.’’ წინააღმდეგ.

ადამიანის სიღრმიდან წამოსული სულიერება, ეს არის ადამიანში სულიერების

წარმომქმნელი და მხარდამჭერი ძალა. ახალი ღმერთკაცობრიობის სულიერი ეპოქის

მახასიათებელი იქნება სიყვარული, თავისუფლება და შემოქმედება, მაგრამ,

სინათლის გარდმოსვლამდე, გარდაუვალია სრული სიბნელის გამოვლინება,

შესაძლებელია ვიხილოთ უდიდესი არაადამიანურობის გამოვლინებები. ახალი

სულიერების მოლოდინი, ეს არის, ადამიანში სული წმინდის მოლოდინი. ეს

მოლოდინი არ შეიძლება იყოს პასიური, ეს შეიძლება იყოს მხოლოდ ადამიანის

35

აქტიური მდგომარეობა. დიდი საფუძველი არსებობს იმის სავარაუდოდ რომ, ეს

დროება უკვე ახლოსაა.

ნ. ბერდიაევი

თეოკრატია

თეოკრატია იყო ერთ ერთი საცდური, რომელიც ქრისტიანულ კაცობრიობას უნდა

გაევლო. საცდური იყო არა მარტო თეოკრატია, შუასაუკუნეობრივი სიტყვის

მნიშვნელობით, არამედ ქრისტიანული სახელმწიფოებიც, რომლებიც ქრისტიანულები

იყვნენ მხოლოდ სიმბოლურად, რეალურად კი, კომპრომიტირებას უწევდნენ

ქრისტიანობას. სიღრმისეული პრობლემა იმაშია რომ, სული არ შეიძლება

დამოკიდებული იყოს ბუნებაზე და საზოგადოებაზე და მათ მიერ განისაზღვრებოდეს.

კეისარი (მეფე) ეკუთვნის ობიექტივირებულ ქვეყანას, ის ექვემდებარება აუცილებლობას,

ხოლო სული ეკუთვნის თავისუფლების სამეფოს. თეოკრატიის და ასევე ქრისტიანული

ტიპის სახელმწიფოს შემთხვევაში, (ბიზანტიის მაგალითზე) როდესაც იმპერატორი

ეკლესიური ჩინის მატარებელია, ხდება კეისარის, მეფის, ამ შემთხვევაში იმპერატორის

საკრალიზაცია ეკლესიით. ასე წარმოიშვა აღმოსავლური ტიპის ქრისტიანობა,

ცეზაროპაპისტური და დასავლური ტიპის ქრისტიანობა, პაპოცეზარისტული

გადახრებით. კეისარის ძალაუფლების ეკლესიური ხელდასხმის შედეგად, მონარქიის

“წმინდა ძალაუფლების” აღიარება, სამომავლოდ გადადის ხალხის “წმინდა

ძალაუფლების” აღიარებაში, შემდგომ პროლეტარიატის “წმინდა ძალაუფლების”

აღიარებაში, შემდგომ იმ საზოგადოების, შემდგომ ამ საზოგადოების და ასე შემდეგ და

ამგვარად ხდება ძალაუფლების მუდმივი გაპატიოსნება და მისი “წმინდა ხასიათის”

შენარჩუნება. ცეზარის, მეფის, ძალაუფლება წარმართული ხასიათის მატარებელია და

პრინციპულად უცხოა ქრისტიანობისთვის.

ნ. ბერდიაევი

ტრადიცია

ტრდიციულ ცივილიზაციას ჩვენ ვეძახით პრინციპებზე დაფუძნებულ

ცივილიზაციას, ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით, ანუ, ისეთს რომელშიც

სულიერი წესრიგი ბატონობს ყველა სხვა დანარჩენზე, სადაც ყველაფერი პირდაპირ

თუ ირიბად მასზეა დამოკიდებული, სადაც, როგორც მეცნიერება ასევე

საზოგადოებრივი ინსტიტუტები არსებითად მხოლოდ გარდამავალი და

მეორეხარისხოვანია, რომელთაც არ გააჩნიათ დამოუკიდებელი მნიშვნელობა,

რომლებიც მხოლოდ სულიერი იდეების დანამატს წარმოადგენენ. პიველადი

სულიერი ტრადიცია, ეს არ იყო რელიგია. რელიგია დაფუძნებულია რწმენაზე,

ხოლო ტრდიცია დაფუძნებულია ცოდნაზე, ღმერთთან უშუალო კონტაქტზე, რაც

ჯერ კიდევ შესაძლებელი იყო წარღვნამდელი კაცობრიობისთვის. რელიგია თავის

სათავეს იღებს სწორედ წარღვნის შემდგომ ეპოქაში, რომელიც ეფუძნება რწმენას და

რიტუალს. თანამედროვე ადამიანებისთვის ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა ტრადიციის

და ადათ წესების ერთმანეთთან გაიგივება. ჩვენი თანამედროვეები ტრადიციად

36

მოიხსენიებენ სხვადასხვა სახის მოვლენებს, რომლებიც რეალურდ, უბრალოდ ადათ

წესებია. ყველას შეუძლია დააწესოს რომელიმე პროფანული დღესასწაული და ეს

სრულებით საკმარისია იმისათვის რომ, რამდენიმე წლის შემდეგ მას უწოდონ

‘’ტრადიციული.’’ ყველაფერი ეს, რათქმაუნდა ადამიანების უმეცრებიდან

გამომდინარეობს, თუმცა შეიმჩნევა შეგნებული სიყალბის გამოვლინებაც, იქ სადაც

ტრადიცია უკვე აღარ არის, ცდილობენ რაღაც პაროდიით ჩაანაცვლონ იგი,

იმისათვის რომ, გარეგნულად მაინც შეავსონ ტრადიციის გაქრობით წარმოშობილი

აშკარა სიცარიელე. თავიდან, სრულებით საკმარისია რომ, ადამიანთა მიერ

მოგონილი ადათ წესები გაბატონდნენ ადამიანთა თუნდაც ვიწრო წრეში, მოდის,

საჭიროების ან პრესტიჟის სახით და ის რაც თავიდან წარმოადგენდა მხოლოდ

ადამიანთა მცირედი ჯგუფის აზრს, დროთა განმავლობაში ხდება რაღაც

‘’ყველასთვის მისაღები’’ ეგრედ წოდებული ‘’საზოგადო აზრი.’’ შეიძლება ითქვას

რომ, ადათ წესებისადმი პატივისცემა თავისი არსით წარმოადგენს, არც მეტი არც

ნაკლები, ადამიანური გულუბრყვილობისადმი პატივისცემას, ადათ წესების ამ

თაყვანისცემაში ვლინდება სწორედ ‘’გარშემომყოფთა აზრის’’ მიღება, ‘’იყო ისეთი

როგორიც ყველა’’, ‘’ იქცეოდე ისე როგორც ყველა,’’ ყოველივე ეს კი ნიშნავს

გარდაუვლად დაემსგავსო მეშჩანს და ეცადო არაფრით არ განსხვავდებოდე სხვისგან.

თუ ვინმე თავის ქმედებაში ხელმძღვანელობს იმით რომ, ‘’ასეთია ადათ წესი,’’

დარწმუნებით შეიძლება ითქვას რომ, ჩვენ საქმე გვაქვს საკუთარი ტრადიციიდან

მოწყვეტილ და ამ ტრადიციის გაგების შესაძლებლობა დაკარგულ ინდივიდთან.

თუმცა, საკმარისი არაა მარტო იმის თქმა რომ, ადათ წესი განსხვავდება

ტრადიციისგან, რეალობაში ის წარმოადგენს მის საწინააღმდეგო მხარეს და

ანტიტრადიციული სულის საყრდენს. უპირველეს ყოვლისა, საჭიროა გავიგოთ

შემდეგი: ყველაფერი რაც განეკუთვნება ტრადიციას, აუცილებლობით შეიცავს

საკუთარ თავში ‘’ზე ადამიანურ’’ ელემენტს, ადათ წესი კი პირიქით, წარმოადგენს

რაღაც განსაკუთრებულად ადამიანურს.

რ. გენონი

სიყვარული

პიროვნება და სიყვარული მჭიდროდ არიან დაკავშირებული ერთმანეთთან.

პიროვნების რეალიზაცია ხდება სიყვარულით. სიყვარულით ხდება სიმარტოვის

გადალახვა და ურთიერთობის განხორციელება. სიყვარულის არსი იმაში მდგომარეობს

რომ, მისი საშუალებით ხდება პიროვნების მიერ სხვა პიროვნების აღმოჩენა, დანახვა,

შემეცნება. სიყვარული არ არის არაფრის მიმართ არსებული, განყენებული ზეიმი, იგი

ყოველთვის გულისხმობს ორს, ამიტომ სიყვარული ორნაწილიანია. პერსონალიზმი არ

სცნობს სიყვარულს სიკეთისადმი, სიმართლისადმი დ.ა.შ. როგორც განყენებული

იდეისადმი, პერსონალიზმი სცნობს სიყვარულს პიროვნებისადმი, კონკრეტული

ცოცხალი არსებისადმი. სიყვარული ნიშნავს გარღვევას ობიექტირებული ქვეყნის მიღმა,

სხვის შინაგან არსებობაში შეღწევას, იქ სადაც ქრება ობიექტი და იხსნება პიროვნება “შენ”.

სიყვარული ინდივიდუალურია, პიროვნულია, მიმართულია ერთადერთი და

განუმეორებელი პირისადმი. სიყვარული ყოველთვის არალეგალურია, ლეგალური

37

სიყვარული არის მომაკვდავი სიყვარული. სქესის და სიყვარულის სოციალიზაცია არის

საკაცობრიო ისტორიის ერთ ერთი ყველაზე უარყოფითი პროცესი, რომელიც უამრავი

ტანჯვის მომტანია და ასახიჩრებს ადამიანის ცხოვრებას. მხოლოდ სიყვარულითაა

შესაძლებელი პიროვნების ანდროგინული მთლიანობის აღდგენა.

ნ. ბერდიაევი

კომუნიკაცია

აქ საუბარი გვექნება არა პიროვნების იზოლაციაზე, როგორც ეს ბევრს შეცდომით

წარმოუდგენია პიროვნებაზე, არამედ კომუნიკაციაზე. სხვა ადამიანებთან ურთიერთობას

მოაქვს არა მხოლოდ სიამტკბილობა, არამედ ბევრი სატანჯველიც და ეს

ასიცოცხლებს ადამიანებში თვითშენარჩუნების ინსტიქტს. სწორედ ამ გარემოებიდან

გამომდინარე, ამ სიღრმისეული წინააღმდეგობის საპასუხოდ, ადამიანური კულტურა

იწყებს ნიღბებით თამაშს, რომლებიც იმდენად მყარად შეეზრდება ხოლმე ადამიანს

რომ, უკვე შეუძლებელი ხდება მისი ნამდვილი სახის დანახვა. ნიღაბი ხდება

ადამიანის ორეული, ის საშუალებას იძლევა მოატყუოს არა მარტო სხვები, არამედ

საკუთარი თავიც, დაიმალოს სიცრუეში და გაექცეს ჭეშმარიტებას. ეს არის

თავდაცვის რეჟიმში და იზოლაციაში მყოფი აბსტრაქტული ადამიანი, რომელიც

მოკლებულია სიახლოვის გრძნობას და ბუნებრივ გარემოცვას. ასეთი ადამიანის

თავისუფლება და ქმედება უმიზნოა, მას ახასიათებს უნდობლობა, ანგარიშიანობა

და გამომყენებლობა. სწორედ ამას ვეძახით ჩვენ ინდივიდუალიზმს. ასეთი

ინდივიდუალისტური ტიპის იდეოლოგიები და სტრუქტურები გაბატონებული იყო

მეთვრამეტე, მეცხრამეტე საუკუნეების დასავლეთის ბურჟუაზიულ საზოგადოებაში

და ასეა დღესაც. პიროვნება მუდმივად უნდა ცდილობდეს ინდივიდუალიზმისგან

განთავისუფლებას, საკუთარ თავში ჩაკეტვით ის ვერ მიაღწევს წარმატებას, პირიქით,

ის უნდა იყოს წვდომადი როგორც საკუთარი თავისთვის ასევე სხვებისთვის.

ამდენად, ინდივიდუალიზმის უმთავრეს საზრუნავს წარმოადგენს საკუთარ

ინდივიდზე ყურადღების ფოკუსირება, ხოლო პერსონალიზმის პირიქით, ის

ცდილობს გადაანაწილოს ეს ყურადღება, რათა შესაძლებელი გახადოს პიროვნული

არსებობის პერსპექტივა. ამგვარი პერსპექტივები თავს იჩენს ადამიანის საკმაოდ

ადრეულ ასაკში, ჯერ კიდევ ბავშვობაში. ბავშვი ექვსი თვის ასაკიდან წლამდე,

გამოდის განვითარების ვეგეტატიური ფაზიდან და იწყებს საკუთარი თავის გახსნას

‘’სხვაში,’’ იწყებს საკუთარი თავის გაგებას, აღთქმას, ‘’სხვის’’ ქცევებზე რეაგირებით

და უკვე მოგვიანებით, სამი წლის ასაკიდან მას გადაუვლის ეგოცენტრიზმის

პირველი ტალღა. საკუთარი შინაგანი გამოცდილების დამსახურებით, პიროვნება

წარმოადგენს ქვეყნისკენ, სხვა ადამიანებისკენ და უნივერსალურისკენ მიმართულ

ლტოლვას. პიროვნება არსებობს მხოლოდ თავის ‘’სხვისადმი’’ მისწრაფებაში,

საკუთარ თავს შეიცნობს და ჰპოულობს მხოლოდ ‘’სხვისით’’ და ‘’სხვაში.’’

პიროვნების პირველადი გამოცდილება ეს არის ‘’სხვა’’ პიროვნებასთან

დაკავშირებული გამოცდილება. პიროვნების მოძრაობის დამსახურებით

შესაძლებელია საკუთარი თავიდან გარეთ გასვლა. ამდენად, პიროვნება თავისი

არსით კომუნიკაბელურია. ფილოსოფია ორიენტირებული მხოლოდ ადამიანის

38

‘’მეზე’’ ვერასდროს ვერ იპოვის გზას ‘’სხვისკენ,’’ როცა კომუნიკაცია სუსტდება,

ადამიანი კარგავს საკუთარ სიღრმისეულ მეს. ცნობილია რომ ყველა ფსიქიკური

აშლილობა დაკავშირებულია სწორედ ‘’სხვებთან’’ კავშირის დაკარგვასთან, ანუ,

‘’ სხვასთან’’ გაუცხოვება იწვევს საკუთარ თავთან გაუცხოვებას, შეიძლება ითქვას

რომ, მე ვარსებობ მხოლოდ იმ ზომით, რა ზომითაც მე ვარსებობ ‘’სხვისთვის,’’

საბოლოო ჯამში შეიძლება ითქვას რომ, არსებობა ნიშნავს სიყვარულს. სწორედ

ამიტომ, ცივილიზაციას რომლისკენაც პიროვნება მიისწრაფვის, შეგვიძლია ვუწოდოთ

პერსონალისტური და თანაერთობლივი. პერსონალიზმი ამყარებს იმ აზრს რომ,

სუბიექტი არ ეწევა თვითგანადგურებას და რომ ჩვენ ვფლობთ მხოლოდ იმას,

რასაც ვაძლევთ სხვებს და ყველაფერ იმას, რასაც მთელ ჩვენს ცხოვრებას ვუძღვნით.

პიროვნების პირველადი საქმეა რომ, ააშენოს პიროვნებათა საზოგადოება, სადაც

ადამიანთა ცხოვრების წეს ჩვეულებები, საზოგადოებრივი სტრუქტურები და

სახელმწიფო დადგენილებები, შესატყვისი იქნება პიროვნული არსებობის

მოთხოვნილებების. პიროვნებათა საზოგადოება ეფუძნება რიგ ორიგინალურ

ქმედებებს რომლის მსგავსიც ჯერ არ ყოფილა ქვეყანაზე 1) საკუთარ თავში

ჩაკეტილობაზე უარის თქმა და საკუთარ საზღვრებს გარეთ გასვლის შესაძლებლობა.

ქრისტიანული პერსონალიზმის ტრდიციის თანახმად, პიროვნულ ცხოვრებაში

უპირატესობა ეკუთვნის ასკეზას, რაც საკუთარ თავზე უარის თქმაში გამოიხატება.

სხვების და მთლიანად ქვეყნის განთავისუფლებას შესძლებს მხოლოდ ის, ვინც

თავად განთავისუფლდა. წარსულის დროთა მოაზროვნეები ყოველთვის ამხელდნენ

საკუთარი თავისადმი ავადმყოფური სიყვარულის მანკიერებას, რასაც დღეს ჩვენ

ვეძახით ეგოცენტრიზმს, ნარცისიზმს და ინდივიდუალიზმს. 2) არ შეიძლება

მხოლოდ საკუთარი აზრით შემოფარგვლა, საჭიროა შეგვეძლოს ‘’სხვისი’’ პოზიციის

მიღება 3) პასუხისმგებლობის აღება ‘’სხვის’’ ბედზე. მწუხარების, სიხარულის და

მისი საზრუნავის მასთან ერთად გაზიარება 4) პიროვნული ლტოლვის და

შემართების საციცოცხლო ძალა მდგომარეობს არა მატერიალურ მისწრაფებებში და

პრეტენზიებში, არამედ უანგარო დიდსულოვნებაში და ‘’სხვებისთვის’’

თავგანწირვაში. პიროვნების ეკონომიკა არ შენდება გათვლაზე და კომპენსაციაზე,

ეს არის ჩუქების, გაცემის ეკონომიკა. გულკეთილობა, გულუხვობა და

დიდსულოვნება იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ის ვერ ღებულობს საპასუხო

გამოძახილს, ადნობს უნდობლობის ყინულს და არღვევს მარტოობის წრეს. ყოველივე

აქედან უკვე გასაგები ხდება ნდობის და პატიების განმწმენდელი ძალის

შესაძლებლობა. დიდსულოვნება მარცხს განიცდის მხოლოდ სიძულვილის წინაშე,

რომელიც უფრო მეტი საიდუმლოებითაა მოცული ვიდრე ანგარება 5) ცხოვრება

საოცარი თავგადასავალია, რომელიც გრძელდება დაბადებიდან სიკვდილამდე.

ერთგულება, სიყვარული და მეგობრობა, სრულფასოვანია მაშინ, თუ ისინი

მუდმივია, უწყვეტი გამოსხივებაა. ასეთია პიროვნული ურთიერთობის დიალექტიკა,

რომელიც ამრავლებს და განამტკიცებს ყოველი ჩვენგანის ყოფიერებას. სიყვარული

ყოფიერების ახალი ფორმაა, მხოლოდ მას შეუძლია იპოვოს სუბიექტთან

მისასვლელი გზა, დიახ, სიყვარული ბრმაა, მაგრამ მისი სიბრმავე სავსეა ნათელით.

მე მიყვარს, ესეიგი მე ვარსებობ და ცხოვრება ღირს იმად რომ ვიცხოვროთ!

კომუნიკაცია მუდმივად აწყდება მთელ რიგ წინააღმდეგობებს 1) ‘’სხვაში’’ არის

39

რაღაც ისეთი, რომელიც მუდმივად ყურადღების მიღმა რჩება, ყველაზე გულახდილი

საუბრის დროსაც კი, არ არსებობს სრული თანხმობა და ურთიერთგაგება, მხოლოდ

იშვიათად და საკმაოდ მცირე დროით ხდება მთელი ცხოვრების მანძილზე ჩვენთვის

ენერგიის მომცემი ჭეშმარიტი ურთიერთობის სასწაული. 2) ასევე ჩვენშიც არის რაღაც

ისეთი რაც მთელი ძალით ეწინააღმდეგება ურთიერთობას, ეს ერთგვარი ბოროტი

ნებაა. 3) ჩვენი არსებობა დიდი მშვიდობიანობით არ გამოირჩევა, მასში თავს იჩენს

ხელისშემშლელი, გამოუსწორებელი წინააღმდეგობები. 4) ისეთ ურთიერთობებზე

დაფუძნებული გაერთიანებებიც კი როგორიცაა ოჯახი, საგვარეულო ან რელიგიური

ერთობა დ,ა.შ. კომუნიკაცია შეიძლება წააწყდეს ეგოცენტრიზმის გამოვლინებებს, რის

შედეგადაც წარმოიშობა ახალი წინააღმდეგობები. ამგვარად, ქვეყანაში რომელშიც

ჩვენ ვცხოვრობთ, პიროვნება უმთავრესად დაუცველია, ის მოწოდებულია

ურთიერთობისთვის, მაგრამ პიროვნებათა სამყარო დაკეტილია მისთვის. თუ უარს

ვიტყვით სიფხიზლეზე და პასუხიმგებლობაზე, ყველაზე დაბალი საფეხური სადაც

ჩვენ აღმოვჩნდებით, ეს იქნება მთვლემარე ცნობიერების, უსახური ინსტიქტების,

უპასუხიმგებლო ურთიერთობების, ყოველდღიური ლაყბობის, უსირცხვილობის,

სოციალური და პოლიტიკური კონფორმიზმის, ამორალიზმის და უზნეობის სამყარო,

ეს არის ბრბოს, ანონიმური მასის, უპასუხისმგებლო შემსრულებლების, სიცარიელის

და საციცოცხლო ძალებს მოკლებული სამყარო, სადაც ყოველი პიროვნება თავიდანვე

ახდენს საკუთარი თავის უარყოფას, იმისათვის რომ გახდეს როგორიღაც ‘’ვიღაც,’’

რომელიც ყოველთვის შეიძლება შეიცვალოს მისივე მსგავსი ‘’ვიღაცით.’’ პიროვნული

ცხოვრების პირველადი აქტია ამგვარი ცხოვრების ანონიმური ხასიათის

გაცნობიერება და პროტესტის გამოხატვა დეგრადაციის წინააღმდეგ, რომელსაც ის

ატარებს თავის თავში.

ე. მუნიე

სქესი

სქესი მოწმობს ადამიანის დაცემულობაზე. ადამიანი ყოველთვის იჩენს

მიდრეკილებას რათა დამალოს საკუთარი სექსუალური სიყვარული. თავად სექსუალურ

აქტში არის რაღაც მახინჯური და ადამიანისთვის დამამცირებელი. სექსუალური აქტის

დროს შეუძლებელია იყო პიროვნება, ამ აქტში არ არის არაფერი ინდივიდუალური და არ

არის საერთოდ რამე სპეციფიკურად ადამიანური. სექსუალური აქტის დროს, პიროვნება

ყოველთვის იმყოფება უპიროვნო მოდგმის სტიქიის ძალაუფლების ქვეშ, იმ სტიქიის ქვეშ,

რომელიც ადამიანურ სამყაროს ანათესავებს ცხოველურ სამყაროსთან. სექსუალური აქტი

ამყარებს დაბადების და სიკვდილის უსასრულო ცვლას. ის რაც ჰბადებს სიცოცხლეს,

ამავე დროს სიკვდილის მატარებელია. სქესობრივი კავშირის სიხარული ყოველთვის

მოწამლული სიხარულია. სქესის ეს სასიკვდილო შხამი, ყველა დროში აღიქმებოდა

როგორც ცოდვა და შეიძლება ითქვას რომ, ის რაღაცით კავშირშია ადამიანის პირველად

ცოდვასთან. შობადობა იწვევს პიროვნების დაშლას და ქმნის გვაროვნული ცხოვრების

სულელური უსასრულობის პერსპექტივას.

ნ. ბერდიაევი

40

ცათა სასუფეველი

ცათა სასუფეველის დამყარება ეს არის ქვეყნის სრული გარდასახვა, ყოფიერების

სხვა განზომილებაში გადასვლა. ცათა სასუფეველი იქნება არა მარტო ზეცაში, არამედ

მიწაზეც, ის იქნება არა მარტო სულიერად, არამედ სხეულებრივადაც, ხორციელად,

მაგრამ ეს იქნება განსხვავებული, გარდასახული სხეული. ცათა სასუფეველში არ არის

არავითარი საზოგადოებები, იქ მხოლოდ პიროვნებებია, ის მთლიანად შედგება

სხვადასხვა იერარქიულ საფეხურზე მდგომი პიროვნებებისგან. ცათა სასუფეველი არ

შეიძლება იყოს ევოლუციის ან სოციალურ-პოლიტიკური რევოლუციის შედეგი, ის არის

სასწაულებრივი გარდასახვა. ცათა სასუფეველის იდეა გაგებული უნდა იყოს

ესქატოლოგიურად. არსებობს ღვთაებრივი სამეფოს არა მარტო მოლოდინი, არამედ მისი

შემოქმედებაც. ცათა სასუფეველის ესქატოლოგიური გაგება გულისხმობს ადამიანური

ცნობიერების სიღრმისეულ ცვლილებას. ღმერთი ვერ იქნა გაგებული ადამიანის მიერ,

ღმერთი ელოდება ადამიანისგან ქმედით შემოქმედებით პასუხს.

ნ. ბერდიაევი

ღმერთი

ღმერთის არსებობა ზნეობრივი პოსტულატია. თუ ღმერთი არ არსებობს, მაშინ არ

არსებობს ადამიანიც როგორც პიროვნება და ინგრევა ადამიანის ზნეობრივი ცხოვრება,

რამდენადაც, პიროვნება კავშირშია უნივერსალურთან და არა ინდივიდუალურთან.

ერთადერთი მტკიცებულება ღმერთის არსებობის, ეს არის მორალური მტკიცებულება.

თავად ადამიანის არსებობა რა თქმა უნდა არ ამტკიცებს, მაგრამ, მიანიშნებს ღმერთის

არსებობას. ღმერთი არის უნივერსალური სული, უნივერსალური პიროვნება და არა

ყოფიერება. ღმერთი არის სიყვარული და თავისუფლება, ღმერთი არ არის ქვეყნის

მიზეზი, ის არის ქვეყნის საფუძველი და ქვეყნის შემომქმედი. ღმერთი არ არის ძალა

ბუნებრივი გაგებით, მომქმედი სივრცეში და დროში და არ არის ქვეყნის მართველი და

ბატონი, ქვეყანას მართავს ქვეყნის ბატონი, სატანა. უკეთესი იქნება თუ ვიტყვით რომ,

ღმერთი არის ამ ქვეყნის აზრი და ჭეშმარიტება, ის არაფრის დეტერმინებას არ ახდენს და

არ მართავს, იგი მოქმედებს სულიერად, ყველანაირ სიმართლეში, ჭეშმარიტებაში,

სილამაზეში, სიყვარულში, გმირულ ქმედებებში და არა მაგიურად, ამ ქვეყნიური ძალით.

ჭეშმარიტ სულიერ ურთიერთობაში არ არსებობს ბატონყმური დამოკიდებულება.

თეოლოგია ძალაუფლებასთან მიმართებაში ღმერთს მოიაზრებს სოციალური

კატეგორიებით, განსაკუთრებით მამა ღმერთს. ღმერთი არის ძალა

განმათავისუფლებელი, განმანათლებელი, გარდამსახველი და არა დამსჯელი,

41

შურისმაძიებელი და მოძალადე. საჭიროა სრული უარყოფა იმ ტრადიციული და

რაციონალური იდეის რომ, ღმერთი არის ქვეყნის მართველი და მბრძანებელი.

ნ. ბერდიაევი

პიროვნება და ინდივიდი

ინდივიდუალობა შეიცავს არაგულახდილ მოთხოვნილებას და მესაკუთრეობის

დაფარულ წყაროს, რაც ინდივიდს აძლევს თითქოსდა პირველად პოზიციას,

რომელსაც ის ემორჩილება და ეს პოზიცია აიძულებს მას გამოხატოს საკუთარი

პრეტენზიები, ეჭვიანობა, შური და ყოველგვარი საკუთრების დაცვა, რის შედეგადაც

ის ქმნის ეგოიზმით აშენებულ მიუდგომელ ციხესიმაგრეს. დანაწევრება და სიხარბე,

ესაა ინდივიდუალობის ორი უმთავრესი ნიშანი. დანაწევრება ადამიანში მოძრავი

მოუწესრიგებელი და უსახო მატერიის, ობიექტების და ძალების მრავლობითი

ნაკადის ზეგავლენაა, პიროვნების მატერიაში გათქვეფაა, პიროვნება კი, ეს არის

ფლობა და არჩევანი, უანგარობა და სულგრძელობა. ამდენად, ინდივიდთან

შედარებით მისი შინაგანი მიმართულება საპირისპიროა. პიროვნება

სუბსტანციონალურადაა განსხეულებული ადამიანში და ტრანსცენდენტალურად

რჩება მასთან მიმართებაში, ეს შეერთება იმდენად შინაგანი და განუყოფელია

როგორც ღვინის შეერთება წყალთან. სულიერი პიროვნების და მატერიალური

ინდივიდუალურობის მჭიდრო გადაჯაჭვებას მივყავართ იქამდე რომ, პირველის

ბედი უშუალოდ დამოკიდებულია იმ პირობებზე რომელშიც იმყოფება მეორე. ჩვენ

ვაცხადებთ რომ, პიროვნული ცხოვრების გამოცოცხლება შესაძლებელია გმირობის

ჩარჩოებს გარეთაც, რისთვისაც მინიმალური მატერიალური უზრუნველყოფის და

კეთილდღეობის მიღწევაა საჭირო. კაპიტალისტურ- ბურჟუაზიული წყობის ყველაზე

ბინძური ქმედება იმაში მდგომარეობს რომ, ადამიანებში კლავს პიროვნებად

გახდომის არათუ შესაძლებლობას, არამედ სურვილსაც კი, რასაც ის ახერხებს

სიღატაკის, ან წვრილბურჟუაზიული იდეალების დანერგვით. როდესც ასეთი სახით,

მილიონობით ადამიანები აღმოჩნდებიან ადამიანური მოწოდებისგან გარიყულები,

ყოველი ჩვენგანის პირველად დანიშნულებას უნდა წარმოადგენდეს არა საკუთარი

თავის გადარჩენა, არამედ ყოველივე ამის წინააღმდეგ ბრძოლაში ჩართვა, რაც

სამომავლოდ ყველა გარიყულს, საშუალებას მისცემს მოიპოვოს მინიმალური

მატერიალური თავისუფლება. პიროვნების ცხოვრება ესაა ადამიანის აქტიური ყოფნა,

მთელი მისი მთლიანობით და მთელი მისი მიზანმიმართული შემოქმედებითი

მოღვაწეობით. ყველა ადამიანი ცოცხალი შემოქმედებითი პროცესია, ეს სწორედ ისაა,

რასაც ჩვენ ვეძახით პიროვნების მოწოდებას. პიროვნება ესაა მუდმივი მსვლელობა

მიზნისკენ, რომელიც მას შინაგანად აქვს მინიჭებული. ამიტომ, ბავშვის აღზრდის

მიზანი სწორედ ამ მისწრაფებისთვის ხელშეწყობაში და მისი სათანადო სახით

42

შეიარაღებაში უნდა მდგომარეობდეს, რათა პიროვნებამ გახსნას ის მოწოდება,

რომელიც მისი მთლიანობის და პასუხისმგებლობის ერთიან ცენტრს და მის არსს

შეესატყვისება. პოლიტიკურ, სამართლებრივ, სოციალურ და ეკონომიკურ მექანიზმს

გააჩნია ერთადერთი დანიშნულება, რომ, მთელი პროცესის განმავლობაში,

ფორმირებადი პიროვნებებისთვის უზრუნველყოს 1) განმარტოების, დაცვის,

მოღვაწეობის და დასვენების ზონები. რაც საშუალებას მისცემს მათ სრული

სულიერი თავისუფლების პირობებში შეიცნონ საკუთარი მოწოდება. 2) დახმარება

მცდარი ორიენტაციის და კონფორმიზმის მოცილებაში. (იძულების გარეშე)

3)მატერიალური საშუალების გამოყოფა, რათა ყოველი პიროვნების მოწოდებამ

შესძლოს მაქსიმალურად ნაყოფიერი გამოხატვა (უნდა აღინიშნოს რომ ეს დახმარება

სჭირდება ყველას, გამონაკლისის გარეშე, მაგრამ ეს უნდა იყოს თავშეკავებული და

არა ძალად თავს მოხვეული) პიროვნება თავად პოულობს საკუთარ მოწოდებას და

თავად აშენებს საკუთარ ბედს. არავის სხვას, არც ადამიანს და არც კოლექტივს არ

შეუძლია საკუთარ თავზე აიღოს პასუხისმგებლობის ეს ტვირთი.

ე. მუნიე

ინდივიდი

დაუშვებელია პიროვნების და ინდივიდის გაიგივება. ინდივიდუალობა არის

ნატურალისტური და ბიოლოგიური კატეგორია. არა მარტო ცხოველები და მცენარეებია

ინდივიდები, არამედ ალმასიც, ფინჯანიც, ფანქარიც, პიროვნება არაა ნატურალისტური

კატეგორია, იგი სულიერი კატეგორიაა, ის ეკუთვნის სულიერ სფეროს და არა ბუნების

სფეროს. ადამიანს შეიძლება ჰქონდეს მკვეთრად გამოხატული ბრწყინვალე

ინდივიდუალურობა, მაგრამ არ ჰქონდეს პიროვნულობა. პიროვნება არ იბადება

მშობლებისგან, იგი იქმნება ღმერთისგან და თვითშემოქმედებისგან. პიროვნება

მთლიანობაა, მასში შედის სულიც, სამშვინველიც და სხეულიც, სხეული ასევე

ორგანულად მიეკუთვნება პიროვნების ხატებას. პიროვნულობა ესაა ადამიანის სულიერ

და სხეულებრივ შემადგენლობაზე განხორციელებული სულის მუშაობის შედეგი.

ყოველი ადამიანი მოწოდებულია გახდეს პიროვნება და ყველას უნდა მიეცეს ამის

საშუალება.

ნ. ბერდიაევი

პიროვნება

ადამიანი, ქვეყნიერების უდიდესი გამოცანაა. ადამიანი გამოცანაა არა როგორც

ცხოველი და არა როგორც სოციალური არსება, არა როგორც ბუნების და

საზოგადოების ნაწილი, არამედ როგორც პიროვნება. მთელი ქვეყანა არაფერია

ადამიანის პიროვნებასთან შედარებით. ადამიანი ორგვაროვანი და წინააღმდეგობრივი

არსებაა, უმაღლეს დონეზე პოლარიზებული, ღვთისმსგავსი და ცხოველის მსგავსი,

თავისუფალი და მონური, ამაღლების და დაცემის შემძლე, უდიდესი სიყვარულის

და თავგანწირვის შემძლე და უდიდესი სისასტიკის და ეგოიზმის მატარებელი.

43

სწორედ ადამიანში არსებული პიროვნების ცნობიერება მეტყველებს მის უმაღლეს

ბუნებაზე და მოწოდებაზე. თუ ადამიანი არ იქნებოდა პიროვნება, მასში

განსხვავებულიც არაფერი არ იქნებოდა და ის იქნებოდა ამ ქვეყანაში არსებული

ყველა სხვა ნივთის მსგავსი. ადამიანი, რომელსაც იცნობს ბიოლოგია და

სოციოლოგია, ეს არის ამ ქვეყნიური და მასში არსებული პროცესების მიერ

წარმოშობილი, ხოლო, ადამიანი როგორც პიროვნება, არ არის ამქვეყნიური

წარმოშობის. პიროვნება არ მიეკუთვნება ობიექტურ, ბუნებრივ იერარქიას.

ადამიანი პიროვნებაა არა ბუნებით, არამედ სულით. ბუნებით ის მხოლოდ

ინდივიდუმია. პიროვნება არ არის ნაწილი და არ შეიძლება იყოს რომელიმე

მთლიანის ნაწილი, თუნდაც სამყაროსი, როგორც უდიდესი მთლიანობის. ეს არის

პიროვნების არსებითი პრინციპი, მისი საიდუმლოება. ემპირული ადამიანი

ყოველთვის რომელიმე სოციალური და ბუნებრივი მთლიანობის ნაწილია, პიროვნება

კი ყოველთვის ამ მთლიანობის დაქვემდებარების გარეთაა. არ შეიძლება პიროვნების

გააზრება როგორც სუბსტანციის, ეს იქნებოდა ნატურალისტური აზროვნება

პიროვნებაზე. ასევე, პიროვნება არ შეიცნობა როგორც ობიექტი, როგორც ეს სურს

ანთროპოლოგიურ მეცნიერებებს, ბიოლოგიას, ფსიქოლოგიას, სოციოლოგიას.

პიროვნება შეიცნობა მხოლოდ როგორც სუბიექტი. პიროვნება ეს არის უცვლელი

ცვალებადში, ერთობა მრავალფეროვნებაში. პიროვნება არ არის მზა მოცემულობა, ის

ვითარდება, მაგრამ ეს არის ერთი და იგივე სუბიექტის განვითარება, ცვლილება

ხდება თავად ამ შეუცვლელის შესანარჩუნებლად. აქ ჩვენ ვაწყდებით პიროვნების

არსებობის უმთავრეს პარადოქსს. პიროვნებამ საკუთარი თავი უნდა შექმნას,

გაამდიდროს, შეავსოს უნივერსალური შინაარსით დ.ა.შ. მაგრამ, ყოველივე ამისთვის

ის უკვე უნდა იყოს, თავიდანვე უნდა არსებობდეს ის სუბიექტი, რომელიც

მოწოდებულია შექმნას საკუთარი თავი. პიროვნების მოსპობა შეუძლებელია,

პიროვნება ესაა გამონაკლისი, არავითარი კანონი არ გამოიყენება მის მიმართ.

ყოველგვარი საგვარეულო და მემკვიდრეობითი ესაა მხოლოდ მატერიალი

პიროვნების შემოქმედებითი აქტიურობისთვის. პიროვნება ესაა აქსიოლოგიური,

შეფასებითი კატეგორია. საჭიროა ადამიანში განვასხვავოთ სიღრმისეული და

ზედაპირული <<მე,>> რომელსაც შეუძლია მხოლოდ ინფორმაციულობა, მაგრამ არ

შეუძლია ურთიერთობა. ღმერთსა და ადამიანს შორის ურთიერთობა არ არის

მიზეზობრივი, დეტერმინირებული, ეს ურთიერთობა იმყოფება თავისუფლების

სამეფოში. თავისუფლების საიდუმლო ესაა პიროვნების საიდუმლო და არა

უბრალოდ არჩევანის თავისუფლება, მისი პრიმიტიული გაგებით, რომელიც

ითვალისწინებს რაციონალიზაციას. მხოლოდ პიროვნებაა ადამიანური ღირსების

მატარებელი. პიროვნება მგრძნობიარეა ტანჯვისადმი და სიხარულისადმი, იგი

დაკავშირებულია მეხსიერებასთან და ერთგულებასთან. ადამიანს შეუძლია გამოსვლა

საკუთარი ჩაკეტილი სუბიექტურობიდან ტრანსცენდირების საშუალებით, ესაა

ტრანსუბიექტურ მდგომარეობაში გადასვლა. იმისათვის რომ, გავიგოთ რა არის

პიროვნება, აუცილებელია დავადგინოთ მისი განსხვავება ინდივიდუმისგან.

ინდივიდუმი არის ნატურალისტური, ბიოლოგიური, სოციოლოგიური კატეგორია.

ინდივიდუმი განუყოფელია რაიმე მთლიანობასთან მიმართებაში, ატომი, მაგრამ, ის

ამ მთლიანობის ნაწილია, ამიტომ, ინდივიდუალიზმი წარმოქმნილი სიტყვა

44

<<ინდივიდუმისგან>> სრულებითაც არ ნიშნავს დამოუკიდებლობას მთლიანთან

მიმართებაში, არამედ ეს ნიშნავს მხოლოდ დაქვემდებარებული ნაწილის იზოლაციას.

ადამიანი არის ინდივიდუმიც, მაგრამ არა მარტო ინდივიდუმი. თუ სიტყვათა

გაუგებრობას არ ავყვებით, შეიძლება ითქვას რომ, პიროვნება უფრო

ინდივიდუალურია ვიდრე ინდივიდუმი. პიროვნება არ არის მთლიანად ამ ქვეყნის

და სახელმწიფოს მოქალაქე, იგი ცათა სასუფეველის მოქალაქეა. პიროვნება

დაკავშირებულია ხასიათთან, ხასიათი, ძლიერი საწყისის გამარჯვებაა ადამიანში.

ტემპერამენტი ესაა ბუნებრივი მოცემულობა, ხოლო ხასიათი მიღწევაა, ის

ითვალისწინებს თავისუფლებას და დამოუკიდებლობას. თავისუფლება არ უნდა

იყოს ადამიანის უფლებების დეკლარაცია, ის უნდა იყოს ადამიანის

ვალდებულებების დეკლარაცია. პიროვნება არ არის ყოფიერება და ყოფიერების

ნაწილი, პიროვნება არის სული და თავისუფლება. სიკვდილი ტრაგედიაა სწორედ

პიროვნებისთვის. ყველაფერი მოკვდავი, ბუნებრივია უნდა მოკვდეს, მაგრამ

პიროვნება უკვდავია და სიკვდილი მისთვის უდიდესი პარადოქსია. სიკვდილი არ

არის მისთვის შინაგანი არსებობის შეწყვეტა. სიკვდილი მის ბედში მუდმივობის

დარღვევაა, ქვეყანიერებასთან კავშირის შეწყვეტაა. პიროვნება დაკავშირებულია

სიყვარულთან და სიძულვილთან. სიყვარული პიროვნების რეალიზაციის გზაა.

არცერთი ადამიანი არ შეიძლება იყოს ბოროტების განსახიერება და პერსონიფიკაცია,

ადამიანმა შეიძლება ჩაიდინოს დანაშაული, მაგრამ, ადამიანი როგორც სულიერი

პიროვნება, არ შეიძლება იყოს დამნაშავე. ის რჩება პიროვნებად. ბოროტება მასში

ყოველთვის ნაწილობრივია. არ შეიძლება მისი განხილვა დანაშაულის განსახიერებად.

ამიტომ პერსონალიზმი კატეგორიული წინააღმდეგია სიკვდილით დასჯის.

ნ. ბერდიაევი

პიროვნული რევოლუცია

პიროვნული რევოლუციის აზრი და მიზანი, მისი არსი, მდგომარეობს იმაში

რომ, ადამიანები მიიყვანოს პიროვნულ შემეცნებამდე, ბოროტებაში მათი პირადი

თანამონაწილეობის და ყოველდღიურ ცხოვრებაში მისი შედეგების გააზრებამდე და

საკუთარ სიტყვებში და საქმეებში ჩაღვრილი სიცრუის გაცნობიერებამდე. პიროვნული

რევოლუციის გარეშე, ყველა სხვა რევოლუცია მხოლოდ კომედიაა და მეტი არაფერი.

პიროვნულ რევოლუციას ერთობაში მოჰყავს მოქმედება და შინაგანი გააზრება.

მტკიცე და ნამდვილი რევოლუციური თანასაზოგადოების არსებობა შესაძლებელია

მხოლოდ, ბოროტებაში ჩვენი პირადი მონაწილეობის შემეცნებით. პიროვნულ

რევოლუციას ჩვენ ვეძახით აჯანყებას, მიმართულს პირველ რიგში საკუთარი თავის

წინააღმდეგ, არსებულ უწესრიგობაში საკუთარი თანამონაწილეობის წინააღმდეგ,

სიტყვას და საქმეს შორის არსებული უფსკრულის წინააღმდეგ. ყველაზე

არაეფექტური და არაადამიანური ტაქტიკაა ადამიანთა უმრავლესობის ლიციმერებად

გამოცხადება. სინამდვილეში, მათი რიცხვი ძალიან მცირეა. რომელიღაცა პარტია

თავს აცხადებს პაციფისტურად, სინამდვილეში კი დაკავებულია სიძულვილის

შემოქმედებით, სხვა პარტია, დემოკრატიის ინტერესების დამცველია და

ამავდროულად მოწოდებებს აკეთებს ჯვაროსნული ლაშქრობებისკენ, რომელიღაც

45

ქრისტიანი, ერთდროულად ემსახურება ღმერთსაც და სატანასაც, ყველა დანარჩენი

ნამდვილად პატიოსანი ადამიანები არიან. სავსებით დასაშვებია რომ, იარაღით

მოვაჭრე, სრულებითაც არ ოცნებობს გვამების გორებზე და შემდგომ გულწრფელად

აღშფოთებულია გვამების მთესველი სამხედრო კომპანიებით, თუმცა, სწორედ მათ

მოღვაწეობას, თანამონაწილეობას მივყავართ აქამდე. სწორედ ამიტომ, ამგვარი სახით

გააზრებული გულწრფელობა არ წარმოადგენს ჩვენთვის ალიბს და მით უფრო

ფასეულობას. ‘’გულწრფელი ადამიანი’’ ესაა ადამიანი რომელიც მიჩვეულია

არავითარ შემთხვევაში არ გააცნობიეროს ის ურთიერთწინააღმდეგობები

რომლითაც ის სრულადაა განმსჭვალული და რომლის დამალვასაც ის

გულმოდგინედ ცდილობს საკუთარი, სავსებით სასიამუვნო გარეგნობის მიღმა.

