Төрийн ёс ёслолМонголчууд өнө эртнээс “Төр

төмбөгөр, ёс ёмбогор” хэмээх төрёсыг эрхэмлэж иржээ. Эл үзэл санаа1206 онд Их монгол улсбайгуулагдсан үеээс улам боловсронхэрэгжих болсон.тухайлбал ,төрийналба бүрэн төлөвшинцэгцэрч,төрийн ёс, ёслол бүрэлдэнтогтжээ.Төр бол хүн төрөлхтөнөөрсдийгөө зохион байгуулах талаарбодож олсон аугаа их үнэт зүйлсийнцогц учраас түүнийгээ эрхэмсэгоршихуйн гадаад илэрхийлэлболгож, төрийн ёс,ёслолыг бийболгосон байна.Чингис хаан энэ лүүднээс дээр дурьдсан ёс журмыгтогтоожээ.

Багийн гишүүд:

сургууль: МУБИС-ДУТС

анги: технологи 3а

Н. Баярмаа

И. АлтанцэцэгБаяржаргал

Төрийн ёсТөрийн ёс гэдэг нь төрийн түүхийн олон үеийн турү

уламжлагдан шинэчлэгдэж, түүний улбаанаас үр

гарган хууль, дүрмээр зохицуулагдаж, заншлын болон

эрх зүйн хэм хэмжээ болж ирсэн ѐс жаяг юм. Харин

төрийн ёслол нь тэрхүү уламжлагдан ирсэн ѐсыг

төрийн байгууллагуудаас хэрэгжүүлэх хүндэтгэлийн

үйл, үйлдэл дүгнэлт болой. Их Монгол Улсын төрийн

ѐс, ѐслол нь хоорондоо нарийн шүтэлцээтэй нэг

зоосны хоѐр тал мэт юм. Төрийн ѐс, ѐслолд: хаан

ширээнд өргөмжлөх, Их хуралдай хурах, Их Засаг

хуулиа дээдлэх,Хааны ордны дэг журам,элчин

төлөөлөгч угтах, хүлээн авах, үдэх ѐс,мөн тэнгэрийн

бэлэгдэл-тамга, их цагаан болон хар сүлд, түүнийг

цэнгүүлэх, мөнх хөх тэнгэр, уул усаа тайх ѐс зэрэгорно.

ХөХХХмжлөх ёсИх монгол улсад их хааныг

өрргөмжлөх нь амгийн. Их хуралдай

Тэмүжин хүндэтгэлтэй эрхэм ѐсон

байв. Улаан бар жил буюу 1206 оны

намар цагт Онон мөрний эхнээ

монгол язгуурты дээдсийн их чуулган

Их хуралдай хуралджээ. Шинэ

тусгаар нэгдсэн Монгол Улсын хаан

ширээнд залж, их хаанаар нэгэн

дуугаар санал нэгтэй өргөмжилжээ.

Чингис хаан сэрүүн тунгалаг байхдаа

өөрийгөө залгамжлагчаа нэр заан

тодруулж гэрээслэжээ. Их хааны

залгамжлагчаар өөрийн гуравдахь

хүү Өгөдэйг тодруулсан юм.

