1

Төсөл МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

2019 оны .. дугаар Улаанбаатар сарын ..-ны өдөр хот

ГЕНЕТИК НӨӨЦИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт

1.1.Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээс гаралтай генетик нөөц болон түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судлах, бүртгэх, хадгалж хамгаалах, ашиглах, тэдгээрийг ашигласнаас үүдэх үр шимийг хүртээх, хүртэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зүйл. Генетик нөөцийн тухай хууль тогтоомж

2.1.Генетик нөөцийн тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль, Байгалийн ургамлын тухай хууль, Амьтны тухай хууль, Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хууль, Иргэний хууль, энэ хууль болон эдгээртэй нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжоос бүрдэнэ.

3 дугаар зүйл. Хуулийн хамрах хүрээ

3.1.Энэ хууль нь ургамал, амьтан, бичил биетнээс гаралтай генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгт хамаарна.

3.2.Энэ хууль нь хүний генетик нөөцөд хамаарахгүй. Энэ хуулийн 9.2.1-т заасан мэдээллийн санд бүртгүүлээгүй бөгөөд генетик нөөцтэй холбоогүй уламжлалт мэдлэгийг Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуульд зохицуулна.

4 дүгээр зүйл. Хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолт

4.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томьёог дор дурдсан утгаар ойлгоно:

4.1.1.”амьтан” гэж Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 2.4 дахь заалтад заасныг;

4.1.2.”биологийн нөөц” гэж генетик нөөц болон бодит эсхүл боломжит үнэ цэнэ бүхий экосистемийн амьд бүрэлдэхүүн хэсгийг;

4.1.3.”био соёлын протокол” гэж тухайн иргэд өөрсдийн нутгийн генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг тодорхойлж, түүнийг бусад этгээдэд ямар нөхцөлөөр хэрхэн ашиглуулж болохыг хэлэлцэн тохиролцсон баримт бичгийг;

4.1.4.”биотехнологи” гэж Биологийн олон янз байдлын тухай конвенцийн 2 дугаар зүйлд заасанчлан биологийн систем, амьд биес, тэдгээрээс гаралтай үүсмэлийг ашиглан тодорхой зориулалт бүхий бүтээгдэхүүн эсхүл арга ажиллагаа бий болгох аливаа технологийг;

2

4.1.5.“биохайгуул” гэж биологийн олон янз байдлын генетик нөөцийг арилжааны зорилгоор хайх, судлах үйл явцыг;4.1.6.”бичил биетэн” гэж энгийн нүдэнд үл үзэгдэх жижиг хэмжээтэй нэг ба олон эст амьд бие, вирусыг;

4.1.7.“генетик материал” гэж ургамал, амьтан, бичил биетний болон бусад гаралтай удамшлын функциональ нэгж агуулсан аливаа материалыг;

4.1.8.“генетик нөөц” гэж бодит эсхүл боломжит үнэ цэнэ бүхий генетик материал, үүсмэлийг;

4.1.9.“генетик нөөц ашиглах" гэж генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашгийн ба ашгийн бус зорилгоор илрүүлэх, цуглуулах, судлах, боловсруулах, бүтээгдэхүүн бий болгох үйл ажиллагааг;

4.1.10.”генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг” гэж үеэс үед өвлөгдөн уламжлагдаж ирсэн, биологийн нөөцийн онцлог шинж чанар, түүнийг ашиглах арга ухаан, мэдлэг, ур чадварыг;

4.1.11.”генетик нөөцийн үндэсний сан” гэж амьд бие, эрхтэн, эд, эс, өсгөвөр, удамшлын материалын биет болон тоон мэдээллийн сан хөмрөгийг;

4.1.12.”мэдээлэл солилцооны тогтолцоо” гэж олон улсын гэрээ Нагояагийн протоколын гишүүн орнуудын хүрээнд хэрэгждэг генетик нөөц, генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шимийг эрх тэгш хүртээх, хүртэх явцыг хянах, мэдээлэл солилцох тогтолцоог;

4.1.13.”үр шимийн гэрээ” гэж генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах, тэдгээрийг ашигласнаас үүдэх үр шим, ашгийг хүртээх, хүртэх нөхцөлийг тодорхойлсон генетик нөөц эзэмшигч ба ашиглагчийн хооронд байгуулсан баримт бичгийг;

4.1.14.”үүсмэл” гэж биологийн эсхүл генетик нөөцийн генийн илрэл эсхүл бодисын солилцооны дүнд үүсэх байгальд орших биохимийн нэгдлийг;

4.1.15.”ургамал” гэж Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.2.3-т заасныг; 4.1.16.“урьдчилсан зөвшөөрөл” гэж генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгээ ашиглуулж болох талаар эзэмшигчээс өгсөн албан ёсны зөвшөөрлийг;

5 дугаар зүйл. Хуулийн зарчим

5.1.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг эзэмшигч, ашиглагчийн эрх ашгийг хамгаалах, нээлттэй, ил тод байх, судалгаа шинжилгээнд үндэслэсэн байх, генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шимийг шударга, эрх тэгш хүртээх зарчим баримтална.

6 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн өмчлөл, эзэмшил

6.1.Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Зургаадугаар зүйлийн 1, 2 дахь хэсэгт заасны дагуу генетик нөөц төрийн өмчлөлд байна.

6.2.Генетик нөөцтэй холбоотой тухайн уламжлалт мэдлэгийн эзэмшигчийг энэ хуулийн 13 дугаар зүйлд заасан журмын дагуу тогтоох боломжгүй тохиолдолд төр эзэмшигч байна.

3

6.3.Энэ хуульд заасан нөхцөл, журмын дагуу генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг илрүүлэх, биохайгуул хийх, ашиглах эрхийг хуулийн этгээдэд олгож болно.

6.4.Энэ хуульд заасан тусгай зөвшөөрөлгүйгээр генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг илрүүлэх, биохайгуул хийх, ашиглах, гадаадын иргэн, хуулийн этгээдэд дамжуулах, худалдах, үр шим хүртээхийг хориглоно.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

ГЕНЕТИК НӨӨЦ, ТҮҮНТЭЙ ХОЛБООТОЙ УЛАМЖЛАЛТ МЭДЛЭГТЭЙ

ХОЛБОГДОХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ЗОХИЦУУЛАХ

7 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгтэй холбогдох үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэгч байгууллага

7.1.Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага

/цаашид “төрийн захиргааны төв байгууллага” гэх/ генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн харилцааны талаар дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

7.1.1.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн талаарх хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах;

7.1.2.энэ хуульд заасан урьдчилсан зөвшөөрөл, үр шимийн гэрээ, газарзүйн тодорхойлолт, материал дамжуулах гэрээ, био соёлын протокол зэрэг баримт бичгийн загвар болон түүнийг нөхөн бичих, шалгах зааврыг батлах;

7.1.3.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах тусгай зөвшөөрөл /цаашид “тусгай зөвшөөрөл “гэх/ олгох, сунгах, хүчингүй болгох, тусгай зөвшөөрөл шаардах үйл ажиллагааны жагсаалт батлах;

7.1.4.хуульд өөрөөр заагаагүй бол генетик нөөцийг Монгол Улсын хилээр нэвтрүүлэх зөвшөөрөл олгох, хүчингүй болгох;

7.1.5.энэ хуулийн 15.1-д заасан үр шимийн гэрээний хэрэгжилтийг хангалтгүй гэж дүгнэвэл гэрээг хүчингүй болгох;

7.1.6.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглан гарган авсан бүтээгдэхүүний үнийг судлах, эрэлт, хэрэгцээ, хэтийн төлвийг тодорхойлох, генетик нөөцийн үнэлгээний аргачлал батлах;

7.1.7.генетик нөөцийн тархац, ангилал зүйн судалгаа, генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн судалгаа, тооллого зохион байгуулах, генетик нөөцийн үнэлгээг мэргэжлийн байгууллагаар хийлгэх;

7.1.8.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг хамгаалах, судлах, ашиглахтай холбоотой үйл ажиллагаанд хяналт тавих, холбогдох этгээдээс мэдээллийг гаргуулах;

7.1.9.олон нийтэд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн талаар мэдлэг олгох ажлыг зохион байгуулах, дэмжлэг үзүүлэх, холбогдох хууль тогтоомжийг сурталчлах;

7.1.10.холбогдох олон улсын гэрээний үндэсний зохицуулагчийн үүргийг гүйцэтгэх, мэдээлэл солилцооны тогтолцоотой харилцах;

7.1.11.энэ хуулийн 7.4-т заасан Мэргэжлийн зөвлөлийн дүгнэлт, зөвлөмжийг хэлэлцэж, холбогдох шийдвэрийг гаргах;

7.1.12.хуульд заасан бусад бүрэн эрх.

4

7.2.Энэ хуулийн 7.1-т заасан төрийн захиргааны төв байгууллагад генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн асуудал хариуцсан бүтцийн нэгж ажиллана.

7.3.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн ашиглалтын байдалд хяналт тавих, хяналт шинжилгээ хийх, мэдээлэл солилцох үүрэг бүхий байгууллагыг төрийн захиргааны төв байгууллагын санал болгосноор Засгийн газар тогтооно.

7.4.Энэ хуулийн 7.3-т заасан байгууллага нь дараах чиг үүргийг гүйцэтгэнэ: 7.4.1.урьдчилсан зөвшөөрөл, үр шимийн гэрээтэй холбоотой

мэдээллийг талуудаас шаардах, гэрээний хэрэгжилтийг хянаж шалгах, мэдээлэл солилцох;

7.4.2.биологийн судалгааны бүх үе шатны боловсруулалт, үр дүн, инноваци, арилжааны өмнөх болон дараа үеийн холбогдох мэдээллийг гаргуулах;

7.4.3.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгтэй холбоотой асуудалд оюуны өмчийн эрх үүссэн гэж үзвэл холбогдох байгууллагад мэдээлэх;

7.4.4.аливаа төсөл, хөтөлбөрийн үйл ажиллагаанд ашигласан генетик материал, генетик нөөцийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл гаргуулах, мэдээллийг нягтлан шалгах, мэдээлэл солилцооны төвд мэдээлэх;

7.4.5.энэ хуулийн 18 дугаар зүйлд заасан төлбөр, хураамжийг төлсөн эсэх болон энэ хуулийн 19 дугаар зүйлд заасан тайлан, мэдээг хуульд заасан хугацаанд тайлагнасан талаарх мэдээллийг шалгах;.

7.5.Аймаг, нийслэлийн байгаль орчны алба нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн талаар дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:

7.5.1.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн талаарх хууль тогтоомж, тэдгээрийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан гаргасан шийдвэрийн биелэлтийг өөрийн нутаг дэвсгэртээ зохион байгуулах, хэрэгжилтэд хяналт тавих;

7.5.2.энэ хуулийн 8.2.2-т заасан цахим бүртгэлийг үндэслэн генетик нөөцийн зүйлийн газарзүйн гарал үүслийн тодорхойлолтыг ажлын 14 хоногийн дотор олгох;

7.5.3.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг эзэмшигч ба ашиглагчийн хооронд байгуулсан талуудын гэрээний хэрэгжилтэд хяналт тавих;

7.5.4.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг болон био соёлын протоколыг бүртгэж, энэ хуулийн 8.2-т заасан мэдээллийн нэгдсэн санд оруулна.

8 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн мэргэжлийн зөвлөл

8.1.Төрийн захиргааны төв байгууллагын дэргэд мэргэжлийн дүгнэлт, зөвлөмж гаргах үүрэг бүхий орон тооны бус Мэргэжлийн зөвлөл /цаашид “Мэргэжлийн зөвлөл” гэх/ ажиллана.

8.2.Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн нь Мэргэжлийн зөвлөлийн дүрмийг баталж, бүрэлдэхүүнийг томилж, чөлөөлнө.

8.3.Мэргэжлийн зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд холбогдох салбарын эрдэмтэн судлаачид, хувийн хэвшил болон төрийн бус байгууллагын төлөөллийг оруулна.

8.4.Мэргэжлийн зөвлөл дараах чиг үүрэгтэй:

5

8.4.1.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн талаарх хууль тогтоомжийг боловсронгүй болгох талаар санал, зөвлөмж гаргах, хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийн талаар хэлэлцэж дүгнэлт гаргах;

8.4.2.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн талаарх био соёлын протокол, холбогдох төрийн захиргааны төв байгууллагаас батлах салбарын ёс зүйн дүрмийн төсөлтэй танилцаж зөвлөмж гаргах;

8.4.4.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг ашиглах хүсэлтийг хянаж дүгнэлт, зөвлөмж гаргах;

8.4.5.генетик нөөцийг Монгол Улсын хилээр нэвтрүүлэх асуудлаар дүгнэлт, зөвлөмж гаргах;

8.4.6.тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн судалгааны ажлын арга зүй, үр дүнтэй танилцаж дүгнэлт гаргах.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

ГЕНЕТИК НӨӨЦ, ТҮҮНТЭЙ ХОЛБООТОЙ УЛАМЖЛАЛТ МЭДЛЭГИЙГ БҮРТГЭХ, ХАДГАЛЖ ХАМГААЛАХ

9 дүгээр зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн

мэдээллийн нэгдсэн сан

9.1. Төрийн захиргааны төв байгууллага нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн үндэсний бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн сантай байна.

9.2.Бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн сан нь байгаль орчны мэдээллийн сангийн бүрдэл хэсэг байх бөгөөд дараах мэдээллээс бүрдэнэ:

9.2.1.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн мэдээллийн сан;

9.2.2.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн цахим бүртгэл;

9.2.3.генетик нөөцийн үндэсний сангийн тоон мэдээллийн сан;

9.2.4.холбогдох бусад мэдээллийн сан

9.3.Бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн сан нь холбогдох олон улсын гэрээний мэдээлэл солилцооны тогтолцоо болон генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг бүртгэдэг үндэсний бусад мэдээллийн сантай уялдсан байна.

9.4.Энэ хуулийн 9.1-т заасан мэдээллийн нэгдсэн санг бүрдүүлэх, хөтлөх, ашиглах, хадгалах, мэдээллийн нууцлалыг хамгаалах журам болон мэдээллийн сангийн бүрдэл үзүүлэлтийн жагсаалт, бүртгэлийн маягтыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

9.5.Иргэн, хуулийн этгээд өөрт хадгалагдаж байгаа генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгтэй холбоотой ном судар, эрдэм шинжилгээний бүтээл, гар бичмэл, аман мэдээлэл, эдгээртэй адилтгах бусад мэдээллийн бичмэл болон цахим хуулбарыг сайн дурын үндсэн дээр мэдээллийн нэгдсэн санд хадгалуулахаар төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнэ. Төрийн захиргааны төв байгууллага тухайн мэдээллийг баталгаажуулсан тохиолдолд генетик, нөөц түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг бүртгэсэн тухай гэрчилгээг мэдээлэл ирүүлсэн иргэн, хуулийн этгээдэд олгож болно.

9.6.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгүүлээгүй тохиолдолд үр шимийг хүртэх эрх үүсэхгүй.

6

10 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг хадгалж хамгаалах

10.1.Генетик нөөцийг уг нөөцийг өөртөө агуулж буй биологийн нөөцийг нь эх байгальд нь амьдрах орчныг хадгалж тэтгэх замаар болон гаршуулж тэжээх, сэргээн нутагшуулах, тарималжуулах, ботаникийн цэцэрлэг, генетик нөөцийн биет сан хөмрөг байгуулах, тэдгээрийг нэгдсэн сүлжээнд нэгтгэх замаар хамгаална.

10.2.Төрийн захиргааны төв байгууллага нь энэ хуулийн 9.5-д заасны дагуу иргэн, хуулийн этгээдээс ирүүлсэн мэдээллийн нууцлалыг хадгална.

11 дүгээр зүйл. Генетик нөөцийн үндэсний сан

11.1.Амьтан, ургамал, бичил биетний амьд бие, ботаникийн цэцэрлэг, үр, эрхтэн, эд, эс, өсгөвөр, удамшлын материалын биет сан хөмрөг болон тэдгээр хөмрөгийн тоон мэдээллийн санг генетик нөөцийн үндэсний санд нэгтгэн хадгалж, хамгаална.

11.2.Генетик нөөцийн үндэсний санд хамрагдах генетик материалын сан хөмрөг, түүний тоон мэдээллийн санг тухайн чиглэлийн суурь судалгаа хийх үүрэг бүхий, төрийн захиргааны төв байгууллагаас итгэмжлэгдсэн төрийн өмчийн их, дээд сургууль, эрдэм шинжилгээний байгууллага төрөлжүүлсэн байдлаар эрхэлнэ.

11.3.Генетик нөөцийн үндэсний сан байгуулах, сан хөмрөгийг баяжуулж бүртгэх, хадгалж хамгаалах, солилцох журам, генетик нөөцийн үндэсний сангийн дүрмийг байгаль орчны асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллага батална.

11.4.Генетик нөөцийн биет сан хөмрөгийн хадгалалтын болон тоон мэдээллийн сангийн ерөнхий шаардлагын стандартыг төрийн захиргааны төв байгууллага боловсруулж, эрх бүхий байгууллагаар батлуулна.

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ

ГЕНЕТИК НӨӨЦ, ТҮҮНТЭЙ ХОЛБООТОЙ УЛАМЖЛАЛТ МЭДЛЭГИЙГ СУДЛАХ, АШИГЛАХ

12 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг

ашиглахад тавих ерөнхий шаардлага

12.1.Төрийн захиргааны төв байгууллага энэ хуулийн 13 дугаар зүйлд заасан генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах тусгай зөвшөөрлийг дараах этгээдэд олгоно:

12.1.1. Монгол Улсад бүртгэлтэй хуулийн этгээд; 12.1.2.энэ хуулийн 12.1.1-т заасан хуулийн этгээд нь гадаадын хөрөнгө

оруулалттай тохиолдолд дотоодын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нь 51-ээс доошгүй байна.

12.1.3.энэ хуулийн 12.1.1-т заасан хуулийн этгээдтэй хамтран ажиллах гэрээтэй гадаадын хуулийн этгээд.

12.2.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах хүсэлт гаргагч /цаашид “хүсэлт гаргагч” гэх/ энэ хуулийн 14.2-т заасан мэдээллийг энэ

7

хуулийн 9.2.2-т заасан мэдээллийн нэгдсэн сангийн цахим бүртгэлд хүсэлтээ илгээж бүртгүүлнэ.

13 дугаар зүйл. Урьдчилсан зөвшөөрөл

13.1.Генетик нөөцтэй холбоотой хувийн эсхүл хамтын эзэмшлийн уламжлалт мэдлэгийг ашиглах тохиолдолд хүсэлт гаргагч нь тухайн генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг эзэмшигчээс урьдчилсан зөвшөөрөл авна.

13.2.Урьдчилсан зөвшөөрөл авахын өмнө хүсэлт гаргагч нь тухайн генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн үнэ цэнэ, үр шимийн талаар эзэмшигчид тайлбарлан таниулна.

13.3.Генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг эзэмшигчийг тодорхойлох, генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах урьдчилсан зөвшөөрөл авах журмыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

13.4.Генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг нь хоёр ба түүнээс олон засаг захиргааны нэгжид оршин суугаа иргэдэд хамаарах тохиолдолд төрийн захиргааны төв байгууллага холбогдох нутгийн захиргааны болон нутгийн удирдлагын байгууллагатай зөвшилцөн энэ хуулийн 13.3-т заасан журмын дагуу эзэмшигчийг тогтооно.

13.5.Хил дамнасан генетик нөөцтэй уламжлалт мэдлэгийг эзэмших, ашиглахтай холбоотой асуудлыг энэ хуулийн 13.3-т заасан журмаар зохицуулна.

14 дүгээр зүйл. Тусгай зөвшөөрөл олгох

14.1.Энэ хуулийн 12.1-т заасан шаардлагыг хангасан этгээд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судалгааны болон арилжааны зорилгоор ашиглах тусгай зөвшөөрөл хүсч өргөдлөө төрийн захиргааны төв байгууллагад гаргах бөгөөд түүнд дараах баримт бичгийг хавсаргана:

14.1.1.ашиглах генетик нөөцийн нэр болон уламжлалт мэдлэгийн танилцуулга;

14.1.2.хуулийн этгээдийн гэрчилгээний хуулбар; 14.1.3.хуулийн этгээдийн танилцуулга; 14.1.4.гадаадын хуулийн этгээд бол хамтран ажиллах дотоодын

хуулийн этгээдтэй хийсэн гэрээ; 14.1.5.цахим бүртгэлд бүртгүүлсэн баримт; 14.1.6.хувийн эзэмшлийн уламжлалт мэдлэг ашиглах тохиолдолд энэ

хуулийн 13.1-т заасан урьдчилсан зөвшөөрөл; 14.1.7.газар зүйн гарал үүслийн тодорхойлолт; 14.1.8.генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийг хадгалах, хамгаалах,

байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхээс сэргийлэх арга хэмжээний танилцуулга. 14.2.Төрийн захиргааны төв байгууллага Мэргэжлийн зөвлөлийн дүгнэлтийг

үндэслэн тусгай зөвшөөрөл олгох, сунгах тухай хүсэлт хүлээн авснаас хойш судалгааны зорилгоор ашиглах бол 14 хоног, арилжааны зорилгоор ашиглах 30 хоногийн дотор хянан шийдвэрлэнэ. Шаардлагатай тохиолдолд уг хугацааг төрийн захиргааны төв байгууллагын эрх бүхий албан тушаалтан 30 хүртэл хоногоор сунгаж болно.

8

14.3.Үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ургамал, амьтны биологийн нөөцийг бэлтгэхэд энэ хуулийн дагуу мэдээллийн санд бүртгүүлж тусгай зөвшөөрөл авсан байна.

14.4.Мэргэжлийн зөвлөл тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн үр шимийн гэрээний хэрэгжилтийг хангалтгүй гэж дүгнэлт гаргах нь тусгай зөвшөөрлийг цуцлах үндэслэл болно.

14.5.Тусгай зөвшөөрлийн загварыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

14.6.Эрдэм шинжилгээ, судалгааны үр дүнг арилжааны зорилгоор ашиглах тохиолдолд дахин хүсэлт гаргаж тусгай зөвшөөрөл авна.

14.7.Тусгай зөвшөөрлийг бусдад шилжүүлэхийг хориглоно.

14.8.Энэ хуулийн 13.2, 13.3, 14.8, 15.2, 19.1-д заасан шаардлагыг зөрчсөн, хуурамч бичиг баримт бүрдүүлсэн бол тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгоно.

15 дугаар зүйл. Үр шимийн гэрээ

15.1.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах тохиолдолд тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь төрийн захиргааны төв байгууллага эсхүл тухайн генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг эзэмшигчтэй харилцан тохиролцож, үр шимийн гэрээ /цаашид “гэрээ” гэх/ байгуулах бөгөөд түүнд дараах нөхцөлийг тусгана:

15.1.1.гэрээний зорилго, хугацаа; 15.1.2.генетик нөөцийг ашиглах зорилго, зориулалт, ургамал, амьтан,

бичил биетний шинжлэх ухааны нэр эсхүл бичил биетний эх үүсвэр, омгийн нэр, өсгөврийн сангийн дугаар;

15.1.3.генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах зорилго, зориулалт, судалгааны үр дүнд бий болох оюуны өмчийн эрхийн талаарх нөхцөл;

15.1.4.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах нөхцөл;

15.1.5.хадгалах, хамгаалах нөхцөл, төлөвлөгөө; 15.1.6.маргаан шийдвэрлэх зохицуулалт; 15.1.7.ашиглалтаас үүдэх үр шимийг генетик нөөц, түүнтэй холбоотой

уламжлалт мэдлэг эзэмшигчид хүртээх нөхцөл.

15.2.Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь үр шимийн гэрээний хуулбар хувийг төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлж, бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн сангийн цахим бүртгэлд бүртгүүлнэ.

15.3.Төрийн захиргааны төв байгууллага энэ хуулийн 15.1-т заасан гэрээний нууцлалыг хадгална.

16 дугаар зүйл. Генетик нөөцийг хилээр нэвтрүүлэх зөвшөөрөл

16.1.Ургамал, амьтан, бичил биетний генетик нөөцийг Монгол Улсын хилээр нэвтрүүлэх журмыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

9

16.2.Ургамал, амьтан, бичил биетний генетик нөөцийг Монгол Улсын хилээр нэвтрүүлэхдээ энэ хуулийн 16.1-т заасан журмын дагуу төрийн захиргааны төв байгууллагаас зөвшөөрөл авна.

16.3.Генетик нөөцийг хилээр нэвтрүүлэхдээ генетик нөөцийн биет эсхүл сорьцын хоёроос доошгүй ижил хувийг генетик нөөцийн биет сан хөмрөгт хадгалуулна.

16.4.Төрийн захиргааны төв байгууллага энэ хуулийн 16.2-т заасан зөвшөөрөл олгохдоо тухайн генетик нөөцийн тухай мэдээлэл болон холбогдох зөвшөөрөл, гэрээг олон улсын гэрээний мэдээлэл солилцооны тогтолцоонд бүртгүүлнэ.

17 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шим

17.1.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шимийг Иргэний хуулийн 88.1-88.3-д заасны дагуу генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг эзэмшигчид хүртээнэ.

17.2.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шим нь мөнгөн ба мөнгөн бус хэлбэртэй байна.

17.3.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх мөнгөн үр шим нь судалгаа, боловсруулалтын үр дүнд бий болсон бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлого, тусгай зөвшөөрлийн хураамж, оюуны өмчийн эрхийн хамтын эзэмшил болон бусад хэлбэртэй байж болно.

17.4.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх мөнгөн бус үр шим нь дараах хэлбэртэй байж болно:

16.4.1.хамтарсан судалгаа хийх; 16.4.2.бүтээгдэхүүн хамтран хөгжүүлэх; 16.4.3.чадавхи бэхжүүлэх; 16.4.4.технологи дамжуулах; 16.4.5.холбогдох олон улсын гэрээнд заасан бусад хэлбэр.

17.5.Энэ хуулийн 15.1-т заасан гэрээ байгуулагч талууд хоорондоо харилцан тохиролцож генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шимийг мөнгөн эсхүл мөнгөн бус хэлбэртэй байхыг гэрээндээ тусгана.

18 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг ашигласны төлбөр

18.1.Амьтан, ургамлын нөөц ашигласны төлбөрийг Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хуулиар зохицуулна.

18.2.Энэ хуулийн 13, 14 дүгээр зүйлд заасан урьдчилсан зөвшөөрөл, тусгай зөвшөөрлийн төлбөр, бичил биетнийг гадаад улсад гаргах зөвшөөрлийн төлбөрийн хэмжээг Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулиар зохицуулна.

18.3.Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглан гаргаж авсан бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлогоос генетик нөөц эзэмшигчид дараах байдлаар мөнгөн эсхүл мөнгөн бус хэлбэрээр үр шим хүртээнэ:

18.3.1.мөнгөн үр шим нь бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлогын үнийн дүнгийн 1.0-ээс доошгүй хувь байна.

10

18.3.2.мөнгөн бус үр шим нь бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлогын үнийн дүнгийн 2.0-оос доошгүй хувь байна.

18.4.Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь төрийн мэдлийн генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглан бүтээгдэхүүн бий болгон борлуулсан тохиолдолд борлуулалтын орлогын үнийн дүнгийн 1.0-ээс доошгүй хувиар тооцож генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг ашигласны үр шимийг улсын төсөвт төлнө.

18.5.Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь хувийн эсхүл хамтын эзэмшлийн генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглан гаргаж авсан бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлогоос дараах байдлаар төлбөр төлнө:

18.5.1.бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний 0.5 хувьтай тэнцэх үр шимийг улсын төсөвт төлнө.

18.5.2.генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг эзэмшигчид үр шимийн гэрээнд заасан төрөл, хэмжээгээр мөнгөн эсхүл мөнгөн бус үр шимийг хүртээнэ.

18.6.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг ашигласны үр шимээс улсын төсөвт орсон орлогын 50-аас доошгүй хувийг Байгаль орчин, уур амьсгалын санд төвлөрүүлэн, генетик нөөцийг тогтоох, судлах, хамгаалах, нөхөн сэргээх, мэдээллийн нэгдсэн санг бүрдүүлэх, генетик нөөцийн үндэсний санг хөгжүүлэхэд зарцуулна.

18.7.Генетик нөөц нь хязгаарлагдмал хүрээний тодорхой нутаг дэвсгэрээс гарал үүсэлтэй тохиолдолд түүнээс үүдэх үр шимийн төлбөрийн 35-аас доошгүй хувийг тухайн нутаг дэвсгэрийн генетик нөөцийг хамгаалах, орон нутгийг хөгжүүлэхэд зарцуулна.

18.8.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг ашиглаж гаргасан бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээг дараах байдлаар тооцно:

18.8.1.экспортод бүтээгдэхүүн гаргасан бол олон улсын худалдаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухайн жилийн дунджийг тогтоох зарчмыг үндэслэн тухайн бүтээгдэхүүний, эсхүл түүнтэй адил төстэй бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийг үндэслэн;

18.8.2.дотоодод ашигласан, борлуулсан бол тухайн бүтээгдэхүүний эсхүл түүнтэй адил төстэй бүтээгдэхүүний дотоодын зах зээлийн үнийг үндэслэн;

18.8.3.дотоодын болон олон улсын зах зээлд борлуулсан бүтээгдэхүүний зах зээлийн жишиг үнийг тодорхойлох боломжгүй тохиолдолд зөвшөөрөл эзэмшигчийн мэдүүлсэн борлуулалтын орлогыг үндэслэнэ.

18.9.Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг арилжааны бус судалгаа шинжилгээний зорилгоор ашиглах тохиолдолд үр шимийн мөнгөн төлбөрөөс чөлөөлөгдөнө. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судалгаа шинжилгээний зорилгоор ашиглаж байгаа тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь үр шимийг энэ хуулийн 17.4-т заасан мөнгөн бус хэлбэрээр хүртээж болно.

18.10.Улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн өдрөөс хойш гурван жилийн хугацаанд Инновацийн тухай хуульд заасан гарааны компани нь дотоодод шинээр үйлдвэрлэсэн инновацийн бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлогоос үр шимийн мөнгөн төлбөр төлөхгүй байж болно.

11

ТАВДУГААР БҮЛЭГ

БУСАД ЗҮЙЛ 19 дугаар зүйл. Мэдээ, тайлан гаргах

19.1.Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь дараах мэдээ, тайланг дор дурдсан хугацаанд гаргаж, төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнэ:

19.1.1.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглаж байгаа талаарх ажлын жилийн тайланг жил бүрийн 12 дугаар сард;

19.1.2.мэдээллийн нэгдсэн санд орох мэдээллийг тухай бүр; 19.1.3.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг

дотооддоо ашиглах бол зардлын төсвийн гүйцэтгэлийг жил бүр, гадаадад ашиглах бол холбогдох явцын тайланг жил бүрийн 12 дугаар сард;

19.2.Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь тухайн жилд борлуулсан генетик нөөцөөс гаралтай бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ, улсын төсөвт төлсөн төлбөрийн хэмжээг дараа оны 1 дүгээр улиралд багтаан төрийн захиргааны төв байгууллагад мэдээлнэ.

20 дугаар зүйл. Хууль тогтоомж зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага

20.1.Энэ хуулийг зөрчсөн хувь хүн, хуулийн этгээдэд Эрүүгийн хууль, эсхүл Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

20.2.Энэ хуулийг зөрчсөн төрийн албан тушаалтны үйлдэл нь гэмт хэргийн шинжгүй бол Төрийн албаны тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

21 дүгээр зүйл. Хуулийг буцаан хэрэглэх

21.1.Энэ хууль хүчин төгөлдөр болох өдрөөс өмнө ашиглаж эхэлсэн бөгөөд үргэлжлүүлэн ашиглах генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн хувьд хууль нэгэн адил үйлчилнэ.

22 дугаар зүйл. Хууль хүчин төгөлдөр болох

22.1.Энэ хуулийг 2020 оны 7 дугаар сарын 1-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.

ГАРЫН ҮСЭГ

Хуулийн төсөлд ирүүлэх саналаа иргэн, хуулийн этгээд 2019 оны 4 дүгээр сарын 15-ны өдрийн дотор доорх хаягаар бичгээр ирүүлнэ үү!

