اسباب النزول

واحدی نيشابوری

)ی اصلی است ی برگھای نسخه ی ديجيتال مطابق با شماره ی برگھای نسخه شماره(

:ی اصلی مشخصات نسخه

: نيشابوری، مترجم اسباب النزول،على بن احمد واحدى . ش 1383عليرضا ذكاوتى قراگزلو،تھران،نشر نی،چ اول،

فھرست مطالب

ار يش گفت رآغاز 9پ د 11س ازل ش ه ن ات ك تين آي ار در نخس رين 13گفت ار در آخ گفت

زول آن 14آياتى كه نازل شد ان ن حيم و بي ر حمن ال ر ال م هللا ار در بس ار در 15گفت گفتران 17سوره بقره 15سوره فاتحه ده 77سوره نساء 52سوره آل عم 99سوره مائة 121سوره انفال 118سوره اعراف 112سوره انعام ونس 127سوره برائ سوره ي

143سوره رعد 143سوره يوسف 141سوره ھود 141

سوره 158سوره كھف 152سوره بنى اسرائيل 147سوره نحل 146سوره حجر

ريم ه 160م وره ط اء 161س وره انبي ون 163وره حج س 162س وره مؤمن 165سور وره ن ان 167س وره فرق وره قصص 176س وت 179س وره عنكب وره 180س س

ان 182روم 193سوره يس 186سوره احزاب 185سوره سجده 183سوره لقموره ص ر 193س وره زم لت 194س وره فص ورى 196س وره ش وره 197س س

تح 200اف سوره احق 199سوره جاثيه 199سوره دخان 198زخرف 201سوره ف 211سوره نجم 211سوره ق 202سوره حجرات

د 214سوره واقعه 213سوره قمر ه 215سوره حدي سوره حشر 216سوره مجادل

ه 221 وره ممتحن وره صف 224س ه 227س وره جمع افقين 228س وره من 228سابن وره تغ وره طالق 229س ريم 230س وره تح ك 231س وره مل م 233س وره قل س

دثر 235سوره معارج 234سوره حاقه 233 ه 235سوره م سوره 236سوره قيامان بس 237انس وره ع وير 237س وره تك ين 238س وره مطفف ارق 239س وره ط سق 242سوره ضحى 240سوره ليل 239 در 243سوره عل سوره اذا 244سوره ق

245تكاثر سوره 244سوره و العاديات 244زلزلت

ل وره في ريش 245س وره ق اعون 246س وره م وثر 246س وره ك وره 246س س

وذتين 249سوره اخالص 248سوره تبت 247سوره نصر 247كافرون سوره مع 251نمايه 249

حيم حمن الر الر بسم هللا

پيش گفتار

باب بت اس ناخت مناس ا ش ابورى ي د نيش زول واح ه الن زول آي ت ن ا و عل ى ھ اى قرآن ھرود ه ف مجموعه اطالعاتى است كه ما را در دانستن مكان و زمان و حوادثى كه منجر ب

ه دن آي ى آم ارى م ده ي ريع حكمى گردي ا تش ى اى ي ات قرآن م آي دون آن، فھ ا ب د و حق نمايا در ھا و مناسبت أن نزولآنچنان كه بايد ممكن نيست و اگر بعضى ش ھا را ندانيم چه بس

ه فھميدن آي ه هللا ثم وج وا ف ا تول ه فأينم ه مناسبت آي ره، (اى دچار انحراف شويم چنانك بقه است و از آن، عدم وجوب روى ) 115 از مستحبى و نافل در تحرى قبله يا درباره نم

رد و اي تفاده ك د اس ه را نباي ه قبل ردن ب ىك وم نم زول معل أن ن ه ش ه ب ا توج ود ن جز ب شون ( ). 76/ 1كشف الظن عائر هللا ن ش روة م فا و الم ه إن الص ين است آي ره، (و ھمچن بق

ه ) 158 ع محظورى است ك ه رف روه نيست، بلك ين صفا و م به معنى تخيير در سعى ب .شود مفھوم مى نمودند، و اين با توجه به شأن نزول نومسلمانان توھم مى

مشھورترين اثرى كه اختصاصا در موضوع اسباب النزول فراھم شده تأليف ابو الحسن دگان مى اب از نظر خوانن ين كت ذرد و على بن احمد واحدى است كه ترجمه آن در ھم گ

رى ن عمر جعب راھيم ب دين اب ان ال ته، برھ طبق آنچه حاجى خليفه در كشف الظنون نوشوده است ني) ق. ه 732متوفى ( ان(ز با حذف اسانيد آن را مختصر ساخته ب ن ) ھم و اي

.ايم كارى است كه ما نيز براى رعايت حال خواننده فارسى زبان كردهه سال مؤلف اين كتاب در قرن پنجم ھجرى قمرى در نيشابور مى ق . ه 468زيسته و ب

ته است ه. در گذش ير يگان ديث تبحر داشت و در تفس ار وى در لغت و ادب و ح روزگ .خويش بود

اب سه كتاب به نام ام كت ى ن ه غزال وجيز نوشته ك ه ھاى البسيط، الوسيط، ال ھاى سه گانر . تفسير خود را از آنھا گرفته واحدى شرحى نيز بر ديوان متنبى دارد كه از تسلط او ب

. كند ادبيات به معناى اخص داللت مى

بايد دانست قرن پنجم معركة االراء مسائل كالمى و مذھبى است اما در مورد اين كتاب

ته اره سربس ه رأى و اش ير ب ر تفس اب ب ين كت ه ھم ف در مقدم ه مؤل أويالت اى ك ا و ت ھه و ع گرايان ت واق ك برداش تگى ي ت و بايس وده اھمي ر نم ج در آن عص ى راي اختراع

رآن را نشان مى ن لحاظ است ك صحيح از تفسير ق د، و از اي ر ضرورت دھ ه مؤلف به وان مقدم ه عن زول ب باب ن ناخت اس ى ش د م رآن تأكي ت درست ق ر درياف د اى ب ا . نماي ب

ى رار م ه ق ه و مدين ى خواندن اين كتاب در فضاى زنده و حقيقى مك ريم و شرايط عين گي .يابيم نزول آيات را در مى

مالحظه . آوريم سلسله سند روايت را تلخيص كرديم يعنى فقط نفر اول و نفر آخر را مىا از شاغالن مناصب و مقامات شرعى و علمى مى تقيم واحدى غالب ه روات مس شود كؤدب، بوده ب، نحوى، مصاحفى، وراق، م رى، حافظ، كات ه، مق تاد، فقي اوين اس اند با عن

ى، دل، مزك اكم، ع د، ح ريف، زاھ ب، ش وعى، صوفى، نقي ازى، مط ؤذن، غ ظ، م واعاھد، قاضى ه ورا... ش ا پيش ار، و ي راج، عط ارث، س ام، ح اع، فح ون صفار، بي ى چ ن

ه واحدى گاه قيد مى. اند بوده... صيدالنى د ك فاھا «كن رد و ش راى من روايت ك راوى بى داد«: نويسد و گاه مى» اجازه روايت داد ل مى» اجازه كتب ابى نق اه از كت د و گ در . كن

ه موارد زيادى روايات خود را با صحيحين و نيز صحيح ابو عب ابورى ك اكم نيش د هللا ح .نمايد مقصود المستدرك حاكم است، و يا با سيره محمد بن اسحاق تطبيق مى

اقى و آن د الب وأد عب د ف رس محم م المفھ اس معج ر اس ات را ب ماره آي ه ش ن ترجم در ايوط و مناسب است زول ذكر شده مرب ا شأن ن ه ب ه شده ك در . مقدار از آيه نقل و ترجم

نمود به طور بسيار موجز در حاشيه اشاره شد توضيحى ضرور مى موارد معدودى كه .و يا به منبعى ارجاع گرديد

ى آخرين يادآورى اينكه چون اسباب نزول ا شأن نزول ھا گاھى طبق مذاق اھل سنت، و بى يعه روايت م ه ش ع ك ه منب ر و ب يعه را ذك زوم نظر ش وارد ل اوت است، در م د متف كن

ود مالحظه نموده مناسب و در دسترسى اشاره ايم تا اگر خواننده جوياى تفصيل بيشتر ب .و مطالعه خواھد كرد

.نمايد مترجم از ھر نوع پيشنھاد و تذكر اصالحى استقبال مى عليرضا ذكاوتى قراگزلو

سرآغاز

بورى، كه رب يسر و ال تعسر چنين گويد شيخ امام ابو الحسن على بن احمد واحدى نيشانده و شكننده رحمت خدا بر او باد، حمد خداى را كه بزرگ و صاحب كرم است و بخش

روه وادث گ بت ح ه مناس رآن را ب ه ق دايى ك ا، خ تنده بادھ ا و فرس ده ابرھ د آرن ا و پدي ھاد ھا و علم گوناگون نازل فرمود و بخش بخش و جدا جدا فرو فرستاد و حكم ھا در آن نھ

لناه تنزيال قرآنا فرقناه لتقرأه على الناس علىو : چنانكه فرمايد .مكث و نزاال شيخ ابو بكر احمد بن محمد اصفھانى با اسناد از حسن روايت مى ه ب كند كه درباره آي

:گفتال در ه و ده س ال در مك يد، ھشت س ول كش ال ط ده س ر ھج ا آخ رآن از اول ت زول ق ن

.مدينهكند كه قرآن از آغاز تا انجام طى بيست سال، يا حدود با اسناد از شعبى روايت مىاحمد

دا [اى پيوسته و قرآن عظيم، ذكر حكيم است و رشته. بيست سال، نازل شده است ين خ بان ايه] و انس توار و س انى اس ى و پيم داوم و ب ى م ترده و راھ ا اى گس ه، ب راف ك انح

دار، استدالل جتمعجزات درخشان و آيات واضح و ح ھاى راستين و داليل شيوا و زبانا بطالنگران و حيلت د، ت د كن دت و شريعت را تأيي ل سازد و عقي گستران را باطل و زاي

ر . گير شود راه و روش دين روشن و چراغش فروزان و بركاتش ھمه رآن ب و حكمت قود دايت فرم ت را ھ اطع ام ان ق ا برھ ه ب د، ك و افكن امبران پرت اتم پي دھان خ ره ان و گ

ھاى راستى بگشود، گفتارش حكمت و رسالتش رحمت بود، پرچم حق بيفراشت و نشانهل روشن ا دالي برپا داشت و آثار دروغ بزدود و باروى شرك ويران فرمود، و پيوسته ب

ى رد با مشركان در ستيز بود تا پايه دين را استوار و شبھت ملحدين ب ار ك پيوسته . اعتب . اش باد پايان و دمادم خدا بر او و خاندان پاك و ياران ويژه و برگزيده درود و سالم بى

االى ه ب ا ب ار رس اما بعد، علوم قرآنى سرشار است و وجوه آن بسيار، چنانكه دست گفت

اند ه . آن نرسد و دامن كمال سخن عرصه آن را نپوش ن ب يش از اي ا پ ه م دا را ك شكر خھاى قرآنى موفق شديم كه براى كسى ھايى مشتمل بر بيشتر و بھتر دانش تأليف مجموعه

انع ده است و او را از مطالب برساخته و كه طالب آگاھى از اين علوم باشد رسا و ق كننه سنجشگر نياز مى متكلف بى نظم ب ه شكلى م انى را ب ه راستى بيشتر مع كند، چرا كه ب

.رساند ورز مى انديشهروزه كسى ا ام ى ام يرھاى دروغين ر سر راه خود تفس د ب ى باش وم قرآن ه عل ل ب ه ماي ك

ات را . يابد كه به نيروى سرزنش قابل جبران نيست مى زول آي ه شأن ن ر ماست ك پس برين و بايسته براى مبتديان علوم قرآنى توضيح دھيم، زيرا شايسته د ت ه باي زى ك رين چي تات، نمىدانست و توجه داشت ھمين است، و بدون فھميدن دا زول آي وان ستان و سبب ن ت

.در راه تفسير آنھا گام برداشتزول ه خود شاھد ن نيدن از كسانى ك دون روايت و ش ات ب زول آي اظھار نظر در شأن ن

رده ار ب ه ك اوش در دانستن ب د، روا آيات و واقف بر علل آن بوده و كمال كوشش و ك ان .عده دوزخ داده استو شرع نادان خطا كار مدعى تفسير قرآن را و. نيست

ه رد ك اس روايت ك ن عب د هللا ب ناد از عب ا اس راھيم واعظ ب ن اب ماعيل ب راھيم اس و اب ابر از نقل حديث و سخنى كه نمى«: رسول خدا فرمود دا ب دانيد بپرھيزيد، كه ھر كس عم

رآن ر ق ادانى ب من دروغ ببندد جايگاه خويش در دوزخ آماده سازد و ھر كس از روى نامرزد، از . »ندد جايگاه خويش در دوزخ آماده سازددروغ بب و پيشينيان، كه خدايشان بي

.ھا سخت احتراز داشتند اظھار عقيده در شأن نزولن سيرين روايت مى ناد از اب ا اس دى ب د هللا مخل ن عب د ب و نصر احم ه چون از اب د ك كن

نيد عبيده در مورد آيه يد، پاسخ ش دا بترس و سخن استو: اى پرس تند بگواز خ . ار و مس .اند دانستند در گذشته آنان كه اسباب نزول مى

سازد، عنان به دست كند و تھمت و دروغى بر مى اما امروز ھر كس چيزى اختراع مىه راى آي زول ب بب ن ادانى س ه ن ه ب ى ك ت كس وء عاقب از داده، از س ت ب د جھال اى بگوي

ا امع اسباب نزولو ھمين امر مرا به امالى اين كتاب كه ج. انديشد نمى ھاست واداشت، تد به دست طالبان و كسانى كه در اسباب نزول سخن مى گويند برسد، تا حقيقت را دريابن

ى والت و دروغ ب وختن در و از مجع نيدن و آم يدن و ش س از پرس وند، و پ از ش ني .نگھداشت و از بر كردن آن بكوشند

نخستين وحيى كه جبرئيل آورد سخن بايد در آغاز از اوايل وحى و كيفيت نزول قرآن و دا دا ج گوييم و از اين امور پرده برگيريم و ھر يك را به اجمال توضيح دھيم، و آنگاه ج

ه ردازيم و به تفصيل به آياتى كه براى نزول آنھا سببى گفت ات، بپ ق رواي د، طب ق . ان توفي . از آرداز خداى تعالى است كه ما را در راه راست بدارد و از خطا به صواب ب

گفتار در نخستين آيات كه نازل شد

ه گفت ابو اسحاق احمد بن ابراھيم مقرى با اسناد از عايشه روايت مى د ك نخستين «: كن

ه مى د چون وحى كه به رسول خدا آمد رؤياى صادقه بود در خواب، و ھر خواب ك ديى ان م ر او نماي پيده صبح ب د س ام. ش اه پي ه آنگ د و ب ايى ش تدار تنھ ار[بر دوس را ] غ ح

ه رفت و شب مى ا ب ادت مى» تحنث«ھاى بسيار در آنج ا خود . پرداخت و عب و توشه بانش حقيقت رخ . گرفت آمد و از خديجه توشه مى برد و باز مى مى تا در غار حراء ناگھ

م پيامبر فرمود خواندن نمى. بخوان: نمود و فرشته نزد او آمد و گفت دپي. دان : امبر فرمايى« ا ب رد ت ت و فش را گرف پس م وان س ت بخ رد و گف ايم ك اه رھ دم، آنگ ت ش تم . طاق گف

ا بى. دانم خواندن نمى را گرفت و فشرد ت رد و گفت دوباره م ا ك اه رھ : طاقت شدم، آنگ :طاقت شدم و گفت سومين بار مرا گرفت و فشرد تا بى. دانم گفتم خواندن نمى. بخوان

القلم، اقرأ باسم « م ب ذي عل رم ال ك األك رأ و رب ق، اق ربك الذي خلق خلق اإلنسان من علرا . »علم اإلنسان ما لم يعلم د و گفت م از آم پيامبر بدان حالت با دل لرزان نزد خديجه ب

ر بپوشانيد او را پوشانيدند تا بيم از وى برفت و از خديجه پرسيد مرا چه شده است كه بت از گف اجرا ب اكم، و م اد. جان خويش بيمن ارتت ب يچ مترس و بش دا . خديجه گفت ھ خ

د مى ه خويش و پيون ه ب ار ھرگز ترا رسوا و خوار نسازد، ك رسى، و راستگويى، و بذيرى، و در مصيبت نيازمندان بر مى اور كسانى گيرى، و مھمانپ ه راستى ي ا ب ن» .ھ اي

.اند روايت را بخارى و مسلم نيز آوردهرد و نيز شريف اسماعيل بن حسن بن محمد بن حسن طبرى با اسناد از عايشه روايت ك

ود: كه گفت ق ب ذي خل ك ال م رب رأ باس ازل شد اق ه ن رآن ك د هللا . اولين بخش از ق و عب اب .حاكم نيز در مستدرك خود ھمين روايت را آورده است

ها ه نخستين آي رد ك اى حمد بن محمد بن ابراھيم مقرى با اسناد عكرمه و حسن روايت كق ذي خل ك ال م رب رأ باس كه در مكه نازل شد بسم هللا الرحمن الرحيم و نخستين سوره اق

.بوده ه ب رد ك ر مخزومى روايت ك حسن بن محمد فارسى با اسناد از محمد بن عباد بن جعف

اولين وحى كه خدا بر پيام آورش فرستاد آيات اقرأ باسم ربك تا : بعض علما گفتنقل از ود م ب م يعل ه . ما ل دا ب ه سوره بع ازل شد و بقي ق است، و در حرا ن ه صدر سوره عل ك

ازل شد گويد نخستين سوره خواست خدا نازل گرديد، اما حديث صحيحى كه مى ه ن اى كر روايت سوره المدثر بود، چن ى كثي ن اب ناد از يحيى ب ا اس ى ب و اسحاق ثعلب ين است اب

ا : كرد كه از ابو سلمه بن عبد الرحمن پرسيدم كدام بخش قرآن اول نازل شد؟ گفت ھ يا أيثر و سلمه گفت: گفتم. المد ك؟ اب م رب رأ باس ا اق يدم : ي د هللا انصارى پرس ن عب ابر ب از ج

رآن ثر كدام بخش از ق د ا الم ھ ا أي ازل شد؟ گفت ي تم. اول ن ابر : گف ك؟ ج م رب رأ باس ا اق ي .كنم فرمود نقل مى) ص(پاسخ داد من براى شما آنچه را پيغمبر

رود . يك ماه در حرا مجاور بودم: فرمود) ص(پيغمبر وه ف يد از ك ه سر رس اه ب چون مه پس و پيش و چپ و راست نگريستم و آنگاه ب. ندايى شنيدم. آمدم و به عمق دره رسيدم

به آسمان نگاه

دم. كردم وا دي رزم گرفت. او، يعنى جبرئيل، را بر بساطى در ھ دم و . ل زد خديجه آم ن

د . درخواستم كه مرا بپوشانند مرا پوشاند و آنگاه آب بر من ريختند، و از خداى وحى آمھا المد : كه ر قم فأنذر يا أي ميان اين روايت كه مسلم نيز به طريق ديگر آورده است » ...ث

نيده و امبر ش اجرا را از پي ابر قسمت دوم م را ج با آنچه پيشتر گفتيم مخالفتى نيست، زيازل شده قسمت اول را نشنيده است و تصور كرده كه سوره مدثر اولين آياتى است كه ن

امبر است، اما چنين نيست بلك ر پي را ب ه اين آيات نخستين آياتى است كه پس از سوره اقه . نازل شده است د ب مؤيد نظر ما در اين باره، روايتى است كه ابو عبد الرحمن بن حام

ى ابر م لمه از ج و س ين اب ل از ھم ه گفت نق رت وحى سخن : آورد ك امبر از فت نيدم پي شود مى ان سخن خود فرم ه راه«: گفت و در مي ان ك مان مى ھمچن ودم صدايى از آس پيم

نيدم ردم. ش د ك ين و . سر بلن ان زم دم مي ود دي ده ب زدم آم را ن ه در ح ته را ك ان فرش ھمته ى نشس ك كرس ر ي مان ب را . آس انيد، م را بپوش تم م تم و گف از گش ه ب ه خان تزده ب دھش

ثر : بپوشانيدند و آيه نازل شد ھا المد لم . »يا أي ن روايت را بخارى و مس ز آوردهاي د ني . انم معلوم مى رأ باس زول اق ده و ... شود كه پس از ن يش آم ى پ زول وحى فترت دتى در ن م

ر نازل شده است ث ھا المد .آنگاه آيه يا أييش از آن در اى مى دھد اينكه پيامبر اشاره به فرشته آنچه نظر ما را توضيح مى كند كه پ

.ن واقعه پس از ماجراى حرا رخ داده استحرا مشاھده فرموده بود، پس اين حسين روايت مى ى ب ناد از عل ه نخستين ابو اسحاق احمد بن محمد مقرى با اس د ك كن

ون، و برخى ود و آخرين سوره المؤمن م ب رأ باس سوره كه در مكه به پيامبر نازل شد اقوت ين سوره. گويند سوره عنكب ازل شد المطف و اول ه ن ه در مدين ود و آخرين اى ك ين ب فه تين سوره. سوره، سوره برائ ر و نخس ه پيغمب رد ) ص(اى ك يم ك ار و تعل ه اظھ در مكود نجم ب ن است. سوره و ال ه اھل دوزخ اي ه خطاب ب رين آي د آميزت ن : و تھدي ذوقوا فل ف

:نزيدكم إال عذابا، و اميد انگيزترين آيه يكتاپرستان را اين است ك إن هللا ا دون ذل ر م ه و يغف ن . ال يغفر أن يشرك ب ازل شد اي امبر ن ه پي ه ك و آخرين آيقوا يوما ترجعون فيه إلى هللا : بود .و پيامبر پس از آن نه شب بيش نزيست. و ات

گفتار در آخرين آياتى كه نازل شد

راھيم وا ن اب راھيم اسماعيل ب و اب ىاب ن عازب روايت م راء ب ناد از ب ا اس ه عظ ب د ك كنود ن ب ه : آخرين آيه كه نازل شد اي ة و آخرين سوره ك ي الكالل يكم ف يفت ل هللا تفتونك ق يس

ود ة ب وره برائ د س ازل ش ق مختلف و . ن ه دو طري ين روايت را ب ير ھم ارى در تفس بخ .مسلم نيز به طريقى ديگر نقل كرده است

ن ابو بكر تميمى با اسناد از ابن عباس روايت مى د اي ازل گردي ه ن ه ك ه آخرين آي د ك كنقوا يوما ترجعون فيه إلى هللا : بود .و ات

ه گفت محمد عبد الرحمن نحوى با اسناد از ابن عباس روايت مى ن آي اره اي ه درب د ك : كن كه اين

.اند آيات قرآن دانسته آيه و آخرين آيه سوره نساء را آخرينه اسماعيل بن ابراھيم صوفى با اسناد از ابى بن كعب روايت مى ه آخرين وحى ك د ك كن

ود ة ب ر سوره برائ ه اخي ازل شد دو آي امبر ن كم : در حيات پي ن أنفس ول م اءكم رس د ج لقم حريص عليكم بالمؤمنين ه . رؤف رحيم عزيز عليه ما عنت ال إل بي هللا فإن تولوا فقل حس

يم رش العظ و رب الع ت و ھ ل ه توك و علي تدرك . إال ھ ز در مس اكم ني ين روايت را ح ھم .خود از طريق ديگر نقل كرده است

ه ابو عمرو محمد بن عبد العزيز با اسناد از ابى بن كعب مى آورد كه آخرين آيه قرآنى ك .از سوى خداوند وحى شد آيه باالست و نخستين روزى كه وحى نازل شد دوشنبه بود

يد نظر شما ابو اسحاق ثعالبى با اسناد از قتاده روايت مى امبر پرس ه مردى از پي د ك كنازل شد ر من ن . درباره روزه داشتن در روز دوشنبه چيست؟ فرمود در آن روز وحى ب

ودو آ وده است. ن نخستين وحى در ماه رمضان ب رآن فرم د در ق ھر رمضان : خداون ش .الذي أنزل فيه القرآن

ى ت م ه رواي ناد از وائل ا اس دان نضروى ب ن حم رحمن ب د ال ود عب امبر فرم ه پي د ك : كنازل شد« ل . صحف ابراھيم در شب اول رمضان ن ورات در ششم رمضان، و انجي و ت

.»زدھم رمضان، و قرآن در بيست و چھارم رمضاندر سي

حيم و بيان نزول آن حمن الر الر گفتار در بسم هللاار احمد بن محمد بن ابراھيم مقرى با اسناد از ابن عباس روايت مى ين ب كند كه گفت اول

رحمن اى، محمد از شيطان به خدا پناه ببر و بگو بسم هللا «: كه جبرئيل فرود آمد گفت ال .»الرحيم

اس روايت مى ن عب ناد از اب ا ابو عبد هللا بن اسحاق با اس ار ب امبر ھر ب ه گفت پي د ك كنام شده يافت كه سوره نزول بسم هللا الرحمن الرحيم در مى و سوره ديگرى آغاز [اى تم

.است] شدها بسم عبد القاھر بن طاھر بغدادى با اسناد از عبد هللا بن مسعود روايت مى ا ت ه م د ك كن

.داديم شد جدايى در سوره را تشخيص نمى هللا نازل نمىھر سوره بسم ] آغاز[كند كه در سعيد بن محمد بن جعفر با اسناد از ابن عمر روايت مى

.هللا نازل شده است

گفتار در سوره فاتحهت ر ھس تالف نظ ه اخ وره فاتح اره س وره. درب تين س ى و از نخس تر، آن را مك ا بيش ھ

.دانند مىو ميسره روايت مى ه وقتى ابو عثمان سعيد بن احمد بن محمد زاھد با اسناد از اب د ك كن

نيدن آن ! يا محمد: شنيد كه آمد ندايى مى پيامبر از خلوت و انزوا بيرون مى حضرت با شرا ده . شد صدا گريزان مى ورقة بن نوفل بدو گفت ھرگاه ندا را شنيدى بايست و گوش ف

. گويد مىكه چه

ى د راوى م ون محم ار چ ن ب ه اي د ك ه ) ص(گوي نيد ك د ش رون آم زوا بي وت و ان از خل

د منادى ندا مى د: كن ا محم ادى گفت. لبيك: پاسخ داد! ي ه إال هللا و : من بگو أشھد أن ال إل بگو: آنگاه گفت. أشھد أن محمدا رسول هللا

رب ال د ين الحم د وم ال ك ي حيم مال ر حمن ال ر المين ال ا آخر سوره... ع ى . ت ن اب ى ب عل .نيز بر اين قول بوده است) ع(طالب

الم روايت ه الس ى طالب علي ن اب ى ب ناد از عل ا اس ابو اسحاق احمد بن محمد بن مفسر بر عر«: كند كه فرمود مى ازل شد از گنجى در زي و از » شسوره فاتحه در مكه ن و ھم

د ابن عباس روايت مى حمن : كند كه پيامبر در مكه بر پا خاست و چنين خوان ر ال م هللا بس رب العالمين حيم الحمد .الر

.و نظير اين از حسن و قتاده ھم روايت شده است! خدا دھانت را بشكند: قريش گفتنددنى مى د. انستد مجاھد سوره فاتحه را م ن فضل گوي المى را لغزشى : حسين ب ھر ع

د سر زده و خالف نظر علماست و كسى ه از مجاھ است، و اين حرف خطايى است ك .در اين رأى با او ھمراه نيست

اني و : از داليل قاطع بر مكى بودن فاتحه الكتاب اين آيه است ن المث بعا م اك س و لقد آتين .يم، كه مراد از آن سوره فاتحه استالقرآن العظ

كند كه ابى بن كعب فاتحه محمد بن عبد الرحمن نحوى با اسناد از ابو ھريره روايت مىدا «: پيامبر فرمود. الكتاب را نزد پيامبر خواند ه خ سوگند به آنكه جانم به دست اوست ك

است سبع المثانى و و ھمين. در تورات و انجيل و زبور و قرآن مانند اين سوره نياوردهه مكى دانسته» .قرآن عظيم كه به من عطا شده است ا سوره حجر را ھم د، و اگر ام ان

ى ه از بابت آن سبع المثانى در مدينه نازل شده باشد نم ر رسولش در مك دا ب ه خ شود كيش از ده سال گذشته از اين، معقول نيست و نمى. اظھار منت كند توان گفت كه پيامبر ب

.خوانده است نماز بدون حمد مى در مكه

سوره بقره

ه روايت . خالف مدنى است سوره بقره بى ناد از عكرم ا اس راھيم ب ن اب د ب ن محم احمد ب

.اى كه در مدينه نازل شد بقره است نخستين سوره: كند مىچھار كند كه ابو عثمان زعفرانى با اسناد از مجاھد نقل مى). 5 -2آيات (الم ذلك الكتاب

ه ] بعد از بسم هللا[آيه اول بقره افران و سيزده آي اره ك د درب ه بع ان و دو آي اره مؤمن درب .بعدى درباره منافقان است

دان : ضحاك گويد). 6آيه ... (إن الذين كفروا ن از خان نج ت و جھل و پ اره اب اين آيه درب .درباره يھود است: كلبى گويد. وى نازل شد

اس روايت مى). 14آيه ... (قوا الذين آمنوا و إذا ل ن عب ه كلبى از ابو صالح از اب د ك كناين آيه درباره عبد هللا بن ابى و يارانش نازل شد، بدين شرح كه يك روز بيرون آمدند و

ه . اى از صحابه پيامبر برخوردند به عده ه چگون د ك ارانش گفت اينك بنگري عبد هللا به يفيھا ر مىاين س ردانم ن را از شما ب ه گفت. گ و بكر را گرفت يش رفت و دست اب : پس پ

ر ار غار پيغمب لمانان و ي ر مس يم، پي ده ) ص(مرحبا به صديق و سرور بنى ت ذل كنن و ب .مال و جان

ن : سپس دست عمر را گرفت و گفت ق دي د طب ى عدى، داور نيرومن مرحبا به سرور بنراى رس ال و جان ب ى ). ص(ول هللا خدا و بذل كننده م را گرفت و ) ع(سپس دست عل

:گفتروه دا و دو گ د از رسول خ مرحبا به پسر عم و داماد رسول خدا و سرور بنى ھاشم بع

ين روش . جدا شدند ز ھم د؟ شما ني را ديدي ار م آنگاه عبد هللا بن ابى به يارانش گفت رفت در

د يش گيري اران او را ستو. پ ى . دندي و بكر و عمر و عل ر ) ع(اب زد پيغمب ده ) ص(ن آم

.خبر باز گفتند و آيه مورد بحث نازل شدكم ھا الناس اعبدوا رب ه روايت ). 21آيه ... (يا أي ناد از علقم ا اس د ب د زاھ ن محم سعيد ب

اس «اى خطاب كند كه در ھر آيه مى ھا الن ا خ» يا أي ا «طاب ھست مكى است و ھر ج يھا الذين آمنوا ا » ...أي ه است ت آمده مدنى است، و آيه مورد بحث خطاب به مشركان مك

وده، اجر 25آيه افران اشاره نم ه جزاى ك كه درباره مؤمنان است و خدا پس از آنكه ب .دھد مؤمنان را شرح مى

ال يستحيي أن يضرب مثال : گويد ابن عباس به روايت ابو صالح مى). 26آيه ... (إن هللاان زد ق منافق ل در ح دا دو مث ه خ س از آنك ه (پ ه 17آي دا ) 19و آي د خ ان گفتن ايش

اورد بزرگ ل بي ه ضرب المث د. تر و برتر از آن است ك ازل گردي اال ن ه ب . در جواب آيوت«و » ذباب«پس از آنكه مثال : اند حسن و قتاده گفته راى مشركان » عنكب رآن ب در ق

ازل شد اين به كالم خدا نمى: آمد يھود خنديدند و گفتند ن . ماند و آيه مورد بحث ن د ب احمى اس روايت م ن عب ناد از اب ا اس ابش ب ن اسحاق در كت د هللا ب د عب دا : كن ه خ پس از آنك

اگر مگسى چيزى از ايشان بربايد نتوانند باز «درباره معبودھاى مشركان آيه فرستاد كه تانند ود ) 3حج ( »س بيه نم وت تش ار عنكب ه ت تى ب ركان را در سس ن مش وت (و دي عنكب

د : آنان گفتند) 41 د؟ منظورش از ) ص(آيا مثال مگس و عنكبوت را در قرآن محم ديدي .خورد؟ در پاسخ آيه مورد بحث نازل گرديد اينھا چيست و به چه درد مى

اس روايت ). 44آيه ... (نفسكم أ تأمرون الناس بالبر و تنسون أ ن عب ناد از اب كلبى با اساد و مى ه دام ه يك يھودى ب ن شرح ك ه اي ازل شد ب ه ن ود مدين اره يھ كند كه اين آيه درب

تند توصيه لمين داش ا مس ه خويشاوندى رضاعى ب ان ك خويشاوندانش و به بعضى يھوديد ك مى يد و از او اطاعت كني د باش ن محم ر دي ه ب ود ك ر حق استنم ه . ه ب و او از جمل

.كنند خوانند و خود عمل نمى كسانى بود كه مردم را به چيزى فرا مىالة بر و الص ا اھل ). 45آيه ... (و استعينوا بالص ه را ب ن آي بيشتر عالمان روى سخن اي

ى اب م د كت دا. دانن دگان خ ه بن راى ھم ى است ب تور كل ك دس ن ي ال اي ن ح ا اي بعضى . باند در اين آيه خطاب متوجه مسلمين شده است، اما از جھت داللت ظاھرى مفسران گفته

].زيرا در آيات بعد خطاب به بنى اسرائيل ادامه دارد[قول اول بھتر است

ا ). 62آيه ... ( إن الذين آمنوا و الذين ھادوا و النصارى د حافظ ب احمد بن محمد بن احم

ناد از ى اس ت م د رواي ينان مجاھ ر نش ت دي لمان سرگذش ون س ه چ د ك اران [كن ى ي يعنده . اند آنان دوزخى: باز گفت، و حضرت فرمود) ص(را به پيغمبر ] پيشينش جھان به دي

د لمان گوي ينه: سلمان تاريك شد تا آيه باال نازل گرديد و س ويى كوھى از س ام برداشته گزد ناد از سدى روايت مىمحمد بن عبد العزيز مروزى با اس. شد لمان ن ه چون س د ك كن

حكايت كرد و ) ص(آمد، عبادت و رياضت ياران پيشينش را براى پيغمبر ) ص(پيغمبر از مى) ص(يا رسول هللا : گفت د و روزه مى آنان نم و و پيامبريت خواندن ه ت د و ب گرفتن

تند] كه خواھى آمد[ ان داش از ا. ايم لمان از ستايش ايشان ب ر وقتى س تاد، پيغمب ) ص(يسن . اند، تا آيه مورد بحث آمد اى سلمان ايشان دوزخى: فرمود د ب ن محم د ب ن احم محمد ب

اال در جعفر با اسناد از ابن مسعود و او از گروھى از صحابه روايت مى ه ب ه آي د ك كن .ھاى بعد در باب يھود است شأن سلمان كه قبال از اشراف جنديشاپور بود نازل شد و آيه

ديھم ف اب بأي ون الكت ذين يكتب ل لل ه ... (وي ه ). 79آي ده ك ازل ش انى ن اره كس ه درب ن آي ايناد روايت مى. تغيير دادند] در تورات[را ) ص(وصف و صفات پيغمبر د كلبى با اس كن

ه ان[ك ر ] عالم ود وصف پيغمب ا ) ص(يھ د ب د ق ر داده، او را بلن ود تغيي اب خ را در كت -حال آنكه حضرت چھار شانه و گندمگون بود -وھاى صاف و آويخته و تيره وانمودندم

د روان و ھمكيشان خويش گفتن ه پي ر : و ب ن صفات پيغمب د اي ا ) ص(ببيني ان ب آخر الزمل ديگر . شباھت ندارد) ص(اوصاف محمد ود از قب سبب اين بود كه احبار و عالمان يھ

ى زاق م ان ارت د يھودي ي. كردن ر داده، و از ب فات را تغيي ود ص ده ش ان بري ه نانش م آنك .دگرگون وانمودند

دودة ا مع ام ار إال أي نا الن ه ... (و قالوا لن تمس ا ). 80آي ى القاسم صوفى ب ن اب اسماعى بر اسناد از ابن عباس روايت مى ه پيغمب وقعى ك ود مى) ص(كند م د يھ ه آم ه مدين د ب گفتن

ا يك روز در آخرت عمر دنيا ھ فت ھزار سال است و مردم بابت ھر ھزار سال در دنيده مى. شوند عذاب مى ود و پس از آن بري د ب ا ھفت روز خواھ در . شود پس عذاب تنھ

.مقابل آيه باال نازل شدا آخر، چھل : طبق روايت ضحاك، ابن عباس گويد نم را از اول ت اب مسافت جھ ن كت اي

ه مىانگاشتند و روزه راه مى ورات يافت يش از آنچه در ت ود گفتند ب م معذب نخواھيم ب . ايند و آن وم رس ه سقر و شجره زق ا ب اما روز قيامت به دوزخ در شوند و معذب گردند ت

پنداشتيد كه اى دشمنان خدا مى: چند روز به سر رسد آنگاه نگھبانان دوزخ به آنان گويندا حقيقت ود، ام د ب د روز نخواھي ا شماره نيست و در آتش جز چن ه در اينج ن است ك اي

.پايان است مھلت بى

اد : ابن عباس و مقاتل گويند). 75آيه ... (أ فتطمعون أن يؤمنوا لكم اشاره اين آيه به ھفت

ان نيدن كالم و فرم راى ش ھاى تن از بنى اسرائيل است كه موسى برگزيد تا ھمراھش با گروھى راستگويان وقتى باز آمدند،. خدا بروند د ام واھى دادن د گ نيده بودن شان آنچه ش

ان نمى: گفتند د و اگر دلت ا را بكني ن كارھ تيد اي اه توانس د ما از خدا شنيديم كه ھرگ خواھار، و . نكنيد، باكى نيست م رجم زناك ر حك ه تغيي اما بيشتر مفسران، اين آيه را مربوط ب

.دانند ر تورات از سوى احبار يھود مىآخر الزمان د) ص(تغيير دادن صفات پيغمبر روا ه ... (و كانوا من قبل يستفتحون على الذين كف د). 89آي اس گوي ن عب ر : اب ود خيب يھ

ن )] ص(پيش از محمد [ د، پس اي با طايفه غطفان جنگ داشتند و نخست شكست خوردنان اللھم إنا نسألك بحق النبى األمى «: دعا خواندند دتنا أن تخرجه فى آخر الزم ذى وع ال

ر » إال نصرتنا عليھم منكر ) ص(و در برخورد بعدى غلبه يافتند اما پس از بعثت پيغمبد، گذشتند و آنان را مى عرب بر يھود مى: سدى گويد. او شدند، و آيه باال نازل شد آزردن

تند ك د داش ا عرب و يھوديان وصف محمد را در تورات يافته بودند و امي راه وى ب ه ھمود از روى حسد منكر او ) ص(اما وقتى پيغمبر . بجنگند و پيروز شوند رد، يھ ظھور ك

:گشتند و گفتند !رسول بايد از بنى اسرائيل باشد اين چرا از بنى اسماعيل است؟ قضيه چيست

ل ا لجبري ه ... (قل من كان عدو ا ). 97آي د ب د زاھ ن احم د ب ن محم ن سعيد ب ناد از اب اسد) ص(كند كه يھود نزد پيغمبر عباس روايت مى د و گفتن ز از : آمدن د چي ا لقاسم چن ا أب ي

روت مى تو مى و وحى . شويم پرسيم اگر پاسخ درست دادى پي راى ت دام فرشته ب بگو كى ته م رى فرش ر پيغمب را ھ دام آورد؟ زي و ك ق ت دا دارد، رفي ل وحى از سوى خ اى حام

ر ودف) ص(است؟ پيغمب ل: رم ن فرشته. جبرئي د اي ار گفتن رد و پيك راى نب ه ب اى است كل آيد و دشمن ماست، اگر مى فرود مى اران و رحمت مى -گفتى ميكائي ه ب و -آورد ك از ت .و آيه باال و آيه بعدى نازل شد. كرديم تبعيت مى

ه و مالئكت ا دو ان ع ه ... (من ك و بكر اصفھانى ب). 98آي ناد از شعبى روايت اب ا استم و من ھنگام تورات خواندن يھوديان نزد ايشان مى: كند كه عمر بن خطاب گفت مى رف

ادمانه مى رآن در شگفت و ش ه من مى از ھماھنگى تورات و ق ود ب د شدم و يھ ا : گفتن ميدم. كسى را به اندازه تو دوست نداريم د: پرس ا مى: چرا؟ گفتن زد م ا چون ن ا م ى و ب آي

.آميزى مىزد شما مى: گفتم اھنگى دو وحى الھى از آن روى ن ه از ھم م ك ورات(آي رآن و ت در ) ق

ادمانه ر . ام شگفت و ش ودم پيغمب ود ب ان يھ ه روزى در مي ا آنك د) ص(ت د. آم ك : گفتن اين رھبر تو،

رو زد او ب ز و ن ر . برخي تم و پيغمب دان سو نگريس ه و) ص(ب دم ك وخى در را دي ارد ك

ا مى. مدينه شده بود د رو به يھوديان كرده پرسيدم شما را به خدا و تورات سوگند آي دانيدا سوگند داد حقيقت را : شان گفت رئيس. كه اين فرستاده خداست ه خ ه شما را ب حال ك

.بگوييدد. دانيم كه او فرستاده خداست گفت ما مى. تو بزرگى، تو بگو: گفتند تم د: عمر گوي ر گف

د ايد وقتى پيرويش نمى اين صورت ھالك شده د. كني ان فرشتگان دشمن و : گفتن ا در مي مه : دوست داريم، پرسيدم دوست و دشمن شما كدام است؟ گفتند ل است ك ا جبرئي دشمن م

فرشته خشونت و تندى و عذاب و سختگيرى است اما ميكائيل كه فرشته رحمت و نرمى واھى مى: گفتم: عمر گويد .و گشايش و آسانى است دوست ماست ل گ ر جبرئي ه ب م ك دھ

ا دشمن ] راستين[روا نيست با دوست ه ب ايد ك ل را نش ميكائيل خصومت ورزد و ميكائيد لح درآي ل از در ص من. جبرئي ت و دش د و دوس ا ھمن ت آن دو ب ى اس ان يك اه . ش آنگ

تم) ص(برخاستم و به كوخى كه پيغمبر ود رف رد و ف. درون شده ب ودپيشوازم ك اى : رمات ى و آي تم بل د) 99 -97(پسر خطاب آياتى را كه نازل شده بخوانم؟ گف رو خوان . را ف

ا سخن : عمر گويد گفتم ودم ت ده ب ون آم م اكن رد ھ را مبعوث ك ه راستى ت ه ب ه آنك قسم بد از آن . يھوديان با تو باز گويم كه خداى نھان بين آگاه، پيشتر ترا با خبر نمود عمر گوي

.تر شدم اعتقاد از سنگ با صالبتپس در اين ر ن صوريا پيغمب د هللا ب ام عب ه ن دك ب ه ) ص(به گفته ابن عباس، يكى از احبار يھود ف ب

كدام فرشته براى : مباحثه پرداخت و پس از آنكه چند پرسش نمود و مجاب گرديد پرسيدودى گفت يھ. جبرئيل كه يار ھمه پيغمبران است: فرمود) ص(آورد؟ پيغمبر تو وحى مى

و وحى مى راى ت ل ب و مى كه او دشمن ماست و اگر ميكائي ه ت ه آورد ب ديم، چرا ك گرويازل مى ا صدمه زده، و جبرئيل براى عذاب و جنگ و سختگيرى ن ه م ا ب شود و بارھ

ود ى اسرائيل وحى نم اى بن شديدترين آن واقعه بيت المقدس است كه خدا به يكى از انبير كه بيت المقدس به دست مرد م خب انش را ھ د شد، و زم ى به نام بختنصر ويران خواھ

.دادچون ھنگامش در رسيد، ما يكى از شجاعان بنى اسرائيل را به جست و جوى بختنصر ركى ه پس الى ك ت در ح ل ياف د، و او بختنصر را در باب ه بكش ا وى را يافت تاديم ت فرس

وتى نداشت ود و ق اره ب ا وى را گرفت و مى. بيچ تاده م ل خو فرس ه جبرئي د ك است بكشاگر پروردگارتان مقدر كرده ھالكتان كند به وى دست نخواھى يافت و : مانع شد و گفت

كشى؟ و فرستاده ما قانع شد و بازگشت و بختنصر اگر چنين نيست به چه حق او را مىرد ران ك د و بيت المقدس را وي ا آم ه جنگ م دين سبب . بزرگ شد و نيرو گرفت و ب ب

منجبرئيل را دش

ا : مقاتل گويد. و آيه مورد بحث بدين مناسبت نازل گرديد. داريم مى ل ب د جبرئي يھود گفتن

رد ا ب ه . ما مخالف است، زيرا دستور داشت نبوت را براى ما بياورد و بيرون از م و آي .مورد بحث در جواب ايشان فرود آمد

ات ات بين ك آي ا إلي د أنزلن ه ... (و لق د). 99آي اس گوي ن عب ن : اب د هللا ب خ عب ن پاس ايابقه: گفت) ص(صورياست كه به پيغمبر ا س ه رسميت آنچه آوردى م داريم و ب اش را ن

.نشانه روشنى بيار تا پيرويت كنيم و آيه باال آمد. شناسيم نمىياطين على بعوا ما تتلوا الش ز قنطرى محمد) 102آيه ... (ملك سليمان و ات بن عبد العزي

ن حارث روايت مى ران ب ناد از عم وديم، گفت با اس اس ب ن عب زد اب ه ن د ك يكى از : كنه حق شياطين از آسمان سخن وحى را مى ا يك كلم ه ب د و پس از آنك و پيشگويى [دزدي

سليمان بر . ربود ھا را مى داد و دل شد ھفتاد دروغ به خورد مردم مى آزموده مى] درستن ام رداي اك ك ت در خ ر تخ ت و زي ه آن را از وى گرف وف يافت رگ . ر وق س از م پ

افتنى نظير و دست خواھيد شما را به گنج بى آيا مى: سليمان شيطان نزد مردم آمده گفت ني سليمان راه بنمايم؟

د ت: گفتن ر تخت است: آرى، گف د. زي رون آري د. بي يدند و گفتن رونش كش حر : بي ن س ايا آن ه ب ليمان است ك ورد بحث س ه م دا در آي ود و خ رده ب خر ك داران را مس ه جان ھم

.سليمان را تنزيه فرموده استد ى گوي ين : كلب ته روى آن چن ادو و نيرنجات نوش ا ج ن برخي ان آصف ب ياطين از زب ش

تند وان نگاش ك«: عن ا المل ن برخي م آصف ب ا عل ذا م ر » ھ ليمان زي زع س ت ن و در حالجاده ليمان س د و س اك كردن داش در خ ت نش ر . ملتف ليمان آن را از زي رگ س س از م پ

ر شما: جانماز سليمان بيرون آورده گفتند ليمان ب د. اين است سر تسلط س . آن را بياموزيد ليمان باشد: چون علماى بنى اسرائيل آن سخن شنيدند گفتن ن حكمت س ه اي اذا هللا ك . مع

نھادند و كتب انبياء را كنار اما عاميان گفتند اين علم سليمان است و به آموختن آن روى د ا خدا، محم ود ت ان ب ام شد و ھمچن د ن ه سحر شھرت يافت و ب گذاشتند و نام سليمان ب

ر را به پيامبرى برانگيخت و عذر پاكى و بى) ص( گناھى سليمان از آن اتھام به وحى بليمان ر س ا كف ه م ياطين كف» 1«زبان پيامبر جارى شد ك ن الش اس و لك ون الن روا، يعلم

حر .الس

__________________________________________________ ع «: آمده است) 7 -5(در تورات، كتاب اول پادشاھان باب يازدھم ). 1( ليمان واق رى س و در وقت پي

داوود با يھوه خدايش شد كه زنانش دل او را به پيروى خدايان غريب مايل ساختند و دل او مثل پدرشان رفت/ كامل نبود وم خداى عموني و / پس سليمان در عقب عشتورت خداى صيدونيان و در عقب ملك

.م -.»سليمان در نظر خداوند شرارت ورزيده مثل پدر خود داوود، خداوند را پيروى كامل ننمود

ى ت م ناد از حصيفه رواي ا اس اش قرشى ب ن عي عيد ب ات س اه نب ه ھرگ د ك ىكن د ى م رويي

ليمان مى ه چه درد مى س و چيست؟ و ب يده خاصيت ت دنى پاسخ پرس خورى؟ و آن روييو چيست؟ گفت: تا وقتى خروب روييد. داد مى ران كردن : سليمان از آن پرسيد كار ت وي

بد درختى : سليمان گفت. آرى: كنى؟ گفت به راستى خرابش مى: سليمان پرسيد. خانه تو :گفتند ت كه سليمان وفات يافت و مردم در مورد بيمارانشان مىو ديرى نگذش! ھستى تو

ود ى ب ليمان كس د س اش مانن از . ك ر جانم رده زي راھم ك ابى ف ياطين كت ع ش ن موق در ايه ھايى كه سليمان با آن مداوا مى بياييد تا نسخه: سليمان قرار دادند و به مردم گفتند كرد ب

يم ما نشان دھ رون آورد. ش اب را بي ه و آن كت دا آي ود، و خ ه سحر و افسون ب ه ھم د ك ن .مورد بحث را نازل كرد

د دى گوي د و : س رگرم بودن ادو س وختن ج تن و آم ه نوش ليمان ب ان س اشخاصى در زماب ليمان آن كت ود و س ى نم حر نھ ردم را از س رد و م ن ك تش دف ر تخ ه زي ا را گرفت ھ

تند اب اطالع داش ن كت ياطين از قضيه دف ليمان . ش ه پس از مرگ س ياطين ب ى از ش يكا مى: صورت آدمى درآمد و نزد گروھى از بنى اسرائيل رفت و گفت د شما را آي خواھي

د نم؟ گفتن دايت ك ذير ھ ان ناپ ى پاي ه گنج ت: ب كافيد، : آرى، گف ليمان را بش ر تخت س زيت يطان گف د، و آن ش ب را يافتن كافتند و آن كت ن و انس و : ش ا ج يله اينھ ه وس ليمان ب س

ياطين و مر ودش ته ب خر داش ان را مس رار . غ تفاده ق ورد اس ب را م رائيل آن كت ى اس بنليمان را . دادند ورد بحث س ه م از اينجاست كه جادو بين يھوديان زياد است و خدا در آي

.از جادوگرى تبرئه فرمودھا الذين آمنوا ال تقولوا راعنا :اس گويدبه روايت ابن عطاء، ابن عب). 104آيه ... (يا أي

ر رب پيغمب ى) ص(ع اب م ه خط دين گون نيدند را ب ه را ش ن كلم ود اي ى يھ د وقت كردننام مى ى دش ه معن رى آن كلم ان عب د خوشحال شدند، چه به زب ا خود گفتن ا : داشت و ب م

داديم اكنون آشكارا دشنام گوييم كه اين كالم را در دل فحش مى) ص(پيش از اين محمد ا«: گفتند آمده مى) ص(پيغمبر خود مسلمين است، و نزد د راعن ا محم د و مى» ي . خنديدن

ه را دريافت و گفت ود نكت ود ب ه لغت يھ نا ب ه آش اده انصارى ك ن عب اى : تا آنكه سعد بدر دست اوست ) ص(سوگند به آنكه جان محمد . دشمنان خدا لعنت خدا بر خود شما باد

ين . زنم تان بشنوم گردنش را مى اگر اين كلمه را از يكى يھوديان گفتند مگر خود شما چن .گفتيد؟ و آيه در نھى مسلمانان از به كار بردن آن كلمه نازل گرديد نمى

اب ل الكت ن أھ ه ... (ما يود الذين كفروا م م ). 105آي ه ھ لمانان ب ه مس د ك مفسران گوينا بگرويد و يھود پاسخ مى) ص( شان گفتند به محمد پيمانان يھودى ه م ى ك ن دين د، اي دادن

ود و خواست كه بھتر مى مان مى و ما دل. خوانيد از دين ما بھتر نيست را به آن فرا مى ب .شان نازل گرديد و آيه باال در تكذيب. آورديم ايمان مى

ا ر منھ أت بخي ھا ن ة أو ننس ن آي خ م ا ننس ه ... (م ركين ). 106آي ران، مش ه مفس ه گفت بد ى: گفتن ا نم د آي ه محم د ك ى) ص(بيني ر م زى ام ه چي ى اصحابش را ب پس نھ د و س كنردا از آن برمى دھد امروز چيزى مى نمايد و خالف آن را فرمان مى مى د و ف ردد گوي . گ

د رآن كالم شخص محم اقض در مى) ص(ھمانا اين ق ين متن ه چن د است ك در پاسخ . آي .سوره نحل را 101آيه باال را فرو فرستاد و نيز آيه اينان خدا

ه ... (أم تريدون أن تسئلوا رسولكم د). 108آي اس گوي ن عب ى كعب و : اب ن أب د هللا ب عبدرخواستند كه كوه صفا را زرين ساز و مكه را فراخ ) ص(جماعتى از قريش از محمد

ه . و آيه باال فرود آمد. ايمان آوريمھا بگشا، تا به تو كن و در آن چشمه د ك مفسران گوينر انع مى) ص(يھود و مشركان عليه پيغمب يدند و بعضى مى م د موسى تراش د ھمانن گفتن

ن ازل ك ا از آسمان ن م و يكج ه مخزومى -و ديگرى. كتابى يك قل ن امي د هللا ب ى عب -يعند اى از آسمان براى من بيار كه در عنوان آن ن گفت نامه مى ام من باشد و مضمونش تأيي

دا و فرشتگان را و برخى مى. پيام آورى تو ه خ اوريم مگر اينك ان ني و ايم ه ت گفتند كه ب .و آيه مورد بحث نازل شد] 92سوره اسراء آيه [ھمگروه بياورى

اب ل الكت ن أھ ر م ه ... (ود كثي د). 109آي اس گوي ن عب ده: اب ه در پاسخ ع ن آي اى از ايديديد كه دچار چه مصيبتى شديد، : يھود نازل شد كه پس از واقعه احد به مسلمانان گفتند

.خورديد، به دين ما برگرديد كه بھتر است و اگر بر حق بوديد شكست نمىه كعب حسين بن محمد فارسى با اسناد از كعب بن مالك و او از پدرش روايت مى كند ك

د . گفت ھجو مىرا ) ص(بن اشرف شاعر يھودى پيغمبر و كفار قريش را به جنگ محمر . نمود تشويق مى) ص( ه پس از ھجرت پيغمب ود مدين دان ) ص(و نيز مشركان و يھ ب

ى ه سختى م ارانش را ب ه شھر، آن حضرت و ي ا ك ا آنج د ت ازل ش اال ن ه ب د، و آي آزردن .»فاعفوا و اصفحوا«

ه ). 113آيه ... (ء شي على و قالت اليھود ليست النصارى ان مدين اب يھودي اين آيه در ب و

ر زد پيغمب د ) ص(مسيحيان نجران نازل شد و قضيه اين بود كه ھيأتى از نجران ن آمدن

.و احبار يھود نيز در مجلسى حاضر شده با ايشان مناظره در پيوستند و صداھا بلند شد .دين شما اساسى ندارد و عيسى و انجيل را منكر شدند: تنديھوديان به مسيحيان گف

ورد ه م د و آي ورات گرديدن مسيحيان نيز گفتند دين يھود اساسى ندارد و منكر موسى و ت .بحث نازل گرديد

اجد هللا ع مس ن من م مم ن أظل ه ... (و م ى و ). 114آي وس روم اره طط ه درب ن آي اييحى اوس كريان مس دگانلش ده، رزمن رائيل جنگي ى اس ا بن ه ب تند و ت ك ان را كش ش

ان ه كودك ران و مزبل دس را وي ت المق وزانيدند و بي ورات را س رده ت ير ك ان را اس شاشاره آيه به بختنصر : قتاده گويد. و اين نظر ابن عباس است طبق روايت كلبى. ساختند

ده ود جنگي ا يھ يحيان روم ب ك مس ه كم ه ب كريان اوست ك راب و لش دس را خ ت المق بيانع : كند عطاء از ابن عباس روايت مى. كردند ه م ه است ك اره مشركان مك اال درب ه ب آي

.گرديدند عبادت مسلمين در مسجد الحرام مىرب رق و المغ المش ه ... (و ت). 115آي تالف اس ه اخ ن آي زول اي أن ن و . در ش اب

د هللا روايت مىمنصور منصورى با اسناد از جابر ب د ن عب ر : كن روه ) ص(پيغمب يك گودم داديم . جنگى اعزام كرد كه من نيز ھمراه ب ه را تشخيص ن در ظلمت شب سمت قبل

د و برخى گروھى گفتند ما مى از خواندن يده نم ه شمال است و خطى كش ه رو ب دانيم قبله وقتى صبح شد مال. گفتند رو به جنوب است و خطى كشيده نماز خواندند د ك حظه كردن

ه نيست ه قبل ر . خطوط رو ب ئله را از پيغمب تيم مس فر بازگش ى از س يدند ) ص(وقت پرس .جوابى نفرمود تا آيه مورد نظر نازل گرديد

در شبى ) ص(كند كه ھمراه پيغمبر ابو منصور با اسناد از ربيعه و او از پدرش نقل مىد وقتى صبح شد قضيه تاريك نماز خوانديم و قبله معلوم نبود و ھر كس به س متى خوان

ر ه پيغمب رديم) ص(را ب ادآورى ك د. ي ازل ش ه ن ن آي ذكور . اي ه م ر آي ن عم ده اب ه عقي به است از مستحبى و نافل ن عمر روايت . درباره نم ناد از اب ا اس دان ب ن عب و القاسم ب اب

ى ين است م ه چن ى آي ه معن د ك ه و مركب : كن ه قافل ان سمت ك تحب را در ھم از مس نم .ود بخوانيدر مى

ر : به روايت عطاء، ابن عباس گويد ر ) ص(وقتى نجاشى در گذشت جبرئيل به پيغمب خبزار از بگ ر او نم ت ب ر . داد و گف رد و ) ص(پيغمب ه صف ك رد آورده ب اصحاب را گ

ه د، و ب م بخواني از بخوانم شما ھ ه نم ات يافت ه وف ر نجاشى ك فرمود خدايم فرمان داده ب .نماز ايستادند

ادت اصح رى عب ه ديگ ه قبل ه رو ب زاريم ك از بگ ى نم ر كس ه ب د چگون اب در دل گفتنخواند ولى قبله مسلمين به چه نجاشى تا دم مرگ به سوى بيت المقدس نماز مى -نمود مى

د. كعبه برگشته بود ازل گردي ا . بدين مناسبت آيه مورد نظر ن اال ب ه ب د آي اس گوي ن عب ابعطاء . منسوخ گرديد) 150و 144بقره، آيه (لوا وجوھكم شطره آيه و حيث ما كنتم فو

ه: آورد خراسانى از قول ابن عباس مى ود اولين آي ه ب ه قبل رآن منسوخ شد آي ه در ق اى كود) 115بقره، آيه (» فأينما تولوا فثم وجه هللا «كه نخست بر اساس ر . ب رو ) ص(پيغمب

.برگردانيد -يعنى كعبه -خواند و خدا قبله وى به بيت العتيق نماز مى به بيت المقدسرده ى طلحه والبى روايت ك ن أب ر از اب ه پيغمب د ك رد ) ص(ان ه ھجرت ك ه مدين وقتى ب

امر كرد كه رو به بيت المقدس نماز ) ص(بيشتر مردم آن يھودى بودند و خدا به پيغمبر ) ص(دند و ده ماه و اندى چنين بود اما پيغمبر بخواند و يھوديان از اين امر خوشحال بو

اده قبله ابراھيم را دوست داشت و چون خدا قبله را به كعبه برگرداند يھوديان به شك افتا : گفتند انوا عليھ ي ك تھم الت ن قبل م ع ھ ا وال ه (م ره، آي ازل ) 142بق ورد بحث ن ه م و آي .گرديد

خذ هللا د اين آيه در حق يھود است كه مى). 116آيه ... ( ولدا و قالوا ات ز پسر : گفتن عزيى ه م ران ك يحيان نج ت و مس ه خداس رب ك ركان ع ت و مش ر خداس يح پس د مس گفتن

.ناميدند فرشتگان را دختران خدا مىيم حاب الجح ن أص ئل ع ه ... (و ال تس د). 119آي اس گوي ن عب ر : اب روزى ) ص(پيغمب

نم ه از احوال اھل جھ ازل شد ك ه ن د؟ آي ادر من چه كردن در و م گفت كاش دانستمى پرس ر اساس قرائت ! مپ ن ب أل«و اي ه جزم است» ال تس ر . ب ل پيغمب ده مقات ه عقي ا ب ام

و فرستاد ايمان مى گفت اگر خدا بر يھود باليى مى مى) ص( ه ت ازل شد ك ه ن د و آي آوردن ].اند موحد بوده) ص(ه شيعه آباء و امھات پيغمبر طبق عقيد[مسئول اھل جھنم نيستى

ود و مسيحيان ). 120آيه ... ( عنك اليھود و ال النصارى و لن ترضى مفسران گويند يھد و مھلتشان نمودند و وعده مى تقاضاى مدارا مى) ص(از پيغمبر دارا كن دادند كه اگر م

د و ا دو بگرون د و ب ه دھد موافقت كنن ن آي ر(ي اھى پيغمب راى آگ ازل شد) ب اس . ن ن عب ابه د ك دوار بودن يحيان نجران امي ه و مس ود مدين را يھ ه است زي اره قبل ه درب ن آي د اي گوي

ر ان ) ص(پيغمب ر آن د ب ه برگردي ه سوى كعب ه ب د و چون قبل از بخوان ه ايشان نم ر قبل بن) ص(گران آمد و از اينكه پيغمبر ل شود نومي به دي ازل شان متماي اال ن ه ب دند و آي د ش

.گرديد

ه ق تالوت ه ح اب يتلون اھم الكت ذين آتين ه ... (ال ن ). 121آي ى، اب اء و كلب ت عط ه رواي ب

اين آيه در شأن اھل سفينه نازل شد و آنان چھل مرد حبشى بودند كه ھمراه : عباس گويده : ضحاك گويد. جعفر بن ابى طالب از حبشه آمدند ه ب ان است ك ه در شأن يھودي ن آي اي

.است) ص(در حق خود حضرت رسول : قتاده و عكرمه گويند. اسالم گرويدندوت ه ... (أم كنتم شھداء إذ حضر يعقوب الم ازل ). 133آي ان ن ه در جواب يھودي ن آي اي

رد اوال گفتند مگر نمى) ص(شد كه به پيغمبر ه يھوديت دانى كه يعقوب چون م دش را ب ).و ما طبق وصيت يعقوب بر آيين خويش باقى ھستيم(سفارش كرد

اين آيه در پاسخ : ابن عباس، گويد). 135آيه ... (تھتدوا و قالوا كونوا ھودا أو نصارىز ن اخطب و ني ر ب و ياس ن صيف و اب ك ب رف و مال ن اش ب ب ه، كع ود مدين ران يھ س

ھاى تر از كيش كه در مباحثه با مسلمين ھر يك دين خود را برحقمسيحيان نجران است اب: گفتند يھود مى. شمردند ديگر مى االترين كت ورات ب ران و ت ا و موسى برترين پيغمب ھ

يحيان، د و مس رآن بودن د و ق ل و محم ر مسيح و انجي ان است و منك رين ادي ا بھت ن م دياالترين ل را ب ران و انجي رين پيغمب ان عيسى را برت رين ادي ن خويش را بھت اب و دي كت

ه كيش خويش معرفى مى لمين را ب كردند و محمد و قرآن را منكر بودند و ھر كدام، مس .كرد كه دين حق ھمين است و بس دعوت مى

صبغة و من أحسن من هللا مسيحيان را وقتى : ابن عباس گويد). 138آيه ... (صبغة هللادى م ىفرزن د م ى تول دش م ل تعمي ا آب، غس تم ب د، روز ھف د و ش رش كنن ا تطھي د ت دادن

ود -گفتند اين به جاى ختنه كردن مى ل -كه عالمت يھوديت ب انه مسيحيت است و طف نش .شود، و آيه بدين مناسبت نازل شد بدين گونه مسيحى مى

فھاء من الناس راء محمد بن احمد ب). 142آيه ... (سيقول الس ناد از ب ا اس ر ب ن [ن جعف به سمت ) ص(كند كه وقتى پيغمبر روايت مى] عازب اه ب ده م ا ھف انزده ي د ش ه آم به مدين

ن مند مى خواند و خود عالقه بيت المقدس نماز مى د و اي از بخوان بود كه به سوى كعبه نمماء قد نرى: آيه نازل شد ي الس ك ف ه (تقلب وجھ ان -دم سفيهمر) 144آي مقصود يھودي

.گفتند به چه سبب قبله آنان تغيير كرد؟ و آيه مورد بحث در جواب نازل شد -است ليضيع إيمانكم ه برخى كلبى از ابن عباس روايت مى). 143آيه ... (و ما كان هللا د ك كن

از

ول هللا حابه رس ر قبل) ص(ص يش از تغيي هپ ه از آن جمل تند ك د ه درگذش ن : ان عد ب اس

پس از . زرارة و ابو امامه از بنى نجار و براء بن معرور از بنى سلمى و چند تن ديگرا چه مى) ص(تغيير قبله كسان ايشان نزد پيغمبر رادران م ه آمده پرسيدند حال ب شود ك

از مى راھي به قبله نخستين نم ه اب ه قبل را ب دا ت ون خ د و اكن ده؟خواندن ه -م برگردان ن آي ايرى. نازل شد د ن زول ق ماء سپس ھمو در شأن ن ي الس ك ف ب وجھ ه (تقل د) 144آي : گويد) ص(پيغمبر دا كن . به جبرئيل اظھار كرد دوست داشتم كه خدا قبله مرا از قبله يھود ج

ده: جبرئيل پاسخ داد م بن ا من ھ ارت بخواه ت و، از پروردگ تم چون ت ه اى ھس را از قبل تر . يھود به قبله ابراھيم برگرداند ر آسمان ) ص(و به آسمان رفت و پيغمب اه ب پيوسته نگ

.داشت كه جبرئيل اجابت مسئول وى را از سوى خدا بياورد، تا اين آيه نازل شدراء ناد از ب ا اس ن عازب[ابو منصور محمد بن محمد منصورى ب ه روايت مى] ب د ك كن

ا به مدينه، ھفده ماه به سوى بيت المقدس نماز مى) ص( پس از ھجرت پيغمبر ديم ت خوانماء خداوند، دلخواه پيامبر خويش بدانست و آيه قد نرى رو ) 144(تقلب وجھك في الس ف

.اند مسلم و بخارى نيز اين روايت را به طريق ديگر آورده. فرستادان ). 146آيه ... (ونه كما يعرفون أبناءھم الذين آتيناھم الكتاب يعرف اين آيه درباره يھودي

رم و مسلمان شده مانند عبد هللا بن سالم و يارانش نازل شده است كه اوصاف رسول اكر ) آسمانى(پيش بينى بعثت را از كتاب ان ) ص(خود دريافته بودند و ھمه پيغمب را آنچنود. شناختند پسران بشناسد مى كه كسى فرزند خود را ميان ه ب ن سالم گفت من : عبد هللا ب

ى ودم م ر خ ر از پس رم را بھت ول اك تى رس ه راس يد ب ر پرس م، عم ه : شناس ن چگون اي شود؟ مى

د : عبد هللا پاسخ داد ين دارم محم ام) ص(زيرا يق دم . آور حق است پي ورد فرزن ا در م امى ان ب رم بدين حد يقين ندارم، چرا كه از كار زن ن : عمر گفت. خب د اب ق دھ خدايت توفي

.سالموات أم بيل هللا ي س ل ف ن يقت وا لم ه ... (و ال تقول در ). 154آي ھداى ب اره ش ه درب ن آي اي

است كه ھشت تن از انصار و شش تن از مھاجرين بودند و سبب نزول آن بود كه مردم ده گف درباره كشتگان راه خدا مى] غير مؤمن[ ا بري ذت دني تند مرد و دستش از نعمت و ل

.شد فا و المروة من شعائر هللا ناد ). 158آيه ... (إن الص ا اس د ب د زاھ سعيد بن محمد بن احم

كند كه اين آيه درباره انصار نازل شد كه پيشتر زيارت منات از عايشه روايت مى

ه -كردند مى ه و مدين ين -و منات بتى بود در قدد ميان راه مك ه ب تند از اينك راه داش و اك

اال در جواب . در آن مورد سؤال كردند) ص(صفا و مروه عبور كنند و از پيغمبر آيه ب .آمد

ناد از عايشه روايت مى ا اس ه ابو بكر تميمى ب ه گروھى از انصار در جاھليت ب د ك كنايز نمى منات مأنوس بودند و) عبادت( روه را ج تند طواف بين صفا و م در دوره . (دانس

ر ) اسالم راه پيغمب ى ھم ادآورى ) ص(وقت ه حضرت ي ن موضوع را ب د اي ه حج آمدن بين روايت را . كردند، و آيه مورد بحث در پاسخ آنان نازل شد ق ديگر ھم ه طري مسلم ب

.آورده استروه ا ين صفا و م ا از طواف ب تيم چون از مقدسات انس بن مالك گفته است م راه داش ك

.قريش بود و در اسالم آن عمل را ترك كرديم، تا آيه فوق آمدرو و اس ب ن عب زد اب عمرو بن حسين گويد از ابن عمر معنى آيه باال را پرسيديم گفت ن

يدم، . چه او داناترين بازماندگان است به تأويل. از او بپرس تم و پرس اس رف ن عب زد اب نه پيكره مردى بود كه اساف مىبر تپه صفا : گفت ود ك ى ب ره زن روه پيك ر م د و ب ناميدن

اھل كتاب معتقد بودند كه اين دو در كعبه زنا كردند و بدان صورت . شد نائله خوانده مىن مسخ گرديدند و پيكره دتى اي شان محض عبرت بر صفا و مروه نھاده شد، و پس از م

رار ورد پرستش ق دايان م وان خ ه عن ردم جاھليت ضمن طواف . گرفت دو پيكره ب و مروه . سودند بدان دست مى پس از اسالم كه بتھا شكسته شد مسلمانان از طواف صفا و م

.ورزيدند، آيه مذكور نازل گرديد به خاطر آن دو بت اكراه مىه مى شياطين شب: سدى گويد روه طرب و ھمھم ان ھا بين صفا و م ا بت د و در آنج كردن

ود ه رسول هللا پس از اسالم م. ب لمين ب ه در جاھليت ) ص(س ه خاطر شركى ك د ب گفتنازل شد ورزيديم بين صفا و مروه طواف نمى مى ورد بحث ن ه م ن . كنيم، تا آي منصور ب

د عبد الوھاب بزاز با اسناد از انس بن مالك روايت مى روه : كن ين صفا و م از طواف به ما ني. كردند كه شعار گذشته جاھليت بود خوددارى مى ا آي تيم ت ز داش ز از طواف پرھي

.بخارى نيز به طريق ديگر ھمين روايت را آورده است. فوق نازل شداين آيه درباره علماى اھل ). 159آيه ... ( إن الذين يكتمون ما أنزلنا من البينات و الھدى

م م رج ه حك اب ك ار(كت د ) زناك ور محم گويى ظھ ابدر ك) ص(و پيش ان ت ان را پنھ ش .كردند آمده است مى

ماوات و األرض عبد العزيز ابن طاھر تميمى با اسناد از ). 164آيه ... (إن في خلق الس عطاء

حيم روايت مى ر حمن ال ر و ال ه إال ھ د ال إل ه واح م إل ه و إلھك ه چون آي د ك ره آ(كن ه بق ي

ه مى: نازل شد كفار قريش در مكه گفتند) 163 ه ھم ه ب وق يك خدا چگون ه ف رسد؟ و آي .نازل شد

ه واحد ابو بكر اصفھانى با اسناد از ابو الضحى نقل مى ره (كند كه چون آيه و الھكم ال بقه خدا يكى است؟ اگر راست مى: نازل شد مشركان با شگفتى پرسيدند) 163 د آي اى گوي

ماوات و األرض . بياورددر اين باب .در اين باب نازل شد... آيه إن في خلق السبا ا في األرض حالال طي ھا الناس كلوا مم اره : كلبى گويد). 168آيه ... (يا أي ه درب ن آي اي

اره ه پ ن صعصعه ك ره و طوايف ثقيف و خزاعه و عامر ب ز بحي اى محصوالت را و ني .سائبه و فصيله و حامى را بر خود تحريم كرده بودند نازل شده است

اب ن الكت م زل هللا ا أن ون م ذين يكتم ه ... (إن ال ت ). 174آي اس رواي ن عب ى از اب كلبزاق مى مى ه ارت ل عام ازل كند كه اين آيه درباره سران و عالمان يھود كه از قب د ن كردن

.شده استر . آخر الزمان از آنان باشد) ص(اميدوار بودند كه پيغمبر آنان از ) ص(اما وقتى پيغمب

تن رياست ميان عرب ين رف ان و از ب ده شدن ن دا ھا ظھور كرد يھود از بيم بري شان تعمه ) در تورات) (ص(اوصاف پيغمبر د ك را نمودن ين ف ان چن را تغيير داده به عوام يھودير ه بدانچ) ص(صفات پيغمب ه از مك دين گون ا ب بيه نيست ت ده است ش ا آم اب م ه در كت

.پيروى حضرت خوددارى كنندر ). 177آيه ... (ليس البر أن تولوا وجوھكم ه كسى از پيغمب نيدم ك د ش اده گوي ) ص(قت

يش . و اين آيه در جواب نازل شد. »نيكى چيست«: پرسيد لمين است ب اره مس و نيز دربرا دا و رسول هللا از تشريع ف ه خ ان ب ا ايم ر ب ه اگ ته) ص(يض ك ه بھشت در گذش د ب ان .خواھند رفت

ى ي القتل اص ف يكم القص ھا الذين آمنوا كتب عل ه ... ( يا أي د). 178آي ين دو : شعبى گوي بود زاع ب ه از عرب ن وى. طايف رده و يكى ق ر ب د در براب ى، و گفتن ر از آن يك ا اى از ت م

.كشيم و اين آيه نازل شد اى از شما و در برابر زنى مردى را مى آزادهى ث إل ف يام الر ة الص م ليل ل لك ائكم أح ه ... (نس ت ). 187آي اس رواي ن عب ى از اب والب

ر مى كند كه در ماه رمضان پس از نماز عشاء تا شب ديگر خوراك و عمل زناشوئى ب مسلمين حرام

ا افتاد كه بعضى از مسلمين پس از نماز عشاء خوراك مى اما اتفاق مى. بود د و ب خوردن

د) ص(نزد پيغمبر ) منع(و از سختى . كردند زن آميزش مى ه . شكوه بردن ) در جواز(آي .نازل شد

ن عازب روايت مى راء ب ناد از ب ا اس ر اصفھانى ب و بك لمانان پس اب ر مس ه ب د ك از كند ا زن بياميزن امند و ب د و بياش ه بخورن ود ك ايز ب واب ج يش از خ ار و پ ر . افط ا اگ ام

دار قيس بن صرمة انصارى روزه. كردند برد تا شب ديگر چنين كارى نمى خوابشان مىاده مى بود موقع افطار به منزل رفت و در فاصله ه زنش خوراكى آم رد خوابش اى ك ك

ود ورد[در رب زى نخ پس چي رد] و س روز غش ك ام نيم ر ھنگ ا . و روز ديگ تان ب داس .باز گفتند و آيه فوق نازل گرديد) ص(پيغمبر

ن عازب روايت مى راء ب ناد از ب ا اس د ب ى حام ن اب رحمن ب د ال و عب ه صحابه اب د ك كنا دار موقع افطار اگر پيش از روزه گشادن خوابشان مى روزه د ت رد آن شب و روز بع ب

ه . وردندخ افطار ديگر چيزى نمى ه خان ع افطار ب ن صرمه انصارى موق يس ب روزى قه كن. نه: خوردنى دارى؟ زن گفت: آمد و از زنش پرسيد يس آن . مرد گفت برو تھي و قرده ار ك ه(روز را ك نش كوفت ود) و ت رد. ب ه ك دگانش غلب ر دي واب ب از . خ ون ب زن چ

ان حال رو! محروم شدى: گشت، مرد را خفته ديد، گفت ه داد و صرمه به ھم زه را ادامود. تا فردا ظھر غش كرد رده ب . و نيز عمر با ھمسر خود در حال خواب وى نزديكى ك

در جواب خوردن و آميزش از افطار (گفتند، آيه مورد بحث ) ص(قضيه را به پيغمبر دند) تا سحر ادمان ش ين را آورده . نازل گرديد و ھمه ش ق ديگر ھم ه طري ز ب بخارى ني .است

د ن محم د روايت مىحسن ب ن محم ناد از قاسم ب ا اس ل تشريع فارسى ب ه در اواي د ك كنى ام روزه م ا ش ام ت ى روزه از ش وابش م ار خ د از افط ر كسى بع د و اگ رد حق گرفتن ب

ه شبى عمر پس ا آنك امد ت ه بياش نداشت آن شب را با زنش نزديكى كند و نه بخورد و نىاز خواب با زن خود جماع كرد و صرمة بن أنس پيش آب و از افطار خوابش برد و ب

نان روز ديگر را روزه گرفت و نزديك بود كه بميرد، و خدا از خطاى ايشان درگذشت امند و د و بياش د بخورن و بر ايشان ببخشود و رخصت فرمود كه از افطار تا سحر بتوانن

.آميزش كنندن سعد روايت مى ه چون آ سعيد بن محمد زاھد با اسناد از سھل ب د ك ازل شدكن ه ن و : ي

ن لكم الخيط األبيض من الخيط األسود د ) 187بقره (كلوا و اشربوا حتى يتبي كسانى بودناميدن مى كه ھنگام افطار نخ سياه و سفيدى به پا مى ه خوردن و آش تند و ب ا بس تند ت نشس

ون كلم ود و چ كار ش رايش آش ا ب ه رنگ آنھ امى ك تند ھنگ د دانس ازل ش ر ن ن الفج ه م مقصود

ق ديگر . جدايى شب و روز است موقع سحر بخارى و مسلم نيز اين روايت را از طري

.اند آوردهاره ). 188آيه ... (و ال تأكلوا أموالكم بينكم بالباطل ه درب ن آي د اي ليمان گوي ن س ل ب مقات

يس رأ الق ر سرزمينى ام ه ب ده ك ازل ش ن أشوع حضرمى ن دان ب دى و عب ابس كن ن ع بر . آوردند) ص(اختالف داشتند و داورى نزد پيغمبر ه ) ص(عبدان مدعى بود و پيغمب ب

.نفع عبدان حكم كرد و امرأ القيس پذيرفتة ه ... (يسئلونك عن األھل ر ). 189آي ه پيغمب ل ب ن جب اذ ب ا ر: گفت) ص(مع سول هللا ي

ا پرسش مى) ص( اد از م ئله ھالل زي اره مس د يھود با ما معاشرت دارند و درب ه . كنن آياد : پرسيدند) ص(قتاده گويد از پيغمبر . فوق در جواب نازل شد م و زي خلقت ھالل و ك

ات و حج است ين اوق راى تعي ه بگو ب كلبى . شدن آن براى چيست؟ و آيه نازل گرديد كورد بحث: گويد ه م ه آي ن عتم ة ب ل و ثعلب ن جب اذ ب ى مع ن از انصار يعن در پاسخ دو ت

ازك ) ص(يا رسول هللا : فرود آمد كه پرسيدند خ ن ل ن ه نخست مث قضيه ھالل چيست ككاھد و گردد تا دايره كامل شود و سپس از آن مى تر مى تر و پھن شود و بزرگ ظاھر مى

را بر يك حال نيست؟گردد تا به حال اول برسد، چ تر مى باريك و باريكا ن ظھورھ وت م أتوا البي أن ت ر ب ه ... (و ليس الب راھيم مزكى از ). 189آي ن اب د ب محم

