2015 yil

son

Bosh muharrir

Qobiljon Qosimov

Tahrir hay’ati

G.Qo‘shmonova,

D.Buvaboyeva,

Sh.Usmonova

Jamoatchilik kengashi

V.Rajapov, S.Isoqov

Q.Hakimov, A.Asraqulova,

Q.To‘laboyev

1

Q.Qosimov

Jurnal muharriri

Bir juft ko`chat yoki rost so`zning qadri.

To'rt yil oldin "Toshkent" gilos ko'chati olish

uchun bozor aylana turib, ko'chat sotayotgan, oppoq

soqoli ko'ksini qoplagan bir nuroniy otaxonga duch

keldim. U kishi mening maqsadimni bilib, qo'limga bir

juft ko'chat tutqazdi. Narxi bir oz qimmatroq, lekin

ishonchli degan so'zlari menda hafsala va ishonch

uyg'otdi va aytilgan bahoda ko'chatlarni xarid qildim.

Ko`chaiiarni hafsala bilan o'tqazdim va kerakli

ishlovlarni amalga oshirdim. Hovlimiz suvga tanqisroq

joyda joylashgani uchun ko'chatlarni uzoqdan chelakda

suv tashib sug'ordim. Har bahorda ko'chatlar yerga

moslashib, tana qo'yib, katta bo'lgan sari menda mehr

kuchaya bordi. Oradan to'rt yil o'tdi va giloslar nishona

hosilni ko'rsatdi. Ne ko'z bilan ko'rayki, bu oddiy

yovvoyi giloslar edi...

Uzoq qishloqda yashaydigan do'stim o'g'li Erkin

bilan yozgi ta’tilni birgalikda o'tkazish uchun

mehmonga kelishdi. U o'g'lining bu yil 9-sinfni

bitirgani, deyarli barcha fanlarni a’lo baholarga

yakunlagani, kuzda akademik litseyda o'qishini davom

ettirishini aytdi va o'g'lini sinovdan o'tkazishni so'radi.

Men 9-sinf darsligidan oddiyroq mavzularnj so'radim.

Lekin Erkin savollarga javob bera olmaganini ko`rib, 7-

8 sinf hajmida savollarni bera boshladim. Lekin, natija

bu safar ham qoniqarsiz edi. Do'stim maktabni

bitirganiga salkam yigirma yil bo'lganiga qaramay

savollarga aniq va lo'nda javoblarni o'zi qaytardi. Erkin

turli bahonalarni ro'kach qilib bir-ikki kun muddat

berishimizni so'radi. Uchinchi kuni sinov yana

boshlandi. Lekin Erkinning 9-sinf u yoqda tursin, hattoki

5-6 sinf darsligidagi savollarga javob bera olmaganini

ko'rgan do'stimning holatini so'z bilan tushuntirish juda-

juda mushkul edi. U farzandining bilimini bu darajada

sayoz ekanligini ko'rib ko'zlariga ishonmas edi.

U hech narsa demay uyga qaytishi zarurligi, meni

ham o'zi bilan olib ketishini aytdi va mashinasini yo'lga

hozirladi. Do'stim mashina rulini uyi tomonga emas,

balki menga notanish ko'chaga burib yetib borgan

notanish hovli darvozasi oldida toxtadi. U menga

notanish bo'lgan kishini chaqirdi va heyo'q-be yo'q

uning yoqasidan oldi. Men uni zo'rg'a ajratib, mashinaga

o'tqazdim. Keyin bilsam, bu kishi Erkinning maktabda

o`qitgan o'qituvchisi ekan. Men u kishi bilan atroflicha

suhbatlashdim, bo'lgan voqeani to'laligicha, ochiq-oydin

tushuntirdim.

U haqiqatan ham Erkinning o'qishi yaxshi emasligi,

bu haqida ota-onasi bir necha marta ogohlantirilganiga

qaramay ularning ota-onalar yig`ilishlariga

qatnashmaganliklari, o`z vaqtida zarur choralarni

ko`rmaganliklari, aksincha maktabni bitirsa o`zlari biror

akademik litseyga o'qishga kiritib qo`yishlarini aytdi...

Bir yosh bola asalni haddan tashqari ko'p istemol

qila boshlabdi. Bundan xavotirga tushgan bolaning otasi

uni bu yo'ldan qaytarmoqchi bo'libdi. Lekin bola borgan

sari ko'proq asal iste'mol qilibdi. Ota o'g'lini yetaklab

hoziq tabibning oldiga boribdi va bo'lgan voqeani

gapirib beribdi, Tabib ortiqcha gapirmay, uning oldiga

qirq kundan keyin kelishlari kerakligini aytib ruxsat

beribdi.

Qirq kundan so`ng ota o`g`lini yetaklab tabibning

oldiga boribdi. Tabib bolaning boshini silab “O`g`lim,

endi asalni kamroq iste'mol qiling, ko'p asal iste'mol

qilish insonni betob qiladi", - debdi va uylariga

qaytishga ruxsat beribdi.

Ota-bola uyga kelishibdi. Bola to`la shifo topganini

ko'rgan ota, qirq kun kutib, bir og'iz so'z eshitganini

o'ylab kechasi bilan uxlamay chiqibdi. Ertalab u

tabibning oldiga boribdi va shu bir og'iz so'zni qirq

kundan so'ng aytishida qanday sir-sinoat borligini

so'rabdi. Tabib kulimsirab shunday javob beribdi:

"Qirq kun oldin o'g'lingizni yetaklab kelgan

chog'ingizda men uyda asal iste'mol qilayotgan edim.

Agar men o'shanda o'g'lingizga qanchalik tushuntirib,

uqtirganimda ham mening so'zlarim unga ta'sir qilmas

edi. Men sizlarga ruxsat berganimdan so'ng qirq

kungacha asal iste’molidan o`zimni tiydim. Qirq kundan

so`ng o'zingiz ko'rdingiz".

Yuqorida uchta voqea bilan tanishdingiz.

Uchalasidan ham tegishli xulosa chiqarish mumkin.

Mayli, bir keksa kishining tirikchilik tashvishida

"yolg'on so'zlab sotgan ikkita ko'chatining hosilini 4 yil

kutgandirman! Ko'chatlarni parvarishlaganim, sotib

olganim uchun ozroq bo`lsada mablag'im ham

ketgandir? Vaqtim ham ketgandir? Hafsalam yerga

ko'milgandir? Bunga achinmasligim mumkin.

Lekin yaxshi niyatlar bilan farzand o'stirayotgan

do'stim nima qilsin? 16 ga kirgan o'gli oddiy narsalarni

ham bilmasa-yu, "yolg'on" baholar bilan kundaligini

to'ldirib, nafaqat o'zini, ota-onasi, el-yurt, Vatanini

aldasa. Do'stimning xatolari ko`p. O'g'lining

o'qituvchilari qo'ygan baholarni tekshirishi, vaqtida

o'g'lini sinovdan o'tkazib, bilim darajasini shaxsan

bilishi maktabiga borib darslarda ishtirok etishi, ota-

onalar yig`ilishlarida qatnashishi kerak edi.

Asosiysi - oqil va dono farzand bo`lish har bir

o`quvchining insoniylik burchi.

O'zi amal qilmayotgan ishlar va so'zlar hech kimga

hech qachon ta'sir qilmasligini anglash, rost so`zlash

vaqti kelmadimikan…?

Siz nima deysiz aziz o`quvchi?...

2

S.Murodov

Mohir pedagog,

Ustoz o`qituvchi

ABJAD HISOBI VA OLTMISHLIK SANOQ

SISTEMASI

Arab alifbosini tashkil etuvchi harflardan 28 tasining har biri son

qiymatiga ega ya′ni biror raqam yoki sonni ifoda qiladi.

Esda saqlash yengil bo′lsin uchun bu raqam-harflar sakkiz

guruhga bo′linganlar va har qaysi guruh undagi harflardan tuzilgan

“so′z” bilan ataladi: abjad, havvaz, hutti , kalaman, sa′fas, qarashat,

saxxiz, zazag′. Yuqorida keltirilgan sanoq sistemasining abjad (ba′zi

o′rinlarda jummal) deb atalishi ham shundan.

Arab harflaridan ء (hamza undosh tovushi transkripsiyada « ’» ), ة (ta marbuta,

transkripsiyada « т » ) son qiymatiga ega emaslar. Agar so′zda biror harf takrorlanadigan bo′lsa,

ya′ni shu harfning ustida ِّ belgisi turgan bo′lsa), abjad hisoblashlarida bu harf qiymati faqat bir

marta olinadi.

Ko′p kitoblarda arab tilida mavjud bo′lmagan harflar qiymatini ularga o′xshash arab harflari

qiymatiga teng qilib qabul qilish ko′rsatilgan. Masalan, ڇ (ch) 3 ga , ٬گ (g) 20 ga, پ (p) harfi esa

2 ga teng deb olinadi.

Qadimda abjaddan turli hisobotlarda foydalanganlar. Masalan, voqealarning ro′y bergan

vaqtini (تاريخ ta′rixini), jumladan, urushlarning boshlangan, inshoatlarning qurilgan,

shaxslarning tug′ilgan, she′rlarning yozilgan sanalarini (yillarini) ko′rsatish kabilar. Jumlalar

shunday tuzilganki, ulardagi harflar qiymatlari yig′indisi izlanayotgan sanaga teng bo′lsin.

Mirzo Ulug′ bekning qabr toshiga عباس كشت (Abbos kusht) so′zlari yozilgan. Bu ب + ع

+ ش + ك + س + ا + ت = 70 + 2 + 1 + 60 + 20 + 300 + 400 = 853 (oddiy hisobda ya′ni

yuqorida keltirilgan jadvaldan bevosita olib yozishda ضنج ) hijriy-qamariy yilni beradi. Bunga

qaraganda Mirzo Ulug′bek 853 – h.-q. (bu milodiy 1449 – nchi) yilda halok bo′lgan. Registondagi

Sherdor madrasasining peshtoqida يلنك طؤش بهادر (Yalangto′sh bahodur) so’zlari yozilgan

bo′lib, u binoning qurilgan yilini ko′rsatadi: 10+30+50+20+9+6+300+2+5+11+4+200=737.