Хаяг: Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам Ногоон хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн газар Улаанбаатар 15160, Чингэлтэй дүүрэг, Нэгдсэн үндэстний гудамж 5/2, Засгийн газрын II байр Холбоо барих: 51-261309

1

ГЕНЕТИК НӨӨЦИЙНТАЛААРХ ХУУЛЬ ТОГТООМЖИЙН ХЭРЭГЦЭЭ, ШААРДЛАГЫГ УРЬДЧИЛАН ТАНДАН СУДЛАХ ҮНЭЛГЭЭНИЙ ТАЙЛАН

НЭГ. ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

Монгол улс биологийн олон янз байдлыг хамгаалах чиглэлээр олон улсын гэрээ, хэлэлцээрээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэх хүрээнд бодлогын баримт бичиг боловсруулан баталж, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө гарган хэрэгжүүлж байна. Тухайлбал:

1992 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн НҮБ-ын Биологийн төрөл зүйлийн тухай олон улсын конвенцийг Монгол Улсын Их Хурал 1993 оны 06 дугаар сарын 01-ний өдөр соёрхон баталсан бөгөөд уг конвенцийн 5, 6 болон бусад холбогдох зүйлүүдийн хүрээнд биологийн олон янз байдлын талаарх хууль тогтоомж болон холбогдох бодлогын арга хэмжээнүүдийг авах талаарх үүргийг хүлээсэн.

2012 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдөр Биологийн олон янз байдлын тухай конвенцийн генетик нөөц болон тэдгээрийг ашигласнаас үүдэх үр ашгийг шударга, эрх тэгш хуваарилах тухай Нагояагийн протокол (цаашид “Нагояагийн протокол” гэх)-ыг Улсын Их Хурал соёрхон баталсан байна. Нагояагийн протокол нь Биологийн төрөл зүйлийн олон улсын конвенцийг хэрэгжүүлэх зорилго бүхий нэмэлт гэрээ бөгөөд уг протоколд нэгдэн орсноор Монгол Улс нь дотооддоо генетик нөөцийг эзэмшигч болон хэрэглэгчдэд ил тод, ойлгомжтой хууль, эрх зүйн орчныг бий болгох, энэ талаар улс орнуудтай хамтран ажиллах үүргийг хүлээсэн байдаг. Монгол Улсын Засгийн газар 2012 оноос хойш генетикийн нөөцийг хамгаалах, ашиглах чиглэлээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэх зорилгоор холбогдох арга хэмжээг авч иржээ. Тухайлбал генетикийн нөөцийн судалгааны ажлыг эхлүүлж, генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн талаарх хууль, эрх зүйн орчинг сайжруулах арга хэмжээг олон улсын байгууллагуудын туслалцаатайгаар эхлүүлсэн байна. Уг ажлын хүрээнд Генетикийн нөөцийн тухай Монгол Улсын хуулийн анхны төслийг боловсруулсан боловч өнөөг хүртэл ажил хэрэг болоогүй байна.

Монгол Улсын Их Хурал 2014 оны 43 дугаар тогтоолоор “Ногоон хөгжлийн бодлого”-ыг баталсан. Уг бодлогын Стратегийн хоёрдугааро зорилтод “Байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх ажлыг эрчимжүүлэн орчны бохирдол, доройтлыг бууруулж, экосистемийн тэнцвэрт байдлыг хадгална” гэж тодорхойлсон.

Гэвч эмийн ургамлыг үйлдвэрлэл болон худалдан борлуулах зорилгоор хууль, хууль бусаар түүх, хортон шавьж навч үрийг нь идэж устгах, малын хөлд талхагдах, уур амьсгалын дулаарал, цөлжилт, уул уурхайн олборлолт зэрэг байгалийн болон хүний үйл ажиллагааны нөлөөгөөр биологийн олон янз байдал ялангуяа ашигт болон эмийн ургамлын нөөц багасаж устах аюул нүүрлээд байна. Дэлхийн байгаль хамгаалах холбооны Улаан дансны ангилал, шалгуураар Монгол орны хөхтөн амьтад1, загас2, шувуу3, ургамлын4 “Улаан данс”-аас үзэхэд:

1Clark, E. L.Мөнхбат Ж., Дуламцэрэн С., Baillie, J. E. M., Батсайхан Н., King, S. R. B., Самъяа Р., Stubbe, M. (эмхтгэгчид). 2006. Монгол Улсын хөхтөн амьтны хамгаалалын төлөвлөгөө. Бүс нутгийн Улаан данс, Боть 2. Лондоны Амьтан Судлалын Нийгэмлэг, Лондон хот 2Ocock, J.,Баасанжав Г., Baillie, J. E. M.,Эрдэнэбат М., M., Kottelat, Mэндсайхан, Б., Smith, K. (эмхтгэсэн).2006. Монгол орны загасны Улаанданс. Бүс нутгийн Улаан данс, Боть 3. Лондоны Амьтан Судлалын Нийгэмлэг. Лондон хот

2

Монгол орны уугуул 128 зүйл хөхтөн амьтдын 16% нь бүс нутгийн хэмжээнд ховордсон ангилалд орсны 2% нь устаж байгаа, 11% нь устаж болзошгүй, 3% нь эмзэг ангилалд, 6% нь ховордож болзошгүй ангилалд хамрагдсан бол 37% нь мэдээлэл дутмаг байна.

Шувуудын хувьд уугуул 476 зүйл шувуудын 10% нь бүс нутгийн хэмжээнд ховордсон ангилалд орсны 0.6% нь устаж байгаа, 1.7% нь устаж болзошгүй, 3.3% нь эмзэг ангилалд, 4.4% нь ховордож болзошгүй ангилалд хамрагдсан бол 87 зүйл шувуудын мэдээлэл дутмаг байна.

Ургамлын хувьд уугуул 148 зүйл ургамлыг үнэлсэн бөгөөд 74% нь бүс нутгийн хэмжээнд ховордсон ангилалд орсны 11% нь устаж байгаа, 26% нь устаж болзошгүй, 37% нь эмзэг ангилалд, 15% нь ховордож болзошгүй ангилалд хамрагдсан бол 3% нь мэдээлэл дутмаг байна.

Загасны хувьд хувьд уугуул 64 зүйлээс зөвхөн 48 зүйл загасны үнэлсэн бөгөөд 23% нь бүс нутгийн хэмжээнд устаж байгаа, 26% нь устаж болзошгүй байгаа бөгөөд 16 зүйлийг мэдээлэл дутмагаас болж үнэлж чадаагүй байна.

Монгол орны ашигт ургамлын зурагт лавлахад5 монгол орны 3000 шахам зүйл гуурст ургамлын 1000 гаруй нь ашигт ургамал гэсэн багцаа тоо бий гэсэн бөгөөд үүнээс зөвхөн 227 зүйлийн талаар өгүүлсэн байна.

Монгол Улсад 3127 зүйл гуурст дээд ургамал бүртгэгдсэний 100 орчим зүйл ургамал эмийн зорилгоор түгээмэл хэрэглэгдэж, 200 орчим зүйл ургамал эмийн үйлдвэрлэлд, 200 орчим зүйл ургамал цайнд, 50 орчим зүйл хүнсэнд 100 орчим зүйл малын тэжээлд ашиглаж байна6.

Дээрх хэвлэгдсэн материал болон зарим эрдэм шинжилгээний өгүүллээс харахад амьтан, ургамлын нэр, амьдрал болон ургах орчин, бүс нутгийн тархац, зарим тохиолдолд ач холбогдлыг өгүүлсэн байхаас биш байгалийн болон ашиглах нөөцийг нарийвчлан тогтоосон болон эдийн засгийн ач холбогдлын талаарх мэдээлэл ихээхэн хомс байна. Эндээс харахад Монгол орны биологийн төрөл зүйл ялангуяа генетикийн түвшинд бүрэн гүйцэд судлагдаагүй байгаа бөгөөд судалгааны явцад ярилцсан эрдэмтэн судлаачдаасхэрвээ цаашид нарийн судалж чадвал төрөл зүйлийн тоо нэмэгдэх, ялангуяа бичил биетний зүйлийн тоо асар ихээр өсөх болно хэмээсэн.

Генетик нөөцтэй холбоотой арвин баялаг уламжлалт мэдлэгийн нэг бол Монголын уламжлалт анагаах ухааны мэдлэг юм. Энэ нь Монголчуудын хамгийн үнэ цэнэтэй соёлын өвийн нэг болно7. Монголын уламжлалт анагаах ухааны мэдлэгийг Монгол уламжлалт эмч нар Төвд, Энэтхэгээс гаралтай Аюурвед, Хятадын уламжлалт анагаах ухааны мэдлэгтэй хослуулан8 Монгол хүний бие махбодийн онцлогт тохируулсан өөрийн өвөрмөц эмийн жоруудыг боловсруулсан9 байдаг, түүнийгээ хойч үедээ өвлүүлэн үлдээх олон ном судартай, тэдгээрийг заах хэрэглэгдэхүүн болгон ашиглаж тусгай сургуульд оточ (эмч) болох хүмүүсээ олон жил сурган 3С.Гомбобаатар, E.M.Monks. 2012. Монгол орны шувууны Улаан данс.Martin-Luther-Universität Halle Wittenberg, Halle (Saale) 4Нямбаяр Д., Б.Оюунцэцэг, Р.Тунгалаг. 2012.Монголын ургамлын улаан данс ба хамгааллын төлөвлөгөөний эмхтгэл. Бүс нутгийн улаан дансны цуврал. Боть 10. Лондоны Амьтан Судлалын Нийгэмлэг, Монгол Улсын Их Сургууль 5Байгаль орчны яам, 2003. Монгол орны ашигт ургамлын зурагт лавлах.(хянасан: Санчир,Ч., Ц.Жамсран, Д.Суран).хх.257. Улаанбаатар. 6 Володя Ц, Д.Цэрэнбалжир, Ц. Ламжав. 2010. Монгол орны эмийн ургамал. Улаанбаатар. ISBN код: 978-99929-0-431-2 7Sh. Bold. Medical Research Institute, Ministry of Health Mongolia. Brief History and Development of Traditional Mongolian

Medicine. World Intellectual Property Organisation’s paper. Accessible through: http://www.wipo.int/edocs/mdocs/tk/en/wipo_iptk_bkk_09/wipo_iptk_bkk_09_topic6_1.pdf 8 Medicinal Plants In Mongolia. (2013). World Health Organization. 9 Ш.Чойжамц. (2017) Оточ Манал Дээд Сургуулийн профессор. Ярилцлага.

3

бэлтгэдэг сургалтын нэгдсэн системтэй болтлоо 13 дугаар зуунаас 19 дүгээр зууны хооронд хөгжиж, энэ үнэ цэнэтэй мэдлэгийг Төвд хэл дээр бичиж үлдээжээ. Харамсалтай нь Монголчуудын үнэ цэнэтэй соёлын өв болох эдгээр 69 боть номыг Монгол хэлрүү хөрвүүлэн кирилл үсэгт буулгасан боловч санхүүгийн боломжгүй байдлаас хэвлүүлж олны хүртээл болгож чадаагүй байгаа төдийгүй мэдээллийн санд бүртгэн оруулаагүй байна.

Дэвшилтэт технологи, тэр дундаа биотехнологийг хөгжүүлэх асуудал Монгол Улсын төрийн бодлогод тусгалаа олсон хэдий ч генетик нөөц болон түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгтэй холбогдсон харилцааг төрийн зохицуулалт, хяналтад байлгах, улмаар генетик нөөцөд суурилсан биотехнологийг эрчимтэйгээр хөгжүүлэх ажил учир дутагдалтай хэвээрбайна.

Жишээ нь чихэр өвс нь олон төрлийн өвчнийг анагаах чадалтай тухайлбал дэлхий дахиныг түгшээж буй ДОХ, гепатит B,C вирус, хавдар, үрэвслийн эсрэг идэвхтэй үйлчилгээ үзүүлдэг нь тогтоогдсон нэн чухал бодис глицерризинийг агуулдаг байна10. Гэтэл манайд хатаасан чихэр өвсийг зөвхөн ханиадыг дарах сироп, хуурай чихэр өвсийг хандалж уухаар савлан зарж байна.

Судалгааны лабораторийн хүчин чадал хүрэхгүйгээс боловсролын болон судалгааны хүрээлэнгүүд олон зүйлийн ургамлыг өөр улсад судлуулахаар явуулсаар байна. Жишээ нь зөвхөн 2017 онд 6-300 зүйл ургамлын дээжийг Солонгос, Хятад, Япон улсуудад судалгааны чиглэлээр гаргажээ11.

Монгол орны зарим зүйл ургамлыг эмийн болон бусад зорилгоор экспортод гаргаж байна. Жишээ нь манай улсын 3000 га талбайд тархан ургадаг 69 тонн биологийн нөөц бүхий Дэрэвгэр жиргэрүү хэмээх ургамлын үндэсийг жилд зөвхөн 5-6 тонныг сэлгээтэйгээр бэлтгэх боломжтой12. Гэтэл зөвхөн 2017 онд 32 тонн Дэрэвгэр жиргэрүүг Хятад улс руу гаргах, 92 тонныг бэлгэх зөвшөөрөл авсан нь манай орны байгаа бүх нөөцөөс илүү гарсан байна.

Манай улс биологи, генетикийн нөөцийн гарал үүслийн орны хувьд ашиг хүртэж чадахгүй байна. Эдгээр зөрчил, дутагдал нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн талаарх эрх зүйн орчин байхгүйтэй шууд холбоотой. Өөрөөр хэлбэл уг харилцааг олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн зарчмыг үндэслэн дотоодын хууль тогтоомжийг боловсруулах тухайлбал генетик нөөцийг хамгаалах, ашиглах, түүнтэй холбоотой аливаа харилцааг зохицуулах эрх зүйн зохицуулалт зайлшгүй шаардлагатай байгаа нь харагдаж байна.

ХОЁР. УРЬДЧИЛАН ТАНДАН СУДАЛГААНЫ ТАЙЛАН Монгол Улс Нагояагийн протоколыг 2012 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдөр соёрхон баталж олон улсын өмнө үүрэг хүлээсэн. Протоколын 15 дугаар зүйлд “Генетик нөөц ашиглах, үр ашгийг хуваарилах харилцааг зохицуулж буй үндэсний хууль тогтоомж, зохицуулах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх”, 16 дугаар зүйлд “Генетик нөөцийн уламжлалт арга ухаан ашиглах, үр ашгийг хуваарилах харилцааг зохицуулж буй үндэсний хууль тогтоомж, зохицуулах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх” талаар тус тус заажээ.

10Shiraki K, Sato H, Kurokawa M, Yoshida Y. 2003, Glycyrrhizin:the molecule and present knowledge of action in variousliver

diseases. Prevention of progression in chronic Liver disease.Falkworkshop.Freiburg, Germany, pp76-89 11Байгаль орчин,аялал жуучлалын яам. Гадаад улс руу гаргах амьтан ургамалд олгосон зөвшөөрлийн бүртгэл. 12Мөнхжаргал Б., Ц.Батцэрэн. 2017. Монгол орны ашигт зарим ургамлын тархац, нөөцийн судалгаа. Монгол орны байгаль, уур амьсгалын үнэн нөөц. хх.189-199.Улаанбаатар.

4

15 дугаар бүлгийн 1-д “Талууд тус бүр генетик нөөц ашиглах эрх зүйн зохицуулалтыг өөрийн хүрээнд багтаан зохих үр дүнтэй, тэнцвэрт, хууль эрх зүйн, захиргааны эсхүл улс төрийн хэм хэмжээг хангасан арга хэмжээг авахын зэрэгцээ генетик нөөцийн үр ашгийг шударга хүртэх эрхийг дотоодын хууль тогтоомжийн дагуу харилцан зөвшилцсөний үндсэн дээр хэрэгжүүлнэ” гэж заасан. Улсын Их Хурлын 2014 оны 43 дугаар тогтоолоор баталсан “Ногоон хөгжлийн бодлого” нь олон улсын өмнө хүлээсэн үүргээ ухамсарлаж хүлээсэн үүргээ биелүүлэх, өөрийн улс орны хөгжлийг олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн зарчмын үндсэн дээр явуулах зорилго бүхий бодлогын шинж чанартай баримт бичгүүдийн нэг гэж ойлгож болно. “Ногоон хөгжлийн бодлого”-ын 3.2-т Стратегийн 2 дахь зорилтыг хангах арга замыг тодорхойлсон бөгөөд Бодлогын 3.2.5-д: “Генетик нөөц, түүнтэй холбогдох уламжлалт мэдлэгийг бүртгэж үнэлэх, ашиглах эрх зүйн зохицуулалтыг бүрдүүлж, нөөцийн үр өгөөжийг хүртэх нөхцөлийг хангах”гэж заасан байна.” Монгол Улсын Ногоон хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх үүднээс 2016 онд Засгийн газрын 35 дугаар тогтоолоор баталсан “Ногоон хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө” (2016-2030)-д Ногоон хөгжлийн бодлогын Стратегийн 2 дахь зорилтыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа, хэрэгжүүлэх хугацаа, үндсэн болон хамтран хэрэгжүүлэх байгууллага, эх үүсвэр мөн хүрэх түвшин, үр дүнгийн үзүүлэлтийг тусгасан байна. Хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны чиглэлийн нэгдүгээрт “Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг, тэдгээрийг ашигласнаар бий болох ашгийг хүртээх эрх зүйн зохицуулалтыг бүрдүүлэх” гэж заасан бөгөөд хэрэгжүүлэх хугацаа нь 2016-2020 он хэмээн төлөвлөжээ. Энэхүү төлөвлөгөөний хүрээнд “Генетик нөөцийн тухай Монгол Улсын хууль”-ийн анхны төслийг боловсруулах үүднээс “Хууль тогтоомжийн хэрэгцээ, шаардлагыг урьдчилан тандан судлах аргачлал”-ын (цаашид “тандан судалгааны аргачлал”) дагуу тандан судлах ажиллагааг эхлүүлсэн болно. Тандан судалгааны ажлыг хийх аргачлалыг Засгийн газрын 2016 оны 59 дүгээр тогтоолоор баталсан. Тус аргачлалын 5.4-т “Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр Монгол Улс тухайн асуудлаар дотоодын хууль тогтоомжид нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, шинээр боловсруулахаар тусгайлан үүрэг хүлээсэн бол шууд хуулийн төсөл боловсруулах хувилбарыг сонгоно”гэж заажээ. Иймд Биологийн төрөл зүйлийн олон улсын гэрээ, түүний хэрэгжилтийг хангуулах Нагояагийн протоколыг үндэс болгожтандан судалгааны аргачлалын 5.4-т заасны дагуу хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах хувилбарыг шууд сонголоо. Урьдчилан тандан судлах ажиллагааг гүйцэтгэхдээ тандан судалганы аргачлалын 2.1-д заасан 2 дахь үе шатнаас эхлүүлэн дараах дарааллын дагуу хийж гүйцэтгэв:

асуудлыг шийдвэрлэх зорилгыг томьёолох /аргачлалын 2.1.2/;

тухайн асуудлыг зохицуулах хувилбаруудыг тогтоож, тэдгээрийн эерэг болон сөрөг талыг харьцуулан судлах /аргачлалын 2.1.3/;

зохицуулалтын хувилбарын үр нөлөөг тандан судлах /аргачлалын 2.1.4/;

тухайн зохицуулалтын талаарх олон улсын болон бусад улсын эрх зүйн зохицуулалтын харьцуулсан судалгаа хийх /аргачлалын 2.1.6/;

Зөвлөмж боловсруулах /2.1.7/.

5

Монгол Улс нэгэнт Нагояагийн протоколд нэгдэж тухайн харилцааг зохицуулах эрх зүйн орчноо сайжруулах үүрэг хүлээсний дагуу тандан судалгааны аргачлалын 2.1.1 буюу “асуудалд дүн шинжилгээ хийх” гэсэн үе шатанд дүн шинжилгээг хийх шаардлагагүй болно. Мөн адил шалтгаанаар аргачлалын 2.1.5-д заасан үе шатыг алгасав. ГУРАВ. АСУУДЛЫГ ШИЙДВЭРЛЭХ ЗОРИЛГЫГ ТОДОРХОЙЛСОН БАЙДАЛ Монгол Улс Нагояагийн протоколд нэгдэн орсноор генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг хамгаалах, ашиглах, үр шимийг хүртэх, хуваарилах талаархэрх зүйн зохицуулалт хийх үүрэг хүлээсэн. Өнөөдрийн байдлаар генетик нөөцийг хамгаалах, ашиглах харилцааг зохицуулах эрх зүйн орчин байхгүй байгаа нь уг асуудлаар анхдагч хуулийн төсөл боловсруулах үндэслэлийг бий болгож байна. Зорилго: “Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг, тэдгээрийг ашигласнаар бий болох ашгийг эрх тэгш хүртээх, хуваарилах эрх зүйн зохицуулалтыг бүрдүүлэх”. ДӨРӨВ. АСУУДЛЫГ ЗОХИЦУУЛАХ ХУВИЛБАРЫГ ТОГТООЖ, ЭЕРЭГ БОЛОН СӨРӨГ ТАЛЫГ ХАРЬЦУУЛАХ Монгол Улс Нагояагийн протоколд нэгдэж тухайн харилцааг зохицуулах эрх зүйн орчноо сайжруулах үүрэг хүлээсэн учраас Аргачлалын 5.4-т заасны дагуу хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах хувилбарыг сонгосон болохыг дээр дурдсан. Гэсэн хэдий ч, Аргачлалын 5-д заасны дагуу зорилгод хүрэх байдал буюу “Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг, тэдгээрийг ашигласнаар бий болох ашгийг эрх тэгш хүртээх, хуваарилах эрх зүйн зохицуулалтыг бүрдүүлэх” зорилгыг хангаж чадах эсэх, зардал, үр өгөөжийн харьцаа буюу хавилбарыг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой гарах зардал, үзүүлэх эерэг өөрчлөлтийг харьцуулан судалж дараах дүгнэлтийг гаргалаа.

Хувилбар Зорилгод хүрэх байдал Зардал, үр өгөөжийн харьцаа

Үр дүн

1 Тэг хувилбар /5.1.1./

Генетик нөөц ашиглах эрх зүйн зохицуулалт одоогоор манай улсад байхгүй. Хэрвээ энэ хувилбарыг сонговол тулгараад байгаа бэрхшээл хэвээр үлдэнэ. Өөрөөр хэлбэл зорилгодоо хүрэх боломжгүй.

Нэмэлт зардал гарахгүй. Байгалийн нөөц зүй зохисгүй, хяналтгүй ашиглалт үргэлжилж сөрөг үр дагавар улам нэмэгдэнэ.

Үр дүн сөрөг

2 Хэвлэл мэдээлэл болон бусад арга хэрэгслээр дамжуулан олон нийтийг соён гэгээрүүлэх /5.1.2./

Генетик нөөц нь гэсэн ойлголт нь өөрөө шууд биологийн нөөц, баялагийг илэрхийлдэг. Иймд энэ хувилбарыг сонгоход учир дутагдалтай. Биологийн нөөцийг ашиглах, нөхөн сэргээх харилцааг соён гэгээрүүлэх ажлаар хязгаарлах нь буруу бөгөөд зорилгод хүрч чадахгүй.

Олон нийтийг соён гэгээрүүлэхэд тодорхой хэмжээний зардал гарна. Гэхдээ, уг ажиллагаа олон нийтийг бүрэн хамарч чадах эсэх нь эргэлзээтэй учир үр дүнгүй зардал гарахад хүргэнэ.

Үр дүн сөрөг

3 Зах зээлийн механизмаар дамжуулан төрөөс зохицуулалт

Биологийн нөөцийг зүй зохистой ашиглах харилцааг зах зээлийн механизмаар дамжуулан төр зохицуулалт хийх практик олон улсад байхгүй. Биологийн нөөцийн бодит

Ямар нэг хэмжээгээр зардал гарч болно. Гэхдээ, уг хувилбар нь генетик нөөц ашиглахтай холбоотой

Үр дүн сөрөг

6

хийх /5.1.3./ үнэлгээ хийгдсэний үндсэн дээр зүй зохистой ашиглах харилцааг зохицуулна. Иймд энэ хувилбар зорилгодоо хүрэх боломжгүй гэж үзлээ.

харилцааг зохицуулж чадахгүй.

4 Төрөөс санхүүгийн интервец хийх /5.1.4./

Биологийн нөөц ашиглах, нөхөн сэргээх, хамгаалах харилцааг санхүүгийн интервенц хийж зохицуулах боломжгүй. Тиймээс, уг хувилбар зорилгод хүрэх боломжгүй юм.

Хамааралгүй. Үр дүн сөрөг

5 Төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшлээр тодорхой чиг үүргийг гүйцэтгүүлэх /5.1.6./

Байгалийн баялаг нь төрийн өмч. Төр байгалийн болон биологийн нөөц ашиглах харилцаатай холбоотой тодорхой чиг үүргийг төрийн бус байгуулллага, хувийн хэвшлээр дамжуулан гүйцэтгүүлж болох юм. Гэвч зөвхөн байгаль орчныг хамгаалахад чиглэсэн олон нийтийн арга хэмжээ зэргээр л хязгаарлагдана. Уг хувилбар нь сонгосон зорилгод бүрэн нийцэхгүй гэж үзлээ.

Байгаль орчныг хамгаалах чиглэлээр олон нийтийг хамарсан үйл ажиллагаа зохион байгуулах, зүй зохистой ашиглалтад харилцагч талуудын хяналтыг тавихад тодорхой хэмжээний зардал гарч болно. Гэхдээ, зорилгод бүрэн хүрч чадахгүй.

Үр дүн сөрөг хэвээр үлдэнэ.

6 Захиргааны шийдвэр гаргах /5.1.6./

Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь захиргааны хэм хэмжээний акт гаргах бүрэн эрхтэй ч генетик нөөц ашиглах харилцаа нь дүрэм, журмаар зохицуулагдах боломжгүй өргөн цар хүрээтэй харилцаа болно. Иймд, зорилгодоо хүрэх боломжгүй хувилбар гэж үзэв.

Тодорхой хэмжээний зардал гарна. Гэхдээ, зохих харилцааг бүрэн зохицуулж сөрөг үр дагаварыг бууруулж чадахгүй.

Үр дүн сөрөг

7 Хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах /5.1.7/

Олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлнэ. Мөн,генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийг ашиглах эрх зүйн орчин бий болно. Уг хувилбар зорилгодоо хүрэх бүрэн боломжтой.

Зардал гарна. Гэхдээ, уг хувилбар нь генетик нөөц ашиглах харилцаатай холбоотой гарах аливаа эрсдэлийг арилгах, бууруулахад нөлөөлнө.

Үр дүн эерэг байна.

Дээрх хүснэгтээс дүгнэн харвал эхний зургаан хувилбар нь бидний тавьсан зорилгод буюу “Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг, тэдгээрийг ашигласнаар бий болох ашгийг эрх тэгш хүртээх, хуваарилах эрх зүйн зохицуулалтыг бүрдүүлэх” зорилгыг хангаж чадахгүй сөрөг үр дүнтэй нь харагдаж байна. Харин долоо дахь хувилбар буюу "хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах хувилбар" нь зорилгод хүргэхээс гадна Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэхэд тохирох хувилбар гэж үзлээ. ТАВ. ЗОХИЦУУЛАЛТЫН ХУВИЛБАРУУДЫН ҮР НӨЛӨӨГ ТАНДАН СУДАЛСАН БАЙДАЛ Аргачлалын 5.4.313-т заасны дагуу хууль тогтоомжийн төсөл шууд боловсруулах хувилбарыг сонгосон болно. Сонгосон хувилбарын үр нөлөөг Аргачлалын 6.2-т заасан ерөнхий асуултуудад хариулах замаар нэгтгэн дүгнэлээ. /Дэлгэрэнгүй хүснэгтийг Хавсралт 1-ээс харна уу/

13Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр Монгол Улс тухайн асуудлаар дотоодын хууль тогтоомжид нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, шинээр

боловсруулахаар тусгайлан үүрэг хүлээсэн бол шууд хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах хувилбарыг сонгоно.

7

Хүний эрхэд үзүүлэх үр нөлөө Энэхүү хувилбар нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл санаа, зарчим, утга агуулгад бүрэн нийцэж байгаа бөгөөд Монгол Улсын нэгдэн орж соёрхон баталсан олон улсын гэрээний шаардлагуудыг хангаж байгаа.Энэ нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгээс үүдэн гарах хүний эрхийг хөхиүлэн дэмжих, хамгаалах, түүнчлэн үр шимийг хүртээх замаар хүний эрхийн баталгааг хангахад чухал ач холбогдол үзүүлнэ.

Эдийн засагт үзүүлэх үр нөлөө Төрийн байгууллагад ямар нэгэн хэмжээгээр нэмэлт зардал гарахаар байна. Жишээ нь, аймаг, нийслэлийн байгаль хамгаалах албаны хувьд хуульд заасан эрх үүргээ гүйцэтгэхэд үйл ажиллагааны зардал нэмэгдэнэ гэж үзэж байна. Мөн, төрийн захиргааны төв байгууллагад зарим нэг шинэ чиг үүрэг нэмэгдэнэ. Энэ нь генетик нөөц ашиглах зөвшөөрөл олгох, сунгах, зөвшөөрлийг хүчингүй болгох, генетик нөөцийн үнэлгээний аргачлал батлах, генетик нөөцтэй холбоотой үйл ажиллагаанд хяналт тавих, аймаг, нийслэлийн байгаль хамгаалах албаны бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхэд нь удирдлага, мэргэжлийн чиглэл өгөх зэрэг эрх үүргүүд багтана.Үүний зэрэгцээ генетик нөөц ашиглах хүсэлт гаргаж буй иргэн, хуулийн этгээд зарим нэг тэмдэгтийн хураамж төлөх зэрэгт нэмэлт зардал гарна. Генетик нөөц хамгаалах, ашиглах болон судлах ажил хийгдсэнээр зарим нэг салбарт техник, технологи хөгжиж эдийн засгийн үр өгөөжнэмэгдэнэ. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг баталгаажуулах арга хэмжээ өргөжсөнөөр иргэд, аж ахуйн нэгжийн орлого өсөн нэмэгдэх, гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалтыг татах, үндэсний брэнд бараа, бүтээгдэхүүнийн төрөл зүйл нэмэгдэх, шинээр бий болох, орон нутагт ажил, хөдөлмөр эрхлэх үйл ажиллагаа сайжрах зэргээр эдийн засагт өргөн хэмжээний давуу байдал бий болгох боломж бий болно.

Нийгэмд үзүүлэх нөлөө Нийгмийн харилцаанд эерэг нөлөө үзүүлэхээр хууль эрх зүйн зохицуулалт хийгдэнэ. Жишээ нь, ажлын байранд технологийн шинэчлэлт хийгдэх боломж нээгдэнэ гэж үзэв. Генетик нөөцийг хамгаалах, ашиглах, судлах уламжлалт арга техник буюу соёлын өвийг хамгаалахад эерэг нөлөө үзүүлэх бөгөөд нийгэмд үзүүлэх сөрөг нөлөө байхгүй байна.

Байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө Генетик нөөцийг хамгаалах, ашиглах хууль эрх зүйн зохицуулалтыг зорилго нь байгаль орчны нөөцийг хамгаалахад оршиж байгаа учраас байгаль орчинд ямар нэгэн сөрөг нөлөө үзүүлэх зохицуулалт хийгдэхгүй. Харин байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх, генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг хөгжүүлж хамгаалах арга хэмжээг авснаар байгальд орчинд бодитой эерэг нөлөө үзүүлнэ. ЗУРГАА.ТУХАЙН ЗОХИЦУУЛАЛТЫН ТАЛААРХ ОЛОН УЛСЫН БОЛОН БУСАД УЛСЫН ЭРХ ЗҮЙН ЗОХИЦУУЛАЛТЫН ХАРЬЦУУЛСАН СУДАЛГАА Нагояагийн протоколын Талууд олон улсын гэрээгээр генетик нөөцийг хамгаалах, зохистой ашиглах үүрэг хүлээснээр үндэсний хэмжээнд дараах шалгуур үзүүлэлтийг хангах ёстой гэж үздэг байна. Үүнд:

1. Хууль эрх зүйн акт нь давхар утга агуулаагүй, тодорхой, ойлгомжтой байх 2. Генентик нөөц ашиглах эрхийг нарийвчлан тусгах

8

3. Урьдчилсан мэдэгдэл/зөвшөөрөл (PIC) болон Хамтын гэрээ (MAT) –харилцааг зохицуулах дүрэм, журам

4. Хууль тогтоомжийн хянан нийцүүлэлт. Хууль эрх зүйн акт нь давхар утга агуулаагүй, тодорхой, ойлгомжтой байх Аливаа улс орны хууль эрх зүйн акт нь давхар утга агуулаагүй, тодорхой харилцаа зохицуулж бүгдэд ойлгомжтой байх ёстой. Жишээ нь, генетик нөөц ашиглах харилцаатай холбоотой үүсэх зохицуулалтыг нарийн зааж өгнө: генетик нөөц ашиглах зөвшөөрөл байх эсэх, зөвшөөрөл авахад тавигдах шаардлага, бүрдүүлэх материал, зөвшөөрөл хүсэгч нь хуулийн этгээд эсвэл иргэн байх, зөвшөөрөл олгох эрх бүхии байгуулллага, зөвшөөрөл олгох үйл явц, зөвшөөрлийн хугацаа зэргийг нарийн зааж өгөх шаардлага тавьдаг. Генетик нөөц ашиглах эрхийг нарийвчлан тусгах Өнөөгийн байдлаар 39 улс генетикийн нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг, тэдгээрийг ашигласнаар бий болох ашгийг эрх тэгш хүртээх, хуваарилах эрх зүйн зохицуулалтыг боловсруулж хэрэгжүүлж эхэлсэн байна. Ихэнх улс орнууд генетик нөөц ашиглах эрхийг хууль тогтоомждоо нарийвчлан тусгаж өгсөн байна. Ерөнхийд нь авч үзвэл, генетик нөөц ашиглах хүсэлт гаргагч нь өөрийн иргэн болон гадаад улсын иргэн байж болно, гэхдээ хувь хүн бол хуулийн этгээд эсвэл судалгааны байгууллагатай хамтрах шаардлага тавьжээ. Зарим нэг тохиолдолд, генетик нөөц ашиглах хүсэлт гаргагч нь гадаад улсын иргэн байвал тухайн улсын иргэн (жишээ нь, Коста Рика), эсвэл тухайн улсын хуулийн этгээд, судалгаа шинжилгээний байгууллагатай хамтран хүсэлт гаргах зохицуулалтыг хийж өгсөн байна (жишээ нь, Бразил, Андын Холбоо, Венесуэл зэрэг). Зарим нэг улс орнууд энэ тал дээр маш нарийн чанд зохицуулалт хийж өгсөн байх жишээтэй: Өмнөд Африкийн хуулиар генетик нөөц ашиглах зөвшөөрөл хүсэгч нь заавал Өмнөд Африкийн хууль тогтоомжийн дагуу бүртгэлтэй хуулийн этгээд байхаар зохицуулсан, иргэний хувьд зөвхөн тухайн улсын иргэн байна. Хэрвээ гадаад улсын иргэн эсвэл хуулийн этгээд зөвшөөрөл хүсэх бол Өмнөд Африкт бүртгэлтэй хуулийн этгээд эсвэл тухайн улсын иргэнтэй хамтран генетик нөөц ашиглах зөвшөөрлийг мэдүүлэх боломжтой. Өөрөөр хэлбэл, гадаад улсын иргэн эсвэл бусад орны хуулийн этгээд дангаар зөвшөөрөл мэдүүлэх эрхгүй юм. Генетик нөөцийн судалгааг хөгжүүлэх зорилгоор Филиппин Улс өөрийн хууль тогтоомждоо дотоодын оюутнуудын генетик нөөц ашиглах зөвшөөрлийн төлбөрийг хөнгөвчлөх зохицуулалт хийжээ. Генетик нөөц ашиглах зөвшөөрөл олгох эсвэл олгохоос татгалзах шийдвэрийг эрх бүхий төрийн байгууллага бичгээр үндэслэлтэй гаргана. Зарим нэг улс орон генетик нөөц ашиглах зөвшөөрлийг хоёр ч төрлийн төрийн байгууллага олгох эрхийг хуулиар тусгайлан заасан байна. Жишээ нь, Бразил Улсад генетик нөөцийг ашиглах зориулалтаар буюу ашгийн төлөө эсвэл ашгийн бус аргаар нь ангилж зөвшөөрлийг хоёр өөр байгууллага олгоно. Мөн, генетик нөөцийн төрлөөс хамаарч тухайн асуудал хариуцсан төрийн байгууллага генетик нөөц ашиглах зөвшөөрлийг олгох зохицуулалтыг хийжээ (жишээ нь, Перу). Ихэнх улс орны хуулинд генетик нөөц ашиглах зөвшөөрлийг олгох эсэх асуудлыг тодорхой хугацаанд шийдэхээр заажээ (хууль тогтоомжоос хамааран 15-аас 60 хоногийн дотор). Зөвшөөрөл олгох эрх бүхий байгууллага зөвшөөрөл олгохоос татгалзах эрхтэй, гэхдээ татгалзсан үндэслэлийг хуулийн дагуу гаргаж өгөх үүрэг хүлээсэн. Генетик нөөц ашиглах зөвшөөрөл хүсэгч нь зөвшөөрлийн төлбөр төлөхөөр тусгагдсан (жишээ нь, Кени, Өмнөд Африк зэрэг). Генетик нөөц ашиглах зөвшөөрлийн төлбөр нь харилцан

9

адилгүй буюу төлбөрийн хэмжээг нутаг орны онцлог, генетик нөөцийн төрөл, ашиглалтын зориулалт, зөвшөөрөл хүсэгчийн төрлөөс (иргэн, хуулийн этгээд, шинжлэх ухааны байгууллага зэрэг) хамаарах ажээ. Мөн, Перу, Андын Холбоо болон Төв Америкийн зарим нэг улсууд хил орчмын генетик нөөц ашиглалтын талаар хууль тогтоомждоо тусгайлан тусгажээ. Урьдчилсан зөвшөөрөл (PIC) болон Хамтын гэрээ (MAT)–харилцааны зохицуулалт Генетик нөөцийн хайгуул судалгаа хийх эрхийг “урьдчилсан зөвшөөрөл” (PIC)-өөр авах, мөн зөвшөөрөл хүсэгч болон генетик нөөц нийлүүлэгч Хамтын гэрээ (MAT) байгуулах зэрэг зохицуулалтыг дотоодын хууль тогтоомждоо нарийн тусгаж өгсөн байдаг. Үүгээр зогсохгүй зарим нэг улс орнууд, жишээ нь Өмнөд Африкийн хууль тогтоомжид генетик нөөц ашигласны ашгийг хуваарилах гэрээ байгуулахыг хуулиар үүрэг болгожээ. Эдгээр зохицуулалтаас гадна генетик нөөц ашигласны ашгийг тэгш хуваарилах зохицуулалтыг хууль тогтоомждоо тусгадаг. Зарим нэг тохиолдолд энэхүү зохицуулалт нь генетик нөөц ашиглах зөвшөөрөл олгох асуудлыг шийдвэрлэхэд нөлөөлдөг байна. Ашгийг мөнгөн болон мөнгөн бус хэлбэрээр тодорхойлсон байх бөгөөд мөнгөн хэлбэрээр орж ирсэн ашгийг биологийн төрөл зүйл хамгаалах санд төлөхөөр зохицуулалт хийжээ (жишээ нь, Өмнөд Африк). Мөн, Австрали, Кени зэрэг улсууд уг ашгийг байгаль орчин хамгаалах чиглэлд ашиглахаар хууль тогтоомждоо тусгасан байна. Генетикийн нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг, тэдгээрийг ашигласнаар бий болох ашгийг эрх тэгш хүртээх, хуваарилах эрх зүйн зохицуулалтыг боловсруулж хэрэгжүүлж байгаа орнууд жилд ойролцоогоор 2 хамтын гэрээ байгуулж байна14. Жишээ нь Бразил жилд дунджаар 11 арилжааны хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулдаг байна. Хууль тогтоомжийн хянан нийцүүлэлт (PIC/MAT-ын хэрэгжилтийн хянан нийцүүлэлт) Генетик нөөц ашиглах зөвшөөрөл авахаас өмнө РIC болон МАТ байгуулсан байхыг ихэнх улс орны хууль тогтоомжид тусгасан байна. Жишээ нь, Австрали Улсын байгаль орчны асуудал хариуцсан яам нь генетик нөөц ашиглах зөвшөөрөл хүсэгч нь генетик нөөц ашиглах хууль тогтоомжийн талаар зохих мэдлэгтэй эсэхийг шалгуур болгон авч үздэг байна. Мөн, Кени Улсад ашгийн хуваарилалтыг хянах төрийн механизмыг үүсгэн байгуулсан туршлагатай. Гэрээ болон хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй хуулийн этгээд, иргэдэд ногдуулах хариуцлагыг ихэнх улс орон хууль тогтоомждоо нарийвчлан заасан. Зөвшөөрөлгүйгээр биологийн төрөл зүйлийг ашиглах, гадагш гаргах нь хуулиар хориглогдсон, хууль зөрчигчдөд оногдуулах шийтгэл нь ч тодорхой байдаг байна. Захиргааны шийтгэлийн хувьд гэхэд л генетик нөөц ашиглах зөвшөөрлийг цуцлах, хурааж авах, мөн торгууль ногдуулах зэргээр хууль зөрчигчдөд хариуцлага хүлээлгэхээр зохицуулалт хийжээ. БНХАУ, Австрали, Норвеги, Япон, Вьетнам улсуудын генетик нөөц ашиглах хууль эрх зүйн зохицуулалтын талаарх мэдээллийг доор харуулав..

14Pauchad N., 2016. Access and Benefit Sharing under the Convention on Biological Diversity and Its Protocol: What Can Some Numbers Tell Us about the Effectiveness of the Regulatory Regime. University of Lausanne, Lausanne CH-1015, Switzerland.

10

Хятад Улс: БНХАУ-н Засгийн газар генетик нөөцийн салбарт Хятад болон гадаад улс хоорондоо хэрхэн хамтран ажиллах, оюуны өмчийг хэрхэн хамгаалах, зохицуулах талаарх харилцааг Биологийн төрөл зүйлийн конвенцийн хүрээнд зохицуулах арга хэмжээг авсан.

Тухайлбал 2008 онд тус улсын Төрийн Зөвлөлөөс мал, шувууны аж ахуйн генетик нөөцийг ашиглах талаар гадаад улсуудтай хэрхэн хамтран ажиллах, тус улсаас орох-гарах зөвшөөрөл болон шалгах арга хэмжээний талаарх тогтоол, журмыг баталсан. Уг журмыг БНХАУ-ын Амьтан хамгаалах, үржүүлэх тухай хуулийн 17-р зүйлийг хэрэгжүүлэх зорилгоор гаргасан байна. БНХАУ-н Төрийн Зөвлөлөөс гаргадаг журам, арга хэмжээ нь ерөнхийдөө хууль мэт ойлгогдож хэрэгждэг онцлогтой юм.

Дээрх журмын 8-р зүйлд БНХАУ-н нутаг дэвсгэрт гадаад улсын иргэн, аж ахуйн нэгжтэй хамтран хамгаалагдах жагсаалтад орсон мал, шувууны аж ахуйн генетик нөөцийг ашиглах зорилгоор судалгаа хийх тохиолдолд дараах шаардлагыг заавал хангасан байхыг шаардсан. Үүнд:

i. Хамтын ажиллагааны зорилго, цар, хүрээ, цаг хугацааг тодорхойлсон байх ii. Үйл ажиллагааг явуулахдаа мал, шувууны аж ахуйн генетик нөөцийг

хамгаалах, ашиглах талаарх төлөвлөгөө iii. Оюуны өмчийн талаарх тодорхой заалтууд болон судалгааны үр дүнгээс

гарах үр шимийг хуваалцах талаарх холбогдох хөтөлбөр, төлөвлөгөө iv. Хүрээлэн буй орчин, экологийн аюулгүй байдал болон мал, шувууны аж

ахуйн генетик нөөцөд аюул учруулахгүй байх v. Холбогдох орнуудтай үр шимийг хуваалцах талаарх холбогдох төлөвлөгөөг

гаргасан байх.

Жишээ нь 2008 онд уламжлалт мэдлэгтэй холбоотой оюуны өмчийг хамгаалах талаарх үндэсний туршилтын хөтөлбөрийг 15 мужийг хамруулан явуулсан байна. Тухайлбал генетикийн зүйлийг хамгаалах зорилгоор Хөбэй мужид сармагчныг /Sichuan Snub-nosed Monkeys/ хамгаалах хөтөлбөр хэрэгжүүлж, энэ зорилгоор тусгай судалгааны багийг бий болгосон байна. Мөн Сичуан мужид Төвд эмийн гаралтай ургамал, амьтны өсгөх, тэжээх болон Төвдээс гаралтай эм үйлдвэрлэл, түүний боловсруулалтын талаарх технологийг хөгжүүлэх хамгаалах талаар тусгай хөтөлбөр хэрэгжүүлсэн байна. Эдгээр жишээтэй адилаар генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийг хамгаалах талаарх бодлогыг Хятад улс даяар явуулж байгаа.

Түүнчлэн генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгтэй холбоотойгоор БНХАУ-н Патентын тухай хуульд дараах өөрчлөлтүүд орсон:

5-р зүйлийн 2-т: Холбогдох хууль, дүрэм, журмыг зөрчсөн тохиолдолд генетик нөөцтэй холбоотой бий болсон шинэ бүтээл, санаачлагад патентын эрхийг олгохгүй.

26-р зүйлийн 5-д Генетик нөөцтэй холбоотой санаачлага, бүтээгдэхүүнд патент авахаар хүсэлт гаргагч нь өргөдөлдөө генетик нөөцийн эх сурвалж, гарал үүсэл зэргийг заавал дурдах ёстой. Хэрэв генетик нөөцийн эх сурвалжийг зааж чадахгүй тохиолдолд, яагаад зааж чадахгүй байгаа шалтгаан, нөхцөлөө заавал тайлбарлах ёстой.

Дүгнэхэд БНХАУ нь Биологийн төрөл зүйлийн конвенцийндагуу генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгтэй холбоотой арга хэмжээг авч холбогдох хууль, журамдаа өөрчлөлт оруулж байгаа нь харагдаж байна.

11

Австрали Улс: Тус улс нь дэлхийн биологийн төрөл зүйлийн 10 хувийг эзэлдэг гэсэн тооцоо бий. Австралийн биологийн төрөл зүйлийг хамгаалах үндэсний стратегийн 2.8-д Австрали улсын биологийн төрөл зүйлээс үүсэлтэй генетик материал, бүтээгдэхүүнийг ашигласны нийгэм, эдийн засгийн үр шимийг бататгаж, тус улсад хадгалж үлдээх нь чухал гэдгийг тодорхойлсон.

Тус улс нь 1999 онд Байгаль орчин, биологийн төрөл зүйлийг хамгаалах тухай хуулийг баталсан. Уг хуулийн 301-р зүйлд генетикийн нөөцийг ашиглах талаарх дэлгэрэнгүй зохицуулалтыг бий болгоно гэж заасан. Генетикийн нөөцийн талаарх зохицуулалтаар тус улсын биологийн төрөл зүйлийг ашиглахад хяналт тавих, биологийн төрөл зүйлийг ашигласнаас бий болох үр шимийг эрх тэгш хуваарилах, ашиглах процесс, түүнчлэн ашиглахыг хориглох тухай эрх, ашиглах эрхийн талаарх шийдвэр болон түүнтэй холбоотой нөхцөл байдлын талаар тус тус зохицуулсан байна.

Австрали улсын холбооны түвшинд ойлгомжтой хууль, эрх зүйн орчинг бүрдүүлэхийн тулд 2002 оны 10-р сарын 11-нд “унаган байгалийн генетик болон биохимийн нөөцийг ашиглах, хүртэхтэй холбоотой үндэсний хэмжээнд баримтлах бодлого, зарчим”-ыг тодорхойлсон. Уг журмаар тус улсад генетик нөөцийг хүртэх, ашиглах системийг хэрхэн ашиглах, боловсруулах, мөрдөх талаар зааж өгсөн. Тус улсад уугуул иргэд оршин амьдардагтай холбоотойгоор генетик нөөцийг судлах, ашиглах зорилготой этгээд уугуул иргэдийн эсхүл холбооны улсын холбогдох зөвшөөрлийг заавал авдаг. Холбооны улсын мэдлийн газар, нутагтай холбоотой генетик нөөцийг талаарх зохицуулалтыг 2000 онд батлагдсан Байгаль, биологийн төрөл зүйлийг сахин хамгаалах тухай журмаар зохицуулдаг.

Биологийн төрөл зүйл, нөөцийг ашиглах, судлах нөхцөл нь арилжааны, арилжааны байх боломжтой эсхүл арилжааны бус зорилготой гэсэн ангилалд хуваагддаг байна. Өргөдөл гаргагч нь тухайн генетик нөөцийг эзэмшигчтэй үр шим, ашгийг хуваалцах талаар гэрээ байгуулдаг /Benefit-sharing agreement/. Арилжааны бус зорилготой өргөдөл нь арилжааны зорилготой өргөдлийг бодвол илүү бага процесс шаарддаг бөгөөд дараах асуудлыг тусгаж бичгээр зөвшөөрөл авдаг:

a) Холбооны мэдлийн нутаг, дэвсгэрт орох b) Тухайн газар нутгийн биологийн нөөц бүхий газраас дээж авах c) Тухайн газар нутгаас дээжийг салгаж авч авах

Үр шим, ашгийг хуваалцах талаарх гэрээг байгуулахад анхаарах бас нэг чухал зүйл нь Уугуул иргэдийн эрхийн талаарх хуулийн зохицуулалт. Хэрэв уугуул иргэдийн эрх зөрчигдсөн нөхцөлд уугуул иргэдээс заавал зөвшөөрөл авдаг зохицуулалттай байна.

Арилжааны зорилгоор үр шим, ашгийг хуваалцах талаарх гэрээг байгуулахад дараах нөхцлийг заавал тодорхойлдог байна. Үүнд:

a) Тухайн зүйлийг ашиглах, судлах зорилго b) Тухайн газраас авч явах генетик нөөцийн/материалын хэмжээ c) Уугуул иргэдийн мэдлэгийн талаарх мэдээлэл, уг мэдлэгийг ашигласны

дараа олж авсан мэдээллийг эргэн хуваалцах талаарх нөхцөл, гэрээ, d) Уугуул иргэд тухайн генетик нөөцийн эзэмшигч эсэх, уугуул иргэдийн

мэдлэгийг ашиглах талаарх хэлэлцээр, e) Үйлчилгээ/эрх олгогчийн авах үр шимийг хүлээн авах талаарх мэдээлэл

Австрали улсын генетик нөөцийг ашиглах, бүртгэх талаарх мэдээллийн систем нь ил тод, боловсронгуй гэж тооцогддог. 2014 оны 2-р сарын 20-ны өдрийн байдлаар буюу Генетик нөөц, биологийн төрөл зүйлийн мэдээллийн сан ажиллуулж эхэлсэн

12

2005 оноос хойш Австрали улсад нийт 181 зөвшөөрөл олгогдсон байна. Эдгээр зөвшөөрлөөс 3 зөвшөөрөл нь зөвхөн арилжааны зорилготой зөвшөөрөл байсан байна.

Тус улс нь мөн генетик нөөц, биологийн төрөл зүйлийн талаар Антарктид, далай, тэнгистэй холбоотойгоор тусгайлсан зохицуулсан зохицуулалт бүхий хуулиудтай.

Норвеги улс: Тус улс нь 2013 оны 10-р сарын 1-д Нагояагийн протоколыг соёрхон баталсан байна. Биологийн төрөл зүйл, генетик нөөцийн талаарх гол хууль нь 2009 онд батлагдсан Байгалийн олон зүйлийн талаарх хууль бөгөөд уг хууль нь хүртээмж, үр ашгийг хуваалцах талаарх Нагояагийн шаардлагыг хангаж байгаа болно.

Уг хуулийн 8-р бүлэгт генетик материал, түүнийг ашиглах талаарх асуудлыг зохицуулсан бөгөөд генетик материал гэдгийг “биологийн материалыг агуулсан гени эсхүл түүний удамшсан/залгамжилсан материалыг хэлэх бөгөөд уг генетик материал нь технологийн туслалцаа эсхүл туслалцаагүйгээр бусад амьд организм руу шилжих бололцоотой байх материал”-г хэлнэ гэж тодорхойлжээ.

Байгаль эхээс үүдэлтэй генетик материал нь Норвегийн ард түмний өмч бөгөөд төрөөс холбогдох харилцааг зохицуулдаг.

Генетик материалыг ашиглах, судлах талаарх зөвшөөрлийг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн яамнаас авдаг байна. Нэгэнт зөвшөөрөл өгөгдсөн нөхцөлд ашиглах талаарх зөвшөөрлийг дахин авах шаардлагагүй ба харин уг генетик нөөцийг ашиглах гуравдагч этгээд хүсэлт гаргасан эсхүл шинээр гарган авсан үр дүнг өөр этгээд ашиглах нөхцөлд заавал зөвшөөрөл авах зохицуулалттай байна.

Хуулийн зохицуулалтыг үл харгалзан генетик нөөцийг эзэмшигч нь биологийн материал эсхүл тухайн газар нутаг дээр байгаа генетик материалыг татгалзах эрхтэй байдаг байна. Мөн хуулиар уугуул иргэд эсхүл орон нутгийн иргэдийн уламжлалт мэдлэгийг ашиглах талаарх харилцааг зохицуулсан. Тухайн улсдаа генетик материалаас үүсэн бий болсон үр шимийг ашиглах зохицуулалт нь зөвхөн Норвеги улсдаа хадгалагдан үлдэх талаарх зохицуулалт мөн үйлчилдэг байна.

Хэрэв генетик материал нь өөр улсад үүссэн боловч Норвеги улсад арилжааны эсхүл арилжааны бус зорилгоор ашиглагдаж байвал, генетик материалыг хангагч орны мэдээлэл болон тухайн генетик материалын гарал үүслийг заавал шаарддаг байна. Үүнтэй холбоотойгоор хэрэв хангагч орны дотоодын хууль нь генетик нөөцтэй холбоотой зөвшөөрөл авахыг шаардсан бол тухайн зөвшөөрлийг заавал авсан байх ёстой. Хэрэв энэ зохицуулалт нь тодорхойгүй бол энэ талаар хүсэлтдээ заавал дурдаж, тайлбарласан байх ёстой.

Хуулиар мөн болон уугуул эсхүл орон нутгийн иргэдийн уламжлалт мэдлэгийг ашиглах талаарх харилцааг зохицуулсан. Хэрэв генетик материал нь Хүнс, хөдөө аж ахуйн ургамлын генетик нөөцийн олон улсын конвенцийн дагуух харилцаанд хамаарагдаж байгаа бол генетик материалыг шилжүүлэх стандарт гэрээг заавал шаарддаг байна.

Патент, оюуны өмчийн талаар дараах зохицуулалтууд үйлчилдэг:

a) Хэрэв генетикийн материалыг улсын мэдлийн цуглуулга, сангаас олж ашигласан тохиолдолд тухайн хүн энэ талаар дотоод, гадаадад оюуны өмчийн талаарх ямар ч эрхийг эдлэх эрх үүсэхгүй. Хэрэв энэ харилцааг зохицуулсан заалт зөрчигдсөн гэж үзвэл энэ талаар ямар ч хүн гомдол гаргах, хуулийн дагуу зарга үүсгэж, патентын эрхийг хүчингүй болгуулах эрхийг эдэлдэг байна.

13

b) Хүртээмж, үр шимийг хуваалцах талаарх талаарх хэд хэдэн заалтыг Патентын тухай хуульд заасан. Тухайлбал, Патентын өргөдөл гаргагч нь уламжлалт мэдлэг, биологийн материалын гарал үүсэл, тухайн хангагч орны талаарх мэдээллийг заавал заана. Мөн үр шимийг ашиглах, шударгаар хуваалцах талаарх тухайн орноос авсан “урьдчилан авсан зөвшөөрөл”-ийг заавал үзүүлэх, хавсаргах ёстой байдаг байна. Энэхүү харилцааны талаар Норвеги улсын Ургамлын олон зүйлийн тухай хуульд мөн адилхнаар заасан.

Дүгнэхэд Норвеги улс нь Биологийн төрөл зүйлийн конвенц болон Нагояагийн протоколын дагуу генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгтэй холбоотой арга хэмжээг авч холбогдох хууль, журмаараа зохицуулж байгаа жишиг орны нэг гэж үзэж болохоор байна. Ялангуяа тус улсын Патентын эрхийн талаарх зохицуулалтыг Монгол улсын Патентын тухай хуультай харьцуулан судлах нь ач холбогдолтой байна.

Япон улс: Тус улс нь Нагояагийн протоколд элсэн орсны дараагаар 2012 оны 3-р сард Японы Био-аж үйлдвэрийн нийгэмлэг болон Эдийн засаг, худалдаа, аж үйлдвэрийн яамнаас хамтран Нагояагийн протоколыг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах зарчмыг тусгасан “Генетик нөөцийг ашиглах талаарх 2 дахь удаагийн шинэчилсэн зааврыг гаргасан. Энэхүү заавар нь дараах 3 үндсэн зорилготой:

a) Генетик нөөцийг хангагч орны холбогдох хууль, дүрэм, журмын дагуу генетик нөөцийг ашиглах талаарх хамтран ажиллах “хожих-хожих” зарчмыг хэрэгжүүлэх, хангагч болон ашиглагч нарт үр шимийг хүртэхэд туслах, үр шимийг шударга, эрх тэгшээр хуваарилах.

b) Арилжааны зорилгоор генетик нөөцийг ашиглахаар эрэлхийлж байгаа ашиглагч нарт тулгарч буй асуудлын эрсдэлийг багасгах, бизнесийн уян хатан байдлыг хөхиүлэн дэмжих.

c) Биологийн төрөл зүйлийн гэрээ, Нагояагийн протокол, Бонны зааврын холбогдох зүйл, заалтыг тайлбарлах, хэрэгжүүлэх зорилгоор хүртээмж, үр ашгийг хуваарилах талаарх ойлголтыг ашиглагчдад хүргэх, таниулах арга хэмжээг авах гэж тус тус заасан байна.

Дээрх зорилгыг хэрэгжүүлэхэд холбогдох хууль тогтоомжид нэмэлт, өөрчлөлт эсхүл хууль шинээр батлах шаардлагагүй гэж дүгнэсэн байна.15

Ашиглагчийн зүгээс генетик нөөцийг ашиглах, түүнд хүрэх үндсэн зарчим нь тухайн хангагч орны хууль, журмыг мөрдөх ёстой. Хэрэв холбогдох хууль, захиргааны хэм хэмжээ байхгүй бол тухайн асуудлыг гэрээгээр зохицуулах ёстой. Энэ тохиолдолд Биологийн төрөл зүйлийн гэрээ, Нагояа протокол, Бонны зааврыг дагаж, мөрдөх ёстой талаар заасан байна.

Заавраар мөн урьдчилан авах зөвшөөрөл, талуудын хэлцлийн гэрээ, үр шимийг хуваалцах, дүрэм, журмыг сахих, маргаан шийдвэрлэх, болон компани, байгууллагууд хоорондын мэдээлэл солилцох удирдлага, сангийн талаар тус тус зааж зохицуулсан байна.

Дүгнэхэд хэдийгээр Япон улс нь Нагояа протоколыг батлахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн ч энэ талаар бие даасан хууль гаргаагүй байна. Харин журмаар зохицуулж байгаа хэдий ч энэ нь Нагояа протоколтой нийцэж гэж дүгнэж байна.

Вьетнам улс: Вьетнам улс нь 2008 онд Биологийн төрөл зүйлийн конвенцийг хэрэгжүүлэх зорилгоор Биологийн төрөл зүйлийн хуулийг баталсан. Нагояагийн протоколыг 2014 оны 4-р сард соёрхон баталсан байна.

152014 оны байдлаарх Япон улсын талаарх мэдээлэл болохыг анхаарна уу.

14

Биологийн төрөл зүйлийн хуулийн 5-р бүлэг нь генетикийн нөөцийг тогтвортой ашиглах, хамгаалах асуудлаарх харилцааг зохицуулсан. Засгийн газар тус улсын нутаг дэвсгэр дэх генетик нөөцийн асуудлыг удирдах, шийдвэрлэх үүрэг хариуцлагатай ч иргэн, аж ахуйн нэгжид генетик нөөцийн дараах асуудлыг хариуцуулж болохыг заасан.

a) дархан цаазат, нөөц газрыг хариуцдаг газар тус газрын нутаг дэвсгэр дээрх генетик нөөцийн харилцааг зохицуулахыг,

b) биологийн төрөл зүйлийг хамгаалах байгууллага, шинжлэх ухаан, технологийн хүрээлэн, генетик нөөцийг хадгалах, хамгаалах байгууллагын удирдлагууд тус тус чиглэлийн генетик нөөцийн харилцааг,

c) иргэн, аж ахуйн нэгж генетик нөөцийг хамгаалах талаарх үүргийн дагуу газар, ус, ой, газартай холбоотой генетик нөөцтэй холбоотой харилцааг,

d) Иргэд, олон нийтийн байгууллагууд өөрсдийн нийгмийн ашиг сонирхлыг хөндсөн, тухайн бүлэгт хамаарагдах асуудлаарх генетик нөөцийн харилцаанд оролцох, шийдвэрлэх талаар тус тус заасан байна.

Мөн түүнчлэн уг хуулиар генетик нөөцийг ашиглахын тулд 1-т заавал бүртгүүлэх, 2-т генетик нөөцийг ашигласнаас үүдэн гарах үр шимийг хэрхэн тухайн асуудлыг хариуцаж буй иргэн, аж ахуйн нэгжтэй хуваалцах талаарх гэрээ байгуулах, 3-т генетик нөөцийг ашиглах лицензийг авах талаар тус тус хуульчилсан байна.

Үр шимийг хуваалцах талаарх гэрээнд дараах зүйлсийг заавал багтаахыг заасан:

a) Генетик нөөцийг хүртэх, ашиглах зорилго b) Генетик нөөцийг цуглуулах хэмжээ, c) Генетик нөөцийг хүртэх, ашиглах газар d) Генетик нөөцийг хүртэх, ашиглах төлөвлөгөө e) Генетик нөөцийн цуглуулга, үр дүнг гуравдагч этгээдэд шилжүүлэх талаарх

мэдээлэл f) Генетик нөөцийг ашиглах судалгаа, шинжилгээ болон арилжааны зорилгоор

ашиглах байдал g) Судалгаа шинжилгээг явуулах оролцогчдын талаарх мэдээлэл болон

явуулах байршил h) Үр шимийг Засгийн газар эсхүл холбогдох талуудтай хэрхэн хуваалцах

талаарх мэдээлэл

Мөн түүнчлэн үр шимийг хуваалцах гэрээг орон нутгийн зөвлөл, иргэдэд заавал явуулж санал авах, холбогдох төрийн байгууллага руу явуулж генетик нөөцийг ашиглах лиценз авах асуудлыг хуульчилсан байна.

Генетик нөөцийг ашиглахаар лиценз авах өргөдөл гаргагч иргэн, аж ахуйн нэгж нь дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой байдаг байна. Үүнд:

a) Төрийн холбогдох байгууллагад бүртгүүлсэн байх. b) Генетик нөөцийн асуудалд шийдвэр гаргах иргэн, аж ахуйн нэгжтэй

байгуулсан үр шимийг хуваалцах талаарх гэрээ. c) Генетик нөөцийг ашиглах нь үндэсний эрх ашигт сөрөг нөлөөгүй, тухайн

генетик нөөцийг устаж үгүй болоход хүргэхгүй байх, хүн мал, амьтан, байгаль орчинд хор хөнөөл учруулахгүй байх зэрэг шаардлагуудыг заавал хангасан байх ёстой талаар заасан.

Хуулийн 5-р бүлэгт генетикийн зүйлийг нөөцлөх, хадгалах талаарх харилцааг зохицуулсан байна. Яам эсхүл яамны төвшиний агентлагууд тус тусын чиглэлийн хүрээнд генетик зүйлийг хадгалах, хамгаалах, генетик нөөцийг хөгжүүлэх, судлах арга хэмжээ авах үүрэгтэй болохыг хуульчилсан байна.