ه گفت براء بن عازب روايت مى د ك از مى: كن ه از حج ب وقعى ك تند از در انصار م گشادر نمى ه و چ ه از پشت وارد مى وارد خان دند بلك دند ش اد. ش اق افت ه مردى از در اتف ك

.وارد خانه شد بر او عيب گرفتند و آيه فوق نازل گرديد) متعصب و استوار -(كند كه قريش را حمس ابو بكر تميمى با اسناد از جابر روايت مى

ه مى مى ا انصار و ديگر اعراب در خواندند كه در حال احرام از در وارد خان دند ام شر . شدند حال احرام از در وارد خانه نمى ه روزى پيغمب ا آنك د و ) ص(ت رون آم از در بي

د ده. قطبة بن عامر انصارى نيز با آن حضرت بيرون آم ا رسول هللا ع د ي ) ص(اى گفتنر ده، و پيغمب رون آم ه از در بي يد) ص(قطبه گناه كرد ك ه سبب كارش را پرس . از قطب

ردم روى ك و پي خ داد از ت ه پاس ر . قطب ت) ص(پيغمب ردى احمس: گف ن م ى از (ى م يعن .من نيز بر دين توأم و آيه مورد بحث نازل شد: آن مرد گفت. ھستم) قريش

اند مردم در جاھليت و آغاز اسالم، در حال احرام از در وارد حياط و مفسران گفته

ود اگر شھر نشين مى. شدند خانه و چادر و اطاق نمى ده ب ه كن بود سوراخى در پشت خانشد و د و اگر صحرا نشين بود از پشت خيمه و چادر وارد مىكر از آنجا رفت و آمد مى

ه از طوايف . دانستند تا خروج از احرام، دخول از در خانه و خيمه را گناه مى مگر اينكه قريش و كنانه و خزاعه و ثقيف و خثعم و بنو عامر بن صعصعه و بنو نضر بن معاوي

ده مى» حمس«باشد كه به مناسبت تعصب و پايدارى در مراسم دينى دند نامي روزى . شال حضرت از در وارد ه دنب ز ب پيغمبر به منزل يكى از انصار رفت و يك انصارى ني

د ر . شد در حالى كه محرم بود و بر اين كار مرد انصارى ايراد گرفتن از او ) ص(پيغمب :پرسيد

ه ديدم تو وارد شدى من ھ: در حال احرام چرا از در وارد شدى؟ انصارى پاسخ داد م بروى از : آن مرد گفت. من احمسى ھستم: فرمود) ص(پيغمبر . دنبالت آمدم ه پي م ب من ھ

ام، و آيه تو احمسى ھستم، بر دين توام و رھنمود و رويكرد و دين ترا پسنديده و پذيرفته .فوق در اين باب نازل گرديد

الذين يقاتلونكم ه : كلبى گويد). 190ه آي... (و قاتلوا في سبيل هللا ه در صلح حديبي اين آير . نازل گرديد ه وقتى پيغمب دند ) ص(بدين شرح ك ع ش ه من ه مك و اصحابش از ورود ب

د ال بع ه س د ك ده ش ركان معاھ ا مش د و ب ام دادن ه انج دى را در حديبي انى ھ لمين قرب مسام وارد مكه شود و سه روز آزادانه طواف و ديگر مراسم) ص(بگذارند پيغمبر را انج

.دھدر د پيغمب ال بع يكن ) ص(س د ل ره قضا آمدن م عم زاردن مراس راى گ ز ب ارانش مجھ و ي

ه مى ار ب ه مسجد الحرام شوند و ك انع ورود ب رده م د ك ه مشركان نقض عھ يدند ك ترسد وق . جنگ بكش ه ف تند و آي راه داش اه حرام اك لمين از جنگ در م ه مس الى ك ه (در ح ب

.نازل گرديد) رامجواز جنگ دفاعى در ماه حھر الحرام ھر الحرام بالش ه : قتاده گويد). 194آيه ... (الش پيامبر با اصحابش در ذيقعده ب

ده . آمدند كه در حديبيه مشركان مانع گرديدند سوى مكه مى ه آم ه مك لمانان ب سال بعد مسركان د و مش اى آوردن ه ج ره ب ده عم د و در ذيقع ا ماندن ب در آنج ه ش ار س ه ك ب

دين در حديبيه فخر مى) ص(شان عليه پيغمبر تجاوزكارانه ورد بحث ب ه م د و آي فروختن .مناسبت نازل گرديد

ھلكة و ال تلقوا بأيديكم إلى الت ه ... (و أنفقوا في سبيل هللا د ). 195آي د زاھ ن محم سعيد بن با اسناد از شعبى روايت مى ه اي د ك ه كن ازل شد ك اره انصار ن ه درب از ) يك سال(آي

انفاق در

د وددارى ورزيدن دا خ ت مى. راه خ ه رواي و از عكرم ه در موضوع ھم ن آي ه اي د ك كن

.نفقات فى سبيل هللا استدا ابو بكر مھرجانى با اسناد از ابن ابى جبير روايت مى واره در راه خ كند كه انصار ھم

م محصولى(كردند يك سال دچار آسيب ق و اطعام مىتصد ه ) ك د آي اق نكردن دند و انف ش .باال نازل گرديد

ار قسطنطنيه ابو منصور بغدادى با اسناد از حكم بن عمران روايت مى ا در كن ه م كند كى صحابى رسول هللا . بوديم ن عامر جھن و سركرده ) ص(سر كرده اھل مصر، عقبة ب

ن الة ب ام فض ل ش ول هللا اھ حابى رس د ص د) ص(عبي ى از . بودن ھر صف بزرگ از شيكى از مسلمانان به . روميان بيرون آمد و ما مسلمانان نيز صف بزرگى در برابر بستيم

د اد زدن لمين فري رو رفت و مس ه «صف روميان حمله برد و در انبوه ايشان ف القى بيديوب ا» الى التھلكه و اي ) ص(نصارى صحابى رسول هللا اما آن مرد سالم باز گشت و اب

روه . اى مردم آيه را بى جا به كار نبريد و نادرست معنا نكنيد: گفت اين آيه درباره ما گانصار نازل شد كه وقتى اسالم عزت يافت و مسلمان زياد شد بعضى با بعضى در نھان

ال«: گفتيم مى ا و م ر سر كارھ وديم و ھاى خود اموال ما تباه شد و به باد رفت، اگر ب بدوھناك» رفت كرديم از بين نمى كاسبى مى ان و اين آيه نازل شد در جواب ما و آنچه ان م

ه كرده بود و تھلكه ھمانا بر سر كار مال دنيا ايستادن است در حالى كه خدا ما را امر ب .و ابو ايوب پيوسته غازى و مجاھد بود تا درگذشت. جھاد فرموده استنكم م ان م ه فمن ك ن رأس ه أذى م ه ... (ريضا أو ب ا ). 196آي ادى ب و طاھر زي تاد اب اس

ه در موسم حج اسناد از كعب بن عجره روايت مى كند كه اين آيه درباره من نازل شد كر ود) ص(سرم شپش گرفت و از پيغمب ردم فرم راش و در : كسب تكليف ك سرت را بت

ام عوض سه روز روزه بگير يا قربانى بن رى يك صاع اطع ماى و يا شش مسكين را نف .كن

اره من محمد بن ابراھيم مزكى با اسناد از كعب بن عجره روايت مى ه درب كند كه اين آيود نزديك) ص(خدمت رسول هللا . است ه من فرم ار ب تم و سه ب ا رف يد آي ا و پرس ر بي ت

را اذيت مى تم جانورھاى سرت ت د؟ گف ى: كن ود. بل راش و در سرت: (دستور فرم را بتق . روزه بگير يا صدقه بده يا ھر چه ميسرت شود قربانى كن) عوض ه طري ز ب مسلم ني

.ديگر اين روايت را آورده است كند كه در مسجد ابو نصر احمد بن عبيد مخلدى با اسناد از عبد هللا بن معقل روايت مى

دقة أو كوفه نزد كعب بن عجره ايستادم و يام أو ص ن ص ة م ه ففدي زول آي درباره شأن ن

ريخت نزد مرا در حالى كه شپش بر صورتم مى: كعب گفت. ، پرسيدم)196بقره (نسك :بينم استطاعت قربانى يك ميش ھم ندارى گفتم چنين كه مى: بردند فرمود) ص(پيغمبر

ر ود) ص(نه، و آيه باال نازل شد و پيغمب ا شش مسكين را : فرم ر ي سه روز روزه بگييكن : آنگاه كعب گفت. نفرى نصف صاع اطعام كن ازل شد ل اين آيه در خصوص من ن

.اند مسلم و بخارى نيز ھمين روايت آورده. براى عموم شماسته ابو ابراھيم اسماعيل بن ابراھيم صوفى با اسناد از ابن عباس روايت مى كند كه وقتى ب

ودحديبيه رسيديم ك ه ب ا رسول هللا : گفت. عب بن عجره شپش سر و صورتش را گرفت ي .سرت را بتراش و فديه بده. فرمود) ص(پيغمبر ! اين شپش مرا خورد) ص(

رد انى ك او قرب اده گ ك م يد و ي د كعب سرش را تراش اس گوي ن عب ازل . اب اال ن ه ب و آيود) ص(گرديد، و پيغمبر ه فرم ا قر: در توضيح آي ا سه روز روزه، ي يش، ي انى يك م ب

.صدقه دادن به شش مسكين نفرى دو مدر محمد بن محمد منصورى با اسناد از كعب بن عجره روايت مى در ) ص(كند كه پيغمب

ى ر ديگش آتش م ه زي الى ك ر او گذشت در ح ه ب يد حديبي ا : افروخت، حضرت پرس آيى را م اى سرت ت رد جانورھ د؟ كعب عرض ك ى: آزارن ود. بل ا سرت ر: حضرت فرم

بتراش، و آيه باال نازل شد كه منظور سه روز روزه يا توزيع صدقه بين شش مسكين و .يا قربانى يك ميش است

وى اد التق ز ر ال إن خي دوا ف ه ... ( و تزو ن ). 197آي ناد از اب ا اس ن عمر مزكى ب عمر بل و مى آمدند كند كه اھل يمن بدون زاد و توشه به حج مى عباس روايت مى ا توك د م گفتن

دايى مى داريم، وقتى به مكه مى ه گ د رسيدند ب ازل شد. افتادن اال ن ه ب اح . آي ن رب عطاء ب :گويد

آيه مورد بحث بدين مناسبت . شد آمد و سربار ديگران مى شخص به قصد حج بيرون مى .آمد

كم زاز ). 198آيه ... (ليس عليكم جناح أن تبتغوا فضال من رب منصور بن عبد الوھاب بده: كند كه از ابن عمر پرسيدم با اسناد از ابو امامه تميمى روايت مى ارى در ما ع اى مك

رد. شود گويند كه براى ما حج حساب نمى راه حج ھستيم و بعضى مى : ابن عمر سؤال كد؟ گ مگر تلبيه و طواف بين صفا و مروه و ديگر مراسم به جاى نمى تمآوري ى: ف ن . بل اب

:عمر گفت حضرت پاسخش نداد تا آيه : پرسيد) ص(مردى عين ھمين مسئله را از پيغمبر

د) ص(ليس عليكم جناح نازل شد و پيغمبر پس . آن مرد را طلبيد و آيه را برايش خوان

.شما حاجى ھستيدىابو بكر تميمى با اسناد از ابن عباس رواي اظ در جاھليت ت م ه ذو المجاز و عك د ك كن

پس از اسالم مردم از داد و ستد در آنجا اكراه داشتند تا آيه مورد بحث . بازار مردم بودروش و تجارت مجاھد از ابن عباس روايت مى. نازل شد د و ف لمانان از خري ه مس كند ك

ه نمودند و مى در حج پرھيز مى ا آي اد خداست، ت ام ي ن اي د اي ازل شد و در گفتن ذكور ن م .حج تجارت نيز كردند

كند تميمى با اسناد از عايشه روايت مى). 199آيه ... (ثم أفيضوا من حيث أفاض الناس ريش و ھمكيشان قريشى از مشعر الحرام راه كه اعراب از عرفات روانه مى دند و ق ش

.افتادند و آيه بدين مناسبت نازل شد مىن د ب ر محم درش جبي م و او از پ ن مطع ر ب ن جبي ناد از اب ا اس ر مزكى ب ن جعف د ب احمى ه جست و روايت م ات ب ردم و در صحراى عرف م ك ترى گ ه ش ه در روز عرف د ك كن

ده) ص(جوى آن پرداختم و پيغمبر ا ع ه ب دم ك ات است را دي تم. اى در عرف ا خود گف : بون قريش در جاھليت به مناسبت چ -كند؟ اين مردى احمسى است در اينجا و آنجا چه مى

ه اگر تعصب در دين قريش حمس ناميده مى ود ك رده ب دند و شيطان ايشان را اغوا ك ششود لذا از حرم خارج قدر مى حرم ديگران را بزرگ بداريد حرم شما در نظر ايشان بى

وا -كردند نشده در مزدلفه توقف مى م أفيض ه ث ث پس از اسالم اين آيه نازل شد ك ن حي م .مسلم نيز به طريق ديگر اين روايت را آورده است. يعنى عرفات -أفاض الناس

اءكم ذكركم آب ك اذكروا هللا ككم ف يتم مناس إذا قض ه ... (ف د). 200آي د گوي ردم : مجاھ مويش اب خ ر انس دران و ذك اد پ ام و ي ه ن م، ب ف در موس ام توق ت ھنگ اخره جاھلي مف

كذكركم آباءكم أو أشد ذكرا . نمودند مى :حسن گويد). 200(آيه نازل شد كه فاذكروا هللادران اد پ ام و ي د و شان سوگند مى اعراب ضمن سخن گفتن و صحبت كردن به ن خوردن

آيه باال بدين مناسبت . »و أبيك إنھم لفعلوا كذا و كذا فأنزل هللا تعالى ھذه اآلية«: گفتند مى .نازل شد

نيا د اة ال ي الحي ه ف ك قول ن يعجب اس م ه ... (و من الن د). 204و 5آي ه : سدى گوي ن آي اي) ص(درباره اخنس بن شريق ثقفى ھمپيمان بنى زھره نازل شد كه در مدينه نزد پيغمبر

آمد

ر د و پيغمب لمان ش گفت آور) ص(و مس ه ش ت. درا ب نس گف ى: اخ دا م ن خ ه م د ك دان

ر داشت دا از دلش خب ود و خ ر . راستگويم و اين بر زبانش ب زد پيغمب در بازگشت از نده) ص( ه ع ه مزرع ش زد و االغ ب ان را آت يد زراعتش لمانان رس ان را اى از مس ھايش

ه د ك ازل گردي عى: كشت و آيه ن ولى س د فيھ و إذا ت ي األرض ليفس رث و ف ك الح ا و يھل .النسل

اء مرضات هللا ه ... (و من الناس من يشري نفسه ابتغ د). 207آي ن مسيب گوي : سعيد بد عده. كرد ھجرت مى) ص(صھيب به سوى پيغمبر . اى از مشركان قريش تعقيبش كردن

يد رون كش ركش بي ا از ت د و تيرھ رود آم ركبش ف تاز م ت و گف ان برگرف اى : و كمر جماعت قريش مى ا آخرين تي ه ت دا ك ه خ دازانم، سوگند ب رين تيران ه من از بھت دانيد ك

ا شما مى اه ھر . جنگم تركش به من نخواھيد رسيد، و آن پس تا شمشير خرد شود ب آنگرداريم و عھ گفتند نشانى. چه خواھيد بكنيد و دست ب ا از ت ده ت د ھاى خانه و اموالت را ب

انى د و او نش ايش كنن د رھ ار را بكن ر آن ك ه اگ د ك والش را داد كردن ه و ام اى خان و (ھر ). جان خويش را باز خريد ود) ص(وقتى خدمت پيغمب يد حضرت فرم ا يحيى : رس اب

د ازل ش د. معامله خوبى كردى و سود بردى و آيه باال ن مشركان صھيب : مفسران گوينراه شما سود و : صھيب گفت. را گرفته شكنجه كردند ودم ھم من مردى پيرم و بود و نب

ه ايى بديشان داد و ب ه شرط رھ دارد و مركوب و توشه راه خويش را ب ر ن زيانى در با : ابو بكر گفت. مدينه آمد و به ابو بكر و عمر و چند تن ديگر برخورد سود بردى اى اب

:صھيب جواب داد! يحيىن : خدا درباره تو اين آيه فرستاده است :زيان باشى، چه طور مگر؟ ابو بكر گفت بى و م

.»1«الناس من يشري ه آيا مى: حسن گويد ن ھنگامى است ك ازل شده است؟ اي دانيد اين آيه درباره چه كسى ن

ان ا خونت و مالت در ام ه إال هللا بگو ت د ال إل د و بگوي افرى برخورد كن ه ك لمانى ب مسفروشم و قدم پيش جانم را به خدا مى: رزد و مسلمان بگويدباشد و كافر از كلمه امتناع وه. گذارد و بجنگد تا كشته شود ز گفت ه معروف و نھى از و ني اب امر ب ه در ب ن آي د اي ان

د گفت عمر شنيد كسى اين آيه را مى: ابو الخليل گويد. منكر است ام رجل : خوان ق ا إنمردى در راه امر به معروف و نھى از منكر . (يأمر بالمعروف و ينھى عن المنكر فقتل

).كشته شده است

__________________________________________________ در ) ص(به مناسبت خوابيدن در بستر پيغمبر ) ع(طبق روايت شيعه آيه مورد بحث درباره على ) 1(

.م -.شب ھجرت نازل شده است

ذين آمن ا ال ھ ا أي ة ي لم كاف ي الس وا ف ه ... (وا ادخل ت ). 208آي اس رواي ن عب اء از اب عط

ه مى ان داشتن ب ه ضمن ايم كند كه اين آيه درباره عبد هللا بن سالم و يارانش نازل شد كر ى) ص(پيغمب ت م ز رعاي رايع موسى را ني الم، ش د اس ته، . كردن رم داش نبه را محت ش

ى تر نم ير ش د گوشت و ش ىخوردن راد م ان اي ه آن لمانان ب د و مس ر . گرفتن ا از پيغمب آنھيم) ص( وق . درخواستند كه بگذار به كتاب آسمانى خود تورات عمل كن ه ف در جواب آي

.آمدة ه ... (أم حسبتم أن تدخلوا الجن د). 214آي اده و سدى گوين دق : قت ه در جنگ خن ن آي اي

ىموقعى كه مسلمانان در نھايت س ا و ب واع ختى و گرفتارى و سرما و گرم آذوقگى و انازل ) 10احزاب (» ھا به گلوھا رسيده بود جان«بردند و به تعبير قرآن رنج به سر مى ن

.شدد) ص(موقعى كه پيغمبر : عطاء گويد -و مھاجران به مدينه آمدند و دچار فقر شديد بودن

ود و چون با دست تھى خانمان خويش را ترك گفته و اموال شان به دست مشركان افتاده بزوده مى وانگران اف ان بعضى ت اق پنھ ود و نف شد، محض بر اين جمله دشمنى علنى يھ

.دلگرمى و غمزدايى مھاجران، آيه باال فرود آمداس روايت مى). 215آيه ... (يسئلونك ما ذا ينفقون ه عمرو ابو صالح از ابن عب د ك كنر بن جموح انصارى پير ود و از پيغمب وانگر ب الخورده و ت ه از چه ) ص(ى س يد ك پرس

.چيزھا و چه چيزھايى صدقه بدھد و به چه كسانى انفاق كند؟ آيه باال آمد :آمد گفت) ص(به روايت عطاء آيه فوق در جواب مردى نازل شد كه نزد رسول هللا

ار دارم ك دين ود. ي ن: فرم رج ك ودت خ راى خ ار دارم. ب ت دو دين ود. گف رج : فرم خانواده ن خ ت. ات ك ار دارم: گف ه دين ود. س ن: فرم دمتكار ك ت. خرج خ ار : گف ار دين چھاوندانت : فرمود. پنج دينار دارم: گفت. فرمود خرج پدر و مادرت كن. دارم خرج خويش .در راه خدا خرج كن و اين از ھمه بھتر است: فرمود. شش درم دارم: گفت. كن

ھ ن الش ئلونك ع رام يس ه ... (ر الح ا ). 217آي يرازى ب د هللا ش ن عب د ب د هللا محم و عب ابد هللا سريه) ص(كند كه پيغمبر اسناد از عروة بن زبير روايت مى ه سر كردگى عب اى ب

ريش ] بطن[رفتند تا در . بن جحش اسدى اعزام كرد اروانى از ق د و ك زل كردن ه من نخلده يافتند كه در آن عمرو بن الحضر اه حرام مان ه م ز حضور داشت و يك روز ب مى ني

ا حرام : شان گفت يكى. بود و ميان گروه مسلمان اختالف نظر پيش آمد ن روز را يقين ايه) و جنگيدن(دانيم و به نظر من حالل شمردن مى ر آن دست يافت د روا به طمع آنچه ب اي

اما نظر . نيست

ان م ه خواھ انى ك رده او را كس ه ب ن الحضرمى حمل ر اب ت و ب ه ياف د غلب ا بودن ال دني

ريش -كشتند ه ق ر ب ن خب لمين و مشركين است و اي و او نخستين كشته در جنگ بين مسى؟ آيا جنگ در ماه حرام را روا مى: فرستاده گفتند) ص(رسيد ھيأتى نزد پيغمبر و -دان

.شد نازل] و توجيه قضيه[آيه مورد بحث در پاسخ آنان عبد هللا ) ص(كند كه پيغمبر ابو بكر احمد بن محمد حرانى با اسناد از زھرى روايت مى

اجرين بن جحش را در رأس عده ريه(اى از مھ ه س د ) اى ب ن واق د هللا ب تاد و عب از [فرسعمرو بن الحضرمى را كشت و دو نفر را اسير كردند و كاروان را به سوى ] مھاجرين

ود) ص(ون پيغمبر چ. مدينه راندند اه : بر قضيه وقوف يافت فرم ه جنگ در م شما را بودم وده ب د. حرام نفرم ريش گفتن د : و ق رد) ص(محم اه حرام نك ورد . رعايت م ه م و آي

ل ن القت ر م ة أكب ان را در حرم . بحث در اين باره نازل شد كه الفتن مشركان، شما مؤمناه حرام با اھميت خدا كشتند و اين تجاوز نزد خدا افران را در م ه شما ك ر است از آنك ت

رد و ) ص(پس از نزول آيه، پيغمبر : زھرى گويد. كشته باشيد اموال كافران را ضبط كود ن . بابت آن دو اسير فديه دريافت نم اه اي دوه احساس گن لمين را از ان دا مس و چون خ

) ص(يا رسول هللا : پرسيدند )ص(سريه فرج داد، آرزوى ثواب نيز كردند و از پيغمبر ا اعطاء شود؟ ه م دان ب ه -آيا اميدوار باشيم كه اجر مجاھ ازل شد ك د ن ه بع ذين : آي إن ال

...آمنوا و الذين ھاجروا و جاھدوا ر ران پيغمب ه مفس ه گفت ه ) ص(ب اه پس از ورود ب ده م در و ھف يش از جنگ ب اه پ دو مهمدينه، در اواخر جمادى ن جحش را در رأس گروھى از اآلخر پسر عم د هللا ب اش عب

ن محصن اسدى و مھاجرين كه عبارت بودند از سعد بن ابى وقاص زھرى و عكاشه بن ن بيضاء و عامر ب ه و سھيل ب ن ربيع ة ب ن عتب ة ب و حذيف عتبة بن غزوان سلمى و اب

د هللا م كرد و نامهربيعه و واقد بن عبد هللا سھمى و خالد بن بكير به سريه اعزا ه عب اى بان : داد و گفت ر ھمراھ ا و ب ه را بگش د از دو روز راه نام دا حركت كن و بع ام خ ه ن ب

د هللا پس از دو روز راه . بخوان و اجرا كن، و آنجا ھيچ كس را به اجبار ھمراه مبر عب :نامه را گشود و چنين خواند

كسانى كه با تو بيايند پيش برو تا به بطن با بركت خدا ھمراه. بسم هللا الرحمن الرحيم« اورى ا بي راى م د . »نخله برسى، و آنجا براى كاروان قريش كمين كن، شايد خبرى ب عب

ر : و ياران را آگاه نمود و گفت. سمعا و طاعة: هللا پس از خواندن نامه گفت ) ص(پيغمبه مرا نھى كرده است از اينكه احدى از شما را مجبور به ھمراھى كن ا ب د ت م و پيش رفتن

تند و منزلى در دامنه بلندى رسيدند و آنجا سعد و عتبه شترى گم كردند و دنبالش مى گش از عبد هللا

ه ا بقي د هللا اجازه داد و خود ب د، و عب اجازه خواستند كه جدا شوند و شتر خود را بجوين

يدند ه و طائف رس ين مك ه ب ه بطن نخل ا ب يش رفت ت اروانى از در اي. ياران پ ان ك ن ميآورد و عمرو بن الحضرمى گذشت كه مويز و ادويه مال التجاره از طائف مى قريش مى

ى در آن د هللا مخزوم ن عب ل ب ى و نوف د هللا مخزوم ن عب ان ب ان و عثم ن كيس م ب و حكيدند لمانان ترس اھده مس ا مش د و ب اروان بودن اران گفت. ك ه ي د هللا ب دگمان : عب ما ب ه ش ب

خود را بديشان بنمايد تا چون او ببيند با خود گويد اينان قصد . تان سر بتراشد يكىشدند، د ره دارن ان داد. عم يان نش ه قريش ود را ب يدند و او خ ه را تراش ر عكاش يان . و س قريش

ادى اى براى عمره مى اطمينان يافتند و گفتند باكى نيست، عده ن روز آخر جم د و اي رونلما. اآلخر بود ه اول رجب استو بعضى مس د ك د بودن د. نان معتق م رأى زده گفتن ا ھ : ب

ر آن اگر بگذاريد شب درآيد، به حرم داخل مى ت، و ب د ياف شوند و بديشان دست نخواھير ھالك . شدند كه به كاروان حمله برند ا تي ن الحضرمى را ب د هللا، عمرو ب ن عب د ب واق

ن كيسان. كرده، و او اول كشته از مشركان است م ب د هللا مخزومى حك ن عب ان ب و عثملمين د اسير شدند كه نخستين اسرا به دست مس دو دست نيافتن ل گريخت و ب د و نوف و . ان

محمد : آوردند و قريشيان گفتند) ص(مسلمانان كاروان و اسيران را به مدينه نزد پيغمبر دگى) ص( رد و زن ردم را دچار وحشت ك را شان ماه حرام و امن را رعايت ننمود و م

ت ير گرف ون ريخت و غنيمت و اس فت، خ ه . بياش ه را ب لمانان مك خنان مس ن س ا اي و بد د و گفتن رزنش گرفتن ه جنگ : س تيد و ب رام را شكس اه ح ت م ما حرم ان، ش اى منحرف

د عار مى. دست ياختي ه ش ك گرفت ال ني ه ف ه را ب ن حادث ز اي ود ني د يھ آتش جنگ «. دادنر و اي. »برافروخته شد، حضرمى كشته شد ه پيغمب يد) ص(ن اخبار ب د هللا و : رس ه عب ب

من به شما اجازه جنگ در ماه حرام نداده بودم و اموال كاروان و اسيران : يارانش گفتا د و ب ران آم ريه گ دگان س ر رزمن ار ب ن رفت ود، و اي وف داشت و تصرف ننم را موق

ا رسول د ي اديم و گفتن ه افت رديم و در فتن ه سقوط ك يدند ك ن ) ص(هللا خويش انديش ا اب مى تيم و نم يم كش الل رجب را ببين ه ھ يش از آنك ا الحضرمى را پ ود ي يم در رجب ب دان

) ص(و اين بحث بين مردم شيوع يافت تا آيه مورد نظر نازل گرديد و پيغمبر -جمادى؟دگان ان غنيمت آورن ه را مي وده از آن خمس گرفت و بقي اموال كاروان را تصرف فرم

تادند . ين اولين غنيمت گيرى در اسالم بودتقسيم كرد، و ا اى اسيران فرس و مكيان جانبھد فرمود تا سعد و عتبه سالم برنگردند اينھا را رھا نمى) ص(و پيغمبر يم، و اگر نياين كن

تيم ن را عوض آن دومى كش ن دو ت ر . اي تند پيغمب ه بازگش دو ) ص(و چون سعد و عتب بن كيسان در مدينهحكم . اسير را رھا كرد و جانبھا گرفت

يد ھادت رس ه ش ه ب ر معون ا در جنگ بئ د ت لمان ش د و مس د هللا . مان ن عب ان ب ا عثم ام

ا . مخزومى به مكه باز گشت و در آنجا كافر مرد ان در جنگ احزاب ب نوفل برادر عثمتاد و خودش خواست از خندق بجھد و وارد حصار مسلمين شود اما در خندق اف اسب مى

تند د، و مشركان خواس دا ھالك گرديدن ه خواست خ و اسبش خرد و درھم شكسته شده بر ود) ص(نعشش را از پيغمب د، فرم ه: بخرن م الش ه ھ د ك د ببري اى آن پلي م بھ اش و ھ

) و به منظور آرامش خاطر اصحاب سريه(آيه بعدى نيز به مناسبت سريه مذكور . است .نازل گرديد

اذ ). 219آيه ... (عن الخمر و الميسر يسئلونك ن خطاب و مع ه در پاسخ عمر ب ن آي ايد) ص(اى از انصار نازل شد كه نزد پيغمبر بن جبل و عده اره شراب : آمدند و گفتن درب

.و قمار فتوايى بده، كه تباه كننده مال و خرد استناد از سعيد ابو). 220آيه ... ( يسئلونك عن اليتامى ا اس ن طاھر ب منصور عبد القاھر بازل شد، 10كند كه چون آيه بن جبير روايت مى يم ن سوره نساء در نھى خوردن مال يت

اال در تجويز دخالت و اصالح . سرپرستان اموال ايتام اموال خويش را جدا كردند ه ب آيد بن عباس روايت مىسعيد بن محمد بن احمد زاھد از ا. امور اموال ايتام نازل گرديد كن

ه ون آي ه چ ه 10ك اء و آي وره نس تى 152س ه سرپرس انى ك د كس ازل ش ام ن وره انع سزى اضافه كردند، و بسا مى يتيمى را به عھده داشتند، خوراك يتيم را جدا مى ه چي شد ك

دارى فاسد و ضايع مى مى ر نگھ ود ماند و بر اث اراحتى ب ن باعث ن ر . شد و اي ه پيغمب به كردند، آيه مورد بحث نازل گرديد و مخلوط شدن اموال به شرط اصالح مراجع) ص(

.تجويز شدؤمن ى ي ركات حت وا المش ه ... (و ال تنكح ناد از ). 221آي ا اس افظ ب ر ح ان عم و عثم اب

ر مقاتل بن حيان روايت مى وى از پيغمب د غن و مرث ه اب د ك اق ) ص(كن ا عن ا ب خواست تر از قريش ازدواج كند و ابو مرثد مسلمان بود و عناق مشركه و ابو مرثد زن زيبا و فقي

.آيد، آيه در منع نازل شد كه و لو أعجبتكم گفت كه از عناق خوشم مى) ص(نزد پيغمبر ز سياھى و نيز ابو عثمان با اسناد از ابن عباس روايت مى كند كه عبد هللا بن رواحه كني

ر او ر داشت و روزى ب زد پيغمب د و ن يليش زد، سپس ناراحت ش ه س م گرفت ) ص(خشت از گف اجرا ب ده م ر : آم يد) ص(پيغمب ت: پرس د هللا گف ت؟ عب ى اس ه زن روزه : چگون

از مى مى رد، نم و وضو مى گي اكيزه است و نيك د و پ دا و رسول هللا خوان ه خ رد و ب گي .ايمان دارد) ص(

قسم به آنكه ترا بحق برانگيخت: گفتعبد هللا . او مؤمنه است: فرمود) ص(پيغمبر

اى از مسلمين به او طعنه زدند عده. كنم و اين كار را كرد سازم و عقدش مى آزادش مى

رجيح مى رده است و خود ت انواده كه با كنيزى ازدواج ك ان مشركه و خ ا زن د ب دار دادن .ازدواج كنند و آيه باال نازل شد

ر ز ابو صالح و او از ابن عباس روايت مىكلبى ا ه پيغمب د ك ه ) ص(كن وى ب مردى غنه ه مك لمان ب رفتن جمعى از اسيران مس ل گ راى تحوي ى ھاشم را ب ان بن نام مرثد ھمپيم

.اعزام كردلمانى مرثد وقتى به مكه رسيد زنى به نام عناق كه در جاھليت معشوقه ود و در مس اش ب

ود، ب رده ب رك ك تآن زن را ت د و گف دنش آم د دلت نمى: ه دي يم؟ مرث وت كن د خل خواھنو حرام: گفت يكن اگر بخواھنى زن من . اسالم ميانه من و تو حايل است و خلوت با ت ل

ر ازه از پيغمب س از بازگشت و كسب اج وى، پ ى) ص(ش دت م نم عق را . ك ت م زن گفد مشركان ريختند و مرثد را به . وفايى كردى، و جيغ كشيد آزردى و بى سختى كتك زدناق و آنچه . و ولش كردند ه، داستان عن ه مدين مرثد پس از انجام مأموريت و بازگشت ب

اظھار كرد و اجازه خواست كه با وى ازدواج كند، آيه مورد ) ص(گذشته بود به پيغمبر .نازل شد] در منع او[بحث

يض ن المح ه ... (و يسئلونك ع رحمن ). 222آي د ال و عب ا اب ر ب ن جعف د ب ن احم د ب محمكردند و با او ھم كند كه يھود زن حائض را از منزل بيرون مى اسناد از انس روايت مىر . شدند خوراك و ھمخانه نمى ورد از پيغمب ن م لمانان در اي ه ) ص(مس د، آي سؤال كردن

.مسلم نيز اين روايت را از طريق ديگر آورده است. باال نازل گرديدىابو بكر محمد ب ود مى ن عمر خشاب با اسناد از جابر روايت م ه يھ د ك ا كن د اگر ب گفتن

ه ود بچ اع ش وچ مى زن از پشت سر جم انع از اش ل ان انصار شوھران را م د، و زن آيى ر م اع پشت س دند جم ر . ش زد پيغمب ال ) ص(انصار ن ى را در ح ئله نزديك ده، مس آم

اال و آ ه ب يدند، آي ود پرس ورد حيض و نيز راجع به نظر يھ ه در م د ك ازل گردي د ن ه بع يه ار ك ن اعتب ه اي رج باشد ب د در ف اع باي ه جم حيض تا پاك شدن ممنوع است، ديگر اينك

.پس بايد در طريق توليد نسل نزديكى صورت گيرد» زنان كشتزار شما ھستند«د ران گوين ت: مفس رب جاھلي وس -ع د مج ه -مانن وراك و ھمخان م خ ائض ھ ا زن ح ب

ا رسول هللا : پرسيد) ص(دحداح از پيغمبر شدند، و ابو نمى ان حائض چه ) ص(ي ا زن ب .كنيم، آيه مزبور نازل شد

ابو بكر احمد بن حسن قاضى با اسناد از جابر روايت). 223آيه ... (نساؤكم حرث لكم

وچ مى رد بچه ل كند كه يھود معتقد بودند اگر در جماع در فرج از پشت سر صورت گي .نازل گرديد) در جواز(آيه باال . آيد مل مىبه ع

كند كه دو سه بار قرآن محمد بن ابراھيم بن محمد بن يحيى با اسناد از مجاھد روايت مىيدم، را از آغاز تا انجام نزد ابن عباس خواندم و در ھر آيه ى آن پرس اى توقف كرده معن

ه از: در مورد اين آيه ابن عباس گفت ان خويش بعضى قريشيان در مك يش زن پس و پام مى د ك ل را . گرفتن ان عم تند ھم د و خواس د و زن انصارى گرفتن ه آمدن ه مدين ى ب وقت

ار را نمى ن ك ه گوش بكنند زنان مانع شده گفتند اجازه اي يم و قضيه شيوع يافت و ب دھد. رسيد) ص(پيغمبر ازل گردي د. تا آنكه آيه مزبور ن اس گوي ن عب خواھى از پس و : اب

ه خواھى ه بچ ه مقصود نزديكى از موضعى است ك و و البت ر زان واھى ب يش و خ از پحاكم نيز اين روايت را به طريق . كشتگر از ھر سو خواھد به مزرعه درآيد. توليد شود

.ديگر در صحيح خويش آورده استا سعيد بن محمد جنائى با اسناد از جابر روايت مى د ھر كس ب د بودن ود معتق ه يھ د ك كن

ز سعيد . نازل شد) در جواز(آيد و آيه باال يى جماع كند بچه لوچ به عمل مىزن سرپا نير او با اسناد از جابر روايت مى و درآورده ب ه زان د ھر كس زن را ب ود گفتن ه يھ د ك كن

ه د بچ ر درآي ه ھ رج ب ه نزديكى در ف د ك رود آم اال در جواب ف ه ب ود، و آي اش احول شد . نيز ھمين روايت را آورده است مسلم. صورت باشد در حكم واحد است و حام شيخ اب

ر است: شرفى گويد ن راشد آن را . اين حديث ارزشمند به صد حديث براب ان ب ا نعم تنھ .از زھرى نقل كرده است

ر محمد بن الرحمن با اسناد از ابن عباس روايت مى زد پيغمب د و ) ص(كند كه عمر ن آمار را پشت و رو : چرا؟ عمر گفتپرسيد ) ص(پيغمبر . به ھالكت افتادم: گفت دوشينه بد) ص(پيغمبر ! كردم ا وحى آم م : جوابى نداد ت رث لك اؤكم ح د مى... نس اع : گوي از جم

.حائض و سوراخ عقب بپرھيز، و به ھر گونه خواھى در فرج نزديكى كنو صالح روايت مى وم س ابو بكر احمد بن محمد اصفھانى با اسناد از اب ه ق د ك ن كن عيد ب

عزل يعنى ) كراھت(در : مسيب از وى معنى فأتوا حرثكم أنى شئتم را پرسيدند پاسخ داداس روايت مى. كنار ريختن منى است ن عب ه كلبى از اب ه مدين اجرين ب ه چون مھ د ك كن

ه رو و پشت سر آمدند با انصار و يھود راجع به شيوه رج زن از رو ب ھاى ادخال در فىصحبت ى م ه رو را روا نم اع از رو ب ز جم ود ج د و يھ ى كردن تند و م د در دانس گفتن

اده ر پشت افت ه زن ب التى ك ه ح ه نزديكى جز ب ه ھر گون كتاب خدا تورات آمده است ك باشد در نظر خدا پليد

زد رسول هللا است و باعث لوچى و جنون بچه مى ن سخن ن لمانان اي ) ص( شود و مس

د د و گفتن ر سو نزديكى : بردن ان از ھ ا زن ا در جاھليت و اسالم ب ه م رى ك ا خب ود ب خخداى تعالى در تكذيب قول يھود آيه مورد بحث . گيرند كرديم، و يھود بر ما عيب مى مى

د، : را نازل فرمود نساؤكم حرث لكم كه فرج كشتزار نسل است، ھر طور بخواھيد درآيي .به رو يا پشت سر در فرج يعنى از رو

عرضة أليمانكم د). 224آيه ... (و ال تجعلوا هللا ن : كلبى گوي د هللا ب اره عب ه درب ن آي ايه ود ب رده و قسم خورده ب رواحه نازل گرديد كه با دامادش بشر بن نعمان قطع رابطه ك

د، و مى خانه وى نرود و سخن نگويد و بين وى با زنش ميانجى گرى دا : گفت نكن ه خ ب .كفاره دادن روا نيست قسم را بشكنم ام و بى سوگند ياد كرده

ن ). 226و 227آيه ... (للذين يؤلون من نسائھم محمد بن يونس بن فضل با اسناد از ابيك ) يعنى جدا خوابيدن از زن به قيد سوگند(كند كه در جاھليت، ايالء عباس روايت مى

ا الء ت اه اي ار م ر از چھ رار داد و كمت اه ق ار م دا آن را چھ ود، و خ تر ب ال و بيش دو سه : سعيد بن مسيب گويد. شود محسوب نمى ايالء در جاھليت شيوه آزردن و ضرر زدن ب

ه او ھمسر ديگرى شود، مردى زنش را دوست نداشت ضمنا نمى. زنان بود خواست كى وگند م ود س تر نش ا وى ھمبس ه ب ورد ك ه خ وھردار نگ ه ش وه و ن ه بي ت ن ه حال و ب

داشت و خداى تعالى مدت ايالء را چھار ماه قرار داد تا نظر نھايى مرد نسبت زنش مى .معلوم شود

تان فإمساك بمعروف الق مر ام ). 229آيه ... (الط ناد از ھش ا اس احمد بن حسن قاضى بحق داشت زنش را طالق دھد و پيش از كند كه مرد بن عروه و او از پدرش روايت مى

د رار نماي ار را تك ن ك ار اي ا ھزار ب د و ت ده رجوع كن ه قصد آزار . انقضاى ع مردى بش داد و اره طالق ود و دوب وع نم ده رج دن ع ام ش ك تم الق داد و نزدي ش وى را ط زن

اال كنم و نه در خانه نگھت مى به خدا تا عمر دارم نه رھايت مى: گفت ه ب در ( دارم و آي .نازل شد) انحصار طالق رجعى به دوبار

ئله طالق را ابو بكر تميمى با اسناد از عايشه روايت مى د و مس زد وى آم ى ن كند كه زن .سؤال كردم، آيه فوق نازل شد) ص(موضوع را از پيغمبر : عايشه گويد. پرسيد

ناد از ). 232آيه ... (وھن و إذا طلقتم النساء فبلغن أجلھن فال تعضل ا اس ابو بكر غازى بنيدم حسن روايت مى ل ش ازل شده است و از معق كند كه اين آيه درباره معقل بن يسار ن

كه

د و او . خواھر خود را به مردى داده بودم طالقش داد: گفت از آم پس از انقضاى عده ب

تم ت، گف ى خواس ه زن ت دا: را ب ش دادى، زن ردم و طالق ت ك زت دادم، احترام دم، جھياما مرد بدى نبود . اى؟ به خدا بر او دست نخواھى يافت حاال دوباره به خواستگارى آمده

ى ردد و زن ھم دلش م زد او برگ ر . خواست ن ه پيغمب تاد ب اال را فرس ه ب ز آي خداى عزيق بخارى نيز اين . گردانم عرض كردم كه حاال زنش را باز مى) ص( روايت را از طري

.ديگر آورده استن يسار ل ب ناد از حسن و او از معق ا اس د منصورى ب ن محم د ب و منصور محم حاكم اب

ويم او خواھرى داشتم كه او را به ھر كسى تزويج نمى: كند روايت مى كردم، تا پسر عمرد ا طالق رجعى. را خواستگارى ك تند ت م زيس ا ھ دتى ب دو دادم و م و اش داد خواھر ب

رد د خواستگاريش ك ه جدي ه ھر كسى . عده تمام شد و مجددا با مھري تم خواھرم را ب گفان نمى دادم به تو تزويجش كردم طالق دادى و گذاشتى تا عده تمام شد و اكنون كه خواھ

رد. كنى دارد باز خواستگاريش مى زويجش نخواھم ك و ت ه ت ورد . به خدا ب ه م ه آي ا آنك ت .ند پرداختم و خواھرم را دوباره به پسر عمويم دادمكفاره سوگ. بحث نازل شد

ناد از حسن روايت مى ن يسار اسماعيل بن ابى القاسم نصر آبادى با اس ل ب ه معق د ك كنده د يك طالقش داد و ع خواھرش را به مرد مسلمانى تزويج كرده بود، مدتى با ھم بودن

ت راغ زن فرس ه س رد ب د م ويش درآم ار خ ه اختي د و زن ب ام ش دد تم ابين مج ا ك اد و بت د و گف ل خشمناك ش ز رضايت داشت معق ود، زن ني زويج : خواستگاريش نم ا ت را ب ت

دا ھرگز اجازه رجوع نخواھم ه خ ون ب ودم طالقش دادى و اكن رده ب رام ك خواھرم احت .داد

دانست و آيه مورد بحث را فرو فرستاد خداوند نياز متقابل آن زن و مرد مى: حسن گويدرام خواھرش . سمعا و طاعة: آيه را شنيد گفت و معقل چون ا احت د و ب رد را طلبي آن م

.را بدو تزويج كردل مى ان خويش نق ناد از سدى و او از راوي ا اس د شاھد ب ه سعيد بن مجلى بن احم د ك كن

ود و ار طالقش داده ب ه شوھرش يك ب ويى داشت ك جابر بن عبد هللا انصارى دختر عمودعده به سر رسيده، آنگ ز راضى ب ود و زن ني . اه مرد قصد رجوع به ھمسر سابق نم

اح دارى؟ : جابر نزد آن مرد رفت و گفت ال نك از خي دختر عموى ما را طالق دادى و ب .آيه در اين مورد نازل شد

ة ألزواجھم د ابو ). 240آيه ... (و الذين يتوفون منكم و يذرون أزواجا وصي عمرو محم بن

ان روايت مى ن حي ل ب ناد از مقات ا اس ه عبد العزيز مروزى ب ه مردى از طائف ب د ك كن

د راه بودن ز ھم ادرش ني در و م ر داشت و زنش و پ آن . مدينه آمد كه فرزند پسر و دختر د) ص(مرد در مدينه مرد و قضيه را نزد پيغمب ر . بردن ادر و ) ص(پيغمب در و م ه پ ب

ا . ھم به سزا داد و به زن متوفى سھمى ندادفرزندان مرد س ه از م ود ك ليكن توصيه فرم .ترك متوفى خرج يك سال زن را بدھند

ين ناد از سعيد و او ). 256آيه ... (ال إكراه في الد ا اس محمد بن احمد بن جعفر مزكى بذر مى شان نمى كند كه زنان انصار ھرگاه بچه از ابن عباس روايت مى د ن ه مان د ك كردن

ن . اگر بچه زنده ماند به يھود بسپارندش دند از اي موقعى كه بنى نضير از مدينه رانده شا چه مى) ص(يا رسول هللا : انصار گفتند. ھا نزد آنان بود بچه وق اوالد م ه ف شود؟ و آي

ازل شد د. ن ر گوي ن جبي د : سعيد ب د و ھر كس خواھ ودى بمان د يھ ى ھر كس خواھ يعن .مسلمان شود

ام صبيح : جاھد گويدم ه ن آيه باال درباره مردى از انصار نازل شد كه غالم سياھى را ب .خواست وى را باالجبار مسلمان سازد داشت و مى

ه . سدى گويد يكى از انصار به نام ابو الحصين دو پسر داشت ه مدين ام ب انى تجار ش زمه تح زد ايشان رفت ذكور ن غ تجار روغن آوردند و موقع بازگشت دو پسر م أثير تبلي ت ت

د ام گرديدن ر . شام مسيحى شدند و ھمراه ايشان راھى ش و الحصين پيغمب را از ) ص(ابت ود و گف ر نم ه دنبالشان مى: ماجرا با خب ر . روم ب ازل شد و پيغمب ور ن ه مزب ) ص(آي

افر شدگان) يا دور كند(خدا آن دو را از ما دور كرد : فرمود ين ك يش كه اول ن پ د و اي انورد بحث از نز ه م ول آيه قتال بود و با آمدن سوره برائه و دستور نبرد با اھل كتاب، آي

.نسخ گرديدد روق گوي ت : مس يش از بعث ه پ ر داشت ك ن عوف دو پس الم ب ى س ه بن ردى از طايف م

ر ) ص(پيغمبر دن پيغمب د، و پس از آم ه بودن ام رفت ه ) ص(مسيحى شده و به ش ه مدين بد اكى حمل مىھمراه كاروان مسيحى كه خور ه آمدن ه مدين رد ب ه . ك زد پسران رفت در ن پ

.امتناع ورزيدند. به خدا رھايتان نكنم تا مسلمان شويد: بديشان درآويخت و گفتد امبر بردن زد پي رد گفت. داورى ن ا رسول هللا : م ه ) ص(ي ه ب م ك اظر آن باش ه ن چگون

.و به راه خويش رفتندجھنم بروند؟ آيه باال نازل شد و مرد از پسرانش دست برداشت ده ابو اسحاق احمد بن مقرى با اسناد از مجاھد روايت مى ه ع د ك ى كن ان بن اى از يھودي

د قريظه و بنى نضير بچه به رضاع مى ر . گرفتن ان پيغمب ه فرم ى نضير ب ه بن وقعى ك مد) ص( ه اوس گفتن دان رضاعى ايشان در طايف ه شدند، فرزن : مجبور به خروج از مدين

ما ھمراه

انواده رويم و يھودى مى خويشاوندان رضاعى خويش مى ده شويم و خ انع گردي ھايشان م

.شان كنند، و آيه باال نازل شد خواستند به اكراه مسلمان گفتند بمانيد، و مى مىوتى ه ... ( و إذ قال إبراھيم رب أرني كيف تحي الم ه). 260آي اره گفت ھاى مفسران درب

ن . سبب سؤال ابراھيم از چگونگى زنده كردن مردگان گوناگون است د ب ن محم سعيد بل مى اده نق ناد از قت ا اس ر ب ن جعف رده احمد ب وان م ر حي راھيم ب ه اب د ك ه كن اى گذشت ك

اره اره پ د جانوران صحرا و دريا پ رده بودن ف تحي الم: گفت. اش ك ي كي ؟ وتىرب أرند ن جريح گوين ا: حسن و عطاء خراسانى و ضحاك و اب ار دري درياچه -الشه خرى كن

د -طبريه رده بودن اره ك اره پ . افتاده بود و ابراھيم ديد جانوران دريا و صحرا الشه را پد و فضوالت ده از آن خوردن ا آم انوران دري شان در آب وقتى دريا باال آمد نھنگان و ج

ى آب پ. رفت مى ز خاك وقت دفوع ايشان ني د و م ده از آن خوردن دگان آم س نشست درنر آن نشسته مى مى ده شد سپس مرغان ب وا پراكن اد در ھ ز ب ا را ني د و فضله آنھ خوردنرد : ابراھيم اين ھمه را ديده با شگفتى پرسيد. كرد مى خدايا يقين دارم كه اين اجزاء را گ كنى؟ اش مى هآورى، ليكن به من بنماى ببينم چگونه زند مى

ه نصفش در خشكى و نصفش در به گفته ابن زيد، ابراھيم بر الشه يك نھنگ گذشت كد جانوران دريا از اين نيم و جانوران صحرا از آن نيم مى. آب بود يس خبيث . خوردن ابل

راھيم : به ابراھيم گفت رد آورد؟ و اب انور گ خدا چگونه اين اجزاء را از شكم اين ھمه جد از خدا خواست دارى؟ . چگونگى احياء مردگان را بدو بنمايان ان ن ه مگر ايم د ك دا آم ن .دارم، ليكن براى آنكه دلم مطمئن شود و از وسوسه ابليس تھى گردد: ابراھيم پاسخ داد

ابو نعيم اصفھانى براى من روايت كرد و اجازه روايت داد با اسناد از حكم : مؤلف گويد :ار عكرمه بر ساحلى نشسته بوديم عكرمه گفتابن ابان از پدرش، كه گفت در كن

ه موج د ك كسانى كه غرق دريا شوند، گوشتشان را نھنگان بخورند و جز استخوان نمانردد(آن را به خشكى افكند و بپوسد و دگرگون شود اه و ريشه گ ه گي و شتر از ) تبديل ب

سپس آتش بيفسرد . ھا بسوزانند آنگاه مردمان آيند و آن پشگل. آن بخورد و پشگ اندازداد و ... و باد خاكستر را بر زمين پراكنده سازد ه اجس ن گون ده شود اي چون صور دمي

د الى فرماي ه خداى تع : آنھا كه در گور مدفون شده بودند به يكسان محشور گردند، چنانك ). 68زمر . (فإذا ھم قيام ينظرون

ه استمحمد بن اسحاق بن ه مى: يسار گفت رود محاج ا نم راھيم ب دانجا وقتى اب رد و ب ك

رود گفت) 258بقره (» ميراند كند و مى پروردگار من زنده مى«رسيد كه م «: نم من ھرد» ميرانم كنم و مى زنده مى راھيم گفت -و مردى را كشت و ديگرى را رھا ك ده : اب زن

از رده ب ن م ه ت ه جان ب د مىساختن مردگان چنين است ك ا آنچه . گردان يد آي رود پرس نمى ده م م دي ه چش ود ب ويى خ ده گ م دي ه چش ه ب د ك راھيم نتوانست بگوي ه اى؟ و اب ذا ب ام ل

اء . استدالل ديگرى پرداخت ه چگونگى احي بعدا از پروردگار خويش درخواست نمود كد، و ئن سخن ران ى استوار و مطم ا دل ع احتجاج ب چه ھر «مرده را بدو بنماياند تا موق

.»گويد ديده گويدرد، ابن عباس و سعيد بن جبير و سدى گفته ل خويش ك راھيم را خلي دا اب ه چون خ د ك ان

راھيم رفت و زد اب دو باشد، و ن ملك الموت از خدا درخواست كه مژده رسان اين لقب بل را . ام بشارتت دھم كه خدا ترا به عنوان خليل برگزيد آمده: گفت ز و ج دا ع راھيم خ ابك الموت گفت: پاس كرد و پرسيدس دعايت مستجاب است، و «: عالمت آن چيست؟ مل

آنگاه ابراھيم از خدا درخواست تا . و باز گشت و رفت» شود اگر بخواھى مرده زنده مىرد: خدا گفت. احياء اموات را بدو نشان دھد چرا، : مگر ايمان ندارى؟ ابراھيم عرض ك

ى يكن م ا و اع ل تجابت دع ا اس واھم ب ل خ را خلي ه م وم ك ئن ش و مطم م از ت طاى خواھش .اى خويش قرار داده

د). 262آيه ... (الذين ينفقون أموالھم في سبيل هللا ن : كلبى گوي ان ب اره عثم ه درب ن آي اير زد پيغمب رحمن، او ن د ال ا عب ازل شد ام ن عوف ن رحمن ب د ال د و ) ص(عفان و عب آم

راى : كرد و گفت چھار ھزار درھم اھداء م ب ار ھزار درھ تم چھ م داش ھشت ھزار درھم ام نگه داشتم و چھار ھزار درھم به خدا قرض مى خود و خانواده ) ص(رسول هللا . دھ

:فرموديدى ه بخش تى و در آنچ ه داش ه نگ د در آنچ و بركت دھ ه ت دا ب ت. خ ان، او گف ا عثم : ام

ايل وك وس راى جنگ تب ده مىتجھيز و بسيج كسانى را كه ب ر عھ د ب رم ندارن ھزار : گي .شتر با جھاز و گليم، و يك بار سنگين سھم خود را از بيت المال مسلمين

د درى گوي عيد خ و س ر : اب ود ) ص(پيغمب ته ب ا برداش ه دع ه دست ب الى ك دم در ح را ديوع فجر مى ا طل اش و ت نود ب م از او خش و ھ گفت خدايا من از عثمان بن عفان راضيم ت

.و آيه مذكور فرود آمدكرد، دعا مىبتم ا كس ات م ن طيب وا م وا أنفق ذين آمن ا ال ھ ا أي ه ... (ي د ). 267آي ن احم رحمن ب د ال عب

ا ) ص(كند كه پيغمبر صيدالنى با اسناد از جابر روايت مى ه يك صاع خرم راى فطري ب . مقرر نمود

.و آيه باال بدين مناسبت نازل گرديد مردى خرماى پست آورد،

ن عازب روايت مى راء ب ناد از ب ا اس د واعظ ب اال ابو اسحاق احد بن محم ه ب ه آي د ك كناره ده[درب اخه] اى از ع ه ش د ك ازل ش ود و انصار ن اده ب وار افت ه روى دي ا ك اى خرم ھه ب ھايى از خرماى رسيده و نارسيده داشت، مى خوشه ين دو ستون آوردند و بر طنابى ك

ر جد پيغمب ى) ص(در مس ود م ده ب ته ش د و بس ر از آن بخورن اجرين فقي ه مھ د ك آويختنه دا خوش ى تعم د را م ا فاس كيده ي اى خش ى ھ ان م د و گم ف آوردن ع تكلي ه آن رف د ك كردن

موا الخبيث منه تنفقون، مقصود خوشه: كند، آيه باال آمد كه مى است ھاى خرمايى و ال تيم .پذيريد كه ميوه پالسيده و وازده داشته و خود شما به عنوان ھديه نمى

دقات بقره نازل شد كه و 270چون آيه : كلبى گويد). 271 -270آيه ... (إن تبدوا الصة ن نفق تم م ا أنفق يدند... م ا رسول هللا : صحابه پرس ا ) ص(ي ر است ي ان برت صدقه پنھ

آشكار؟ ).كه ھر دو ثواب دارد(يه مورد بحث فرود آمد آ

ة ا و عالني ر ه ... (الذين ينفقون أموالھم بالليل و النھار س راھيم ). 274آي ن اب اسماعيل بدر و جدش روايت مى اره نصر آبادى با اسناد از شعيب و او از پ وق درب ه ف ه آي د ك كن

ژاده ھر كسى در خانه: ھمو گفته است. نازل شداسب سواران لشكر اسالم اى اش اسب نابو امامه و ابو درداء و مكحول و اوزاعى و . شود داشته باشد دچار صرع يا جنون نمى

دا اسب نگه مى: رباح بن يزيد گويند ه در راه خ د ك ه آيه باال در باب كسانى آم تند ب داش .منظور جھاد نه خودپسندى و الفزنى جاھليت

اس احم ن عب د بن محمد بن ابراھيم ثعلبى با اسناد از خيثم بن عبد هللا صنعانى و او از ابن روايت مى ر صحت اي ل ب كند كه مقصود اين آيه تأمين علوفه اسبان جنگى است و دلي

د مى ناد از اسماء بنت يزي ه رسول نظر روايتى است كه ابو اسحاق مقرى با اس آورد كه آن رسيدگى ھر كسى : فرمود) ص(هللا دا ب ه حساب خ اسبى در راه خدا نگه دارد و ب

ب روز رگين آن اس ى ادرار و س يرابى و حت نگى و س يرى و تش نگى و س د گرس نماي .گردد قيامت در ميزان اعمال آن شخص منظور مى

دا : فرمود) ص(كند كه پيغمبر ابو اسحاق با اسناد از جابر روايت مى كسى كه در راه خ .دھد ق كند مانند كسى است كه به دست خود صدقه مىبراى اسبش انفا

اھلى روايت مى ه ب و امام ناد از اب ا اس ه ھر كس ابو حامد احمد بن حسن كاتب ب د ك كناال ه ب موالن آي ه مش ه دارد، از جمل دا نگ بى را در راه خ ا اس ھرت و ري ع ش دون طم ب

.است

وق در باس مىمحمد بن يحيى بن مالك ضبى با اسناد از ابن ع: قول ديگر ه ف ه آي آورد ك

م داشت يكى را در روز يكى را در ار درھ ه چھ د ك شأن على بن ابى طالب نازل گردي .شب يكى را نھان و يكى را آشكارا انفاق كرد

م نداشت : كلبى گويد ار درھ يش از چھ ه ب آيه مزبور در شأن على بن ابى طالب است كم را در رو م را يك درھم را شب صدقه داد و يك درھ انى و يك درھ م را نھ ز، يك درھ

رد كارا تصدق ك ر . آش ى ) ص(پيغمب ى؟ عل ين كن ه واداشت چن را چ ه ت يد ك از او پرسردم: گفت ر . تا در خور عنايت و وعده الھى درباره خويش گ ود) ص(پيغمب ا : فرم ھمان

.به مقصود دست يافتى و آيه فوق فرود آمدقوا ھا الذين آمنوا ات با يا أي و ذروا ما بقي من الر د ). 279 -278آيه ... (هللا ن عب محمد ب

ه گفت هللا بن محمد بن احمد بن جعفر با اسناد از ابن عباس روايت مى د ك نيده: كن م ش -اين عوف از ثقيف و -و خدا داناتر است ر ب ن عمي كه اين آيه درباره خاندان بنى عمرو ب

ا مىخاندان مغيره از بنى مخ د زوم نازل شد كه بنى مغيره از طايفه ثقيف رب پس . گرفتنر وع شد) ص(از فتح مكه به دست پيغمب ى ممن ه كل ا ب ى . رب ر و بن ن عمي ى عمرو ب بن

د، و ) ص(مغيره به عتاب بن اسيد كه سرپرست مكه از سوى پيغمبر ه كردن ود مراجع براى ما نبايد بيشترين ضرر را از بابت ربا: بنى مغيره گفتند ه ب متحمل شويم در حالى ك

رده: ديگران ربا ملغى شده است و بنى عمرو بن عمير گفتند ه سودمان ما توافق ك م ك اير ه پيغمب ه ب اب نام ريم، و عت ازل ) ص(را بگي دى ن ه بع ورد بحث و آي ه م نوشت و آي

دا و رسول هللا اده جنگ خ : دشوي) ص(گرديد كه اگر دست از باقيمانده ربا برنداريد آمدا و رسول هللا ا خ ا ) ص(و بنى عمرو بن عمير فھميدند كه تدبير جنگ ب د، و تنھ نتوانن

.توانند اصل وام خود را پس بگيرند مىان : عطاء و عكرمه گويند ن عف ان ب آيه مورد بحث درباره عباس بن عبد المطلب و عثم

ى ا مى است كه خرماى سلف م دن خرم دن و بري د، وقتى فصل چي يد خريدن صاحب رسانواده: گفت نخل مى راى من و خ زى ب د چي د ام نمى اگر شما سھمتان را برداري ا . مان آي

ى انم؟ م دھكار بم ر ب ه را دو براب د و بقي ھم آن را ببري ه نصف س ود ك ول -ش ا قب و آنھر نمودند و در سر رسيد مطالبه اضافى مى مى ) ص(كردند، و اين قضيه به اطالع پيغمب

د و فقط سرمايه خود را رسيد عباس و عثمان ر ود، اطاعت كردن ار نھى فرم ا از آن ك . پس گرفتند

ا : سدى گويد د و سلف خرى و رب م شريك بودن ا ھ عباس و خالد بن وليد در جاھليت ب

.كردند و چون اسالم آمد مطالبات و اموال ھنگفتى در ربا داشتند خوارى توأم مىنم تمام رباھاى جاھليت ملغى است و اولين ربا كه الغاء مى: رموداعالم ف) ص(پيغمبر ك

.از آن عباس بن عبد المطلب است :بنى عمرو بن عمير به بنى مغيره گفتند: كلبى گويد). 280آيه ... (و إن كان ذو عسرة

رمايه ى س ر م رف نظ ا ص د از رب س بدھي ان را پ يم ھام د. كن ره گفتن ى مغي ون : بن اكندتنگ د محصول برس ه . دستيم بگذاري د و آي اران از مھلت دادن خوددارى كردن ا طلبك ام

.باال فرود آمده سول بما أنزل إليه من رب ن طاھر ). 285آيه ... (آمن الر امام ابو منصور عبد القاھر به 284كند كه چون آيه با اسناد از ابو ھريره روايت مى ازل شد ك ره ن ھر چه در «: بق

از خواست مى دا حساب آن را ب د نفس شماست اگر آشكار كنيد يا نھان سازيد خ ر » كن بر د) ص(اصحاب پيغمب ده گفتن ران آم از و روزه و : سخت و گ د نم الى مانن طاقت اعم

اق است ا ال يط ف م ه تكلي ن آي يكن اي م ل ات داري اد و زك ر . جھ ود) ص(پيغمب ا : فرم آيان مى د يھودي د خواھيد مانن ه گفتن يد ك رديم«و مسيحيان باش يكن عمل نك نيديم ل شما » ش

د ير «: بگويي ك المص ا و إلي ن ك رب ا، غفران معنا و أطعن ره (» س ى اصحاب ) 285بق وقته ال ھمين بيان را بر زبان ا آي ه ب ھا جارى ساختند متعاقبا آيه مورد بحث نازل شد كه البت

نف ف هللا عھا يكل ا إال وس ره (س د) 286بق وخ گردي ت را آورده . منس ن رواي ز اي لم ني مس .است

ر روايت مى ن جبي ناد از سعيد ب ا اس ن يحيى ب د ب ن محمد بن ابراھيم بن محم ه اب د ك كنت ازل گ: عباس گف ن ه هللا بكم ب وه يحاس كم أو تخف ي أنفس ا ف دوا م ه و إن تب د، چون آي ردي

ى دل يم و اضطراب ب ا را ب اى م ت ھ را گرف ى ف ابقه و عظيم ر . س ود) ص(پيغمب : فرمد»شنيديم و مطيع و تسليميم«بگوييد ازل گردي نفسا إال وسعھا ن و . ، پس آيه ال يكلف هللا

.مسلم نيز اين روايت را آورده است. نمود كرد استغفار مى ابن عباس ھر جا وقت مىكم به ي أنفس د ... گفته مفسران چون آيه و إن تبدوا ما ف و بكر و عمر و عب د اب رود آم ف

و ) ص(اى از انصار خدمت پيغمبر الرحمن بن عوف و معاذ بن جبل با عده ه زان ده ب آمه) ص(يا رسول هللا : درآمدند و عرض كردند ود اى سنگين آي ده ب ا نيام ر م ن ب ر از اي . ت

ا مىھمانا ھر ي ا در ضميرش چيزھ ه قيمت ھر چه در ك از م ه دوست دارد ب ذرد ك گه مان مى عالم است در دلش بماند، و اگر بدانچه در درون يم ب أخوذ باش گذرد مسئول و م

د. وحى چنين نازل شد: فرمود) ص(پيغمبر . خدا در ھالكتيم ا : ھمگى گفتن ن تكليف م اي ال يطاق

ديم و. است ر . ھمگى ھالك ش ود) ص(پيغمب ى: فرم ه نظر م ى ب ه بن ما آنچنانك د ش آي

ى د، م د اسرائيل به موسى گفتن د » سمعنا و عصينا«گويي د بگويي ا«باي . »سمعنا و اطعنالى » سمعنا و اطعنا«: گفتند و بيشتر بر ايشان گران آمد و سالى بر اين گذشت تا خدا تع

و ه گشايش و آسايش بر ايشان نازل فرم عھا و آي ا إال وس نفس ف هللا ه ال يكل د ك ه آم د و آير رد و پيغمب وخ ك ين را منس ود) ص(پيش ان «: فرم ه در ضميرش ن آنچ دا از امت م خ

.اند، عفو كرد گذرد مادام كه بر زبان نياورده و عمل نكرده مى

سوره آل عمران

ر زد پيغمب ه ) ص(به گفته مفسران ھيأتى از نجران ن ه شصت سوار از آن جمل د ك آمدنيكى عبد المسيح امير و مشير مطاع ايشان : چھارده تن از بزرگان و سه تن مرجع بودند

ه ملقب به عاقب، دوم ايھم پيشرو و رئيس كاروان ملقب به سيد، سوم ابو حارثه بن علقمى ايشان اسقف و عالم و پيشوا و صاحب مدراس ايشان كه مقامى بلند داشت و كتب دين

ال وده، م ريم نم ادش وى را تك ه سبب دانش و اجتھ ود و شاھان روم ب ده ب را نيك خواناز عصر وارد مسجد . داده و كليساھا برايش ساخته بودند ده موضع نم اينان به مدينه آم

ر زى و شدند در حالى كه جامه) ص(پيغمبر تند و ب ن داش ر ت ه و رداء ب ھاى سياه و جبد ) ص(يكى از اصحاب پيغمبر . ن كعب بودندصورت طايفه حارث ب وده گوي اظر ب كه ن

چون موقع نمازشان رسيده بود برخاستند و در ھمان مسجد . ما ھيأتى چونان نديده بوديماز ) ص(به نماز مشغول شدند و پيغمبر ) ص(رسول هللا انع نشويد و ايشان نم ود م فرم

د رق گزاردن وى مش ه س ول. ب ا رس ب ب يد و عاق اه س تند) ص(هللا آنگ خن نشس ه س . بود ه آن دو فرم د: حضرت ب وده. اسالم آري دا ب ليم خ و تس يش از ت ا پ د م م گفتن ر . اي پيغمب

:فرمود) ص(انع دروغ گفتيد، فرزند خدا خواندن عيسى و خاج پرستى، و گوشت خوك خوردن شما م

درش كيست و ھمگ. اسالم آوردن شما است ى در گفتند اگر عيسى پسر خدا نيست پس پر . به محاجه پرداختند) ص(باب عيسى با پيغمبر ود) ص(پيغمب ا ندانسته: فرم ه آي د ك اي

ايد كه پروردگار ما زنده است آيا ندانسته: آرى، فرمود: پسر بايد شبيه پدرش باشد؟ گفتند ايد كه پروردگار ما بر پا آيا ندانسته: و نميرد و عيسى فانى است گفتند بلى، فرمود

دارى مى د و روزى مى دارنده ھمه چيز است و نگھ ود كن د چرا، فرم اند، گفتن ا : رس آي

د ود: عيسى ھيچ يك از اين صفات را داشت؟ گفتن ه، فرم ه : ن ا است ك ار م پس پروردگعيسى را در رحم مادر چنانكه خواست پديد كرد و نيز پروردگار ما نخورد و نياشامد و

ايد كه مادر عيسى، او را در شكم داشت، چنانكه بلى، فرمود آيا ندانستهحدث نكند، گفتند ه . زنان حامله باشند، سپس او زاييد آنچنانكه زنان بزايند ه بچه تغذي سپس عيسى آنچنانك

اميد و حدث مى خورد و مى كند تغذيه كرد، و پس از آن نيز مى مى د آرى، آش رد، گفتن كات صدر سوره آل پس چگونه پندار شما ممكن: فرمود د و آي ود؟ خاموش ماندن د ب توان

.عمران تا ھشتاد و اند به ھمين مناسبت نازل شده ). 12آيه ... (قل للذين كفروا ستغلبون كلبى از ابو صالح از ابن عباس روايت ميكند ك

آور امى يامچون خدا مشركان را در بدر منھزم كرد، يھود مدينه گفتند به خدا اين ھمان په ورات صفات و اوصاف او را يافت ا است كه موسى بشارت داده است و در ت م، و م اي

ر د پيغمب رد و تصميم گرفتن وانيم ك رنگون نت رچم او را س روى ) ص(پ را تصديق و پييم. كنند چون . اما بعضى به بعضى گفتند صبر كنيد تا يك جنگ ديگرش را مالحظه كن

ه ) ص(رسول هللا جنگ احد پيش آمد و اصحاب د ب اده گفتن منكوب شدند يھود به شك افتد، و خدا اين آن پيام آور موعود نيست و شقاوت بر ايشان چيره شد و توفيق اسالم نيافتن

د) عدم تعرض(پيمان ) ص(بين ايشان و پيغمبر كعب . بود آن پيمان را ھم به سر نبردنفيان و س ا اب ه رفت و ب ارانش رأى زد و تصميمات بن اشرف با شصت سوار به مك و ي

ن دو ه اي مشترك گرفتند و گفتند يك سخن شويم، و به مدينه بازگشت، و آيه باال خطاب ب .نازل گرديد

ه ال إله إال ھو أن ر ). 18آيه ... (شھد هللا دن پيغمب د پس از آم ه، ) ص(كلبى گوي ه مدين به دو تن از احبار شام به مدينه وارد شدند بيه است ب در ش ن شھر چه ق د اي م گفتن ا ھ و ب

د او ) ص(شھر پيام آورى كه در آخر الزمان ظھور خواھد كرد و چون نزد پيغمبر رفتنز : تو محمدى؟ فرمود بلى، پرسيدند: را به صفات و اوصاف شناختند و پرسيدند د ني احم

ود د: لقب دارى؟ فرم ى، گفتن ئله: بل و مس ر پاسخ اى مى از ت يم اگ را پرس درست دادى تم كنيم و ايمان مى تصديق مى ود. آوري يد: فرم د. بپرس ه در : گفتن االترين شھادت ك بگو ب

.آيه فوق نازل گرديد و آن دو تصديق كرده مسلمان شدند. كتاب خدا آمده، كدام است؟اب ه ... (أ لم تر إلى الذين أوتوا نصيبا من الكت زول). 23آي ه اختالف در سبب ن ن آي اي

.است

اى : يھود را به اسالم دعوت كرد نعمان بن اوفى يھودى گفت) ص(پيغمبر : سدى گويد

ريم ار بب زد احب ا داورى ن د بي ر . محم ود) ص(پيغمب دا عرضه : فرم اب خ ه كت داورى بر . نه، نزد احبار برويم و آيه باال بدين مناسبت نازل شد: گفت. داريم مى اما سعيد بن جبي

ى ت م اس رواي ن عب ه از اب ر و عكرم ه پيغمب د ك دارس ) ص(كنن ه م ه -[ب ] قرائتخاننعيم بن عمرو و حرث . يھوديان رفت و جماعتى را كه در آنجا بودند به هللا دعوت كرد

ود: بن زيد پرسيدند ى؟ فرم راھيم: اى محمد تو بر چه دين ر ملت اب د. ب ه : گفتن راھيم ك اب .يھودى بود

د. ورات را حكم قرار دھيمبياييد ت: فرمود ازل گردي وق ن ه ف د. نپذيرفتند، و آي : كلبى گوير م حد زانى را از پيغمب ود حك يدند) ص(دو تن از اھل خيبر زنا كردند و يھ ه . پرس بقي

.خواھد آمد 22داستان در سوره مائده ذيل آيه

ه ... (قل اللھم مالك الملك ن ما). 26آي اس و انس ب ن عب هاب ك گفت ر ل ه چون پيغمب د ك ان: منافقين و يھود گفتند. مكه را فتح كرد وعده ملك فارس و روم به امت خويش داد) ص(

وى م ھيھات، روم و فارس ق ر و محك د ت لمانان بيفتن ه دست مس ه ب تند ك ر از آن ھس ا . ت آيا) در جواب(آيه باال -محمد را مكه و مدينه بس نيست كه طمع فارس و روم دارد؟ زل ن

.گرديداده روايت مى ن قت ناد از سعيد ب ا اس ابش ب ز مروزى در كت د العزي ه محمد بن عب د ك كن

ه ) ص(پيغمبر از خدا درخواست سرزمين روم و فارس را جزء امت او قرار دھد، و آين . مورد بحث نازل شد ن عمرو ب د هللا ب ن عب ر ب استاد ابو الحسن ثعالبى با اسناد از كثير در و جدش روايت مىعوف، و او از پ ه پيغمب د ك ه ) ص(كن روز جنگ احزاب خطب

ود ن محول فرم ه ده ت دن را ب د. خواند و ھر چھل ذراع خندق كن ن عوف گوي : عمرو بدن چھل ن از انصار مشغول كن من و سلمان و حذيفه و نعمان بن مقرن مزنى و شش ت

ه ذراع سھم خود بوديم كه ناگاه در موضعى از كف خندق به صخره س ختى برخورديم كه رسول هللا . كلنگ ما را شكست و ما از كار مانديم رو و ب اال ب يم ب لمان گفت ) ص(به س

خواھيم فرمايد، كه نمى خبر ده و بپرس كه آيا صخره را دور بزنيم يا دستور خاصى مىرفت ) ص(عمرو گويد سلمان نزد پيغمبر . رون رويماز خطى كه ترسيم فرموده است بي

ه از دل . و حضرت زير سايبانى تركى نشسته بود فيد سخت را ك سلمان قضيه سنگ ساز گفت ا را شكست ب ده، و كلنگ م لمان از ) ص(رسول هللا . خندق بر آم ا س شخصا ب

ل) ص(پيغمبر . ما نه تن بر لب خندق بوديم. خندق پايين رفت م را از س مان گرفت و ديل ضربتى بر سنگ زد كه آن

ه د چراغى درون خان رد مانن ه را روشن ك را شكافت و برقى از سنگ بجست كه مدين

د) ص(تاريك و رسول هللا ر گفتن لمين تكبي ه مس يد و ھم ر . تكبير فتح بر كش ) ص(پيغمبرد ضربت دوم را زد و سنگ را شكست و برقى از سنگ جست ك ه را روشن ك ه مدين

ول هللا ك رس ه تاري د چراغى درون خان ر ) ص(مانن لمين تكبي يد و مس تح بركش ر ف تكبيضربت سوم را زد كه سنگ را خرد كرد و برقى از سنگ جست ) ص(گفتند و پيغمبر

ك، و رسول هللا ه تاري تح ) ص(كه مدينه را روشن كرد مانند چراغى درون خان ر ف تكبيلمي يد و مس دبركش ر گفتن ر . ن تكبي د) ص(پيغمب اال آم ه ب لمان را گرفت لمان . دست س س

ه امبر رو ب ديم پي ابقه شگفت آورى دي ز بى س اد، چي عرض كرد پدر و مادرم فداى تو با رسول هللا : مسلمانان كرد و فرمود شما نيز ديديد؟ گفتند ود در ). ص(بلى ي امبر فرم پيا روشنايى برقى كه از ضربت اول جست كاخ دان ھ دائن كسرى را چون دن ره و م ى حي

ا دست مى ر آنھ ن ب ه امت م ر داد ك ن خب ه م ل ب دم و جبرئي يش سگان دي د ن و در . يابناخ رق ضربت دوم ك نايى ب گان و روش يش س دان ن ون دن دم چ ى را دي رخ روم اى س ھ

ا دست مى ر آنھ نايى ضربت سوم جبرئيل به من خبر داد كه امت من ب د و در روش يابنژده . يمن را ديدم و جبرئيل به من خبر داد كه امت من بر آن چيره شوندھاى كاخ پس م

ما را اد ش ت . ب ده راس ه وع د ك كر كردن دا را ش د و خ ك گفتن ديگر تبري ه يك لمين ب مسا داد ه م دن ب دق كن س از خن روزى را پ ى. پي ه م ان وسوس ن منافق ا از اي ه آي د ك افكندن

ه ش وعده د؟ مى گفت نمىھاى دروغ و انتظارھاى طوالنى ب اخ آيي ه ك د از مدين ھاى گويون از . دھد بيند و به عالوه وعده فتح آنھا را مى حيره و مدائن را مى در حالى كه ھم اكن

ه د، آي من را نداري ا دش ى ب رأت رودرروي د و ج دن خندقي غول كن رس مش وره 12ت سدا و پيغمبرش منافقان و آنھا را كه در دل مرض دارند گويند وعده خ«: احزاب نازل شد

وده است ورد بحث » جز فريب نب ه م ه (و آي ران، آي رود ) 26آل عم ان ف در جواب اين .آمد

ؤمنين ن دون الم خذ المؤمنون الكافرين أولياء م ه ... (ال يت د). 28آي اس گوي ن عب سه : اباى واستند نھانى عدهخ مى) حجاج بن عمرو، كھمس بن ابى حقيق و قيس بن زيد(يھودى

رفاعة بن منذر و عبد هللا بن جبير و سعيد بن . از انصار را بفريبند و از دين به در برنديد و از ھمراھى و ) از قضيه مطلع شده(خيثمه ر حذر باش ود ب به انصاريان گفتند از يھ

راز مى. رابطه با آنان بپرھيزيد راه و ھم ان ھم ا يھودي د و ب ه بود ايشان نپذيرفتن د، و آي ن . مورد بحث بدين مناسبت نازل شد

ود و مشركين ا يھ ه ب ازل شد ك ارانش ن كلبى گويد آيه درباره عبد هللا بن ابى منافق و ي

ر دوستى ورزيده، اخبار مسلمين بديشان مى ر پيغمب ه مشركين ب رساندند و اميد داشتند ك .نھى مسلمين از تقليد منافقان فرود آمد آيه باال در. پيروز گردند) ص(

اس روايت مى ن عب نھاد جبير از ضحاك، و او از اب ورد بحث در جواب پيش ه م د آي كنود و ار ب اى انص ا و نقب در و از رؤس دين ب ه از مجاھ د ك ازل ش امت ن ن ص ادة ب عب

ر ه پيغمب زاب ب گ اح ت، وى روز جن ودى داش ان يھ ت) ص(ھمپيمان رد : گف د م پانصر دشمن با من ھمراه مىيھودى روى ايشان ب شوند و معتقدم كه آنان را بياوريم كه به ني