1 dan 1999 gacha sonlarni yozishda qaysi raqam-harf ikkinchisidan katta bo′lsa, uni o′ng

tomondan “oldin yoz!” qoidasiga amal qilingan. Bu esa sonlarning tabiatan atalish tartibiga mos

keladi. Masalan, 29 ni yozishda oldin (o′ngdan) (20) ك , so’ng (9) ط keladi va son كط

ko′rinishida bo′ladi. Shu kabi 546 soni , غب soni 1002 , تمو raqamlari bilan ث ،م ،و

1997 soni ظصزغ bo′ladi. Mingga karrali sonlarni yozishda « غ ni chapdan yoz!» qoida-siga

aml qilinadi. Shunga ko′ra بغ yozuvi 2000 ni , غب esa 1002 ni , 1 000 000 soni mingta 1000

ekanidan uni 1 , غغ milliard 1 000 000 000 ni غغغ ifodalaydi. Shu jihatdan abjad hisobi Rim

raqamlari numeratsiyasiga o’xshaydi. Ma’lum ki, Rim numeratsiyasida C belgisi 100 ni, M esa

1000 ni ko′rsatadi. U holda CM soni 1000-100= =900 ni, MC esa 1000 +100 = 1100 ni

ko’rsatadi, abjadda غق ,100000=100۰1000 قغ esa 1000+100=1100 ni bildiradi.

Katta sonlarning quyidagi jadvaliga ega bo′lamiz (SamDU, inv. . №391224 li kitob): يغ

10۰1000=10000 = 1 tumon ( مانت ), 10 tumon = 1 lak ( لك ) , 10 lak= 1 хабак ( خبك) ,

100 lak= 1 kurur ( كرور ) , 100 kurur = 1 areb ( اريب ), 100 areb = 1 kirb ( كرب ), 100

kirb=1 mil ( ميل ) va hokazo..

Abjad yozuvidan pozitsion sanoq sistemasida, aynan o′nli va oltmishli sanoq sistemalarida

ham foydalanganlar. Mirzo Ulug′bekning jadvalu-l-jaybidan, masalan, sin60 42’ ning qiymati

oltmishli sanoq sistemasida verguldan keyingi kasr bilan نب مه پ پز ko′rinishida berilgan,

bunda پ raqami 0 ni (arabcha sifr صفر ) bildiradi ya’ni sin6 0 42’ = 0 , 7 0 0 52 43 Agar

bu qiymatni o’nli sanoq sistemasiga o’tkazib yozsak:

sin60 42’ = 7/60 + 0/602 + 0/603 + 52/604 + 43/605 ≈ 0,11668048.

3

A.Zokirova

Mohir pedagog

Xalq ta’limi a’lochisi

Boyxonova

Mashhuraxon

Ona tili va adabiyot

fani o`qituvchisi

A

.

R

.

T

u

r

ABDULLA QODIRIY

So'zim oxirida odil sudlardan so'rayman: garchi men turli bo'hton, shaxsiyat va

soxtalar bilan ikkinchi oqlanmaydurg'on bo lib qoralandim. Loaqal ularning, qoraiovchi

qora ko'zlarning ko'ngli uchun bo‘lsa ham menga eng oliy bo'lg'on jazoni bera ko'ringiz.

Ko'nglida shamsi g'uboroti, teskarichilik maqsadi bo'lmag'on sodda, vijdonli yigitga bu

qadar xo'rlikdan o'lim tansiqroqdir. Bir necha shaxslarning orzusicha ma'naviy o'lim

bilan o'ldirildim. Endijismoniy o'lim menga qo'rqinch emasdir. Odil sudlardan men shuni

kuta-man va shuni so 'rayman.

1926-yil 15-iyun, Samarqand. (Abdulla Qodiriyning suddagi nutqidan.)

Insof, nomus va haqgo'ylik Abdulla Qodiriy

hayotining asosiy tamoyillari edi. Tabiat in'om qilgan

nodir istc'dod chinakam o'zbekona mehnatkash-lik bilan

uyg'unlashgani uchun Qodiriyning qalamidan asrlar

mobaynida eskirmaydigan asarlar dunyoga keldi. 1894-

yilning 10-aprelida Toshkent shahridagi o'rtahol

oilalardan birida dunyoga kelgan Abdulla Qodiriy o`z

davrining maktab va madrasalarida muntazam o'qish

imkoniga ega bo'lmasa-da, ilmga chanqoqiigi va

tirishqoqiigi tufayli zamonasining cng bilimdon

kishilaridan biriga aylandi.

1917-yilgi to'ntarishlargacha o'ziga to'q

xonadonlarda turli yumushlar bilan band bo'lgan:

prikazchik (ishboshqaruvchilik), ustachilik, bog'bonlik

qilgan. Abdulla Qodiriy Oktabr o'zgarishlaridan keyin

qator sho'ro idoralarida xizmat qildi. Hamisha xalq

orasida bo'lgan, uning ehtiyojlarini, og'riqli joylarini,

kayfiyat-u istaklarini bilgan yozuvchi asarlaridagi dilbar

obrazlar orqali o'zi mansub bo'lgan xalqning turmushini

yaxshilash, ma'naviyatini yuksaltirish, milliy g'ururini

uyg'otishga intildi.

Uning hikoyalari chiqqan jurnallar, gazetalar

qo'lma-qo'l boiib ketardi. Felyetonlari bosilgan

«Mushtum» jurnali hamisha talash bo'lardi. Romanlarini

o'qish uchun navbat kutib turganlarning sanog'iga etib

boimas, «0'tkan kunlar» romanini yod biladigan

kitobxonlar bor edi. Chunki adib inson ruhiyatining sirli

va nozik jihatlarini chuqur, ta'sirli va haqqoniy aks

ettirardi. Uning asarlari yolg'iz haqqoniylikdan tashqari,

go'zal ifoda uslubi bilan ham ajralib turardi. O'zbek

adabiy tilining hozirgi shaklini bunyod etishda hech bir

yozuvchi Abdulla Qodiriy kabi muhim o'rin tutmagan.

Haq gapni hayiqmay aytayotgan, millatiga

o'zini tanita-yotgan, uning g'ururini uyg'otayotgan

yozuvchi o'lkamizni egallab olgan bosqinchilar va

ularning mahalliy yugurdaklariga yoqmasligi tayin edi.

Shu bois qisqagina umri mobaynida Abdulla Qodiriyga

ko'p bor chovut solishdi.

1926-yildayoq «sho'ro rahbarlarini matbuot

orqali obro'sizlantirdi» degan uydirma ayb qo'yib, adibni

qamoqqa hukm qilishdi. Lekin aybning uydirmaligi,

guvohlarning soxtaligi shu darajada ayon ediki, adibni

qamoqqa tiqishga jur'at etishmadi. Bu, zamon zo'rlari

nazarida, yozuvchini o'ziga xos «ogohlantirish» edi.

Adib bu ogohlantirishdan «to'g'ri» xulosa chiqarmadi,

ya'ni haqiqatga xiyonat qilmadi.

«O'tkan kunlar», «Mehrobdan chayon», «Obid

ketmon» singari roman va qissalari bilan nafaqat

O'zbekiston, balki butun Turkiston xalqlari ma'naviy

ravnaqiga hissa qo'shgan adibni 1937-yilning 31-

dekabrida ikkinchi bor olib ketishdi. Bu davrda Stalin

boshqarib turgan qatag'on mashinasi tinim bilmay ishlar

va bu mashinaning yaxshi yurmog'i uchun yangidan

yangi qurbonlar zarur edi. Adolatning ko'chasidan ham

o'tmagan hukumatning o'ziga yarasha sudlari 1938-

yilning 5-oktabrida XX asr o'zbek nasrining eng yirik

vakilini, asri-mizdagi o'zbeklarning eng fidoyisini

o'limga hukm qildi. Shu tariqa, jallodlar tomonidan

o'zbek adabiyotining yana bir chinori qulatildi.

Atoiy ga`zallarida irsoli masal

san’atining qo`llanilishi

Irsoli masal atamasining lug`aviy ma’nosi: maqol keltirish. Darhaqiqat, qaysidir shoir

baytda maqol keltirsa, shu san’atni qollagan bo`ladi. She’riyat va nasrda ifodalanayotgan

biror fikrni isbotlash uchun maqollar keltirishadi. Ilmi sano’eda bu san’at atamasi har xil

tarzda uchraydi. Masalan: irsoli masal, irsolul masal fil bayti, irsolul masalayn yoki irsoli du

masal-ikki maqol keltirish.

Maqol fikr qaymog`i. U insonlarning asrlar davomida ega bo`lgan aqliy tajribalari

mahsulidir. Shuning uchun ham baytda maqol ishlatish, qo`llash san’at darajasida

ifodalanadi.

Irsoli masal san’ati bilan juda ko`p shoirlar o`z she’ru g`azallarini boyitishgan. Jumladan, Atoiy ijodida ham ushbu

san’atning go`zal namunalarini ko`rishimiz mumkin:

G`animat tut jamoli husn davrin

4

Masaldurkim «Yana bu dam topilmas ».

Ushbu baytning 2-misrasida qo`llangan «Yana bu dam topilmas» maqoli avvalgi misradagi fikr, husn – jamolning

abadiy emasligi, ya’ni husn-jamol ham o`tkinchi ekanligi haqidagi fikrni ta’kidlashga yordam beryapti.

Shuningdek, shoirning

Raqibu zohid ohimdin kuyarlar

Vale, o`t kuydurur har xushku tarni

baytining ikkinchi misrasida keltirilgan «ho`lu qurug`ni o`t kuydirar» maqoli birinchi misrada aytilayotgan fikrni

dalillash vositasida yanada chuqurlashtirishga xizmat qilgan.

Shoirning

Yig`lab yuzingizdan olayin zulf niqobin

Gul yaxshi ochilmas kechalar yog`masa yomg`ur

baytida ham maqolning ajoyib namunasini ko`rishimiz mumkin.

