การสุ่มตัวอย่างพืช … lab.pdf · ค าน า...

การสมตวอยางพช เพอตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs

คมอองคความร เรองการสมตวอยางพชเพอการตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs กลมวจยพฒนาการตรวจสอบพชและจลนทรยดดแปรพนธกรรม ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ กรมวชาการเกษตร ประจ าป 2560

การสมตวอยางพชเพอตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs

กลมวจยพฒนาการตรวจสอบพชและจลนทรยดดแปรพนธกรรม

ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ กรมวชาการเกษตร

คณะผจดท า นางปยรตน ธรรมกจวฒน นกวชาการเกษตรช านาญการพเศษ นายพงศกร สรรควทยากล นกวชาการเกษตรช านาญการ นายธระ ชแกว นกวชาการเกษตรปฏบตการ

น.ส.ปยนช ศรชย นกวชาการเกษตรปฏบตการ น.ส.ฐตรตน อศวมงคลศร นกวชาการเกษตรปฏบตการ

เผยแพรครงแรก : ตลาคม 2560 รปแบบการเผยแพร : เอกสารออนไลนทางอนเตอรเนต จดพมพและเผยแพร : กลมวจยพฒนาการตรวจสอบพชและจลนทรยดดแปรพนธกรรม

ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ กรมวชาการเกษตร ถนนพหลโยธน 50 แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

โทรศพท 0-2579-1533-5 โทรสาร 0-2579-1533

ขอมลทางบรรณานกรม

กลมวจยพฒนาการตรวจสอบพชและจลนทรยดดแปรพนธกรรม

ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ กรมวชาการเกษตร. การสมตวอยาง

พชเพอตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs. พมพครงท 1. กรงเทพฯ:

2560. 37 หนา.

ค าน า

เทคโนโลยพนธวศวกรรม เปนเทคโนโลยทน ามาใชในการปรบปรงพนธกรรมของสงมชวตทงพช สตว และจลนทรย เพอใหมคณลกษณะทดมประโยชนดานการเกษตร อตสาหกรรม สาธารณสข และสงแวดลอม โดยพชดดแปลงพนธกรรมมการปลกและใชในเชงการคาตงแตป 2539 ปจจบนมพชดดแปลงพนธกรรมทไดรบการพฒนาและอนญาตใชกวา 25 ชนด ชนดพชทมการปลกในเชงพาณชยมาก ไดแก ถวเหลอง ขาวโพด ฝาย และคาโนลา ในป 2559 มปลกเปนทางการใน 26 ประเทศทวโลก และอก 40 ประเทศทอนญาตน าเขาเพอใชประโยชนรวมถงประเทศไทย ซงไมอนญาตใหปลกพชดดแปลงพนธกรรม ยกเวนการน าเขาอาหารส าเรจรป ขาวโพดและถวเหลองทใชเปนวตถดบหลกในการผลตอาหารสตว หรออาหารส าหรบมนษย หรอใชเพอการอตสาหกรรม ถงแมวาทวโลกจะมการปลกและใชประโยชนจากพชดดแปลงพนธกรรมเพมขนเรอยๆ แตผบรโภคบางสวนยงมความกงวลเกยวกบความปลอดภย ท าใหหลายประเทศใชเปนขอกดกนทางการคา ประเทศไทยในฐานะทเปนแหลงผลตสนคาเกษตรสงออกทส าคญของโลก ตองเพมศกยภาพในการตรวจรบรองสนคาเกษตร เพอเพมประสทธภาพ สรางความเชอมนในการตรวจวเคราะหสนคาพชดดแปลงพนธกรรม สนบสนนศกยภาพการแขงขนใหกบสนคาเกษตรไทย สรางความเชอมนใหกบประเทศคคา กรมวชาการเกษตร ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ โดยกลมวจยพฒนาการตรวจสอบพชและจลนทรยดดแปรพนธกรรม จดท าคมอ “การสมตวอยางพชเพอตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs” ซงเปนสวนหนงของการจดการองคความร (Knowledge Management) วตถประสงคเพอเปนคมอประกอบการปฏบตงานดานการสมตวอยางพชเพอตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs ใหกบบคลากรในหนวยงานและผทเกยวของในการท างานสมตวอยางเพอตรวจวเคราะห และผสนใจทวไป ปรบปรงเพมเตมจากเอกสารประกอบการอบรมเชงปฏบตการ หลกสตร “การสมตวอยางและการจดการตวอยางเพอการตรวจวเคราะหพชดดแปลงพนธกรรม” ระหวางวนท 16-17 กมภาพนธ 2560 ณ อาคารปฏบตการ ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ กรมวชาการเกษตร โดยมงหวงเปนอยางยงวาเอกสารฉบบนจะเปนพนฐานความรเกยวกบการสมตวอยางพชเพอการตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs และเปนแนวทางการปฏบตงานอยางมประสทธภาพตอไป


กตตกรรมประกาศ เอกสารคมอ “การสมตวอยางพชเพอตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs” ฉบบนเปนสวนหนงของการจดการความร (Knowledge Management) ของส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ ตามแผนจดการความรของกรมวชาการเกษตร การรวบรวมองคความร น ามาเรยบเรยงเปนเอกสารวชาการ โดยการสนบสนนของผอ านวยการส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ และไดรบความรวมมอจากหนวยงานสวนภมภาค ผประกอบการ กลมเกษตรกรผปลกมะละกอ ทใหความอนเคราะหพาลงพนทเพอสมเกบตวอยางพชและอนเคราะหภาพประกอบ และจากความรวมมอของบคลากร กลมวจยพฒนาการตรวจสอบพชและจลนทรยพชดดแปรพนธกรรม ในการจดท าเรยบเรยงจนเอกสารคมอนส าเรจลลวงดวยด อยางไรกดหากมขอผดพลาดและขอบกพรองประการใด ทางคณะท างานฯ ขอนอมรบค าตชม ความ

คดเหน และขอเสนอแนะตางๆ เพอจะน าไปปรบปรงผลงานในครงตอไปใหดยงขน

คณะท างานการจดการความร

กลมวจยพฒนาตรวจสอบพชและจลนทรยดดแปรพนธกรรม

ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ

กรมวชาการเกษตร

กนยายน 2560

สารบญ

เรอง หนา ค าน า ก กตตกรรมประกาศ ข สารบญ ค สารบญตาราง ฆ สารบญรป ง

1. บทน า 1 2. ค าจ ากดความ 3 3. ความรเกยวกบพชดดแปลงพนธกรรม 6

3.1 สถานภาพพชดดแปลงพนธกรรมในประเทศไทย 6 3.2 การด าเนนงานของกรมวชาการเกษตร 7 3.3 หลกการสมตวอยางพชเพอตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs 8

4. การสมตวอยางเมลดพนธตามมาตรฐานของ ISTA 9 4.1 ขนตอนการสมตวอยางเพอน ามาตรวจสอบ 11

5. การสมตวอยางเมลดเพอใชส าหรบอาหารสตวหรอแปรรปตามกฎของ GAFTA 16 5.1 การสมตวอยางจากสนคาเมลดพช 16

6. การสมตวอยางพชสดจากแปลงปลกตามมาตรฐาน EEP-DR 18 6.1 การประเมนความเสยงกอนการสมตวอยาง 18 6.2 การสมตวอยางจากผลสด และตนกลาจากแปลงปลก 22

7. การสมตวอยางผลตภณฑแปรรป กรณมะละกอ ซงประกาศเปนพชควบคมเฉพาะ 31 7.1 การสมเกบตวอยางผลตภณฑมะละกอแปรรปแชแขง อบแหง และบรรจกระปอง 31 7.2 การส มต วอย างผลตภณ ฑ อาหารแปรรปท ม เน อละเอยดเป น เน อ เด ยวกน

และน าผลไมบรรจขวด 32

8. การจดการตวอยางเพอสงตรวจวเคราะห ณ หองปฏบตการตรวจวเคราะหสนคาพชและผลตภณฑพชดดแปรพนธกรรม

34

บรรณานกรม 36


สารบญตาราง

หนา ตารางท 1 น าหนกสงสดของกองเมลดพนธ 10 ตารางท 2 ตารางน าหนกของตวอยางทสงไปทดสอบขนต า 12-13 ตารางท 3 ปรมาณการสมตวอยางขนตนจากกองเมลดพนธในภาชนะบรรจขนาด 15 – 100 กโลกรม

14

ตารางท 4 ปรมาณการสมตวอยางขนตนจากกองเมลดพนธขนาดมากกวา 100 กโลกรม 14 ตารางท 5 แสดงปรมาณการสมตวอยางสนคาโดยพจารณาจากขนาดของจ านวนเมลดพชและขนาดของภาชนะบรรจ

16

ตารางท 6 กรณการเกดความเสยงในการประเมนความเสยงจากแปลงปลกกอนการสมตวอยาง 20 ตารางท 7 หลกเกณฑการประเมนความเสยงการปนเปอน GMOs ในแปลงปลก 21 ตารางท 8 ระดบความเสยงและรอยละการสมทเหมาะสม 21 ตารางท 9 การสมตวอยางผลจากโรงคดบรรจหรอกองตวอยาง (ชนดพช : ผก) 22 ตารางท 10 การสมตวอยางผลจากโรงคดบรรจหรอกองตวอยาง (ชนดพช : ผลไม) 22 ตารางท 11 การสมตวอยางแบบการกระจายตวไมทวถง (Heterogeneous distribution) ส าหรบผลตภณฑมะละกอแปรรปแชแขง อบแหง และบรรจกระปอง

31

ตารางท 12 วธปฏบตในการสมตวอยางตามเกณฑน าหนกของบรรจภณฑทท าการสม 32 ตารางท 13 การสมตวอยางแบบการกระจายตวทวถง (Homogeneous distribution) ส าหรบผลตภณฑอาหารแปรรปทมเนอละเอยดเปนเนอเดยวกน และน าผลไมบรรจขวด

33


สารบญรป

หนา รปท 1 ขนตอนการสมตวอยางเมลดพนธ 9 รปท 2 แสดงการสมตวอยางจากสนคาเมลดพชตามกฎของ GAFTA 17 รปท 3 สรปขนตอนการสมตวอยางพชสดจากแปลงปลก ตามขอก าหนดของหองปฏบตการตรวจวเคราะหสนคาพชและผลตภณฑพชดดแปรพนธกรรม

19

รปท 4 แสดงการสมตวอยางจากพชสดในลกษณะของตนกลา 23 รปท 5 วธการเกบตวอยางเมอมการรายงานผลวาตวอยางท 1 มการปนเปอนของ GMOs แตตวอยางท 2 ไมเปน GMOs

24

รปท 6 สตกเกอรส าหรบตดถงเกบตวอยาง 25 รปท 7 กลองโฟมส าหรบเกบตวอยาง 26 รปท 8 แอลกอฮอล 26 รปท 9 อปกรณตางๆ ทเกยวของกบการเกบตวอยาง 26 รปท 10 แสดงการตรวจสอบต าแหนงทตงของแปลงตวอยาง 27 รปท 11 แสดงการท าสญลกษณตนมะละกอเพอใหสามารถตรวจสอบยอนกลบได 27 รปท 12 ลกษณะตวอยางใบออนทเหมาะสม/ ไมเหมาะสมในการสมเกบตวอยางจากแปลงมะละกอ 28 รปท 13 ลกษณะตวอยางผลออนของมะละกอทเหมาะสมในการสมเกบตวอยางจากแปลงมะละกอ 28 รปท 14A สวมทกมอในการเกบตวอยาง (วธทถกตอง) รปท 14B ไมสวมทกมอในการเกบตวอยาง (วธทผด)

29 29

รปท 15 แสดงวธการเกบทถกตองโดยใสถงมอยางชนดใชแลวทง เกบใบออนขนาดประมาณ 1 ฝามอ ตนละ 1 ใบรวม 50 ใบ เปน 1 ตวอยางบรรจใสถงพลาสตกหรอถงซปทใหมสะอาด โดยตองเจาะรระบายอากาศไวรอบๆ ถง (กรณไมเกบตวอยางคางคน)