15

Тус улсаас мөн генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгтэй холбоотой харилцааг зохицуулж, уламжлалт мэдлэгийг патентжуулах, бүртгэлд хамруулж байхыг уриалсан харилцааг зохицуулсан. Тухайлбал тус улсын шинжлэх ухаан, технологийн яам нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг бүртгэх, зааварчилгаа өгөх зэрэг үүргийг хүлээсэн байна.

Дүгнэхэд Вьетнам улс нь Биологийн төрөл зүйлийн тухай хуулиараа генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгтэй холбоотой олон арван асуудлыг цогцоор нь шийдвэрлэсэн байна.

ДОЛОО. ЗӨВЛӨМЖ

Тайлан, судалгаагаар дараах зөвлөмжийг гаргаж байна.

1. Монгол Улс НҮБ-н Биологийн төрөл зүйлийн олон улсын гэрээ, Биологийн төрөл зүйлийн олон улсын гэрээг хэрэгжүүлэх үүрэг бүхий Нагояагийн протоколд нэгдэн орж соёрхон баталсан байх тул генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгтэй холбоотой харилцааг зохицуулах бие даасан хууль боловсруулах шаардлага үүссэн. Үүнтэй холбогдуулан Монгол Улсын Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.3.3-т “Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр Монгол Улс тухайн асуудлаар дотоодын хууль тогтоомжид нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, шинээр боловсруулахаар тусгайлан үүрэг хүлээсэн” бол үзэл баримтлалыг шууд боловсруулах талаар заасан болохыг дурдах нь зүйтэй байна.

2. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгтэй холбоотой харилцааг зохицуулах хууль нь дараах шаардлагыг заавал хангасан байвал зохино:

1) Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ойлгомжтой тодорхойлох, төрийн эрх бүхий байгууллагуудын эрх үүргийн тодорхойлох.

2) Бүртгэл, урьдчилсан мэдэгдэл/зөвшөөрөл авах, генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийг ашиглах журам, мэдээллийн нэгдсэн сангийн зохицуулалтыг оруулах.

3) Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас гарах үр шимийг хэрхэн хүртээх, хуваарилах, түүнтэй холбоотой талуудын хэлцлийн гэрээ байгуулах зохицуулалтыг оруулах.

4) Тухайн уламжлалт мэдлэгийг эзэмшигч болон орон нутгийн иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах, дэмжих, үр шимийг хэрхэн хүртээх зохицуулалтыг оруулах

5) Гадаад, дотоод байгууллагуудтай хамтран ажиллах, төлбөр, хураамж авах зохицуулалт, үндэсний генийн сан байгуулах, гомдол маргаан шийдвэрлэх, тайлан мэдээ гаргах, ирүүлэх зэрэг асуудлуудыг зохицуулах.

Хууль батлагдахтай холбогдуулан бусад холбогдох хуулийн төсөл, журмыг боловсруулах, батлах.

16

ХАВСРАЛТ 1

Хувилбарын хүний эрх, нийгэм, эдийн засаг, байгаль орчинд үзүүлэх үр нөлөөг үнэлсэн байдал

Хүснэгт 1. ХҮНИЙ ЭРХЭД ҮЗҮҮЛЭХ ҮР НӨЛӨӨ Үзүүлэх үр

нөлөө: Холбогдох асуултууд Хариулт

Тайлбар

1. Хүний эрхийн суурь зарчмуудад нийцэж буй эсэх

1.1. Ялгаварлан гадуурхахгүй ба тэгш байх

1.1.1.Ялгаварлан гадуурхахыг хориглох эсэх

Тийм Үгүй МУ-ын Үндсэн хуулийн 14.1-ийн “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна” гэсэн заалтыг хангасан

1.1.2.Ялгаварлан гадуурхсан буюу аль нэг бүлэгт давуу байдал үүсгэх эсэх

Тийм Үгүй МУ-ын Үндсэн хуулийн 14.2-ийн “Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно” Гэсэн заалтыг бүрэн хангасан.

1.1.3.Энэ нь тодорхой бүлгийн эмзэг байдлыг дээрдүүлэхийн тулд авч буй түр тусгай арга хэмжээ мөн бол олон улсын болон үндэсний хүний эрхийн хэм хэмжээнд нийцэж буй эсэх

Тийм Үгүй Зохицуулах харилцаанд нийгмийн “тодорхой эмзэг бүлэг”-ийг тусгайлан авч үзэх зорилт байхгүй

1.2. Оролцоог хангах

1.2.1.Зохицуулалтын хувилбарыг сонгохдоо оролцоог хангасан эсэх, ялангуяа эмзэг бүлэг, цөөнхийн оролцох боломжийг бүрдүүлсэн эсэх

Тийм Үгүй Генетик нөөцийг хамгаалах, ашиглах харилцаанд нийгмийн оролцоог онцгойлон ялгаварлаагүй.

1.2.2.Ялангуяа зохицуулалтыг бий болгосноор эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол нь хөндөгдөж буй, эсхүл хөндөгдөж болзошгүй иргэдийг тодорхойлсон эсэх

Тийм Үгүй Зохицуулалт нь иргэний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хөндөхгүй

1.3. Хууль дээдлэх зарчим ба сайн засаглал хариуцлага

1.3.1.Зохицуулалтыг бий болгосноор хүний эрхийг хөхиүлэн дэмжих, хангах, хамгаалах явцад ахиц дэвшил гарах эсэх

Тийм Үгүй Зохицуулалт нь байгаль орчныг хамгаалах, байгалийн нөөц ашиглалалтыг тэнцвэржүүлэх зорилготой тул МУ-ын Үндсэн хуулийн 16.2 –т заасан “эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй” гэсэн заалтыг хангахад нөлөөлнө.

1.3.2.Зохицуулалтын хувилбар нь хүний эрхийн Монгол Улсын олон улсын гэрээ, НҮБ-ын хүний эрхийн механизмаас тухайн асуудлаар өгсөн зөвлөмжид нийцэж байгаа эсэх

Тийм Үгүй Хүний үндсэн эрхийг хангахыг зорьсон.

17

1.3.3.Хүний эрхийг зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлагыг тусгах эсэх

Тийм Үгүй Гэм буруутай этгээдэд хүлээлгэх хариуцлагыг хууль тогтоомжоор зохицуулна

2. Хүний эрхийг хязгаарласан зохицуулалт агуулсан эсэх

2.1.Зохицуулалт нь хүний эрхийг хязгаарлах бол энэ нь хууль ёсны зорилгод нийцсэн эсэх

Тийм Үгүй Тухайн хуулиар хүний эрхийг хязгаарласан зохицуулалт байхгүй

2.2.Хязгаарлалт тогтоох нь зайлшгүй эсэх

Тийм Үгүй Хүний эрхийг хязгаарласан зохицуулалт байхгүй.

3. Эрх агуулагч 3.1.Зохицуулалтын хувилбарт хамаарах бүлгүүд буюу эрх агуулагчдыг тодорхойлсон эсэх

Тийм Үгүй Тухайн хуулийн харилцаанд оролцогч талуудын эрх үүргийг тусгаж өгсөн.

3.2.Эрх агуулагчдыг эмзэг байдлаар нь ялгаж тодорхойлсон эсэх

Тийм Үгүй Эрх агуулагчаар ялгаж тодорхойлсон зохицуулалт байхгүй.

3.3.Зохицуулалтын хувилбар нь энэхүү эмзэг бүлгийн нөхцөл байдлыг харгалзан үзэж, тэдний эмзэг байдлыг дээрдүүлэхэд чиглэсэн эсэх

Тийм Үгүй Зохицуулалтын хувилбар нь генетик нөөцийг хамгаалах, зүй зохистой ашиглахад зорьсон учраас эмзэг бүлэгт тусгайлан чиглэсэн зүйл байхгүй.

3.4.Эрх агуулагчдын, ялангуяа эмзэг бүлгийн ялгаатай хэрэгцээг тооцсон мэдрэмжтэй зохицуулалтыг тусгах эсэх /хөгжлийн бэрхшээлтэй, үндэстний цөөнх, хэлний цөөнх, гагцхүү эдгээрээр хязгаарлахгүй/

Тийм Үгүй Зохицуулалтын хувилбар нь генетик нөөцийг хамгаалах, зүй зохистой ашиглахад зорьсон учраас эмзэг бүлэгт тусгайлан чиглэсэн зүйл байхгүй.

Үүрэг хүлээгч 4.1. Үүрэг хүлээгчдийг тодорхойлсон эсэх

Тийм Үгүй Генетик нөөцийг хамгаалах, ашиглах харилцаанд оролцох төрийн захиргааны байгууллага, нөөц ашиглагч нарын үүргийг тодорхойлсон.

4. Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хуульд нийцүүлсэн эсэх

5.1. Жендэрийн үзэл баримтлалыг тусгасан эсэх

Тийм Үгүй МУ-ын Үндсэн хуулийн 14.2-ийн “Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно” гэсэн заалтыг бүрэн хангасан.

5.2.Эрэгтэй, эмэгтэй хүний тэгш эрх, тэгш боломж, тэгш хандлагын баталгааг бүрдүүлэх эсэх

Тийм Үгүй Хуулийн зохицуулалт нь генетик нөөц хамгаалах, зүй зохистой ашиглахад чиглэсэн тулд тэгш эрхийг ялгаварлан авч үзээгүй.

Хүснэгт 2. ЭДИЙН ЗАСАГТ ҮЗҮҮЛЭХ ҮР НӨЛӨӨ Үзүүлэх үр

нөлөө: Холбогдох асуултууд Хариулт

Тайлбар

1.Дэлхийн зах зээл дээр өрсөлдөх чадвар

1.1.Дотоодын аж ахуйн нэгж болон гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж хоорондын өрсөлдөөнд нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм

Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

1.2.Хил дамнасан хөрөнгө оруулалтын шилжилт хөдөлгөөнд нөлөө үзүүлэх эсэх (эдийн засгийн байршил өөрчлөгдөхийг оролцуулан)

Тийм Үгүй Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

1.3.Дэлхийн зах зээл дээрх таагүй нөлөөллийг монголын Тийм

Үгүй Амьтны эд эрхтэн, ховор, устаж болзошгүй ургамлыг зөвшөөрөлгүй

18

зах зээлд орж ирэхээс хамгаалахад нөлөөлж чадах эсэх

хилээр гаргах асуудал хязгаарлагдана.

2.Дотоодын зах зээлийн өрсөлдөх чадвар болон тогтвортой байдал

2.1.Хэрэглэгчдийн шийдвэр гаргах боломжийг бууруулах эсэх

Тийм Үгүй Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

2.2.Хязгаарлагдмал өрсөлдөөний улмаас үнийн хөөрөгдлийг бий болгох эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбар нь үнийн хөөрөгдөл үүсгэхэд нөлөөлөхгүй.

2.3.Зах зээлд шинээр орж ирж байгаа аж ахуйн нэгжид бэрхшээл, хүндрэл бий болгох эсэх

Тийм Үгүй

Зах зээлд шинээр гарч ирж байгаа ААН-д бэрхшээл хүндрэл бий болгохгүй. Харин АНН-үүдэд шинэ зах зээлийн болгож олгоно.

2.4.Зах зээлд шинээр монополийг бий болгох эсэх Тийм

Үгүй Монопол бий болгох зохицуулалт байхгүй.

3.Аж ахуйн нэгжийн үйлдвэрлэлийн болон захиргааны зардал

3.1.Зохицуулалтын хувилбарыг хэрэгжүүлснээр аж ахуйн нэгжид шинээр зардал үүсэх эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбарыг хэрэгжүүлэхэд АНН-д нэмэлт зардал үүсэхгүй. ААН өөрийн үйл ажиллагааг генетик нөөц ашиглах салбарт өргөжүүлэх сонирхолтой бол өөрийн дур хүслээр нэмэлт зардал гаргана.

3.2.Санхүүжилтийн эх үүсвэр олж авахад нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Генетик нөөц ашиглах чиглэлээр ажиллахад санхүүжилтийн эх үүсвэр (төсөл) олох боломж нээгдэж болно.

3.3. Зах зээлээс тодорхой бараа бүтээгдэхүүнийг худалдан авахад хүргэх эсэх

Тийм Үгүй Үүнд ямар нэгэн нөлөө үзүүлэхгүй.

3.4.Бараа бүтээгдэхүүний борлуулалтад ямар нэг хязгаарлалт, эсхүл хориг тавих эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбарт бараа бүтээгдэхүүний борлуулалтад тавьсан хязгаар байхгүй.

3.5.ААН-ийг үйл ажиллагаагаа зогсооход хүргэх эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбарт АНН-ийн үйл ажиллагааг зогсооход хүргэхгүй.

4.Мэдээлэх үүргийн улмаас үүсч байгаа захиргааны зардлын ачаалал

4.1.Хуулийн этгээдэд захиргааны шинж чанартай нэмэлт зардал (Тухайлбал, мэдээлэх, тайлан гаргах г.м) бий болгох эсэх

Тийм Үгүй

Генетик нөөц ашиглах зөвшөөрөл мэдүүллэхэд зарим нэг нэмэлт зардал (тэмдэгтийн хураамж зэрэг) гарч болзошгүй.

5.Өмчлөх эрх

5.1.Өмчлөх эрхийг (үл хөдлөх, хөдлөх эд хөрөнгө, эдийн бус баялаг зэргийг) хөндсөн зохицуулалт бий болох эсэх

Тийм Үгүй

Өмчлөх эрхтэй холбоотой зохицуулалт хийгдэхгүй.

5.2.Өмчлөх эрх олж авах, шилжүүлэх болон хэрэгжүүлэхэд хязгаарлалт бий болгох эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбар нь өмчлөх эрхийг хөндөөгүй.

5.3.Оюуны өмчийн (патент, барааны тэмдэг, зохиогчийн эрх зэрэг) эрхийг хөндсөн зохицуулалт бий болгох эсэх

Тийм Үгүй

Генетик нөөцийг хамгаалах, ашиглах, генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглахад оюуны өмчийн харилцааг зохицуулах зайлшгүй шаардлага гарна. Гэхдээ, эрхийн хөндсөн зохицуулалт хийгдэхгүй.

6.Инноваци болон

6.1.Судалгаа шинжилгээ, нээлт хийх, шинэ бүтээл Тийм

Үгүй Генетик нөөц судлах, генбанк байгуулах зэрэг зохицуулалт

19

судалгаа шинжилгээ

гаргах асуудлыг дэмжих эсэх хийгдэнэ.

6.2.Үйлдвэрлэлийн шинэ технологи болон шинэ бүтээгдэхүүн нэвтрүүлэх, дэлгэрүүлэхийг илүү хялбар болгох эсэх

Тийм Үгүй

Энэ салбарт эерэг нөлөө үзүүлж олон улсын шинэ дэвшилтэд технологийг нэвтрүүлэх боломж нээгдэнэ.

7.Хэрэглэгч болон гэр бүлийн төсөв

7.1.Хэрэглээний үнийн түвшинд нөлөө үзүүлэх эсэх Тийм

Үгүй Хэрэглээний үнийн төвшинд нөлөөлөхгүй.

7.2.Хэрэглэгчдийн хувьд дотоодын зах зээлийг ашиглах боломж олгох эсэх

Тийм Үгүй

Дотоодын зах зээлийг ашиглах боломж олгогдоно.

7.3.Хэрэглэгчдийн эрх ашигт нөлөөлөх эсэх Тийм

Үгүй Хэрэглэгчдийн эрх, ашигт хуулийн зохицуулалт хийгдэхгүй.

7.4.Хувь хүний/гэр бүлийн санхүүгийн байдалд (шууд буюу урт хугацааны туршид) нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Хувь хүн/гэр бүлийн төсөлт сөрөг нөлөө үзүүлэх зохицуулалт хийгдэхгүй.

8.Тодорхой бүс нутаг, салбарууд

8.1.Тодорхой бүс нутагт буюу тодорхой нэг чиглэлд ажлын байрыг шинээр бий болгох эсэх

Тийм Үгүй

Генетик нөөц ашиглах чиглэлээр тодорхой бүс нутагт буюу тодорхой чиглэлд ажлын байр шинээр нэмэгдэж болно.

8.2.Тодорхой бүс нутагт буюу тодорхой нэг чиглэлд ажлын байр багасгах чиглэлээр нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Тодорхой бүс нутагт буюу тодорхой чиглэлд ажлын байр багасахгүй.

8.3.Жижиг, дунд үйлдвэр, эсхүл аль нэг салбарт нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Сөрөг нөлөө байхгүй. Гэхдээ урт хугацааны явцад тухайн салбарт эерэг нөлөө үзүүлнэ.

9.Төрийн захиргааны байгууллага

9.1.Улсын төсөвт нөлөө үзүүлэх эсэх Тийм

Үгүй Улсын төсөвт бага хэмжээгээр нөлөө үзүүлнэ.

9.2.Шинээр төрийн байгууллага байгуулах, эсхүл төрийн байгууллагад бүтцийн өөрчлөлт хийх шаардлага тавигдах эсэх

Тийм Үгүй

Бүтцэд өөрчлөлт гарч болзошгүй. Төрийн байгууллагын эрх үүрэгт уг харилцаатай холбоотой шинэ чиг үүрэг нэмэгдэнэ. Энэ нь төсөвт дарамт болох сөрөг нөлөө үгүй.

9.3.Төрийн байгууллагад захиргааны шинэ чиг үүрэг бий болгох эсэх

Тийм Үгүй

Захиргааны чиг үүрэг нэмэгдэж болно.

10.Макро эдийн засгийн хүрээнд

10.1.Эдийн засгийн өсөлт болон ажил эрхлэлтийн байдалд нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Эдийн засаг, ажил эрхлэлтэд эерэг нөлөө үзүүлнэ.

10.2.Хөрөнгө оруулалтын нөхцөлийг сайжруулах, зах зээлийн тогтвортой хөгжлийг дэмжих эсэх

Тийм Үгүй

Генетик нөөц хамгаалах, ашиглах чиглэлээр зах зээлийн тогтвортой хөгжлийн хангана.

10.3.Инфляци нэмэгдэх эсэх Тийм

Үгүй Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

11.Олон улсын харилцаа

11.1.Монгол Улсын олон улсын гэрээтэй нийцэж байгаа эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбар нь Монгол Улсын олон улсын гэрээний нөхцөлийг бүрэн хангана.

Хүснэгт 3. НИЙГЭМД ҮЗҮҮЛЭХ ҮР НӨЛӨӨ Үзүүлэх үр нөлөө:

Холбогдох асуултууд Хариулт Тайлбар

1.Ажил эрхлэлтийн байдал, хөдөлмөрийн зах зээл

1.1.Шинээр ажлын байр бий болох эсэх Тийм

Үгүй Генетик нөөц хамгаалах, ашиглах салбарт ажлын шинэ байр бий болох боломжтой.

1.2.Шууд болон шууд бусаар ажлын байрны Тийм

Үгүй Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

20

цомхотгол бий болгох эсэх

1.3.Тодорхой ажил мэргэжлийн хүмүүс болон хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдэд нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Генетик нөөц хамгаалах, ашиглах салбар хөгжихөд тодорхой салбарын мэргэжлийн (байгаль орчин, эрдэм шинжилгээний) хүмүүс болон хувиараа хөдөлмөр эрхлэггчдэд эерэг нөлөө үзүүлж болно.

1.4.Тодорхой насны хүмүүсийн ажил эрхлэлтийн байдалд нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбар нь тодорхой насны хүмүүсийн ажил эрхлэлтийг тусгайлан зохицуулахгүй.

2.Ажлын стандарт, хөдөлмөрлөх эрх

2.1.Ажлын чанар, стандартад нөлөөлөх эсэх Тийм

Үгүй Энэ салбарт зохицуулалтын хувилбар хамаарахгүй.

2.2.Ажилчдын эрүүл мэнд, хөдөлмөрийн аюулгүй байдалд нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбар нь энэ чиглэлд ямар нэгэн сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй

2.3.Ажилчдын эрх, үүрэгт шууд болон шууд бусаар нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбар нь энэ чиглэлд ямар нэгэн сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй

2.4.Шинээр ажлын стандарт гаргах эсэх Тийм

Үгүй Генетик нөөц ашиглах чиглэлээр ажлын шинэ стандарт гарч болохыг үгүйсгэхгүй.

2.5.Ажлын байранд технологийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон өөрчлөлт бий болгох эсэх

Тийм Үгүй

Эерэг нөлөө үзүүлнэ. Генетик нөөц хамгаалах, ашиглах, судлах зорилгоор дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлнэ.

3.Нийгмийн тодорхой бүлгийг хамгаалах асуудал

3.1.Шууд болон шууд бусаар тэгш бус байдал үүсгэх эсэх

Тийм Үгүй

МУ-ын Үндсэн хуулийн 14.2-ийн “Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно” гэсэн заалтыг бүрэн хангасан тул тэгш бус байдал үүсгэхгүй.

3.2.Тодорхой бүлэг болон хүмүүст сөрөг нөлөө үзүүлэх эсэх. Тухайлбал, эмзэг бүлэг, хөгжлийн бэршээлтэй иргэд, ажилгүй иргэд, үндэстний цөөнхөд гэх мэт

Тийм Үгүй

МУ-ын Үндсэн хуулийн 14.2-ийн “Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно” гэсэн заалтыг бүрэн хангасан.

3.3.Гадаадын иргэдэд илэрхий нөлөөлөх эсэх Тийм

Үгүй

Генетик нөөц ашиглах эрх, уламжлалт мэдлэг ашиглах чиглэлээр зарим нэг хязгаарлалтыг тогтоож болно.

4.Төрийн удирдлага, сайн засаглал, шүүх эрх мэдэл, хэвлэл мэдээлэл, ёс суртахуун

4.1.Засаглалын харилцаанд оролцогчдод нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Эерэг нөлөө үзүүлнэ. Зохицуулалтын хувилбараар зохицуулагдах харилцааг хариуцах төрийн байгууллагын эрх үүргийг бүрэн тусгаж өгнө.

4.2.Төрийн байгууллагуудын үүрэг, үйл ажиллагаанд нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэх үүднээс эерэг нөлөө үзүүлнэ.

4.3.Төрийн захиргааны албан хаагчдын эрх, үүрэг, харилцаанд

Тийм Үгүй Эерэг нөлөө үзүүлнэ.

21

нөлөөлөх эсэх

4.4.Иргэдийн шүүхэд хандах, асуудлаа шийдвэрлүүлэх эрхэд нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбараар зохицуулагдах харилцаатай холбоотойгоор иргэдийн шүүхэд хандах эрх нээлттэй үлдэнэ.

4.5.Улс төрийн нам, төрийн бус байгууллагын үйл ажиллагаанд нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Улс төрийн намд зохицуулалтын хувилбар хамааралгүй. Харин, байгаль орчин хамгаалах чиглэлээр ажиллаж буй ТББ-ын үйл ажиллагааг тэлэхэд нөлөөлнө.

5.Нийтийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдал

5.1.Хувь хүн/нийт хүн амын дундаж наслалт, өвчлөлт, нас баралтын байдалд нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй.

5.2.Зохицуулалтын хувилбарын улмаас үүсэх дуу чимээ, агаар, хөрсний чанарын өөрчлөлт хүн амын эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Ямар ч сөрөг нөлөө байхгүй. Генетик нөөцийг ашиглах, уламжлалт мэдээллийг зүй зохистой ашигласнаар хүний эрүүл мэндэд эерэгээр нөлөөлөх эмийн уламжлалт мэдлэг хөгжихөд нөлөөлнө.

5.3.Хүмүүсийн амьдралын хэв маяг (хооллолт, хөдөлгөөн, архи, тамхины хэрэглээ)-т нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Хүмүүсийн амьдралын хэв маягт ямар нэг сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй.

6.Нийгмийн хамгаалал, эрүүл мэнд, боловсролын систем

6.1.Нийгмийн үйлчилгээний чанар, хүртээмжид нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй Төрийн байгууллагын үйлчилгээний хүртээмж, чанар сайжирна.

6.2.Ажилчдын боловсрол, шилжилт хөдөлгөөнд нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Байгаль орчныг хамгаалах, байгалийн нөөц ашиглахтай холбоотой мэдлэг тодорхой төвшинд нэмэгдэнэ. Ажилчдын шилжилт хөдөлгөөнд ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

6.3.Иргэдийн боловсрол (төрийн болон хувийн хэвшлийн боловсролын байгууллага) олох, мэргэжил эзэмших, давтан сургалтад хамрагдахад сөрөг нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

6.4.Нийгмийн болон эрүүл мэндийн үйлчилгээ авахад сөрөг нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

6.5.Их, дээд сургуулиудын үйл ажиллагаа, өөрийн удирдлагад нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

7.Гэмт хэрэг, нийгмийн аюулгүй байдал

7.1.Нийгмийн аюулгүй байдал, гэмт хэргийн нөхцөл байдалд нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй.

7.2.Хуулийг албадан хэрэгжүүлэхэд нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

7.3.Гэмт хэргийн илрүүлэлтэд нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

22

7.4.Гэмт хэргийн хохирогчид, гэрчийн эрхэд сөрөг нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

8.Соёл 8.1.Соёлын өвийг хамгаалахад нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг генбанк байгуулах замаар зохицуулалтын хувилбарт хийгдэх тул эерэг нөлөө үзүүлэх

8.2.Хэл, соёлын ялгаатай байдал бий болгох эсэх, эсхүл уг ялгаатай байдалд нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Хэл, соёлын ялгаатай байдал үүсгэхгүй, уг ялгаанд ямар нэгэн сөрөг байдлаар нөлөөлхөгүй.

8.3.Иргэдийн түүх, соёлоо хамгаалах оролцоонд нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Байгаль орчныг хамгаалах, зүй зохистой ашиглах иргэдийн оролцоог идэвхжүүлэх, генетик нөөцийн уламжлалт бэдлэгийг хойч үедээ үлдээх зэрэг эерэг нөлөө үзүүлнэ.

Хүснэгт 4. БАЙГАЛЬ ОРЧИНД ҮЗҮҮЛЭХ ҮР НӨЛӨӨ

Үзүүлэх үр нөлөө: Холбогдох асуултууд Хариулт Тайлбар

1.Агаар

1.1.Зохицуулалтын хувилбарын үр дүнд агаарын бохирдлыг нэмэгдүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбар агаарын бохирдол нэмэгдэхэд ямар нэгэн сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй.

2.Зам тээвэр, түлш, эрчим хүч

2.1.Тээврийн хэрэгслийн түлшний хэрэглээг нэмэгдүүлэх/бууруулах эсэх

Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

2.2.Эрчим хүчний хэрэглээг нэмэгдүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

2.3.Эрчим хүчний үйлдвэрлэлд нөлөө үзүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

2.4.Тээврийн хэрэгслийн агаарын бохирдлыг нэмэгдүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

3.Ан амьтан, ургамлыг хамгаалах

3.1.Ан амьтны тоо хэмжээг бууруулах эсэх Тийм Үгүй

Зохицуулалын хувилбар нь байгаль орчныг хамгаалах, зүй зохистой ашиглахад зорьж байгаа тул ан амьты тоо хэмээг бууруулахад нөлөөлөхгүй.

3.2.Ховордсон болон нэн ховор амьтан, ургамалд сөргөөр нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбар нь генетик нөөцийг хамгаалах, зүй зохистой ашиглахад чиглэсэн тул ховордсон болон нэн ховор амьтан, ургамлыг хамгаалахад зорьно.

3.3.Ан амьтдын нүүдэл, суурьшилд сөргөөр нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

3.4.Тусгай хамгаалалттай газар нутагт сөргөөр нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбар нь байгаль орчныг хамгаалах, зүй зохистой ашиглахад зорих тул ТХГН-т сөргөөр нөлөөлөхгүй.

4.1.Газрын дээрх ус болон гүний ус, цэвэр усны нөөцөд сөргөөр нөлөөлөх эсэх

Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

4.2.Усны бохирдлыг нэмэгдүүлэх эсэх Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбар нь усны бохирдолд хүргэх зохицуулалт

23

хийгдэхгүй.

4.3.Ундны усны чанарт нөлөөлөх эсэх Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбар нь ундны усны чанарт сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй.

5.Хөрсний бохирдол

5.1.Хөрсний бохирдолтод нөлөө үзүүлэх эсэх Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

5.2.Хөрсийг эвдэх, ашиглагдсан талбайн хэмжээг нэмэгдүүлэх эсэх

Тийм Үгүй

Ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй

6.Газрын ашиглалт

6.1.Ашиглагдаагүй байсан газрыг ашиглах эсэх Тийм Үгүй

Генетик нөөц ашиглах, судлах зорилгоор зохицуулалтын хүрээнд ашиглагдаагүй байсан газрын ашиглах харилцаа үүсэж болно.

6.2.Газрын зориулалтыг өөрчлөх эсэх Тийм Үгүй

Газрын зориулалтын өөрчлөхөд ямар нэгэн нөлөө үзүлэхгүй.

6.3.Экологийн зориулалтаар хамгаалагдсан газрын зориулалтыг өөрчлөх эсэх

Тийм Үгүй

Зохицуулалтын хувилбар нь экологийн зориулалтаар хамгаалагдсан газрын зориулалтыг өөрлөх зохицуулалт хийгдэхгүй.

7.Нөхөн сэргээгдэх/нөхөн сэргээгдэхгүй байгалийн баялаг

7.1.Нөхөн сэргээгдэх байгалийн баялгийг өөрөө нөхөн сэргээгдэх чадавхийг нь алдагдуулахгүйгээр зохистой ашиглах эсэх

Тийм Үгүй

Генетик нөөц ашиглах, судлах зорилгоор зохих хууль тогтоомж, зөвшөөрлийн дагуу зохистой ашиглах зохицуулалт хийгдэнэ.

7.2.Нөхөн сэргээгдэхгүй байгалийн баялгийн ашиглалт нэмэгдэх эсэх

Тийм Үгүй

Холбогдох хууль тогтоомжоор ашиглахыг хориглосон аливаа байгалийн нөөцийг ашиглах зохицуулалт хийгдэхгүй. Харин генетик нөөц талаас судалгаа хийх, генбанкд бүртгэх ажил хийгдэхээр зохицуулалт оруулна.

--- 000 ---

0

“ГЕНЕТИК НӨӨЦИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ”-ИЙН ТӨСЛИЙН ҮР НӨЛӨӨ

НЭГ. ЕРӨНХИЙ ЗҮЙЛ

Энэхүү үнэлгээний ажлын зорилго нь “Генетик нөөцийн тухай хууль”-ийн төслийн зүйл, заалтад тодорхой шалгуур үзүүлэлтийн дагуу дүн шинжилгээ хийн түүний үр нөлөөг тооцож давхардал, хийдэл, зөрчил байгаа эсэхийг тогтоож арилгах, хуулийн зүйл, заалтыг ойлгомжтой, хэрэгжих боломжтой байдлаар боловсруулахад зөвлөмж өгөхөд оршино. Үнэлгээ хийхээр сонгон авсан хуулийн төсөл нь анхдагч хуулийн төсөл1 хэлбэрээр боловсруулагдсан байна. Генетик нөөцийн тухай хуулийн төслийн /цаашид “хуулийн төсөл” гэх/ үр нөлөөг үнэлэх ажиллагааг Засгийн газрын 2016 оны 59 дүгээр тогтоолын 3 дугаар хавсралтаар батлагдсан “Хуулийн төслийн үр нөлөө тооцох аргачлал”-д /цаашид “аргачлал” гэх/ заасны дагуу дараах үе шаттайгаар хийлээ.

1. Шалгуур үзүүлэлтийг сонгох 2. Хуулийн төслөөс үр нөлөөг нь тооцох хэсгээ сонгох 3. Шалгуур үзүүлэлтэд тохирох шалгах хэрэгслийн дагуу үр нөлөөг тооцох 4. Үр дүнг үнэлэх, зөвлөмж өгөх

Хуулийн төслийн үр нөлөөний үнэлгээг хийхийн тулд хуулийн төслийн үзэл баримтлал, хуулийн төсөл, хуулийн төсөл боловсруулах болсон хэрэгцээ, шаардлагыг агуулсан Тандан судалгааны ажлын тайлан болон бусад холбогдох хууль тогтоомжийн зохицуулалтыг сонгон авч ашиглав.