Atoiyning quyidagi baytini ko`raylik :

Bo`ldi bag`rim suv g`amingdin « Yaxshilik qil, sol sug`a »,

Oxir ey gul xirmani albatta, « Har ekkan o’rar ».

Ushbu baytda ikkita maqolga murojaat qilingan.

She’riyatda qo`llangan maqol hamma vaqt ham aynan, o`zgarishsiz qo`llanavermaydi. Ko`pincha maqollar ayrim

tahrirlar bilan she’r mazmuniga singdirib yuborilishi ham mumkin.

M. TO`XTASINOVA

Mohir pedagog, Yil o`qituvchisi tanlovi ishtirokchisi

D.I.MENDELEYEVNING ELEMENTLAR DAVRIY QONUNI

VA KIMYOVIY ELEMENTLAR DAVRIY SISTEMASI

XVIII asr oxirida 25 ta element ma'lum bo'lib, XIX

asrning birinchi choragida yana 19 element kashf kilindi.

Elementlar kashf kilinishi bilan ularning atom og'irliklari,

fizikaviy va kimyoviy xossalari urganib borildi. Bu tekshirishlar

natijasida ba'zi elementlarning avvaldan ma'lum bo'lgan tabiiy

gruppalari (masalan, ishqoriy metallar, ishqoriy yer metallar,

galogenlar) ga o'xshash elementlar gruppalari aniqlana bordi.

Elementlar va ularning birikmalari xaqidagi ma'lumotlar

kimyogarlar oldiga barcha elementlarni gruppalarga ajratish

vazifasini kuydi. 1789 yilda A.Lavuazye kimyoviy elementlarning

birinchi klassifikasiyasini yaratdi. U barcha oddiy moddalarni 4

gruppaga (metallmaslar, metallar, kislota radikallari va

"yerlar",ya'ni"oksidlar") ajratdi.

1812 yilda Berselius barcha elementlarni metallar va

metallmaslarga ajratdi. Bu klassifikasiya dagal va noaniq edi,

lekin shunga karamasdan xaligacha uz kuchini yukotmay

kelmokda.

1829 yilda Debereyner uchta-uchta elementdan iborat o'xshash elementlarning gruppalarini tuzdi va ularni "triadalar" deb

atadi. Xar qaysi triadada urtadagi elementning atom og'irligi ikki chetdagi elementlarning atom og'irliklari yigindisining 2 ga

bulinganiga teng. Usha vaqtda ma'lum bo'lgan elementlardan faqat yettita triada tuzish mumkin bo'ldi. Fransuz olimi de Shankurtua

1863 yilda elementlar sistemasini tuzish uchun silindr ukiga nisbatan 45° buylab silindr sirtiga spiral chiziklar chizdi. Xar ikki spiral

orasini 16 bulakka bo'ldi. Spiral chiziklarga barcha elementlarni ularning atom og'irliklari ortib borish tartibida joylashtirganida,

o'zaro o'xshash elementlarning atom og'irliklari orasidagi ayirma 16, 32, 48.. ga teng bo'lishi aniqlandi. Ingliz olimi Nyulends 1863

yilda o'zining oktavalar qonunini kashf etdi. U elementlarni ularning atom og'irliklari ortib borish tartibida bir qatorga

joylashtirganda, xar qaysi sakkizinchi element uz xossalari bilan birinchi elementga o'xshash bo'lishini kurdi. Bu tartib muzika

notasidagi gammalar kabi takrorlandi.

Nemis olimi Lotar Meyer 1864 yilda uz sistemasini ishlab chikdi. U 27 ta elementni valentliklariga qarab olti gruppaga

bo'ldi. U uz asarini "atom og'irliklarning son bilan ifodalanadigan kiymatlarida biror qonuniyat borligiga shubxa bo'lishi mumkin

emas" degan ibora bilan tugatdi. Meyer o'zining ikkinchi makolasida (uning makolasi Mendeleyev makolasidan keyin nashr kilingan

edi) elementlarning solishtirma xajmlari davriy ravishda uzgarishini (ya'ni bir necha elementdan keyin kaytarilishini) kashf etdi. Bu

kashfiyot katta axamiyatga ega bo'ldi,lekin davriy qonunni ta'riflash uchun yetarli emas edi. Mendeleyevdan oldin olib borilgan

ishlarning xech birida kimyoviy elementlar orasida o'zaro uzviy bog'lanish borligi topilmadi. Xech kim elementlar orasidagi

o'xshashlik va ayirmalar asosida kimyoning muxim qonunlaridan biri turganligini D.I.Mendeleyevgacha kashf etolmadi. Chukur

ilmiy bashorat va ilmiy izlanishlar natijasida D.I.Mendeleyev 1869 yilda tabiatning muxim qonuni-kimyoviy elementlarning davriy

qonunini ta'rifladi. U ta'riflagan davriy qonun va uning grafik ifodasi - davriy jadval xozirgi zamon kimyo fanining fundamenti bo'lib

qoldi.

D.I.Mendeleyev kimyoviy elementlarning kupchilik xossalari shu elementlarning atom og'irligiga bog'liq ekanligini topdi.

D.I.Mendeleyev usha zamonda ma'lum bo'lgan barcha elementlarni ularning atom og'irliklari ortib borishi tartibida bir qatorga

kuyganida elementlarning xossalari 7 ta, 17 ta va 31 ta elementdan keyin keladigan elementlarda kaytarilishini, ya'ni davriylik

borligini kurdi. Masalan,litiydan ftorga utganda atom og'irlik ortib borishi bilan elementlar va ular birikmalarining kimyoviy

xossalari ma'lum qonuniyat bilan uzgarib boradi. Litiy tipik metall; undan keyin keladigan berilliyda metallik xossalar ancha kuchsiz

5

ifodalangan. Berilliydan keyingi element - bor metallmaslik xossalarini namoyon qiladi. Ugleroddan ftorga utganda metallmaslik

xossalari kuchayadi, ftor eng tipik metallmas sifatida topilgan elementdir, ftordan keyingi element - natriy (usha zamonda neon xali

ma'lum emas edi) – uz xossalari bilan litiyga o'xshaydi. Uning oksidi Na2O uz shakli bilan litiy oksid Li2O ga o'xshashdir.

D.I.Mendeleyev o`zi kashf etgan davriy qonunni kuyidagicha ta'rifladi: elementlarning xossalari, shuningdek ularning

birikmalarining shakl va xossalari elementlarning atom og'irliklariga davriy ravishda bog'liq bo'ladi. D.I.Mendeleyev davriy qonunni

kashf etishda elementlarning atom og'irlik kiymatlariga, fizik va kimyoviy xossalariga e'tibor berdi. U barcha elementlar

buysunadigan davriy qonunni kashf qildi va ba'zi elementlar (chunonchi, berilliy, lantan, indiy, titan, vanadiy, erbiy, seriy, uran,

toriy) ning usha vaqtda kabul kilingan atom og'irliklarini 1.5-2 marta uzgartirish, ba'zi elementlarning (kobalt, tellur, argonning)

joylashish tartibini uzgartirish keraligini va nixoyat 11 ta elementning (fransiy, radiy, aktiniy, skandiy, galliy, germaniy, protaktiniy,

poloniy, texnisiy, reniy, astat) kashf kilinishi kerakligini oldindan aytib berdi. Ulardan uchta element (eka-bor, eka-alyuminiy va eka-

silisiy) ning barcha kimyoviy va fizikaviy xossalarini batafsil bayon qildi. 15 yil ichida bu uch element kashf kilinib,

D.I.Mendeleyevning bashorati tasdiklandi. Yukoridagi uchta elementga galliy (eka-alyuminiyga), skandiy (eka-borga) va germaniy

(eka-silisiyga) nomlari berildi. D.I.Mendeleyev xar qaysi elementning tartib nomeri nixoyatda katta axamiyatga ega ekanligini

ko`rsatdi.

Sharipova Jamilaxon

Iqtidorli pedagog

Komillik sari intilib

Mamlakatimiz rahbari “Sog`lom bola yili”ning asosiy maqsad va vazifalari haqida to`xtalar ekan,

“Farzandlari sog`lom yurt – qudratli bo`lur, qudratli elning farzandlari sog`lom bo`lur”, degan hikmatli

iborani yana bir bor eslatib o`tdi. Fan-texnika taraqqiyoti, zamonaviy kashfiyotlar insoniyatning qudratini

oshiradi va yangi imkoniyatlarni vujudga keltiradi. Bunday holat insondan yanada yuksak ma’naviyat

darajasiga erishishini talab etadi. O`z navbatida, shaxsning ma’naviy yuksalishi uning ijtimoiy faolligini

oshiradi va jamiyatning taraqqiyotini tezlashtiradi. Vatanimiz kelajagi, xalqimiz oldida turgan ulkan

maqsadlarga erishishi, avvalo yoshlarimizga, ularning har tomonlama barkamol insonlar bo`lib voyaga

yetishishlariga bog`liqdir.

Davlatimiz rahbarining yuqoridagi mahruzasida, o`zida shu mamlakatning fuqarosiman, shu aziz

Vatan meniki, degan qutlug` bir tuyg`uni tuygan har bir shaxs mustaqillik tufayli xalqimiz o`z taqdirini o`zi

belgilash va demokratik jamiyat qurish, shaxs huquq va erkinliklarini qonuniy kafolatlash huquqini qo`lga

kiritganligini, bugungi mustaqilligimiz bergan noz-nehmatlarni ko`rmasdan, ularni idrok qilmasdan iloji

yo`q.

Darhaqiqat, mamlakatimiz jahon mamlakatlari ichida teng bo`ldi. Dunyoda “O`zbekiston” brendi

yuzaga keldi va tanildi. Yoshlarimiz ta’lim, sport, madaniyat sohasida jahon shohsupalarining nufuzli

o`rinlarini egallamoqdalar.