29

รปท 16 แสดงวธการเกบรกษาตวอยาง (กรณเกบตวอยางคางคน) 30 รปท 17 ตวอยางลกษณะใบมะละกอทไมเหมาะสม 30 รปท 18 ตวอยางฉลากตดบนพสดสงตวอยาง (สามารถถายเอกสารน าไปใชได) 35

1


1. บทน า ปจจบนเทคโนโลยชวภาพมความกาวหนาอยางรวดเรวและมศกยภาพสงในการสรางประโยชนใหกบ

มนษยชาตอยางกวางขวางในดานตางๆ เชน ดานการแพทย ดานอตสาหกรรม และดานการเกษตร ซงการ

ปรบปรงพนธพชดวยเทคโนโลยชวภาพสมยใหมประสบความส าเรจและอนญาตใชในเชงพาณชยในพชหลาย

ชนด โดยวตถประสงคของการดดแปลงพนธกรรมแตกตางกนไป ไดแก การสรางพชใหมคณลกษณะทนทานตอ

สภาพแวดลอมทไมเหมาะสม พชทนแลง พชทนเคม การปรบปรงพนธพชทนทานสารก าจดวชพช ตานทาน

โรคทเกดจากไวรส แบคทเรย และแมลงศตรพช การเพมคณภาพทางโภชนาการ การเพมไวตามนเอ ตลอดจน

การปรบปรงใหพชมอายการเกบรกษานานขน สรางพชทใหดอกไมสสนแปลกใหม

พชดดแปลงพนธกรรมไดรบการยอมรบอยางแพรหลายในกลมประเทศอตสาหกรรมผผลตรายใหญ

ของโลก มแนวโนมการพฒนาผลตและใชประโยชนเพมมากขนทกป นบจากเรมเปดตลาดดวยมะเขอเทศทท า

ใหสกชาลง ซงเรมผลตเปนการคาครงแรกในประเทศสหรฐอเมรกา ป ค.ศ. 1994 พชดดแปลงพนธกรรมทปลก

กนมากในปจจบน เชน ถวเหลอง ขาวโพด ฝาย และคาโนลา เปนตน โดยมประเทศทเปนผผลตหลกคอ

สหรฐอเมรกา บราซล อารเจนตนา อนเดย และแคนาดา ส าหรบในภมภาคเอเชยนนประเทศทมการปลกพช

ดดแปลงพนธกรรมไดแก จน อนเดย ฟลปปนส ปากสถาน เมยนมาร และบงคลาเทศ ถงแมวาเทคโนโลยการ

สรางพชดดแปลงพนธกรรมไดแสดงใหเหนถงประโยชนมากมาย แตปญหาของพชดดแปลงพนธกรรมคอ

ผบรโภคมความกงวลเกยวกบผลกระทบตอสงแวดลอม รวมไปถงอนตรายตอสขภาพมนษย

แมวาจะมการปลกและจ าหนายพชดดแปลงพนธกรรมทวโลก แตยงมอกหลายประเทศทไมอนญาตให

ปลกแตอนญาตใหน าเขาพชดดแปลงพนธกรรมเพอใชประโยชน รวมถงประเทศไทยซงอนญาตใหน าเขาถว

เหลองและขาวโพดดดแปลงพนธกรรมเพอใชในอตสาหกรรมอาหารมนษยและอาหารส ตว แตอยางไรกตาม

ประเทศไทยเรมประสบปญหาในเรองการตรวจพบการปนเปอนพช GMOs ในสนคาเกษตรของไทย โดยในป

พ.ศ. 2555 มการรายงานการตรวจพบมะละกอดดแปลงพนธกรรมน าเขาจากประเทศไทย และจากขอมลการ

แจงเตอนปญหาความปลอดภยสนคาพชและผลตภณฑพชสงออกป พ.ศ. 2557 ถงปจจบน พบวามการแจง

เตอนการปนเปอนพช GMOs ในสนคาเกษตรไทย ส าหรบการสงออกไปยงสหภาพยโรป ญปน และเกาหล ซง

สนคาทางการเกษตรทตรวจพบการปนเปอน GMOs ไดแก มะละกอ ผลไมกระปอง หรอการแปรรปทม

สวนผสมของมะละกอ และขาว ซงเหตการณเหลานกอใหเกดความเสยหายแกเกษตรกร และประเทศไทยเปน

จ านวนมาก เพอการแกปญหาดงกลาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ ไดประกาศใหมะละกอเปนพชควบคม

เฉพาะในการสงออกไปสหภาพยโรป ญปน และประเทศจน และประกาศใหมผลการตรวจวเคราะหปลอดการ

2


ปนเปอนการดดแปลงพนธกรรม เปนมะละกอทตองขนทะเบยนแปลง GAP มการระบทมาของเมลดพนธ

มะละกอทจะปลก มกระบวนการสมตรวจการปนเปอนและสมตรวจตดตามแปลงทไดรบการรบรอง นอกจากน

กรมวชาการเกษตร ยงไดด าเนนการสมตดตามเพอเฝาระวงพชดดแปลงพนธกรรมชนดอนๆ เชน ขาว ขาวโพด

ถวเหลอง ฝาย เปนตน

เพอเปนการรกษามาตรฐานสนคาเกษตรไทย เพมศกยภาพในการตรวจสอบรบรองสนคาเกษตร

เพอการสงออกให เปนท เชอถอของประเทศคคา กลมวจยพฒนาการตรวจสอบพชและจลนทรย

ดดแปรพนธกรรม ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ กรมวชาการเกษตร จงไดจดท าเอกสารคมอ “การสม

ตวอยางพชเพอตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs” เพอพฒนาศกยภาพของบคคลากรใหมความรความ

เขาใจในวธการและขนตอนการสมเกบตวอยาง การจดการตวอยางเพอสงตรวจวเคราะหในหองปฏบตการ

ความรเกยวกบพชดดแปลงพนธกรรม สถานการณการปลกพชดดแปลงพนธกรรม กฎระเบยบขอบงคบท

เกยวของ มาตรการควบคมการสงออกมะละกอของประเทศไทย รวมถงการสมเมลดพนธพช และพชทปลก

เพอการเฝาระวง เพมประสทธภาพสรางความเชอมนในการตรวจวเคราะหสนคาพชดดแปลงพนธกรรม ซง

เปนสวนหนงในการสนบสนนศกยภาพการแขงขนใหกบสนคาเกษตรไทย

3


2. ค าจ ากดความ

เพอใหเกดความเขาใจเกยวกบงานดานเทคโนโลยชวภาพสมยใหม และพชดดแปลงพนธกรรมมากขนจง

อธบายค าจ ากดความตางๆ ทเกยวของจากคมอ แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางชวภาพส าหรบการ

ด าเนนงานดานเทคโนโลยชวภาพสมยใหม คณะกรรมการเทคนคดานความปลอดภยทางชวภาพ

ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต ป 2559 ดงน

เทคโนโลยชวภาพสมยใหม (modern biotechnology) หมายถง

1. กระบวนการใชเทคนคกรดนวคลอกในหลอดทดลอง (in vitro) หรอในสภาพของหองปฏบตการ

รวมถงการตดตอสารพนธกรรม หรอการใชสารพนธกรรมลกผสม หรอการใสกรดนวคลอกเขาไปเปนสวนหนง

ของสารพนธกรรมของสงมชวต ซงขามขอบเขตของการผสมพนธตามธรรมชาต และไมไดใชเทคนคในการ

ขยายพนธหรอคดเลอกพนธแบบดงเดม (ธรรมชาต)

2. การรวมตวกนของเซลล (fusion of cells) นอกวงศ (family) ทางอนกรมวธาน ซงขามขอบเขตของ

การผสมพนธตามธรรมชาต และไมไดใชเทคนคในการขยายพนธ หรอคดเลอกพนธแบบดงเดม (ธรรมชาต)

สงมชวตดดแปลงพนธกรรม หรอสงมชวตดดแปรพนธกรรม (Genetically Modified Organism;

GMOs) หมายถง สงมชวตทมการปรบเปลยนสารพนธกรรม ซงไดจากการใชเทคโนโลยชวภาพสมยใหม

สารพนธกรรม (genetic materials) หมายถง กรดนวคลอก ยน จโนม และ โครโมโซม ทเปน

องคประกอบของสงมชวตทใชในการถายทอดพนธกรรม

เซลลเจาบาน (host หรอ recipient cell) หมายถง เซลลทใชในการรบชนดเอนเอ หรอยน เพอให

เกดการเปลยนแปลงสารพนธกรรมใหแสดงคณลกษณะทตองการ

สงมชวตผให (donor organism) หมายถง สงมชวตทเปนเจาของสารพนธกรรมทถกตดแยกออกมา

แลวน าเขาสเจาบานเพอใหแสดงคณลกษณะทตองการ

พาหะ (vector) หมายถง สารพนธกรรมทสามารถเพมจ านวน หรอน าพาชนสวนของสารพนธกรรม

เขาไปในสงมชวต เพอเชอมตอกบชนดเอนเอ หรอยนทตองการเพอน าเขาสเจาบาน เชน พลาสมด และไวรส

เปนตน

4


ชนดเอนเอทสอดแทรก (inserted DNA) หมายถง ดเอนเอหรอยนทมาจากสงมชวตตางชนดกน

(heterologous gene) หรอยนสงเคราะหทตองการน าเขาสเซลลเจาบาน เพอใหแสดงลกษณะทตองการ โดย

อาจอาศยพาหะ หรอเทคนคการดดแปลงพนธกรรมอนๆ

จโนม (genome) หมายถง สารพนธกรรมทงหมดทอยภายในเซลลของสงมชวต รวมทงสารพนธกรรม

ทอยในไมโตคอนเดรยและคลอโรพลาสต ขอมลพนธกรรมในจโนมจะท าใหสงมชวตสามารถด ารงชวตอยได

ความปลอดภยทางชวภาพ (biosafety) หมายถง หลกการ มาตรการ และการปฏบต เพอปองกน

อนตรายจากชววตถอนตราย (biohazard materials) สผปฏบตงาน ชมชน และสงแวดลอมแบบไมตงใจ

(unintentional exposure)

ความมนคงทางชวภาพ (biosecurity) หมายถง มาตรการเพอปองกนความผดพลาดทเกดจากความ

ตงใจ (intentional release) กอใหเกดความสญหาย การขโมย หรอลกลอบน าสารชวภาพ เชอกอโรค

สารพษ และสงทเกยว เชน อปกรณทใชในการวจยทมการปนเปอน สตวทดลองทไดรบเชอ เปนตน รวมถงการ

ปลดปลอยสสงแวดลอม และการน าไปใชผดวตถประสงค จนอาจกอใหเกดอนตรายตอคน สตว สงแวดลอม

และเศรษฐกจ

ระดบความปลอดภยทางชวภาพ (biosafety level) หมายถง ระดบความปลอดภยทางชวภาพใน

การท างานทมการใชสงมชวตดดแปลงพนธกรรม โดยใชในสภาพควบคมสงมชวต ดดแปลงพนธกรรมในระดบ

ตางๆ ทงน ในบางประเทศ ระดบความปลอดภยทางชวภาพ มความหมายเดยวกบระดบสภาพควบคม

ตชวนรภย (biosafety cabinet) หมายถง ตทไดรบการออกแบบเปนพเศษส าหรบปองกนอนตราย

ของผปฏบตงานจากการทดลองหรอวจยทางชววทยา รวมทงปองกนอนตรายทจะออกไปสสงแวดลอม

ภายนอก

การทดลองในสภาพควบคม (contained use) หมายถง การทดลองหรอวจยในสภาพควบคมปด

มดชด ซงมการใชสงของหรอสภาพ เพอกดขวางทางกายภาพ ทางเคม ทางชววทยา หรอหลายลกษณะรวมกน

เพอจ ากดการสมผสกบสงมชวตและสงแวดลอมภายนอก

การปลดปลอยสสงแวดลอม (environmental release หรอ deliberate release) หมายถง

การด าเนนการใดๆ ซงผน าเขา ผผลต ผใชในสภาพควบคม และผใชในการทดลองภาคสนามในสภาพจ ากด ม