.پيروز شويم د حسن و ابن جريح گفته). 31آيه ... (قل إن كنتم تحبون هللا ده: ان ر ع ان پيغمب اى در زم

دا مى) ص( ا بودند كه خويش را محب خ ا پروردگارم د م ا محم د ي تند و گفتن ن را انگاش .آيه در جواب ايشان نازل گرديد. دوست داريم

ريش در ) ص(كند كه پيغمبر جويبر از ضحاك از ابن عباس روايت مى بر گروھى از قه، گوشواره در ا آويخت ر آنھ ا داشته تخم شتر مرغ ب ر پ ان ب مسجد الحرام گذشت كه بت

ريش فرمو) ص(پيغمبر . بردند گوش بتان كرده بودند و بر آنھا سجده مى د اى جماعت قه د پس پشت انداخت لم بودن ه مس راھيم و اسماعيل را ك د شما آيين پدرانتان اب ا . اي د ي گفتن

ه [كنيم تا ما را به خدا نزديك كنند محمد ما اين بتان را عبادت مى ر، آي ه ] 3سوره زم آيدا ه خ رب ب اطر تق ه خ ان را ب د و بت ت داري دا را دوس تى خ ه راس ما ب ر ش ه اگ د ك آم

ى تيد م دارد«پرس ما را دوست ب دا ش ا خ د ت روى كني را پي ام آور و » پس م ن پي را م زي .حجت خدا بر شما ھستم و بيشتر از بتان شما شايسته بزرگداشت و تكريم

گفتند ما فرزندان و محبان كند كه يھوديان مى كلبى از ابو صالح از ابن عباس روايت مىر ر پيغمب وق را ب ه ف دا آي تيم، خ دا ھس ر ) ص(خ تاد، و پيغمب ود ) ص(فرس ر يھ آن را ب

.عرضه داشت، و ايشان از پذيرفتن سر باز زدندر روايت مى ن زبي ر ب ن جعف د ب ن يسار از محم ن اسحاق ب د ب اره محم ه درب ه آي د ك كن

ا مسيح را تعظيم و پرستش مى مسيحيان نجران آمده است كه مى ه خاطر گفتند م يم ب كن .سخن ايشان آمد تعظيم و عبادت خدا آيه در رد

ل عيسى إن مث د هللا ه ... (عن ه رسول هللا ). 59آي أت نجرانى ب د ھي ) ص(مفسران گفتن :گفتند

يد) ص(دھى؟ پيغمبر تو چرا پيامبر و موالى ما را دشنام مى ه: پرس د او چه گفت ام؟ گفتنريم آور خدا و بلى، او بنده خدا و پيام: فرمود. اى ناميده» عبد«را ه م ه ب كلمه خدا بود ك

باكره

د اء ش ار الق د. پرھيزگ م گفتن ا خش ده: ب در دي دون پ ان ب ز انس ا ھرگ ر راست آي اى؟ اگ

.آيه باال در جواب آمد. گويى نظيرش را نشان بده مىزد كند كه دو راھب نجرانى ن ابو بكر احمد بن محمد حارثى با اسناد از حسن روايت مى

و : شان گفت آمدند، اسالم بر ايشان عرضه شد، يكى) ص(پيغمبر اى محمد، ما پيش از تر . ايم تسليم خدا بوده ود) ص(پيغمب انع شما از اسالم آوردن سه دروغ مى: فرم د م گويي

:پرسيدند. خاج پرستى، گوشت خوك خوردن و قائل شدن پسر براى خدا: چيز استه خرج نمى) ص(پس پدر عيسى كيست؟ و پيغمبر داد بدون امر خدا در جواب شتاب ب

.تا آيه فوق آمدا ). 61آيه ... (فقل تعالوا ندع أبناءنا و أبناءكم ابو سعيد عبد الرحمن بن محمد رھجائى ب

ر : كند اسناد از حسن روايت مى زد پيغمب ه ) ص(دو راھب از نجران ن د حضرت ب آمدندآن دو فرمود مسلمان ش وده. ويد تا نجات يابي دا ب ليم امر خ و تس يش از ت ا پ د م م گفتن . اي

:فرمودد دروغ مى ه فرزن اد ب ر صليب و اعتق گوييد، مانع شما از اسالم آوردن، سجده كردن ب

ت رابخوارى اس دا و ش تن خ د . داش ن گوي ت؟ حس ى چيس اره عيس رت درب يدند نظ پرسد آل عمران نازل 61 -58پيامبر ساكت بود تا آيات ه . گردي امبر آن دو راھب را ب و پي

دان انواده و فرزن ى خ ه يعن مباھله و مالعنه دعوت فرمود و خود حسن و حسين و فاطمر . عليھم السالم را ھمراه برد د يكى) ص(دو راھب وقتى از نزد پيغمب رون رفتن شان بي

ر . جزيه را بپذير و با او مباھله مكن: به ديگرى گفت د و ) ص(و خود نزد پيغمب از آم ب :گفت

.كنيم دھيم و با تو مباھله نمى جزيه مىه ابر ك ناد از ج ا اس عبد الرحمن بن حسن حافظ به من روايت كرد و اجازه روايت داد ب

آن دو ) ص(آمدند و پيغمبر ) ص(عاقب و سيد در رأس ھيأت نجرانى نزد پيغمبر : گفتد، فرمود دروغ مى. ايم بوده ما پيش از تو تسليم خدا: گفتند. را به اسالم دعوت كرد گويي

ى د م ت؟ گفتن دن اس لمان ش انع از مس ما را م ز ش ه چي ويم چ د بگ ود: خواھي و، فرم : بگرد ه ك صليب دوستى و شرابخوارى و گوشت خوك خوردن و آن دو را دعوت به مالعن

دست على و فاطمه و حسن و حسين را ) ص(صبح پيغمبر . و قرار شد فردا صبح بياينده(به دنبال عاقب و سيد فرستاد دعوت گرفت و ه مباھل د ) ب د، و پذيرفتن را اجابت نكردن

ه ) ص(پيغمبر . كه خراج بدھند فرمود قسم به آنكه مرا به حق مبعوث كرد اگر به مالعن .شد شدند صحرا آتشباران مى حاضر مى

:عبى گويدش. است) ص(مقصود از ابناءنا و نساءنا و انفسنا خاندان پيغمبر : جابر گويد

.مقصود از ابناءنا حسن و حسين و نساءنا فاطمه و انفسنا على استي ب ذا الن وه و ھ بع ذين ات إبراھيم لل اس ب ى الن ه ... (إن أول ر ). 68آي ه پيغمب ود ب ) ص(يھ

ر و دانى كه ما از تو و ديگران به دين ابراھيم نزديك گفتند يا محمد، خود مى ى ت ريم اول ت .آيه در جواب آمد! زيرا او يھودى بود و تو دچار حسادتى

ر نم از اصحاب پيغمب ن غ رحمن ب د ال ز عب اس و ني ن عب ) ص(كلبى از ابو صالح از ابل مى دند و نق تقر ش ه مس ه حبشه رفت انش ب ى طالب و ھمراھ ن اب ر ب ه چون جعف د ك كنروزى ن) ص(پيغمبر در پي رد، و در ب ه ھجرت ك ريش در به مدين لمين شد، ق صيب مس

ام كشتگان دار الندوة انجمن كرده گفتند ما بايد از ياران محمد كه در حبشه ان را اند انتق مد د و باي بگيريم، مالى جمع كرده ھديه نزد نجاشى بفرستيم شايد پناھندگان را باز پس دھ

يط . دو مرد صاحب رأى بدين منظور برگزينيم ى مع ن اب ارة ب ا عمرو عاص و عم را بد د وقتى . ھدايايى از چرم و ادويه و غيره اعزام كردن ه حبشه رفتن ا ب آن دو از راه دري

د ديش و سپاسگزار : بر نجاشى وارد شدند نماز بردند و سالم كردند و گفتن ريش خيران قاه جسته خواه تواند و ما را فرستاده و مصلحت و پن ه ت ر اند كه ترا از اين گروه كه ب د ب اندعى حذر داريم رده و م ا خروج ك ان م ه از مي د ك روان مردى دروغگوين زيرا اينان پي

ده است كه فرستاده خدا است و ھيچ كس جز نادانان و بى دو نگروي د خردان ب ان . ان ا آن مه دره رار داده ب ار ق ديم را تحت فش ا اى ران ه آنج د ب ت و آم ازه رف ان، و كسى را اج ش

دعى . تشنگى بميرند نداديم و نزديك بود ھمگى از گرسنگى و چون كار سخت شد، آن مر آشوبد] جعفر[پسر عمويش و ب ان . را به اينجا فرستاد تا دين و كشور و رعيت ت از آن

ن بر حذر باش و به ما تحويل ا اي يم و عالمت صدق م شان ده تا شرشان را از تو كم كند است كه چون نزد تو آيند بر خالف آيين و سنت تو، و ھمچون ديگران، ترا سجده نبرن

د وم نگوين اب مرس ر از . و الق يدند، جعف ى رس ارانش را خواست وقت ر و ي نجاشى جعف :پشت در ندا داد

.»در امان و عھد خدا وارد شويد«: نجاشى گفت. »خواھد حزب هللا اجازه ورود مى« ت رد و گف يقش ك ه رف اص رو ب رو ع د، و : عم ه پراندن ه غريب ه كلم ه چگون نيدى ك ش

جعفر و ياران بر نجاشى وارد شدند اما . نه پاسخ داد و ھر دو ناراحت شدندنجاشى چگود اك نيفتادن ر خ ت. ب رو عاص گف ى: عم ى نم ر م و تكب ه ت رام ب ه از احت ى ك د بين . ورزن

چه چيز مانع شد از اينكه طبق مرسوم كسانى كه از اطراف : نجاشى از مسلمانان پرسيد آيند مرا مى

دا سجده مى ه خ ا ب د م د؟ گفتن اب نگويي د و درود و الق ده و سجده نكني را آفري ه ت يم ك كن

رديم گويى رفتار مى ما نيز ھنگامى كه بت پرست بوديم ھمان طور كه مى. شاھى داده كديگر را دا يك ان خ ق فرم ا برانگيخت و دستور داد طب تا خدا پيام آورى راستگو ميان م

وييم الم گ ل ب -س ه اھ دك ين كنن ر حق است و -ھشت چن خن ب ه آن س نجاشى دانست كل ورات و انجي ا ت ق ب دام. منطب يد ك اه پرس د آنگ ان گفتي ازه ورود «: ت زب هللا اج ح

زن: نجاشى گفت. من بودم: جعفر گفت» خواھد مى ر گفت. تو حرف ب و يكى از : جعف تويى نسزد، من از پادشاھان زمينى، و از اھل كتابى، در حضور تو پرگويى و خالف گ

د سوى يارانم سخن مى ا من بحث كن گويم و يكى از اين دو نماينده قريش را بفرماى تا بر گفت. وگوى ما را بشنو و ديگرى خاموش باشد و تو گفت ه جعف بگو : عمرو عاص ب

ت ى گف ه نجاش ر ب ت آزاده و : جعف رو گف رده؟ عم ا ب م ي ا آزادي رس م رد بپ ن م از اير . ينجا از بردگى رستيدبزرگوار، نجاشى گفت تا ا احق ب ا خونى ن ر گفت بپرس آي جعفى ه م د ك ا دارن ردن م د گ د قصاص كنن ت. خواھن رو گف ون : عم ره خ ك قط ى ي ه، حت ن

:جعفر گفت. اند نريختهه احق گرفت ه ن ردم ب الى از م ا م ردازيم بپرس آي د بپ ه باي م ك ه عمرو عاص . اي نجاشى ب

:گفتتند: عمرو گفت. ھده مناگر يك قنطار ھم بدھكار باشند بر ع دھكار نيس م ب راط ھ . يك قي

ان چه مى: نجاشى پرسيد د؟ عمرو گفت پس از اين درانمان : خواھي ين پ ر آي ا ب ھمگى مان قريش ما را فرستاده. اينان آن دين را رھا كردند و ما وفادار مانديم. بوديم اند تا تو اين

ل دھى يد. را تحوي ر پرس ه پيشتر : نجاشى از جعف ى ك ه دين ه ب ى ك د و دين روش بودي پين : جعفر پاسخ داد. تازگى برگزيديد چيست؟ راست بگو وديم دي روش ب دينى كه پيشتر پي

ا سنگ مى ود، م دا ب تيديم شيطان و كفر به خ ده. پرس ه آن گروي ه ب ى ك ا دين م اسالم ام اينگ است كه فرستاده خدا براى ما آورده و مانند عيسى بن مريم كتاب دارد و با آن ھماھ

اقوس : نجاشى گفت. است اش و دستور داد ن ا ب ين ج ر حرف بزرگى زدى، ھم اى جعفد د، نجاشى گفت. زدند تا ھر چه كشيش و راھب ھست گرد آين رد آمدن شما را : وقتى گ

ام آورى به خدايى كه انجيل را بر عيسى نازل كرده سوگند مى ا پس از عيسى پي م آي دھد آرى د؟ گفتن دا سراغ داري ه از سوى خ دو بشارت داده و گفت ا را ب دا و عيسى م ه خ ب

است ھر كس بدو ايمان آورد به من ايمان آورده است و ھر كس منكر او شود منكر من ز امر و از : نجاشى از جعفر پرسيد. شده است ه چه چي تيد ب روش ھس ه شما پي مردى ك

رو مى: كند؟ جعفر گفت چه چيز نھى مى دا را ف اب خ ا كت ه او بر م د، ب خوبى امر خوانى از مى م دى ب د و از ب يم كن اوندپرورى و يت ايه و خويش ه ھمس وازى را دارد و نيكى ب ن

كند و ما تعليم مى

نجاشى گفت قدرى از آنچه بر شما فرو . دارد انباز وامى را به پرستش خداى يگانه و بى

وت و رو. خواند براى ما بخوان مى ردجعفر سوره عنكب اران . م را قرائت ك نجاشى و يد تر بخوان م بيش از ھ ه ب تند ك ر درخواس د، و از جعف دگان آم ر دي وره . را آب ب ر س جعف

ان : عمرو عاص براى آنكه نجاشى را خشمگين سازد گفت. كھف را نيز قرائت نمود ايناب چه مى. دھند عيسى و مادرش را دشنام مى ن ب يد در اي ر پرس د؟ نجاشى از جعف گويي

ى . فر سوره مريم را قرائت كردجع ه خيل وقتى به داستان مريم و عيسى رسيد نجاشى تكت ان داد و گف واك نش وب مس وچكى از چ م : ك ن ھ دازه اي ه ان يح ب در مس دا از ق ه خ ب

برويد، شما در سرزمين من در امانيد، و كسى : سپس رو به جعفر كرده گفت. ايد نكاستهدارد ز گفتو ن. حق آزار و دشنام شما را ن ه حزب : ي يد ك اد و مھراس شما را بشارت ب

.ابراھيم را آسيبى نرسدروان : پرسيدند اى نجاشى حزب ابراھيم كيانند؟ پاسخ داد ھمين گروه و پيام آورشان و پي

تيم. اينان راھيم ھس ر كيش اب ا ب ه. مشركان به جدل برخاستند كه م ه نجاشى ھدي اى را كد بى : گفت عمرو و رفيقش آورده بودند پس داد و ه خداون د ك از گيري ن رشوه است ب اي

اھى داده است ا را ش ر آورده. رشوت م ول جعف رين از ق از در بھت ه از آن روز ب د ك انوش وديم و خ كن ب ى مس ار را م رين رفت ركان در حضور ت ه مش ع ك ان موق دم و ھم دي

ى ه إن أول إبراھيم نجاشى دعوى دين ابراھيم كردند خدا بر پيغمبرش در مدينه آي اس ب النبعوه را فرو فرستاد .للذين ات

ه ھر روايت مى) ص(ابو حامد احمد بن حسن وراق با اسناد از عبد هللا از پيغمبر كند كتانى ر دوس ران ديگ ين پيغمب رى را ب اص[پيغمب راھيم ] خ تى اب ه دوس ن ب ت، و م ھس

.ترم و آيه مزبور را قرائت فرمود اولىن ياسر و ). 69آيه ... (ت طائفة من أھل الكتاب لو يضلونكم ود ار ب اره عم ه درب ن آي اي

ه كيش خويش مى ود، ايشان را ب د و داستان آن را معاذ بن جبل نازل شده كه يھ خواندن .آورديم) 109آيه (در سوره بقره

ن از ). 72آيه .. (.و قالت طائفة من أھل الكتاب آمنوا ه دوازده ت د ك حسن و سدى گويند ن محم ه دي اد ب ار اعتق ان اظھ ه زب د اول روز ب د بيايي ده گفتن تان ش ر ھمداس ود خيب يھبنماييم، و آخر روز ابراز كفر كنيم و بگوييم در كتاب باز نگريستيم و از علما پرسيديم،

ا ثابت دريافتيم كه محمد پيام آور معھود نيست و باطل بودن د ر م ينش و دروغگوييش با خود مى چون چنين گوييم در اصحاب محمد شك پديد مى. شده د و ب ان اھل آي د اين گوين

كتابند و از

ا در مى. ما داناترند د بدين گونه از دين محمد بيرون آمده به دين م ه، . آين ن آي ا اي دا ب خ

.ايشان با خبر كرد و مؤمنان را از حيله) ص(پيغمبر ر ن ب ه برگشت، اي ه كعب اما به گفته مجاھد و مقاتل و كلبى، وقتى قبله از بيت المقدس ب

د ذيريم و . يھود گران آم ه را بپ ر قبل د نخست تغيي د بيايي ارانش گفتن ن اشرف و ي كعب ببرگرديم و منكر ) بيت المقدس(صبح رو به كعبه نماز بخوانيم و عصر به سمت صخره

اتر و . شويمكعبه ا دان د و از م و چه بسا اصحاب محمد با خود گويند كه اينان اھل كتابنع ساخت و . آنان نيز به قبله ما باز گردند خدا با آيه باال پيغمبرش را از مكر ايشان مطل

.از رازشان خبر داديال ا قل انھم ثمن و أيم د هللا ترون بعھ ذين يش ه ... (إن ال ن ). 77آي ن حس د ب ر احم و بك اب

ر قاضى با اسناد از عبد هللا روايت مى ود ھر كس سوگند دروغ ) ص(كند كه پيغمب فرمد ات كن ن . ياد كند تا مال مسلمانان ببرد در مرگ و قيامت خدا را خشمناك مالق اشعث ب

ى : قيس گويد ر سر زمين ا جھودى ب ه ب ازل شد ك اره من ن دا درب ه خ ه ب اختالف اين آير ردمش) ص(داشتيم و او حق مرا منكر بود، پيش پيغمب ر . ب يد ) ص(پيغمب از من پرس

يد) ص(دليل و شاھد دارى؟ گفتم نه، پيغمبر تم : پرس ه او سوگند بخورد؟ گف حاضرى كرا مى نه چون سوگند بدروغ ياد مى ال م رد كند و م د. ب ازل گردي دين مناسبت ن ه ب . و آي .ا آورده استبخارى نيز ھمين روايت ر

كند كه ھر كس سوگند احمد بن محمد بن ابراھيم مھرجانى با اسناد از عبد هللا روايت مىبه دروغ بخورد تا بر مالى دست يابد در مرگ و قيامت خدا بر او خشم گيرد، و آيه باال

د ازل ش د. ن ول هللا : راوى گوي زد رس تم، ن تالف داش ردى اخ ا م ردم) ص(ب كايت ب . شيد. شاھد و دليل دارى؟ گفتم نه: يدحضرت پرس تم : پرس ه او قسم بخورد، گف حاضرى ك

د ياد مى) دروغ(او سوگند ر . كن ال ) ص(پيغمب ا م ود ھر كس قسم دروغ بخورد ت فرممسلمانى را ببرد، بميرد و در حالى محشور شود كه خدا بر او غضبناك است و آيه فوق

.اند ا به طريق ديگر آوردهبخارى و مسلم نيز اين روايت ر. نازل گرديد :فرمود) ص(كند كه پيغمبر ابو عبد الرحمن شاد ياخى با اسناد از عبد هللا روايت مىرد و محشور كسى سوگند دروغ به منظور غصب مال مردم ياد نمى ه بمي د مگر اينك كن

د ازل گردي ورد بحث ن ه م د. شود در حالى كه خدا بر او غضبناك است و آي : راوى گويا مردى در اين موقع اشعث رسيد و گفت اين آيه درباره من نازل شد كه بر سر چاھى ب

اختالف

تم ر [داش زد پيغمب ردم) ص(و داورى ن ر ] ب ل ) ص(پيغمب اھد و دلي ا ش يد آي ن پرس از م

ه دروغ(دارى گفتم نه، فرمود پس او سوگند بخورد، گفتم او ه . خورد سوگند مى) ب و آي .باال نازل گرديد

ن رو بن عمرو مزكى با اسناد از ابراھيم بن عبد الرحمن روايت مىعم د هللا ب ه عب كند كيله دان وس ه اگر ب ابى مردى را در بازار واداشت كه با كااليى بايستد و سوگند خورد ك

در تشنيع بر آن مرد و عبد (آيه باال . يكى از مسلمين را متھم سازد، مالى بسيار بدو دھد .نازل گرديد) هللا بن ابى

د ده: اما كلبى گوي زد ع دند و ن ود سالى دچار قحط و تنگدستى ش ر يھ ان فقي اى از عالمد كعب از ايشان پرسيد ا تشخيص داده: كعب بن اشرف به مدينه آمدن رد آي ن م ه اي د ك اي

ين ) ص(ھمان پيغمبر )] ص(يعنى محمد [ و يق ا ت ى آي د بل ورات است؟ گفتن موعود در ت :كعب گفت. دھيم كه او بنده و فرستاده خدا است گفتند ما گواھى مى نه: ندارى؟ گفت

رد ى محروم ك ر فراوان ار و پوشاك. خدا شما را از خي تم خوارب ا قصد داش دھم ام ان ب تده . تان را محروم ساختيد خود و خانواده تبه شده است، مھلت ب گفتند حتما امر بر ما مش

ا ) ص(ديگرى نوشتند و نزد پيغمبر رفتند و صفات و اوصاف. برويم و ببينيمش ه ب رفتد تند و گفتن از گش ب ب زد كع د و ن نود كردن ت و ش ه او : او گف تيم ك اد داش بال اعتق ا ق م

اب اير آنچه در كت افتيم مغ فرستاده خدا است وقتى نزدش رفتيم او را بر صفت ديگرى يد از نمودن ه كعب ب ته را ب ا ھست و نوش ار و . م د و خوارب ادمان ش ه كعب ش خرجى ب .ايشان داد و آيه بدين مناسبت نازل گرديد

عكرمه گويد آيه درباره ابو رافع و لبابة بن ابى حقيق و حيى بن اخطب و ديگر رؤساى ه دست خويش ) ص(يھود آمده است كه سابقه و مقام محمد را در تورات پنھان داشته ب

ن ھمه براى آنكه رشوت اوصاف ديگرى نوشتند و سوگند خوردند كه آيه الھى است و اي .گرفتند، از دست نرود و ھدايايى كه از پيروان خويش مى

اره مسيحيان ضحاك و مقاتل گفته). 79آيه ... (ما كان لبشر أن يؤتيه هللا ه درب اند اين آيى ه مقصود از نجران نازل شده كه عيسى را م ن آي تيدند، و در اي عيسى و » بشر«پرس

كنند كه ابو رافع كلبى و عطاء از ابن عباس روايت مى. انجيل است» كتاب«مقصود از دا يھودى و يكى از سران مسيحيان نجران گفتند يا محمد آيا مى وان خ ه عن را ب خواھى ت

فرمود معاذ هللا كه جز خدا پرستش شود يا من به ) ص(و پروردگار بپرستيم؟ پيغمبر

.اين ھدف بعثت و مأموريت من نيست، و آيه باال نازل گرديد. ير خدا امر كنمعبادت غ

ه گفت ما به تو سالم مى) ص(ايم كه مردى به رسول هللا شنيده: حسن گويد دھيم ھمچنانكر دھى سجده اجازه مى. دھيم به يكديگر سالم مى يم؟ پيغمب ود سجده جز ) ص(ات كن فرم

اال خدا را نسزد، ليكن پيام آورتا ه ب د و آي دردانى نمايي دانش ق د و از خان ن را حرمت نھي .بدين مناسبت نازل شدون يبغ ن هللا ر دي ه ... (أ فغي ان در موضوع ). 83آي يحيان و يھودي د مس اس گوي ن عب اب

ه ) ص(ابراھيم اختالف كرده داورى نزد رسول هللا ه ب دند ك دعى ش د و ھر يك م آوردنھر دو گروه از دين ابراھيم : فرمود) ص(پيغمبر . تر است ديگرى نزديك دين ابراھيم از

ذيريم. بر كناريد نديديم و دينت را نپ د داوريت را نپس ازل . خشمگين شده گفتن اال ن ه ب آي .گرديد

قوما كفروا بعد إيمانھم ن ابو بكر حارثى با اسناد از ). 89 -86آيه ... (كيف يھدي هللا ابات عباس روايت مى ه مشركان پيوست و آي د شد و ب -86كند كه مردى از انصار مرت

ده شد 89 ر او خوان ات ب تادند و آي . آل عمران نازل گرديد و طايفه او براى او پيام فرسبر خدا ) ص(بندند و نه رسول هللا دروغ مى) ص(به خدا نه قوم من بر رسول هللا : گفت

دا از ھم ته و خ تدروغ بس تگوتر اس ر . ه راس رد و پيغمب ه ك ت و توب از گش ) ص(ب .اش را پذيرفت و از مجازاتش درگذشت توبه

ه شرك : كند ابو بكر با اسناد از ابن عباس روايت مى ه جبھ د شد و ب يكى از انصار مرتر . پيوست يمانم، از پيغمب ه پش تاد ك ام فرس وم خود پي راى ق د و ب ) ص(سپس پشيمان ش

د 89 -86ام پذيرفتنى است؟ آيات توبهسؤال كنيد كه آيا آل عمران در جواب نازل گردي .مرد باز آمد و مسلمان شد. و قوم او آيات را برايش نوشتند و فرستادند

ن سويد اسالم ابو عبد الرحمن بن ابى حامد با اسناد از مجاھد روايت مى كند كه حرث بات بود تا به طايفه خويش مى) ص(آورد و با رسول هللا د و آي -86پيوست و كافر گردي

د 89 ازل گردي ران ن ود حرث . آل عم ر او قرائت نم ات را ب يكى از خويشان حرث آيه من مى: گفت ر تا آنجا ك و راستگويى، و پيغمب م ت و راستگوتر است، و ) ص(دان از ت

.پس باز گشت و مسلمان خوبى شد. تر خدا از ھمه راستگوى اند آيه حسن و قتاده و عطاء خراسانى گفته) 90آيه ... (د إيمانھم إن الذين كفروا بع

ر ) ص(درباره يھود است كه منكر عيسى و انجيل شده بودند و با انكار محمد و قرآن ب

ى : ابو العاليه گويد. كفر افزودند ان قبل ا وجود ايم ه ب آيه در باب يھود و نصارى است كه صفات ا ب دند و سپس ب افر ش دو ك ل، ب ورات و انجي ده در ت ر ش د ذك و اوصاف محم

.اصرار در پايدارى بر كفر خويش افزودندرائيل ي إس عام كان حال لبن ه ... (كل الط ر ). 93آي و روق و كلبى چون پيغمب ه اب ه گفت ب

ود) ص( راھيمم: فرم ت اب ر مل ن ب ت و . م را گوش س چ د پ ان گفتن تر يھودي ير ش ش خورى؟ مى

ز . دانيم آن بر ابراھيم حالل بود و ما نيز روا مى: فرمود) ص(پيغمبر يھود گفتند ھر چيه ) شريعت ايشان(دانيم بر نوح و ابراھيم نيز حرام بوده است و كه ما امروز حرام مى ب

.آيه باال در تكذيب يھود نازل گرديد. ما رسيدهع للن ت وض ل بي ه ... (اس إن أو د). 96آي د گوي اخره : مجاھ م مف ا ھ ود ب لمين و يھ مس

.كردند مىع شده و يھود گفتند بيت المقدس برتر و بزرگ تر از كعبه است چه در سرزمين پاك واق

ت االتر اس ه ب د كعب لمين گفتن وده و مس ران ب اجرت پيغمب ل مھ ه . مح د (و آي در تأيي .نازل گرديد) مسلمانانھا ال ه ... (ذين آمنوا إن تطيعوا فريقا يا أي ه ). 100آي رد و ب و عمر عسكرى روايت ك اب

ه اوس و خزرج ين دو طايف ه در جاھليت ب ه ك ناد از عكرم ا اس ازه روايت داد ب من اجالم دل د و اس الم صلح كردن دن اس ا آم ود و ب زاع ب رد ن ه ك ان را يگان ك . ھاش روزى ي

وط يھودى در مجلسى كه از اوسي ان و خزرجيان حضور داشتند شعرى از يك گروه مربز شعرى از ه ديگر ني د و مفسده انگيخت و طايف به جنگ قديم بين اوس و خزرج خوان

ا جنگ كھن از ... شاعر خود در آن واقعه ياد كردند و به ھمين ترتيب گفتند برخيزيد ت .سر گيريم

ا آل خزرج و آنان فرياد كردند! اينان فرياد كردند يا آل اوس د و سالح ! ي رد آمدن پس گر . برگرفتند و براى جنگ صف بستند د و پيغمب ازل گردي اال ن ه ب ع آي ن موق ) ص(در اي

ود ر . بين دو صف ايستاد و با صداى بلند آن را قرائت فرم را ) ص(وقتى صداى پيغمبا ديگر را ب د و ھم ه سالح افكندن ر شنيدند ساكت شده گوش فرا دادند و با اتمام آي چشم ت

.بغل كردندديد : زيد بن اسلم گويد ه و حسد ش ا كين ود متعصب ب افرى ب ر ك شاس بن قيس يھودى پيمركب از اوس و خزرج گذشت ) ص(بر جمعى از اصحاب پيغمبر . نسبت به مسلمانان

منظره اجتماع و الفت و آشتى ايشان آن كافر را خوش. كردند كه با ھم صحبت مى

ت ود گف ا خ د و ب ه :نيام ى قيل ى بن ان -(وقت ى زادگ زرج در اصل . يمن ون اوس و خ چ

ود . يكى شوند يھود را جاى ماندن نماند) قحطانى بودند ه ھمراھش ب به جوانى يھودى كه شده » بعاث«برو و نزد آنھا بنشين و قضيه : گفت ه در آن موضوع گفت و اشعارى ك

ن اد آورى ك اث«و . ي د » بع ه اوس و خزرج جنگيدن ر خزرج روزى است ك و اوس باد و . غلبه يافت جوان يھودى رھنمود پير را به جاى آورد، و بگو مگو ميان آن جمع افت

ن ابر ب ه از اوس، و ج ى حارث ن قيظى از بن به مشاجره و الف زنى برخاستند تا اوس بخواھى جنگ را مى: صخر از بنى سلمه از خزرج به ھم پريدند و يكى به ديگرى گفت

د ! السالح! آرى و فرياد السالح: ر دو گروه بر افروخته شدند و گفتندتكرار كنيم؟ و ھ بلنه د و ب شد و قرار جنگ در موضع حره بيرون شھر گذاشتند و رو به ميدان جنگ نھادن

ا مى تند سابقه خصومت دو طايفه در جاھليت كسانى از اوس و خزرج به آنھ ر . پيوس خبول هللا ه رس اج) ص(ب ى از مھ ا جمع يد ب ودرس د و فرم ا آم ين آنھ ت : رين ب اى جماع

خداوند با اسالم، . ايد؟ حال آنكه ھنوز بين شما ھستم مسلمان آيا دعوى جاھليت ساز كردهرا ه قھق ون ب داخت، اكن ين شما الفت ان شما را محترم داشت و امر جاھليت برداشت و ب

ند كه آن وسوسه جمعيت فھميد. شويد؟ خداى را دست از نزاع برداريد باز گشته كافر مىد شيطانى و مكر دشمن بوده، سالح از دست افكندند و گريان ھمديگر را بغل كردند و پن

ر ه ) ص(پيغمب د، و آي ھر مراجعت كردن ه ش راه آن حضرت ب د و ھم را اطاعت نمودنا ھا الذين آمنوا اوس و خزرج است و فريق شاس ... فوق نازل گرديد كه مقصود از يا أي

ودى ت يھ اران اوس د. و ي ابر گوي ره: ج ده آن روز چھ ول هللا اى ناراحت كنن ر از رس تو چون با دست اشاره نمود و ما آشتى كرديم ) كه مانع جنگ شد(در نظر ما نبود ) ص(

وب يديم، شخصى محب گ كش ت از جن ود و دس ا نب ر م ر از آن حضرت در نظ ن . ت م .تر از آن روز نديدم روزى وحشت بارتر و بد آغازتر و ضمنا نيك انجام

رون ف تكف ه ... (و كي ت ). 101آي اس رواي ن عب ناد از اب ا اس رى ب ن حسن حي د ب احمزاع مى مى اد كند كه بين اوس و خزرج در جاھليت ن ه ي ود، روزى آن خصومت را ب ب

د ر . آورده دست به شمشير بردن ه پيغمب ر ب ه ) ص(خب ت، و آي ه سوى ايشان رف يد ب رس .رديدفوق نازل گ

اس روايت مى د شريف اسماعيل بن حسن بن محمد بن حسين نقيب با اسناد از ابن عب كنرى و سالح كشى ه درگي ه ب دان ك دند چن ام صحبت خشمناك ش ه اوس و خزرج ھنگ ك

.آل عمران بدين مناسبت نازل گرديد 103 -101آيات . شد منجر مى

ة ن ). 110آيه ... (أخرجت للناس كنتم خير أم اره اب ه درب ن آي د اي ل گوين ه و مقات عكرمن ازل شده است و سبب اي ه ن ولى حذيف الم م مسعود و ابى بن كعب و معاذ بن جبل و س

ا را ) مالك بن ضيف و وھب بن يھودا(بود كه دو يھودى به آنان گفتند دين ما از آنچه م .، و خود ما ھم بھتر از شما ھستيم و آيه در جواب آمدكنيد بھتر است بدان دعوت مى

وكم إال أذى ه ... (لن يضر ع و ). 111آي و راف ان و اب د كعب و يحرى و نعم ل گوي مقاتلمان شده ) يھوديان سابق(ابو ياسر و ابن صوريا، عبد هللا بن سالم و يارانش ه مس را ك

.نازل شد) اينان در تسكين(آيه باال . آزردند بودند مىن ). 113آيه ... (ليسوا سواء به گفته ابن عباس و مقاتل چون عبد هللا بن سالم و ثعلبة ب

دند لمان ش ود مس رى از يھ ده ديگ د و ع ن عبي يد ب د و اس د. اس ود گفتن ار يھ ان : احب اينرك نكر بدترين دران را ت ن پ ا دي د و دهھاى ما بودند كه به محمد ايمان آوردند، نيكان م ان

:ابن مسعود گويد. آيه باال در جواب نازل گرديد. گفتند شما با تغيير دين خيانت ورزيديد .خوانند خوانند و ديگر اھل كتاب نمى اين درباره نماز عشاء است كه مسلمين مى

ن مسعود روايت مى ناد از اب ا اس رحمن رازى ب د ال ن عب ه شبى ابو سعيد محمد ب د ك كناء د از عش راى نم يچ ب ه ھ د ك ود بداني د، فرم ؤمنين منتظرن د م د و دي جد آم ه مس ر ب ي

آل 115 -113كند و آيات خداپرستى غير از شما مسلمانان در اين ساعت ذكر خدا نمى .عمران نازل گرديد

كند كه يك شب سعيد بن محمد بن احمد بن نوح با اسناد از عبد هللا بن مسعود روايت مىه نزد يكى از زن) ص(پيغمبر ا ثلثى از شب ب ان خويش بود و ما را منتظر گذاشت و ت

شان مسجد نيامد و موقعى كه به مسجد آمد ما برخى در حال نماز بوديم و بعضى خواباز نمى. برده بود اب نم يچ يك از اھل كت زارد و حضرت ما را بشارت داد و فرمود ھ گ

.آيه مورد بحث نازل گرديدھا الذين آمنوا خذوا بطانة من دونكم يا أي اره ). 118آيه ... (ال تت ه درب ن آي مجاھد گويد اي

انى و ھمسايگى و ه علت نزديكى و دوستى و ھمپيم ه ب آن عده از مسلمانان نازل شد كالى . خويشاوندى رضاعى با منافقان و بعضى يھوديان صميميت و پيوند داشتند خداى تع

ال در اين آيه آنان را از ار د و اغف ه نيفتن ا در فتن ر حذر داشت ت ار ب ا اغي اط نزديك ب تب .نشوند

ه ... (و إذ غدوت من أھلك اره جنگ احد است). 121آي ه درب ن آي د . اي ن محم سعيد ب

ه روايت مى ن مخرم ناد از مسعر ب ا اس ن عوف زاھد ب رحمن ب د ال ه گفت از عب د ك كن .آل عمران را بخوان 154تا 121 داستان احد را پرسيدم، گفت آيات

ناد از انس ). 128آيه ... (ء ليس لك من األمر شي ا اس د تميمى ب ن محم ابو بكر احمد بى ك روايت م ن مال ر ب دان پيغمب ه در جنگ احد دن د ك شكسته شد و صورتش ) ص(كن

ره ر چھ ون ب روح و خ د مج ه گردي ود. اش روان و: فرم وند ق تگار ش ه رس ه چگون مى كوت ان دع ه پروردگارش ه او ب ال آنك د، ح ين كنن ون رنگ ه خ ان را ب صورت پيغمبرش

.كند و آيه باال نازل گرديد مىدرش روايت مى الم و او از پ ناد از س ر محمد بن عبد الرحمن رازى با اس ه پيغمب د ك كن

ازل شد: فرمود) ص( اال ن ه ب الن را لعنت كن و آي لم و بخارى ن. خدايا فالن و ف ز مس ي .اند اين روايت را با طريق ديگر آورده

ناد از انس ا اس ك(ابو بكر محمد بن ابراھيم ب ن مال ه در جنگ احد روايت مى) ب د ك كنود شكست و خون جارى شد، مى) ص(دندان و سر پيغمبر ه رستگار شوند : فرم چگون

.آمدقومى كه سر پيغمبرشان را زخمى كنند و دندانش را بشكنند، و آيه فوق فرود ر ابو اسحاق ثعالبى با اسناد از سالم و او از پدرش روايت مى نيدم پيغمب ه ش د ك ) ص(كن

وع مى از صبح پس از رك ر در نم ا و ب ا و فالن ن فالن م ألع د، اللھ ك الحم ا ل ود ربن فرمد. اى از منافقان نفرين كرد عده ازل گردي ن روايت را . آيه باال بدين مناسبت ن بخارى اي

.و با سياق بھتر آورده استاز طريق ديگر ر قاضى ابو بكر احمد بن حسن با اسناد از ابو ھريره روايت مى ه پيغمب د ك در ) ص(كنود كرد و مى نماز صبح پس از قرائت حمد و تكبير سر به سوى آسمان مى سمع هللا : فرم

رد لمن حمده ربنا و لك الحمد سپس، دنباله آن دعا مى د و سلم: ك ن ولي د ب دايا ولي ن خ ة بھشام و عياش بن ابى ربيعة و ديگر مؤمنان مستضعف را رھايى بخش، خدايا بر مضر

ھاى قحطى يوسف ھاى قحطى چون سال شان كن و سال بالى سخت فرود بياور و پامالر . بر ايشان قرار ده دا و پيغمب انى خ ه نافرم خدايا لحيان و رعل و ذكوان و عصيه را ك

ن) ص( ت ك د لعن ر. كردن و ھري داب نيده: ه گوي ورد بحث، ش ه م زول آي ه پس از ن م ك اي .بخارى نيز اين روايت را آورده است. اين دعا و نفرين را ترك كرد) ص(پيغمبر

اس روايت مى). 136 -135آيه ... (و الذين إذا فعلوا فاحشة ن عب ن عطاء از اب د اي كن آيه

زد وى رفت و او زن را درباره نبھان تمار نازل شد كه زنى زيبا ب دن ن ا خري راى خرم

ر ت، و ) ص(بغل كرد و بوسيد و سپس پشيمان گرديد و نزد پيغمب از گف د و داستان ب آم .آيه بدان مناسبت نازل شد

ر ه پيغمب ى است ك ك ثقف ك انصارى و ي اره ي ت درب د رواي ى گوي ين آن دو ) ص(كلب بر ى در يكى از جنگثقف. شدند اخوت برقرار كرده بود و از ھم جدا نمى راه پيغمب ا ھم ھ

انواده خويش و ثقفى رسيدگى ) ص( ار خ ه ك ا ب د ت بيرون رفت و انصارى در شھر مانشيفته شد و . روزى به خانه ثقفى رفت و زن او را ديد خود را شسته و موى گشاده. كند

ا ود را ب ه زن صورت خ يد و خواست ببوسدش ك ه زن رس ت و ب ازه درون رف ى اج برد پشت دستش را بوسيددست پوش ادم و شرمزده شد و برگشت. انيد و م زن . سپس ن

ز امى ني دى و ك ار عصيان ورزي ه پروردگ ه امانت خيانت كردى و ب گفت سبحان هللا بافتى ى. ني يمان م رده پش ارى از ك رد انص د م وه راوى گوي ود و در ك ى ب ا م ت و ھ گش

د، و زن استغفار مى اخبر كرد تا مرد ثقفى از سفر باز آم يقش ب شوھرش را از عمل رفه . نمود يقش را گرفت و او را در حال سجده يافت ك ه صحرا رفت و سراغ رف ثقفى بدم: ناليد مى رادرم خيانت ورزي ه ب ردم و ب اه ك زد رسول هللا . خدايا گن ز ن صدا زد برخي

د برويم، و از آن حضرت بخواه شايد راه گشايش و توبه) ص( و بنماي ه ت انصارى. اى بپذيرفت و ھمراه ثقفى به شھر آمد و يك روز عصر جبرئيل نازل شد و خبر داد كه توبه

ه ده و آي ه ش رد پذيرفت ران را آورد 136و 135م ول هللا . آل عم ا رس يد ي ر پرس عمراى ) ص(مضمون آيه خاص اين مرد است يا درباره ھمه مردم؟ پيغمبر ) ص( فرمود ب

.ھمه مردم استناد ابو عمرو محمد بن عب ا اس د العزيز مروزى به من روايت كرد و اجازه روايت داد ب

د ) ص(از عطاء كه مسلمين به پيغمبر گفتند آيا بنى اسرائيل نزد خدا از ما عزيزتر بودنه شد صبح، بر در خانه كه ھر كدام گناھى مرتكب مى اش كفاره آن گناه نوشته شده بود ك

داد ) ص(پيغمبر . گرديد ن گونه پاك مىو بدي... مثال گوش يا بينى خود را ببرد جوابى نو -تا آيه مورد بحث نازل شد آنگاه فرمود آيا به شما امتيازى باالتر از آن را خبر بدھم؟

.آيه را قرائت فرمودوا ه ... (و ال تھنوا و ال تحزن د). 139آي اس گوي ن عب لمين شكست : اب ه مس روز احد ك

ر خوردند، در آن حال خالد ب ر كوھى مشرف ب تند ب د و جمعى از مشركان خواس ن ولي دعا كرد كه خدايا آنان را بر ما مسلط مكن، خدايا ما) ص(پيغمبر . مسلمين باال روند

را پرستش دود كسى ت ده مع نيرويى به جز تو نداريم، خدايا در اين سرزمين جز اين ع

از گشته از و در اين ميان عده. آيه باال فرود آمد... كند نمى لمان ب اى از تير اندازان مسن است مقصود از د، و اي رارى دادن ه ف ر گرفت ه تي تم «كوه باال رفتند و مشركان را ب أن

.»شما باال دست ھستيد«يعنى » األعلون ر ). 140آيه ... (إن يمسسكم قرح د چون پيغمب ن سعد گوي جنگ احد از ) ص(راشد ب

دلسرد و غمگين باز گشت، به زنى برخورد كه شوھر و پسرش شھيد شده بود و بر سر .زد، رو به خدا كرد كه آيا با پيغمبرت چنين رفتار شود؟ و آيه فوق نازل شد و سينه مى

ول د إال رس ا محم ه ... (و م لمين ). 144آي ه مس د ك د در روز اح وفى گوي ه ع عطي. محمد كشته شد، تسليم مشركان شويد كه آنان برادران شمايند: بعضى گفتندگريختند، مى

د م محم د اگر ھ ان را ) ص(و بعضى گفتن د راه پيغمبرم ز نباي ا ني ا م ده باشد آي شھيد ش .آل عمران نازل شد 148 -144برويم و كشته شويم؟ و آيات

ب ع روا الر ذين كف وب ال ي قل نلقي ف فيان و ). 151ه آي... (س و س ون اب د چ دى گوي سمشركين به سوى مكه باز گشتند، وقتى مقدارى از راه را رفتند پشيمان شدند و گفتند اين

ده چه كارى است؟ ما بيشترشان را كشته ده كمى مان م و ع از اي رديم، ب ه رھاشان ك د ك انداخت و چون اين تصميم را گرفتند خدا در دلش. شان سازيم گرديم و ريشه كن ان ترس ان

.و از قصد خويش منصرف گرديدند، و آيه بدين مناسبت نازل شده است وعده د). 152آيه ... (و لقد صدقكم هللا ر : محمد بن كعب قرظى گوي ) ص(چون پيغمب

د، بعضى لمين آن صدمات را متحمل شده بودن از گشت و مس ه ب ه مدين از جنگ احد بنصر خدايى كو؟ آيه در جواب آمد كه خدا به وعده خود وفا كرده پس آن : اصحاب گفتند

د ان غنيمت نزديك بودن ه جاى خود را -بود ليكن كسانى كه خواھ دازانى ك ر ان ى تي يعن .باعث شكست شدند -خالى كردند

ل ه ... (و ما كان لنبي أن يغ ن ). 161آي ناد از اب ا اس رحمن مطوعى ب د ال ن عب د ب محمده از مشركين در جنگ س روايت مىعبا ه دست آم ايم ب ه سرخ از غن ه يك قطيف كند ك

د م ش در گ ر . ب ايد پيغمب د ش د) ص(بعضى گفتن ازل گردي اال ن ه ب ته و آي . آن را برداشاو جواب ) به صيغه مجھول(حصيف گويد از سعيد بن جبير معنى صدر آيه را پرسيدم

پيغمبران : داد

م شده مورد خيانت واقع شده ر اند و كشته ھ د، پيغمب د خيانت نمى) ص(ان ه صيغه (كن ب

) ...معلوماس روايت مى ن عب ناد از اب ا اس راھيم نجار ب ن اب د ب ه ابو الحسن احم ه قرائت ب د ك كن

شود در چگونه به پيغمبران خيانت نمى: گفت كرد و مى را انكار مى] يغل [صيغه مجھول ر حالى كه مى ان، پيغمب ه منافق ن است ك را در قسمتى ) ص(كشندشان؟ معنى صحيح اي

.از غنايم متھم كردند و آيه نازل شد كه ھيچ پيغمبرى را نرسد و نسزد كه خيانت ورزدناد از سلمه و او از ضحاك روايت مى ا اس د اصفھانى ب ن احم ه احمد بن محمد ب د ك كن

ين اى فرستاد و در اين ميان طاليه) ص(پيغمبر غنيمتى به دست آمد و حضرت آن را باز . مسلمين قسمت كرد و براى آنان كه به مأموريت رفته بودند چيزى باقى نماند وقتى ب

ازل ) ص(گشتند گفتند پيغمبر غنيمت را تقسيم كرد و سھم ما را نداد، آيه بدين مناسبت نه يت مىضحاك از ابن عباس روا. كرد ضحاك مجھول قرائت مى: سلمه گويد. شد د ك كن

افتاد مردى سوزنى دزديد و آيه باال ) ص(روز حنين چون غنايم ھوازن به دست پيغمبر ل . قتاده گويد آيه درباره بعضى خيانتكاران مسلمان نازل گرديد. نازل گرديد كلبى و مقات

د مى: گويد د و گفتن ا كردن ترسم درباره تيراندازانى كه در جنگ احد موضع خود را رھراى خودش: بگويد) ص(پيغمبر ايم را ھمچون روز ! ھر كس ھر چه برداشت ب و غن

ا خيانت مى) ص(پيغمبر . بدر تقسيم نكند د م يم و سھم شما به آنان فرمود خيال كردي كن .و آيه نازل شد -دھيم؟ را نمى

ه اشراف درخواست مى: ابن عباس گويد ژه داده شود و آي در رد (كردند به آنان سھم وي .نازل گرديد) يشاندرخواست ا

يبة ابتكم مص ا أص ه ... (أ و لم ل مى). 165آي ن خطاب نق اس از عمر ب ن عب ه اب د ك كندند و اصحاب لمانان كشته ش جنگ احد سال بعد از جنگ بدر رخ داد و ھفتاد تن از مس

و خون . شكست و مغفر بر سرش خرد شد) ص(گريختند و دندان پيغمبر ) ص(پيغمبر ازل شدبر اال ن كم «مقصود از . صورتش جارى گرديد و آيه ب د أنفس ن عن ا » م جان بھ

.گرفتن بابت مشركان اسير شده در جنگ بدر استا أموات ه ... (و ال تحسبن الذين قتلوا في سبيل هللا ا ). 169آي ن يحيى ب د ب ن محم د ب محم

ارواح برادران شھيد شما در احد : فرمود) ص(كه پيغمبر كند اسناد از عباس روايت مىند و ھاى بھشت مى را خداوند در قالب مرغان سبز رنگى قرار داده كه از آب جوى نوش

از

.نشينند ھاى زرين آويخته در سايه عرش مى خورند و بر قنديل ميوه درختان بھشت مى

امى و افتن نيكفرج ا دري ى ب ويش م ابى خ د كامي ا : گوين رادران م ه ب ه ب ر را ك ن خب ايخداى عز و جل فرمود من . رساند تا از جھاد تن نزنند و از جنگ خوددارى نورزند مى

.رسانم، و آيه باال را فرو فرستاد اين پيام شما را بديشان مى .استحاكم نيز اين روايت را در صحيح خويش از طريق عثمان بن ابى شيبة آورده

ه ن شعيب بلخى ب د ب ق محم اال را از طري رحمن غازى عين روايت ب د ال ن عب محمد ب .رساند عثمان بن ابى شيبه مى

ت مى ابر رواي ناد از ج ا اس ارثى ب ر ح و بك ر اب ه پيغمب د ك ن نگريست و ) ص(كن ه م بال از او پرسيد چرا ترا اندوھگين مى درم كشته شد و قرض و عي ردم پ نم؟ عرض ك بي

فرمود آيا خبرت دھم كه خدا با ھيچ كس جز از پشت پرده سخن نگفته است . استمانده دھم«: اما با پدرت رو در رو سخن گفت و خطاب كرد و » بنده من از من بخواه تا ترا ب

و خدايا از تو مى«: پدرت گفت از در راه ت ا ب ى ت ا برگردان ه دني اره ب را دوب خواھم كه مدرت فرمان : و خدا فرمود» كشته شوم د، و پ از نگردن ا ب ه دني ان ب ه مردگ ه ك بر آن رفت

ازل » خدايا پس خبر من به بازماندگان برسان«درخواست نمود كه ن سبب ن ه اي و آيه ب .شد

ر روايت مى ن جبي عيد ب ناد از س ا اس رو قنطرى ب و عم د اب ن عب زة ب ه چون حم د ك كنه نعمت ر د و ب دالمطلب و مصعب بن عمر در روز احد شھادت يافتن يدند، گفتن كاش : س

ه شدند تا رغبت برادران از فرجام نيك ما با خبر مى دا آي شان در جھاد افزون شود، و خ .باال را فرو فرستاد

ران : ابو الضحى گفته است آيه باال در خصوص رزمندگان احد نازل شده، و برخى مفسن اسحاق بر آنند كه درباره شھيدان بئر معونه است و قصه آن مشھور است و محم د ب

بن يسار در مغازى آورده، و بعضى گويند آشنايان شھداء چون بر سرور و نعمتى دست د: گفتند يافتند با حسرت مى مى ا در گورن رادران م دران و ب ا پ ادمانيم ام . ما كامياب و ش

.آيه در تسلى ايشان نازل شد و از حال شھداء خبر داد و الر ناد از ). 175 -172آيه ... (سول الذين استجابوا ا اس رى ب راھيم مق ن اب د ب احم

در جنگ احد پس از بازگشت مشركين ) ص(كند كه پيغمبر عمرو بن دينار روايت مىركين ب مش ه تعقي د، و ب رت را پذيرفتن وت حض رد دع اد م ود و ھفت يج نم الم بس اع

.پرداختد او ابو سفيان كاروانى از خزاعه ديد و گفت اگر ديديد ال من است، بگويي ه دنب د ب محم

را با

م يم داري و ب ر ت م شماره است و از او ب را سپاھى ك ديم و ت ر . لشكرى انبوه دي ا پيغمب ام

ين مناسبت ) ص( ه ھم ات ب يد و آي ه رس از تعقيب، صرف نظر نكرد تا ابو سفيان به مك .است

ه عمرو بن عمرو با اسناد از عايشه روايت مى اره آي ه درب د ك ه كن ورد بحث خطاب ب مر -اى خواھر زاده، دو پدر بزرگ تو: عروه گفت ه -ابو بكر و زبي د ك ه بودن از آن جمل

پس از صدماتى كه در احد به مسلمانان رسيد و مشركان . را اجابت كردند) ص(پيغمبر ا مشركان از بيم آنكه آنان مراجعت نمايند، عده) ص(باز گشتند، پيغمبر اى را خواست ت

.ال كنند و ھفتاد مرد را مأمور آن كار كرد كه از آن جمله است ابو بكر و زبيررا دنباده روايت مى). 173آيه ... (الذين قال لھم الناس ناد از قت ا اس د، ابو اسحاق ثعالبى ب كن

و لمانان و بازگشت اب يارى از مس دن بس ى ش دن و زخم ته ش س از كش د پ ه اح در واقعراى ) ص(يغمبر سفيان و لشكرش، پ د داوطلب ب از اصحاب يك دسته رزمجوى نيرومن

ود اين ضربت خرد كننده: تعقيب دشمنان خدا خواست و فرمود د ب . تر و مشھورتر خواھدا مى ه خ ج و تعب ك ه رن ه در عين آن ھم ه ذو الحليف ا ب دند ت پار ش د، گروھى رھس دان

جمعيت زياد عزم شما را دارد، ابو سفيان با: گفتند آمدند و مى آنجا اشخاص مى. رسيدند .نازل گرديد 174و 173و آيه » خدا ما را بس، و نيكو تكيه گاھى است«: گفتند

ليذر المؤمنين على ه ما كان هللا ه ... (ما أنتم علي ر سدى مى). 179آي د پيغمب ) ص(گويه د ھمچنانك ن عرضه كردن ر م را ب ت م ود ام ماء را(فرم د، ) اس ر آدم عرضه كردن ب

ان مى مى افر مى دانم چه كسى ايم يد . شود آورد و چه كسى ك ان رس ه منافق ن سخن ب ايد دعوى مى: گفتند افر را تشخيص مى محم ؤمن و ك ه م د ك ا را كن ه م د، در حالى ك دھا مى. آيه در جواب نازل گرديد. شناسد نمى و ادع د ت ا محم د ي ى كلبى گويد قريش گفتن كن

برد و ھر كس پيروى گيرد و به جھنم مى تو مخالف باشد خدا بر وى خشم مى ھر كس باو . دين تو كند خدا از او خشنود است و اھل بھشت است ه ت ا ب دام يك از م اكنون بگو ك

.نازل شد) در جواب(آوريم؟ اين آيه آوريم و كدام يك ايمان نمى ايمان مىا) ص(مؤمنان از پيغمبر : ابو العاليه گويد يدند نش افق را پرس ؤمن و من ان م اوت مي نه تف .آيه باال فرود آمد

اھم هللا ا آت ون بم ذين يبخل ه ... (و ال يحسبن ال ه). 180آي وم مفسران گفت ه عم ن آي د اي ان عطيه از ابن عباس نقل. كردند نازل شد درباره كسانى كه از دادن زكات خوددارى مى

ه مى ود ك ار يھ اره احب ان اطالع است و درب ه مقصود از بخل، كتم ن آي ه در اي د ك كن

.نھفتند نازل شده است را مى) ص(صفات و اوصاف پيغمبر قول الذين قالوا ه). 181آيه ... (لقد سمع هللا ن اسحاق گفت د ب ه و محم د سدى و عكرم ان

ده] قرائتخانه -[روزى ابو بكر صديق وارد مدارس ود شد و ع د يھ ان را دي اى از يھوديه زده ن عازوراء حلق ام فنحاص ب ه ن رد يكى از علماءشان ب د گ ه فنحاص . ان و بكر ب اب

:گفتين مى د از خدا بترس و مسلمان شو، به خدا سوگند تو خود به يق ه محم ه ) ص(دانى ك بدحق مبعوث شده است، و نام و صفت او را در تورات مكتوب ي ار و . افته بودي ان بي ايمر شود واب دو براب ا ث ده ت و . تصديق كن و به خدا قرض نيكو ب فنحاص پاسخ داد اى اب

ى طلب وام بكر به گمان تو پروردگار از ما قرض مى ر از غن ه فقي د؟ در حالى ك خواھى خواھيم مى ا غن ر و م دا فقي ا خ كند، و اگر حرف تو درست باشد در آن صورت لزوم

ابو بكر خشمگين شده سيلى سختى . خواست اگر خدا غنى بود از ما قرض نمىبود، چه انم در دست اوست : به صورت فنحاص نواخت و گفت ه ج ه آنك اى دشمن خدا سوگند بر . زدم بود گردنت را مى اگر بين ما پيمان عدم تعرض نمى زد پيغمب فنحاص به شكايت ن

رده؟ پي: رفت و گفت) ص( ر ببين رفيقت به من چه ك يد چرا ) ص(غمب و بكر پرس از ابت ا رسول هللا : چنين كردى؟ ابو بكر گف ان ) ص(ي ر زب دا سخن درشتى ب ن دشمن خ اي

ه . آورد يلى ب دم و س دا خشمگين ش راى خ ان دارا ب دار است و يھودي دا ن ان او خ ه گم بو . صورتش زدم ذيب فنحاص و تصديق اب ل در تك ز و ج فنحاص منكر شد و خداى ع

.اال را فرو فرستادبكر آيه بكند كه آيه درباره يھود نازل شد، بدين عبد القاھر بن طاھر با اسناد از مجاھد روايت مى

ا شرح كه ابو بكر به صورت يكى د است و م دا نيازمن ود خ ه ب را گفت شان سيلى زد زي مغ «: گفت راوى گويد نام آن يھودى فنحاص بود، و ھمو بود كه مى. توانگر » لولة يد هللا

.يعنى دست خدا بسته است] 64سوره مائده، آيه [ عھد إلينا ن اشرف و ). 183آيه ... (الذين قالوا إن هللا اره كعب ب كلبى گويد اين آيه درب

ن ى ب ازوراء و حي ن ع ابوه و فنحاص ب ن ت د ب ودا و زي ن يھ ن ضيف و وھب ب ك ب مالا مى )ص(اخطب نازل شد كه نزد پيغمبر و ادع د ت ا آمدند و گفتن ر م را ب دا ت ه خ ى ك كن

ه ان گرفت ا پيم ورات از م دا در ت ه خ تاده، حال آنك مبعوث كرده و كتابى بر تو فرو فرسآن را ) آسمانى(كه به ھيچ مدعى رسالتى ايمان نياوريم مگر آنكه قربانى بياورد كه آتش

.گرويم بسوزاند اگر اين نشانه آورى به تو مى

).186آيه ... (و لتسمعن من الذين أوتوا الكتاب من قبلكم و من الذين أشركوا أذى كثيرا ابو محمد حسن بن محمد فارسى با اسناد از عبد الرحمن و او از پدرش عبد هللا بن كعب

ن اشرف : كند روايت مى -شان قبول شد ه توبهكه يكى از سه تن است ك -بن مالك كعب به جنگ را ھجو مى) ص(يھودى شاعر بود و پيغمبر كرد و در شعرش كفار قريش را ب

به مدينه آمد مردم آن مركب از ) ص(موقعى كه پيغمبر . انگيخت بر مى) ص(با پيغمبر ر د و پيغمب ودى بودن رك و يھ لمان و مش لح د) ص(مس ان را ص ت ھمگ ا خواس د ام ھ

ى خت م حابش را س رت را و اص ان، حض ركان و يھودي الى مش داى تع د و خ آزردن .پيامبرش را به شكيبايى فرمان داد و آيه باال نازل شد

د روايت مى ن زي د عمرو بن عمرو مزكى با اسناد از عروة بن زبير و او از اسامة ب كنر ه پيغمب ه) ص(ك ى روى قطيف ر االغ ود و ا ب ته ب دكى نشس ر اى ف ت س ز پش امه ني س

رفت كه سعد بن عباده را در محله بنى حرث بن خزرج عيادت حضرت سوار بود و مىى . كند ن اب د هللا ب لمان و يھودى و بت پرست، و عب ر گروھى گذشت مركب از مس -ب

گرد و خاك االغ مجلس را . عبد هللا بن رواحه نيز حضور داشتند -پيش آنكه اسالم آورد .هللا بن ابى با ردا بينيش را پوشاند و گفت گرد و خاك نكنيد فرو گرفت و عبد

ول هللا وت ) ص(رس دا دع ه خ ع را ب د و آن جم رود آم تاد و از االغ ف الم داد و ايس سى گفت. اى قرآن خواند فرمود و پاره ن اب و عرضه داشتى از : عبد هللا ب رد آنچه ت اى م

ا چرا زحمت مى و اگر حرف تو حق است. عقايد ما بھتر نيست ه در مجالس م دھى، بو خن بگ راى او س د ب و آم زد ت ر كس ن ود رو و ھ ت. راه خ ه گف ن رواح د هللا ب ا : عب ي

م) ص(رسول هللا ا آن را دوست داري ه م ن ك غ ك ا و تبلي ا بي لمانان و . در مجالس م مسان شوند، و پيغ ه گريب ر مشركان و يھود به درشتگويى برخاستند و نزديك بود دست ب مب

ر . آنان را آرام كرد تا ساكت شدند) ص( ادت سعد ) ص(سپس پيغمب ه عي سوار شد و باب ! بن عباده رفت و در آنجا فرمود يا سعد و حب ى -(آيا خبر شدى كه اب ن اب د هللا ب ) عب

ود -چه گفت؟ ا رسول هللا . و سخنان او را حكايت نم رد ي ، عفوش )ص(سعد عرض كن وادى توافق سوگند به آنك. كن و در گذر ردم اي رد، م ازل ك ه حق ن اب را ب ه بر تو كت

يد او غصه در و رس ه ت كرده بودند عمامه رياست بر سر او بگذارند، و چون اين حق بد هللا ) ص(رسول هللا . گلويش گير كرده و آن حركت را از خود نشان داده است از عب

.بن ابى در گذشت، و آيه مورد بحث نازل گرديدوا ال تح ا أت ون بم ذين يفرح بن ال ه ... (س ن ). 188آي د ب ن احم د ب رحمن محم د ال و عب اب

جعفر با

ان رسول هللا اسناد از ابو سعيد خدرى روايت مى ان در زم ه بعضى منافق د ك ) ص(كن

ر ا پيغمب ع تخلف مى) ص(از شركت در جنگ و ھمراھى ب د و موق بازگشت آن كردنارى خوردند، و دلشان مى نمودند و سوگند مى حضرت پوزشخواھى مى راى ك خواست ب

د كه نكرده ازل گردي اال ن ه ب د، آي رار گيرن ق ديگر . اند مورد ستايش ق ه طري ز ب لم ني مس .ھمين روايت را آورده است

ن سعد روايت مى ام ب ه در دوره ابو عبد الرحمن شادياخى با اسناد از ھش د ك ارت كن امزد او مروان بن حكم بر مدينه روزى ابو سعيد خدرى و زيد بن ثابت و رافع بن خديج ن

ا و مروان از سعيد خدرى پرسيد در باب اين آيه چه مى. بودند ه كارھ ه ب ا ھم ويى؟ م گد مواھب خويش شادمانيم و دوست داريم بدانچه نكرده م ستايشمان كنن و سعيد پاسخ . اي اب

تند از غزوات تخلف مى) ص(اى در زمان پيغمبر ن نيست بلكه عدهمورد آيه اي: داد جسى يش م تى پ ر شكس ى اگ ادى م ويش ش ردن خ ركت نك ر ش د ب روزى آم ر پي د و اگ كردن

ه مى شد سوگند مى حاصل مى د ك راى خوردن تند ب ه داش يم، و عالق ا شما باش تيم ب خواس .كارى كه نكردند ستوده شوند

ناد ا اس د ب د زاھ ن محم عد ب ىس ت م اص رواي ى وق ن اب ه ب ه از علقم روان ب ه م د ك كنرده خوشحال باشد : دربانش رافع گفت برو و از ابن عباس بپرس اگر شخصى بدانچه ك

اس ن عب ود اب د ب و بدانچه نكرده خواستار ستايش باشد عذاب شود ھمگى معذب خواھير : پاسخ داد رآن؟ پيغمب ى ق ه معن ه ب ما را چ ان چي) ص(ش يد، از برخى يھودي زى پرس

تند) ص(كتمان كردند و نشانى عوضى دادند و انتظار تشكر از سوى پيغمبر اه . داش آنگرد ق . ابن عباس آيه مورد بحث را قرائت ك ه طري ن روايت را ب ز اي لم ني بخارى و مس

.اند ديگر آوردهه دست ان عراق و يمن و ھر جاى ديگر ك ه يھودي ه ب ان مدين د يھودي شان ضحاك گوي

نامه نوشتند كه محمد آن پيام آور موعود نيست، بر كيش خويش باشيد و بر اين رسيد مىد . كلمه ھمداستان شويد ار محم ه در انك ا ھم ادمانه ) ص(آنھ دند و ش رآن ھمسخن ش و ق

م مى ه داري ن خويش از دست . بودند كه خدا را شكر وحدت كلم تيم و دي ده دل نيس پراكنا اھل. نداديم د م داييم و نيز يھوديان گفتن از و روزه و دوستان خ ه . نم ارى ك ه ك ود ب يھ

تند ود (كردند شادمانى نمودند و بابت آنچه نكردند انتظار ستايش داش اره يھ ه درب پس آي ).است

ماوات و األرض اس ). 190آيه ... (إن في خلق الس ابو اسحاق مقرى با اسناد از ابن عب روايت

د د رفته پرسيدند موسى معجزهكند كه قريش نزد يھو مى راى شما آورد؟ گفتن عصا : اى ب

د و نزد مسيحيان رفته پرسيدند عيسى چه كار مى. و يد بيضا يس را : كرد؟ گفتن كور و پد) ص(پس نزد پيغمبر . كرد داد و مرده زنده مى شفا مى وه : آمده گفتن از خدايت بخواه ك

.صفا را طال سازد و آيه باال در جواب نازل شدم ھ م رب تجاب لھ ه ... (فاس ت ). 195آي ناد رواي ا اس ادى ب راھيم نصر آب ن اب ماعيل ب اس

ى ر م لمه از پيغمب ه ام س د ك ول هللا ) ص(كن ا رس يد ي ان در ) ص(پرس ر ھجرت زن ذكق . وحى خدا نيامده، آيه باال نازل گرديد حاكم در صحيح خويش ھمين روايت را به طري

.ديگر آورده استنك تقلب الذين كفروا في البالد ال ازل ). 196آيه ... ( يغر ه ن اره مشركان مك اين آيه درب

نعم مى زيستند، تجارت مى شد كه در عين آسايش و وسعت معيشت مى د و مت د كردن بودنان به بعضى مؤمنان گفتند اين طور مشاھده مى دا نيك است و مؤمن كنيم حال دشمنان خ

.آيه باال در اين مورد نازل گرديد. ميرند ز گرسنگى و تنگدستى دارند مىا و ] بن مالك[جابر بن عبد هللا و انس ). 199آيه ... (و إن من أھل الكتاب لمن يؤمن با

ل ه چون در گذشت، جبرئي ازل شده ك ابن عباس و قتاده بر آنند كه آيه درباره نجاشى نود) ص(رسانيد و رسول هللا ) ص(ان روز خبرش را به پيغمبر ھم د : به ياران فرم بيايي

از بگزاريم يدند او كيست؟ . به برادرى از شما كه در سرزمين ديگر مرده است نم پرس :فرمودى ر . نجاش س پيغمب ر او ) ص(پ ه ب رزمين حبش ه س ت و از مدين ع رف تان بقي ه گورس ب

راى نجاشى نمايان گرديد و جنازه نجاشى ر يد و ب ر كش ر ب ا مشاھده فرمود و چھار تكبياين را ببينيد كه بر يك كافر حبشى نصرانى كه ھرگز : منافقين گفتند. طلب آمرزش نمود

.آيه در جواب آنان نازل شد. خواند او را نديده و ھمكيش نيستند نماز مىكند كه پيغمبر روايت مى] بن مالك[ابو الفضل احمد بن محمد بن عبد هللا با اسناد از انس

د: به اصحاب فرمود) ص( از بگزاري ان نجاشى نم م . برخيزيد و بر برادرت ا ھ بعضى ب .آيه فوق در پاسخ آنان نازل گرديد. دستور ميدھد بر كافرى حبشى نماز بگزاريد: گفتند

.اند كه درباره كليه مؤمنان اھل كتاب است مجاھد و ابن جريح و ابن زيد گفتها أ وا ي بروا و صابروا و رابط وا اص ذين آمن ا ال ھ ه ... (ي رو ). 200آي ى عم ن اب عيد ب س

ه گفت حافظ با اسناد از سلمة بن عبد الرحمن روايت مى د ك اره فضيلت : كن اال درب ه ب آي انتظار در

ھنوز مرزى وجود نداشت ) ص(زيرا در زمان پيغمبر . فاصله دو نماز نازل شده است

حاكم نيز در صحيح خويش . »1«به معنى امر به حفظ مرزھا باشد » رابطوا«كه فقره .ھمين روايت را از طريق ديگر آورده است

سوره نساء

امى وا اليت والھم و آت ه ... (أم ه). 2آي ى گفت ل و كلب ردى از مقات اره م ه، درب ن آي د اي انه ان است ك ود غطف زدش ب يمش ن رادرزاده يت وال بسيارى از آن ب وغ . ام يم پس از بل يت

زد رسول هللا . داد طلب مال كرد و آن مرد نمى د ) ص(برادر زاده و عمو مرافعه ن بردندا را اطاعت مى) ص(خدا و رسول هللا : مرد گفت. و آيه باال نازل شد ر خ اه ب نم و پن ك

ر . و مال جوان را پس داد» گناه بزرگ«از اه پيغمب ود) ص(آنگ ھر كس خويش : فرمه بھشت برسد يده است ب . را از حرص نفس نگاه دارد، در حالى كه چنين مالى بدو رس

ار : فرمود) ص(جوان آن مال را در راه خدا انفاق كرد و پيغمبر اجرى حاصل شد و با رسول هللا : پرسيدند. مسئوليتى باقى ماند ار مسئو) ص(ي وم است، ب دام اجر معل ليت ك

].كه شخصا انفاق نكرده بود[اجر را پسر برد، و زر بر پدر ماند : است؟ فرمودناد از عايشه روايت ). 3آيه ... ( و إن خفتم أال تقسطوا في اليتامى ا اس ابو بكر تميمى ب

والى كرد كه دختر ام آيه درباره مردى نازل شد كه دختر يتيمى را سرپرستى مى: كند مىارى مى. داشت و حامى و مدافعى نداشت تكش مى آن مرد با دختر بد رفت رد و ك زد و كا كن و زن به طمع مال، شوھرش نيز نمى ر را رھ ى دخت د، يعن ازل گردي اال ن داد، آيه ب

.مسلم نيز، به طريق ديگر ھمين روايت را آورده است. ديگر بگيرع و ضح اده و ربي ر و قت ن جبي ه سعيد ب ه گفت ال يتيمگان حذر ب ردم از م دى، م اك و س

ا زن مى مى د ت ا ھر چن تند مى كردند ام ار خواس ر عدالت رفت ا غي ه عدالت ي د و ب گرفتن سوره نساء آمد و به 2درباره يتيمان سؤال كردند، آيه ) ص(وقتى از پيغمبر . نمودند مى

__________________________________________________ اط«يكى از معانى ماده ) 1( اد است، و ممكن » ربط و رب راى جھ اده نگه داشتن اسبان ب بستن و آم

.م -.است در آيه مورد بحث به ھمين معنى منظور شده باشد

.»كما خفتم«در اين آيه، يعنى » ان خفتم«دنبال آن، اين آيه مورد بحث نازل گرديد و ورد ز ين در م لمين مىھمچن ان، مس د ن د رعايت عدالت بكنن يدند نتوانن ه . ترس ن آي در اي

ان در د، چه زن د نگيرن د حقش را ادا كنن دستور داده شد، بيش از آن تعداد زن كه نتواننوده . ضعف و عجز ھمچون يتيمانند ين نظر ب ر ھم ز ب اس ني طبق روايت والبى، ابن عب

.استرد و ). 6آيه ... ( و ابتلوا اليتامى آيه درباره ثابت بن رفاعه و عموى اوست كه رفاعه م

رادر ) ص(عموى او نزد پيغمبر . ثابت در حالى كه صغير بود، يتيم ماند يد ب د و پرس آموالش را ام در كفالت من است، آيا تا چه حد در مالش مى زاده توانم تصرف كنم و كى ام

.بدو بدھم؟ آيه باال نازل گرديدجال نصي ون للر دان و األقرب ا ترك الوال ه ... (ب مم ن ثابت ). 7آي د اوس ب مفسران گوين

ر از او ه دخت ا س ة ب ام ام كح ه ن ا گذاشت ب ه ج ى ب رد و زن رعموى . انصارى م دو پسه زن د و ب شخص متوفى كه وصيش بودند به نام سويد و عرفجة مالش را تصرف كردن

ه زن و صغير و دخترانش چيزى ندادند، و ر ه ب ود ك ين ب گر چه پسر (سم جاھليت چنردان ارث مى ارث نمى) باشد يد و فقط م د رس ان مى. بردن ه جاھلي ادر ب ا كسى ق د ت گفتن

رد اسب سوارى و غنيمت گيرى نباشد ارث نمى زد رسول هللا . ب رفت و ) ص(ام كحة نه رد بچ ار ك ت و اظھ از گف اجرا ب ه پدر م الى ك د در ح ى ندارن ا خرج ل ھ ال قاب ان م ش

رانم ه من و دخت ال ب توجھى به جا گذاشته كه در اختيار سويد و عرفجة است و از آن مد دھند و پاسخى نمى آب و نانم نمى. دھند اند نمى كه نزد من ر . گوين آن دو را ) ص(پيغمب .خواستد و ھاى برادرمان اسب سوارى نتوانند و اسلحه بر نگيرن ، بچه)ص(يا رسول هللا : گفتند

اب چه مى: فرمود) ص(پيغمبر . جنگ ندانند ن ب دا در اي نم خ ه باز گرديد تا ببي د؟ ك گوي .آيه باال آمد

د : مقاتل بن حيان گويد). 10آيه ... (ظلما إن الذين يأكلون أموال اليتامى اره مرث آيه درب .بن زيد غطفانى نازل شد كه مال برادر زاده صغيرش را خورد

في أوالدكم ابر ). 11آيه ... (يوصيكم هللا احمد بن محمد بن احمد بن جعفر با اسناد از جى ت م ر رواي ه پيغمب د ك ى) ص(كن لمه م ى س ه بن ر در محل و بك راه اب تند ھم را . گذش م

د الين من آمدن ر . بيھوش يافتند و به ب ر من ) ص(پيغمب آب خواست و وضو گرفت و بازل ) ص(يا رسول هللا : د آمدم و پرسيدمبه خو. پاشيد اال ن ه ب نم؟ آي با مال خودم چكار ك . شد

.اند بخارى و مسلم، بر طريق خود، ھر دو اين روايت را آورده

زد ابو منصور محمد بن منصورى با اسناد از جابر روايت مى ر ن كند كه زنى با دو دختيس اينھا بچه :آمد و گفت) ص(پيغمبر ن ق ع(ھاى ثابت ب ن ربي ا سعد ب ه در ) ي تند ك ھس

ا رده، ي ا تصرف ك راث او را تمام ود و شھيد شد و عمويشان مي و ب راه ت جنگ احد ھم .كند فرمايى؟ كه تا مال نداشته باشند كسى با آنھا ازدواج نمى چه مى) ص(رسول هللا

.وره نساء آمد با آيه مورد بحثحكم خدا در اين باب بيايد، و س: فرمود) ص(پيغمبر ر د پيغمب ابر گوي ود) ص(ج ه من فرم اور: ب رو آن زن و طرفش را بي ه ) آوردم. (ب و ب

.دو ثلث به دو دختر بده و يك ثمن به زن بده و بقيه براى خودت: ھا فرمود عموى بچهاء ك وا النس ھا الذين آمنوا ال يحل لكم أن ترث ا يا أي ه ... (رھ ا ). 19آي و بكر اصفھانى ب اب

ا زنش : كند كه گفت اسناد از ابن عباس روايت مى در جاھليت وراث متوفى به ازدواج بخواست دادند و اگر دلشان نمى خواست شوھرش مى حق تقدم داشتند و يا اگر دلشان مى

ى وق نم ه ف تند و آي ارى نداش ورد اختي ن م دان زن در اي د و خان م در[دادن ن رس ع اي منبخارى در تفسير و كتاب االكراه، اين روايت را از محمد بن مقاتل . نازل گرديد] جاھلى

.آورده استردى ه چون م ود ك م ب ل اسالم، رس ه در جاھليت و اواي ين اھل مدين ه مفسران ب ه گفت ب

وفى مرد و زنى به جاى مى مى رد ديگرى از خويشان مت ا م رد، ي گذاشت، ناپسرى آن مانداخت و بدين گونه در باب ازدواج، صاحب اختيار آن اى بر سر زن مى آمد و جامه مى

ى د زن م ى. ش ش م ر دل ى ازدواج اگ ابين قبل ان ك ا ھم ابين ي دون ك ا آن زن ب خواست بدو نمى داد و كابينش را مى كرد و يا او را شوھر مى مى تش گرفت و ب در اذي ا آنق داد و يداشت اى سھم االرث ميت باز خرد، و يا زن را نگه مىكرد تا زن، خودش را به بھ مى

ورد رد و ارثش را بخ ا بمي ن . ت ت مع ة بن ام كبيش ه ن ى ب رد و زن لت م ن اس يس ب و ق ابام حصن . انصارى به جاى گذاشت ه ن ل(ناپسرى زن ب ه مقات ه گفت يس: ب برخاست و ) ق

دو ن ا ب د ام اح زن ش ار نك ه صاحب اختي دين گون د و ب ر زن افكن ه ب رد و جام زديكى نكاز خرد كبيشه . خرجى نداد و او را زير فشار گذاشته بود تا به مال خويش، خويش را ب

ات باش تا حكم در خانه: فرمود) ص(پيغمبر . رفت و داستان باز گفت) ص(نزد پيغمبر .خدا درباره تو بيايد

زد رسول هللا ] برخى از[كبيشه باز گشت و : راوى گويد ع شده ن ه مطل ان مدين ) ص( زنا صاحب : رفته و گفتند ه پسر عموھاى م اوت ك وضع ما نيز شبيه كبيشه است با اين تف

.نازل گرديد] براى حل اين مشكل[و آيه مورد بحث . اند اختيار نكاح ما شده

اره). 22آيه ... (و ال تنكحوا ما نكح آباؤكم من النساء ه درب ه آي يس ك و ق حصن پسر ابنامادرى خود كبيشه بنت معن را گرفت و اسود بن خلف كه با زن پدرش ازدواج كرد و

.صفوان بن اميه كه با زن پدرش مليكه بنت خارجه ازدواج كرد، نازل شده استادرى خود : اشعث بن سوار گويد يس، نام ابو قيس كه از نيكان انصار بود مرد پسرش قرد تگارى ك ود مى: زن گفت. را خواس و را پسر خ ن ت ر م د از پيغمب مارم، باي ) ص(ش