Mamlakatimiz iqtisodiy-ijtimoiy va siyosiy sohada bir qancha yutuqlarni qo`lga kiritishi, xususan,

mustaqillikning dastlabki kunlaridayoq davlatimiz rahbari tomonidan jamiyatni rivojlantirish sohasida

muhim ahamiyat kasb etishi nazarda tutilgan, dunyoda “o`zbek modeli” deb nom olgan taraqqiyot modeli

ishlab chiqilganligining natijasidir. Mazkur modelga ko`ra, iqtisodiyotning siyosatdan xoli ekanligi,

davlatning bosh islohotchi bo`lishi, qonun ustuvorligi, kuchli ijtimoiy siyosatning o`rnatilishi, islohotlarni

tadrijiy asosda bosqichma-bosqich amalga oshirish printsiplari belgilab berildi.

Konstitutsiyamiz Inson huquqlari va erkinliklarini qayd etibgina qolmay, ularni amalga oshirilishini

ham kafolatlanishini qayd etadi. Asosiy qonunimizning 41-moddasida ta’lim olish huquqining belgilanishi

va shu bilan birga uning kafolati hamda davlat tomonidan amalga oshirilishining qayd etilishi natijasida

ushbu soha davlat siyosati darajasiga ko`tarildi. Ushbu qoida asosida bugungi kun talablaridan kelib chiqqan

holda, Yosh avlodga zamonaviy bilimlar berish, kasb-hunar o`rgatish, iqtidori, qobiliyati va intellektual

salohiyatini o`stirish uchun zarur bo`lgan barcha imkoniyatlarni yaratish, ayni paytda ularni umuminsoniy va

milliy qadriyatlar, ezgu fazilatlarga sadoqat ruhida tarbiyalash masalasi davlatning doimiy ehtiboriga

olingan.

2014 yilni “Sog`lom bola yili” deb e’lon qilinishi Konstitutsiyamizda belgilab berilgan huquq va

erkinliklarning amaldagi kafolati ekanligini ko`rish mumkin. Mamlakatimiz Prezidenti takidlaganidek,

6

nafaqat jismonan sog`lom, balki ma’naviy jihatdan ham sog`lom bolani tarbiyalash kun tartibidagi asosiy

vazifadir.

7

Nargizaxon

Qayumova

Maktab internat

ruhshunosi

Ota-onalar uchun test.

Har bir bola unga tegishli bo`lgan xususiyatlarga ega. Bu xislatlar ilk bolalik

davrlaridayoq namoyon bo`ladi. Bularni esa ota-onalaridagi bu xislatlarni

bilishlari kechikib qolmasligi uchun quyidagi test savollarini tavsiya qilamiz.

1. Sizning bolangiz 6 yoshga to`lmasdan, erta o`qishni o`rganib oldi. Mustaqil holda o`rgandi – 7

ball, kimningdir yordami bilan – 5 ball

2. Ko`p kitob o`qiydi shu bilan birga tez o`qiydi. 2 ball

3. O`zi kimningdir yordami bilan va ensiklopediyani o`qiy boshladi. 2 ball

4. O`qishni oson o`rgandi. Lekin o`qishga qiynaldi. 1 ball

5. Eshikni berkitib o`qiydi, uning o`rtoqlari esa o`zidan 2 yosh katta 2 ball

6. Kattalar bilan teng gaplashishni yoqtiradi 2 ball

7. Juda ko`p har xil savollar beradi. Bu savollar ko`p hollarda kattalarni boshi berk ko`chaga kiritib

qo`yadi 1 ball

8. Unda deyarli hamma savollarga javob tayyor 1 ball

9. U ayrim hollar xayoli parishon holda lekin har doim xayratomuz umumlashtirishlar qila oladi,

deylik kinofilmlarni, televidiniya orqali berilgan ko`rsatuvlar yoki kimnidir kuzatish orqali 2 ball

10. Bizni o`rab turgan dunyo bilan extirosli muloqatga kirishadi, u xaqida o`zining baxosini beradi

1 ball

11. Bir xil kechadigan ishlarga zerikarli munosabatda bo`ladi. Polni yuvish, idish tovoq yuvish,

o`quv mashqlarini bajarish, katta kuch talab qilmaydigan ishlar u uchun zerikarli bo`ladi. 1 ball

12. U har qanday noxaqlikka, xattoki bu unga tegishli bo`lmasa ham qarshidir. 2 ball

13. Xazillashishni yaxshi ko`radi. 2 ball

14. Uning lug`ati boy va boshqalar bilan muloqatda qo`rqmasdan har xil terminlarni ishlatadi, o`zini

fikrlashi bilan atrofdagilarni xayajonga soladi. 2 ball

15. Murakkab shaxmat va shu kabi o`ylashga majbur qiluvchi o`yinlarni o`ynashni yoqtiradi 2 ball

16. U o`zi maktabga boradi, lekin katta sinflar nima darslar o`tishi bilan qiziqadi. 2 ball

17. Har xil mashg`ulot bilan shug`ullanishni yoqtiradi, ularni mustaqil yechishni xoxlaydi. 2 ball

18. Koinot masalalari, insonning dunyoga kelishi va tarixi bilan qiziqadi. 2 ball

19. Maktabga qiziqib boradi, ortiqcha kuch sarflamay o`qiydi, hammasini tez o`zlashtiradi va shu

bilan birga ko`p savollarga o`zining fikri bor. 2 ball

20. U musiqaga, xalq san’atiga, tabiatga qiziqadi va ularni uyg`unligini xis etadi. 2 ball

Agar javob yo`q deb berilgan bo`lsa, u holda 0 ball bo`ladi.

Natija

Yig`ilgan ballarni xisoblang. Agar 0-10 ballgacha bo`lsa hafa bo`lmang

Agar 10-13 bo`lsa, bu sizning bolangiz ma’lum bir qobiliyatga ega ekanligini ko`rsatadi.

14 va undan ortiq bo`lsa – bu sizning bolangizni juda ham qobiliyatliligidan dalolat beradi,

siz o`z bolangizga endi qanday ta’lim berish haqida o`ylab ko`rishingiz va uni tashkil qilishingiz

kerak.

8

A.R. Tursunov

Mohir pedagog,

Yilning eng yaxshi

fan o`qituvchisi

tanlovi g`olibi

A

.

R

.

T

u

r

s

u

n

o

v

M

o

h

i

r

p

e

d

a

g

o

g

,

Y

i

l

n

i

n

g

e

n

g

y

a

x

s

h

i

f

a

n

Gigiyenik tarbiya

Har bir kishi butun hayoti davomida o‘z tanasini, sochini, terisini,

tirnoqlarini, og'iz bo‘shlig‘ini har doim va muntazam ravishda parvarish

qilib borishi zarur.

Chunonchi, teri organizmni tashqi muhitning har qanday salbiy ta’sirlaridan, turli zararli

mik- roblardan saqlaydi va tanada muntazam ravishda muayyan bir xil harorat saqlanib turishiga

yordam beradi. Demak, aziz o'quvchilar, birinchi navbatda, badanni ozoda saqlashga e’tibor

berishingiz zarur. Shuning uchun muntazam yuvinib turish lozim, aks holda badanning turli zararli

mikroblarga qarshi kurashish va himoyalanish xususiyati susayib, har xil yara-chaqalar paydo

bo'lishi mumkin.

Ayniqsa, badanning ochiq joylariga, tirnoq va tirnoq ostiga alohida ahamiyat berish, shu

tufayli qo'lni doimo sovunlab yuvib turishga odatlanish kerak.

Badanni toza tutishdagi asosiy vosita, bu sovun bilan suvdir. Yuvinish uchun atir sovun va

yumshoq suvdan foydalangan ma’qul. Ma’lumki, badanning terisi quruq yoki yog'li bo'lishi

mumkin. Terini parvarish qilganda, uning shu xususiyatlarini e’tiborga olish zarur. Har kuni,

ayniqsa, ertalabki badantarbiyadan so‘ng dush qabul qilish maqsadga muvofiq bo'lib, suvning

harorati +37° dan +38°C gacha bo'lishi kerak. Mabodo, uyda dush bo'lmasa, badanning ochiq

joylarini iliq suvda sovunlab yuvish lozim.

Hammomga haftada bir marta borsangiz, bunda badanni mochalka bilan sovunlab

yuvishingiz lozim. Oyoqni o'ringa yotishdan oldin har kuni sovunlab yuvish zarur. Og‘iz

bo‘shlig‘ini toza saqlash faqat tishlarning sog'lom bo'lishi uchun emas, balki ichki a’zolar

kasallanishining oldini olishda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun tishni har kuni

ertalab yuvishga va ovqat- langandan keyin og‘zingizni chayishga odatlani- shingiz zarur.

Suv muolajalarini qabul qilish, ma’lum qoidalarga rioya qilingandagina naf keltirishi

mumkin.

Birinchidan, suv muolajalarini har kuni, ertalabki badantarbiya mashqlaridan keyin

olganingiz ma’qul.

Ikkinchidan, suvning haroratini asta-sekin pasaytirib borishingiz lozim.

Uchinchidan, suv muolajalaridan so‘ng badanni sochiq bilan qurib qizargunicha artishingiz

zarur.

Suv muolajalari bilan chiniqishni boshlashda, odatda, birinchi kunlar belgacha iliq sochiq

bilan artiniladi, keyingi kunlarda esa tana butunlay artiladi. Bunda suvning harorati +33°dan +34 °C

gacha bo'lishi va u har 3 — 4 kunda bir darajadan pasaytirib borilishi lozim. Shunda bir oydan

keyin suvning harorati +18° — +20 °C atrofida bo'ladi.

Chiniqishning 6 — 8-oylariga borib, endi arti- nishning o'rniga dush qabul qila boshlash

mumkin. Bunda suvning harorati +30°dan +35 °Cgacha bo'lishi va muolaja 20 — 30 soniya davom

etishi zarur.

Bulardan tashqari, aziz bolalar, sport kiyimingiz tozaligiga ham alohida e’tibor berishingiz

lozim. Sport poyabzallarini kun davomida kiyib yurish mumkin emas.

9

M. Boltaboyeva

Mohir pedagog

A

.

R

.