5


เจตนาปลดปลอยสงมชวตดดแปลงพนธกรรม หรอสงมชวตปนเปอนสารดดแปลงพนธกรรมสสงแวดลอม โดย

ไมควบคมและจ ากดการตดตอสมผสกบสงแวดลอมภายนอก

การประเมนความเสยง (risk assessment) หมายถง กระบวนการวเคราะหเพอประเมนความเสยง

อนตรายตอสงแวดลอมและสขภาพของมนษย ไมวาความเสยงนนจะเกดขนโดยตรงหรอโดยออม หรอเกดข น

ทนท หรอเกดตามมาภายหลง ซงเปนผลจากการด าเนนการใดๆ ทเกยวของกบการใชสงมชวตดดแปลง

พนธกรรม

คณะกรรมการความปลอดภยทางชวภาพระดบสถาบน (Institutional Biosafety Committee;

IBC) หมายถง คณะกรรมการทสถาบนหรอหนวยงานแตงตงขนเพอท าหนาท พจารณา ใหค าแนะน า และ

ตรวจสอบการด าเนนงานหรอโครงการวจยทเกยวของกบเทคโนโลยชวภาพสมยใหม ใหเปนไปตามแนวทาง

ปฏบตความปลอดภยทางชวภาพ ทงนใหหมายรวมถง คณะกรรมการควบคมความปลอดภยทางชวภาพตาม

พระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตว พ.ศ. 2558 ดวย

คณะกรรมการเทคนคดานความปลอดภยทางชวภาพ (Technical Biosafety Committee; TBC)

หมายถง คณะกรรมการทท าหนาทใหค าปรกษาดานเทคนคในการด าเนนกจกรรมใดๆ ทเกยวกบการวจยดาน

เทคโนโลยชวภาพสมยใหม ใหเปนไปตามแนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางชวภาพ รวมถง การบงช

ประเภทของงานทมระดบความเสยงอนตรายทยงไมมความแนชด ตลอดจนท าหนาทประสานงานกบหนวยงาน

ทมหนาทควบคมสงมชวตดดแปลงพนธกรรม และเปนแกนกลางในการประสานงานควบคกบการสรางขด

ความสามารถของคณะกรรมการความปลอดภยทางชวภาพระดบสถานบน (IBC)

ผปฏบตงาน (Operator) หมายถง ผมหนาทปฏบตการเกยวของกบเทคนโลยชวภาพสมยใหม

6


3. ความรเกยวกบพชดดแปลงพนธกรรม

พชดดแปลงพนธกรรม คอ พชทไดรบการปรบเปลยนสารพนธกรรมดวยเทคโนโลยชวภาพสมยใหม

ขอมลลาสด ป 2559 ทวโลกมพนทปลกพชดดแปลงพนธกรรม 1,158 ลานไร จาก 26 ประเทศ แบงเปน

ประเทศก าลงพฒนา 19 ประเทศและประเทศอตสาหกรรม 7 ประเทศ โดยอยในทวปอเมรกา 12 ประเทศ

ไดแกประเทศ สหรฐอเมรกา แคนาดา บราซล อารเจนตนา ปารากวย อรกวย โบลเวย แมกซโก โคลมเบย

ฮอลดรส ชล และคอสตารกา ทวปเอเชย 8 ประเทศไดแก อนเดย ปากสถาน จน ออสเตรเลย ฟลปปนส พมา

เวยดนาม และบงคลาเทศ ทวปยโรป 4 ประเทศไดแก สเปน โปรตเกส สาธารณรฐเชค และสโลวาเกย และ

ทวปแอฟรกา 2 ประเทศไดแก อฟรกาใตและซดาน (ISAAA, 2016)

พชดดแปลงพนธกรรมทมการปลกมากทสดไดแก ถวเหลอง ขาวโพด ฝาย และคารโนลา และประเทศ

ทปลกพชดดแปลงพนธกรรมมากทสด 5 อนดบแรกไดแก สหรฐอเมรกา บราซล อนเดย อารเจนตนา และ

แอฟรกาใต ปจจบนยงมพชดดแปลงพนธกรรมทวางจ าหนายอกหลายชนดเชน ชการบท มะละกอ สควอส

มะเขอมวง มนฝรง แอปเปล เปนตน นอกจากนยงมการปลกพชดดแปลงพนธกรรมทมหลายลกษณะ

(stacked traits) ในตนเดยวกน เชน ถวเหลองทสามารถตานทานแมลงศตรพชและทนทานสารก าจดวชพช

ส าหรบในแถบเอเชยทอนญาตใหมการปลกพชดดแปลงพนธกรรมเชงการคาแลว ไดแก อนเดย (ฝาย) จน (ฝาย

มะละกอ มะเขอเทศ ตนกระดาษ และsweet pepper) ปากสถาน (ฝาย) ฟลปปนส (ขาวโพด) เมยนมาร

(ฝาย) อนโดนเซย (ออย) และเวยดนาม (ขาวโพด)

3.1 สถานภาพพชดดแปลงพนธกรรมในประเทศไทย

ประเทศไทยไมอนญาตใหมการน าเขาพชดดแปรพนธกรรม โดยอ านาจ พ.ร.บ. กกพช พ.ศ. 2507

ยกเวนเพอการศกษาทดลอง และประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ ก าหนดพชจากแหลงทก าหนดเปนสง

ตองหาม พ.ศ. 2553 ใหพช 33 ชนด 51 สกล 1 วงศ เปนสงตองหาม ยกเวน ขาวโพดและถวเหลองทใชเปน

วตถดบในการผลตอาหารสตวหรออาหารส าหรบมนษยหรอใชเพอการอตสาหกรรม ส าหรบงานวจยพฒนาพช

ดดแปลงพนธกรรมในประเทศไทยด าเนนการไดภายใตการควบคมของคณะกรรมการความปลอดภยทาง

ชวภาพระดบสถาบน (IBC) ในระดบหองปฏบตการและโรงเรอนทดสอบ ส าหรบการทดสอบภาคสนามจะตอง

ด าเนนการตามมต ครม. 2550 จากขอมลการวจยพฒนาตงแตป 2541-2557 มการด าเนนงานวจยมากถง 96

โครงการ มเพยง 4 โครงการททดสอบถงระดบโรงเรอน และไมมการทดสอบระดบภาคสนาม ปจจบนงานวจย

พฒนาอยเพยงระดบหองปฏบตการเทานน

7


3.2 การด าเนนงานของกรมวชาการเกษตร

กรมวชาการเกษตร ในฐานะทเปนหนวยงานก ากบดแลการน าเขาพชดดแปลงพนธกรรมภายใตอ านาจ

ของพระราชบญญตกกพช พ.ศ. 2507 ควบคมพชดดแปลงพนธกรรม ไดมการด าเนนงานดงน

1. การควบคมการน าเขา ก าหนดใหพชดดแปลงพนธกรรมเปนสงตองหาม และมประกาศก าหนด

แนวทางปฏบตในการขออนญาตน าเขา หรอน าผานสงตองหาม ผประสงคจะน าเขาพชดดแปลงพนธกรรมเพอ

การศกษาทดลอง จะตองผานการพจารณาและด าเนนการภายใตการก ากบดแลของกรมวชาการเกษตร ซง

ดานตรวจพช ส านกควบคมพชและวสดการเกษตร และกลมวจยการกกกนพช ส านกวจยพฒนาการอารกขา

พช สมตวอยางสงตรวจวเคราะหทหองปฏบตการ ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพหากตรวจพบการ

ปนเปอนส านกควบคมพชและวสดการเกษตร แจงผประกอบการและควบคมการเผาท าลาย

2. การควบคมการสงออกเปนมาตรการควบคมมาตรฐานสนคาเกษตรกรณสนคาพชทวไป

ผประกอบการทตองการใบรบรองผลการตรวจวเคราะหประกอบการสงออกตามความตองการของประเทศค

คา ตองสงตวอยางตรวจวเคราะหทหองปฏบตการ กรมวชาการเกษตร หรอหองปฏบตการภาคเอกชนทไดรบ

การรบรองมาตรฐานการตรวจวเคราะห ในกรณมะละกอทพบปญหาการสงออกไปสหภาพยโรป มประกาศ

กรมวชาการเกษตร ใหผประกอบการสงออกตองมใบรบรองผลวเคราะหดงกลาว

3. การตรวจตดตามเพอเฝาระวงภายในประเทศ ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ ส ารวจและสม

เกบตวอยางจากแปลงเกษตรกรเพอตรวจวเคราะห พชในขายเฝาระวง (มะละกอ ขาว ถวเหลอง ขาวโพด

ทานตะวน พรก สบปะรด ฝาย และมะเขอเทศ) และหนวยงานในภมภาค เฝาระวงแปลงมะละกอ ทไดรบรอง

GAP ตองไมเปนพชดดแปลงพนธกรรม

ทงนการควบคมการน าเขาและการสงออกสนคาพชทวไป รวมไปถงการตรวจตดตามเพอเฝาระวงพช

ในขายเฝาระวงภายในประเทศของกรมวชาการเกษตรมหลายขนตอนทตองปฏบตเชน การส ารวจพนทเกษตร

ทสมเสยงตอการปนเปอน GMOs การตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs การท าลายตวอยางหากตรวจพบ

การปนเปอน และการออกใบรบรองผลการวเคราะห ซงจะเหนไดวาทกๆขนตอนมความส าคญตอการ

ด าเนนงานของกรมวชาการเกษตร นอกจากนนขนตอนการด าเนนงานทส าคญอกขนตอนหนงคอ กระบวนการ

สมตวอยางพชเพอน ามาตรวจวเคราะหการปนเปอน

8


3.3 หลกการสมตวอยางพชเพอตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs

การตรวจวเคราะหการปนเปอนของสงมชวตดดแปลงพนธกรรม (GMOs) โดยใชเทคโนโลยการตรวจ

วเคราะหดเอนเอทตดตอพนธกรรมเขาไปในพช เปนวธทมประสทธภาพ มความไวและแมนย าสง สามารถ

ตรวจสอบการเจอปนในระดบต า ซงการสมตวอยางทมแผนการสมและการจดการต วอยางทด จะท าใหได

จ านวนตวอยางทเหมาะสมทเปนตวแทนของการตรวจวเคราะห ชวยเพมประสทธภาพและสรางความเชอมนใน

การตรวจวเคราะห ทงนในการตรวจวเคราะหหองปฏบตการจะใหการรบรองเฉพาะลอต โดยมหลกเกณฑการ

สมตามชนดของตวอยาง ดงน

1. เมลดพนธ (seed) จะใชวธการสมตวอยางตามมาตรฐานของ International Seed Testing

Association (ISTA)

2. เมลด (grain) จะใชวธการสมตวอยางของ The Grain and Feed Trade Association (GAFTA)

Sampling Rules No. 124

3. ตวอยางพชสดจากแปลง หรอตวอยางภาคสนาม จะใชหลกการสมทดดแปลงจากมาตรฐาน

European Joint Enforcement Group on Deliberate Release of GMOs (EEP-DR)

4. ผลตภณฑคงรปในรปแบบตางๆ ใชมาตรฐานสากล FAO/WHO Codex ซงส านกงานมาตรฐาน

ผลตภณฑอตสาหกรรมไดน ามาปรบใชเปนมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมในการสมตวอยาง

มอก. 456-2027

9


4. การสมตวอยางเมลดพนธตามมาตรฐานของ ISTA

การสมตวอยางเมลดตามกฎของ ISTA ใชเกณฑขนาดของลอตเมลดพนธพชกองหนงๆ ซงก าหนด

ไวแตกตางกนตามชนดและปรมาณ เมลดพนธ โดยมน าหนกมาตรฐานของเมลดพช (ตอ 1 ลอต)

ในป ค.ศ. 2004 ISTA Handbook on Seed Sampling (2nd edition) ไดปรบปรงขอก าหนดประเภทเมลด

พนธและขนาดลอตทใหญสดไวและบวกคาทยอมรบไดอก 5 เปอรเซนต (5 percent tolerance) ทงนหากม

น าหนกเกนกวาน าหนกสงสดของเมลดพนธตอหนงลอตตามทก าหนดในตารางท 1 ตองแบงเมลดออกเปน

อกลอตหนง

ตารางท 1 น าหนกสงสดของกองเมลดพนธ

ชนดเมลดพนธพช น าหนกเมลดสงสดตอ 1 ลอต (กก.)