.آيه باال نازل گرديد] در جواب. [كسب تكليف كنم و نزد حضرت رفت و قضيه را گفتانكم ت أيم ا ملك اء إال م ن النس نات م ه ... (و المحص ا ). 24آي ان ب د الرحم ن عب د ب محم

ان اسير شوھر دار روايت مىاسناد از ابو سعيد خدرى ر زن كند كه در جنگ اوطاس بوديم ر . دست يافتيم و از نزديكى با آنھا ناراحت ب ئله را از پيغمب ه ) ص(مس يديم، آي پرس .باال نازل شد و تصرف آنھا بر ما حالل گرديد

و سعيد روايت مى ه وقتى اھل اوطاس را احمد بن محمد بن حارث با اسناد از اب د ك كنه: پرسيديم) ص(كرديم از پيغمبر اسير ه طايف انى ك ا زن شان را و شوھرانشان چگونه ب .شناسيم، نزديكى كنيم آيه باال نازل شد را مى

و سعيد خدرى روايت مى ر ابو مكى فارسى با اسناد از اب ين پيغمب ه در جنگ حن د ك كنا گروھى از دشمنان برخورده ب) ص( ا ب تاد و در آن ج ه اوطاس فرس ان لشكرى ب ر آن

ر . پيروز شدند و زنانى به اسارت گرفتند ه خاطر شوھر ) ص(بعضى اصحاب پيغمب بآيه نازل گرديد . كردند از نزديكى با آنھا خوددارى مى) كه مشرك بودند(داشتن آن زنان

.كه نزديكى به زن شوھردار حرام است، مگر آنكه مالك شده باشيد ل هللا ا فض وا م ىو ال تتمن كم عل ه بعض ض ب ه ... (بع م ). 32آي ى القاس ن اب ماعيل ب اس

ر صوفى با اسناد از جاھد روايت مى ه ام سلمه از پيغمب يد) ص(كند ك ا : پرس ر م چرا برد ارث مى] و اجر و غنيمت[زنان جنگ ريم؟ نيست و چرا نصف م ه در جواب [ب آي

].آمدة ناد از عكرم تار شركت در روايت مىمحمد بن عبد العزيز با اس ان، خواس ه زن د ك كن .نازل گرديد] در جواب[جھاد و شركت در اجر آن شدند، آيه باال ه زول آي اده و سدى پس از ن ه قت ر زن است«به گفت رد دو براب ردان » سھم االرث م م

از را مى: گفتند ين امتي د كاش در اجر آخرت نيز ھم ان گفتن تيم، و زن اه : داش كاش در گنرد استنيز ج ا نصف م ه سھم االرث م ان ك ود، ھمچن اال . زاى ما نصف مردان ب ه ب آي

.نازل گرديد] بدين مناسبت[

والي ا م ل جعلن ه ... (و لك ن ). 33آي عيد ب ناد از س ا اس د هللا ب ن عب د ب د هللا محم و عب ابىآيه درباره كسان: كند كه گفت مسيب روايت مى د و ى نازل شد كه فرزند خوانده م گرفتنيد بديشان ارث مى ه وصيت . رس ه ب د، مگر آنك ازل گردي وع ارث ن ن ن اى اي ه در الغ آي

ان و خويشان اختصاص . سھمى براى آنھا گذاشته شود ه نزديك راث را ب خداى تعالى مي ]. لثاز ث[داده و مانع ميراث براى فرزند خواندگان شد، مگر چيزى به عنوان وصيت

امون على النساء جال قو ه : مقاتل گويد). 34آيه ... (الر ع ك ن ربي اره سعد ب ه درب ن آي ايان . از رؤساى انصار بود نازل شد ه نافرم ره را ك ى ھري ن اب د ب او زنش حبيبة بنت زي

ه سعيد : آمد و گفت) ص(پدر حبيبة با وى نزد پيغمبر . بود، سيلى زد زم را ب دختر عزيود) ص(پيغمبر . ام و او كتكش زده است ويج كردهتز زن حق قصاص دارد و زن : فرم

د ازل ش ه ن ن آي د و اي وھر قصاص كن ا از ش از گشت ت درش ب راه پ ر . ھم ) ص(پيغمبولى خواست خدا چيز ديگرى است و آنچه خدا . ما چيزى اراده كرديم. فرمود باز گرديد

.شدخواھد بھتر است و قصاص زن از شوى برداشته ى روايت مى ناد از جھن ا اس ه مردى زنش را زد، سعيد بن محمد بن احمد زاھد ب د ك كن

ا رسول هللا : برد و خويشان زن نيز آمده گفتند) ص(زن شكوه نزد پيغمبر الن ) ص(ي فك زده است ا را كت ر م ر . كس دخت ود) ص(پيغمب ى فرم ه طور كل م -قصاص: ب و حك

ر . شد پس آيه مورد بحث نازل. خاصى نداد ود) ص(پيغمب رديم : فرم زى اراده ك ا چي م .خواھد اما خدا چيز ديگرى مى

ه قصاص، يكى از ابو بكر حارثى با اسناد از حسن روايت مى زول آي ه پس از ن د ك كنش را زد لمانان زن ر . مس زد پيغمب ت) ص(زن ن ازه قصاص خواس ه، اج ر . رفت پيغمب

: فرمود) ص(حث نازل شد و پيغمبر در اين ميان آيه مورد ب! قصاص كن: فرمود) ص( !اى مرد دست زنت را بگير و برو. پذيرد ما نظرى داشتيم ليكن خدا آن را نمى

ه ... (الذين يبخلون و يأمرون الناس بالبخل ه). 37آي ران گفت اره بيشتر مفس ه درب د، آي اند رده، براى مردم بيان نمىرا كتمان ك) ص(يھوديانى نازل شد كه اوصاف پيغمبر نمودن

د. حال آنكه پيشگويى آن را در تورات يافته بودند انى است : كلبى گوي اره يھودي ه درب آير فات پيغمب ؤال از ص واب س تن در ج ت گف ه از راس ل ) ص(ك ورات، بخ در ت

ى د م د. ورزيدن د گوي ات : مجاھ ده است 39 -37آي ازل ش ود ن اره يھ ن . درب ه اب ه گفت بن زيد، آيه درباره گروھى از يھود است كه نزد بعضى انصار آمده، با ايشان عباس و اب

رده مى د رفاقت و اظھار صميميت و نصيحت ك ادا : گفتن د، مب اق نكني وال خود را انف ام .فقير شويد

كارى تم س الة و أن وا الص وا ال تقرب ذين آمن ا ال ھ ا أي ه ... ( ي اره بعضى ). 43آي ه درب آيى از حاضر م يده، مست در نم ه شراب نوش د اصحاب است ك د چن دند و متوجه نبودن ش

د و چه مى ان ركعت نماز خواندن د الرحم و عب ناد از اب ا اس و بكر اصفھانى، ب د؟ اب گوينر روايت مى رده، جمعى از اصحاب پيغمب كند كه عبد الرحمن بن عوف خوراكى تھيه ك

د و ر) ص( ود، خوردن وت نم راب[ا دع ه ] ش ى ب رب يك از مغ ع نم ا موق يدند، ت نوشتاد و نمازى ايس افرون «پيش ا الك ھ ا أي ل ي د» ق ط خوان ه . را غل بت[آي دين مناس ازل ] ب ن

.گرديدبا موا صعيدا طي ا ). 43آيه ... (فلم تجدوا ماء فتيم ى اسحاق ب ن اب د هللا ب ناد از ابو عب اس

ى ت م ه رواي ر عايش راه پيغمب فرھا ھم ى از س ه در يك د ك ودم) ص(كن ا . ب ان ي در بيابد اره ش ن پ د م كرگاه گردنبن ر . لش رد و ) ص(پيغمب ف ك وى آن توق ت و ج راى جس ب

و . آب ھمراه نداشتند و در آن صحرا ھم آب نبود. اصحاب نيز توقف كردند زد اب مردم ناه داشت و در ) ص(ه چه كرد؟ پيغمبر ديدى عايش: بكر رفتند و گفتند ان نگ را با ھمراھا آب نيست د. (اينج ه گوي ر ) عايش د و پيغمب ا آم زد م ر ن و بك ن ) ص(اب ن م ر دام سر ب

ر : ابو بكر مرا سرزنش كرد و گفت. گذاشته خوابيده بود ان در ) ص(پيغمب ا ھمراھ را برا س د، و م ا خود دارن ه آب ب ه آب ھست و ن ه ن اندى ك ا نش رد و ھر چه اينج رزنش ك

ر . خواست گفت و با دست بر خاصره من نواخت ود، ) ص(چون سر پيغمب نم ب ر دام بيمم . تا صبح خوابيد و صبح آب نبود) ص(نجنبيدم و پيغمبر ه ت ازل شد و ھم يمم ن ه ت آي

ن نخستين بركت « -:گفت -يكى از نقبا -اسيد بن حضير. كردند ر، اي ى بك دان اب اى خانود ما نب دعاي. »ش ه گوي د: ش ر آن يافتن د را در زي رانگيختم، گردنبن ترم را ب ه ش د، ك . بع

.اند بخارى و مسلم، نيز اين روايت را از طريق ديگر آورده) ص(پيغمبر : كند كه عمار ياسر گفت ابو محمد فارسى با اسناد از ابن عباس روايت مى

دى از شاخهعايشه گر. شبى در اردوگاه استراحت كرد و عايشه نيز ھمراه بود ھاى دنبنه ا صدف(بويدان د) ي ا صبح ماندن افتن آن ت راى ي د، ب م ش ه گ صبح كسى آب . داشت ك

تاد رو فرس يمم را ف ين . ھمراه نداشت و خداى تعالى آيه ت ر زم لمين برخاسته دست ب مسانه و كف دست زدند و بدون آنكه خاك بردارند، بر صورت كشيدند و پشت سر را تا ش

ه عايشه گفت: زھرى گويد. سح كردندرا تا زير بغل م دين مناسبت ب دا : ابو بكر ب ه خ ب .اى قسم از آنگاه كه به ياد دارم، تو با بركت بوده

ون أنفسھم اى از يھود اين آيه درباره عده: كلبى گويد). 49آيه ... (أ لم تر إلى الذين يزك

ر نازل شد كه يدند) ص(فرزندان خود را نزد پيغمب د : آورده پرس ا محم ن ) ص(ي ا اي آي

ود بچه ه: ھا گناھى دارند؟ فرم د: ن اد مى: گفتن ن بچه قسم ي ل اي م مث ا ھ ه م يم ك ا بى كن ھشود و ھر گناھى روز كنيم، شب گناھيم، چرا كه ھر گناھى شب كنيم، روز آمرزيده مى

.نمودند تبرئه كرده، پاك وا مى شود و بدين گونه خود را آمرزيده مىاغوت ت و الط ون بالجب اب يؤمن ن الكت يبا م وا نص ذين أوت ى ال ر إل م ت ه ... (أ ل ). 51آي

كند كه حيى بن اخطب محمد بن ابراھيم بن محمد بن يحيى با اسناد از عكرمه روايت مىديم : اھل مكه به آنھا گفتند .و كعب بن اشرف نزد اھل مكه رفتند م ق اب و عل شما اھل كت

د) ص(ھستيد، نظر خود را درباره ما و محمد ين شما چيست؟ . بگويي يدند آي آن دو پرسانى مى: گفتند ان مى ما شتر قرب ه مھم يم و شير و آب ب انيم، اسير آزاد مى كن يم، نوش كن

د نوشانيم، و آيين ما كنيم و حاجيان را آب مى صله رحم مى ين محم ) ص(كھن است و آي :آن دو گفتند. نو در آمد

.بدين مناسبت نازل گرديد 52 -51آيه . تر است آيين شما بھتر و روش شما درستد، به گفته مفسران، پس از جنگ احد، كعب بن اشرف با ھفتاد سوار يھودى به مكه رفتن

ر ه پيغمب ا علي ا حضرت ) ص(ت ه ب دم تعرض ك ان ع وند و پيم د ش د، ھمعھ ته بودن بسه . كعب بر ابو سفيان وارد شد و ھمراھانش ميھمان ديگر قريشيان شدند. بگسلند اھل مك

د ه كعب گفتن د : ب د و محم ما اھل كتابي ان ) ص(ش ما اطمين ه ش ا ب اب آورده، و م ز كت نيد دبير مشترك شما و محم ن ت و اگر مى. باشد) ص(نداريم، ممكن است اي ا ت خواھى ب

ار) جبت و طاغوت(اين دو بت ھمداستان شويم، به ان بي ه در . سجده كن و ايم ان ك چناغوت «: آيه نيز آمده است ه گفت. »يؤمنون بالجبت و الط د سى «: كعب به اھل مك بيايي

ه در يم ك د كن ه عھ تن از ما و سى تن از شما سينه بر كعبه بچسبانيم و با پروردگار كعبفيان . »ى دريغ نورزيماز ھيچ كوشش) ص(جنگ با محمد و س پس از ھمسوگند شدن، ابتيم خوانده تو مرد كتاب: از كعب پرسيد از . اى و دانا، و ما مردمى امى و بى اطالع ھس

ه حق نزديك كدام ره يافته) ص(ما و محمد ريم؟ كعب گفت تر و ب ين: ت ر من آي ان را ب تدار فيان گفت. عرضه ب و س اق م: اب تر چ ان ش راى حاجي ا ب ان را آب ىم يم و حاجي كش

يم پيونديم و خانه پروردگار را تعمير مى سازيم، با خويشان مى دھيم، اسير آزاد مى مى كنرميم رك . و اھل ح رم را ت ده و ح ان بري ده، از خويش دا ش درانش ج ن پ د از دي ا محم ام

ده است و در آم ين او ن ا كھن و آي ين م دا شما : كعب گفت. كرده است، وانگھى آي ه خ بد هھ ما درست ايت يافت تيد و راه ش ر از او ھس ر است ت ه مقصود از . ت ن آي ذين «در اي ال

.كعب و ياران اوست» أوتوا نصيبا من الكتاب

نھم هللا ذين لع ك ال ه ... (أولئ ت ). 52آي اده رواي ناد از قت ا اس رى ب راھيم مق ن اب د ب احم

اين آيه درباره كعب بن اشرف و حى بن اخطب از يھوديان بنى نضير بود كه با : كند ىمد : قريش در موسم حج مالقات كردند و مشركان پرسيدند ا محم دايتيم ي ر ھ ) ص(آيا ما ب

:آن دو گفتند. دھيم و اھل حرميم ايم و حاجيان را آب مى دار كعبه ما پرده -و پيروانش؟ه خود مى. تريد يافته ره) ص(شما از محمد تند، دروغ مى در حالى ك د و فقط دانس گوين

ه . حسد وادارشان كرد كه چنين داورى كنند و آيه باال نازل شد ه مدين ه آن دو ب موقعى كه ادعا مى) ص(محمد : باز گشتند، يھود بديشان گفتند ين آي د، چن ازل كن اره شما ن اى درب

.ا تنھا روى كينه و حسد چنان گفتيمگويد، و م به خدا راست مى: شده، گفتندوا األمانات إلى يأمركم أن تؤد ن طلحه ). 58آيه ... (أھلھا إن هللا اين آيه درباره عثمان ب

ود ه ب ولى كعب ه مت ر . از بنى عبد الدار نازل شده است ك ه پيغمب وقعى ك ه را ) ص(م مكن طل ان ب دفتح كرد و وارد شھر شد، عثم ام برآم ه ب رده، ب ل ك ه را قف ر . حه، كعب پيغمب

ن طلحه است) ص( ان ب ا عثم ه ب د ك ر . كليد را خواست، گفتن د را از او ) ص(پيغمب كليى دستش . دادم اگر به يقين دانستمى كه رسول خداست، مى: خواست، او نداد و گفت عل

ود تانده، در را گش د را س د و كلي ر . را پيچان ت و د) ص(پيغمب از درون رف و ركعت نمتقاضا كرد، تا منصب سقايت و سدانت ) ص(وقتى بيرون آمد، عباس از پيغمبر . گزارد

د ازل ش ر . را با ھم داشته باشد، آيه باال ن ى ) ص(پيغمب ه عل ود) ص(ب ه : فرم د را ب كليى رد) ع(عثمان بن طلحه بده و از او عذر خواھى كن، و عل ان ك ن طلحه . چن ان ب عثم

ون دوستى مىكلي! يا على: گفت را آزردى، اكن ه زور گرفتى و م ايى و نرمى د را ب نمى ! كنى؟ مى د: پاسخ داد) ع(عل ر او خوان ه را ب ازل شده است و آي و وحى ن . در حق ت

د گواھى مى: عثمان بن طلحه گفت م محم ازل شد و . رسول خداست) ص(دھ ل ن جبرئيدان عث: گفت د و منصب سدانت در خان ا تا اين خانه ھست، كلي ن طلحه باشد، و ت ان ب م

.نيز، چنين است] يعنى زمان مؤلف[كنون ن ابو حسان مزكى با اسناد از مجاھد روايت مى ان ب اره عثم ورد بحث درب ه م كند كه آي

ر . ابى طلحه نازل گرديد ه پيغمب دين شرح ك ه را از او ) ص(ب د كعب ه، كلي تح مك روز فپس عثمان بن ابى طلحه را . خواند ا مىوقتى بيرون آمد، اين آيه ر. گرفت و درون رفت

ى طلحه«: خواست و كليد را بدو باز داد، و فرمود دان اب ! بگيريد امانت خدا را، اى خان .»1» «و جز ظالم آن را از شما باز نستاند

__________________________________________________ ه، ) 1( ن آي ه اي ر از امام باقر روايت شده است ك دان پيغمب ا خان اره م ات، (است ) ص(درب ه بين نمون

).213دكتر محمد باقر محقق، ص

كند كه پيغمبر ابو نصر مھرجانى با اسناد از شيبه فرزند عثمان بن ابى طلحه روايت مىد : كليد را به من و پدرم داد و فرمود) ص( ا اب ود و ت ا شما ب ا شما بگيريد كه پيشتر ب ب

دار، اوالد . خواھد بود، و ھر كس آن را بستاند ستمگر است د ال اين است كه بين بنى عب .اند شيبه كليد دار كعبه

سول و أولي األمر منكم و أطيعوا الر ھا الذين آمنوا أطيعوا هللا ).59آيه ... (يا أياره با اسناد از ابن عباس روايت مى ابو عبد الرحمن بن ابى حامد عدل، ه درب كند، اين آي

.اى فرستاد او را به سريه) ص(عبد هللا حذافة بن قيس بن عدى نازل شد كه پيغمبر د بخارى و مسلم نيز به طريق ديگر اين روايت را آورده اس روايت . ان ن عب اذان از اب ب

اى به سوى يكى از قبايل عرب خالد بن وليد را به منظور سريه) ص(كند كه پيغمبر مىيد و . اعزام فرمود و عمار ياسر ھم جزو سپاه بود ا نزديك مقصد رس يش رفت ت د پ خال

د ه كن ا صبح حمل رد، ت راق ك د. شب را ات ر داد و گريختن ه اعراب خب ا . جاسوسى ب تنھد خانواده. مسلمانى در آن ميان بود د آم ه، اش را آماده حركت كرد و خود به لشكرگاه خالدن شما : بر عمار وارد شد و گفت ر آم ا خب ه من ب تم، قبيل يا ابا اليقظان من از شما ھس

م . گريختند و من به لحاظ مسلمانى ماندم ل ھ م مث ا من ھ آيا اين به حال من مفيد است، يده دارد: ھا بگريزم؟ عمار گفت قبيله ه برايت فاي انواده. بر جا باش ك زد خ رد ن از م اش ب

د، او را و . انيدبم: گشت و گفت صبح خالد فرمان حمله داد و جز آن مرد كسى را نيافتند رفت و گفت. مالش را گرفته آوردند زد خال لمان : عمار ن ه مس ا كن ك رد را رھ ن م ايرده است و من امانش داده زد ام و توصيه ك د و نگري د گفت. ام بمان و : خال رم و ت من امي

دھى؟ پناه مى .آمدند و داستان باز گفتند) ص(بگو مگو نزد پيغمبر بلى و با ھمين: عمار گفت

ه ) ص(پيغمبر رد از اينك ى او را نھى ك ود ول د فرم نيز مرد را امان داده، عمار را تأييد د. زان پس بى اجازه فرماندھش كارى كن ر : راوى گوي ار در حضور پيغمب د و عم خال

د و گفت عمار سخنان تند راند و خالد. به ھم درشت گويى كردند) ص( : خشمگين گرديرا اجازه مى) ص(يا رسول هللا ن م ودى، اي و نب دھى اين برده، به من فحش بدھد؟ اگر تر ). بايد دانست كه پيشتر، عمار از موالى ھاشم بن مغيره بود(داد دشنام نمى ) ص(پيغمب

ه است دست از عمار باز دار كه ھر كه او را دشنام دھد، خدا را دشنام داد: به خالد گفترون شد . و ھر كه او را به خشم آورد، خدا را به خشم آورده است ار برخاست و بي عم

ه الش رفت و جام ار رضايت و خالد به دنب ار اظھ د و عم اش را گرفت و رضايت طلبي و آيه . نمود

ى االمر شيعه، معصومين را مصداق اول[فوق در باب اطاعت اولى االمر نازل گرديد

].داند مىدون أن ك يري ن قبل زل م ا أن ك و م زل إلي ا أن وا بم م آمن ھ ون أن ذين يزعم ى ال ر إل م ت أ ل

اغوت اس ). 61و 60آيه ... (يتحاكموا إلى الط ن عب ناد از اب ا اس سعيد بن محمد عدل بد و برخى ه اسلمى كاھنى بود كه يھوديان دعوا نزد او مىكند كه ابو برد روايت مى بردن

ى ه م ه او مراجع ز ب لمين ني ات مس د، آي ازل 61 -60نمودن دين مناسبت ن اء ب وره نس س .گرديد

اره يكى از احمد بن محمد بن ابراھيم با اسناد از قتاده روايت مى ور درب ه مزب ه آي كند كود ا مردى يھ ه ب يس است ك ام ق ر سر حقى اختالف و كشمكش داشتانصار به ن . ى ب

ر زد پيغمب د و ن ا داورى نماي د) ص(مرافعه نزد كاھنى كه در مدينه بود، بردند ت . نيامدنى ورد بحث آن دو را سرزنش م ه م الى در دو آي داى تع ه خ ود ك الى ب ن در ح د و اي كن

ا انص دانست حضرت ظلم نمى برويم كه مى) ص(نزد محمد : گفت يھودى مى ارى كند امه . با ادعاى مسلمانى، امتناع كرد و يھودى را نزد كاھن برد 61و 60و خداى تعالى آي

ورات رآن و ت روى از ق ه ادعاى پي ودى ك لمان و يھ اء را در سرزنش آن مس سوره نس .داشتند و حكميت به طاغوت بردند، نازل فرمود

ين يكى مىمحمد بن عبد العزيز مروزى، در كتابش، با اسناد از شعبى روايت ه ب د ك كنر ه پيغمب ه ب ه مراجع افق را ب ) ص(از منافقين و يك مرد يھودى اختالف بود، يھودى من

ليكن منافق، يھودى را به مراجعه . گيرد دانست حضرت رشوت نمى دعوت كرد، چه مىى وت م ودى دع اكم و داور يھ ه ح ى ب ه م رد، چ ى ك وه م ان رش م دانست آن د و حك گيرن

احق[ د مى] ن ات . دھن د و آي ه برون اھنى در جھين زد ك د، ن ق كردن االخره تواف 65 -60ب .فرود آمد] در سرزنش ايشان[سوره نساء

ت مى اس رواي ن عب و صالح و او از اب ى از اب ك كلب ان و ي ردى از منافق ين م ه ب د ك كنود د . يھود، دعوا ب زد محم ا ن ت، بي افق گفت) ص(يھودى گف رويم، من ن : ب زد كعب ب نود و گفت اشرف برويم زد : كه در اين آيه، طاغوت لقب يافته، و يھودى امتناع نم جز ن

آمد و پيغمبر ) ص(وقتى منافق چنين ديد، ھمراه وى نزد رسول هللا . آيم نمى) ص(محمد رده گفت. حق را به يھودى داد) ص( ا نك افق يھودى را رھ د من رون آمدن زد : چون بي ن

زد : يھودى گفت عمر بن خطاب برويم، و نزد عمر رفتند، ن شخص اختالف ن من و اير ) ص(پيغمبر برديم و او به نفع من و عليه اين شخص رأى داده و اين به داورى پيغمب

راضى نيست و) ص(

و آورده است زد ت يده و شكايت ن ا كش ه اينج ه ب را گرفت افق . اكنون گريبان م عمر از من

يد ت: پرس ت؟ گف ين اس ه. آرى: چن ت لحظ ر گف ت و اى بمان عم ايم، و درون رف ا بي د ت يه قضاوت : شمشير بست و بيرون آمد و منافق را كشت و گفت اره كسى ك م من درب حك

و يھودى گريخت و آيه مورد بحث نازل شد ! را نپذيرد اين است) ص(خدا و رسول هللا .از اين جاست» فاروق«عمر حق و باطل را جدا كرد و لقب : و جبرئيل گفت

دسدى گويد جمعى ا افق بودن در جاھليت . ز يھوديان مسلمان شدند و بين ايشان برخى مند كشته مى وقتى مردى از بنى قريظه يكى از بنى نضير را مى ار كشت باي شد و صد ب

ى قريظه را مى خرما ھم ديه مى كشت او گرفتند اما اگر مردى از بنى نضير يكى از بنه مى را نمى ا دي ار خرم ه فقط شصت ب تند بلك ى گ كش ه بن ود ك دان سبب ب ن ب د و اي رفتن

ود تر از خزرج ھم تر و قوى نضير ھم پيمان اوس بودند كه بزرگ ا . پيمان بنى قريظه ب تد دا ش م اختالف پي نضيريان . يكى از بنى نضير مردى از بنى قريظه را كشت و در حك

دست يكى ما و شما در جاھليت توافق كرده بوديم براى اينكه اگر كسى از شما به: گفتنداع از ما كشته شد قاتل كشته نشود و ديه مقتول شصت بار خرما ھر بار معادل شصت ت

د ى. باش ه را م ون دي ردازيم اكن د. پ ان گفتن ا : خزرجي ما ب ود و ش ت ب ردار جاھلي ن ك ايم كيش و رادريم و ھ جمعيت بيشتر بر ما اجبارا تحميل كرده بوديد، و اكنون ما و شما ب

.ى نيستشما را بر ما برترد ان گفتن رويم: منافق اھن ب لمى ك رده اس و ب زد اب د. ن لمانان گفتن ر : مس زد پيغمب ) ص(ن

زرگ «: كاھن گفت. رويم، و منافقان نپذيرفتند و نزد كاھن به داورى رفتند مى ه را ب لقما : گفت. دھيم ده بار خرما تو را مى: گفتند. رشوه بدھيد: يعنى» بگيريد نه، صد بار خرم

ند و ر ديهبدھيد براب را بكش ى قريظه م ام كه بيم دارم، اگر بر له بنى نضير رأى دھم، بند را بكش م نضيرى م ع قريظه رأى دھ ه نف ا . اگر ب ار خرم يش از ده ب ان از دادن ب منافق

ر د و پيغمب ازل گردي ورد بحث ن ه م رد و آي اھن داورى نك د و ك اع كردن آن ) ص(امتن :كاھن را خواست و فرمود

پدرتان را : به دو پسر كاھن فرمود) ص(پيغمبر . شود و او نپذيرفت و رفتتسليم اسالم دا نمى د دريابيد كه اگر از فالن عقبه بگذرد، نجات پي ا[كن لمان نمى: ي پسران ]. شود مس

ر لمان شد و پيغمب ود، ) ص(پدر را يافته آنقدر اصرار كردند، باز گشت و مس امر فرم :ندا كنند

.مسلمان شدكاھن اسالم آورد، كاھن موك فيما شجر بينھم ه ... (فال و ربك ال يؤمنون حتى يحك ر ). 65آي اره زبي ه درب ن آي اي

ه و بلتع ن حاطب(بن عوام و طرف اختالفش حاطب اب ة ب ا ثعلب ازل شده است) ي و . ن اب سعيد

ر زھرى و او از عروة بن زبير روايت مىعبد الرحمان حمدان، با اسناد از ه زبي كند ك

.با مردى از انصار و بدريون بر سر نوبت آبيارى از تنداب حرة اختالف داشتندانصارى عصبانى شد . ات به زبير فرمود اول تو آبيارى كن، سپس ھمسايه) ص(پيغمبر تغيير نمود ) ص(رنگ پيغمبر ! چون زبير پسر عمه توست؟) ص(يا رسول هللا : و گفت

ر را : و به زبير فرمود ه حق زبي دين گون وار شود، و ب ه سوار دي دان ك آب را ببند، چنل ر كام ون پيغمب ود و چ ع انصارى ب ه نف تر ب ه رأى اول بيش الى ك ود، در ح ر ادا فرم ت

ر ) ص( م صريح ) ص(را خشمگين ساخت، پيغمب ود و حك تيفا نم ر را اس ام حق زبي تمان نمى: كند كه گفت ل مىعروه از پدرش نق. داد اال جز به خدا گم ه ب زول آي رم شأن ن ب

.داستان ما باشد .اند بخارى و مسلم نيز اين روايت را از زھرى آورده

كند كه زبير بن عوام با مردى ابو عبد الرحمان بن ابى حامد با اسناد از سلمة روايت مىرد گ) ص(اختالف يافت و پيغمبر ر رأى داد و آن م ه زبي تل م كردى، : ف ن طور حك اي

.و آيه مورد بحث نازل گرديد! چون زبير پسرعمه توستسول و الر ولى رسول ). 69آيه ... (و من يطع هللا ان، م ه در شأن ثوب ن آي كلبى گويد اي

دار حضرت شكيب ) ص(، نازل شد كه پيغمبر )ص(هللا را بسيار دوست داشت و از دينش الغر شده ) ص(مبر روزى نزد پيغ. نداشت رده و ت ر ك آمد در حالى كه رنگش تغيييا رسول : چرا رنگت گرديده؟ گفت: پرسيد) ص(پيغمبر . نمود اش اندوھگين مى و چھره

اه نمى) ص(هللا ه ھرگ ايى مرا باكى نيست، جز اينك بينمت در آتش شوق و وحشت تنھا ام و مى اكنون به ياد آخرت افتاده. سوزم تا ببينمت مى و ب را ت نم زي و را نبي ا ت ترسم آنج

رى م وارد بھشت شوم، در جاى فروت پيغمبران در جايگاه واال قرار دارى و من اگر ھى و را نم ز ت ى ھرگ ق اول ه طري ه ب وم ك ت نش ر وارد بھش تم و اگ نم ھس ه در . بي آي

.او نازل شد] غمزدايى[ى ت م روق رواي ناد از مس ا اس ر ب ى نص ن اب ماعيل ب ه ي اس د ك ر كن ) ص(اران پيغمب

و رحلت [روا نيست كه در دنيا از تو جدا شويم زيرا چون تو از ما جدا شوى : گفتند مىه ]. بينيم و تو را نمى[گيرى در جايگاه باالتر از ما قرار مى] كنى د ك ازل گردي اال ن ه ب آي

.دبا صالحان، شھيدان صديقان و پيغمبران خواھند بو) ص(اطاعت كنندگان رسول هللا نيده احمد بن محمد بن ابراھيم با اسناد از قتاده روايت مى ه ش د ك ر كن ه پيغمب م مردى ب اي

بينمت اما در آخرت با امتيازى كه دارى، باالتر از ما قرار در دنيا مى: گفت) ص(

.آيه باال در جواب نازل گرديد. بينيم گيرى و تو را نمى مى

ر ابو نعيم حا زد پيغمب ه مردى ن رد ك فظ از سليمان بن احمد با اسناد از عايشه روايت كدم بيشتر دوست ) ص(يا رسول هللا : آمد و گفت) ص( من تو را از خودم و زن و فرزن

م و ببينمت، و چون و آي زد ت ا ن ارم ت اب ني ى ت ادم آي ه ي ه ب ه در خان دارم، و گاه باشد كو دانم كه تو د كنم مى انديشه مرگ مى م ت ر بھشت با پيغمبرانى و من اگر به بھشت در آي

.پاسخى نداد، تا جبرئيل آمد و آيه مورد بحث را آورد) ص(پيغمبر . را نبينماره جمعى از : كلبى گويد). 77آيه ... (أ لم تر إلى الذين قيل لھم كفوا أيديكم ه درب اين آي

ن مظعون و سعد اصحاب، من جمله عبد الرحمن ب ة ب ن اسود و قدام داد ب ن عوف و مقه ازل شد ك اص ن ى وق ه[بن اب د و مى] در مك د از دست مشركان در آزار بودن ا : گفتن ي

ه : فرمود مى) ص(اذن بده تا با اينان بجنگيم، پيغمبر ) ص(رسول هللا د ك از داري دست بلمين را پس از ھجرت به . من دستور جنگ با آنان از سوى خدا ندارم دا مس ه خ مدينه كه، به قتال مشركين امر كرد بر بعضى از ھمان دند و آي اد نش ه جھ ل ب د و ماي ھا گران آم

.اشاره به ھمين موضوع داردكند كه عبد الرحمان عوف سعد بن محمد بن احمد عادل با اسناد از ابن عباس روايت مى

وديم و ما در ح: آمده گفتند) ص(و يارانش در مكه نزد پيغمبر ال كفر، عزيز و محترم بل شده م پس از ايمان ذلي ر . اي ود) ص(پيغمب تم، حق ] فعال[من : فرم و ھس ه عف أمور ب م

د دن نداري ر . جنگي ه پيغمب روه پس از آنك ين گ ا ھم ان ) ص(ام دا فرم د و خ ه آم ه مدين ب .جھاد داد، در جنگ كوتاھى ورزيدند و آيه باال نازل گرديد

وا ي ا تكون وت أينم ه ... (درككم الم اس روايت مى). 78آي ن عب و صالح از اب ه اب د ك كند، چون عده ن زده بودن اد ت ه از جھ افقين ك اى از مسلمانان در جنگ احد شھيد شدند، من

د، نمى] در شھر[گفتند اگر اين برادران نزد ما ده بودن د و كشته نمى مان ه مردن شدند، آي .دنازل گردي] در منافقان[

محمد بن ابراھيم بن محمد يحيى با اسناد از عبد ). 88آيه ... (فما لكم في المنافقين فئتين ده بن ابى يزيد بن ثابت روايت مى ه ع د ك ر كن ا پيغمب از شھر ) ص(اى در جنگ احد ب

ود، برخى گفت د بيرون رفتند، ليكن باز گشتند و عقيده مسلمانان در مورد آنان مختلف ب ن بخارى و مسلم نيز ھمين. و اين آيه نازل شد. برخى گفتند كشتنى نيستند. شان كشيم مى

.اند روايت را به طريق ديگر آورده

درش روايت ان و او از پ د الرحم ن عب لمة ب و س ناد از ب ا اس دان ب ن حم ان ب د الرحم عبه را آمده اسالم پذيرفتند ام) ص(اى از اعراب نزد پيغمبر كند كه عده مى ا تب و وبا مدين

ده. گرفته و حالشان دگرگون شد ه ع د و ب رون رفتن ه بي ر و از مدين اى از اصحاب پيغمباز مى) ص( يدند چرا ب ه از ايشان پرس د ك د برخوردن د؟ گفتن رفتيم و ھواى : گردي ا گ وب

ت ازگار نيس ا س ا م ه ب د. مدين ر : اصحاب گفتن ما را پيغمب ر ش ه ) ص(مگ دا و نمون مقتاال در بعض. نيست ه ب لمانند و آي د مس د و برخى گفتن ن اعراب منافقن د اي ى اصحاب گفتن

.اين مورد نازل گرديدد مجاھد گويد عده اجر ناميدن ده خويش را مھ ى از . اى از مكه به مدينه آم ا دو دل سپس ب

د) ص(پيغمبر د و تجارت كنن ايى بياورن ه كاالھ ه رفت ؤمنين در . اجازه خواستند به مك مان را اينان اختال اق آن الى نف د، و خداى تع د، يكى گفت منافقن د يكى گفت مؤمنن ف كردنتند و طرفشان ھالل ). امر به قتلشان فرمود 89و در آيه (بيان كرد از گش اال ب آنان با ك

ر ا پيغمب ود و ھالل ب ود و دلش نمى) ص(بن عويمى اسلمى ب ان بسته ب ا پيم خواست ب .نازل شد كه حكم قتل از ايشان برداشت 90مؤمنين به جنگ كشيده شود، و آيه

د ). 92آيه ... (و ما كان لمؤمن أن يقتل مؤمنا إال خطأ ابو عبد هللا بن ابى اسحاق از عبى درش روايت م د نخست سخت الرحمان بن ابى القاسم و او از پ ن زي ه حارث ب د ك كن

عياش بن . آمد) ص(سالم آوردن نزد پيغمبر بود، تا اينكه به قصد ا) ص(مخالف پيغمبر اال ه ب لمان شدن دارد، او را كشت و آي ابى ربيعه او را ديد و بدون آنكه بفھمد قصد مس

.بدين مناسبت نازل شده : كلبى در شرح اين داستان گويد ى ربيع ه[عياش بن اب ود ] در مك لمان شده ب انى مس نھ

ه ه مدين ه ب ا آنك ار نداشت، ت گريخت و در يكى از استحكامات اطراف ولى جرأت اظھن . مدينه پناھنده شد مادرش سخت بى تاب بود و به دو پسر ديگرش ابو جھل و حارث ب

د: ھشام گفت ا پسرم را نياوري اش . به خانه نيايم و نان و آب نخورم ت ه طلب عي آن دو به يده ب ه رس محل سكونت بيرون آمدند و حارث بن زيد نيز ھمراه آمد، تا به نزديك مدين

د د و گفتن اش در آمدن رون زده و : عي ه بي و از خان ت ت ادرت پس از غيب ه م رود آى ك فگيريم سوگند ياد كرده است كه تا بر نگردى چيزى نخورد و نياشامد، و خدا را شاھد مى

كه بر تو فشار نياوريم و به مسلمانيت كارى نداشته باشيم، و بدين گونه او را مطمئن

ته، ھر يك د چرمين بس ا بن د و در راه او را ب ساخته فرود آوردند و به سوى مكه بردن

ا : مادرش گفت. صد تازيانه زدند و او را نزد مادر بردند ايم ت د نگش و را از بن دا ت ه خ بليم درى تس ا ق د ت د و رفتن اب انداختن ته در آفت ا بس د نشوى و او را دست و پ ر محم منك

ود آن را : حارث بن زيد نزد او آمد و گفت. ان شدخواست آن يا عياش اگر دينت ھدايت به[ترك كردى و اگر گمراھى است ود ك ر ب دى در آن ثابت مى] بھت اش از سخن . مان عي

ت د، گف ا بيابمت مى: وى در خشم ش ا تنھ دا ھر ج ه خ ه اسالم . كشمت ب اش ب سپس عيه . كردھجرت ) ص(برگشت و به مدينه نزد رسول هللا لمان شده ب ز مس دا حارث ني بع

ا . مدينه مھاجرت نمود ع نشد، ت ولى عياش آن روز حضور نداشت و از اسالم وى مطلا«اينكه روزى در پشت انيد» قب تلش رس ه ق رد و ب ه ك دو حمل د و ب ردم . حارث را دي م

ود لمان شده ب ر . گفتند اين چه كارى بود كردى؟ حارث مس زد پيغمب اش ن ده ) ص(عي آمع سابقه من و حارث را مى) ص(يا رسول هللا : تگف لمان شدنش مطل دانى و من از مس

.فرود آورد] بدين مناسبت[جبرئيل عليه السالم آيه مورد بحث را . نبودم كه كشتمشدا ا متعم ل مؤمن ن يقت ه ... (و م ت ). 93آي اس رواي ن عب و صالح و او از اب ى از اب كلب

ى كند كه مق مى ه بن ود، در محل لمان ب ه مس يس بن ضبابة، برادرش ھشام بن ضبابة را كر . آمده، ماجرا باز گفت) ص(نجار كشته يافت و نزد پيغمبر ى ) ص(پيغمب مردى از بن

دستور ) ص(سالم برسان و بگو رسول هللا : فھد را به محله بنى نجار فرستاد و فرموداتلش شناسيد، به داد كه اگر قاتل ھشام را مى د و اگر ق ا قصاص كن پاريد، ت رادرش بس ب

ى ردازد را نم ايش را بپ يد خونبھ ر . شناس ام پيغمب دى پيغ انيد) ص(فھ ار . را رس ى نج بناتلش را نمى: گفتند دا ق ايش را مى سمعا و طاعة، به خ يكن خونبھ يم، ل يم و صد شناس دھ

د ر . شتر دادن ده پيغمب راه نماين ول ھم رادر مقت يس ب تن) ص(مق از گش در راه شيطان . دبن ذيرفتى، اي مقيس را وسوسه كرد كه اين چه كار بود كه كردى، خونبھاى برادرت را پ

و مقيس، فھدى را با ضربت . اى و صد شتر نيز گرفته! مرد را به عوض برادرت بكشه سوى ود، ب افر شده ب ه ك سنگ كشت و يكى از شترھا را سوار شده با بقيه در حالى ك

:ن شعر را سرودمكه روان شد و ايام رفتم انتق ى نجار گ ه نشين بن ان قلع ا از بزرگ تم و خونبھ دى را كش رادر، فھ ين ب ه ك ب

.كنم خوابم و نخستين كسم كه به سوى بتان بازگشت مى خويش ستاندم و اكنون آسوده مى

ود مقيس را مھدور) ص(و آيه مورد بحث در اين باره نازل شد و پيغمبر الدم اعالم نم

.و در روز فتح مكه، در بازار يافتندش و كشتندشنوا فتبي ھا الذين آمنوا إذا ضربتم في سبيل هللا ن ). 94آيه ... (يا أي راھيم اسماعيل ب و اب ابا ابراھيم واعظ با اسناد از ابن عباس روايت مى ر مردى ب لمانان در جنگ، ب كند كه مس

د و او گفت يكم«: گله كوچكى دست يافتن فندان » السالم عل ن حال كشتندش و گوس ا اي بو به طمع مال دنيا كسى را كه به شما سالم مى«بردند، و آيه نازل شد كه د ت د، نگويي كن

.اند بخارى و مسلم نيز اين روايت را از طريق ديگر آورده. »مؤمن نيستىفند، از يت مىاسماعيل با اسناد از ابن عباس روا د گوس كند كه مردى از قبيله سليم با چن

ده ل ع ر مقاب ى) ص(اى از اصحاب پيغمب الم داد م ت، س د. گذش راى : گفتن رس و ب از ت .آوردند) ص(برخاستند و كشتندش و گوسفندان او را نزد پيغمبر . امان جستن سالم داد

.آيه باال در توبيخ عمل ايشان نازل گرديدر روايت مى ابو بكر اصفھانى ن جبي ناد از سعيد ب راه با اس ن اسود، ھم داد ب ه مق د ك كن

ريه ه س ا گل د ب ردى برخوردن ه م ت، در راه ب رون رف تنش . اى از آن او اى بي آھنگ كشد او را كشتى. و مقداد او را كشت» ال اله اال هللا «: مرد گفت. كردند ه ! گفتن در حالى ك

ان باشد؟ال اله اال هللا بر زبان آورد، و با الش در ام انواده و م ر ! يد خ زد پيغمب و چون ن .باز گشتند، ماجرا باز گفتند و آيه باال بدين مناسبت فرود آمد) ص(

د ر : حسن گوي ه گشت مى) ص(اصحاب پيغمب ا از مشركان مى ب د و ھر ج د، رفتن يافتنال او را تعقيب ك. كشتند مى ه طمع م لمانى ب رد، شخصى از برابر مسلمين گريخت، مس

لمانم: وقتى با نيزه باالى سرش رسيد، مرد گفت لمانم، من مس ده ! من مس ا تعقيب كنن امود م ب يار ك ن قضيه . نپذيرفت و نيزه راند و كشتش، و مالش را برداشت و آن مال بس اي

يد) ص(به اطالع پيغمبر رد، : رسيد، از قاتل پرس لمانى ك ار مس ه اظھ ا آنك رد را ب آن متى؟ خ داد! كش ا: پاس ول هللا ي ت) ص(رس ين گف تن چن ان جس راى ام ر : ب ) ص(پيغمبود و؟: فرم ا دروغگ دانى راستگوست ي ه ب ودى ك ان دلش ب و در مي رد گفت! مگر ت : م

ود). ص(تشخيص دادم، يا رسول هللا انش : حضرت فرم ر زب و، او شھادت ب ر ت واى بد و صبح د: راوى گويد. بود نش كردن رد و دف ازهآن قاتل ديرى نزيست و بم د جن اش يدن

د ين ش ار چن ه ب ا س ار ي اده است، و دو ب رون افت اك بي ولش . از خ اك قب د، خ ى ديدن وقتم، نگه مى: حسن گويد. كند، نعش را در شكافى گذاشتند نمى دتر از او را ھ . دارد خاك ب

ليكن آن براى عبرت گرفتن

.مسلمانان بود كه ديگر چنان كارى نكنند

د مز ن محم د ب و نصر احم درد و او از اب ى ح ن اب د هللا ب ن عب اع ب ناد از قعق ا اس ى، ب كاى به سوى اضم پيش از فتح مكه، او را در سريه) ص(كند كه پيغمبر پدرش روايت مى

اعزام نمود و در راه به عامر بن اضبط اشجعى برخورد كرديم و به شيوه اسالمى به ما ه در جاھليت سالم داد، از او دست باز داشتيم اما محلم بن جثام ابقه خصومتى ك ه س ه ب

ت ر گرف ز او را ب يم و خرده ري انيد و شتر و گل تلش رس ه ق رد و ب . داشتند، بدو حمله كر ه پيغمب ورد بحث ) ص(راوى گويد، قصه را ب ه م يم، آي م[گفت ازل ] در سرزنش محل ن

.گرديدد دى گوي ر : س ريه) ص(پيغمب ر رأس س د را ب ن زي امة ب ود، در اس زام نم ه اى اع راه ب

ا . مرداس بن نھيك ضمرى برخوردند و اسامه او را كشت ود و تنھ و مرداس اھل فدك بود رده ب ھادتين ادا ك ورد سالم داده ش ويش، و در برخ ه خ لمان در قبيل د . مس امه گوي اس

ه : باز گشتيم، فرمود) ص(وقتى نزد پيغمبر ه اال هللا «مردى را ك ان آورد » ال ال ر زب بود. گفت آن را براى امان جستن مى) ص(رسول هللا يا : گفتم! كشتى؟ چه خواھى : فرم

ه اال هللا «كرد، اگر روز قيامت با ر » ال ال د، پيغمب زد؟ اسامه گوي و برخي ه مخاصمه ت بده ) ص( تن گوين ر كش را ب ته م ه اال هللا «پيوس ى» ال ال ت م ه آرزو مالم ان ك ود چن نم

ودم يعنى(كردم كاش امروز مسلمان شده بودم مى رده ب لمانى نك ار را در حال مس ) آن ك .و آيه مورد بحث به اين مناسبت نازل شده است

اند و دليل صحت حديث مزبور روايتى است كه ابو بكر كلبى و قتاده نيز بر ھمين عقيدهى ان م و ظبي ناد از اب ا اس راھيم فارسى ب ن اب ه گفت محمد ب ه : آورد ك نيدم ك از اسامه ش

صبح بر ايشان تاخته مغلوبشان . ر سر قبيله حرقة بن جھينه فرستادما را ب) ص(پيغمبر رديم ديم، . ك لط ش ر او مس ى ب يديم، وقت وبين رس ه يكى از مغل ردى از انصار ب ن و م م :گفت

تم» ال اله اال هللا « . و انصارى دست از او برداشت و من با نيزه ضربتى زده او را كشر يد) ص(وقتى باز گشتم و اين خبر به پيغمب يد، از من پرس تن : رس د از گف ا او را بع آي

يد) ص(پيغمبر . جست فقط امان مى: گفتم! كشتى؟» ال اله اال هللا « از پرس ه : ب ا آنك ال «برار مى! گفت او را كشتى؟» اله اال هللا ز را تك وبيخ آمي ين سؤال ت ود، و پيوسته ھم فرم

.دمچنان كه آرزو كردم، كاش پيش از آن روز مسلمان نبوناد ). 95آيه ... (ال يستوي القاعدون من المؤمنين ابو عثمان سعيد بن محمد مؤذن، با اس

ر از زيد بن ثابت روايت مى ازل شد ) ص(كند كه نزد پيغمب ه ن ن آي ه اي وقعى ك ودم، م ب كه

تندخانه نشستگان از مؤمنين با مجاھدان در راه خدا يك« وم حضور » ى نيس ن ام مكت اب

حالت غش كه در ) ص(شود؟ به پيغمبر تكليف من كه كورم چه مى: داشت، عرض كردانم در دست وحى رخ مى ه ج ه آنك رده، و قسم ب ه ك ر دامن من تكي نمود، دست داد و ب

ا ود ب د و فرم ه خود آم يدم خرد شود، سپس ب ه ترس ان فشار آورد ك ايم چن اوست، بر پى الضرر«بنويس » لمؤمنينا«دنباله تم. »غير اول ق ديگر . و نوش ه طري ز ب بخارى ني

.ھمين روايت را آورده استذكور محمد بن ابراھيم بن محمد بن يحيى با اسناد از براء روايت مى ه م كند، كه چون آي

ابن ام مكتوم از . زيد را طلبيد و او استخوان كتفى آورد و نوشت) ص(فرود آمد پيغمبر د» غير اولى الضرر«ويش شكوه نمود، و قسمت كورى خ ازل گردي ز ن ز . ني بخارى ني

.اين روايت را به طريق ديگر آورده استر اسماعيل بن ابى القاسم نصر آبادى، با اسناد از براء روايت مى ه پيغمب د ك ه ) ص(كن ب

ويس: زيد را بخواه و بگو دوات و كتف يا لوح بياورد، و به زيد فرمود: من گفت ال « بنبيل هللا «كنم قسمت و گمان مى» ...يستوي القاعدون من المؤمنين ي س دون ف » و المجاھ

وم گفت ن ام مكت ه اب ود ك ا رسول هللا : را نيز فرموده ب رده ) ص(ي را كورى عاجز ك مرر «بالفاصله قسمت : براء گويد. است ي الض ر أول د» غي ازل گردي ن . ن ز اي بخارى ني

.روايت را به طريق ديگر آورده استھم ة ظالمي أنفس ه ... (إن الذين توفاھم المالئك ده). 97آي اره ع ه درب ن آي ان اي اى از مكي

ر نازل شد كه اظھار مسلمانى مى راه پيغمب د و روز ) ص(كردند ليكن ھم ھجرت ننمودناى ايشان . سلمانان آمدند و كشته شدندبدر ھمراه مشركان به جنگ م ر سر و قف مالئكه ب

.گفتند نواخته، آنچه در آيه آمده است، بديشان مىاس روايت مى ن عب ناد از اب ا اس ده ابو بكر حارثى ب ورد ع ذكور در م ه م د، آي اى از كن

.مسلمان مكه است كه ھمراه مشركان در جنگ كشته شدنده ن بيت رج م ن يخ وله و م و رس ى هللا اجرا إل ه ... (مھ اس ). 100آي ن عب اء از اب عط

اره روايت مى ه درب اتى ك ه را از آي ردم مك ن عوف م رحمن ب د ال ه عب د ك ازل كن شان نى ى م اخبر م د، ب رد ش ه . ك ه آي وقعى ك ت و 98و 97م ه نوش ه مك اء را ب وره نس س

ر سا ى پي ن ضمرة ليث تمسلمانان خواندند و حبيب ب دانش گف ه فرزن ه : لخورده، ب را ب مز مى) ص(سوى پيغمبر م حمل كنيد كه مستضعف و بيچاره نيستم و راه ني پسرانش . دان

بر تختى گذاشته ] را[او

وقتى به تنعيم رسيدند، مشرف به مرگ شد، دست راست و . به سوى مدينه روان شدند

ه ھر آنچه دست خداي: چپش را بر ھم زد و گفت ن دست پيغمبرت ب و و اي ا اين دست تر . كنم و ستوده و خوشنام درگذشت پيغمبرت با تو بيعت كرده، بيعت مى خبرش به پيغمب

د. رسيد) ص( ه مى: صحابه گفتن ه مدين ود اگر ب يد، اجرش كامل ب ورد بحث . رس ه م آي ]. كه اجرش بر عھده خداست[نازل شد

ه اسالم در كند كه در مكه عده عكرمه روايت مىابو حسان مزنى با اسناد از اى بودند كدر، ايشان دلشان وارد شده بود، ليكن استطاعت مھاجرت نداشتند و مشركان در جنگ ب

ده د و ع راه بردن ار ھم ه اجب ات را ب دند و آي ته ش ز كش لمانان ني 99 -97اى از آن مسلمانى از . را به مكه نوشتندسوره نساء نازل گرديد و بعضى مسلمانان از مدينه آيات مس

ت ود، گف ه مريض ب د: بنى بكر ك ه روحاء ببري را ب دن . م ه آم ه مدين ال ب دش و خي بردن .نازل گرديد] درباره او[داشت كه در حصحاص بمرد و آيه صدم سوره نساء

الة ه ... (و إذا كنت فيھم فأقمت لھم الص ان زعفرا). 102آي و عثم تاد اب رى در اس نى مقى در سال 425سال ه من گفت 363ق گفت كه ابو محمد عبد هللا بن محمد بن عل ق ب

ه 340كه ابو سعيد بن محمد جزرى در مكه در مسجد الحرام به سال ه من گفت ك ق بنماز ) ص(كند كه با پيغمبر به سه واسطه از مجاھد و او از ابو عياش ورقى روايت مى

انى كان با خود گفتند در اين حال مىظھر را خوانديم و مشر زنيم و ناگھ توانيم نيرنگى بد بتازيم ھم اكنون موقع نماز عصر مى ه آن را از پدرانشان بيشتر دوست دارن . شود ك

ر آورد ر و عص از ظھ ين نم اال را ب ه ب ل آي ر . جبرئي فان و امي ه، عس ن واقع ل اي مح .ند و آيه درباره نماز خوف استمشركان خالد بن وليد بود كه در سمت قبله واقع بود

ر عبد الرحمان بن عبد هللا با اسناد از ابن عباس روايت مى ه پيغمب د ك ه ) ص(كن از مديند د و مشركان ديدن بيرون رفت و در عسفان با مشركان برخورد وقتى نماز ظھر خواندن

ر ايشان: شان گفت روند يكى كه آنھا به سجده و ركوع مى ه ب ن فرصتى است ك ه اي حملده رود آم ان ف ر سر آن م كنيم و تا خبر شوند ب ه از : ديگرى گفت. اي د ك از ديگر دارن نم

تر دارند آماده باشيد كه آن موقع بر ايشان بتازيم و خداى تعالى آيه خانمان خويش دوستاد مورد بحث را فرستاد و مسلمين را از توطئه مشركان مطلع ساخت و نماز خوف را ي

.دادا أن إن ا أراك هللا اس بم ين الن تحكم ب الحق ل اب ب ك الكت ا إلي ه ... (زلن ى از ). 105آي جمع

ازل شده است 116مفسران گويند اين آيه تا آيه ه ن . سوره نساء تماما در مورد يك واقع مردى از

ان از ھمسايه ) از بنى ظفر بن حارث(انصار به نام طعمة بن ابيرق ن نعم خويش قتادة ب

ه ه ريخت ه طعم ا در خان ود و آرد از سوراخ كيسه ت زرھى دزديد و زره در كيسه آرد بان ساخت ه . شده بود و او زره را نزد يك يھودى به نام زيدين سمين پنھ زره را در خان

دارد ه : صاحب زره گفت. طعمه جستند و نيافتند و قسم خورد كه آن را نبرده و خبر ن بهخدا شب ه انه آمده و برده و رد آن را تا در خان ه چون سوگند خورد اش يافت ا طعم م ام اي

د. رھايش كردند د و او را گرفتن ه يھودى تعقيب كردن ا خان ر آرد را ت ه اث او گفت . دنبالواه آورد ر. زره را طعمة بن ابيرق به من داده است و چند يھودى نيز گ ى ظف ه -بن طايف

ه زد -طعم يه را ن د قض ر گفتن ا ) ص(پيغمب اوند م ه از خويش واھيم ك ريم و از او بخ ببى ة ب د طعم رو و ساقط مى طرفدارى كند و اگر نكن ه مى آب ردد، و شود و يھودى تبرئ گ

ود و مى) ص(رسول هللا ان ب ا ايش د و دلش ب ار را بكن ين ك ه ھم رد ك خواست قصد ك .نازل گرديد] در منع حمايت از خائن[يھودى را مجازات نمايد كه آيه باال كم و ال أماني أھل الكتاب ابو بكر تميمى با اسناد از ابو صالح ). 123آيه ... (ليس بأماني

ان ھر يك خويش را روايت مى ان و مسيحيان و ديگر ادي كند كه اھل كتاب يعنى يھوديى االتر م ران ب مردند از ديگ لمانان و اھ. ش د مس اده گوين روق و قت ه مس اب محاج ل كت

ه. كردند مى دايت يافت ا از شما ھ ر اھل كتاب گفتند م را پيغمب ريم، زي ا پيشتر و ) ص(ت مه. تريم دارتر و خود ما به خدا نزديك كتاب ما سابقه ا رھيافت د م لمين گفتن دا مس ه خ ر و ب ت

ال. مان ناسخ كتب پيشين است تريم كه پيغمبرمان خاتم پيغمبران و كتاب نزديك ى خداى تعد 125 -123با فرستادن آيات روز گرداني سوره نساء حجت مسلمانان را بر مخالفان پي

«كه ن أسلم وجھه .»و من أحسن دينا مميال راھيم خل إب ذ هللا خ ا و ات راھيم حنيف ة إب ع مل ب ه ... (و ات دا ). 125آي را خ ه چ در اينك

ناد از سمر روايت . ابراھيم را خليل خويش ناميده اختالف است ابو سعيد نضروى با اسد؟ ) ص(كند كه پيغمبر مى ل برگزي وان خلي ه عن راھيم را ب از جبرئيل پرسيد خدا چرا اب

.كرد را اطعام مى] فقيران و مھمانان[جبرئيل گفت چون راھيم وارد ملك الموت به ش: عبد هللا بن عبد الرحمان بزى گويد ر اب كل جوانى ناشناس ب

خدا : ملك الموت گفت. شد ابراھيم پرسيد به اجازه كى داخل شدى؟ ابراھيم او را شناختيد ار دارى؟ پاسخ : او كيست؟ گفت: از بندگانش يكى را خليل ناميده، ابراھيم پرس چه ك

.تو خود خليلى: ملك الموت گفت. تا دم مرگ خادمش باشم: داد

ه كلبى از ابو صالح و او از ابن عباس روايت مى كند كه سالى قحطى رخ داد و مردم ب

راھيم دوستى در مصر تند و اب ام خواس د و طع راھيم ريختن ه اب ه در خان تنگى افتادند، بتاد و از . گرفت داشت كه ھمه ساله خواربار از او مى ه مصر فرس ا شتر ب ان را ب غالم

راى خودش مى: وى گفت. ربار خواستآن دوست خوا راھيم ب د مى اگر اب م خواھ و [دھرا ه، زي تم] اگر براى ديگران است ن ز دچار سختى ھس ا خود ني راھيم . م تادگان اب فرس

ھا با خود گفتند از اين ريگ. برگشته و در راه بر ريگزارى گذارشان افتاد] دست خالى[د خو جوال ان كنن ردم گم ا م ار آوردهھا را پر كنيم ت ه اگر شترمان بى ارب م ك ار باشد اي ب

د و جوال. كشيم خجالت مى ر دادن د و او را خب راھيم آمدن ھا را از ريگ انباشتند و نزد ابود رود و . و ساره در خواب ب ردم ب زد م راھيم تصميم گرفت ن د[اب اجرا را بگوي ه ] م ك

.خوابش در ربوده ھا را گشود، بھترين آر ساره بيدار شد و جوال د و ب ان پختن ان ن ود دستور داد نانواي د ب

رد. وقتى ابراھيم بيدار شد. مردم داد ان را احساس ك وى ن يد. ب وى : از ساره پرس ن ب اين : مصريت فرستاده، ابراھيم گفت] رفيق -[آردى كه خليل : كدام آرد است؟ گفت ى، اي ن

.ل ناميدرا خليلم خدا فرستاده است و از آن روز خدا نيز، ابراھيم را خليه روايت مى ى امام ن اب ناد از قاسم ب ا اس راھيم مزكى ب ن اب د ب ه ابو عبد هللا محم د ك كن

ى : فرمود) ص(پيغمبر مرا نيز چون ابراھيم به عنوان خليل برگزيده، و ھر نبى را خليل .است و خليل من ابو بكر است

ره روايت اسماعيل بن حسين نقيب شب زنده و ھري ناد از اب ا اس ر مى دار ب ه پيغمب د ك كنم -[فرمود خدا ابراھيم را خليل و موسى را نجى ) ص( راز و ھ را حبيب ] سخن ھم و م

.دھم سپس گفت قسم به عزتم كه حبيبم را بر نجى و خليلم ترجيح مى. خويش ناميدناد از عايشه ). 127آيه ... (و يستفتونك في النساء ا اس ن حسن قاص ب د ب ابو بكر احم

ه ) ص(كند كه مردم درباره زنان از پيغمبر روايت مى ز آي 3فتوا خواستند، آيه باال و نيورد يتيمگان » ترغبون أن تنكحوھن «عايشه گويد قسمت . ھمين سوره نازل گرديد در م

دون ا، ب دار زيب ان مال ا زن لمانان را از ازدواج ب كم بھره از جمال و مال است و خدا مسان بى شوھر رعايت عدالت، منع كرد، تا به يتيمان فقير و كم جمال بى ميل نشوند و اين .نمانند

.مسلم نيز اين روايت را از طريق ديگر آورده استت ه ... (و إن امرأة خاف ناد از عايشه روايت ). 128آي ا اس ن حارث ب د ب ن احم د ب احم

كند، مى

خواست طالقش شد و مى او صاحب فرزند نمى اين آيه، درباره زنى است كه شوھر از

را : گفت به شوھر مى. دھد و زن به سبب انس يا داشتن اوالد قبلى مايل به جدايى نبود ماال ه ب و را حالل باشد و آي اه دار، حق من ت ده و نگ ار[طالق م ن ك ازل ] در جواز اي ن

.گرديد .اند بخارى و مسلم نيز اين روايت را به طريق ديگر آوردهلمه در ابو بكر حيرى با اسناد از سعيد بن مسيب روايت مى ن مس د ب ر محم ه دخت د ك كن

ل شد ) اش يا سببى ديگر به خاطر پيرى(شوھر به زن . حباله رافع بن صبيح بود بى مياه دار و ھر طور مى. خواست طالقش بدھد و مى ده و نگ خواھى زن گفت مرا طالق م

.گرديد و آيه فوق نازل. با من رفتار كنامين بالقسط ھا الذين آمنوا كونوا قو ه اسباط از سدى روايت مى). 135آيه ... (يا أي كند كود و ) ص(يك فقير و يك غنى اختالفى نزد پيغمبر ر ب ا فقي يلش ب د و آن حضرت م بردن

ن نمى انديشيد كه فقير نمى مى ه در توانسته است بر غنى ظلم كند و خدا جز اي خواست ك .مورد فقير و غنى قسط اعمال شود و آيه باال به ھمين مناسبت نازل گرديد

و رسوله ھا الذين آمنوا آمنوا با ن ). 136آيه ... (يا أي د هللا ب اره عب ه درب د آي كلبى گويا اب سالم و اسد و اسيد فرزندان كعب و ثعلبة بن قيس و جمعى ديگر از مؤمن ن اھل كت

د ه گفتن ه : است ك ورات را ب رآن و ت ز ق ز را و ني ى و عزي و را و موس ا ت د م ا محم يى داريم رسميت م ول ن دس را قب ب مق امبران و كت يم و ديگر پي ه . شناس در رد سخن [آي

.نازل گرديد] ايشانوء من القول الجھر بالس ان شد مجاھد گو). 148آيه ... (ال يحب هللا يد مردى جايى مھمه . و پذيرايى از او به عمل نياوردند ن گون ه در رخصت اي ه شكوه گشود و آي او زبان ب .سر و صدا كردن نازل گرديد

ل عليھم كتابا د اگر ). 153آيه ... (يسئلك أھل الكتاب أن تنز ه گفتن ود است ك اره يھ درب .از آسمان بياور] و بر لوح نوشته[د موسى كتابى يكجا تو به راستى پيغمبرى، مانن

ك زل إلي ا أن يشھد بم ه ... (لكن هللا د). 166آي ر : كلبى گوي زد پيغمب ه ن رؤساى اھل مكرى نمى«: آمده گفتند) ص( ه پيغمب و را ب يديم ت ود پرس ر صدق از يھ ند، شاھدى ب شناس

.گرديد، آيه باال نازل »دعوى خويش بياور

اره درباره گروه). 171آيه ... (ال تغلوا في دينكم ه درب ازل شد ك ھاى مختلف مسيحى ن

.ناميدند عيسى غلو كرده، او را پسر خدا مى ...◌ يستنكف المسيح

ر ). 172آيه ( د) ص(ھيأت نصرانى به پيغمب ا ر: گفتن ا عيب چرا صاحب و موالى م :صاحب و موالى شما كيست؟ گفتند: كنى؟ حضرت پرسيد جويى مى .گويى بنده خدا و فرستاده اوست مى: ام؟ گفتند درباره عيسى چه گفته: فرمود. عيسى

.اين عيب عيسى نيست كه بنده خدا باشد پذيرفتند: پاسخ داد) ص(پيغمبر يفتيكم في الكال ناد ). 176آيه ... (لة يستفتونك قل هللا ابو عبد الرحمان بن ابى حامد با اس

ى ت م ابر رواي ت از ج ه گف د ك ر : كن ودم پيغمب ريض ب ت ) ص(م د و ھف ادتم آم ه عي بد رم بودن واھرم دور و ب ر . خ رض ) ص(پيغمب دم و ع ود آم ه خ د و ب ورتم دمي در ص

راى خواھرانم وصيت مى) ص(يا رسول هللا : كردم الم را ب نم دو ثلث م ود. ك نيك : فرم :گفتم. استه نظر من : سپس برگشت و فرمود. نيك است، و بيرون رفت: فرمود. نصف اى جابر ب

ود. ميرى تو به اين مرض نمى ين نم راى خواھرانت مع رد و دو ثلث ب ازل ك ه ن . خدا آي يفتيكم في الكاللة «: آيه ھمين است: جابر گويد .»... يستفتونك قل هللا

سوره مائده

دى ). 2آيه ... (ال تحلوا شعائر هللا ن ضبيع كن اره شريح ب ه درب ن آي د اي اس گوي ن عب ابان در خارج . به مدينه آمد) ص(ملقب به خطيم نازل شد كه از يمامه نزد پيغمبر ھمراھر ر پيغمب ردم ر: شد و گفت) ص(مدينه گذاشت و خود به تنھايى وارد ب ز م ه چه چي ا ب

د: كنى؟ فرمود دعوت مى د و زكات بدھن . به شھادت ال اله اال هللا، و اينكه نماز بر پا كننشوم، و خطيم گفت نيك است ليكن مشاورانى دارم كه بى نظر آنان به كارى مصمم نمى

وده ) ص(پيغمبر . شايد مسلمان شوم و ايشان را نيز ھمراه بياورم پيشتر به اصحاب فرمر ود م ىب يطان سخن م ان ش ا زب ه ب د و چون برفت دى ك د ش ما وارد خواھ ر ش د ب گوير ود) ص(پيغمب رد : فرم ن م ت، اي رون رف ار بي أتى مك ا ھي د و ب افر وارد ش ره ك ا چھ ب

و . خطيم در بازگشت به گله مدينه برخورد و آن را راند و با خود برد. شود مسلمان نمى . ھر چه جستند نيافتندش

ر ه پيغمب ه ب تن حجاج يمام ك گف د صداى لبي ه رفتن ه مك د ب ال بع ى س يد، ) ص(وقت رس

:فرمودد ه آورده بودن ه مدين انى از گل ك قرب تند، و ي ارانش ھس يم و ي تند . خط لمانان خواس مس

لمان ر مس و از غي د و ل دا را رعايت كني ام خ ه ن ه حرمت شعائر ب د ك ه آم بگيرندش، آي .باشد

ر : سلم گويدزيد بن ا ه پيغمب د و مشركان از ) ص(موقعى ك ه بودن و اصحابش در حديبيشان شدند، اين بر اصحاب گران آمد و در آن حال جمعى از مشركين رفتن به مكه مانعد. رفتند بر ايشان گذشتند به قصد عمره مى ر : مسلمين گفتن ان ب ه ھمكيشان اين ان ك ھمچن

.آيه مورد بحث آمد. گيريم مىما راه بستند، ما نيز راه اينان را ه در حجة ). 3آيه ... (اليوم أكملت لكم دينكم اين آيه روز جمعه، بعد از ظھر روز عرف

) گوش شكافته -(سوار بر ناقه عضباء ) ص(الوداع سال دھم ھجرت نازل شد و پيغمبر .بود

زد ىعبد الرحمن بن حمدان با اسناد از طارق بن شھاب روايت م كند كه مردى يھودى نخوانيد كه اگر بر ما اى در كتابتان مى عمر آمد و گفت يا امير المؤمنين شما مسلمانان آيه

ى د م ود آن روز را عي ده ب ازل ش رفتيم ن دام است؟ گفت. گ ه ك يد آن آي ر پرس وم : عم اليدا من روز و ساعت ن... أكملت لكم دينكم ه خ م مىعمر پاسخ داد ب م زول آن را ھ . دان

ن روايت . غروب روز عرفه بود، آن روز كه عرفه به جمعه افتاد بخارى و مسلم نيز اي .اند را به طريق ديگر آورده

ار روايت مى ن عم اس حاكم ابو عبد الرحمن شادياخى با اسناد از عباد ب ن عب ه اب د ك كنود اگ: آيه باال را قرائت كرد، و يك يھودى كه آنجا بود گفت ازل شده ب ا ن ر م ر اين آيه ب

ى رار م د ق زول آن را عي م روز ن اس پاسخ داد. دادي ن عب د : اب ك عي ه در ي ن آي ا اي اتفاق .»1«توأمان نازل شد، جمعه و عرفه با ھم

ع روايت مى). 4آيه ... (يسئلونك ما ذا أحل لھم و راف ناد از اب ا اس د ابو بكر حارثى ب كنود) ص( پيغمبر: كه گفت ر : مرا به كشتن سگان امر فرم ردم از پيغمب يدند ) ص(م پرس

ى نيست؟ از اين سگان كه فرموده) ص(يا رسول هللا ده حالل ا را فاي ا م ه -اى بكشند آي آي ابو عبد هللا حاكم نيز. فوق در پاسخ آمد كه از شكار به وسيله سگان تعليم يافته بخوريد

__________________________________________________ ازل شده و ) 1( يعيان در غدير خم ن اق ش دد و اتف مترجم گويد قسمت مورد بحث آيه، بنابر اخبار متع

اقر .: ك. از جمله ر(مربوط به جانشينى على بن ابى طالب عليه السالم است د ب نمونه بنيات دكتر محم ).271 -267محقق ص ص

ه م تحريم بعضى خوردنىخورد حك اى كه به چشم مى نكته ن آي ام اضطرار در اي ه ھنگ ا، و تجويز ب ھ .ھست، كه صدر و ذيل آيه با قسمت ميانى آن ظاھرا وحدت موضوع ندارد

و . در صحيح خويش اين روايت را آورده است ول اب ن قصه از ق مفسران در شرح اياذن ) ص(پيغمبر . آمد و اذن خواست) ص(اند كه جبرئيل بر در پيغمبر رافع نقل كرده

اى فرستاده خدا ترا اذن : بيرون رفت و گفت) ص(پيغمبر . داد اما جبرئيل درون نيامدمدخول دا ل گفت. دي ه: جبرئي تگان وارد خان ا فرش ن م ى، الك ا بل ه در آن سگ ي اى ك

ه جست. شويم تصوير باشد نمى د و تول د وجو كردن د. اى در اطاقى يافتن ع گوي و راف : ابر والى ) ص(پيغمب ه ع ا ب ذارم ت اقى نگ ده ب ه زن گى را در مدين رد س ر ك ن ام ه م ب

ه آبادى( يدم و سگى از آن ز) ھاى بيرون مدين اس مىرس ه پ افتم ك ر آن زن . داد نى ي برو و . رقت كردم و آن سگ را نكشتم و باز گشتم و حكايت باز گفتم ود ب حضرت فرم

از اين سگان كه كشتن فرمودى : آمده پرسيدند) ص(مردم نزد پيغمبر . آن را نيز بكش آيا ما را فايده حاللى نيست؟

ر پاسخى نداد تا آيه باال نازل شد، و پي) ص(پيغمبر دارى سگ) ص(غمب ايى را نگھ ھار . اى ندارد نھى نمود اى دارند اجازه داد و از نگھدارى سگى كه فايده كه فايده سگ ھ

اند ان و آزار برس ه زي ده را ك ند، و سگ. و گزن ود بكش ا فرم ى ضرر را رھ اى ب ھ .سازند

ن مھلھ: سعيد بن جبير گويد د ب اتم طائى و زي ن ح ل آيه مورد بحث در جواب عدى بر (طائى ل لقب داشت و پيغمب د الخي ه زي ر داد) ص(ك د الخي دو لقب زي ده ) ب ازل ش ن .است

از شكار مى: گفتند) ص(اين دو به پيغمبر ازى و ب ازى ما با سگان ت يم و ت ھاى آل كند درع و آل حوريه، گاو وحشى و آھو و سوسمار مى ح بعضى را مى. گيرن يم و ذب رس

ن شكارھا چه مي كنيم و بعضى نرسيده مى مى ا از اي رده، آي ه را حرام ك دا ميت د و خ رنورد بحث ه م ا حالل است؟ در آي ر م ز ب ات«چي ده، و » الطيب ح ش ات ذب ى حيوان يعن

.يعنى سگان و ديگر جانوران شكارى تعليم يافته و دست آموز» الجوارح«يكم إذ عل ت هللا روا نعم وا اذك ذين آمن ھا ال ديھم يا أي يكم أي طوا إل وم أن يبس م ق ه ... (ھ آي

11.( د هللا انصارى روايت ن عب ابر ب ناد از ج ا اس سعيد بن محمد بن احمد بن جعفر مؤذن ب

ى ان و م ه غطف ه طايف ارث، ب ن ح ورث ب ام غ ه ن ارب ب ه مح ردى از طايف ه م د ك كنت د، آرى ام: محارب گف م؟ گفتن د را بكش ا محم واھى كشت؟ گفت آي ه خ ا او را چگون

روى نھاد، در حالى ) ص(كشمش و به سوى پيغمبر تازم و به حيله مى ناگھانى بدو مىاه : آن مرد گفت. كه حضرت نشسته بود و شمشير در كنارش يا محمد شمشيرت را نگ

اه كن: كنم؟ فرمود ل . نگ ان داد و قصد قت يد و تك غورث شمشير را برداشت و بركشآنگاه پرسيد آيا . نمود اما خدا اراده وى را سست كرده، منصرفش ساخت) ص(پيغمبر

با : نه، گفت: ترسى؟ فرمود از من نمى

ود ن است فرم ير در دست م ه شمش ى: آنك ظ م را حف دا م د خ ير را . كن ورث شمش غ

.غالف كرد و به حضرت پس داد، و آيه فوق فرود آمدراھيم ن اب د ب ىاحم ابر روايت م ناد از ج ا اس ى ب ر ثعلب ه پيغمب د ك ى ) ص(كن در منزل

ايه ا س دند ت ده ش د و فرود آمد و اصحاب در خارستان پراكن د و استراحت كنن اى بجويند و شمشير را برداشته رو . سالحش را بر درختى آويخت) ص(پيغمبر يك اعرابى آم

را از من محافظت مى) ص(به پيغمبر ودك كرد كه چه كسى ت د؟ فرم دا و دو سه : ن خصحابه ) ص(عرب شمشير را غالف كرد و پيغمبر . بار اين سؤال و جواب تكرار شد

زد ) ص(را صدا زد، آمدند و پيغمبر ى ن ه اعراب حكايت با ايشان باز گفت، در حالى ك .حضرت نشسته بود و حضرت، او را مجازات نكردد يكى از اصحاب پيغم ه گوين ا مجاھد و كلبى و عكرم ه ب لم را ك ى س ن از بن ر، دو ت ب

د . پيمان عدم تعرض داشتند، كشت) ص(پيغمبر طايفه مقتوالن براى طلب خونبھا آمدنر ن ) ص(و پيغمب رحمن ب د ال ه و عب ى و طلح ان و عل ر و عثم ر و عم و بك راه اب ھم

ول از اى دو مقت راى خونبھ ا ب د ت ى نضير رفتن ود بن ن اشرف و يھ زد كعب ب عوف ن .الى بگيردايشان كمك م

ده ا آم راى حاجتى اينج ه ب ا آنچه گفتند يا ابا القاسم اكنون ك اى بنشين و غذايى بخور تى يم م ز حاضر كن واھى ني ر . خ ديگر ) ص(پيغمب ا يك ان ب تند، و يھودي اران بنشس و ي :گفتند

بر محمد بھتر از اين دست نخواھيم يافت، كيست كه بر پشت بام رود و سنگ بزرگى ا من مى: ؟ عمر بن حجاش بن كعب گفتبر او بيفكند روم، و آسيا سنگ گرانى آورد تر ر پيغمب د) ص(ب ر . بيفكن ه پيغمب د و ب ل آم ت و جبرئي تش را بگرف الى دس داى تع خ

.از آنجا بيرون شد، و آيه مورد بحث نازل گرديد) ص(پيغمبر . خبر داد) ص(و و رس اربون هللا ذين يح زاء ال ا ج ه ... (له إنم د هللا ). 33آي ن عبي د ب ر احم و نص اب

ه روايت مى] بن مالك[مخلدى با اسناد از انس ه عكل و عرين ه گروھى از طايف د ك كنر زد پيغمب د) ص(ن ده گفتن ا : آم ه م ه ب واى مدين رميم و ھ بز و خ ت س ل دش ا اھ م

.سازد نمىي) ص(پيغمبر ل شوند و از ش ه منتق رق مدين ه ق ه ب ه اجازه داد ك ول شتران تغذي ر و ب .نمايند

د ان را كشته شتران را بردن ا چوپ ر . در آنج ده) ص(پيغمب تاد ردشان را ع اى را فرسده، چشمان د و دست و پاھاشان بري د و آوردن د و در گرفته پيداشان كردن شان را كندن

ره ه(ح نگالخ مدين د) س ت بميرن ان حال ه ھم ا ب د ت ان كردن اال . رھاش ه ب د آي اده گوي قت .مسلم ھمين روايت را به طريق ديگر آورده است. درباره اينان نازل شد

ارقة فاقطعوا أيديھما ارق و الس رق : كلبى گويد). 38آيه ... (و الس ن ابي درباره طعمة ب

.گذشت) سوره نساء 105ذيل آيه (است كه داستانش س ا الر ھ ا أي ر ي ي الكف ارعون ف ذين يس ك ال ه ... (ول ال يحزن ن ). 41آي د ب و بكر احم اب

ه يھودى سر ن عازب ك راء ب ناد از ب ا اس رد ب ر من امالء و روايت ك حسن حيرى بد زانى را در . گذشت) ص(اى به پيغمبر تراشيده و شالق خورده حضرت پرسيد آيا ح

ه ين يافت ان چن د؟ يھود كتابت ىاي د بل ان گفتن ر . ي ار ) ص(پيغمب ودى را احض وانى يھ جه ين يافت ان چن د زانى را در كتابت ا ح ه آي د؟ پاسخ فرمود و او را به خدا سوگند داد ك اي