რამდენადაც ის მაინც ვნებიანად, მაგრამ არასაკმარისად თანმიმდევრულად

მიისწრაფვის სიკეთისკენ, მას თავისი მოუქნელი სურვილები და ჩანაფიქრები

მიაჩნია რეალურ აქტებად, თავისი დამაჯერებელი და ლამაზი ლაპარაკი

სიდიადედ, ხოლო საკუთარი თავის მართლება წესიერებად. საქმე იმაშია რომ, ხშირ

შემთხვევაში გულწრფელი ადამიანი სწორედ ამ, არცთუ იშვიათად სისტემის

მიერ კონცენტრირებულ სიკეთისმყოფელთა ჯელტმენურ კრებულში ეძებს

თავშესაფარს და ვერც კი ამჩნევს თუ როგორ ღალატობს საკუთარ შეხედულებებს და

რწმუნებულებებს. ‘’გულწრფელი ადამიანების’’ მიერ, საკუთარ თავში ბოროტების

გაცნობიერება, ამოსავალი წერტილია პიროვნული რევოლუციის სავალ გზაზე.

ხანდახან საჭიროა მათთან ერთად მივეცეთ მრისხანებას, რადგან მათ არ შეუძლიათ

გამოსვლა საკუთარი ‘’გულწრფელობიდან,’’ ანუ, თვითკმაყოფილების

მდგომარეობიდან, სიმშვიდიდან, დამღლელი გულგრილობიდან და სიზარმაციდან,

რომელიც ხშირ შემთხვევაში შინაგანი ძალის არქონითაა განპირობებული. ერთი

სიტყვით, საჭიროა ამგვარი ‘’გულწრფელობის’’ გონივრული მკურნალობა,

რამდენადაც საქმის არსიდან გამომდინარე, ამგვარი ‘’გულწრფელობა’’ წარმოადგენს

არაგულწრფელობას, თვითდაჯერებას და ზედაპირულ წონასწორობას. ჩვენ თუ

გადარჩენა გვინდა, მაშინ საჭიროა რომ, აბსტრაქტული რევოლუციური ცნობიერების,

უპიროვნო აზრების და უპიროვნო სწავლებების ადგილას დავაყენოთ რევოლუციური

ცნობიერება, რომლის საწყისიც, ბოროტებაში საკუთარი მონაწილეობის აღიარებაშია.

ყოველივე ეს უნდა დავიდეს ყოველი ჩვენთაგანის სულამდე და გადაატრიალოს

ჩვენი ცხოვრება, ასეთ შემთხვევაში, ჩვენს წინ იქნებიან, უკვე, არა სისტემას

დამორჩილებული მასები, არამედ სამართლიანობის მატარებელი პიროვნებები.

ე. მუნიე

ფანატიზმი

ფანატიზმი ეს არის მოუთმენლობის უკიდურესი ფორმა და მისი გამომჟღავნება

ხდება მაშინ, როდესაც დაკარგულია შინაგანი თავისუფლება. ფანატიკოსს იპყრობს,

იმონებს იდეა რომლისაც მას სწამს, ეს იდეა ავიწროვებს მის ცნობიერებას და ფანატიკოსს

აღარ შეუძლია კავშირის დამყარება თავისუფლებასა და იდეას შორის და ეს ხდება იმ

შემთხვევაშიც, თუ იგი თავისუფლების იდეითაა შეპყრობილი. მოთმინება, ანუ

რწმენით თმენა, დაკავშირებულია ჭეშმარიტების უსასრულობასთან, როდესაც ჩვენს

46

წინაშე იხსნება უსასრულო გზა. ხოლო, ჭეშმარიტების გადაქცევა სასრულად, ეს არის

მოუთმენლობა და ფანატიზმი, არსებითად, ეს არის ღალატი ჭეშმარიტების მიმართ.

ნ. ბერდიაევი

დრო და მატერია

არსებობს სამი სახის დრო---კოსმიური, ისტორიული და ეგზისტენციალური.

ისტორიის დასასრული წარმოადგენს ისტორიულ დროზე ეგზისტენციალური დროის

გამარჯვებას. დრო, სივრცე, მატერია, ლოგიკის კანონები, ყველაფერი ეს, არ არის

სუბიექტის მდგომარეობა, არამედ ესაა თავად ყოფიერების მდგომარეობა, ოღონდ

ავადმყოფური ყოფიერების. მატერია თავისთავად არ წარმოადგენს ბოროტებას და არც

მასში არ არის ბოროტების წყარო. სხეული ისეთივე წმინდაა თავის ღვთაებრივ

პირველსაწყისში, როგორც სული. მატერიის მოძრაობის წყაროს წარმოადგენს არა

გარედან მიღებული ბიძგი, არამედ მატერიისთვის მინიჭებული შინაგანი თავისუფლება.

აღსანიშნავია რომ მატერიალიზმში ხდება ობიექტის მცდარი აბსოლუტიზაცია.

ნ. ბერდიაევი

აპოკალიფსური ესქატოლოგია

ჩვენი ეპოქა, აპოკალიფსური ეპოქაა, მაგრამ, ეს არ ნიშნავს პირდაპირი

მნიშვნელობით იმას რომ, დღე დღეზე უნდა ველოდოთ ქვეყნის დასასრულის

დადგომას. აპოკალიფსი არ არის მარტო ქვეყნის დასასრულის გამოცხადება, აპოკალიფსი

ესაა ისტორიის შიგნით არსებული მოვლენების დასასრულის გამოცხადებაც. რაც დღეს

მსოფლიოში ხდება, ესაა ისტორიაზე განხორციელებული შინაგანი სასამართლოს

გამოძახილი. დღეს ჩვენ ყველა მომსწრე ვართ ისტორიული კრიზისის, კრიზისმა მოიცვა

ყოფიერების აბსოლიტურად ყველა სფერო. კრიზისია ეკონომიკაში, პოლიტიკაში,

ეკოლოგიაში, კულტურაში დ.ა.შ. დღესდღეობით ხდება კაცობრიობის არსებობის

მანძილზე, ისტორიაში დაგროვილი ბოროტების და სიძულვილის გარეთ გამოსვლა.

საერთოდ, აპოკალიფსური გამოცხადება სულიერი მოვლენაა, მისი აღსრულება ხდება

სულში, ხოლო მატერიალურ სამყაროში ხდება მხოლოდ მისი სიმბოლიზაცია.

პერსონალიზმი აქტიური აპოკალიფსის მომხრეა, ანუ, როდესაც ქვეყნის დასასრული

ადამიანის აქტიურობაზეა დამოკიდებული. აპოკალიფსური წინასწარმეტყველებები

პირობითია და არა ფატალური. ქრისტეს მეორედ მოსვლა ძალით და დიდებით,

დამოკიდებულია ადამიანის შემოქმედებით პროცესზეც. ადამიანი მოწოდებულია

მეორედ მოსვლის შესამზადებლად. საშინელი დასასრულის პასიურ მოლოდინს, შიშს,

ძრწოლვას და დათრგუნვილობას არ შეუძლია შეამზადოს მეორედ მოსვლა, ის

შეამზადებს მხოლოდ საშინელ სასამართლოს. ღმერთის და ღმერთადამიან ქრისტეს

გაგება, როგორც დამსჯელის და მოსამართლის, ესაა ადამიანური სიბნელის და

შეზღუდულობის გამოხატულება და არა ჭეშმარიტებისა მამა ღმერთზე და ქრისტეზე.

ნამდვილ შემოქმედებით მდგომარეობაში გადასვლა, ადამიანს ანთავისუფლებს ამ

დამამცირებელი მდგომარეობისგან. არ შეიძლება აპოკალიფსის გაგება როგორც

47

ბედისწერის, ქვეყნის დასასრული თავისუფლების საქმეა და არა ბედისწერის.

ფატალური მხოლოდ ბოროტებაა. კიდევ ერთხელ გავიმეორებთ რომ, მეორედ მოსვლა

ითვალისწინებს ადამიანის დაძაბულ შემოქმედებით აქტიურობას, ადამიანის და ქვეყნის,

დასასრულისთვის მომზადებას. არ შეიძლება ქრისტეს სამეფოს პასიური მოლოდინი,

ისევე როგორც, არ შეიძლება ანტიქრისტეს სამეფოს პასიური მოლოდინი. საჭიროა

აქტიური შემოქმედებითი ბრძოლა ანტიქრისტეს სამეფოს წინააღმდეგ. არსებითად,

აქტიურ სულს არ ეშინია სიკვდილის, სიკვდილის ეშინია პასიურ სულს. აპოკალიფსურ

ესქატოლოგიაში, ენოქიდან დაწყებული და შემდგომ, მკვეთრადაა ადამიანები

დაყოფილი ბოროტებად და კეთილებად და ბოროტებისადმი გათვალისწინებულია

მკაცრი და საშინელი სასჯელი. ამგვარი სახის შურისგება ქრისტიანულ აპოკალიფსშიცაა.

რელიგიის ისტორიაში დიდი ადგილი უკავია სადიზმის ელემენტს, ის ასევე ჭარბადაა

ქრისტიანულ რელიგიაშიც. ესქატოლოგიური ქრისტიანობა რევოლუციურია,

განსხვავებით ისტორიული ქრისტიანობისგან, რომელიც შეეგუა, მოერგო ქვეყნიერებას

და ხშირად ემონებოდა კიდეც მას.

ნ. ბერდიაევი

სახარებისეული იგავები

საჭიროა გვესმოდეს რომ, სახარებაში გადმოცემული იგავები მიმართულია იმ

ეპოქის უბრალო ხალხისადმი, უბრალო ადამიანისადმი, რომელსაც ნაკლებად ესმის

ღმერთისადმი და ღვთაებრივისადმი გამოხატული უანგარო სიყვარულის. იგავები

ეგზოთერულია, მათში ხდება ქრისტეს სწავლების, მისი ზემოდან წამოსული ხმის

გარდატეხვა ადამიანის ჯერ კიდევ ბნელ ცნობიერებაში. ერთეულების გარდა, ადამიანთა

უმრავლესობისთვის, მხოლოდ შიშის ენაა მისაღები და გასაგები, რაც უძველესი

დროიდან მოყოლებული, წარმოადგენს ადამიანის მამოძრავებელ უმთავრეს ეფექტს. შიში

ამოძრავებს ისტორიას, მაგრამ დღეისათვის, ადამიანები იმდენად არიან შეშინებულები

ქვეყნიური საშინელებებით, რომ, აღარ შეიძლება შიშის და საშინელების რელიგიის

ქადაგება. ყველაფერი რაც ქრისტიანობაში და თავად სახარებებში

უთიერთსაწინააღმდეგო აზრის მატარებელია, ანუ, წინააღმდეგობაში მოდის ღვთაებრივი

კაცობრიობის მარადიულობის იდეასთან, ესაა ეგზოთერული, გარეგნული

მოხმარებისთვის. თავისთავად იგავარაკები პედაგოგიური ხასიათისაა, მაგრამ, ასევე

გათვალისწინებული უნდა იქნეს რომ, ერთი ეპოქის პედაგოგიკა, შეიძლება მავნე

აღმოჩნდეს სხვა ეპოქისთვის, სხვა დროისთვის.

ნ. ბერდიაევი

მორჩილება და კანონი

48

ღმერთის წინაშე რომ საჭიროა ადამიანის მორჩილება, ამაში არავითარი პრობლემა არ

არსებობს, მაგრამ, საჭიროა კი, მორჩილება ქვეყნისა და ადამიანების წინაშე? მორჩილება

ბოროტების წინაშე? მორჩილება იმის წინაშე რაც შეურაცხყოფს ადამიანის რელიგიურ

სინდისს და უმაღლესი სულიერი ცხოვრებით მოპოვებულ რელიგიურ გამოცდილებას?

სწავლება მორჩილებაზე გადაიქცა სულის ჩამქრობლად, სულიერი ცხოვრების

მომაკვდინებლად. მორჩილების მოთხოვნა, ყოველთვის და ყველაფერში, დიდი ხანია

უკვე გადაიქცა ეშმაკის იარაღად, ბოროტების თვითგადამრჩენლად და ბოროტებასთან

ბრძოლაში განმაიარაღებლად. რაც შეეხება კანონისადმი მორჩილებას, უნდა ითქვას რომ,

კანონი იძულების და დასჯის საშუალებაა. კანონს შეუძლია აიძულოს ადამიანები იყვნენ

სამართლიანები, მაგრამ მას არ შეუძლია აიძულოს ისინი, იყვნენ ერთმანეთის ძმები და

მეგობრები. სიბრალული, გულმოწყალება, სიყვარული, აი ის ჭეშმარიტი

სიკეთისმყოფელები რითიც შეუძლიათ ადამიანებს გაერთიანება.

ნ. ბერდიაევი

ინტელექტუალური ანარქია

თანამედროვე მეცნიერებში, კულტურის მოღვაწეებში და განსაკუთრებით

ფილოსოფოსებში, ხშირია ინდივიდუალიზმით წარმოშობილი ინტელექტუალური

ანარქია. ეს ადამიანები ხშირ შემთხვევაში დაკავებული არიან ახალი ’’სისტემების’’

მოგონებით და ამ სისტემებისთვის ახალი სახელების გამოგონებით და ხშირ

შემთხვევაში ასე ხდება იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ამისათვის აუცილებელი ხდება

თავად ჭეშმარიტების გაწირვა და უგულვებყოფა, მათი სახელი მით უფრო

პოპულარული ხდება, რაც უფრო ახალ სიცრუეს მოიგონებენ და არა იმისდა

მიხედვით, როცა ისინი იმეორებენ უკვე სხვებიგან ნათქვამ ძველ ჭეშმარიტებას.

ინდივიდუალიზმის ეს ფორმა წარმოშობს ერთმანეთთან მებრძოლ ’’სისტემებს’’ იმ

შემთხვევაშიც კი, თუ მათი რაციონალური შემცველობა ობიექტურად არ შეიცავს

არავითარ ურთიერთსაწინააღმდეგოს. ტრადიციულ ცივილიზაციაში, თითქმის

შეუძლებელია სიტუაცია, როდესაც ადამიანს შეუძლია საკუთარ თავს სრულებით

მიაწეროს ესა თუ ის იდეა და თუ ვინმეს მაინც მოუვიდოდა თავში ამდაგვარი რამ,

მისი ავტორიტეტი მაშინვე დაეცემოდა და მისდამი ნდობა დაიკარგებოდა, ყველაფერ

იმასთან ერთად რომ თავად ამდაგვარი იდეა შეფასებული იქნებოდა როგორც

უაზრო ფანტაზია. თუ იდეა ჭეშმარიტია, მაშინ ეს იდეა ყველასია, ვისაც მისი

წვდომის უნარი შესწევს და თუ იდეა მცდარია, მაშინ მისი გამოგონება არაფერ

ფასეულს არ წარმოადგენს და მისდამი რწმენა ყოველგვარ აზრს იქნება მოკლებული.

ჭეშმარიტი იდეა არ შეიძლება იყოს ’’ახალი’’, რამდენადაც ჭეშმარიტება არ

წარმოადგენს ადამიანური გონების ნაწარმს. რელიგიაში მოხდა რაღაც მსგავსი იმისა

რაც ფილოსოფიაში რაციონალიზმის დანერგვის შემდეგ. გახსნილი იქნა კარები

ყოველგვარი სახის დისკუსიებისთვის, სხვადასხვაგვარი ურთიერთსაწინააღმდეგო

შეფასებებისთვის და აქედან სრულიად კანონზომიერი შედეგი: მუდმივად მზარდი

რაოდენობის სექტების წარმოშობა, სადაც ყოველი მათგანის ნააზრევი წარმოადგენს

არა უმეტეს, ვიდრე ამა თუ იმ ცალკეული ინდივიდის კერძო აზრს. იმის მაგივრად

49

რომ, ჩვენი თავი ავამაღლოთ ჭეშმარიტებამდე, თანამედროვე ადამიანი ცდილობს

თავად ჭეშმარიტება დაიყვანოს საკუთარ დონემდე. ინდივიდუალური აზრის

ფარგლებში, დისკუსია შესაძლებელია აბსოლიტურად ყველა მიზეზით, რამდენადაც

ყველაფერი რჩება რაციონალურის ფარგლებში და თუ ჩვენ არ მივმართავთ

რაციონალურზე აღმატებულ უმაღლეს პრინციპს, მაშინ კამათი შესაძლოა

გაგრძელდეს უსასრულოდ და ამ კამათში ჩაბმულ ყველა მხარეს მუდმივად შეუძლია

იპოვოს მეტ ნაკლებად სოლიდური არგუმენტები თავისი შეხედულების დასაცავად.

კამათში სრულებითაც არ იბადება ჭეშმარიტება, როგორც ეს მიჩნეულია რატომღაც,

არამედ პირიქით, კამათში როგორც წესი, ხდება საკითხის უფრო მეტად

გაბუნდოვნება და ჩახლართვა და საბოლოო ჯამში ყველა მონაწილე მხარის საკუთარ

აზრზე დარჩენა და ხდება არათუ რამის აღება და გათვალისწინება მოწინააღმდეგე

მხარისგან, არამედ საკუთარ სიმართლეში უფრო მეტად დარწმუნება. ამდაგვარი

დისკუსია ემსახურება არა ჭეშმარიტების წვდომის სურვილს, არამედ სხვისთვის,

მხოლოდ საკუთარი სიმართლის დამტკიცების სურვილს. ხოლო, სხვისი დარწმუნების

შეუძლებლობა, როგორც წესი იწვევს მწუხარების განცდას, რამდენადაც

’’პროზელიტიზმისადმი’’ მიდრეკილება ჩვენი თანამედროვეობის ერთ-ერთი

დამახასიათებელი ნიშანია. ხანდახან ინდივიდუალიზმი ჰპოულობს თავის

ვულგარულ და მდაბიო გამოვლინებას, როდესაც ცდილობს ადამიანის შემოქმედება

შეაფასოს გამომდინარე იქიდან, თუ რა არის ცნობილი ამ ადამიანის პირად

ცხოვრებაზე, თუმცა, შემოქმედებასა და პირად ცხოვრებას შორის შეიძლება

არსებობდეს სრულიად განსხვავებული და ამავე დროს ზედმიწევნით რთული

ურთიერთკავშირები. ეს ტენდენცია, იცოდნენ ’’ გამოჩენილი ადამიანების’’

ცხოვრების ყველა უმნიშვნელო დეტალიც კი, გამომდინარეობს სრულიად

ილუზიური წარმოდგენისგან, რომ, ამ ადამიანების ყოველი ქმედება შესაძლებელია

ახსნილი იქნეს მათი ინდივიდუალობის ’’ფსიქო-ფიზიოლოგიური’’ ანალიზის

საფუძველზე. ყოველივე ზემოთთქმული, მკვეთრად გამოხატული ნიშანი უნდა იყოს

მათთვის, ვინც ნამდვილად ცდილობს თანამედროვე აზროვნების ჭეშმარიტი

ბუნების წვდომას.

რ. გენონი

ჭეშმარიტება

ერთიანი, მთლიანი, ჭეშმარიტება, ეს არის ღმერთი. ჭეშმარიტების შემეცნება

ნიშნავს ღვთაებრივ ცხოვრებაში შესვლას. ჭეშმარიტება გზა და სიცოცხლეა, სულიერი

პყრობაა. ჭეშმარიტება შეიმეცნება თავისუფლებაში და მხოლოდ თავისუფლებით.

ყოველგვარი თავსმოხვეული, იძულებითი ჭეშმარიტება, ესაა ეშმაკის საცდური.

ჭეშმარიტების შემეცნება ათავისუფლებს ადამიანს, აქ ერთი თავისუფლება დასაწყისშია,

მეორე კი ბოლოში, ადამიანი თავისუფლად შეიმეცნებს იმ ჭეშმარიტებას რომელიც მას

ანთავისუფლებს. ერთიანი, განმათავისუფლებელი ჭეშმარიტების შეცვლას კერძო

ჭეშმარიტებებით, რომელთაც პრეტენზია გააჩნიათ უნივერსალურ დანიშნულებაზე,

მივყავართ კერპთაყვანისმცემლობამდე და მონობამდე. არ არსებობს ჭეშმარიტებაზე

მაღლა მდგომი რელიგია, თუმცა, უნდა ავღნიშნოთ რომ, ყოვლად დაუშვებელია ამ

50

ფორმულის ბოროტად გამოყენება. ქრისტეს ჭეშმარიტების მტკიცებულება, ადამიანის

სისუსტეში უფროა გამოხატული, ვიდრე მის სიძლიერეში, რამდენადაც, ეს ჭეშმარიტება

სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ ადამიანს არ შეუძლია საკუთარი თავის

დამოუკიდებლად გადარჩენა, ამიტომ, მისი გადარჩენა ხდება ქრისტეთი. ახალი

ცხოვრება, ახალი ქვეყანა არის ღვთაებრივი ჭეშმარიტების სამეფო, რომელიც

მარადიულობაშია და არა მომავალში. ჭეშმარიტების შემეცნება ადამიანის

შემოქმედებითი აქტიურობაა, ამგვარი შემეცნება შესაძლებელია მხოლოდ სულიერად

სრული გონიერებით და სულიერი გამოცდილებით. სულიერი შემეცნება

ღმერთკაცისეული შემეცნებაა, არა ტვინით, არა გონებით, არამედ სულიერი

მთლიანობით.

ნ. ბერდიაევი

მისტიკა

არსებობს მისტიკის ბევრი სახეობა, მათ შორის მცდარი სოციალური მისტიკაც,

რომელიც არ უშვებს ღმერთისა და სულის არსებობას. ნამდვილი მისტიკა ყოველთვის

სულიერია. მისტიკური სფერო, ჩვეულებრივი ობიექტური ქვეყნიერების მიღმა

იმყოფება, ანუ, სუბიექტის და ობიექტის დაპირისპირების მიღმა, სადაც ობიექტივაციის

ძალაუფლება არ ვრცელდება. სულირი მისტიკით მიღებული გამოცდილება, ეს არის

პროფეტული, მესიანისტური, ზეისტორიული და ესქატოლოგიური მისტიკა. სიბნელის

გავლით, ქვეყნიერება მიდის ახალი სულიერებისკენ და ახალი მისტიკისკენ, რომელშიც

ასკეზა იქნება მხოლოდ მეთოდი და საშუალება განწმენდისთვის და მიმართული იქნება

ქვეყნისკენ და ადამიანებისკენ, მაგრამ, ობიექტივირებულ ქვეყანას ის არ სცნობს

რეალობად, ამავე დროს მოხდება მცდარ სოციალურ მისტიკაზე გამარჯვება და სულის

სამეფოს გამარჯვება კეისრის სამეფოზე. რაციონალურ აზროვნებას და ადამიანის

შეიარაღებაში არსებულ ამქვეყნიურ სამეტყველო ენას არ შეუძლია, არ ძალუძს

მისტიკური გამოცდილების სრულფასოვნად გამოხატვა.

ნ. ბერდიაევი

ფილოსოფია

ფილოსოფიას არ შეუძლია არსებობა და განვითარება რელიგიის გარეშე. რელიგია

სჭირდება მას როგორც საკვები, სიცოცხლის წყარო. საეჭვოა ყველა ის ფილოსოფია

რომლისთვისაც რეალობა მოჩვენებითია, თავისუფლება მოჩვენებითია, პიროვნება

მოჩვენებითია, ასეთ ფილოსოფიას არ დაეჯერება. თანამედროვე ფილოსოფია სწორედ

რომ უარყოფს რეალობას, თავისუფლებას, პიროვნებას და ამის უმთავრესი მიზეზი

მდგომარეობს იმაში რომ, იგი მოწყვეტილია რელიგიურ ნიადაგს. ფილოსოფია უნდა

იყოს რელიგიური, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას რომ, იგი უნდა იყოს აუცილებლად

ღვთისმეტყველური და მსახურებდეს თეოლოგიას. ფილოსოფია უნდა იყოს თავისუფალი

და ემსახურებოდეს ჭეშმარიტებას და ის იქნება თავისუფალი მხოლოდ მაშინ, როცა ის

51

იქნება ეკლესიური, რადგანაც, მხოლოდ ეკლესიაშია თავისუფლება, განთავისუფლება

მონობისგან და აუცილებლობისგან. ფილოსოფია უნდა წარმოადგენდეს რელიგიური

ცხოვრების ორგანულ ფუნქციას. ფილოსოფია ხსნის ჭეშმარიტებას, მაგრამ, მას შეუძლია

ეს გააკეთოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი გაცნობიერებული იქნება რელიგიური

ცხოვრების საიდუმლოებაში. რელიგია და მისტიკა წარმოადგენს ფილოსოფიის ფესვებს,

მის სასიცოცხლო ნიადაგს.

ნ. ბერდიაევი

პროფანული ფილოსოფია

‘’ფილოსოფია’’ წარმოადგენს მხოლოდ წინასწარ და მოსამზადებელ სტადიას,

მხოლოდ მოძრაობას სიბრძნისკენ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ამ სიბრძნის მწირ

გამოვლინებას. ამ მცნების შემდგომი გადაგვარება, იმაში მდგომარეობდა რომ,

შუალედური საფეხური მიღებული იქნა როგორც მიზანი თავის თავში და

წარმოიშვა, ’’ფილოსოფიით’’ თავად სიბრძნის ჩანაცვლების მიდრეკილება. ყოველივე

ამან გამოიწვია მისი ჭეშმარიტი ბუნების დავიწყება და იგნორირება. სწორედ ასეთი

სახით წარმოიშვა ის, რასაც შეიძლება ეწოდოს ’’პროფანული ფილოსოფია,’’ ანუ

ყალბი, მცდარი სიბრძნე, რომელიც სრულად ადამიანურია და ამიტომ

განსაკუთრებულად რაციონალური წესრიგისაა, რომელმაც ტრადიციული და

ზერაციონალური სიბრძნის ადგილი დაიკავა. ასევე, ‘’პროფანული ფილოსოფიის’’

საბოლოოდ ჩამოყალიბების მიზნით, აუცილებელი გახდა მისი ეზოთერული მხარის

იგნორირება. ასე წარმოიშვა ‘’რაციონალიზმი’’, ანუ, სრულიად თანამედროვე

მსოფლმხედველობა, რომელიც, არათუ უყურადღებოდ ტოვებს, არამედ ხაზგასმით

უარყოფს ყველაფერს რაც ზერაციონალურს მიეკუთვნება. რაციონალიზმი ესაა

სრულიად თანამედროვე მოვლენა, გარდა ამისა, ის მჭიდროდაა დაკავშირებული ზე

ინდივიდუალური წესრიგის უარმყოფელ ინდივიდუალიზმთან. თუ ადამიანები თავს

არ დაანებებენ ინტელექტუალური ინტუიციის უარყოფას, მათ არასდროს არ ექნებათ

ტრადიციები, ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით. ყოველივე ამაში რაც ზემოთ

ითქვა, არის ერთი ძალიან საჭირო მომენტი ჩვენთვის საინტერესო საკითხთან

დაკავშირებით, ეს ის გარემოებაა რომ, თანამედროვე მსოფლიოს საწყისი

გამომდინარეობს ‘’კლასიკური,’’ ანტიკური ხანიდან, ამიტომ, თანამედროვე მსოფლიო

არც თუ ისე შორსაა ჭეშმარიტებისგან, როდესაც პრეტენზიას აცხადებს საკუთარი

წარმოშობის ბერძნულ-რომაულ წარმომავლობაზე და მემკვიდრეობითობაზე. თუმცა,

ეს კავშირი და მსგავსება საკმაოდ ირიბია და ორიგინალის უხარისხო კოპირებაა,

რამდენადაც, თავად ანტიკურ ხანაში ჯერ კიდევ შენარჩუნებული იყო

ინტელექტუალური და სულიერი წესრიგის გამოვლინებები, რომელთა ანალოგიის

პოვნა თანამედროვე მსოფლიოში შეუძლებელია. ჩვენს თანამედროვეებს ძალიან

უჭირთ შუასაუკუნეებისთვის მახასიათებელი ინტელექტუალური და სულიერი

52

სისავსის გააზრება. კაცობრიობის ისტორიის ამ პერიოდზე იმდენად

დამახინჯებული წარმოდგენა გააჩნიათ მათ რომ, ეს ეპოქა უფრო უცხოდ მიაჩნიათ

ვიდრე კლასიკური--ანტიკური ხანა. სწორედ შუა საუკუნეების ტრდიციულ

მეცნიერებათა უკანმოუსვლელად გადაშენების შემდგომ გახდა შესაძლებელი

‘’პროფანული ფილოსოფიის’’ და ‘’პროფანული მეცნიერების’’ წარმოშობა, რომელმაც

მოახდინა ჭეშმარიტი ინტელექტის სრული უაროფა და ცოდნა დაიყვანა მის

ყველაზე დაბალ საფეხურამდე, ფაქტების ემპირულ და ანალიტიკურ შესწავლამდე,

რომელიც მთლიანად მოწყვეტილია პრინციპისგან. ამგვარ მიდგომებს მივყავართ

მხოლოდ ვიწრო პრაქტიკულ გამოყენებამდე. სწორედ ასეთ, სუფთად პრაკტიკულ

სფეროში შეიძლება მოვიძიოთ თანამედროვე ცივილიზაციის არც თუ ისე

სახარბიელო, თუმცა უდავო უპირატესობა, რამდენადაც, ყველა სხვა დანარჩენის

ხარჯზე, პრაქტიკული გამოყენების წინ წამოწევამ, ამ ცივილიზაციას მიანიჭა

მკვეთრად მატერიალური ხასიათი და შექმნა მისგან ნამდვილი ურჩხული.

რ. გენონი

ცივილიზაცია და რელიგია

თანამედროვე მსოფლიოში ადგილი აღარაა ინტელექტისთვის და არც რაიმე

სახის შინაგანი ნივთებისთვის, რამეთუ, შეუძლებელია მათი დანახვა, შეხება, აწონვა

თუ დათვლა. თანამედროვე მსოფლიოს გმირია ათლეტი, თუ გინდაც ის იყოს

უხეში და სრულიად უაზრო. ზუსტად ასეთი პერსონაჟები იწვევენ საყოველთაო

აღფრთოვანებას და მათი მიღწევები აღაღზნებენ მასის ვნებიან ინტერესს.

თანამედროვე ცივილიზაცია ცდილობს ხელოვნურად შექმნას სულ უფრო და უფრო

მეტი მოთხოვნილებები, ამიტომ, ადამიანები ყველა არსებული თუ არარსებული

საშუალებებით ცდილობენ ფულის შოვნას, რათა დაიკმაყოფილონ საკუთარი

მატერიალური მოთხოვნილებები და რაც უფრო მეტი ასეთი ნივთია მათ

განკარგულებაში, მით უფრო მეტის შეძენის სურვილი უჩნდებათ მათ და ეს ვნება,

მისი დაკმაყოფილების სურვილი, მათი ცხოვრების ერთადერთი მიზანი ხდება.

რამდენადაც ჩვენ მუდმივად ავღნიშნავთ რომ, თანამედროვე ცივილიზაცია

წარმოადგენს მატერიალისტურს და მატერიალურს, ალბათ ბევრი დაგვადანაშაულებს

იმაში რომ, ჩვენ უყურადღებოდ ვტოვებთ ზოგიერთ ელემენტს, რომლებიც

გარკვეულ წილად არბილებენ ამ მატერიალიზმს. სულიერების ამგვარი ნარჩენები,

პირადად დასავლეთის ტრადიციაში შეიძლება ვიპოვოთ მხოლოდ რელიგიაში,

მაგრამ, უნდა ითქვას რომ, იგი მოწყვეტილია ჭეშმარიტი სულიერების შესაბამის

ნამდვილ ინტელექტუალობას. ასეთ პირობებში, თუ რელიგია კიდევ შეიცავს რაღაც

შესაძლებლობებს, ეს იმყოფება მხოლოდ ლატენტურ და პოტენციურ მდგომარეობაში

და ძალზედ შეზღუდულია მისი რეალური ზეგავლენა და ზემოქმედება. მიუხედავად

განადგურების და განდევნის მრავალსაუკუნოვანი მცდელობისა, რელიგია მაინც

ინარჩუნებს საკუთარ ტრდიციებს. მათ, ვისაც კიდევ შეუძლიათ აზროვნება,

შეუძლებელია ამ დაპირისპირებაში არ შეამჩნიონ ზეადამიანური ძალის ნიშნები,

მაგრამ, ჩვენ კვლავაც უნდა ავღნიშნოთ რომ, ეს ტრდიცია არ მიეკუთვნება

53

თანამედროვე მსოფლიოს, არ გვევლინება მის შემადგენელ კომპონენტად, პირიქით,

სრულებით ეწინააღმდეგება მის მისწრაფებებს და მიზნებს. იმის მაგივრად რომ,

ვეცადოთ ამ ორი ერთმანეთთან შეურიგებელის შერიგებას, უნდა ვიცოდეთ რომ

რელიგიურ ცხოვრებასა (ამ სიტყვის ნამდვილი მნიშვნელობით) და თანამედროვე

ცხოვრებას შორის არ შეიძლება იყოს არაფერი, გარდა რადიკალური

ურთიერთდაპირისპირებისა და ყოველი კომპრომისი მათ შორის, დაასუსტებს

პირველს და გააძლიერებს მეორეს. ერთადერთი კითხვა, რომელიც აქ უნდა დაისვას,

მდგომარეობს შემდეგში: შეძლებს თუ არა დასავლეთის გავლენის ქვეშ მყოფი

აღმოსავლეთი, დროებითი და საკმაოდ ზედაპირული კრიზისის გადატანას? თუ,

დასავლეთი ჩაითრევს თავის დაცემაში მთელ კაცობრიობას?

რ. გენონი

მართლმადიდებლობა

ქრისტიანული მსოფლიო ძალიან მცირედ იცნობს მართლმადიდებლობას. იციან

მხოლოდ მართლმადიდებლური ეკლესიის გარეგნული მხარე და უმეტეს წილად მისი

უარყოფითი მხარეები და არა მისი შინაგანი სულიერი საგანძური. მართლმადიდებლურ

ეკლესიაში იყო ისტორიული ცოდვის მომენტი, რაც გამოიხატებოდა უმთავრესად მისი

სახელმწიფოზე გარეგნული დაქვემდებარებით, მაგრამ, თავად ეკლესიურ სწავლებას,

თავად შინაგან სულიერ გზას ხარვეზი არ განუცდია. მართლმადიდებლობა როგორც

აღმოსავლური ქრისტიანობა, დასავლეთის ქრისტიანობასთან შედარებით ნაკლებად

ადამიანურია, ნაკლებად ანთროპოლოგიურია. მართლმადიდებლობაში გადარჩენა

გაგებულია არა მარტო ინდივიდუალურად, არამედ ასევე ერთობაში, მთელ

მსოფლიოსთან ერთად. მართლმადიდებლურ წიაღში მეტადაა შემორჩენილი

პირველქრისტიანული ესქატოლოგიურობა, ქრისტეს მეორედ მოსვლის და აღდგომის

მოლოდინი. პირობითად შეიძლება ითქვას რომ, მართლმადიდებლობა ესაა უფრო მეტად

აღდგომის რელიგია, ხოლო დასავლური, მაგალითად კათოლიციზმი, ესაა უფრო მეტად

შობის რელიგია. მართლმადიდებლობა, ქრისტიანობის მეტად ტრადიციული და

კონსერვატიული ფორმაა, იგი საკუთარ თავს აცნობიერებს წმინდა სამების რელიგიად და

მართლმადიდებლობაში ყველაზე მეტად ხდება სული წმინდის გახსნა. იმისათვის რომ,

მართლმადიდებლობამ მოიპოვოს მსოფლიო მნიშვნელობა, საჭიროა რათა იგი გამოვიდეს

შინაგანი ჩაკეტილობიდან, იზოლაციიდან და მოახდინოს თავისი სანუკვარი სულიერი

სიმდიდრის აქტუალიზირება. მართლმადიდებლობა არ არის დოქტრინა, გარეგნული

ორგანიზაცია და ქცევის გარეგნული ფორმა, მართლმადიდებლობა უპირველეს ყოვლისა

სულიერი ცხოვრებაა, სულიერი გამოცდილება და სულიერი აქტია.

მართლმადიდებლობა არ არის განსაზღვრული, იგი ბევრად უფრო ნაკლებადაა

რაციონალიზირებული და განსაზღვრული ვიდრე კათოლიციზმი და პროტესტანტიზმი.

მართლმადიდებლობას, მყარად შეუძლია იდგეს მხოლოდ თავისუფლებით, მხოლოდ

თავისუფლების ნიადაგზე დგომით შეუძლია დაიცვას მან საკუთარი ფარდობითი

უპირატესობა კათოლიციზმსა და სხვა აღმსარებლობათა წინაშე.

54

ნ, ბერდიაევი

რეინკარნაცია

სპირიტუალური სწავლება სულის უკვდავებაზე, იდეალისტური სწავლება

უნივერსალური იდეური საწყისის უკვდავებაზე და ასევე მეტი წილი აღმოსავლური

რელიგიების სწავლებები უარყოფენ სიკვდილის ტრაგედიას. რეინკარნაციის დაშვების

შემთხვევაში, წინააღმდეგობაში მოვდივართ პიროვნების იდეასთან, რომელშიც შედის

ადამიანის სხეულიც, მისი ერთადერთი და განუმეორებელი სახით. მხოლოდ

ქრისტიანული სწავლებაა მიმართული ადამიანის მთლიანობისკენ. რა თქმა უნდა, სულის

გადასახლება ერთი სხეულიდან მეორეში, მორალურად უფრო უკეთესია ვიდრე მუდმივი

ჯოჯოხეთის იდეა, მაგრამ, სულიერი გადასახლების იდეა, სრულებითაც არაა

თავისუფალი ადამიანური ცხოვრების სასამართლოებრივი გაგებისგან. კარმა არის

კანონი და მან არ იცის ღვთის მადლი, არ იცის ერთი გაელვებით ეგზისტენციალურ

დროში გადასვლის არსებობის შესახებ, ღვთის მადლით ხელახლა დაბადება, როგორც

კეთილგონიერი ავაზაკის შემთხვევაში “ჭეშმარიტად გეუბნები შენ: დღესვე ჩემთან

ერთად იქნები სამოთხეში.” პიროვნების მთლიანობიდან გამომდინარე, შეუძლებელია

დავუშვათ ერთგეგმიური რეინკარნაცია ჩვენს მიწიერ გარემოში, მაგრამ, შესაძლებლად

მიგვაჩნია მრავალგეგმიური რეინკარნაცია, სულიერი გადასახლება სხვადასხვა სულიერ

გარემოში, სხვადასხვა სულიერ სფეროში, ისევე როგორც ადამიანის წინამდებარე

(დაბადებამდე) არსებობა. ტრანსცენდენტალური ადამიანი იქმნებოდა მარადიულობაში,

ანუ, ის მარადიულად იმყოფებოდა ღმერთში, ეს ზეციური ადამიანია, მაგრამ არა

სამოთხის, რომელსაც ჯერ კიდევ არ გაღვიძებია ცნობიერება. ადამიანის საბოლოო ბედი

არ შეიძლება გადაწყვეტილი იქნეს მარტო მისი დედამიწაზე ხანმოკლე ცხოვრების

შედეგად. ადამიანების მიერ წარსულის რომელიმე ეპოქის გახსენება, არ უნდა გავიგოთ

ემპირული უხეშობით. გასაგები მნიშვნელობით, ადამიანის წარსული, ესაა ქვეყნიერების

წარსული და დროის რაღაც მონაკვეთში შესაძლებელია ადამიანის რაღაც სახით არსებობა

ვიდრე სხვა სხეულში, ეს ყველაფერი, ჩვენი ცხოვრების ძალიან საიდუმლოებრივი

მხარეა. რეინკარნაციის იდეა, ესქატოლოგიური იდეის ობიექტივაციის და

რაციონალიზაციის ერთ ერთი ფორმაა. ოკულტიზმის ისეთი პოპულარული

წარმომადგენლები როგორიცაა თეოსოფიური და ანტროფოსოფიული საზოგადოებები და

მათი სწავლება სულიერ გადასახლებათა შესახებ, სრულიად ანტიპერსონალისტურია.

მათი მსოფლმხედველობა კოსმოცენტრულია და ისინი იმყოფებიან კოსმიური ძალების

ხიბლში, ჭეშმარიტება კი ანტროფომორფიზმშია, თავად ქრისტიანობა, ეს არის

სიღრმისეული ანტროფოცენტრიზმი. ოკულტიზმში არ არსებობს მორალური ელემენტი

რომელიც დამაკავშირებელი იქნებოდა თავისუფლებასთან. ოკულტიზმი: ესაა მაგიის

სფერო, რომელიც ცდილობს კოსმიური აუცილებლობის და მისი კანონზომიერების

საიდუმლოს გაგებას და ამ ცოდნით ქვეყანაზე ბატონობას. ოკულტიზმი არის

აუცილებლობის და შეზღუდულობის სფერო.

ნ. ბერდიაევი

55

რწმენა და ცოდნა

უხილავი საგნები არ ძალადობენ ადამიანზე, მსგავსად ხილული საგნებისა. რწმენა

ესაა უხილავი საგნების გამჟღავნება. ცოდნა სწორედ იმით განსხვავდება რწმენისგან რომ,

იგი ხილულია, იძულებითია და გარანტირებულია, ის არ ტოვებს არჩევანის საშუალებას

და არც აქვს ამის საჭიროება. რწმენაში არის არჩევანის თავისუფლება, ამიტომ იგი

თავდადებაა. ცოდნაში არ არის არჩევანის თავისუფლება, ამდენად მასში არც

თავდადებაა. ცოდნას არ შეუძლია რწმენის განადგურება და შეცვლა, მაგრამ არც რწმენას

არ შეუძლია ცოდნის შეცვლა. არ შეიძლება რომ რწმენით წყდებოდეს ფიზიკის, ქიმიის,

ეკონომიის და ისტორიის საკითხები, არ შეიძლება რომ, წმინდა წიგნების წერილებზე

დაყრდნობით ვეწინააღმდეგებოდეთ მეცნიერულ დასკვნებს. თუ რწმენა არის

თავისუფალი თავდადება, ცოდნა არის მძიმე ვალდებულება, ადამიანზე დაკისრებული

შრომის მძიმე ტვირთი. საერთოდ უნდა ითქვას რომ, რწმენა თავად არის ცოდნა, ყველაზე

მაღალი და ჭეშმარიტი ცოდნა და საშინელებაა იმის მოთხოვნა რომ დისკუსირებულად

ხდებოდეს რწმენის დამტკიცება, დასაბუთება, გამართლება და რწმენის დაქვემდებარება

მასზე ღატაკი და ნაკლებად სარწმუნო ცოდნისათვის.

ნ. ბერდიაევი

ასკეტიზმი

ასკეტიზმი როგორც განსაკუთრებული მეთოდი, საჭიროა პირადი თავისუფლების

და ადამიანური ღირსების დასაცავად. ასკეზა ხელს უწყობს ნებისყოფის გაძლიერებას და

სულიერი ენერგიის ამაღლებას. ასკეტური ცხოვრების წესს, ადამიანი მიჰყავს სულიერი

დამოუკიდებლობისკენ და წარმოადგენს პიროვნების ციხესიმაგრეს, ამქვეყნიური

ძალაუფლებისა და საცდურისგან დასაცავად და მათთვის წინააღმდეგობის გასაწევად.

ამავე დროს, არსებობს ასკეტიზმის მცდარი მეტაფიზიკური და რელიგიური პრინციპი,

როდესაც ასკეზა მიჩნეულია, არა როგორც საშუალება, არამედ როგორც მიზანი და

უმაღლესი სიკეთისმყოფელი და ჭეშმარიტი სიწმინდე. ამგვარი სახის ასკეზა იწვევს ამ

ქვეყნიდან ადამიანის სრულ მოწყვეტას და სულიერ გამოშრობას. ჭეშმარიტი ასკეზა,

უნდა ითვალისწინებდეს რომ, ადამიანი წარმოადგენს სულის მატერიასთან შერევის

ნაყოფს და იგი სულიერი და მატერიალური პროცესების მუდმივი ურთიერთქმედების

განუყოფელი შინაგანი კავშირების უშუალო მონაწილეა. აღმოსავლეთის ქრისტიანული

მისტიკის ასკეტური გმირობის შედეგად, რაღაც შეიცვალა თვითონ ქვეყნის ბუნებაში,

მოხდა ქვეყნის შემზადება სამყაროსეული აღდგომის გზისთვის. ქრისტიანული

წმინდანები უხილავად ქმნიდნენ ისტორიას. წარმოიშვა წმინდანთა ეკლესია, სულიერი

მსოფლიოს საიდუმლოებრივი ცენტრი. საჭირო იყო ქვეყნის ასკეტური უარყოფა, რათა

მოხდარიყო მისი რელიგიური დადასტურება.