คาทยอมรบไดในกรณทปรมาณไมพอดกบคา

มาตรฐาน (กก.) เมลดพนธขาวโพด (Zea mays) 40,000 42,000 เมลดพนธธญพช และเมลดพชทใหญกวา 25,000 26,500 เมลดพนธพชอนทมขนาดใกลเคยงเมลดพนธธญพช 20,000 21,000 เมลดพนธพชทมขนาดเลกกวาเมลดพนธธญพช 10,000 10,500 เมลดพนธไมยนตน เชน เฮเซลนท 5,000 5,250 เมลดพนธไมยนตนทมขนาดเลก 1,000 1,050 เมลดพนธไมดอกขนาดใหญ เชน ทานตะวน 10,000 10,500 เมลดพนธไมดอกขนาดเลก 5,000 5,250 เมลดพนธทมการเคลอบเมลด (coated seed) 40,000 42,000

การสมเกบตวอยางเมลดพนธเพอน ามาตรวจสอบ จ าเปนตองมการคดตวอยางเมลดพนธอยางถกตอง

และเพอใหเปนตวแทนของเมลดพนธทงหมดและใหแสดงถงคณภาพหรอองคประกอบทมอยในกองหรอลอต

เมลดพนธนนๆ ซงในการสมตวอยางเมลดพนธม 4 ขนตอน (รปท 1) ซงมรายละเอยดดงตอไปน

1. ตวอยางขนตน (primary sample) คอตวอยางเมลดพนธทไดจากแตละจดสมของกองเมลดพนธ

2. ตวอยางรวม (composite sample) คอ ตวอยางทไดจากการรวมตวอยางขนตนมารวมเขาเปน

ตวอยางเดยวกน

10


3. ตวอยางทสงไปทดสอบ (submitted sample) คอ ตวอยางทไดจากการลดจ านวนลงของตวอยาง

รวม

4. ตวอยางทใชในการทดสอบ (working sample) คอ ตวอยางทไดจากการลดจ านวนลงจากตวอยาง

ทสงไปทดสอบ

รปท 1 ขนตอนการสมตวอยางเมลดพนธ

11


4.1 ขนตอนการสมตวอยางเพอน ามาตรวจสอบ

การสมตวอยางเมลดพนธ จะเรมจากการสมตวอยางขนตนจากการสมจดตางๆในกองหรอลอตเมลด

พนธ (primary sample) แลวน ามารวมกนเปนตวอยางรวม (composite sample) โดยคลกเคลาใหเขากน

มากทสดเทาทจะเปนไปได ซงตวอยางรวมทไดสวนใหญมปรมาณมากเกนพอส าหรบการวเคราะหจง

จ าเปนตองลดปรมาณของตวอยางลงส าหรบน าสงหองปฏบตการเพอตรวจวเคราะหใหกบหองปฏบตการ โดย

สมจากตวอยางรวมอกครงเรยกตวอยางทสมไดชนนวาตวอยางเมลดพนธน าสงทดสอบ (submitted sample)

ทงนจ านวนและปรมาณตวอยางขนตนทสมนนจะตางกนขนอยกบชนดพชและขนาดของกองเมลดพนธรวมถง

ขนาดและจ านวนของภาชนะบรรจ (container) เชน ถงพลาสตก ถงกระดาษ กระสอบและกระปองเปนตน

หลกเกณฑในการสมตวอยางเมลดพนธขนตนแบงออกเปน 3 ประเภท ตามปรมาณของตวอยางคอ 1)

ตวอยางเมลดพนธทบรรจในภาชนะขนาดเลกกวา 15 กโลกรม 2) ตวอยางเมลดพนธทบรรจในภาชนะขนาด

ตงแต 15 – 100 กโลกรม และ 3) ตวอยางเมลดพนธทบรรจในภาชนะขนาดมากกวา 100 กโลกรม

4.1.1 การสมตวอยางเมลดพนธทบรรจในภาชนะขนาดเลกกวา 15 กโลกรม

ในกรณทเมลดบรรจอยในภาชนะบรรจซงมขนาดเลกกวา 15 กโลกรม การสมเพอใหไดตวอยาง

ขนตนจะตองด าเนนการหลายครง เพอใหไดปรมาณสดทายไมเกน 100 กโลกรม ทงนจะค านวณจ านวนหนวย

ทตองสมจากสมการท 1

……สมการ (1) ตวอยางท 1: เมลดพนธขาวโพดเพอการสงออกกองหนงบรรจในถง จ านวน 3,000 กระสอบ โดย 1 กระสอบ บรรจ

10 ถง รวมเปน 30,000 ถง แตละถงหนก 2 กโลกรม กองเมลดพนธนจงมน าหนกรวม 60,000 กโลกรม ซง

เกนปรมาณน าหนกสงสดของกองเมลดพนธขาวโพดทก าหนดไว (เกน 40,000 กโลกรม) จงตองแบงการสม

ตวอยางนออกเปน 2 ครง คอ

ครงท 1 จ านวน 40,000 กโลกรม หรอ 20,000 ถง หรอ 2,000 กระสอบ

ครงท 2 คอจ านวนตวอยางทเหลอ เทากบ 20,000 กโลกรม หรอ 10,000 ถง หรอ 1,000 กระสอบ

จากสตรการค านวณในสมการท 1 จะไดวา

จ านวนหนวยสมตวอยางขนตน = จ านวนของภาชนะบรระจ x ขนาดของภาชนะบรรจ (กโลกรม) 100

12


จ านวนหนวยสมครงท 1 = [จ านวนของภาชนะบรระจ x ขนาดของภาชนะบรรจ (กโลกรม)] /100 = (20,000 ถง x 2 กโลกรม)/100 = 400 ถง

จ านวนหนวยสมครงท 2 = [จ านวนของภาชนะบรระจ x ขนาดของภาชนะบรรจ (กโลกรม)] /100 = (10,000 ถง x 2 กโลกรม)/100 = 200 ถง

ดงนนปรมาณการสมขนตนทงหมด คอ 400 และ 200 ถง รวมเปน 600 ถง โดยสมจากกระสอบตางๆ แลวน ามารวมกนเปนตวอยางรวม (composite sample) โดยรวมเมลดพนธทงหมดเขาดวยกนคลกเคลาใหกระจายทวถงกน

จากนนท าการสมตวอยางเพอสงไปทดสอบ (submitted sample) โดยสมทงหมด 6 กโลกรม (สม 2 กโลกรม จากทกๆ 20,000 กโลกรม (ตารางท 2, ขาวโพด)) รวมเพอสงตรวจวเคราะห ณ หองปฏบตการตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs

ขนาดของตวอยางทสงไปทดสอบ (submitted sample)

ตวอยางทส งไปทดสอบ (submitted sample) ไดจากการสมจากตวอยางรวม (composite

sample) อกครงหนงโดยปรมาณของตวอยางทสงไปทดสอบจะแตกตางกนขนอยกบชนดและขนาดกองของ

เมลดพชซงสามารถตรวจสอบไดจากตารางท 2

ตารางท 2 ตารางน าหนกของตวอยางทสงไปทดสอบขนต า ชนดพช ไทย/ชอสามญ

ภาษาองกฤษ ชอวทยาศาสตร

น าหนกเมลดสงสดตอ 1 ลอต (กโลกรม)

น าหนกของตวอยางทสงไปทดสอบขนต า (กรม)

กระเจยบ (Okra) Hibiscus esculentus L. 20,000 1,000

ขาว (Rice) Oryza sativa L. 20,000 400

ขาวบารเลย (Barley) Hordeum vulgare L. 20,000 1,000

ขาวโพด (Corn) Zea mays L. 20,000 2,000*

ขาวฟาง (Sorghum) Sorghum bicolor (L.) Monech 10,000 900

ขาวไรย (Rye) Secale cereale L. 20,000 1,000

ขาวสาล (Wheat) Triticum aestivum L. 20,000 1,000

ขาวโอต (Oat) Avena sativa L. 20,000 1,000

คะนา (Chinese kale) Brassica oleracea L. 10,000 100

กะหล าปล (Cabbage) Brassica oleracea var. capitata 10,000 100

กะหล าดอก (Cauliflower) Brassica olereea var. botrytis 10,000 100

งา (Sesame) Sesamum indicum L. 10,000 70

13


ตารางท 2 ตารางน าหนกของตวอยางทสงไปทดสอบขนต า (ตอ) ชนดพช ไทย/ชอสามญ

ภาษาองกฤษ ชอวทยาศาสตร

น าหนกเมลดสงสดตอ 1 ลอต (กโลกรม)

น าหนกของตวอยางทสงไปทดสอบขนต า (กรม)

แตงกวา, แตงราน (Cucumber) Cucumis sativus L. 10,000 150

แตงโม (Water melon) Citrus vulgaris Schrad 20,000 1,000

แตงไทย (Musk melon) Cucumis melo L. 10,000 150

ถวแขก (Garden bean) Phaseolus vulgaris L. 20,000 1,000

ถวทอง (Golden gram) Phaseolu saureus Roxb. 20,000 1,000

ถวลนเตา (Golden Pea) Pisum sativum L. 20,000 1,000

ถวปากอา (Broad bean) Vicia faba L. 20,000 1,000

ถวฝกยาว (Yard long bean)

Vigna unguiculat (L.) Walpers

20,000 1,000

ถวลสง (Groundnut) Arachis hypogaca L. 20,000 1,000

ถวเหลอง (Soybean) Glycine max L. 20,000 2,000*

ทานตะวน (Sunflower) Helianthus annus L. 20,000 1,000

ปวยเลง (Spinach) Spinacia oleracea L. 10,000 250

ผกกาดกวางตง (Chinese cabbage) Brassica chinensis L. 10,000 40 ผกกาดเขยวปล (Chinese mustard)

Brassica juncca (L.) Czem 10,000 40

ผกกาดขาวปล (Pe-tsai cabbage) Brassica pekinensis Rupr 10,000 40 ผกกาดหน (Radish) Raphanus sativus L. 10,000 300

ผกกาดหอม (Lettuce) Lectuca sativa L. 10,000 30

ฝาย (Cotton) Gossypium spp. 20,000 1,000

พรก (พนธตางๆ ) (Bird chili, Hot pepper และ Sweet pepper)

Capsicum spp. 10,000 150

ฟกทอง (Pumpkin) Cucurbita moschata (Duch.) Peir 10,000 350

มะเขอยาว (Eggplant) Solanum melongena L. 10,000 150

มะเขอเทศ (Tomato) Lycopersicon esculentum Mill. 10,000 15

ยาสบ (Tobacco) Nicotina tabacum L. 10,000 25

หมายเหต * มาตรฐานหองปฏบตการตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs อางอง: International Rules for Seed Testing, handbooks, proceedings (Edition 2004)

: มาตรฐานการตรวจสอบและออกใบรบรองสนคาเทคโนโลยชวภาพ คณะท างานก าหนดมาตรฐานการตรวจสอบและออกใบรบรองสนคาเทคโนโลยชวภาพ พ.ศ. 2544

14


4.1.2 การสมตวอยางเมลดพนธทบรรจในภาชนะขนาด ตงแต 15 – 100 กโลกรม

ในกรณทเมลดบรรจอยในภาชนะบรรจซงมขนาด 15 – 100 กโลกรม และขนาดกองเมลดพนธ

มากกวา 100 กโลกรม นน ปรมาณการสมเพอใหไดตวอยางขนตนจะขนอยกบจ านวนของภาชนะบรรจใน

1 กองเมลดพนธโดยดจากตารางท 3 และสามารถดแนวทางการสมตวอยางไดจากตวอยางท 2

ตารางท 3 ปรมาณการสมตวอยางขนตนจากกองเมลดพนธในภาชนะบรรจขนาด 15 – 100 กโลกรม จ านวนภาชนะบรรจ (containers)

ใน 1 กองเมลดพนธ ปรมาณการสมตวอยางขนตน

1-4 สมตวอยางขนตน 3 ตวอยาง จากแตละ Container 5-8 สมตวอยางขนตน 2 ตวอยาง จากแตละ Container 9-15 สมตวอยางขนตน 1 ตวอยาง จากแตละ Container 16-30 สมตวอยางขนตน 15 ตวอยาง จากกองเมลดพนธ 31-59 สมตวอยางขนตน 20 ตวอยาง จากกองเมลดพนธ