T

u

r

s

u

n

o

v

M

o

h

i

r

p

e

d

a

g

o

g

,

Y

i

l

n

i

n

g

e

n

g

y

a

x

s

h

i

f

a

n

N.Zokirov

Iste’dodli pedagog

A

.

R

.

T

u

r

s

u

n

o

v

ALI QUSHCHI VA UNING ILMIY MEROSI

Alouddin Abu-l-Hasan Ali ibn

Muhammad Samarqandiy

Qushchi 1404 yilda Samarqandda

tug’ilgan. Uning otasi Mullo

Muhammad temuriylar

xonadoniga yaqin bo’lib, o’p

vaqt saroyda xizmat qilgan. U ov

qushlariga qaraydigan

xizmatchilarga boshliq edi. Ali

Qushchi otasi singari yoshligidan

ovga qiziqqan, Ulug,bekning

qarchig’aylarini tarbiya qilgan. Uning Ulug’bek

saroyida halol mehnat qilishi, ilm-fanga ixlosi

Ulug’bekda unga nisbatan muhabbat uyg’otgan. Alini

“o’g’lim” deb atagan, uning ilm olishida va olim bo’lib

yetishshida otalik vazifasini bajargan.

Ali Qushchi Ulug’bek madrasasida tolibi ilmlik

davridayoq al-Xorazmiy, al-Farg’oniy, Abu Nasr

Forobiy, Ibn Sino, Abu Rayxon Beruniy kabi ulug’

allomolarning asarlarini, riyoziyot , astronomiya,

tibbiyot va boshqa fanlarga oid kitoblarni qunt bilan

o’qib o’rgandi. U Qozizoda Ro’miy, al-Koshiy,

Ulug’bek, Muhammad Havofiy kabi mashhur

olimlardan dars oldi.

Ali Qushchi madrasanu bitirgach, Ulug’bekning

ruxsati bilan bir necha yil Eroonning Kirmon viloyatida

yashadi va ijod etdi, undagi olimlarning ilmiy

majlislarida qatnashdi. Nas raddin Tusiyning “Tajrid”

asariga sharh, “Risolai ashkoli-l-qamar” (“Oy shaklllari

haqida risola”) ni yozdi. Ali Qushchi tabib ham edi, “al-

Mu’jiz fit-t-tibb” (“Tabobatning qisqa bayoni”) asarini

yozgan.

Ulug’bek rasadxonasini qurish ishlarida va unda

keyingi kuzatish ishlarini olib borishda Ali Qushchi faol

ishtirok etgan. Rasdxonaning tomi yopilmasdanoq

Qozizoda Rumiy, ko’p o’tmay al-Koshiy vafot etadi.

Bu hol Ali Qushchi va uning ustozi Ulug’bek uchun

og’ir judolik bo’ldi. Ishning barca og’irligi Ulug’bek

zimmasiga tushadi. Ali Qushchi uning sodiq

yordamchisi edi.

Rasadxona ilm-fan o’chog’iga, tajriba maydoniga

aylandi. 100 ortiq ilm ahli astronomiya va matematika

sohasida ish olib bordilar, rasadxonaga va

Ulug’bekning o’ziga tegishli kutubxonalardan bemalol

foydalandilar.

1451 yili Samarqand taxtini bir vaqtlar Ulug’bek

tarbiyasida bo’lgan temurid Sulton Abu Said egallaydi.

U Ulug’bekning yaqinlariga, shu jumladan Ali

Qushchiga ham homiylik qildi. Ali Qushchi ilgari yoza

boshlagan Nasruddin Tusiyning “Tajrid” nomli kitobiga

sharhni tugatib, Abu Saidga taqdim qiladi.

1469 yilda Abu Said vafot etadi. Ali Qushchi 1471

yilda Tabrizga yo’l oladi. Yo’lda Oyquyunlilar

sulolasidan bo’lgan Uzun Hasan (857/1453-883/1479)

huzuriga boradi. Olimni zo’r hurmat bilan kutib oladilar.

Ali Qushchi ikki yil chamasi Uzun Hasan huzurida

qoladi. Uni Turkiya sultoni Muhammad Fotih

(855/1457-886/1481) Istambulga taklif qiladi. Olim

Uzun Hasanning roziligi bilan 1472 yili Istambuga

boradi va Oyo-So’fiya madrasasda bosh mudarrislik

qiladi. Ali Qushchi Istambulda uch yilcha yashab, 1474

yilda 71 yoshida vafot etadi

Ali Qushchi arab-fors tillarida ko’plab asarlar

yozgan. “Risolai ashkoli-l-qamar”, “A l-M’jiz fi-t-tibb”>

“Risola dar ilmi hayat” (“Astronomiya ilmi haqida

risola”), “Risolai fathiya”: (“G’alaba risolasi”), “Riso’ai

Muhammadiya”,“Tarixi xoqoni Chin”, “Mahbub al-

hamo’ii fi kashfi-l-maso’il” (“Masalalarni yechishda

qo’llaniladigan maqbul yon daftari” va boshqa

asalarining ko’pchiligi shu kungacha jahonning turli

qo’lyozma fondlarida saqlanib kelinmoqda.

10

N.Mirzarahimova

Iste’dodli pedagog

A

.

R

.

T

u

r

s

u

n

o

v

M

o

h

i

r

p

e

d

a

g

o

g

,

Y

i

l

n

i

n

g

e

n

g

y

a

x

s

h

i

f

a

n

o

`

«6x6x6» usuli

Ushbu usul

yordamida bir vaqtning

o`zida 36 nafar o`quvchini

muayyan faoliyatga jalb

etish orqali ma’lum topshiriq yoki masalani hal

etish, shuningdek, guruhlarning xar bir a’zosi

imkoniyatlarini aniqlash, ularning qarashlarini

bilib olish mumkin. «6x6x6» usuli asosida tashkil

etilayotgan mashg`ulotda har birida 6 nafardan

ishtirokchi bo`lgan 6 ta guruh o`qituvchi

tomonidan o`rtaga tashlangan muammo

(masala)ni muhokama qiladi. Belgilangan vaqt

nixoyasiga yetgach o`qituvchi 6 ta guruhni qayta

tuzadi, qaytadan shakllangan guruhlarning har

birida avvalgi 6 ta guruhdan bittadan vakil

bo`ladi. Yangi shakllangan guruh a’zolari o`z

jamoadoshlariga avvalgi guruhi tomonidan

muammo (masala) yechimi sifatida taqdim

etilgan xulosani bayon etib beradilar va mazkur

yechimlarni birgalikda muhokama qiladilar.

«6x6x6» usulning afzallik jihatlari

quyidagilardir:

1) guruhlarning har bir a’zosini faol

bo`lishga undaydi;

2) ular tomonidan shaxsiy qarashlarning

ifoda etilishini ta’minlaydi;

3) guruhning boshqa a’zolarining fikrlarini

tinglay olish ko`nikmalarini hosil qiladi;

4) ilgari surilayotgan bir necha fikrni

umumlashtira olish, shuningdek, o`z fikrini

himoya qilishga o`rgatadi.

Eng muhimi mashg`ulot

ishtirokchilarining har biri qisqa vaqt (20

daqiqa) mobaynida ham munozara qatnashchisi,

ham tinglovchi, ham ma’ruzachi sifatida faoliyat

olib boradi.

— Ushbu metodni 5, 6, 7 va xatto 8 nafar

o`quvchidan iborat bo`lgan bir necha guruhlarda

ham qo`llash mumkin. Biroq yirik guruhlar

o`rtasida «6x6x6» metodi qo`llanilganda vaqtni

ko`paytirishga to`g`ri keladi. CHunki bunday

mashg`ulotlarda munozara uchun ham, axborot

berish uchun ham bir muncha ko`p vaqt talab

etiladi. So`z yuritilayotgan usul qo`llanilayotgan

mashg`ulotlarda guruhlar tomonidan bir yoki bir

necha mavzu (muammo)ni muhokama qilish

imkoniyati mavjud.

«6x6x6» metodidan ta’lim jarayonida

foydalanish o`qituvchidan faollik, pedagogik

mahorat, shuningdek, guruhlarni maqsadga

muvofiq shakllantira olish layoqatiga ega

bo`lishni talab etadi. Guruhlarning to`g`ri

shakllantirilmasligi topshiriq yoki vazifalarning

to`g`ri hal etilmasligiga sabab bo`lishi mumkin.

«6x6x6» usuli yordamida mashg`ulotlar quyidagi

tartibda tashkil etiladi:

1. O`qituvchi mashg`ulot boshlanishidan

oldin 6 ta stol atrofiga 6 tadan stul qo`yib

chiqadi.

2. O`quvchilar o`qituvchi tomonidan 6 ta

guruhga bo`linadilar. O`quvchilarni guruhlarga

bo`lishda o`qituvchi quyidagicha yo`l tutishi

mumkin: 6 ta stolning har biriga muayyan ob’ekt

(masalan, kema, to`lqin, baliq, delg’fin, kit,

akula) surati chizilgan lavhani qo`yib chiqadi.

Mashg`ulot ishtirokchilariga kema, to`lqin, ba-

liq, delg’fin, kit hamda akula surati tasvirlangan

(jami 36 ta) varaqchalardan birini olish taklif

etiladi, har bir o`quvchi o`zi tanlagan varaqchada

tasvirlangan surat bilan nomlanuvchi stol

atrofiga qo`yilgan stuldan joy egallaydi.

3. O`quvchilar joylashib olganlaridan so`ng

o`qituvchi mashg`ulot mavzusini e’lon qiladi

hamda guruhlarga muayyan topshiriqlarni beradi.

Ma’lum vaqt belgilanib, munozara jarayoni

tashkil etiladi.

4. O`qituvchi guruhlarning faoliyatini

kuzatib boradi, kerakli o`rinlarda guruh

a’zolariga maslahatlar beradi, yo`l yo`riqlar

ko`rsatadi hamda guruhlar tomonidan berilgan

topshiriqlarning to`g`ri xal etilganligiga ishonch

hosil qilganidan so`ng guruhlardan

munozaralarni yakunlashlarini so`raydi.