سنگسار -(در كتاب ما حد زانى رجم . گفتم دادى راست نمى نه و اگر سوگندم نمى: دادردن ى) ك ى يك ود وقت اد ب ا زي راف م ين اش ا ب ا زن ت ام ا اس رم زن ه ج ان را ب از آنى ى م را نم د اج رفتيم ح ى گ ا م ب زن ه مرتك ى از عام ر يك رديم و اگ راء ك د اج د ح شه يكسان اجراء شود، مى ر ھمگان ب گرديد، تا گفتيم بياييد بر مجازاتى توافق كنيم كه ب

خدايا، من : فرمود) ص(پيغمبر . پس سر تراشى و شالق را به جاى رجم تعيين كرديمده مىبراى ا د زن ابود كردن ه ن ات ولين بار امر تو را ك ود و آي نم و دستور رجم فرم ك

.نازل گرديد) و كفار به طور كلى(در مورد يھود 47 -41ر ابو عبد هللا بن اسحاق با اسناد از براء بن عازب روايت مى ه پيغمب د ك يك ) ص(كن

ورد ب. مرد و زن يھودى زنا كار را سنگسار فرمود ه براء آيه م ا آخر آي 47حث را تن . قرائت كرد و گفت اينھا درباره كفار به طور كلى است ق ديگر اي ه طري مسلم نيز ب

.روايت را آورده استور دى و ن ا ھ وراة فيھ ا أنزلنا الت ه ... (إن ا ). 44آي د فارسى ب ن محم د حسن ب و محم اب

ى در ح اسناد از زھرى روايت مى راى من كند كه مردى مزن ن مسيب ب ضور سعيد بد ا كردن زد . از ابو ھريره روايت كرد كه مرد و زنى يھودى زن د داورى ن بعضى گفتن

ر ن پيغمب ر از رجم داد ) ص(اي ه كمت وى ب ه تخفيف است، اگر فت ه مبعوث ب ريم ك ببرديم پذيريم و نزد خدا حجت مى مى و را اجرا ك پس . آريم كه حكم يكى از پيام آوران ت

. آمدند كه در مسجد با اصحاب نشسته بود و حكم زنا را سؤال كردند) ص(غمبر نزد پيه -(جوابى نداد و به سوى مدراس ) ص(پيغمبر تاد و ) قرائتخان ر در ايس ت، ب ان رف آناى شما را به خدايى كه تورات را بر موسى فرستاد سوگند مى: فرمود م زن ه حك م ك دھ

:محصن را چگونه يافتيد؟ گفتنددن سر ترا ر االغى و گرداني ر پشت ب رد پشت ب ردن زن و م شى و شالق و سوار ك ميان

ردم ود. م اكت ب وانى س ان ج ر . در آن مي ه ) ص(پيغمب ت ب اموش ياف ون وى را خ چ

ورات : جوان گفت. اصرار سوگندش داد ا در ت م زن دا چون سوگندمان دادى، حك ه خ بزن و : فيف داديد؟ جوان گفتپس چرا حكم خدا را تخ: پرسيد) ص(پيغمبر . رجم است

سپس مردى از سران . مردى از نزديكان پادشاه زنا كردند و نگذاشت رجم اجرا گرددا آن د ت اوندانش گفتن د خويش راء كنن م اج تند حك ون خواس رد و چ ا ك ان زن و بزرگ

ر مجازات خويشاوند پادشاه سنگسار نشود نمى د و ھمگان ب گذاريم اين را سنگسار كننورات را اجرا ) ص(پيغمبر . اق نمودندتر اتف سبك م ت ار حك فرمود من بر اين دو زنا كنيده. كنم و دستور سنگسار داد مى ه زھرى گويد ش م آي ازل 44اي ورد ن ن م ده در اي مائ

لموا«شده است، و مقصود از ذين أس ون ال بي ر » الن ه پيغمب . اسالم است) ص(من جملر وايت مىزھرى از سالم از ابن عمر ر ه چون پيغمب د ك دستور سنگسار آن ) ص(كن

ى ل م ه دست خويش حاي ه ب دم ك ود دي م خ ه چش ا زن را از ضربات دو را داد ب د ت ش .سنگ حفظ كند

ه : ابن عباس گويد). 49آيه ... (و أن احكم بينھم بما أنزل هللا ود من جمل چند تن از يھاييم كعب بن اسيد و عبد هللا بن د را بيازم صوريان و شاس بن قيس گفتند برويم و محم

د، خود مى ا محم د ي د و گفتن م و آمدن ان و يا از دينش به در آوري ا از بزرگ ه م دانى كروى مى ين دانشمندان يھوديم و اگر ما به تو بگرويم يھود مخالفتى نكرده پي د، و ب نماين

م اى خصومتى ھست و تو را حكم قرار داده ما و عده ه ايشان حك ا و علي ه م م، اگر ل ايه ) ص(پيغمبر . كنى ايمان آوريم و تصديق تو كنيم از پيشنھاد ايشان امتناع ورزيد و آي

.باال نازل شدخذوا اليھود و النصارى ھا الذين آمنوا ال تت ه ... (أولياء يا أي ه عوفى ). 52 -51آي عطي

:گويده حاضر ) ص(به پيغمبر عبادة بن صامت ود ھست ك گفت مرا دوستان بسيار ميان يھ

د . كنم جويم و از دوستى يھود تبرى مى به يارى منند ليكن به خدا و رسولش پناه مى عبت ى گف ن اب ى: هللا ب ه م د حادث ن از ب ا م ى ام رى نم ود تب تى يھ م و از دوس ويم ترس . ج

ر اب، اگر سودى ا) ص(پيغمب ا الحب ا اب ود ي ن صامت فرم ادة ب ه عب ود ب ز دوستى يھى د م را باش ز ت د آن ني ه . رس ذيرفتم، و آي ت پ ى گف ن اب د هللا ب دين 52 -51عب ده ب مائ

.مناسبت نازل گرديد و رسوله و الذين آمنوا كم هللا د). 55آيه ... (إنما ولي د هللا گوي ن : جابر بن عب د هللا ب عب

جمعى از ) ص(يا رسول هللا : آمد و گفت) ص(نزد پيغمبر ) مان شدهيھودى مسل(سالم ه د و سوگند خورده بنى قريظه و بنى نضير از ما جدا شده و از نزد ما رفت ا ان ه ب د ك ان

ما ننشينند، و ما

ازل شد . را به سبب دورى راه، معاشرت اصحاب تو ممكن نيست اال در پاسخ ن آيه ب

ر و ود) ص(پيغمب ت فرم ان قرائ دا و . برايش تى خ ا را دوس د م دند و گفتن نود ش خشت س اس ؤمنين ب ولش و م ى. رس ت را م ن رواي ر اي ى نظي ى كلب د آورد و م ه : افزاي آي

.نازل گرديده كه در حال ركوع نماز انگشتريش را به سائل بخشيد) ع(درباره على ت م اس رواي ن عب ناد از اب ا اس ر تميمى ب و بك اران ىاب ا ي ن سالم ب د هللا ب ه عب د ك كن

ده لمان ش ر مس زد پيغمب ا رسول هللا ) ص(اش ن د ي ده گفتن ا دور است و ) ص(آم راه مده و قسم مجلس و سخنگويى نداريم، و قوم ما، ما را به سبب مسلمان شدن از خود ران

د و ا خورده د و ندھن ا زن نگيرن د و از م ينند و سخن نگوين ا ننش ا م ه ب د ك ا ان ر م ن ب ي .سخت است

وا«: فرمود) ص(پيغمبر و رسوله و الذين آمن كم هللا ر »إنما ولي ه ) ص(، سپس پيغمب بوع ى در رك ام و برخ د، برخى در قي از بودن ال نم ردم در ح ت و م جد رف وى مس . س

گشترى بلى اين ان: حضرت سائلى را ديد از وى پرسيد آيا كسى به تو چيزى داد؟ گفتا : چه كسى داد؟ سائل گفت: سؤال فرمود. طال را به من دادند تاده است و ب ه ايس آن ك

رد) ع(دست به على بن ابى طالب ر . اشاره ك ود؟ ) ص(پيغمب التى ب يد در چه ح پرست ائل گف وع: س ال رك ر . در ح ت ) ص(پيغمب م قرائ د را ھ ه بع يد و آي ر كش ر ب تكبي

: فرمود ھم الغالبون و من يتول هللا .و رسوله و الذين آمنوا فإن حزب هللاا زوا و لعب نكم ھ ذوا دي خ ذين ات خذوا ال ھا الذين آمنوا ال تت ه ... (يا أي اس ). 57آي ن عب اب

:گويددند و رفاعة بن زيد و سويد بن حارث كه اظھار مسلمانى كرده بودن د، منافق شناخته ش

ى ان دوستى م ا ايش لمانان ب د بعضى مس اال . كردن ه ب ان(آي ازل ) در نھى دوستى ايش ن .گرديد

ا زوا و لعب ذوھا ھ خ الة ات ى الص اديتم إل ه ... (و إذا ن د). 58آي ى گوي ؤذن : كلب چون م

ول هللا ى) ص(رس را م از ف ه نم ه ن ب لمانان ب د و مس ىخوان از حاضر م ود م دند يھ شى يم م وع كن رويم و رك از ب ه نم ريح ب خند و تف د محض ريش د برخيزي دين . گفتن ه ب آي

.مناسبت نازل گرديدر : سدى گويد ؤذن ب ه چون صداى م آيه باال درباره يكى از مسيحيان مدينه نازل شد ك

ى د م الت محم ه رس ھادت ب ى) ص(خاست و ش ى م ن م ت داد، اي ش «: گف و آت دروغگانواده. »گيردب د، از دست خادمش تا شبى در حالى كه خودش و خ اش در خواب بودن

به گفته مفسران ديگر وقتى كفار . اى جست و خانه آتش گرفت و ھمگى سوختند شراره يا محمد چيز: و اصحاب آمده گفتند) ص(صداى اذان شنيدند، نزد پيغمبر ) اھل كتاب(

ز و دعت آمي ابقهب ى س ر اى آورده ب ن اذان ب ا اي ه ب رى دارى ك وى پيغمب ر دع اى اگ

اء و كتب و رسل . كنى خالف پيغمبران پيشين رفتار مى ود انبي ز خوبى ب اگر اذان چيد ى بودن راع . سابق بر تو اول ا اخت ز از كج ر آمي د گوش آزار كف ن صداى شتر مانن اي

ه سوره فصلت در پاسخ 33اين آيه، و آيه -اى؟ كرده ازل شد ك وال «ن ن ق ن أحس و م و عمل صالحا ن دعا إلى هللا .»...مم

ئكم بشر من ذلك مثوبة عند هللا اى يھودى عده: ابن عباس گويد). 60آيه ... (قل ھل أنبر زد پيغمب ول دا) ص(ن ران را قب ك از پيغمب دام ي يدند ك ده پرس رى؟ حضرت پاسخ آم

ماعيل و اسحاق و : داد راھيم و اس ر اب ه ب ده و آنچ ازل ش ن ن ه م ه ب دا و آنچ ه خ ن ب مر از ران ديگ ى و پيغمب ى و عيس راى موس ه ب ينان او، و آنچ وب و جانش يعقليم ا ھمگى تس ذارم و م رق نگ پروردگارشان آمده ايمان دارم، بين ھيچ يك از ايشان ف

ن وقتى اسم عيسى آمد ي. خداييم ى از دي دا دين ه خ د ب ھوديان منكر نبوت او شدند و گفتنداريم) تر بى مايه(تر شما در دنيا و آخرت كم بھره ورد بحث در . و بدتر سراغ ن ه م آي

تر از ھمه، يھوديان ملعون و مغضوب و مسخ شده پاسخ ايشان نازل گرديد كه بد كيش .بد عاقبت گمراھند

سول بلغ م ھا الر ه ... (ا أنزل إليك من ربك يا أي ر ). 67آي روايت ) ص(حسن از پيغمبه : كند كه فرمود مى تم ك چون خدا مرا به رسالت برانگيخت احساس عجز كردم و دانس

يم داشت ود و نصارى ب ريش و يھ ه . بعضى مردم دروغگويم شمارند حضرت از ق آي .نازل گرديد) در تشجيع حضرت(

ىابو سعيد محمد ب وق ن على صفار با اسناد از ابو سعيد خدرى روايت م ه ف ه آي د ك كن .نازل گرديد) ع(على ) اعالم واليت(روز غدير خم در مورد

اس ن الن مك م يعص ه ... (و هللا د). 67آي ه گوي ر : عايش بى پيغمب واب ) ص(ش ى خ بكاش آدم خوب و اليقى :شود؟ فرمود شما را چه مى) ص(بود پرسيدم يا رسول هللا مى

ر . در اين ميان صداى اسلحه شنيدم. كرد ما را حراست مى يد كيست؟ ) ص(پيغمب پرسر سعد و حذيفه آمده: جواب آمد يم و پيغمب م حفاظتت كن ه ) ص(اي ه زمزم ا آنك د ت خوابي

ود ازل شده ب وق ن ه ف ه آي حضرت برخاست و سر از . حضرت را در خواب شنيدم ك .كند ده فرمود برگرديد كه خدا مرا حفظ مىقبه چرمين بيرون كر

)ص(كند كه پيغمبر اسماعيل بن ابراھيم واعظ با اسناد از ابن عباس روايت مى

ه شد، يعنى ابو طالب عده حفاظت مى اى از بنى ھاشم را به حفاظت او گماشته بود تا آياز مى و طالب ب د و اب ازل گردي راى حضرت بف مورد بحث ن تد، خواست محافظ ب رس

.دارد خدا مرا از شر جن و انس نگه مى! فرمود يا عمود وا اليھ ذين آمن داوة لل اس ع د الن دن أش ه ... (لتج ات ). 86 -82آي ده 86 -82آي مائ

ر : ابن عباس گويد. درباره نجاشى و اطرافيانش نازل شد ر جان ) ص(پيغمب ه ب در مكى يدتر اصحابش از مشركان م ا جمعى از . س عود را ب ن مس ب و اب ى طال ن اب ر ب جعف

م نمى: اصحاب به حبشه فرستاد و فرمود د و نجاشى پادشاھى عادل است، خود ظل كنز مى م ني انع ظل لمانان را گشايش داد. شود م دا مس ا خ د ت زد نجاشى رفتن ده ن . و آن ع

راى ه ب اتى ك يد از آي دند پرس ر نجاشى وارد ش لمانان ب ه مس وقعى ك ده م ازل ش ما ن شى زى م د چي د؟ گفتن د: داني ان بودن ان و راھب رش كشيش د و دور و ب ت بخواني ى گف . بل

مسلمين آياتى را تالوت كردند مسيحيان از آن حقيقت كه دريافتند اشكشان جارى شد و .اشاره به ھمين داستان است 83 -81آيه

ن زبي ر و عروة ب ن جبي ناد از سعيد ب ا اس د فارسى ب ن محم ره روايت حسن ب ر و غيتاد ، عمرو بن اميه ضمرى را با نامه)ص(كند كه پيغمبر مى . اى به سوى نجاشى فرس

ت ى رف زد نجاش رو ن ر . عم ه پيغمب ى نام ر ) ص(نجاش ر و ديگ د و جعف را خوانرآن : پناھندگان را طلبيد و راھبان و كشيشان را نيز احضار نمود و به جعفر گفت از ق

آن مسيحيان به قرآن ايمان آورده چشمانشان . ا تالوت نمودجعفر سوره مريم ر. بخوانة ( 83تا آخر آيه 82پر اشك شد، و آيه ود ربھم م دن أق ازل ...) و لتج اره ايشان ن درب

.گرديده استأتى مركب از د و نجاشى ھي ديگر مفسران گويند جعفر و ياران از حبشه به مدينه آمدن

ن از : وش با ايشان ھمراه كردھفتاد مرد پشمينه پ ن از حبشه و ھشت ت شصت و دو تام و ه و ادريس و اشرف و تم راى راھب و ابرھلي شام، كه اينان عبارت بودند از بحي

ن ثم و ذر و ايم ر . ق زد پيغمب ان ن ان ) ص(اين ر ايش س را ب وره ي د و حضرت س آمدن .قرائت فرمود

.ر عيسى نازل شدگريستند و گفتند چه قدر شبيه است به آنچه بى احمد بن محمد عدل با اسناد از سعيد بن جبير روايت مى د در معن ين «كن يس نھم قس م

بر ) ص(سى تن از نيكان برگزيده و فرستاده نجاشى بودند كه پيغمبر : گفت» و رھبانا .ايشان سوره يس را قرائت فرمود و به گريه افتادند، و آيه مورد بحث نازل گرديد

لكم موا طيبات ما أحل هللا ھا الذين آمنوا ال تحر ابو عثمان بن). 88 -87آيه ... (يا أي

ر ابى عمرو مؤذن با اسناد از ابن عباس روايت مى د ) ص(كند كه مردى نزد پيغمب آم

دا مى كه ھرگاه گوشت مى ه زن پي ل ب ر خود حرام ك خورم تماي ذا گوشت را ب نم، و ل .مائده درباره آن مرد نازل گرديد 88 -87آيه . ام كرده

ه را ) ص(مفسران گويند پيغمبر رد و ھم ر نشست و توصيف قيامت ك ر منب روزى بن ان ب ه عثم حاب در خان ن از اص تند و ده ت د و گريس ت آمدن ه رق ى ب انيد ھمگ ترس

ى طالب و كه عبارت بودن(مظعون جمحى گرد آمدند ن اب ى ب د از ابوبكر صديق و علداد ه و مق ى حذيف ولى اب عبد هللا بن مسعود و عبد هللا بن عمر و ابوذر غفارى و سالم م

ن مضر ل ب ه روزه) بن اسود و سلمان فارسى و معق ر آنك دند ب دارى و و ھمداستان شب ده ش د و رھباني زن ى نخورن بند و گوشت و چرب تر نخس ر بس د و ب يش دارى كنن ت پ

د د و آلت مردى ببرن ر . گيرن ه پيغمب ر ب ن خب رد و ) ص(اي يد ايشان را احضار ك رسه م چه تصميم گرفت ر دھ ما خب ه ش ا ب ود آي ا رسول هللا فرم د ي د؟ عرض كردن ) ص(اي

ه نفس شما را . نظرى جز خير نداشتيم تم، بلك فرمود من مأمور به روش رھبانيت نيسه بر شما حقى است، روزه بگيريد و ا د ك فطار كنيد، شب زنده دارى كنيد و نيز بخوابي

انم خوابم و بيدار ھم مى من مى رم و افطار مى روزه مى. م ى گي نم، و گوشت و چرب كر . خورم، و ھر كس از سنت من روى برگرداند از من نيست نيز مى ) ص(آنگاه پيغمب

ود د و فرم ه خوان ه خطب ردم رفت ده: به جمع م ه ع خوراك و اى زن و چه شده است ك اند؟ عطر و خواب و لذات و نعمات دنيا را بر خويش حرام كرده

ردم كشيش و راھب شويد رك زن و صومعه . من به شما توصيه نك رك گوشت و ت تن من نيست ه . نشينى در دي اد است، و اينك رياضت و رھبانيت امت من روزه و جھ

ا خدا را بپرستيد و شريك براى او قائل نشويد و حج و عمره ب ر پ از ب ه جاى آريد و نمد ان را روزه بداري اه رمض د و م ات بدھي د و زك ت. داري ا ام ما ب يش از ش اى پ ھ

دند الك ش ويش ھ ر خ ختگيرى ب ان سخت . س ر ايش دا ب د و خ ويش سخت گرفتن ر خ بد ھا مى گرفت و اينك بقاياى ايشان را در ديرھا و صومعه ن . بيني ه اي ورد بحث ب ه م آي

ان شده آ. مناسبت نازل گرديد ن عده از اصحاب كه در منزل عثمان بن مظعون ھمپيمه ) ص(بودند پرسيدند يا رسول هللا الى آي يم؟ خداى تع ا سوگند خويش چه كن را 89ب

.كند فرو فرستاد كه خداوند بر سوگند بيھوده و بى ھدف شما را مؤاخذه نمىما الخمر ھا الذين آمنوا إن ابو سعيد بن ابى بكر مطوعى با اسناد ). 91 -90آيه ... (يا أي

كند كه بر جمعى از مھاجران از مصعب و او از پدرش سعد بن ابى وقاص روايت مى وارد

ود ده ب وز تحريم نش يم، و خمر ھن ان كن ام و شراب مھم ه طع را ب ا ت ا . شدم گفتند بي ب

يك خمره شراب داشتند، با ھم خورديم و نوشيديم، و ايشان به بستانى رفتيم كله پخته وا استخوان . موضوع مھاجر و انصار در ميان آمد د، مردى ب اجرين برترن من گفتم مھه رسول هللا . آرواره گوسفند بينى مرا زخمى كرد اال ) ص(شكايت ب ه ب ردم و آي در (ب

.تمسلم نيز ھمين روايت را آورده اس. نازل گرديد) اجتناب از خمردايا عبد الرحمن بن حمدان عدل با اسناد از ابو مسيره روايت مى ه عمر گفت خ د ك كن

ه ا و آي د، 219حكم خمر را به طور قاطع بيان فرم راى عمر خواندن ازل شد ب ره ن بقسوره نساء نازل شد 43آيه . گفت خدايا حكم خمر را براى ما به طور قاطع بيان فرما

عمر پس از . كرد مستان به نماز نزديك نشوند ز ندا مىموقع نما) ص(و مؤذن پيغمبر ه : قرائت آيه باز گفت ا و آي ان فرم اطع بي و 90خدايا حكم خمر را براى ما به طور ق

ون «سوره مائده نازل گرديد تا 91 تم منتھ ل أن يم و بس بس مى: و عمر گفت» فھ كن .كرديم

ه د و ب ر پيش از تحريم خمر وقايعى پيش آم ه از اسباب و ) ص(اطالع پيغمب يد ك رسا : علل تحريم خمر بود از آن جمله داستان زير است ن يحيى ب د ب عبد الرحمن بن محم

ى د روايت مى) ع(اسناد از حسين بن عل ى طالب گفت» 1«كن ن اب ى ب ه عل شتر : ك نيز شترى به من بخشيده بود، و من تصميم) ص(پيرى داشتم از غنايم بدر، و پيغمبر

ول هللا ر رس ه دخت ا فاطم تم ب ده ) ص(داش اع وع ى قينق رى از بن ا زرگ نم، ب ازدواج كه راى وليم ه ب يم ك اقى عوض كن تر چ ا ش تر را ب رويم و آن دو ش م ب ا ھ ه ب تم ك گذاشرده، ھر دو را از ك عروسى مصرف شود و من جوال و جھاز و طناب از دو شترم ب

ودم ه و بازگ. بر در حجره يكى از انصار بسته ب دم ھر دو شتر شقه شده، پي تم و دي شار را . اند جگر و ران آن را برده چشمانم بى اختيار پر اشك شد پرسيدم چه كسى اين ك

د ت؟ گفتن رده اس ى: ك راب م اران ش ا ي ى از انصار ب زل يك ه در من زه ك ورد و حم خ :اى نيز آنجاست، و آن زن چنين خوانده بود مطربه

.ستانه بسته استاى حمزه شتران گرانبار بر آر كارد بر گير و سينه ه ب ابى پخت شان بشكاف و به خون رنگين كن و از گوشت آن كب

اره ا عم ويى اى اب ر ت ارى و فق ا در گرفت د م ه امي وران ك ا بخ ه م روزان ب عله ف و ! ش على عليه السالم. حمزه شمشير كشيده و پيه و ران و جگر شتران بريده و برده بود

__________________________________________________ .اين داستان در كتب تفسير شيعى پذيرفته نشده است). 1(

.رفتم و زيد بن حارثه نيز آنجا بود و ماجرا باز گفته بود) ص(نزد پيغمبر : گويدر ا رسول هللا ) ص(پيغمب تم ي الى؟ گف ى در چه ح ا عل ود ي ين ) ص(فرم ر چن ز ب ھرگ

وده التى نب ه . ام ح اران ب ا ميگس ه و ب ه و ران برگرفت ته و پي را كش تر م زه دو ش حم .خوارى نشسته باده

ه) ص(پيغمبر ه خان ا ب ودم ت اى ردا برگرفت و براه افتاد و من نيز به دنبال حضرت بد: اجازه ورود خواست، گفتند. كه حمزه بود رسيد ا مشغ. بفرمايي يم و آنھ ول درون رفتود ) ص(پيغمبر . شراب خوردن بودند بنا كرد به مالمت حمزه، و حمزه سخت مست ب

ر ه پيغمب داخت و سپس در صورت حضرت ) ص(با چشمان سرخ شده، نگاھى ب انر : خيره شد و گفت تيد؟ پيغمب در من نيس دگان پ ه بن ه وى ) ص(مگر شما ھم دانست ك

داستان از علل تحريم خمر و اين» 1«سخت مست است، برگشت و ھمه بيرون آمديم .بخارى نيز اين روايت را آورده است. بود

الحات جناح فيما طعموا د ). 93آيه ... (ليس على الذين آمنوا و عملوا الص محمد بن عبكند كه روز تحريم خمر من در روايت مى] بن مالك[الرحمن مطوعى با اسناد از انس

ا مى ه بودم و ساقيگرى مىمنزل ابو طلح ادى كردم و شراب خرم اه من ه ناگ خورديم ك :ندا كرد

و طلحه گفت. كردند ھاى مدينه خالى مى ھا را در كوچه خمر تحريم شد و شراب و : اب تتم تم و ريخ ز رف راب را بري رو و ش م ب د. ھ ه : بعضى گفتن الن ك الن و ف ر ف رگ ب م

د كم دارن ازل. شراب در ش دين مناسبت ن ه ب د آي ته (ش اھى نداش ريم گن يش از تح ه پ ك .اند مسلم و بخارى نيز اين روايت را آورده). است

ورد ابو عبد هللا محمد بن ابراھيم مزكى با اسناد از براء بن عازب روايت مى كند در مه مى) ص(برخى از اصحاب پيغمبر د گفت يش از تحريم خمر در گذشته بودن شد كه پ

ه شراب رده خورده مى تكليف آنھا چيست ك ون م د و اكن د ان ازل . ان ورد ن ن م ه در اي آي .گرديد

يب و لو أعجبك ه ... (قل ال يستوي الخبيث و الط د ). 100آي ن عب د ب د هللا محم و عب ابر هللا حاكم با اسناد از جابر روايت مى ه پيغمب ود) ص(كند ك ر شما بت : فرم د ب خداون

ورد . ارى و طعنه بر نسب يكديگر زدن را حرام كرده استپرستى و شرابخو اما در مه ورد ھم ول بخ ه از آن پ ى ك نده و كس اقى و فروش ازنده و س نده و س راب، نوش ش

يك اعرابى. ملعونند

__________________________________________________ راى لوطى دستى و در دوران جاھليت رسم بوده است براى آنكه گشاده) 1( گرى ميزبان ثابت شود ب

ه راى ھمپيال ود ب ال خ ر م تى از غي ام مس رابخوارى و ھنگ ى ش تر م ا ش ه ھ تر ب ا صاحب ش تند ت كشام .: ك. ر(غرامت شتر بھاى گزاف بطلبد ى تم انى، 87/ 2شرح تبريزى بر حماسه اب و منتخب اغ

).73 -5ص ص

ا رسول ال ) ص(هللا برخاست و گفت ي ود و از شرابفروشى م ن ب ار من اي كسب و كر اندوخته ده دارد؟ پيغمب رايم فاي ا ب نم آي دا خرجش ك ود ) ص(ام، اگر در طاعت خ فرم

ر پشه دازه پ ه ان دا ب زد خ اى ارزش اگر در راه حج و جھاد و صدقه نيز صرف كنى ن .نازل گرديد) ص(مبر ندارد كه خداوند جز پاك را نپذيرد و آيه باال در تصديق پيغ

ؤكم م تس د لك ھا الذين آمنوا ال تسئلوا عن أشياء إن تب ه ... (يا أي ى ). 101آي ن اب عمر بى ت م اس رواي ن عب ناد از اب ا اس ى ب رو مزك تھزاء عم ق اس ه طري ى ب ه برخ د ك كن

ود مىمثال كسى كه شترش را . پرسيدند مى) ص(سؤاالتى از پيغمبر رده ب م ك : گفت گ .نازل گرديد) در نھى از سؤال بيھوده(خبر ده شتر من كجاست؟ آيه مزبور

ازل ابو سعيد منصورى با اسناد از على بن ابى طالب روايت مى كند كه چون آيه حج نر ) ص(يا رسول هللا : گرديد بعضى پرسيدند اله است؟ پيغمب داد ) ص(ھر س پاسخى ن

ازل ، واجب مى»آرى«گفتم نه و اگر مى: فرمودتا اينكه بار چھارم گرديد و آيه فوق ن ).كه سؤال بيجا نكنند(شد

كم من ضل إذا اھتديتم ھا الذين آمنوا عليكم أنفسكم ال يضر كلبى از ). 105آيه ... (يا أياس روايت مى ن عب ه پيغمب ابو صالح، و او از اب د ك ه) ص(ر كن ه سوى اھل نام اى ب

د و اگر -كه منذر بن ساوى در آنجا مأمور بود -ھجر فرستاد كه به اسالم دعوتشان كنه اعراب . نپذيرفتند جزيه بپردازند ه را ب ود و ) مشرك(منذر به ھجر رفت و نام و يھ

ذر گزارش داد . ھيچ يك اسالم نياوردند و جزيه پذيرفتند. صابئه و مجوس نشان داد منا از اھل عرب: در پاسخ نوشت) ص(يغمبر پ ا جنگ، ام د و ي د اسالم بپذيرن ا باي ا ي ھ

ر . كتاب و مجوس جزيه بپذير ه پيغمب ذر وقتى نام رد، ) ص(من ر ايشان قرائت ك را بد عرب ه بدھن ه جزي د ك ر كيش خويش ماندن اب و مجوس ب . ھا مسلمان شدند و اھل كت

ا عجبا از محمد كه مدع: منافقان عرب گفتند ه ب ه شده ك دا برانگيخت ى است از سوى خى ه نم اب جزي ل كت ز از اھ وند، و ج لمان ش ا مس د ت ه بجنگ زى را از ھم ذيرد، و چي پ

ذيرفت ر پ ركين ھج ت[مش وس اس ابئه و مج ان ص رب ] مقصودش ركان ع ه از مش ك .آيه در پاسخ آمد. نپذيرفت

ھا الذين آمنوا شھادة بينكم ا ). 107 -106ه آي... (يا أي ى بكر غازى ب ن اب و سعيد ب ابد اسناد از ابن عباس روايت مى ه رفت و آم ه مك د ب ن زي كند كه تميم الدارى و عدى ب

.كردند مىلمانى حضور ه مس ود و در سرزمينى ك راه ب ان ھم ا ايش ريش ب ھم ق ى س ردى از بن م

نداشت

ه ما ترك خويش به. مرگش در رسيد ه ورث ه ب انند آن دو تن سپرد ك د و . اش برس آمدن

ره ام نق د ھمه چيز را دادند به جز ج يده شد گفتن ه طال و چون پرس آن را : اى مشبك ب .ايم نديده

ر زد پيغمب ر ) ص(آن دو را ن د، پيغمب ه ) ص(بردن د ك وگند خوردن ان داد، س سوگندشردرھاش) ص(پيغمبر . اند و خبر ندارند چيزى پنھان نكرده زد جمعى . ان ك ام ن دا ج بع

رد سھمى . ايم از اھل مكه پيدا شد و گفتند از تميم الدارى و عدى بن زيد خريده ورثه ماوند ماست، و ام خويش ن ج ه اي د ك به دعوى برخاستند، و دو تن از ايشان شھادت دادن

دارى راست يم ال د و تم ن زي احق نمى گواھى ما از عدى ب ر است، و ن وييم ت ه . گ دو آي .به اين مناسبت نازل گرديد 106و 107

سوره انعام

لنا عليك كتابا في قرطاس اره مشركين : كلبى گويد). 8 -7آيه ... (و لو نز ه درب ن آي ايا نوشته: مكه نازل شده است كه گفتند اريم ت ان ني ا يا محمد به تو ايم دا ب اى از سوى خ .ه آن از سوى خدا است و تو فرستاده خدايىچھار فرشته گواه نياورى ك

ار ل و النھ ي اللي كن ف ه ... (و له ما س اس روايت مى). 13آي ن عب ه كلبى از اب د ك كنا مى) ص(كفار مكه نزد پيغمبر د م ده گفتن ن دعوى آم دى، اي ه سبب نيازمن و ب يم ت دان

.اى بنياد نھادهو ه ت ه مىما ھر يك سھمى از مال خويش ب رد مك دترين م ه ثروتمن ه طورى ك يم ب دھ

.آيه در جواب نازل شد. شوى، تا از سخن خويش برگردىھادة قل أي شي ر ش ه ... (ء أكب د). 19آي د: كلبى گوي ه گفتن د : سران مك ا محم ) ص(ي

ه د ك ار كردن يديم اظھ ود و مسيحيان پرس د، و از يھ نديديم كسى رسالت ترا تصديق كنر نخوردهبه اب خودشان ب د نام و نشانى تو در كت راى ادعاى رسول . ان واھى ب پس گ

.بودن خود بيار .آيه در پاسخ نازل گرديدك تمع إلي ه ... (و منھم من يس اس ). 25آي ن عب ه اب ه گفت و صالح(ب و ) در روايت اب اب

يبه و امي ه و ش ن حارث و عتب رة و نضر ب ن سفيان و وليد بن مغي ى ب ن خلف و اب ة ب خلف از

گويد؟ نضر آيات قرآن را شنيدند و ھمگى از نضر پرسيدند محمد چه مى) ص(پيغمبر :گفت

زى نمى بش مى قسم به صاحب كعبه من چي م، ل ه مى فھم زى زمزم د و چي ن جنب د اي كنھاى كھن نضر داستان. كنم ھاى پيشينيان است كه من براى شما حكايت مى ھمان افسانه

ذت مى يار به ياد داشت و نقل مىبس د كرد و قريش از سخنان وى ل ه در پاسخ . بردن آي .وى نازل شد

ه أون عن ه و ين ون عن ه ... (و ھم ينھ ن ). 26آي ناد از اب ا اس دان ب ن عب رحمن ب د ال عباس روايت مى ر عب ه مشركان را از آزار پيغمب و طالب است ك اره اب ه درب ه آي د ك كن

ن . گرفت داشت ليكن خود نيز فاصله مى باز مى) ص( ار و قاسم ب ن دين نظر عمرو بد. مخيمر نيز ھمين بوده است ر : مقاتل گوي ه ) ص(پيغمب ود و او را ب و طالب ب زد اب ن

ر اسالم دعوت مى تند دعوت پيغمب ده از وى خواس نمود كه قريش بر ابو طالب گرد آم :را رد كند، ابو طالب چنين سرود) ص(

را ن، ت به خدا تا در بستر خاك بيارمم نگذارم بر تو دست يابند دعوت خويش آشكار ك .بشارت باد و چشمت روشن بر تو باكى نيست و ترا چشم زخمى نرسد

ى آورده ود دين ت نب نام و مالم يم دش ر ب ان است و اگ رين ادي د از بھت ى تردي ه ب اى ك

.»1«گرويدم ديدى كه آشكارا بدان مى مى .تعالى آيه فوق را در اين موضوع فرو فرستاد و خداى

اس ه روايت والبى(محمد بن حنفيه و سدى و ضحاك و ھمچنين ابن عب ه) ب ه گفت د آي انده اره ع ورد بحث درب د م روان محم ه از پي د ك ازل ش ه ن ار مك اع ) ص(اى از كف دف

.كردند مى .جستند در عين حال شخصا دورى مى

ذ ك ال ه ليحزن ون إن ه ... (ي يقول د). 33آي ن : سدى گوي و جھل ب ن شريق و اب اخنس با . ھشام با ھم مالقات كردند ه من بگو آي اخنس پرسيد يا ابا الحكم اينجا كسى نيست، ب

به خدا محمد راستگوى است و ھرگز : محمد راستگو است يا دروغگو؟ ابو جھل گفته و سقايت و پرده )لوا(دروغ نگفته، اما اگر بر منصب علمدارى دوة ك دارى و دار الن

اوالد قصى بن كالب دارند

__________________________________________________ .م -.داند، و واقع ھمين است شيعه، به حق، حضرت ابو طالب را مسلمان مى) 1(

.ماند؟ و اين آيه بدين مناسبت نازل شد ىنبوت نيز افزوده شود براى ديگر قريش چه مد . بر ابو جھل و دوستان او گذشت) ص(پيغمبر : ابو ميسره گويد ا محم د ي ) ص(گفتن

يم دانيم و راستگو مى به خدا ما ترا دروغگو نمى ريم. دان را منك ا وحى و رسالت ت . امذيب نمى را تك دا را منكر مى آيه آمد كه آن ستمگران ت ات خ ه آي د بلك ل . شوند كنن مقات

ه د ك ن كالب آم ن قصى ب اف ب د من ن عب ل ب ن نوف ن عامر ب گويد آيه درباره حارث بد : گفت كرد اما در خلوت و در خانه خويش مى را تكذيب مى) ص(آشكارا پيغمبر محم

.دانم اھل دروغ نيست و او را راستگو مىھم بالغداة و د هللا ). 52آيه ... (العشي يريدون وجھه و ال تطرد الذين يدعون رب و عب اب

ى اص روايت م ه الرحمن بن محمد بن احمد بن جعفر با اسناد از سعد بن ابى وق د ك كنازل شد الل ن داد و ب ار و مق ن مسعود و صھيب و عم اره من و اب ه درب ه . آي ريش ب ق

ان را از خود گفتند ما دوست نداريم دنباله رو اين چني) ص(پيغمبر يم، اين ن كسان باشتاد) ص(خدا داند در دل پيغمبر . بران ذكور را فرس ه م الى آي . چه گذشت كه خداى تع

.مسلم نيز به طريق ديگر اين روايت را آورده استا ابو عبد الرحمن با اسناد از خباب بن أرت روايت مى اره م كند كه آيه مورد بحث درب

ام بح و ش ه ص د ك ازل ش عفا ن ر ض زد پيغمب ر ) ص(ن وديم و پيغمب رآن و ) ص(ب قا را سودمند مان مى حديث آموخت و با خبر مرگ و قيامت و بھشت و دوزخ و آنچه م

ر . بود پندمان داد زد پيغمب زارى ن ن حصن ف ة ب ) ص(تا اقرع بن حابس تميمى و عيينرو دستان ھم: آمده گفتند ن ف . نشين شويمما اشراف قوم خود ھستيم و مايل نيستيم با اي

و مى ان را طرد كن موقعى كه نزد ت يم اين ر . آي ذيرفت) ص(پيغمب د. پ ا آن دو گفتن : امه ان دم آي يكن ھم د، ل يم و دوات و پوست حاضر كردن 53و 52ھمين قرار را بنويس

.انعام نازل شدر ابو بكر حارثى با اسناد از ابن مسعود روايت مى ر پيغمب ) ص(كند كه سران قريش ب

آيا : آن قريشيان گفتند. د كه خباب بن أرت و صھيب و بالل و عمار نزدش بودندگذشتنى ه م ا دنبال واھى م د خ ازل گردي ان ن ه در پاسخ آن ويم؟ آي ان بش ر . رو اين و بك ز اب و ني

ه حارثى با اسناد از ربيع روايت مى كند كه امثال بالل و صھيب و سلمان پيشتر از ھمول هللا س رس ى حاضر) ص(در مجل ه م وقعى ك ومش م روران ق راف و س دند، اش ش

ود) ص(رسيدند دور و بر پيغمبر مى ر شده ب ان مى. پ د صھيب رومى است و آن گفتنا را سلمان ايرانى و بالل حبشى و ما سروران و اشراف قوم تو ھستيم وقتى مى يم م آي

نزديك خويش بنشان

ر ى) ص(و پيغمب ي م اال خواست ھم ه ب ه آي د ك ار را بكن ردن (ن ك ى از دور ك در نھ

.نازل گرديد) مؤمنان مستضعفا جمعى از ] عامر بن[عتبه و شيبه و مطعم بن عدى و حارث بن : عكرمه گويد ل ب نوف

د ه گفتن و طالب رفت زد اب اف ن د من ى عب رادر زاده: اشراف مشرك بن ر ب د، اگ ات محما را از خ زدوران م ان و م والى و بردگ زرگم امش ب ا مق د، در دل م ر ويش بران ت

ى ود م د ب ا ممكن خواھ راى م روى و اطاعت و تصديقش ب د و پي زد . نماي و طالب ن ابر . آمده سخن ايشان حكايت كرد) ص(پيغمبر چه شود اگر : گفت) ص(عمر به پيغمب

تند ول خويش ھس ر سر ق ا ب ا كج يم قصدشان چيست و ت ا ببين ى ت ار را بكن ه . اين ك آي .ث نازل شد و عمر از گفته خويش پوزش خواستمورد بح

يكم الم عل ل س ه ... (و إذا جاءك الذين يؤمنون بآياتنا فق د). 54آي ه گوي ه : عكرم ن آي اي .از طردشان نھى شد، نازل گرديده) در آيه پيشين) (ص(درباره مؤمنانى كه پيغمبر

ستايش خدا را : فرمود نمود و مى قدم در سالم مىديد ت ھرگاه ايشان را مى) ص(پيغمبر .كه در امت من كسانى ھستند كه مأمورم بر ايشان تقدم در سالم نمايم

د ى گوي ان حنف ده: ماھ ر ع زد پيغمب ب ) ص(اى ن زرگ مرتك ان ب ا گناھ د م ده گفتن آمور ) ص(كنم پيغمبر تصور مى. ايم شده ه مزب د، آي در آمرزش(جوابى نداد و آنان رفتن

.نازل گرديد) گناھان ايشانى ي عل ل إن ي ق ن رب ة م ن ه ... (بي د). 57آي ى گوي ن حارث و : كلب اره نضر ب ه درب آي

د دان تھدي ا را ب ه م ذابى ك د ع ا محم د ي خره گفتن ه مس ه ب د ك ازل ش ريش ن ران ق س .كردى نازل كن مى

حق قدره إذ قالوا ما على و ما قدروا هللا والبى از ). 91آيه ... (ء بشر من شي أنزل هللا اى محمد آيا خدا بر تو كتابى فرو فرستاده؟: كند كه يھود گفتند ابن عباس روايت مى

ه . بلى: فرمود د ك ه آم تاده است، آي ابى از آسمان نفرس د كت بگو «گفتند به خدا، خداونرد؟كتابى كه موسى آورد و روشنى و ھداي ازل ك ود، كى ن ردم ب ه . »ت براى م ه گفت ب

ه رسالت ) ص(محمد بن كعب قرظى خدا به محمد اب، راجع ب امر كرد كه از اھل كتر ادت منك اب روى حس ل كت د و اھ ؤال كن مانى س ب آس ى آن در كت يش بين خويش و پ

در (شدند و گفتند خدا بر بشر چيزى نازل نكرده، آيه مورد بحث ) ص(قرآن و پيغمبر .فرود آمد) د ايشانر

آمده با) ص(يك يھودى به نام مالك بن صيف نزد پيغمبر : سعيد بن جبير گويد

ر . كرد حضرت محاجه مى ر موسى ) ص(پيغمب ورات را ب ه ت ه آنك را ب يد ت از او پرس

دارد) عالم دينى -(اى كه خدا حبر فرو فرستاد آيا در تورات نخوانده ! چاق را دوست نازل ) يا عليه بشرى(خدا بر بشرى : د و عصبانى شد و پاسخ دادمالك فربه بو زى ن چي

.نكردهرده؟ ازل نك زى ن م چي ر موسى ھ -!يھوديانى كه ھمراھش بودند، گفتند واى بر تو آيا ب

.آيه فوق در جواب آن حبر يھودى آمدرى ن افت م مم ي إ و من أظل ال أوح ذبا أو ق ك ى هللا ي عل ه ... (ل ه ). 93آي قسمت اول آي

ى جع م ه س ه ك ى حنيف ذاب از بن يلمه ك اره مس ى درب ت م ت و كھان اى گف رد و ادع ك .پيغمبرى و دريافت وحى نمود نازل شده است

ن كلبى از ابن عباس روايت مى). 93آيه ... (و من قال سأنزل مثل ما أنزل هللا د اي كناره ه درب لمانى مى قسمت آي ار مس ه اظھ ى سرح است ك ن اب عد ب ن س د هللا ب رد عب . ك

ر ه ) ص(روزى پيغمب ه آي ازل شده 14 -12او را خواست ك ه ن ون را ك سوره مؤمند ت كن ود يادداش ره . ب ه فق س از آنك د هللا پ ر «عب ا آخ أناه خلق م أنش ت از » ث را نوش

ت ده گف گفت آم ه ش ان ب رينش انس ات آف القين ف «: جزئي ن الخ أحس ارك هللا ر » تب پيغمباد و . بر من ھمين طور نازل شد: فرمود) ص( ه شك افت ا خود(عبد هللا ب گفت اگر ) ب

ى د راست م دعى محم ك م ر ي ده، و اگ ازل ش ى ن ون او وح ز چ ن ني ر م س ب د پ گوين شخص د. دروغين است كه من نيز چون او گفتم ه اي ورد بحث اشاره ب ه آيه م ارد ك

.و مرتد شد» كنم من نيز چون خدا آيه نازل مى«گفت ن سعد عبد الرحمن بن عبدان با اسناد از شرحبيل بن سعد روايت مى د هللا ب ه عب د ك كن

نم من نيز چون خدا آيه نازل مى«: بن ابى سرح گفت د گشت» ك ه، . و مرت تح مك در ف .آورده امان گرفت) ص(او را نزد پيغمبر ] كه برادر رضاعيش بود[عثمان

شركاء الجن ه : كلبى گويد). 100آيه ... (و جعلوا اين آيه درباره زنادقه نازل شد كى رادر م يس را دو ب دا و ابل يس خ ان و ابل ار پاي ردم و چھ دگار م دا آفري ه خ تند ك دانس

.خالق مار و عقرب و درندگان استم و ال تسبوا الذين يدعون ر عل دوا بغي ع بوا هللا فيس ن دون هللا ه ... (م والبى ). 108آياز بدگويى خدايان ما بس ) ص(كند كه مشركان گفتند يا محمد از ابن عباس روايت مى

.آيه بدين مناسبت نازل گرديد. كنيم كن و گر نه خدايت را ھجو مى دادند و كافران نيز عينا پاسخ را دشنام مىھاى كفار مسلمانان بت: قتاده گويد

.خداوند مسلمين را از تحريك كردن آن مردم نادان نھى كرد. گفتند مى

رويم رد ب ن م سدى گويد چون ابو طالب به حال مرگ افتاد قريش گفتند بياييد به نزد ايرادر زاده ه ب ا نصيحت و و از او بخواھيم ك ورد م د، چه شرم اش را در م وصيت كنود و ) ص(داريم از اينكه پس از او محمد انع ب و طالب م د اب ه عرب گوين را بكشيم ك

ة . را كشتند) ص(چون بمرد محمد ن حارث و امي پس ابو سفيان و ابو جھل و نضر بر رى ب ن بخت يط و عمرو عاص و اسود ب ى مع ن اب بن خلف و ابى بن خلف و عقبة ب

ا را بالين ابو طالب رفتند دايان م ا را و خ د م ايى و محم زرگ و سرور م و گفتند تو بز مى ا ني آزارد دوست داريم او را بخوانى و از اينكه نام خدايان ما را ببرد منع كنى، م

.كنيم او را با خدايش رھا مىو : ابو طالب گفت. را خواست و حضرت آمد) ص(ابو طالب پيغمبر ه ت ان از طايف اين

ت ت ھس ر عموھاي ر . ندو پس ى) ص(پيغمب ه م يد چ د پرس د؟ گفتن و : خواھن ا از ت مو طالب خواھيم ما را با خدايانمان واگذارى و ما نيز ترا با خدايت وامى مى گذاريم و اب

:در تأييد ايشان گفتذير ان بپ فانه است از ايش ول هللا . منص ما را ) ص(رس ن درخواست ش ر م ود اگ فرم

ار عرب و پذير اى از من مى بپذيرم آيا كلمه ان آوردن آن صاحب اختي ر زب ا ب ه ب د ك يوييم، آن به جان پدرت نه يك كلمه كه ده كلمه مى: پيشواى عجم شويد؟ ابو جھل گفت گ

:چيست؟ فرموده اال هللا «بگوييد د. »ال ال اع و اشمئزاز كردن راز امتن و طالب گفت. اب رادر زاده : اب ب

ر : فرمود. رمند ين كلمه مىكلمه ديگرى بگو و چيز ديگرى بخواه كه از ا يا عم من غيو جھل ن نگويم اب ر از اي د غي اب را در كف من بگذارن وانم گفت و اگر آفت از اين نت

ت نام : گف ه دش ر انگيخت را ب ه ت و و آنك ه ت ه ب ردار و گر ن ا دست ب دايان م نام خ از دش .آيه باال بدين مناسبت نازل گرديد. دھيم

جھ ا و أقسموا با ؤمنن بھ ه ... (د أيمانھم لئن جاءتھم آية لي ن ). 111 -109آي د ب محمن كعب روايت مى ر موسى بن فضل با اسناد از محمد ب ا پيغمب ريش ب ه ق د ك ) ص(كن

كنى كه با عصا سنگ را شكافت و دوازده چشمه از آن گفتند تو از موسى صحبت مىراى ايشان آيت و كرد، و قوم ثمود كه خدا ناقه بگشود، و عيسى كه مرده زنده اى را ب

.حجت قرار داديم ا تصديقت كن ار ت ى از آن دست بي ون خود معجزات ود چه معجزه. اكن ان فرم اى دلت

د اگر اين كار را بكنم تصديق مى: فرمود. خواھد؟ گفتند كوه صفا را زرين ساز مى كنيرد و ) ص(پيغمبر : راوى گويد. يمشو آرى به خدا دسته جمعى پيروت مى: گفتند ا ك دع

ت ازل شد و گف انه : جبرئيل عليه السالم ن ه نش وه صفا طال شود و تصديق ب اه ك ھرگاكنون اگر خواھى صفا را طال كنم و اگر خواھى اينان . الھى نكنند بال نازل خواھد شد را واگذار

.آيه مورد بحث فرود آمد .تا تو به كارى ميانشان پيدا شود

عليه ا لم يذكر اسم هللا يدند ) ص(مشركان از پيغمبر ). 121آيه ... (و ال تأكلوا مم پرسو مى. كه چون گوسفند بميرد چه كسى او را كشته است؟ فرمود خدا د ت ويى ھر گفتن گ

يكن آنچه چه تو و اصحابت بكشيد حالل است، و آنچه باز و سگ بكشند حالل است، ل .آيه مزبور در جواب نازل گرديد -خدا بكشد حرام؟

ه : عكرمه گويد ريش ك ه مشركان ق نيدند ب ه را ش مجوسيان فارس وقتى خبر تحريم ميتد تند محم تند نوش تى داش ت دوس دا ) ص(در جاھلي روى از خ وى پي ا دع ارانش ب و ي

ن سخن در -بكشد حرام؟ پندارند آنچه خود ذبح كنند حالل است و آنچه خدا مى و از اي .دل بعضى مسلمانان شبھه پديد آمد، و آيه در اين باب نازل گرديد

و جھل : ابن عباس گويد). 122آيه ... (أ و من كان ميتا فأحييناه زه و اب ه، حم راد آي مق ) ص(است كه ابو جھل سرگين و پليدى پوست به سوى پيغمبر انداخت و ديگر توفي

و ايمان نيافت، و حمزه كه از شكار بر مى االى سر اب گشت قضيه را شنيده با كمانش ب .جھل رفت

ا را اى كه ما را سفيه مى يا ابا يعلى مگر نديده: ابو جھل با البه گفت دايان م خواند و خزه پاسخ داد دشنام مى ه مخالفت برخاسته؟ حم دران ب ين پ فيه: دھد و با آي ر از شما س ته من گواھى مى. پرستيد به جاى خدا بت مىكيست كه ه خدايى نيست جز هللا ك م ك دھ

ازل . بى شريك است و محمد بنده و فرستاده او است زه ن آيه در مقايسه ابو جھل و حم .شده است

ن «مقصود از : كند كه عمر گفت ابو بكر حارثى با اسناد از زيد بن اسلم روايت مى كملمات .ابو جھل بن ھشام است» ليس بخارج منھا مثله في الظ

سوره اعراف

ناد ). 32 -31آيه ... (يا بني آدم خذوا زينتكم عند كل مسجد ا اس سعيد بن محمد عدل به را طواف مى از ابن عباس روايت مى ان كعب د كند كه بعضى اعراب با تن عري كردن

ز تن ان ني ى زن زان و حت ران االغ آوي ه پ د پش ى مانن ه چرم ود تك ه خ ايين تن ر پ ا ب ھ :خواندند كردند و اين شعر مى مى

اال اى از آن آشكار مى امروز تمام يا گوشه ه ب شود و ھر كس آن را ببيند حرامش باد آي

.نازل گرديد و دستور پوشش داده شد) ص(بر پيغمبر كند كه زن در جاھليت گرد باس روايت مىعبد الرحمن بن احمد عطا با اسناد از ابن ع

ذكور را مى اى بر فرج مى كرد و كھنه كعبه عريان طواف مى . سرود آويخت و شعر مه د 32و 31آي ازل گردي انى ن ى عري ت را آورده . اعراف در نھ ن رواي ز اي لم ني مس .است

ه حسن بن محمد فارسى با اسناد از ابو سلمه بن عبد الرحمن روايت مى د ك ين كن در آياال و جاھليت ھنگام حج وقتى از منى سرازير مى شدند بر ھيچ كس جايز نبود پوشش ب

ار مى ان پايين داشته باشد و ھر كس ھر پوششى داشت كن ا در طواف عري داخت ت ان .اعراف بدين مناسبت فرستاد 32و 31باشد و خداوند آيه

د و محض نمير تغذيه مى مردم جاھليت در ايام حج به اندازه بخور و: كلبى گويد كردنراى ) ص(مسلمانان گفتند يا رسول هللا . خوردند بزرگداشت حج، چربى مطلقا نمى ا ب م

زاوارتريم اك س ن امس ازل . اي ج ن ام ح ى در اي ت و چرب وردن گوش ويز خ ه در تج آي .گرديد

د). 175آيه (... و اتل عليھم نبأ الذي آتيناه آياتنا فانسلخ منھا ن مسعود گوي ه : اب ن آي اياس و ديگر مفسران . درباره مردى از بنى اسرائيل به نام بلعم بن باعورا است ابن عب

اران چون . اند نيز نام او ھمين طور ذكر كرده ود در شھر جب والبى گويد بلعم مردى بزد م ن وم بلع ا و ق د پسر عموھ ه شھر ايشان در آمدن ده موسى با بنى اسرائيل ب وى آم

ه را : گفتند د ھم ه كن ا غلب ر م يار دارد و اگر ب موسى مردى تندخوى است و لشكر بسد مى ا برگردان د موسى و سپاھش را از م ه گزن دا بخواه ك م گفت اگر . كشد، از خ بلع

كردند تا بلعم و آنھا پيوسته اصرار مى. رود چنين دعايى بكنم دنيا و آخرتم از دست مىر كرش را نف ى و لش ى موس ت الھ ت و از موھب م برگرف ت از بلع دا عناي رد و خ ين ك

).فانسلخ منھا(عارى شد ه لم گفت ى الصلت ثقفى عبد هللا بن عمرو عاص و زيد بن اس ن اب ة ب اره امي ه درب د آي انى ود و م ده ب مانى را خوان ب آس ه كت ت ك ر اس امبرى ب ام پي ان اي دا در ھم ت خ دانس

ه خو انگيزد، و اميدوار مى مى ود ك امبر موعود باشدب ان پي د . د ھم د محم چون خداون .را به رسالت برگزيد امية از روى حسد انكار ورزيد) ص(

اس روايت مى د عكرمه از ابن عب دا سه دعاى : كن ه خ اره مردى است ك ه درب ن آي ايورد د پسر و م ه صاحب چن مستجاب به وى اعطا كرد، و زنى داشت به نام بسوس ك

عالقه

رد گفت. يكى از سه دعا را به من اختصاص ده: زن به مرد گفت. آن مرد بود از : م

ى اسرائيل : خواھى؟ زن گفت آن تو باشد، چه مى اترين زن بن را زيب دا بخواه م از خز . سازد زن چون خويش را بى نظير يافت نسبت به شوھرش بى ميل گرديد، دنبال چي

.ديگر افتاده دو پس مرد وى را نفر دين گون ده در آورد و ب ارس كنن ين كرد و به صورت سگى پ

ه . فقره از دعاھاى مستجاب ھدر شد د ك رارى كردن راز بى ق ده اب در آم زد پ پسران ناز مادرمان سگى پارس كننده شده و مردم ما را مى ه حال نخستين ب نكوھند، دعا كن ب

اد رفت و مرد دعا نمود و زن به حال اول بازگشت و سه دعاى . گردد ر ب مستجاب ب .»1«أشام من البسوس : بسوس را نمونه شومى دانند و ضرب المثل آرند كه

ان مرساھا اعة أي ى قشير و ). 187آيه ... (يسئلونك عن الس ن اب ابن عباس گويد جبل به م: شموال بن زيد يھودى گفتند ر ده، ك ان قيامت خب رى از زم ا يا محمد اگر تو پيغمب

.آيه در پاسخ نازل شد. دانيم مىقريش به محمد گفتند ما با تو خويشاوند و نزديكيم، مخفيانه ما را از ساعت : قتاده گويد

.آيه در جواب آمد! رستاخيز مطلع كنى ت م ان رواي ن حس ة ب ناد از قرظ ا اس ر وراق ب ى بك ن اب عيد ب و س ه روز اب د ك كن

ر اى از ابو موسى بر منبر بصره شنيد جمعه ان قيامت را ) ص(م كه گفت از پيغمب زمدا فرمود تنھا خدا مى. پرسيدند و من آنجا بودم زد خ م آن ن وقعش برسد عل ا م د، و ت دان

ا شما مى م آن را ب دمات و عالي ويم است ليكن من مق ه و : گ تاخيز سيل فتن يش از رس پ .ھرج برخيزد

ھاى ى يعنى كشتار و دلھرج چيست؟ فرمود به زبان حبش) ص(پرسيدند يا رسول هللا د كس مردم تنگ و فشرده شود و بيگانگى و دورى ميان مردم پديد آيد، و كسى نخواھ

.وارى از مردم بمانند كه نيك و بدى نشناسند را بشناسد خردمندان از بين بروند و گلها ر اھل مك: كلبى گويد). 188آيه ... (قل ال أملك لنفسي نفعا و ال ضر ) ص(ه از پيغمب

را پرسيدند يا محمد آيا پروردگار تو از قيمت مى ھاى ارزان پيش از آن كه گران شود تاخبر مى ه ب يش از آنك ين پ اه و از زم رى؟ و از چراگ ا جنس بخرى و سود بب ازد ت س

ه در جواب آسيبزده و خشك شود ترا مطلع مى روى؟ آي ه جاى سبز و خرم ب ا ب د ت كن .نازل گرديد

__________________________________________________ .م -.اين ضرب المثل داستان ديگرى ھم دارد كه در كتب مربوطه بايد ديد) 1(

دة س واح ه ... (ھو الذي خلقكم من نف د مى). 190 -189آي د مجاھ آدم و حوا را : گويد الحرث : شيطان به ايشان گفت. ماند پسر نمى ديد اسمش را عب اين بار اگر پسردار شود و نام شيطان پيشتر حرث مى(بگذاريد د ). ب ه جاى آوردن آدم و زنش آن سفارش ب

ا آتاھما صالحا جعال له شركاء «و اين است معنى » 1« .»فلمناد ). 204آيه ... (توا و إذا قرئ القرآن فاستمعوا له و أنص ا اس ابو منصر منصورى ب

ى ره روايت م ه از ابو ھري دا ب ه در اقت ازل شد ك ور در نھى كسانى ن ه مزب ه آي د ك كن .كردند در نماز صدا بلند مى) ص(پيغمبر

كردند، مثال يكى از راه قتاده گويد در اوايل تشريع، مسلمانان در حال نماز صحبت مى

ه . دادند د در ركعت چندم ھستيد؟ و حاضران جواب مىپرسي رسيد و مى مى در نھى (آي .نازل شد) سخن گفتن حين نماز

د ه : زھرى گوي د ك ازل گردي اره جوانى انصارى ن ر (درب از ) ص(پشت سر پيغمب نمر ) خواند و مى رار مى قرائت مى) ص(ھر چه پيغمب رد او تك ود ك ه در نھى او . نم آي

.فرود آمدكرد و اصحاب نيز پشت در نماز واجب، بلند قرائت مى) ص(غمبر پي: ابن عباس گويد

د داشتند و صداھا در ھم شده باعث اشتباه مى سرش صدا به قرائت بر مى ه از . گردي آي .اين جھت نازل گرديد

از ورد نم ه در م د آي ار و بعضى ديگر گوين ن دين رو ب د و عم ر و مجاھ ن جبي سعيد ب .ھاى امام است هجمعه، و سكوت و گوش دادن به خطب

سوره انفال

سول و الر ناد از ). 1آيه ... (يسئلونك عن األنفال قل األنفال ابو سعيد نضروى با اسكند كه در روز بدر برادرم عمير كشته شد و من سعيد سعد بن ابى وقاص روايت مى

ر تيفه مىبن عاصر را كشتم و شمشيرش را كه ذو الك زد پيغمب ) ص(گفتند برداشتم و ن بردم فرمود برو

__________________________________________________

راد ناسپاسى ) 1( ه م در مجمع البيان آمده است كه در اينجا صحبت آدم و حوا بخصوص نيست بلك .نوع بشر به طور كلى است

دا . زجزء غنايم بيندا تم خ ه شدن غنيم برگشتم در حالى كه از كشته شدن برادر و گرفتر . گذشت داند در دلم چه مى ه ) ص(دور نرفته بودم كه سوره انفال نازل شد و پيغمب ب

.من فرمود برو و شمشير را بردارر عكرمه از ابن عباس روايت مى در پيغمب ه در روز ب تكليف ھر كس را ) ص(كند ك

رچم. تخلف اكيدا نھى كرد معين فرموده، از ر پ ران زي اقى جوانان پيش رفتند و پي ا ب ھا را مى وقتى موقع تقسيم غنايم شد جوانان ھمه غنيمت. ماندند تند ھ د . خواس ران گفتن پي

رچم ر پ ه زي د ك رار ندھي ورد تبعيض ق ا را م وديم و اگر شكست مى م ا ب د و ھ خورديوديم عقب نشينى مى تيبان شما ب د پش ه. كردي ر آي ازل شد و پيغمب اال ن ايم را ) ص(ب غن

.بين ھمه مساوى تقسيم كردن صامت روايت مى اد ب ناد از عب ا اس و بكر حارثى ب ه آن روز چون دشمن اب د ك كن

ده رد ع ده ھزيمت ك د و ع ه تعقيب دشمن پرداختن لمين ب ه محافظت اى از مس م ب اى ھدايستادند و جمعى به تاراج لشكرگاه دشمن رفت) ص(پيغمبر ابودى دشمن، . ن پس از ن

ا ه دست م دا دشمن را ب ا است چه خ تعقيب كنندگان بازگشتند و گفتند غنيمت از آن مرارى ساخت و محافظان رسول ا محق) ص(نابود و ف د شما از م ز گفتن تيد ني ر نيس ت

ه ) ص(زيرا ما پيغمبر ه ب ازد و كسانى ك را در ميان گرفتيم كه دشمن ناگھان بر او نتيچ يك محق غنيمتگير د ھ د گفتن ر لشكرگاه دست ى پرداخته بودن ه ب تند ك ا نيس ر از م ت

ا مى ر يافتيم و غنايم بر گرفتيم و به م ازل شد و پيغمب ورد بحث ن ه م ا آي ) ص(رسد ت .غنايم را على السويه قسمت فرمود

رمى ن هللا ت و لك ت إذ رمي ا رمي ه ... ( و م رحمن ب). 17آي د ال ا عب د عطار ب ن احمكند كه روز احد، أبى بن خلف قصد اسناد از سعيد بن مسيب و او از پدرش روايت مى

دند عده. كرد) ص(رسول هللا انعش ش ر . اى از مسلمانان م ود) ص(پيغمب راھش : فرمو رفت دار جل د ال ر . را باز كنيد و مصعب بن عمير از بنى عب ى ) ص(پيغمب وه اب ترق

هرا در فاصله خود ا حرب د ب ه دي ى از اسب اش ضربه و زره برھن ه اب ر آن زد ك اى بالين او . اش شكست بدون آنكه از محل ضربه خونى آمده باشد افتاد و دنده ر ب ارانش ب ي

ى او صدا م ل گ د، مث رد آمدن ده. ك اجز ش را ع د چ يش نيست گفتن : گفت. اى، خراشى بان ذو الم ه بازاري ر ھم ن ضربت ب ر اي دا اگ ه خ وگند ب ود ھمگى س ده ب رود آم از ف ج

اال را مى ه ب الى آي مردند او پيش از آنكه به مكه برسد به جھنم واصل شد، و خداى تع .نازل فرمود كه اى محمد تو ضربه نزدى، خدا زد

ر روايت مى ن جبي ز ب د العزي ر صفوان بن عمرو از عب ه پيغمب د ك در جنگ ) ص(كن خيبر

د . ت، كمان بلندى آوردند فرمود كمان ديگرى بياوريدكمان خواس ده آوردن كمانى برآم

رد اش دست را پر مى كه قبضه ر . ك ر ) ص(پيغمب داخت، تي ر ان ه تي ه سوى قلع ا آن ب بر و تي ه ت ازل شد ك ه ن ن آي رفت تا كنانة بن ابى الحقيق را كه در بستر بود بكشت و اي

.نينداختى، خدا انداختران ر مفس ا اكث ر ام ه پيغمب د ك ر آنن حرا ) ص(ب گ ص تى از ري در مش گ ب در جن

ن : برداشته به سوى مشركان پاشيد و فرمود اد اي ى مسخ و زشت ب شاھت الوجوه، يعن .ھا در چشم ھمه مشركان رفت و از آن ريگ! ھا چھره

د چون صداى ين و آسمان پيچي ان زم در صدايى مي ن حزام در روز ب به گفته حكيم بر ريگ كه در طشت ه پيغمب ود ك ا ) ص(ريخته شود، و آن مشت ريگى ب ه سوى م ب

.پاشيد و شكست خورديم و آيه مربوط به ھمين داستان استد هللا ). 19آيه ... (إن تستفتحوا فقد جاءكم الفتح ناد از عب ا اس د فارسى ب حسن بن محم

رد ا بن ثعلبة بن صغير روايت مى تح ك ه طلب ف ه آنك د ك ه چون دو كن ود ك و جھل ب بخدايا از ما دو گروه، ھر كدام كه قطع رحم كرده و بدعت و : لشكر به ھم رسيدند گفت

كرد و آيه بدين مناسبت » استفتاح«منكر آورده مھلتش مده و ھالكش كن، و بدين گونه .نازل گرديد

.ابو عبد هللا حاكم نيز در صحيح خويش اين روايت را آورده استر به گفته س ا پيغمب ه ) ص(دى و كلبى، مشركان ھنگام خروج از مكه به قصد جنگ ب ب

دايت ر و ھ ه برت كر آنك روه و لش دايا از دو گ ه خ د ك ا كردن ه دع ه در آويخت رده كعب پدين مناسبت يافته ه ب ن، و آي اريش ك ر، ي نش بھت تر و بزرگوارتر و عزيزتر است و آيي

.نازل گرديدد ه گوي ا : عكرم د م ركان گفتن ىمش د را نم ن محم ت دي يم حقاني ه «دان ا و بين افتح بينن ف

الحق تار » ب ق را خواس تح ح دند و ف ل ش ق از باط دن ح وده ش دن و گش از ش ب ب طال .»إن تستفتحوا«گرديدند و خداى تعالى اين آيه نازل فرمود كه

سول و الر ھا الذين آمنوا ال تخونوا هللا ن ). 28 -27 آيه... (يا أي ة ب و لباب اره اب ه درب آير ه پيغمب دين شرح ك ى قريظه را ) ص(عبد المنذر انصارى نازل شده است ب ود بن يھ

ى رار صلح بن اس ق ر اس تار صلح ب ان خواس رد و ايش ك شب محاصره ك بيست و ير ا پيغمب ا در ) ص(نضير ب ه اذرعات و اريح ى نضير ب زد بن د ن ازه يابن ه اج دند ك شام ب رزمين ش ر س د و پيغمب اذ را ) ص(رون ن مع عد ب ه داورى س ر اينك ذيرفت مگ نپ

دانش . بپذيرند ان و فرزن ود و خانم آنان نيز نپذيرفته، ابو لبابة را كه خير خواه ايشان ب . نزد ايشان بود پيشنھاد كردند

دند نظرت چيست، ابو لبابه نزد بنى قريظه رفت پرسي. او را فرستاد) ص(رسول هللا

رد اره ك و اش ه گل ت ب ا دس ه ب و لباب ذيريم؟ اب اذ را بپ ن مع عد ب ا داورى س ى -آي يعندر جا فھميدم كه به خدا و رسول : ابو لبابه گويد. خواھند شما را بكشند، قبول نكنيد مىد. ام خيانت كرده) ص(هللا و . و آيه با اشاره به خيانت وى فرود آم ه اب زول آي پس از نه يكى از ستونلباب ا : ھاى مسجد بست و گفت ه خود را ب امم ت دا نخورم و نياش ه خ ب

.ام را بپذيرد بميرم يا خدا توبهذيرفت و ھفت روز بى خوراك گذرانيد تا بيھوش افتاد و خدا توبه د . اش را پ ه او گفتن ب

ر : ات پذيرفته شده، گفت توبه ا پيغمب ايم ت د از خويش نگش دا بن ه خ د ا) ص(ب ز خود بنر . من بگشايد از گشود) ص(پيغمب ه دست خويش او را از ستون ب د و ب ه . آم و لباب اب

ت ويش: گف ار خ ه از دي ود ك ل ش ى كام ن وقت ه م ده -توب اه ش ه در آن مرتكب گن -ام كر . ھجرت كنم و از اموال خويش خلع يد كنم ود) ص(پيغمب ثلث مالت را تصدق : فرم

.كنى كافى استن : مفسران گويند). 32آيه ... (م إن كان ھذا ھو الحق و إذ قالوا اللھ آيه درباره نضر ب

ت د مى: حارث است كه گف دايا اگر آنچه محم ا از آسمان خ ر سر م د حق است ب گوي .سنگ بباران

و جھل آن سخن محمد بن احمد بن جعفر با اسناد از انس بن مالك روايت مى ه اب كند كدا عذاب نمىماد«بگفت، و آيه آمد تد ام كه تو ميانشان باشى خ لم . »فرس بخارى و مس

.اند نيز اين روايت را آوردهه ... (و ما كان صالتھم عند البيت ا ). 35آي ابورى ب ى عمر و نيش ن اب و اسماعيل ب اب

د كند كه مشركان كعبه را طواف كرده كف مى اسناد از عبد هللا بن عمر روايت مى زدنيدند ت مىو سو رد و كف زدن و سوت كشيدن(كش د ك ر خاك ) شان را تقلي ره ب و چھ .نازل گرديد) در تشنيع مشركين(اين آيه . نھادند مى

وا عن سبيل هللا د ). 36آيه ... (إن الذين كفروا ينفقون أموالھم ليصد ل و كلبى گوين مقاتن دوازده آيه درباره اطعام كنندگان ه اي ازل شده است ك در ن سپاه مشركين در جنگ ب

رى : تن بودند و البخت ابو جھل بن ھشام، عتبه، شيبه، نبيه بن حجاج، منبه بن حجاج، ابن ن اسود، حرث ب ة ب ف، زمع ن خل ى ب ن حزام، اب بن ھشام، نضر بن حارث، حكيم ب

د و ريش بودن ه از ق ه ھم ھر يك در روز ده عامر بن نوفل و عباس بن عبد المطلب ك .دادند قربانى مى

اند آيه درباره ابو سفيان نازل شده است كه در جنگ سعيد بن جبير و ابن ابزى گفته

ن از احابيش راى » 1«احد عالوه بر اعرابى كه دعوتش را پذيرفتند، دو ھزار ت را ب

:اجير كرد، و كعب بن مالك در اين باب گويد) ص(جنگيدن با پيغمبر ل آنگاه ن از قباي ه در وسط آن سه ھزار ت ده شديم ك ايى از لشكر ران ه سوى درياھ باال گونه ا دست ب وديم، سيصد ت ده كمى ب ا ع ده، و م ا رو پيچي ه ي د سر برھن گون بودن

د ه گوي ن عتب م ب ه : چھار صد تن حك راى مشركين چھل اوقي فيان روز احد ب و س -(اب .نازل گرديد) نيع وىدر تش(خرج كرد و آيه باال ) سيصد مثقال طال

ه لشكر مشركين محمد بن اسحاق از طريق خاص خودش روايت مى ه چون تتم د ك كناروان خويش ا ك از (از جنگ بدر، شكست خورده به مكه باز گشتند و ابو سفيان نيز ب

ه و ) راه ديگر ن امي ى جھل و صفوان ب ن اب ة ب ه و عكرم باز آمد عبد هللا بن ابى ربيعده اى ديگر از عده اروان آم فيان و شركايش در ك و س زد اب در، ن بازماندگان كشتگان بن . اى جماعت قريش، محمد شما را به خون كشيد و برگزيدگانتان را كشت: گفتند ا اي ب

د د . مال باز يافته ما را در جنگ انتقامى عليه او يارى كني فيان و شركاء پذيرفتن و س اب .و آيه اشاره به آنان دارد

ھا ؤمنين يا أي ن الم ك م بع ن ات و م بي حسبك هللا ه ... (الن ا ). 64آي ن حارث ب و بكر ب ابا اسناد از ابن عباس روايت مى يد و ب ن رس ه ت ه سى و ن ان ب داد مؤمن ه چون تع د ك كن

ر ه اى پيغمب ان ) ص(اسالم آوردن عمر چھل تن شدند، اين آيه نازل شد ك دا و مؤمن خ .ترا كفايتندپيروت

رى ه أس ون ل ي أن يك ان لنب ا ك ي األرض م ثخن ف ى ي ه ... (حت ه ). 68 -67آي ه گفت بمجاھد، عمر بن خطاب نظرى داد و وحى آسمانى با نظر وى موافق افتاد و آن موقعى

ر ه پيغمب ود ك و ) ص(ب د عم رد، گفتن ورت ك لمانان مش ا مس در ب يران ب اره اس دربا رسول هللا : عمر گفت. بھا بگير و آزادشان كن زادگانت ھستند جان ! بكششان) ص(ي

.آيه باال نازل شدرد) ص(پيغمبر : عبد هللا بن عمر گويد و . با ابو بكر در موضوع اسيران مشورت ك اب

رد . اينان ھم طايفه و از قوم تو ھستند رھاشان كن: بكر گفت ا عمر مشورت ك اه ب آنگ وى __________________________________________________ اينكه . شود احابيش جمع احبوش و احبوشه به جماعتى از مردم كه از يك قبيله نباشند اطالق مى) 1(

تباه است بعضى اين كلمه را به حبشيان معنى مى د اش اء تشكيل مى. كنن اء و غرب شد احابيش از خلعه شدهيعنى كسانى كه قبيله شناخته اى نداشتند يا از قبيله رانده شده بودند و به عنوان سپاھى مزدور ب

.م -.شدند كار گرفته مى

ازل 69 -67با فديه آزادشان كرد، سپس آيات ) ص(اما پيغمبر ! بكششان: گفت انفال نر مخالفت ن) ص(پيغمبر . شد ى رو به عمر كرد و فرمود نزديك بود در اث و بالي ظر ت

.بر ما نازل شودد هللا ناد از عب ا اس رى ب ن عمر[ابو بكر احمد بن حسين حي د روايت مى] ب پس از : كن

د رسول هللا ه اسيران را آوردن اب اسيران ) ص(جنگ بدر ك يد در ب از اصحاب پرسى ايد چه م ا كن و مھلت ده ش ان ابق ر اين د ب وم توان ر گفت ھمريشه و ق و بك د؟ اب گويي

هخدا ق توب ل توفي ز و ج د ى ع د و از شھر . شان دھ ذيب كردن را تك ان ت عمر گفت اينزن ان ب د، گردنش ه گفت دره. راندن ن رواح د هللا ب ا عب ان را آنج از و اين زم س اى پرھيروز ر اف اوند كشى است. بينداز و آتش ب ن قطع رحم و خويش اس گفت اي ر . عب پيغمب

و بكر و . تساكت ماند و جوابى نداد و درون رف) ص( ديگر اصحاب بعضى نظر اببيرون آمد ) ص(پس پيغمبر . كردند بعضى نظر عمر و برخى نظر عبد هللا را تأييد مى

ر ساخته است و خدا دل بعضى را در راه رضاى خويش از سنگ سخت: و فرمود ته . تر كرده تر و نرم دل بعضى را از شير ماليم راھيم است ك مثل تو اى ابو بكر مثل اب

ت و «: گف دايا ت رد خ ن اطاعت نك ر كس از م ن است و ھ رد از م روى ك ر كس پي ھدايا اموالشان را «: و مثل تو اى عمر مثل موسى است كه گفت» آمرزنده و رحيمى خ :و نيز نوح كه گفت» ھايشان را قساوت ده نابود كن و دل

ذار« اقى مگ ين ب ر زم ارى ب افران دي دايا از ك ر . »خ اه پيغمب ا) ص(آنگ ه خط ب بر نمى: اصحاب فرمود يچ يك از اسيران ب تيد، ھ د ھس ر و نيازمن ردد شما امروز فقي گ

.نازل گرديد 69 -67و آيات . مگر در برابر فديه، يا گردنشان را بزنيده پس عبد الرحمن بن حمدان عدل با اسناد از ابن عباس و او از عمر روايت مى كند ك

در و شكست مشركين و كشته ن از از برخورد ب اد ت ن و اسير شدن ھفت اد ت شدن ھفتى ) ص(ايشان، پيغمبر رد) ع(با ابو بكر و عمر و عل اره اسراء مشورت ك و . درب اب

پسرعموھا و خويشاوندان و برادران تواند، اينان را نكش ) ص(بكر گفت يا رسول هللا ه ار و باشد ك ه كف ا علي راى م ريم كمكى است ب ه ھر چه بگي دا و جان بھا بگير، ك خ

ر . اينان را نيز ھدايت كند و ياور ما شوند يد، وى ) ص(پيغمب از عمر نظرش را پرسا ذار ت گفت رأى من بر خالف ابو بكر است، به عقيده من آن خويشاوند مرا به من واگرادرش گردن بزنم، و على را بگو تا عقيل را گردن بزند و حمزه را بفرماى تا فالن ب

ان و جل بداند در دل را گردن بزند تا خداى عز ه اين ده، ك ھاى ما دوستى مشركان نمانر . سران و پيشوايان و سركردگان كفرند ل پيغمب د تماي و بكر ) ص(عمر گوي موافق اب

افتاد نه من و لذا از اسيران

تند رفتم با ابو بكر نشسته بودند و مى) ص(صبح نزد پيغمبر . فديه گرفت تم .گريس گف

ا رسول هللا ه ) ص(ي ز گري را ني ر م ه اگ ما چيست ك تن ش ر ده سبب گريس ه من خب بم ه در آي ود. بگيرد بگريم، يا دستكم به حالت گري ه : فرم ر فدي ر اث ود ب ده ب زى نمان چي

ه گيرى، بر شما مسلمانان باليى نازل شود بر آن عذاب مى گيريم كه ھمچون درختى بيار نزديك ب ه . وددرختى به شما بس ازل شد 68و 67و آي ن روايت در صحيح . ن اي

.مسلم نيز آمده استرى ن األس ديكم م بي قل لمن في أي ھا الن ه ... ( يا أي د). 70آي اره : كلبى گوي ه درب ن آي ايد . عباس و عقيل و نوفل بن حرث نازل شد ه اسير گردي عباس در جنگ بدر موقعى ك

ام مشركان ) يكصد و پنجاه مثقال -( بيست اوقيه طال راى خرج اطع ه ب ھمراه داشت كيده آورده بود، زيرا يكى از ده تنى بود كه متعھد خرج لشكر شده بودند اما نوبتش نرس

ر ه دست پيغمب د و ب د و طاليش را ضبط كردن ير ش يد) ص(اس د از . رس اس گوي عبود. اى من محسوب داردتقاضا كردم آن بيست اوقيه را جان بھ) ص(رسول هللا : فرم