มากกวาหรอเทากบ 60 สมตวอยางขนตน 30 ตวอยาง จากกองเมลดพนธ

4.1.3 การสมตวอยางตวอยางเมลดพนธทบรรจในภาชนะขนาดมากกวา 100 กโลกรม

ในกรณทเมลดบรรจอยในภาชนะบรรจซงมขนาดมากกวา 100 กโลกรม และขนาดกองเมลดพนธ

มากกวา 100 กโลกรม นน ปรมาณการสมเพอใหไดตวอยางขนตนจะขนอยกบจ านวนของภาชนะบรรจ ทงน

สามารถดตวอยางการค านวณไดจากตวอยางท 2 เพยงแตปรมาณการสมตวอยางขนตนใหพจารณาตามตาราง

ท 4

ตารางท 4 ปรมาณการสมตวอยางขนตนจากกองเมลดพนธขนาดมากกวา 100 กโลกรม ขนาดของกองเมลดพนธ (กก.) ปรมาณการสมตวอยางขนตน

101 - 500 สมตวอยางขนตน 5 ตวอยาง จากกองเมลดทงหมด 501 -3,000 สมตวอยางขนตน 1 ตวอยางจากทกๆ 300กก.ของกองแตไมนอย

กวา 5 ตวอยาง 3,001-20,000 สมตวอยางขนตน 1 ตวอยางจากทกๆ 500 กก.ของกองแตไมนอย

กวา 10 ตวอยาง มากกวา 20,000 สมตวอยางขนตน 1 ตวอยางจากทกๆ 700 กก.ของกองแตไมนอย

กวา 40 ตวอยาง

15


ตวอยางท 2: จากตารางท 3 และ 4 เมลดพนธขาวโพดเพอการสงออกกองหนงบรรจในกระสอบ จ านวน 1000

กระสอบ โดย 1 กระสอบ หนก 50 กโลกรม กองเมลดพนธนจงมน าหนกรวม 50 ตน ซงเกนปรมาณน าหนก

สงสดของกองเมลดพนธขาวโพดทก าหนดไว (เกน 40,000 กโลกรม) จงตองแบงการสมตวอยางนออกเปน

2 ครง คอ

ครงท 1 จ านวน 40,000 กโลกรม หรอ 800 กระสอบ

ครงท 2 คอจ านวนตวอยางทเหลอ เทากบ 10,000 กโลกรม หรอ 200 กระสอบ

ดงนน จากตารางท 3 จ านวนหนวยสมทง 2 ครง สมตวอยางขนตน 30 ตวอยาง/ชดสม จากกองเมลดพนธ รวม 60 ตวอยาง ตวอยางละ 2 กโลกรม โดยสมจากกระสอบตางๆ แลวน ามารวมกนเปนตวอยางรวม (composite sample) โดยรวมเมลดพนธทงหมดเขาดวยกนคลกเคลาใหกระจายทวถงกน จากนนท าการสมตวอยางเพอสงไปทดสอบ (submitted sample) โดยสมทงหมด 6 กโลกรม (สม 2 กโลกรม จากทกๆ 20,000 กโลกรม (ตารางท 2, ขาวโพด)) รวมเพอสงตรวจวเคราะห ณ หองปฏบตการตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs

16


5. การสมตวอยางเมลดเพอใชส าหรบอาหารสตวหรอแปรรปตามกฎของ GAFTA

GAFTA (Grain and Feed Trade Association) เปนสมาคมการคาอาหารและเมลดพนธ พช

ระหวางประเทศทมสมาชกกวา 1650 รายใน 94 ประเทศ เปาหมายของการจดตงสมาคมคอ การสงเสรม

การคาสนคาเกษตร สนคาเครองเทศและผลตภณฑทวไป เพอปกปองผลประโยชนของสมาชกทวโลก

ส าหรบเมลดเพอใชส าหรบอาหารสตวหรอแปรรป (grain) ทมการน าเขาจะใชวธการสมตวอยางของ

The Grain and Feed Trade Association (GAFTA) Sampling Rules No. 124 โดยการสมหรอการชก

ตวอยางตองด าเนนการตามขนตอนของกฎกาฟตาในระหวางการขนเมลดพชผานจดชกตวอยาง โดยจดทชก

ตวอยางตองผานความเหนชอบจากผควบคมคณภาพ และเลอกดวยความระมดระวง เพราะจะตองเปนตวแทน

ของสนคาทงหมด

5.1 การสมตวอยางจากสนคาเมลดพช

การสมตวอยางสนคาจะตองไดรบการชกตวอยางดวยความมระบบและสม าเสมอ ทงนเพอใหได

ตวอยางทเปนตวแทนของสนคาทงหมด จ าเปนตองเกบตวอยางเหลานนไวในทมดชด และปลอดภยจากการ

ปนเปอน หลงจากนนตวอยางทไดจากการชกสนคาทงหมดจะตองน ามารวมและผสมใหเขากนอยางด แลวจง

แบงออกใหไดขนาดเพยงพอทจะน าไปสงตรวจ (ตารางท 5) ซงสามารถดแนวทางการสมตวอยางไดจาก

ตวอยางท 3

ตารางท 5 แสดงปรมาณการสมตวอยางสนคาโดยพจารณาจากขนาดของ จ านวนเมลดพชและขนาดของภาชนะบรรจ ขนาดสนคา (ตน) 0-5000 5001-10,000 10,001-25,000 >25,000 ขนาดของกอง (ตน/กอง) 500 1,000 2,500 5,000 จ านวนจดขนต าของสนคาทตองสมตอกอง (จด/กอง)

21 จด ขนไป 31 จด ขนไป 41 จด ขนไป 51 จด ขนไป

น าหนกสงสดของตวอยางขนตนจากการสม (กโลกรม/จด)

1 1 1 1

น าหนกตวอยางรวมขนต าจากการสมตอกอง (กโลกรม/กอง)

20 30 40 50

* ตวอยางสงตรวจวเคราะหจะด าเนนการสมจากตวอยางรวมทมการผสมใหกระจายตวอยางทวถงโดยสมมา 3 กโลกรมทกๆ ลอตสนคาขนาด 5,000 ตน

17


ตวอยางท 3: การสมตวอยางจากสนคาเมลดพชขนาดทงหมด 9,000 ตน

วธการ จากการเปรยบเทยบขอมลจากตารางท 5 พบวาผสมจะตองด าเนนการสมตวอยางโดยแบงขนาดกอง

เมลดพชออกเปนกองละ 1,000 ตน จ านวน 9 กอง แตละกองจะตองสมชกตวอยางแบบไมเฉพาะเจาะจง

จ านวน 31 จด/กอง ขนไป โดยในแตละจดตองท าการชกตวอยางมาไมเกน 1 กโลกรม จากนนน าตวอยางทสม

ไดในแตละจดมารวมกน ซงควรจะไดน าหนกรวมกนมากกวา 30 กโลกรม/กอง

นอกจากนลอตสนคาเมลดพชเรมตนขนาด 5,000 ตน จะตองท าการสมตวอยางมา 3 กโลกรม

ดงนนสนคาเมลดพชขนาดทงหมด 9,000 ตน จงสามารถแบงตวอยางไดเปน 2 ลอต จงตองท าการสมตวอยาง

ทงสนเทากบ 6 กโลกรม (2 ลอต x 3 กโลกรม) โดยท าการสมตวอยาง 6 กโลกรมนจากตวอยางทไดรวบรวม

สมมาแลวในขางตน ซงสามารถสรปวธการสมตวอยางเมลดพชดงแสดงในรปท 2

แบงขนาดกองเมลดพชออกเปนกองละ 1,000 ตน จ านวน 9 กอง (สามารถกะระยะได)

ชกตวอยางแบบไมเฉพาะเจาะจงจ านวน 31 จด/กอง ขนไป จดละไมเกน 1 กโลกรม จนครบ 9 กอง

1 2

3 4 5 6 7 8 9

• จากปรมาณตวอยางเรมตนท าการสม 3 กโลกรม/ 5,000 ตน (ลอตละ 5,000 กก.)

• เทากบ 2 ลอต x 3 กก. = 6 กก.

น าตวอยางทสมไดแตละจดทง 9 กองมารวมกน (น าหนกรวมกนมากกวา 30 กโลกรม/กอง)

6 กโลกรม

ขนท 1

กองท 1 ขนท 2

ขนท 3 ขนท 4

ตวอยางสนคาเมลดพชขนาดทงหมด 9,000 ตน

รปท 2 แสดงการสมตวอยางจากสนคาเมลดพชตามกฎของ GAFTA

18


6. การสมตวอยางพชสดจากแปลงปลกตามมาตรฐาน EEP-DR

European Joint Enforcement Group on Deliberate Release of GMOs (EEP-DR) เปนเครอขาย

ของผตรวจการของสหภาพยโรปเกยวกบการปลอย GMOs โดยเจตนา จงไดมการรวมกลมกนเพอพฒนา

ขนตอนการด าเนนงานมาตรฐาน (Standard Operating Procedure: SOP) ของการสมตวอยางในแปลง

ภาคสนาม และการสมตวอยางเมลดพนธในยโรป เพอใหตวอยางทไดรบการสมเปนตวแทนทดทสดส าหรบการ

วเคราะหการปนเปอน GMOs

ในปจจบนประเทศตางๆ ทวโลกไดมการวจยพฒนาพชดดแปลงพนธกรรมหลากหลายชนด และประเทศ

ไทยเปนประเทศเกษตรกรรมทมการปลกพชหลากหลายชนดเพอการสงออกโดยมการน าเขาทงเมลดพนธ เชอ

พนธ หนอพนธ จากตางประเทศ อยางไรกตามประเทศไทยหามมใหมการปลกพชดดแปลงพนธกรรมเชง

การคาจงท าใหเกดความเสยงจากการหลดรอด หรอการลกลอบน าเขาเมลดพนธทมการดดแปลงพนธกรรม

การสมตวอยางพชจากแปลงของเกษตรกรเพอเฝาระวงจงมความจ าเปนและส าคญอยางยง โดยเฉพาะกลมพช

ทมความเสยงสง เชน มะละกอ ถวเหลอง ขาวโพด ฝาย และพชชนดอนๆ ทมความเสยงในการปนเปอนต า

เชน ขาว ออย มนส าปะหลง สปปะรด มนฝรง พรก มะเขอเทศ เปนตน ทงนเพอใชเปนฐานขอมลและอางอง

ในกรณทเกดปญหาขอพพาททางดานการสงออกกบตางประเทศได โดยหองปฏบตการตรวจวเคราะหสนคาพช

และผลตภณฑพชดดแปรพนธกรรม กลมวจยพฒนาการตรวจสอบพชและจลนทรยดดแปรพนธกรรม

ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ กรมวชาการเกษตร ไดก าหนดขนตอนการสมตวอยางพชสดจากแปลงปลก

ดงไดอธบายไวในรปท 3

6.1 การประเมนความเสยงกอนการสมตวอยาง

เพอใหสามารถก าหนดจ านวนตวอยางทจะสมตวอยางพชสดจากแปลงปลกไดอยางถกตองและแมนย า

การประเมนความเสยงของแปลงปลกกอนทจะด าเนนการสมเกบตวอยางเพอตรวจวเคราะห จงเปนสงจ าเปน

เนองจากเปนเครองมอทจะชวยก าหนดปรมาณตวอยางใหมความครอบคลมเพยงพอส าหรบการตรวจวเคราะห

พชจากแปลงปลก และจากปญหาการปนเปอนของมะละกอดดแปลงพนธกรรมในประเทศไทย คมอฉบบนจง

ขอยกตวอยางการสมมะละกอจากแปลงปลก เพออธบายใหผอานไดเหนภาพทชดเจน และยงสามารถใชเปน

แนวทางส าหรบการสมพชชนดอนทมความเสยงไดอกดวย โดยการประเมนความเสยงจากแปลงปลกกอนการ

สมตวอยางมหลากหลายกรณ ซงสามารถดเพมเตมไดในตารางท 6

19


รปท 3 สรปขนตอนการสมตวอยางพชสดจากแปลงปลก ตามขอก าหนดของหองปฏบตการตรวจวเคราะห

สนคาพชและผลตภณฑพชดดแปรพนธกรรม

20


ตารางท 6 กรณการเกดความเสยงในการประเมนความเสยงจากแปลงปลกกอนการสมตวอยาง กรณการเกดความเสยง ค าอธบาย