ХОЁР. ХУУЛИЙН ТӨСЛИЙН ҮР НӨЛӨӨГ ҮНЭЛЭХ ШАЛГУУР ҮЗҮҮЛЭЛТИЙГ СОНГОСОН БАЙДАЛ, ҮНДЭСЛЭЛ

Тус үнэлгээний ажлыг хийж гүйцэтгэхдээ хуулийн төслийн зорилго, хамрах хүрээ, зохицуулах асуудалтай уялдуулан аргачлалд дурдсан 6 шалгуур үзүүлэлтээс 4 шалгуур үзүүлэлтийг сонголоо. Үүнд:

1. Зорилгод хүрэх байдал 2. Ойлгомжтой байдал 3. Хүлээн зөвшөөрөгдөх байдал 4. Харилцан уялдаа

“Зорилгод хүрэх байдал” гэсэн шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд хуулийн төсөлд тусгагдсан зохицуулалт, арга хэмжээнүүд нь хуулийн төслөөр тавьсан зорилгод хүрэх боломжтой эсэхийг үнэлнэ. Хуулийн төслийн зохицуулалт нь хуулийн төслийн үзэл баримтлал буюу хуулийн төслийг боловсруулах болсон үндэслэл шаардлагад нийцэж байгаа эсэх, түүнийг тодорхой илэрхийлж чадахуйц зохицуулалтын хувилбарыг сонгож чадсан эсэхийг тогтоох зорилгоор тус шалгуур үзүүлэлтийг сонгон авлаа.

1 Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 23 дугаар зүйлд заасны дагуу

1

“Ойлгомжтой байдал” – гэсэн шалгуур үзүүлэлтээр хуулийн төслийг хэрэглэх, хэрэгжүүлэх субъектийн хувьд ойлгомжтой, логик дараалалтай томьёологдсон эсэхийг шалгах үүднээс хуулийн төсөлд хамааралтай этгээдүүдээс санал авах байдлаар үнэлгээ хийхээр сонгов. Үүнээс гадна, хуулийн төсөл нь Хууль тогтоомжийн тухай хууль, Хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах аргачлалд заасан шаардлагыг хангасан эсэхийг хянах зорилгоор уг шалгаар үзүүлэлтийг сонгов. “Хүлээн зөвшөөрөгдөх байдал” – гэсэн шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд тухайн хуулийн төслийн зохицуулалт иргэд, байгууллагад хэрхэн нөлөөлөх, түүнийг эдгээр этгээдүүд хүлээн зөвшөөрөх эсэхийг шалгах зорилгоор сонгов. “Уялдаа холбоо”- хуулийн төсөл нь хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа бусад хууль тогтоомж болон төсөлд тусгагдсан зохицуулалт нь өөр хоорондоо зөрчилгүй байгаа эсэх, төрийн байгууллагын чиг үүрэгтэй давхацсан эсэхийг тодорхойлох зорилгоор сонгов. Уг шалгуур үзүүлэлтийг аргачлалын 4.10-т заасан асуултад хариулах замаар үнэлэв. Генетик нөөц нь өөрөө байгалийн нөөцийн нэг хэсэг хэмээгдэх тул тус хуулийн төслийг хэрэгжүүлэх төрийн захиргааны төв байгууллага Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, түүний харьяа аймаг нийслэлийн байгаль хамгаалах албадууд байна. Үр нөлөөний үнэлгээ хийх ажлын хугацаа давчуу байсан тулд “практикт хэрэгжих боломж” гэсэн шалгуур үзүүлэлтийг сонголгүй орхив. Хуулийн төслийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой гарах зардлын тооцоог тусгайлан хийх тул цаг хугацаа, нөөцийн хэмнэлт хийх үүднээс “зардал” шалгуур үзүүлэлтийг сонгоогүй болно. ГУРАВ. ХУУЛИЙН ТӨСЛӨӨС ҮР НӨЛӨӨГ ҮНЭЛЭХ ХЭСГИЙГ ТОГТООСОН БАЙДАЛ

Сонгосон шалгуур үзүүлэлтийн дагуу үр нөлөөг үнэлэхэд хамруулах хэсэг, түүний шалгах хэрэгслийг дараах хүснэгтэнд үзүүлсэн байдлаар тогтоолоо.

Хүснэгт 1. Шалгуур үзүүлэлт Д/Д Шалгуур үзүүлэлт Үр нөлөөг үнэлэх хэсэг Шалгах хэрэгсэл

1. Зорилгод хүрэх байдал

Хуулийн төслийн үзэл баримтлалд дэвшүүлсэн зорилтыг хангах эсэхэд дүн шинжилгээ хийх

2. Ойлгомжтой байдал

Хуулийн төслийн зохицуулалтыг бүхэлд нь хамруулах

Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 23, 28, 29, 30 дугаар зүйл, Хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах аргачлалд заасан шаардлагыг хангасан эсэхийг шалгах

3. Хүлээн зөвшөөрөгдөх байдал

Үнэлгээ хийлгэх хэсэг, мэдүүлэх, зөвшөөрөлтэй хэсэг

Хуулийн төслийг хэрэглэх этгээдүүдээс санал авч дүн шинжилгээ хийх.

4. Харилцан уялдаа Хуулийн төслийг бүхэлдээ Аргачлалын 4.10-т заасан шаардлага, шалгуурыг хангасан эсэхийг шалгах

Дээрх урьдчилан сонгосон шалгуур үзүүлэлтүүдэд тохирсон шалгах хэрэгслийн дагуу хуулийн төслийн үр нөлөөг дараах байдлаар үнэллээ.

2

I. “Зорилгод хүрэх байдал” шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд хийсэн үнэлгээ: Энэ хуулийн төслийн үзэл баримтлалд хэрэгцээ шаардлагыг хуулийн төсөлд томьёолсон зорилго, зорилт болон зохицуулалттай харьцуулан үзлээ. Хуулийн төслийн үзэл баримтлалаас харахад “Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх амьтан ургамал, бичил биетний гаралтай үнэ цэнэ бүхий генетик нөөцийг олж илрүүлэх, бүртгэх, ашиглах, хамгаалах, тэдгээртэй холбоотой нэгдсэн мэдээллийн сан үүсгэх, түүнийг ашиглах, уламжлалт мэдлэгийг хамгаалах, өмчлөх, эзэмшихтэй холбоотой харилцааг зохицуулах” зорилго тавьжээ. Үзэл баримтлалд тусгасан зорилгыг хуулийн төслийн 1 дүгээр зүйлд “Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх генетик нөөц болон түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судлах, бүртгэх, хадгалж хамгаалах, ашиглах, тэдгээрийг ашигласнаас үүдэх үр шимийг хүртээхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино” гэж тусгажээ. Өөрөөр хэлбэл, үзэл баримтлалаар батлагдсан зорилгыг хуулийн төсөлд бүрэн тусгасан байна гэж үзэж байна. Хуулийн төслийн 1 дүгээр зүйлд заасан зорилгод хүрэх ямар зохицуулалтыг хуулийн төсөлд тусгасан байгааг дараах байдлаар үнэллээ. Юуны түрүүнд, хуулийн төсөлд заасан зорилгод хүрэхэд дараах таван чиглэлээр зохицуулалт хийгдсэн байх ёстой гэж үзэв. Үүнд:

a) Судлах b) Бүртгэх c) Хадгалж хамгаалах d) Ашиглах e) Ашигласнаас үүдэх үр шим, ашгийг хүртээх

А. “Судлах” болон “ашиглах” зорилгыг хэрэгжүүлэх чиглэлээр хийгдсэн зохицуулалт

Генетик нөөцийн судалгаа хийх, ашиглах эрхийг тусгай зөвшөөрөл олгохоор зохицуулалт хийсэн тул энэ хоёр чиглэлийн зохицуулалтыг “генетик нөөц ашиглах” гэсэн ойлголтод хамруулан хуулийн төслийн үр нөлөөний үнэлгээний энэ хэсгийг хийж гүйцэтгэв. Өөрөөр хэлбэл, “судлах” чиглэлийн зохицуулалтыг “ашиглах” чиглэлийн зохицуулалттай нэгтгэн энэхүү хэсэгт авч үзлээ. Цаашид “ашиглах” чиглэлийн зохицуулалт дор мөн “судлах” чиглэлийн зохицуулалтын хамтатган ойлгоно:

4 дүгээр зүйл.Хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолт 4.1.8.“генетик нөөц ашиглах" гэж генетик нөөцийн ген болон биохимийн найрлагыг судлах, генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашгийн ба ашгийн бус зорилгоор илрүүлэх, цуглуулах, боловсруулах, бүтээгдэхүүн бий болгох үйл ажиллагааг;

Хуулийн төслийн 4.1.7-д “биохайгуул” гэдэг ойлголтод чухам ямар үйл явц хамаарахыг нарийвчлан зааж өгсөн байна: “биохайгуул гэж биологийн олон янз байдлын генетик

3

нөөцийг арилжааны зорилгоор хайх, судлах үйл явцыг ойлгоно гэж тодорхойлсон нь “судлах” зорилгын хамрах хүрээг харуулж байна.

Генетик нөөцийг “ашиглах” зорилгод хүрэхэд чиглэсэн зохицуулалтыг бүрэн утгаар нь буюу ашиглахтай холбоотой зохицуулалтыг хуулийн төсөлд тусгаж өгсөн эсэхэд үргэлжлүүлэн дараах дүн шинжилгээг хийв.

Хуулийн төслийн 6 дугаар зүйлийн 6.3-т генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ирүүлэх, биохайгуул хийх ашиглах эрхийг хуулийн этгээдэд олгож болно гэж заасан бол 6.4-т тусгай зөвшөөрөлгүйгээр генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг илрүүлэх, биохайгуул хийх, ашиглах үр шим хүтрээхийг хориглосон заалт тусгаж өгсөн байна:

Хуулийн төслийн 6.3-т зааснаар генетик нөөц ашиглах эрх зөвхөн хуулийн этгээдэд олгогдохоор байна, өөрөөр хэлбэл, хувь хүн генетик нөөц ашиглах эрх үүсэх зохицуулалт хийгдээгүй байна. Генетик нөөц ашиглах хүсэлтийг хуулийн төслийн 11.1-д заасан шаардлагыг хангасан этгээд буюу Монгол Улсын хуулийн этгээд эсхүл түүнтэй хамтран ажиллах гэрээтэй гадаадын хуулийн этгээд хуулийн төслийн 13.2-т заасны дагуу зохих материалыг бүрдүүлж хүсэлтээ Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад гаргахаар зохицуулалт хийжээ:

13 дугаар зүйл. Тусгай зөвшөөрөл олгох 13.1.Энэ хуулийн 11.1-д заасан шаардлагыг хангасан этгээд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судалгааны болон арилжааны зорилгоор ашиглах тусгай зөвшөөрөл хүссэн хүсэлтээ төрийн захиргааны төв байгууллагад гаргана. 13.2.Хүсэлт гаргагч нь дараах материалыг бүрдүүлнэ: 13.2.1.ашиглах генетик нөөцийн нэр болон уламжлалт мэдлэгийн танилцуулга; 13.2.2.хуулийн этгээдийн гэрчилгээний хуулбар; 13.2.3.хуулийн этгээдийн танилцуулга; 13.2.4.гадаадын хуулийн этгээд бол хамтран ажиллах дотоодын хуулийн этгээдтэй хийсэн гэрээ; 13.2.5.цахим бүртгэлд бүртгүүлсэн баримт;

6 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн өмчлөл,

эзэмшил

6.2.Генетик нөөцтэй холбоотой тухайн уламжлалт мэдлэгийн эзэмшигчийг энэ хуулийн 12 дугаар зүйлд заасан журмын дагуу тогтоох боломжгүй тохиолдолд төр эзэмшигч байна.

6.3.Энэ хуульд заасан нөхцөл, журмын дагуу генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг илрүүлэх, биохайгуул хийх, ашиглах эрхийг хуулийн этгээдэд олгож болно.

6.4.Энэ хуульд заасан тусгай зөвшөөрөлгүйгээр генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг илрүүлэх, биохайгуул хийх, ашиглах, үр шим хүртээхийг хориглоно.

4

13.2.6.хувийн эзэмшлийн уламжлалт мэдлэг ашиглах тохиолдолд энэ хуулийн 12.1-д заасан урьдчилсан мэдэгдэл; 13.2.7.газар зүйн гарал үүслийнтодорхойлолт; 13.2.8.генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийг хадгалах, хамгаалах, байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхээс сэргийлэх арга хэмжээний танилцуулга.

Генетик нөөц ашиглахад бүрдүүлэх материалын жагсаалтыг хуулийн төслийн дээрх 13.2 дугаар зүйлд тусгайлан зааж өгчээ. Үүний зэрэгцээ, хуулйин төслийн 7.4-т Төрийн захиргааны төв байгууллага генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн асуудал хариуцсан нэгж ажиллуулах ба мэргэжлийн дүгнэлт, зөвлөмж гаргах үүрэг бүхий орон тооны бус Мэргэжлийн зөвлөл /цаашид “Мэргэжлийн зөвлөл” гэх/-тэй байна гэж, 7.7-д мэргэжлийн зөвлөлийн бүрэн эрхийг зааж өгсөн. Тус Мэргэжлийн зөвлөлөөс гаргасан дүгнэлтийг ямар зорилгоор гаргаж байгаа тухай зохицуулалт хуулийн төсөлд цаашид гарсангүй. Иймд, хуулийн төслийн 13.2-т заасан бүрдүүлэх материалын жагсаалтад нэмэх шаардлагатай болно.

Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрхийн хэмжээнд генетик нөөц ашиглах тусгай зөвшөөрөл олгох, сунгах, зөвшөөрлийг хүчингүй болгох, тусгай зөвшөөрлийн хэрэгжилтэд хяналт тавих, мөн генетик нөөцийн судалгаа зохион байгуулах эрхийг хэрэгжүүлэхээр хуулийн төслийн 7 дугаар зүйлд тусгажээ:

7 дугаар зүйл.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгтэй холбогдох үйл ажиллагааг зохицуулах

7.1.3.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах тусгай зөвшөөрөл /цаашид “тусгай зөвшөөрөл “гэх/ олгох, сунгах, хүчингүй болгох, тусгай зөвшөөрөл шаардах үйл ажиллагааны жагсаалт батлах; 7.1.5.энэ хуулийн 14.1-д заасан талуудын хэлцлийн гэрээний хэрэгжилтийг хангалтгүй гэж дүгнэвэл гэрээг хүчингүй болгох; 7.1.7.генетик нөөцийн тархац, ангилал зүйн судалгаа, генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн судалгаа, тооллого зохион байгуулах, генетик нөөцийн үнэлгээг мэргэжлийн байгууллагаар хийлгэх;

Хуулийн төслийн 13.3.Төрийн захиргааны төв байгууллага Мэргэжлийн зөвлөлийн дүгнэлтийг үндэслэн тусгай зөвшөөрөл олгох, сунгах тухай хүсэлт хүлээн авснаас хойш судалгааны зорилгоор ашиглах бол 30 хоног, арилжааны зорилгоор ашиглах 90 хоногийн дотор хянан шийдвэрлэнэ гэж зөвшөөрөл олгох хугацааг нарийвчлан зааж өгсөн байна. Үүнээс гадна, генетик нөөц ашиглах тусгай зөвшөөрлийг бусдад шилжүүлэхийг ч хориглох зохицуулалт хийсэн нь байгалийн нөөц ашиглалтын хяналтад байлгах нэг арга зам гэж үзэж байна.

Генетик нөөц ашиглах тусгай зөвшөөрлийн хүчинтэй байх хугацаа, зөвшөөрлийн хугацаа дуусахаас хэдий хэр хугацааны өмнө сунгах хүсэлт гаргах тухай тодорхой хуулийн хугацаа заагаагүй байгааг анхаарах хэрэгтэй байна. Мөн, тусгай зөвшөөрөл

5

хүчингүй болгох шийдвэр гаргах хуулийн хугацааг тодорхой заасан зохицуулалт дутагджээ. Хуулийн төслийн 13.9-д зааснаар, эрдэм шинжилгээ, судалгааны үр дүнг арилжааны зорилгоор ашиглах тохиолдолд дахин хүсэлт гаргаж тусгай зөвшөөрөл авна гэж заажээ. Гэтэл, хуулийн төслийн 4.1.8-д “генетик нөөц ашиглах” гэсэн нэр томьёоны тайлбарт “генетик нөөцийн ген болон биохимийн найрлагийг судлах, генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашгийн ба ашгийн бус зорилгоор илрүүлэх, цуглуулах, боловсруулах, бүтээгдэхүүн бий болгох үйл ажиллагааг” ойлгоно гэж тайлбарласан. Нэгэнт ашгийн ч бай, ашгийн бус ч бай зорилгоор генетик нөөц судалсан ч гэсэн ашиглах эрхийн зөвшөөрөл авахаар зохицуулалт хийсэн байна. Тийм учраас, хуулийн төслийн 13.9-д заасан зохицуулалт нь хуулийн этгээдэд нэмэлт дарамт үүсэхээр зохицуулалт болсон байна гэж дүгнэж байна. Генетик нөөцийн тухай хуулийн төсөл нь анхдагч хуулийн төсөл. Энэ утгаараа ч шинэ ойлголтуудыг зохицуулахыг зорилго болгосны нэг бол хуулийн төслийн 14 дүгээр зүйлд заасан талуудын хэлцлийн гэрээ болно. “Талуудын хэлцлийн гэрээ” гэж генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах, тэдгээрийг ашигласнаас үүдэх үр шим, ашгийг хүртээх нөхцөлийг тодорхойлсон генетик нөөц эзэмшигч ба ашиглагчийн хооронд байгуулсан хэлцлийн баримт бичгийг хэлнэ хэмээн хуулийн төслийн 4.1.12-т заасан байна. Дээрх зохицуулалтаас харахад генетик нөөц эзэмшигч болон ашиглагч гэсэн ойлголт гарч ирж байгаа юм. Энэ хоёр ойлголтыг хуулийн төсөлд нэр томьёоны тайлбар хийгээгүй. Иймд, хуулийн энэ заалт маргаан үүсгэх эрсдэлтэй байгаа тул хуулийн төслийн нэр томьёоны хэсэгт нарийвчлан тайлбарлах шаардлага гарч байна. Энэхүү нөхцөл байдал мөн хуулийн төслийн 12 дугаар зүйлд ч гарч байгаа болно. Жишээ нь, генетик нөөц ашиглахыг хүсэж байгаа хуулийн этгээд генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийг эзэмшигчээс урьдчилсан мэдэгдэл авна гэж зохицуулалт хийсэн. Генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийн эзэмшигчийг тогтоох боломжгүй тохиолдолд төр эзэмшигч болно гэсэн заалт хуулийн төслийн 6.2-т тусгагдсан. Гэхдээ, хуулийн төсөлд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг эзэмшигчийг хэн тогтоож баталгаажуулахыг зааж өгөөгүй байна. Үүний зэрэгцээ, хуулийн төслийн 8.6-д заасныг харвал мэдээллийн нэгдсэн санд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг бүртгүүлсэн этгээд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн эзэмшигч болно гэсэн утга агуулга бүхий заалт орсон байна:

8.6.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг нэгдсэн мэдээллийн санд бүртгүүлээгүй тохиолдолд үр шим хүртэх эрх үүсэхгүй байх нөхцөл болно.

Мөн, Хуулийн төслийн 7.1.5.-д зааснаар төрийн захиргааны төв байгууллага нь талуудын хэлцлийн гэрээний хэрэгжилтийг хангалтгүй гэж дүгнэвэл гэрээг хүчингүй болгохоор зохицуулалт хийжээ. Энэ заалтын хувьд төр хэрвээ генетик нөөц эзэмшигч (хуулийн төслийн 6.2) бол гэрээний нөгөө талыг гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй гэсэн үндэслэлээр хэлцлийн гэрээг хүчингүй болгох эрхтэй. Хуулийн төслийн 7.1.5-аас харахад ямар ч тохиолдолд (төр генетик нөөцийн эзэмшигч мөн эсэх нь хамаагүй) талуудын хэлцлийн гэрээг цуцлах эрхийг өгсөн байгаа нь төрийн байгууллагын эрхийг хэтрүүлэн ашиглахад хүргэх талтай болжээ.

6

Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч ашиглаж байгаагийн хувьд байгалийн нөөц ашигласны төлбөр төлнө. Хуулийн төслийн 17.1-д уг харилцааг Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хуулиар зохицуулна гэж тусгасан, харин тусгай зөвшөөрлийг мэдүүлэхтэй холбоотой гарах төлбөрийг Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн дагуу зохицуулна гэжээ (хуулийн төслийн 17.2). Үүнээс гадна 17.5-д “Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь хувийн эзэмшлийн генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглан гаргаж авсан бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлогоос дараах байдлаар төлбөр төлнө” гэж дахин нэг төлбөр тогтоосон байна. Үүнд:

17.5.1.бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний 0,5 хувьтай тэнцэх төлбөрийг улсын төсөвт төлнө.

Монгол Улсын Татварын Ерөнхий хуулийн 5.1- д Монгол Улсын татвар нь албан татвар, хураамж, төлбөр /цаашид “татвар” гэх/-өөс бүрдэнэ гэж тусгасан. Цаашлаад, төлбөр гэдэг нь тус хуулийн 5.7-д “Төрийн өмчийн газар, түүнчлэн газрын хэвлий, эрдэс баялаг, ой, ургамал, рашаан, усны нөөц ашиглуулсны, агаар, ус, хөрс бохирдуулсны, ан амьтан агнуулсны төлөө хувь хүн, хуулийн этгээдээс авч улс, орон нутгийн төсөв, тусгай зориулалтын санд төвлөрүүлж байгаа мөнгөн хөрөнгийг төлбөр гэнэ” гэж нарийн тодорхойлж өгсөн. Хуулийн төслийн 17.1-д нөөц ашигласны төлбөр төлөх тухай зохицуулалт нэгэнт хийгдсэн байхад дахин төлбөр оногдуулахаар заасан нь учир дутагдалтай байна. Өөрөөр хэлбэл, уг заалт нь Татварын Ерөнхий хуулийн 5.2-т заасан зохицуулалттай зөрчилджээ гэж үзэж болно: 5.2. Хууль тогтоомжийн дагуу хувь хүн, хуулийн этгээдийн орлого, эд хөрөнгө, бараа, ажил, үйлчилгээнд тодорхой хугацаанд тогтоосон хувь, хэмжээгээр ногдуулж, хариу төлбөргүйгээр улс, орон нутгийн төсөвт оруулж байгаа мөнгөн хөрөнгийг албан татвар гэнэ. Хуулийн энэхүү заалтын дагуу тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч гаргаж авсан бүтээгдэхүүний борлуулалтаас албан татвар төлөх үүрэгтэй бөгөөд уг үүргээ биелүүлж орлогоосоо албан татвар төлсөн байхад хуулийн төслийн 17.5-д заасан төлбөр нэмэгдэж татвар төлөгчдөд дарамт үзүүлэх зохицуулалт болсон гэж үзээд хуулийн төслийн уг заалтын эргэн харах хэрэгтэй гэж үзлээ.

В. “Бүртгэх” болон “хадгалж хамгаалах” зорилгыг хэрэгжүүлэх чиглэлээр хийгдсэн зохицуулалт

Хуулийн төслийн 2 дугаар бүлгийн 8 дугаар зүйлд “Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн мэдээллийн нэгдсэн сан” 9 дүгээр зүйлд “Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг хадгалж хамгаалах” харилцааг зохицуулахад чиглэсэн байна. Хуулийн төсөлд зөвхөн генетик нөөцийг бүртгээд зогсохгүй түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн сан хөтлөхөөр тусгажээ. Мэдээллийн нэгдсэн сан хөтлөх эрхийг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад өгсөн байна (хуулийн төслийн 8.1).

7

Аймаг, орон нутгийн хэмжээнд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг бүртгэх ажлыг аймаг, нийслэлийн байгал орчны албаны эрхэд олгожээ (хуулийн төслийн 7.8). Үүнээс гадна, мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдэх мэдээллийн жагсаалтыг ч хуулийн төсөлд нарийвчлан тусгаснаас гадна мэдээллийн нэгдсэн санг Нагоягийн протоколын гишүүн орны мэдээлэл солилцооны тогтолцоотой уялдсан байна гэж заасан нь (хуулийн төслийн 8.3) олон улсын орчин үеийн стандартад нийцүүлэхийг зорьсон байна гэж дүгнэлээ. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг хадгалж хамгаалах аргуудыг олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн аргуудаар хамгаалахаар хуулийн төслийн 9.1-д заасан байна:

9 дүгээр зүйл.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг хадгалж хамгаалах 9.1.Генетик нөөцийг эх байгальд нь амьдрах орчныг хадгалж тэтгэх /in-situ/ замаар болон гаршуулж тэжээх, сэргээн нутагшуулах, тарималжуулах, ботаникийн цэцэрлэг, генийн сан байгуулах /ex-situ/ аргаар хамгаална.

Иргэд, хуулийн этгээдэд хадгалагдаж байгаа генетик нөөц, түүнтэй холбоотой аливаа уламжлалт мэдээллийг бүртгэн авч мэдээллийн нэгдсэн санд хадгалах бүрэн эрхийг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад олгожээ (хуулийн төслийн 9.2). Мэдээллийн нууцлалыг бүрэн хадгалах үүргийг ч мөн хуулийн төсөлд заасан. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг зөвхөн мэдээллийн нэгдсэн санд хадгалаад зогсохгүй генийн сан байгуулах замаар хадгалж хамгаалахаар зохицуулалт хуулийн төсөлд хийгдсэн:

10.1.Генетик нөөцийн үндэсний санг тухайн чиглэлийн суурь судалгаа хийх үүрэг бүхий, төрийн захиргааны төв байгууллагаас итгэмжлэгдсэн төрийн өмчийн эрдэм шинжилгээний байгууллага төрөлжүүлсэн байдлаар эрхэлнэ.

Хуулийн төсөлд генийн санг байгуулах, генетик нөөцийн сан хөмрөгийг баяжуулж бүртгэх, хадгалж хамгаалах журмыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батална гэж заасан (хуулийн төслийн 10.2). Мөн, генийн нөөцийн үндэсний сангийн нэгдсэн стандартыг ч боловсруулж эрх бүхий байгууллагаар батлуулна гэж тусгаж өгсөн байна (хуулийн төслийн 10.3). Генийн нөөцийн үндэсний санг төрийн өмчийн эрдэм шинжилгээний байгууллагын дэргэд хөтөлж явуулахыг хуулийн төсөлд тусгаж өгчээ (хуулийн төслийн 10.1).

8

С. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шим, ашиг зорилгыг хэрэгжүүлэх чиглэлээр хийгдсэн зохицуулалт

Хуулийн төслийн 16.1-д үр шимийг Монгол Улсын Иргэний хуулийн “эд юмс болон эрхийн үр шим” гэх 88 дугаар зүйлд заасны дагуу буюу генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг эзэмшигч хүртэнэ гэж тусгажээ:

16 дугаар зүйл.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шим, ашиг

16.1.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шимийг Иргэний хуулийн 88.1-88.3-д заасны дагуу генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг эзэмшигчид хүртээнэ.

Хуулийн төслийн дээрх заалтаас харахад үр шимийг хүртээхтэй холбоотой зохицуулалтыг Иргэний хуулийн 81 дугаар зүйлийн “Эд юмс болон эрхийн үр шим” гэсэн заалтад нэгтгэн зааж өгсөн нь учир дутагдалтай байна. Учир нь, Иргэний хуулийн 81.1-д эд юмсын үр шим, харин 81.2-т эрхийн үр шимийг тодорхойлон өгчээ. Харин, Иргэний хуулийн 88.3-т “Хууль буюу гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол эд юмсын болон эрхийн үр шимийг тухайн эд юмс болон эрхийн хууль ёсны эзэмшигч олж авах эрхтэй” гэж заасан нь хуулийн төслийн 16.1-д хийсэн зохицуулалттай хамааралтай болж байна. Иймд, хуулийн төсөлд үр шим гэж юу болохыг Иргэний хуулийн 88.1 болон 88.2 дугаар зүйлд заасныг гэж ойлголтыг цэгцлэх хэрэгтэй бөгөөд үр шимийг генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийн эзэмшигч хүртэхтэй холбоотой зохицуулалт Иргэний хуулийн 88.3-т заасны дагуу хэмээн тусад нь зохицуулалт хийх нь зүйтэй юм. Цаашлаад, хуулийн төслийн 16.2-16.4-т заасныг хураангуйлан Зураг 1-т үзүүллээ.

Зураг 1. Хуулийн төслийн 16.2-16.4 дэх заалтын хураангуй

Гэрээ байгуулагч талууд үр шимийн хэлбэр болон мөнгөн ашгийг хэрхэн хүртээх талаар талуудын хэлцлийн гэрээнд нарийвчлан тусгаж өгөхийг хуулийн төслийн гурван ч заалтад тусгаж өгсөн байна (хуулийн төслийн 14.1.8, 16.5, 17.5.2 заалтууд). Иймд, хуулийн төслийн эдгээр заалтуудыг давхардуулахгүйгээр зохицуулалт хийх нь зүйтэй гэж үзлээ. Хуулийн төслийн 17 дугаар зүйл нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг ашигласны төлбөртэй холбоотой харилцааг зохицуулсан. Цаашлаад хуулийн төслийн

үр шим, ашиг

мөнгөн

бүтээгдэхүүн борлуулалтын

орлого

тусгай зөвшөөр

лийн хураамж

оюуны өмчийн эрхийн хамтын эзэмшил

бусад

мөнгөн бус

хамтарсан

судалгаа

хамтран бүтээгдэ

хүүн хөгжүүл

элт

чадавх бэхжүүл

эх сургалт

технологийн

дамжуулалт

9

17.3-т заасныг харвал “тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч генетик нөөц ашиглан гаргаж авсан бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлогоос генетик нөөц эзэмшигчид дараах байдлаар мөнгөн эсхүл мөнгөн бус үр шим, ашгийг хүртээнэ” гэж тусгажээ. Хуулийн төслийн тус заалт нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх төлбөртэй хамаарах зохицуулалт бус харин үр шимийг хуваарилах зохицуулалт гэж үзэж байна. Иймд, хуулийн төслийн 17.3 дугаар зүйлийг 16.6 дугаар зүйл болгон оруулах нь зүйтэй гэж үзлээ. II. “Ойлгомжтой байдал” шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд хийсэн үнэлгээ: “Ойлгомжтой байдал” гэсэн шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд хуулийн төсөл боловсруулалтын хувьд Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 23, 28, 29, 30 дугаар зүйл, Хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах аргачлалд заасан шаардлагыг хангасан эсэхийг хянах байдлаар үнэлгээг гүйцэтгэлээ.

Хуулийн төсөл нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судлах, бүртгэх, хадгалж хамгаалах, ашиглах, тэдгээрийг ашигласнаас үүдэх үр шим, өгөөжийг хүртээхтэй холбоотой харилцааг шинэ хуулиар зохицуулах шаардлагатайг харгалзан 23 дугаар зүйлд зааснаар анхдагч хуулийн төслийн хэлбэрээр бичигдсэн бөгөөд 4 бүлэг, 20 зүйлтэй, хуулийн төслийн бүтцийн дугаарлалт хуульд заасан шаардлагыг хангасан байна.

Бие даасан санаа бүрийг тусгай зүйлд тусгаж, заалт нь нэг өгүүлбэрээр илэрхийлэгдсэн, төслийн бүтэц нь Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 28.3-т заасанд нийцсэн байна.

“Ойлгомжтой байдал” шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд хуулийн төслийг Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 29 дүгээр зүйлд заасан хууль тогтоомжийн төслийн эх бичвэрийн агуулгад тавих нийтлэг шаардлага, 30 дугаар зүйлд заасан хуулийн төслийн хэл зүй, найруулгад тавих нийтлэг шаардлагад нийцүүлэн боловсруулсан эсэхийг Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн дараах заалтад заасан шаардлагыг хангасан эсэхэд хариулт өгөх замаар шалгалаа (Хүснэгт 2).