Гэхдээ алтан ургийн дотроос хэн нэгнийг нь их хаанд өргөмжлөхөдтөрийн Их хуралдайгаар заавал сонгодог журамтай. Хаан өргөмжлөхёсыг хуралдайн дарга нар зохицуулан удирдана. Их хааны сэнтийдморилох хүнийг алтан ургийхны дотроос хамгийн төрөл ах ,дүү, авгагэх мэт гурван хүн,зүүн, баруун,ар талаас нь түшин өргөж суулгана.Хааныг ариун сэнтийдээ тухалмагц, Хуралдайд оролцогч бүх ноёдязгууртнууд бүсээ тайлж, хүзүүндээ тохоод, цөм гүн хүндэтгэлтэйгээрсөгдөж, “Их Цагаан” хэмээн гурвантаа залбиран өндөр сүрлэг дуугаархэлдэг заншилтай байжээ. Энэхүү ёслол нь нэг талаас, шинэ хааныгхүлээн зөвшөөрсний шинж тэмдэг, нөгөө талаас улс гүрнээрээ иххааныхаа төлөө морь, нохой мэт хүчин зүтгэхээ илэрхийлсэн андгайтангарагийн шинжтэй байсан юм.үүний дараа их хаан давынөмнө,төрийн сүр хүчийг үзүүлэн ёслол төгөлдөр баяр цэнгэл,наадамхийнэ, хоёрт, эцэг өвгөдөөс уламжилсан төр ёс, хууль цаазыг даганмөрдөхөө албан ёсоор мэдэгдэхийн хамт тэдгээрийг төгөлдөржүүлхэдчигэлсэн анхны зарлигийг буулгана,гуравт, өтгөс буурай, өнчин ядуустөглөг хишиг хүртээнэ,дөрөвт, хаан суухаас өмнө шийтгэгдсэн буюухэлмэгдсэн хүмүүсийн хэргийг хянан үзэж, уучлал, өршөөл үзүүлнэ,Тавд, төрийн байгууллага түшмэл ёсны үүднээс шинэчлэн бэхжүүлдэгуламжлалтай байжээ.

Их Монгол Улсын их хуралдай хурах ёсон Их хуралдай бол хааныг сонгож, төр улсын тулгамдсан

чухал асуудалд оновчтой хариу эрэлхийлж, нягтлан

магадласны үндсэн дээр шийдэлд хүрч, их хаанд зөвлөх

эрх, үүрэг бүхий төрийн байгуулга юм. Их Монгол Улсыг

тунхаглаж, Тэмүжинг Чингис хаан өргөмжлөх анхны Их

Хуралдайгаас эхлэн Хуралдай бүрийг сайтар

бэлтгэж, ѐслол төгөлдөр зохион байгуулж байв. Анхны

Их Хуралдай хурах Өргөөг Мухулай жанжин

хариуцан, 1000 шилдэг цэрэг, уран дархчуулыг

цуглуулан барьж байгуулжээ. Хятадын эрдэмтэн Лю

Жинсо,Харсбарс нар “Чингис хааны төрийн Их

Хуралдайн ордон алтан хөшөөтэй, хөх хөлтрөгөөр

чимэглэсэн найман их тулгууртай гучин хоѐр

ханатай, цас шиг цагаан том монгол гэр үзэсгэлэнтэй

харагдана гэж дүрсэлжээ.

Хаан сэнтийг бусдаас өндөрт байгуулан , уран

сийлбэр, эрдэнийн чулуу,алт, мөнгө, шүр сувдаар чимэглэж

зассан нь бишрэм сүрлэг бөгөөд нэн эрхэмсэг байсан

гэдэг. Хуралдайг хамгийн нөлөө бүхий ноѐн удирдаж

явуулна. Их Хуралдайд хааны гол хатад, хан

хөвгүүд, төрсөн дүү нар, авга болон бусад ойр дотны

хамаатан “алтан ургийхан “ орж байжээ. Түүнээс гадна

хааны шадар ноѐд язгууртан, цэргийн томоохон жанжид

орж чуулна.Хуралдаанд оролцогчид санал бодлоо чөлөөтэй

илэрхийлж, хаанд зөвөлнө. Шарагчин гахай жил буюу

Тэмүжинг Хамаг Монголын хаанаар 1189 онд оноос хойш

Их Хуралдай лавтаяа долоогоос доошгүй чуулж байв.

(1189,1202, 1204, 1206, онд хоѐр удаа, 1216, 1219 он )

Их Хуралдай чуулах төв, хэлэлцэх асуудалыг урьдчилан

мэдэгдэж ,хуралдайд оролцогчдын оюун санаа, аж

ахуй, сэтгэлзүйн хуьв эртнээс сайтар бэлтгэдэг байжээ.