ا آورده ا م دن ب راى جنگي ه ب الى ك ه نمى م ه پذيرفت وان فدي ه عن اى اى ب شود و جان بھده من گذاشت برادر زاده د. ام عقيل را نيز به مبلغ بيست اوقيه نقره بر عھ اس گوي : عب

ردم نم: عرض ك دايى ك ردم گ ر از م ر عم ا آخ ه ت داختى ك التى ان ه ح را ب دا م ه خ . به: فرمود ه ام الفضل سپردى و گفتى اگر حادث دن ب ام آم اى پس آن زر چيست كه ھنگ

يدم د پرس اس گوي ثم باشد؟ عب د هللا و فضل و ق و و عب ع : پيش آمد از آن ت ا مطل از كج :گفتم. خدا به من خبر داد: شدى؟ فرموده ام گواھى مى ه من زر ب ود ك اه نب دا آگ يچ كس جز خ را ھ دھم كه تو راستگويى، زي

دم. لفضل دادما ان ران ر زب ھادتين ب وض آن زر . و ش دا در ع زود خ پس اف اس س عباموال بسيار به من عطا فرمود و به جاى بيست اوقيه بيست غالم را مالك شدم ] بعدھا[

ى ارت م ن تج راى م ى ب غ ھنگفت ا مبل دام ب ر ك ه ھ رت از ك د مغف الوه امي ه ع د ب كنن .پروردگار نيز دارم

سوره برائة ر و ة الكف اتلوا أئم نكم فق ي دي وا ف دھم و طعن د عھ ن بع ه ... (إن نكثوا أيمانھم م -12آي

13.( رو و ن عم ھيل ب ام و س ن ھش رث ب فيان و ح و س اره اب ه درب ن آي د اي اس گوي ن عب اب

عكرمة

مانان بودند كه به اخراج بن ابى جھل و ديگر سران قريش است كه پيمان شكستند، و ھ

.نازل شده است -ھمت گماشته بودند) ص(پيغمبر ه ... (ما كان للمشركين أن يعمروا مساجد هللا د). 17آي اس در : مفسران گوين چون عب

د جنگ بدر اسير شد مسلمانان بدو روى نھاده بر كفر و قطع رحم سرزنشش مى كردنا را مى: عباس گفت. ى كردبا وى درشت) ع(و على ان شما چرا عيب م د و ھنرم گويي

اد : نماييد؟ على پرسيد محاسن شما چه بوده است؟ گفت را فراموش مى دا را آب ه خ خانرديم و اسيران را آزاد مى داشتيم و پرده دار كعبه بوديم و سقايت حجاج مى . ساختيم ك .و فرستادخداى عز و جل در رد دعاوى عباس آيه باال را فر

ابو اسحاق ثعالبى با اسناد از معمر بن بشير روايت ). 19آيه ... (أ جعلتم سقاية الحاج رى : بودم كه مردى گفت) ص(كند كه پاى منبر پيغمبر مى اگر از اين پس ھيچ كار خي

رده اد در راه . ام انجام ندھم مرا باكى نيست چه تعمير مسجد الحرام ك ديگرى گفت جھ .خدا برتر است

ر ر پيغمب اى منب ه پ ه آن دو تشر زد ك ه ) ص(عمر ب د، و آن روز جمع د نكني صدا بلنروم و در موضوع اختالف نظر شما نظر مى) ص(من بعد از نماز نزد پيغمبر -بود

د حضرت را مى ازل گردي اال در جواب ن ه ب رد، و آي ار را ك ز . پرسم و اين ك لم ني مس .اين روايت را آورده است

در اسير شد گفت والبى از ابن عباس روايت مى اس روز ب اگر شما : كند كه چون عبرام جد الح ر مس ز تعمي ا ني د م ى گرفتي ا پيش ر م اد ب الم آوردن و ھجرت و جھ در اس

.آيه در جواب او آمد. ايم ايم و حاجيان را آب داده، اسيران را آزاد نموده كردهيبه ) ع(درباره على به گفته حسن و شعبى و قرظى آيه مزبور ن ش و عباس و طلحة ب

ام و پوشش من متولى و كليد دار خانه كعبه: طلحه گفت. كردند نازل شد كه مفاخره مىى تم، عل ام سقايت حج ھس : گفت) ع(آن بر عھده من است عباس گفت من صاحب مق

زارده دانم شما چه مى من نمى از گ لمانان نم ه مس ام، و گوييد، من شش ماه پيشتر از ھم .مجاھدم

.نازل گرديد)) ع(در تأييد سخن على (آيه ه : به عباس گفت) ع(به گفته ابن سيرين و مرة ھمدانى، على چرا ھجرت نكردى و ب

ر اس گفت) ص(پيغمب تى؟ عب االتر از : نپيوس اد داشتن مسجد ب قايت حجاج و آب ا س آي .ھجرت نيست؟ و اين آيه نازل شد

وانكم اءكم و إخ ذوا آب خ ھا الذين آمنوا ال تت ه ... (يا أي د). 23آي ر : كلبى گوي چون پيغمبا ) ص( ادر ي ا م در ي ه پ لمانان ب رد، بعضى مس ادر ك ه را ص ه مدين رت ب ان ھج فرم

ى ان م رت ھمسرش تاب ھج وق و ش ا ش ى ب تيم برخ رت ھس ه ھج أمور ب ا م د م گفتنى ده م د و ع ىا كردن د م انواده و زن و فرزن ا بست خ ان ى پ انواده سوگندش ه خ دند ك شانواده مى. چيز واگذارى داد مبادا بروى و ما را بى مى راه خ ده ھم د و به رقت آم ماندن

ره . كردند ھجرت نمى ازل شد، و فق أمره «آيه در سرزنش اينان ن ب أتي هللا ى ي در » حت .فتح مكه آيه بعد، يعنى دستور جنگ يا

ل ھبان ليأكلون أموال الناس بالباط ھا الذين آمنوا إن كثيرا من األحبار و الر ه ... (يا أي آي34.(

زاق اين آيه درباره عالمان و قاريان اھل كتاب كه رشوه مى ل عوام ارت د و از قب گرفتن .كردند نازل شده است مى

و الذ بيل هللا ي س ا ف ة و ال ينفقونھ ھب و الفض ذ ه ... (ين يكنزون ال ن اسحاق ). 34آي ابا كند كه از ربذه مى مقرى با اسناد از زيد بن وھب روايت مى و ذر را در آنج تم اب گذشرده ر ديدم گفتم به چه سبب در اينجا منزل ك ه ب ا معاوي ودم و ب ام ب سر اى؟ گفت در ش

رديم دا ك ه اختالف پي ن آي تم . اي ن گف اب است، م اره اھل كت ه درب ن آي ه گفت اي معاويرديم ه نوشت و از من شكايت . درباره ما و آنھا است و بگو مگو ك ان نام ه عثم او ب

ردم از گ ه ب ه مدين رد . كرد، عثمان به من نوشت كه ب ر من گ ردم ب دم و م ه آم ه مدين بآيا : به من گفت. قضيه به عثمان گزارش شد. نديده بودندآمدند چنانكه گويى پيشتر مرا

د شدم و اگر غالمى حبشى -ميل دارى در ناحيتى نزديك ساكن شوى؟ ا تبعي و به اينج .كنم را بر من بگمارند اطاعت مى

.بخارى ھم به طريق ديگر اين روايت را آورده استاب است برخى گويند در. مفسران نيز درباره اين آيه اختالف دارند . خصوص اھل كت

ه است اره اھل قبل د درب اب و . سدى گوي د عموميت دارد و شامل اھل كت ضحاك گوينج عطاء از ابن عباس روايت مى. شود مسلمين ھر دو مى لمانان گ كند مراد اين آيه مس

.اندوز استزول ابو الحسين احمد بن ابراھيم نجار با اسناد از ثوبان روايت مى ه كند كه پس از ن آي

ر ود) ص(مورد بحث، پيغمب ذھب و الفضة«: فرم ا لل ى » تب اد «يعن ان ب ابود و پرزي نره ا رسول هللا . »طال و نق يدند ي وع ) ص(اصحاب پرس ه ن دوزيم و از چ ه بين پس چ

.دلى سپاسگزار، زبانى خداگوى، زنى شايسته: دارايى گنج فراھم كنيم؟ فرمود

روا يا أيھ ه ... (ا الذين آمنوا ما لكم إذا قيل لكم انف ر ). 38آي اره تحريص ب ه درب ن آي اير . عزيمت به جنگ تبوك نازل شد وقتى از طائف و جنگ ) ص(بدين شرح كه پيغمب

راى جنگ ان ب ه زم الى ك رد، در ح ا روم را صادر ك تور جنگ ب ين برگشت دس حنوا وه نامناسب، و فصل خشك و ھ ته و مي ار نشس ه ب ا ب ود، خرم رم ب يده گ ا رس آن . ھ

رون ر بي ردن را ب دستور بر مردم گران آمد كه در سايه نشستن و در خانمان به سر باه رفتن به عزم جنگ ترجيح مى ردم آگ ى و سنگينى م ى و تنبل ر بى ميل دادند، و خدا ب

).ه عذاب دادو در آيه بعد بر متخلفان وعد(شد و آيه مزبور را فرو فرستاد اين آيه درباره كسانى كه به كثرت مشغله و كارھاى ). 41آيه ... (انفروا خفافا و ثقاال

ه سوى جنگ خوددارى مى ذر شده از حركت ب ه متع دا متفرق ه خ ازل شد ك د ن نمودن .پذيرد و به ھر حال بايد حركت كنند عذرشان را نمى

ه وقتى روايت مى] بن مالك[اسناد از انس محمد بن ابراھيم بن محمد بن يحيى با كند كت رد، گف دا عذر احدى را نمى: ابو طلحه آيه مورد بحث را قرائت ك راى خ شنود و ب

.جھاد عازم شام شد و ھمانجا درگذشتر : سدى گويد زد پيغمب رد و ) ص(مقداد بن اسود ن دى و چاقى شكوه ك د و از تنومن آم

د«ب او نازل شد كه آيه در جوا. اجازه ماندن خواست ا سنگين حركت كني ، و »سبك يه ا آي ا ب د ت ران آم يار گ ردم بس ر م ن ب ه 91اي د ك خ گردي ه نس ر مريضان و «برائ ب

ه خرجى نمى د حرجى نيست ضعيفان و كسانى ك ان متخلف از . »يابن اره منافق و دربافتنى «برائه نازل گرديد كه 42غزوه تبوك آيه و سفر اگر راه نزديك و سود دست ي

لشكر بيرون برد ) ص(قضيه اين بود كه پيغمبر . »كردند كوتاھى بود حتما پيرويت مىان در -رييس منافقان -و در ثنية الوداع اردو زد و عبد هللا بن ابى با لشكرى معادل ھم

ر ذى حده پايين وداع اردو زد، و چون پيغمب ة ال د هللا ) ص(تر از ثني رد عب پيشروى كا دي ى ب ن اب ر ب ان و اشخاص شكاك و مشكوك از پيغمب د) ص(گر منافق . تخلف كردن

ه لى داد ك الى پيغمبرش را تس فتگى «خداى تع ر آش د جز ب ده بودن ما آم راه ش ر ھم اگ ).47آيه (» افزودند كارتان نمى

.اين آيه درباره جد بن قيس منافق نازل شد). 49آيه ... (و منھم من يقول ائذن لي ان نمى) ص(غمبر پي ه جنگ رومي ز بدو گفت يا ابا وھب ب ه غنيمت غالم و كني ى ك آي

يم آن ، ھمه مى)ص(يا رسول هللا : بگيرى؟ او پاسخ داد انم، و ب يفته زن ه من ش د ك دانندن دارم كه اگر دختران بور رومى را ببينم تاب نياورم، مرا به فتنه ميفكن و اجازه مان

در مدينه

نم مالى مى بده و من كمك ر . ك ان) ص(پيغمب ود بم د و فرم ه ! از او روى برگردان و آييس از ايشان ) ص(پس از نزول آيه، پيغمبر . باال فرود آمد ن ق د ب ه ج ى سلمه ك از بند: بود پرسيد زرگ شما كيست؟ گفتن ر : ب ل است پيغمب يكن ترسو و بخي يس ل ن ق د ب ج

زر: فرمود) ص( ا ب د، دردى بدتر از بخل نيست، ھمان ره مجع فيد چھ گ شما جوان سرور است ن مع راء ب ن ب ر ب عر در آورد. بش ه ش ه را ب ان واقع ه . و حس ر را ب و بش

.ھمگى درباره منافقين است 59تا 49به ھر حال آيات . بخشندگى ستوددقات نا). 58آيه ... (و منھم من يلمزك في الص د احمد بن محمد بن ابراھيم ثعلبى با اسو سعيد خدرى روايت مى ر از اب ه پيغمب د ك الى را قسمت مى) ص(كن رد داشت م . ك

ن ذى الخويصره ه اب ع بنيانگذار خوارج -حرقوص بن زھير تميمى ملقب ب ه در واق ك :گفت -است

واى بر تو، اگر : فرمود) ص(پيغمبر . عدالت را بين ما رعايت كن) ص(يا رسول هللا .س عادل كيست؟ بخارى نيز اين روايت را آورده استمن رعايت عدل نكرده باشم پ

د ى گوي اره : كلب ه درب وبھم «آي ة قل ه » المؤلف ه از آن جمل د ك ازل ش افقين ن ان من ا ھم يرعايت مساوات نكردى و : گفت) ص(مردى بود ملقب به ابو الخواصر، كه به پيغمبر

.آيه در تشنيع وى نازل شدذين و أذن و منھم ال ون ھ ي و يقول ب ؤذون الن ه ... (ي اره جمعى از ). 61آي ه درب ن آي اي

ر ه پيغمب د ك ازل ش افقين ن ى) ص(من رف را م د و ح ى آزردن ت م اى ناشايس د ھ . زدنى د و بعض ه او برس ما ب خنان ش ه س ت ك يم آن ھس د ب ار را نكني ن ك د اي ان گفتن ش

ان خواست مى: سويد گفت در آن ميان جالس بن. مجازاتمان كند وييم و ھر چه دلم گنوا كنيم، مى سپس نزد او رفته عذر خواھى مى د گوشى است ش ه محم ذيرد، ك ه . پ و آي

.به اين موضوع اشاره داردن محمد بن اسحاق يسار و برخى ديگر گفته ل ب ام نبت اند اين آيه درباره منافق است به ن

اره اى رنگ حرث، كه مردى سياه سوخته و قھوه و سرخ چشم و زشتروى بود، و دربوى اخبار . ھر كه خواھد شيطان را ببيند به نبتل بنگرد: گفته) ص(او است كه پيغمبر

ر ان مى) ص(پيغمب زد منافق د را ن ع ش ار من رد، از آن ك د گوش : گفت. ب زود -[محموييم، سپس انگارد، ما ھر چه خواستيم مى است، ھر چه بگويند راست مى] باور زد گ ن

ول مى او رفته سوگند مى ا را قب د خوريم عذر م ازل . كن اره ن ن ب ورد بحث در اي ه م آي .شد

د و عده: سدى گويد اى از منافقين من جمله جالس بن سويد و وديعه بن ثابت جمع بودن بدگويى كنند، و جوانى به نام عامر بن قيس از انصار در ) ص(خواستند از پيغمبر مى

گويد راست است، پس ما اگر آنچه محمد مى: آنجا بود، او را به حساب نياورده، گفتند

ر داد) ص(آن جوان نزد پيغمبر ! از خر بدتريم ده خب ر . آم از ) ص(پيغمب ده ب از آن عه عامر دروغ مى ه خواست نمود، قسم خوردند ك رد ك اد ك ز سوگند ي د و عامر ني گوي

ى ا دروغ م د و آنھ و را از گوين دايا دروغگ ده خ ده نش ع پراكن ن جم ا اي ه ت رد ك ا ك دعخورند تا شما به خدا قسم مى«آيه مورد بحث و آيه بعد نازل شد كه ! راستگو جدا فرما .»را راضى كنند

ئھم ل عليھم سورة تنب افقى گفت). 64آيه ... (يحذر المنافقون أن تنز د من ه : سدى گوي باى نيايد كه رسوامان كند و آيه دھم مرا ببرند و صد تازيانه بزنند اما آيه خدا ترجيح مى

د، ھايى مى منافقين بين خودشان صحبت: مجاھد گويد. اشاره به اين موضوع دارد كردن .گفتند شايد خدا راز ما را فاش نسازد بعد مى

ا ر ). 65آيه ... (نخوض و نلعب و لئن سألتھم ليقولن إنما كن د پيغمب در ) ص(قتاده گويھيھات، اين : اى از منافقان حاضر شده در جنگ بين خود گفتند جنگ تبوك بود، و عده

خدا به پيغمبرش خبر داد، و پيغمبر . ھاى شام را بگشايد مرد اميدوار است دژھا و كاخاران گفت) ص( ه ي ان رف: ب زد آن د؟ سوار شويد و ن ان گفتي ين و چن ما چن ود ش ه فرم ت

.زديم و حرف جدى نبود و اين آيه نازل شد گفتند ما فقط گپ مىوك گفت ان در جنگ تب از : به گفته زيد بن اسلم و محمد بن وھب وھب، يكى از منافق

قرآن «ام و مقصودش از تر و دروغگوتر و ترسوتر نديده اين قرآن خوانان شكم پرستويى : عوف بن مالك در جوابش گفت. و يارانش بود) ص(پيغمبر » خوانان دروغگو ت

ر خبر مى) ص(و منافقى و من به پيغمبر ه پيغمب ر ) ص(دھم و رفت و قضيه را ب خبر شتر نشسته ازل شده، و حضرت عازم شده و ب ه پيشتر ن ه آي داد و مالحظه كرد ك

ر جدى: آمده گفت) ص(آن منافق نزد پيغمبر . بود ه طور غي ا ب ه حرف مى م م ك زدي .راه طى شود

د ابو نصير محمد بن عبد هللا جوزقى با اسناد از عبد هللا بن عمر روايت مى ه عب د ك كنر يش روى پيغمب ه پ دم ك ر را دي ى يس ن اب ى) ص(هللا ب نگش م ازاتش س د و مج زدن

ا رسول هللا : گفت كردند، و او مى مى ا فقط حرف مى) ص(ي ود، و م م و جدى نب زدي آيا خدا و پيغمبرش و قرآن را به مسخره گرفته بوديد؟: فرمود مى) ص(يغمبر پ

الوا ا ق م ا ون ب ه ... (يحلف ول هللا ). 74آي راه رس ان ھم د منافق ه ) ص(ضحاك گوي بنام مى) ص(جنگ تبوك رفتند و در خلوت بين خودشان پيغمبر د و صحابه را دش دادن

و در دين

ود) ص(پيغمبر . گفت) ص(حذيفه خبر ايشان با پيغمبر . نمودند زبان درازى مى : فرم

ه در رسد؟ قسم خوردند حرفى نزده اى منافقان اين اخبار چيست كه از شما مى اند، و آي .تكذيب ايشان نازل گرديد

ر كردند و غ مردى از جھينه و مردى از غفار با ھم زد و خورد مى: قتاده گويد فارى باد زد ى فري ن اب د: جھينى غلبه يافت و عبد هللا ب ارى كني ان را ي ى االوس برادرت ا بن ! ي

به خدا اگر به » خوردت سگت را چاق كنى مى«داستان ما و محمد بدان ماند كه گويند ل ر است ذلي دتر و عزيزت ه نيرومن روه آنك ا دو گ رديم، از م از گ ه ب رون مدين ر را بي ت

.كند مىد ) ص(پيغمبر . خبر داد) ص(مسلمانان آن سخن بشنيد و رفت و به پيغمبر يكى از عب

ى . هللا خواست، و او سوگند خورد كه چنان حرفى نزده ن اب د هللا ب ار عب ه در رد انك آي .نازل گرديده

الوا م ين ا ل وا بم ه ... (و ھم ة ). 74آي ه در ليل دند ك تان ش افقين ھمداس د من ضحاك گوير ) ص(بة شتر پيغمبر العق ا ) ص(را برمانند و قصد آسيب زدن به پيغمب تند و ب را داش

ر اين تصميم عده د ) ص(اى از ايشان جلو افتادند و جمعى از پيغمب د و گفتن عقب ماندنه دره مى ركبش ب د او را از م ه برس ه گردن دازيم چون ب ر . ان ودار پيغمب و آن شب جل

اى شترانى را از شتر را مىعمار بود و حذيفه از پشت سر ) ص( ه صداى پ د ك راندا دور شويد. اى نقابدار شد پشت سر شنيد و متوجه عده ان از ! داد زد كه دشمنان خ آن

.سالم به مقصد رسيد و اين آيه نازل شد) ص(اجراى قصد خود باز ماندند و پيغمبر ناد از ابو الحسن محم). 77 -75آيه ... (و منھم من عاھد هللا د بن احمد بن فضل با اس

اھلى روايت مى ه ب ر ابو امام زد پيغمب ن حاطب انصارى ن ة ب ه ثعلب د ك ده ) ص(كن آمو : فرمود) ص(پيغمبر . دعا كن خدا مرا توانگر كند) ص(گفت يا رسول هللا واى بر ت

ه شكر آن روت ھنگفت ك ه از ث اى ثعلبه، مال كم كه بتوانى سپاسش را به جاى آرى بر : و باز فرمود. ارىنگز ل پيغمب ه مث دارى ك ه ) ص(آيا دوست ن دا باشى؟ سوگند ب خ

وه ن ك انم در دست اوست اگر بخواھم از اي راى من سرازير آنكه ج ره ب ا طال و نق ھه ]. خواھم و نمى[شود بشود، مى ه حق برانگيخت ك ثعلبه گفت ترا سوگند به آنكه ترا ب

ر . پردازم ذيحق را مى اگر دعا كنى خدا مرا توانگر سازد حق ود ) ص(پيغمب ا فرم دعن فندان . كه خدا ثعلبه را ثروتى نصيب ك رد، و آن گوس ه ك فند تھي د گوس ه چن پس ثعلب

ه دره د و ب اى مثل كرم شروع به زاد و ولد كردند به طورى كه در شھر نتوانست بمان در اطراف مدينه رفت و فقط نماز

يد، د و نمازھاى ديگر را به جماعت نمىش ظھر و عصر را در جماعت حاضر مى رسرد ر . و باز گوسفندانش مثل كرم افزوده شدند تا نماز جمعه را نيز ترك ك روزى پيغمب

رون كند؟ گفتند گوسفند دارى مى پرسيد ثعلبه چه كرد و چه مى) ص( د و از شھر بي كنره ثعلبه، آه از واى بر ثعلبه بيچا: حضرت سه بار فرمود. رفته، و داستانش باز نمودند

ه«و آيه نازل شد كه ! ثعلبه اك و تزكي ار پ شان از اموالشان زكات بگير، و تو با اين كد) 103برائه (» كنى مى وم گردي وارد وجوب زكات معل ر . و م ن را ) ص(پيغمب دو ت

يكى از جھينه و يكى از بنى سليم به كار جمع آورى زكات گماشت و نوشته و دستور ود د و زكات از آن دو عمل داد و فرم ليم بروي ى س رد از بن الن م ه و ف ه سراغ ثعلب ب

د، گفت) ص(آنھا راه افتادند و نزد ثعلبه رفتند و فرمان پيغمبر . بگيريد ر او خواندن : بزى نمى ه چي ه است، من ك د جزي ام اين جزيه و مانن ان را انج د كارت م، حاال بروي فھم

او بھترين شترانش را براى زكات . رفتند آن دو به سراغ مرد سلمى. بدھيد و برگرديدد. جدا كرد و به استقبال دو مأمور آمد د گفتن ان ديدن رين : وقتى چن واجب نيست از بھت

.شترانت بدھى، و ما قصد نداشتيم اينھا را برگزينيمد من به طيب خاطر مى: آن مرد گفت ال از آن من است بگيري آن دو پس از . دھم و م

تفراغت از كار سلمى ن : نزد ثعلبه برگشتند گف د، سپس گفت اي ان را نشان بدھي فرمر . مثل جزيه است، برويد تا فكر بكنم زد پيغمب ه ) ص(آن دو ن يش از آنك تند و پ بازگش

ر د پيغمب ود) ص(سخنى بگوين د: فرم دا سلمى را بركت دھ ه و خ ر ثعلب اه . واى ب آنگدبرائة 77 -75داستان سلمى و ثعلبه باز گفتند و آيات ازل گردي يكى . بدين مناسبت ن

و، ر ت ت واى ب ت و گف ه رف زد ثعلب نيد، ن ات را ش ود و آي ا ب ه آنج ان ثعلب از خويشر . ات اين آيات نازل شده درباره ه خدمت پيغمب ه از ) ص(ثعلبه ب رد ك ده خواھش ك آم

.وى زكات بپذيردذيرم: فرمود) ص(پيغمبر زى بپ و چي ه از ت رده است ك ر ثعلب. خدا مرا منع ك ه خاك ب

ت ر ريخ ر . س ود) ص(پيغمب ت : فرم را اطاع يه م ه توص ت ك ل توس ه عم ن نتيج اير . نكردى ام رحلت از او زكات ) ص(ثعلبه به منزل خويش باز گشت و پيغمب ا ھنگ ت

د ه ش و بكر خليف ه اب ا آنك و بكر گفت. نپذيرفت ت ه اب ه ب ان انصار و : ثعلب را مي ام م مقر ول كن. دانى مى) ص(منزلت مرا نزد پيغمب و بكر پاسخ داد . زكات را از من قب اب

ه جايش ) ص(چيزى كه رسول هللا نپذيرفته من قبول كنم؟ ابو بكر درگذشت و عمر بر عمر گفت رسول . نشست ؤمنين زكات از من بگي ثعلبه نزد او آمده گفت يا امير الم

ذيرم) ص(هللا ه . و ابو بكر قبول نكردند، من چگونه بپ ان خليف ز سپس عثم شد و او ني .از ثعلبه زكات نپذيرفت و در دوران خالفت عثمان ثعلبه مرد

دقات ي الص ؤمنين ف عين من الم و ه ... (الذين يلمزون المط ن ). 79آي د ب ن محم سعيد بن مسعود روايت مى ناد از اب ا اس ر ب ن جعف د ب ه ص احم ه چون آي د ك د كن ازل ش دقه ن

ن شخص ) خرما(مردى آمد و يك صاع زكات آورد، بعضى گفتند خدا از يك صاع ايآنان كه مؤمنان داوطلب خير را و كسانى را كه جز «: نياز است و اين آيه نازل شد بى

ى دا دسترنج خويش عايدى ندارند در صدقه دادن عيبجويى كرده به مسخره م د، خ گيرناك است كند و آنان شان مى مسخره ن روايت را آورده . »را عذابى دردن ز اي بخارى ني .است

ر ر او، پيغمب اده و غي ه قت ه گفت رد) ص(ب ات دادن ك ه زك ب ب ردم را ترغي د . م عبت م آورد و گف زار درھ ار ھ ن عوف چھ رحمن ب ول هللا : ال ا رس زار ) ص(ي ھشت ھ

دا صرف شود و نصف راى درھم داشتم نصفش را براى تو آوردم كه در راه خ ش را ب .ام گذاشتم خرج خانواده

م در آنچه نگھداشتى ) ص(رسول هللا م در آنچه دادى و ھ فرمود خدايت بركت دھد ھو خدا به عبد الرحمن بن عوف بركت داد چنانكه وقتى مرد، ھشت يك دو زنش يكصد

ا داد . و شصت ھزار درھم شد و نيز آن روز عاصم بن عدى بن عجالن صد بار خرما رسول هللا و ابو ع ا آورد و گفت ي ارى ) ص(قيل انصارى يك صاع خرم زد آبي از م

و زل دادم و يكى را خدمت ت ه من ه يكى را ب ه دست آوردم ك ا ب بانه دو صاع خرم شد . فرمود روى بار زكات بريز) ص(رسول هللا . آوردم ه عب د ك منافقان عيبجويى كردن

دا و و ) ص(رسول هللا الرحمن و عاصم كارشان از روى ريا بود و خ از يك صاع ابود ه خويش آورده ب راى تزكي . عقيل بى نيازند در حالى كه ابو عقيل آن يك صاع را ب

.آيه مورد بحث اشاره به سخن منافقان دارددا و ال تصل على ات أب نھم م ه ... (أحد م د ). 84آي ن احم رحمن ب د ال ن عب اسماعيل ب

افق(كند كه وقتى عبد هللا بن ابى بد هللا بن عمر روايت مىواعظ با اسناد از ع رد ) من من ) ص(آمد خواھش نمود كه پيغمبر ) ص(پسرش نزد پيغمبر پيراھن خود را براى كف

د ر . عبد هللا بدھد و بر او نماز بخواند و طلب آمرزش كن راھنش را داد ) ص(پيغمب پيذيرفت ) ص(ر متوفى نماز بخواند، پيغمبر ب) ص(پسر عبد هللا تقاضا كرد كه پيغمبر پ

ت يد و گف تينش را كش ر آس د عم از بخوان ون خواست نم از : و چ را از نم دا ت ر خ مگرده ) ص(خواندن بر جنازه منافقان نھى نكرده است؟ پيغمبر ار ك را مخت دا م ود خ فرم

ر زارد) ص(كه طلب آمرزش بكنم يا نكنم و آيه مورد بحث در نھى پيغمب از گ ن از نمر د، و پيغمب ازل گردي ان، ن ر سر قبرش تادن ب ان و ايس ر منافق از ) ص(ب از آن پس نم

. اند بخارى و مسلم نيز اين روايت را آورده. خواندن بر جنازه منافقين را ترك كرد

اس و او از عمر روايت مى ن عب ه چون اسماعيل بن ابراھيم نصر آبادى از اب د ك كن

د ول هللا عب رد رس ى م ن اب ر ) ص(هللا ب د و پيغمب ر وى دعوت كردن از ب راى نم را بمن جلو رفته سينه به سينه او ايستادم و گفتم يا رسول . رفت و براى نماز ايستاد) ص(

رد ) ص(هللا ين ك ان روز چن ين گفت و بھم الن روز چن ه ف اين عبد هللا بن ابى است كود لبخند مى) ص(مبر و ھمه را برشمردم و پيغ... ا فرم تم ت تم و گف ار : زد و من گف كن

براى اينان طلب آمرزش بكن يا «برو و بس كن كه من مختارم و بر من وحى شده كه د د آمرزي ان را نخواھ دا اين ان آمرزش بخواھى خ راى اين و » نكن، كه اگر ھفتاد بار ب

ده مى ار آمرزي اد ب يش از ھفت ا ب ه ب دانم ك يش از اگر ب ار طلب آمرزش شود ب اد ب ھفترده ) ص(آنگاه پيغمبر . كنم مى ر رفت و م به نماز ايستاد سپس ھمراه جنازه تا كنار قب

ر . را به گور سپردند ) ص(عمر گويد من از گستاخى خود و كارى كه در برابر پيغمبد ه . كردم در شگفت بودم كه خدا و رسولش بھتر دانن ه آي رى نگذشت ك دا دي ه خ ا ب ام

ه منكر «: نازل شد ھرگز بر يكى از اينان كه مرده نماز مخوان و بر قبرش مايست كد) ص(خدا و پيغمبر ر » بودند و در حال فسق مردن ا روز ) ص(و از آن پس پيغمب ت

تاد رش نايس ر قب د و ب از نخوان افقى نم ر من ت ب ر . رحل د پيغمب ران گوين در ) ص(مفسى سخن را ودموضوع رفتارش با جنازه عبد هللا بن اب د و فرم ازى : ن راھن من و نم پي

ى ارى نم دا ك گاه خ دم در پيش ر وى خوان ه ب ه او ك ودم ك دوار ب ن امي دا م ه خ ازد ب سد رده[مسلمان راستين شود و به وسيله او ھزار تن از قومش ايمان بياورن د روايت ك ان

ر ه پيغمب ه خزرج ) ص(كه بر اثر رفتار بزرگ منشانه و جوانمردان ن از قبيل صدھا ت ].ؤمن راستين شدندم

ل ). 92آيه ... (و ال على الذين إذا ما أتوك لتحملھم ام معق ه ن اين آيه درباره ھفت تن بن ة ب ر و ثعلب ن عمي الم ب ن كعب انصارى و س بن يسار و صخر بن خنيس و عبد هللا ب

دند خداى عز و آمده عرض كر) ص(غنمه و عبد هللا بن مغفل نازل شد كه نزد پيغمبر جل ما را به خروج ھمراه تو ترغيب و امر كرده و حاضريم حتى با موزه وصله شده

فرمود مركوبى در اختيار ندارم ) ص(پيغمبر . و نعلين پينه زده ھمراھت به غزا بياييمدھم ر . و چيزى در دست نيست كه به شما ب ه ب ازل شد ك اال ن ه ب تند و آي ان بازگش گري

.ستاينان حرجى ني .آيه درباره معقل و سويد و نعمان از بنى مقرن نازل شده است: مجاھد گويد

ا را و نفاق د كف راب أش ه ... (األع دويان ). 97آي ان و ب ان غطف اره اعرابي ه درب ن آي اي .اطراف مدينه نازل شده است

ن حولكم من األعراب د هللا ). 101آيه ... (منافقون و مم اره عب ه درب ن آي كلبى گويد ايه از و عامر راھب ك ن سويد و اب ن بشير و جالس ب بن ابى و جد بن قيس و معتب ب

.قبايل جھينه و مزينه و اشجع و اسلم و غفار، و ساكن مدينه بودند نازل شده استاس روايت مى). 102ه آي... (و آخرون اعترفوا بذنوبھم ن عب ه والبى از اب ه آي د ك كن

ده اره ع ا در درب د م دند و گفتن يمان ش ه پش د ك ازل ش وك ن ان از جنگ تب اى از متخلفد) ص(ايم و پيغمبر حجره و در سايه با زنان نشسته ارانش در جھادن پس خود را . و ي

ر به ستون ا پيغمب د ت د و ش) ص(ھاى مسجد بسته سوگند خوردن خصا ايشان را از نيايد ستون ان حال بمانن ه ھم ايند و ب د از خود نگش ذيرد، بن ايد و عذرشان نپ از نگش ا ب . ھ

ر ى پيغمب ان ) ص(وقت د اين تند؟ گفتن ان كيس يد اين ت پرس ان گذش ر ايش ت و ب بازگشايى و ايشان اند كه با خدا عھد كرده متخلفان از جنگ و بي ا ت د ت اند خويش را بسته دارن

ى ا كن ر . و از ايشان راضى شوىرا رھ ود) ص(پيغمب وگند : فرم دا س ه خ ز ب ن ني مى ن رو م ه از م نوم ك ان نش نم و عذرش از نك ان را ب د اين تورى نياي ا دس ه ت ورم ك خ

ر ازل شد و پيغمب گرداندند و از عزيمت ھمراه مسلمين باز ماندند، تا آيه مورد بحث نا . تكس فرستاد و آنان را بگشود و عذر ايشان پذيرف) ص( د ي آنان پس از آزادى گفتن

ر و صدقه ده و ) ص(رسول هللا ا از جنگ شد بگي اين اموال ما را كه باعث تخلف م .انفاق كن تا پاك شويم و براى ما از خدا آمرزش بخواه

ه : فرمود) ص(پيغمبر د ك ه بعدى آم تانم، و آي زى از شما بس ه چي دارم ك من دستور نات بگي« دقه و زك ان ص هاز اموالش اك و تزكي ار پ ن ك ا اي و ب ى ر و ت ان م ى، و ش كن

.ابن عباس گويد آنان ده تن بودند. »شان دعا كن كه آرامش يابند براى ن ). 106آيه ... (و آخرون مرجون ألمر هللا رارة ب ك و م ن مال اين آيه درباره كعب ب

ه ) از طايفه بنى عمرو بن عوف(ربيع ى واقفاز طاي(و ھالل بن امي ه بن ازل شد ) ف نن است 118كه از جنگ تبوك تخلف جسته بودند و آيه ن سه ت ه اي ز اشاره ب برائه ني

ه «كه د ك ده، دريافتن ه تنگ آم ر ايشان تنگ شد و از خويش ب زمين با ھمه وسعت ب .و خدا بر ايشان ببخشود» گريزگاھى از خدا جز خدا نيست

خذوا مسجدا ضر ى ). 110 -107آيه ... (ارا و كفرا و الذين ات ه بن مفسران گويند طايفاز بگزارد و ) ص(عمرو بن عوف مسجد قبا را ساخته از پيغمبر ا نم د آنج دعوت كنن

ر د) ص(پيغمب از خوان ا نم د . در آنج ده گفتن د ورزي ان حس ر ايش ن عوف ب نم ب ى غ بن مسجدى

و عامر راھب دعوت مى) ص(ر سازيم و از پيغمب مى ز اب د و ني از بخوان كنيم آنجا نم

د از بخوان ا نم ردد آنج ود و . چون از شام برگ و عامر در جاھليت راھب نصرانى ب ابا ) ص(پوشيد و پس از ھجرت رسول هللا خرقه مى ه ب ن حنيف را نپذيرفت ه، دي به مدين

ه وى را ابو ع) ص(به دشمنى برخاست و پيغمبر ) ص(پيغمبر د و او ب امر فاسق ناميد و مسجدى رد آوري رو و سالح گ د ني شام رفته به منافقان نامه نوشت كه ھر چه تواني

آيم كه محمد انگيزم و مى براى من بسازيد و من نزد قيصر رفته لشكرى از روم بر مىيم رون كن رار داده بي ار ق ا . و اصحابش را تحت فش جد قب ار مس جدى در كن ان مس آن

د : مسجدسازان، اين دوازده تن بودندساختند و ن خال ه(خذام ب ه در خان ه مسجد ك اش بف، ) شد باز مى ن حني اد ب ن ارعد، عب ة ب و حبيب ن قشير، اب ن حاطب، معتب ب ة ب ثعلب

ن ة ب ان و وديع ن عثم اد ب حارثه، جاريه و دو پسرش مجمع و زيد، نبتل بن حارث، لحوالن و : آمده گفتند) ص(پس از اتمام ساختمان نزد پيغمبر . ثابت راى معل ما مسجدى ب

اخته تانى س ارانى و زمس دان و شب ب ا حاجتمن ايى و آنج و بي ه ت م ك م و دوست داري ايوى نماز ش ر . پيش ل ) ص(پيغمب ز و ج داى ع رود، خ د و ب ه بپوش د ك وش طلبي اال پ ب

ن دخشم و) ص(خبر داد و پيغمبر ) ص(مقاصد زيانكارانه ايشان را به پيغمبر مالك بود(معن بن عدى و عامر بن يشكر و وحشى قاتل حمزه را خواست ) كه مسلمان شده ب

د د و آتش بزني ران كني ان را وي ن مسجد ظالم رون شد و . و فرمود برويد و اي ك بي مالدانجا شاخه ر افروخت و در حضور اھل مسجد و مسجد سازان ب اى از چوب نخل ب

د و حا رى كردن د و ويرانگ ش افروختن ه آت ر تاخت دند و پيغمب ده ش جد پراكن ضران مسفرمود محل آن را مزبله سازند و براى الشه و چيزھاى گنديده و دور افكندنى و ) ص(

.ابو عامر راھب در شام غريب و تنھا بمرداص روايت مى ى وق ه محمد بن ابراھيم بن محمد بن يحيى با اسناد از سعد بن اب د ك كن

ه منافقين مسجدى به رقابت مسجد قبا د ك و نزديك آن ساختند و منتظر و مترصد بودنام ايشان در آن مسجد شود ردد و ام از گ ام . ابو عامر راھب ب ه انج وقتى ساختمان ب

ر زد پيغمب يد ن اخته) ص(رس جدى س ا مس د م ده گفتن ا آم زار ت ازى بگ م، در آن نم ايد جامه بر گرفت كه ھمراه ايشان برود، آيه ن) ص(نمازگاه ما شود و پيغمبر ازل گردي

.»در آن ھرگز اقامه نماز مكن«كه ترى اش والھم إن هللا ھم و أم ؤمنين أنفس ن الم ه ... (م ن كعب قرظى ). 111آي د ب محم

ر ا پيغمب ه ب د، ) ص(گويد كه چون ھفتاد تن از انصار در ليلة العقبة در مك بيعت كردن عبد هللا بن

كنى و شرايط خودت از سوى پروردگارت چه تعھد مى: گفت) ص(رواحه به پيغمبر

رايش : فرمود) ص(پيغمبر . چيست ھر چه خواھى بگو تيد و ب د بپرس ار را باي پروردگپرسيدند در . شريك قائل نشويد و شرايط من اين است كه از من مثل خودتان دفاع كنيد

يم اى است كه نه فسخ مى نيكو معامله: بھشت گفتند: درسد؟ فرمو مقابل، به ما چه مى كن .و آيه باال نازل شد. پذيريم و نه فسخ مى

ركين تغفروا للمش وا أن يس بي و الذين آمن ه ... (ما كان للن د هللا ). 114 -113آي و عب ابه او از پدرش روايت مىمحمد بن عبد هللا شيرازى با اسناد از سعيد بن مسيب و د ك كن

و جھل و ) ص(چون ابو طالب مشرف به مرگ شد، رسول هللا الين او رفت و اب ر ب با ) ص(پيغمبر . عبد هللا بن اميه نيز آنجا بودند ه اال هللا ت ا من بگو ال ال فرمود اى عم ب

ا ابو جھل و عبد هللا بن اميه گفتند اى. براى تو نزد خدا حجتى داشته باشم و طالب آي اب: و به اصرار منتظر جوابش بودند تا باالخره گفت -گردى؟ از كيش عبد المطلب بر مى

ود من پيوسته برايت طلب آمرزش ) ص(پيغمبر . من بر كيش عبد المطلب ھستم فرمبخارى و مسلم نيز از طريق ديگر اين . كنم مگر آنكه نھى شوم، و آيه باال نازل شد مى

.اند روايت آوردهنيده ابو سعيد بن ابى عمرو نيشابورى با اسناد از جعفر بن عون روايت مى ه ش ام كند كرادرزاده د از ب ريش گفتن ت، ق وت گرف رض م ب را م و طال ون اب واه از آن چ ات بخ

زد بھشت كه وعده مى دھد چيزى حاضر سازد و ترا شفا بخشد، و خودشان كسى را نابه آن گويد من فرستاد كه عمويت مى) ص(پيغمبر ناتوان و بيمارم، از خوراك و نوش

ر . گويى براى من بفرست كه شفا يابم بھشت كه مى ه جاى پيغمب ود ب ا ب ابو بكر كه آنج :جواب داد) ص(

ام شما را خداوند نعمت بھشت را بر كافران حرام كرده آن فرستاده بازگشت و گفت پيد ه محم ر در ج) ص(ب و بك ا اب داد ام اندم خود جوابى ن ترس د نعمت : واب گف خداون

تند كسى را از جانب . بھشت را بر كافران حرام كرده است قريش ابو طالب را واداشر . خودش بفرستد زد پيغمب ام ن ان پي ر ) ص(فرستاده ابو طالب با ھم د و پيغمب ) ص(آم

ه راه او وارد خان ھمان پاسخ داد، و خود نيز برخاسته به دنبال فرستاده روان شد و ھمد. ب گرديد و آنجا را پر از مردان ديدابو طال ا بگذاري ويم تنھ د. فرمود مرا با عم : گفتن

يم كنيم، تو به او از ما نزديك اين كار را نمى اوند اوي و خويش ل ت . تر نيستى، و ما ھم مثود) ص(پس پيغمبر و طالب نشست و فرم الين اب ر ب را : ب دا از عوض من ت م خ ا ع ي

نماى مرا ي پاداش دھد، با كلمه ا آن در روز قيامت شفاعتت ك و طالب . ارى كن كه ب اب پرسيد آن كلمه چيست برادرزاده؟

ه«: فرمود بگو ى و . »ال اله اال هللا ال شريك ل و خيرخواه من دا ت ه خ و طالب گفت ب اب

اگر از بيم آن نبود كه بگويند عمويت از ترس مرگ اقرار به شھادت كرده آن كلمه را و : راوى گويد. كردم شن مىگفتم و چشم را رو مى ه اى اب د ك ر آوردن اد ب حاضران فري

ريش از . طالب تو بزرگ حنيفيه، كيش شيوخ مايى ان ق ادا زن و طالب گفت مب سپس ابر وند و پيغمب اخبر ش رگ ب ت دم م ابى عموي ود) ص(بيت و از : فرم راى ت واره ب ھم

د و پس ا نعم كن دا م ه خ رد مگر اينك واھم ك ارم طلب آمرزش خ و پروردگ ز مرگ ابراى . كرد طالب براى او طلب آمرزش مى ز ب ا ني ه م انعى دارد ك مسلمانان گفتند چه م

درش طلب مغفرت پدران و خويشان راى پ راھيم ب مان طلب آمرزش كنيم، ھمچنانكه اب .آيه مورد بحث نازل شد. كند براى عمويش طلب آمرزش مى) ص(كرد و محمد مى

كند كه حرانى با اسناد از عبد هللا بن مسعود روايت مىابو القاسم عبد الرحمن بن احمد ر ) ص(پيغمبر ر قب دام ب وديم و ھر ك به تماشاى گورستان بيرون شد و ما نيز ھمراه ب

ا مى) ص(مرده خويش نشستيم و پيغمبر يد و گورھا را زير پ رى رس ه قب ا ب گذاشت تا خاست ر پ يم، ن. بر آن گور مدت زيادى نجوى و نوحه كرد، سپس ب زد حضرت رفت

رد) ص(گريست و ما نيز به گريه افتاديم آنگاه پيغمبر مى ا ك ه م ا . رو ب يد ي عمر پرسول هللا ه) ص(رس ديم گري ان ش اب و گري ز بيت ا ني ه م ود ك ه ب ر چ رت . ات ب حض

يد) تر نزديك( يم : آمد و گرد ھم نشستيم، حضرت پرس ه من ناراحت شديد؟ گفت از گريارم . زدم از آن آمنه بنت وھب است ا آن حرف مىگورى كه ب: فرمود. بلى از پروردگ

نم تم طلب آمرزش ك روم اجازه داد سپس اجازه خواس اجازه خواستم بر سر گورش ب .»1«خدا اجازه نداد، و اين آيه نازل شد مسبب گريستنم اين بود

اس روايت مىكلبى از اب). 122آيه ... (و ما كان المؤمنون لينفروا كافة ه ن عب د ك كند ان سوگند خوردن تاد مؤمن رو فرس چون خدا در تشنيع منافقان متخلف از جھاد آياتى ف

يچ غزوه و سريه وان از ھ يچ عن د، و در سريه كه به ھ ر اى تخلف نجوين ه پيغمب اى كان(آيه . اعزام فرمود، ھمگى بسيج شده رفتند) ص( وم مؤمن ) در عدم لزوم حركت عم

.دنازل گردي

__________________________________________________ دام مشرك ) ص(به نظر شيعه اماميه ابو طالب و مادر و پدر پيغمبر ) 1( و نيز عبد المطلب ھيچ ك

.م -.اند نبوده

سوره يونس

د ). 2آيه ... (الناس رجل منھم أن أنذر أ كان للناس عجبا أن أوحينا إلى اس گوي ابن عب

ر را به رسالت برانگيخت كفار انكار ورزيده، گفتند خدا بزرگ) ص(چون خدا محمد تتاده) ص(از آن است كه بشرى ھمچون محمد ازل . اش باشد فرس ان ن ه در جواب آن آي

.شدا عليھم آياتنا بينات قال الذين ال يرج و إذا تتلى ه ... (ون لقاءن ن ). 15آي د اي د گوي مجاھ

د. مشركان مكه نازل شده] جمعى از[آيه درباره ر بودن نج نف ان پ د : به گفته مقاتل آن عبى ن اب د هللا ب ن عب هللا بن ابى اميه مخزومى، وليد بن مغيرة، مكرز بن حفص، عمرو ب

ه در قرآنى: گفتند) ص(قيس عامرى و عاص بن عامر كه به پيغمبر اور ك براى ما بيه : كلبى گويد. آن ترك پرستش الت و عزى نباشد د ك آيه در جواب استھزاء كنندگان آم

.خواھيم بيار قرآنى شامل آنچه ما از تو مى) ص(يا محمد : گفتند

سوره ھود

ھم يثنون صدورھم ل شده است كه اين آيه درباره اخنس بن شريق ناز). 5آيه ... (أال إنر ا پيغمب ات ب رو در مالق خن و خوش يرين س ود ش ردى ب تانه ) ص(م ورد دوس برخ

نشست و مى) ص(كلبى گويد كه اخنس با پيغمبر . بود نمود و در باطن ناخشنود مى مىود، و را شادمان كند بر زبان مى) ص(چيزى كه پيغمبر آورد اما در دلش چيز ديگر ب .دارند نى كه دشمنى محمد را در دل نھان مىبدين مع. آيه باال نازل شد

يئات الة طرفي النھار و زلفا من الليل إن الحسنات يذھبن الس ه ... (و أقم الص ). 114آيد هللا روايت مى ناد از عب ا اس دادى ب و منصور بغ تاد اب ر اس زد پيغمب ردى ن ه م د ك كن

د و گفت) ص( ود ي: آم اه آل دم و گن ى گردي ا رسول هللا در آن سوى شھر متعرض زنايى شدم، نه به حدى كه جماع كرده باشم و اكنون به حضورت آمده عمر . ام تا چه فرم

و مى اگر اين گناه را بر خود مى: گفت ر ت ز ب دا ني اندى خ ر پوش اند و پيغمب ) ص(پوش پاسخى نداد، و مرد رفت تا از پشت

ه ) ص(سر بانگش زدند برگشت و پيغمبر رد ك حسنات، «آيه فوق را بر او تالوت ك

ين مى رد سيئات را از ب يد. »ب ا رسول هللا : شخصى پرس رد ) ص(ي ن م ن خاص اي ايود وم است: است؟ حضرت فرم راى عم ه، ب ه . ن ن روايت را ب ز اي لم و بخارى ني مس

.اند طريق ديگر آوردهن مسعود روايت مىعمر بن ابى ع ناد از اب ا اس ى بوسه مر ب ه مردى از زن د ك اى كن

ر زد پيغمب ود ن ود، و خ ت) ص(رب يه را گف د و قض د. آم ازل ش وق ن ه ف رد . آي آن مر : پرسيد ه ) ص(آيه مخصوص من است؟ پيغمب راى ھر كس از امت من ك ود ب فرم

.بدان عمل كندزد عمرو روايت مىمحمد بن موسى بن فضل با اسناد از ابو اليسر بن ى ن ه زن د ك كن

ود) ص(من آمد كه شوھرش از سوى پيغمبر ه ب ه مأموريت رفت ا -ب م خرم و يك درھا او را . خواست ا و آنج رى دارم درون بي اى بھت ه خرم از او خوشم آمد و گفتم در خان

ر . در بغل فشرده بوسيدم زد پيغمب اه ن تم) ص(آنگ از گف ه حكايت ب ه زن . رفت ود ب فرمردى ك ىم دا م ر ه در راه خ ه زي ر ب ه س ن برگرفت م از م ردى؟ و چش ت ك د خيان جنگر . شود با خود گفتم دوزخى شدم و گناھم آمرزيده نمى. انداخت د و پيغمب اال آم ه ب ا آي ت

.كس فرستاد كه بر من بخوانند) ص(كند كه مرد نزد عمر آمد نصر بن بكر بن احمد واعظ با اسناد از ابن عباس روايت مى

زنى براى خريد نزد من آمد، او را به درون كشيدم و ھمه كار با او كردم جز : تو گف .جماع

گفت . آرى: واى بر تو شايد شوھرش در سفر فى سبيل هللا است پاسخ دادم: عمر گفترد . نزد ابو بكر برو ان سؤال ك مرد نزد ابو بكر رفت و ماجرا باز گفت و ابو بكر ھم

نيد ان جواب ش و ب. و ھم تپس اب رد گف ه آن م ر ب ر : ك زد پيغمب ر ) ص(ن رو، پيغمب ب :نيز پرسيد) ص(

داد ) ص(پيغمبر . آرى: آيا شوھرش در سفر فى سبيل هللا است؟ آن مرد گفت پاسخى نا ) ص(يا رسول هللا : آنگاه مرد پرسيد. تا آيه باال نازل شد آيا اين آيه خاص من است ي

خ داد ر پاس وم؟ عم و نيست: عم ت ت ه مف را! ن تب ردم اس ه م ول هللا . ى ھم ) ص(رس .خنديد و حرف عمر را تصديق فرمود

كند كه نزد پيغمبر ابو نصر محمد بن محمد طوسى با اسناد از معاذ بن جبل روايت مىچگويى درباره مردى كه به ) ص(يا رسول هللا : نشسته بودم مردى آمد و پرسيد) ص(

ا ز ه شوى ب ار ك ه و ھر ك امحرم در آويخت ى ن ودزن رده جز مجامعت؟ فرم د ك : ن كنيا رسول : معاذ پرسيد. وضوى كامل بگير و به نماز بايست و آيه مورد بحث نازل شد

.عموم مسلمانان: ويژه اين مرد است يا ھمه مسلمين؟ فرمود) ص(هللا كند كه مردى نزد استاد ابو طاھر رودبارى با اسناد از ابن مسعود روايت مى

ر د و) ص(پيغمب ت آم ول هللا : گف ا رس ده) ص(ي ى ش رض زن ن متع ا او م ا ب ام ام

.درنياميختم .آيه مزبور نازل شد

سوره يوسف

ن ). 3آيه ... (نحن نقص عليك أحسن القصص ناد از سعد ب ا اس عبد القاھر بن طاھر بر ابى وقاص روايت مى ود و پيغمب ازل شده ب رآن ن ردم ) ص( كند كه بخشى از ق ر م ب

.آوردى اى ھم مى كاش قصه) ص(كرد تا آنكه گفتند يا رسول هللا تالوت مىفرمود تا اصحاب گفتند چه شود اگر حديث و سوره يوسف نازل شد و مدتى تالوت مى

ديث «سوره زمر نازل شد كه 23آيه . كنى ن الح ل أحس ز ن ه : سعد گفت. »هللا ن ھم اي .، براى آن بود كه به قرآن ايمان آورنداز قصه و حديث

.ابو عبد هللا حاكم نيز اين روايت را در صحيح خويش آورده استا رسول هللا ) ص(اصحاب رسول هللا : عون بن عبد هللا گويد د ي را مالل گرفت و گفتن

ل أحسن الحديث «آيه آمد . حديث كن) ص( نز شدند و گفتند بار ديگر دچار مالل . »هللاول هللا ا رس ان ) ص(ي رآن و مقصودش ر از ق ديث و فروت ر از ح واھيم فرات زى خ چي

ه . قصه بود ن القصص «آيه نازل شد ك ك أحس ص علي ن نق د . »نح چون حديث طلبيدنه خوب خدا به خوب تند ب رين حديث رھنمونشان شد و چون قصه خواس رين قصه ت ت

.شان كرد داللت

سوره رعد

اء ن يش ا م يب بھ واعق فيص ه ... (و يرسل الص ا ). 13آي ى نصر واعظ ب ن اب نصر به رسول هللا اسناد از انس بن مالك روايت مى زد يكى از سران ) ص(كند ك كسى را ن

وان رو او را بخ ود ب تاد و فرم رب فرس نش ع ون م ت. فرع رد گف ركش و : م او س ) ص(ول هللا رس. نافرمان است

رد رفت و گفت. مجددا فرمود برو او را بخوان را مى) ص(رسول هللا : م د آن ت طلب

هللا چيست؟ از طالست يا نقره يا مس؟ مرد باز گشت و ماجرا باز : فرعون عرب گفتان است ر . نمود، و اظھار داشت گفته بودم كه وى سركش و نافرم ود فرم) ص(پيغمب

از . باز برو و او را بخوان اجرا ب از گشت، و م نيد و ب ان حرف را ش مرد رفت و ھمرو) ص(پيغمبر . نمود نيد. فرمود براى بار سوم ب ان سخن ش د . رفت و ھم راوى گوي

اى جست زد ابرى باالى سرش آمد و صاعقه در ھمان حال كه فرعون عرب حرف مى .اش زد، و آيه فوق نازل گرديد و به جمجمه

يش ورد بحث پ ه م ابن عباس به روايت ابو صالح و ابن جريح و ابن زيد گفته است آيه راى سوء قصد ب ه ب از آن درباره عامر بن طفيل و اربد بن ربيعه نازل شده است ك

يكى از اصحاب گفت يا رسول هللا اين عامر بن طفيل قصد . نزديك شدند) ص(پيغمبر را دارد ود . ت ر[فرم راى و] اگ دا ب انعش مشوخ رده م دايت اراده ك ر و ھ امر . ى خي ع

اگر من مسلمان شوم ) ص(ايستاد و پرسيد يا محمد ) ص(پيش آمد تا باالى سر پيغمبر . فرمود در سود و زيان ھمانند ديگر مسلمانان ھستى) ص(رسد؟ پيغمبر چه به من مى

ار من عامر گفت آيا مرا جانشين خود مى ن در اختي ر سازى؟ فرمود نه و اي نيست و بر صحرا مى: عامر گفت. خدا است كه ھر كه را خواھد برگزيند را ب ارى و پس م گم

ه ود ن يد. شھر ترا باشد؟ فرم ه من وامى: عامر پرس ود پس چه ب ذارى؟ فرم راى : گ بوده . سپارم جھاد در راه خدا عنان اسبان را به تو مى ار من ب ه در اختي عامر گفت اينك

دى و عامر به اربد سفا. است د دي ا محم را مشغول صحبت ب رش كرده بود كه چون م) ص(در بين بگو مگوى عامر با پيغمبر . از پشت سرش بيا و با شمشير بدو حمله كن

ر ه پيغمب د ك ت در آم د از پش ازد) ص(ارب يرش . را مضروب س ب از شمش ك وج يا او امر ب د و ع ر كش ير را ب د نتوانست شمش رد و ارب ر ك د و در غالف گي ته ش شكس

ا شمشير خود ور ) ص(كرد، كه رسول هللا اشاره مى ه ب د ك د را دي متوجه شد، و اربفرمود خدايا ھر طور اراده توست مرا از او حفظ و كفايت كن و در آن روز . رود مى

تاد و سوزانيدش تابستانى صاف، خدا صاعقه د فرس ز . اى بر ارب و عامر در حال گريبه خدا اين صحرا را از . ستى و اربد را كشتاز پروردگارت خوا) ص(گفت يا محمد

ر مى نم اسبان كوتاه موى و سپاھيان جوان پ ر . ك الى و ) ص(پيغمب پاسخ داد خداى تعد . گيرند اوس و خزرج جلو ترا مى ى سلول گذراني ى از بن و عامر شب را در خانه زن

ي: گفت و صبح اسلحه بر گرفته بيرون آمد و مى د و رف ه الت اگر محم ى قسم ب قش يعن . كنم ملك الموت در صحرا بر من ظاھر شوند با نيزه سوراخ سوراخشان مى

ا خاك خداى تعالى به سزاى آن سخن فرشته الى عامر را ب ا ضربت ب اى فرستاد كه ب

از يكسان كرد و بر زانويش غده ه آن زن ب ه سوى خان د و ب د آم ه شتر پدي اى چون پينا ود مى گشت و ب ده: گفت خ ا غ لول ب ى س ى از بن ه زن تر در خان و چون ش ر زان اى ب

ى ات م رد و آي ر پشت اسب بم رم و ب تان 14 -10مي ن داس ه اي وط ب د مرب سوره رع .است

حمن ه ... (و ھم يكفرون بالر ه چون مى). 30آي ه در حديبي د ك تند مفسران گوين خواسر ند پيغمب و) ص(صلحنامه بنويس ويس فرم رحيم«د بن رحمن ال م هللا ال ن . »بس سھيل ب

د ا : عمرو و ديگر مشركان گفتن ه نمى» رحمن«م يلمه صاحب يمام يم مگر مس . شناسه مشركان . نوشتند و در جاھليت چنين مى» بسمك اللھم«بنويس اال در تعريض ب ه ب آي .نازل شد

ريش است ك ضحاك از ابن عباس روايت مى ار ق ر كند اين آيه درباره كف ه چون پيغمبكيست و چيست؟ مگر بر ھر چه » رحمن«گفتند » و اسجدوا للرحمن«: فرمود) ص(

ى جده م دھى س ان ب و فرم ى ت ه نم ن ك ه آن رحم د ك ه آم يم؟ و آي ان كن يدش ھم شناس .پروردگار من است و خدايى جز او نيست

ناد از محمد بن ). 31آيه ... (و لو أن قرآنا سيرت به الجبال ا اس رحمن نحوى ب عبد الر زبير بن عوام روايت مى ه پيغمب ريش ب ه ق د ك وت دارى ) ص(كن و ادعاى نب د ت گفتن

سليمان را باد مطيع بود و موسى را دريا مسخر شد و عيسى مرده زنده كرد تو نيز از وه ن ك ه اي رد و چشمه خدا بخواه ك ا را عقب بب زارع و ھ ه م ايد ك ا بگش راى م ا را ب ھ

ت يمكش تفاده كن ازيم و اس نود . زارھا بس ا گفت و ش ا م ه ب ده كن چنانك ان را زن ا مردگ ييم . كنند يا از خدا بخواه ھمين صخره زير پايت را طال كند تا از آن بتراشيم و خرج كن

مگر نه اينكه خويش را ھمسان ديگر . و از اين كوچ زمستانى و تابستانى آسوده شويمر دانى؟ زبير گوي پيغمبران مى ر پيغمب ازل ) ص(د ما ھمانجا دور و ب ه وحى ن وديم ك ب

انم در دست او است در ) ص(شد و چون پيغمبر ه ج ه آنك به خود آمد فرمود سوگند به . خواست شما را خدا عطا كرد و اگر بخواھم شدنى است ليكن خدا مرا مخير داشت ب

ان آورد، د ايم ه خواھ ر ك ويد و ھ اب رحمت داخل ش ما از ب ه ش ه اينك ما را ب ا ش و يردم و . اختيار خودتان واگذارد كه در رحمت را گم كنيد و من باب رحمت را اختيار ك

ر آورد ھاى خدا به من خبر داد كه گر درخواست ان را ب د[ت و منكر ] و معجزه رخ دھدى دچار مى ابقه و بى مانن ه عذاب بى س د شويد ب ه . گردي ورد بحث و آي ه م 59و آي

.رديدسوره اسراء نازل گ

ا م أزواج ا لھ ك و جعلن ن قبل ال م لنا رس د أرس ه ... (و لق ر ). 38آي ود ب د يھ ى گوي كلبول هللا غله) ص(رس د و مش رد را مقص ن م د اي تند و گفتن رفتن و گذش ز زن گ اى ج

بود امر نبوت، او را از ىم) ص(كند پيغمبر كامجويى نيست، و اگر چنانچه دعوى مىز . داشت سرگرمى با زنان باز مى ران پيشين ني ه پيغمب ازل شد ك ه در جواب ن ن آي اي

.زن داشتند] اكثرا[

سوره حجر

ى نصر ). 24آيه ... (و لقد علمنا المستقدمين منكم و لقد علمنا المستأخرين ن اب نصر بان پشت با اسناد از ابن عباس روايت مىواعظ اى صف زن ا در انتھ ى زيب ه زن د ك كن

ه صف اول مى نماز مى) ص(سر پيغمبر ه چشمشان خواند و بعضى مردان ب د ك رفتنل، او را به آن زن نيفتد و بعضى در صف آخر مى ر بغ ع ركوع از زي تادند و موق ايس

ه و -و ابن عباس نشان داد كه چگونه -زدند ديد مى ن قضيه داد ك ه اي ه اشاره ب ا «آي متادگان و ريم و از حال عقب ايس ا خب ما ب تادگان ش و ايس دگان و جل از حال پيشى گيرن

.»تأخير كنندگان شما ھم با خبريمه صف اول مى) ص(پيغمبر : ربيع بن انس گويد لمانان را تشويق ب رد در نتيجه مس كر راف پيغمب د) ص(اط لوغ ش زل. ش ه من ذره ك ى ع ه را بن د خان ود گفتن ان دور ب ش

.شان مأجور و مشكور است كه نيت -آيه باال نازل شد. بفروشيم و نزديك مسجد بخريمدورھم ي ص ه ... (و نزعنا ما ف ناد از ). 47آي ا اس ن عدل ب دان ب ن حم رحمن ب د ال عب

ر كثير النوا روايت مى و جعف ه اب ه ب د ك اقر : ظ[كن ام ب تم كسى از)] ع(ام ن گف ى ب عله «روايت كرده آيه باال درباره ابو بكر و عمر و على نازل شد كه ) ع(حسين ھر گون

ينه منى را از س ه و دش ت كين ر تخ م ب ر ھ رادر، براب ون ب م و ھمچ ان زدودي اى ش ھازل شده. »بنشينند يدم چه . فرمود آرى به خدا وصف آنھاست و آيه در حق آنھا ن پرس

ود چون هكين: اند؟ فرمود دشمنى داشته ى ھاشم ب اى كه در جاھليت بين تيم و عدى و بناسالم را پذيرفتند و دعوت برادرى را اجابت كردند، چنان شدند كه روزى ابو بكر را

الش مى درد خاصره گرفت، على دست گرم مى ن كرد و خاصره ابو بكر را م داد و اي .آيه نازل شد

ادي أ ئ عب حيم نب ر ور ال ا الغف ي أن ه ... (ن ك صحابى ). 49آي ناد از ي ا اس ارك ب ن مب اب

ا ] به مسجد الحرام[از در بنى شيبه ) ص(كند كه پيغمبر روايت مى) ص(پيغمبر ر م بد : خنديديم فرمود وارد شد در حالى كه مى د و روى گردان ه بخندي نم ك ديگر شما را نبي

.و رفتود وقتى به حجر رسيد ا برگشت و فرم ز و : نزد م د و گفت خداى ع رود آم ل ف جبرئي

ار و «سازى، فرمايد چرا بندگان مرا نوميد مى جل مى بندگانم را خبر ده كه من آمرزگ .»مھربانم

يم رآن العظ ه ... (و لقد آتيناك سبعا من المثاني و الق د در ). 87آي ن فضل گوي حسين بار يك روز ھ ا ب ى نضير ب ى قريظه و بن ود بن راى يھ فت قافله از بصرى و اذرعات ب

مسلمانان گفتند اگر اين اموال از . پارچه و عطريات و جواھر و كاالھاى دريايى رسيدوانگر مى وى و ت ود ق ا ب اق مى آن م دا انف ديم و در راه خ رديم ش اال . ك ه ب لى [آي در تس

ود) ص(نازل شد و پيغمبر ] مؤمنان ه : فرم ه از ) سوره فاتحه(ھفت آي ه شما دادم ك ب .اين ھفت قافله بھتر است

ه ك «تأييد اين شأن نزول آيه بعدى است ك ن عيني د ى » ...ال تم ال «يعن ه دنب چشمت ب .»...انواع متاع كه نصيب ايشان كرديم نباشد

سوره نحل فال تستعجلوه أتى ار ). 1آيه ( ...أمر هللا ازل شد كف ابن عباس گويد چون سوره قمر ن

ان خوددارى با ھم گفتند اين مرد مى د از بعضى كارھايم گويد قيامت نزديك است بياييما كه : اى پديد نيامد گفتند و چون باليى نازل نشد و نشانه. دھد كنيم تا ببينيم چه رخ مى

ان نزديك شده و «ه چيزى نديديم، و آيه اول سوره انبياء نازل شد ك روز حساب مردمد . »آنان در غفلتند و از ياد خدا رويگردان ا چن د ت مردم ترسيدند و منتظر قيامت بودن

د ت، گفتن د : روز گذش ا محم ى) ص(ي د م ه تھدي زى از آنچ د و چي رى نش ردى، خب كى » أمر هللا أتى«اين آيه نازل شد كه . نديديم يده«يعن را رس دا ف ر پيغ» امر خ ) ص(مب

ه تعجلوه «از جاى جست و مردمان به آسمان نگريستند، دنباله آيه آمد ك ال تس ى » ف يعنبه مناسبت ھمين ) ص(و مردمان آرام گرفتند و پيغمبر » در مورد آن شتاب مورزيد«

د هللا [» ...من و قيامت مثل اين دو انگشتيم «: آيه فرمود ن عب د ب يعنى در فاصله محمه]. آيد امت پيغمبر ديگرى نمىتا قي) ص( ن مفسران ديگر گفت د مقصود از امر در اي ان

آيه، شمشير و حكم جھاد

ه راستى «: است و آيه در پاسخ نضر بن حارث آمد كه گفت ن رسالت ب دايا اگر اي خ

.و بدين گونه عجله در نزول عذاب داشت» از جانب توست بر ما سنگ ببارانن خلف ). 4آيه ... (ق اإلنسان من نطفة فإذا ھو خصيم مبين خل اين آيه در جواب ابى ب

ر و : آورد و گفت) ص(جمحى نازل شد كه استخوان پوسيده آدمى نزد پيغمب ه نظر ت بات آيا خدا بشر را پس از پوسيده شدن زنده مى ه است آي ن آي ر اي 83 -77كند؟ و نظي

.سوره يسوت ن يم م ث هللا انھم ال يبع د أيم جھ ا ه ... (و أقسموا ب و ). 38آي ه انس از اب ع ب ربي

بش العاليه روايت مى ه تقاضاى طل لمانى از مشركى مبلغى طلب داشت، ب ه مس كند كه مشرك پرسيد آيا تو مى. رفت و ضمن صحبت سوگند به وعده قيامت خورد پندارى ك

ر نمى شوى؟ من مى از مرگ زنده مى پس د گويم به خدا كسى را بعد از مرگ ب انگيزن .و آيه در جواب نازل گرديد

من بعد ما ظلموا اران ). 41آيه ... (و الذين ھاجروا في هللا اين آيه درباره جمعى از ير ن صھيب(پيغمب دل ب اب و عامر و جن الل و صھيب و خب ازل ش) ب ه، ن ه در مك د ك

.مشركان آنان را گرفتند و شكنجه و آزار كردند و خدا در مدينه به نيكويى جايشان داديھم وحي إل اال ن ه ... (و ما أرسلنا من قبلك إال رج ه در جواب مشركان ). 43آي ن آي اي

ه ر از آن است ك دا بزرگت د خ تاده مكه است كه نبوت محمد را منكر شده گفتن اش فرس اى نفرستاد؟ بشر باشد چرا فرشته

مثال عبدا مملوكا ن ). 75آيه ... (ضرب هللا ن يحيى از اب د ب محمد بن ابراھيم بن محمان عباس روايت مى ه در آشكار و نھ كند كه اين آيه درباره ھشام بن عمرو نازل شد ك

ه ھى مىاش ابو الجوزاء او را ن كرد و بنده انفاق مى ود و آي ثال ( 76نم م رب هللا و ضر موالى ) رجلين اتوان و سربار ب ه الل و ن ى العيص است ك ن اب يد ب درباره برده اس

.كند عثمان بن عفان است خويش بود و آن ديگرى كه بر عدل امر مى يأمر بالعدل و اإلحسان و اس). 90آيه ... (إن هللا ا اب راھيم ب ن اب د ب ن محم د ب حاق احم

اس روايت مى ر اسناد از عبد هللا بن عب ه روزى پيغمب د ك تانه ) ص(كن ر آس ه ب در مكبر او گذشت -كه ھنوز مسلمان نشده بود -خانه خويش نشسته بود و عثمان بن مظعون

ر د زد، پيغمب ى) ص(و لبخن ود نم ر را فرم ارف پيغمب ون تع ن مظع ان ب ينى؟ عثم نش روى او فته روبهپذير

در بين صحبت، ناگھان چشم حضرت به آسمان خيره شد و به تدريج نگاھش . نشست

ره ه خي ان سمت ك ده متوجه ھم ان روى برگردان اه از عثم به آستانه در فرود آمد، آنگويى گوش مى ه گ دن چنانك ه سر جنبان رد ب د و شروع ك ود گردي د و صدايى شده ب دھ

ره شد مى ه آسمان خي ار اول ب د ب از نگاھش مانن اه -شنود و ب م نگ د من ھ ان گوي عثمان ) ص(سپس پيغمبر . كردم و نگاھم در آسمان گم شد ه روى عثم ه حالت اول رو ب ب

و نشست و برخاست مى. نشست ا ت د حالت عثمان گفت يا محمد از آنگاه كه ب نم مانن ك .ام امروز صبح نديده

ره شد و پرسيد) ص(پيغمبر ر آسمان خي دم چشمت ب چه ديدى و چكار كردم؟ گفت دينگاھت به تدريج فرود آمد تا سمت راستت آنگاه از من روى گردانده بدان سو برگشتى

ا . شنوى دھى و صدايى مى جنباندى چنانكه گويى گوش مى و سر مى يد آي حضرت پرسزد من فرستاد: حضرت فرمود. بلى: تو متوجه اينھا شدى؟ عثمان گفت ل ن ه خدا جبرئي

د ود. آم ت؟ حضرت فرم ه گف يد چ ان پرس ه «: عثم يدگى ب دل و نيكى و رس ه ع دا ب خى ر م اوندان ام ى خويش ى م اوز نھ اروا و تج اى زشت و ن د و از كارھ د كن . »...نماي

.عثمان گويد از آن روز ايمان در دلم پا گرفت و دوستار محمد شدملنا آية مكان آي د، ). 101آيه ... (ة و إذا بد د محم ه گفتن اين آيه در جواب مشركان آمد ك

ردا نھى مى اصحابش را به سخريه گرفته كه يك روز به چيزى امر مى د و ف د، كن نمايدا دروغ يا دستور آسانترى را عرضه مى نمايد و اين ھمه از پيش خود او است و به خ

.بندد مىم يقول ھ ر و لقد نعلم أن ه بش ا يعلم ه ... (ون إنم ا ). 103آي راھيم ب ن اب د ب و نصر احم اب

كند كه ما دو غالم مسيحى داشتيم اھل عين التمر، اسناد از عبيد هللا بن مسلم روايت مىر يكى يسار و ديگرى خير نام داشت كه به زبان خود كتاب مقدس مى د و پيغمب خواندن

ى ان م ر ايش ه قرائ ب ىگذشت و ب وش م ان گ ى تش ركان م ه از آن دو داد و مش د ك گفتن .آيه باال در تكذيب قول مشركان فرود آمد. آموزد مى

من بعد إيمانه ازل ). 106آيه ... (من كفر با ار ن اره عم ه درب ابن عباس گويد اين آيال اب شد كه مشركان او را و پدرش ياسر و مادرش سميه را و نيز صھيب و ب ل و خب

د . و سالم را بازداشت كردند ايش ضربت زدن ان پ سميه را به دو شتر بسته با حربه ميده لمان ش ردان مس اطر م ه خ ه ب تين ! اى ك ان نخس تند و اين وھرش را كش ميه و ش و س

ان آورد. شھيدان اسالمند ر . اما عمار با اكراه آنچه خواستند بر زب ه پيغمب ر ) ص(ب خب ددادند كه عمار كافر ش

ا : فرمود) ص(پيغمبر ان است و گوشت و خونش ب حاشا، او سر تا پا سرشار از ايم

حضرت به دست خويش اشك . آمد) ص(و عمار گريان نزد پيغمبر . ايمان عجين شده .ات كردند ھمان كلمه را بگو اگر باز شكنجه: از ديده عمار سترد و فرمود

لمين مجاھد گويد اين آيه درباره گروھى از مؤمنا د و مس ده بودن ه مان ن است كه در مكيم از مكه نامه نوشتند كه ھجرت كنيد و تا مھاجرت نكنيد ما شما را از خودمان نمى دان

ر ر اث ده، ب ريش گردي ار ق د و در راه گرفت رون آمدن ه بي ه از مك ه قصد مدين ان ب و آن .شكنجه اجبارا كفر گفتند

نيده). 110آيه ... (من بعد ما فتنوا ثم إن ربك للذين ھاجروا د ش ه چون قتاده گوي م ك ايه ه قضيه را ب لمانان مدين د، مس ه نيست مگر ھجرت كنن آيه آمد اسالم اھل مكه پذيرفت

ه . ياران مكى نوشتند و مسلمانان مكه با دريافت پيام از مكه بيرون شدند اما مشركين بلمانان آنان رسيده بازشان گرداندند و آيه ه را مس اول سوره عنكبوت نازل شد، و آن آي

تند ه نوش ه مك ه ب ر . مدين د و اگ رون رون ھر بي ه از ش دند ك ان ش ه ھمپيم لمانان مك مسا شھيد شوند د ي ا نجات يابن ه ي د ك ان بجنگن ا آن دند ب ه . مشركان مزاحم ش و مشركان ب

دند و برخى نجات ايشان رسيدند و جنگ در گرفت و بعضى مسلمانان مھاجر شھيد ش .آيه مورد بحث در شأن اينان نازل گرديد. يافتند

ى ة ادع إل ك بالحكم بيل رب ه ... (س د ). 127 -125آي ن محم د ب ور محم و منص ابى ت م اس رواي ن عب ناد از اب ا اس تند منصورى ب د برگش ركان از اح ون مش ه چ د ك كن

حمزه را ديد با شكم . ت كننده ديداى ناراح بر سر كشتگان رفت و منظره) ص(پيغمبر شوند و فرمود اگر نه اين بود كه زنان غمگين مى. دريده و بينى بريده و گوش شكافته

گذاشتم بماند تا خداوند از شكم اگر بيم اين نبود كه سنت شود جسد را به ھمين حال مىه قصا ركان را ب ن از مش اد ت ود ھفت د و فرم ورش كن خورھا محش دگان و الش ص درن

ود روى آن ! كشم حمزه مى رون ب آنگاه عبا خواست و روى حمزه را پوشاند پاھايش بير گفت و كشتگان را يك تاد و ده تكبي از ايس ه نم اه ب نيز قدرى گياه خوشبو ريخت آنگ

دين بر ايشان نماز مى) ص(آوردند و پيغمبر يك مى ود ب خواند و جسد حمزه بر جاى بدگونه ھفتاد بار نماز بر او خو ن بودن اد ت پس از فراغت . انده شد، چه شھداى احد ھفت

ر 127تا 125از دفن اجساد، آيات د و پيغمب ازل گردي ه ) ص(نحل ن ق دستور آي طب .صبر ورزيد و كسى را مثله نكرد

باالى) ص(كند كه پيغمبر اسماعيل بن ابراھيم واعظ با اسناد از ابو ھريره روايت مى

دا . كشته حمزه آمد و چنان منظره دردانگيزى ديد كه ھرگز نديده بود سر ه خ فرمود ب

ادل جرم باشد و ! كشم در عوض تو ھفتاد تن از آنان را مى د مع آيه آمد كه قصاص باي .صبورى بھتر است

كند روزى كه حمزه را كشتند و مثله ابو حسان مزكى با اسناد از ابن عباس روايت مىات . كنم فرمود اگر بر قريش ظفر يابم ھفتاد نفرشان را مثله مى) ص( كردند، پيغمبر آي

.كنيم پروردگارا تحمل مى: فرمود) ص(مذكور نازل شد پيغمبر ه شكم : مفسران گويند د ك ا شھيدان مالحظه نمودن ار مشركان را ب مسلمانان چون رفت

دا ر خ د اگ د، گفتن رده بودن ه ك ه شكل زشتى مثل ده ب ده و آلت بري ر ايشان دري ا را ب مه ان مثل ه در عرب بى پيروزى دھد باالتر از اينھا خواھيم كرد و چن يم ك ابقه شان كن س

يش . كنيم باشد و چنين و چنان مى رد بين و پيغمبر بر سر جسد حمزه ايستاد و مشاھده كده ده و شكمش را دري تش را بري اره را شكافته و آل ه پ ر عتب د دخت د و ھن اى از جگر ان

ر . جويده و فرو برده ليكن باال آورده و تف كرده بود حمزه را ا پيغمب چون اين قضيه بى) ص( ه او نم ود آتش ب ورده ب ر آن را خ ود اگ د فرم دا گفتن زد خ زه ن را حم د زي رس

ه ) ص(بارى پيغمبر . اى از بدنش را بسوزاند عزيزتر از آن است كه ذره چنان دلش بودفر. درد آمد كه ھرگز بدان حال نشده بود ه من : م ا ك ا آنج ه ت اد ك خدايت رحمت كن