Хүснэгт 2. Хуулийн төслийн эх бичвэрийн агуулгад тавих нийтлэг шаардлага Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 29 дүгээр зүйлд заасан Хуулийн төслийн эх бичвэрийн агуулгад тавих нийтлэг шаардлага

Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн зохицуулалт Хуулийн төслийн зохицуулалтад үнэлгээ хийсэн байдал

29.1.1.Монгол Улсын Үндсэн хууль, Монгол Улсын олон улсын гэрээнд нийцсэн, бусад хууль, үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалтай уялдсан байх;

Үндсэн хуульд заасан зарчмыг хангахад чиглэсэн бөгөөд Монгол Улсын олон улсын гэрээнд нийцсэн байна.

29.1.2.тухайн хуулиар зохицуулах нийгмийн харилцаанд хамаарах асуудлыг бүрэн тусгасан байх;

Уг шаардлагыг хангасан байна.

29.1.3.тухайн хуулиар зохицуулах нийгмийн харилцааны хүрээнээс хальсан асуудлыг тусгахгүй байх;

Хуулийн төслийн 3 дугаар зүйлд заасан хамрах хүрээнээс хальсан асуудлыг тусгаагүй байна.

29.1.4.тухайн хуулиар зохицуулах нийгмийн харилцаанд үл хамаарах хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах буюу хүчингүй болсонд тооцох тухай заалт тусгахгүй байх;

Уг шаардлагыг хангасан байна.

10

29.1.5.зүйл, хэсэг, заалт нь хоорондоо зөрчилгүй байх;

Уг шаардлагыг хангасан байна.

29.1.6.хэм хэмжээ тогтоогоогүй, тунхагласан шинжтэй буюу нэг удаа хэрэгжүүлэх заалт тусгахгүй байх;

Уг шаардлагыг хангасан байна.

29.1.7.бусад хуулийн заалтыг давхардуулан заахгүйгээр шаардлагатай бол түүнийг эш татах, энэ тохиолдолд эшлэлийг тодорхой хийж, хуулийн нэр болон хэвлэн нийтэлсэн албан ёсны эх сурвалжийг бүрэн гүйцэд заасан байх;

Эшлэлгийг зөв хийсэн боловч хуулийн нэр болон хэвлэн нийтэлсэн албан ёсны эх сурвалжийг бүрэн заагаагүй. Үүнд: хуулийн төслийн 4.1.6, 4.17, 6.1, 13.4,13.6, 13.12, 15.1, 16.1, 17.1, 17.2, 19.1 зүйлүүд байна.

29.1.8.тухайн хуулиар зохицуулах нийгмийн харилцаа, хуулийн үйлчлэх хүрээ, эрх зүйн харилцаанд оролцогч хүн, хуулийн этгээдийн эрх, үүрэг, зохицуулалтад удирдлага болгох, харгалзан үзэх нөхцөл байдал, нийтийн эрх зүйн этгээдийн чиг үүрэг, эрх хэмжээ, тэдгээрийг биелүүлэх журам;

Уг шаардлагыг хангасан байна.

29.1.9.шаардлагатай тохиолдолд эрх зүйн хэм хэмжээг зөрчсөн этгээдэд хүлээлгэх хариуцлагын төрөл, хэмжээ, хуулийн хүчин төгөлдөр болох хугацаа, хууль буцаан хэрэглэх тухай заалт, хуулийг дагаж мөрдөх журмын зохицуулалт, бусад хуулийн зүйл, заалтыг хүчингүй болсонд тооцох, хасах заалт;

Хуулийн төслийн 19 дүгээр зүйлд хууль тогтоомж зөрчигчид эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхгүйгээр бол Зөрчлийн тухай хууль болон Төрийн албаны тухай хуулийн дагуу хариуцлага хүлээлгэнэ гэж тусгасан. Эдгээр хуулиудад холбогдох нэмэлт, өөрчлөлтүүд хийхээр хуулийн төсөл боловсруулсан байгаа тул уг шаардлагыг хангасан гэж үзэв.

29.1.10.шаардлагатай тохиолдолд бусад хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах болон хууль хүчингүй болсонд тооцох тухай дагалдах хуулийн төслийг боловсруулсан байх;

Хуулийн төсөлтэй дагалдаж Татварын ерөнхий хууль, Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай, Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай, Зөрчлийн тухай, Ховордсон амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай эд зүйлийн гадаад худалдааг зохицуулах тухай, Байгаль орчныг хамгаалах тухай, Байгалийн ургамлын тухай, Амьтны тухай, Ургамал хамгааллын тухай, Таримал ургамлын үр, сортын тухай болон Амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг улсын хилээр нэвтрүүлэх үеийн хорио цээрийн хяналт, шалгалтын тухай хууль зэрэг бусад холбогдох хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийг Генетик нөөц, түүнийг ашиглах тухай хуультай зэрэгцүүлэн боловсруулсан нь уг шаардлагыг хангав.

29.1.11.хуулийн төсөл нь хуулийн зорилго гэсэн зүйлтэй байж болох бөгөөд зорилгод тус хуулиар хангахаар зорьж байгаа иргэний үндсэн эрх, бэхжүүлэх үндсэн зарчим, хүрэх үр дүнг тусгана.

Хуулийн төслийн 1.1-д хуулийн төслийн зорилгыг нарийвчлан зааж өгсөн, цаашлаад хуулийн төслийн зүйл, заалтуудад зорилгодоо хүрэх зохицуулалт хийгдэж чадсан. Мөн, хуулийн төслийн 5 дугаар зүйлд хуулийн зарчмыг тусгаж өгсөн нь уг шаардлагыг хангажээ гэж үзэв.

Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 30 дугаар зүйлд заасан Хуулийн төслийн хэл зүй, найруулгад тавих нийтлэг шаардлага

30.1.1.Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуульд хэрэглэсэн нэр томьёог хэрэглэх;

Уг шаардлагыг зарим нэг талаар хангаж чадаагүй гэж үзэв. Жишээ нь, уг хуулийн төсөл нь анхдагч хэдий ч хуулийн төслийн 9.1-д ашигласан “in-situ” болон “ex-situ” гэсэн латин нэр томьёонууд хэрэглэхээс татгалзах нь зүйтэй гэж үзэв.

11

30.1.2.нэг нэр томьёогоор өөр өөр ойлголтыг илэрхийлэхгүй байх;

Уг шаардлагыг хангасан байна.

30.1.3.үг хэллэгийг монгол хэл бичгийн дүрэмд нийцүүлэн хоёрдмол утгагүй товч, тодорхой, ойлгоход хялбараар бичих;

Уг шаардлагыг хангасан байна.

30.1.4.хүч оруулсан нэр томьёо хэрэглэхгүй байх; Уг шаардлагыг хангасан байна.

30.1.5.жинхэнэ нэрийг ганц тоон дээр хэрэглэх. Уг шаардлагыг хангасан байна.

III. “Хуулийн төслийн уялдаа холбоог шалгах” шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд

хийсэн үнэлгээ:

Уг шалгуур үзүүлэлтийг Аргачлалын 4.10-д заасан дараах асуултад хариулах замаар шалгаж үнэлэхийг зорилоо.

Хүснэгт 3. Хуулийн төслийн уялдаа холбоо д/д Асуулт Хариулт Дүн шинжилгээ

1

Хуулийн төслийн зохицуулалт тухайн хуулийн зорилттой нийцэж байгаа эсэх

Тийм Хуулийн төслийн зохицуулалт нь үзэл баримтлалд тусгагдсан зорилтыг бүрэн хангаж байна.

2 Хуулийн төслийн “Хууль тогтоомж” гэсэн хэсэгт заасан хуулиудын нэр тухайн харилцаанд хамаарах хууль мөн эсэх

Тийм Энэхүү шаардлагыг хангасан байна.

3 Хуулийн төсөлд тодорхойлсон нэр томьёо тухайн хуулийн төслийн болон бусад хуулийн нэр томьёотой нийцэж байгаа эсэх

Тийм Хуулийн төслийн 4 дүгээр зүйлд (Нэр томьёоны тодорхойлолт) өргөн утгатай ойлголтыг нарийвчлах зорилгоор 15 нэр томьёонд тайлбар хийсэн бөгөөд бусад хэрэглэгдэх нэр томьёог Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуульд зааснаар ойлгохоор тусгажээ. Хяналтаар зөрчилдсөн тайлбарлах шаардлагатай нэр томьёо илрээгүй болно.

4 Хуулийн төслийн зүйл, заалт тухайн хуулийн төсөл болон бусад хуулийн заалттай нийцэж байгаа эсэх

Тийм Зарчмын зөрүүтэй ямар нэгэн асуудал дүн шинжилгээний хүрээнд илрээгүй болно.

5 Хуулийн төслийн зүйл, заалт тухайн хуулийн төслийн болон бусад хуулийн заалттай давхардсан эсэх

Тийм Хуулийн төслийн 14.1.7 болон 16.5, 17.5.2 заалтууд нь хоорондоо давхардсан байдалтай байна гэж дүгнэлээ. Жич: нэмэлт мэдээллийг энэхүү үнэлгээний тайлангийн С буюу “генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шим, ашиг зорилгыг хэрэгжүүлэх чиглэлээр хийгдсэн зохицуулалт” хэсгээс үзнэ үү.

6 Хуулийн төслийг хэрэгжүүлэх этгээдийг тодорхой тусгасан эсэх

Тийм Хуулийн төслийг хэрэгжүүлэгч субьектүүдийн эрх үүргийг ялган тодорхойлсон байна.

7 Хуулийн төсөлд шаардлагатай зохицуулалтыг орхигдуулсан эсэх

Үгүй Хуулийн төсөлд шаардлагатай зохицуулалт орхигдуулсан байдал дүн шинжилгээний хүрээнд илрээгүй болно.

8 Хуулийн төсөлд төрийн байгууллагын гүйцэтгэх чиг үүргийг давхардуулан тусгасан эсэх

Үгүй Хяналтаар ямар нэгэн зөрчилтэй зохицуулалт илрээгүй.

12

9 Төрийн байгууллагын чиг үүргийг төрийн бус байгууллага, мэргэжлийн холбоодоор гүйцэтгүүлэх боломжтой эсэх

- Хуулийн төсөлд тусгайлан зохицуулалт тусгагдаагүй.

10 Татварын хуулиас бусад хуулийн төсөлд албан татвар, төлбөр, хураамж тогтоосон эсэх

Тийм Хуулийн төсөлтэй дагалдаж Татварын ерөнхий хуулиас гадна Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай, Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хуулиудад нэмэлт өөрчлөлт хийгдэхээр зохицуулалт хийгдсэн.

12 Монгол Улсын Үндсэн хууль болон Монгол Улсын олон улсын гэрээнд заасан хүний эрхийг хязгаарласан зохицуулалт тусгасан эсэх

Тийм Хуулийн төслийн Тавдугаар бүлэгт зөрчил шалгах ажиллагааны хэвийн нөхцөлийг хангах зорилгоор төрийн албан хаагчаас тодорхой тохиолдолд албадлагын арга хэмжээ авахаар заажээ. Гэвч энэхүү хязгаарлалт нь хуульд заасан зайлшгүй бөгөөд хүний хууль ёсны ашиг сонирхлыг хуулиас гадуур хөндөхгүй болно. Гарах эрсдэлийг буруулах зорилгоор прокурор, шүүхийн хяналт тавих журмыг тусгасан байна. Жич: нэмэлт мэдээллийг энэхүү үнэлгээний тайлангийн Гурав дахь хэсгийн “Зорилгод хүрэх байдлыг хангасан эсэх” -ээс дэлгэрүүлж үзнэ үү.

13 Хуулийн төслийн зүйл, заалт жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангасан эсэх

- Хуулийн төсөлд тусгайлан зохицуулалт тусгагдаагүй тул жендэрийн эрх тэгш байдал хөндөгдөөгүй гэж үзэв.

14 Хуулийн төсөлд шударга бус өрсөлдөөнийг бий болгоход чиглэсэн заалт тусгагдсан эсэх

- Хуулийн төсөлд тусгайлан зохицуулалт тусгагдаагүй бөгөөд энэ асуудлыг Өрсөлдөөний тухай хуулийн хүрээнд зохицуулах боломжтой

15 Хуулийн төсөлд авлига, хүнд суртлыг бий болгоход чиглэсэн заалт тусгагдсан эсэх

Үгүй Хяналтаар энэ төрлийн зөрчил илрээгүй.

16 Хуулийн төсөлд тусгасан хориглосон хэм хэмжээг зөрчсөн этгээдэд хүлээлгэх хариуцлагын талаар тодорхой тусгасан эсэх.

Тийм Хуулийн төслийн 19 дүгээр зүйлд хууль тогтоомж зөрчигчид эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхгүйгээр бол Зөрчлийн тухай хууль болон Төрийн албаны тухай хуулийн дагуу хариуцлага хүлээлгэнэ гэж тусгасан. Эдгээр хуулиудад холбогдох нэмэлт, өөрчлөлтүүд хийхээр хуулийн төсөл боловсруулсан байгаа тул уг шаардлагыг хангасан гэж үзэв.

ДӨРӨВ. ҮР ДҮНГ ҮНЭЛЖ, ЗӨВЛӨМЖ ӨГСӨН БАЙДАЛ

I. Баримтжуулалт Энэхүү үр нөлөө тооцох үнэлгээг Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас боловсруулсан “Генетик нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөл, хуулийн төслийн үзэл баримтлалын хүрээнд хийж гүйцэтгэхдээ хуулийн төсөл болон ... оны .. сарын ... –ны өдрийн Байгаль орчин, аялал жуучлалын сайд, Сангийн сайд, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын хамтарсан тушаалаар батлагдсан “Генетик нөөцийн тухай хууль”-ийн төслийн үзэл баримтлалыг ашиглав. Үүнээс гадна, Монгол Улсын Их Хурлаас 2012 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдөр соёрхон баталсан Нагоягийн протокол, Монгол Улсын Байгаль орчныг хамгаалах тухай, Байгалийн ургамлын тухай, Амьтны тухай, Ургамал

13

хамгааллын тухай болон Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хууль, Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох хэсгийг тус тус ашиглав.

II. Үнэлэлт дүгнэлт Хуулийн төслийн үр нөлөөг шалгуур үзүүлэлт тус бүрээр дараах байдлаар үнэлж дүгнэлээ.

Зорилгод хүрэх байдал: Хуулийн төсөл нь хуулийн үзэл баримтлалд тусгасан хуулийн төслийг боловсруулах болсон үндэслэл, шаардлагад нийцжээ гэж үзлээ. Гэхдээ, дараах зохицуулалтад дахин дүн шинжилгээ хийж сайжруулах шаардлагатай гэж дүгнэв.

Ойлгомжтой байдал: Хуулийн төсөл нь Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 23,28,29,30 дугаар зүйл болон Хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах аргачлалд заасан шаардлагыг хангасан байна гэж дүгнэлээ. Гэхдээ хуулийн төслийн зарим нэг зохицуулалтад дурдагдаж эшлэл авсан хуулийн нэр, эх сурвалжийг заах нь зүйтэй гэж үзэв.

Харилцан уялдаа холбоог хангасан байдал: Хуулийн төслийн зохицуулалт нь үзэл баримтлалд тусгагдсан зорилтыг бүрэн хангаж чадсанаас гадна хуулийн төслийн зүйл, заалт нь өөр хоорондоо зөрчилдөөгүй гэж дүгнэв. Гэхдээ, хуулийн төсөл нь шинэ ойлголтуудыг зохицуулж байгаагийн хувьд зарим нэг анхаарах зохицуулалт байна гэж дүгнэв.

III. Зөвлөмж Хуулийн төсөлд хийсэн үнэлгээг үндэслэн дараах зөвлөмжийг гаргаж байна. Үүнд:

Хуулийн төслийн 7.7-д заасан мэргэжлийн зөвлөлөөс гаргасан дүгнэлтийг ямар зорилгоор гаргаж байгаа тухай зохицуулалт хуулийн төсөлд тусгагдаагүй. Иймд, хуулийн төслийн 13.2-т заасан бүрдүүлэх материалын жагсаалтад нэмж тусгах нь зөв гэж үзэв.

Генетик нөөц ашиглах тусгай зөвшөөрлийн хүчинтэй байх хугацаа, зөвшөөрлийн хугацаа дуусахаас хэдий хэр хугацааны өмнө сунгах хүсэлт гаргах тухай тодорхой хуулийн хугацаа заагаагүй байгааг анхаарах хэрэгтэй байна. Мөн, тусгай зөвшөөрөл сунгуулах хүсэлтийг хүлээн авснаас хойш ажлын хэд хоногт багтаан шийдвэрлэх тухай заалтыг бусад байгалийн нөөц ашиглах тусгай зөвшөөрөл олгох, сунгахтай холбоотой зохицуулалттай уялдуулан заах;

Хуулийн төслийн 13.9-д заасан эрдэм шинжилгээ, судалгааны үр дүнг арилжааны зорилгоор ашиглах тохиолдолд дахин хүсэлт гаргаж тусгай зөвшөөрөл авна гэсэн зохицуулалтыг тусгай зөвшөөрөл хүсэгчид нэмэлт дарамт үүсгэхгүй байхаар зохицуулалтыг өөрчлөх. Тухайлбал, тусгай зөвшөөрлийн зориулалтыг өөрчлүүлэх хүсэлтэй байгаа тухай мэдэгдэл хүргүүлэх, шаардлагатай тохиолдолд тусгай зөвшөөрлийн зориулалтыг өөрчлөхөд шаардагдах нэмэлт материалыг бүрдүүлэх зэрэг зохицуулалт хийх;

Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг эзэмшигч болон ашиглагч гэсэн ойлголтыг хуулийн төслийн нэр томьёоны тодорхойлолтод тусгах;

Хуулийн төслийн 17.5.1-д заасан бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний 0,5 хувьтай тэнцэх төлбөрийг улсын төсөвт төлнө гэсэн зохицуулалт нь татвар төлөгчид дарамт үзүүлж байгаа тул өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгааг анхаарах;

14

Хуулийн төсөлд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шим гэж юу болохыг Иргэний хуулийн 88.1 болон 88.2 дугаар зүйлд заасныг гэж ойлголтыг цэглэх хэрэгтэй бөгөөд үр шимийг генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийн эзэмшигч хүртэхтэй холбоотой зохицуулалтыг Иргэний хуулийн 88.3-ыг эшлэл авч зохицуулалт хийх;

Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шимийг хүртээх хэлбэр, нөхцөл зэргийг талуудын хэлцлийн гэрээнд тусгах тухай хуулийн төслийн 14.1.8, 16.5 болон 17.5.2 дугаар заалтуудад оруулсан давхардлыг арилгах;

Мөнгөн болон мөнгөн бус үр шим, ашгийг хүртээх хувийн хэмжээг заасан хуулийн төслийн 17.3 дугаар зүйлийг хуулийн төслийн 16 дугаар зүйл буюу “генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашигласнаас үүдэх үр шим” зохицуулалт хамруулж өөрчлөх;

Хуулийн төсөлд эшлэл хийсэн хуулийн нэр, хэвлэн нийтэлсэн албан ёсны эх сурвалжийг Хууль тогтоомжийн тухай хууль, Хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах аргачлалд нийцүүлэх.

---000---

Монгол улсын “Генетикийн нөөцийн тухай” хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах

зардлын тооцоо

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 1

Гарчиг

1.ТАНИЛЦУУЛГА ........................................................................................................... 3

2. НЭГДСЭН ДҮГНЭЛТ .................................................................................................. 3

3. ХУУЛИЙН ЭДГЭЭДЭД ҮҮСЭХ ЗАРДАЛ .................................................................. 4

3.1. Хуулийн этгээдэд үүрэг хүлээлгэсэн заалтууд.................................................. 4

3.2 Зардлын тооцоо................................................................................................... 6

3.2.1 Ажлын хөлсний тооцоо ................................................................................. 6

3.2.2 Хуулийн этгээд урьдчилсан мэдэгдэл болон тусгай зөвшөөрөл авахад гарах захиргааны

зардал .................................................................................................................... 7

3.2.3. Хуулийн этгээд урьдчилсан мэдэгдэл болон тусгай зөвшөөрөл авахад гарах

захиргааны зардлын тоон үзүүлэлт .................................................................... 10

3.2.4 Хуулийн этгээдэд үүсэх захиргааны нийт зардал ..................................... 13

3.2.5. Нэмэлт зардал ........................................................................................... 13

3.2.6 Үр дүн .......................................................................................................... 17

4. ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ЗАРДАЛ ....................................................................... 18

4.1 Төрийн байгууллагын гүйцэтгэх үүрэг буюу ажил үйлчилгээг тодорхойлох ... 18

4.2. Зардлын тооцоо ............................................................................................ 21

4.2.1 Хүний нөөцийн зардал................................................................................ 21

4.2.2 Материаллаг зардал ................................................................................... 24

4.2.3 Нийт зардал ................................................................................................ 25

4.2.4 Генетик нөөцийн үндэсний сан байгуулахтай холбоотой зардал ............ 25

4.2.5. Үр дүн ......................................................................................................... 25

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 2

Хүснэгтийн жагсаалт

Хүснэгт 1. Хуулийн эдгээдэд хүлээлгэсэн заалт ......................................................................... 4

Хүснэгт 2. Аж ахуйн нэгж байгууллагын ажиллагчдын сарын дундаж цалин (мянган төгрөг) 7

Хүснэгт 3. Аж ахуйн нэгж байгууллагад хөдөлмөр эрхэлж буй ажилтны ажлын хөлс (цаг, минутаар) 7

Хүснэгт 4. Тусгай зөвшөөрөл авах стандарт үйл ажиллагаа ..................................................... 7

Хүснэгт 5. Амьтан, ургамалыг хилээр гаргах, оруулах, бэлтгэх нийт зөвшөөрлийн тоо ....... 10

Хүснэгт 6. Тоон үзүүлэлт ............................................................................................................. 11

Хүснэгт 7. Хуулийн эдгээдийн нийт зардал ............................................................................... 13

Хүснэгт 8. Нийт зэрдал ................................................................................................................ 17

Хүснэгт 9. Төрийн байгууллагад хууль тогтоомжийн төслийн хүрээнд хүлээлгэсэн үүрэг .... 19

Хүснэгт 10. Хуулийн этгээдийн генетикийн нөөц болон түүнтэй холбоотой зөвшөөрөлтэй холбоотой

стандарт үйл ажиллагаа, хугацаа ............................................................................................... 22

Хүснэгт 11. Хуулийн этгээдийн бичил биетийг хилээр гаргах зөвшөөрөлтэй холбоотой стандарт үйл

ажиллагаа, хугацаа ...................................................................................................................... 23

Хүснэгт 12. Нэг сарын цалингийн зэрэглэл. хэмжээ, төгрөг ..................................................... 23

Хүснэгт 13. Нэг албан хаагчид гарах материаллаг зардал ...................................................... 24

Хүснэгт 14. Нийт зардлын хэмжээ, төгрөг .................................................................................. 25

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 3

1.ТАНИЛЦУУЛГА

УИХ-аас 2015 онд баталж, 2017 оны 1 сарын 1-ний өдрөөс эхлэн мөрдөгдөж буй “Хууль

тогтоомжийн тухай хууль” болон Засгийн газрын 2016 оны 59 дүгээр тогтоолын 4 дүгээр

хавсралтаар баталсан “Хууль тогтоомжийн төслийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын

тооцоог хийх аргачлал”-ын дагуу “Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон

гарах зардлын тооцоог урьдчилсан байдлаар хийлээ.

Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо нь тодорхой харилцааг

зохицуулах зорилгоор шинээр боловсруулж буй хууль тогтоомж хэрэгжиж эхэлснээр төрийн

байгууллага, хуулийн этгээд болон хувь хүнд хэр хэмжээний зардал, ачаалал үүсгэх магадлалыг

урьдчилан гаргах зорилготой.

“Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөл нь иргэнд зардал үүсгэхгүй, харин хуулийн

этгээд болон төрийн байгууллагад зардал үүсэхээр зохицуулагдсан байна. Иймд хуулийн

төслийн зардлыг урьдчилан тооцохдоо түүнийг хэрэгжүүлэх хуулийн этгээд болон төрийн

байгууллагад үүсэх зардлыг тоймлон гаргалаа. Мөн “Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн

төслийг хэрэгжүүлэхэд зардал үүсгэх боломжтой зүйл, заалтыг бүхэлд нь авч үзэн зардлыг тус

тус тооцсон болно.

2. НЭГДСЭН ДҮГНЭЛТ

“Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн зорилт нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх генетик нөөц,

түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судлах, бүртгэх, хадгалж хамгаалах, ашиглах,

тэдгээрийг ашигласнаас үүдэх үр ашгийг хүртээхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

Хуулийн этгээдэд үүсэх зардал: “Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөлд тусгасан үүргийн

дагуу хуулийн этгээдээс шаардах баримт бичгийг бүрдүүлэхэд 174 хуулийн этгээдийн хувьд нэг

жилд дунджаар 57,638,740 төгрөгийн зардал гарах төлөвтэй байна. Үүнээс харахад нэг хуулийн

этгээдэд дунджаар 331,257 төгрөгийн зардал үүсгэх урьдчилсан тооцоо гарч байна. Энэ нь

голчлон орчуулгын зардал болох 41,760,000 төгрөгөөс хамаарч байгаа юм.

Харин генетик нөөцийг зөвхөн дотоодын байгууллага ашиглах тохиолдолд орчуулгын зардал

гарахгүй гэж тооцовол нэг хуулийн этгээдэд дунджаар 91,257 төгрөгийн зардал гарах тооцоо

гарч байгаа бөгөөд энэ нь хуулийн эдгээдэд нэмэлт дарамт учруулах хэмжээ биш юм.

Мөн Хуулийн төсөлд тусгасан үүргээс хуулийн этгээдээс шаардах бичиг, баримт бүрдүүлэх,

тайлан боловсруулах стандарт үйл ажиллагаанс гадна генетиийн нөөц ашиглах урьдчилсан

мэдэгдэл болон тусгай зөвшөөрөл авах тэмдэгтийн хураамжид 174 хуулийн этгээдийн хувьд нэг

жилд дунджаар 106,943,338 төгрөгийн, нэг хуулийн этгээдэд дунджаар 614,617 төгрөгийн нэмэлт

зардал үүсгэх урьдчилсан тооцоо гарч байна.

Генетиийн нөөцийг судалгаа шинжилгээний чиглэлээр ашиглахад тэмдэгтийн хураамжийн доод

хэмжээ буюу 20,000 төгрөгийн зардал гарна гэж тооцвол энэ нь хуулийн эдгээдэд нэмэлт

дарамт учруулах хэмжээ биш юм.

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 4

Түүнчлэн Хуулийн төслийн 13.9-д “Улсын төсвийн хөрөнгөөр судалгаа, шинжилгээг явуулах

тохиолдолд энэ зүйлд заасан тусгай зөвшөөрөл авахгүй байж болно” гэж зааж өгсөн нь

генетикийн чиглэлийн суурь судалгаа хийдэг эрдэм шинжилгээ, сургалтын байгууллагад

санхүүгийн дарамт үүсгэхгүй байхаар зохицуулсан байна.

Төрийн байгууллагад үүсэх зардал: “Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөлд хийсэн

зардлын тооцооны үр дүнг нэгтгэн үзэхэд тус хуулийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд төрийн

захиргааны ьөв байгууллагад нэмэлт нэг хүний орон тоо шаардагдаж байгаа бөгөөд үүнд

дунджаар 9,264,443 төгрөгийн зардал үүсэх урьчилсан тооцоо гарч байна. Энэ зардлыг төрийн

захиргааны төв байгууллага нэмэлт орон тоо гарахгүй мөн төсөвт ямар нэг ачаалал үүсгэхгүйгээр

одоогийн ажиллаж байгаа хүний нөөцийн үүргийг бага зэрэг шилжүүлэх замаар шийдэх

боломжтой.

Аймаг, нийслэлийн байгаль хамгаалах алба нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт

мэдлэгийн талаар эрх үүргийг хэрэгжүүлэхэд нэмэлт орон тоо гарахгүй учир төсөвт ямар нэг

ачаалал үүсэхгүй харин одоогийн ажиллаж байгаа хүний нөөцийн үүрэг, гарч байгаа зардал бага

хэмжээгээр шилжиж болно.

3. ХУУЛИЙН ЭДГЭЭДЭД ҮҮСЭХ ЗАРДАЛ

Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.4 дэх хэсэгт заасан хууль тогтоомжийг

хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоог хийх аргачлалын дагуу алхам тус бүрийн

хүрээнд мэдээлэл цуглуулан, стандарт үйл ажиллагааны жагсаалтад үндэслэн дараах

тооцооллыг хийлээ.

Зардлын тооцоог дараах алхмын хүрээнд хийнэ. Үүнд:

1. Хуулийн этгээдэд үүрэг хүлээлгэсэн заалтуудыг тодорхойлох 2. Зардал тооцох 3. Тоон үзүүлэлтийг тооцох 4. Зардлын дүнг тооцож гаргах 5. Хувилбарыг нягталж хялбарчлах боломжийг шалгах 6. Нэмэлт зардал тооцох

3.1. Хуулийн этгээдэд үүрэг хүлээлгэсэн заалтууд

“Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөлд хуулийн этгээдэд үүрэг хүлээлгэсэн дараах

зохицуулалт байна.

Хүснэгт 1. Хуулийн эдгээдэд хүлээлгэсэн заалт

Хуулийн зүйл, заалт Хуулийн зохицуулалт

8. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн мэдээллийн нэгдсэн сан

8.5. хуулийн этгээд өөрт хадгалагдаж байгаа генетик нөөцтэй холбоотой ном судар, эрдэм шинжилгээний бүтээл, гар бичмэл, аман мэдээлэл, эдгээртэй адилтгах бусад мэдээллийн цахим хуулбарыг мэдээллийн нэгдсэн санд хадгалуулахаар төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнэ.

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 5

11 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглахад тавих ерөнхий шаардлага

11.2. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах хүсэлт гаргагч /цаашид “хүсэлт гаргагч” гэх/ энэ хуулийн 13.2-тзаасан мэдээллийг энэ хуулийн 8.2.3-т заасан мэдээллийн нэгдсэн сангийн цахим бүртгэлд бүртгүүлнэ.

12 дугаар зүйл. Урьдчилсан мэдэгдэл

12.1. Генетик нөөцтэй холбоотой хувийн эзэмшлийн уламжлалт мэдлэгийг ашиглах тохиолдолд хүсэлт гаргагч уламжлалт мэдлэг эзэмшигчээс урьдчилсан мэдэгдэл авна.

13.1. Энэ хуулийн 11.1-д заасан шаардлагыг хангасан этгээд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судлах, ашиглах тусгай зөвшөөрөл хүссэн хүсэлтээ төрийн захиргааны төв байгууллагад гаргана.

13.2.Хүсэлт гаргагч нь дараах материалыг бүрдүүлнэ: 13.2.1. ашиглах генетик нөөцийн нэр болон уламжлалт мэдлэгийн танилцуулга; 13.2.2. хуулийн этгээдийн гэрчилгээний хуулбар; 13.2.3. хуулийн этгээд, түүнтэй хамтран ажиллах гадаадын хуулийн этгээдийн танилцуулга; 13.2.4. хуулийн этгээд ба гадаадын хуулийн этгээдийн хооронд хийсэн гэрээ; 13.2.5. цахим бүртгэлд бүртгүүлсэн баримт; 13.2.6. хувийн эзэмшлийн уламжлалт мэдлэг ашиглах тохиолдолд энэ хуулийн 12.1-д заасан урьдчилсан мэдэгдэл; 13.2.7 .газар зүйн гарал үүслийн тодорхойлолт; 13.2.8. генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийг хадгалах, хамгаалах, байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхээс сэргийлэх арга хэмжээний танилцуулга

13.10. Эрдэм шинжилгээ, судалгааны үр дүнг арилжааны зорилгоор ашиглах тохиолдолд дахин хүсэлт гаргаж тусгай зөвшөөрөл авна.

14.1.Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг арилжааны зорилгоор ашиглах тохиолдолд тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь төрийн захиргааны төв байгууллага эсхүл тухайн генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг эзэмшигчтэй харилцан тохиролцож, талуудын хэлцлийн гэрээ /цаашид “гэрээ” гэх/ байгуулах

14.2.Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь талуудын хэлцлийн гэрээний хуулбар хувийг төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнэ.