56

ნ. ბერდიაევი

წარმართობა, ძველი და ახალი აღთქმა

ძველი აღთქმა, წინასწარმეტყველები, წარმართობა, ბერძნული ფილოსოფია,

აღმოსავლური რელიგიები, ანტიკური კულტურა, ყველაფერი ეს იყო ქრისტესკენ სავალი

გზა, მსოფლიო ნიადაგის მომზადება ლოგოსისის სხეულში მოვლინებისთვის. საჭირო

იყო მომზადებულიყო რომის იმპერია, რომელიც კაცობრიობას გააერთიანებდა მსოფლიო

კულტურაში, იმისათვის რომ მსოფლიო მომწიფებულიყო ქრისტეს მოსასვლელად.

წარმართობა იყო აუცილებელი და ელემენტარული საფეხური მსოფლიო გამოცხადების

პროცესში. წარმართობა იყო მოდგმის, გვარის რელიგია, მასში ჯერ კიდევ არ იყო

პიროვნების თვითშეგრძნება და თვითშემეცნება. წარმართული რელიგიები იყვნენ

დედამიწის, ქალური საწყისის რელიგიები. დიონისეს რელიგია, რომელსაც აახლოვებენ

ქრისტიანობასთან, ჯერ კიდევ არ იყო პიროვნული. დიონისეს ტრაგედია მთლიანად

აღესრულება ჯერ კიდევ ძველ ნატურალურ მოდგმაში. აღდგომა დიონისურ მისტერიაში

ეს არის მხოლოდ ბუნებრივი გაზაფხული. მხოლოდ აპოლონის რელიგიაში ხდება

პიროვნების გაღვიძება და შემდგომ უკვე ორფეიზმში უკვდავებისკენ ლტოლვა.

სახელმწიფო და კანონი, ეს არის კაცობრიობის ძველი აღთქმა [მამის]. ეკლესია და

ღვთაებრივი მადლი, ეს არის კაცობრიობის ახალი აღთქმა [ძის]. ძველ აღთქმას მივყევართ

ახალი აღთქმისკენ, ხოლო ახალ აღთქმას მივყევართ მესამე აღთქმისკენ [სულიწმინდის]

ღმერთკაცობრიობისკენ, კაცობრიობის და ღვთაებრივის შეერთებისკენ, რაც ისტორიის და

კულტურის გზაზე სულიწმინდის შემოსვლის შედეგად განხორციელდება. ეს იქნება

ხვთაებრივი დიალექტიკის დასრულება. მხოლოდ სულიწმინდის დამოწმებული

გამოცხადება შეიძლება იყოს სამერთიანი ღმერთის საბოლოო გამოცხადება.

ნ. ბერდიაევი

პირველქმნილი ცოდვა

პირველქმნილი ცოდვის თანამედროვე ახსნა სოციომორფიული ხასიათის

მატარებელია. ის გაგებულია როგორც უმაღლესი მბრძანებელისადმი [ღმერთისადმი] არ

დაჯერება, უმაღლესი ძალაუფლებისადმი არ დამორჩილება. ეს არის პირველყოფილი

ადამიანის სარწმუნოებრივი მემკვიდრეობა. პირველქმნილი ცოდვა, გაგებული უნდა

იქნეს როგორც თავისუფლების დაკარგვა, ან როგორც თავისუფლების გამოცდა.

პირველქმნილი ცოდვა, მეტი არაფერია თუ არა თავისუფლების უარყოფა და გარე

ბუნებაზე დამორჩილება. ყველა ღვთაებრივი ქმნილება შეიქმნა და იმყოფება კოსმოსის

ღვთაებრივ გეგმაში, დროისა და ქვეყნის არსებობამდე და აღესრულება ღვთაებრივი

დიალექტიკის პროცესში. მაგრამ, ძველი აღთქმის კაცობრიობის რელიგიურ ცნობიერებას

შეეძლო ეს აღეთქვა მხოლოდ კონკრეტული ფორმით, ელემენტარული და უბრალო

დრამის სახით და მოქმედი პირების შეზღუდული რაოდენობით. პირველქმნილი ცოდვის

შედეგად, ღმერთს მოსწყდა მსოფლიო სამშვინველი, ღმერთის ქმნილების შინაგანი

57

მთლიანობა, თავისუფალი ერთობა. მსოფლიოში ყველა და ყველაფერი მონაწილეობდა

ღმერთისგან განდგომის დანაშაულში, ამიტომ ყველა და ყველაფერი პასუხისმგებელია

პირველქმნილ ცოდვაზე. მსოფლიო სამშვინველი ქალურია სიბოროტის და სიკეთის

თავისი პასიური აღთქმით. სწორედ ამ ქალურობის საიდუმლოება წარმოადგენს ცოდვის

საიდუმლოებას. პირველქმნილი ცოდვის ერთ ერთი გამოვლინებაა ადამიანური

ეგოცენტრიზმი, როდესაც ირღვევა ადამიანის მეს ჭეშმარიტი ურთიერთობა სხვასთან,

ღმერთთან, ქვეყანასთან, ადამიანებთან. ადამიანი მონაა მის გარშემო მყოფი გარე

სამყაროსი, იმიტომ რომ იგი მონაა საკუთარი თავის, საკუთარი ეგოცენტრიზმის,

ეგოცენტრიზმი კი, თავისი მხრიდან კონფორმიზმის წარმომშობია რაც თანამედროვე

მსოფლიოს ადამიანთა აშკარა უმრავლესობას წარმოადგენს.

ნ. ბერდიაევი

სიმბოლიზმი

ისტორიული გამოცხადება, ესაა სულის მისტერიის სიმბოლიზირება. ყველაფერი

გარეგნული, გარე მოცემულობად მიღებული, ესაა მხოლოდ ჩვნი სულის, ჩვენი სულიერი

გზის და ბრძოლის სიმბოლიზირება. მთელი ქვეყანა, თავისი მასიურობით, თავისი

დაწოლით, წარმოადგენს სულიერ სიმბოლიკას. ეს არის სულის თვითგაუცხოვება და

დამძიმება. ობიექტივაციის პროცესში, რომელშიც ხდება ადამიანის ისტორიული და

სოციალური ცხოვრება, ხდება სულის სიმბოლიზაცია და არა რეალიზაცია. სიმბოლო არ

არის დასრულებული ფორმა, სიმბოლოების სახით ჩვენ გვეძლევა იმქვეყნიურის ნიშნები,

მომავალი რეალიზაციის წინა სახე. არ შეიძლება სიმბოლოს გაიგივება რეალობასთან,

იმისათვის რომ იგი ჩაკეტილობად არ გადაიქცეს. მაგალითად, კულტურა სიმბოლურია,

მასში მოცემულია რეალიზაციის გზა და არა თავად რეალიზაცია და ეს ადვილი

დასანახია თუ ჩვენ სიმბოლიზმს, სტატიკურად, ანუ ბოლომდე დასრულებულ ფორმად

არ განვიხილავთ. რეალური სულიერი ეპოქა იქნება უკვე არა სიმბოლური, არამედ

რეალისტური. კაცობრიობის ისტორიის განმავლობაში ყოველთვის არსებობდნენ

ამაღლებული სულიერების ადამიანები, რომლეთაც მუდმივი შეხება ჰქონდათ სულიერ

რეალობასთან.. სიმბოლიზაციას და ობიექტივაციას შორის ის განსხვავებაა რომ, სიმბოლო

ყოველთვის იძლევა იმქვეყნიურის ნიშანს, ის არ რჩება ამქვეყნიურ ჩაკეტილობაში,

მაგრამ, ის არ წარმოადგენს ნამდვილ რეალიზაციას, ხოლო ობიექტივაციაში, არ არის

იმქვეყნიურის ნიშნები, ის ამ ფენომენალური ქვეყნის აუცილებლობის და სიმძიმის

გამოხატულებაა, ქვეყნის რომელიც თავად ობიექტივაციის პროდუქტია.

ნ. ბერდიაევი

58

ბატონი, მონა და თავისუფალი

ადამიანი ეძებს თავისუფლებას და ამ ძიების და ბრძოლის პროცესში ის

ხშირად ვარდება მონობაში. მე ვხედავ ცხოვრების სამ მდგომარეობას <<ბატონი>>

<<მონა>> და <<თავისუფალი>> ბატონი და მონა კორელიატივურია, მათ არ

შეუძლიათ იარსებონ ერთმანეთის გარეშე, თავისუფალი კი, არსებობს თავის თავად.

ბატონის ცნობიერებისთვის სხვა არსებობს მისთვის, მონის ცნობიერებისთვის ის

არსებობს სხვისთვის, თავისუფალის ცნობიერებისთვის კი, ყველა თავისთვის

არსებობს. ადამიანის თავისუფლებისთვის აუცილებელია რომ, მას დაუბრუნდეს მისი

სულიერი ბუნება. თუ ადამიანი რჩება მატერიალურ და ეკონომიკურ არსებად,

ხოლო მისი სულიერი ბუნება ცხადდება ცნობიერების ილუზიად, მაშინ ადამიანი

რჩება მონად. ობიექტირებულ ბუნებაში, ადამიანი მხოლოდ ფარდობითად შეიძლება

იყოს თავისუფალი და არა აბსოლიტურად, მისი თავისუფლება ითვალისწინებს

ბრძოლას და აუცილებლობის წინაშე გაწეულ წინააღმდეგობას, რომელიც მან უნდა

გადალახოს. ექსტერიორიზებული ცნობიერება, ანუ განდგომილი, გაუცხოვებული

ცნობიერება, ყოველთვის მონური ცნობიერებაა. ღმერთი ბატონია, ადამიანი მონაა,

ეკლესია ბატონია, ადამიანი მონაა, სახელმწიფო ბატონია, ადამიანი მონაა ბუნება

ბატონია, ადამიანი მონაა, საზოგადოება ბატონია, ადამიანი მონაა, ოჯახი ბატონია,

ადამიანი მონაა, ობიექტი ბატონია, ადამიანი, სუბიექტი მონაა. მონობის წყარო

ყოველთვის ობიექტივაციაა, ანუ ექსტერიორიზირებაა, გაუცხოვებაა. ეს არის მონობა

ცხოვრებაში, მორალში, რელიგიაში, ხელოვნებაში, პოლიტიკურ და სოციალურ

ცხოვრებაში. მონობის შეჩერება ობიექტივირების შეჩერებაშია. ადამიანი უნდა გახდეს

არა ბატონი, არამედ თავისუფალი, ბატონი იგივე მონაა, მან იცის მხოლოდ ის

სიმაღლე რა სიმაღლეზეც აიყვანენ მას მონები, მასები. თავისუფლება როგორც

მონობისგან, ასევე ბატონობისგან თავისუფლებაა. პირველადი ცოდვა, ესაა ადამიანის

ადამიანზე ძალაუფლება, ადამიანის ღირსების შელახვა, ძალადობა და ბატონობა.

ადამიანი, ასევე შეიძლება მონა იყოს საზოგადოებრივი აზრის, წეს ჩვეულების,

სოციალურად თავს მოხვეული შეხედულებების, ძნელია იმ ძალადობის შეფასება

რომელსაც ანხორციელებს მასმედია. არსებობს კიდევ უფრო ღრმა ძალადობა, ესაა

ფულის ძალაუფლების ძალადობა, ესაა შეფარული დიქტატურა, როცა ადამიანზე

ძალადობენ არა პირდაპირი, ხილული სახით, არამედ შეფარულად. ფული იძლევა

დამოუკიდებლობას, მაგრამ, ფულის მქონეც იმყოფება მონობაში, ექვემდებარება

შეუმჩნეველ ძალადობას, ასეთია თავისუფლების პარადოქსი სოციალურ ცხოვრებაში.

ძალას, თავისი სიღრმისეული გაგებით, არავითარი კავშირი არ გააჩნია

ძალადობასთან, ძალა ესაა ფლობა იმისი, რისკენაც ის მიმართულია, ქრისტე

ლაპარაკობს ძალით, ტირანი არასდროს არ ლაპარაკობს ძალით, მოძალადე

სრულებით უძლურია მასზე, ვისზეც ის ძალადობს. ძალადობას მიმართავენ

უძლურების შედეგად. ამ ქვეყანაში, უმაღლესი ფასეულობები უფრო სუსტია, ვიდრე

უმდაბლესი, პოლიციელი, ბანკირი და საქმოსანი უფრო ძლიერია ვიდრე პოეტი,

59

ფილოსოფოსი და წმინდანი. ძე ღვთისა ჯვარს აცვეს, სოკრატე მოწამლული იქნა,

მქადაგებლები ქვებით ჩაიქოლა, ახალი აზრის მომტანები და ინიციატორები

ყოველთვის იდევნებოდნენ და ისჯებოდნენ, მეშჩანები კი ზეიმობდნენ, ზეიმობდა

ბატონი და მონა. თავისუფალ ადამიანს კი ვერ იტანდნენ, უმაღლეს ფასეულობას,

ადამიანის პიროვნებას არ სცნობდნენ, ხოლო უმდაბლესს, სახელმწიფოს, მისი

ძალადობით და სიცრუით, ჯაშუშებით და ცივსისხლიანი მკვლელებით, მიიჩნევდნენ

უმაღლეს ფასეულობად და მონურად უჩოქებდნენ მას. პიროვნების თავისუფლება

დაკავშირებულია პლურალიზმთან, ავტორიტარულ ცნობიერებას ან ავტორიტარულ

წყობას და ობიექტივირებულ უნივერსალიზმს, რომელიც ქმნის სულ ახალ და ახალ

მონობის ფორმებს, უნდა დაუპირისპირდეს ადამიანის სულიერი საწყისი,

პიროვნების შინაგანი ეგზისტენციალური უნივერსალიზმი. საბოლოო ჯამში, საჭიროა

არა თვითმართული საზოგადოება ან ხალხი, არამედ ადამიანის პიროვნების

თავისუფლება. ხალხის და საზოგადოების თვითმართველობა ჯერ კიდევ მონების

მართველობაა. თავისუფალთა საზოგადოება, პიროვნებათა საზოგადოება, ეს არ არის

მონარქია, თეოკრატია, არისტოკრატია, დემოკრატია, არც ავტორიტარული

საზოგადოება, არც ლიბერალური, არც ბურჟუაზიული, არც საზოგადოება

სოციალისტური არც ფაშისტური, არც კომუნიზმი და არც ანარქიზმი, რამდენადაც

ანარქიზმში არის ობიექტივაცია. პიროვნებათა საზოგადოება ნიშნავს პირველ რიგში

ცნობიერების სტრუქტურის ისეთ შეცვლას, რომლის დროსაც ქრება ობიექტივაცია.

ესაა უნივერსალური შინაარსით შევსებული სუბიექტურობა, ეგზისტენციალურობის

სამეფო. ბატონი და მონა არაადამიანურ ძალისხმევას გამოიჩენენ იმისათვის რომ

ხელი შეუშალონ ობიექტივაციის დასრულებას, მაგრამ, თავისუფლებმა უნდა

მოამზადონ თავისი სამეფო, არა მარტო <<იქ>> არამედ <<აქაც>> და პირველ რიგში

მოამზადონ საკუთარი თავი, თავისუფალ პიროვნებებად. მხოლოდ თავისუფლებს

შეუძლიათ აიღონ თავის თავზე ეს პასუხისმგებლობა.

ნ.ბერდიაევი

შრომის შესახებ

1) აუცილებელია შრომა განვასხვავოთ მოღვაწეობისგან როგორც ასეთი და

განსაკუთრებით შემოქმედებისგან რომელიც მოღვაწეობის უმაღლესი ფორმაა.

მოღვაწეობა, ადამიანის თვითგანხორციელება და საკუთარი ცხოვრების

განუწყვეტელი მშენებლობაა, ხოლო შრომა, ესაა მოღვაწეობის განსაკუთრებული

სახეობა, ბუნებრივი, მაგრამ ფიზიკურად და ფსიქოლოგიურად მძიმე, რომელიც

მიმართულია მატერიალური ან არამატერიალური პროდუქტის შესაქმნელად. თუ

შრომა თავისუფალია და გააზრებულია ის კმაყოფილების მომნიჭებელია. ადამინის

შრომით ცხოვრებაზე მაღლა დგას მისი გრძნობითი, გონებრივი და სიყვარულის

ცხოვრება. 2) მოღვაწეობის საპირისპიროა უსაქმურობა, დროის ფუჭი ფლანგვა.

უსაქმურობა თავისი არსით არაბუნებრივი მოვლენაა. დღეს დღეობით მზარდი

უმუშევრობის პირობებში იგი ანტიადამიანური წყობის ერთ ერთ შემადგენელი

ელემენტია. ეს ანტიადამიანური წყობა წარმოდგენილია ორი იპოსტასით:

60

კატორღული შრომა და ტოტალური უმუშევრობა. შრომის საპირისპირო მხარეა

დასვენება, ნამდვილი დასვენება სავალდებულო და აუცილებელია. 3) შრომას

ახასიათებს იძულების ელემენტი. მაგრამ, შრომა კი არ წარმოადგენს პირველადი

ცოდვისთვის სასჯელს, როგორც ეს ქრისტიანებს მიაჩნიათ, არამედ მისი თანმდევი

იძულებითობა. ყოველთვის არსებობს შრომის იძულების ელემენტი რა უმნიშვნელოც

არ უნდა იყოს ის, თუგინდ სრულიად მსუბუქი სამუშაოს დროსაც. შრომის

იძულების შემსუბუქება შესაძლებელია თუ იგი სრულდება თავისუფლებით,

მოწოდებით და სიყვარულით. ამდენად, შრომა ნეტარების სფეროს ნამდვილად არ

განეკუთვნება. 4) ამავე დროს არ შეიძლება შრომა განიხილებოდეს ყოველგვარ

სიხარულს მოკლებულ, მონობის განსახიერებად. შრომა გვევლინება: მძიმე, მაგრამ

ადამიანისთვის ბუნებრივ საქმიანობად, ამიტომ: აუცილებელია მისთვის ნორმალური

პირობების შექმნა. შრომა უნდა ხორციელდებოდეს სიხარულით, ეს სიხარული უნდა

წარმოიშვებოდეს იქიდან რომ, შრომა სრულდება სხვა პიროვნებისათვის, ცოცხალი

ადამიანისთვის და ის უნდა სრულდებოდეს სიხარულით და სიყვარულით და

ყოველი შექმნილი ნივთი უნდა იყოს ადამიანური ერთობის განცდის და

მშრომელისთვის სიამუვნების მომტანი. 5) ჩვენ არ ვცნობთ შრომის იდეოლოგიას,

შრომა არ წარმოადგენს ადამიანის პირველად ფასეულობას. ‘’ლეიბორიზმი’’

ამტკიცებს შრომის პირველობას მთლიანად ადამიანზე და მისი სოციალური

აქტივობის ყველა სახეზე. პერსონალიზმი ამტკიცებს შრომის პირველობას

კაპიტალზე, მის საკუთარ სფეროში, ანუ მის ეკონომიკურ სფეროში. ეს პირველობა

დადის სამ კანონამდე ა) შრომა წარმოადგენს საერთო ვალდებულებას. ამ კანონის

გამონაკლისია განსაკუთრებული მოწოდების შემთხვევები, რომელთა დადგენაც

შესაძლებელია და ყველა კატეგორიის, ფიზიკურად მუშაობის ვერ შემძლე

ადამიანები. ბ) შრომა არ წარმოადგენს ნივთს, პროდუქტს, არამედ, შრომა ეს არის

ადამიანის პირადი აქტიურობა. გ) უფლება შრომაზე, ესაა პიროვნების განუყოფელი

უფლება. უფლება პროფესიაზე ესაა ადამიანის ყველაზე ელემენტარული უფლება

და საზოგადოება ვალდებულია დააკმაყოფილოს ადამიანის ეს უფლება. 6)არსებობს

შრომის ღირსება, ის არ გამომდინარეობს მისი რენტაბელობიდან და არავითარი

კავშირი არ გააჩნია დახარჯულ ძალისხმევასთან, ის გამომდინარეობს შრომის

შედეგიდან. უმაღლესი ღირსების მატარებელი შრომა, ესაა არა ყველაზე საჭირო

შრომა, არამედ ყველაზე უანგარო შრომა, თავისი ყველა გამოვლინებით. 7) თუ

შრომა არაა ადამინის მოწოდება, მაშინ იბადება კითხვა, რატომ მუშაობენ

ადამიანები? შრომის მიზანს არ წარმოადგენს შრომის ნაწარმისგან სიმდიდრის

შექმნა, არც სიმდიდრეზე და ფულზე დაფუძნებული ბურჟუაზიული მდგომარეობა,

რომელიც ჰყოფს და ანაწევრებს საზოგადოებას. შრომას გააჩნია მისთვის წინასწარ

მინიჭებული და ერთობ მორიდებული დანიშნულება. ის პირველ რიგში საარსებო

წყაროს შექმნის საშუალებაა. პიროვნებისთვის შრომა პირველად სულიერ

ფასეულობას და დისციპლინის შესანიშნავ იარაღს წარმოადგენს. ასევე, შრომა

წარმოადგენს ადამიანების ერთმანეთთან ურთიერთობის საფუძველს, რომელსაც

მივყავართ უფრო ღრმა თანასაზოგადოებამდე. თანამშრომლობის სული მდიდრდება

პასუხისმგებლობის გრძნობით, რაც გამოწვეულია თანასაზოგადოებაში საკუთარი

ადგილის და პასუხისმგებლობის გაცნობიერებით. 8) შრომის პირობები მეტ

61

ნაკლებად ყველა ისტორიულ ეპოქაში ირღვეოდა. დღესაც, მილიონ ადამიანს არ

გააჩნია შრომის ნორმალური პირობები. რამდენადაც ყველა ადამიანს გააჩნია

უფლება საციცოცხლო მინიმუმზე, ამ მინიმუმის შესაქმნელად და იმისათვის რომ

ადამიანის ცხოვრებამ არ დაკარგოს ადამიანური სახე, ყველასგან მოითხოვება

მინიმალური შრომა, ამისათვის არსებობს ყველა ადამიანის უფლება შრომაზე,

რომელიც დღეს ფეხქვეშ ითელება. დღევანდელ წყობას არ შეუძლია სამუშაო მისცეს

მათ, ვინც მას ითხოვს. 9) შრომის რეჟიმი დაკავშირებულია მექანიზაციის

დაჩქარებულ ზრდასთან, რომელმაც საგრძნობლად გაზარდა ძალდატანების და

ავტომატური მოძრაობის ელემენტები. შრომა რომელიც პიროვნული შემოქმედება

უნდა იყოს, წარმოდგენილია როგორც მატერიასა და მანქანას შორის არსებული

შუალედური რგოლი. სწორედ აქედან გამომდინარეობს უპიროვნო და ადამიანურ

თვისებებს მოკლებული პროლეტარიატის წარმოშობა. პროლეტარიატი წარმოადგენს

ამ წყობის ყველაზე გაღატაკებულ ფენას და სწორედ ისინი წარმოადგენენ ამ წყობის

განაჩენს. პასუხისმგებლობა ამგვარ მდგომარეობაზე ეკისრება არა მექანიზაციას,

არამედ იმ ხელმძღვანელებს რომლებმაც მას ეს მიმართულება მისცეს. საბოლოო

ჯამში, სწორედ მექანიზაცია გაანთავისუფლებს ადამიანს ავტომატური შრომისგან.

ნაწარმზე ფასების შემცირება მისი საშუალებით, შესაძლებელს გახდის იმ მინიმალური

უზრუნველყოფის მიღწევას, რომელიც აუცილებელია სულიერი ცხოვრებისთვის,

რომელიც განისაზღვრება ცხოვრებისეული მოთხოვნილებებით და არა

კომფორტისადმი მისწრაფებით. 10) თუ შრომის შეფასება მოხდება მხოლოდ

წარმოებული ნაწარმის, ან გამდიდრების რაოდენობით, მაშინ შრომის ანაზღაურება

დარიცხული იქნება რენტაბელობის ჩვეულებრივი წესებით, სწორედ ასეთი სახით

განიხილავს კაპიტალიზმი შრომას, აქცევს რა მას შრომის ნაწარმად, ნივთად.

მარქსიზმი ატარებს გადახდის იგივე პოლიტიკას, როცა ცდილობს დააწესოს სამუშაო

გასამჯელო შრომის რაოდენობის საფუძველზე. ფაქტიურად და იურიდიულად

შეუძლებელია და არასწორია შესრულებულ სამუშაოსა და ხელფასს შორის

ურთიერთობის დაწესება, რომლის შეფასებაც დამოკიდებულია ღირებულებების

მთელ სკალაზე. წესად უნდა ავიღოთ ის რომ, ‘’ხელფასი’’ არ შეიძლება იზომებოდეს

შრომის რაოდენობით, რამდენადაც შრომა პიროვნული შინაარსის მატარებელია და

არ ექვემდებარება გაზომვას. ‘’ხელფასი,’’ მაშინაც კი როცა ის ავტომატური შრომის

საფასურს წარმოადგენს, მიმართული უნდა იყოს ადამიანზე და არა

მწარმოებლობაზე. ხელფასის გადახდა უნდა ხდებოდეს შემდეგი სახით: ა) რომ.

უზრუნველყოფილი იყოს მომუშავის და მის კმაყოფაზე კანონიერად მყოფი პირების

არსებობა. ესაა შრომის უპირველესი ფუნქცია ‘’საციცოცხლო ხელფასი’’ ბ) რომ,

უზრუნველყოფილი იყოს მომუშავის ზესაციცოცხლო მოთხოვნილებები და

საჭიროებები და მომზადების შესაბამისი დონე, რაც სრულფასოვანი ადამიანური

ცხოვრების საშუალებას მისცემს მას. ‘’კულტურული ხელფასი’’ გ) რომ პასუხობდეს

წარმოების და ეკონომიკის საერთო მოთხოვნილებებს, დაინტერესების ამაღლებას.

‘’პრემიალური ხელფასი.’’ ასეთი ფორმის დაქირავებული შრომა, რომელიც

თანამედროვე პირობებში დამოკიდებულია არა სამართლიან სოციალურ

ძალაუფლებაზე, არამედ ფულიან ოლიგარქიაზე, უნდა შეიცვალოს ისეთი ფორმებით

რომლებიც დაკავშირებული იქნებიან ერთობლივ ფლობასთან და მისთვის შესაბამის

62

ერთობლივ მართველობასთან. 11) კაპიტალისტური ინსტიტუტის განსჯისას, ჩვენ არ

ვაცხადებთ ყველა სახის გაწეულ შრომაზე გამომუშავებული ანაზღაურების მყარ და

გარანტირებული ფულადი ანაზღაურების საერთო პრინციპს ამორალურად, მაგრამ

ჩვენ ვამხელთ არსებული რეჟიმის ფაქტიურ უსუსურობას და უძლურებას, როდესაც

გადასახადი არ შეესაბამება გაწეულ სამუშაოზე თეორიულად განსაზღვრულ

კაპიტალისტურ ანაზღაურებას, რომელიც ხშირ შემთხვევაში საარსებო მინიმუმის

ქვემოთაა. თავად ეს ანაზღაურება არაფრით არაა გარანტირებული და არაა დაცული

რისკებისგან, რადგან, უმუშევრობასთან ერთად ქრება თავად ეს ანაზღაურებაც, ჩვენ

განსაკუთრებულად ვამხელთ წყობას, რომელშიც შრომის გადასახადი წარმოადგენს

კაპიტალის მხრიდან შრომისთვის დათმობას. კაპიტალს არა მარტო იმის უფლება არ

აქვს რომ ამოიღოს თავისი წილი მოგება შრომის გადასახადის განხორციელებამდე,

არამედ, არავითარი უფლებაც არ გააჩნია სამუშაო გადასახადის დადგენაზე და

განაწილებაზე.

ე. მუნიე

თანასწორობა და უთანასწორობა

ყველა ადამიანი თანასწორია ღმერთის წინაშე და მოწოდებულია უფლის სამეფოში

მისი მარადიული სიცოცხლისთვის, მაგრამ, ამით მცირედითაც არ ხდება ადამიანების

ღრმა უთანასწორობის არსებობის უარყოფა. ადამიანები უთანასწორო მდგომარეობაში

იმყოფებიან ერთმანეთის მიმართ, ნიჭით, უნარით, ხარისხით, მოწოდებით. საკუთარი

ხარისხით განსხვავებული არათანასწორ არსებათა პიროვნული თანასწორობა ესაა

იერარქიული თანასწორობა. ონთოლოგიური უთაანასწორობა განისაზღვრება არა

ადამიანების სოციალური მდგომარეობით, რაც ჭეშმარიტი იერარქიის დამახინჯება და

გადაგვარებაა, არამედ მათი რეალური ადამიანური ხარისხებით, ღირსებებით და

უნარებით. თანასწორობის რევოლუციური იდეოლოგია არის ათეიზმი. თანასწორობა,

დედამიწაზე ტირანიის საფრთხის შემცველია. ასევე, თანასწორობის იდეა

წინააღმდეგობაშია თავისუფლების იდეასთან, თავისუფლება დაკავშირებულია

ცხოვრების ხარისხობრივ შემცველობასთან, თანასწორობა კი მიმართულია ცხოვრებაში

ყოველგვარი ხარისხობრივი განსხვავების და ხარისხობრივი შემცველობის წინააღმდეგ.

თანასწორობის შემთხვევაში, ყოფიერება დარჩებოდა გაუხსნელ მდგომარეობაში.

აბსოლიტური თანასწორობის მოთხოვნა ეს არის ქაოსში დაბრუნება, ეს არის უარის თქმა

ტანჯვის მიღებაზე და უარის თქმა მსხვერპლის გაღებაზე, რომლის გარეშეც

შეუძლებელია უმაღლესი ცხოვრებისკენ სავალი გზის გავლა.

ნ. ბერდიაევი

63

ქალის როლი

ახალი ეპოქის ერთ-ერთი მახასიათებელი იქნება ქალის როლის გაზრდა. ქალი

მეტადაა დაკავშირებული ქვეყნიურ სამშვინველთან, პირველად სტიქიებთან და კაცი

სწორედ ქალის საშუალებით ახდენს მათთან ურთიერთობას. მამაკაცური კულტურა

ძალზედ რაციონალისტურია, იგი ძალზედ შორს წავიდა კოსმიური ცხოვრების

უშუალო საიდუმლოებებისგან. ამავდროულად, ქალები დიდ როლს თამაშობენ ჩვენი

დროის რელიგიურ გამოღვიძებაში. ქალების უპირველესი დანიშნულებაა იყვნენ

დედები და მშვიდობისმატარებლები. ქალთა ემანსიპაციური მოძრაობა რა თქმა

უნდა თავის თავში შეიცავს უდიდეს სიმართლეს, ისევე როგორც ყველა მონობისგან

განმათავისუფლებელი მოძრაობა. დაე ქალი ეკონომიკურად დამოუკიდებელი იყოს

მამაკაცისგან, დაე მიეცეს მას თავისუფალი მისვლის საშუალება კულტურის ყველა

სფეროსთან, დაე ქალის პიროვნული საწყისი წინ აღუდგეს ოჯახურ მონობას, დაე

ქალის უფლებები არაფრით არ იყოს შეზღუდული, მაგრამ, ქალთა ემანსიპაციის

საკითხს, როგორც ის ვლინდება თანამედროვე ეპოქაში, აქვს მეორე მხარეც,

რომელიც გამომდინარეობს იქიდან რომ, ქალი ორიენტირებულია მამაკაცთან

მსგავსებაზე. მამაკაცისადმი მიმბაძველობიდან გამომდინარეობს არა მარტო

ფემინისტური მოძრაობა, ამ სიტყვის ვიწრო გაგებით, არამედ ყველა სხვა მოძრაობაც

რომელიც ქალთა საკითხს უქვემდებარებს სოციალურს. ამ აზრით გაგებული ქალთა

ემანსიპაცია, ეს არის ქალის ღირსების დამცირება, მისი მსოფლიო მნიშვნელობის,

განსაკუთრებული ქალური მოწოდების უარყოფა, ესაა ქალურობის ცნობა მხოლოდ

სისუსტის, განუვითარებლობის, უპიროვნობის გამოვლინებად. ამდენად, ჩვენთვის რა

თქმა უნდა სრულებით მიუღებელია ქალის ამდაგვარი განთავისუფლება, თუ ეს

განთავისუფლება ანადგურებს იმას, რაც უნდა განთავისუფლდეს, ანუ თავად ქალს,

მის ქალურობას, მის განსაკუთრებულობას. ქალის მოწოდება უდიდესია, მაგრამ

ქალურობაში და არა კაცურობაში. ქალს, თითქოს უკვე აღარ უნდა იყოს მშვენიერი,

იწვევდეს აღფრთოვანებას, იყოს სიყვარულის საგანი, ის კარგავს მიმზიდველობას,

უხეშდება, ავადდება ვულგარიზმით, ქალს არ უნდა იყოს ღმერთის მშვენიერი

ქმნილება, ხელოვნების ნიმუში, ქალს თვითონ უნდა რომ შექმნას ხელოვნების

ნიმუში. ეს, არა მარტო ქალური ყოფიერების ღრმა კრიზისია, არამედ მთლიანად

საკაცობრიო ყოფიერების, რაც დაკავშირებულია გვაროვნული საწყისის ნგრევასთან

და პიროვნულობის პრობლემის გამოწვევასთან.

ნ. ბერდიაევი

ევოლუცია

ადამიანის არსებობის და განვითარების საიდუმლოება იმაში მდგომარეობს რომ,

განვითარება გულისხმობს სუბიექტს, რომელიც უნდა განვითარდეს. არ არსებობს

64

განვითარება იმის გარეშე თუ ვინ და რა ვითარდება. ევოლუციური განვითარების

თეორიის შეცდომა იმაშია რომ, იგი გამოყოფს [უარყოფს, უგულვებყობს]

გასანვითარებელ სუბიექტს განვითარებიდან. ადამიანი აცნობიერებს საკუთარ თავს

სუბიექტად და მხოლოდ და მხოლოდ სუბიექტად. ადამიანი იხსნება და ვითარდება

შინაგან ადამიანურ არსებობაში. ვერავითარი ცვლილება და სრულყოფა ვერ მიიყვანს

მაიმუნს ადამიანობამდე. ადამიანი არ ეკუთვნის სრულად ობიექტირებულ სამყაროს.

უწყვეტი განვითარების იდეა, მცდარი იდეაა, ყოველთვის არსებობს წყვეტა, რაც

დაკავშირებულია მსოფლიო პროცესებში თავისუფლების შემოჭრასთან. ჩვენი ქვეყნის

შექმნის პროცესი ჯერ კიდევ არ არის დასრულებული, ის კვლავაც იქმნება. ქვეყნის

შინაგანი არსებობის შემეცნებისათვის, ქვეყანა არ ევოლუცირებს, არამედ ქვეყანა იქმნება.

ევოლუცია მიეკუთვნება ობიექტირებულ ქვეყანას, ხოლო შინაგანმა არსებობამ იცის

მხოლოდ შემოქმედება(ქმნა) და არა ევოლუცია. დღეს, ქვეყანა მიისწრაფვის დაღუპვისკენ,

ასეთია ამ ქვეყნის კანონი, მაგრამ ეს არ ნიშნავს ღმერთის მიერ შექმნილი ადამიანის და

რეალური ქვეყნის ფატალურ დაღუპვას, რომლისთვისაც ყოველთვის არსებობს

თავისუფლების და ღვთაებრივი მადლის გზა.

ნ. ბერდიაევი

ბოროტება

დღეისათვის ტყუილი, სიცრუე, აღარ აღითქმება ბოროტებად, ხდება ცნობიერების

ხელახლა დაბადება, რომლის დროსაც, ტყუილსა და სიმართლეს შორის განსხვავება

იკარგება. სიბოროტე თავისი არსით პარადოქსული ხასიათისაა. მისი პარადოქსულობა

იმაში მდგომარეობს რომ, ბოროტება შეიძლება აღმოჩნდეს სიკეთისკენ მავალ გზად,

ხოლო ბოროტებასთან ბრძოლა, შეიძლება აღმოჩნდეს თავად ბოროტებად. თავისუფლება

გულისხმობს ბოროტების გამოცდილებას. იძულებითი, ძალადობრივი სიკეთე იქნებოდა

ყველაზე დიდი ბოროტება. ბოროტების მორალური პარადოქსი მდგომარეობს იმაში რომ,

ის, ბოროტებასთან მებრძოლი, კეთილი ძალების წარმომადგენლებში იწვევს

დაუნდობელ და საზიზღარ დამოკიდებულებას ბოროტების მიმართ, ან ყოველ

შემთხვევაში, იმისადმი რაც იმ დროისთვის ბოროტებადაა მიჩნეული, მაგალითად

იდეური მტრების წინააღმდეგ. ამგვარად, ბოროტებასთან ბრძოლა თავად გარდაიქცევა

ბოროტებად. სამართლიანობის და სიკეთის ქმნის სახელით იწყებენ ადამიანის

განადგურებას, ადამიანურობის სახელით, თავად ავლენენ არაადამიანურობას,

თავისუფლების სახელით, ადამიანს ართმევენ თავისუფლებას და ძალადობენ მასზე. ეს

არის ბოროტების გამოუვალი მორალური პარადოქსი. აუცილებელია და საჭიროა

ბოროტებასთან ბრძოლა, ბოროტება უნდა განადგურდეს, იგი უნდა დაიწვას, მაგრამ

ბოროტება და არა ბოროტები. მათ, ვინც იბრძვის ბოროტებასთან, სულაც არ უნდათ რომ

ბოროტები განთავისუფლდნენ სიბოროტისაგან, პირიქით, ხშირ შემთხვევაში მათ უნდათ

რომ ბოროტებიც დაიღუპონ სიბოროტესთან ერთად. სწორედ ესაა, სწორედ ამის

65

გამომხატველია ბოროტი ადამიანებისთვის მარადიული ჯოჯოხეთის შემზადება და

სიბოროტის ეთიკა. ბოროტებაზე საბოლოო გამარჯვება, ეს არის ქვეყნის გარდასახვა

<ახალი ცა> და <ახალი მიწა,> მაგრამ, ყველაფერი ეს არ ნიშნავს იმას რომ, ჩვენი ნება არ

უნდა იყოს მიმართული ამ ცხოვრებაში მაქსიმალური სიმართლის განხორციელებისკენ

და რომ, უნდა დავეთანხმოთ ბოროტების ძალაუფლების არსებობას.

ნ. ბერდიაევი

ჯოჯოხეთი

ჯოჯოხეთის არ არსებობა, ესაა ზნეობრივი პოსტულატი. ჯოჯოხეთი არის მცდარი

რელიგიური ინდივიდუალიზმის და ტრანსცენდენტალური ეგოიზმის იდეა.

ჯოჯოხეთის, როგორც ღვთაებრივ წესრიგში შემავალი რეალობის გაგება, ესაა მცდარი

გაგება, ესაა უღმერთობის გამოვლინება. მარადიული ჯოჯოხეთის არსებობა იქნებოდა

ღმერთის უარყოფა. ჯოჯოხეთის არსებობის რწმენა, ეს არის ურწმუნოება, ეს არის უფრო

ეშმაკისადმი, ვიდრე ღმერთისადმი რწმენა. ჯოჯოხეთი არის ეგზოტერული იდეა. აქ

საქმე გვაქვს სახარებისეულ ენასთან. საქმე იმაშია რომ, სახარებისეული ენა, ესაა

ფარდობითი ენა, მორგებული იმ გარემოსთან რომელშიც ცხოვრობდა და ქადაგებდა

მაცხოვარი. სახარებისეული ტექსტების სიტყვა სიტყვით კითხვას და პირდაპირი

მნიშვნელობით გაგებას მივყავართ ურთიერთგამომრიცხავ შეფასებებთან, ამიტომ:

საჭიროა სახარების სულიერი, ეზოთერული კითხვა, რამდენადაც, არსებობს ასევე

მარადიული, სულიერი სახარება. მოხდა სახარების ობიექტივაცია და მისი მორგება

ეკლესიის სოციალურ ორგანიზაციაზე. დღეს, კაცობრიობა იმყოფება იმ ასაკში რომ,

სასამართლოებრივმა რელიგიამ, ადამიანისთვის დაკარგა თავისი უწინდელი პირობითი

პოზიტივი. საჭიროა გაკეთდეს განსხვავება, ჯოჯოხეთის ფსიქოლოგიასა და მის

ონთოლოგიას შორის, რამდენადაც, ჩვენ დაუშვებლად მიგვაჩნია მარადიული

ჯოჯოხეთის არსებობა და არა თავად სასჯელი და მისი აუცილებლობა. თავად

ჯოჯოხეთის ფსიქოლოგია დასაშვებია და აუცილებელიცაა! მაგრამ, ამ შემთხვევაში,

ჯოჯოხეთი წარმოადგენს არა ადგილს, არამედ სულიერ მდგომარეობას, როდესაც

ჯოჯოხეთისეული ტანჯვის განცდის ინტენსივობა აღიქმება როგორც მარადიული და

უსასრულო.

ნ. ბერდიაევი

სიკვდილი

66

სიკვდილის წინააღმდეგ საჭიროა ბრძოლა და საჭიროა სიკვდილზე გამარჯვება,

როგორც საბოლოო ბოროტებაზე. მაცხოვრის საქმე ამ ქვეყანაზე, პირველ ყოვლისა არის

სიკვდილზე გამარჯვება და აღდგომისა და მარადიულობის შემზადება. იმისათვის რომ

ავღსდგეთ, ამისათვის საჭიროა რომ მოვკვდეთ და მთელმა ქვეყნიურმა ცხოვრებამ უნდა

გაიაროს ჯვარცმის და სიკვდილის გზა, რის გარეშეც შეუძლებელია აღდგომა. მარადიულ

არსებობაში, სიკვდილი არ არის საბოლოო და მას არ ეკუთვნის ბოლო სიტყვა, ის

წარმოადგენს ცხოვრებისეული მისტერიის მხოლოდ ერთ ერთ გაელვებას. ცხოვრების

მაორგანიზირებელმა სოციალურმა ყოველდღიურობამ, სიკვდილის წინააღმდეგ იცის

მხოლოდ ერთი საშუალება, დაბადება(შობადობა), მგრამ, დაბადების სიკვდილზე

გამარჯვება არ სცნობს პიროვნებას, მის ბედს, მან იცის მხოლოდ მოდგმის ცხოვრება.

ყოველი დაბადებული განწირულია სიკვდილისთვის. დაბადებით სიკვდილზე

გამარჯვება, ესაა მოჩვენებითი გამარჯვება. ბუნება არ იცნობს სიკვდილზე გამარჯვების

საიდუმლოს, ამ საიდუმლოს გამჟღავნება მხოლოდ ზებუნებრივი სამყაროდანაა

შესაძლებელი. ისინი, ვინც ცდილობდნენ შეექმნათ ბედნიერება, ყველაფერი იმისგან რაც

მოკვდავია, აიგივებდნენ რა, ბედნიერებას სიმდიდრესთან, ნამდვილად არ იცნობდნენ

ადამიანური უბედურების რეალურ მიზეზებს. განყენებული სახით, პირად

ბედნიერებაზე ფიქრი, ეს იგივეა რაც აუსრულებელ სრულფასოვნებაზე ფიქრი.

ნ. ბერდიაევი

თავისუფლება

ადამიანის თავისუფლება დაფუძნებულია არა ყოფიერებაში არამედ არაყოფიერში

ანუ არაფერში. თავისუფლება არაფრით არ არის განსაზღვრული. ადამიანის თავსუფლება

არ არის მისი ბუნება, ესენცია, ის არის აქტი, ეგზისტენცია, რომელსაც ეკუთვნის პრიმატი.

თავისუფლება არის რაღაც უფრო მეტი ვიდრე სამართლიანობა, პირველ რიგში,

სამართლიანობა(იუსტიცია) როგორც სოციალური ელემენტი, სრულებითაც არ არის

ქრისტიანული იდეა. სამართლიანობის იდეა კანონმდებლურია და მადლის არ

შემცველია. ქრისტიანობა წარმოადგენს არა სამართლიანობის, არამედ სიმართლის იდეას.

ადამიანური ცხოვრების ტრაგიზმი, პირველ რიგში დადებითი ფასეულობების

კონფლიქტშია და არა სიკეთის და სიბოროტის კონფლიქტში. ადამიანმა, თავისუფლების

სახელით შეიძლება მსხვერპლად შესწიროს სიყვარული, სოციალური სამართლიანობის

სახელით მსხვერპლად შესწიროს თავისუფლება და ასე შემდეგ, მაგრამ ეს ყველაფერი

სულაც არ ნიშნავს იმას რომ, ადამიანური საზოგადოების ორგანიზირებისთვის

აუცილებელია უარი ვთქვათ თავისუფლებაზე, ან სამართლიანობაზე. აუცილებელია

რათა ვისწრაფოდეთ თავისუფალი და სამართლიანი საზოგადოების შესაქმნელად.

თავისუფლების გარეშე შეუძლებელია იარსებოს რაიმე სახის სამართლიანობამ, ეს იქნება

მხოლოდ განყენებული სამართლიანობა, რომელსაც არაფერი საერთო არ ექნება

კონკრეტულ ადამიანებთან. პიროვნების დამოუკიდებლობა, თვითგამორკვევა, მისი

თავისუფლებიდან და შიგნიდან ჩამოყალიბება, წარმოადგენს არა მხოლოდ არჩევანის

67

გაკეთებას სიკეთეს და სიბოროტეს შორის, არამედ თავად ადამიანის მიერ სიკეთის ან

ბოროტების ქმნას, მის შემოქმედებით ძალას. თავად არჩევანმა შეიძლება გამოიწვიოს

დაჩაგრულობის, გადაწყვეტილების ვერ მიღების და თავისუფლების არ ქონის გრძნობა.