5. Munozara uchun belgilangan vaqt

nihoyasiga yetgach, o`qituvchi guruhlarni

qaytadan shakllantiradi. Yangidan shakllangan

har bir guruhda avvalgi 6 ta guruhning har

biridan bir nafar vakil bo`lishiga alohida e’tibor

qaratiladi. O`quvchilar o`z o`rinlarini

almashtirib olganlaridan keyin belgilangan vaqt

ichida guruh a’zolari avvalgi guruhlariga

topshirilgan vazifa va uning yechimi xususida

guruhdoshlariga so`zlab beradilar. SHu tartibda

yangidan shakllangan guruh avvalgi guruhlar

tomonidan qabul qilingan xulosalar (topshiriq

yechimlari) ni muhokama qiladilar va yakuniy

xulosaga keladilar.

11

M.G`ofurova

Iste’dodli pedagog

A

.

R

.

T

u

r

s

u

n

o

v

M

o

h

i

r

p

e

d

a

g

o

g

,

Y

i

l

n

i

n

g

e

n

g

y

a

x

s

h

i

f

a

n

o

`

Mustaqillik yillarida O`zbekistonda rassomlik va

xaykaltaroshlik.

O`zbekiston tasviriy san’ati juda qisqa vaqtda rivojlanib, katta yutiqlarga

erishdi. O`zbekiston san’ati zafarli yo`lni bosib o`tdi. Respublikamiz rassomlari

ko`pgina ko`rgazmalarda faol ishtirok etib, san’atimiz ta’sirchanligining ortib

borayotganini namoyish etdilar. Bizning rassomlarimiz ko`pgina janrlarda ijod qilib

kelmokdalar, manzara, natyurmort, portret va boshqa. Natyurmortda bozorlarimizning

to`lib toshgan noz-ne’matlarini, manzara janrida esa, o`lkamizning go`zalligini va

bepoyonligini, oddiy tabiat ko`rinishidagi go`zallikni to`laqonli ifodalashga harakat

qilmoqdalar. Shu bilan birga qadimdan qolgan butun dunyoga taniqli ajib

me’morchilikning nodir yodgorliklarini o`z asarlarida ko`rsatmoqdalar.

Portret janrida esa Vatanimizning ilg`or kishilarini, mehnatkash xalqni, shoir, rassom, musiqachilarni

tasvirladilar. Bizning O`zbekiston Vatanimiz ajoyib iste’dodli rassom va xaykaltaroshlarni yetkazib berdi.

Bular ichida Iskandar Ikromov, CHingiz Axmarov, Malik Nabiyev, Mannon Saidov, Damir Ro`ziboyev,

Ilxom Jabbarov, Javlon Umarbekov, Baxodir Jalolov, Alisher Mirzayev, Akmal Ikromjonov, Ne’mat

Xakimov, Osimxon Vosixonov, Timur Sa’dullayev, G`afur Abduraxmonovlar aloxida mavqega ega.

O`zbekiston xalq rassomi Alisher Mirzayev rangtasvir ustasi xalqimiz an’analariga boy va sermazmun

o`tmish tasviriy san’at merosiga hurmat bilan qaraydi. Rassom o`z xalqiga xos psixologik kechinmalarni

chuqur taxlil qila oladi.

Rassom ona-tabiat bag`rida o`zbekona an’analarni, to`ylarni, beg`ubor o`zbek bolalarini, lobar

qizlarni, mushtipar onalar kabi obrazlarni aks ettira olishga muvaffaq bo`ldi. Jumladan, “Toshkent - tinchlik

va do`stlik shahri” triptixi, “Bola xonada”, “Intizorlik”, “Yosh oila haqida qo`shiq” kabi o`nlab asarlar

moybo`yoqda yaratilgan. Umuman rassom tabiat va jamiyatda bo`layotgan o`zgarishlarni e’tiborsiz

qoldirmaydi. Rassom rangtasvirlarga shunday jon bag`ishlaydiki, undagi go`zallik sirlari odamlarni

ezgulikka yetaklaydi. Rassom asarlari bugungi kunda xalqimiz hurmatini qozonish bilan birga, ko`pgina

xorijiy davlatlarda xam ma’lum va mashhurdir.

Baxodir Jalolov ham O`zbekiston xalq rassomi bo`lib, zamonaviy rangtasvir san’ati rivojiga katta

xissa qo`shib kelayotgan iste’dodli rassomlardan biridir. B.Jalolov tasviriy san’at borasidagi taxsilni davom

ettirib, keyinchalik CH.Axmarov, R.CHoriyev, Ye.Melnikov, B.D.Korolyovlardan tasviriy san’at sirlarini

o`rgandi.

SHu sababli xam u yaratgan portretlarda yuksak mahorat aniq ko`zga tashlanib turadi. Uning

ijodidagi tuyg`ular uyg`unligi tomoshabinni o`ziga maxliyo etib qo`yadi. U portret san’atida ko`p yutuqlarga

erishdi. Uning to`laqonli asarlarida o`zbek xalqining sevimli farzandlari siymosi o`z ifodasini topgan. U

katta seriya portretlarni yaratadi, bular ichida akademiklar, rassom va boshqa taniqli odamlar obrazlari bor.

B.Jalolov ijodida olam sirlari o`zgacha talqin etiladi. Bunga, “Gul va Rayxon afsonasi”, “Nido”,

Baxt qushi”, “Abadiy va navqiron Hindiston”, “XXI asr Madonnasi” kabi ko`plab asarlarini misol qilib

keltirish mumkin. Mustaqil O`zbekiston tarixiga bagishlangan O`zbekiston xalqlari tarixiy muzeyi devoriga

ishlangan monumental ko`rinishdagi surat jiddiy va mazmunli tarixiy dalillar orqali salobatli tasvirlanishi

bilan har qanday tomoshabin e’tiborini o`ziga jalb qila oladi. Polotnoni kuzatgan tomoshabin boy tarix

saxifalariga ega bo`lgan o`zbek xalqining buyuk va qudratli ekanligiga yana bir bor ishonch xosil kiladi.

B.Jalolov ijodi shu jixati bilan qadrlidir.

Xaykaltaroshlik san’atining o`lkamiz xududidagi zamonaviy jixatlarini ijodkor Damir Ro`ziboev faoliyatida

yaqqol ko`rish mumkin. Dastlab rangtasvir va grafik san’at bilan shugullangan D.Ro`ziboev xaykaltaroshlik

olamiga asosan 60-yillarda kirib keldi. San’atkor ijodida shakl va xajmlarning o`ziga xosligini xarakatlarni

tabiiylik bilan tasvirlanishi, u tanlagan mavzularning rang-barang va keng qamrovligidan ham yaqqol sezish

mumkin. Uning bir qancha xaykallarida xalqimizning madaniy xayoti va ziyolilar qiyofasini aks ettirgan

asarlarga duch kelamiz.

12

Baxtiyor Umrzoqov

Iste’dodli pedagog, mohir matematik va dasturchi

Kompyuter o`yinlari

13

M.Saydobxonov

Bosh hisobchi

T

u

r

s

u

n

o

v

M

o

h

i

r

p

e

d

a

g

o

g

,

Y

i

l

n

i

n

g

e

n

g

y

a

x

s

h

i

f

a

n

o

`

q

i

t

u

M.Qosimova

Tarbiyachi

T

u

r

s

u

n

o

v

M

o

h

i

r

Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobining

vazifalari va mazmuni

Byudjet tashkiloti – bu o`z zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarish bilan bog`liq

bo`lgan faoliyatni amalga oshirish uchun davlat byudjetidan mablag` ajratilishi nazarda

tutilgan va bu mablag` moliyalashtirishning asosiy manbai hisoblanadigan davlat

tashkilotidir.

Byudjet tashkiloti buxgalteriya hisobi – bu tashkilotga ajratilgan davlat byudjeti

mablag`lari va nobyudjet mablag`lari ijrosining buxgalteriya hisobidir. Buxgalteriya hisobi

vositasida tashkilotning pul mablag`lari, daromadlari va xarajatlari, hisob-kitoblardagi

mablag`lari, byudjet ijrosi jarayonida tashkil qilinadigan fondlari va zahiralari hamda boshqa

moddiy qiymatliklari aks ettiriladi.

Buxgalteriya hisobining maqsadi foydalanuvchilarni o`z vaqtida to`liq hamda aniq

moliyaviy va boshqa buxgalteriya axboroti bilan tahminlashdir.

Boshlang`ich byudjey muassasalarida buxgalteriya hisobinig vazifalari:

«Davlat byudjetida turgan tashkilot va muassasalarda buxgalteriya hisobini tashkil etish bo`yicha instruktsiya»,

hamda boshqa normativ hujjatlar asosida buxgalteriya hisobini to`g`ri tashkil etish;

Xo`jalik operatsiyalarini qonuniyligini va o`z vaqtida to`g`ri hujjatlashtirish ustidan boshlang`ich va joriy nazoratni

tashkil etish;

Muassasa uchun ochilgan byudjet mablag`laridan va ularni belgilangan maqsadlariga to`g`ri va tejab sarflanishi

ustidan joriy nazoratni olib borish;

Byudjet va nobyudjet mablag`larni belgilangan smetalari bo`yicha ijrosining hisobini olib borish;

Smetani bajarish yuzasidan vujudga keladigan turli korxonalar, muassasalar va shaxslar bilan hisob-kitoblarni o`z

vaqtida amalga oshirish;

O`z vaqtida ishchi va xodimlarga maoshni hisoblash va berish;

Muassasa pul mablag`lari va moddiy boyliklarining butligi ustidan nazorat olib borish maqsadida xodimlar orasida

tashkilotning mol-mulkiga moddiy javobgarlikni tashkil etish;

Moddiy javobgar shaxslar orasida moddiy boyliklarining butligini tahminlash va hisobini yuritish masalalari

bo`yicha yo`llanmalar ko`rsatish;

Muassasa pul mablag`lari, hisob-kitoblari va moddiy boyliklarini inventarizatsiyadan o`tkazish hamda ular

natijalarini o`z vaqtida to`g`ri aniqlash va hisobga olish;

Buxgalteriya hisobotlarini tuzish va o`rnatilgan vaqtlarda topshirish;

Buxgalteriya xizmati faoliyatiga taalluqli nizom, instruktsiya, metodik ko`rsatmalar va boshqa normativ hujjatlarni

tizimlashtirilgan hisobini olib borish;

Buxgalteriya hujjatlari, hisob registrlari, xarajatlar smetasi va ular bilan bog`liq hisob-kitoblar hamda boshqa

hujjatlarni tashkilotda saqlanishini tashkil etish va o`rnatilgan tartibda arxivga topshirish.