Өгөдэй

хаан Их Хуралдайн жаяг дэгийг улам

нарийсгаж, хуран чуулах ихэс дээдсийг тусгайлан

тогтоож хурлаас хожимдох, архи дарс үнэртүүлж ирэх

хэрүүл маргаан дэгдээхийг хатуу цээрлэх болжээ. Тэр

ч байтугай хааны албан ѐсоор зарласан хуралдайд

хүндэтгэх шалтгаангүйгээр оролцоогүй хүнийг

цаазаар авах ял хүртэл хатуу журам тогтоосон байна.

13-р зууны язгууртан дээл

Их Монгол Улсын төрийн орд харшны ёс, ёслол

Монголчууд бүр эртний улсуудаас

аваад X-, XII зууны ханлиг

улсуудын үед хааныхаа орд өргөөг

хүрээлэн бууж, харуул манаа тавьж

хамгаалан, хаанд бараалхах, зочин

хүлээн авах зэрэг тодорхой ѐс

журам тогтоож иржээ. Хааныхаа

ордыг “Ауруг орд”, “Алтан Тэрэм,

гэх мэтээр нэрлэдэг, ордны черби,

хорчи, засуулч,тамгач, бичээч,

буурчи, агтач тэргэч гэх зэрэг албан

тушаалтанууд ажилдаг байсан.

Хааны амь сахих, орд өргөөг

хамгаалах өдрийн манааны 70

торгууд, шөнийн харуулын 80

хэвтүүлээс бүрдсэн 150 н

хишигтэнтэй байсан.

Монголын эзэнт гүрний үеийн төрийнёс, ёслол, бэлгэдэл, хүндэтгэл (1260-1368)

Их юань улс, түүний төр захиргааны байгууллага XIII зууны Азийн элгэнд “Монгол” гэдэг нэгэн улс

мандаж агшин зуур дэлхий дахиныг донсолгов. Тэрулсын эзнийг Чингис хаан гэдэг. Тэрээр шинээрмандсан Монгол Улсыг бат бө сахин хамгаалхын төлөөдотооддоо хууль дүрмийг чангалж,”Засаг” хэмээххуулийг баталсан. Чингис хаан болон түүний түүнийзалгамжлагчдын чармайлтаар үүний дүнд өрнө зүгтАлтан ордны улс, Эл хаант улс, Цагаадайн улс зэрэгмонголын эзэмшил улс буй болж, дорно зүгт Алтанулс, Сүн улсыг мөхөөж Монголын Их Юань улсбайгуулагдсан юм. Их Юань улсыг үүсгэн байгуулагч ньХубилай бол Чингис хааны голомт захисан отгонхөвгүүн Тулуйн 4р хүү болой. Тэрээр 1260 онд ИхМонгол Улсын хаан ширээнд сууж, Шаньдү хотноо хаансуув. 1271 онд улсын нэрээ “Их Юань “ улс хэмээнөөрчилж 1276 онд

Өмнөд Сүн улсыг мөхөөж, Хятад, Төвд, Уйгар, Тангууд,

Юн зэрэг газар орныг нэгтгэн захирсан хүчирхэг том

эзэнт гүрнийг байгуулжээ. Хубилай хаан Их Монгол

Улсын нэрийг өөрчлөхдөө олОн жил нарийн тунгаан

боловсруулж, хятадын эртний “Зурхайт ном” дахь

“Чань юань буюу Тэнгэр хамгаас их” гэдгээс санаа авч,

“Дай Юань” улс хэмээн нэрлэв. Өөр өөр хэлбэл, Дай

Юань гэдэг улсын нэр нь тэнгэр мэт их, тэнгэр мэт

мөнх, тэнгэр мэт хүчтэй, тэнгэр мэт хөх гэдэг үгийн

хураангуй нэр болно. Хубилай болвоос багасаа өвөг

эцэг Чингис хааны өршөөл хайрыг олсон энхрий

хүүхэд байсан байна бөгөөд мэргэн эцэг Тулуй, цэцэн

эх Сорхагтаны хүмүүжлээр бичиг, цэргийн эрдэм

хосолсон авяаслаг улс төрч болон өсөн бойжжээ.