თავისუფლების გამოვლინება ხდება არა მაშინ როცა არჩევანია გასაკეთებელი, არამედ

მაშინ, როდესაც არჩევანი უკვე გაკეთებულია და ადამიანი მიდის შემოქმედებითი გზით.

არსებობს დაცემული თავისუფლებაც, მსუბუქი თავისუფლება, როდესაც ადამიანი

ზურგს შეაქცევს, უარყოფს მას < თავი დამანებეთ, მომეცით მშვიდად ცხოვრების

საშუალება დ.ა.შ.> რამდენადაც თავისუფლება ძნელია და მძიმეა, ის არაა უფლება,

არამედ სიმძიმე, პასუხისმგებლობა და ვალდებულებაა. პიროვნების ჭეშმარიტი

თავისუფლება ქრისტიანული წარმოშობისაა. ანტიკური მსოფლიო იცნობდა მხოლოდ

გარეგნულ თავისუფლებას. არ არის საკმარისი ადამიანის მხოლოდ გარეგნული

ძალადობისგან განთავისუფლება, საჭიროა მისი შინაგანი ბოროტებისგან

განთავისუფლება. თავისუფლება დაკავშირებულია ცხოვრების ხარისხობრივ

შემცველობასთან. ადამიანი უნდა გახდეს შინაგანად თავისუფალი, თუ თავისუფლება

არ მოახდენს ქრისტეს სამეფოს რეალიზაციას, მაშინ აუცილებლობა მოახდენს

ანტიქრისტეს სამეფოს რეალიზაციას.

ნ. ბერდიაევი

ღვთაებრივი სასამართლო

ცოდვის გამოსყიდვა, ტერმინოლოგიურად დაკავშირებულია გამოსასყიდთან, ვალის

დაფარვასთან, რომლის გადახდასაც მოითხოვს შემომქმედი, მაგრამ ეს არის უხეში

სოციომორფიზმი. სულიერი გადარჩენა შეიძლება გავიგოთ როგორც სრულფასოვნების

მიღწევა, როგორც ღმერთთან მიმსგავსება და არა როგორც ვალის გადახდის ან არ

გადახდის, ან ვერ გადახდის და აქედან გამომდინარე გამართლების ან არ გამართლების

შესაძლებლობა. გამართლების ან არ გამართლების იდეას მივყავართ მცდარ შედეგამდე.

უნდა ითქვას რომ,. წინასწარ განსაზღვრულობის იდეა არის სასამართლოებრივი

მიდგომა. განსაზღვრულობა არის დაღუპვის, ან გადარჩენის განსაზღვრულობა, მაგრამ

გადარჩენა ან დაღუპვა არის ღმერთის მიერ მარადიულობაში აღსრულებული

სასამართლო, მაშინ გამოდის რომ ეს სისხლის სამართლის პროცესის არასამართლებრივი

გადაწყვეტილებაა. საქმე განიხილება პროცესის დაწყებამდე და თავად დანაშაულის

ჩადენამდე. მაგრამ ასეთი სახით წინასწარ განსაზღვრულია არა მარტო დაღუპვა, არამედ

თავად დანაშაულის არსებობაც და მაშინ, მაცხოვრის მოვლინება ამ ტიპის

სამართლებრივი გაგებით, როგორიცაა ცოდვის გამოსყიდვა, იქნება არა გაუმჯობესება და

გადარჩენა, არამედ გაუარესება და უფრო მეტად დაღუპვა. ჯვარი, ჯვარცმა, მსხვერპლი,

სულაც არ ნიშნავს სასამართლოებრივ გაგებას. ეს ყველაფერი გაგებული უნდა იქნეს

სულიერად, როგორც სულიერებისკენ, ზეცისკენ სავალი გზის განმწმენდი და

განმათავისუფლებელი, როგორც ამქვეყნიური ტანჯვის მიღება, სწორედ ტანჯვაზე

გამარჯვებისთვის. ჩვენ მყარად უნდა გვჯეროდეს რომ, ღმერთის სასამართლო

68

განსხვავებულია ადამიანური სასამართლოსგან, რომ ეს სასამართლო თავად

მსჯავრდებულის სასამართლოა. ადამიანისთვის ეს იქნება საკუთარი სიბნელის და

საკუთარი ცოდვის განცდის საშინელება, როდესაც ის დაინახავს ნათელს და ამის შემდეგ

მოხდება მისი ამ ნათელით გარდასახვა.

ნ. ბერდიაევი

არისტოკრატია

არისტოკრატიული ბუნება მოითხოვს საუკეთესოთა რეალურ ბატონობას.

არისტოკრატია როგორც საუკეთესოთა ბატონობა და მართველობა, როგორც

ხარისხობრივი შერჩევის მოთხოვნილება, საუკუნეების მანძილზე რჩება

საზოგადოებრივი ცხოვრების უმაღლეს პრინციპად და ერთადერთ ღირსეულ უტოპიად.

იქამდის სანამ ცოცხლობს ადამიანის სული და ადამიანის ხარისხობრივი

არისტოკრატიულობა, ის მუდამ იქნება კეთილშობილობის იდეალი. ყოველგვარი

ცხოვრებისეული წყობა იერარქიულია და მას გააჩნია თავისი არისტოკრატია,

არაიერარქიული მხოლოდ ნაგვის გროვაა და მხოლოდ მასში არ გამოიყოფა არავითარი

არისტოკრატიული ხარისხი. როდესაც ირღვევა ჭეშმარიტი იერარქია და

განადგურებულია ჭეშმარიტი არისტოკრატია, მაშინ გვევლინება მცდარი იერარქია და

წარმოიშობა მცდარი არისტოკრატია. საზოგადოებრივ წყობაში, ნაძირალების და

მკვლელების ხროვას შეუძლიათ შექმნან მცდარი არისტოკრატია და წარმოადგინონ

იერარქიული საწყისი. ყველა პლების სურვილია წარმოადგენდეს არისტოკრატიას.

პლებური სული არის არისტოკრატიისადმი შურის და სიძულვილის სული, ამავე

გაგებით, ხალხიდან გამოსული უბრალო ადამიანი შეიძლება არ იყოს პლებე და შეიძლება

ამ უბრალო ადამიანში არსებობდეს ნამდვილი არისტოკრატიულობის ნიშნები,

რომელსაც შური და სიძულვილი არ ახასიათებს და ამჟღავნებდეს ღმერთისგან

მინიჭებულ, საკუთარი ბუნების იერარქიულ ნიშნებს. არისტოკრატია ეს არის ჯიში,

რომელსაც გააჩნია ონთოლოგიური საწყისი, საკუთარი, არავისგან აღებული ნიშნებით.

არისტოკრატია შექმნილია ღმერთისგან და ღმერთისგან აქვს მიღებული საკუთარი

ღირსება და ხარისხი. ჭეშმარიტი არისტოკრატიულობა დაბადებითია და არა შეძენილი.

არისტოკრატიულობის თვისებაა: გულუხვობა, მას შეუძლია უანგაროდ ემსახუროს

ადამიანებს და ქვეყანას, იმიტომ რომ, ის არ არის თვითგანდიდებით დაკავებული,

რამეთუ, ის საწყისიდან უკვე საკმაოდ მაღლა დგას. ასევე, არისტოკრატიას ახასიათებს

თავგანწირვა რაც მისი მარადიული ფასეულობაა. სულიერ არისტოკრატიას გააჩნია იგივე

ბუნება რაც სოციალურ და ისტორიულ არისტოკრატიას. არისტოკრატია, ესაა

პრივილეგირებული რასა, რომელმაც უფასოდ მიიღო თავისი უპირატესობა და

იმისათვის რომ გამოხატული იქნეს სულიერი კეთილშობილების ნიშნები, მსოფლიოში

ყოველთვის უნდა არსებობდეს სულიერად და ფიზიკურად პრივილეგირებული რასა.

სწორედ კეთილშობილობაა ყველანაირი არისტოკრატიულობის სულიერი საფუძველი.

კეთილშობილობა არ მოიპოვება შრომით, ეს არის ბედის საჩუქარი. კეთილშობილობა

69

არის განსაკუთრებული სახის სულიერი მადლი, ეს არის საკუთარი თავის ჭეშმარიტ

იერარქიაში საწყისიდანვე არსებობის ცნობიერება. ქრისტიანობა არისტოკრატიული

რელიგიაა, თავისუფალი ღვთის შვილების რელიგია, ღვთისგან ბოძებული მადლის

რელიგია. ჭეშმარიტი არისტოკრატი ყოველთვის უნდა გრძნობდეს რომ, ყველაფერი რაც

მას აღამაღლებს ღმერთისგანაა მიღებული, ხოლო ყველაფერი რაც მას ამდაბლებს, ეს

მისივე დანაშაულის შედეგია. ამგვარი გაგება პირდაპირ საწინააღმდეგოა პლებისტური

ფსიქოლოგიის, რომელიც ყველაფერს რაც მას აღამაღლებს, მიიჩნევს მადლით

მიღებულად, ხოლო რაც მას ამდაბლებს, იღებს წყენად და სხვების დანაშაულად.

არისტოკრატიული ფსიქოლოგიური ტიპი, პირდაპირ საწინააღმდეგოა მონის

ფსიქოლოგიური ტიპის. სულის არისტოკრატიული წყობა შეიძლება გააჩნდეს

ფიზიკურად მომუშავე შავ მუშას, ეს იმ დროს, როდესაც, ვისაც სისხლით, ანუ

გვარიშვილობით მოეთხოვება არისტოკრატიულობა, იყოს ყოველგვარ შინაგან

კულტურას და ნათელს მოკლებული, იყოს მონური ფსიქოლოგიის და უღირსობის

განსახიერება, იმიტომ რომ არისტოკრატიულობა არ წარმოადგენს მთლიანად

მემკვიდრეობით მიღებულ საგანძურს. ასევე, არისტოკრატიულობის სულიერ საფუძველს

წარმოადგენს საკუთარი ღირსების ცნობიერება, რომელიც ასევე თანდაყოლილია და არა

შეძენილი.

ნ. ბერდიაევი

პოლიტიკის გადაგვარება

მიუღებელია და თავისივე საფუძვლებში არასწორია პოლიტიკური ქმედება იმ

სახით, როგორც ის დღეს მოიაზრება. ადრე, ანარქისტული თავისუფლებით

დაჯილდოვებული ადამიანისგან ელოდნენ სასწაულს, ეხლა წესრიგის ავტომატურად

მთესველი პოლიტიკურ-სოციალური მანქანისგან, ამ უსაშველოდ დიდი მექანიზმისგან

ელოდებიან სასწაულს. მაგრამ, ეს მოლოდინი კვლავაც მოლოდინად რჩება. ჩვენ არ

ვიმყოფებით არსებული ილუზიის ტყვეობაში და ავღნიშნავთ რომ, არ გვჯერავს

ძალაუფლების ინსტიტუტების სასწაულის. ისინი უძლიერესები არიან მხოლოდ

მაშინ, როცა საქმე ეხება ადამიანთა ჩაგვრას. ინსტიტუტები სრულებითაც არ ქმნიან

ახალ ადამიანს, ახალი ადამიანის შექმნა ხელეწიფება მხოლოდ საკუთარ თავზე

გაწეულ, ადამიანის პირად შრომას, რაშიც ვერავინ ვერავის ვერ შეენაცვლება. ახალ

ინსტიტუტებს შეუძლიათ მხოლოდ შეუმსუბუქონ ადამიანს ეს მძიმე ამოცანა, მაგრამ,

ამ ამოცანის საკუთარ თავზე აღება მათ არ შეუძლიათ. პოლიტიკოსები

სპეკულირებენ ჩვენს სულმოკლეობაზე, ისინი გვაიძულებენ ჩვენ რომ, ძალაუფლების

ინსტიტუტებიდან ველოდოთ გამოღვიძების სასწაულს და თვალებს გვიხუჭავენ

იმაზე რომ, გამოღვიძებისთვის, ყოველ ჩვენთაგანს, უკვე დღესვე ესაჭიროება

განსაზღვრული პირადი ძალისხმევის განხორციელება. იქიდან მოყოლებული როცა

პოლიტიკამ ადამიანი დაიყვანა მოქალაქის დონემდე და შეაიარაღა იგი არაეფექტური

პოლიტიკური ცხოვრებით და საშუალებამ შეცვალა მიზანი, ინსტიტუტმა განაცხადა

რომ, მხოლოდ მისი საშუალებითაა შესაძლებელი ადამიანისთვის მსახურება. ამის

70

შემდეგ ძალაუფლების დაპყრობის საკითხმა მიიპყრო მისი ყურადღება და თუ

კიდევ უფრო დაბლა დავეშვებით, დავინახავთ თუ როგორ დაიწყო მან

საპარლამენტო თამაში, რომელიც ამ ძალაუფლების დაპყრობის პრელუდიად

მოგვევლინა. ადამიანი აუცილებელია იყოს პოლიტიკოსი, მაგარამ ამისდა

მიუხედავად არასდროს არ უნდა გახდეს ის უპირატესად პოლიტიკის ადამიანი,

მაშინაც კი, როცა პოლიტიკას საკუთარ პროფესიად აქცევს. ყოველთვის უნდა

გვახსოვდეს ნამდვილი ფასეულობები და პატივისცემა უნდა შევინარჩუნოთ

არსებითად ადამიანური ურთიერთობების მიმართ. პოლიტიკის ასეთი სახე და

თავად ის ფაქტი რომ ჩვენ მას ძალზედ დიდ ადგილს ვანიჭებთ ჩვენი მოღვაწეობის

კონცეფციაში, დაკავშირებულია პოლიტიკური სტრუქტურების გაძლიერებასთან და

მათი ფუნქციონირების გამკაცრებასთან, რაც განსხვავებული პოლიტიკური

პარტიების, პოლიტიკის მიმართ პარაზიტული დამოკიდებულების შედეგია.

პარტიების დანიშნულებაზე და საზოგადოებაში მათ ადგილზე თუ ვილაპარაკებთ,

ვიტყვით რომ, მათი მოღვაწეობა მთლიანობაში უნდა შემოიფარგლებოდეს

ადამიანური პრობლემებით, კერძო ინტერესებით და მათი პოლიტიკური ცხოვრება

და თეორიული მოწყობა დაფუძნებული უნდა იყოს განსხვავებულ აზრთა

შეჯიბრითობაზე. ასევე უნდა ითქვას რომ, პოლიტიკური ცხოვრების საჭირო დონეზე

მხარდაჭერა, იმისათვის რომ ის პასუხობდეს ადამიანური მთლიანობის

მოთხოვნილებებს, განპიროვნებული უნდა იყოს ხალხისგან და არა

ხელისუფლებისგან, რაც სამწუხაროდ ხშირ შემთხვევაში არ ხდება ასე და ხალხის

როლი ამ საქმეში თითქმის სულ ბოლო ადგილზეა. ძალაუფლებისკენ სწრაფვის

ფიზიოლოგიურ ციებ ცხელებას, ეს ადამიანები მიჰყავს სისასტიკემდე და

უსინდისობამდე. ტოტალიტარიზმის ვირუსი ადვილი შესამჩნევია არა მარტო იმ

წარმონაქმნებში რომელთათვისაც ის სპეციფიკურია, არამედ თავად პარტიებშიც,

ისეთებშიც კი, რომლებიც თავს აცხადებენ ლიბერალებად ან დემოკრატებად და მეტი

არაფერი იციან თუ არა ტირანიული წყობა, რომლის მოწინააღმდეგადაც აცხადებენ

თავს. დღეისათვის ყოველი პარტია დაფუძნებულია ცენტრალიზმის იდეაზე: ისინი

წარმოადგენენ ტოტალიტარულ სახელმწიფოებს შემცირებულ ზომებში. ისინი

მიზნად არ ისახავენ პიროვნების განხორციელებისთვის და პიროვნებების

გამაერთიანებელი ინტეგრალური თანასაზოგადოების რეალიზაციისთვის საჭირო

პირობების შექმნას, ისინი ფიქრობენ არა ადამიანების ერთმანეთთან თანადგომაზე,

სოლიდარობაზე, არამედ მხოლოდ მათთან დამაკავშირებელი კავშირების სიმტკიცეზე

და დაცვაზე. მათთვის აუცილებელია და საკმარისია რომ მასა, არც მეტი არც

ნაკლები, სწორედ მასის ხარისხში იყოს უზნეო და ურყევი, რაც აუცილებელია

მათთვის საპარლამენტო ბრძოლისთვის ან რევოლუციის განხორციელებისთვის, აქ

ყოველი ადამიანი მნიშვნელოვანია მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ის პოტენციური

ძალის მფლობელია. ყოველი პიროვნება, რომელიც მთლიანობაში ანხორციელრბს

საკუთარ დამოუკიდებლობას, მათთვის მიუღებელია და განიხილება როგორც

ანარქიის ფაქტორი, ხოლო ხელმძღვანელთა გუნდი როგორც შესაძლო კონკურენტი.

აქ ესწრაფვიან არა თავისუფალი ადამიანების მომზადებას, არამედ ძალაუფლების

დამყარებას და მითების, ლოზუნგების და დისციპლინის საშუალებით ყველას და

ყველაფრის ნიველირებას. აქ ხდება ადამიანების დამოუკიდებლობისგან გადაჩვევა

71

და მათთვის კონფორმიზმის და ჯგუფური ცნობიერების გადანერგვა. აქ ხდება

ადამიანების როგორც ჭეშმარიტების გზიდან აცდენა, ასევე საკუთარ თავთან

გაუცხოვებაც. როცა ხალხში ერთობა იკარგება, იმის გამო რომ ადამიანებს ამ

მოგუდულ ატმოსფეროში არ შეუძლიათ საკუთარი გზის პოვნა, მაშინ ისინი

იძულებული ხდებიან ისარგებლონ საპარლამენტო მეცნიერების მიერ გამოგონილი

პროცედურების დახმარებით : მოხერხებული გათვლებით, ლავირებით, არაფრის

მთქმელი ფორმულირებებით და სიტყვიერი სატყუარებით. ასევე, როდესაც

პოლიტიკოსები გამარჯვებაზე აკეთებენ არჩევანს, ისინი არავითარ ყურადღებას არ

ანიჭებენ იმას თუ რა საშუალებებით უნდა იქნეს მიღწეული ეს გამარჯვება. ისინი

არჩევანს აკეთებენ იმ საშუალებების სასარგებლოდ, რომელთაც ყველაზე იოლად

მიჰყავთ გამარჯვებამდე, აი რატომაა რომ, ყველანაირად განდიდებულია და

პოლიტიკაში და პირადად პოლიტიკოსებისთვის თითქმის უკვე ნორმადაა ქცეული

ტყუილი, სიძულვილი, ეშმაკობა, ძალადობა დ.ა.შ. სწორედ ამ მიზეზიდანაა

გამომდინარე რომ ყველა პარტია ერთმანეთს ემსგავსება, მიუხედავად იმისა რომ

მათი სწავლება, რომლის ამღსარებლადაც ისინი გვევლინებიან, განსხვავებულია.

ფუჭსიტყვაობა, შევიწროვება, კონფორმიზმი, სიტყვის და საქმის ერთმანეთისგან

დაშორება, სიცრუე, სიძულვილი, ძალადობა, ესაა ის ყველაფერი რისი მეშვეობითაც

თქვენ აპირებთ საქმის განხორციელებას და ჩვენ გეკითხებით თქვენ, ასეთი

არაადამიანური მეთოდებით აპირებთ ადამიანური მსოფლიოს აშენებას?

ე. მუნიე

ტრადიციული ელიტა

ნამდვილი ტრადიციული ელიტა, ეს არის იმ ადამიანების ერთობა რომლებიც

ინახავენ პირვანდელ ეზოთერულ ცოდნას და ამ ცოდნის გადმოცემა შეუძლიათ

‘’პოპულარული’’ კულტურის ენით და ფორმით. სუფთა სოციალური მნიშვნელობით,

ეს ადამიანები არ მიეკუთვნებიან აუცილებლად ‘’საშუალო ფენას,’’ ისინი მეტწილად

შერეული არიან ‘’უბრალო ხალხთან,’’ რომელიც გამოირჩევა ზერაციონალური

ჭეშმარიტების მიღების და გადაცემის შესაძლებლობით. სწორედ ხალხის ასეთ

კატეგორიას შეიძლება მიენდოს უმაღლესი წესრიგის ჭეშმარიტების შენახვა და

გავრცელება. (სიტყვა ხალხი აქ გამოყენებულია მისი გაგების უაღრესად ფართო

მნიშვნელობით) ზუსტად ასეთი წარმოშობა და დანიშნულება გააჩნდა ‘’ მითებს,’’

‘’ფოლკროლს’’ ‘’ხალხურ ზღაპრებს’’ ხალხი წარმოადგენს ერთგვარ ‘’რეზერვუარს’’

საიდანაც შეიძლება გამოვიდეს ყველაფერი, როგორც საუკეთესო, ასევე უვარგისი,

გამომდინარე იმ ზეგავლენის ბუნებიდან რომელიც მასზე ხორციელდება. რაც

შეეხება ‘’საშუალო ფენას,’’ პირიქით, მისი პოტენციალი შეზღუდულია ეგრეთ

წოდებული ‘’საღი აზრით’’ რომელიც თავის დასრულებულ გამოხატულებას ჰპოვებს

თანამედროვე ეპოქის ყველაზე ტიპიურ ნაწარმში, რაციონალიზმში და

მატერიალიზმში, რაც იძლევა მისი შესაძლებლობების საკმაოდ ზუსტ საზომს და რაც

ერთადერთი მიმართულებაა რომლისკენაც მას თავისუფლად განვითარება შეუძლია.

უმაღლესი კატეგორიის ჭეშმარიტება, თავის პირდაპირ არეკვლას ჰპოვებს ‘’უბრალო

72

ხალხში,’’ მსგავსად იმისა, როგორც უმაღლესი წერტილი აისახება სწორედ

უმცირესში და არა ამა თუ იმ შუალედურ პუნქტში. ამდენად, ელიტის ‘’საფუძველს’’

წარმოადგენს სწორედ ხალხი, მაგრამ, იმისათვის რომ ხალხის როლი იყოს ეფექტური,

მისი ინიცირება უნდა მოახდინოს თავად ელიტამ. დღევანდელი მდგომარეობით,

არავინ არ დგას საკუთარ ადგილზე, ხალხი აღარ სცნობს არავითარ სულიერ

ავტორიტეტს და არავითარ კანონიერ ძალაუფლებას. პროფანულს მართებულად

მიაჩნია შეაფასოს საკრალური, უმდაბლესი ახდენს უმაღლესის განსჯას, უმეცრაბა

ახდენს სიბრძნის შეფასებას, ტყუილი ბატონობს სიმართლეზე, ადამიანური

ავიწროვებს ღვთაებრივს, მიწიერი თავს უტოლებს ზეციურს, ‘’ვაი თქვენდა ბრმა

წინამძღვარნნო’’ ამბობს სახარება და მართლაც, ჩვენ დღეს ყველგან ვხედავთ

მხოლოდ ბრმა წინამძღვრებს და სრულებით ნათელია რომ, თუ ამ მსვლელობის

პროცესია დროულად არ იქნა შეჩერებული, წინამძღვრებიც და ისინიც ვინც მათ

მიჰყავთ, აუცილებლად გადაიჩეხებიან უფსკრულში, სადაც ისინი

უკანმოუბრუნებლად დაიღუპებიან.

რ. გენონი

გამოსავალი

შეიძლება ვიფიქროთ დღევანდელი მსოფლიო კრიზისიდან გამოსვლის სამ შესაძლო

პერსპექტივაზე. 1:ფატალური გამოსვლა, ბუნებრივი და სოციალური კოსმოსის დაშლის

პროცესის გაგრძელება. ერთეულების ხელში მოქცეული მსოფლიო კაპიტალის სრული

უკონტროლობა, თავისი უარყოფითი შედეგებით. ატომური ომის ზეიმი. ქაოსური

მსოფლიო, ქაოსი არა პირვანდელი, არა დასაწყისის, არამედ ქაოსი დასასრულის, ომი

ყველასი და ყველას წინააღმდეგ. ეს არის ქვეყნის დაღუპვა და ჩვენ არ შეგვიძლია ეს

დავუშვათ. 2: საზოგადოების გლობალიზაცია. ძალადობრივი მექანიკური წესრიგი, რაც

სინამდვილეში წარმოადგენს ორგანიზებულ და ტექნოზირებულ ქაოსს.

ორგანიზებულობა რომელიც ადგილს არ უტოვებს თავისუფლებას. ქვეყნის

დესპოტიზაცია. რაც ასევე დაუშვებელია. 3: ქაოსის შინაგანი დაძლევა. სულის გამარჯვება

ტექნიკაზე. სოციალური სამართლიანობის განხორციელებასთან ერთად, ფასეულობათა

იერარქიის სულიერი აღდგენა.

ნ. ბერდიაევი

ბრძოლის მეთოდი

ინტელექტუალური კამათი, დიდსულოვნება, ტექნიკური სიახლეები, დ.ა.შ.

თავისთავად არაფერს არ ნიშნავს თუ ადამიანები არ ისწავლიან საკუთარ ქმედებაში

73

მათ ჩართვას და საკუთარი თავის საფრთხისთვის დაქვემდებარებას. მთლიანობაში

ჩვენ გაგვაჩნია ორი სახის საშუალება. პირველი ესაა მატერიალური საშუალება:

აგრესიულობა და იძულება. მათი მუდმივად გამოყენება იმითაა განპირობებული

რომ მათი ეფექტურობა აშკარაა, მაგრამ, ისინი შეიცავენ უკმარისობას,

არასრულფასოვნებას, რამდენადაც უსასრულოდ ამრავლებენ ბოროტებას, მტრობის

გრძნობას, ძალადობას, დაუნდობლობას, უსინდისობას და ლიციმერიას, თესავენ

დიდსულოვნების ილუზიას, რასაც მივყავართ ადამიანთა დაპირისპირებამდე და

ომებამდე. არსებობს ასევე ზნეობრივი ძალა, საკუთარი თავის ფლობა და სულიერი

სიმტკიცე, ისეთი სულიერი საშუალება როგორიცაა: ლოცვა, მავნე ხორციელი ვნებების

მოკვდინება, მოძრაობა სიწმინდისკენ. აქ იბადება კითხვა, ხომ არ არის ეს, ზუსტად

ის საშუალება რომელმაც სულიერი რევოლუციის მომხრეების ყურადღება უნდა

მიიქციოს? თუ პასუხი დადებითია, მაშინ როგორ წარმოგვიდგენია ამ სახით ფულის

სამყაროსთან, ტირანიის სამყაროსთან და ინდივიდუალიზმთან ბრძოლა? აუცილებელია

საჩქაროდ განისაზღვროს და გავრცელდეს ბრძოლის ვარგისიანი მეთოდები,

რომლებიც ვარგისიანი იქნება არა მარტო მხილებისთვის, არამედ

მოღვაწეობისთვისაც, რომელიც მიმართული იქნება ჩვენს მიერ დასახული მიზნების

განსახორციელებლად. საკუთარ სოციალურ და პროფესიონალურ გარემოში, ყველამ

უნდა მოიძიოს ის წერტილები რომელზეც შესაძლებელი იქნება ეფექტური

ზემოქმედების მოხდენა და განისაზღვროს ამ ზემოქმედების განხორციელების

ფორმები. ჩვენ მიგვაჩნია რომ, ამ სახით შევძლებთ გამოვიმუშავოთ სულიერი

მოღვაწეობის ნამდვილი ტექნოლოგია და განვსაზღვრავთ საშუალებებს მათთვის,

ვინც ძალადობრივი და იძულებითი მეთოდების წინააღმდეგია. ჩვენ ხაზს ვუსვავთ

სიტყვას ‘’ტექნოლოგია,’’ აქ საუბარი არ არის მარტო იდეების შეთავაზებაზე, აქ

საუბარია იდეების პრაქტიკული განხორციელების საშუალებებზე. პირველ რიგში,

აუცილებელია გავიგოთ რომ, სულიერი საშუალებები არ წარმოადგენს

სენტიმენტალურ რეაქციას უხეში ძალის წინააღმდეგ. სულიერი საშუალება ესაა

დიდსულოვნების, სულის და გულის მთლიანობის გამოვლინება აგრესიის გარეშე,

მტკიცე მოთხოვნით და შესაბამისი უნარებით. აქ უნდა გავიხსენოთ

არაძალადობრივი მეთოდებით ბრძოლის აპოსტოლის, მაჰათმა განდის სიტყვები, ‘’იქ

სადაც არჩევანი არსებობს მხოლოდ სულმოკლეობას და ძალადობას შორის, მე

ავირჩევდი ძალადობას, თუ ჩვენ მშვიდობა გვიყვარს მხოლოდ იმიტომ რომ

გვეშინია ხიშტების, მე ვამჯობინებ რომ ჩვენ ყელი გამოვღადროთ ერთმანეთს. მე

ასევე ვამჯობინებდი ძალადობის გარეგნულ გამოვლინებას, ვიდრე ის შეკავებული

იყოს მხოლოდ შიშით’’ ცხოვრების დაუმსახურებელი შემსუბუქება წარმოადგენს ანტი

სულიერ მოვლენას. სულიერება იმაში კი არ მდგომარეობს რომ მოხერხებულად

თავი ავარიდოთ მოზღვავებულ ინსტიქტებს, არამედ იმაში, რომ გადავლახოთ ისინი.

გამარჯვებაზე ლაპარაკი მხოლოდ მაშინაა დასაშვები, როცა წინააღმდეგობაში

გაივლიან გამოცდას. არასდროს არ იქნება ზედმეტი იმის აღნიშვნა რომ, არსებობს

თანამედროვე უწესრიგობის ორი სახის ინფლაცია: ფულის ინფლაცია და

იდეოლოგიების ინფლაცია, ისინი სიმბოლურად დაკავშირებული არიან

ერთმანეთთან, რამდენადაც ორივე დაფუძნებულია უპრეცენდენტო სპეკულაციაზე,

პირველი პარაზიტირებს მატერიალურ ცხოვრებაზე, ხოლო მეორე სულიერ

74

ცხოვრებაზე. ბრძოლის სულიერი საშუალების ძიება ესაა ახალი ქცევის

მეთოდოლოგიის ძიება. პირველ რიგში საჭიროა შევისწავლოთ, გამოვიკვლიოთ და

შემდეგ პრაქტიკული გამოყენება მივცეთ ბრძოლის არაძალადობრივ მეთოდებს.

არასდროს უპირობოდ არ ვისარგებლოთ ძალადობრივი საშუალებებით და დავიცვათ

შემდეგი პირობები: 1) პირველ რიგში და იმისდა მიხედვით თუ როგორ მოხდება ამ

მეთოდების მომწიფება, ჩვენ შეუპოვრად ვეცდებით გამოვცადოთ ჩვენს

განკარგულებაში არსებული ყველა არაძალადობრივი მეთოდი და ძალადობას

დავთანხმდებით მხოლოდ როგორც ბოლო, უკიდურესი საშუალება. 2) ძალადობრივი

საშუალებები, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ისინი დაკანონებულია, ან სულ მცირე

დაშვებულია სიტუაციიდან გამომდინარე, მაინც არ წარმოადგენენ შედეგის მიღწევის

საშუალებას და მათზე ლაპარაკი შეიძლება არა როგორც საშუალებებზე როგორც

ასეთი, არამედ მხოლოდ როგორც გვერდით საშუალებებზე. მიზანი არ ამართლებს

საშუალებას. 3) ყოველთვის მკაცრი საზომით მივუდგეთ საშუალებების ამ

თავისებურებებს და მათი გამოყენების შემთხვევაში წინასწარ გავითვალისწინოთ

შესაძლო შედეგები. არასდროს არ გამოვიყენოთ ისინი, იქამდის, სანამ არ

დავრწმუნდებით რომ ისინი გადაწონიან ბოროტებას და მხოლოდ სიკეთის

მომტანები იქნებიან. 4) ჩვენ, არავითარ შემთხვევაში არ გამოვიყენებთ საშუალებას

მხოლოდ საშუალებისთვის და არც სხვებს მოვუწოდებთ ამის გაკეთებას.

ე. მუნიე

საზოგადოება და თანასაზოგადოება

მსოფლიოს საზოგადო ერთობის იდეის გაუფასურება ჩვენ გვესახება დიდი ხნით

ადრე დაწყებულ ხრწნის პროცესად. ამ პრცესს მივყავართ უსახურ

საზოგადოებასთან, რომელიც შედგება ასევე უსახური ადამიანებისგან. სწორედ ასე

იქმნებიან მასები. მასა ხასიათდება ანარქიის და ტირანიის თავისებური ნარევით,

ანონიმურობის ტირანიით. შეუძლებელია თანასაზოგადოების არსებობა იქ, სადაც

უკვე აღარ არსებობს მოყვასი, სადაც არსებობენ მხოლოდ ერთმანეთის მსგავსი

ადამიანები, რომლებიც ერთმანეთისკენაც კი აღარ იხედებიან, იქ ყველა ცხოვრობს

სიმარტოვეში, ისე რომ ვერც კი აცნობიერებენ საკუთარ სიმარტოვეს. პირად

ცხოვრებასთან მიახლოვების პირველად აქტს წარმოადგენს საკუთარი ცხოვრების

ანონიმურობის გაცნობიერება, ამდენად, ჩემი საზოგადო ერთობასთან დაახლოების

პირველ ნაბიჯს წარმოადგენს ჩემი სხვისადმი გამოვლენილი გულგრილობის

გაცნობიერება. ყოველგვარ საზოგადოებას გააჩნია შეზღუდულობის და

ეგოცენტრიზმის მიდრეკილება, თუ მას შიგნიდან არ აღამაღლებს, არ აძლიერებს

სხვა სულიერი თანასაზოგადოება. პიროვნების უარმყოფელ საზოგადოებაში, სადაც

თითქმის დაკანონებულია კონფორმიზმი და ლიციმერია, შეუძლებელია

თანასაზოგადოების არსებობა. თანასაზოგადოება შეიძლება ეწოდოს მხოლოდ ისეთ

საზოგადოებას, სადაც ყოველი პიროვნება მთელი სისრულით ახდენს საკუთარი

75

თავის თვითრელიზაციას, საკუთარი მოწოდების განხორციელებას და სადაც

თანამონაწილეობა წარმოადგენს მისი განსაკუთრებული თვითარსებობის ცოცხალ

შედეგს. თანასაზოგადოებაში ყოველი პიროვნება იქნება შეუცვლელი და

ამავდროულად, ის ჰარმონიაში იქნება მასთან, როგორც მთლიანთან. პირველადი და

უმთავრესი კავშირის ფორმა იქნება ურთიერთსიყვარული და არა რაიმე სახის

გარეგნული იძულება, ყოველი პიროვნება მასში ჰპოვებს საკუთარ ეკონომიკურ და

სასიცოცხლო ინტრესს. ერთობ სახიფათო იქნება იმის მტკიცება რომ, ასეთი სქემა

შეიძლება განხორციელდეს ისტორიულ დროში, მაგრამ ჩვენ გვაინტერესებს, ეს არის

მითი? თუ გვჯეროდეს რომ ის განხორციელდება ისტორიის მეორე მხარეს? როგორც

არ უნდა იყოს, მასში ყოველთვის იქნება რაღაც ისეთი, რაც ისტორიას მისცემს

ფუძემდებლურ ორიენტაციას, ის ყოველთვის იქნება საზოგადო ერთობის იდეალის

ორიენტირი. არ შეიძლება პერსონალისტური რევოლუციის დალოდება, ლოდინი

იმისი თუ როდის მოხდება სულიერი რევოლუცია ყველა ჩვენთაგანის გულებში.

ეხლავე საჭიროა და აუცილებელია ინსტიტუციონალური რევოლცია, რომელიც სულ

მცირედ მაინც შესძლებდა გარე სტრუქტურების კრიზისის გაუვნებლყოფას.

აუცილებელია დასაწყისისთვის კონცეპტუალური მთლიანობით მკაცრად

განისაზღვროს პერსონალისტური საზოგადოების ინსტიტუტები. პერსონალიზმმა

ინსტიტუტებს უნდა მიანიჭოს ორმაგი ორიენტაცია. 1) არასდროს არ ვაქციოთ

პიროვნება ინსტიტუტების მსხვერპლად, არასდროს არ იქნეს ინსტიტუტები

გამოყენებული როგორც იარაღი ტირანიის ხელში. დაცული იყოს ადამიანის პირადი

ცხოვრების სფერო სხვა ინდივიდების და ინსტიტუტების მხრიდან შესაძლო

ჩარევისგან. საზოგადოებრივ წესრიგთან დაკავშირებული აუცილებლობები, უნდა

შეიზღუდოს მოქნილი კონტროლის მქონე რეჟიმით და იძულებითი ვალდებულებები

უნდა შეიზღუდოს ბუნებრივი აუცილებლობის მოთხოვნებით. 2) მოხდეს ეფექტური

თავისუფლების უზრუნველყოფა, ყოველ ადამიანს მიეცეს შრომისთვის აუცილებელი

შესაბამისი ხელსაწყოები. მოხდეს ცხოვრების კოლექტიური მექანიზმების სრული

გადახედვა, თანასაზოგადოების ყველა მექანიზმი დაექვემდებაროს პიროვნების

ზნეობრივ თვისებებს, ყველა დონეზე და ყველა წერტილში მაქსიმალურად

განვითარდეს ინიციატივა, პასუხისმგებლობა და დეცენტრალიზაცია.

ე. მუნიე

ისტორია და მეტაისტორია

ისტორია არის საშინელი გაუმართლებლობა. ამავე დროს მასში არის რაღაც აზრი და

ადამიანს არ შეუძლია ადგეს და წავიდეს, თუმცა წასასვლელიც არსად არის. ისტორია არც

მსოფლიო აზრის ზეიმია და არც პროგრესი პირდაპირი აღმავლობის გზით. ისტორია

არის საშინელი ტრაგედია, მასში ყველაფერი განიცდის სახეცვლილებას, მასში ხდება

ყოველი უდიდესი იდეის დეგრადირება და დამახინჯება. ისტორია გარკვეულწილად

არის დანაშაული. თუ ადამიანს არ სურს დანაშაული, მაშინ მან უნდა განახორციელოს

76

ცათა სასუფეველი. ისტორიის აზრი დევს მის საზღვრებს გარეთ და ითვალისწინებს მის

სასრულს, მას მხოლოდ იმიტომ აქვს აზრი რომ ის დასრულდება, უსასრულო ისტორია

უაზრობაა. ამიტომ, ისტორიის ფილოსოფია ესქატოლოგიურია, რომელიც

ითვალისწინებს აღდგომას. ისტორიის ამოცანაა არა ტანჯვაზე და უბედურებაზე

გამარჯვება, როგორც შედეგზე, არამედ შემოქმედებითი გამარჯვება ბოროტებაზე, ანუ

მიზეზზე. ჩვენ კი არა ვართ ისტორიის ნაწილი, ჩვენ კი არ ვიმყოფებით ისტორიაში,

არამედ ისტორიაა ჩვენი ნაწილი, ისტორია იმყოფება ჩვენში. ჩვენ კი არა ვართ კოსმოსის

ნაწილი, ჩვენ კი არ ვიმყოფებით კოსმოსში, არამედ კოსმოსია ჩვენი ნაწილი და კოსმოსი

იმყოფება ჩვენში. ადამიანი თავისი ბუნებით და დანიშნულებით ისტორიული არსებაა, ეს

არის ჩვენი ადამიანური ისტორია, ის ხდებოდა და ხდება ჩვენში, ამიტომ საჭიროა

პასუხისმგებლობა ავიღოთ ყველაფერზე რაც ხდებოდა და ხდება ისტორიაში. არ

არსებობს წმინდა ისტორია, არსებობს მხოლოდ წმინდა მეტაისტორია. საჭიროა აქტიური

მონაწილეობა მივიღოთ ისტორიული ბედის შემოქმედებაში, არ წავიდეთ მისგან

განყენებულ სფეროში და ვეცადოთ რომ არ მოვიწამლოთ მისი ბოროტებით.

ნ. ბერდიაევი

უტოპია

კეისარის და ღმერთის, ამქვეყნიურის და იმქვეყნიურის ერთმანეთში შერევა, აღრევა,

წარმოადგენს უტოპიას. უტოპია ცდილობს ადამიანის და ქვეყნის არსებითი გარდასახვის

გარეშე, ახალი მიწის და ახალი ცის გარეშე, იძულებითი სიკეთით და ადამიანური

ტრაგედიის რაციონალიზაციით, მიაღწიოს სრულფასოვან ცხოვრებას. დღეს არსებული

ყველა პოლიტიკური მიმდინარეობა, სოციალისტური, დემოკრატიული, ლიბერალური,

მონარქისტული დ. ა. შ. უტოპიურია. ჩვენი დროის პირობებში, უტოპია ყოველთვის

ტოტალიტალურია და ტოტალიტარიზმი ყოველთვის უტოპიურია. მსოფლიო ჰარმონია,

მსოფლიო წესრიგი, მსოფლიო გონების ზეიმი, მსოფლიო პროგრესი, ყოველგვარი სახის

საზოგადოებების, სახელმწიფოების და ერების აყვავება და დამშვენება, არსებითად

არავითარ კავშირში არაა ადამიანის განუმეორებელ ინდივიდუალურ ბედთან, ისინი

წარმოადგენენ, უსულო, უპიროვნო კერპებს, ადამიანებს ან იძულებით უმორჩილებენ, ან

ადამიანები საკუთარი ნებით ემორჩილებიან მათ.

ნ. ბერდიაევი

შემოქმედება

ჭეშმარიტ შემოქმედებაში იგულისხმება არა უბრალოდ კულტურული პროდუქტის

შექმნა, არამედ ადამიანის არსების სრული შინაგანი რყევა და ამაღლება, რომელიც

მიმართულია ამაღლებული ცხოვრებისკენ და განსხვავებული ყოფიერებისკენ.

77

შემოქმედება ესაა შემოქმედება არაფრისგან, ანუ თავისუფლებისგან, მაგრამ ადამიანის

შემოქმედებითი აქტი საჭიროებს მატერიას, მას არ შეუძლია გვერდი აუაროს ამქვეყნიურ

რეალობას, შემოქმედება არ ხდება სიცარიელეში. შემოქმედების მისტერია ეს არის

განსაკუთრებული სულიერი გზა. ადამიანის მიერ ცოდვების ხანგრძლივი და მწარე

განცდა იწვევს დათრგუნვილობას, ამიტომ: საჭიროა ცოდვილი ცნობიერება გადაყვანილი

იქნეს ამაღლებულ შემოქმედებით ცნობიერებაში, რათა მოხერხდეს დათრგუნვილობის

გადალახვა, რაც ასევე რელიგიური ცხოვრების მიზანიცაა. შემოქმედება თავის პირველად

სისუფთავეში მიმართულია ქვეყნის გარდასახვისკენ, მაგრამ, დაცემული ქვეყნის

პირობებში ხდება მისი დამძიმება და ის ქმნის მხოლოდ დიდი ან მცირე ფასეულობის

კულტურულ პროდუქციას. შემოქმედებითი აქტი, ეს არის ესქატოლოგიური აქტი,

რომელიც მიმართულია ქვეყნის დასასრულისკენ. შეიძლება ითქვას რომ, შემოქმედების

სიყვარული, ეს არის ქვეყნის არ სიყვარული, ქვეყნის საზღვრებში დარჩენის

შეუძლებლობა. შემოქმედება შეიძლება იყოს მცდარიც, ილუზიური და ადამიანი

შეიძლება ეხმიანებოდეს არა ღმერთის მოწოდებას, არამედ ეშმაკის. ღმერთის და

ადამიანის შემოქმედებითი ურთიერთობა უნდა გავიგოთ დიალექტიკური და არა

სტატიკური მნიშვნელობით. შემოქმედება არ არის ადამიანის მოთხოვნილება და მისი

ნება, არამდ ღმერთის მოთხოვნილებაა ადამიანისგან და ადამიანის ვალდებულებაა

ღმერთთან მიმართებაში. სულიერი კულტურის, სულიერი ფასეულობების,

რელიგიურის, შემეცნებითის, მორალურის და ესთეტიკურის შემოქმედება

არისტოკრატიულია და ითვალისწინებს სულიერი არისტოკრატიის არსებობას, რომლის

გაქრობაც, ნიშნავს ხარისხის გაქრობას. ხარისხი ყოველთვის არისტოკრატიულია და

ყოველი შემომქმედი თავისუფალია, ის ვერ იტანს იძულებას, ის თავისუფლებაში

აღასრულებს თავის მსახურებას. ბრძანების ან დაკვეთის შედეგად შესრულებული

შემოქმედების პროდუქტი შეიძლება იყოს მხოლოდ უნიჭობის და არარაობის

გამოხატულება, ასეთი სახის აქტიურობა განეკუთვნება პოლიციის სფეროს და მას

არაფერი საერთო არ აქვს ჭეშმარიტ შემოქმედებასთან.