Buxgalteriya hisobini yuritish qoidalari buxgalteriya hisobi standartlari bilan belgilanadi.

“Mehmon-mehmon” o`yini.

“Mehmonda” mavzusida bolalar shaxsiy xayotidan hikoya. Shaxsiy xayotda bo`lgan

voqealarni hikoya qilib, so`zlab berishga o`rgatish.

Bolalarga mehmondorchilikda odob saboqlarini berish, ularning qalbiga odob-axloq, milliy urf-

odat va an’analarni, o`zbekona odob qoidalarini singdirishdan iborat.

Bolalar, siz oyingiz bilan mehmonga borganmisiz?

Mehmonga borishdan avval qanday tayyorgarlik ko`rish kerak?

Mehmonda bolalar o`zini qanday tutishi kerak?

Hozir bolalar “mehmonda” mavzusida hikoya tuzishni o`rganamiz.

1. Mehmonga qachon, qayerga, kim bilan bordingiz?

2. U yerda kimlarni ko`rdingiz?

3. Kim bilan va qanday o`ynadingiz?

4. Mehmonda yana nimalar bilan shug`ullandinglar?

Besh-oltita bolalar javobi tinglanadi. Keyin “so`zni to`ldir” o`yini tashkil qilinadi. (Bu o`yin orqali mashg`ulot

jarayonida olingan bilimlar mustahkamlanadi). Bolalar yarim doira bo`lib turishadi, tarbiyachi doira markazida koptok ushlab

turadi va bolalarga savol berib koptokni otadi. Koptokni ushlagan bola javobini aytib koptokni qaytaradi.

“Mehmon mehmon” o`yinini sahnalashtirish bilan mashg`ulotni yakunlash mumkin. Bunda mashg`ulot jarayonida olgan

bilimlar mustahkamlanadi. Bolalarga rollar taqsimlanadi. Bolalar o`yin jarayonida olgan bilimlarini namoyish qiladilar.

14

Dadaboyev

Baxtiyor

7 a sinf o`quvchisi

Sa’diyev Javohir

5 a sinf o`quvchisi

Ona

Onajonim eslasam,

Ko`zlarimga uyqu kelmas.

Onajonim eslasam,

Dillarimga qayg`u kelmas.

Onajonim sog`insam,

Rasmingiz olib.

Eslab sizni kutaman,

Sizni sog`inib.

Onajonim duo qilsa,

Yo`llarim ochiq.

Onajonim duo qilsa,

Ko`nglim ham ravshan.

Ona mehribon,

Albat biz uchun.

Farzandlar baxtiga,

Sog` bo`ling omon!

Ona qishlog`im

Koroskonim ona qishlog`im,

Suvi tiniq, bog`u bo`stonim.

Tug`ildim men keng quchog`ingda,

O`smoqdaman yayrab bag`ringda.

Bobom, momom o`tgan qishlog`im,

Akam, singlim o`sgan qishlog`im.

Men sen bilan fahrlansam kam,

Sen bilandir doim o`g`loning!

Bizning oila

Oilamiz boshlig`i otajonimlar,

Ularga yordamchi onajonimlar.

Akam Jahongir shifokor bo`lar,

Opam Munojot maktabga borar.

Endi menga kelsak o`qiyman,

Faqat a’lo baholar olib,

Shifokor bo`lmoqlik mening orzuyim,

Xalqimga kor kelmoq eng zo`r niyatim!

Sobirov Sohibjon

5 b sinf o`quvchisi

Ona-onajon!

Boshim yerga tekkuncha ta’zim qilay

Ona onajon!

Kimga mehr bera oldim,

Sizdan ko`proq onajon.

Allangizdan uxlab qolsam,

Ko`zimdan o`ping.

Har kimning ham Sizdayin

Mehribon onasi bo`lsin!

Hayitboyeva O`g`iloy

7 a sinf o`quvchisi

Bizlar vatan tayanchi.

Bizlar vatan tayanchi,

O`qib bilim olgaymiz.

Yurt koriga yarovchi,

Buyuk inson bo`lgaymiz.

Zulfiyaxon, Nodira,

Navoiy-u Temurlar,

Yana qancha olimlar,

Pahlavonlar yurti bu.

Biz shu vatan iqboli,

Istiqboning qanoti.

Fahr bilan aytguvchi, O`zbekiston gultoji!

15

Tursunova Zebuniso

Iqtidorli musiqachi, Xalqaro tanlovlar g`olibasi,

“Yangi avlod” tanlovi istirokchisi

Karimjanova Iroda

7 a o`quvchisi

Bizning oila

Oilam durdonasi,

Buvimning yagonasi.

Ota-onam erkasi,

Vatanimning ertasi.

Ikki ukam opasi,

Irodaxon bo`laman.

Oilada uch farzand,

Barchamiz inoq, ahil.

Yosh avlod vakilimiz,

Orzularga to`la dil.

Dadajonim tadbirkor,

Onajonim uy bekasi.

Quvonchga to`la oila,

Hovlimiz ham juda keng.

Baxtki kunim har kuni,

Orzu gavharga teng.

Endi o`zimga kelsak,

Yettinchi sinfda o`qiyman.

Maktabimni sevaman,

darslarni qoldirmayman.

Ustozlarim bebaho,

Baholarim ham a’lo.

Adhamjon ustozimiz,

Shirin so’zli ham dono.

Faqat a’loga o`qib,

Mardu jasur bo`laman

Jonajon vatanimga,

Sodiq farzand bo`laman!

Mirjalilova Mohlaroyim.

8 s sinf o`quvchisi

Bahor keldi o`lkamga.

Bahor keldi o`lkamga,

Dala qir-u, tog`larga.

Ko`m - ko`k bog`-u - rog`larga,

Soyda zilol suvlarga.

Tog`lardagi lolalar,

Bog`lardagi bolalar.

Samodagi turnalar,

Bahor keldi o`lkamga.

Daraxtlar kurtak ochgan,

Maysalar bosh ko`targan.

Bolalar o`ynab kulgan,

Bahor keldi o`lkamga.

Ahmedov Farruxbek

8 s sinf o`quvchisi

Navro`z ayyomi.

Navro`z keldi yurtimizga,

Baxt tilayman avval sizga.

Sumalakdir uning qizi,

Ham shirindir, totli o`zi.

Ko`k somsa-yu, mantilarni,

Tayyorlashar onajonlar,

Boychechakni ko`tarib olib,

Qo`shiq kuylar bolajonlar.

Turdaliyev Azizbek

8 s sinf o`quvchisi

Koroskonda bahor.

Koroskon ham chiroyli,

Qizlari ham iboli.

Kirib keldi bahorjon,

Koroskonga holajon.

Doshqozonda sumalak,

Siz ham ayting bir tilak.

Bog`larida lolalar,

O`ynab kular bolalar.

Zamirliklar sho`x – shodon,

Yurtim bo`ldi farovon.

Sen uchun-chi bahorjon

Eshigim ochiq har on.

Kirib keldi bahorjon,

Koroskonga holajon.

M.Ahmadjonova

8 D sinf o`quvchisi

Bahor

Bahor keldi, ochildi insonlarning chexrasi,

Dexqonlar ish boshladi, gullaydida dalasi. Qaldirg`och uchib keldi, bahor ham kirib

keldi,

Navro`zoy eshik qoqib, sepini yoyib keldi. Arilar g`uvillashar turli gullarga qo`nib,

Chumoli ish boshlaydi, don-dunlarni qidirib.

Bolalar varrak yasar, osmonlarga uchirib, Fasllar kelinchagi, o`lkamga bahor keldi.

Pianino - organni istisno qilganda, eng murakkab musiqa

asbobi. Umuman uning asl nomi - pianoforte bo‘lib, «sokin-baland»

degan ma'noni anglatadi. Bu nomlanish, pianino har xil balandlikda va

kuch bilan tovush hosil qila olishidan kelib chiqqandi.

Pianino monoxord degan juda oddiy musiqa asbobidan o‘sib

chiqqan. Monoxord, o`ziga tushirilgan shkalada intervallarga ega

bo‘lgan yakka-torli quti bo‘lgan. Milodning taxminan 1000 yiliga

yaqin Gvido d'Aretsso monoxord uchun siljitma band ixtiro

qildi, tugmachalar va torlar qo‘shdi. U yaratgan musiqa asbobi XVI

asrga qadar iste'molda bo‘lgan. Keyinchalik u boshqa shakl -

klavikordga ega bo‘ldi. Klavikordning tovushi torlarning mis ignalar

ta'sir ostida tebranishidan hosil bo‘lar edi. Spinet degan cholg’u asbobi

yuqorida zikr etib o‘tilganlar bilan chambarchas bog`langan. U 4 oktavada diapozonga ega cho‘zinchoq musiqa asbobi

bo‘lgan. Uning torlari mizroblar yoki tugmachalar bilan harakatga keltirilar edi. XVIII asrning durustgina tanilgan

musiqa asbobi klavesin deb atalar edi. U o‘lchamlariga ko‘ra klavikord va spinetdan katta va ikkita klaviaturaga ega

bo‘lgan. Shakli jihatidan kattakon pianinoni eslatadi. Torlari jajji patlar yordamida harakatga keltirilgan.

Ushbu musiqa asboblarini pianinodan alohidalashtiruvchi ko‘zga tashlanadigan-real farq,- bu, bolg’achalarning

harakati. Uni Bartolomeo Kristoferi 1709 yilda ixtiro qilgan. Bolg’achalar birmuncha oddiy musiqa asboblarida

muqarrar bo‘lgan qitirlovchi tovushdan

xalos bo‘lishga yordam bergan. Motsart va Betxoven zamoniga kelib fortepyano ommaviy musiqa asbobiga aylanadi.