دگان نمى دوه بازمان يم ان ودى و اگر ب ار ب م خبر دارم صله رحم كردى و نيكوك ود دل بين حال جسدت را وامى مى ه ھم ا از قالب خواست ب تم ت ه گذاش گون محشور ھاى گون

نمشوى، و به خدا اگر بر قاتالن تو ظفر يابم ھفتاد تن از ايشان را به انتقام ه ك و مثل . تاره ) ص(و آيات باال نازل شد و پيغمبر از تصميم خويش باز گشت و بابت سوگند كف

.دادى . واحدى گويد در اينجا نياز است كه داستان كشته شدن حمزه را بياوريم ن اب عمرو بكند كه گفت ھمراه عمرو مزكى با اسناد از جعفر بن عمرو بن اميه ضمرى روايت مى

زد دلت مى: در آنجا عبيد هللا گفت. عدى بن خيار به حمص رفتيم عبيد هللا بن د ن خواھل توست ا گفت . وحشى برويم و بپرسيم حمزه را چگونه كشت؟ گفتم مي ه م و مردى ب

ات مست است اش مى كه او بر آستانه خانه د . نشيند و غالب اوق يار بيابي اگر او را ھشذير و خوش صحبت[ھمچون يك عرب ان پ ر مىمق] مھم راوى . آورد صود شما را ب

ى گفتيم آمده. سر بلند كرد. گويد نزد وحشى رفتيم و سالم داديم ا حكايت كن راى م م ب اير ا پيغمب ه ب ) ص(كه حمزه رحمة هللا عليه را چگونه كشتى؟ گفت حكايت را ھمچنانك

ما مى ا ش تم ب ويم گف ه عمويش . گ ودم ك ل ب ن نوف ن عدى ب م ب ن مطع ر ب من غالم جبي مة بن عدى در طعي

:موقعى كه قريش رھسپار جنگ احد شدند جبير به من گفت. جنگ بدر كشته شده بود

نم اگر حمزه عموى محمد را به انتقام عموى من بكشى آزادت مى عازم شدم و من . كھم وقتى دو لشكر به . كردم به حربه اندازى به شيوه حبشى ماھر بودم و كمتر خطا مى

ا ه ب وده ك رسيدند من در جست و جوى حمزه بودم و او را ديدم به مانند نره شترى كبم مى اده شده شمشير لشكر را در ھ ود و من آم اراى مقاومت او نب د و كسى را ي كوبي

د العزى در ن عب ا سباع ب ه من نزديك شود ت ه ب دم ك پشت سنگ و درخت مخفى مانو ! ھا اى پسر زن ختنه شده: او را ديد گفت فاصله من و او قرار گرفت و حمزه چون

ه ضربتى كارى بر سر سباع فرود آورد و من حربه ئن شدم و ب ام را تكان دادم و مطم .سوى حمزه پرتاب كردم

ر به سينه د نتوانست و ب ه سوى من بياي د و خواست ب ه در آم اش نشست و از پشت باد و رف. زمين افت اه جل ا جان داد آنگ دم ت همنتظر مان ه حرب ه لشكرگاه ت ام را برداشته ب

ود زه ب ا كشتن حم تم و مقصودم تنھ قريش برگشتم و آنجا نشستم، كه كار ديگرى نداشدن راى آزاد ش ى. ب ه م دم و در مك تم آزاد ش ه برگش ه مك ى ب ق وقت الم رون ا اس ودم ت ب

زد رسول هللا . از آنجا به طائف رفتم. گرفت ه من . رفت مى) ص(از طائف ھيأتى ن بتاده را نمى ده و فرس د نماين ر . آزارد گفتند محم زد پيغمب روه ن راه آن گ تم) ص(ھم . رف

ى تم بل تى؟ گف و وحشى ھس يد ت د پرس را دي ى م تم . وقت تى؟ گف زه را كش و حم يد ت پرسانده د ھمچنان است كه به اطالع شما رس ا مى. ان ود آي ه من نشان فرم وانى خود را ب ت

ره دھى و چھ نم؟ ن ر » 1«ات را ديگر نبي د پس از رحلت پيغمب ه ) ص(وحشى گوي كيلمه را سپاه مسلمين سراغ مسيلمه مى ايد مس راه شوم ش ز ھم تم من ني ا خود گف رفت ب

رون شدم زه [بكشم و اين عوض قتل حمزه باشد و با لشكر بي ه حم ه ك ان حرب ا ھم و ب ]. را كشته بودم مسيلمه را كشتم

سوره بنى اسرائيل

ى ). 29آيه ... (عنقك يدك مغلولة إلىو ال تجعل ن عل د هللا ب ن عب د ب ابو الحسين محمر روايت مى] بن مسعود[بن عمران با اسناد از عبد هللا زد پيغمب ه پسرى ن ) ص(كند ك

آمده

__________________________________________________ ات ) 1( ل آي ه مؤلف ذي ى ك ق روايت ر 110 -107طب ه آورده، وحشى در خدمت پيغمب سوره برائ .بود و از جمله در ويران كردن مسجد ضرار طبق دستور پيغمبر شركت داشت) ص(

زى مى: گفت و چي ادرم از ت داريم م زى ن ه چي ود اآلن ك د فرم ادرم . خواھ پسر گفت مر مى بخش پيغمب دو داد و ) ص(گويد ھمين پيراھنت را به من ب رون آورده ب راھن بي پي

ه نشست ان در خان ود عري ه . خ د ك ازل ش ه ن ه «آي د ك ردن ببن ه گ ود را ب ه دست خ ن .»مالمتت كنند و نه به تمامى دست بگشاى كه برھنه و متأسف بنشينى

د هللا انصارى روايت مى ن عب ابر ب ر ج ه پيغمب د ك ود ) ص(كن ته ب ين اصحاب نشس بى مى) ص(ل هللا پسرى آمد و گفت يا رسو و پيراھن ر مادرم از ت د و پيغمب ) ص(خواھ

آن پسر نزد مادرش رفت . بجز يك پيراھن نداشت به آن كودك فرمود ساعتى ديگر بيان دارى مى ه در ت ى را ك د و باز گشت و گفت مادرم ھمين پيرھن ر . خواھ ) ص(پيغمب

بالل . خود برھنه نشستوارد خانه خود شد و پيراھن خود را بر كند و به كودك داد و د و اصحاب دلمشغول . بودند) ص(اذان گفت و مسلمين منتظر پيغمبر رون نيام ا بي ام

.شدند و آيه مورد بحث نازل شدعربى به عمر بن خطاب دشنام داد و ). 53آيه ... (و قل لعبادي يقولوا التي ھي أحسن

ر كلبى گويد م. خداوند امر به عفو فرمود د، را مى) ص(شركان، اصحاب پيغمب آزردن .شكايت بردند آيه فوق نازل شد) ص(اصحاب به پيغمبر

ات ل باآلي ا أن نرس ا منعن ه ... (و م اس ). 59آي ن عب ر از اب ن جعف د ب ن احم عيد ب سر روايت مى ان از پيغمب ه مكي وه) ص(كند ك ه صفا را طال سازد و ك تند تپ ھاى خواسانى از . قب براند تا زراعت كنندمكه را ع ا مؤمن وحى آمد اگر خواھى تأنى كن شايد م

ر مى ھاى ايشان برگزينيم و اگر ميل دارى خواست م شان را ب ا از آن پس ھر . آوري امر . يك منكر شوند مانند پيشينيان ھالك خواھند شد م، مھلتشان مى: گفت) ص(پيغمب دھ

ه گذشتگان تنھا مانع فرستاد«و آيه نازل شد كه ن است ك ن معجزات خواسته شده، ايد نشانه ه . »ھاى الھى را تكذيب كردن ل آي ن عوام را 31ذي ر ب سوره رعد روايت زبي

.درباره ھمين آيه نقل كرديمرآن جرة الملعونة في الق ه ... (و الش ا ). 60آي د واعظ ب رحمن احم د ال ن عب اسماعيل ب

رآن يت مىاسناد از ابن عباس روا الى در ق ه چون خداى تع د ك ه (كن ه، آي سوره واقعاز زقوم ياد كرد بعضى قريشيان ) 62و سوره صافات، آيه 43، سوره دخان، آيه 52

.ترسيدند كند چيست؟ تريد در شير دانيد زقوم كه محمد با آن تھديدتان مى ابو جھل گفت مى

ه . خوريم توانيم مى گر بر آن دست يابيم تا مىكف آلود است، و به خدا ا آيه نازل شد ك

ان تھديد و اخطارشان مى«آن درختى است لعنت شده در قرآن، و ر طغي كنيم اما جز ب .»بزرگشان نيفزايد

ك ا إلي ذي أوحين ن ال ك ع ادوا ليفتنون ه ... (و إن ك اس ). 75 -73آي ن عب اء از اب عطآمدند و به ناحق از او درخواستند ) ص(كند كه فرستادگان ثقيف نزد پيغمبر ىروايت م

ا ه، حرم ساز ت ا را چون حرم مك يك سال حج تمتع براى الت به جاى آور و وادى مند ان باش انش در ام انوران و درخت ان و ج ر . مرغ ذيرش ) ص(پيغمب واب و پ از ج

د پيغ. امتناع كرد ه درخواست نمودن وتر رفت ر باز جل ر ديگر ) ص(مب رى ايشان ب برته اعراب را اعالم كند و گفتند اگر از آن بيم دارى كه عرب بگويند امتياز بى نظيرى ب

ين بگويم ه چن رده ك ه من امر ك دا ب ر . ثقيف داده، بگو خ م پيغمب از ھ پاسخى ) ص(بان نھيب ] كه شايد سكوت عالمت رضا باشد[نگفت و ايشان را طمع گرفت ر آن عمر ب

ان ) ص(بينيد پيغمبر ه مگر نمىزد ك چنان از پيشنھادھاى شما ناراضى است كه جوابتر را نمى ه پيغمب تصميم داشت درخواست ايشان را روا دارد و ) ص(دھد در حالى ك

.نازل گرديد) در منع حضرت(آيه ذاريم ) ص(به گفته سعيد بن جبير مشركان به پيغمبر داريم و نگ گفتند از تو دست بر ن

با ) ص(پيغمبر . م حجر كنى مگر آنكه، گوشه انگشتان بتان ما را نيز لمس نمايىاستالى دا م نم و خ ار را بك ن ك زارم خود گفت چه شود اگر اي ان بي ه من از بت د ك ات . دان آي

.آمد) در منع پيغمبر( 75 -73ر ا پيغمب ريش ب بى ق د ش اده گوي ز و ) ص(قت يم آمي خن تعظ واع س د و ان وت كردن خل

تانه و دوس د ت ناختند و گفتن ه بزرگى و سرورى ش د و او را ب ان آوردن و نزديك در ميذيرفتن چيزى آورده ا پ ود ب ده ب زى نمان ايى و چي يد م و س اورده و ت يچ كس ني ه ھ اى ك

ھايشان بديشان نزديكى جويد و خداى تعالى وى را حفظ فرمود و آيه بعضى درخواست .مورد بحث فرود آمد

ادوا ليس ن األرض و إن ك ونك م ه ... (تفز د). 76آي اس گوي ن عب ود از اقامت و : اب يھر ت پيغمب ى در ) ص(موقعي ران ھمگ د پيغمب دو گفتن ده ب ادت ش ار حس ه دچ در مدينو . اند و اگر تو نيز به راستى پيغمبرى به شام برو تا ما ھم بگرويم شامات مبعوث شده

ر ه) ص(پيغمب اظ عالق ه را از لح خن اى ك ن س الم داشت اي ق اس ترش و رون ه گس بد ازل ش ه ن ه آي ت، ك يش رف ز پ زل ني ك من رد و ي ت ك ه حرك اد و از مدين ذير افت : دلپ

نزديك بود ترا تكان داده از «

.»ماندند اين سرزمين بيرونت كنند، و در آن صورت پس از تو مدت و عده كمى مى

ه آمده گفتند اگر راست مى) ص(نزد پيغمبر به گفته عثمان، يھود رى ب ه پيغمب ويى ك گامبران است ه سرزمين حشر و نشر و خطه پي رو ك ام ب ان را . ش حضرت سخن ايش

ود ام ب ه ش يدن ب ز مقصدش رس وك ني راى جنگ تب رد و از حركت ب و در . تصديق ك .تبوك آيه مذكور نازل گرديد

ر گويند مكيان ) بصرى(مجاھد و قتاده و حسن د و ) ص(تصميم به اخراج پيغمب گرفتن .را امر به خروج نموده از قصد مكيان با آيه فوق با خبرش كرد) ص(خدا پيغمبر

ه ). 80آيه ... (و قل رب أدخلني مدخل صدق ريش وقتى تصميم ب ار ق د كف حسن گويالى ب) ص(دستگيرى و اخراج پيغمبر د اراده خداى تع ه گرفتن ه از مك اى اھل مك ر بق

ه ) ص(تعلق گرفت و پيغمبر ود و آي ه امر نم ه مدين را به خروج از مكه و مھاجرت به شايستگى داخل «مورد بحث را فرستاد كه را ب ارا م ه(بگو پروردگ ه ) مدين كن و ب

»...بيرون بر ) از مكه(شايستگى وح رحمن). 84آيه ... (و يسئلونك عن الر د ال د هللا محمد بن عب ناد از عب ا اس نحوى بودم و ) ص(كند كه ھمراه پيغمبر بن مسعود روايت مى ه ب در يكى از كشتزارھاى مدين

ه د راجع ب حضرت بر نخلى تكيه داده بود، جمعى از يھود بر ما گذشتند و با خود گفتند روح از او بپرسيم يكى گفت سؤال نكنيد كه جوابى مى ه شما را خوش نياي نويد ك . ش

داد و س يكىپ شان پيش آمد و گفت يا ابا القاسم درباره روح چگويى؟ حضرت جوابى نه مى رفتم ك ا دست پيشانيش را گ دو دست داد و من ب تم سپس حالت اضطرابى ب دانس

د وحى نازل مى ازل گردي ورد بحث در جواب ن ن . شود و آيه م ز اي لم ني بخارى و مس .اند روايت را آورده

د وايت مىعكرمه از ابن عباس ر د سؤالى يادشان : كن ود درخواست كردن ريش از يھ قر ه از پيغمب د ك ه در ) ص(دھن يد و آي ه روح از او بپرس ع ب د راج ود گفتن ند يھ بپرس

.جواب فرود آمدر ه شأن و حال پيغمب ريش راجع ب د و ق رد آمدن م گ ا ھ ريش ب ود و ق مفسران گويند يھ

اره يھود گفتند از . كردند از يھود پرسش مى) ص( د و درب ه روح سؤال كني او راجع به شرق و ) اصحاب كھف(گروه جوانانى كه در گذشته گم شدند ه ب اره مردى ك و درب

يچ يك را پاسخ . بپرسيد) ذو القرنين(غرب زمين رسيد ا ھ اگر ھر سه را جواب داد ي نداد

ود نيست و اگر بعضى را جواب داد و از جو) ص(پيغمبر اب بعضى خوددارى نم

يدند سوره كھف در جواب دو سؤال از قريش آن سؤال. است) ص(پيغمبر ھا را پرس .نيز آيه مورد بحث نازل گرديد» 1«سه سؤال آمد و درباره روح

ا ن األرض ينبوع ا م ر لن ى تفج ك حت ه ... (و قالوا لن نؤمن ل ه از ). 93 -90آي عكرمن ى اب ت م اس رواي و عب ارث و اب ن ح ر ب فيان و نض و س يبه و اب ه و ش ه عتب د ك كن

البخترى و وليد بن مغيرة و ابو جھل و عبد هللا بن اميه و امية بن خلف و ديگر سران ام حجت ا او اتم د و ب د بياي تيم محم د بفرس د و گفتن اع كردن ه اجتم ريش در پشت كعب ق

و گ. كنيم وم ت دهكس فرستادند كه اشراف ق د و مى رد آم د ان و صحبت كنن ا ت د ب . خواھنه شديدى حضرت به گمان اينكه وضع جديدى پيش آمده فورا نزد ايشان رفت چه عالق

دايت ه ھ ود ب ل ناراحت ب دت عم رى و ش ان داشت و از درگي ر . ش ى پيغمب ) ص(وقتي نشست گفتند يا محمد ما مردى از عرب نمى ب شناسيم كه به اندازه تو بر قوم خود آس

د رده باش ى، . وارد ك وھش گرفت ه نك مى را ب ين رس نام دادى، آي ا را دش دران م پار زشتى دى و رفت دايان را فحش دادى و جمع را پراكن خردمندان را سفيه ناميدى، خ

ا ھر ھايى كه آورده اگر از حرف! نماند كه با ما نكردى ال است، م اى مقصود طلب مى و م ه ت ويش ب وال خ ى از ام ك بخش يم ي ام دھ ر مق وى، و اگ ا ش دترين م ا ثروتمن ت

ر مى مى زينيم، و اگر حكومت و مملكت مى جويى ترا به سرورى ب ه گ را ب خواھى ته مى دارت مى شاھى برداريم، و اگر آن جن ك ه دي ويى ب ره شده است گ و چي ر ت د ب آي

ذور پول و مع ورد ت ھا خرج كنيم و ساحران بياوريم تا عالجت كنيم و به ھر حال در ميمبا ر . ش ود) ص(پيغمب ما را : فرم ر ش لطنت ب ام و س ال و مق تم، و م زده نيس ن جن م

ه . خواھم نمى آنچه ھست خدا مرا به رسالت برانگيخته و كتاب فرستاده و فرمان داده كرسالت پروردگارم را رساندم و از خيرخواھى شما . مژده رسان و اخطارگر شما باشم

ا و ره دني د بھ ول كني يش پند گفتم اگر قب م صبر پ از ھ د ب ار كني د و اگر انك آخرت يابيانم گيرم و منتظر امر خدا و داوريش بين من و شما مى مى ه . م د حال ك ا محم د ي گفتن

ن و داده بخواه اي ه ت ه آن مأموريت را ب پيشنھاد ما را نپذيرفتى پس، از پروردگارت ك ھا كه ما را كوه

__________________________________________________ ام صادق » روح«مترجم گويد مقصود از كلمه ) 1( ه در روايتى از ام ورد بحث ھمچنانك ه م در آيه ) ع( اننده وحى ب ود در فرشته رس را مشركان در اصل وحى و يھ آمده مراد فرشته وحى است زي

در نيز سخن از وحى است و در ) 86 -85(اند ھمچنانكه در آيه بعد شك داشته) ص(محمد سوره قز ر«ني ه و روح و ام ه مناسب مى» مالئك ده است، و البت ر ش م ذك ا ھ دعى ب ه از شخص م د ك نماي

انى (گرفتن وحى، درباره وحى، و موضوع مورد وحى، و ابالغ كننده وحى ه مع ه ھر سه از جمل ك . [.....]»ماده«در مقابل » روح«سؤال شود نه ) روح است

ام و عراق چشمه ره كردهمحاص ا اند عقب ببرد و سرزمين ما را فراخ كند و مانند ش ھا تنگ خود مى. روان سازد ر و تنگ روزى در دانى از سرزمين م ا فقيرت ر و از م تان نيست ا را. جھ ته م دران در گذش ه پ واه ك دايت بخ ز از خ ن -و ني ه قصى ب از جمل

د تا بپرسيم آيا دعوى تو حق است؟ اگر زنده كن -كالب را كه پيرى راستگو بوده استدا و حقانيت اين درخواست زد خ را ن ھا را به جاى آوردى، تصديق تو كنيم و منزلت ت

پاسخ داد من براى اين كارھا مبعوث ) ص(پيغمبر . ادعاى رسالتت را بدانيم و بشناسيمغ . ام نشده انم و تبلي ه شما برس ام او را ب ردهمن فقط مأمورم از نزد خدا پي . ام رسالت ك

دا شكيبايى پيشه ھرگاه بپذيريد بھره دنيا و آخرت يابيد و اگر رد كنيد به انتظار امر خه فرشته. كنم مى اى گفتند حال كه آن كارھا را ھم نكردى، پس از پروردگارت بخواه ك

ن ھا و كاخ ھا و گنج به گواھى و تصديق تو نزد ما بفرستد، و نيز بخواه تا باغ ھاى زرياز و سيمين براى تو بيافريند و آماده سازد كه از وضع فعلى و كسب بازار ترا بى و ني

:فرمود) ص(پيغمبر . آسوده كندخداى . چون من كسى چنين چيزھا از خدا طلب نكند و بعثت من براى اينھا نبوده است

ژده وان م ه عن را ب الى م ه تع ان و اخطارگر برانگيخت د. رس اره: گفتن س، پس پ اى از پد د توان ارت اگر بخواھ ه پروردگ دعى ھستى ك ود . آسمان بر ما در انداز، چون م فرم

دا : شان گفت يكى. كند اين با خدا است كه اگر بخواھد مى ا خ ھرگز به تو ايمان نياريم ته . و فرشتگان را دسته جمعى حاضر نمايى ه پسر عاتك ه مخزومى ك ن امي و عبد هللا ب

ه بود گفت من به ھيچ وجه ايمان نمى) ص( بنت عبد المطلب عمه پيغمبر آرم مگر آنكارى ا طوم ر ي ا دفت ه آسمان برسى، و از آنج ا ب اال روى ت انى ب پيش چشم من از نردب

اورى تگويى خويش بي ر راس واه ب ته گ د فرش ا چن ته ب ر . نوش دلتنگ و دل ) ص(پيغمبه ات افسرده از عدم پيروى قومش و فاصله زياد ايشان با خودش، به خان بازگشت و آي

.مورد بحث بدين مناسبت نازل گرديدن سعيد بن احمد بن جعفر با اسناد از عبد الملك بن عمير روايت مى ه از سعيد ب د ك كن

:جبير پرسيدم آيا آيات مورد بحث در جواب عبد هللا بن اميه نازل شده است؟ پاسخ داد .گويند چنين مى

أو ادعوا ال حمن قل ادعوا هللا ر ). 110آيه ... (ر د پيغمب اس گوي ن عب شبى در ) ص(ابادت مى ده دارى و عب ه شب زن رد و در سجده مى مك يم«: گفت ك ا رح ن ي ا رحم . »ي

دا را مى مشركان گفتند محمد پيش از اين يك خدا را مى د حاال دو خ د خوان هللا و : خوانن ى. رحم ه نم يلمه در يمام ز مس امى ج ان ن ا رحم يم و م رو ! شناس ه ف الى آي داى تع خ

هللا را «فرستاد كه

.»ھاى نيكو ھست بخوانيد يا رحمان را، به ھر كدامش دعا كنيد، خدا را نام

ران، رسول هللا ن مھ ل وحى ) ص(به گفته ميمون ب ود در اواي رر داشته ب بسمك «مقم ه » اللھ ا آي ود ت ته ش د 30نوش ازل ش ل ن وره نم إن«: س م هللا ه بس ليمان و إن ن س ه م

حيم حمن الر ود . »الر ه(و از آن پس فرم اوين نام داى سوره در عن ا و ابت ا ھ بسم هللا ) ھ .الرحمن الرحيم بنويسند

يم را مى ان مشركان گفتند رح ه ھم د ك اال آم ه ب يم چيست، رحمن كيست؟ آي » هللا«دان .است

رى حال گفتند از رحمان كم نام مى) ص(به پيغمبر : ر گويدضحاك از قول اھل تفسي ب .آيه مورد بحث در جواب آمد. آنكه در تورات ذكر رحمن بسيار ھست

ا ه ... (و ال تجھر بصالتك و ال تخافت بھ ن ). 110آي راھيم ب ن اب د ب د هللا محم و عب ابر كند محمد بن يحيى با اسناد از ابن عباس روايت مى ه پيغمب ه در حال ) ص(ك در مك

ا مى رآن مى اختف ه زيست و مشركين چون صوت ق رآن را ب د و ق دا و محم نيدند خ شد : گويد خداى عز و جل در اين آيه به پيغمبرش مى. گرفتند فحش مى صدا به قرائت بلن

ن د(نك نام دھن نوند و دش ركان بش ادا مش وان ) مب ته مخ ان (و آھس ه مؤمن ه طورى ك ب .اى برگزين بلكه در اين بين طريقه )نشنوند

:زد عرب بدوى در تشھد فرياد مى. عايشه گويد اين آيه درباره تشھد است .آيه در منع فرياد زدن نازل گرديد» 1» «التحيات و الصلوات و الطيبات«

ر ه پيغمب يم پس از آنك ى تم داد، اعراب بن ن ش د هللا ب ه عب ه گفت از را ) ص(ب سالم نمى ه ص م ىداد ب د م د داى بلن دا«: گفتن اال و ول ا م م ارزقن ازل » اللھ بت ن دين مناس ه ب آي

.گرديدن سعيد بن محمد بن احمد بن جعفر با اسناد از عايشه روايت مى كند كه گفت دستور اي

]. كه نه بسيار بلند باشد و نه خيلى آھسته[آيه درباره دعا است

سوره كھف

رى در دار السنه ). 29 -27 آيه... (و اصبر نفسك قاضى ابو بكر احمد بن حسين حير من روايت و . ق. ه 410ھاى سال روز جمعه بعد از نماز در يكى از ماه ناد ب با اس

امالء كرد از

__________________________________________________ ى، : .ك. ر(ھم اكنون نيز تشھد اھل سنت، قريب به ھمين كلمات است ) 1( احكام قرآن، محمد خزائل

.م -)370ص

ر : سلمان كه گفت زد پيغمب ن حابس ن رع ب ن حصن و اق ة ب ل عيني وبھم از قبي مؤلفة قلشان ھاى نشستى و اينھا را با بوى بد جبه آمده گفتند بھتر بود در صدر مجلس مى) ص(

ه و مقصودشان سلمان و ا -كردى از ما دور مى ه جب بوذر و ديگر مسلمانان فقير بود كو مى -پوشيدند و جز آن لباسى نداشتند پشمين مى ا ت تيم و صحبت مى تا ب رديم و نشس كر 29 -27آيات . آموختيم چيز مى ) ص(كھف در رد درخواست آنان نازل شد و پيغمب

ى ر را م لمانان فقي راغ آن مس ت، س ت ك برخاس ان را ياف جد ايش ه مس ا در ت ت ت ه گرفود د، و فرم د : مشغول ذكر خداى تعالى بودن ردنم خداون يش از م ه پ سپاس خداى را ك

ا شما . مرا به تحمل و شكيبايى با مردانى از امتم فرمان داد و من در زندگى و مرگ ب .ھستم

ن ع). 28آيه ... (و ال تطع من أغفلنا قلبه عن ذكرنا اس ابو بكر حارثى با اسناد از اب بر روايت مى ه پيغمب ازل شده ك كند كه اين قسمت از آيه درباره امية بن خلف جمحى ن

ه مى دن ايشان، و نزديك داشتن سران مك زان و ران د را به خشونت با بى چي و . خوانل و ) ص(خداى تعالى به پيغمبر د قف ر روى توحي ه دلش ب رد سخن آنكس را ك امر ك

.مھر شده، و پيرو شرك است نپذيردرنين ن ذي الق ئلونك ع ه ... (و يس ؤال ). 99 -83آي خ س ات در پاس ن آي د اي اده گوي قت

).بنى اسرائيل 84شأن نزول آيه .: ك. ر(يھود آمد ي ات رب دادا لكلم ر م ان البح و ك ل ل ه ... (ق د). 109آي اس گوي ن عب ه : اب س از آنك پ

يال «: جع به روح فرموددر جواب سؤال را) ص(پيغمبر م إال قل ن العل . »و ما أوتيتم مايم اين آيه در پاسخ دست يافته» علم كثير«و » خير كثير«ما با تورات به : يھود گفتند

اگر براى نوشتن كلمات پروردگار من دريا مركب شود، دريا پايان يابد «ايشان آمد كه .»شدو كلمات پروردگارم آخر نشده با

ه ر ). 110آيه ... (فمن كان يرجوا لقاء رب ن زھي دب ب اره جن ه درب د آي اس گوي ابن عبند من براى خدا عمل مى: غامدى است كه گفت كنم و چون مردم متوجه آن شوند خرس

.گردم مىه ) ص(پيغمبر ذيرد آي ايى را نپ ذيرد و عمل ري اكى را نپ فرمود خدا پاك است و جز پازل ش ه ن ادت «د ك د و در عب ته كن ل شايس د عم دا را دارد باي دار خ د دي ه امي ر ك ھ

.»پروردگارش چيزى يا كسى را شريك نگيردانى[طاوس ر ] يم د مردى از پيغمب ا رسول هللا ) ص(گوي يد ي اد در ) ص(پرس من جھ

راه

ن . ديده شودخواھد جايگاه و منزلتم خدا را دوست دارم و دلم مى آيه مورد بحث در اي

.مورد نازل گرديدد د گوي ر : مجاھ زد پيغمب ردى ن ت) ص(م د و گف ى: آم ن صدقه م م م م و صله رح دھ

تايند رود و مرا مى اما چون ذكر خير من مى. كنم كنم و اين ھمه به خاطر خدا مى مى سد و جواب مساع) ص(پيغمبر . آيد گردم و خوشم مى خرسند مى ا خاموش مان داد ت دى ن .آيه باال آمد

سوره مريم

ك أمر رب ل إال ب ز ا نتن ه ... (و م ا ). 64آي ه ب ن حموي د ب ن محم راھيم ب ن اب اسماعيل بر اسناد از ابن عباس روايت مى ه ) ص(كند كه پيغمب انع چيست ك يد م ل پرس از جبرئي

ن . نازل شد) ص(پيغمبر آيى؟ آيه باال در جواب بيشتر به ديدار من نمى ز اي بخارى ني .روايت را آورده است

مدتى دير آمد و گفت شايد تأخير شده؟) ص(فرشته نزد پيغمبر : مجاھد گويدد و چرا تأخير نكنم در حالى كه شما مسواك نمى: فرشته گفت. بلى: حضرت فرمود كني

ه امر «: شوييد و افزود گيريد و بند انگشتان را پاكيزه نمى ناخن نمى ما فرشتگان جز ب .»آييم پروردگارت فرود نمى

ر ه از پيغمب ى، پس از آنك راجع ) ص(به گفته عكرمه و ضحاك و قتاده و مقاتل و كلبر د و پيغمب دتى نيام ل م يدند جبرئي رنين و روح پرس ف و ذو الق ه قصه اصحاب كھ ب

ى) ص( اورد نم ل پاسخى بي ود جبرئي دوار ب د و امي ه پاسخى بدھ ل دانست چ و جبرئي. تا جبرئيل نازل شد. گذشت و گران آمد بسيار سخت مى) ص(تأخير كرد و بر پيغمبر

ر تم) ص(پيغمب دارت را داش وق دي دم، و ش ان ش د گم ه ب دى ك ر آم در دي ود آنق . فرمان و ترم ليكن بنده جبرئيل عليه السالم پاسخ داد من به ديدار تو مشتاق ه فرم تم ب اى ھس

ورد بحث آيم و چون باز داشته شوم، مى فرود مى فقط ھرگاه مأمور شوم ه م انم و آي مل إال بأمر ربك «اشاره به ھمين دارد كه .»و ما نتنز

ا ه ... (و يقول اإلنسان أ إذا ما مت لسوف أخرج حي د). 67 -66آي ه : كلبى گوي ن آي اي درباره

ه خرد مى يده در دست گرفت رد و مى ابى بن خلف نازل شد كه استخوان پوس : گفت ك

.شويم پندارد كه ما بعد از مرگ برانگيخته مى محمد مدعى است و مىا ر بآياتن ه ... (أ فرأيت الذي كف ن ارت ). 77آي اب ب ناد از خب ا اس البى ب و اسحاق ثع اب

تمطلب: كند كه گفت روايت مى ه تقاضاى طلب خود رف تم، ب ل داش ن وائ . ى از عاص بده . دھم تا منكر محمد شوى به خدا نمى: گفت رى و زن و بمي من نيز قسم خوردم كه تا ت

وال و اوالدم . شوى منكر محمد نخواھم شد زد ام گفت ھرگاه من مردم و زنده شدم و ن .نازل گرديد آيه مورد بحث در اين باره. بازگشتم، بيا طلبت را خواھم داد

ودم و : كند كه گفت ابو نصر احمد بن ابراھيم با اسناد از خباب روايت مى من آھنگر بد طلبى از عاص بن وائل داشتم به تقاضاى طلب خود رفتم گفت نمى ا منكر محم م ت دھ

اگر من پس از : گفت. شوى ميرى و مبعوث مى شوم و تو مى شوى گفتم من كافر نمىده مى تم طلبت را مىشوم، ھ مرگ زن الى داش اه م ازل رگ ورد بحث ن ه م ردازم و آي پ

.اند بخارى و مسلم نيز اين روايت را آورده. گرديدار مى ل سھمى ك ن وائ رد و به گفته مقاتل و كلبى، خباب آھنگر بود و براى عاص ب ك

دارم . خباب به طلب حقش رفت. داد عاص حق او را نمى زى ن عاص گفت امروز چير نمى. به تو بدھم و ب اب : عاص گفت. دارم خباب گفت تا حقم را نگيرم دست از ت خب

ما قبال ھمكيش بوديم و اكنون : خباب گفت. كردى تو اينجورى نبودى و سختگيرى نمىه در بھشت مگر شما نمى: عاص گفت. ام من مسلمان شده آيين ترا ترك كرده د ك گويي

ت ر ھس ره و حري ت. طال و نق اب گف ى: خب ت ده در بھشت ع. بل را مھل ت م اص گفو طلبت را مى يش از ت و راست باشد سھم من از بھشت ب ه اگر حرف ت م، چرا ك دھ .خواھد بود

.در جواب عاص نازل گرديد 80 -77آيات

سوره طه

قى رآن لتش ك الق ا علي ا أنزلن ه ... ( طه م د). 2 -1آي ل گوي ن : مقات ل و نضر ب و جھ ابدى) ص(ث به پيغمبر حار ه زحمت افكن ا خود را ب ين م رك آي ا ت و ب د ت ه . گفتن و آن ب

سبب عبادت

دين مناسبت طوالنى و كوشش ممتدش بود كه مالحظه مى ورد بحث ب ات م كردند و آي

.نازل گرديدناد از ضحاك روايت مى ا اس ر ابو بكر حارثى ب ر پيغمب رآن ب زول ق ه پس از ن د ك كن

داو و اصحابش ) ص( ه كردن از اقام ط . نم رآن را فق ن ق د اي د خداون ريش گفتن ار ق كف .آيه مورد بحث در جواب نازل گرديد. براى به زحمت افكندن محمد فرستاده است

ك ن عيني ه ... (و ال تمد ادم ). 131آي ع خ و راف ناد از اب ا اس ى ب راھيم ثعلب ن اب د ب محمه گفت روايت مى) ص(رسول هللا د ك ر م: كن راى پيغمب انى ب يد حضرت ) ص(ھم رس

مھمانى بر ما وارد : گويد مى) ص(مرا نزد يك يھودى فرستاد كه بگو محمد رسول هللا ده. شده، و چيز مناسبى نداريم يھودى گفت . فالن مقدار آرد تا مھلت اول رجب نسيه ب

خبر ) ص(ر بازگشتم و به پيغمب. دھم مگر گروى بدھد كنم و نسيه نمى با او معامله نمىرھن اگر مى. به خدا در زمين و آسمان امين ھستم: دادم فرمود ن پي ه جاى اي فروخت ب

.آمد) ص(آيه مورد بحث براى تسلى و غمزدايى پيغمبر . دادم يا زره به او طال مى

سوره انبياء

ا الحسنى ناد عمر بن اح). 101آيه ... ( إن الذين سبقت لھم من ا اس مد بن عمر اوردى بى آن را از من آيه: كند كه گفت از ابن عباس روايت مى زول و معن اى ھست كه شأن ن

گفتند آن كدام است؟. دانند كه بپرسند اند يا نمى دانند كه نپرسيده دانم مى نمى. پرسند نمىتيد شما و ھر چه جز هللا مى«سوره انبياء نازل شد كه 98گفت وقتى آيه سوخت پرس

بر قريش گران آمد و گفتند آيا خدايان ما را دشنام » رويد جھنم ھستيد و حتما در آن مىى ا را م دايان م د خ د محم يد گفتن اجرا پرس يد و م ن الزبعرى رس ان اب ن مي د؟ در اي دھ

د دشنام مى زد من بخواني د گفت او را ن ه را گفتن وقتى . دھد پرسيد چگونه؟ مضمون آيا ھر را آورد) ص(پيغمبر ا است ي ند ابن الزبعرى پرسيد يا محمد اين خاص خدايان م

ار : ابن الزبعرى گفت. معبودى بجز هللا؟ فرمود ھر معبودى بجز هللا سوگند به پروردگدى وب ش ه مغل ى . كعب ه و عيس و مالئك اد ت ه اعتق ه ب ه اينك ر ن ر[مگ دگان ] و عزي بن

. اند شايسته هللا

ه مسيح را مى نو مليح كه مالئكه را مىاينك ب ن پرستند و آنك مسيحيان ك تند و اي پرس

مكيان غريو پيروزى بركشيدند و آيه در جواب نازل . پرستند يھوديان، كه عزير را مىر[آنان كه از جانب ما سابقه نيك دارند «شد كه از آتش ] يعنى مالئكه و عيسى و عزي

.»بر كنارند

سوره حج

ى عل د هللا ن يعب اس م ن الن رف و م ه ... (ح اره ). 11آي ه درب ن آي د اي ران گوين مفسد ة النبى ھجرت كردن الم مى. اعرابى نازل شد كه از بيابان به مدين دام س د و ھر ك مان

ت، آورد و مال و حيواناتش بركت مى زاييد و زنش پسر مى ماديانش كره خوبى مى يافده شد و مى خود دل آسوده و مطمئن مى در ايمان ن گروي ن دي ام گفت از آن گاه كه به ايده ه مى. ام خير دي اى مدين ر مى و اگر دچار وب ا زنش دخت ره شد ي انش ك ا مادي آورد ي

ر مى انداخت يا مالش از بين مى مى اتش دي ا سھم زك يد، شيطان وسوسه رفت ي اش رسر مىكرد كه از اين دين جز شر نصيبت نش مى ه . گشت ده، و به آيين سابق ب ه ب ن آي اي

.ھمين مناسبت نازل شدا شد : عطية بن ابى سعيد خدرى گويد ا چشمش نابين د و متعاقب يك يھودى مسلمان گردي

ر . و مالش رفت و پسرش مرد و اسالم را بد شگون انگاشت زد پيغمب ه ) ص(ن د ك آمود ن فرم را فسخ ك ر نمى: بيعت م ردد بيعت اسالم ب ن ي. گ ن دي ن از اي ودى گفت م ھ

ده رى ندي ت دادم خي دم را از دس ال و فرزن م و م ر . ام و چش ود) ص(پيغمب اى : فرمره و طال را مى ه زنگار آھن و نق د آتش ك ه يھودى اسالم مانن ه بوت د انسان را ب پاالي

.و آيه مورد بحث بدين مناسبت نازل گرديد. كشد آزمايش مىھم ھذان خصمان اختصموا ف ا ). 19آيه ... (ي رب راھيم مزكى ب ابو عبد هللا محمد بن ابار : كند كه سوگند خورد اسناد از ابو ذر روايت مى ر سر پروردگ ه ب دو گروه خصم ك

ده و عبي زه و اب و حم ن س د از اي دال كردن ن الحرث(ج ب و از ) ب ى طال ن اب ى ب و عل .رى نيز اين روايت را آورده استبخا. سوى ديگر عتبه و شيبه و وليد بن عقبة بودند

ى ناد از عل ا اس ارث ب ر ح و بك ى) ع(اب ت م ات رواي ه آي د ك ج 12 -19كن وره ح س . مان در جنگ بدر نازل گرديد درباره ما و مبارزه

دا نزديك: درباره يھود است كه به مسلمين گفتند: ابن عباس گويد ر و ما از شما به خ ت

دمكتاب ر حق و پيغمبرمان مق ا ب ه م د ك لمين گفتن ر است و مس د ت ه محم م ب ه ھ ريم ك ته ) ص(ايمان داريم و ھم به پيغمبر ديم در حالى ك ازل شده معتق شما و ھر كتابى كه ن

د) ص(شما با وجود علم و شناخت، پيغمبر ه سبب حسادت منكري ا را ب اس . م ن عب اب .قتاده نيز بر ھمين نظر است. اين بود جدال دو گروه كه در آيه ذكر شده،: گويد

وا ھم ظلم ه ... (أذن للذين يقاتلون بأن ه اصحاب ). 39آي ه مفسران، مشركان مك ه گفت بر را مى) ص(رسول هللا زد پيغمب آزردند و مسلمين پيوسته كتك خورده و سرشكسته ن

ود . تور جنگ ندارمفرمود صبر كنيد كه دس مى. آمدند به شكايت مى) ص( تا ھجرت نم .و آيه باال نازل شد كه اذن دفاع بود و اعالم اينكه جنگ رخ خواھد داد

ي ه ... (و ما أرسلنا من قبلك من رسول و ال نب ر ). 52آي ه مفسران چون پيغمب ه گفت بر او سخت و) ص( ى ايشان ب رد و دورى گزين ران رويگردانى قومش را مشاھده ك گ

ان آوردن -آمد ا از بس عالقه به ايم تد ت زى بفرس دا چي رد كاش خ شان داشت، آرزو كردد روزى در انجمنى پرجمعيت از قريشيان نشسته و . مايه نزديك شدن دو طرف گ

ه دلش مى ا را در دل خواست آن روز آي ن تمن ر سازد و اي ه فاصله را دورت د ك اى نيايود) ص(د و پيغمبر گردانيد، كه سوره نجم نازل ش مى تم قرائت فرم : از ابتدا تا آيه بيسرى« ة األخ الث اة الث ى و من ز ت و الع ر » أ فرأيتم الال ا شيطان آرزوى دل پيغمب در اينجرد ) ص( ا ك ين الق د و چن ان او روان گرداني ر زب ى و ان «را ب ق العل ك الغراني تل

دين » رود شان مى ھاى واال، اميد شفاعت هآن پيكر«يعنى » شفاعتھن لترتجى ريش ب و قه سجده ه امر ب ه آخر ك ا آي ه داد ت ا آخر ادام سخن شادمان شدند و پيغمبر، سوره را ت

ت ر . اس ود پيغمب ه ) ص(خ د و ھم جده كردن ت او س ه تبعي لمانان ب رد و مس جده ك سد افرى در مسجد الحرام نمان ؤمن و ك د و م ه سجده مشركان حاضر نيز سجده كردن ك

ه كف دست ريگ از ه ب ن عاص ك ن سعيد ب و احيحة ب رة و اب ن مغي د ب رد اال ولي نكجده د و س ر بودن ون پي د چ جده كردن ودند و س انى بس ه پيش د و ب ين برگرفتن زم

و قريش شادمان و خرسند پراكنده شدند كه محمد از خدايان ما به بھترين . توانستند نمىد رده و گفتن ام ب ه ن ى: وج ا م ىدان م ده م ه زن ى يم هللا است ك د و م د و روزى كن ميران

ى ھمى م د س ر محم تند و اگ اه هللا ھس ه درگ فيع ب ز ش ا ني دايان م د خ رام و [دھ از احتر . براى خدايان ما قائل شود با او خواھيم بود] پرستش ر پيغمب ل ب ) ص(شامگاه جبرئي

دى نازل شد و پرسيد چرا آنچه از سوى خداى تعالى بر تو نياورده بودم بر مردم خوان و

ه ) ص(آنچه نگفته بودم گفتى؟ پيغمبر را اندوھى بزرگ و ترسى شديد فرا گرفت و آي

الوت «: مورد بحث نازل شد پيش از تو ھيچ رسول يا نبى نفرستاديم مگر آنكه چون تود] يا آرزويش[شيطان در تالوتش ] يا آرزو كرد[كرد اء . چيزى القاء نم دا الق اه خ آنگم مى انى را از بين مىشيط ات خود را ثبت و محك د برد و آي د » ...كن و مشركان گفتن

ين ه ھم زد هللا پشيمان شده است و ب ا ن دايان م محمد از ياد آورى منزلت و حرمت خ .شان افزودند علت بر دشمنى پيشين

ى ت م ر رواي ن جبي عيد ب ناد از س ا اس ارثى ب ر ح و بك ه را اب ون آن دو جمل ه چ د ك كندايان ) ص(ن بر زبان پيغمبر شيطا القاء نمود و مشركان شادمان شده گفتند محمد از خ

ده گفت) ص(جبرئيل نزد پيغمبر . ما نيز ياد كرد ر من عرضه كن : آم دا را ب كالم خر و ) ص(پيغمب ر ت ن ب يطان است و م ه از ش ت آن دو جمل ل گف ود و جبرئي ت نم قرائ .و آيه مورد بحث نازل گرديد. ام نياورده

ه ستايش بايد دانست كه در تفاسير شيعه اين شأن نزول مردود است و گفته[ اند آن كلمان بتان را در ازدحام و غلغله، يكى از كفار حاضر در مجلس با وسوسه شيطان بر زب

ر د از پيغمب وده است) ص(آورد و بعضى تصور كردن ر : ك. ر. ب ات، دكت ه بين نمون ].91/ 4ع البيان و نيز مجم 547محمد باقر محقق، ص

سوره مؤمنون

ناد از ). 11 -1آيه ... (قد أفلح المؤمنون ا اس رى ب ن حسين حي د ب قاضى ابو بكر احموحى نازل شد نزديك صورت ) ص(كند كه وقتى بر پيغمبر عمر بن خطاب روايت مى

ه گوش مى ور ب ه زنب يد حضرت صدايى چون ھمھم ا ساعتى مك. رس رديم پس م ث كن، «: حضرت رو به قبله كرده دست به دعا برداشت و گفت خدايا بر ما بيفزا و كم مك

روم ا و مح ا فرم ا عط ر م ا، ب وار منم ان دار و خ توار و عزيزم ا را اس از، م ان مس ماش ا راضى ب ود. »گرامى بدار و كسى را بر ما مسلط مكن و از م ه : سپس فرم ده آي

ون كند به بھشت راه مىفرود آمده كه ھر كس بدان عمل ه اول سوره مؤمن يابد و ده آي .ابو عبد هللا حاكم نيز در صحيح خويش اين روايت را آورده است. را قرائت فرمود

و ). 2مؤمنون، ... (الذين ھم في صالتھم خاشعون ناد از اب ا اس عبد الرحمن بن احمد ب

داشت تا اين آيه نماز نگاه سوى آسمان مى موقع) ص(كند كه پيغمبر ھريره روايت مى ]. خشوع در اينجا به معنى پايين انداختن نگاه است[نازل شد

أحسن الخالقين ه ... (فتبارك هللا ناد از . »1«) 14آي ا اس د هللا ب ن عب د ب ن محم د ب احم. توارد داشتيم در چھار مورد با پروردگارم: كند كه عمر گفت انس بن مالك روايت مى

د ه آم از بخوانيم و آي راھيم نم ام اب يكى آنكه به پيغمبر عرض كردم چطور است در مقلى« راھيم مص ام إب ن مق ذوا م خ ه (» و ات ره، آي ر ). 125بق ه پيغمب ه ب ) ص(دوم آنك

ه آدم را ك رار ده زي اب ق ت حج راى زنان ه ب ردم ك نھاد ك و پيش زد ت د ن اى خوب و ب ھاحزاب، (» إذا سألتموھن متاعا فسئلوھن من وراء حجاب «اين آيه نازل شد كه . يندآ مىگفتم از ناسازگارى دست برداريد و گر نه خدا ) ص(سوم آنكه به زنان پيغمبر ). 3آيه

رد) ص(به جاى شما زنان بھترى نصيب پيغمبر د ك ازل شد . خواھ ه ن ه عسى«آي ربد «چھارم آنكه چون آيات ). 5تحريم، آيه (» طلقكن أن يبدله أزواجا خيرا منكن إن و لق

»...خلقنا اإلنسان من ساللة من طين ر «تا ان من جارى شد » ...ثم أنشأناه خلقا آخ ر زب ازل شد بالفاصله ب «ن ارك هللا فتب

.»أحسن الخالقين ھم ناد از ). 76آيه ... (و لقد أخذناھم بالعذاب فما استكانوا لرب ابو القاسم بن عبدان با اس

دا و ) ص(كند ابو سفيان نزد پيغمبر ابن عباس روايت مى آمد و گفت يا محمد ترا به خخوردن ] خلوطى از كرك و خون شترم -[دھم، ما به علھز مان سوگند مى خويشاوندى

اده د افت ازل ش ه ن ن آي م و اي ذاب «اي ه ع ه ب ا ك ان را حق نگى(آن ار ) گرس خت گرفت سد. »نمايند ايم باز تواضع نكرده زارى و توبه نمى كرده ود : ابن عباس گوي ن ب داستان اي

ر زد پيغمب لمان شد) ص(كه ثمامة بن اثال حنفى را مسلمين اسير كرده ن د مس و آوردناروان ا راه ك ه برگشت و آنج ه يمام ه را آزاد گرديد و ب ه مك ه ب ار از يمام ھاى خوارب

د مى ه خوردن علھز گرديدن ور ب دند و مجب . گرفت و قريش دچار قحط و خشكسالى شدا و خويشاوندى سوگند مى: آمده گفت) ص(ابو سفيان نزد پيغمبر ه خ م، شما را ب دھفيان . بلى: فرمود) ص(لعالمين ھستى؟ پيغمبر كنى رحمة ل مگر نه اينكه ادعا مى و س اب

ورد . پدران ما را با شمشير و پسران ما را با گرسنگى كشتى: گفت ن م اال در اي ه ب آي .نازل شد

__________________________________________________ .استان ديگرى آمده استسوره انعام د 93در ھمين كتاب براى شأن نزول اين آيه، ذيل آيه ). 1(

سوره نور

اني ال ينكح إال زانية أو مشركة ه ). 3آيه ... (الز ه مدين مفسران گويند وقتى مھاجران ب

ه ه از كراي تند ك روش وجود داش پيان تنف ه روس د و در مدين ز بودن آمدند فقير و بى چياى از مھاجران بى بضاعت به طمع عده. م مدينه شده بودنددادن خود توانگرترين مرد

د دند و گفتن پيان ش ا روس تار ازدواج ب ال خواس ى: م دگى م ا زن ا اينھ ه ب يم و اعاش كناجازه خواستند آيه در ) ص(كنيم تا خدا بى نيازمان سازد و در اين مورد از پيغمبر مى

.ديدتحريم ازدواج مردم مسلمان با زن زنا دھنده نازل گره نفرشان در مكه و مدينه روسپيان حرفه: عكرمه گويد -اى بسيار بودند كه از آنجمله نناخته شود -مانند بيطاران ه محل كسب و كارشان ش دون : پرچم داشتند ك ز (ام مھ كني

كنيز عاص (خيه قبطى ) كنيز صفوان بن اميه(ام غليظ ) سائب بن ابى سائب مخزومىل ن وائ ز عم(ام سويد ) ب ان مخزومىكني ن عثم ه ) رو ب ن عمرو(جالل ز سھيل ب ) كني

ه ) كنيز زمعة بن اسود(شريفه ) كنيز ابن مالك بن عمثله سباق(مريه ام (قرين ز ھش كنيواخير و در جاھليت آن عشرتكده). كنيز ھالل بن انس(فرتنا ) بن ربيعه ا را م جمع (ھه قصد مى) ماخور ا مشركين جز ب ه ي ه ناميدند و كسى از اھل قبل ا داخل آن خان ا زن ھد اى از مسلمانان خواستند با آن روسپيان ازدواج كنند تا از قبل عده. شد نمى شان بخورن

ا ) در نھى و تحريم(و آيه مورد بحث رد مشرك ي نازل گرديد كه زن زناكار را جز م .زناكار نگيرد و بر مؤمنان حرام است

ىابو صالح منصور بن عبد الوھاب بزاز با اسناد ا ه ز عبد هللا بن عمر روايت م د ك كند خرجش را ا وى ازدواج كن زنى زنادھنده به نام ام مھدون شرط كرده بود ھر كسى ب

ر رد و پيغمب لمانان تصميم گرفت او را بگي ع شد) ص(تكفل نمايد و يكى از مس . مطل .آيه بدين مناسبت نازل گرديد

ناد ). 9 -6آيه ... (و الذين يرمون أزواجھم ا اس ؤذن ب ن م د ب ن محم ابو عثمان سعيد به 4كند كه چون آيه از ابن عباس روايت مى د ك ھر كس زن «ھمين سوره نازل گردي

ه تاد تازيان د محترم شوھردار را متھم به زنا كند و چھار گواه نياورده باشد ھش اش بزنييد » و ھرگز شھادتش را مپذيريد ا رسول هللا سعد بن عباده بزرگ انصار پرس ) ص(ي

اين حكم

ر ده؟ پيغمب ازل ش دا ن وى خ ا از س ى) ص(عين ود م ار فرم ه انص اب ب نويد خط ش

ان چه مى بزرگ ا رسول هللا ت د ي د؟ گفتن ا ) ص(گوي د، ت يار غيرتمن او مردى است بسكند از ترس سعد كنون جز زن بكر نگرفته و اگر زنى را طالق دھد كسى جرأت نمى

ا آن ازدواج ك دب ا رسول هللا . ن عد گفت ي م حق است و از مى) ص(س ه آن حك م ك دانه ران ا مردى ك يم ب ان ھاى جانب خدا است ليكن در شگفتم كه اگر زنك را ببين شان مي

رد كارش . ھم است، دستش نزم و داد نكنم بروم چھار شاھد بياورم ا برسم م دا ت ه خ به شكاي. را كرده است ه ساعتى نگذشت ھالل بن اميه ب ينه از مزرعه ب ه دوش د ك ت آم

ا و صداى خانه آمدم و مردى را نزد زنم به چشم ديدم و به گوش خود حرف شان را ھر . حركتى نكردم و درگير نشدم. شنيدم اجرا ناراحت و خشمگين ) ص(پيغمب ن م از اي

ر ون پيغمب م اكن ه مى) ص(شد و سعد گفت ھ ان ھالل را تازيان د و شھادتش را مي زن .نمايد باطل اعالم مى مسلمانانه من راه : خطاب به ھالل فرمود) ص(پيغمبر ايد و ب اميدوارم خدا اين مشكل را بگش

رار ھالل گفت خود مى. برونشدى بنمايد را در چه وضع سختى ق دانم كه قضيه من تويم داند راست مى داده، اما خدا مى دا رسول هللا . گ ه خ د ب ه ) ص(راوى گوي تصميم ب

ار شاھد آورده باشد[ن ھالل تازيانه زد ه چھ ه ھمسرش بى آنك ] به جرم تھمت زدن بر . داشت كه وحى نازل گرديد زول ) ص(و صحابه از تيره شدن رنگ پيغمب متوجه ن

زاحم نمى وحى مى دند و م ردد ش ارغ گ ا ف د ت ات . گرديدن ين 9 -6آي ه ھم ور ب سوره نر د و پيغمب ازل گردي بت ن الل فرم) ص(مناس ه ھ ادمانه ب ايش و : ودش را گش دا ت خ

.رھايش داد و ھالل گفت از پروردگارم ھمين اميد را داشتمد هللا روايت مى ه محمد بن عبد الرحمن بن محمد فقيه با اسناد از عب ه شب جمع د ك كن

ودم د و گفت. در مسجد ب ردى از انصار وارد ش ه : م ا بيگان ردى زنش را ب اه م ھرگى د شالقش م ر حرف بزن د، اگ د ببين د مى زني ه را بكش ر آن بيگان ر و اگ يدش و اگ كش

خواھم ) ص(به خدا اين مسأله را به تأكيد از پيغمبر . كند خاموش بماند از غيظ دق مى: فرمود) ص(پيغمبر . آمد و ھمان سخنان بگفت) ص(صبح كه شد نزد پيغمبر . پرسيد

د ازل گردي ورد بحث ن ه م ود و آي ا نم ه دع ه زن و (خدايا مشكل را بگشا و شروع ب كر ) مرد مالعنه كنند زد پيغمب ود ن ده ب يش آم ) ص(و بين آن مرد و زنش ھمان قضيه پ

نجم گفت. آمدند ار پ ر راستگويى خويش شاھد گرفت و ب دا ب لعنت : مرد چھار بار خاد اگر دروغگو باشم ه . خدا بر من ب تاد ك راى سقوط مجازات[و زن نايس ه ] ب ه نوب ب

اما زن پشت كرد و . روى، نوبت توست فرمود كجا مى) ص(پيغمبر . خويش لعنت كندمسلم نيز . شايد از آن زنا سياھى مجعد بزايد و ھمچنان شد: فرمود) ص(پيغمبر . رفت

.اين روايت را آورده است

ى ). 20 -11آيه ... (إن الذين جاؤ باإلفك عصبة منكم و الحسن عل رى اب د مق ن محم بنيدم و بعضى با اسناد از زھرى روايت مى ن ش د ت كند كه داستان افك عايشه را از چن

ه بھتر به ياد داشتند و من از اين و آن پرس و جو كردم و از راويان گوناگون شنيدم كوقتى رسول : حاصلش اين است كه عايشه گفت. نمود روايت يكى ديگرى را تأييد مى

آمد او را نمود به نام ھر يك بيرون مى كرد بين زنانش قرعه كشى مى هللا قصد سفر مىر . برد ھمراه مى ا پيغمب د و ب راه شدم ) ص(در يك غزوه قرعه به نام من بيرون آم ھم

ر ودم وقتى پيغمب ر شترى ب از ) ص(و آن بعد از حكم حجاب بود و من در ھودجى بود ت فرم الم بازگش د و اع ارغ ش گ ف ك مدي. جن ب نزدي ر ش يديم پيغمب ه رس ) ص(ن

دستور داد شبانه به شھر برويم و من در لحظه راه افتادن كاروان براى قضاى حاجت ه افتم ك ردم دري ينه ب ر س از اردوگاه بيرون رفتم و باز آمدم خواستم سوار شوم دست ب

اده است ته و افت دم گسس دم. گردنبن تم و معطل ش ه جست و جوى آن بازگش ن . ب در ايرده ميان متصديا ار ك ن كجاوه من ھودج را به گمان آنكه من درون آن ھستم بر شتر ب

ه . بودند د و گوشت و پي عايشه گويد در آن موقع زنان به سبب كمخوراكى الغر بودنرده بكبارى ھودج تعجب نك روه از س ودم و آن گ رى جوان ب د و من دخت نگرفته بودن

دم من پس از راه افتادن لشكر. شتر را راندند و رفتند ه لشكرگاه آم ه ب د را يافت گردنبند گشت. احدى نبود ه . بر جاى ماندم و گفتم متوجه گم شدن من شده باز خواھن ھمچنانك

.نشسته بودم چشمانم را خواب گرفتا مى ال اردوى م رده صفوان بن معطل سلمى ذكوانى كه به دنب ه ك د و شب را بيتوت آم

ناخته بود، صبح به جايگاه ما رسيد و سياھى آدمى را ش خفته ديده و به سوى آن آمده ما إليه راجعون «بود چه مرا پيش از حجاب ديده بود كلمه و إن ا بر زبان آورد كه » إن

ا «اى حرف نزديم و جز به صداى او بيدار شده چھره پوشاندم و به خدا كلمه و إن ا إنرد. شنيدماز او ن» إليه راجعون سوار شدم و شتر . شترش را خواباند و دست قالب ك

اه مرا راند تا به لشكر رسيديم كه در گرماى ظھر استراحت كرده بودند و عده اى به گنن سلول ى ب تھمت زدن بر من گرفتار آمدند كه نقش عمده را در آن ميان عبد هللا بن اب

ام مريض. داشت ان به مدينه رسيديم و من يك ماه تم ر زب ودم و داستان تھمت من ب بر . گشت بدون آنكه من باخبر باشم مردم مى ابقه پيغمب ا من ) ص(فقط كم لطفى بى س ب

ى ا م ه غمگين كه تنھا به سالم و حال شما چطور است اكتف ه شك انداخت را ب ود م فرم .داشت اما از واقعه آگاه نبودم مى

و شبى با ام مسطح دختر ابى رھ. تا قدرى خوب شدم ه اب د المطلب و دخترخال ن عب م بيم و جز شب ه رفت رون از خان راى قضاى حاجت بي ر ب رون نمى بك ا بي ه ھ يم و ب رفت

خاطر بوى

ه ا دور از خان ه م ل تخلي ه، مح ه روش عرب اولي د، ب ود ب ا ب اى ام . ھ در بازگشت پ

غ زد د و جي ادرش پيچي ر چ طح ب طح: مس ر مس رگ ب ط! م ود و از و مس ر او ب ح پسود دريون ب د حرف زدى. ب د ب لمان مجاھ ك مس ه ي تم نسبت ب ام مسطح گفت مگر . گف

از گفت -نه، چطور مگر؟: اى ھمو چه گفته است؟ گفتم نشنيده و ام مسطح داستان را ببه حجره من آمد ) ص(وقتى به خانه رسيديم و پيغمبر . و من بيمارى بر بيماريم افزود

روم؟ چطور است؟ گفتم اجازه مى و پرسيد حال شما ادرم ب و قصدم -دھى نزد پدر و مئن شوم ر مطم ه از خب ود ك ر . اين ب تم و از ) ص(پيغمب درم رف ه پ ه خان اجازه داد و ب

گويند؟ مادرم پرسيدم مردم چه مىاش: پاسخ داد ر و ناراحت مب ركم سخت نگي اكيزه. دخت ا و پ وو زن زيب د ھ ه چن اى ك

گفتم سبحان هللا به گوش مردم ھم رسيده . شود ھا زياد زده مى حرفداشته باشد، از اين ت؟ ى -اس ك م د و اش مم نيام ه چش واب ب بح خ ا ص تم و ت ر . ريخ راى ) ص(و پيغمب ب

ده اب وحى نيام ن ب را در اي د زي د را طلبي ن زي ى طالب و اسامة ب مشورت على بن اب .بود

ت را و محب اكى م ه پ واھى داد چ ن گ اھى م ى گن ر ب امه ب ول هللا اس ا ) ص(رس را بى طالب گفت خانواده من مى ن اب ى ب داده و : دانست اما عل رار ن را در مضيقه ق دا ت خ

رس ز عايشه بپ ر . غير از او زنان بسيارند و خبر درست را از كني ره ) ص(پيغمب برياى؟ بريده گفت سوگند را صدا كرده پرسيد آيا از عايشه چيزى كه گمانى برانگيزد ديده

ر بچه به آنك ه وقتى دخت دارم جز اينك ى از او سراغ ن رده، عيب ه ترا به حق مبعوث كورد ر را خ انگى خمي وان خ رد و حي وابش ب رد و خ ت ك ر غفل ود از محافظت خمي ! ب

م ) ص(عايشه گويد پيغمبر برخاست و در مسجد به منبر رفت و فرمود چه كسى كمكانواده من كند و داد مرا مى مى ه خ ه ب رد از كسى ك رده گي درازى و تعرض ك و -زبان

دارم و -منظور حضرت، عبد هللا بن ابى بن سلول بود به خدا از زنم جز پاكى سراغ نتھم مى ه م ا ھمسرم از آن مردى ك دارم، و بى حضور من ب د جز نيكى سراغ ن نماين

اگر از ) ص(سعد بن معاذ انصارى برخاست و گفت يا رسول هللا . مالقات نكرده استايى شد من گردنش را مىاوس با ا است ھر چه فرم رادران خزرجى م زنم و اگر از ب

يكن سخت عصبيت . ھمان كنيم ود ل ه مردى نيك ب ان ك زرگ خزرجي اده ب ن عب سعد به مى مى دا ن ه خ اذ گفت ب ن مع ه مى ورزيد بر پا خاسته خطاب به سعد ب وانى كشى ن ت

تو . كشيمش به خدا مى: تاسيد بن حضير پسرعموى سعد بن معاذ در جواب گف! بكشىى خزرجى[منافقى و از آنان اع مى] يعنى دار و دسته عبد هللا بن اب ه دف ى و دو قبيل كن

تاد ) ص(اوس و خزرج بر آشفتند و آھنگ جنگ داشتند كه پيغمبر ر ايس ر منب سر پا بز ديگر حرفى دند و خود حضرت ني ا خاموش ش ود ت و امر به آرامش و سكوت فرم

. نزد

دام مى م م ه چشمم نمى عايشه گويد آن روز ھ تم و خواب ب ادرم گريس در و م د و پ آم

ه شكافت د و من . گفتند جگرم از گري الينم نشسته بودن ر ب دين ب ه وال ان حال ك در ھمه . كردم يك زن انصارى اجازه ورود خواست گريه مى اذن دادم و آمد و در كنار من ب

ت ه نشس ر در . گري ال پيغمب ن ح ن ) ص(اي زد م ت ن ت و از اول آن تھم د و نشس آمود يده ب دو وحى نرس ر . ننشسته بود، كه درباره من ب ه اال هللا ب حضرت اشھد ان ال ال

ه عايشه، چنين و چنان در حق تو گفته: زبان آورد و سپس فرمود اھى ك د اگر بى گن انن، دهات خواھد كرد و اگر مرتكب گناه ش خدا به زودى تبرئه اى طلب مغفرت و توبه ك

ه دا توب د خ ذيرد كه چون بنده به گناه خويش اقرار كند و بازگشت نماي عايشه . اش را بپر ار پيغمب ام شد) ص(گويد وقتى گفت د. تم ز نيام تاد و يك قطره ني درم . اشكم ايس ه پ ب

دا نمى. را بده) ص(گفتم به جاى من جواب پيغمبر ه خ درم گفت ب ا رسول هللا پ م ب دانويم) ص( ه بگ ى. چ دا م ه خ تم ب ودم گف وانى ب ه زن ج ودم ك ت را خ ما آن تھم م ش دان

اھم ايد و در دلتان جاى گرفته و باور كرده شنيده دا مى -ايد و اگر بگويم بى گن د و خ داناھم ى گن ه ب اور نمى -ك رآن نمى ب دان ق د و چون چن ه كني دم ك ه را خوان ن آي تم اي دانس

المستعان علىفصبر جميل و « .»ما تصفون هللادر يوسف گفت ه پ ان است ك ل من و شما چن ه مث و «: مقصودم اين بود ك صبرى نيك

عايشه . اين گفتم و سر برگرداندم و در بستر غلتيدم» جويم كنم و از خداى يارى مى مىودم و در آن لحظه مى را عي گويد من بى گناه ب اھى م دا بى گن ه خ تم ك د دانس ان خواھ

د كرد اما به خدا گمان نمى الوت كنن ه ت ازل شود ك ام و . كردم در شأن من كالمى ن مقتد رو فرس ه قرآنى ف ه . موقعيتم در نظر خودم كمتر از آن بود كه خدا درباره من آي بلك

د اميدوار بودم خدا بى ه حضرت اعالم فرماي را در خوابى ب ه . گناھى م د ب عايشه گويمنزل نكرده بود و احدى از منزل بيرون نرفته بود كه حضرت قصد) ص(خدا پيغمبر

د را تكان وحى گرفت و از سنگينى وحى دانه ر پوستش پدي د ب ھاى عرق چون مرواريدا : آمد و چون از وحى فارغ شد شادمانه تبسم نمود و فرمود ه خ عايشه ترا مژده باد ك

:مادرم گفت. ات كرد تبرئهرو ) ص(برخيز و به سوى پيغمبر ر نمى). و تشكر كن(ب تم ب دا را گف زم و جز خ خي

ازل شد سپاس نمى . گزارم كه بر بى گناھى من گواھى داد و آن ده آيه در برائت من نه است ه مسطح در حق عايشه گفت ا آن سخنان زشت ك و بكر گفت ب ع اب در اين موق

و بكر مى -دھم ديگر چيزى به او نمى از -داد چون خرجى مسطح را اب ه ن ه آي ل شد ككينان و « اوندان و مس ه خويش ه ب د ك وگند نخورن ما س دان ش ان و ثروتمن صاحب كرم

د. مھاجران رسيدگى نخواھند كرد د و در گذرن ا نمى. بايد عفو كنن ه خداى آي د ك خواھي آمرزنده و مھربان، شما را

ره : ابو بكر گفت. »مشمول مغفرت سازد؟ ده شوم و جي ه آمرزي دا دوست دارم ك به خ

ىمس ع نم ت قط ت و گف رار داش نم طح را برق ت را . ك ن رواي ز اي لم ني ارى و مس بخ .اند آورده

ذا تكلم بھ ا أن ن ون لن ا يك تم م معتموه قل و ال إذ س ه ... (ل ى ). 16آي رحمن اب د ال و عب ابى ايع حامد عدل با اسناد از عايشه روايت م وب انصارى ش و اي ه چون زن اب د ك ات كن

وب گفت. مربوط به عايشه را به شوھرش حكايت كرد و اي ين «: اب ه چن ا را نرسد ك مزرگ ن دروغى است ب اك و منزھى، اي و پ ورد بحث » سخنان گوييم، خدايا ت ه م و آي

.اشاره به اين داردادم عايشه روايت مى وان خ ناد از ذك ا اس دان ب ن حم رحمن ب د ال عيد عب و س ه اب د ك كن

د . بودعايشه در بستر مرگ د هللا پسر عب د و اجازه ورود خواست و عب ابن عباس آمت ا حضور داشت گف ه آنج ه ك رادر عايش رحمن ب رين : ال اس است از بھت ن عب ن اب اي

و، اذن و دخول مى دان ت د مؤمنان و فرزن اس و تعريفش : عايشه گفت. طلب ن عب از اب .بگذر

.مى بدھد و خداحافظى كندعبد هللا گفت او قارى قرآن و فقيه است اجازه بده سالد عايشه گفت حاال كه تو مى اس وارد شد . خواھى بگو بيايد و اجازه ورود دادن ن عب ابج : و سالم داد و نشست و گفت ايى از ھر درد و رن ه تارھ يا ام المؤمنين مژده بادت ك

له اران فاص د و ي ات محم ب و مالق دارى و تع د ن ان از كالب دايى ج ز ج و . اى ج تاك را نمى) ص(ين زنان پيغمبر تر محبوب ودى و آن حضرت جز شخص پ توانست ب

تاد و مسجدى در رو فرس و را ف دوست داشته باشد و خدا از فراز ھفت آسمان برائت تد ات را نخوانن ا روز آن آي ه در ساعات شب ي ين نباشد ك ه . زم ه ب انى ك و ھم ز ت و ني

ر دت پيغمب دن گردنبن م ش بت گ ور) ص(مناس ان مجب دند شب در صحرا و ھمراھ شوم راى عم بيتوته كنند و صبح آب نيافتند آيه تيمم نازل شد كه جواز و سھولتى است ب

م مى: عايشه گفت. به بركت تو ه دل ه حال خود بگذار ك را ب ه يابن عباس م خواست ب .»1«فراموشى سپرده شده بودم

ذين آم ھا ال وتكم يا أي ر بي ا غي دخلوا بيوت وا ال ت ه ... (ن ن ). 39 -27آي د ب ن محم د ب احمر ابراھيم ثعلبى با اسناد از ابن ثابت روايت مى زد پيغمب ) ص(كند كه زنى از انصار ن

ا رسول هللا د و گفت ي ه) ص(آم م نمى در درون خان ه دل تم ك التى ھس ه ح خواست ام برا ب رم م ا پس در ي ى پ دحت ى. بينن ن وارد م ر م درم ب ال پ ردى از در آن ح ا م ود ي ش

آيد، تكليف من خويشان مى

__________________________________________________ ه ) 1( ه قبطي ك ماري ه اف وط ب يعه مرب ات ش ق بعضى رواي ه، طب ك عايش ه اف وط ب ات مرب ادر (آي م

ر ه تھمت ز مى) است) ص(ابراھيم پسر پيغمب وده استباشد ك ده، عايشه ب ات، : ك. ر. نن ه بين نمون .562دكتر محمد باقر محقق، ص

.چيست؟ آيه باال نازل گرديد كه بدون سالم و كسب اجازه وارد خانه ديگران نشويدورد سراھا ) ص(يا رسول هللا : مفسران گويند پس از نزول اين آيه ابو بكر گفت در م

ه غير مسكون سر راه شام چه مىھاى و خانه ويى؟ آي ه ورود در 29گ د ك ازل گردي ن .آنھا اشكال ندارد

ا ملكت أيمانكم فكاتبوھم الكش ). 33آيه ... (و الذين يبتغون الكتاب مم صبيح غالم از مه د العزى درخواست مكاتب ن عب رده از[حويطب ب ه ب رارداد مبلغى ك ى ق اركرد يعن ك

ود ردازد و آزاد ش ويش بپ ى] خ ى م الكش نم ود و م د و نم ازل ش اال ن ه ب ا آي ذيرفت ت په يد و صبيح، بقي حويطب با غالمش به صد دينار مكاتبه كرد و بيست دينارش را بخش

.صبيح در جنگ حنين كشته شد. را ادا نمودابر ا). 33آيه ... (و ال تكرھوا فتياتكم على البغاء ناد از ج ا اس ن حسن قاضى ب د ب حم

ا : كند كه عبد هللا بن ابى به كنيزش گفت روايت مى راى م ولى كاسبى كن و ب رو و پ ب .آيه در نھى واداشتن كنيزكان به زنا دادن نازل گرديد. بيار

ن ثابت روايت مى اذه حسن بن محمد فارسى با اسناد از عمر ب اره مع ه درب ه آي د ك كنازل شدكنيز عبد هللا ى سلول ن ن اب ن ثابت روايت . ب ق ديگر از عمر ب ه طري و ب ھم

.داشت كند كه معاذه مسلمان بود و عبد هللا بن ابى او را به زنا دادن وا مى مىزى داشت سعيد بن محمد مؤذن با اسناد از جابر روايت مى ى كني ن اب د هللا ب كند كه عب

.و آيه در نھى او نازل شد. داشت مىبه نام مسيكه كه او را به زنا دادن وا ه ان را ب ه آن د ك افق بودن ى من ن اب د هللا ب مفسران گويند معاذه و مسيكه ھر دو كنيز عب

ى ردن م ا ك ى زن ھمى م تاد و س ان را فرس ه كنيزانش ود ك ت ب م جاھلي ن رس ت و اي گرفم اگر خوب كني اين كارى كه ما مى: پس از اسالم معاذه به مسيكه گفت. دادند كرايه مى

.است، بيشتر انجام دھيم و اگر بد است ديگر بس كنيم و آيه مذكور نازل گرديدام ه ن ره و مقاتل گويد آن آيه درباره شش كنيز ب ه، اروى، عم اذه، اميم ھاى مسيكه، مع

ه روسپيگرى وا مى ان را ب ى آن ن اب د هللا ب ه مالكشان عب د ك ازل گردي داشت و قتيله ن :عبد هللا گفت. شان دينارى آورد و آن يكى كمتر روزى يكى. تاندس پايمزدشان را مى

يم گفتند به خدا ديگر اين كار را نمى. برگرديد و باز ھم كار كنيد دا . كن ده و خ اسالم آم .بردند و اين آيه نازل گرديد) ص(و شكايت نزد پيغمبر . زنا را حرام كرده است

ا ابو عمرو محمد بن عبد العزيز : مؤلف گويد راى من نوشته ب ه ب حاكم به خط خود ك اسناد

د از زھرى روايت مى ود و عب ى ب ن اب د هللا ب زد عب ريش ن كند كه مردى از اسيران ق

ه هللا كنيزى داشت به نام معاذه، و اسير قريشى از وى كام جستن مى ز ب خواست و كنيه زور كتك مىنمود و عبد هللا سبب مسلمانى امتناع مى ه آن كنيز را ب خواست وادار ب

تاند ز بس دش را ني ه فرزن ا فدي ود ت تن ش ى آبس ه از قرش د ك ار كن د . ك ازل ش ه ن آيزان« د كني ان كن ر كس وادارش د، و ھ ا دادن مكني ه زن د وادار ب ت جوين ه عف ان را ك ت

.»آمرزنده و رحيم است] بر كنيزان بيچاره و بى اختيار[خداوند و رسوله و إذا اره » 1«) 50 -48آيه ... (دعوا إلى هللا ه درب مفسران گويند اين دو آي

تند ودى، او را . بشر منافق و طرف يھوديش نازل شد كه بر سرزمينى اختالف داش يھخواست او را نزد كعب بن اشرف كشيد و منافق مى مى) ص(براى داورى نزد پيغمبر

.سوره نساء ذكر شد 60اين داستان ذيل آيه . كند مىگفت محمد ستم ببرد و مىالحات الذين آمنوا منكم و عملوا الص ه ). 55آيه ... (وعد هللا و العالي ربيع بن انس از اب

ه دعوت آشكار شد[پس از وحى ) ص(كند كه پيغمبر روايت مى ده سال ] كه مأمور بى ان م ا اصحابش ترس ه ب ت . ستزي در مك ز امني ا ني د و آنج ه ھجرت ش ر ب سپس ام

د ر . نداشتند و از صبح تا شام مسلح بودن ا رسول ) ص(يك صحابى از پيغمب يد ي پرسر . رسد كه ما امنيت يابيم و سالح بر زمين گذاريم آيا روزى نمى) ص(هللا ) ص(پيغمب

رم مى فرمود ديرى نمى وظ و محت يند و گذرد كه شخص در جمع عظيمى محف ين نش بكمى بعد خداى تعالى پيغمبرش . و آيه فوق نازل گرديد. اى نيست تمام آن جمعيت حربه

د و پس از . را بر جزيرة العرب مسلط ساخت تند و امنيت يافتن ين گذاش ر زم سالح بران ه كف رحلت حضرت، در حكومت ابو بكر و عمر و عثمان نيز در امنيت بودند تا ب

يش آم نعمت در آن فتنه دھا كه پ اامنى دچار گرديدن ه وحشت و ن اره ب د و دوب . د افتادن .تغيير يافتند و خداوند وضع را و نعمتش را تغيير داد

ه اسماعيل بن حسن بن محمد بن حسين نقيب با اسناد از ابى بن كعب روايت مى د ك كند) ص(چون پيغمبر د و انصار پناھشان دادن ه آمدن تالف عرب . و مھاجرين به مدين ائ

ون الح ھمچ ا س لمانان ب ذا مس د ل رى ش انه گي ان نش وى ايش ه س ان ب ك كم رى از ي تي مانيم روزى را ببينيم گفتند آيا زنده مى خاستند و با خود مى خوابيدند و با زره بر مى مى

__________________________________________________ ن اب) 1( ى ب اره عل ات درب ن آي د اي ه مفسران شيعه گوين ى امي ا يكى از بن ا مشخصا (ى طالب ب و ي

تند ) عثمان بن عفان ر سرزمينى اختالف داش ق، ص (است كه ب اقر محق د ب ر محم ات، دكت ه بين نمون ).572 -570ص

اك داشته كه شب دل آسوده و آرام و در امنيت مى خوابيم بدون آنكه از كسى جز خدا ب .حاكم نيز در صحيح خويش اين روايت را آورده است. ازل گرديدآيه باال ن. باشيم

ھا الذين آمنوا ليستأذنكم الذين ملكت أيمانكم :ابن عباس گويد). 58آيه ... (يا أييك پسر جوان انصارى به نام مدلج بن عمرو را ھنگام ظھر سراغ عمر ) ص(پيغمبر

ه بن خطاب فرستاد كه او را بخواند و آن پسر وارد خانه شد و عمر را به حالتى ديد كود ده ش ر . دوست نداشت دي ه پيغمب ر ب ى) ص(عم م م ت دل الى گف داى تع خواست خ

.فرمود و آيه باال نازل گرديد درباره اجازه گرفتن براى دخول نھى و امرى مىر او اسماء بنت مرثد غالم بالغى داشت و در حالتى كه: مقاتل گويد د ب د آم آن زن را بان : رفته گفت) ص(زن نزد پيغمبر . وارد شد ه دلم التى ك ا در ح ان م ان و خادم غالم

.آيه مورد بحث نازل گرديد. شوند خواھد بر ما وارد مى نمىه ). 61آيه ... (حرج ليس على األعمى د 29ابن عباس گويد چون آي ازل گردي نساء ن

ا مريض » التان را به ناحق مخوريدبين خودتان امو«كه مسلمين از ھمخوراك شدن باحق : و معلول و لنگ احتياط كرده گفتند د از بن مالى باالتر از خوراك نيست، و خداون