ნ. ბერდიაევი

პროგრესი

ისტორიულმა პროცესმა ადამიანი მიიყვანა პროგრესის იდეასთან, რომელიც იქცა

ახალ შთაგონებად, ახალ რელიგიად, ახალ ღმერთად. კაცობრიობამ შეწყვიტა

ღმერთისადმი რწმენა და სულ უფრო მეტის მგზნებარებით ირწმუნა საკაცობრიო

პროგრესის. სწორედ პოზიტიური პროგრესის თეორია წარმოადგენს ანტიქრისტეს

რელიგიას, რაც წინასწარმეტყველებებში დიდი ხანია უკვე გამჟღავნებულია.

პროგრესისტები სამართლიანად აღნიშნავენ რომ, მომავალში განადგურებული იქნება

პირველყოფილი ბოროტება, რომ აღარ იარსებებს კანიბალიზმი, ჩამოხრჩობები,

დარბევები, რომ დაძლეული იქნება უმწეო და უსუსური დამოკიდებულება ბუნების

წინაშე. დიახ ეს ყველაფერი სიმართლეა, მაგრამ ყველაფერ ამასთან ერთად, გაძლიერდება

სევდა, სიხარული იქნება სულ უფრო ნაკლები, სიცარიელის და არარსებულის

საშინელება მიაღწევს არნახულ მაშტაბებს და ადამიანის გარეგნულ

78

განთავისუფლებასთან და ადამიიანების ძალადობრივ გაერთიანებასთან ერთად, სულ

უფრო გაიზრდება ადამიანის შინაგანი გაუცხოვებაც. საკაცობრიო პროგრესი, თავისი

ტექნიკური შესაძლებლობებით, ეს არის კეისრის სამეფოს უკანასკნელი მეტამორფოზა.

ცხოვრების უმაღლეს მიზანს წარმოადგენს სულიერება და არა ეკონომიკური და

სოციალური აღმავლობა. ყოველი ერის სიდიადე, მისი ღვაწლი საკაცობრიო ისტორიაში,

განისაზღვრება არა სახელმწიფოებრივი სიძლიერით, არა ეკონომიკის განვითარებით,

არამედ მისი სულიერი კულტურით.

ნ. ბერდიაევი

თანამედროვე მეცნიერება

თანამედროვე მეცნიერებამ დაკარგა არა მარტო ყველანაირი სიღრმე, არამედ

ყველანაირი სტაბილურობაც. როდესაც მეცნიერება დაკავშირებული იყო

პრინციპებთან, მეცნიერება მასთან ერთად ინაწილებდა სტაბილურობას, იმ ზომით

რამდენის შესაძლებლობასაც იძლეოდა მის მიერ შესასწავლი საგანი. დღეისათვის

პრინციპებისგან მოწყვეტილს და მუდმივად ცვალებადი ქვეყნიერებით დაკავებულს,

აღარ შეუძლია საკუთარ თავში იპოვოს მყარი საყრდენი, რაიმე სახის სტაბილური

საფუძველი. თუ ადრე ის დარწმუნებული იყო თავის საფუძვლებში, დღეისათვის

მას საქმე აქვს მხოლოდ მიახლოვებულ და შესაძლო, სრულიად ჰიპოტეტურ

კონსტრუქციებთან, ინდივიდუალური ფანტაზიის ჩვეულებრივ ნაწარმთან.

თანამედროვე ნება პრაქტიკული ცდების მიმართ, წარმოშობს ილუზიას რომ,

თეორიის დამტკიცება შესაძლებელია ფაქტებით, მაშინ როცა ერთი და იგივე

ფაქტები შესაძლებელია ადვილად აიხსნას სხვადასხვა განსხვავებული თეორიის

დახმარებით. ფაქტებით ინტერპრეტირება შესაძლებელია მხოლოდ წინასწარ

შედგენილი წარმოდგენების დახმარებით, რომელთა გარეშეც ისინი იძულებული

იქნებიან დარჩნენ ‘’უხეშ ფაქტებად’’, ყოველგვარი აზრის და ყოველგვარი

მეცნიერული ფასეულობის გარეშე. არისტოტელე, მეტაფიზიკასთან მიმართებაში

ფიზიკას მიიჩნევდა მეორეხარისხოვნად, მეტაფიზიკაზე დამოკიდებულად, რომელიც

დაკავშირებული იყო პრინციპების სფეროსთან, რომლის კანონების არეკვლაც ხდება

ბუნებაში. იგივეს თქმა შეიძლება შუასაუკუნეების კოსმოლოგიაზე დ.ა.შ.

თანამედროვე მიდგომა ცდილობს დაამკვიდროს მეცნიერების სუვერენიტეტი

ყველაფრის მიმართ. უარყოფს ყველაფერ იმის არსებობას რისი ახსნაც მას არ

შეუძლია და აცხადებს მას ‘’შეუცნობლად’’, ანუ უარს აცხადებს ანგარიში გაუწიოს

მის არსებობას. ეს უარყოფის პოლიტიკა წინ უსწრებდა ‘’პოზიტივიზმის’’ და

‘’აგნოსტიციზმის’’ სისტემატიზირებული თეორიის ფორმირებას, რაც ნათლად

მეტყველებს თანამედროვე მეცნიერების საწყისზე. უკვე მეცხრამეტე საუკუნეში

ადამიანებმა ღიად დაიწყეს წუხილის გამოთქმა საკუთარ უვიცობაზე და

გაუნათლებლობაზე, რამდენადაც, უწოდო თავს ‘’აგნოსტიკოსი’’ ეს ნიშნავს

აღიარებდე საკუთარ ‘’ უცოდინრობას.’’ საჭიროა დავამატოთ რომ, თანამედროვე

ადამიანები დაკავებული არიან მეცნიერებით არა თავად მეცნიერებისთვის, ანუ

79

წმინდა შემეცნებითი თვალსაზრისით, მათი მიზანია არა თავად ცოდნა როგორც

ასეთი, რა დაბალი ხარისხისაც არ უნდა იყოს იგი, არამედ, მხოლოდ მისი

პრაქტიკული გამოყენების შესაძლებლობა, რაშიც სულ ადვილად დავრწმუნდებით

თუ დავაკვირდებით თუ რა სიმსუბუქით აერთიანებენ მეცნიერებას წარმოებასთან და

ჩვეულებრივ ინჟინერს როგორ გვიხატავენ მეცნიერების მუშაკად. თეორიულად,

ნორმალურ ცივილიზაციაში დასაშვებია მეცნიერების არსებობა რომელიც ეფუძნება

ცდების მეთოდს, თუ ამავდროულად ის კავშირს ინარჩუნებს პრინციპებთან და

აქედან გამომდინარე რეალური განსჯის ფლობასთან. თანამედროვე ეპოქის ერთ

ერთი მახასიათებელია ყველაფერი იმის გამოყენება, რასაც ადრე საერთოდ არ

ექცეოდა ყურადღება, მათი არასაჭიროებიდან გამომდინარე და მიზანშეუწონელი იყო

მათზე ადამიანების დროის და ენერგიის ხარჯვა. ქიმიის მაგალითი კარგი

მახასიათებელია ამ გარემოების. ძველი ალქიმია წარმოადგენდა კოსმოლოგიური

წესრიგის მეცნიერებას, რომელიც ხელმძღვანელობდა ‘’მაკროკოსმოსს’’ და

‘’მიკროკოსმოსს’’ შორის არსებული ანალოგიის პრინციპით და ეს პრინციპი

გამოიყენებოდა ადამიანურ დონეზეც. თანამედროვე ქიმია წარმოადგენს ალქიმიის

გადაგვარებას, რომელის ისტორიაც იწყება შუასაუკუნეებიდან, მხოლოდ იმის

შედეგად რომ გარკვეულმა არაკომპეტენტურმა მეცნიერებმა ვერ გააცნობიერეს

სიმბოლოთა მნიშვნელობა და პირდაპირი მნიშვნელობით მიიღეს ალქიმიკოსთა

კონცეფციები, ჩათვალეს რა, რომ ლაპარაკია მხოლოდ მატერიალურ ოპერაციებზე და

დაიწყეს მეტ ნაკლებად ქაოტური ცდების ჩატარება. ასევე შეიძლება ითქვას

ფსიქოლოგიაზე, როგორც მეცნიერებაზე, რომელიც შეისწავლის სპეციფიკურ

მენტალურ ფენომენებს, იგი წარმოადგენს ანგლოსაქსური ემპირიზმის ბუნებრივ

ნაწარმს და მეთვრამეტე საუკუნის ცრურწმენას და თვითდაჯერებულობას. თავად ამ

მეცნიერების გამოკვლევის სფერო, ძველი მსოფლიოსთვის წარმოადგენდა იმდენად

უმნიშვნელოს რომ, თუ იქ ხანდახან ყურადღება ექცეოდა ფსიქოლოგიური დონის

ასპექტებს, არავის თავში აზრადაც კი არ მოუვიდოდა რომ, ამაზე დაეფუძნებინა

სპეციალური მეცნიერება, რამდენადაც, იქ არსებული ყველა თეორიული ელემენტი,

რომელსაც რაიმე ფასეულობა გააჩნდა, შედიოდა უფრო მაღალი დონის

კონცეფციებში. ასევე, სულ იოლად შეიძლებოდა იმის ჩვენება რომ თანამედროვე

მათემატიკა წარმოადგენს მხოლოდ გარეკანს, პითაგორიული მათემატიკის მხოლოდ

‘’ეგზოტერულ’’ მხარეს. რიცხვების უძველესი იდეა სრულებით გაუგებარია

თანამედროვე ადამიანისთვის, იმიტომ რომ აქაც, მეცნიერების უმაღლესი ასპექტები,

ის რაც იძლეოდა ჭეშმარიტ ტრადიციულ ხასიათს და ამასთან ერთად

ინტელექტუალურ ფასეულობას, სრულიად გამქრალია. მთელი თანამედროვე

მეცნიერება დგას უფრო ძველი მეცნიერების ნანგრევებზე და დღეისათვის

შეიძლება ითქვას რომ, ყველა ეს უძველესი მეცნიერება სრულებით დაკარგულია

თანამედროვე ადამიანებისთვის. ყოველივე ამ მიზეზით თანამედროვე ‘’პროფანულ

მეცნიერებას’’ შეიძლება სრულიად საფუძვლიანად ეწოდოს ‘’უმეცართა ცოდნა,’’ ქვე

წესრიგის ცოდნა, შეზღუდული ქვედა დონის რეალობით და სრული

უცოდინარობით იმისი, თუ რა დევს ამ რეალობის მეორე მხარეს. ამ მეცნიერებას არ

გააჩნია არავითარი უმაღლესი მიზანი და პრინციპი. უიმედოდაა ჩაკეტილი

პირობით და ვიწრო გარემოში, რომელშიც ის ცდილობს საკუთარი თავის

80

დამოუკიდებლად გამოცხადებას და ამისათვის კავშირს წყვეტს ტრანსცენდენტურ

ჭეშმარიტებასთან და უმაღლეს ცოდნასთან, ასეთი მეცნიერება არის მხოლოდ

ცარიელი და ილუზიური ფსევდო ცოდნა, არსაით წამყვანი და არაფერზე

დაფუძნებული. ამ უმეცრების ფესვი, ისევე როგორც ბევრი სხვა თანამედროვე

ცრურწმენების, შეიძლება განისაზღვროს ერთი სიტყვით ‘’ინდივიდუალიზმი.’’

შეიძლება ითქვას რომ ‘’ინდივიდუალიზმი,’’ ‘’ჰუმანიზმი’’ და ‘’პროფანიზმი’’

ერთიდაიგივე ფენომენის სხვადასხვა დასახელებაა. ‘’პროფანული

მსოფლმხედველობა’’ ეს არის არსებითად ანტი ტრადიციული და სწორედ ეს

მსოფლმხედველობა უდევს საფუძვლად ყველა თანამედროვე სპეციფიკურ

ტენდენციებს.

რ. გენონი

მეცნიერება

თანამედროვე მეცნიერებაში მიმდინარეობს დეჰუმანიზაციის პროცესი, იმ

გაგებით რომ, მეცნიერება ახდენს ბუნებრივი ცხოვრების ისეთი სფეროების გახსნას,

რომლეთაც არავითარი კავშირი არ გააჩნიათ ადამიანის ჩვეულებრივ ბუნებრივ

გარემოსთან. ფიზიკის მიერ ხდება თვალით უხილავი სინათლის და ყურით

აღუთქმელი ხმის აღმოჩენა. დღესდღეობით სულ უფრო მაშტაბურ ხასიათს

ღებულობს ატომებით და მოლეკულებით მანიპულირება. თანამედროვე ფიზიკის

ტექნიკურ შედეგებს, ადამიანი გადაჰყავს მისთვის უჩვეულო, არაჰუმანიზირებულ

კოსმიურ გარემოში. თანამედროვე მეცნიერება ამაყობს თავისი მიღწევებით და ამ

დროს, მათ მიერ შექმნილი ტექნიკა ახდენს ადამიანის ცხოვრების დეჰუმანიზაციას

და ადამიანს გარდაქმნის ტექნიკურ ფუნქციად.

ნ. ბერდიაევი

ავტონომია, სუვერენიტეტი, ფედერალიზმი

პოლიტიკა, ეკონომიკა, მეცნიერება, ომი, სახელმწიფო, საზოგადოება, ტექნიკა და ასე

შემდეგ, ჩამოყალიბდნენ დამოუკიდებელ სფეროებად და ადამიანი სულ უფრო და უფრო

ექცევა ამ ავტონომიური სფეროების ტყვეობაში. ჩვენს დროში ავტონომიური სფეროები

სულ უფრო ტოტალიტალური ხასიათის მატარებელია, განსაკუთრებით ტექნიკა,

რომელიც სახელმწიფოს გარდა არავის არ ემორჩილება, სახელმწიფოს რომელიც თავადაც

ტოტალიტალურ მნიშვნელობას იძენს. ასეთი ტოტალიტარული სახით გამოიხატული

სახელმწიფო და მისი სუვერენიტეტი უარსაყოფია და დასაგმობია. სახელმწიფოს

ყოველთვის ჰქონდა საკუთარი საზღვრების გადაცდენის ტენდენცია. სინამდვილეში,

სრული სუვერენიტეტი არავის არ ეკუთვნის, ეს არის ობიექტივაციის ერთ ერთი ილუზია.

უმაღლესი სულიერი სამყარო არ უნდა იქნეს გაგებული სახელმწიფოს ანალოგიით, ესე

81

იგი ძალის და მცდარი სუვერენიტეტის წარმოდგენით. არ არსებობს ღმერთის

სუვერენიტეტი, რამდენადაც, სულიერი არსებობა გამორიცხავს ღმერთის

სოციომორფიულ გაგებას, აწყობილს კეისრის სამეფოს მსგავსებით. ჩვენ ვცხოვრობთ

მცდარი ავტორიტარული წყობის ეპოქაში, როდესაც ლიბერალური საწყისი საბოლოოდ

დისკრედიტირებულია და უნდა ითქვას რომ, დღევანდელი ავტორიტარული საწყისი

განსხვავებულია ადრინდელისგან. დღეს ავტორიტეტი იბადება ახალი ტიპის

საზოგადოებისგან და ეს ახალი ტიპის საზოგადოება თავის ბელადებს ანიჭებს კიდევ

უფრო მეტ ძალაუფლებას ვიდრე ეს ხდებოდა ძველ, წმინდა მონარქიებში. დღევანდელი

საზოგადოება დაფუძნებულია სოციალურ უსამართლობაზე, ამგვარ საზოგადოებაში,

ადამიანის ადამიანთან ურთიერთობა ხდება ობიექტირებული საზოგადოების

საშუალებით, ანუ ფსევდო რეალობით. საჭიროა რათა ადამიანის ადამიანთან უშუალო

ურთიერთობა ხდებოდეს ღმერთის, როგორც სიცოცხლის შინაგანი საწყისის

საშუალებით. ამგვარი ურთიერთობა გამორიცხავს ყოველგვარი სახის ავტორიტარიზმს.

მსოფლიო უნდა შედგებოდეს ერთმანეთთან სულიერად შეკავშირებული და

გაერთიანებული შრომითი თემებისგან, ფედერაციისგან. საჭიროა მოხდეს კაცობრიობის

გაერთიანება სახელმწიფოს მეორე მხარეს. მსოფლიოს ხალხთა ფედერაციები

ითვალისწინებს ნაციონალური და ტოტალიტარული სახელმწიფოების სუვერენიტეტის

უარყოფას.

ნ. ბერდიაევი

ეროვნულობა, ნაციონალიზმი, იმპერიალიზმი

ერი არ არის პიროვნულობის გამომხატველი, ერი არის ინდივიდუალურობა.

ეროვნულობა ადამიანის ინდივიდუალური ხარისხია, ინდივიდუალური

კაცობრიობასთან მიმართებაში და ინდივიდუალური ადამიანთან მიმართებაში. ერის

ცნობიერებას და ამ ცნობიერების ხარისხს განსაზღვრავს კონკრეტული ერის შემადგენელ

ინდივიდთა მიერ საერთო ისტორიული ბედის შემეცნება. სახელმწიფო არ წარმოადგენს

ერის ყოფიერების განმსაზღვრელ ფაქტორს, მაგრამ ყველა ერი ესწრაფვის შექმნას

საკუთარი სახელმწიფო, გაამაგროს და გააძლიეროს იგი, ეს არის ჯანსაღი ინსტიქტი.

სახელმწიფოს მეშვეობით ხდება ერის შინაგანი პოტენციალის გახსნა, ამიტომ

სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს ეროვნული საფუძველი და შინაგანი ეროვნული ბირთვი.

ერის თვითდამკვიდრებამ შეიძლება მიიღოს ნაციონალიზმის ფორმა, რაც გამოიხატება

ჩაკეტილობაში, განსაკუთრებულობის იდეაში და სხვა ერებისადმი მტრულ

დამოკიდებულებაში. ნაციონალიზმის ზეიმისას, ძლირი სახელმწიფო ბატონობს

პიროვნებაზე, ასევე, ხდება მოსახლეობის მდიდარი ფენების ბატონობა ღარიბებზე.

ნაციონალური ან საზოგადოებრივი ეგოიზმი ეს არის პირადი ეგოიზმი, ნაციონალური ან

საზოგადოებრივი ამპარტავნება ეს არის პირადი ამპარტავნება, მაგრამ ადამიანს

რატომღაც წარმოუდგენია რომ ეს ამპარტავნება სიკეთისმყოფელია. დიდი ერები,

გაერთიანებული დიდ სახელმწიფოებში, ავადმყოფდებიან უძლეველობის ნებით. დიდი

82

სახელმწიფოების წარმოშობისას, მათში ჩადებული იმპერიალისტური ნება, ეს არის

უძლეველობის ნება. იმპერიალისტური ნების სწრაფვა მიმართულია მსოფლიო

იმპერიების წარმოქმნისკენ. უძველესი თუ უახლესი ისტორიიდან ჩვენთვის კარგადაა

ცნობილი ამგვარი უძლეველობის ნებით დაავადებული ეროვნული თუ

მულტიეროვნული სახელმწიფოების არსებობა. მსოფლიოს გაერთიანების და

კაცობრიობის ერთიანობისკენ სწრაფვის იდეა, ყოველთვის პოულობს იმპერიალიზმში

საკუთარ გამოხატულებას. დიდი ერების ნაციონალიზმი, ეს არის იმპერიალისტური

ექსპანსია. პატარა ერების ამოცანა და მიზანია ეროვნული სახელმწიფოს შექმნა და მისი

შენარჩუნება, ხოლო დიდი ერებისთვის მსოფლიო სიძლიერის მიღწევა. ეროვნულობა

არის დადებითი ფასეულობა, ხოლო ნაციონალიზმი, ეს არის ჩაკეტილობის და

თვითკმაყოფილების გამოვლინება, ეგოისტური თვითდამკვიდრება, სხვა ერების

ათვალწუნება და ხშირ შემთხვევაში სიძულვილი. ნაციონალიზმი წარმოშობს

ქსენოფობიას და შოვინიზმს და იგი უნდა განვასხვავოთ და გავმიჯნოთ

პატრიოტიზმისგან. პატრიოტიზმი ეს არის სამშობლოს, საკუთარი მიწა წყლის და

საკუთარი ხალხის პატივისცემა და სიყვარული.ნაციონალიზმის ყველაზე დიდი

საშინელება იმაში მდგომარეობს რომ, იგი განუყოფლად უკავშირებს და აიგივებს

საკუთარ თავს სახელმწიფოსთან და უკვე ამიტომ, იგი წარმოადგენს ომის წარმოშობის

ერთ ერთ წყაროს, რაც ყოველთვის დაკავშირებულია ომისგან გამოწვეულ ტრაგიკულ

შედეგებთან.

ნ. ბერდიაევი

ლიბერალიზმი და ადამიანის უფლებები

ლიბერალურ მოძრაობაში და ლიბერალურ პარტიებში ძალიან ცოტაა ონთოლოგიური,

მაგრამ, ლიბერალური იდეის საწყისი დიდადაა დაკავშირებული ცხოვრების

ონთოლოგიურ ბირთვთან, რამდენადაც, თავისუფლებას და ადამიანის უფლებებს დიდი

კავშირი გააჩნიათ ცხოვრების სულიერ საფუძვლებთან. ლიბერალიზმის გახრწნა დაიწყო

მას შემდეგ როცა მან დაიწყო სულიერი მიზნების მატერიალური საშუალებებით

ჩანაცვლება. ადამიანის თავისუფლება, მისი უფლებები, ეს არის უდიდესი სულიერი

მიზანი. ყველა ეკონომიკურ და პოლიტიკურ წყობას შეუძლია იყოს მხოლოდ

ფარდობითი და დროებითი საშუალება ამ მიზნების მისაღწევად და როდესაც

პოლიტიკურ და ეკონომიკურ საშუალებებს ენიჭება თითქმის აბსოლიტური

მნიშვნელობა, მაშინ იდეა იწყებს გახრწნას და გადაგვარებას. ლიბერალიზმის

დასაბუთება შესაძლებელია მხოლოდ მეტაფიზიკურად. არ არსებობს იმის საფუძველი

რომ ვცნოთ ადამიანის თავისუფლება და მისი უფლებები თუ ის არ ფლობს მარადიულ

სულიერ ბუნებას. სიღრმისეულად ადამიანის თავისუფლება და მისი უფლებები

დაცულია მხოლოდ ქრისტეს ეკლესიაში, რომელიც სცნობს ადამიანის სულის უსასრულო

ბუნებას და იცავს მას სახელმწიფოს და საზოგადოების მხრიდან შეუზღუდავი

83

გარეგნული ხელყოფისაგან. ლიბერალიზმი სცნობს საზოგადოების სუვერენიტეტს და

ახდენს პიროვნების რეალური თავისუფლების ჩანაცვლებას მოჩვენებითი

საზოგადოებრივი თავისუფლებით, რაც დამახასიათებელი იყო წარმართული

ეპოქისთვის და ყოვლად მიუღებელია ქრისტიანობისთვის. არ არის საკმარისი ადამიანის

გარეგნული განთავისუფლება, საჭიროა ადამიანის შინაგანი განთავისუფლება, მისი

ცოდვისგან განთავისუფლება. ლიბერალიზმი ტოვებს ადამიანს შინაგან ცოდვაში და

აცხადებს მის უფლებებს, ესე იგი დაცემული ბუნების, მონების უფლებებს.

ლიბერალიზმა არ იცის პირადი თავისუფლება, არ იცის ადამიანის თავისუფალი

სულიერი ბუნება საზოგადოებისგან დამოუკიდებლად. ლიბერალიზმი ვერ ხედავს რომ

ადამიანი ეკუთვნის ორი სახის ყოფიერებას, ეს ორსახოვნება ნიშნავს იმას რომ არსებობს

არა მარტო თავისუფლება საზოგადოებაში, არამედ ადამიანის საზოგადოებისგან

თავისუფლებაც. არ არსებობს ადამიანის თავისუფლების და მისი უფლებების

გამოცხადების საფუძველი, თუ ის იქნება მხოლოდ სოციალური რეფლექსი.

ლიბერალიზმმა უღალატა თავის ერთადერთ შესაძლებელ სულიერ საფუძველს, მან

გამოაცხადა ადამიანის უფლებები და დაავიწყდა რომ არსებობს ღმერთის უფლებებიც.

რომ ადამიანის უფლება გულისხმობს ღმერთის უფლებას, რომ ეს, პირველ რიგში

ღმერთის უფლებაა ადამიანში. ადამიანს სწორედ იმიტომ აქვს უსასრულო უფლება რომ

ის უსასრულო სულია, რომ მისი შინაგანი სიღრმე შედის ღვთაებრივ რეალობაში.

განყენებული თეორიული ლიბერალიზმი, რომელიც პრეტენზიას აცხადებს დაეყრდნოს

საკუთარ სიცარიელეს, ესაა აუტანელი სიცრუე. ლიბერალებს უნდათ ადამიანი

გაანთავისუფლონ ქრისტეს ეკლესიისგან, რომელიც თავისუფლების სამეფოა. ადამიანის

უფლებები გულისხმობს ამ უფლებების პატივისცემის ვალდებულებას. ადამიანის

ვალდებულებები უფრო სიღრმისეულია ვიდრე მისი უფლებები. უფლება

გამომდინარეობს ვალდებულებიდან, ადამიანის-ადამიანისადმი ვალდებულებიდან და

ადამიანის ღმერთისადმი ვალდებულებიდან. ლიბერალიზმში დარღვეულია ადამიანის

უფლებების პრინციპი, ის არ ეხმიანება სულის უფლებებს, ის აღნიშნავს იმდენად არა

ადამიანის, როგორც სულიერი არსების უფლებას, რამდენადაც ნაწილობრივი არსების,

მოქალაქის უფლებას. . საჭიროა და აუცილებელია რათა სინდისის თავისუფლების და

ადამიანის უფლებების დაცვას ახდენდნენ ეკლესიის მამები და მათი წინამძღვრები.

თანმიმდევრულ განვითარებაში, ლიბერალიზმი წარმოშობს დემოკრატიას და თავადაც

გადადის დემოკრატიაში, მაგრამ, დემოკრატია სპობს ლიბერალიზმის საფუძვლებს,

დემოკრატია ანადგურებს თავისუფლებას. ლიბერალიზმი, ეკონომიკურ და სოციალურ

ცხოვრებაში ყოველთვის წარმოადგენდა კაპიტალისტურ იდეოლოგიას. ლიბერალიზმს

დაკარგული აქვს თავისი დიდი სიმართლე და დღეს ის ცხოვრობს რაღაც დაბინდული

სიმართლით. შესაძლებელია ვცნობდეთ და ვაღიარებდეთ ლიბერალურ ელემენტებს,

მაგრამ, იყო ლიბერალი, საკუთარი რწმენით და საკუთარი დასრულებული

მსოფლმხედველობით, შეუძლებელია!

ნ. ბერდიაევი

84

სახელმწიფოს შესახებ

იმისათვის რომ პოლიტიკურ ცხოვრებას დაუბრუნდეს მისი სულიერება და

მოხდეს ეს შიგნიდან, აუცილებელია აღვადგინოთ მისი ორგანული ცხოვრება,

რომელიც შეძლებს პიროვნების მთლიანობის გამოხატვას და გამორიცხავს მის

დამცირებას. მხოლოდ ასე შევძლებთ რომ პოლიტიკას დავუბრუნოთ მისი ჭეშმარიტი

აზრი, რაც ადამიანის თანასაზოგადოებასთან ზიარებაში მდგომარეობს. სახელმწიფო

დამოუკიდებელია საკუთარ ქმედებაში, ის თავის ზღვარს და კანონს პოულობს

მხოლოდ საკუთარ თავში და ორიენტირებულია არა წესიერებაზე, არამედ

საჭიროებაზე და ეფექტურობაზე, ამიტომ ყველა მისი ატრიბუტი

კონცენტრირებულია მის სიძლიერეზე, სისუსტე კი, მის უმთავრეს ცოდვას

წარმოადგენს, სწორედ ამიტომაა, პოლიცია მისი ფუძემდებლური ინსტიტუტი და

არა წარმომადაგენლობა ან კონტროლი და ასეთი თვისებები ახასიათებს არა მარტო

მკვეთრად გამოხატულ ტოტალიტარულ სახელმწიფოებს. სახელმწიფოს ამ

მომაკვდინებელი სენის ფორმირება ხდება თავად ჩვენი დემოკრატიების შიგნით.

ცენტრალიზაცია, რაციონალიზმის დახმარებით მუდმივად აფართოვებს სახელმწიფო

ძალაუფლებას, რომელიც ეწინააღმდეგება ყოველგვარ ცხოვრებისეულ

მრავალფეროვნებას. ‘’დემოკრატიული’’ ეტატიზმი ისევე მიისწრაფვის

ტოტალიტარული მდგომარეობის მიმართულებით, როგორც მდინარე მიემართება

ზღვისკენ. პერსონალისტური ხედვით, სხვადასხვა სახის და ვარიაციის ეტატიზმი ეს

არის ყველა თანამედროვე ერის სხეულზე არსებული სახელმწიფოს ჩირქოვანი

წყლულები. როდესაც ასეთი სახელმწიფო--ერი პოლიტიკურ არენაზე უკავშირდება

ეკონომიკას და ერთიანდება მასთან, იგი იქცევა ძალიან საშიშ და სახიფათო ძალად,

მიუხედავად იმსა, კაპიტალიზმის მხარდამჭერია ის, თუ მისი მოწინააღმდეგე,

დემოკრატიის მხარდამჭერია თუ მისი წინააღმდეგია. სახელმწიფო არ წარმოადგენს

სულიერ თანასაზოგადოებას, კოლექტიურ პიროვნებას, ის არ აღემატება არც

სამშობლოს არც ერს და მითუმეტეს პიროვნებას. სახელმწიფო ეს არის მხოლოდ

იარაღი რომელიც უნდა ემსახურებოდეს საზოგადოებას და პიროვნებებს. სახელმწიფო

ეს არის ხელოვნური წარმონაქმნი, მაგრამ, იგი აუცილებელი იარაღია

ინდივიდუალიზმის გამხრწნელი ძალისგან და მატერიალური აუცილებლობის

დაწოლისგან ადამიანის დასაცავად. ლიბერალური ინდივიდუალიზმის ოპტიმიზმი

და ანარქისტული უტოპიზმი ეყრდნობა მხოლოდ პიროვნების გაუბრალოებულ

გაგებას, რომელიც არ ითვალისწინებს პიროვნებასა და ინდივიდს შორის არსებულ

კონფლიქტს. სახელმწიფოს იურისდიქციას წარმოადგენს სწორედ ამ კომფლიქტების

არბიტრაჟის განხორციელება. ასევე, როდესაც რომელიმე საზოგადოება ახდენს

საერთო ეროვნული ნების დემონსტრირებას, სახელმწიფო იცავს მათ უსაფრთხოებას.

იმისათვის რომ დაცულები ვიყოთ სახელმწიფოს მხრიდან ძალაუფლების ბოროტად

გამოყენებისგან, სახელმწიფო შეზღუდული უნდა იყოს როგორც სულიერი

პიროვნებების ავტორიტეტული ძალაუფლებით, ასევე ერის შემადგენელი ყველა

ბუნებრივი საზოგადოებების სპონტანური და ჩვეულებრივი ძალაუფლებით. ამ ორ

დაკანონებულ სუვერენიტეტს, სახელმწიფოს საპირწონედ უნდა ჰქონდეს

85

ინიციატივის და დაცვის საკუთარი ორგანოები. ამგვარად, პერსონალიზმს საშუალება

ექნება შეზღუდოს და აიძულოს სახელმწიფო, მსგავსად იმისა როგორც დღეს

სახელმწიფო ზღუდავს და აიძულებს პიროვნებას. პერსონალისტური სახელმწიფო,

ეს არ არის ეკლესია ან რაღაც ამის მსგავსი, ის ასევე არ წარმოადგენს ინერტულ და

ინდეფერენტულ უბრალო ტექნიკურ აპარატს. ჩვენ გვჯერავს ადამიანური და

ზეადამიანური ჭეშმარიტების და მიგვაჩნია რომ, ეს ჭეშმარიტება არ შეიძლება იყოს

‘’კერძო საქმე,’’ ის უნდა არსებობდეს როგორც ინსტიტუტებში, ასევე ინდივიდებში.

ჩვენი ანტიეტატიზმი იმაში მდგომარეობს რომ, საგრძმობლად ვავიწროვებთ

სახელმწიფოს ძალაუფლების სივრცეს, მაგრამ იქ სადაც სახელმწიფოს კომპეტენციაა,

ის რაც მის იურისდიქციაშია და გაზრდილი ძალაუფლება შეესატყვისება იმ მისიის

შესრულებას რომელიც ჩვენ მას დავაკისრეთ, ასეთ შემთხვევაში ჩვენ ვფიქრობთ რომ

მის განკარგულებაში უნდა იყოს ყველა კანონიერი საშუალება, მათ შორის

იძულებითიც. პერსონალისტური სახელმწიფო ხდება დიქტატორული, სამართლის

შესაბამისად და მისი კონტროლის ქვეშ იქ, სადაც პიროვნება დგება საფრთხის ქვეშ.

ასეთი სიმკაცრე საწყისშივე შეუძლებელს გახდის საყოველთაო უწესრიგობის

ფორმირების შესაძლებლობას. ამგვარი იძულება წარმოადგენს იძულებას მხოლოდ

იძულების საპასუხოდ, დაწოლას ჩაგვრის წინააღმდეგ. სოციალური და სულიერი

მოღვაწეობის ყველა სფეროში, სახელმწიფო თანამშრომლობს საზოგადოებასთან.

სახელმწიფო ახდენს ინიციატივის წახალისებას, სთავაზობს თანამშრომლობას, ეწევა

კოორდინირებას, წარმოშობილი კონფლიქტების დროს გამოდის არბიტრის როლში

და დაუნდობლად აღკვეთავს პიროვნების სტატუსისთვის ყოველგვარი ზიანის

მიყენების მცდელობას. პლურალისტური სახელმწიფოს ფუნქციაა სულიერი

თანასაზოგადოებისთვის მრავალფეროვნების და ავტონომიურობის უზრუნველყოფა,

მშვიდობისთვის ზრუნვა და ამ მრავალფეროვანი თანასაზოგადოებებისთვის

მეგობრული ერთობის უზრუნველყოფა.

ე. მუნიე

სახელმწიფო

სახელმწიფოებრივ ძალაუფლებას აქვს რელიგიური პირველსაწყისი, მას გააჩნია

ონთოლოგიური საფუძველი. ამ ძალაუფლების ონთოლოგია ღმერთიდან გამომდინრეა.

სახელმწიფოს იძულებითი და ძალადობრივი ბუნება თავის თავად არ წარმოადგენს

ბოროტებას, მაგრამ ის დაკავშირებულია ბოროტებასთან. სახელმწიფო არის რეალობა,

იგი სხვა წესრიგის რეალობაა ვიდრე ადამიანი. ეს ორი რეალობა იმყოფება მუდმივ

ურთიერთკავშირში, ისინი ზემოქმედებენ ერთმანეთზე და საჭიროებენ ერთმანეთს,

მაგრამ შეიძლება მოხდეს მათი ურთიერთშეჯახებაც. სახელმწიფო შეიძლება გადავიდეს

მისთვის ღმერთისგან დადებულ ზღვარს და გათელოს სხვა წესრიგის რეალობა, მაშინ

იწყება მტკივნეული პროცესები სახელმწიფოს ცხოვრებაში, დიდი რყევები და

ვნებათაღელვა. ასევე შესაძლებელია პიროვნებებიც, საზოგადოებრივი ჯგუფები და

მთელი საზოგადოება გადავიდეს საკუთარ ზღვარს და ხელყოფა მოახდინოს

სახელმწიფოებრივი რეალობის, ამ შემთხვევაშიც იწყება ავადმყოფური პროცესები

86

საზოგადოების და სახელმწიფოს ცხოვრებაში. ღმერთის ხმა, სიმართლე, მხოლოდ

პიროვნებაშია, სახელმწიფო არ არის პიროვნული და ამიტომ იგი უღმერთოა. სიმართლე

კი არ საჭიროებს სახელმწიფოსგან სანქციას, არამედ პირიქით, სახელმწიფო საჭიროებს

სიმართლისგან სანქციას. ამავე დროს, უნდა ითქვას რომ სახელმწიფოს დანგრევა

შეუძლებელია, ის არ წარმოადგენს ადამიანთა საკუთრებას, როგორც უკვე ავღნიშნეთ

სახელმწიფო ძალაუფლებას გააჩნია ზერეალური რელიგიური საფუძველი. სახელმწიფო

არსებობს არა იმიტომ რომ მიწიერი ცხოვრება გადააქციოს სამოთხედ, არამედ იმიტომ

რომ არ დაუშვას, ხელი შეუშალოს მიწიერი ცხოვრების ქაოსად და ჯოჯოხეთად

გადაქცევას. ადამიანის და ქვეყნის ბუნება ძევს სიბოროტეში, ამიტომ სახელმწიფო

წარმოადგენს ყველაზე დიდ წინააღმდეგობას ცოდვილი ქაოსის წინააღმდეგ. ცოდვილ

კაცობრიობას არ შეუძლია ცხოვრება სახელმწიფოს გარეშე. კანონის გაუქმება გამოიწვევს

ადამიანის ცხოველურ მდგომარეობაში დაბრუნებას, მაგრამ ეს ყველაფერი არ ნიშნავს

იმას რომ, ყოველგვარი სახელმწიფო იძულება და ძალადობა კარგია, ის თავადაც

შეიძლება იყოს ბოროტება და სიბნელე. სახელმწიფო იქცევა ბოროტების სამეფოდ მაშინ,

როდესაც ის ითხოვს თავის მიმართ ღვთაებრივ პატივს, როცა ხდება მისი გაღმერთება და

მისით ღვთაებრივი სამეფოს ჩანაცვლება, ხდება მაშინაც, როდესაც ის ხელყოფს

ადამიანის სულიერ სიღრმეს, მის უსასრულო ბუნებას. სახელმწიფო მიდრეკილია

კეისრის მსახურებისთვის, მისთვის ადამიანი არსებობს როგორც სტატისტიკური

ერთეული, ხოლო როდესაც ის ზედმეტად ინტერესდება ადამიანით, ეს არის ყველაზე

ცუდი, ის იწყებს ადამიანის არა მარტო გარეგნულის, არამედ შინაგანის დამონებასაც.

სული უსასრულოა და მიმართულია უსასრულობისკენ, კეისარი კი სასრულია და უნდა

რომ თავისი სასრულობის ბეჭედი დაასვას სულსაც. ქრისტიანობა სცნობს სახელმწიფოს

თვითმყოფადობას და ამავე დროს გვეუბნება ;;მიეცით კეისრისა კეისარს და ღვთისა-

ღმერთს”. სახელმწიფო არ უნდა იყოს თვითმპყრობელური, შეუზღუდავი, როდესაც ის არ

ექვემდებარება არავითარ ზესახელმწიფოებრივ საწყისებს. როდესაც პირველმა

ქრისტიანმა, უფალმა იესო ქრისტემ, ღვთაებრივი პატივი არ მიაგო ცეზარს, მან

საუკუნეობრივად, რელიგიურად შეზღუდა სახელმწიფო ძალაუფლების პრეტენზიები,

მან მის წინააღმდეგ დააყენა ადამიანის სულის უსასრულო ბუნება, როგორც სულიერი

ზღვრი.

ნ. ბერდიაევი

მშვიდობა და საგარეო პოლიტიკა

პერსონალიზმისთვის არ არსებობს ‘’საგარეო’’ პოლიტიკა და არც ეროვნული

პოლიტიკა, რომელიც თავის საკუთარ თამაშს აწარმოებს და პიროვნებებს და

თანასაზოგადოებას იყენებს საკუთარი გამორჩენისთვის. ასევე არც საერთაშორისო

პოლიტიკა, რომელიც უკვე მზა სახელმწიფოებისთვის თავსმოხვეულია როგორც

უსახური რეგლამენტირება და მათი ინტერესების უარყოფის გამიზნული საშუალება.

მშვიდობა, ისევე როგორც ყოველი წესრიგი, გამომდინარეობს მხოლოდ სულიერი

პიროვნებიდან, რომელიც ერთადერთია რომელსაც საზოგადოებაში შემოაქვს

უნივერსალურობის ელემენტი. მშვიდობა და წესრიგი პირველ რიგში ეფუძნება

87

პიროვნების შინაგან წესრიგს. საომარი მდგომარეობა მოქმედებს იქ, სადაც

გარეგნული წესრიგის საფარქვეშ იმალება ბოროტება, ძალადობის და აგრესიულობის

ინსტიქტი, ან შური, რომლებიც წარმოადგენენ ინდივიდუალურ ქმედებებს და

ადამიანური ავანტურიზმის მთავარ მამოძრავებელს. ძალა რომელსაც ამ

ავადმყოფობებზე გამარჯვება შეუძლია ეს არის მშვიდობა. მშვიდობა არ არის

სისუსტის მდგომარეობა. ეს მდგომარეობა ინდივიდებისგან მოითხოვს მაქსიმალურ

თავდადებას, ძალისხმევას და რისკს. ინდივიდების გაბოროტება ეს არის ომის

პირველადი აქტი, ხოლო დისციპლინა და ‘’სხვის’’ შესახვედრად და მის გასაგებად

საკუთარ საზღვრებს გარეთ გასვლის უნარი, ეს არის მშვიდობის პირველი აქტი.

მშვიდობის პრობლემა, ესაა ზნეობრივი და სოციალურ ეკონომიკური პრობლემა. ამ

პრობლემის გადასაჭრელად საჭიროა რათა პიროვნებები განთავისუფლდნენ

სახელმწიფოს და ფულის ერთობლივი ჩაგვრისაგან. საერთაშორისო თანასაზოგადოების

რეალობა, ესაა ბურჟუაზიული იურიდიზმის გარეშე, სახელმწიფო--ერის ჩარჩოებს

გარეთ მყოფი და თანმიმდევრულად განვითარებადი რეალობა. მშვიდობისთვის

ბრძოლა, პირველ რიგში მიმართული უნდა იყოს არსებული უწესრიგობის

წინააღმდეგ. მისი მიზანია: 1) ისეთი იდეოლოგიური ფორმებისგან განთავისუფლება,

როგორიცაა ფაშისტური, კომუნისტური და ეგრედ წოდებული დემოკრატიული 2)

მშვიდობის და მისი ინსტიტუტების გამოყოფა: არსებულ ცივილიზაციაში

გამეფებული კაპიტალისტური უწესრიგობისგან, სამხედრო პაქტებისგან და

საიდუმლო ალიანსებისგან, სანამ ეს არ მოხდება ყოველგვარი ურთიერთდახმარება

და კოლექტიური უსაფრთხოება დარჩება მხოლოდ ლამაზ სიტყვებად. 3) საყოველთაო

კონტროლირებული განიარაღება და სამხედრო ნაწილების თანდათანობითი

შემცირება და ბოლოს საერთოდ გაუქმება. 4) საზოგადოებაში სადაც ასეთი სახით

მოხდება შეიარაღებული მშვიდობის სიცრუის განდევნა, მოხდება ერის

სამართლებრივი თანასაზოგადოების ეტაპობრივი ფორმირება, რომელსაც ექნება

ადაპტაციის და ცვლილებების შემძლე მოქნილი ორგანიზმი. უსამართლობაზე

დაფუძნებულ ძალისმიერ წყობაში, ‘’სამართალი’’ კარგავს თავის ავტორიტეტულ

ძალაუფლებას, იმიტომ რომ ასეთ შემთხვევაში ის აღმოჩნდება მხოლოდ ძალის

საშუალებით წარმოშობილ, მხარდაჭერილ, და დეკლარილებულ სამართლად.

საერთაშორისო თანასაზოგადოების ამ ახალ პერსპექტივაში, თანასაზოგადოების

სუბიექტები იქნებიან არა სუვერენული სახელმწიფოები, არამედ ხალხის ცოცხალი

თანასაზოგადოებები, რომლებიც წარმოდგენილი იქნებიან როგორც სახელმწიფოებთან

ერთად ასევე მათ გარეშეც. საერთაშორისო სამართალი რომელსაც გააჩნია

ტენდენცია, პიროვნების საერთაშორისო სტატუსის განსაზღვრით, თავის სუბიექტად

სცნოს პიროვნებები და არა სახელმწიფოები, ყალიბდება პლურალისტური ხასიათის

მქონე, სახელმწიფოს თვითნებობისგან პიროვნების დამცველ ფორმად. ჩვენ უკვე

ვნახეთ თუ ლიბერალიზმის პირველადმა გამარჯვებითმა სვლამ როგორ მიგვიყვანა

‘’საღად მოაზროვნე’’ ადამიანების მიერ ‘’იდეალისტური’’ საზოგადოების შექმნამდე,

რომლის მიზანიც იყო ბურჟუაზიული კომფორტის შექმნა. დღეს კი ჩვენ ვხედავთ

თუ უსახური მსოფლიოს საფუძველზე როგორ წარმოიშობა პაციფიზმი.