15 дугаар зүйл. Генетик нөөцийг хилээр нэвтрүүлэх зөвшөөрөл

15.2.Бичил биетнийг зөвхөн өсгөвөр хэлбэрээр Монгол Улсын хилээр нэвтрүүлэх бөгөөд энэ хуулийн 13.5-т заасан журмын дагуу төрийн захиргааны төв байгууллагаас зөвшөөрөл авна.

15.3.Энэ хуулийн 15.2-т заасан зөвшөөрөл эзэмшигч нь хилээр нэвтрүүлэх генетик нөөцийн биет эсхүл сорьцын ижил хувийг генийн санд болон бичил биетнийг 2-оос доошгүй өсгөврийн санд хадгалуулсан байна.

18 дугаар зүйл. Мэдээ тайлан гаргах.

18.1.Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь дараах мэдээ, тайланг дор дурдсан хугацаанд гаргаж, төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнэ:

18.1.1.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглаж байгаа талаарх ажлын жилийн тайланг жил бүрийн 12 дугаар сард;

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 6

18.1.2.мэдээллийн нэгдсэн санд орох мэдээллийг тухай бүр; 18.1.3.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг дотооддоо ашиглах бол зардлын төсвийн гүйцэтгэлийг жил бүр, гадаадад ашиглах бол холбогдох явцын тайланг жил бүрийн 12 дугаар сард

18.2. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь тухайн жилд борлуулсан генетик нөөцөөс гаралтай бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ, улсын төсөвт төлсөн төлбөрийн хэмжээг дараа оны 1 дүгээр улиралд багтаан төрийн захиргааны төв байгууллагад мэдээлнэ.

Дээрх заалтуудад тусгагдсан үүргүүд нь мэдээллийн хэд хэдэн агуулгатай байна. Өөрөөр хэлбэл

хууль тогтоомжид заасан, тухайн үүргийг гүйцэтгэхэд бүрдүүлэх баримт бичгийн жагсаалт

түүнчлэн үүрэг, үүргийн агуулга хоорондоо нягт уялдаатай байх шаардлагатай. Тухайлбал

хуулийн “13.10. Эрдэм шинжилгээ, судалгааны үр дүнг арилжааны зорилгоор ашиглах

тохиолдолд дахин хүсэлт гаргаж тусгай зөвшөөрөл авна” гэсэн үүрэг нь 13.2.1-ээс 13.2.8 хүртлэх

бүх агуулгыг багтааж байна.

3.2 Зардлын тооцоо

Энэ хэсэгт “Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөлд тусгасан үүргийг хэрэгжүүлснээр

хуулийн этгээдэд үүсэх зардлын хэмжээг мөнгөн дүнгээр урьдчилан тооцож гаргалаа. Хуулийн

этгээдийн зүгээс хуулийн хүрээнд заасан үүргийг хэрэгжүүлэхэд хийх стандарт үйл ажиллагааг

тодорхойлж, тус бүрт зарцуулах хугацаа болон ажлын хөлсийг тогтоох шаардлагатай болсон.

Зардлыг тооцохдоо

Стандарт үйл ажиллагаа;

Тухайн үйлдэлд зарцуулагдах хугацаа;

Тухайн үйлдлийг хийх ажилтны ажлын хөлс;

Хуулийн эдшгээдэд үүсэх нийт зардал зэрэг хүчин зүйлийг авч үзлээ.

Хуулийн этгээдэд үүсэх захиргааны зардлыг тооцохдоо стандарт үйл ажиллагааны жагсаалтад

үндэслэнэ. Мөн тус жагсаалтад багтахгүй үйл ажиллагаанд жагсаалт гаргаж, ажиглалт хийх,

ярилцлага хийх зэрэг судалгааны арга ашиглан тухайн үүргийг гүйцэтгэх хугацааг тодорхойлов.

Цаг хугацааг тооцохдоо зарцуулах хугацааг минутаар тооцож гаргалаа.

3.2.1 Ажлын хөлсний тооцоо

Ажлын хөлсийг тогтоохдоо аж ахуйн нэгж (АНН) байгууллагад ажиллаж буй нэг ажилтны сарын

дундаж цалин хөлсийг тооцож гаргалаа. Мөн нэг сард ажиллах хугацааг тооцож гарган үндсэн

цалинг ажиллах хугацаанд хувааснаар тухайн ажилтанд ногдох ажлын хөлсийг тооцож гаргалаа.

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 7

Хүснэгт 2. Аж ахуйн нэгж байгууллагын ажиллагчдын сарын дундаж цалин1 (мянган төгрөг)

Он 2014 2015 2016 2017 Дундаж

ААН Байгууллагын улсын дундаж цалин

796.6 808.0 861.9 944.5 852.8

ААН байгууллагад ажиллагчдын сарын дундаж цалин сүүлийн дөрвөн жилийн хугацаанд тогтмол

өссөн байна. ААН байгууллагын ажилтны нэг сарын ажлын хөлсийг сүүлийн дөрвөн жилийн

дундаж буюу 852, 800 төгрөг байна гэж авсан.

Монгол Улсын Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 70 дугаар зүйлд ердийн нөхцөлд ажлын цагийг 7

хоногт 40 цагаас, нэг өдрийн ажлын цаг 8 цагаас илүүгүй байхаар зохицуулсан. Иймд нэг ажилтан

нэг сард ажлын 22 өдөр, 1762 цаг, 105603 минут ажилладаг байна.

Хүснэгт 3. Аж ахуйн нэгж байгууллагад хөдөлмөр эрхэлж буй ажилтны ажлын хөлс (цаг, минутаар)

Үндсэн цалин (төгрөг) Ажиилах хугацаа Ажлын хөлс

852, 800 176 цаг 4845.4 төгрөг/цаг

852, 800 10560 минут 80.8 төгрөг/минут

ААН байгууллагад аиллаж байгаа нэг ажилтны нэг минутанд оногдох хөлс 80.8 төгрөг байсныг

тэгшитгэн 81 төгрөгөөр тооцоонд авлаа.

3.2.2 Хуулийн этгээд урьдчилсан мэдэгдэл болон тусгай зөвшөөрөл авахад гарах

захиргааны зардал

Монгол улсын хуулийн этгээд эсхүл түүнтэй хамтран ажиллах гэрээтэй гадаадын хуулийн этгээд

төрийн захиргааны байгууллагад генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг

ашиглах, урьдчилсан мэдэгдэл болон тусгай зөвшөөрөл авахад хуулийн 8, 11, 12, 13, 14, 18

дугаар зүйлд заасан мэдээллийг тусгасан байх шаардлага тавьж байна.

Хүснэгт 4. Тусгай зөвшөөрөл авах стандарт үйл ажиллагаа

1 https://www.1212.mn/ АЖ АХУЙН НЭГЖ, БАЙГУУЛЛАГЫН АЖИЛЛАГЧДЫН САРЫН ДУНДАЖ ЦАЛИН, бүс, аймаг, нийслэл, хүйс,

улирал, жилээр. Сүүлд нэвтэрсэн 2018 оны 8 сарын 2. 2 (22 цаг * 8 хоног)=176 цаг 3 (176 цаг * 60 минут)=10560 минут

Зохицуулалт Үүрэг Стандарт үйл ажиллагаа

Хугацаа, минут

Ажлын хөлс, төгрөг

Зардал, төгрөг

13.1. Энэ хуулийн 11.1-д заасан шаардлагыг хангасан этгээд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой

13.2.1. ашиглах генетик нөөцийн нэр болон уламжлалт мэдлэгийн танилцуулга

Танилцуулга бэлтгэх

160 81 12960

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

5 81 405

13.2.2. хуулийн этгээдийн

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

5 81 405

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 8

уламжлалт мэдлэгийг судлах, ашиглах тусгай зөвшөөрөл хүссэн хүсэлтээ төрийн захиргааны төв байгууллагад гаргана

гэрчилгээний хуулбар

13.2.3. хуулийн этгээд, түүнтэй хамтран ажиллах гадаадын хуулийн этгээдийн танилцуулга

Танилцуулга бэлтгэх/орчуулах 120 81 9720

Олшруулах/хэвлэх/архивлах 5 81 405

13.2.4. хуулийн этгээд ба гадаадын хуулийн этгээдийн хооронд хийсэн гэрээ

Нотариатаар баталгаажуулах

30 81 2430

Олшруулах/хэвлэх/архивлах 5 81 405

13.2.5. цахим бүртгэлд бүртгүүлсэн баримт

Мэдээллийн санд нэвтрэх

5 81 405

Бүртгэлийн маягт бөглөх

15 81 1215

Мэдээллийг нягтлах/Бүртгүүлэх

5 81 405

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

5 81 405

13.2.6. хувийн эзэмшлийн уламжлалт мэдлэг ашиглах тохиолдолд энэ хуулийн 12.1-д заасан урьдчилсан мэдэгдэл

Урьдчилсан мэдэгдлийн гэрээний маягт гаргах

60 81 4860

Нотариатаар баталгаажуулах

30 81 2430

Олшруулах/хэвлэх/архивлах 5 81 405

13.2.7. газар зүйн гарал үүслийн тодорхойлолт

Тодорхойлолт авах маягт бөглөх

15 81 1215

Улсын тэмдэгтийн хураамжийн төлбөр шилжүүлэх

10 81 810

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

5 81 405

13.2.8. генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийг хадгалах, хамгаалах, байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхээс сэргийлэх арга хэмжээний танилцуулга

Танилцуулга бэлтгэх

120 81 9720

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

5 81 405

15 дугаар зүйл. Генетик нөөцийг хилээр нэвтрүүлэх

Бичил биетийг хилээр нэвтрүүлэх

Танилцуулга бэлтгэх

120 81 9720

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

5 81 405

18.1.1.генетик нөөц, түүнтэй

Мэдээлэл боловсруулах

120 81 9720

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 9

11.1.1. Энэ хуулийн 11.1-д заасан хуулийн этгээд нь энэ хуулийн 18 дугаар зүйлд заасны дагуу төрийн захиргааны төв байгууллагад тайлан ирүүлнэ

холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглаж байгаа талаарх ажлын жилийн тайланг жил бүрийн 12 дугаар сард

Тайлан бичих 120 81 9720

Мэдээллийг нятлах 45 81 3645

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

15 81 1215

Тайланг мэдээллийн санд байршуулах

15 81 1215

18.1.2.мэдээллийн нэгдсэн санд орох мэдээллийг тухай бүр

Мэдээллийн нягтлах 45 81 3645

Мэдээллийн санд оруулах

30 81 2430

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

15 81 1215

18.1.3.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг дотооддоо ашиглах бол зардлын төсвийн гүйцэтгэлийг жил бүр, гадаадад ашиглах бол холбогдох явцын тайланг жил бүрийн 12 дугаар сард

Тоо, баримт боловсруулах

120 81 9720

Тооцоо хийх

Тайлан бичих 120 81 9720

Мэдээллийг нятлах 45 81 3645

Дотоод зөвлөгөөн хийж тайланг баталгаажжуулах

180 81 14580

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

15 81 1215

Тайланг мэдээллийн санд байршуулах

15 81 1215

18.2. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь тухайн жилд борлуулсан генетик нөөцөөс гаралтай бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ, улсын төсөвт төлсөн төлбөрийн хэмжээг дараа оны 1 дүгээр улиралд багтаан төрийн захиргааны төв байгууллагад мэдээлнэ

Мэдээллийг нятлах 45 81 3645

Тооцоо хийх 60 81 4860

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

15 81 1215

Тайланг мэдээллийн санд байршуулах

15 81 1215

Нийт 148,230

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 10

3.2.3. Хуулийн этгээд урьдчилсан мэдэгдэл болон тусгай зөвшөөрөл авахад

гарах захиргааны зардлын тоон үзүүлэлт

Хууль хэрэгжүүлэхтэй холбогдох зардлан тоон үзүүлэлт нь хуулийн төсөлд тусгасан үүрэг хичнээн

хуулийн этгээдэд, нэг жилд хэдэн удаагийн давтамжтайгаар үүрэг хүлээлгэж байгааг илэрхийлнэ4.

Иймд зардлын тоон үзүүлэлтийг тооцохдоо дараах хүчин зүйлийг авч үзлнн. Үүнд:

1. Тухайн үүргийг хүлээх хуулийн этгээдийн тоо (Тохиолдлын тоо);

2. Тухайн үүргийг жилд хэдэн удаа гүйцэтгэх тоо (Давтамжийн тоо);

Тоон үзүүлэлтийг тооцохдоо тохиолдлыг тоог давтамжийн тоогоор үржүүлнэ.

Тохиолдлын тоо: Хуулийн төслийн 13 дугаар зүйлд хуулийн этгээдэд генетик нөөц болон түүнтэй

холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судлах, ашиглах тусгай зөвшөөрөл хүссэн хүсэлтээ төрийн

захиргааны төв байгууллагад гаргахаар үүрэгжүүлж өгсөн.

Тохиолдлын тоог тогтоохдоо хуулиар үүрэг хүлээж байгаа хуулийн этгээдийн том, жижгийг

харгалзаж үзэх шаардлагатай байна. Учир нь хэрэв тухайн зохицуулалт хуулийн этгээдийн хэд

хэдэн төрлийг хамарч байвал тэдгээр төрөл тус бүрийн оролцогчийн тоог гаргана. Хуулийн төсөлд

(13.10) “Эрдэм шинжилгээ, судалгааны үр дүнг арилжааны зорилгоор ашиглах тохиолдолд

дахин хүсэлт гаргаж тусгай зөвшөөрөл авна” гэсэн нэмэлт үүрэг оноосон байна.

Тохиолдлын тоог статистикийн тоо мэдээг ашиглах бөгөөд энэ талаар статистик тоо байхгүй бол

баримжаалж тооцно5. Энэхүү хуулийн төсөл нь генетик нөөц болон түүнтэй холбоотой уламжлалт

мэдлэгийг судлах, ашиглах, ашигласны үр ашгийг тэгш хуваарилах шинэ харилцааг зохицуулж

байгаа болохооор тохиолдлын тоог статистик тоо мэдээллээс авах боломжгүй. Иймд тохиолдын

тоог Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас Байгалийн ургамлын тухай болон Амьтны тухай

хуулиар зохицуулагдах ургамал, амьтны биологийн нөөц бэлтгэх зөвшөөрөлтэй холбоотой 2015-

2017 оны мэдээллийг ашиглан баримжаалан сүүлийн 3 жилийн дунжаар 174 гэж авлаа6.

Хүснэгт 5. Амьтан, ургамалыг хилээр гаргах, оруулах, бэлтгэх нийт зөвшөөрлийн тоо

Хуулийн этгээдийн өргөдөл гаргсан тоо 2015

2016

2017

Тохиолд-лын тоо

1 Хуулийн этгээдүүдийн гаргасан нийт өргөдөл

134 145 244 174

2 Хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани 77 84 122 94

3 Үүнээс Гадаадын хөрөнгө оруулалттай

24 35 101 53

4 Их дээд сургууль, судалгааны хүрээлэн 31 24 20 25

5 Хувь хүн Гадаадын хөрөнгө оруулалттай

2 2 1 2

4 Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоог хийх аргачлал Засгийн газрын 2016 оны 59

дүгээр тогтоолын дөрөвдүгээр хавсралт. 5 Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоог хийх аргачлал Засгийн газрын 2016 оны 59

дүгээр тогтоолын дөрөвдүгээр хавсралт. 6 Байгаль орчин, аялал жуулчлаын яамнаас авсан мэдээ.

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 11

“Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөлд хуулийн этгээдийн зүгээс хүсэлт гаргах хугацааг

заагаагүй бөгөөд олон улсын туршлагаас харахад жилд нэгээс олон гаргах тохиолдол гарах

магадлал бага байна. Мөн хуулийн төсөлд (11, 18 дугаар зүйл) заасан тайланг жилд нэг удаа

гаргаж байхаар зохицуулсан тул давтамжийг хуулийн эдгээдийн хуулиар хүлээсэн үүргийн

давтамжийг 1 гэж авлаа. Тоон үзүүлэлтийг давтамжийн тоог тохиолдлын тоогоор үржүүлж7

гаргалаа (Хүснэгт 6).

Хүснэгт 6. Тоон үзүүлэлт

7 Тоон үзүүлэл = давтамжийн тоо x тохиолдлын тоо. Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоог хийх аргачлал Засгийн газрын 2016 оны 59 дүгээр тогтоолын дөрөвдүгээр хавсралт

Зохицуулалт Үүрэг Стандарт үйл ажиллагаа

Давтамж

Тохиолдлын тоо

Нийт зардал, төгрөг

13.1. Энэ хуулийн 11.1-д заасан шаардлагыг хангасан этгээд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судлах, ашиглах тусгай зөвшөөрөл хүссэн хүсэлтээ төрийн захиргааны төв байгууллагад гаргана

13.2.1. ашиглах генетик нөөцийн нэр болон уламжлалт мэдлэгийн танилцуулга

Танилцуулга бэлтгэх

174 1 174

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

174 1 174

13.2.2. хуулийн этгээдийн гэрчилгээний хуулбар

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

174 1 174

13.2.3. хуулийн этгээд, түүнтэй хамтран ажиллах гадаадын хуулийн этгээдийн танилцуулга

Танилцуулга бэлтгэх/орчуулах 174 1 174

Олшруулах/хэвлэх/архивлах 174 1 174

13.2.4. хуулийн этгээд ба гадаадын хуулийн этгээдийн хооронд хийсэн гэрээ

Нотариатаар баталгаажуулах

174 1 174

Олшруулах/хэвлэх/архивлах 174 1 174

13.2.5. цахим бүртгэлд бүртгүүлсэн баримт

Мэдээллийн санд нэвтрэх

174 1 174

Бүртгэлийн маягт бөглөх

174 1 174

Мэдээллийг нягтлах/Бүртгүүлэх

174 1 174

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

174 1 174

13.2.6. хувийн эзэмшлийн уламжлалт мэдлэг ашиглах тохиолдолд энэ хуулийн 12.1-д заасан урьдчилсан мэдэгдэл

Урьдчилсан мэдэгдлийн гэрээний маягт гаргах

174 1 174

Нотариатаар баталгаажуулах

174 1 174

Олшруулах/хэвлэх/архивлах 174 1 174

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 12

13.2.7 .газар зүйн гарал үүслийн тодорхойлолт

Тодорхойлолт авах маягт бөглөх

174 1 174

Улсын тэмдэгтийн хураамжийн төлбөр шилжүүлэх

174 1 174

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

174 1 174

13.2.8. генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийг хадгалах, хамгаалах, байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхээс сэргийлэх арга хэмжээний танилцуулга

Танилцуулга бэлтгэх

174 1 174

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

174 1 174

15 дугаар зүйл. Генетик нөөцийг хилээр нэвтрүүлэх

Бичил биетийг хилээр нэвтрүүлэх

Танилцуулга бэлтгэх 35 1 35

Олшруулах/хэвлэх/архивлах 35 1 35

11.1.1. Энэ хуулийн 11.1-д заасан хуулийн этгээд нь энэ хуулийн 18 дугаар зүйлд заасны дагуу төрийн захиргааны төв байгууллагад тайлан ирүүлнэ

18.1.1.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглаж байгаа талаарх ажлын жилийн тайланг жил бүрийн 12 дугаар сард

Мэдээлэл боловсруулах 174 1 174

Тайлан бичих 174 1 174

Мэдээллийг нятлах 174 1 174

Олшруулах/хэвлэх/архивлах 174 1 174

Тайланг мэдээллийн санд байршуулах 174 1 174

18.1.2.мэдээллийн нэгдсэн санд орох мэдээллийг тухай бүр

Мэдээллийн нягтлах 174 1 174

Мэдээллийн санд оруулах 174 1 174

Олшруулах/хэвлэх/архивлах 174 1 174

18.1.3.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг дотооддоо ашиглах бол зардлын төсвийн гүйцэтгэлийг жил бүр, гадаадад ашиглах бол холбогдох явцын тайланг жил бүрийн 12 дугаар сард

Тоо, баримт боловсруулах 174 1 174

Тооцоо хийх 174 1 174

Тайлан бичих 174 1 174

Мэдээллийг нятлах 174 1 174

Дотоод зөвлөгөөн хийж тайланг баталгаажжуулах

174 1 174

Олшруулах/хэвлэх/архивлах 174 1 174

Тайланг мэдээллийн санд байршуулах 174 1 174

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 13

3.2.4

Хуулийн

этгээдэд үүсэх захиргааны нийт зардал

Хуулийн этгээдэд үүсэх нийт захиргааны зардлын дүнг өмнөх шатанд (3.2.2 -3.2.3 дахь хэсэг)

тооцож гаргасан стандарт үйл ажиллагаа тус бүрийг гүйцэтгэхтэй холбогдон гарах зардлын

тооцоо болон тоон үзүүлэлтийг хооронд нь үржүүлж нийт захиргааны зардлын дүнг8 гаргалаа

(Хүснэгт 7).

Хүснэгт 7. Хуулийн эдгээдийн нийт зардал

3.2.5.

Нэмэлт

зардал

Энэ

хэсэгт

8 Нийт зардал = Стандарт үйл ажиллагааны зардал х Тоон үзүүлэлт. Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхтэй

холбогдон гарах зардлын тооцоог хийх аргачлал Засгийн газрын 2016 оны 59 дүгээр тогтоолын дөрөвдүгээр хавсралт.

18.2. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь тухайн жилд борлуулсан генетик нөөцөөс гаралтай бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ, улсын төсөвт төлсөн төлбөрийн хэмжээг дараа оны 1 дүгээр улиралд багтаан төрийн захиргааны төв байгууллагад мэдээлнэ

Мэдээллийг нятлах 174 1 174

Тооцоо хийх 174 1 174

Олшруулах/хэвлэх/архивлах 174 1 174

Тайланг мэдээллийн санд байршуулах

174 1 174

Зохицуулалт Үүрэг Стандарт үйл ажиллагаа

Зардал, төгрөг

Тоон үзүү-лэлт

Нийт зардал, төгрөг

13.1. Энэ хуулийн 11.1-д заасан шаардлагыг хангасан этгээд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судлах, ашиглах тусгай зөвшөөрөл хүссэн хүсэлтээ төрийн захиргааны төв байгууллагад гаргана

13.2.1. ашиглах генетик нөөцийн нэр болон уламжлалт мэдлэгийн танилцуулга

Танилцуулга бэлтгэх

12960 174 2,255,040

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

405 174 70,470

13.2.2. хуулийн этгээдийн гэрчилгээний хуулбар

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

405 174 70,470

13.2.3. хуулийн этгээд, түүнтэй хамтран ажиллах гадаадын хуулийн этгээдийн танилцуулга

Танилцуулга бэлтгэх/орчуулах

9720 174 1,691,280

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

405 174 70,470

13.2.4. хуулийн этгээд ба гадаадын хуулийн этгээдийн хооронд хийсэн гэрээ

Нотариатаар баталгаажуулах

2430 174 422,820

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

405 174 70,470

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 14

13.2.5. цахим бүртгэлд бүртгүүлсэн баримт

Мэдээллийн санд нэвтрэх

405 174 70,470

Бүртгэлийн маягт бөглөх

405 174 70,470

Мэдээллийг нягтлах/Бүртгүүлэх

1215 174 211,410

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

405 174 70,470

13.2.6. хувийн эзэмшлийн уламжлалт мэдлэг ашиглах тохиолдолд энэ хуулийн 12.1-д заасан урьдчилсан мэдэгдэл

Урьдчилсан мэдэгдлийн гэрээний маягт гаргах

405 174 70,470

Нотариатаар баталгаажуулах

4860 174 845,640

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

2430 174 422,820

13.2.7 .газар зүйн гарал үүслийн тодорхойлолт

Тодорхойлолт авах маягт бөглөх

Улсын тэмдэгтийн хураамжийн төлбөр шилжүүлэх

405 174 70,470

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

1215 174 211,410

13.2.8. генетик нөөц, уламжлалт мэдлэгийг хадгалах, хамгаалах, байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхээс сэргийлэх арга хэмжээний танилцуулга

Танилцуулга бэлтгэх

9720 174 1,691,120

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

810 174 140,940

15 дугаар зүйл. Генетик нөөцийг хилээр нэвтрүүлэх

Бичил биетийг хилээр нэвтрүүлэх

Танилцуулга бэлтгэх

9720 35 340,200

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

810 35 28,350

11.1.1. Энэ хуулийн 11.1-д заасан хуулийн этгээд нь энэ хуулийн 18 дугаар зүйлд заасны дагуу төрийн захиргааны төв байгууллагад тайлан ирүүлнэ

18.1.1.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглаж байгаа талаарх ажлын жилийн тайланг жил бүрийн 12 дугаар сард

Мэдээлэл боловсруулах

9720 17 165,240

Тайлан бичих 9720 17 165,240

Мэдээллийг нятлах 3645 17 61,965

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

1215 17 20,655

Тайланг мэдээллийн санд байршуулах

1215 17 20,655

18.1.2.мэдээллийн нэгдсэн санд орох мэдээллийг тухай бүр

Мэдээллийн нягтлах 3645 17 61,965

Мэдээллийн санд оруулах

2430 17 41,310

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

1215 17 20,655

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 15

“Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөлд тусгагдсан үүргийн улмаас хуулийн этгээдэд үүсэх

захиргааны зардал, ачааллыг тооцоолох явцад гарч болох бусад зардлыг тооцоолно9.

Нотариатын төлбөр: “Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөлд нотариатын баталгаа

шаардсан заалт байхгүй ч 12.1-т “Генетик нөөцтэй холбоотой хувийн эзэмшлийн уламжлалт

мэдлэгийг ашиглах тохиолдолд хүсэлт гаргагч уламжлалт мэдлэг эзэмшигчээс урьдчилсан

мэдэгдэл авна” гэсэн бөгөөд уг мэдэгдэл баталгаажсан байх ёстойг харгалзан ийм зардал гарч

болох бөгөөд баталгаа нийт тохиолдлын 10 хувьтай тэнцэнэ гэж тооцов:

5000 төгрөг х 17 хуулийн этгээд = 85,000 төгрөг

Баталгаат орчуулгын төлбөр: Тусгай зөвшөөрөл авахад хэрэв хуулийн этгээд гадаадын

байгуулагатай хамтарсан бол түүнтэй хамтран ажиллах гадаадын хуулийн этгээдийн

9 Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоог хийх аргачлал Засгийн газрын 2016 оны 59

дүгээр тогтоолын дөрөвдүгээр хавсралт.

18.1.3.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг дотооддоо ашиглах бол зардлын төсвийн гүйцэтгэлийг жил бүр, гадаадад ашиглах бол холбогдох явцын тайланг жил бүрийн 12 дугаар сард

Тоо, баримт боловсруулах

9720 17 165,240

Тооцоо хийх 17 0

Тайлан бичих 9720 17 165,240

Мэдээллийг нятлах 3645 17 61,965

Дотоод зөвлөгөөн хийж тайланг баталгаажжуулах

14580 17 247,860

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

1215 17 20,655

Тайланг мэдээллийн санд байршуулах 1215 17 20,655

18.2. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь тухайн жилд борлуулсан генетик нөөцөөс гаралтай бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ, улсын төсөвт төлсөн төлбөрийн хэмжээг дараа оны 1 дүгээр улиралд багтаан төрийн захиргааны төв байгууллагад мэдээлнэ

Мэдээллийг нятлах 3645 35 127,575

Тооцоо хийх 4860 35 170,100

Олшруулах/хэвлэх/архивлах

1215 35 42,525

Тайланг мэдээллийн санд байршуулах

1215 35 42,525

Нийт стандарт зардал

10,573,740

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 16

танилцуулга10, хуулийн этгээд ба гадаадын хуулийн этгээдийн хооронд хийсэн гэрээг11 хавсаргах

үүрэг хүлээж байна. Танилцуулга ойролцоогоор 2 хуудас, гэрээ 10 хуудас гэж тооцов12. Өнөөгийн

нэг хуудас орчуулгын хөлсийг 25,000 төгрөг гэж авлаа13.

Дээрх тооцоонд ашигласан тохиолдлын тоо ургамал, амьтны дээжийг судалгааны чиглэлээр

гадаадад гаргахаас гадна дотоодын судалгаа, үйлдвэрлэлийн зориулалтаар зөвшөөрөл авсан

ААН байгууллагын дундаж тоо юм. Иймд нийт тохиолдлын 80 хувь нь гадаадын хуулийн эдгээдтэй

хамтарсан байгууллага гэж тооцов.

(174*0.8) ААН байгууллагын тоо х 12 хуудасны тоо х 25,0000 төгрөг = 41,760,000 төгрөг

Тэмдэгтийн хураамж: Хуулийн эдгээдийн гарал үүслийн тодорхойлолт, урьдчилсан мэдэгдэл,

тусгай зөвшөөрөл авах төлбөр, хураамжийн хэмжээ болон судалгаа шинжилгээ явуулах

холбогдох зөвшөөрөл Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулиар зохицуулагдана гэж хуулийн

төсөлд заасан байна14. “Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөл боловсруулахтай холбогдон

Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуульд зарим нэмэлт өөрчлөлт орж байна.15 Иймд тооцоонд

энэхүү нэмэлт өөрчлөлтөнд заасан мөнгөн дүнгийн дунджаар авлаа.

Үүнд

1. гарал үүслийн тодорхойлолтын урьдчилсан мэдэгдлийн тэмдэгтийн хураамжийг дунжаар

30,000 төгрөг гэж тооцвол нийт 5,220,000 төгрөг болж байна:

174 тохиолдлын тоо х 30,000 тэмдэгтийн хураамж = 5,220,000 төгрөг

2. урьдчилсан мэдэгдлийн тэмдэгтийн хураамжийг дунжаар 275,000 төгрөг гэж тооцвол нийт

522,000 төгрөг болж байна. Дээр дурьдсанчилан уламжлалт мэдлэгийг ашиглах тохиолдолыг

нийт тохиолдлын 10 хувь гэж авсан иймд тооцооны дүн 4,675,000 төгрөг болж байна.

17 тохиолдлын тоо х 275,000 тэмдэгтийн хураамж = 4,675,000 төгрөг

3. тусгай зөвшөөрлийн тэмдэгтийн хураамжийг дунжаар 1,250,000 төгрөг гэж тооцвол нийт

217,500,000 төгрөг болж байна:

174 тохиолдлын тоо х 1,250,000 тэмдэгтийн хураамж = 217,5000,000 төгрөг

10 Генетикийн өөцийн тухай хуулийн төслийн 13.2.3 зүйл 11 Генетикийн өөцийн тухай хуулийн төслийн 13.2.4 зүйл 12 Хувилбарыг нягталж хялбарчлах боломжид үндэслэн хамгийн бага байхаар тооцов. 13 Баталгаат орчуулгын товчоодоос авсан дундаж хөлс 14 Генетикийн өөцийн тухай хуулийн төслийн 17.2 зүйл 15 21.1.36. Генетик нөөцийн тухай хуулийн 17-р зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан гарал үүслийн тодорхойлолт олгоход 10,000-50,000 төгрөг, урьдчилсан мэдэгдлийг 1 удаа олгоход 50,000-500,000 төгрөг, тусгай зөвшөөрлийг 1 удаа олгоход 500,000-2,000,000 төгрөг, бичил биетнийг гадаад улсад гаргах зөвшөөрлийг 1 удаа өгөхөд 500,000-2,000,000 төгрөг, судалгаа шинжилгээ явуулах зөвшөөрлийг 1 удаад олгоход 20,000-200,000 төгрөг.

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 17

4. бичил биетийг гадагш гаргах тэмдэгтийн хураамжийг дунжаар 1,250,000 төгрөг, нийт

тохиолдлын 20 хувь нь бичил биетийг гадагш гаргана гэж тооцвол нийт 43,500,000 төгрөг

болж байна:

35 тохиолдлын тоо х 1,250,000 тэмдэгтийн хураамж = 43,5000,000 төгрөг

5. судалгаа шинжилгээний тэмдэгтийн хураамжийг дунжаар 110,000 төгрөг гэж тооцвол нийт

19,140,000 төгрөг болж байна:

174 тохиолдлын тоо х 110,000 тэмдэгтийн хураамж = 19,140,000 төгрөг

Дээрх нэмэлт зардлыг ангилан Хүснэгт 8-д нэгтгэн үзүүллээ.