Betxoven pianinodan eng ko‘p samara undirgan dastlabki bastakor edi: uning musiqasi fortepyanoning yanada past,

yanada teran, yanada kuchli sadosini talab qiladi.

16

Sobirova Hadisa

7 a sinf o`quvchisi

AJDARHOLAR HAQIQATAN HAM YASHAGANMI?

Qo`rqinchli ajdarholar sayyoramizning turli burchaklarida istiqomat qiladigan ko`p xalqlarlarning ertak va

afsonalarida uchraydi.

Ular ulkan, ilonsimon, odamlarga sirtdan dahshat solib turuvchi maxluq tarzida tasvirlanadi. Ajdarholar og`iz

va burun teshiklaridan tutun aralash olov purkab, qattiq nahra tortganida hatto yer ham titrab ketadi.

Bizga qadimgi yunon afsonalaridan to`qqizbosh Gidra mahlum-u mashhurdir. U Geraklning qo`lida halok

bo`lgunga qadar juda ko`plarning boshiga yetgan. Yunonlar tasvirlagan yana bir ajdarho Ximeradir: komidan olov

purkaladigan bu maxluqni Bellerofon ismli yosh jangchi o`zining Pegas degan qanotli arg`umog`i yordamida mahv

etgan. Rus xalq ertaklarida ajdarho qiyofasida bizga besh qo`lday ayon bo`lgan Ajdarho Gorinich gavdalanadi.

Ertaklarda ko`plab ajdarholar behisob boyliklarni qo`riqlagani haqida ma’lumotlar keltiriladi. Masalan, oltin

junli qo`y terisini ko`zi yuzta bo`lgan maxluq qo`riqlagan.

Garchi ertak va afsonalarda ajdarholar adadsiz yovuzlik timsoli sifatida keltirilsada, ba’zi o`rinlarda ular

odamni himoya qiladigan kuch-qudrat sohibiga aylanadilar. Qadim o`tgan zamonlarda jangchilar dushmanlari yuragiga

qo`rquv urug`ini solish maqsadida o`z qalqonlariga ajdarholar suratini tushirishgan.

Shuni aytish lozimki, odamlar ba’zi paytlarda ajdarholar chindan ham borligiga ishonishgan. Kolumbga qadar

dengiz sayyohlari go`yo dengizlar qarida yashovchi, kemalarni yamlamay yutib yuboruvchi ulkan maxluqlardan

cho`chib, notanish dengizlardan suzishga ahyon-ahyon jur’at etganlar.

O`z-uzidan ayonki, ular yanglishganlar, chunki ajdarholar faqat ertak va afsonalarda yashaydi. Unda odamlar

nima uchun ularning mavjudligiga ishonishgan? To`g`riroq javoblardan biri shuki, tarixdan avvalgi davrlarda Yerda

bahaybat maxluqlar yashagan. Ulardan eng qo`rqinchlisi sanalgan dinozavrlar odam paydo bo`lgunga qadar yer yuzida

qirilib ketgan. Biroq g`or odamlari davrida Yerda har xil bahaybat reptiliyalar uchrab turgani ehtimoldan yiroq emas va

aynan ular ertaklardagi ajdarholarning timsollari bo`lgan.

Shamsiddinova Aziza

7 a sinf o`quvchisi

Skanvord

4 5

6 1

1 3

3 2

3 1

6 2

Mirjalilova Diyora 7 a sinf o`quvchisi

Kriptogramma

23 10 12 6 11 7 4 6 8 1 7 1 13 15 11 15

14 1 16 11 13 7 6 23 6 9 9 1

8 1 7 1 13 15 11 5 9 11 15 6 14 6 13 14

2 11 18 12 10 5 6 14 11 17 21 11 13 4 4 6

20 6 8 9 11 2 5 10 15 6 19 11

13 10 4 6 5 11 1 15 6 7

2 3 14 2 3 9 3 13 19 11 18

Ilhomjanov Bahtiyor

7 a sinf o`quvchisi

Hasharotlar xarfvordi

A R P SH A Q Z A P

CH I A SH CH O` I K A

U L I V I N G` I L

M O N I K I X Z A

O` I M CH A CH I I K

R G N I N A N Q

1.Soatli minora -

5.3.18.6.13.9

2. Ikki misrali she’r –

2.6.8.9

3.Hindiston poytahti –

19.10.23.15.11

4. Oshxona anjomi –

20.1.21.1.13

5. Qiz bola ismi –

12.6.18.1.14

6. Qurilish materiali –

16.11.22.9

7. Lobar, chiroyli –

4.17.21.6.15

17

Хайдарова Гулсора

7 а класс

МИР ЛЕКАРСТВЕННЫХ РАСТЕНИЙ

Яблоня домашняя Malus domestica Borkh.

Яблоня домашняя дерево из семейства Розоцветных высотой до 13 м с шаровидной или

пирамидальной кроной. Листья черешковые, очередные, яйцевидные, обратнояйцевидные,

продолговато-овальные или округлые, края листовой пластинки городчато-пильчатые, иногда

дважды пильчато-зубчатые. Крупные белые или розовые цветки собраны в соцветие

малоцветковую, зонтиковидную кисть. Плоды яблоки различной величины, формы и окраски.

Цветет в апреле, плодоносит в июне-сентябре.

Широко культивируется во всех районах Узбекистана.

С лечебной целью собирают спелые плоды и их употребляют чаще в свежем виде.

Ибн Сино характеризует яблоки как вяжущее (кислые) и пучащее средство. Он пишет, что

яблоки помогают при опухолях (листья и сок плодов), прыщах, язвах, при дизентерии, укрепляет

сердце и желудок.

В народной медицине плоды яблони применяют для лечения малокровия, для улучшения

аппетита и предупреждения запоров.

Ароматные плоды используют в питании свежими, мочеными в виде десертных блюд,

кулинарных изделий, соков и вин.

Мази, приготовленные из протертых яблок вместе с жиром, применяют для лечения ссадин и

трещин; кусочки свежих яблок прикладывают к коже при ожогах, обморожениях и долго

незаживающих язвах.

Плоды яблони обладают общеукрепляющим, мочегонным свойствами. Их употребляют в

качестве ценного диетического продукта питания при авитаминозах, малокровии, заболеваниях

сердечно-сосудистой системы, печени, почек, желудочно-кишечного тракта и как общеукрепляющее

средство. Кислые сорта рекомендуют при ожирении, гипоцидном гастрите и сахарном диабете.

Благодаря наличию в плодах пектиновых веществ и танинов яблочная диета полезна при

острых и хронических энтероколитах. Кроме того, они связывают и выводят из организма холестерин

и тем самым благоприятно влияют при атеросклерозе.

Из кислых сортов яблок готовили яблочно-кислый экстракт железа, который применялся при

железодефицитной анемии.

Благодаря содержанию в яблоках дубильных веществ в дерматологической практике

используют яблочные аппликации и маски при воспалительных заболеваниях кожи.

Поскольку яблоко является низкокалорийным фруктом, врачи назначают яблочные

разгрузочные дни при ожирении, особенно в сочетании с сахарным диабетом.

Abdulahadova Muqaddam

8 d sinf o`quvchisi

Foydali maslahatlar

1. O`rtacha 30-40 gramm xamirturushni bir kilogramm unga solsangiz meyorida xamir qoriladi.

2. Pishiriqlarni pishirshdan oldin gaz duxovkasini 10 daqiqa, elektr duxovkasini esa 25 daqiqa oldin

yoqib qo`yish yaxshi natija beradi.

3. Unni temir yoki yo`goch qutilardan ko`ra qopning o`zida saqlash foydali.

4. Sut qaynatishdan oldin idishni sovuq suvda so`ng issiq suvda yuvib tashlansa sut yaxshi qaynab

pishadi.

5. Kumushdan yasalgan idishlarni maydalangan sarimsoq piyoz qaynatmasida qaynatib olsangiz idishlar

toza va jilolanuvchi bo`ladi.

6. Agar dazmol qilayotgan paytda kiyim kirlanib yoki sarg`ayib qolayotgan bo`lsa dazmolni yirik tuz

sepilgan qog`oz ustidan bir necha marta yurgizish kerak.

Shamsiddinova Normirzayeva Mahamadaliyev

Aziza 7 a sinf Marhabo 7 a sinf Sirojiddin 7 a sinf

Mamatvaliyeva Shirinbonu 8 d sinf

Rahimov Sherzod bek Haydarova Gulsora

7 a sinf 7 a sinf

Po`latova Dildoraxon

Iste’dodli ingliz

tili fani o`qituvchisi

Shakespeare

Sonnet 130

My mistress' eyes are nothing like the sun;

Coral is far more red than her lips' red;

If snow be white, why then her breasts are dun;

If hairs be wires, black wires grow on her head.

I have seen roses damask'd, red and white,

But no such roses see I in her cheeks;

And in some perfumes is there more delight

Than in the breath that from my mistress reeks.

I love to hear her speak, yet well I know

That music hath a far more pleasing sound;

I grant I never saw a goddess go;

My mistress, when she walks, treads on the ground:

And yet, by heaven, I think my love as rare

As any she belied with false compare.

(tarjimasi)

Garchi quyoshmasdir mahbubam ko’zi,

Qirmizi dudog’i emas yoqut-la’l.

Kumush qordek oqmas mahbubam ko’ksi,

Sumbula sochlari bo’lsa ham dag’al.

Baxmal atirgullar ko’rdim: qizil, oq,

Yanoqlarin rangi bu gullardekmas.

Mayli, mushk-u anbar bo’lsin xushbo’yroq,

Balki muattarmas undagi nafas.

Mahbubamni tinglash zavqli, bilsam-da,

Musiqa tovushi balki mayinroq.

U, balki, ko’kdagi emas ma’buda,

Yerda yursin, mayli, yonimda biroq.

Sevamanki, ta’rif yo’qdir unga mos,

Qandoq bo’lsa shunday, men-chun beqiyos.