შეუძლებელია იმის დაშვება რომ, ამ თვითკმაყოფილმა, მშიშარა და სიმშვიდის

მოყვარულმა ხალხმა, თავისი პაციფიზმით, რაც კომფორტულობის და

88

უსაფრთხოების ბურჟუაზიული იდეალის გამოვლინებაა, მიითვისონ მშვიდობა და

სამართალი. იურიდიულ კოსმოპოლიტური პაციფიზმი ესაა ბურჟუაზიული

იდეოლოგიის საერთაშორისო დოქტრინა, მსგავსად ნაციონალიზმისა, რომელიც

აგრესიული ინდივიდუალიზმის დოქტრინას წარმოადგენს. ერთიც და მეორეც ესაა

პიროვნებების ჩაგვრის და დამცირების, ლიბერალური უწესრიგობის ორი

ურთიერთშემავსებელი საშუალება. პერსონალიზმი გამოდის როგორც იმპერიალიზმის

ასევე თანამედროვე ნეოკოლონიალიზმის წინააღმდეგ. სამწუხაროდ, პლანეტის

‘’გონივრული’’, დაშვებული ექსპლუატაციის შესაძლებლობის საბაბით, იმპერიალიზმი

მიისწრაფვის ნედლეულით მდიდარი საბადოებისკენ, იაფი შრომისკენ და

პროდუქციის გასაღების ახალი ბაზრებისკენ, რასაც თან სდევს ეკოლოგიური ზიანი

და ადგილობრივი მოსახლეობის უფლებების იგნორირება და ყველაფერი ეს ხდება

ერთეულების პირადი შემოსავლების გასაზრდელად. საკმარისი არ არის ამ

ყველაფრის მხოლოდ ცოდნა, საჭიროა რამის გაკეთებაც. ჩვენი საბოლოო მიზანი

მდგომარეობს იმაში რომ, ჩვენს თავზე ავიღოთ მაქსიმალური პასუხისმგებლობა და

მაქსიმალურად შევცვალოთ რეალობა. რას ველოდებით? ჩვენ ველოდებით რომ მათ,

ვისაც შეუძლიათ ჩვენ ამ საქმეში დაგვეხმარონ, სერიოზულად გააცნობიერონ

საკუთარი მოქმედების აუცილებლობა. საქმის კეთება ნიშნავს ერთდროულად

საკუთარი თავის ქმნას და ისტორიული რეალობის ფორმირებას, როგორც ერთ, ისე

მეორე შემთხვევაში ეს ნიშნავს რაღაც რთული და მძიმე საქმის გაკეთებას.

ე. მუნიე

სოციალიზმი

სოციალიზმს გააჩნია როგორც სოციალური, ასევე უძველესი რელიგიური ფესვები.

სოციალიზმი, ბურჟუაზიულ -კაპიტალისტური საზოგადოების ხორცი ხორცთაგანია და

სისხლი სისხლთაგანია, ისინი სულიერად ერთ სიბრტყეზე იმყოფებიან. სოციალიზმი,

ბურჟუაზიული ეკონომიური მდგომარეობის ანარეკლია, მისგან დამცველი რეაქციაა.

სოციალიზმს არ გააჩნია შემოქმედებითი საწყისი და გამოგონება, იგი მთლიანად

მიჯაჭვულია ეკონომიკურ მდგომარეობაზე. სოციალიზმი დაბადებულია მწარე

აუცილებლობით და არა თავისუფლებით. ტოტალიტალური, ინტეგრალური

სოციალიზმი მცდარი მსოფლმხედველობაა. ამავე დროს უნდა აღინიშნოს რომ,

სოციალიზმის სოციალური და ეკონომიკური მხარე სამართლიანია. სოციალისტურ

ფსიქოლოგიაში, ადამიანის დანაშაულის ქრისტიანული თვითშეგრძნება დაჩრდილულია

პროლეტარული წყენის არაქრისტიანული ცნობიერებით. ბურჟუაზიული ფსიქოლოგია

პროლეტარული ფსიქოლოგიის მეორე მხარეა. ბურჟუაზიული, ისევე როგორც

სოციალისტური ფსიქოლოგია არაიერარქიულია, ამოვარდნილია ორგანული წყობიდან

და ორივე არაკეთილშობილურია. კეთილშობილება არის მხოლოდ არისტოკრატიულ და

იერარქიული სახის სოციალიზმში. სოციალური საკითხების გადასაწყვეტად

აუცილებელია ჯანმრთელი სულიერი ატმოსფეროს არსებობა, რაც მხოლოდ

ერთმანეთისგან განსხვავებულ სოციალურ ფენებს შორის ურთიერთთანამშრომლობითაა

შესაძლებელი. სოციალური საკითხების გადაწყვეტა უნდა ხდებოდეს ზემოდან ქვევით,

89

რაც იერარქიულია თავისი პრინციპით. მხოლოდ მატერიალური საშუალებებით

სოციალური საკითხების გადაწყვეტა შეუძლებელია, ადამიანური მოდგმა არის ერთიანი

ღვთაებრივი მოდგმა და მას გააჩნია ორგანული იერარქიული წყობა. რაც შეეხება

სოციალიზმის და ქრისტიანობის ერთმანეთთან დაახლოებას და დაკავშირებას, შეიძლება

ითქვას რომ ეს არის დიდი მკრეხელობა. ქრისტიანობის და სოციალიზმის მსგავსებაზე

ლაპარაკობენ ისინი, ვინც ზედაპირულად აფასებენ ამ ორ მოვლენას და სიღრმისეულად

ვერ ჭვრეტენ რეალობას. სიღრმეში კი იხსნება ზეციური პურის რელიგიასა და მიწიერი

პურის რელიგიას შორის არსებული, ქრისტიანობის და სოციალიზმის სრული

ურთიერთწინააღმდეგობა და შეუსატყვისობა. არსებობს <<ქრისტიანული

სოციალიზმი>> მაგრამ <<ქრისტიანულ სოციალისმს>> არსებითად ძალიან ცოტა

აკავშირებს სოციალიზმთან, შეიძლება ითქვას რომ თითქმის არც არაფერი. წარსულში

ბევრი იყო რელიგიურ ნიადაგზე მდგომი <<სოციალისტური>> მოძრაობები, მაგრამ ეს

მოძრაობები იყვნენ ანტი ეკლესიურები, ერეტიკულები და სექტანტურები, ამგვარი

სიახლოვის საუკეთესო მაგალითია ებრაული ხილიაზმი, რომელიც აფუძნებდა ქრისტეს

სამეფოს მიწაზე, ადამიანის და ქვეყნის სულიერი გარდასახვის გარეშე. ამგვარად

ყოველთვის შეიძლება შეიქმნას მხოლოდ მიწიერი ჯოჯოხეთი და არა მიწიერი სამოთხე,

ეს იქნება მოლოდინი არა ქრისტიანული მესიის, არამედ სოციალისტური მესიის, არა

ქრისტიანული ათასწლეულის, არამედ სოციალისტური ათასწლეულის. რევოლუციური

სოციალიზმის რელიგია იღებს სამივე საცდურს, რომლებიც უარყოფილი იქნა ქრისტეს

მიერ უდაბნოში, მას უნდა ქვები გადააქციოს პურად, უნდა გადარჩენა სოციალური

სასწაულით და იბრძვის ამქვეყნიური ბატონობისთვის. სოციალიზმი უნდა იყოს

მხოლოდ სოციალური რეფორმა, მხოლოდ სამეურნეო ცხოვრების ორგანიზაცია და არა

ახალი რელიგია, რომელსაც სურს ადამიანის ცხოვრების მოწყობა ღმერთის გარეშე და

ღმერთის საწინააღმდეგოდ. სოციალიზმისთვის ყველაზე მიზანშეწონილია მეურნეობის

პლურალისტური სისტემა, ნაციონალიზირებული, სოციალიზირებული და კერძო

ეკონომიკის შეერთება, რამდენადაც ამგვარი სისტემა არ უშვებს კაპიტალიზაციას.

ყველაზე მეტად უნდა ვუფრთხოდეთ სოციალურ მონიზმს, რასაც ყოველთვის მივყავართ

ტირანიამდე და მონობამდე. ყველაზე მეტად მისაღებ პოლიტიკურ ფორმად შეიძლება

ჩაითვალოს პერსონალისტური სოციალიზმი, რომელიც ყველაზე ახლოსაა ქრისტიანულ

ცნობიერებასთან. პერსონალისტური სოციალიზმი უარყოფს ყოველგვარი სახის

პროლეტარულ და საზოგადოებრივ სოციალიზმს, რაც გულისხმობს საზოგადოების

სიღრმისეულ ჰუმანიზაციას და პირველადი ადამიანობის ღმერთში დამკვიდრებას.

პერსონალისტური სოციალიზმი აღიარებს საზოგადოების კოსმიურ იერარქიულ წყობას,

როდესაც არსებობს თანასწორობის დიფერენციაცია, მაგრამ ის იქნება პიროვნულ და არა

საზოგადოებრივ, სოციალურ და უპიროვნო დონეზე. პერსონალისტური სოციალიზმი

აერთიანებს პიროვნების და თემის პრინციპებს, ესეიგი სახალხოს და პიროვნულს, სადაც

აღიარებული და დაცული იქნება პიროვნების პრიმატი საზოგადოებაზე. ამგვარად,

სოციალიზმის რელიგიური მიზნებისთვის დაქვემდებარება გამოიწვევს სოციალიზმის

მცდარი რელიგიურობისგან და მცდარი ობიექტივაციისგან განთავისუფლებას.

პერსონალისტურ სოციალიზმს ნამდვილად შესწევს უნარი გაანთავისუფლოს ადამიანი

კოლექტიური მონობისგან, მაგრამ კვლავაც უნდა ავღნიშნოთ რომ სულის საბოლოო

გამარჯვება შესაძლებელია მხოლოდ ესქატოლოგიურ პერსპექტივაში.

90

ნ. ბერდიაევი

ეკონომიკა პიროვნების სამსახურში

კაპიტალისტური ეკონომიკა ეს არის მთლიანად გადაგვარებული ეკონომიკა,

რომელშიც პიროვნება დაქვემდებარებულია მომხმარებლობაზე, თავად

მომხმარებლობა დაქვემდებარებულია წარმოებაზე, ხოლო წარმოება კი, თავის მხრივ

ემსახურება მოგების მიღებას. კაპიტალისტური ეკონომიკისგან განსხვავებით,

პერსონალისტური ეკონომიკა შემოსავალს განსაზღვრავს წარმოების ჩარჩოებში

გაწეული მომსახურეობის შესაბამისობაში, წარმოება დამოკიდებულია

მომხმარებლობაზე და მოხმარება დამოკიდებულია ადამიანთა მომხმარებლურ

ეთიკაზე, პიროვნების სრული პერსპექტულობის ჩართულობით. რიგი შუალედური

რგოლების საშუალებით, პიროვნება წარმოადგენს მთელი ამ მექანიზმის გასაღებს და

აუცილებელია რათა მან გააცნობიეროს საკუთარი უპირატესობა მთელ ამ

ეკონომიკურ ორგანიზაციაში. ეკონომიკა პიროვნებებს ეხება ორი მხრიდან: როგორც

მწარმოებელს და როგორც მომხმარებელს. ზოგიერთი პერსონალისტური

მიმდინარეობა შეეცადა პიროვნების როლი განესაზღვრა ამ ორიდან ერთ ერთის

სახით, მაგალითად რომ, მომხმარებლის როლია ყველაფერი, კოოპერაცია კი მისი

გაგრძელებაა და მისთვისაა შექმნილი საზოგადოება, რაც მცდარი შეხედულებაა,

რამდენადაც, ადამიანი შექმნილია უფრო მეტად შემოქმედებისთვის ვიდრე

მოხმარებისთვის. ასევე არანაკლები შეცდომა იქნებოდა ეკონომიკური საზოგადოების

უფლების რეზერვირება მწარმოებლებზე, რისკენაც იხრება პროფკავშირული

ტრადიცია, ამ შემთხვევაში წარმოიშობა წარმოებისთვის რბოლაში ჩართვის და

ინდუსტრიალიზმის პოზიციაზე დადგომის მოთხოვნილება. ჩვენ ვაწარმოებთ ახალი

ეკონომიკის ძიებას, რომელიც მოახდენს პიროვნების მთლიანობის, მისი როგორც

მომხმარებლის ასევე მწარმოებლის მომსახურეობას. 1) ეკონომიკური პიროვნების

პირველი უფლება ეს არის უფლება საარსებო მინიმუმზე, რაც მოითხოვს

საზოგადოებრივი სამსახურის ინსტიტუტის შექმნას. ეს იქნება ახალი ეკონომიკის

მკაცრად მომქმედი ორგანო, მას ექნება გარანტირებული თავისუფლება და

შეძლებისდაგვარად მაქსიმალური დამოუკიდებლობა, განსაკუთრებით პოლიტიკური

ხელისუფლებისგან. ის იქნება თაობიდან თაობაზე გადაცემული, სიცოცხლისთვის

აუცილებელი სახსრების მუდმივი უკმარისობის ლიკვიდაციის საშუალება. 2)

პერსონალისტური ეკონომიკა თავის წარმოებას ააშენებს პიროვნების რეალური

მოთხოვნილებების საფუძველზე, ამგვარად, ეკონომიკა დაკავშირებული იქნება უკვე

არა მათი კომერციული მოთხოვნილების გამოხატვაზე, ფულადი ნიშნების მახინჯ

უკმარისობაზე ან მისი შემსყიდველუნარიანობის დაქვეითებაზე, არამედ დაეფუძნება

უშუალოდ მომხმარებლების მიერ გამოხატულ, ცხოვრებისეული და პირადი

მოთხოვნილებების სტატისტიკურ გამოთვლებს. 3) მომხმარებლობა ეს არის

პიროვნული მოღვაწეობა, ამდენად ის უნდა იყოს თავისუფალი, თუ მისი სრული

მოცულობით არა, რაც დამოკიდებულია საზოგადოების საერთო სიმდიდრეზე, სულ

მცირე მისი წინასწარ განსაზღვრული მნიშვნელობით მაინც. ამიტომ, პერსონალისტურ

91

ეკონომიკაში ის არ არის ცენტრალური ორგანოების მიერ თვითნებურად

თავსმოხვეული დაგეგმარების ობიექტი. ესაა მომხმარებლობის თავისუფლება, ანუ

შემოსავლის განაწილება წარმოადგენს კერძო საკუთრების უფლების პირველად

ფორმას. 4) წარმოების პერსონალისტური კონცეფციის უმთავრესი მახასიათებელი

იქნება ის რომ, უპიროვნოსთან შედარებით, ის განუსაზღვრელ უპირატესობას

მიანიჭებს პიროვნულ ფაქტორებს. ამის შედეგად განხორციელდება მრავლობითი

ცვლილებები იერარქიაში, რომლის შედეგებიც გავლენას მოახდენს ეკონომიკის მთელ

მექანიზმზე. 5) შრომის პრიმატი კაპიტალზე, ეფუძნება ორ პოსტულატს: კაპიტალი

(გაგებული როგორც ფულადი კაპიტალი) თავისი ავტომატური რეზულტატურობით

წარმოადგენს არა საწარმოო სიკეთეს, არამედ მხოლოდ მატერიათა ცვლას და

წარმოების მოხერხებულ, მაგრამ უნაყოფო იარაღს. პერსონალისტური ეკონომიკა

ანადგურებს ფულის თვითმოგების ყოველგვარ ფორმას, ის სპობს სესხზე და რენტის

მიცემაზე ფიქსირებულ მუდმივ პროცენტს, ის ანადგურებს სპეკულაციის ყველა

ფორმას, ბირჟებს, ფასიან ქაღალდებს და ის პროდუქციას ანიჭებს მხოლოდ

რეგულიატივურ როლს, ის ახდენს კრედიტის კოლექტიურ რეგლამენტირებას,

რომლის განკარგვაც ამოღებული იქნება ბანკების და პარაზიტული საკრედიტო

კომპანიების მართვისგან. 6) კაპიტალს--ფულს როგორც ასეთს არავითარი უფლება არ

გააჩნია შრომის ნაწარმზე, რომლის შექმნაშიც ის მონაწილეობდა, აქ საჭიროა

საზღვრის გავლება შენატან კაპიტალს და პირად, კერძო კაპიტალს შორის, რომელიც

მისი მფლობელის შრომის საშუალებით მონაწილეობს წარმოების ცხოვრებაში და

ექვემდებარება რისკს. ამ ბოლოს დაჯილდოვებისას ლაპარაკია უკვე არა

დივიდენდის მიმღებ კაპიტალზე, არამედ შემოსავლებში მონაწილე თანაფლობის

უფლებაზე, რამდენადაც, ის ექვემდებარება რისკს: სარგებელი ისევე როგორც

ჩართულობა, რჩება პირადი, ყოველი სხვა, ეს არის გარე, უპასუხისმგებლო

კაპიტალი და იმ შემთხვევაშიც თუ მისი მოცილება შეუძლებელია, იგი არ უნდა

ფლობდეს მართვის არავითარ უფლებას ან წარმოების სარგებლის განკარგვას.

როგორც ხედავთ, აქ საუბარია არა ‘’კაპიტალის განადგურებაზე’’ არამედ ლაპარაკია

მთავარი ღირებულებითი ურთიერთობის აღდგენაზე: კაპიტალი ეს არის მხოლოდ

ეკონომიკური ‘’მატერიალი,’’ ეს მატერიალი არ მართავს და თავის თავად არ

მრავლდება. შრომა წარმოადგენს ეკონომიკური მოღვაწეობის ერთადერთ არსებითად

პიროვნულ და ნაყოფიერ აგენტს. პასუხისმგებლობა შეიძლება ეკუთვნოდეთ

მხოლოდ მშრომელებს. 7) ანონიმურობა უნდა მოისპოს ეკონომიკის ყველა სფეროში.

გარედან ჩადებული კაპიტალი, მისი ფასიანი ქაღალდები წარმდგენელზე, შეიცვლება

სახელობითად, ან ქაღალდებად მემკვიდრეობითი უფლებით. სესხის გამცემების

სიები და ყველა საწარმოთა ბიუჯეტები იქნება გამჭვირვალე. 8) გარკვეული

პიროვნების მიერ წარმოებაში ჩადებული კაპიტალი, წარმოების მართვასთან

დაკავშირებით ფლობს მხოლოდ მაკონტროლებელ შესაძლებლობებს, ყოველგვარი

გადამწყვეტი ხმის გარეშე. მას უფლება არ აქვს მართველობაზე და ძალაუფლების

არავითარ ნაწილზე. ძალაუფლება და მართველობა ეკუთვნის მხოლოდ

ორგანიზებულ პასუხისმგებელ შრომას, ეს მოთხოვნა არყევს კაპიტალისტური

უწესრიგობის საყრდენს, ბანკებისგან და ადმინისტრაციული საბჭოებისგან

მართულობას, გამომუშავებული ანაზღაურების კაპიტალისტურ ინსტიტუტს. 9)

92

პერსონალისტურ წყობაში არაკომპეტენტური და უპასუხისმგებლო აქციონერების და

სპეკულაციური ბანკების მიერ განაწილებული ანონიმური კრედიტი შეიცვლება

მშრომელთა პიროვნული და კორპორატიული კრედიტით, რომელთაც წარმოებასთან

მიმართებაში გააჩნიათ ჩვენს მიერ ზემოთ უკვე აღწერილი კაპიტალის მსგავსი

უფლებები. 10) პერსონალისტური ეკონომიკა წარმოადგენს თითქმის პიროვნებამდე

დეცენტრალიზირებულ ეკონომიკას, პიროვნება წარმოადგენს მის პრინციპს და მის

საწყის მოდელს. დეცენტრალიზაცია რომელიც იქნებოდა მხოლოდ ეკონომიკის

დანაწილება მეორად ელემენტებად, არ შეიძლება განიხილებოდეს როგორც

ნამდვილი დეცენტრალიზაცია, ეს უფრო პიროვნების სულიერი შენატანია, რომელიც

ეკონომიკის საფუძველს წარმოადგენს, ვიდრე რაღაც მექანიზმი. ის მიისწრაფვის

ინიციატივის, მეტნაკლებად დამოუკიდებლობის და პასუხისმგებლობის მქონე

კოლექტიური პიროვნებების გამონთავისუფლებისკენ და არა იძულებისკენ. 11)

პირველად ეკონომიკურ ერთეულს წარმოადგენს არა მწარმოებელი ინდივიდი,

როგორც ეს ინდივიდუალისტურ წყობაშია, არა ერი ან ეროვნული კორპორაცია,

როგორც ეს გასახელმწიფოებრივებულ წყობაშია, არამედ ეკონომიკური უჯრედი ან

საწარმო. ეკონომიკა ეს არ არის დიდი სხეული, საწარმო კი მისი ორგანო. ეკონომიკა

არის, ან უნდა იყოს საწარმოთა ფედერაცია. 12) ეკონომიკური ‘’გეგმა’’ არ შეიძლება

იყოს ეკონომიკის იძულებით სისტემად გარდამქცევი, რომელიც ცენტრიდან

იძულებით იქნება თავსმოხვეული, ის უნდა ეყრდნობოდეს და ითვალისწინებდეს

ადგილზე შესწავლილ, ადგილობრივ შეფასებებს და წინადადებებს, უნდა ხდებოდეს

მათი შესწავლა და ლოკალური აპრობაცია და მრავალფეროვნების შეტანა ცოცხალი

რეალობიდან გამომდინარე. 13) პერსონალისტური ეკონომიკა წარმოადგენს

პლურალისტურ ეკონომიკას, კოლექტიურობასა და პიროვნების მოთხოვნებს შორის

იმდენი სხვადასხვაგვარი ფორმაა, რამდენსაც თავად წარმოების განსხვავებული

პირობები მოითხოვს. ასეთი პლურალიზმი არ უნდა გავიგოთ როგორც ეკლექტიზმი.

გარდამავალ პერიოდში პერსონალისტურ ეკონომიკას შეუძლია დაუშვას ახალი

სტრუქტურების და უკვე დრომოჭმული სტრუქტურების პარალელურად არსებობა, ან

მათი შერეული არსებობა, მაგრამ, მისი პლურალიზმი ეფუძნება ფუნქციების

განაწილებას და არა დათმობებს. 14) ძველი ეკონომიკიდან ახალზე გადასვლისას,

რადიკალური პერსონალისტური ქმედებისთვის მიუღებელია: რეფორმიზმი, რომელიც

არ ეხება უწესრიგობის საწყისებს და ანარქისტული ბუნტი, რომელიც მხოლოდ ამ

უწესრიგობის გამგრძელებელია. პერსონალისტური ქმედებისთვის ერთ ერთი

მისაღები გზაა: ფედერალისტური ორიენტაცია. საჭიროა ეხლავე, თუნდაც

ჯერჯერობით ჩანასახურ ფორმაში, პერსონალისტური საზოგადოების ინსტიტუტების

ორგანიზირება და მათი მუდმივად გაფართოვება, მანამდე სანამ შიგნიდან არ

მოხდება ძველი ‘’წესრიგის’’ აფეთქება.

ე. მუნიე

ბურჟუაზიის ხიბლი

93

ბურჟუაზიულობა არ არის მარტო სოციალური კატეგორია, ის ასევე სულიერი

კატეგორიაა. ბურჟუა მეტაფიზიკური მნიშვნელობით, ესაა ადამიანი რომელსაც

მყარად სჯერავს მხოლოდ ხილული ნივთების სამყაროსი. ის არსებული ხილული

სამყაროს და მისი იერარქიული მდგომარეობის მონაა. ის აფასებს ადამიანებს არა

მათი არსებობით, არამედ იმით თუ რა აქვთ მათ. ბურჟუა ამ ქვეყნის მოქალაქეა, ის

დედამიწის მეფეა. ეს მას მოუვიდა თავში გამხდარიყო დედამიწის მეფე, ამაში

ხედავს ის საკუთარ მისიას. ბურჟუას ღრმად აქვს ამ ქვეყანაში ფესვები გადგმული

და კმაყოფილია საკუთარი ’’კეთილმოწყობით,’’ ბურჟუა ინდივიდუალისტია,

განსაკუთრებით მაშინ როცა საქმე ეხება საკუთრებას და ფულს. მისთვის უცხოა

პიროვნების იდეა, იგი ანტიპერსონალისტია. როდესაც გაჭირვებული და

გაღატაკებული ადამიანები ახერხებენ ბუჟუებზე გამარჯვებას, ისინი თავად ხდებიან

ბურჟუები და ამ ქვეყნის მეფეები და თავიდან იწყება ეს მუდმივი ისტორია. ბურჟუა

მარადიული ფიგურაა, ის დაკავშირებული არ არის კონკრეტულად რომელიმე

წყობასთან, მაგრამ კაპიტალისტურ წყობაში ის აღწევს თავის ყველაზე ‘’ნათელ’’

გამოხატულებას და ბრწყინვალე გამარჯვებებს. ბურჟუაზიულობის სტიქია, ეს არის

უპიროვნობის სტიქია. ყველა სოციალური ფენის წარმომადგენელს გააჩნია

ტენდენცია შევიდეს ამ გარემოში, გაბურჟუება შეიძლება მოხდეს როგორც

არისტოკრატის ასევე ინტელიგენტის. ბურჟუა მონაა საკუთრების, ფულის,

გამდიდრების სურვილის, ბურჟუაზიული საზოგადოებრივი აზრის, მონაა

სოციალური მდგომარეობის, ის მონაა იმ მონების რომლებსაც ის უწევს

ექსპლუატაციას და მათი ვისიც მას ეშინია. ბურჟუა ქმნის ნივთობრივ სამეფოს და

ნივთები მართავენ მას. მან დიდი როლი ითამაშა ტექნიკის განვითარებაში და

ტექნიკა მართავს მას. ბურჟუას ქონდა დამსახურებები წარსულში, მან გამოავლინა

უდიდესი ინიციატივა, გააკეთა ბევრი აღმოჩენები, განავითარა ადამიანის საწარმოო

ძალები, მაგრამ ეს იყო მისი ახალგაზრდობა, როდესაც ის ჯერ კიდევ არ იყო

ბერჟუა. ფულის სამეფოს რომელსაც ბურჟუა ქმნის, გააჩნია დიდი ძალაუფლება. მას

მოჰყავს ხელისუფლებები და ამხობს მათ, ამონებს მშრომელებს, ქმნის ომებს,

წარმოქმნის უმუშევრობას და სიღატაკეს და ფიქტიურს ხდის ადამიანის ცხოვრებას.

ბურჯუაზიულ-კაპიტალისტური წყობის უარყოფა არ ნიშნავს კერძო საკუთრების

უარყოფას. უფრო პირიქით, კერძო საკუთრების კონსტატირებაა, რომელიც ამ

წყობაში უკვე დაკარგულია. დაუშვებელია საკუთრების ისეთი სახით არსებობა,

რომელიც იქნება ადამიანის დამონების და ჩაგვრის იარაღი. სახელმწიფო და

საზოგადოება არ შეიძლება იყოს საკუთრების სუბიექტი, რამდენადაც ისინი

საერთოდ არ შეიძლება იყვნენ სუბიექტები, მათზე საკუთრების გადატანა ესაა

ობიექტივაცია. სახელმწიფო და საზოგადოება შეიძლება იყოს მხოლოდ შუამავალი,

რეგულატორი და გარანტი. აბსოლიტურ მესაკუთრედ არ შეიძლება იყოს არც

ცალკეული ადამიანი, ერთადერთი დასაშვები და რეალური საკუთრების ფორმაა

ფლობა, საკუთრების დადგინება შეიძლება მხოლოდ როგორც ფლობა.

კაპიტალისტური წყობის აპოლოგეტები ამბობენ რომ, ადამიანის დამოუკიდებლობა

და თავისუფლება დაკავშირებულია საკუთრებასთან. წაართვით ადამიანს საკუთრება

და ის გახდება მონა, მაგრამ ეს თუ მართალია, მაშინ ეს ყველაზე დიდი განაჩენია

ბურჟუაზიულ - კაპიტალისტური წყობისთვის რომლის მოსახლეობის დიდ ნაწილს არ

94

გააჩნია საკუთრება. ამიტომ, ყველა ადამიანს უნდა გააჩნდეს საკუთრება. მაგრამ

ბურჟუას საკუთრება უნდა მხოლოდ თავისთვის, როგორც საკუთარი

დამოუკიდებლობის და თავისუფლების წყარო. საკუთრება სულ უფრო და უფრო

კარგავს თავის ინდივიდუალურ ხასიათს, ასეთია ადამიანის და მთელი კაცობრიობის

უდიდესი დამმონებლის, ფულის ხასიათი. ადამიანი რეალური სამეფოდან, სულ

უფრო და უფრო გადადის ფიქტიურ სამეფოში. ფიქცია არის ადამიანური არსებობის

ობიექტირების უკიდურესი გამოხატულება. რეალობა დაკავშირებულია არა

ობიექტთან, როგორც ხშირად ფიქრობენ, არამედ სწორედ სუბიექტურობასთან,

სუბიექტია პირველადი და არა ობიექტი. ბურჟუა შეიძლება სრულებითაც არ იყოს

ხარბი და ეგოისტი, ის შეიძლება ასკეტიც კი იყოს და სულაც არ ფიქრობდეს პირად

ტკბობაზე, ის შეიძლება იყოს იდეური ადამიანი, შეიძლება იყოს სიკეთის მქმნელიც,

მაგრამ, ძალაუფლება რომელიც მას გააჩნია, ახდენს მის დემორალიზებას. ბურჟუას

სერიოზულად არ სჯერავს იმქვეყნიურის არსებობა, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ის

ფორმალურად რომელიმე რელიგიური რწმენის ამღსარებელია. რელიგიის ხარისხი

მისთვის იზომება მომსახურეობით, რომელშიც იგი მონაწილეობს ამ ქვეყნის

მოსაწყობად და ამ ქვეყანაში მისი მდგომარეობის შესანარჩუნებლად. მაშინ როდესაც

მისი ეკონომიკური სიძლიერე საფრთხეშია, როცა ირყევა მისი საკუთრება, როცა

მუშები ითხოვენ პირობების გაუმჯობესებას, მას უყვარს თქმა რომ, ქვეყანა ინგრევა

და მთავრდება, თუმცა, ეს მხოლოდ პირობითი რიტორიკაა. მისთვის უცხოა

ესქატოლოგიური პერსპექტივა. მას სჯერავს მხოლოდ თავისი უსასრულობის და

სიძულვილით ეკიდება ყველაფერ იმას რაც მას ამ დასასრულს ახსენებს. მას უნდა

რომ დარჩეს დაუსრულებელ შუალედში და სწორედ ამიტომ: დასასრული იქნება!

ყოველივე ზემოთ თქმულის მიუხედავად, რათქმაუნდა ბურჟუა რჩება ადამიანად

და პოტენციურ პიროვნებად. უღირსი საქციელი იქნება ბურჟუის განხილვა როგორც

მტრის, ამას აკეთებენ ისინი, ვისაც მათი ადგილის დაკავება უნდათ, რომ

მოგვევლინონ ახალ ბურჟუებად. თუმცა, რათქმაუნდა აუცილებელია ბურჟუაზიული

ძალაუფლების და ბურჟუაზიული სულის წინააღმდეგ ბრძოლა, ყველგან და

ყოველთვის სადაც არ უნდა გამოვლინდეს ის.

ნ. ბერდიაევი

პერსონალისტური დემოკრატია

ჩვენ ძირეულად განვასხვავებთ პერსონალისტურ დემოკრატიას ლიბერალურ--

პარლამენტარული დემოკრატიისაგან. ლიბერალური დემოკრატია ეფუძნება ხალხის

სუვერენიტეტის პოსტულატს, რომელიც თავის მხრიდან ეფუძნება ხალხის ნების

მითს. დემოკრატიის პირველი თეორეტიკოსები ქმნიდნენ ძალაუფლების ისეთ სახეს

რომელიც თითქოსდა ღვთაებრივი უფლებით ეძლევა ხალხს და ეს ძალაუფლება

წარმოადგენს აბსოლიტურს და ხელშეუხებელს, როგორც სამეფო ძალაუფლება. ეხლა

არ დავიწყებთ ამ მითის აქ კრიტიკას, თუმცა ის დღესაც ცოცხალია. ჩვენ კარგად

ვიცით თუ რა სახით გამოიხატება და ხორციელდება დღეს ხალხის ნება, ის თავის

ფორმირებას იწყებს ერთგვარი ჰიპნოზის და ხშირად კოლექტიური უგნურების და

95

სიგიჟის პირობებში, რომელიც მასზე თავსმოხვეულია მართული მასმედიის მიერ,

რის შედეგადაც , ხალხის ნება სრულებით იკარგება. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ

მოხერხდება იმ წინააღმდეგობების მოხსნა, რომლებიც ხელს უშლიან

საზოგადოებრივი ნების გამოხატვას, ჩვენთვის მაინც გაუგებარია თუ რა რეალური

საციცოცხლო კავშირი შეიძლება არსებობდეს ‘’საყოველთაო ნებას’’ და საყოველთაო

არჩევნებს შორის, ამ აბსტრაქტულ და საშუალო ართმეტიკულ მოცულობას შორის.

ჩვენს ცენტრალიზებულ დემოკრატიებში, უმრავლესობა მიისწრაფვის უმცირესობაზე

აბსოლიტური ბატონობის მოსაპოვებლად და უმრავლესობა საკუთარ თავს ზემოთ არ

სცნობს არავითარ უფლებას. პარტიული სტრუქტურები რომელთაც საკუთარი თავი

მიაჩნიათ ამ დემოკრატიის ბუნებრივ აპარატად, მკაცრად ცენტრალიზებულია და

ეფუძნებიან უმრავლესობის მიერ უმცირესობის დათრგუნვას. ამ პარტიების

ორგანიზირება ხდება მასიური უპასუხისმგებლობის მეთოდების საფუძველზე, სადაც

წარმატება ყოველი მათგანის დამსახურებაა, ხოლო წარუმატებლობაზე

პასუხისმგებლობა ეკისრება ვიღაცა უცნობ, მათ თანამოძმეს. მათში ჭეშმარიტება

ჩანაცვლებულია ლოზუნგით. იმის მაგივრად რომ მათ შეასრულონ თავისი რეალური

დანიშნულება, იყვნენ თავისუფალი პოლიტიკური აღზრდის ინსტრუმენტები და

ეწეოდნენ სოციალურ მსახურებას, ისინი მუდმივად სახელმწიფოს საპირწონედ

აყენებენ საკუთარ თავს და მთელ თავის ძალებს მიმართავენ იქითკენ რომ

მიითვისონ მისი ფუნქციები. დღეისათვის, პარტიები გვევლინებიან მოქმედების და

აზრის მნიშვნელობის დამახინჯების და დეფორმაციის მთავარ ინიციატორებად.

ჩვენთვის მისაღებია დემოკრატიის მხოლოდ ერთი განსაზღვრება: პოლიტიკურ

ასპექტში, დემოკრატია წარმოადგენს კაცობრიობის უსასრულო პერსონალიზაციის

მოთხოვნილებას. დღევანდელი სახით არსებული დემოკრატია, ეს არის უბედურება

ხალხისთვის. რეალურად, დემოკრატია ესაა მხოლოდ და მხოლოდ ძიება, მისი

პირველადი დანიშნულებაა, თანასაზოგადოებაში შემავალი ყოველი პიროვნებისთვის,

თავისუფალი განვითარების და მაქსიმალური პასუხისმგებლობის გამოვლენისთვის

საჭირო პირობების უზრუნველყოფა. პიროვნებები თანასწორები არიან სულიერ

დამოკიდებულებაში და არა მატერიალურ სფეროში და მათემატიკურ

შესაბამისობაში, ეგალიტარიზმის მცდარი გაგება იწვევს ყოველგვარი სახის

ავტორიტეტის გამორიცხვას. ავტორიტეტი პოლიტიკური მნიშვნელობით, ეს არის

მოწოდება, რომელსაც პიროვნება იღებს ღმერთისგან (მორწმუნეთათვის) ან

პერსონალისტური მისიისგან, რომელიც სცილდება მისი სოციალური ფუნქციის

საზღვრებს, მისი ვალია ემსახუროს პიროვნებებს, ის მაღლა დგას სახელმწიფო

ძალაუფლების პრეროგატივებზე, მისი ამოცანა არსებითად იმაში მდგომარეობს რომ,

გამოაღვიძოს, გამოაფხიზლოს სხვა პიროვნებები. პერსონალიზმი მიისწრაფვის ყველა

სოციალურ სფეროში გამოავლინოს ავტორიტეტის მქონე სულიერი ელიტა. თუ ჩვენ

ვიმსჯელებთ ხალხის რეალური ინტერესებიდან გამომდინარე, დავინახავთ რომ,

‘’ხალხის ნება’’ არცერთ შემთხვევაში არ წარმოადგენს არც ღვთაებრივს და არც

ფატალურად აუცილებელს, თუ ჩვენ ვეთანხმებით იმ აზრს რომ, ხალხის ნება

ღვთაებრივია და ფატალურად აუცილებელია, მაშინ ჩვენ უნდა მივესალმოთ

ფაშიზმს, როდესაც ხალხის უმრავლესობა აპლოდისმენტებით ეგებება დიქტატორს.

პერსონალისტური დემოკრატია, ესაა მცირე ერებისთვის განკუთვნილი

96

საზოგადოებრივი წყობა, დიდ ერებს მისი განხორციელება შეუძლიათ მხოლოდ

ძალაუფლების გაყოფით, განაწილებით, როცა ერთი ძალაუფლება აკავებეს მეორე

ძალაუფლებას. პლურალისტური საზოგადოება დალაგდება ავტონომიური

ძალაუფლებების პირამიდის მწვერვალზე: ეკონომიკური ძალაუფლების, სასამართლო

ძალაუფლების, ამღზრდელობითი ძალაუფლების დ.ა.შ. ამ პირამიდაში უნდა

განხორციელდეს ფედერალისტური ორიენტაციის ხელისუფლება, მოხდეს

ძალაუფლების გადანაწილება ადგილობრივ და რეგიონალურ ხელისუფლებებს

შორის. რაც გამოიწვევს ერთგვარ განმუხტვას ადგილობრივ და რეგიონალურ

ხელისუფლებებს შორის ურთიერთობაში და საშუალებას მისცემს მათ ფართო

განვითარებისთვის, რაშიც პიროვნება ჰპოვებს ახალ შესაძლებლობეს და დაცვას.

სახელმწიფო ანხორციელებს საკორდინაციო კავშირს და უმაღლეს არბიტრაჟს,

საგარეო საკითხებში იგი წარმოადგენს ერის უსაფრთხოების გარანტს, ხოლო საშინაო

საკითხებში, ხელისუფლების მხრიდან პიროვნებების წინააღმდეგ ძალის ბოროტად

გამოყენების შემთხვევაში, პიროვნებების უსაფრთხოების გარანტს.

ე. მუნიე

დემოკრატია

დემოკრატია არ ახალია, მას ჯერ კიდევ ანტიკურ ხანაში იცნობდნენ. ჩვენს ეპოქაში

ის დგას არა პოლიტიკურ, არამედ უკვე სულიერ სიბრტყეზე. დემოკრატიის გამოჩენა

მიანიშნებს ადამიანის სულიერ დაცემაზე, უღმერთოობის ზრდაზე, საშინელ

სკეპტიციზმზე და სიმართლის და ჭეშმარიტების ყოველგვარი კრიტერიუმების

დაკარგვაზე. დემოკრატია არის სკეპტიკური საზოგადოებრივი გნოსეოლოგია, ამ

გნოსეოლოგიას სცნობენ ისინი, ვისაც დაკარგული აქვთ სულიერი ცხოვრების საწყისები,

სწორედ ამიტომ, დემოკრატიის ზრდას აქვს საბედისწერო მნიშვნელობა. დემოკრატია

ერთის მხრივ, ნიშნავს სახელმწიფოს, ხალხის, დიდი რიცხვის, დიდი რაოდენობის

სუვერენიტეტს, რაც უარყოფითად მოქმედებს პიროვნებაზე და თავისუფლებაზე და

მეორეს მხრივ, დემოკრატია ნიშნავს ადამიანის თვითმართველობას-თვითმართულობას

და ადამიანის, მოქალაქის თავისუფლებას და მის უფლებებს, ამ მხრივ მას გააჩნია

მუდმივი მნიშვნელობა, თუმცა დემოკრატიის პირობებში ყოველივე ეს ნაკლებად

განხორციელებადია. დემოკრატიაში შეიძლება სულაც არ იყოს ნამდვილი თავისუფლება,

ხშირ შემთხვევაში დემოკრატია ამკვიდრებს ტოტალიტალური სახელმწიფოს პრინციპს,

სახალხო თვითმპყრობელობის სუვერენიტეტს. კაპიტალისტურ დემოკრატიებში: ფულით

და მოსყიდული მასმედიის საშუალებებით, შესაძლებელია საზოგადოების მართვა და

რეალური თავისუფლების ხელყოფა. მატყუარა პროპაგანდა, მუდმივად ანხორციელებს

მასებზე ძალადობას, დემაგოგიური პროპაგანდის შედეგად გამოწვეული სიბოროტე და

სიძულვილი ადამიანებს აქცევს შინაგანად მონებად და მათი ამ მონური გრძნობებით,

საკუთარი მიზნებისთვის სარგებლობენ ხელისუფლებები და პოლიტიკური პარტიები,

ასეთ შემთხვევაში რეალურად არსებულ დემოკრატიაზე ლაპარაკიც კი გამორიცხულია.

საზოგადოება ყოველთვის იქნება ისეთი, როგორი ხალხითაც იქნება იგი შედგენილი.

ხალხოსნობაში არის თავისი სიმართლე, მაგრამ არის ასევე უდიდესი სიცრუე, რომელიც

97

გამოიხატება უმრავლესობისადმი პიროვნების დაქვემდებარებაში. ჭეშმარიტება

ყოველთვის არსებობს პიროვნებაში, ხარისხში, უმცირესობაში და არა უმრავლესობაში.

დემოკრატია არ სცნობს ერს, ის სცნობს ხალხს. ხალხი იმ მნიშვნელობით როგორც ეს

დემოკრატიულ მეტაფიზიკას წარმოუდგენია არ არსებობს, ამ <<ხალხს>> არ შეიძლება

გააჩნდეს რაიმე ნება, ეს არის მხოლოდ სოციალური ჯგუფების რთული

ურთიერთქმედება და ადამიანური ერთეულების მექანიკური წყობა. ხალხის

თვითმპყრობელობა, ეს არის ყველაზე საშინელი თვითმპყრობელობა, იმიტომ რომ, მასში

ადამიანი დამოკიდებულია გაუნათლებელი, არაგანდობილი (არახელდასხმული) მასების

შავბნელ ინსიქტებზე. აპოლონისეული საწყისისგან განსხვავებით, რომელიც

არისტოკრატიულია, დემოკრატია, ეს არის დიონისური საწყისი, რომელიც ხალხის ბრმა

სტიქიიდან გამოედინება. დემოკრატიის მართველობა გარდაიქცევა დიონისურ ორგიად,

ადამიანური სახის წამლეკავად და ადამიანის სულის ქაოსში ჩამძირავად.