Төрийн төр захиргааны байгууллага, түшмэл ёс

Их юуань улсын төвийн шатны гол байгууллага болтөв бичгийн яам болно. Уг байгууллага нь төрийнүйл явдал бүхнийг ерөнхийлөн захирдаг хамгийндээд байгууллага юм. Төв бичгийн яам нь Өгөдэйхааны 3-р он буюу 1231 онд анх байгуулагдсанбөгөөд 1260 оны 4-р сард Хубилай хаан дахинсэргээн байгуулсан. Төв бичгийн яам нь дотрообаруун гарын 3 нь яамтай тухайлбал: цэргийнявдалын яам, шүүх явдалын яам, үйлдэх явдалыняамтай бөгөөд зүүн гарын 3 яам нь Түшмэлийнявдлын яам, сангийн явдлын яам, Ёслолынявдлын яам, нийтдээ зургаан яамтай байжээ.

Цэргийн байгуулал Юуань улсын үед цэргийн хэргийн хамгийн дээд эрхийг

цэргийн явдлын яам мэддэг байсан бөгөөд тэргүүнсайдын тушаалыг нь суурин залгамжлах хаан хөвгүүнхавсран хариуцдаг байжээ. Их Юуань улсын цэрэг ньНийслэл хотыг сахин хамгаалах хэвтүүл цэрэг болон бүхулсын холбогдох газрыг хамгаалан суух сахиул цэрэг гэххоёр үндсэн бүлэгт хуваагдаж байжээ. Хэвтүүл цэргийгбүх улсын аймаг бүлэг дотроос бяр чадал сайтайхүмүүсээр шилэн сонгож бүрэлдүүлдэг байсан бөгөөдтэднийг аймгийх нь нэрээр хипчаг хэвтүүл, ханлинхэвтүүл, асууд хэвьүүл, тангууд хэвтүүл гэж нэрэлдэгбайв. Хэвтүүлийг дотор нь бас хишигтэн цэрэг ба шадарцэрэг гэж 2 ангилна .хишигтэн цэргийн гол үүрэг болхаан ба дотоод ордны амар амгалан хийгээд Нийслэлхотын аюулгүй байдалыг хангах явдал байжээ. ИхЮуань улсын үед хишигтэн цэрэг нь арван мянга гаруйхүнтэй байсан бөгөөд итгэл хүндтэй ноёд түшмэдхишигтэн цэргийн даргын албыг хашиж байв

Хааны тамга ба Тайзи өргөмжлөх ёсон

Хааны тамга ба Тайзи өргөхѐсон

эртний монгол овогаймагуудын дунд тамгатэмдэг түгээмэл хэргэлдэгбайжээ.Чингис хаан 1204онд найман аймгийн тамгийнтүшмэл Тататунгаголзолсноос хойш тамгатэмдэгийг албан хэрэгтзайлшгүй хэрэглэх болсонтухай тэмдэглэл байдаг.

Зарлигаар тогтоосон Монгол Улсын төрийн ёс, ёслол, бэлгэдэл, хүндэтгэл

Тамга Хааны хаш эрдэн тамга Богд хааны мөнгөн тамга

Аливаа ард түмэн өөрийн

төр улсаа байгуулаад

төрийнхээ бэлгэдэлийг буй

болгодог жамтай. Үүнд:

төрийн тамга, сүлд тэмдэг,

улс орны нэр, оны цол,

нийслэл хот, төрийн дээд

шагнал зэрэг ордог. Тэгвэл

энэ бүхэн тусгаар

тогтнолоо заралсан монгол

улсад байсан ажээ.

Туг, далбааМонгол төр ѐсны түүхэнд бөс

даавуугаар туг далбааүйлдэн албан ѐсоор төрийнтуг болгон хэрэглэх болсон ньчухамдаа 1911 оноос хойшюм.улсын далбааг 210x210см хэмжээтэй, дэвсгэр нь галшар, ишний эсрэг талд “умхум” гэсэн утгатай гурванулаан хэлтэй, дундаа гуутайбадамлянхуа бүхий“соѐмбо, Э, бам” үсгийг сайнсайн сайхны бэлгэдсэн ном(ламаадангомбо, санжаадансүрэн, лүймүдонжи) зэрэг барлсандэвсгэр дээр урлан хийсэнбайна .