Хүснэгт 8. Нийт зэрдал

Зардлын төрөл Нийт зардал төгрөг/жил

Гарал үүслийн тодорхойлолт авах 5,220,000

Нотариатын төлбөр 85,000

Орчуулгын зардал 41,760,000

Стандарт үйл ажиллагааны зардал 10,573,740

Нийт АНН-ийн зардал 57,638,740

Нэгж байгууллагын зардал 331,257

3.2.6 Үр дүн

Хуулийн төсөлд тусгасан үүргээс хуулийн этгээдээс шаардах бичиг, баримт бүрдүүлэх, тайлан

боловсруулах стандарт үйл ажиллагаанд 174 хуулийн этгээдийн хувьд нэг жилд дунджаар

57,638,740 төгрөгийн зардал гарах төлөвтэй байна. Үүнээс харахад нэг хуулийн этгээдэд

дунджаар 331,257 төгрөгийн зардал үүсгэх урьдчилсан тооцоо гарч байна. Энэ нь голчлон

орчуулгын зардал болох 41,760,000 төгрөгөөс хамаарч байгаа юм.

Харин генетик нөөцийг зөвхөн дотоодын байгууллага ашиглах тохиолдолд орчуулгын зардал

гарахгүй гэж тооцовол нэг хуулийн этгээдэд дунджаар 91,257 төгрөгийн зардал гарах тооцоо

гарч байгаа бөгөөд энэ нь хуулийн эдгээдэд нэмэлт дарамт учруулах хэмжээ биш юм.

Мөн Хуулийн төсөлд тусгасан үүргээс хуулийн этгээдээс шаардах бичиг, баримт бүрдүүлэх,

тайлан боловсруулах стандарт үйл ажиллагаанс гадна генетиийн нөөц ашиглах урьдчилсан

мэдэгдэл болон тусгай зөвшөөрөл авах тэмдэгтийн хураамжид 174 хуулийн этгээдийн хувьд

нэг жилд дунджаар 106,943,338 төгрөгийн, нэг хуулийн этгээдэд дунджаар 614,617

төгрөгийн нэмэлт зардал үүсгэх урьдчилсан тооцоо гарч байна.

Генетиийн нөөцийг судалгаа шинжилгээний чиглэлээр ашиглахад тэмдэгтийн хураамжийн доод

хэмжээ буюу 20,000 төгрөгийн зардал гарна гэж тооцвол энэ нь хуулийн эдгээдэд нэмэлт

дарамт учруулах хэмжээ биш юм.

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 18

Түүнчлэн Хуулийн төслийн 13.9-д “Улсын төсвийн хөрөнгөөр судалгаа, шинжилгээг явуулах

тохиолдолд энэ зүйлд заасан тусгай зөвшөөрөл авахгүй байж болно” гэж зааж өгсөн нь

генетикийн чиглэлийн суурь судалгаа хийлэг эрдэм шинжилгээ, сургалтын байгууллагад

санхүүгийн дарамт үүсгэхгүй байхаар зохицуулсан байна.

4. ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ЗАХИРГААНЫ СТАНДАРТ ЗАРДАЛ

Энэ бүлэгт “Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төслийн төрийн захиргааны байгууллагад үүрэг

оногдуулсан зохицуулалтууд нь тухайн байгууллагад буюу төрд хэр хэмжээний ачаалал, зардал

үүсгэх магадлалыг баримжаалан тооцоолох зорилготой. Захиргааны байгууллагад үүсэх

ачаалал, зардлын хэмжээг урьдчилан тооцох нь тухайн зохицуулалтыг хэрэгжүүлэх төсөв,

санхүүжилтийн хэмжээ, хэрэгцээ, шаардлагыг тогтоох, мөн хуулийн зохицуулалтын хэрэгжих

боломжийг тодорхойлоход нөлөөлөх хүчин зүйлийн нэг юм.

Төрийн байгууллагын зардал буюу улсын төсөвт үүсэх ачааллыг тооцохын тулд тухайн ажил

үйлчилгээг гүйцэтгэхэд шаардагдах хүний нөөцийн хэрэгцээг тодорхойлж, түүнд шаардагдах

зардлыг дараах үе шатын дагуу гүйцэтгэлээ16. Үүнд:

1. байгууллагын гүйцэтгэх үүрэг буюу ажил, үйлчилгээг тодорхойлох;

2. байгууллагыг тодорхойлох

3. гарах зардлыг урьдчилан тооцох;

4. зардлыг нэгтгэн тооцох;

5. хувилбарыг нягталж, үр дүнг танилцуулах.

4.1 Төрийн байгууллагын гүйцэтгэх үүрэг буюу ажил үйлчилгээг тодорхойлох

Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоог хийх аргачлалд зааснаар

байгууллагын гүйцэтгэх үүрэг буюу ажил үйлчилгээг тодорхойлоход

тухайн хууль тогтоомжид хамаарах төрийн байгууллагууд, тэдгээрийн гүйцэтгэх

үүрэг буюу ажил, үйлчилгээ (цаашид “ажил, үйлчилгээ” гэх) нэг бүрийг тодорхойлно;

байгууллагыг сонгохдоо тухайн ажил, үйлчилгээнд хамааралтай бүх байгууллагыг

биш голлон үүрэг гүйцэтгэх байгууллагыг сонгоно;

ажил, үйлчилгээнд хэрэгжүүлэх, хэмжих боломжтой ажлыг хамааруулна

гэсний мөрдлөг болголоо.

Төрийн байгууллага, тэдгээрийн гүйцэтгэх үүрэг буюу ажил, үйлчилгээ нэг бүрийг

тодорхойлох: Генетикийн нөөцийн тухай хуулийн төслийн 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 17 дугаар

зүйлд Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн, төрийн захиргааны байгууллагад

үүрэг оногдуулсан зохицуулалт орсон байна (Хүснэгт 9).

16 Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоог хийх аргачлал Засгийн газрын 2016 оны 59

дүгээр тогтоолын дөрөвдүгээр хавсралт.

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 19

Хүснэгт 9. Төрийн байгууллагад хууль тогтоомжийн төслийн хүрээнд хүлээлгэсэн үүрэг

Хуулийн зүйл Хуулийн зохицуулалт

7 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгтэй холбогдох үйл ажиллагааг зохицуулах

7.1.Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага /цаашид “төрийн захиргааны төв байгууллага” гэх/генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн харилцааны талаар дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

7.1.1.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн талаарх хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах;

7.1.2.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгтэй холбогдсон аливаа журам, дүрэм, заавар, аргачлал, урьдчилсан мэдэгдэл, талуудын хэлцлийн гэрээ, газарзүйн тодорхойлолт зэрэг холбогдох баримт бичгийн загварыг батлах;

7.1.3.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах тусгай зөвшөөрлийг олгох, сунгах, зөвшөөрлийг хүчингүй болгох;

7.1.4.хуульд өөрөөр заагаагүй бол генетик нөөцийг Монгол Улсын хилээр нэвтрүүлэх зөвшөөрөл олгох, хүчингүй болгох;

7.1.5.энэ хуульд заасан талуудын хэлцлийн гэрээний хэрэгжилтийг хангалтгүй гэж дүгнэвэл гэрээг хүчингүй болгох;

7.1.6.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглан гарган авсан бүтээгдэхүүний үнийг судлах, эрэлт, хэрэгцээ, хэтийн төлвийг тодорхойлох, генетик нөөцийн үнэлгээний аргачлал батлах;

7.1.7.генетик нөөцийн тархац, ангилал зүйн судалгаа, генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн судалгаа, тооллого зохион байгуулах, генетик нөөцийн үнэлгээг мэргэжлийн байгууллагаар хийлгэх;

7.1.8. тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг хамгаалах, судлах, ашиглахтай холбоотой үйл ажиллагаанд хяналт тавих;

7.1.9.олон нийтэд генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн талаар мэдлэг олгох ажлыг зохион байгуулах, дэмжлэг үзүүлэх, холбогдох хууль тогтоомжийг сурталчлах;

7.1.10.холбогдох олон улсын гэрээний үндэсний зохицуулагчийн үүргийг гүйцэтгэх, мэдээлэл солилцооны тогтолцоотой харьцах;

7.1.11.Энэ хуулийн 7.2-т заасан Мэргэжлийн зөвлөлийн дүгнэлт, зөвлөмжийг хэлэлцэж, холбогдох шийдвэрийг гаргах;

7.1.12. хуульд заасан бусад бүрэн эрх

7.2.Төрийн захиргааны төв байгууллага генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн асуудал хариуцсан нэгж ажиллуулах ба мэргэжлийн дүгнэлт, зөвлөмж гаргах үүрэг бүхий орон тооны бус Мэргэжлийн зөвлөл /цаашид “Мэргэжлийн зөвлөл” гэх/-тэй байна.

7.3. Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн Мэргэжлийн зөвлөлийн дүрмийг баталж, бүрэлдэхүүнийг томилж, чөлөөлнө.

7.6.Аймаг, нийслэлийн байгаль хамгаалах алба нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн талаар дараах эрх үүргийг хэрэгжүүлнэ:

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 20

7.6.1.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн талаарх хууль тогтоомж, тэдгээрийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан гаргасан шийдвэрийн биелэлтийг өөрийн нутаг дэвсгэртээ зохион байгуулах, хэрэгжилтэд хяналт тавих; 7.6.2.энэ хуулийн 13.2-т заасан цахим бүртгэлийг үндэслэн генетик нөөцийн зүйлийн газарзүйн гарал үүслийн тодорхойлолтыг ажлын 10 хоногийн дотор олгох; 7.6.3.генетик нөөцийг эзэмшигч, ашиглагчийн хооронд байгуулсан талуудын хэлцлийн гэрээний хэрэгжилтэд хяналт тавих; 7.6.4.генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг бүртгэж, энэ хуулийн 8.2-т заасан мэдээллийн нэгдсэн санд мэдээлнэ.

8 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн мэдээллийн нэгдсэн сан

8.1.Төрийн захиргааны төв байгууллага генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийн бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн сан /цаашид “мэдээллийн нэгдсэн сан” гэх/-тай байна

8.4.Энэ хуулийн 8.1-т заасан мэдээллийн нэгдсэн санг бүрдүүлэх, хөтлөх, ашиглах, хадгалах, хамгаалах журам болон мэдээллийн сангийн бүрдэл үзүүлэлтийн жагсаалт, бүртгэлийн маягтыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

9 дүгээр зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг хадгалж хамгаалах

9.2.Төрийн захиргааны төв байгууллага иргэн, хуулийн этгээдэд хадгалагдаж байгаа генетик нөөцтэй холбоотой ном судар, эрдэм шинжилгээний бүтээл, гар бичмэл, бусад уламжлалт мэдлэгийг бүртгэн авч, мэдээллийн нэгдсэн санд хадгална

9.3.Төрийн захиргааны төв байгууллага энэ хуулийн 9.2-т заасан мэдээллийн нууцлалыг хадгална

10 дүгээр зүйл. Генетик нөөцийн үндэсний сан, чиг үүрэг

10.1. Генетик нөөцийн үндэсний санг тухайн чиглэлийн суурь судалгаа хийх үүрэг бүхий төрийн захиргааны төв байгууллагаас итгэмжлэгдсэн төрийн өмчийн эрдэм шинжилгээний байгууллага эрхэлнэ

10.2. Генетик нөөцийн үндэсний сан нь дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ: 10.2.1.Хадгалах, удирдах, хянах, мэдээлэл цуглуулах, 10.2.2.удирдах, бүртгэлжүүлэх

10.3.Генетик нөөцийг хадгалж хамгаалах зорилгоор төрийн өмчийн эрдэм шинжилгээний байгууллагын дэргэд ургамал, амьтны төрөлжсөн генийн сан, бичил биетний өсгөвөрийн сан байгуулж болно

10.4. Генийн сан байгуулах, генетик нөөцийн сан хөмрөгийг баяжуулж бүртгэх, хадгалж хамгаалах журам, генийн сангийн дүрмийг төрийн захиргааны төв байгууллага батална.

10.5.Генетик нөөцийн сангийн хадгалалтын ерөнхий шаардлагын стандартыг төрийн захиргааны төв байгууллага боловсруулж, эрх бүхий байгууллагаар батлуулна

11 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглахад тавих ерөнхий шаардлага

11.1. Төрийн захиргааны төв байгууллага энэ хуулийн 13 дугаар зүйлд заасан генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах тусгай зөвшөөрлийг Монгол Улсын хуулийн этгээд эсхүл түүнтэй хамтран ажиллах гэрээтэй гадаадын хуулийн этгээдэд олгоно

12 дугаар зүйл. Урьдчилсан мэдэгдэл

12.3. Урьдчилсан мэдэгдэл авах журмыг төрийн захиргааны төв байгууллага батална.

12.4. Генетик нөөцтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг нь хоёр ба түүнээс олон засаг захиргааны нэгжид оршин суугаа иргэдэд хамаарах тохиолдолд төрийн захиргааны төв байгууллага холбогдох нутгийн захиргааны болон нутгийн удирдлагын байгууллагатай зөвшилцөн баталгаажуулна.

13 дугаар зүйл. Тусгай зөвшөөрөл олгох

13.3. Төрийн захиргааны төв байгууллага тусгай зөвшөөрлийг хүсэлт хүлээн авснаас хойш ажлын 15 өдөрт багтаан шийдвэрлэнэ.

13.5. Бичил биетний нөөц бэлтгэх, хилээр нэвтрүүлэх журмыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 21

13.9. Тусгай зөвшөөрлийн загварыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

14 дугаар зүйл. Талуудын хэлцлийн гэрээ

14.3.Төрийн захиргааны төв байгууллага гэрээний нууцлалыг хадгална.

15 дугаар зүйл. Генетик нөөцийг хилээр нэвтрүүлэх зөвшөөрөл

15.2. Бичил биетнийг зөвхөн өсгөвөр хэлбэрээр Монгол Улсын хилээр нэвтрүүлэх бөгөөд энэ хуулийн 13.5-т заасан журмын дагуу төрийн захиргааны төв байгууллагаас зөвшөөрөл авна.

17 дугаар зүйл. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэг ашигласны төлбөр

17.6. Генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгт үндэслэсэн генетик нөөц ашигласны үр шим, ашгийн болон бичил биетний нөөцийн төлбөрийн орлогын 50-аас доошгүй хувийг Байгаль орчин, уур амьсгалын санд төвлөрүүлэн, генетик нөөцийг тогтоох, судлах,хамгаалах, нөхөн сэргээх, мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлэхэд зарцуулна.

17.7. Генетик нөөц нь хязгаарлагдмал хүрээний тодорхой нутаг дэвсгэрээс гарал үүсэлтэй тохиолдолд түүнээс үүдэх үр шим, ашгийн 35-аас доошгүй хувийг тухайн нутаг дэвсгэрийн генетик нөөцийг хамгаалах, орон нутгийг хөгжүүлэхэд зарцуулна.

Байгууллагыг сонгох: Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоог

хийх аргачлалд байгууллагыг сонгохдоо тухайн ажил, үйлчилгээнд хамааралтай бүх

байгууллагыг биш голлон үүрэг гүйцэтгэх байгууллагыг сонгоно гэсэн. Генетикийн нөөцийн

ухай хуулийн төсөлд заасgy (Хүснэгт 9) чиг үүргийг хэрэгжүүлэх явцад Байгаль орчин аялал

жуулчлалын яам /БОАЖЯ/, болон Байгаль орчин, уур амьсгалын сан хуулиар тогтоосон голлох

үүрэг хүлээж байна

Хэмжих боломжтой ажил: Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын

тооцоог хийх аргачлалд ажил, үйлчилгээнд хэрэгжүүлэх, хэмжих боломжтой ажлыг

хамааруулна гэсэн бөгөөд ажил, үйлчилгээг тодорхойлохдоо гүйцэтгэх үйлдэл, алхмыг

хэт нарийвчлахгүйгээр бүртгэх, гэрчилгээ олгох гэх мэт ерөнхий байдлаар бүлэглэх нь

тохиромжтой гэснийг мөрдлөг болгосон. Тухайлбал дээрх Хүснэгт 9-т өгсөн хуулийн төсөлд

тодорхойлсон ажил, үйлчилгээнээс харахад голлох ажил үйлчилгээ нь генетикийн нөөц болон

түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглах зөвшөөрөл олгохтой ажил байгаа бөгөөд

үүнийг хэмжих боломжтой юм.

Харин аливаа дүрэм журам боловсруулах, батлах, генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт

мэдлэгийн мэдээллийн нэгдсэн сан ыайгуулах, судлах, хадгалж хамгаалах ажил нь тусгайлан бие

даасан ажил төдийгүй энэ хуулийн төслийн хүрээнд хэмжих боломжгүй ажил гэж үзлээ.

Мөн хуулийн төслийн 17 дугаар зүйлд заасан үйл ажиллагаа буюу Байгаль орчин, уур амьсгалын

сангийн хуулиар тогтоосон голлох ажил, үйлчилгээг хэмжих боломжгүй байна.

4.2. Зардлын тооцоо

4.2.1 Хүний нөөцийг тодорхойлох

Ажил үйлчилгээг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай хугацааг тогтохдоо стандарт үйл ажиллагаанд

зарцуулах хугацааг тогтоосон загварт үндэслэх, хэрэв ийм загвар байхгүй бол өөрсдийн судалгаа,

туршлагад тулгуурлан шинээр боловсруулах боломжтой. Одоогоор манай улс өөрийн төрийн

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 22

захиргааны байгууллагын үйл ажиллагаа, ачааллын онцлог нөхцөл байдалд тохирсон стандарт

үйл ажиллагаа болон түүнд шаардагдах хугацааг нэгдсэн байдлаар тогтоогоогүй байна.

“Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөл нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх генетик нөөц,

түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судлах, бүртгэх, хадгалж хамгаалах, ашиглах,

тэдгээрийг ашигласнаас үүдэх үр шим, ашгийг хүртээхтэй холбогдсон шинэ харилцааг зохицуулах

бөгөөд энэ харилцаа нь эдийн засгийн хөгжлийн нэг том салбарын үйл ажиллагааг зохицуулах

ихээхэн цар хүрээтэй ажил учир энэхүү хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан хуулийн төслийн 7

дугаар зүйлд “Төрийн захиргааны төв байгууллага генетик нөөц, түүнтэй холбоотой

уламжлалт мэдлэгийн асуудал хариуцсан нэгж ажиллуулах...” гэж зааж өгсөн байна. Дээрх 3

дугаар хэсэгт өгүүлсэнчлэн Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас Байгалийн ургамлын

тухай болон Амьтны тухай хуулиар зохицуулагдах ургамал, амьтны биологийн нөөц бэлтгэх

зөвшөөрөлтэй холбоотой 2015-2017 оны мэдээгээр жилд дунжаар 174 аж ахуйн нэгж зөвшөөрөл

авдаг17 бөгөөд үүнийг тохиолдлын тоо болгон авлаа.

Хуулийн этгээдийг хүсэлтийг хүлээж авах үйл ажиллагаанд хуулийн этгээдийн хүсэлтээс

хамааран бүрдүүлэх, хянах шаардлагатай баримт бичгийн тоо харилцан адилгүй байх

магадлалтай18 бөгөөд Төрийн захиргааны төв байгууллагын албан хаагчийн ажлын ачаалал,

зарцуулах цаг хугацаанд нөлөөлөх нь зүйн хэрэг юм. Гэхдээ энэхүү загвар зардлын тооцоонд

хуулийн этгээдийн генетикийн нөөц болон түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг ашиглахтай

хобоотой зөвшөөрлийн хүсэлттэй холбоотой ажилд зарцуулах хугацааг нэгдмэл байдлаар

тооцож, стандарт ажиллагаанд шаардагдах хугацааг дундажлан тогтоосон болно (Хүснэгт 10,11).

Хүснэгт 10. Хуулийн этгээдийн генетикийн нөөц болон түүнтэй холбоотой зөвшөөрөлтэй холбоотой стандарт үйл ажиллагаа, хугацаа

Стандарт үйл ажиллагаа Зарцуулах хугацаа, (минут)

Тохиолдлын тоо

Хүний нөөцийн хэрэгцээ (минут)

Материал хүлээж авах 5 174 870

Мэдээллийг хянах, шаардлагатай баримт бичгийн бүрдлийг хянах

15 174 2610

Зөвлөгөө өгөх 30 174 5220

Цахим санд оруулах 30 174 5220

Хуулийн этгээдийн хүсэлтийг хэлэлцэж шийдвэрлэх ажлыг зохион байгуулах

480 175 84000

Хуулийн этгээдийн хүсэлтийг зөвшөөрсөн, эсхүл татгалзсан талаар мэдээлэх (бичгээр эсвэл цахимаар)

10 174 1740

Нийт минут 530 99660

цаг 1661.0

17 Байгаль орчин, аялал жуулчлаын яамнаас авсан мэдээ. 18 Генетикийн нөөц болон түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг судлах, ашиглах, бичил биетийг хилээр гаргах болон хүсэлт гаргагч нь үндэсний болон гадаадын хуулийн этгээдтэй хамтарсан гэх мэт

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 23

Хүснэгт 11. Хуулийн этгээдийн бичил биетийг хилээр гаргах зөвшөөрөлтэй холбоотой стандарт үйл ажиллагаа, хугацаа

Стандарт үйл ажиллагаа Зарцуулах хугацаа, (минут)

Тохиолдлын тоо Хүний нөөцийн хэрэгцээ (минут)

Материал хүлээж авах 5 35 175

Мэдээллийг хянах, шаардлагатай баримт бичгийн бүрдлийг хянах

15 35 525

Генетикийн нөөцийн санд мэдээлэх 30 35 1050

Хуулийн этгээдийн хүсэлтийг хэлэлцэж шийдвэрлэх ажлыг зохион байгуулах

320 35 11200

Хуулийн этгээдийг хүсэлтийг зөвшөөрсөн, эсхүл татгалзсан талаар мэдээлэх (бичгээр+цахимаар)

10 35 350

Нийт минут 13300

цаг 221.7

Дээрх хоёр хүснэгтээс харахад генетикийн нөөц болон түүнтэй холбоотой уламжлалт мэдлэгийг

ашиглах зөвшөөрөлтэй холбоотой ажилд нийт 112,960 минут буюу 1883 цаг шаардагдаж байна.

Төрийн нэг албан хаагч нэг сард дунджаар 21.5 өдөр, жилд 11 сар ажилладаг гэж тооцвол жилд

дунджаар 1892 цаг ажилладаг байна. Эндээс харахад Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг

хэрэгжүүлэхэд төрийн захиргааны төв байгууллагад нэмэлт нэг хүний нөөц шаардагдахаар

байна.

Иймд төрийн байгууллагад үүсэх зардлыг Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны

төв байгууллагад нэг мэргэжилтэн нэмэгдэнэ гэж тооцов.

“Төрийн захиргааны албан тушаалын ангилал, зэрэглэл”19-ээр яамны мэргэжилтэн ТЗ-7

зэрэглэлд хамаардаг бөгөөд дундаж цалингийн хэмжээг Төрийн захиргааны албан тушаалын

цалингийн сүлжээ”20-нд тулгуурлан тооцож гаргалаа (Хүснэгт 12).

Хүснэгт 12. Нэг сарын цалингийн зэрэглэл. хэмжээ, төгрөг

Албан тушаалын зэрэглэл

1 2 3 4 5 Сарын дундаж

ТЗ-7 417,970 443,595 469,226 494,023 518,815 468,726

Нийт зардал 468,726

Хүний нөөцийн зардлыг тооцохдоо тухайн ажил үйлчилгээ буюу үүргийг гүйцэтгэх төрийн

захиргааны байгууллагын албан хаагчдад зарцуулах цалин хөлс, нэмэгдэл, урамшуулал зэрэг

төрөөс даадаг бүх зардлыг нэгтгэн авч үзэх ба эдгээрийн дундаж хэмжээгээр тооцож тогтоолоо.

19 Засгийн газрын 2007 оны 354 дүгээр тогтоолын 1 дүгээр хавсралт 20 Засгийн газрын 2014 оны 332 дугаар тогтоолийн 1 дүгээр хавсралт

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 24

Нэмэгдэл урамшуулыг сарын цалингийн 30% гэж тооцвол нийт 4 албан хаагчийн нэг сарын зардал

468,726+ 140,618 = 609, 344 төгрөг, нэг жилийн хүний нөөцийн зардал 7,312,126 төгрөг болж

байна.

Харин аймаг, нийслэлийн байгаль хамгаалах алба нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт

мэдлэгийн талаарх холбогдох эрх үүргийг хэрэгжүүлэхэд нэмэлт орон тоо гаргахгүй гэж тооцож

байна.

4.2.2 Материаллаг зардал

Материаллаг зардалд тухайн үүргийг гүйцэтгэж буй нэг албан хаагчийг ажиллах нөхцөлөөр

хангахад зарцуулж буй зардлыг ойлгоно. Тухайлбал албан хаагчийн ажлын байр, өрөө тасалгаа,

техник хэрэгсэл, шаардлагатай бусад зардлыг энд тооцох хэрэгтэй.

Материаллаг зардал-тухайн ажлын байртай холбогдон гарах нийтлэг зардлыг хэлнэ. Үүнд: ажлын

байрны түрээсийн төлбөр, эд хөрөнгийн элэгдэл хорогдол, цахилгаан дулаан, бичиг хэрэг, техник,

тоног төхөөрөмж, урсгал болон хөрөнгө оруулалт гэх мэт зардлууд хамрагдана. Гэвч “Генетикийн

нөөцийн нэгж”-ийн 1 албан хаагчид зарцуулах материаллаг зардлыг нарийвчлан тооцож гаргах

боломжгүй байна. Иймд “Хуулийн төслийн үр нөлөөг тооцох аргачлал”-д жишээ болгон авсан

ХЗДХЯ-ны нэг ажилтны материаллаг зардлыг ашиглав (Хүснэгт 13).

Хүснэгт 13. Нэг албан хаагчид гарах материаллаг зардал

Зардлын нэр Зардлын төрөл Хэмжээ,төгрөг

Урсгал зардал Бичиг хэрэг 124,000

Ном, хэвлэл авах 54,745

Шуудан холбоо 306,812

Нийт 4858557

Барилга, байгууламж, өрөө тасалгааны зардал

Түлш, халаалт 263,408

Гэрэл, цахилгаан 128,239

Цэвэр, бохир ус 599,438

Урсгал засвар 127,752

Газрын төлбөр 22,253

Нийт 1,141,090

Элэгдэл, хорогдол Техник, тоног төхөөрөмж21 160.000

Тавилга, эд хогшил 100,000

Барилга байгууламж 65,670

Нийт 325,670

Нийт зардал 1,952,317

Үүнээс харахад нэг албан хаагчид гарах нэг жилийн материаллаг зардлын хэмжээ дунджаар

1,952,317 төгрөг болж байна.

21 Нэг албан хаагчид хэргэлэгдэж буй техник, тоног төхөөрөмжийн үнийг дунджаар 800,000 төгрөгөөр тооцож, түүний элэгдэл хорогдлын хэмжээг ЗГ-ын 2005 оны 233 дугаар тогтоолоор баталсан “Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл, хорогдол тооцох журам, Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл, хорогдлыг тооцоход баримтлах хугацаа”-нд тусгаснаар 20% -иар тооцов.

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 25

4.2.3 Нийт зардал

Энэ үе шатанд төрийн захиргааны байгууллагаас буюу төрд үүсэх нийт зардлыг

тооцож гаргалаа. Ингэхдээ хүний нөөцийн зардал, материаллаг зардлын нийлбэрээр гаргав

(Хүснэгт 14).

Хүснэгт 14. Нийт зардлын хэмжээ, төгрөг

Хүний нөөцийн зардал Материаллаг зардал Нийт зардал

7,312,126 1,952,317 9,264,443

Дээрх хүснэгтээс харахад “Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөлд тусгасан ажил үйлчилгээг

хэрэгжүүлэхэд төрийн байгууллага буюу БОАЖЯ-ын Генетикийн нөөцийн нэгжид нэг жилд

дунджаар 9,264,443 /есөн сая хоёр зуун жаран дөрвөн мянга дөрвөр зуун дөчсн гурван/ төгрөгийн

зардал үүсэхээр байна. Энэхүү тооцоонд урьдчилсан байдлаар гаргасан тооцоо болохоор олон

тодорхой бус байдал оршино. Иймд энэ тооцоог хууль хэрэгжиж эхэлснээс нэг жилйин дараа

дахин хийх хэрэгтэй.

4.2.4 Генетик нөөцийн үндэсний сан байгуулахтай холбоотой зардал

Хуулийн төслийн 10 дугаар зүйлд Генетикийн нөөцийн санг байгуулахаар заасан бөгөөд энэ нь

үндсэндээ төрийн өмчийн эрдэм шинжилгээний байгууллагын дэргэд ургамал, амьтны төрөлжсөн

генетик нөөц, бичил биетний өсгөвөрийг хадгалах иж бүрэн лаборатори бүхий шинээр байгуулах

явдал юм. Гэхдээ ийм сан байгуулах ажил нь энэ хууль гарснаар шинээр гарч ирж байгаа асуудал

биш бөгөөд биотехнологийн хөгжилд ургамал амьтны гений сан зайлшгүй шаардлагатай учир энэ

хуулийн төслөөр илүү баталгаажуулж байгаа явдал юм. Генетикийн нөөцийн тусгай зориулалтын

сан байгуулах зардлын тооцоог энэхүү зардлын тооцооны хүрээнд хийх нь нилээд хүч, цаг

хугацаа шаардсан ажил юм. Өөрөө хэлбэл ийм сан байгуулах үйл ажиллагааг энэхүү судалгааны

хүрээнд хэмжих боломжгүй юм.

Харин 2013 онд Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам ийм лаборатори байгуулах техник эдийн

засгийн үнэлгээ (ТЭЗҮ) хийсэн байна..

Энэхүү ТЭЗҮ-ний дүнг энд мэдээллийн чанартай шууд авч орууллаа. Энэхүү ТЭЗҮ-ээр генетикийн

нөөцийн санг байгуулах барилга байгууламжид 3,475.6 сая, лабораторийн төнөг төхөөрөжид

2,354.0 сая, захиргааны төнөг төхөөрөмжид 0,167.0 сая буюу 5,829.8 сая төгрөгийн хөрөнгө

оруулалт шаардахын дээр нэг жилийн ашиглалтын зардалд 0,530.1 сая төгрөг шаардагдах тооцоо

гарчээ.

4.2.5. Үр дүн

“Генетикийн нөөцийн тухай хууль”-ийн төсөлд хийсэн зардлын тооцооны үр дүнг нэгтгэн үзэхэд

тус хуулийн төслийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд төрийн захиргааны төв байгууллагад нэмэлт

нэг хүний орон тоо шаардагдаж байгаа бөгөөд үүнд дунджаар 9,264,443 төгрөгийн зардал үүсэх

урьчилсан тооцоо гарч байна. Энэ зардлыг төрийн захиргааны төв байгууллага нэмэлт орон тоо

Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоо

Mongolia Water Forum Uskhelts 26

гарахгүй мөн төсөвт ямар нэг ачаалал үүсгэхгүйгээр одоогийн ажиллаж байгаа хүний нөөцийн

үүргийг бага зэрэг шилжүүлэх замаар шийдэх боломжтой.

Аймаг, нийслэлийн байгаль хамгаалах алба нь генетик нөөц, түүнтэй холбоотой уламжлалт

мэдлэгийн талаар эрх үүргийг хэрэгжүүлэхэд нэмэлт орон тоо гарахгүй учир төсөвт ямар нэг

ачаалал үүсэхгүй харин одоогийн ажиллаж байгаа хүний нөөцийн үүрэг, гарч байгаа зардал бага

хэмжээгээр шилжиж болно.

Харин “Генетикийн нөөцийн үндэсний сан” байгуулах техник эдийн засгийн үнэлгээгээр 5,829.8

сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт, нэг жилийн 0,530.1 сая төгрөгийн ашиглалтын зардал

шаардагдах төлөвтэй байна. Генетикийн нөөцийн санг байгуулах асуудал “Генетикийн нөөцийн

тухай хууль”-ийн төсөлд нэг бүлэг болж орсон боловч энэхүү хууль гарсантай шууд холбоогүй.

Өөрөөр хэлбэл энэхүү хууль гарсан гараагүй “Генетикийн нөөцийн үндэсний сан” байгуулах

асуудал яригдаж байгаа бөгөөд сан байгуулах техник эдийн засгийн судалгааг хийгээд байгаа юм.

Иймд хууль гарсантай холбогдож улсын төсөвд дарамт болохгүй.