กรณท 1 แปลงทจะด าเนนการสมเปนแปลง Non-GAP (กรมวชาการเกษตร) และไมเคยไดรบการรบรองแปลง GAP มากอน

หากแปลงปลกเปนแปลง Non-GAP แปลงปลกจะไมมระบบการควบคมการปลก ไมมทมาของเมลดพนธและมการสมตรวจตดตามซงท าใหมความเสยงสงมากทจะมการปนเปอนมะละกอ GM

กรณท 2 มขอมลวาแปลงตดกนหรอในรศม 10 กม. เปนแปลง Non-GAP ทเปนพชชนดเดยวกน (เชนปลก มะละกอ เหมอนกน)

ถงแมวาแปลงมะละกอทจะด าเนนการสมเปนแปลง GAP แตหากแปลงรอบๆ เปนแปลงมะละกอ Non-GAP ทงหมด ยอมมความเสยงทผลมะละกอทไดจะเกดการปนเปอน GMOs เชนเดยวกน และหากความหนาแนนของแปลง Non-GAP รอบๆ สง แปลงทจะด าเนนการสมกยงมความเสยงสง เพราะมะละกอเปนพชผสมขาม

กรณท 3 ไมมทมาของเมลดพนธทใชปลกทมาของเมลดพนธท ใชปลกเปนการเกบรวบรวมรนตอรน

หากเมลดพนธทใชปลกในแปลงปลกไมมทมาวาเปนเมลดพนธ Non-GMOs มะละกอทปลกในแปลงปลกอาจมการปนเปอนมะละกอ GMOs ได

กรณท 4 ทราบทมาของเมลดพนธทใชปลกเปนการเกบรวบรวมรนตอรน

หากเมลดทใชปลกในขนตนไดรบการรบรองวาเปน Non-GMOs ความเสยงในการเกบเมลดรนกอนหนามาปลกในรนตอไปถอวาความเสยงต า แตกยงมความเสยงหากวาแปลงปลกไมใชแปลงเดยวและต งอยโดยมแปลง Non-GAP อยรอบการเกบเมลดจากรนกอนหนามาปลกยอมท าใหเกดความเสยงทจะปนเปอน GMOs

กรณท 5 มขอมลวาแปลงตดกนในรศม 10 กม. เปนแปลง GMOs หรอมประวตตรวจพบ GMOs

เนองดวยมะละกอเปนพชผสมขามจงอาจกอใหเกดความเสยงทลกจะเกดการปนเปอน GMOs ในแตละรอบปลก

กรณท 6 เจาของแปลงหรอบรษททดแลแปลงไมม หรอไมเคยมแผนการสมตรวจ GMOs ในรอบปลก รายป หรอรายไตรมาส

แปลงขาดการควบคมและมความเสยงทจะเกดการปนเปอน GMOs ได

กรณท7 แปลงทจะด าเนนการสมมลกษณะตรงตามลกษณะของ GMOs เชน มะละกอทนทานไวรส หากพบวาแปลงมะละกอท จะไปส ม มะละกอในแปลงไมมโรคใบดางวงแหวน ทงทระบบการดแลไมด เปนตน

แปลงมะละกอดงกลาวมความเสยงสงหากมลกษณะตรงตามลกษณะของ GMOs

* GAP (Good Agriculture Practices) คอ การผลตพชตามระบบเกษตรดทเหมาะสม ซงมการรบรองระบบ GAP ภายใตกรมวชาการเกษตร

21


จากหลกเกณฑการประเมนความเสยงการปนเปอน GMOs ในแปลงปลก สามารถดขอมลในแปลงท

ท าการส ารวจนนๆ แลวน าขอมลดงกลาวมาเปรยบเทยบกบตารางท 7 เพอท าการใหคะแนนความเสยง

ภายหลงจากการรวมคะแนนแลวสามารถแบงระดบความเสยงของแปลงออกเปน 3 ระดบ คอ ต า กลาง และ

สง ซงในแตละระดบความเสยงนนไดก าหนดรอยละการสมทเหมาะสมส าหรบการสมพชในแปลงปลกโดยคด

จากคะแนนความเสยง ดงแสดงในตารางท 8

ตารางท 7 หลกเกณฑการประเมนความเสยงการปนเปอน GMOs ในแปลงปลก

ล าดบท ขอมลแปลงทมผลตอความเสยงปนเปอน GMOs คะแนนความ

เสยง* 1 แปลงทจะด าเนนการสมเปนแปลง Non-GAP และไมเคยไดรบการรบรองแปลง

GAP มากอน 5

2 ทมาของเมลดพนธทใชปลกเปนการเกบรวบรวมรนตอรน 3 3 ไมมทมาของเมลดพนธทใชปลก 5 4 พชทจะด าเนนการสมเปนพชทมการสบพนธแบบเกสรผสมขาม 2 5 มขอมลวาแปลงตดกนเปนแปลง GMOs หรอมประวตตรวจพบ GMOs 5 6 มขอมลวาแปลงในรศม ๑๐ กม. เปนแปลง GMOs หรอมประวตตรวจพบ GMOs 3 7 มขอมลวาแปลงตดกนหรอในรศม ๑๐ กม. เปนแปลง Non-GAP ทเปนพชชนด

เดยวกน 2

8 เจาของแปลงหรอบรษททดแลแปลงไมมหรอไมเคยมแผนการสมตรวจ GMOs ในรอบปลก รายปหรอรายไตรมาส

2

9 พชทจะด าเนนการสมมลกษณะตรงตามลกษณะของ GMOs เชน มะละกอทนทานไวรส หากพบวาแปลงมะละกอทจะไปสม มะละกอในแปลงไมมโรคใบดางวงแหวน ทงทระบบการดแลไมด เปนตน

3

หมายเหต: *การใหคะแนนหากมความเสยงใหใสคะแนนตามระบในชองคะแนนความเส ยง หากไมมใหคดคะแนนเปนศนย ตารางท 8 ระดบความเสยงและรอยละการสมทเหมาะสม ชวงคะแนนจาการประเมนความเสยง ระดบความเสยง รอยละการสมทเหมาะสม (%)

0-10 ต า 10 % ของจ านวนตนทงหมด 11-20 กลาง 15 % – 20 % ของจ านวนตนทงหมด 21-30 สง 30 % ของจ านวนตนทงหมด

หมายเหต: ทงนในกรณทไมทราบระดบความเสยงใหท าการสมท 10% ของจ านวนตนทงหมดเปนอยางนอย

22


6.2 การสมตวอยางจากผลสด และตนกลาจากแปลงปลก

เนองจากพชสดจากแปลงมในหลายลกษณะจงสงผลใหมวธในการสมทแตกตางกน เพอใหมความ

เหมาะสมกบตวอยางลกษณะนนๆ ในทนจะขอกลาวถงการสมตวอยางจากพชสด 2 ลกษณะ คอการสม

ตวอยางผลสดจากโรงคดบรรจและทอนพนธพช และการสมตวอยางตนกลา

6.2.1 การสมตวอยางผลสดจากโรงคดบรรจและทอนพนธพช

ในกรณทเจาหนาทสม เจาหนาทดานกกพชและเกษตรกรผปลกตองการทราบวาผลสดหรอทอน

พนธพชมการปนเปอน GMOs หรอไม สามารถด าเนนการสมผลสดหรอทอนพนธตามตารางการสมตวอยาง

จากโรงคดบรรจหรอกองตวอยาง (ตารางท 9: ผก และตารางท 10: ผลไม)

ตารางท 9 การสมตวอยางผลจากโรงคดบรรจหรอกองตวอยาง (ชนดพช : ผก) น าหนกของกอง (กโลกรม) จ านวนจดเกบ น าหนกตอจด (กรม) น าหนกรวมตอตวอยาง (กรม)

นอยกวา 50 3 100 300 – 1000

50 – 500 5 100 500 – 1000 มากกวา 500 10 100 1000

ตารางท 10 การสมตวอยางผลจากโรงคดบรรจหรอกองตวอยาง (ชนดพช : ผลไม)

น าหนกของกอง (กรม) ตวอยางผลไม ปรมาณขนต าตอตวอยาง (กรม) นอยกวา 25 ลองกอง ล าไย 1000 กรม

25 – 250 สม มงคด มะมวง 1000 กรม (ไมนอยกวา 10 หนวย, ผล)

มากกวา 250 มะละกอ สปปะรด ทเรยน 2000 กรม (ไมนอยกวา 5 หนวย, ผล)

6.2.2 การสมตวอยางตนกลา

การสมตวอยางจากพชสดในลกษณะของตนกลา มวธในการสมซงจะยกตวอยางเพอประกอบการ

อธบายดงน

1) วธการสมตวอยางตนกลา

ตวอยางท 4: การสมตนกลาจ านวน 100 ตน ใหแบงออกเปน 10 แถว แถวละ 10 ตน และตงชอแตละแถว เชน L 1 – L 10 ด าเนนการเกบใบออน

ของตนกลาทกตน ตนละ 1 ใบ โดยใหเกบอยางเรยงล าดบไปทละแถว จากนนท าการรวมตวอยางจ านวน 50 ใบ เปน 1 ตวอยาง ดงนนตวอยางตนกลา 100 ตน จะม 2 ตวอยาง ดงแสดงในรปท 4 และด าเนนการสงตวอยางเพอตรวจวเคราะห ณ หองปฏบตการตรวจวเคราะหสนคาพชและผลตภณฑพชดดแปรพนธกรรม

23


(GMOs Lab) อาคารปฏบตการ กลมวจยพฒนาการตรวจสอบพชและจลนทรยพชดดแปรพนธกรรม ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ กรมวชาการเกษตร หรอหองปฏบตการอนๆ ทไดรบการรบรองจากกรมวชาการเกษตร

รปท 4 แสดงการสมตวอยางจากพชสดในลกษณะของตนกลา

2) การรายงานผลการตรวจวเคราะห GMOs และการด าเนนการ

ภายหลงจากทราบผลการตรวจวเคราะหวา ตนกลาดงกลาวไมมการปนเปอนของพชดดแปลงพนธกรรม (Negative: Not detected) ทง 2 ตวอยาง นนแสดงวาตนกลาทง 100 ตน มความปลอดภยและเปน Non-GMOs สามารถน าไปลงแปลงปลกได

แตถาหากมการรายงานผลการตรวจวเคราะหวามการปนเปอนของพชดดแปลงพนธกรรม (Positive: Detected) สามารถแปลความเปนกรณไดดงน

• ผลการตรวจวเคราะหทง 2 ตวอยาง มการปนเปอนของพชดดแปลงพนธกรรม แสดงวาในตนกลาจ านวน 100 ตน มโอกาสปนเปอน GMOs

• เฉพาะผลการตรวจวเคราะหในตวอยางท 1 มการปนเปอนของพชดดแปลงพนธกรรม (ตวอยางท 2 เปน Not-detected) แสดงวาในตนกลาจ านวน 50 ตน ในแถวท L1-L5 มโอกาสปนเปอน GMOs (แสดงในรปท 5)

• เฉพาะผลการตรวจวเคราะหในตวอยางท 2 มการปนเปอนของพชดดแปลงพนธกรรม (ตวอยางท 1 เปน Not-detected) แสดงวาในตนกลาจ านวน 50 ตน ในแถวท L6-L10 มโอกาสปนเปอน GMOs

เมอพบการรายงานผลวามการปนเปอนของพชดดแปลงพนธกรรมใหท าการเกบตวอยางใหมอกครง เพอสงตรวจวเคราะหผลในหองปฏบตการฯ โดยมวธการเกบตวอยางดงนคอ เกบใบออนของตนกลา 1 ใบ/ตน ในแตละแถวของกลมตวอยางทพบวามการปนเปอน GMOs นนคอจ านวน 10 ใบ เปน 1 ตวอยาง ดงนนตวอยางตนกลา 50 ตน จะม 5 ตวอยาง ดงอธบายในรปท 5 เมอผลการตรวจวเคราะหวาตนกลาแถวใดมการปนเปอนของพชดดแปลงพนธกรรม ใหท าลายตนกลาในแถวนนๆ ทงทงหมด หรอหากตองการทราบผลการตรวจ