ნ. ბერდიაევი

ანტიდემოკრატია

ჩვენი ანტიდემოკრატიულობის მიზეზები შეიძლება ასეთი სახით

ჩამოვაყალიბოთ: უმაღლესი არ შეიძლება წარმოიშვას უმდაბლესიდან, მინუსისგან

ვერ მივიღებთ პლიუსს, ეს აბსოლიტური მათემატიკური ჭეშმარიტებაა, რომლის

უარყოფაც უაზრობა იქნებოდა. ზუსტად ასეთივე არგუმენტი შეიძლება იქნეს

გამოყენებული მატერიალიზმის წინააღმდეგაც. დემოკრატიის და მატერიალიზმის

ამგვარი სიახლოვე არც თუ ისე ძნელად წარმოსადგენია, როგორც ეს ერთი

შეხედვით სჩანს. ხალხს, არ შეუძლია მისცეს ძალაუფლება ვინმეს თუ ის თავად არ

ფლობს ამ ძალაუფლებას. ჭეშმარიტი ძალაუფლება მომდინარეობს ყოველთვის

ზემოდან და სწორედ ამიტომ მისი ლეგალიზირება შესაძლებელია მხოლოდ

სოციალურ სფეროზე მაღლა მდგომის სანქციით, ანუ სულიერი ძალაუფლების

სანქციით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ჩვენ საქმე გვაქვს ძალაუფლების პაროდიასთან,

რომელსაც უმაღლესი პრინციპის არქონის გამო, არ გააჩნია გამართლება და რომელიც

ყველგან თესავს მხოლოდ ქაოსს და ნგრევას. ჭეშმარიტი იერარქიული წესრიგის

რღვევა იწყება ჯერ კიდევ მაშინ, როცა დროებითი ძალაუფლება ისწრაფვის

სულიერი ძალაუფლებისგან განთავისუფლებას და მეტიც, ცდილობს დაიმორჩილოს

ის თავისი პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად. ეს არის უზურპაციის პირველადი

ფორმა, რომელიც გზას უდებს უზურპაციის ყველა სხვა ფორმებს. ჩვენ თუ სიტყვა

დემოკრატიაში ვგულისხმობთ ხალხის სრულ თვითმართველობას, ასეთ შემთხვევაში

ეს აბსოლიტურად შეუძლებელია. არაა საჭირო დავექვემდებაროთ სიტყვების

ჰიპნოზს, იმის წარმოდგენა რომ, ერთი და იგივე ხალხს ერთდროულად, თანაბარი

ხარისხით, შეუძლიათ იყვნენ მართველებიც და მართულებიც, წარმოადგენს სრულ

წინააღმდეგობრივობას, რამდენადაც, თუ გამოვიყენებთ არისტოტელეს სიტყვებს

“ერთი და იგივე არსება, ერთი და იგივე სიტუაციაში არ შეიძლება იმყოფებოდეს

ერთდროულად ’’აქტის’’ და ’’პოტენციის’’ მდგომარეობაში’’ იმ ადამიანებმა, ვინც

98

რეალურად აკონტროლებენ თანამედროვე მსოფლიოს, გამოიჩინეს დიდი

მოხერხებულობა და ეშმაკობა და ხალხი დაარწმუნეს იმაში რომ, ისინი თავად

მართავენ საკუთარ თავს. ამ ილუზიის მხარდასაჭერად გამოგონებული იქნა

’’საყოველთაო არჩევნები’’ და უფრო მეტიც, ამგვარი პოლიტიკოსებისთვის, ერთობ

მახასიათებელი არაკომპეტენტურობა, აუცილებელი პირობაა იმისთვის რომ, შეიქმნას

მათი უმრავლესობასთან სიახლოვის და მსგავსების შთაბეჭდილება. უმრავლესობა

რაიმე საკითხთან დაკავშირებით საკუთარი აზრის გამოთქმის აუცილებლობის

შემთხვევაში, აუცილებლად აღმოაჩენს რომ, უმრავლესობა თავის მასაში შედგება

არაკომპეტენტური ხალხისგან, ეს იმ დროს, როცა ადამიანები რომელთა აზრიც

დაფუძნებულია ნამდვილად საგნის ღრმა ცოდნაზე, აუცილებლად და ყოველთვის

აღმოჩნდებიან უმცირესობაში.

რ. გენონი

ლიბერალური დემოკრატია

თანამედროვე მსოფლიოში ლიბერალიზმმა დაკარგა ნდობა. დღეისათვის

ლაპარაკი უნდა იყოს ისეთი თანასაზოგადოების ორგანიზებაზე რომელშიც მოხდება

თავისუფლების გადარჩენა. კვდება ასევე ‘’საღად მოაზროვნე’’ ადამიანთა მიერ

აღიარებული რესპუბლიკის ოპტიმისტური იდეაც. ყველა იმ წყობას რომელშიც

ფულადი, კლასობრივი და პარტიული არისტოკრატია ახდენს საკუთარი ნების

სხვებისთვის ძალად თავს მოხვევას და საკუთარ თავზე იღებს ამორფული მასების

ბედის განსაზღვრას, საჭიროა ვუწოდოთ ტოტალიტარული წყობა. შედეგად, ჩვენ

ვიღებთ კაპიტალისტურ და ეტატისტურ ‘’დემოკრატიებს’’. თუ ჩვენ დემოკრატიას

ვუწოდებთ წყობას რომელიც ეფუძნება პასუხისმგებლობას და ყველა პიროვნების

ფუნქციონალურ ორგანიზებას, რომლებიც ქმნიან სოციალურ თანასაზოგადოებას,

ასეთ შემთხვევაში ჩვენ ვდგევართ დემოკრატიის მხარეს. მაგრამ, ასეთი დემოკრატია

საქმეში არასდროს არ ყოფილა განხორციელებული. თანამედროვე დემოკრატიის

პოლიტიკური პრინციპები: ხალხის მართველობა, თანასწორობა, ინდივიდუალური

თავისუფლება, არ წარმოადგენენ ჩვენთვის აბსოლიტურს. არჩევანის თავისუფლება

ჩვენთვის გაგებულია როგორც საკუთარი პასუხისმგებლობის განხორციელება.

თავისუფალი არჩევანი, თავის თავად არ წარმოადგენს მიზანს, ის მხოლოდ

აუცილებელი პირობაა რომელიც ადამიანს საშუალებას აძლევს აიღოს საკუთარ

თავზე პასუხისმგებლობა. ჩვენთვის, სახალხო სუვერენიტეტის დოქტრინა ცარიელი

ადგილია თუ ის გულისხმობს მხოლოდ არაორგანიზებული ხალხის სიმრავლეს, ან

დაფუძნებულია ხალხის უცოდველობის გულუბრყვილო რწმენაზე. აუცილებელი

სოციალური ერთობა მიიღწევა არა აბსტრაქციით, არამედ ხალხის უმრავლესობის

ფუნქციონალური ორგანიზებით. პერსონალისტური წყობა, ეს ისეთი წყობაა

რომელიც ყოველ პიროვნებას ანიჭებს პირადად მისთვის განკუთვნილ ადგილს,

მხოლოდ მისთვის შესაბამისი ნიჭით, საზოგადოების ეკონომიკაზე და მის

კეთილდღეობაზე დამოკიდებულებით, ადამიანური ცხოვრების მთლიანობაში მისი

მონაწილეობის უზრუნველყოფით. აი ეს იქნებოდა რეალური დემოკრატია და არ

99

უნდა ავურიოთ იგი ლიბერალურ პარლამენტურ დემოკრატიაში. ეხლანდელი

‘’დემოკრატია’’ რომლის უარყოფაც არ სურს ხალხს, წარმოადგენს სიცრუეს და იგი

დისკრედიტირებულია უკვე თავისი გადაგვარებული იდეოლოგიის

პირველსაწყისებში. თანამედროვე პოლიტიკური და ეკონომიკური ლიბერალიზმი და

აბსტრაქტული და ცრუ პარლამენტარიზმი, იმისათვის რომ მან განახორციელოს

ფულის ბატონობა, სრულებით აშორებს დემოკრატიას პიროვნული მთლიანობისგან

და ორგანული თანასაზოგადოებისგან, რომელმაც უნდა შეკრას პიროვნებები

ერთმანეთთან. დღეისათვის, კაპიტალისტური წყობის დემოკრატიული სიცრუე ჯერ

კიდევ საკმარისად არ არის მხილებული. თუ გამოვიყენებთ მისივე ფორმულირებას,

კაპიტალისტურმა თავისუფლებამ, ჯერ მდიდართა ოლიგარქიას, ხოლო ბოლო

სტადიაზე კი ეტატიზმს, პირდაპირ ხელებში გადასცა ლიბერალური დემოკრატია,

რომელთა ხელშიც იმყოფება მსხვილი ბანკები და საწარმოები, რომლებმაც არა

მარტო დაიპყრეს პოლიტიკური მართვის ფარული ბერკეტები, არამედ, ასევე თავის

თავს დაუქვემდებარეს პრესა, საზოგადო აზრი, კულტურა და ზოგჯერ თავად

სულიერების წარმომადგენლებიც. კაპიტალისტური დემოკრატია, ესაა დემოკრატია

რომელიც ადამიანს სთავაზობს თავისუფლებას და იმავდროულად კაპიტალიზმი

ართმევს მას ამ თავისუფლებას. თანასწორობა? აქ განცხადებულია მხოლოდ

იურიდიული თანასწორობა და განსაკუთრებით ის რაც თავად კაპიტალიზმისთვისაა

მომგებიანი. მის მიერ განცხადებული, თანაბარი შანსების არსებობა ფულის შოვნის

რბოლაში, ესაა ლიციმერია, იმ წყობაში სადაც მიუხედავად გარკვეული მიღწევებისა,

განათლება და მართვის ფუნქციები მთლიანად კასტურ მონოპოლიას წარმოადგენს

და სადაც ყველა სფეროში, სანქციები სხვადასხვანაირად სჯიან მდიდრებს და

ღარიბებს, სახალხო სუვერენიტეტი მეტი არაფერია თუ არა ტყუილი. არჩევნები კი,

მხოლოდ ხალხის მაგნატებზე ნებაყოფლობითი მორჩილების დაკანონების საშუალებაა.

ასეთი პოლიტიკური სახელმწიფო წარმოადგენს არა ხალხს, არამედ ‘’თავისუფალი’’

ხალხის უპიროვნო და გადაღლილ მასებს, რომლსაც მუდმივი დამცირების ქვეშ

ამყოფებენ პარლამენტის და მასმედიის ზემოქმედების საშუალებით. ასევე უნდა

ითქვას რომ, კაპიტალისტური წყობისგან ენერგია გამოცლილი, გადაგვარებული და

დრომოჭმული დემოკრატია. უძლური აღმოჩნდა მის წიაღში არსებული კორუფციის

წინააღმდეგაც.

ე. მუნიე

მონარქია

ახალი დროის ახალ შუასაუკუნეებში სახელმწიფოს და საზოგადოების საბოლოო

გახრწნისგან და დაშლისგან გადამრჩენელი იქნება მაღალი საზოგადოებრივი

საციცოცხლო ხარისხის მქონე კორპორატიულ-პროფესიული, ერთის მხრივ

სამეურნეო, მეორეს მხრივ სულიერი კავშირები. სწორედ ამ კავშირებისგან

დალაგდება საზოგადოება და სახელმწიფო. საჭიროა მასის მატერიალური და

სულიერი მოთხოვნილებების და არა მისი ძალაუფლებისადმი სწრაფვის

დაკმაყოფილება. ძალაუფლება არასდროს არ ეკუთვნოდა და არც შეიძლება

ეკუთვნოდეს უმრავლესობას, ეს ეწინააღმდეგება ძალაუფლების ბუნებას.

100

ძალაუფლებას გააჩნია იერარქიული ბუნება და იერარქიული წყობა და ასევე იქნება

მომავალშიც. ხალხს არ შეუძლი საკუთარი თავის მართვა, ის საჭიროებს

მართველებს. დემოკრატიულ რესპუბლიკებში, მართავს არა ხალხი, არამედ

პოლიტიკური პარტიების წინამძღოლთა უმნიშვნელო უმცირესობა. ასევე ბანკირები,

მასმედიის მფლობელები დ.ა.შ. ეგრეთ წოდებული ხალხის სუვერენიტეტი ეს არის

მხოლოდ გაელვება ხალხის ცხოვრებაში. საზოგადოების და სახელმწიფოს დალაგება,

სოცალური კოსმოსის წარმოქმნა, მართველი ფენის გამოყოფა ყოველთვის

არათანასწორობის და იერარქიის წარმოშობის პროცესია. სავსებით შესაძლებელია

რომ საზოგადოებათა და სახელმწიფოთა ერთობამ ამ ახალ დროში წინ წამოწიოს

მონარქისტული მართველობის ფორმები. ხალხის მასებმა შეიძლება თავად

მოისურვონ მონარქი, სცნონ საკუთარი წინამძღოლი და გმირი. თუკი ეს კვლავ

შესაძლებელი იქნება, რათქმაუნდა ეს იქნება უახლესი ისტორიისგან განსხვავებული,

სრულებით ახალი ტიპის, უფრო შუასაუკუნეების მსგავსი, ცეზარიზმის ტიპის

ნიშნების მატარებელი, ახალი სოციალური შეფერილობით, რაღაც სინდიკალური

ტიპის მონარქიები. ძველი ლეგიტიმაცია მოკვდა და მის აღდგენაზე ფიქრი იგივეა

რაც, მოჩვენებებს რომ დავუწყოთ დევნა. ახალი ტიპის მონარქები არ იქნებიან

ფორმალური ლეგიტიმაციის მატარებელი მონარქები. მათში იურიდიული

ფორმალიზმის პრინციპზე უპირატესი იქნება სოციალური რეალიზმის პრინციპი.

მონარქი გარშემორტყმული იქნება არა იურიდიულად დაკანონებული, საგვარეულო

უფლებებით და პრივილეგიებით წარმოდგენილი სოციალური ჯგუფის იერარქიული

სტრუქტურით, არამედ სოციალური და კულტურული პროფესიებით, მათი

იერარქიული წყობით. ამავდროულად, ხელისუფლება იქნება ძლიერი, ხშირად

დიქტატორულიც. ეროვნული სტიქია თავად მიანიჭებს რჩეულ პიროვნებას

ძალაუფლების წმინდა ატრიბუტებს. შეუძლებელია ხალხისთვის მონარქიის იძულება.

ხალხი რეალური ცხოვრებისეული გზებით და საკუთარი რწმენიდან გამომდინარე

თავად გადაწყვეტს მართველობის ფორმებს.

ნ. ბერდიაევი

ახალი შუასაუკუნეები

ისტორიაში, ისევე როგორც ბუნებაში, არსებობს რითმი. ეპოქების, დროთა და

კულტურათა ცვლა, რითმულობა ახასიათებს ყველანაირ სიცოცხლეს. ეპოქების

რითმულ ცვლას მივყავართ ახალ შუასაუკუნეებთან. ეს იქნება ახალი ისტორიის

რაციონალიზმიდან ირაციონალიზმზე ან შუასაუკუნეების ტიპის ზენაციონალიზმზე

გადასვლა. მალე ყველასთვის დადგება საკითხი ამგვარად, ‘’პროგრესულია’’ კი

თავად ‘’პროგრესი’’? და ხომ არ იყო ის ხშირად ბნელი ‘’რეაქცია’’ თავად ცხოვრების

საფუძვლების წინააღმდეგ? ძველი მსოფლიო რომელიც ინგრევა და რომელიც უკან

აღარ უნდა დაბრუნდეს, არის ახალი ისტორიის მსოფლიო, (უახლესი ისტორია)

თავისი რაციონალისტური განმანათლებლობით, თავისი ინდივიდუალიზმით და

ჰუმანიზმით, თავისი ლიბერალიზმით და დემოკრატიზმით, თავისი ბრწყინვალე

ნაციონალური მონარქიებით, პარლამენტით და იმპერიალისტური პოლიტიკით,

თავისი საშინელი ინდუსტრიულ-კაპიტალისტური სამეურნეო სისტემით, თავისი

101

სოციალიზმით, მატერიალიზმით, და თავისი უძლიერესი ტექნიკით, საგარეო

მონაპოვრებით და წარმატებებით, შეუკავებელი და უსაზღვრო ცხოვრებისეული

ჟინით, თავისი უღმერთობით და უსულობით. როცა ჩვენ ვამბობთ რომ რომელიმე

ისტორიული ეპოქა განწირულია დასაღუპად, ჩვენ ამით სრულებითაც არ ვამბობთ

იმას რომ მასში არაფერი არ არის მარადიულობისთვის, ამის თქმა არ შეიძლება

არცერთ ისტორიულ ეპოქაზე. დღეისათვის ჰუმანისტური იდეოლოგია არის

‘’ჩამორჩენილი’’ და ‘’რეაქციული’’ იდეოლოგია, იგი გაშიშვლებულია და

მხილებულია. თუ არ არსებობს ღმერთი, მაშინ არ არსებობს ადამიანიც. აი რას

გვიჩვენებს ჩვენი დროის გამოცდილება. დროის გამოცდილებამ ასევე გვიჩვენა რომ,

არარელიგიურობა, რელიგიური ნეიტრალურობა არ არსებობს, რომ, ღმერთის

რელიგიის საპირისპიროა მხოლოდ ეშმაკის რელიგია, რომ, ქრისტეს რელიგიის

საპირისპიროა მხოლოდ ანტიქრისტეს რელიგია, ღმერთკაცობის მოწინააღმდეგეა

კაცთღმერთობა. შუალედურ-ნეიტრალური, სეკულარული, ჰუმანისტური სამეფოს

გახრწნა, ეს არის არარელიგიური ეპოქის დასასრული და ახალი რელიგიური ეპოქის,

ახალი შუასაუკუნეების დასაწყისი. ახალი ეპოქა იქნება არა სეკულარული, არამედ

რელიგიური და საკრალური. მანამდე კი, იქნება ტექნიკური ცივილიზაციის, თავის

ბოლო საზღვრებამდე განვითარება და დაცემა. პროგრესისტებს ძალიან ეშინიათ

ძველ დროში უკან დაბრუნების და ყველაფერი იმისი, რაც დაკავშირებულია

შუასაუკუნეებთან. მაგრამ, ისინი ხომ სრულებით დარწმუნებული არიან ახალი

ისტორიის სიმტკიცეში და ურყეობაში? რა საჭიროა ასეთი ნერვიულობა? ამავე დროს

უნდა ითქვას რომ, ძველი ეპოქების უკან დაბრუნება და მათი რესტავრაცია

არასდროს არ მომხდარა და არც მოხდება. როდესაც ჩვენ ვლაპარაკობთ ახალი

ისტორიიდან შუასაუკუნეებში გადასვლაზე, ეს არის მხოლოდ აზრის გადმოცემის

ალეგორიული ფორმა. გადასვლა შეიძლება მხოლოდ ახალ და არა ძველ

შუასაუკუნეზე და ეს გადასვლა იქნება სულიერი რევოლუცია და შემოქმედებითი

მოძრაობა წინ და არა ‘’რეაქცია’’ როგორც ეს ეჩვენებათ შეშინებულ და გადაშენების

პირას მყოფ ‘’პროგრესისტებს’’. ჩვენ ძალიან კარგად ვიცით შუასაუკუნეების

უარყოფითი და ბნელი მხარეები: ბარბაროსობა, უხეშობა, სისასტიკე, ძალადობა,

მონობა, რელიგიური ტერორი დ.ა.შ. და სრულებით არ არის საჭირო

შუასაუკუნეების იდეალიზაცია როგორც ამას რომანტიკოსები აკეთებდნენ. მაგრამ

ჩვენ, ასევე ვიცით რომ ის ეპოქა იყო უპირატესად რელიგიური, იყო ზეცისადმი

სწრაფვა და მონატრება, მთელი შუასაუკუნეობრივი კულტურა მიმართული იყო

ტრანსცენდენტურისკენ და ამ საუკუნეებში იყო აზრის უდიდესი გამოვლინება

ყოფიერების საკითხების გადასაწყვეტად სქოლასტიკაში და მისტიკაში, რომლის

მსგავსიც არ იცის ახალმა ისტორიამ. შუასაუკნეებში არ ხდებოდა ენერგიის გარეთ

ხარჯვა, ხდებოდა მისი ადამიანის შიგნით კონცენტრირება და პიროვნების ქმნა,

ბერების და რაინდების სახით. ღმერთმა ინებოს რომ, ეს ნიშნები გადმოვიდეს ახალ

შუასაუკუნეებში. მიწიერი ბედნიერების ილუზიას უკვე არავითარი ძალა აღარ

გააჩნია ჩვენზე. ბოროტების ძალა გაიზრდება, მიიღებს ახალ ფორმებს და მოიტანს

ახალ ტანჯვას და ტკივილებს, მაგრამ ადამიანს მიცემული აქვს სულის

თავისუფლება, გზის არჩევის თავისუფლება. ქრისტიანებმა საკუთარი ნება უნდა

მიმართონ ქრისტიანული საზოგადოებრივობის და ქრისტიანული კულტურის

102

შესაქმნელდ. უმთავრესია უფლის და მისი სიმართლის ძიება. ჩვენ უკვე ახალი

შუასაუკუნეების ხალხი ვართ, არა მარტო იმიტომ რომ ასეთია ისტორიის ბედი და

ფატუმი, არამედ კიდევ იმიტომ რომ, ჩვენ გვინდა ეს. საჭიროა ბოროტებასთან

საბრძოლველად მომზადება და შეიარაღება, ასევე საჭიროა ახალი რაინდობის

წარმოქმნა.

ნ. ბერდიაევი

ანარქიზმი

ანარქიზმი ისევე როგორც სოციალიზმი კაცობრიობის ერთ ერთი საუკუნეობრივი

მისწრაფებაა. სოციალიზმის ზღვარი, ცარიელი თანასწორობაა, ხოლო ანარქიზმის

ზღვარი, ცარიელი თავისუფლებაა. ანარქიზმს სჯერავს რომ ქაოსიდან ბუნებრივი გზით

შეიძლება მოხდეს ჰარმონიის დაბადება. ანარქიზმი უფრო მეტ რწმენას გამოხატავს

ადამიანისადმი ვიდრე სოციალიზმი, თუმცა, ამდაგვარი რწმენის არანაირი საფუძველი

არ არსებობს. ანარქიზმი უარყოფს კანონის მნიშვნელობას ადამიანის ცხოვრებისთვის,

უარყოფს ყოველგვარ ისტორიულ იერარქიზმს, მის ყველანაირ უფლებას და

სახელმწიფოს. თანმიმდევრული ანარქისტული ცნობიერებისთვის ისტორიული პროცესი

სრული უაზრობაა და ადამიანმა უნდა მოიცილოს სახელმწიფოებრივობის და

კულტურის გაუხეშებული გამონაზარდები, მას სურს აღადგინოს ბუნებრივი ადამიანი,

თავისუფალი ყოველგვარი კავშირებისგან და ყოველგვარი ისტორიული მოგონებებისგან.

ანარქისტებს უყვართ ადამიანის და პიროვნების თავისუფლების დეკლარირება, მაგრამ

ისინი სუნთქავენ იგივე კლასობრივი სიძულვილით რითაც სოციალისტები, მათაც არ

შეუძლიათ ამაღლდნენ კლასობრივ შეხედულებებზე, ეს არის ანარქიზმის შინაგანი

წინააღმდეგობა. ანარქიზმის სულიერ საფუძველს წარმოადგენს განაწყენების

რევოლუციურ ბუნტარული გრძნობა. ნგრევისადმი ანარქისტული ლტოლვა იბადება

სიძულვილის და შურისძიების გრძნობიდან. ანარქისტს არ გააჩნია სულიერი საკუთრება,

ის საკუთარ თავს აღითქვამს დაჩაგრულად და უბედურად და აქედან გამომდინარე,

დამანგრეველ სიბოროტეს აგროვებს საკუთარ გულში. ანარქიზმი არის ატომიზმი,

საზოგადოებრივი მთლიანობის დაშლა თვითდამკვიდრებად ატომებად, ინდივიდებად

რომლებიც საკუთარი თავიდან იწყებენ ისტორიას და უარყოფენ ყველა სახის უმაღლეს

რეალობას. ანარქიზმის ზეიმი იქნებოდა ორგანულად დაკავშირებული ყველა

იერარქიული რეალობის ჩამოშლა, მთელი კოსმიური წყობის ნგრევა, ქაოსის ამბოხება

კოსმოსის წინააღმდეგ. ღმერთის, ერის, სახელმწიფოს, კაცობრიობის და ყველა სახის

კოსმიურ რეალობათა უარყოფით, ანარქიზმი აშიშვლებს ადამიანს და აყენებს მას

სიცარიელეში და სიცარიელის წინაშე, სადაც ხდება ადამიანის განადგურება, ადამიანის,

რომლის გულისთვისაც ანარქისტები წინ აღუდგნენ ღმერთს და მთელ ქვეყნიერებას.

ადამიანის პიროვნულობა, ადამიანის ინდივიდუალურობა, რეალურად არსებობს

მხოლოდ მაშინ თუ არსებობს უმაღლესი რეალობები, ვიდრე ადამიანი, ვიდრე მისი

ჩაკეტილი <<მე>>. ადამიანი სიღრმისეულად არსებობს მხოლოდ მაშინ თუ არსებობს

ღმერთი და თუ არ არსებობს ღმერთი და თუ მასში კვდება ღმერთი, ის იღუპება და

ნადგურდება. ადამიანი, რომელშიც იქნება მხოლოდ სიბრტყისეული და არ იქნება

103

სიღრმისეული განზომილება, გაიფანტება ქარისგან და დაკარგავს საუკუნეობრივად

ღმერთისგან მიცემული საკუთარი სახელის უფლებას. ანარქიზმი ისეთივე ადამიანის

მკვლელი იდეოლოგიაა როგორც სოციალიზმი. ისინი ანთავისუფლებენ არა ადამიანს,

არამედ ქაოტურ არაყოფიერს, რომელშიც იღუპება ადამიანი. ანარქისტებმა არ იციან

ქრისტეში დაბადებული ახალი ადამის თავისუფლება. ანარქისტული თავისუფლება ესაა

ძველი ადამის ბოლო კრუნჩხვა. ჭეშმარიტი თავისუფლების მაძიებელი არ შეიძლება იყოს

ანარქისტი. ანარქისტული თავისუფლება უარყოფითი თავისუფლებაა, თავისუფლება

<<რაღაცისგან>> და არა თავისუფლება <<რაღაცისთვის>> ეს არის ბავშვების

თავისუფლება, რომლებსაც უნდათ რომ ჰქონდეთ საშუალება აკეთონ ის, რაც მათ

მოესურვებათ. ანარქისტული იდეოლოგია უმთავრეს შემთხვევაში ანტირელიგიურია.

იგი პირველ რიგში მიმართულია ზეციური მეფის წინააღმდეგ და შემდგომ უკვე მიწიერი

მეფეების წინააღმდეგ, მაგრამ, მას შეუძლია თავი გაასაღოს რელიგიურ სწავლებადაც და

ღმერთის სახელით უარყოფა მოახდინოს დედამიწაზე არსებული ყოველგვარი

ძალაუფლების. ასეთები არიან სექტანტური მიმდინარეობები, რომლებიც თავს

ქრისტიანებად ასაღებენ. რელიგიური ანარქიზმი, ეს არის უკიდურესი რაციონალიზმი.

ანარქიზმის პათოსი ესაა ისტორიის უარყოფის პათოსი და ყოველი ისტორიის

უარმყოფელი თავის თავში შეიცავს ანარქიზმის თესლს, თუ გინდაც ის არ აღიარებდეს

თავს ანარქისტად. ანარქისტები ყველაზე უპასუხისმგებლო ადამიანები არიან, ისინი

არაფერზე არ იღებენ პასუხისმგებლობას, უპასუხისმგებლობა კი, არამამაკაცურია,

ქალური, პასიური სულის გამოვლინებაა. ადამიანის პიროვნულობა და მისი

თავისუფლება განუყოფლადაა დაკავშირებული იერარქიულობასთან, აი ჭეშმარიტება

რომელიც დახურულია ანარქისტებისთვის და არა მარტო მათთვის, არამედ

სოციალისტებისთვის, დემოკრატებისთვის, ლიბერალებისთვის და ყველა მათთვის ვინც

გარეგნული პოზიტიური პოლიტიკის და სოციალური იდეების ტყვეობაში იმყოფება.

პიროვნების ყოფიერება დაკავშირებულია ონთოლოგიურ უთანასწორობასთან. ასევე

მცდარია ანარქიზმის აპოკალიფსური განმარტება და დაფუძნება. აქ გამოხატულია ისევ

ის არამამაკაცური უპასუხისმგებლო პასიური სული. უარყოფა ძალაუფლების

საფუძვლების და სახელმწიფოსი, იმის საფუძველზე რომ ახლოსაა ქვეყნის დასასრული,

რომ ყველაფერი უკვე გავლილია და ამოწურულია ისტორიაში, არის რელიგიური

ცდუნება, რელიგიური ვარდნა. ჩვენ არა გვაქვს მოცემული დასასრულის ზუსტი დრო და

თარიღი და ამიტომ ყველა დროებაში უნდა მოვიხადოთ ჩვენი ვალი და გამოვავლინოთ

მამაკაცური და აქტიური სული. უფრო ღრმა ხედვით, ისტორია აღესრულება

მარადიულობაში და დროში ხდება მხოლოდ მისი პროეცირება, ამიტომ, აპოკალიფსურ

ანარქიზმს არა აქვს გამართლება. ანარქიზმი შინაგანად დაფარულია ლიბერალიზმში და

რადიკალიზმში, ასევე დემოკრატიზმში და სოციალიზმში და რა შეუძლიათ

დაუპირისპირონ ამ მიმდინარეობებმა ანარქიზმს? არის .მათში რაიმე დამოუკიდებელი

ონთოლოგიური საწყისი?.... ანარქიზმის ბოლო გამოვლინება შეიძლება იყოს ყველაზე

საშინელი დესპოტიზმი. ამ დესპოტიზმის წინამორბედი იქნება “ხამების” მეფობა,

უმადურთა და არაკეთილშობილთა ბატონობა. ანარქიზმის საცდურით შავ ძალებს სურთ

განაიარაღონ ადამიანი, მსოფლიო ისტორიის ყველაზე საპასუხისმგებელო დროს,

როდესაც პირიქით, საჭიროა რაინდული სულის გამოვლინება და ეს არაა შემთხვევითი,

ამაში არის რაღაც გეგმა და აზრი. გვევლინება რა სიკეთის და თავისუფლების სახით,

104

ქაოსს სურს კოსმოსის დაქცევა. იმისათვის რომ წინ აღვუდგეთ ანარქიზმის ტყუილს და

ილუზიას, საჭიროა ვაჟკაცობა და სულიერი სიმწიფე, საჭიროა სიღრმისეული ცოდნა და

ნათელი ცნობიერება. ანარქიზმი წარმოადგენს ანტიშემოქმედებით სულს და ჭეშმარიტად

შემომქმედი ადამიანი არ შეიძლება რომ წინ არ აღუდგეს მას.

ნ. ბერდიაევი

რევოლუცია

რევოლუციური პათოსი, ქაოსური სიბნელიდან წამოსული ძალადობრივი

თანასწორობის მოთხოვნაა. რევოლუცია არის მასების გადაადგილება, რაც ყოველთვის

იწვევს ხარისხის დაცემას და იერარქიის იგნორირებას. ყველაზე ძლიერად რაც

რევოლუციებში ვლინდება, ესაა წინამორბედ რეჟიმებზე მკვეთრად უარყოფითი რეაქცია.

რევოლუციებში სიძულვილი ყოველთვის უფრო მეტია ვიდრე სიყვარული. რევოლუცია

გარკვეული მნიშვნელობით ეს არის ზემოდან გამოგზავნილი სასჯელი ძველი

ცოდვებისთვის და ამ ცოდვების გამოსყიდვა. რევოლუცია იმისი მაჩვენებელია რომ, არ

არსებობდა შემოქმედებითი სულიერი ძალები, რათა მომხდარიყო საზოგადოების

რეფორმირება. რევოლუციისადმი თაყვანისცემა ისეთივე სიცრუეა როგორც ყველა სახის

კერპთაყვანისმცემლობა. ამავე დროს, დიდი მნიშვნელობა აქვს თუ ჩვენ რას

ვგულისხმობთ სიტყვა რევოლუციაში. თუ ჩვენ რევოლუციაში ვგულისხმობთ გარკვეულ

ისტორიულ დღეს რომელიც დაკავშირებულია მომხდარ ძალადობებთან,

მკვლელობებთან, სისხლისღვრასთან და ყველა სახის თავისუფლების აღკვეთასთან,

მაშინ რა თქმა უნდა არ შეიძლება რევოლუცია გვსურდეს. მაგრამ, თუ სიტყვა

რევოლუციაში ჩვენ ვგულისხმობთ ადამიანების და საზოგადოების ურთიერთობის

საფუძვლების რადიკალურ ცვლილებებს, მაშინ რევოლუცია სასურველია და ჩვენ უნდა

ვამზადებდეთ მას. რადიკალური და ღრმა ცვლილებები უკეთესობისკენ, დამოკიდებული

არ არის აუცილებლად სისხლიან ძალადობაზე. მახათმა განდი იყო მეტად

რევოლუციონერი ვიდრე ლენინი ან სტალინი. რევოლუციურობა განისაზღვრება

წარსულის რადიკალური განადგურებით. თავად რევოლუცია არის ძველი ცხოვრების

დასასრული და არა ახალი ცხოვრების დასაწყისი, წარსულის ცეცხლოვანი განადგურების

რევოლუციური ილუზია, არის ზუსტად რომ წარსული და არა მომავალი. წარსული

უგუნურების, ყველაფერი გახრწნილის და დამპალის განადგურება შეიძლება, მაგრამ,

არაფრით არ შეიძლება მარად ფასეულის განადგურება. რევოლუციური მოთხოვნა იგივე

კეისარისეული მოთხოვნაა. მხოლოდ სულიერ რევოლუციას შეუძლია იყოს მისგან

გარეთ, მისგან განყენებულად, მაგრამ, სულიერი რევოლუცია არ უნდა გავაიგივოთ

პოლიტიკურ და სოციალურ რევოლუციებთან, ის ყოფიერების სხვა სფეროს

განეკუთვნება. ჩვენი ქვეყნის პირობებში, როდესაც წონასწორობის შესანარჩუნებლად

საჭიროა მუდმივად საკუთარ სიღრმეში დაბრუნება, შეუძლებელია იმაზე ფიქრი რომ

სულს შეუძლია კეისარზე სრულ გამარჯვებას მიაღწიოს. მასაში და ბრბოში ყოველთვის

არსებობს ბნელი უფსკრული, რევოლუციები იყო ქაოტური სიბნელის სწორედ ისეთივე

შემოდინება როგორც ბარბაროსთა შემოსევა. ბარბაროსები და რევოლუციები საჭიროა

და აუცილებელია მხოლოდ გახრწნილი და ძირმომპალი საზოგადოებისთვის.

105

ნ. ბერდიაევი

კონსტიტუციონალიზმი და პარლამენტარიზმი

ახალი საუკუნის ადამიანებს უკვე აღარ შეუძლიათ პოლიტიკური და სოციალური

ფორმაციების გადამრჩენელი მისიის დაჯერება. ადამიანებმა უკვე კარგად უწყიან მათი

შესაძლებლობების ფარდოფითობის შესახებ. კონსტიტუციის რწმენა, ესაა საცოდავი

რწმენა. რა თქმა უნდა შეიძლება კონსტიტუციის გამართვა დღევანდელი დღის

მოთხოვნილებების შესაბამისად, მაგრამ გჯეროდეს მისი, ეს უაზრობაა. სამართლებრივი

სახელმწიფოსგან კუმირის შექმნა უღირსობის გამოხატულებაა. ჩვენ უკვე აღარ გვჯერავს

კონსტიტუციების და პარლამენტარიზმის, როგორც ჩვენი ყველა უბედურების პანაცეის.

შეიძლება ვცნოთ კონსტიტუციონალიზმის და პარლამენტარიზმის მხოლოდ ზოგადი

საჭიროება, მაგრამ, ჩვენ ვიცით რომ ამ გზებით შეუძლებელია სრულფასოვანი

საზოგადოების შექმნა და სიბოროტისგან და ტანჯვისგან განკურნება. დღეს

პარლამენტარიზმი მთელს მსოფლიოში განიცდის სერიოზულ კრიზისს და ყველასთვის

უკვე ნათელია რომ, არსებულმა ყველა პოლიტიკურმა ფორმაციამ ამოწურა თავისი

შესაძლებლობები. პოლიტიკამ უნდა დაიკავოს თავისი დაქვემდებარებული

მეორეხარისხოვანი ადგილი, უნდა შეწყვიტოს სიკეთის და ბოროტების კრიტერიუმების

განსაზღვრა. პოლიტიკა უნდა დაემორჩილოს სულს და სულიერ მიზნებს. ჩვენს

ცხოვრებაში უნდა მოხდეს პოლიტიკის დიქტატურის გადალახვა, რომლისგანაც ქვეყანა

იგუდება და სისხლისგან იცლება. აუცილებლად უნდა მოხდეს უდიდესი სულიერი

რეაქცია, პოლიტიკის ძალაუფლებისა და ბატონობის წინააღმდეგ.

ნ. ბერდიაევი

რასა და რასიზმი

რასა ზოოლოგიური კატეგორიაა, პრეისტორიული მატერიაა და ამით განსხვავდება

იგი ეროვნულისგან, რომელიც კულტურულ-ისტორიული ფენომენია. რასიზმი ეს არის

უხეში მატერიალიზმი, რომელმაც მიიღო მისტიკური ხასიათი. რასიზმი სულს აყენებს

დამოკიდებულებაში ფორმასთან, თავის ქალასთან, თმის ფერთან და ასე შემდეგ. ეს არის

აბსოლიტური მატერიალისტური დეტერმინიზმი, აბსოლიტურად მტრული, სულისთვის

და სულიერებისთვის. რასიული თეორიისთვის ადამიანი არის დეტერმინიზებული

ბიოლოგიური ცხოველი. რასიზმი არის აბსოლიტური სიცრუე. რასიზმი ბევრად კიდევ

უფრო უარესია ვიდრე ნაციონალიზმი.

ნ. ბერდიაევი

106

ომი

ომი, ბრძოლის ერთ-ერთი კეთილშობილური, თუმცა სასტიკი ფორმაა . ომი,

სიბნელის და სინათლის, სიძულვილის და სიყვარულის, ცხოველური ეგოიზმის და

უმაღლესი თავგანწირვის გამოხატულებაა. ომი არ შეიძლება იყოს მხოლოდ კეთილი ან

მხოლოდ ბოროტი, ომში უდიდესი სიკეთე და უდიდესი ბოროტებაა. ომი ცოდვისგან

შობილია და ამავე დროს ცოდვის გამოსყიდვის საშუალებაა. ბოროტება უნდა ვეძებოთ

არა ომში, არამედ ომამდე, გარეგნულად მშვიდ და მშვიდობიან დროებაში, ამ ერთი

შეხედვით მშვიდობიან დროებაში ხდება სულიერი მკვლელობები, გროვდება სიბოროტე

და სიძულვილი, ომში კი მსხვერპლშეწირვით ხდება წარმოქმნილი ცოდვების

გამოსყიდვა. ომს ყოველთვის წარმოშობს ფატუმი და არა თავისუფლება. თუ წარსულში

ომი შეიძლებოდა ყოფილიყო ფარდობითი ბოროტება და ომი შემტევითი და

დამპყრობლური, ყოველთვის ითვლებოდა დანაშაულად და არ შეიძლებოდა მისი

გამართლება, ხოლო ომი თავდაცვითი და განმათავისუფლებელი ითვლებოდა

გამართლებულად, სამომავლოდ დადგება ალბათ ისეთი ეპოქა როდესაც ომი შეიქმნება

აბსოლიტურ ბოროტებად. დღეს დღეობით ომი უკვე აღარაა ერებსა და სახელმწიფოებს

შორის არსებული ლოკალიზირებული მოვლენა, ომი ხდება კოსმიურ მოვლენად, უფრო

სწორად ანტიკოსმიურად. რაც შეეხება სამოქალაქო ომს, მისი გამომწვევი მიზეზები

ყოველთვის საზოგადოების გარკვეული ჯგუფების ინტერესების სფეროშია. სამოქალაქო

ომი ეს არის ინტერესების ომი.

ნ. ბერდიაევი

პაციფიზმი

ცოდვილი კაცობრიობისათვის პაციფიზმი არის სიყალბე და ტყუილი. პაციფისტების

შიში ფიზიკური ძალადობის წინაშე, წარმოშობილია ცხოვრებისადმი არასულიერი

დამოკიდებულებით და მატერიალური სამყაროსადმი გადაჭარბებული რწმენით.

ფიზიკური ძალადობა არ არსებობს როგორც დამოუკიდებლად არსებული, ის არის

ადამიანის და ქვეყნის სულიერი მდგომარეობის გამოხატულება. პაციფიზმი ებრძვის

გამოვლენილ, გარეგნულ ფიზიკურ ძალადობას, უპირისპირდება შედეგს და არა

მიზეზს. პაციფიზმი არსებული ისტორიული ამოცანების უარყოფაა. პაციფიზმი

უქვემდებარებს ისტორიას განყენებულ მორალიზმს ან განყენებულ სოციოლოგიზმს. აქვე

პესიმისტების და ოპტიმისტების საყურადღებოდ შეიძლება ითქვას რომ, როგორც

პესიმიზმი ასევე ოპტიმიზმი წარმოადგენს დეტერმინაციის ფორმას, ისინი ერთნაირად

ეწინააღმდეგებიან თავისუფლებას. ისტორია არ არის არც პროგრესი და არც რეგრესი,

ისტორია არის ტრაგიკული ბრძოლა, მასში ამოიზრდება როგორც სიკეთე ასევე

ბოროტებაც, მასში ხდება ურთიერთსაწინააღმდეგო მხარეების გაშიშვლება.

ნ. ბერდიაევი

107

საკუთრების შესახებ

სამეურნეო ცხოვრებაში ორგანული იერარქიულობის პრინციპი განუყოფლადაა

დაკავშირებული კერძო საკუთრების პრინციპთან. თუმცა საკუთრების პრინციპი უკვე

დიდი ხანია ძალაგამოცლილი და გადაგვარებულია. ბურჟუაზიულ-კაპიტალისტურმა

ეპოქამ საკუთრება მოწყვიტა მისი ონთოლოგიური ფესვებიდან, სოციალისტებმა კი,

უკვე დიდი ხნის წინ დაწყებული საკუთრების სულიერი საფუძვლების ნგრევა

ბოლომდე მიიყვანეს. საკუთრების გადაქცევა ანგარების, მომხვეჭველობის და

ჩაგვრის იარაღად, სულიერად ანგრევს საკუთრების პრინციპს და ნიადაგს ამზადებს

მისი სოციალისტური უარყოფისთვის. სოციალისტური ცნობიერებისთვის

ყოველგვარი სამეურნეო აქტი სრულებით უსულოა, ამორალურია და განისაზღვრება

შიშველი ინტერესებით და ამიტომ მათში არ შეიძლება დამაგრდეს სულიერად რაიმე

ფასეული და ზნეობრივად გააზრებული. თქვენ სოციალისტები, შეშლილები ხართ

ეკონომიკაზე და იმყოფებით ეკონომიკური სინამდვილის მონობაში, მაგრამ,

არსებითად, თქვენ გძულთ მეურნეობა და მასში ხედავთ მხოლოდ ნივთებს, რომ

მიიტაცოთ და გაინაწილოთ, ამიტომაა რომ ასე ხელაღებით და მსუბუქად უარყოფთ

საკუთრებას, ამაში თქვენ ძალიან გავხართ იმ ბურჟუებს რომლებმაც უკვე დიდი

ხანია უარყვეს ყველაფერი წმინდა და სასიამუვნო და კეთილმოწყობილი ცხოვრების

მოსაწყობად დაკავდნენ ბუნების ძარცვით. საკუთრების საწყისი დაკავშირებულია

პიროვნების მეტაფიზიკურ ბუნებასთან. საკუთრება დაკავშირებულია ასევე

წინაპრებისადმი დამოკიდებულებასთან. ძველ მფლობელებთან დაკავშირებულ

გადმოცემებთან და მოგონებებთან. რაც ხელს უწყობს დროებათა და თაობათა კავშირს.

კერძო საკუთრება მიწაზე, შესაძლებელს ხდის არსებული მიწისადმი, მინდვრისადმი,

ხისადმი, ტყისადმი და სახლისადმი სიყვარულს. იმისათვის რომ არ მოხდეს კერძო

საკუთრების ბოროტად გამოყენება, საჭიროა რომ იგი შეზღუდული იყოს და

ემორჩილებოდეს უფრო მაღალ საწყისებს. საკუთრების მეშჩანური გაღმერთება და

მისი სამეურნეო ცხოვრებაში ბოროტად გამოყენება იწვევს მისი ონთოლოგიური

საფუძვლის გადაგვარებას. კერძო საკუთრება მიწაზე, უფრო მეტად სულიერი

დამოკიდებულებაა მიწისადმი, ვიდრე მიწის ნაციონალიზაცია და სოციალიზაცია.

მეურნეობისადმი სულიერი დამოკიდებულება ითვალისწინებს ასკეტიკას,

მოთხოვნილების ჟინის შეზღუდვას. მოტხოვნილების უსაზღვრო ზრდამ წარმოშვა

ინდუსტრიულ-კაპიტალისტური ცივილიზაცია, რომელიც საკმაოდ მძიმე აღმოჩნდა

თავისი შედეგებით, უდიდესი რყევებით და კატასტროფებით და თუ ხალხს სურს

სულიერი აღორძინება, მაშინ მათ მოუწევთ დადგნენ ასკეტური თვითშეზღუდვის და

სამეურნეო ცხოვრების გასულიერების გზაზე.

ნ. ბერდიაევი

პერსონალისტური აღრზდა

პერსონალიზმი უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებს აღრზდას და პირადი

ცხოვრების მარეგულირებელ ინსტიტუტებს. მის საფუძვლებში ის დებს პრინციპებს

რომლებიც ეწინააღმდეგება გაუსახურებას და კოლექტივის მიერ ბავშვის პიროვნების

დამორჩილებას. აღზრდის მიზანი სრულებითაც არ არის ის რომ, მან ბავშვი

108

სოციალურ გარემოზე მორჩილებას და შემგუებლობას მიაჩვიოს, ან დაარწმუნოს იგი

სახელმწიფოს ამა თუ იმ დოქტრინის რეალობაში. აღრზდის არსი, ასევე არ

მდგომარეობს მოქალაქის ფორმირებაში, არც პროფესიის დაუფლებაში და არც რაღაც

სოციალური პერსონაჟის შექმნაში. მისი მთავარი ფუნქციაა არა ის რომ აცხოს

ცნობიერი მოქალაქეები და დიდებული პატრიოტები, არამედ, მისი ფუნქცია

მდგომარეობს იმაში რომ, გააღვიძოს ადამიანში პიროვნება, რომ მან შეძლოს

ცხოვრებაში ჩართვა და მოქმედება როგორც პიროვნებამ. ამგვარად, ჩვენ წინააღმდეგი

ვართ სკოლაში ყოველგვარი ტოტალიტარული რეჟიმის არსებობის, რომელიც იმის

მაგივრად რომ პიროვნება მოამზადოს ცხოვრებაში მისი თავისუფლების და

პასუხისმგებლობის განხორციელებისთვის, თავიდანვე უარყოფს პიროვნულ საწყისს.