Нийслэл хотМонгол орны

улс төр, эдийн

засаг, шашин

соѐлын төв

болж байсан их

хүрээг 1912 оны

2 сараас албан

ѐсоор Монгол

Улсын Нийслэл

хүрээ болгожээ

Баяр ёслолууд

Өгүүлэн буй үед уламжлалт баяр,ѐслол болох Бат-Оршил өргөхѐслол, шинэлэх цагаалахѐслол, Богд хаан Гунгаадэжидлинсүм зарлах ѐслол, Нийслэлхүрээний цам бүжиглэх, бөхбарилдах, сур бөмбөг харвуулахѐслол, Тахилгат уулын тэнгэрийгтахих зэргийг хийхийн зэрэгцээгээртулгар төр нээсэн өдрийг тэмдэглэхболжээ. Алидаахан, ван, гүн, түшмэд,энгийн өдөр

болон ѐслолын өдөр өмсөх дээлхүрэмний талаар дүрэм гарганмөрдүүлж байжээ.

Хэмжээт цаазат хаант монгол улсын төрийн ёс (1921-1924)Монгол төрийн түүхэнд ч, төрийн ѐслол хүндэтгэл ч 1921-1924 оны

зурвас үе ихээхэн онцлогтой юм. Энэ хугцаанд нэг талаар

хэдийгээр цааз хуулиар эрх хэмжээг нь хязгаарласан боловч

уламжлалт хаан төрийн ѐс, Богд Жибзундамба хаан хэвээр оршиж

байсан, нөгөө талаар Ардын засгийн газар, МАН-ын зүгээс улс

орныхоо өвөрмөц онцлог, орчин цагийн нөхцөл байдалд

зохицуулан нийгмийн амьдралын бүхий л хүрээнд үндэсний

ардчилсан өөрчлөлтийг ухаалгар хэрэгжүүлхийг эрмэлзэж, зарим

шинэтгэл хийж, хуучин ѐс суртлыг халах алхамууд хийж байсан

билээ. Мөн зөвлөлт холбоот улстай холбоо тогтоон ажиллаж байв.

МУ-ын хувьд эцсийн эцэст тэмцэн олсон тусгаар тогтнолоо

хадгалан бэхжүүлэх, хятадын нөлөө, дарангуйлалаас ангид байх

үүднээс ЗХУ-тай тогтоосон холбоо харилцаагаа бататган

гүнзгийрүүлэх, дэлхий дахины дэвшилтэт харгалзан үндсэн хуулиа

боловсруулж “Бүгд найрамдах” засгийг тунхаглан , улс орноо эрх

зүйн хуьвдбаталгаажуулах алхамууд хийхээс өөр аргагүйд хүрсэнюм.

Ардын Бүгд Найрамдах төрийн ёслол, бэлгэдэл, хүндэтгэл

Улсын анхдугаар их хурал 1924 оны 11 сарын 26 нд БНМАУ-ын

анхны Үндсэн хуулийг баталснаар Монгол анх удаа төрийн шинэ

дэвшилтэд ардчилсан байгуулал болох Бүгд найрамдах төр албан

ѐсоор тогтож, хаант засаг бүрмөсөн халагдав. Энэ цацуу монгол

төрийн ѐс, ѐслол, бэлгэдэл, хүндэтгэл нь хэрэг дээрээ ЗХУ ын

үлгэр загварт тулгууралсан, коммунист онол, үзэл санааг илүүтэй

илтгэсэн, бас орчин цагийн дэлхий дахины нийтлэг хандлагыг ямар

нэгэн байдлаар харгалзсан шинжтэй бол өөрчлөгджээ.МАН- ын

бодлого, үзэл суртлаар голлон тодорхойлогдож хэрэгжиж байв.