L1 L2 L3 L4 L5 L6 L7 L8 L9 L10

ตวอยางท 2 ตวอยางท 1

เกบตวอยาง 1 ใบ/ตนกลา

24


วเคราะหเปนรายตน ใหท าการเกบตวอยางตนกลา 1 ใบ/ตน คดเปน 1 ตวอยาง และภายหลงจากทราบผลการตรวจวเคราะหแลวสามารถท าลายเฉพาะตนกลาทเปน GMOs ได

รปท 5 วธการเกบตวอยางเมอมการรายงานผลวาตวอยางท 1 มการปนเปอนของ GMOs แตตวอยางท 2 ไมเปน GMOs

6.2.3 การสมตวอยางมะละกอจากแปลงเพอขอรบรองแปลง GAP

ในหวนจะอธบายการสมตวอยางมะละกอจากแปลงปลกในการตรวจวเคราะหหาการปนเปอนของ

พชดดแปลงพนธกรรม เพอขอการรบรองเปนแปลง GAP ของกรมวชาการเกษตร ซงจะแบงออกเปน 2 ระยะ

ดงนคอ

1) การสมตวอยางมะละกอจากแปลงเพอยนขอรบรองแปลง GAP ครงแรกหรอตออาย

เจาหนาทผสมตวอยางจะตองด าเนนการประเมนความเสยงกอนทจะด าเนนการสมและจะตอง

ด าเนนการสมตามรอยละความเสยงทประเมนได (ดหวขอ 6.1 การประเมนความเสยงกอนการสมตวอยาง)

ทงนการสมตวอยางเพอยนขอรบรองแปลง GAP นนจะด าเนนการดงน

• ท าการสมโดยการเกบใบมะละกอโดยเดนสมในแปลงแบบไรทศทาง (Random) และสมเกบใบออน

ตนละ 1 ใบ

• ท าสญลกษณตนมะละกอทเกบตวอยางทกตน

• หากมความจ าเปนตองสมเมลด ใหดวธการสมเมลดตามวธการสมเมลดในคมอฉบบน

• หากแปลงมความเสยงในระดบสงตองด าเนนการสมเกบผลมะละกอดวย

L1 L2 L3 L4 L5 L6 L7 L8 L9 L10


ไมตองเกบตวอยาง

เกบตวอยาง 1 ใบ/ตนกลา

เปน GMOs ไมเปน GMOs


ตองเกบตวอยาง

ตวอยางใหมท 1 2 3 4 5

25


2) การสมตวอยางมะละกอเพอการเฝาระวงแปลง GAP ประจ าป (หลงจากไดรบการรบรองแปลงแลว)

เจาหนาทผสมตวอยางจะมหลกในการสมตวอยางมะละกอคลายกบการสมตวอยางมะละกอจากแปลง

เพอยนขอรบรองแปลง GAP ครงแรกหรอตออายในขางตน เพยงแตจะมรายละเอยดทแตกตางกนเลกนอยดงน

• ท าการสมโดยการเกบผลมะละกอ ตนละ 1 ผล โดยเดนสมในแปลงแบบไรทศทาง (Random)

• ท าสญลกษณตนมะละกอทเกบตวอยางทกตน

• หากมการปลกซอมหรอปลกมะละกอเพม ตองเกบตวอยางใบของตนทปลกซอมหรอปลกเพมมาดวย

6.2.4 อปกรณทใชในการเกบตวอยางพช อปกรณทใชในการเกบตวอยางพชนนมความจ าเปน และส าคญ ดงนนจงควรเตรยมอปกรณให

พรอมกอนทจะมการเกบตวอยาง ซงอปกรณตางๆ มรายละเอยดดงนคอ

1) สตกเกอรส าหรบตดถงเกบตวอยาง

ควรมรายละเอยดตางๆ ทระบชอเกษตรกรหรอบรษท ชนดตวอยางพช อายพช ลกษณะตวอยาง วธการสง

ตวอยาง การบรรจตวอยาง ลกษณะแปลง ทอยแปลง ชอผสมตวอยาง เปนตน (รปท 6)

รปท 6 สตกเกอรส าหรบตดถงเกบตวอยาง

2) กลองโฟม และน าแขงส าหรบเกบตวอยาง

เมอเกบตวอยางทไดจาการสมลงในกลองโฟมแลว (รปท 7) จะมการใสน าแขงเพอรกษาสภาพของตวอยางพชไมใหเนาเสย

26


รปท 7 กลองโฟมส าหรบเกบตวอยาง

3) แอลกอฮอล แอลกอฮอลส าหรบท าความสะอาดอปกรณ (รปท 8) เชน กรรไกร มด เพอปองกนการปนเปอนของตวอยางพชในแตละตน

รปท 8 แอลกอฮอล 4) อปกรณตางๆทเกยวของ

เชน ทชช หนากาก กรรไกร ปากกา ดนสอ ยางวง ถงด า ถงพลาสตกใส และตะกรา เพอใชอ านวยความสะดวกในการเกบตวอยาง (รปท 9)

รปท 9 อปกรณตางๆ ทเกยวของกบการเกบตวอยาง

27


6.2.5 ขนตอนการเกบตวอยางใบและผลมะละกอ

ขนตอนในการเกบตวอยางใบและผลมะละกอมขอทพงปฏบตดงน

1) ตรวจสอบต าแหนงทตงของแปลงปลก และจดบนทกเพอใชในการตรวจสอบกลบกรณวเคราะหผลแลวพบ

พชดดแปลงพนธกรรม (รปท 10)

รปท 10 แสดงการตรวจสอบต าแหนงทตงของแปลงตวอยาง 2) การเกบตวอยางใบมะละกอในการสมเพอสงตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs จากแปลงปลกนนใหเดน

เกบแบบสมไรทศทาง และควรตดแทกตนหรอท าสญลกษณตนเพอใหสามารถตรวจสอบยอนกลบได (รปท

11)

รปท 11 แสดงการท าสญลกษณตนมะละกอเพอใหสามารถตรวจสอบยอนกลบได

28


3) เกบเฉพาะตวอยางใบออน และผลออนของตนละกอ เพอความสะดวกในการตรวจวเคราะห และประหยดพนทในการเกบรกษาตวอยาง (รปท 12 และ13)

รปท 12 ลกษณะตวอยางใบออนทเหมาะสม/ ไมเหมาะสมในการสมเกบตวอยางจากแปลงมะละกอ

รปท 13 ลกษณะตวอยางผลออนของมะละกอทเหมาะสมในการสมเกบตวอยางจากแปลงมะละกอ

29


4) ในการเกบตวอยางควรสวมถงมอทกครง และท าความสะอาดดวยแอลกอฮอล 70 เปอรเซนต เมอมการเปลยนแปลงหรอกลมตวอยางในการเกบใหม (รปท 14) และควรตดฉลากขอมลพชใหเรยบรอยดงแสดงในรปท 15

รปท 14A สวมทกมอในการเกบตวอยาง (วธทถกตอง) รปท 14B ไมสวมทกมอในการเกบตวอยาง (วธทผด)

รปท 15 แสดงวธการเกบทถกตองโดยใสถงมอยางชนดใชแลวทง เกบใบออนขนาดประมาณ 1 ฝามอ ตนละ 1

ใบรวม 50 ใบ เปน 1 ตวอยางบรรจใสถงพลาสตกหรอถงซปทใหมสะอาด โดยตองเจาะรระบายอากาศไวรอบๆ ถง (กรณไมเกบตวอยางคางคน)

A B

30


5) บรรจตวอยางลงในถงพลาสตก ปดปากถงใหมดชด และใสลงในกลองโฟม จากนนใสน าแขงเพอรกษาสภาพตวอยางไมใหเนาเสย เพอท าการขนสงส าหรบตรวจวเคราะห ในกรณตองเกบตวอยางคางคน (รปท 16)

รปท 16 แสดงวธการเกบรกษาตวอยาง (กรณเกบตวอยางคางคน)

6) ตวอยางลกษณะใบมะละกอทไมเหมาะสมทไดจากการสมตวอยางของเกษตรกร (รปท 17)

ใบแก ขาดแหวง ไมสมบรณ ใบมการเนาและขนาดเลกเกนไป

การสมเกบใบมะละกอในขณะทตวอยางเปยก แลวท าการขนสง อาจท าใหตวอยางเนาเสยได

รปท 17 ตวอยางลกษณะใบมะละกอทไมเหมาะสม

31


7. การสมตวอยางผลตภณฑแปรรป กรณมะละกอ ซงประกาศเปนพชควบคมเฉพาะ

เนองจากมะละกอไดถกประกาศเปนพชควบคมเฉพาะ ดงนนนอกจากจะมการสมตรวจการปนเปอน

GMOs ในมะละกอสดจากแปลงปลกแลว ผลตภณฑแปรรปตางๆ ทมาจากมะละกอ หรอมมะละกอเปน

สวนประกอบกจ าเปนตองมการสมเกบตวอยางเพอตรวจวเคราะหดวยเชนเดยวกน ซงมหลกในการสมตวอยาง

ดงน

7.1 การสมเกบตวอยางผลตภณฑมะละกอแปรรปแชแขง อบแหง และบรรจกระปอง

ผลตภณฑอาหารแปรรปพชแชแขง และอบแหง เชน มะละกอแชแขง มะละกออบกรอบ มะละกออบแหง

และอาหารกระปอง หรอบรรจในกระปก เชน มะละกอดองน าปลา มะละกอดองเปรยว เปนตน จะใชหลกการ

สมแบบกระจายตวไมทวถง (Heterogeneous distribution) โดยการก าหนดจ านวนจดทสมตวอยาง และ

น าหนกตวอยางรวมในการสม มความแตกตางกนไปขนอยกบปรมาณการสงออกทงหมดในแตละครงนนๆ ซงม

หลกในการพจารณาดงแสดงในตารางท 11

ตารางท 11 การสมตวอยางแบบการกระจายตวไมทวถง (Heterogeneous distribution) ส าหรบผลตภณฑมะละกอแปรรปแชแขง อบแหง และบรรจกระปอง ปรมาณการสงออก

ทงหมด (ตน) จ านวนจดสมตวอยาง

(อยางนอย) (จด)* น าหนกตวอยางรวม (อยางนอย) (กก.)**

จ านวนตวอยางสงหองปฏบตการ (จ านวนตวอยาง)

≤ 0.1 10 3 1 (≥ 3 กก./ตวอยาง) >0.1 - ≤ 0.2 15 4.5 1 (≥ 4.5 กก./ตวอยาง) >0.2 - ≤ 0.5 20 6 1 (≥ 6 กก./ตวอยาง) >0.5 - ≤ 1.0 30 9 - <12 1 (≥ 9 กก./ตวอยาง) >1.0 - ≤ 2.0 40 12 2 (≥ 6 กก./ตวอยาง) >2.0 - ≤ 5.0 60 18 2 (≥ 9 กก./ตวอยาง) >5.0 - ≤ 10.0 80 24 3 (≥ 8 กก./ตวอยาง) >10.0 - ≤ 15.0 100 30 3 (≥ 10 กก./ตวอยาง)

* น าหนกของจดทสมแตละจดจะตองมากกวา 300 กรม

**ในกรณของตวอยางทบรรจในภาชนะขนาดเลก เชนกระปอง กระปก ถง น าหนกรวมสามารถเปลยนแปลงได

32


เนองจากบรรจภณฑแตละชนดจะมน าหนกตอหนงหนวยบรรจภณฑทแตกตางกนออกไป ดงนนเพอใหสามารถสมตวอยางไดอยางถกตอง จงมวธปฏบตในการสมตวอยางซงขนอยกบปรมาณน าหนกของบรรจภณฑทแตกตางกนออกไป (ตารางท 11) อยางไรกตามหากวธการสมตามตารางท 11 ไมสามารถด าเนนการไดในทางปฏบตเนองดวยขอจ ากดของราคาสนคา ใหพจารณาใชวธอนทท าใหไดตวแทนตวอยางของลอตสงออก ใหมความใกลเคยงตามตารางท 11 มากทสด โดยตองท าบนทกวธการการสมแนบตวอยางมาดวย ตารางท 12 วธปฏบตในการสมตวอยางตามเกณฑน าหนกของบรรจภณฑทท าการสม