პიროვნების აქტიურობა, ესაა გარკვეული მიზნის მისაღწევად და რწმენის შესაძენად

მიმართული თავისუფლება. აქედან გამომდინარე რა თქმა უნდა პიროვნების აღრზდა

არ შეიძლება იყოს ტოტალიტალური, ანუ გარედან მომქმედი, მატერიალურ--

იძულებითი. აღრზდა მიმართული უნდა იყოს ადამიანის მთლიანობაზე, მისი

ცნობიერების და მსოფლმხედველობის მთლიანობაზე. არსებობს კონცეფცია, რომელის

მიხედვითაც საჭიროა აღრზდის და სწავლების, ანუ ცოდნის მიღების პროცესის

ერთმანეთისგან გამიჯვნა. ასეთ შემთხვევაში აღრზდა ისევე როგორც რელიგია,

დარჩებოდა მთლიანად ოჯახის კერძო საქმედ, ხოლო სკოლა მიიღებდა რა

შემსუბუქებას, სულიერებისადმი სრული გულგრილობით, მთელ თავის ძალებს

მიმართავდა სასწავლო პროცესზე. მაგრამ ასეთი გამიჯვნა ხელსაყრელი იქნებოდა

მხოლოდ მატერიალურად შეძლებული ოჯახებისთვის და მათთვის ვისაც

თავისუფალი დრო გააჩნიათ შვილების სრულფასოვნად აღსაზრდელად.

ამავდროულად სკოლა მისი პირველივე საფეხურიდან ასრულებს არა უბრალოდ

ცოდნის და უნარების დაგროვების ფუნქციას, არამედ ცხოვრების სწავლების ფუნქციას

და რამდენადაც აღრზდის საბოლოო მიზანს წარმოადგენს პიროვნების ცხოვრებაში

ჩართვა, არცერთ სკოლას არ შეუძლია გაამართლოს ან იგნორირება გაუწიოს

ადამიანის მიერ ადამიანის ექსპლუატაციის არსებობას, სოციალური კონფორმიზმის

და სახელმწიფოებრივი სულის ბატონობის არსებობას, საზოგადოებრივ და პირად

ცხოვრებაში სიცრუის ჭეშმარიტებაზე უპირატესობას, ინსტიქტის სიყვარულზე და

უანგარობაზე უპირატესობას. სწორედ ამ აზრით ვამბობთ ჩვენ რომ საერო სკოლას

არ შეუძლია და არც შეიძლება რომ იყოს ამღზრდელობითი მნიშვნელობით

ნეიტრალური. მომავალში მან სახელმწიფოსგან უნდა დაიცვას ადამიანის

პერსონალისტური კონცეფცია, (და მისით ბავშვის) ისეთი სახელმწიფოსგან რომელიც

ამღზრდელობით სფეროში ერთმანეთში აურევს საეროს ინდიფერეტულობისგან და

კონტროლს დაქვემდებარებისგან. ბავშვის, ისევე როგორც მოზარდის აღრზდა და

მასზე ყოველგვარი ზეგავლენა ხორციელდება ავტორიტეტის მფარველობის ქვეშ,

რომელიც თანდათანობით იქცევა სუბიექტის შინაგან მონაპოვრად. რა ავტორიტეტია

ეს რომელიც მონაწილეობს აღზრდაში? უპირველეს ყოვლისა რა თქმა უნდა ეს არ

არის სახელმწიფო, იმიტომ რომ სახელმწიფოს არავითარი ურთიერთობა არ გააჩნია

ადამიანის პირად ცხოვრებასთან როგორც ასეთთან. მანამ პიროვნება არ გაიზრდება,

ის მიბმულია ბუნებრივ საზოგადოებაზე, რომელშიც ის ხვდება დაბადებიდან, ანუ

ოჯახზე. ამიტომ, ოჯახის მიერ აღიარებული ყოველი სულიერი ავტორიტეტი

109

ეხმარება ამღრზდელობით პროცესს, ხოლო ამგვარი ავტორიტეტის არარსებობის

შემთხვევაში იგი თავად წარმოადგენს ავტორიტეტს. ამგვარად, ჩვენ ვუარყოფთ

სახელმწიფოს მონოპოლიას აღრზდაზე და ასევე სკოლაზე. აქვე უნდა ითქვას რომ,

არ შეიძლება მცდარი წარმოდგენის შექმნა ოჯახზე. სახელმწიფოს წინაშე ოჯახის

უპირატესობა არ ნიშნავს ბავშვის პიროვნებაზე ოჯახის მხრიდან თვითნებობას და

უპირობო ძალაუფლების ფლობას, არ უნდა დაგვავიწყდეს ბევრი ოჯახის მიერ

აღრზდის საქმეში გამოვლენილი არაკომპეტენტურობის, გულგრილობის და

ეგოიზმის შესახებ. ასეთ შემთხვევაში სახელმწიფოს შეუძლია და ვალდებულია

ითამაშოს ორმაგი როლი: პიროვნების დამცველის და საზოგადოებრივი

კეთილდღეობის ორგანიზატორის. ანუ, მან უნდა უზრუნველყოს

თანასაზოგადოებათა სამოქალაქო ერთობა, მთელი მისი შემადგენლობითი

მრავალფეროვნებით და უზრუნველყოს მათი ტექნიკური მხარდაჭერა. ასევე, ამ

საქმეში სახელმწიფოს ეკუთვნის საზოგადოებრივი კონტროლის როლი, რაც

დაკავშირებულია შეფასებასთან, განათლებისთვის საჭირო პირობების შეფასება,

ხარისხის შეფასება, სკოლის პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის არსებული დონის

შეფასება დ.ა.შ. ეს მინიმალური კონტროლი ვრცელდება არა მარტო სახელმწიფო

სკოლებზე, არამედ კერძო დაწესებულებებზეც, იმათზეც, რომლებიც მთლიანად

საკუთარი, ანუ კერძო შემოსავლებით არსებობენ. ეს კონტროლი უნდა იყოს

ეფექტური და ამავდროულად თვითნებობისგან შეზღუდული, რომ არ მიიღოს

ინკვიზიციის სახე, რაც, მისი მოქნილი სისტემით უნდა იქნეს მიღწეული.

ყველაფერი ეს, უნდა ხორციელდებოდეს მასწავლებელთა კავშირებთან და

ოჯახებთან თანამშრომლობით. ასევე, სახელმწიფოს შეუძლია ითამაშოს

წამხალისებელის როლი, მიანიჭოს სკოლას ‘’საუკეთესო სკოლის’’ სახელი დ.ა.შ.

ე. მუნიე

კულტურა

ჩვენ ვცხოვრობთ პლებეისტური აჯანყების ეპოქაში, რომელიც მიმართულია

კულტურაში ყოველივე არისტოკრატიულის წინააღმდეგ, როცა მოთხოვნა ხარისხზე

ძალიან მცირეა ან საერთოდ აღარ არის. ეს არის “სოციალური დაკვეთის” ეპოქა. დღეს

მასების სოციალური დაკვეთა განსაზღვრავს თუ რა უნდა იყოს კულტურა. როდესაც

ხდება მასის კულტურასთან დაახლოვება და ურთიერთობა, ეს აუცილებელია და

სამართლიანია, მასები არ უნდა დარჩნენ სიბნელეში, მაგრამ მასების კულტურასთან

დაახლოვების სამართლიანობას აქვს მეორე მხარეც, რაც გამოიხატება კულტურის

ხარისხობრივ დაცემაში. ეს პროცესი ნიშნავს არა მარტო იმას რომ მასები მაღლდებიან

თავისი კულტურული დონით, რომ მათში იღვიძებს კულტურული მოთხოვნილებები,

არამედ იმასაც რომ, მასები იწყებენ კულტურაზე ბატონობას და ურგებენ მას საკუთარ

დონეს. ისტორიულად, სულიერი კულტურის შემომქმედთა და ინიციატორთა

მდგომარეობა არასდროს არ ყოფილა მსუბუქი. დღეისათვის კულტურის შემომქმედთ

ფორმალურად ნაბოძები აქვთ სრული თავისუფლება, მაგრამ მატერიალურად ისინი

სრულიად დაჩაგრულ მდგომარეობაში იმყოფებიან და სწორედ ეკონომიური

110

სტიმულიატორების მეშვეობით მყარდება დიქტატურა სულზე, რაც, არა მარტო სპობს

შემოქმედების თავისუფლებას, არამედ, ასევე იძლევა კულტურის მოღვაწეთა მოსყიდვის

შესაძლებლობას და აიძულებს მათ სახელმწიფოებრივი დაკვეთების შესრულებას.

ყოველივე ამას, შეუძლია დაუპირისპირდეს მხოლოდ თავისუფალი სინდისის გმირული

წინააღმდეგობა. კულტურა, თავისი ფასეულობებით არის საშუალება სულიერი

ცხოვრებისთვის, ადამიანის სულიერი აღორძინებისთვის, დღეს კი, ის გადაიქცა

თვითმიზნად და ადამიანის შემოქმედებითი თავისუფლების დამრთგუნველად.

ნ. ბერდიაევი

ეკონომიკური ფაქტორი

დღეისათვის ეკონომიკური ფაქტორი უდიდეს როლს თამაშობს ხალხის და

ცალკეული ადამიანების ცხოვრებაში. წარმოება, ფინანსები, კომერცია, აი ყველაფერი

ის რასაც დღეს ანგარიშს უწევენ. პოლიტიკას მთლიანად აკონტროლებს ფინანსები.

სავაჭრო ეკონომიკური ურთიერთობები გადამწყვეტ ზეგავლენას ახდენს ხალხთა

შორის ურთიერთობებზე, უფრო მეტიც, თანამედროვე ადამიანები დარწმუნებულები

არიან რომ მხოლოდ ეკონომიკური პირობებია ისტორიული მოვლენების წინასწარ

განმსაზღვრელი და იმასაც კი ფიქრობენ რომ, ასე იყო ყოველთვის. გამოგონებული

იქნა განსაკუთრებული თეორიაც, რომელიც ყველაფერს ეკონომიკური ფაქტორებით

ხსნის და რომელიც ატარებს განსაკუთრებულად საჩვენებელ დასახელებას,

ისტორიული მატერიალიზმი. რათქმაუნდა, მასები რაღაც საშუალებებით ყოველთვის

იყვნენ მართულები და შეიძლება ითქვას რომ მათი ისტორიული როლიც სწორედ

იმაში მდგომარეობდა რომ მართულები ყოფილიყვნენ, რამდენადაც, ისინი პასიურ

ელემენტებს წარმოადგენდნენ. დღეისათვის მათ სამართავად საკმარისია უბრალო

მატერიალური საშუალებები, ფული და მატერიალური ნივთები და ეს ნათლად

აჩვენებს თუ რა სიღრმეებამდე დავიდა ჩვენი ეპოქის დაცემა. ამავე დროს, მასებს

შთააგონებენ რომ ისინი მართულები არ არიან და დამოუკიდებლად მართავენ

საკუთარ თავს და ის ფაქტი რომ მათ სჯერავთ ამისი, მყარად ასაბუთებს რომ,

მასებისთვის მახასიათებელი გულუბრყვილობა ჭეშმარიტად უსაზღვროა. რამდენადაც

ჩვენ ვსაუბრობთ ეკონომიკურ ფაქტორებზე, აქვე გავაქარწყლებთ ილუზიას იმასთან

დაკავშირებით რომ, თითქოს ხალხთა შორის კომერციული კავშირების დამყარება

ხელს უწყობს მათ დაახლოებას და ურთიერთგაგებას. სინამდვილეში, ამ ყველაფერს

მოაქვს ზუსტად საწინააღმდეგო შედეგი. როგორც უკვე მრავალჯერ მივანიშნეთ,

მატერია არის მრავლობითობა, დანაწევრება და დაყოფა და სწორედ ეს გარემოება

წარმოადგენს ბრძოლის და კონფლიქტების მიზეზს. ეკონომიკური სფერო, ხალხთა

შორის, თუ ცალკეული პირების შემთხვევაში ესაა კონკურენციის და ინტერესის

სფერო, მაგრამ, გამოუსწორებელი მეოცნებეებისთვის და იდეალისტებისთვის

წარმოუდგენელია ამის დაჯერება და ძალზე საოცარია როცა ასეთ პირობებში,

ადამიანები ლაპარაკობენ ომების შეჩერებაზე და მსოფლიო მშვიდობის დამყარებაზე.

სულ უფრო და უფრო სახიფათო ხდება ახალი გამოგონებები, რომელთა რაოდენობა

ყოველდღიურად იზრდება, (იმ შემთხვევაშიც კი როცა მათ პირდაპირი კავშირი არ

111

გააჩნიათ მასიური განადგურების შეიარაღებასთან) იმიტომ რომ, ისინი აპელირებენ

ისეთ ძალებზე, რომელთა ჭეშმარიტი ბუნება სრულიად უცნობია მომხმარებლისთვის.

(სულ რომ არაფერი ვთქვათ ეკოლოგიური ბალანსის დარღვევაზე) თანამედროვე

ადამიანები ჯიუტად ირწმუნებიან რომ პროგრესის დახმარებით მათ მნიშვნელოვნად

აამაღლეს საკუთარი კეთილდღეობა. ჩვენი ხედვით, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მათ

მართლა მიაღწიეს რაღაცაში საკუთარ მიზანს, საეჭვოა რომ დახარჯული ძალისხმევა

გამართლებული იყოს მიღებული შედეგებით და მეტიც, მიღწეულია თუ არა ეს

მიზნები ესეც საეჭვოა. პირველ რიგში გათვალისწინებული უნდა იყოს რომ, ყველას

არ გააჩნია ერთნაირი გემოვნება და ერთნაირი მოთხოვნილებები და ძალიან ბევრი,

დიდი სიხარულით თავს აარიდებდა ამ თანამედროვე ორომტრიალს, (თუმცა ამის

შესაძლებლობა აღარ არსებობს) ნუთუ შეიძლება სიკეთის ქმნად ჩაითვალოს ის

რომ, ამდაგვარ ადამიანებს აიძულებენ მონაწილეობა მიიღონ მათი საკუთარი

ბუნებისთვის სრულიად უცხო და საწინააღმდეგო მოვლენებში?

რ. გენონი

ტექნიკური ცივილიზაცია

ტექნიკა ეს არის თანამედროვე მაგია. მას უნდა ძალადობრივად გაიგოს ბუნების

საიდუმლო და ადამიანის ანგარებითი მიზნებიდან გამომდინარე, იბატონოს მასზე.

მცდარი იქნება ვიფიქროთ რომ მანქანა კლავს სულს, მანქანა კლავს არა სულს, არამედ

სხეულს, მატერიას. იგი იწვევს ორგანული წყობის სიკვდილს. თანამედროვე ადამიანზე

ბატონობენ არა ბუნების დემონები, არამედ ცივილიზაციის ბარბაროსობა და

თავისუფლებაზე გამოსული ტექნიკის და მანქანის დემონები. ცივილიზაცია წარმოიშვა

როგორც საშუალება, მაგრამ შემდგომში იგი გადაიქცა ადამიანის მართვის დესპოტურ

მიზნად. დღეს მთავრდება ევოლუციონისტური ოპტიმიზმი, რომელიც ირწმუნებოდა

რომ ბუნებრივ სამყაროში ყველაფერი მიდიოდა უკეთესობისკენ. დღეს უკვე გამოჩნდა

ახალი რეალობა. ადამიანს ურთიერთობა უწევს არა ღმერთისგან შექმნილ ბუნებასთან,

არამედ ახალი სახის რეალობასთან, ადამიანის და ცივილიზაციის მიერ შექმნილ

ტექნიკური ცივილიზაციის არაბუნებრივ რეალობასთან. ტექნიკაში არის შავი მაგიის

ელემენტი, მაგრამ ამავე დროს მანქანის ისტორიულ როლს საჭიროა ვუყუროთ

დიალექტიკურად, არ შეიძლება მასზე ითქვას მხოლოდ ხო ან არა. ტექნიკის როლი

ორმხრივია, მას გააჩნია როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი მნიშვნელობა და

ტექნიკის რომანტიკული უარყოფა რეაქციულია და უძლურია. საჭიროა მეცნიერული

აღმოჩენების არა უარყოფა, არამედ მათი სულიერი ფლობა. ტექნიკის ძალაუფლებას აქვს

კიდევ ერთი უარყოფითი ზემოქმედება ადამიანზე, ტექნიკა ახდენს დროის აჩქარებას და

დროის უკვე არცერთ გაელვებას აღარ გააჩნია თვითფასეულობა. ადამიანს არ ძალუძს

მუდმივად სდიოს არაბუნებრივად აჩქარებულ დროს, რომლის ყოველი მომენტი, არის

მხოლოდ საშუალება შემდგომი გაელვებისთვის. ადამიანი გადაიქცა არაადამიანური

პროცესის მსხვერპლად, არაადამიანური მიზნების მიღწევის ბრმა საშუალებად, რაც

იწვევს სულიერი აქტიურობის დაცემას, ადამიანის ბუნება განიცდის გაუცხოვებას და

112

იღუპება და ეს ყველაფერი ხდება იმ დროს როდესაც ადამიანისგან მოითხოვება

მაქსიმალური სულიერი და ფიზიკური აქტიურობა.

ნ. ბერდიაევი

კაპიტალისტური ეკონომიკა

საერთო არასტაბილურობის პირობებში ეკონომიკური პრობლემატიკისთვის

უზომო მნიშვნელობის მინიჭება სოციალური ავადმყოფობის მანიშნებელია. საჭიროა

რომ, ეკონომიკურ საწყისს აუცილებლად და სასწრაფოდ მივუჩინოთ საკუთარი

ადგილი. ეს პრობლემები შეიძლება შევარყიოთ, ხშირ შემთხვევაში შევასწოროთ,

მაგრამ ვერაფერს მოვუხერხებთ მას მხოლოდ მორალისტური უარყოფით. არცერთი

ადამიანური პრობლემა არ ექვემდებარება გადაწყვეტას თუ ჩვენ განვიხილავთ მას

სუფთა ტექნიკური კატეგორიებით. ამიტომ, ჩვენ ვიცავთ ეკონომიკური საწყისის

ადამიანზე და პოლიტიკაზე დაქვემდებარების იდეას. ჩვენი კაპიტალიზმისადმი

ოპოზიციონრობა უნდა გამომდინარეობდეს არა წარსულისადმი მწუხარების

გამოხატვით, არამედ მომავლის შექმნის სურვილით და დღევანდელობის ყველა

დადებითი მონაპოვარის შენარჩუნებით. პროგრესისტულ იდეოლოგიებზე

პერსონალიზმს შეუძლია მხოლოდ გაიცინოს. მატერიალური პროგრესის შედეგად

ადამიანი არ უკეთესდება ავტომატურად. ადამიანი ტექნიკურ მონაპოვრებს იყენებს

თავისი გაორებული ბუნების შესაბამისად და სოციალური პირობების მიხედვით,

რომელშიც ის ცხოვრობს და ეს გამოყენება შეიძლება იყოს მისთვის როგორც

სასარგებლო ასევე ზიანის მომტანიც. ტექნიკის სფერო უფრო მეტად ფართოა და

მისი ფორმები უფრო მეტად მრავალფეროვანია ვიდრე ფიზიკის და მათემატიკური

მეცნიერებების საშუალებით მატერიალური ძალების ექსპლუატაცია. მისი როლი

იმაში მდგომარეობს რომ, ადამიანმა შეძლოს საკუთარი ქმედების ისეთი სახით

ორგანიზება, რომ შესაძლებელი გახდეს გასავლელი გზის შემცირება, ძალების

დაზოგვა და ეფექტურობის გაზრდა. ტექნიკური ცივილიზაცია იმის გამო კი არ

იმსახურებს გაკიცხვას რომ ის თავის თავად არაადამიანურად გვევლინება, არამედ

იმიტომ რომ, ის ჯერ კიდევ საკმარისად არ არის ჰუმანიზირებული და იმიტომ რომ,

ის ემსახურება არაადამიანურ წყობას. კაპიტალიზმის პირობებში, ტექნიკისადმი

მიმართული კრიტიკულ შენიშვნათა უმრავლესობა უნდა გადამისამართდეს შრომის

უზნეო ორგანიზებაზე, სადაც მუშის პიროვნება განიხილება როგორც წარმოების

ეფექტურობის უბრალო იარაღი და სადაც ტექნიკაც დამონებული და

დამორჩილებულია. ამდენად, პიროვნებამ თავისი ეკონომიკური საყრდენი უნდა

ეძებოს არა ტექნიკური აღჭურვილობის უკან, არამედ მის წინ, ტექნიკის

გაფართოებაში და გამრავალფეროვნებაში, კაპიტალიზმის სოციალურ ეკონომიკური

ორგანიზაციისგან მის განთავისუფლებაში და ყურადღების მიქცევაში, რათა მან

ადამიანის პირადი ცხოვრება არ გადაყლაპოს, ან მისი დეფორმაცია რომ არ

მოახდინოს. ასეთია არსებული რაციონალისტური და ტექნოკრატიული უტოპიების

საწინააღმდეგოდ არსებული ერთადერთი გონივრული გზა. რაც შეეხება სულიერი

მისწრაფებების მქონე ტექნიკოსებს, საჭიროა რათა მათ მოიძიონ ახალი გზები ახალი

ტექნიკის შესაქმნელად. უკვე დღესვე შეგვიძლია ვივარაუდოთ ორი მიმართულება

113

საითკენაც უნდა მოხდეს მოძრაობა: საჭიროა ორგანული და სულიერი სტრუქტურების

გაფართოება და ცენტრალიზაციის, ინდუსტრიული გიგანტომანიის და თავკომბალა

ქალაქების საწინააღმდეგოდ მიმართული ორიენტაცია. მას შემდეგ რაც

კაპიტალიზმმა, ფული, გაცვლის ეს უბრალო სიმბოლო გადააქცია სიმდიდრედ, ყიდვა

გაყიდვის შესაძლებლობით და მევახშური პროცენტით მოგების მომტანად, ფულის ეს

მომგებიანობა უნდა ჩაითვალოს დაუმსახურებელ მოგებად, რამდენადაც ეს არის

სპეკულაციური, უშრომველი შემოსავალი. კაპიტალისტური მოგება არსებობს ორმაგი

პარაზიტირების ხარჯზე: პირველი მიმართულია ბუნების წინააღმდეგ, ფულის

ხარჯზე და მეორე მიმართულია ადამიანის წინააღმდეგ, შრომის ხარჯზე, რომლის

ანაზღაურებაც არ შეესაბამება ადამიანის მიერ გაწეულ სამუშაოს. თანამედროვე

ფინანსებმა განავითარეს საბანკო მევახშეობის ყველა ფორმა: საკრედიტო ინფლაცია,

საქმეში ჩართული არარსებული საწარმოები და საბირჟო მევახშეობა, ასეთ სისტემაში

ფული წარმოადგენს მართველი თანამდებობის მოპოვების საშუალებას. აუცილებელია

ასევე მხილებული იქნეს ის მისტიფიკაცია რომელსაც ეფარება კაპიტალიზმის

ცენტრალური მითოლოგემა: კონკურენციის პირობებში არსებული თავისუფლების

მითოლოგემა. თუ ვიხელმძღვანელებთ თავად სტრუქტურული კანონით, კაპიტალი

წარმოადგენს მათემატიკურს და არა ორგანულს, ანონიმურს და არა ხარიხობრივად

განსაზღვრულს და იგი აუცილებლად მიისწრაფვის მასიური დაგროვებისკენ და

აქედან გამომდინარე სიძლიერის კონცენტრირებისკენ. რაციონალიზირებული

ფინანსური მექანიზმი, თავიდანვე ეუფლებოდა რა ორგანულ ეკონომიკას,

იძულებული იყო დაეჩქარებინა გაუსახურების პროცესი, ამგვარად კაპიტალიზმმა

ითამაშა თავად კაპიტალისტების თავისუფლების წინააღმდეგ, ყოველგვარი

თავისუფალი აქტიურობა აღმოჩნდა რამოდენიმე ცენტრის, უმსხვილესი

მეპატრონეების პრეროგატივა და მექანიზაცია მათ მიერ მიმართული იქნა

ცენტრალიზაციისკენ. დღეს რომ ჯადოსნური ჯოხის საშუალებით შესაძლებელი

იყოს საწარმოო კავშირების, ტრესტების, სუბსიდიების, ქვოტების დ.ა.შ. გაუქმება, იმ

შემთხვევაში თუ შენარჩუნებული იქნება სისტემის საფუძვლები, იგივე ტენდენცია

სულ მალე მიგვიყვანდა იგივე შედეგამდე. უნდა ითქვას რომ, კაპიტალისტური

მექანიზმი ართმევს 1)დაქირავებულ მუშას კანონიერ მოგებას, კანონიერ საკუთრებას

და პირად უფლებას საკუთარ შრომაზე. 2) თავისუფალ მეწარმეს ინიციატივას,

ცენტრალიზირებული ტრესტების სასარგებლოდ. 3) ტექნიკურ დირექტორს საკუთარ

ნაწარმზე ფლობის უფლებას, სპეკულაციური გადაწყვეტილებების და ფინანსური

კავშირების გამო. 4) მომხმარებელს მის შემსყიდველუნარიანობას. როგორც ეკონომიკა

ეს არის სრულებით გადაგვარებული ეკონომიკა, რომელშიც პიროვნება

დაქვემდებარებულია მოთხოვნილებაზე, მოთხოვნილება წარმოებაზე, წარმოება კი

თავის მხრივ ემსახურება მოგების მოტანას.

ე. მუნიე

უნივერსალიზმი და ინტერნაციონალიზმი

უნივერსალიზმი კონკრეტული ერთეულია, ის არ ექვემდებარება რიცხვს, ის არ არის

საერთო, არამედ იგი კონკრეტული ერთობაა, მაგალითად ქრისტიანობა არის

114

უნივერსალური, სამყაროსეული კონკრეტული ერთობა. უნივერსალური ყოველთვის

მოიცავს საკუთარ თავში მესიანიზმს, რომელიც ყოველთვის მიმართულია

ღვთაებრივისკენ და არა ქვეყნიერებისკენ, რათა ძალმოსილების ნებამ არ დაამახინჯოს

მესიანური იდეა. ნაციონალიზმს უნდა უპირისპირდებოდეს უნივერსალიზმი, რომელიც

სრულებით არ უარყოფს ეროვნებათა ინდივიდუალურობას, არამედ პირიქით, მოიცავს

მათ კონკრეტულ ერთობაში. უნივერსალიზმი ესაა ეროვნულ ცხოვრებაში სიმდიდრის

დამყარება. ყველა დიდმა ერმა რომელთაც გააჩნიათ საკუთარი იდეა და მსოფლიო

აღიარება, საკუთარი კულტურის უმაღლეს მიღწევებში შეიძინეს უნივერსალური

ხასიათი. ყველა გენიალური პიროვნება და მათ მიერ დანატოვარი შემოქმედებითი

მემკვიდრეობა ერთდროულად არის როგორც ეროვნული, ასევე უნივერსალური. რაც

შეეხება ინტერნაციონალიზმს, ეს არის განყენებული სიღარიბე. ინტერნაციონალიზმი

წარმოადგენს არა კაცობრიობის კონკრეტულ, უნივერსალურ ერთობას, რომელიც თავის

თავში მოიცავს ეროვნული ინდივიდუალობის ყველა საფეხურს, არამედ ეროვნული

ინდივიდუალობის უარმყოფელ აბსტრაქტულ ერთობას.

ნ. ბერდიაევი

ხალხი და ნაციონალიზმი

ნაციონალიზმისგან გამოწვეული ხიბლი და მონობა უფრო ღრმაა, ვიდრე

ეტატიზმისგან გამოწვეული მონობა. ერთობ რთულ მოვლენას წარმოადგენს

მემარჯვენე პარტიების დროშაზე დაწერილი ნაციონალიზმი. ნაციონალური ეგოიზმი

ისეთივე უსამართლობაა როგორც პირადი ეგოიზმი, თუმცა მიაჩნიათ რომ,

ნაციონალური ეგოიზმი ესაა ზნეობრივი ვალდებულება და იგი წარმოადგენს არა

პიროვნული ეგოიზმის, არამედ თავდადების და გმირობის გამოვლინებას.

ადამიანური თვალსაზრისით, ერისთვის ყველაფერ დასაშვებია, მისი სახელით

შეიძლება დანაშაულის ჩადენაც. ეროვნული მორალი არ სცნობს ადამიანურ მორალს

და აქ დგება ასეთი საკითხი, სად მდებარეობს ეგზისტენციალური ცენტრი, სად არის

სინდისის ორგანო, პიროვნებაში თუ ერში? პერსონალიზმისთვის ეგზისტენციალური

ცენტრი, ცნობიერების ცენტრი, იმყოფება პიროვნებაში და არა ერში, ან რაიმე სახის

კოლექტივში და არაადამიანურ რეალობაში. პიროვნება არ არის ერის ნაწილი, თავად

ეროვნულობაა პიროვნების ნაწილი და იმყოფება მასში როგორც ერთ-ერთი მისი

ხარიხობრივი შინაარსის შემადგენელი. ეროვნულობა პიროვნების მკვებავი გარემოა,

ხოლო ნაციონალიზმი ექსტერიორიზაციის და ობიექტივიზაციის შედეგად

წარმოშობილი მონობის და კერპთაყვანისმცემლობის ფორმაა. ნაციონალიზმი

ყოველთვის იკვებება ტყუილით, რომლის გარეშეც არ შეუძლია მას არსებობა.

სიცრუეა უკვე თავად ნაციონალური აზრი საკუთარ თავზე, მისი სიამაყე, რომელიც

ერთობ სასაცილოდ და გულუბრყვილოდ გამოიყურება გვერდიდან. ნაციონალური

ეგოცენტრიზმი, ჩაკეტილობა, ქსენოფობია, სრულებითაც არაა უკეთესი პირად

ეგოცენტრიზმზე. ნაციონალიზმი არის ადამიანის თვითამაღლების

იდეალიზირებული ფორმა. საკუთარი ხალხის სიყვარული, ბუნებრივი და კარგი

115

გრძნობაა, მაგრამ ნაციონალიზმს ახასიათებს სხვა ხალხისადმი მტრობა და

სიძულვილი. ნაციონალიზმი უკვე პოტენციური ომია. ნაციონალიზმის იდეოლოგები

ამაყობენ იმით რომ, ისინი წარმოადგენენ მთლიანობას, სინამდვილეში კი, ისინი

ყოველთვის გარკვეული კლასის ინტერესს წარმოადგენენ და ამ ინტერესს ასაღებენ

მთლიანობის ინტერესად. არა კომუნისტური და არა ფაშისტური ტიპის სოციალიზმი,

თუ ის დამახინჯებული არ არის მცდარი მსოფლმხედველობით, უფრო მეტადაა

დაინტერესებული ადამიანებით, ადამიანის ფასეულობებით ვიდრე ნაციონალიზმი,

რომლისთვისაც უმაღლესი ფასეულობა ობიექტური კოლექტიური რეალობებია და

არა ადამიანი. უდავოა რომ ნაციონალიზმი წარმართული წარმოშობისაა, ხოლო

სოციალიზმი ქრისტიანული წარმოშობის. აქედან გამომდინარე <<სოციალიზმი>>

შეიძლება იყოს უფრო მეტად სულიერი ვიდრე << ნაციონალიზმი>>, რამდენადაც,

<<სოციალური>> შეიძლება იყოს მოთხოვნა იმისა რომ, ადამიანი ადამიანისთვის

იყოს ძმა და არა მგელი, ხოლო საერთო <<ნაციონალური>> ცხოვრება შეიძლება

იყოს მგლური. ნაციონალიზმის დროს, ადამიანზე ბატონობს ძლიერი სახელმწიფო

და მდიდრები ბატონობენ ღარიბებზე. ხალხი წარმოადგენს უფრო პირველად და

ბუნებრივ რეალობას ვიდრე ერი, ერი ესაა ისტორიის და ცივილიზაციის რთული

წარმონაქმნი. მთავარი კი ისაა რომ, ხალხი უფრო ადამიანური რელობაა ვიდრე ერი.

ხალხი ესაა ადამიანები, ადამიანების დიდი რაოდენობა, ერი კი, ეს არაა ადამიანები,

ესაა პრინციპი. შეიძლება ითქვას რომ ხალხი ესაა კონკრეტული რეალობა, ერი კი,

აბსტრაქტული იდეალურობა. ამ შემთხვევაში იდეალური არ ნიშნავს ქებას, პირიქით,

ის დიდი ხარისხით ობიექტივაციის მაჩვენებელია. ერი უფრო ღრმადაა

დაკავშირებული სახელმწიფოსთან ვიდრე ხალხი. ნაციონალიზმი ყოველთვის

ეტატურია, ყოველთვის უნდა ძლიერი სახელმწიფო. ხალხი საკუთარ თავს

გამოხატავს წარმოსახვაში, კულტურის ფორმებში, ერი კი საკუთარი თავის

გამოხატავს ცდილობს სახელმწიფოს სიძლიერეში, ის ქმნის ძალაუფლების ფორმებს.

ყველა თანამედროვე ნაციონალიზმი წყლის წვეთებივით გვანან ერთმანეთს.

გერმანული ნაციონალ სოციალიზმი სანამ ბოლო გამარჯვებას მიაღწევდა, იყო

ხალხოსნობის ერთ-ერთი ფორმა, ხოლო გამარჯვების შემდეგ მასში იმძლავრა

სახელმწიფოებრივი სიძლიერის ნებამ. ნაციონალიზმს ყოველთვის მივყავართ

ტირანიამდე. აქვე უნდა ითქვას რომ ხალხიც შეიძლება გახდეს კერპი და მონობის

წყარო. უნდა გვახსოვდეს რომ, სწორედ ხალხი ყვიროდა <<ჯვარს აცვი, ჯვარს

აცვი>> ეს საკმარისი მაჩვენებელია იმისი რომ ხალხში არ არის ეგზისტენციალიზმის,

ცნობიერების და სინდისის ცენტრი, ხალხოსნობაში არის თავისი სიმართლე, მაგრამ

არის უდიდესი ტყუილიც, რომელიც ვლინდება კოლექტივისგან პიროვნების

დამორჩილებაში. ყველაზე არაფრისმაქნისი ადამიანიც კი, <<ეროვნულთან>> და

<<სახალხოსთან>> ზიარებით, თავს გრძნობს ამაღლებულად და ამ ცდუნების და

ხიბლის ერთ ერთი მიზეზი ისაა რომ, ისინი აძლევენ ადამიანს ძალაუფლების დიდ

შეგრძნებას. ყოველ ჯერზე როცა ნაციონალიზმი აცხადებს <<გერმანია

გერმანელებისთვის, საფრანგეთი ფრანგებისთვის, რუსეთი რუსებისთვის>> ის

ამჟღავნებს თავის წარმართულ და არაადამიანურ ბუნებას. ის ვინც ვერ ხედავს ძმას

სხვა ეროვნების ადამიანში, ის არა მარტო ქრისტიანი არ არის, არამედ ის კარგავს

ასევე საკუთარ ადამიანობას, საკუთარ ადამიანურ სიღრმეს. ნაციონალური ემოციები

116

უფრო ნაკლებად მოწმობენ ადამიანში პიროვნების აღდგინებას და უფრო ნაკლებად

ადამიანურია ვიდრე სოციალური.

ნ. ბერდიაევი

ერის ნება

ეროვნული სული თავის გამოხატულებას პოულობს პიროვნებების ხარისხობრივი

შერჩევით, რჩეული პიროვნებების საშუალებით. არავითარი რაციონალური დემოკრატია

თავისი რაოდენობრივი მექანიკით ვერ იქნება ეროვნული სულის გამომხატველი. ერის

ნება არ გამოიხატება ართმეტიკულად, რაოდენობაში არ არის უმრავლესობის ნება. ერის

ნებაზე ლაპარაკობენ არა მარტო ცოცხლები, არამედ მიცვალებულებიც. ერის ნებაზე

ლაპარაკობს ერის უდიდესი წარსული და მისი გამოუცნობი მომავალი. ერში შედიან არა

მარტო ადამიანთა თაობები, არამედ ტაძრების ქვებიც და უძველესი ხელნაწერები.

იმისათვის რომ გავიგოთ ერის ნება, საჭიროა მოვუსმინოთ ამ ქვებს, წავიკითხოთ ეს

ხელნაწერები, ეს ყველაფერი უდიდესი ორგანული მთლიანობაა.

ნ. ბერდიაევი

ნაციონალიზმი ერის წინააღმდეგ

ახალი დროის ნაციონალიზმი დამოკიდებული არ არის პარტიებზე. ის

წარმოიშობა ცივილიზაციისგან. ნაციონალიზმი ერთდროულად ანარქისტულია

თავისი პრინციპებით და ცენტრალიზირებულია თავისი ეკონომიკური

სტრუქტურებით. ანარქიამ თავისი როლი ითამაშა სხვა ერებისგან იზოლაციის

საქმეში, ჯერ კულტურული, ხოლო შემდგომ ეკონომიკური ნაციონალიზმით.

ცენტრალიზებამ ნაციონალურ სიმკაცრეს მიანიჭა ის აბსტრაქტულ- მასიური ხასიათი

რომელიც სრულებით ნათლად განასხვავებს მას პიროვნული პატრიოტიზმისგან.

პატრიოტიზმს, პიროვნება აჰყავს ეროვნულის დონეზე, ხოლო ნაციონალიზმი

სახელმწიფოს მიმართავს პიროვნების წინააღმდეგ და დიდ ერებს პატარა ერების

წინააღმდეგ. მორალურად თავის მართლებისთვის და იმისათვის რომ კოლექტიური

ინტერესები და მათი ეგოისტური მისწრაფებები მოამარაგოს სენტიმენტალური

საკვებით, ნაციონალიზმი იყენებს პატრიოტიზმს მსგავსად იმისა როგორც კაპიტალიზმი

იყენებს კერძო საკუთრების ბუნებრივ გრძნობას. ვის შეუძლია უარყოს სამშობლო?

სამშობლო ისევე როგორც პირადი ცხოვრება ეკუთვნის პიროვნებას და ამიტომ იგი

იმსახურებს დიდ ყურადღებას და მოფრთხილებას, მაგრამ სამშობლოს სიყვარულის

ეს უშუალო გრძნობა არ ყვირის საკუთარ თავზე, პრეტენზიას არ აცხადებს

ერთადერთობაზე და განუმეორებლობაზე და არ ახდენს საკუთარ თავში ჩაკეტვას,

ხოლო ნაციონალისტური სახელმწიფო ახდენს ამ ყველაფრის გაღვთიურებას,

მოითხოვს მისდამი განსაკუთრებულ პატივისცემას და მსხვერპლშეწირვას და

117

ავრცელებს ამ ცრურწმენას ქრისტიანულ სამყაროშიც კი. სწორედ ასეთი

სახელმწიფო--ერები აყენებენ მას ჭეშმარიტებაზე, სიმართლეზე და პიროვნების

ხელშეუხებელ უფლებებზე მაღლა. ‘’ ნაციონალური ინტერესი’’ როგორც ისინი მას

ეძახიან,---ეს იგივე სახელმწიფო ინტერესია, სახელმწიფო გონებაა, სახელმწიფო

ჭეშმარიტებაა, საბოლოო ჯამში ყველაფერი დადის სახელმწიფოს კუთვნილ

ინტერესებამდე, რომელიც პატრიოტიზმის ნიღბითაა შეფარული. მართული

კულტურა და მართული ეკონომკა, წარმოქმნიან ასევე მართულ გრძნობებს, მართულ

სიყვარულს, მართულ სიძულვილს. ერთხელ, მოზრდილი საინფორმაციო სააგენტოს

დირექტორს ჰკითხეს, მართალა თუ უთქვამს მას რომ, სამ თვეში ძირეულად

შეუძლია შეცვალოს ქვეყნის საზოგადოებრივი აზრი? არა უპასუხა მან, სამ კვირაში!

ერთნი ხალხს ართმევენ მათ დანაზოგარს, სხვები საზოგადოებრივი აზრით

ვაჭრობენ, პროცედურა იგივეა. დღევანდელი რეალობა კი ასეთია რომ, თანამედროვე

ადამიანი უკვე კარგა ხანია ვეღარ ფლობს სამშობლოს, ისევე როგორც, ის უკვე კარგა

ხანია აღარაა მისი სიმდიდრის მფლობელი.

ე. მუნიე

ჰუმანიზმი

ჰუმანიზმი თავისი არსით ადამიანის პიროვნების გახსნის დიალექტიკური

მომენტია. ჰუმანიზმის შეცდომაა არა ის რომ ის ზედმეტად აფუძნებდა ადამიანს და

ხელს უწყობდა ადამიანღმერთობას, არამედ ის რომ, ის არასაკმარისად, ბოლომდე არ

აფუძნებდა მას, ის რომ, მან ვერ შეძლო ადამიანის ქვეყნისგან დაცვა, მისი

დამოუკიდებლობის გარანტირება. მან ვერ ააცილა ადამიანს ქვეყნისგან და

საზოგადოებისგან დაკაბალების საფრთხე. დღევანდელ მსოფლიოში ჰუმანიზმი

ფატალურად გადადის ანტიჰუმანიზმში. ჰუმანიზმის აყვავებისთვის საჭიროა

საზოგადოების არისტოკრატიული წყობა. ჰუმანიზმს საშინელ დარტყმებს აყენებს

დემოკრატია, მასების კულტურაში შემოჭრა და ტექნიკის ძალაუფლება. მანქანა ახდენს

ადამიანის ცხოვრების დეჰუმანიზაციას. დემოკრატიზირებული ჰუმანიზმის პირობებში

ხდება ადამიანის სოციალურ ყოველდღიურობაზე და საზოგადოებაზე დაქვემდებარება

და დამორჩილება, ხდება ადამიანის გასაზოგადოებრივება. დემოკრატიზირებული და

გასაზოგადოებრივებული ჰუმანიზმი უყურადღებო ხდება ადამიანის მიმართ, ის

დაინტერესებულია საზოგადოების მოწყობით და სრულებით არ ინტერესდება ადამიანის

შინაგანი ცხოვრებით. ასეთია ფატალური პროცესი. ჩვენს თანამედროვე ისტორიაში

ხდება ჰუმანიზმის დასასრული, მაგრამ ჰუმანიზმის დასასრული ითვლება ასევე

ადამიანურობის დასასრულად, რაც მორალური კატასტროფაა.

ნ. ბერდიაევი

118

ჰუმანიზმის შესახებ

არსებობს ტერმინი რომელიც პოპულარული გახდა აღორძინების ეპოქაში და

რომელიც თავიდანვე შეიცავდა თანამედროვე ცივილიზაციის სრულ პროგრამას. ეს

ტერმინია ‘’ჰუმანიზმი’’. აღორძინების ხანის ადამიანები მიწიერის დაპყრობის

მიზეზით ცდილობდნენ ყოველგვარი მაღალი დონის პრინციპების გამორიცხვას და

ყველაფრის ადამიანურ პროპორციებამდე დაყვანას და ზეციურისთვის ზურგის

შექცევას. ძველი ბერძნები, მათი თანამედროვე მიმბაძველებისგან განსხვავებით,

არასდროს არ შედიოდნენ ამ მიმართულებით ასე ღრმად, მათთვის სრულად

უტილიტარული მოსაზრებები, არასდროს არ თამაშობდა გადამწყვეტ როლს, როგორც

ეს ხდება თანამედროვე ჰუმანიტარიზმით ორიენტირებულ ადამიანებში. სწორედ

ჰუმანიზმი გვევლინება თანამედროვე ‘’ლაიციზმის’’ საწყისად, სწორედ მისმა

მისწრაფებამ, დაეყვანა ყველაფერი ადამიანამდე, როგორც თვითმიზნამდე,

თანამედროვე ცივილიზაცია დააყენა დაღმასვლის და დეგრადაციის გზაზე,

ადამიანის ყველაზე უხეში მატერიალური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების

ორიენტაციამდე, რაც თავის თავად საკმაოდ ილუზიურ მიზანს წარმოადგენს,

რამდენადაც, ცივილიზაცია მუდმივად წარმოშობს იმაზე უფრო მეტ

მოთხოვნილებებს, რისი დაკმაყოფილების უნარიც მას გააჩნია. ჩვენ შეგვიძლია

სრულებით დარწმუნებული ვიყოთ რომ, ამ ძალების ტრიუმფი განწირულია, მაგრამ

დღეს დღეობით იგი იმდენად ტოტალურია რომ, შეუძლებელია ვერ ვხედავდეთ

მისგან გამოწვეული საშინელი კრიზისის საფრთხეს.

რ. გენონი