Тиймээс 1924-1990 оны хоорондох 66 жилийн хугцаанд БНМАУ-ын

төр засгийн ѐслол,хүндэтгэл нь Ёвропжсон зөвлөлтсөн гэхээсээ илүү

улс орныг удирдаж байсан МАХН ыг магтан алдаршуулхад илүү

чиглэгдсэн, үзэл сурталжсан шинжтэй байсан. 1921 оны 11 сараас

Зөвлөлт засагт оросын улсын октябр, 1922 оны 5 дугаар сарын 1 ний

дэлхийн хөдөлмөрчдийн эв санааны баяр (майн баяр) тэмдэглэх

болсон ба улмаар цэргийн баяр, МАХН ын баяр, нэгдэлчдийн

баяр, тусгаар тогтнолын ордон, эмэгтэйчүүдийн баяр гэх зэрэг олон

баяр тэмдэглэх болсон байна .

Улс орны гадаад дотоод байдал нэн төвөгтэй байсан энэзурвас үед монголын сүүлчийн хаан VIII БогдЖибзундамбын улс төр, шашны нөлөөг хэвээр хадгалахбодлого хэрэгжиж байсанаар Монгол төрийн хос ѐсныѐслол, хүндэтгэл 1924 оны 5-сарын 20-ныг хүртэл хэрэгдээрээ хэвээр хадгалагдан уламжилж үргэлжилсээрбайв. VIII Богд Жибзундамба хутагтыг 1921 оны 7-рсарын 11-нд Ардын Засгийн газар Монгол улсын төрийнтэргүүн, улсын эзнээр өргөмжилж, тэрээр насан эцэслэххүртлээ хаан ширээнд заларсан билээ. 1921 оны 7-сарын 11 ний тэрхүү түүхт өдөр монголчууд төрийнтусгаар тогтнолоо эргүүлэн олж авсанаа тунхагланзарлаж,VIII богд Жибзундамба хутагтыг хаан ширээнд ньѐс төгөлдөр эргүүлэн залсан нь төр ѐсны том баяртѐслол болсон ажгуу. Тийм ч учраас энэ өдрийг өдгөөхүртэл Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхбайдлыг бэлгэдсэн үндэсний уламжлалт их баярнаадмын өдөр болгон тэмдэглэсээр байгаа билээ.

Хэмжээт цазат Монгол Улсын үед (1921-1924) төрийн

ѐслолын албыг Дотоод Хэргийг бүгд захиран шийтгэгч

яам эрхэлдэг байв. Энэ үед МУ эрх чөлөөгөө сэргэн

мандуулж, төрийн тусгаар тогтнолоо тунхагласны

учир холбогдол, утга санааг илэрхийлсэн “Олноо

өргөгдсөн” оны цол хэрэгжиж байв. Тэхдээ 1921-1924

онд албан баримтанд арга, билгийн сар өдрийг

хослуулан хэрэглэж байгаад 1925 оноос аргын

тооллыг дагнан хэрэглэх болсон. Монгол орныг

харийн дарангуйллаас чөлөөлөх, тус улсын тусгаар

тогтнол ба ард түмний эрх чөлөөг бататган

хамгаалах,Монгол –Зөвлөлтийн найрамдалыг

бэхжүүлэх үйл хэрэгт хүчин зүтэгсэн ЗОУ –ын

харьяат зарим хүмүүсийн байгуулсан гавьяаг Ардын

засгийн газар үнэлэн 1922 онд “Эрдэнийн Очир”

одонгоор шагнасан байна.

Улсын анхдугаар хуралУлсын анхдугаар хурал 1924 оны

XI сарын 8 нд нээгдэж халхын 1

аймаг, дөрвөдийн 2 аймаг, алтайн

урианхай ба Хөвсгөлийн урианхай

хошууд, Дарьганга, ховдын

тариачин хошуу ба ардын

цэргийн ангиудаас 90 хүн

сонгогдсоноос 77 төлөөлөгч

хүрэлцэн ирж хуралд оролцжээ.

Нийт төлөөлөгчдийн 66 нь нам

, эвлэлийн гишүүд байжээ. Их

хурлыг ерөнхий сайд

Б.Цэрэндорж нээсэн. Их хурлыг

нээсэн даруйд төрийн дээд

эрхийн бэлгэ тэмдэг болсон “

Ардын эрхтэй Монгол улсын

хурлын тамга” гэсэн үсэг бүхий

дундаа соѐмбо тэмдэгтэй

дөрвөлжин тамгыг их хурлын

тэргүүлэгчид гардуулан өгөв.