เกณฑน าหนกของบรรจภณฑ ทท าการสม

วธปฏบตในการสมตวอยาง

300 ± 20 กรม (280-320 กรม) บรรจภณฑหนงหนวยนนสามารถใชเปน 1 จดได (300 กรม/จด) มากกวา 320 กรม ใหเปดบรรจภณฑนนๆ และสมตวอยางมา 300 กรม จากบรรจภณฑ

แตละหนวยเพอใชเปนตวแทนจดทสม นอยกวา 280 กรม ท าการเปดบรรจภณฑหลายๆ อนออก เพอรวมตวอยางผลตภณฑ

ดงกลาวใหไดอยางนอย 300 กรม เพอนบเปน 1 จดสม ตวอยางท 5: การสมตวอยางมะละกอแชแขง ทมปรมาณการสงออก 2 ตน และบรรจภณฑมขนาด 310 กรม

วธการ เมอพจารณาหลกเกณฑตามตารางท 11 และ 12 แลวพบวาตองท าการสมตวอยางมะละกอแชแขงจ านวน 40 จด โดยน าหนกของจดทสมแตละจดจะตองมากกวา 300 กรม ซงบรรจภณฑมะละกอแชแขงมขนาด 310 กรม สามารถใชเปน 1 จมสมได ดงนนตวอยางรวมทงหมดจะมน าหนกเทากบ 12.4 กโลกรม (40 จด x 310 กรม) ซงเปนไปตามเกณฑคอ > 12 กโลกรม จากนนน าตวอยางทสมไดสงใหแกหองปฏบตการจ านวน 2 ตวอยาง โดยแบงเปนอยางนอยตวอยางละ 6 กโลกรม

7.2 การสมตวอยางผลตภณฑอาหารแปรรปทมเนอละเอยดเปนเนอเดยวกน และน าผลไมบรรจขวด

ผลตภณฑอาหารแปรรปทมเนอละเอยดเปนเนอเดยวกน (Homogeneous distribution) และน าผลไม

บรรจขวด เชน ซอสพรกผสมมะละกอ ซอสมะละกอ เครองดมมะละกอ เปนตน จะใชหลกการสมแบบ

กระจายตวทวถง (Homogeneous distribution) โดยการก าหนดจ านวนจดทสมตวอยาง และน าหนก

ตวอยางรวมในการสม มความแตกตางกนไปขนอยกบปรมาณการสงออกทงหมดในแตละครงนนๆ ซงมหลกใน

การพจารณาดงแสดงในตารางท 13

33


ตารางท 13 การสมตวอยางแบบการกระจายตวทวถง (Homogeneous distribution) ส าหรบผลตภณฑ

อาหารแปรรปทมเนอละเอยดเปนเนอเดยวกน และน าผลไมบรรจขวด

ลกษณะ/ขนาดของบรรจภณฑเพอจ าหนาย

น าหนกหรอปรมาตร ของรนการผลต (กก.หรอลตร)

จ านวนจดสมตวอยาง (จด)

น าหนกหรอปรมาตรรวมของตวอยาง (กก.หรอ ลตร)

จ านวนตวอยางสง

หองปฏบตการ*

ถงขนาดใหญ (Bulk) - ไมนอยกวา 3 ไมนอยกวา 1 1 Bottles/Packages ไมเกน 50 ไมนอยกวา 3 ไมนอยกวา 1 1 Bottles/Packages 51 – 500 ไมนอยกวา 5 ไมนอยกวา 1 1 Bottles/Packages มากกวา 500 ไมนอยกวา 10 ไมนอยกวา 1 1

* น าหนกของจดทสมแตละจดจะตองมากกวา 100 กรม โดยทปรมาณของตวอยางรวมจะตองไมต ากวา 1 กโลกรม หรอ 1 ลตร เพอน าสงหองปฏบตการ

อางอง : CAC/GL 33-1999 : Recommended methods of sampling for the determination of pesticide residues for compliance with MRLs

34


8. การจดการตวอยางเพอสงตรวจวเคราะห ณ หองปฏบตการตรวจวเคราะหสนคาพชและผลตภณฑพชดดแปรพนธกรรม

เนองจากการสงตวอยางเพอตรวจวเคราะหการปนเปอนของพชดดแปลงพนธกรรมจ าเปนตองใช

ระยะเวลาในการขนสง ซงในระหวางการเดนทางอาจจะท าใหตวอยางเกดความเสยหาย หรอกลายสภาพได จง

จ าเปนตองมการจดการตวอยางทดกอนการตรวจวเคราะห เพอใหตวอยางทขนสงมาตรวจวเคราะหอยใน

สภาพด ไมเนาเสย ซงมปจจยตางๆ ทส าคญดงน

1) อณหภมทเกบตวอยางกอนสง

ตวอยางแหงเสถยร : อณหภมตามสภาพแวดลอม เกบในสภาพแหง

ตวอยางแชแขง : เกบทอณหภมเยอกแขง

ตวอยางสด เชน ใบ หรอ ผลสด : เกบทอณหภม 4 – 10 องศาเซลเซยส

2) กรณสงตวอยางเปนผล

น าผลหอดวยถงพลาสตกหรอพลาสตกหมอาหารทงหมด บรรจใสกลองโฟมพรอมน าแขง หรอเจล

แชแขงเพอรกษาความเยน แลวจดสงมาทหองปฏบตการใหเรวทสดเพอปองกนการเนาเสย

3) กรณสงตวอยางเปนใบ

กรณสงตวอยางทนท น าใบออนพชบรรจถงพลาสตกหรอถงซบทเจาะรระบายอากาศไดดหลายร

เพอปองกนความชนซงจะท าใหตวอยางเนาเสยระหวางขนสง บรรจในซองกระดาษหรอกลองกระดาษอกชน

แลวจดสงมาทหองปฏบตการใหเรวทสด (รปท 15)

กรณสงตวอยางคางคน บรรจตวอยางลงในถงพลาสตก ปดปากถงใหมดชดไมตองเจาะร และใสลง

ในกลองโฟม จากนนใสน าแขงเพอรกษาสภาพตวอยางไมใหเนาเสย เพอท าการขนสงส าหรบตรวจ (รปท 16)

4) การบรรจตวอยาง

บรรจตวอยางในภาชนะบรรจทสะอาด (หรอปลอดเชอหากสามารถหาได) และปดผนกเพอปองกน

ไมใหตวอยางเกดความเสยหาย หรอเกดการกลายสภาพระหวางขนสง

5) การเขยนฉลากตดบนพสดสงตวอยาง

ฉลากตดบนถงบรรจตวอยางประกอบดวย

1. ชอของเจาของสนคาหรอหนวยงานทสงตวอยาง, ผใชบรการ, ชอแปลงเกษตรกร

2. ชอผสมตวอยาง

3. วนทสมตวอยาง

35


4. ชนดพชทสม (เชน มะละกอ ขาวโพด ออย เปนตน)

5. ลกษณะของตวอยาง (ใบผล หรอเมลด)

6. วธการสงตวอยาง (ไปรษณย รถยนต รถไฟ)

7. การบรรจตวอยาง (บรรจถงพลาสตก หลอดทดลอง กลองโฟม)

8. ลกษณะแปลง (GAP, Non-GAP)

หมายเหต :ในกรณทเปนแปลง GAP ขอใหระบรหสแปลงดวย

9. ลายเซนและชอของผสมตวอยาง

รปท 18 ตวอยางฉลากตดบนพสดสงตวอยาง (สามารถถายเอกสารน าไปใชได)

6) สถานทในการสงตวอยาง 50 อาคารปฏบตการ ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ (สทช.) หองปฏบตการตรวจวเคราะหสนคาพชและผลตภณฑพชดดแปรพนธกรรม (Lab GMOs) กรมวชาการเกษตร ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพ 10900 โทร: 02-579-1534 Fax: 02-579-1533

36


บรรณานกรม

กลมวจยพฒนาการตรวจสอบพชและจลนทรยดดแปลงพนธกรรรม. 2560. คมอการสมตวอยางพชเพอการ

ตรวจวเคราะหการปนเปอน GMOs. การฝกอบรมเชงปฏบตการเรองการสมตวอยางและการจดการ

ตวอยางเพอตรวจวเคราะหพชดดแปลงพนธกรรม; 16-17 กมภาพนธ 2560; อาคารปฏบตการ

ส านกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพ กรงเทพฯ. กรมวชาการเกษตร

กองพฒนาระบบและรบรองมาตรฐานสนคาพช. 2560. คมอการใหบรการตรวจสอบและออกใบรบรอง

คณภาพสนคาเษตรเพอการสงออก (ฉบบปรบปรง ครงท 3). โรงพมพชมนนสหกรณการเกษตรแหง

ประเทศไทย. 96 หนา.

คณะกรรมการความปลอดภยทางชวภาพดานการเกษตร กรมวชาการเกษตร.มปป.คมอการขออนญาตน าเขา

และศกษาทดลองพชดดแปลงพนธกรรม. กรมวชาการเกษตร (คมอเลมเขยว)

คณะกรรมการเทคนคดานความปลอดภยทางชวภาพ ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต.

2556.แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางชวภาพ ส าหรบด าเนนงานดานเทคโนโลยชวภาพ

สมยใหม หรอพนธวศวกรรม. บรษท พ.เอ.ลฟวงจ ากด. ปทมธาน.

คณะกรรมการเทคนคดานความปลอดภยทางชวภาพ ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต.

2556. แนวทางปฏบตในการสรางโรงเรอนทดลองส าหรบพชดดแปลงพนธกรรม. บรษท พ.เอ.ลฟ

วงจ ากด. ปทมธาน.

คณะท างานก าหนดมาตรฐานการตรวจสอบและออกใบรบรองสนคาเทคโนโลยชวภาพ. 2544. มาตรฐานการ

ตรวจสอบและออกใบรบรองสนคาเทคโนโลยชวภาพ.

EFSA.2009. Scientific opinion of the GMO and BIOHAZ Panels on the "Use of antibiotic

resistance genes as marker genes in genetically modified plants". European Food

Safety Authority. 1034: 1-82.

FAO/WHO. 1999. Recommended Methods of Sampling for the Determination of Pesticide

Residues for Compliance with MRLs (CAC/GL 33-1999). Joint FAO/WHO Food

Standards Programme, FAO, Rome.

International Seed Testing Association (ISTA). ISTA Handbook on Seed Sampling 2nd Edition.

Switzerland: Bassersdorf; 2004.

37


International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications (ISAAA). Approved

transgenic plant events, 1992-2016. [Online] 2016 [cited 2017 April 14]. Available

from: http://www.isaaa.org/resources/infographics/gmapprovaldatabase/gm-approval-

infographic-01.pdf.

International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications (ISAAA). Where are

biotech crop in the world?. [Online] 2015 [cited 2017 April 14]. Available from:

http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/51/infographic/pdf/B51-

Infographic_PlantingCountries.pdf.

Lubeck Mette. Detection of genetically modified plants-methods to sample and

analyse GMO content in plant products.

http://www.naturstyrelsen.dk/media/nst/Attachments/REPORT_rev_maj.pdf (cited 2017

September 27)

The Grain and Seed Trade Association. Sampling Rules No.124. England: GAFTA The Grain

and Seed Trade Association 9 Lincoln's Inn Fields, London; 2012.

http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/51/infographic/pdf/B51-Infographic_PlantingCountries.pdf

http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/51/infographic/pdf/B51-Infographic_PlantingCountries.pdf

http://www.naturstyrelsen.dk/media/nst/Attachments/REPORT_rev_maj.pdf

การสุ่มตัวอย่างพืช … lab.pdf · ค าน า...

Documents

Transcript of การสุ่มตัวอย่างพืช … lab.pdf · ค าน า...