Хуралд

монголын төр , нам олон нийтийн байгууллагууд,Зөвлөлт засгийн газар, Коминтерны Гүйцэтгэххорооны болон Буриад, Төвөд, Ордос, Хөлөнбуйр, Баргын төлөөлөгчид нийт 14 хүн баяр хүргэнүг хэлсэн байна. Мөн улсын анхдугаар Их хурлыннээлтэнд зориулсан тусгай баяр ѐслол 1924 оны11р сарын 8,9 нд Засгийн газрын байр, ардынцэнгэлдэх хүрээлэнд болсон ажээ. Улсынанхдугаар Их хурлын 1924 оны 11 дүгээр сарын 24ний өдрийн 14 дүгээр хуралдаанаар Нийслэлхүрээнй нэрийг “Улаан баатар хот” хэмээннэрийдхээр тогтож, нийтээрээ журамлан дагахаарболжээ.1924 оны 11 р сарын 26 ний өдрийн 16 цаг15 минутанд 6 бүлэг 50 зүйлээс бүрдэх анхдугаарүндсэн хуулийг баталснаар Ардын БНЗасагтогтож, энэ цагаас улсын нэр БНМАУ болсонбайна .

Ардын төрийн бэлгэдэл Их хурлаас баталсан анхдугаар

үндсэн хуулийн 6 дугаарбүлэгт, БНМАУ-ын төрийн шинэбэлгэдэл болох улсын мамга, сүлдтэмдэг, туг далбаа гуравыг батлантогтоож, анх удаа хуулчланбаталгаажуулсан билээ. Анхдугаарүндсэн хуулийн 47-р зүйлд: Улсын ИхХурлаас дараалан Засгийн Газар, олон явдлын албаны газруудынтамгыг цөм дөрвөлжин бөгөөднүүрнийн дундад соѐмбо гэдэг эрхэмүсэг, түүний 2 этгээдэдуул газарыннэр сэлтйг үйлдүүлэн гүйцэтгүүлбэлзохино” хэмээн заасан нь шинэтөрийн тамга ямар байхыгтодорхойлжээ. Энэ дагуу 1924 оноостөрийн тамга үйлдэн албандаахэрэглэж ирсэн.

Бүгд найрамдах Монгол

Ард Улсын төрийн сүлд

1924 оноос хойш Монгол улсын төрийн

сүлд хэд хэд удаа солигдсон билээ. 1940

онд хуралдсанБНМАУ-ын VII их хурлаас

баталсан шинэ үндсэн хуулиар улсын сүлд

тэмдэгийг н\шинээр буй болгожээ. Уг

хуулиар, БНМАУ-ын сүлд тэмдэг нь дугуй

хэлбэртэй , дунд нь монгол улсын

хангай, тал, говь нутаг дээр нарны зүг

уурга бариад давхиж яваа мортой ард байх

агаад дугуйн хөвөөгөөр өвс ногооны дээр

хонь, үхэр, тэмээ, ямааны толгойг 2 талд

нь зурж дугуйны дээд талыг дан алхан

хээгээр хүрээлж, дунд нь таван хошуу

тэмдэг тавсан байна. өвс ногооны доод

уулзварт улаан лент дээр БНМАУ гэсэн

бичиг байхаар тогтоожээ.

1945-1960 он, 1960-1992 он

Улсын ахндугаар их хуралаас батлан тогтоосон төрийн далбаа 1924-1940

1924 оны Улсын анхдугаарҮндсэн хуулийн 49 дүгээрзүйлд: “Улсын туг далбаагулаан өнгөтэй байдагбөгөөд дээд дундад ньулсын сүлд тэмдэгийгоруулан үйлдүүлжгүйцэтгүүлбэл зохино”хэмээн БНМАУ-ын төрийндалбааны өнгө , хийцийгтодорхойлон заасан байдаг.Хэлбэр хэмжээ нь тэгдөрвөлжин байв.