بيند و مريض غذاى كامل خوردن منع فرموده و البته كور جاى خوب خوردنى را نمىود[تواند بخورد نمى ه] و خوردن ما به ناحق خواھد ب ورد آي ن م ه در اي د ك ازل گردي ن

.حرجى نيستا خود افليج: اند سعيد بن جبير و ضحاك گفته ا تندرستان پ ا از ھمخوراكى ب ا و كورھ ھ

تند و كشيدند چه مردم از ايشان مشمئز بودند و از ھمخوراكى پس مى شان كراھت داشدند اھل مدينه با كور و لنگ و مريض به سبب پلشتى ايشان ھمسفره نمى دين . ش ه ب آي

.مناسبت نازل گرديدد د گوي ول هللا : مجاھ حاب رس ان و ) ص(بعضى اص ام مريض راى اطع زى ب ه چي ك

ه ذكر ه در آي ا خويشان ك ادران ي دران و م ه پ ه خان معلوالن نداشتند اينان را با خود بده شده، مى ه دعوت كنن ق ب ع متعل ه در واق بردند و معلولين خود خوردن خوراك را كود رو ىنب س م ا پ ته پ ى ا ندانس يدند و م ه كش ه خان ا را ب د م ه از آن اى آورده گفتن د ك ان

ت ان نيس ى. خودش ران را رخصت م اران و زمينگي ث، بيم ورد بح ه م ه در آي د ك دھ .ھايى كه نام برده شد، خوراك بخورند خانه

اى از اصحاب كند عده حسن بن محمد فارسى با اسناد از سعيد بن مسيب روايت مى

شان را به كور رفتند كليد خانه از شھر مى) براى جھاد) (ص(موقعى كه ھمراه پيغمبر

از از سپردند و سفارش مى و لنگ و مريض يا خويشاوند مى ه در صورت ني د ك كردنرده مى خوردنى ز ك ان از خوردن پرھي د ھا كه در خانه ھست استفاده كنند ولى اين گفتن

.آيه براى تجويز نازل گرديد. نباشد ترسيم به طيب خاطر صاحبخانه مىه ). 61آيه ... (ليس عليكم جناح أن تأكلوا جميعا أو أشتاتا ن آي د اي قتاده و ضحاك گوين

ى ذا نم ا غ ه ھرگز تنھ د، و درباره طايفه بنى ليث بن عمرو از كنانه نازل شد ك خوردنا گاه شخص صاحب شتران شيرده و زندگى بساما ن با خوراكى در پيش رو از صبح ت

ى نه م روب گرس ى غ ب م ر ش د و اگ ورده باش ذا نخ ا غ ا تنھ ت ت انى نشس د و مھم شذا مى اى نمى رسيد و ھمسفره نمى ا غ ازل . خورد يافت بناچار تنھ ن مناسبت ن ه اي ه ب آي .شد

د ه گوي ان : عكرم ى مھم ه وقت د ك ازل ش اره جمعى از انصار ن ه درب ن قسمت از آي ايرد . بردند ند جز با مھمان دست به خوراكى نمىداشت ا گ دا ي دا ج ه ج ه رخصت داد ك آي

.ھم غذا بخورند

سوره فرقان

راھيم ). 10 -7آيه ... (تبارك الذي إن شاء جعل لك خيرا من ذلك احمد بن محمد بن ابه چون مشركا مقرى با اسناد از ابن عباس روايت مى د ك ر كن ر پيغمب عيب ) ص(ن ب

ى ذا م ه غ ت ك رى اس ور پيغمب ه ج ن چ د اي ه گفتن ر گرفت ا راه فق ورد و در بازارھ خ .رود مى

د و ) ص(پيغمبر رود آم ه دلجويى حضرت ف دا ب ل از سوى خ دوھگين شد و جبرئي انتاديم «: رب العزة سالمت رساند و گفت: سالم داد و گفت پيش از تو ھر پيغمبرى فرس

ى ذا م د مىخوردن غ ا رفت و آم ه كسب و تالش معاش د و در بازارھ ى ب د، يعن كردنه كردند جبرئيل كوچك و كوچك در اين ميان كه صحبت مى» پرداختند مى ر شد چنانك ت

ر د، پيغمب دازه عدسى گردي ه ان ود و ب ويى ذوب ش ه ) ص(گ داختى و ب را گ يد چ پرسده درى از درھاى آسمان ك: اندازه عدس شدى؟ جبرئيل پاسخ داد ون گشوده نش ا كن ه ت

بود باز شد و بيم دارم بر اثر عيبجويى كه از فقر تو كردند بر قوم تو عذاب نازل شود و

ه حال تا باز جبرئيل بزرگ و بزرگ. به گريه افتادند) ص(جبرئيل پيغمبر تر شد و ب

ت ت و گف از گش ازن: اول ب وان خ ه رض ادت ك ژده ب د م ا محم وى ي ت از س بھشى ارت رحمت م زة . آورد پروردگ د رب الع ا محم يد و سالم داد و گفت ي رضوان رس

ود و گفت سالمت مى راه داشت اشاره نم ه ھم ور ك نده از ن ه سبدى درخش : رساند و بر پشه پروردگارت مى در پ ه ق و و ب راى ت ا ب د خزاين دني ن كلي د اي م از اجر گوي اى ھا دست ) ص(پيغمبر . شود آخرتت كم نمى ل ب رد و جبرئي با چشم از جبرئيل مشورت ك

رد ين ك ر زم نم. اشاره ب دا را تواضع ك ى خ ر . يعن ه ) ص(پيغمب ود ب ه رضوان فرم بازى نيست و دوست را ني ا م ن دني زاين اي ده خ م و بن ر باش ه فقي ر دارم ك اى صابر و ت

ه گوش نيكو پاسخ دادى و درست رفتى و ندايى در آسمان : سپاسگزار رضوان گفت به . رسيد دا ب از شده و خ جبرئيل به باال نگريست و ديد درھاى آسمان به سوى عرش ب

ا خوشه جنت عدن اشاره فرمود كه شاخه انش را ب ه از آن قصرى از اى از درخت اى كزد ود، در آوي ق ب د . زبرجد سبز با ھفتاد ھزار در از ياقوت سرخ معل ه محم ل ب جبرئي

.اه كنخطاب كرد كه به باال نگ) ص(اه) ص(پيغمبر اال نگريست و جايگ ه ب ا و غرف د ھ رد و دي اھده ك ران را مش ھاى پيغمب

يا محمد راضى ھستى؟: اى دارد و مناديى ندا داد جايگاه خودش برترى ويژهر خ داد) ص(پيغمب ى: پاس ه م ر چ يم و ھ ايى راض ا فرم ن عط ه م ا ب تى در دني خواس

رار ده امتم ق ه نظر م. ذخيره شفاعت قي ازل ب م رضوان ن ورد بحث را ھ ه م فسران آي .كرده است

ى الم عل ض الظ وم يع ه و ي ان ... (يدي اس ). 29 -27فرق ن عب انى از اب عطاى خراسى ت م ر رواي زد پيغمب ف ن ن خل ى ب ه اب د ك ى) ص(كن ا حضرت حضور م ت و ب ياف

اورد و . داد نشست و سخنانش را گوش مى مى ان بي ه ايم ى بى آنك ن اب ة ب دوستش عقبعقبة : شعبى گويد. معيط، وى را از اين كار منع كرد و آيه اشاره به اين موضوع دارد

د ابع محم ه ت و امية بن خلف دوست بودند وقتى عقبه اسالم آورد اميه بدو گفت حال كشدى ديگر ديدار تو بر من حرام است و عقبه براى رضايت خاطر اميه مرتد شد و به

.ت و آيه بدين مناسبت نازل گرديدكفر باز گشه ھر وقت از سفرى د و عقب ان بودن ن خلف ھمپيم ة ب ديگر مفسران گويند عقبه و امي

ريش را دعوت مى اى مى آمد سفره باز مى ر گسترد و اشراف ق ا پيغمب ود و ب ) ص(نمد و سفره. كرد نيز بسيار مجالست مى رده اشخاصى را يك بار از سفرى آم اده ك اى آم

ر دعو ود و پيغمب رد) ص(ت نم ز دعوت ك د رسول هللا . را ني ذا آوردن ى غ ) ص(وقت فرمود تا شھادتين

ه گفت نگويى لب به خوراكى تو نمى م و عقب دا «: زن ه اال هللا و ان محم اشھد ان ال ال

ود، از آن طعام تناول كرد و ابى بن خلف در آ) ص(تا پيغمبر » رسول هللا ن مجلس نبل گشتى د متماي ه محم . وقتى ماجرا را شنيد به عقبه گفت تو از آيين منحرف شدى و ب

ام مھمان بود و گفت به خدا چنين نيست حقيقت اين است كه آن مرد در خانه: ابى گفترون ات نمى تا شھادت نگويى دست به سفره ذا نخورده بي ه غ تم از اينك برم و شرم داش

ره. تا غذا بخورد رود شھادت گفتم ر چھ دازى و ابى گفت تا نروى و آب دھان ب اش نينوانى گردنش را لگد نكنى از تو خشنود نخواھم شد و عقبه آن كار را كرد و شكمبه حي

ر ر ) ص(را نيز به پشت شانه پيغمب داخت و پيغمب رون ) ص(ان ود اگر در بي دو فرم بد ه . از مكه ببينمت سر از گردنت خواھم پران ار و كشته شد و عقب در گرفت در روز ب

ر ود پيغمب ه دست خ د ب ز در جنگ اح ن خلف ني ى ب ه ) ص(اب يد و آي ه ھالكت رس ب .درباره اين دو دوست است

ر ر صورت پيغمب ه خدو ب ه سوى ) ص(ضحاك گويد وقتى عقب داخت آب دھانش ب ان .بود اش را سوزاند و اثرش تا آخر باقى خودش باز گشت و دو پاره شد و دو گونه

إلھا آخر ابو اسحاق ثعالبى با اسناد از ابن ). 70 -68آيه ... (و الذين ال يدعون مع هللاد عده: كند عباس روايت مى اد مرتكب شده بودن ل نفس زي ا و قت ه زن اى از مشركان ك

اھان خوانى خوب است ليكن كفاره گن آمده گفتند آنچه تو ما را بدان مى) ص(نزد محمد ات گذشته ما چه مى د 70 -68شود؟ آي ازل گردي ان در جواب ن ه آنچه گذشته (فرق ك

.مسلم نيز اين روايت را آورده است). شود آمرزيده مىن مسعود روايت مى د هللا ب ناد از عب ه گفت محمد بن ابراھيم بن حجى با اس د ك از : كن

ول هللا زرگ) ص(رس اه ب دام گن يدم ك ود آ پرس ر است فرم ده ت داى آفرينن راى خ ه ب نكد خويش را از ترس سنگينى خرج . شريك قائل شوى ه فرزن ود آنك د؟ فرم يدم بع پرس

ايه. بكشى ا ھمسر ھمس ه ب ورد بحث در پرسيدم بعد؟ فرمود آنك ات م ى و آي ا كن ات زن .اند بخارى و مسلم نيز اين روايت را آورده. اين باب نازل گرديد

ناد از ىابو بكر بن حارث با اس اس روايت م ن عب ه وحشى اب د ك زه[كن ل حم زد ] قات نر ده) ص(پيغمب ت آم ت و گف ان خواس د و ام نوم آم دا را بش الم خ ر . ام ك ) ص(پيغمب :فرمود

و نمى من دلم مى ه ت ان خواستى خواست در حال امان يافته چشمم ب ه ام ون ك اد، اكن افتنوى دا را بش الم خ ا ك انى ت يد. در ام ه شرك : وحشى پرس ن ك دهم ل نفس ورزي ام، قت

ا ) ص(پذيرد؟ پيغمبر ام را مى ام آيا خدا توبه ام و زنا كرده مرتكب شده ود ت جوابى نفرم آيات

د ازل گردي ورد بحث ن ل صالح . م ه را عم ول توب ه شرط قب ن آي ت در اي وحشى گف

ه آيه نا. خواھم تا كالم خدا را بشنوم بينم، باز امان مى مى اه شرك را «زل شد ك دا گن خد مى نمى ر ھر كس بخواھ ر از آن را ب ايد آمرزد و كمت ه (» بخش ). 48سوره نساء آي

ود) ص(پيغمبر ايد من : وحشى گفت. وحشى را خواست و آيه را بر او تالوت فرم شان مى از ام ايد ب ر من ببخش د ب دا بخواھ ه خ انى نباشم ك دا را از كس الم خ ا ك خواھم ت

ده و «: سوره زمر نازل شد 53آيه تا . بشنوم بگو اى بندگان من كه بر خويش ستم رانان را مى افراط كرده ام گناھ دا تم ه خ يد ك د مباش دا نومي د از رحمت خ اه اي آمرزد و گن

ت ان اس وش و مھرب ت. »پ ى: وحشى گف رطى نم ه ش ن آي ت، و در اي ول اس نم و قب بي .اسالم آورد

سوره قصص

د ك ال تھ ت إن ن أحبب ه ... (ي م ا ). 56آي يرازى ب د هللا ش ن عب د ب ن محم د هللا ب و عب ابكند كه چون ابو طالب را مرگ در اسناد از سعيد بن مسيب و او از پدرش روايت مى

د) ص(رسيد رسول هللا ا دي . بر بالين او رفت و ابو جھل و عبد هللا بن ابى اميه را آنج. له اال هللا بگو تا براى شفاعت تو نزد خدا حجتى داشته باشمعمو ال ا: حضرت فرمود

ر ب ب د المطل يش عب ا از ك د آي ب گفتن و طال ه اب ه ب ى امي ن اب د هللا ب ل و عب و جھ ابرار ) ص(گردى؟ و آن سخنان از سوى پيغمبر مى و طالب تك ه اب و آن دو تن خطاب بو طالب گفت مى االخره اب د ال: گرديد تا ب ين عب ر آي ه اال هللا نگفت من ب بم، و ال ال مطلدا ) ص(پيغمبر . »1« ه خ رد مگر آنك فرمود براى تو پيوسته طلب آمرزش خواھم ك

ازل شد ه ن ا آي د ت ر «: منعم كن ه بھر مشركان طلب ) ص(پيغمب ايد ك ان را نش و مؤمن .»آمرزش كنند ھر چند خويشاوند نزديك باشند

ه د ك رود آم دايت « و درباره ابو طالب آيه مورد بحث ف ه را دوست دارى ھ و ھر ك ت .»نتوانى

.اند مسلم و بخارى نيز اين روايت را آوردهره روايت مى و ھري ناد از اب ا اس راھيم ب ن اب د ب ه استاد ابو اسحاق احمد بن محم د ك كن

او. ال اله اال هللا بگو تا روز قيامت بھر تو شھادت دھم: به عمويش گفت) ص(پيغمبر __________________________________________________

ق، .: ك. راجع به مؤمن بودن ابو طالب طبق نظر شيعه ر) 1( اقر محق د ب ر محم ات، دكت ه بين نمونلمان . 599 -598ذيل ھمين آيه ص ص و طالب مس به نظر مترجم طبق قراين تاريخى، حضرت اب

ى در ار شرك مىطبق بعضى روايات شيعه ابو طالب ھمچون اصحاب كھف اظھ. بوده است نمود ول .م -).339/ 2اصول كافى، ترجمه فارسى، . (باطن مؤمن بوده است

د از ترس مرگ : پاسخ داد ه گوين ود ك ريش نب گفت » اشھد«اگر بيم عيبجويى زنان قناد مسلم با اس. آيه باال بدين مناسبت نازل گرديد. كردم چشم تو را با گفتن آن روشن مى

.كند كه به عقيده ھمه مفسران آيه فوق درباره ابو طالب است از ابو اسحاق روايت مىبع الھدى ف من أرضنا و قالوا إن نت ن ). 57آيه ... (معك نتخط اين آيه درباره حارث ب

ر ه پيغمب ه ب د ك ازل ش اف ن د من ن عب ان ب و حق: گفت) ص(عثم ه ت م ك ين داري ا يق ما را مى و متحد شده م ه ت گويى ليكن مانع پيروى ما از تو اين است كه مبادا عرب علي

داريم ه ن درت مقابل ا ق د، و م ر كنن رزمين ب ن س ه . از اي د ك ازل گردي واب ن ه در ج آيدانجا آورده مگر نه در حرم امنى جايشان داده« ه محصوالت و نعمات ب ايم و ھر گون .»فھمند اما بيشتر آنھا نمى شود كه رزقى است از جانب ما مى

ه و القي نا فھ دا حس ه ... (أ فمن وعدناه وع د ). 61آي ناد از مجاھ ا اس و بكر حارث ب ابو جھل است روايت مى ر اب زه در براب ى و حم اره عل ه درب ه آي د. كند ك در : سدى گوي

ه ز گفت اره پيغم مورد عمار و وليد بن مغيرة است، و ني د درب ر ان و ) ص(ب ر اب در براب .جھل است

ن ). 68آيه ... (و ربك يخلق ما يشاء و يختار به گفته مفسران اين آيه در جواب وليد ب .مغيرة است

سوره عنكبوت

ده: شعبى گويد). 2 -1آيه ... (الم أ حسب الناس ر در مكه ع ه اسالم مق ه ب د ك اى بودن .بودند

از مدينه به ايشان نوشتند كه اقرار و اسالم شما پذيرفته نيست تا ) ص(پيغمبر اصحاب اندند . ھجرت كنيد رده آزار رس د و مشركان دنبالشان ك آنان بر قصد مدينه بيرون آمدن

اره آيه باال نازل گرديد و مسلمين از مدينه به آنان نوشتند كه چنين آيه ] امتحان[اى دربجنگيم و بيرون مان كردند مى شويم و اگر تعقيب گفتند بيرون مىبا خود . شما نازل شده

ده. آمدند و مشركان دنبالشان كردند و جنگ واقع شد تند ع دند و جمعى رس اى كشته شازل شد 110و آيه اجران ن د. سوره نحل در غفران در رحمت اين مھ ل گوي ه : مقات آي

درباره

انواده مھجع موال ن خ رو ب ر عم ه تي در است و ب لمين در ب ه اول شھيد مس ى عمر ك

يد الشھداء است و اول : فرمود) ص(الحضرمى كشته شد فرود آمد و پيغمبر مھجع سابى . شود كسى است از اين امت كه به سوى بھشت خوانده مى دين و زن مھجع بيت وال

ارى لى آزموننمودند آيه باال نازل شد و آگاه شدند براى رضاى خداى تعا مى ھاى گرفت .و سختى ھست

ينا اإلنسان بوالديه حسنا ن ). 8آيه ... (و وص اره سعد ب ه درب ن آي ه مفسران، اي ه گفت بنيده دو گفت اى سعد ش ه ب ادرش جميل ان آورد م ام ابى وقاص نازل گرديد كه چون ايم

ر سقف نمى منحرف شده اد زي اب و ب ان و آب نمىرو اى، به خدا از آفت ا م و ن خورم تاما . و سعد عزيزترين فرزند آن زن بود. منكر محمد شوى و به آيين سابقت باز گردى

بود سعد گوش به حرف مادر نداد و مادرش سه روز گرسنه و تشنه بيرون از خانه مى .تا غش كرد

د، و ھمچن) ص(سعد نزد پيغمبر ازل گردي اال ن ه ب ود، و آي از نم اجرا ب د و م ه آم ين آي .سوره لقمان 15 -14سوره احقاف و آيه 15

اص ى وق ن اب درش سعد ب ناد از مصعب و او از پ ا اس ى بكر غازى ب ن اب ابو سعيد بى ت م ورد و رواي زى نخ د و چي رف نزن ا ح ه مطلق ورد ك وگند خ ادرش س ه م د ك كن

ادرش از شدت سختى . نياشامد مگر آنكه سعد به كفر باز گردد و سه روز گذشت و م .و ناراحتى بيھوش شد و آيه باال نازل گرديد

ناد از ). 8آيه ... (و إن جاھداك لتشرك بي ا اس ن حافظ ب د هللا ب ن عب د ب ن محم احمد باره من ابو عثمان نھدى و او از سعد بن مالك روايت مى ه درب ن قسمت از آي كند كه اي

ودم . نازل شد ادرم ب راى م ع ب ادرم گفتمن فرزندى نيك و مطي : وقتى اسالم آوردم مان مى اين دين تازه چيست كه برگزيده رك آب و ن ا ت ه اى؟ اين دين را رھا كن ي نم ك ك

د ه بگوين د ك و مان ادر كش: بميرم و اين ننگ براى ت ار را ! اى م ن ك ادر اي تم اى م گفى ر نم نم ب يچ وجه دست از دي ه ھ ه من ب ذا . دارم نكن ك ك روز غ ادرم ي د م سعد گوي

ه سر حد طاقت نخو د و ب م گرسنه گذران د و روز و شب ديگر ھ رد و بر او فشار آمر : چون چنان گفتم. رسيد ن ب مادر به خدا اگر صد جان داشته باشى و يكى يكى از ت

تم ذا بخورى مى حال مى. آيد از دينم دست بردار نيس ادرم . خواھى نخور خواھى غ م .وقتى چنين ديد غذا خورد

و من الناس ا با ازل ). 10آيه ... (من يقول آمن اره كسانى ن ه درب ن آي د اي مجاھد گوي شد

ا خود دچار كه به زبان مسلمان بودند اما وقتى يك گرفتارى از جانب خدا مى يد ي رس

ر مى مصيبتى مى ه كف دند ب د ش د. گراييدن ده: ضحاك گوي اره ع افقي درب ه اى از من ن مكلمانى مى ار مس ه اظھ ه است ك د ب رار گرفتن ورد تعرض مشركان ق د و چون م نمودن

كند اين آيه درباره كسانى است كه به عكرمه از ابن عباس روايت مى. شرك باز گشتنده . اغواى مشركان از دين بيرون رفتند و مرتد شدند ين آي ه 97ھمچن سوره نساء و آي

.ستسوره نحل نيز درباره آنان ا 28ة ال تحمل رزقھا ن من داب ابو بكر احمد بن محمد تميمى با اسناد از ). 60آيه ... (و كأي

ھاى انصار داخل يكى از چھارديوارى) ص(كند كه ھمراه پيغمبر ابن عمر روايت مىى ر م ا ب ين خرم رت از زم ديم و حض ى ش د و م ى چي ورد و م ود خ را : فرم و چ ت

ى ر نم ورى؟ ع دارمخ ل ن ردم مي تھا دارم. ض ك ن اش ى م ود ول بح روز . فرم ن ص ايا مى ام در حالى كه اگر مى چھارم است كه چيزى نخورده تم و دع د، خواس ردم خداون ك

ه من مى د مملكت كسرى و قيصر را ب ان . داد ھمانن ا تعجب در مي و ب ن عمر ت اى ابه قومى خواھى زيست كه روزى سال ان سازند ك ا سببنتي(شان را پنھ ضعف ) جه ي

ين است د. يق ر گوي ن عم د: اب ازل گردي ه ن ن آي ه فاصله كمى اي ه «: ب دگان ك ا جنبن بسا خود حمل نمى د و ب راه ندارن ما را روزى خويش ھم ا را و ش دا روزى آنھ د و خ كنن

.»دھد، كه او شنوا و دانا است مى

سوره روم

وم ر ت ال م غلب ه ... (ال ه گفت). 7 -1آي ركردگى ب ه س پاھى ب رى س ران، كس ه مفسرد ى ك شھريران نامى به سوى روم گسيل داشت و او بر روميان تاخته كشتار و ويران

ه در اذرعات . و درختان زيتون بريد تاد ك ه فرس قيصر مردى به نام يحنس را به مقابلو بصرى كه مرز عربستان و شام بود با شھريران رو به رو شد و از ايرانيان شكست

د و ) ص(خورد و اين خبر به پيغمبر ران آم ر ايشان گ يد و ب ه رس و اصحابش در مكد حضرت را خوش نمى ه كنن ر مسيحيان رومى غلب ه اينكه مجوس ب ار مك ا كف د ام آم

د خوشحال شدند و در مالقات مسلمين زخم زبان مى زدند كه شما و مسيحيان اھل كتابي ديديد كه . و ما امى ھستيم

ه خواھيم ر شما غلب ز ب ا ني دند م روز ش برادران ايرانى ما بر برادران رومى شما پي

رد د سال . ك د از چن ان بع ه رومي د ك ازل گردي ورد بحث در جواب مشركان ن ات م آي .غالب خواھند شد

ه اسماعيل بن ابراھيم واعظ با اسناد از ابو سعيد خدرى روايت مى د ك د (كن پس از چنه ) سال ان غلب ر ايراني ز ب ان ني در روز بدر كه مسلمين بر مشركان پيروز شدند، رومي

.به شگفت آمدند) از خبر غيبى قرآن(يافتند و مؤمنان

سوره لقمان

اره نضر ). 6آيه ... (و من الناس من يشتري لھو الحديث ه درب د آي ل گوين كلبى و مقاتھاى عجم خريدارى رفت داستان كه چون براى تجارت به ايران مى بن حارث نازل شد

ر : گفت نمود و مى آورد و براى قريش نقل و حكايت مى كرد و ھمراه مى مى د، خب محمى ود م اد و ثم تان ع روان و داس ار خس فنديار و اخب تم و اس تان رس ن داس د و م گوي

.ام آوردهنيدن ه ش ه ب رك گفت ن سخن او روى مى قريش گوش دادن به قرآن را ت د و از اي آوردن

.بردند لذت مى .مجاھد گويد اشاره آيه به خريدارى غالمان و كنيزان خواننده و نوازنده است

ر احمد بن محمد بن ابراھيم مقرى با اسناد از ابو امامه روايت مى ه پيغمب د ك ) ص(كنازل فرمود تعليم مغنيه و معامله و قيمت آن حرام است و آيه مذكور در چ نين موردى ن

ه شود مگر اينكه خدا دو شيطان مى شده و صداى ھيچ مردى به آواز بلند نمى تد ك فرس .تا خاموش شود) يا پاى بكوبند(اش بنشينند و آنقدر لگد بزنند بر دو شانه

ازل ثور از پدرش ابو فاخته و او از ابن عباس روايت مى اره مردى ن ه درب ن آي كند اي .داد ده بود و صبح و شام، آواز وى گوش مىاى خري شد كه مطربه

ه ). 15 -14آيه ... (أن تشرك بي و إن جاھداك على ل آي وت 8چنانكه ذي سوره عنكب .گفتيم درباره سعد بن ابى وقاص نازل گرديد

ي اب إل ن أن بيل م بع س ه ... (و ات اس روايت مى). 15آي ن عب ه عطاء از اب د ك ن كن اين عوف و سعد رحمن ب د ال قسمت آيه درباره ابو بكر نازل شد كه چون ايمان آورد عب

بن ابى وقاص و

دو ردى و ب د را تصديق ك ا محم د آي دو گفتن ر ب ان و طلحه و زبي د و عثم ن زي سعيد ب گرويدى؟

طريقه «آيه خطاب به سعد است كه . آرى، و شما نيز ھمين كار را بكنيد: ابو بكر گفت .»روش كسى را كه به سوى من باز گشت پيروى كن و

ه مفسران، چون مشركان ). 27آيه ... (و لو أن ما في األرض من شجرة أقالم ه گفت بر ود از پيغمب ايى يھ ه راھنم د) ص(ب د و پاسخ آم ؤال كردن ورد روح س ا «: در م و م

ود ] 84اسراء، [» أوتيتم من العلم إال قليال ار يھ ه احب ه مدين پس از ھجرت پيغمبرت بنيده د ش ده گفتن زد حضرت آم ه ن م گفت يده است«اى اي دكى نرس ز دانش ان ما را ج » ش

ر ان؟ پيغمب ا مكي اييم ي ه: پاسخ داد) ص(مقصودت م ان ھم د. ت ود در : گفتن و خ مگر تورات داده آياتى كه بر تو نازل شد نمى ا را ت ه م د و د خوانى ك ز ان ه چي ر آن دانش ھم

:فرمود) ص(پيغمبر . استدان عمل . ھمان در برابر علم خدا اندك است ه اگر ب ھمانا چيزھايى بر شما فرستاده ك

ين ادعايى مى: احبار گفتند. يابيد كنيد فايده مى ه خود آورده چگونه چن ى حال آنك اى كنة « ؤت الحكم ن ي را ك » 1«و م ي خي د أوت را فق و . »ثي ون بگ راوان«اكن ر ف ا » خي بدك« ه » دانش ان د ك ازل گردي ه در پاسخ ن ع است؟ آي ل جم ه قاب ه «چگون ر چ ر ھ اگ

ات د، كلم ار آي ا در ك ت دري ب، و ھف ا مرك د و دري م باش ت قل ين اس ت در زم درخ .»پروردگار من تمام نشوداعة عنده علم الس نشينى به نام حارث بن عمرو بن حارثه بن باديه). 34آيه ... (إن هللا

ر زد پيغمب ين گفت) ص(محارب بن حفصه ن يد و ھمچن د و ساعت قيامت را پرس : آمود، چه مى زمين ما خشك است كى باران مى د؟ و خود مى آيد، و زنم آبستن ب م زاي دان

ه كجا زاده شده د ك ازل گردي ه در پاسخ او ن دا ھمان«ام بگو در كجا خواھم مرد؟ آي ا خرود آرد و از درون بچه اران ف د و ب ه ساعت قيامت دان ر دارد دان است ك ا خب يچ . ھ ھ

ه در د ك كس نداند كه فردا چه خواھد كرد و چه به دست خواھد آورد، و ھيچ كس ندان .كجا خواھد مرد

.»ھمانا خدا است كه داننده و با خبر استاس ب ناد از اي ا اس ؤذن ب د م ن محم عيد ب ان س و عثم ت اب درش رواي لمه و او از پ ن س

ره) ص(كند كه ھمراه پيغمبر مى انى آبستن، و ك اى آورده بودم مردى در رسيد با ماديد ود بفروش ود. ب تى؟ فرم و كيس يد ت دا: از حضرت پرس تاده خ ول هللا، فرس رد . رس م

:پرسيد پرسيد باران كى. غيب است و كسى جز خدا نداند: ساعت قيامت كى است؟ فرمود

__________________________________________________

ه از اينجا معلوم مى) 1( ان كلم ه يھودي ر مى» حكمت«شود ك ورات تعبي ه ت رده را مشخصا ب د ك . انل است ى دخي رى و در عرب ت عب ه حكم اھرا كلم رآن، ص واژه.: ك. ضمنا ر. ظ ل در ق اى دخي ھ

181.

پرسيد در شكم اسب نر است يا ماده؟. مود غيب است و كسى جز خدا نداندآيد؟ فر مىود د: يكى است يا دو قلو؟ چه رنگ است؟ فرم دا ندان رد . غيب است و كسى جز خ م

نم: گفت ده ببي ر . شمشيرت را ب انى داد و ) ص(پيغمب ه وى داد و او تك شمشيرش را بى اما تو كارى را كه قصد: فرمود) ص(پيغمبر . پس داد رد . كردى نتوانستى بكن و م

.نيت كرده بود كه بروم و آن چيزھا بپرسم و سپس گردنش را بزنم :فرمود) ص(كند كه پيغمبر ابو عبد هللا بن اسحاق با اسناد از ابن عمر روايت مى

د گنج د قيامت كى . ھاى غيب پنج تا است و گشودن آن جز خدا ندان دا كسى ندان جز خد در بچه ا كسى نمىشود، جز خد بر پا مى ه دان دان د ك دا كس ندان ه؟ جز خ ا چه نھفت ھ

د فردا چه خواھد شد، فقط خدا مى رد و كس ندان د م و كس . داند ھر كس در كجا خواھ .بخارى نيز اين روايت را آورده است. نداند كه كى باران آيد جز خدا

سوره سجده

ك ). 16آيه . (..جنوبھم عن المضاجع تتجافى ن مال ابو اسحاق مقرى با اسناد از انس باز مغرب را پشت روايت مى ه نم كند كه آيه باال درباره ما جماعت انصار نازل شد ك

ر از نمى مى) ص(سر پيغمب ازل خود ب ه من اء ب از عش ا نم ديم و ت از خوان تيم و نم گشهو م) بصرى(حسن . خوانديم مى) ص(عشاء را نيز پشت سر پيغمبر د گفت ن جاھ د اي ان

از مى آيه درباره شب زنده ه نم ا سحر ب ه ت تادند داران است ك ا . ايس ن نظر ب صحت ايل روايت زير ثابت مى ن جب اذ ب ناد از مع ا اس ن عمر خشاب ب شود كه ابو بكر محمد ب

ر راه پيغمب وك ھم گ تب ه در جن وديم) ص(آورده ك ه . ب س ب ر ك ديد ھ اى ش در گرمعرض كردم يا رسول . تر بودم از ھمه نزديك) ص(به پيغمبر اى رفته بود و من گوشه

ازد) ص(هللا نم دورم س رد و از جھ تم بب ه بھش ه ب اموز ك ى بي را عمل ر . م ود ام فرمدا را بپرستى و شرك . مشكلى است ليكن ھر دشوارى را خدا آسان سازد سھل است خ

ردازى و رمضان را ين بپ دارى و نيارى، نمازھاى واجب بگزارى، زكات مع روزه ب خواھى درھاى خير را بر تو بنمايانم؟ اگر مى

كه سپر و محافظ است، ) مستحب(روزه : فرمود). ص(عرض كردم بلى يا رسول هللا اه و دوزخ( اره لغزش) از گن ه كف راى رضاى و صدقه ك ط ب بخيزى فق ا است، و ش ھ

و اين . خدا

ود الوت فرم ه را ت ىم«: آي دا م تر ج و از بس ان پھل دا را ؤمن د خ يم و امي ا ب د و ب دارن

.»كنند ايم انفاق مى شان كرده خوانند و از آنچه روزى مىقا ان فاس ن ك ه ... (أ فمن كان مؤمنا كم ى طالب و ). 18آي ن اب ى ب اره عل ه درب ن آي اي

ده ازل گردي ة ن د اصفھانى . وليد بن عقب ن محم د ب و بكر احم اس اب ن عب ناد از اب ا اس بى گفت روايت مى ه عل ذارتر و : كند كه وليد بن عقبه بن ابى محيط ب زه گ و ني من از ت

تر است رافم بيش ت اط رم و جمعي ان آورت ود. زب ى فرم اموش اى فاسق: عل ه ! خ و آي .مورد بحث نازل گرديد كه مؤمن و فاسق برابر نيستند

سوره احزاب

بي ھا الن و ال تطع الكافرين و المنافقين يا أي ن ). 1آيه ... (اتق هللا ة ب ابو سفيان و عكرمى وارد ن اب ابى جھل و ابو االعور سلمى پس از جنگ احد، به مدينه آمده بر عبد هللا ب

د به جان امان) ص(پيغمبر . شدند ى. شان داد تا مذاكره كنن ن اب ن سعد ب د هللا ب پس عبر زد پيغمب راه ايشان ن ز ) ص(سرح و طعمة بن ابيرق ھم ن خطاب ني د و عمر ب آمدن

ر ود) ص(نزد پيغمب د. ب ه حضرت گفتن ان ب ا : آن ات را رھ دگويى الت و عزى و من بارت ا پروردگ را ب ز ت ا ني د، م فاعت و منفعتن تان داراى ش ت پرس راى ب و ب ن، و بگ ك

ذاريم ر . واگ ر پيغمب ان ب ران آ) ص(سخن ايش دگ ت. م ر گف ول هللا : عم ا رس ، )ص(يان . ام شان داده امان: فرمود) ص(پيغمبر . اجازه بفرما اينان را بكشيم عمر خطاب به آن

ا ) ص(بيرون رويد كه لعنت و خشم خدا بر شما باد و پيغمبر : گفت فرمود كه عمر آنھ .را از مدينه بيرون كند و آيه باال نازل گرديد

لر ل هللا ا جع ه م ي جوف ين ف ن قلب ل م ه ... (ج ر ). 4آي ن معم ل ب اره جمي ه، درب ن آي ايريش مى ود و ق ا حافظه ب ل و ب ه مردى عاق ازل شد ك د فھرى ن ا دو قلب : گفتن او حتم

ا دارد، و خودش مى دارد كه اين ھمه چيز در ياد نگه مى ه ب گفت من دو قلب دارم كاالتر است) ص(عقل محمد كنم، و ھر كدامش از ھر دو تعقل مى ه . ب در ك در جنگ ب

ن معمر -مشركان فيان وى را -از جمله جميل ب و س د، اب شكست خورده ھزيمت كردن ديد در حالى كه يك لنگه كفش را

رده است ا ك يد. به دست داشت و يك لنگه را در پ فيان پرس و س جمعيت چه شد؟ : اب

يده: ابو سفيان پرسيد. تندگريخ: جميل پاسخ داد اى ترا چه شده است كه يك تا كفش پوشا : و يك تا را در دست دارى؟ پاسخ داد ه پ ه ھر دو را ب ود ك ن ب تصور و احساسم اي

يده ه وى دو قلب . ام پوش د ك ل(و از آن روز فھميدن ه از كفش در ) عق ر ن ته، و گ نداش .شد دستش غافل نمى

ه ). 4آيه ... (أبناءكم و ما جعل أدعياءكم ن حارث د ب اره زي ه درب ده [اين قسمت از آي بنر ده )] ص(پيشين پيغمب ت، او را آزاد ساخته، پسر خويش خوان يش از بعث ه پ است ك

ر جحش ا زينب دخت ه حضرت ب د -بود و بعدا ك ه زي ود و -زن مطلق رد، يھ ازدواج كار نھى زن پسرش را گرفت و خود) ص(محمد : منافقان گفتند ن ك و ديگران را از اي

د مى ه . كن د ك ه در پاسخ آم ن «آي ما نشمرده، اي ما را پسران ش دگان ش دا پسر خوان خ .»نمايد گويد و ھمو راه مى تعبير زبانى شماست و خدا از حقيقت سخن مى

د هللا سعيد بن محمد بن احمد بن نعيم اشكابى با اسناد از سالم روايت مى ه عب ن [كند ك بد خطاب مى: گفته است مى] عمر ن محم د ب ه را فقط زي ن حارث د ب ا زي ه م ا آي رديم ت ك

ه ] راستين[پسر خواندگان را به پدران «: نازل شد دا ب شان نسبت دھيد، اين در نظر خ .بخارى ھم اين روايت را آورده است» .تر است قسط نزديك

ع دوا هللا ا عاھ دقوا م ال ص ؤمنين رج ن الم ه م ه ... (لي ن ). 23آي د ب حاق احم و اس ابن نضير روايت مى] بن مالك[ابراھيم با اسناد از انس ويم انس ب ه عم د ك را -كن ه م ك

ه از -ھمنام او كردند ود ك اگوار ب رايش ن امد ب ن پيش در جنگ بدر حضور نداشت و ايته، و مى) ص(اولين جنگ در خدمت رسول هللا د اگر جنگى پ: گفت غيبت جس يش آيه چه مى نم خدا شاھد خواھد بود ك لمين ھزيمت . ك د و مس يش آم ه جنگ احد پ ا اينك ت

د ت. كردن ير گف ن نض س ب ن : ان ردار اي زارم و از ك ركين بي د مش ن از عقاي دايا م خن . خواھم پوزش مى] پشت به جنگ كرده[مسلمين ه سعد ب و با شمشير به راه افتاد و ب

:معاذ كه او را ديد گفتوى بھشت مى سوگند ا كشته . شنوم به آنكه جانم در دست اوست، از احد ب د ت و جنگياو را ميان كشتگان يافتيم، ھشتاد و اندى زخم شمشير و نيزه : گويد] بن مالك[انس . شد

ى اش نيز كرده بودند و شناخته نمى و تير بر تن داشت و مثله شد تا خواھرش از عالمتنا ود، او را ش ت او ب ه در انگش ه ك د ك ازل ش ه ن ن آي ان، «خت، و اي ه مؤمن از جمل

».مردانى ھستند كه بر پيمان خويش با خدا به راستى وفا كردند

ك روايت مى اره سعد بن احمد بن جعفر مؤذن، با اسناد از انس بن مال ه درب ه آي د ك كن

.بخارى نيز اين روايت را دارد. انس بن نضير نازل گرديده استد هللا است ). 23آيه ... (نحبه ىفمنھم من قض ن عبي اره طلحة ب ه درب اين قسمت از آي

ر ) ص(كه در روز احد در كنار پيغمبر د، و پيغمب ) ص(پايدار ماند تا دستش آسيب دي :فرمود

».خدايا طلحه را بھشت مسلم دار« ى كن احمد بن محمد بن عبد هللا تميمى با اسناد از نزال بن سبره روايت مى ه از عل د ك

ود) ع( ن، فرم ر ك ا خب ا را ب يدند از حال طلحه م ه : پرس ه آي انى است ك طلحه از كسن قضى« نھم م ه فم د(» نحب د واجب بگزاردن ه عھ تند ك انى ھس ان كس ى از مؤمن ) يعن

.درباره ايشان آمد و از آن پس بر او حساب ننويسندر طلحه روايت مىعبد الرحمن بن حمدان با اسناد از عيسى بن ه روزى طلحه ب د ك كن

يعنى اين از كسانى (» ھذا ممن قضى نحبه«: گذشت، به حضرت فرمود) ص(پيغمبر ).است كه نذر خويش به جاى آوردند

جس أھل البيت ليذھب عنكم الر ناد از ). 23آيه ... (إنما يريد هللا ا اس و بكر حارثى ب ابن روايت مى] خدرى[ابو سعيد ه اي د ك ر ] قسمت از[كن ى پيغمب ن يعن نج ت اره پ ه درب آي

.نازل گرديده است) ع(و على و فاطمه و حسن و حسين ) ص(ليم ه يك واسطه از ام س اح و او ب ى رب ن اب ق [ابو سعيد نضوى با اسناد از عطاء ب طب

ا در خانه ام ) ص(كند كه پيغمبر روايت مى] ام سلمه: روايت شيعه ه ب سلمه بود، فاطمره وعى آش[ديگى سنگى آمد كه در آن خزي ود] ن ر . ب ود) ص(پيغمب شوھرت و : فرم

على و حسن و حسين نيز آمدند و ھمه از آن غذا خوردند و . دو پسرت را ھم صدا كنر رار داشت) ص(پيغمب ياه رنگ ق د. در بسترش روى كساى س ليم گوي من در : ام س

دم، اي حجره نماز مى دخوان ازل گردي ه، ن د مى«: ن آي د از شما اھل البيت خداون خواھد» .تان سازد پليدى را دور كند و به تمام معنا پاكيزه ليم گوي ر : ام س گوشه ) ص(پيغمب

ه دايا اھل بيت من «كسا را گرفت و بر ايشان پوشانيد و دست به دعا بر افراشت ك خدى را دور ساز و اكيزه و ويژگان من اينانند، از اينان پلي ا پ ام معن ه تم ام » .شان كن ب

د ليم گوي يدم: س رده پرس ه ك ر درون خان ن س ول هللا «: م ا رس تم؟ ) ص(ي م ھس ن ھ مر: فرمود ى خي ه(» انك الى خير، انك ال ا اينك ر و خوبى ھستى، ي ه سوى خي و ب و : ت ت

اس روايت !) برو به سالمت ن عب ناد از اب ابو القاسم عبد الرحمن بن محمد سراج با اس كند كه آيه ىم

]. قسمت اول آيه چنين است[نازل شده ) ص(درباره زنان پيغمبر

ناد از ا اس ه ب ه مؤلف داده، از جمل ه ب عقيل بن محمد جرجانى، ضمن اجازه شفاھى كر عكرمه روايت مى ان پيغمب ه زن د) ص(كند كه مراد آي زدش رفتن ه ن ا ك ه آنھ . است ن

ه از خوارج [گفت عكرمه اين مطلب را در بازار به صداى بلند مى: راوى گويد عكرم ]. است

د). 35آيه ... (إن المسلمين و المسلمات ان گوي ن حي ل ب نيده: مقات ه وقتى اسماء ش ام كدن ه دي از گشت، ب بنت عميس ھمراه شوھرش جعفر بن ابى طالب از حبشه به مدينه ب

د: ت و از ايشان پرسيدرف) ص(زنان پيغمبر : آيا درباره ما زنان چيزى نازل شد؟ گفتنر زد پيغمب ماء ن ه، اس ت) ص(ن ت و گف ول هللا : رف ا رس ون و ) ص(ي ان مغب زن

ات[چون ھمانند مردان : چرا؟ گفت: حضرت پرسيد. اند محروم ه ] در آي ز ب ان ني از زنان مردان مسلمان و زنان مس«: آيه نازل شد كه. نيكى ياد نشد ؤمن و زن لمان، مردان م

ا صداقت مؤمن، مردان عبادت پيشه و شايسته و زنان عبادت پيشه و شايسته، مردان بردان ان خاشع، م ردان خاشع و زن ان شكيبا، م ردان شكيبا و زن و زنان با صداقت، مردان عفيف ر، م ان روزه گي صدقه دھنده و زنان صدقه دھنده، مردان روزه گير و زن

ف ان عفي ىو زن اد م يار ي دا را بس ه خ ى ك د، ، مردان اد، را خداون دا ي ان خ د و زن كنن .»مغفرت و پاداش بزرگى آماده كرده است

د اده گوي ر : قت ان پيغمب ر زن ه ذك س از آنك ان ) ص(پ د، بعضى زن رآن آم ات ق در آيا : مسلمان، نزد ايشان آمده گفتند رده، و اگر در م ا نك رده و از م اد ك د از شما ي خداون

.نازل گرديد] در جواب[آيه باال . شد بود از ما ھم ياد مى خيرىه يكم و مالئكت لي عل ذي يص و ال ه ... (ھ د). 43آي د گوي ه : مجاھ ون آي و «چ إن هللا

ي ب ر » ...مالئكته يصلون على الن ه پيغمب و بكر ب ازل شد اب واره در : گفت) ص(ن ھمه. كردى الھى ما را نيز شريك مىعطاياى دا و مالئك ه خ د ك ه آم ن آي ر شما و اي اش ب .فرستند درود مى

ر ). 51آيه ... (ترجي من تشاء منھن ان پيغمب ) ص(به گفته مفسران وقتى بعضى زنى ترى م ه بيش د و نفق ادت حضرت را آزردن مى و حس ر روى ھمچش تند و پيغمب خواس

اره ) ص( ا كن ر از آنھ ه تخيي ت و آي ات [گرف وره 29و 28آي ين س د] از ھم ازل ش . نر ى را ) ص(پيغمب رت يك ا و آخ ين دني ه ب د ك نھاد نماي انش پيش ه زن د ب أمور گردي م

دا و رسول هللا ه خ ا ك د و آنھ د طالق دھ ا را برگزينن ه دني ا ك را ) ص(برگزينند و آنھؤمنين«برگزيدند دند و از ازدواج بع» ام الم ده ش ر نامي راى ھميشه ) ص(د از پيغمب ب

ھر كدام را ) ص(ممنوع گرديدند و پيغمبر

ر مايل بود نزد خود جا دھد و نوبت ھر يك را خواست به تأخير اندازد، و زنان پيغمبه ) ص( راضى شدند بر اينكه صاحب نوبت باشند يا نباشند، و اينكه برخى از لحاظ نفق

ر و معاشرت ام ر طور پيغمب ند، ھ ته باش از داش د) ص(تي ل كن د عم و ھمگى . بخواھبا آن وسعت نظر و اختيار كه خدايش داده بود ھمه ) ص(رضايت دادند و البته پيغمبر

.را بھره برابر قرار دادزول ابو عبد هللا محمد بن ابراھيم مزكى با اسناد از عايشه روايت مى د از ن ه بع د ك كن

ىآيه مورد بحث، ح رود از ضرت در نوبت يكى از زنان اگر م زد ديگرى ب خواست نيد. گرفت صاحب نوبت اجازه مى و : راوى از عايشه پرس وارد(ت ه م ن گون چه ) در اي

ر پاسخ مى: دادى؟ عايشه گفت جواب مى يچ كس را ب دادم كه اگر اختيار با من است ھرجيح نمى خود مقدم نمى م دارم و ت ز اي. دھ لم ني ه بخارى و مس ن روايت را ھر يك ب

.اند طريق خود آوردهيدند و ان حضرت از طالق ترس به گفته بعضى مفسران، وقتى آيه تخيير نازل شد، زن

د ى: گفتن در م ر ق ه، ھ ھم نفق ودت و س احبت خ دا از مص ر خ ا اى پيغمب ه م واھى ب خد ازل گردي ورد بحث ن ه [اختصاص بده و ما را به ھمين حال بگذار و آيه م نوبت «ك

ا دھى، و اگر از زد خود ج ھر يك را خواھى به تأخير اندازى و ھر يك را خواھى نك ين نزدي رين راه است بعضى كناره ميجستى او را بطلبى، گناھى بر تو نيست و ھم ت

ه ھر چه مى ند و ب دا از براى خرسندى آنان كه غمگين نباش ند، و خ نود باش دھى خش ].»نا و دير خشم استخبر دارد و دا) مرد و زن(درون دل شما

ى ت م ه رواي ناد از عايش ا اس دان ب ن عب رحمن ب د ال ر عب ان پيغمب ه زن د ك ) ص(كن :گفتند مى

د؟ آيا زنى شرم نمى ه [كند از اينكه خود را واگذار كن ين سوره 50در بخشى از آي ھمت ده اس ي : آم ب ھا للن ت نفس ة إن وھب رأة مؤمن ازل ] و ام ه ن دآي ك را «: ش ر ي ت ھ نوب

ا دھى زد خود ج ه حضرت » خواھى به تأخير اندازى و ھر يك را خواھى ن عايشه بر مى مى«: گفت را ب ارت زود خواھش ت ن » .آورد بينم پروردگ ز اي لم ني بخارى و مس

.اند روايت را آوردهي ب وت الن دخلوا بي وا ال ت ذين آمن ھا ال ه ... (يا أي ه ).53آي ر مفسران گفت د اكث ر : ان پيغمب

فند كشت) ص( . در شب زفاف با زينب دختر جحش، وليمه خرما و قاووت داد و گوس :انس گويد

وى حيس ا و روغن و [مادرم ام سليم يك ظرف كوچك سنگى محت وطى از خرم مخلام دعوت : به من فرمود) ص(براى حضرت فرستاد و پيغمبر ] آرد ه طع اصحاب را بد و مى ب مىو اصحا. كن د و مى آمدن د خوردن ا رسول هللا . رفتن تم ي ه گف ا اينك ) ص(ت

تان را جمع كنيد، جمع كردند و ھمه رفته بودند جز سه سفره: فرمود. كسى نمانده است نفر كه به صحبت

ا ناراحت بود، اما از) ص(شان به درازا كشيد و پيغمبر نشسته بودند و ماندن فرط حي

ين خودش و من چيزى نمى ازل شد و حضرت ب رو » 1«گفت، و اين آيه ن رده را ف پ .آويخت

.اند بخارى و مسلم نيز اين روايت را آوردهك روايت مى ن مال ر اسماعيل بن ابراھيم واعظ با اسناد از انس ب راه پيغمب ه ھم د ك كن

ره) ص( ه حج ودم و ب ا سر مى ب ره ھ ه حج يد، ب ه كش يد ك دهاى رس د ع ته بودن اى نشسد صحبت مى د. كردن رو افكن رده را ف د و پ از گشت و وارد حجره خود ش . حضرت ب

تم ان گذاش اجرا را در مي و طلحه م و راست . انس گويد رفتم و با اب گفت اگر حرف ت .شود، و آيه باال نازل گرديد اى درباره ما نازل مى باشد آيه

ر از عمر روايت مىاحمد بن حسن حيرى با اسناد از انس و او ه پيغمب ه ب ) ص(كند كو وارد مى آدم: گفتم ر ت ه حجاب . شوند ھاى بد و خوب ب كاش ھمسران خود را امر ب .بخارى نيز به طريق خود اين روايت كرده است. و آيه حجاب نازل گرديد. كردى مى

رده ابو حكم جرجانى ضمن اجازه شفاھى كه به مؤلف داده با اسناد از مجاھد روايت ك .خورد و عايشه ھم آنجا بود روزى با بعضى اصحاب طعام مى) ص(است كه پيغمبر

ر د) ص(دست يكى از اصحاب به دست عايشه خورد و پيغمب ه . را خوش نيام پس آي .حجاب نازل گرديد

اس روايت مى). 53آيه ... (و ال أن تنكحوا أزواجه من بعده أبدا ن عب د عطاء از اب كنت ريش گف ه يكى از سران ق ر : ك ر پيغمب ه را مى) ص(اگ رد عايش رم بمي ه . گي در [آي

.نازل شد] تحريم ابدى ازدواج با بيوگان پيغمبربي و مالئكته يصلون على الن ن عجرة ). 56آيه ... (إن هللا ابو سعيد با اسناد از كعب ب

ى ت م ر رواي ه پيغمب ه ب د ك د) ص(كن ت، صلوات : گفتن تيم چيس و را دانس ر ت الم ب س چگونه است؟

.اين آيه نازل گرديده از مھدى عبد الرحمن بن حمدان عدل با اسناد از اصمعى روايت مى د ك ] عباسى[كن

ى نيدم م ره ش ر ھب ر منب ت ب ودش و دوم : گف ه اول خ تورى داد، ك ما دس ه ش دا ب خر «: ايدفرم آنجا كه مى. اند اش انجام داده مالئكه ر پيغمب درود ) ص(خدا و فرشتگانش بى ان آورده م ه ايم انى ك تند، اى كس ام فرس ا تم د ب الم كني تيد و س ر او درود بفرس د ب ايان » .آداب از مشرف داشته و از مي دين امتي ام آوران ب خدا پيام آور شما را از ميان پي

ھمه آدميان شما را به عنوان امت

__________________________________________________ .بوده است و ام سليم كنيه مادر اوست) ص(انس خادم مخصوص پيغمبر ) 1(

.آن حضرت برگزيده پس حق نعمت خدا را بگزاريد و شكر كنيدن د ب ن محم ام سھل ب ل از ام ه نق ه ب نيدم ك ان واعظ ش و عثم تاد اب د از اس مؤلف گوي

ر : گفت سليمان ه پيغمب دا نسبت ب ريم خ ا از تشريف آدم) ص(اين تشريف و تك ه -م كرد ر ك جده او ام ه س ه را ب ل -مالئك ا كام ا خصوص ه در اينج ت، چ اتر اس ر و رس ت

ر ا خب د، و آنج جده نماي ود س ود خ ه روا نب د ك جده كنن ه س رد ك أمور ك تگان را م فرشاتر فرستند و اين كامل درود مى) ص(اش بر پيغمبر دھد كه خود و مالئكه مى ر و رس تم وارد ] عباسى[بيان سھل بن محمد از سخن مھدى . است اقتباس شد و قضيه آدم را ھ

.تر و رساتر است كرده و مقابله نموده، و اين كاملره روايت مى و ھري ناد از اب ا اس ه رسول هللا ابو بكر محمد بن ابراھيم فارسى ب د ك كن

ن . بر من صلوات بفرستد خدا ده بار او را درود گويدھر كس يك بار : فرمود) ص( اي .روايت در صحيح مسلم نيز آمده است

عطاء از ابن عباس ). 58آيه ... (و الذين يؤذون المؤمنين و المؤمنات بغير ما اكتسبوا د عمر يك زن انصارى را ديد جلوه نما مى: كند روايت مى د عمر . خرام را خوش نيامرد. و كتكش زد ه سراغ عمر . زن نزد بستگان خود رفت و از عمر شكايت ك ان ب آن

د د «: آمده آزارش كردند و اين آيه نازل ش ؤمن را بيازارن ان م ردان و زن ه م كسانى ك ».اند بدون آنكه كارى كرده باشند، به راستى بھتان و گناه عظيمى را متحمل شده

ان او را مى) ع(لى آيه در حق ع: مقاتل گويد ه گروھى از منافق د و نازل شده ك آزردن .گفتند عليه او سخن مى

بھن ن جالبي يھن م دنين عل ؤمنين ي بي قل ألزواجك و بناتك و نساء الم ھا الن ه ... (يا أي آيؤمن شب مىسعيد بن محمد مؤذن با اسناد از ابو مالك روايت ). 59 ان م ه زن ا كند ك ھ

. شدند شان مى رفتند و منافقان متعرض و مزاحم براى قضاى حاجت يا كارى بيرون مىد ازل گردي ورد بحث ن د. آيه م ه: سدى گوي ان شب خان ود و زن ه كوچك ب ا ھاى مدين ھ

رون مى ه بي دند براى قضاى حاجت از خان ده. ش ه شب ع رون اى از فاسقان مدين ا بي ھدند و مى ديدند متعرض نمى زنى را مقنعه زده مى آمده، اگر د ش آزاد زن است، و : گفتن

ام مى ديدند مى اگر زنى را بدون مقنعه مى د گفتند كنيز است و طلب ك ازل . نمودن ه ن آير خود ) ص(اى پيغمبر «شد كه ه ب ؤمن بگو جام ان م به ھمسرانت و دخترانت و زن

.»شناخته شوند بھتر است] ن و محترمآزاد ز[فرو پوشند كه اين روش براى آنكه

سوره يس

ا نحن نحي الموتى ارھم إن موا و آث د ا ق ب م ه ... (و نكت د ). 12آي و سعيد خدرى گوي اب

ه ل شوند منزل بنى سلمه در حومه مدينه بود و خواستند به خان ھاى نزديك مسجد منتقا ه ب ر آي د و پيغمب ازل ش دم) ص(ال ن ار ق ى آث ود وقت ى فرم ت م ما ثب اى ش را ھ ود چ ش كنيد؟ ھاتان را عوض مى خانه

د شريف اسماعيل بن حسن بن محمد بن حسن طبرى با اسناد از ابو سعيد روايت مى كنر زد پيغمب لمه ن ى س ه بن ازل) ص(ك د از دورى من ه مسجد شكوه كردن ر . شان ب پيغمب

دم اىھ فرمود خانه) ص( ر ق ه اث يد ك واب (شود ھاى شما ثبت مى تان را داشته باش و ث ).بريد بيشتر مى

يم ي رم ام و ھ ي العظ ن يح ال م ه ... (ق ن خلف ). 78 -77آي ى ب ه مفسران اب ه گفت با پس از خرد شدن اين استخوان: آورده گفت) ص(اى نزد پيغمبر استخوان پوسيده ا آي ھر شان مى ندهبه نظر تو خدا ز ود) ص(سازد؟ پيغمب ه : فرم رده ب را محشور ك ى، و ت بل

.و آيه مورد بحث به ھمين مناسبت نازل گرديد. فرستد جھنم مىن خلف جمحى استخوان سعيد بن محمد بن جعفر از ابو مالك روايت مى ى ب ه اب كند ك

يد) ص(اى نزد پيغمبر پوسيده رد و پرس د: آورده آن را ريز ريز ك ا محم ن را ي ا اي ، آيود) ص(كند؟ پيغمبر پس از آنكه من خرد كردم خدا زنده مى ر : فرم ن را ب م اي ى، ھ بل

ده مى مى نم وارد مى انگيزاند و ھم ترا بعد از مرگ زن ه آتش جھ ن سازد و ب د و اي كن .آيات نازل گرديد

سورة ص

كر ذ ن ا). 7 -1... (ص و القرآن ذي ال و القاسم ب ن اب ناد از اب ا اس بى نصر خزامى بد عباس روايت مى الين او حاضر آمدن ر ب ريش ب و طالب مريض شد و ق ه اب و . كند ك

ر ا ) ص(پيغمب ود، حضرت آنج الى ب ر خ ك نف و طالب جاى ي االى سر اب د و ب ز آم نير . خواست مانع شود نشست كه ابو جھل مى ريش از پيغمب و طالب شكوه ) ص(ق ه اب ب

: گفت ابو طالب. كردند

ود مى اى برادر زاده از قوم خود چه مى ه خواھى؟ فرم ر خواھم كلم ه ب د ك اى بگوين

تانند ه بس م جزي وند و از عج لط ش رب مس ت؟ . ع ه چيس ك كلم يد آن ي ب پرس و طال ابدا بگذار قريش گفتند آيا به جاى خدايان متعدد مى. ال اله اال هللا: فرمود د يك خ د؟ خواھ

.سوره ص به ھمين مناسبت نازل گرديد 7 -1و آيات ريش ناراحت ادمان و ق لمانان ش به گفته مفسران وقتى عمر بن خطاب ايمان آورد، مس

د و . شدند و طالب بروي زد اب ريش گفت ن وليد بن مغيرة خطاب به بزرگان و اشراف قفيھان لمانانيعن(بگوييد تو بزرگ و پير ما ھستى و خبردار شدى كه اين س چه ) ى مس

رده ده ك د؟ آم رادر زاده ان ا و ب ين م ه ب م ك ى اي تاد و . ات داورى كن ب كس فرس و طال اب. پيامبر را فرا خواند و گفت اى برادرزاده، اين قوم تو تقاضايى دارند، به كلى رد مكن

ى ه م ود چ دايان فرم ا و خ د دست از م د؟ گفتن دايت خواھن ا خ را ب م ت ا ھ ردار م ان ب م .يمگذار وامى

د و فرمود آيا يك كلمه از من مى) ص(پيغمبر ر عرب حكومت كني ا آن ب ه ب د ك پذيريت و جھل گف ه ده : عجم را پيرو خود سازيد؟ اب ه ك ه يك كلم امرزد، ن درت را بي دا پ خ

ى ه م وييم كلم ر . گ ود) ص(پيغمب ه اال هللا: فرم د ال ال د و . بگويي خن رم كردن از آن سىآيا به ج: برخاستند و گفتند رار م دا ق ه خداى واحد اى ھمه خدايان، يك خ د؟ چگون دھه 12رسد؟ و آيات به ھمه خلق مى د ك ازل گردي ين مناسبت ن ه ھم به بعد سوره ص ب

.پيش از اين قوم نوح و عاد و فرعون نيز تكذيب كردند

سوره زمر

ن ھو قانت آناء الليل اره اس روايت مىعطاء از ابن عب). 9آيه ... (أم ه درب ن آي د اي كند . ابو بكر صديق نازل شد ل گوي ان است و مقات ن عف ان ب اره عثم د درب ن عمر گوي اب

.درباره عمار بن ياسر استاغوت أن يعبدوھا د). 17آيه ... (و الذين اجتنبوا الط د گوي اره سه : ابن زي ه درب ن آي اي

ه در دوره جاھليت ني ن است ك د ازت د، و عبارتن ا پرست بودن رو، : ز يكت ن عم د ب زي .ابوذر غفارى و سلمان فارسى

نه ون أحس بع ول فيت تمعون الق ذين يس اد، ال ر عب ه ... (فبش ن ). 18 -17آي اء از اب عطر عباس روايت مى و بكر صديق پيغمب ه چون اب د ك ان ر) ص(كن رد و ايم ا تصديق ك

آورد، عبد الرحمن بن عوف و طلحه و زبير و سعيد بن زيد و سعد بن ابى وقاص نزد اخبر ساخت و وى آمده گفتند ماجرا چيست؟ ابو بكر ايشان را از اسالم آوردن خود ب

ول «مقصود از . آنان نيز ايمان آوردند و اين آيه نازل شد تمعون الق و بك» يس ول اب ر ق .است

صدره لإلسالم فھو على ه أ فمن شرح هللا ه ). 22آيه ... (نور من رب ن آي قسمت اول اي .درباره حمزه و على، و قسمت آخر آن درباره ابو لھب و پسرش نازل شده است

ديث ن الح ل أحس ز ن ه ... (هللا اھر ب). 23آي ن ط اھر ب د الق عد عب ناد از س ا اس دادى ب غه ) ص(به پيغمبر ) مكيان(كند كه روايت مى ن آي ى؟ و اي د چه شود اگر حديث كن گفتن

.در جواب آمد قل يا عبادي الذين أسرفوا على ة هللا ه ... (أنفسھم ال تقنطوا من رحم ن ). 55 -53آي اب

د ھر كس بت محمد مى: كه نازل شد كه گفتندعباس گويد اين آيه در جواب اھل م گويلمان شويم پرستيد و آدم بيگناه را كشته، آمرزنده نمى شود ما چگونه ھجرت كنيم و مس

.ايم ايم و آدمكشى كه خدا حرام كرده مرتكب شده در حالى كه غير خدا را پرستيدهن رب] ابى[آيه مورد بحث درباره عياش : عبد هللا بن عمر گويد د و ب ن ولي د ب ه و ولي يع

ده كنجه ع ارى و ش ر گرفت ر اث ه ب د ك ازل ش ان ن يله مشركان(اى از اسالم آوردگ ) وسه نمى دچار فتنه شدند و ما مى ا گفتيم خدا به ھيچ وجه از اينان توبه و فدي را ب ذيرد زي پ

نازل شد ) در پذيرش توبه اينان( 55 -53اى مسلمانى خود را ترك كردند آيات شكنجهه و ع رك گفت ن را ت ه دي لمين ك ده از مس د و آن ع اش و ولي ه عي ود، پس ب ر كاتب ب م

.بودند نامه نوشت، به اسالم برگشتند و مھاجرت كردندد عبد الرحمن بن محمد سراج با اسناد از ابن عباس روايت مى ده: كن اى از مشركان ع

ا را : فتندآمده گ) ص(كه آدمكشى و زناى فراوان مرتكب شده بودند نزد پيغمبر آنچه مورد بحث اما كفاره گناھان سابق ما چه مى. كنى نيك است بدان دعوت مى ه م شود؟ آي

.بخارى نيز اين روايت، آورده است. نازل گرديدكند كه وقتى بر مھاجرت اتفاق كرديم من ابو اسحاق مقرى با اسناد از عمر روايت مى

ا م ع ا ھ ن عاصى ب ام ب ه و ھش ى ربيع ن اب اش ب دهو عي ديم و وع ود را زم ش اه خ گ »مناصف«

انه يم ھر كس در محل نش م و گفت رار دادي ار ق ى غف ات حاضر نشد ميقات بن ھاى ميق

ار و . نيامدنى است و رفيقش برود من و عياش به محل رفتيم اما ھشام نيامد چون گرفتين كسان را ما به مدينه رسيديم و مى. دچار فتنه شده بود ه چن دا توب ذيرد نمىگفتيم خ پ

ن چه با آنكه خدا و رسولش را شناخته وى از دي ه سبب يك آزمون و مصيبت دني د ب انات ا آي تند ت از گش ه 60 -53ب ه مك تم و ب ه دست خويش نوش ن ب د و م ازل ش ر ن زم

دايا » ذى طوى«ھشام گفت وقتى نامه رسيد من تا . فرستادم تم خ تم و گف تقبال رف به اسازل شده است) قبول توبه(ستم درباره آيات را به من بفھمان و دان برگشته سوار . ما ن

.رسيدم) ص(شتر راھى مدينه شدم و به خدمت پيغمبر ات ل آي ان ذي م 70 -68روايت ديگرى در شأن نزول اين آيه در آخر سوره فرق آوردي

ده است ازل ش زه ن ل حم واب وحشى قات د در ج ه گوين ان را (ك ه گناھ د ھم ه خداون ك ).آمرزد مى حق قدره و ه ... (ما قدروا هللا اس ). 67آي ن عب د هللا ب ناد از عب ا اس و بكر حارثى ب اب

و ) ص(يكى از اھل كتاب نزد پيغمبر : كند روايت مى ه ت ا ب ا القاسم آي ا اب د و گفت ي آمين ر انگشتى و خبر رسيده كه خدا خاليق را روى يك انگشت نگه داشته و زم ا را ب ھ

ان را ر درخت تى؟ پيغمب ر انگش اك را ب تى و خ ر انگش ه ) ص(ب ت چنانك ده گرف را خندان ه دن د ك ه آم د و آي كار ش ايش آش رفتش را «ھ ق مع ناختند و ح زا نش ه س دا را ب خ

ه قبضه او است و آسمان ده در نگزاردند كه ھمه زمين روز قيامت ب م نوردي ا در ھ ھين او ن است. »يم ه: مقصود اي ادگى ك انى و س ان آس ه ھم ا انگشت ب ا ب ك از م ھر ي

دارد، زمين و ھر چه در آن ھست از مخلوقات و درختان در چنگ و چيزى را بر مى .بدين گونه طبق تعبيرات رايج ما بيان كرده تا بفھميم. مشت خدا است

سوره فصلت

معكم يكم س ھد عل تترون أن يش تم تس ا كن ه ... (و م ور ). 23 -22آي و منص تاد اب اسشان در كند كه دو مرد از قريش و داماد ثقفى بغدادى با اسناد از ابن مسعود روايت مى

اى خانه

شنود؟ يكى گفت شان گفت آيا به نظر شما خدا صحبت در گوشى ما را مى يكى. بودند

اق شنود و ديگرى گفت نمى مى ن اتف ر اي االخره ب ه شنود و ب نود ھم ه اگر بش د ك كردن .اند بخارى و مسلم نيز اين روايت را آورده. و آيه فوق نازل گرديد. شنود چيز را مى

د هللا روايت مى ناد از عب ه محمد بن عبد الرحمن فقيه با اس ه من در پوشش كعب د ك كنخن م س ا ھ د و ب ان و قريشى آمدن م ايم ته ك ه انباش ه پي كم ب ن ش ه ت ه س ودم ك ان ب پنھ

ن صحبت : گفت شان مى گفتند كه درست نفھميدم ظاھرا يكى ىم دا اي ه نظر شما خ ا ب آيى ا را م ى م د را م ت صداى بلن نود؟ ديگرى گف ى ش ته را نم نود و آھس نود ش راوى . ش

:گويدبدين مناسبت نازل گرديد كه ھيچ چيز 23و 22گفتم و آيه ) ص(حكايت را با پيغمبر .ماند از خدا پنھان نمى

ثم استقاموا إن نا هللا ه عطاء از ابن عباس روايت مى). 30آيه ... (الذين قالوا رب د آي كنگفتند پروردگار ما هللا است و قضيه اين بود كه مشركان مى. درباره ابو بكر نازل شده

تقام ز اس ده ني ين عقي ر ھم ود و ب د ب زد او خواھن ا ن ه شفيع م ت مالئكه دختران اويند كام آور و يھود مى. نداشتند د پي گفتند پروردگار ما هللا است و عزير پسر او است و محم

ا هللا است . راستين نيست، و با اين عقيده منحرف شدند ار م و بكر گفت پروردگ ا اب امى ده در راه راست و ب ن عقي ا اي تاده اوست و ب ده و فرس د بن از و محم ى انب ا و ب يكت

.قامت ورزيدانحراف قرار گرفت و است

سوره شورى

ى ي القرب ة ف ود را إال الم ه أج ئلكم علي ل ال أس ه ... ( ق ون ). 23آي د چ اس گوي ن عب ابع مى) ص(پيغمبر راى حضرت واق د حوادثى ب ه آم ه مدين ر گردنش ب وقى ب شد و حق

ا. افتاد ولى دستش تنگ بود مى رد م ن م د اي رده و انصار گفتن دايت ك دا ھ ه راه خ را بافتد آيد و حقوقى كه بر گردنش مى خواھر زاده ما است و اكنون با حوادثى كه پيش مى

ا يم ت ديم كن م و تق رد آوري الى گ ويم م ر نش ود فقي ه خ ا ك ا آنج د ت ت بيايي تنگدست اسر . دستگيرش باشد زد پيغمب د) ص(و اين كار را كردند و مال جمع شده را ن رده گفتن ب

تو ) ص(يا رسول هللا

ى ع م وادثى واق رده، ح دايت ك ا را ھ و م ه دست ت دا ب ايى و خ واھر زاده م ود و خ ش

ر گردنت مى وقى ب دمتت حق رده خ ع ك ود مبلغى جم وال خ رفتيم از ام د، در نظر گ آياال در جواب . بياوريم تا بدين وسيله كمك كرده باشيم و اين است ه ب ه آي د ك ازل گردي ن

ذيرم [» خواھم مگر دوستى در راه خويشاوندى بگو من از شما مزد نمى« ى اگر بپ يعند مشركان در انجمن]. به خاطر محبت خويشاوندى است د نمى قتاده گوي د شان گفتن بيني

.»1«گيرد، آيه در جواب نازل شد كه چگونه محمد در برابر كارھايش اجرت مى ط هللا و بس ي األرض و ل وا ف اده لبغ زق لعب ر ه ... (ال ى از ). 27آي اره جمع ه درب آي

دند ن أرت . اصحاب صفه نازل شد كه خواستار توانگرى و وسعت معيشت ش اب ب خبى قريظه ى نضير و بن گويد اين آيه درباره ما نازل شد كه ناسپاسانه آرزومند اموال بن

.بوديمىابو عثمان مؤذن با اسن ن حريث روايت م اره اصحاب اد از عمرو ب ه درب ه آي د ك كن

.كردند صفه است كه نعمت و ثروت دنيوى تمنا مى إال وحيا و ) ص(يھود به پيغمبر ). 51آيه ... (و ما كان لبشر أن يكلمه هللا د اگر ت گفتن

ىبينى به راستى پيغمبرى چرا مثل موسى خدا را بالعيان نمى ا او ھمسخن نم شوى و به . و تا چنين نكنى به تو ايمان نياريم حضرت فرمود موسى نيز خدا را نديده است و آي

ه «مورد بحث آمد كه خدا ھيچ بشرى را آن مقام نداده است كه با او سخن گويد مگر ب .»...اى بفرستد اى يا فرشته وحى يا از پس پرده

سوره زخرف

ا ضرب ناد از ). 57آيه ... (ابن مريم مثال و لم ا اس ادى ب اسماعيل بن ابراھيم نصر آبود) ص(كند كه پيغمبر ابن عباس روايت مى ريش فرم ود : خطاب به جماعت ق در معب

دارى غير از هللا خيرى نيست گفتند مسيحيان عيسى را خدا مى اد ن دانند و مگر تو اعتقراستين بوده؟ آيه باال در جواب نازل شد كه ) ص(يغمبر كه عيسى بنده شايسته خدا و پ

چون پسر«

__________________________________________________ أن اھل بيت مى) 1( ه را در ش ن آي يعه اي د، ر مفسران ش اقر .: ك. دانن د ب ر محم ات، دكت ه بين نمون

.م -.693 -690محقق، ص ص

ن . »...مثال آورده شود، در حال قوم تو منحرف شوند مريم اظره اب ه من ن زمين در اي .انبياء آورديم 101ذيل آيه ) ص(الزبعرى را با رسول هللا

سوره دخان

و ). 49آيه ... (ذق إنك أنت العزيز الكريم دا اب ه در جواب دشمن خ ن آي د اي اده گوي قتافتنى آيا محمد مرا تھديد مى: گفت مى جھل نازل شد كه رين و كند در حالى كه دست ني ت

.نيرومندترين مرد مكه ھستمات ) ص(كند كه پيغمبر ابو بكر حارثى با اسناد از عكرمه روايت مى ابو جھل را مالق

افتنى كرد و ابو جھل گفت تو خود مى تم و دانى كه من دست ني ردم صحرا ھس رين م ته خوارى . اده و محترممنيرومند و بزرگز در ب راوى گويد خدا ابو جھل را در جنگ ب

عذاب را بچش اى آنكه خود «ھالك ساخت و در جواب خودستاييش سرزنش نمود كه .»ناميدى را عزيز و كريم مى

سوره جاثيه

ام هللا ون أي ذين ال يرج روا لل وا يغف ذين آمن ل لل اس ). 14ه آي... (ق ن عب اء از اب عطه مقصود از روايت مى ن آي ه در اي د ك وا«كن ذين آمن راد از » لل ن خطاب و م ر ب عم

ام هللا « لمانان در غزوه . عبد هللا بن ابى است» للذين ال يرجون أي قضيه اين بود كه مسراى عبد هللا . بنى مصطلق بر سر چاھى فرود آمدند به نام مريسيع بن ابى غالمش را ب

يد پاسخ . آب آوردن فرستاد و غالم دير باز گشت أخير را پرس عبد هللا از غالم علت تود و نمى ه ب اه را گرفت ر داد غالم عمر سر چ ا ظرف پيغمب د ت گذاشت كسى آب بكش

.و ابو بكر و عمر را پر كند) ص(ن . »خوردت را چاق كنى مىسگت «اند مثل اينان ھمان است كه گفته: عبد هللا گفت اي

سخن به گوش عمر رسيد شمشير بر كشيد و قصد عبد هللا داشت كه آيه نازل شد

.»چشم پوشى كنند تا خدا آن گروه را به كيفر برساند«

ه ابو اسحاق ثعالبى با اسناد از ابن عباس روايت مى ره 245كند كه چون آي ه (بق ا آي يدا قرض الحسنه مىچه كسى ب«نازل شد كه ) حديد 11 د؟ ه خ ام » دھ ه ن يك يھودى ب

د شده است: فنحاص در مدينه گفت د نيازمن يد . پروردگار محم ه عمر رس ن سخن ب ايه . شمشير بسته به سراغ يھودى رفت ورد بحث را آورد و ب ه م ازل شد و آي جبرئيل ن

.خبر داد كه عمر شمشير كشيده در تعقيب فنحاص يھودى است) ص(پيغمبر عمر . وقتى حاضر شد فرمود شمشيرت را بگشاى. به دنبال عمر فرستاد) ص( پيغمبر

ول هللا ا رس ت ي ى) ص(گف ر حق ول ب ى و رس ت گفت ر . راس ود) ص(پيغمب : فرمى ارت م د پروردگ د در «: گوي ان ندارن دا ايم ود خ اى موع ه روزھ ه ب انى ك از كس

.چنين كنم و خشمگين نشوم: عمر گفت. »گذريد

افسوره احق

م ي و ال بك ل ب ا يفع ا أدري م ه ... (و م اس ). 9آي ن عب و صالح و او از اب ى از اب ثعلبسخت شد حضرت ) در مكه) (ص(كند كه چون زندگى بر اصحاب پيغمبر روايت مى

كنند، و خوابش در خواب ديد كه به سرزمينى داراى آب و درخت و نخل مھاجرت مىراى اصحاب حكايت ك د فرجى دست را ب دند و از آزار مشركين امي رد، خوشحال ش

ر . داد زد پيغمب د ن اھده نكردن واب مش رى از آن خ ه اث دى ك س از چن ده ) ص(پ آمپس كى به آن سرزمين كه در خواب ديدى ھجرت خواھيم ) ص(پرسيدند يا رسول هللا

كرد؟ه ) ص(پيغمبر ر سر من و شم«پاسخى نداد و آيه نازل شد ك دانم ب د من ن ا چه خواھ

.»...كنم رسد پيروى مى تنھا از وحى كه به من مى. آمد و با ما چه رفتار خواھد شده و بلغ أربعين سنة اس روايت مى). 15آيه ... (حتى إذا بلغ أشد ن عب د عطاء از اب كن

ا حضرت م ه در سن ھجده سالگى ب ازل شد ك و بكر صديق ن اره اب ه درب د اين آي حمدند و ) ص( ام ش كه در آن موقع بيست سال داشت ھمسفر شد و براى تجارت راھى ش

د ود و حضرت محم ر ) ص(بين راه در منزلى فرود آمدند كه درخت سدرى آنجا ب زي آن نشست و ابو بكر به

د ن پرسش كن أله دي ه از مس و راھب. سراغ راھبى كه در آن حوالى بود رفت ك از اب

و بكر پاسخ داد: بكر پرسيد د : آن مرد كه در سايه درخت سدر نشسته كيست؟ اب محمموعود است كه ) ص(راھب گفت به خدا او پيغمبر . پسر عبد هللا بن عبد المطلب است

ى هللا د نب يند جز محم ريم كسى ننش ن م و بكر را . زير اين درخت بعد از عيسى ب و ابذيرش دست دا ين و پ ت يق ىحال دا نم فر و حضر از حضرت ج ون د و در س د و چ ش

رد و اسالم محمد در سن چھل سالگى پيامبر شد ابو بكر سى و ھشت ساله تصديقش كا «: و چون به چھل سالگى رسيد گفت» 1«آورد تم وادار ت ه شكر نعم پروردگار را ب

.»اى بگزارم حق اين نعمت كه بر من روا داشته

سوره فتح

د ابراھيم داركى با اسناد از مسور بن مخرمه و مروان بن حكم روايت مى محمد بن كن .كه سوره فتح از اول تا آخر بين مكه و مدينه پس از صلح حديبيه نازل شده است

ا فتحنا لك فتحا مبينا منصور بن ابى منصور سامانى با اسناد از انس ). 2 -1آيه ... (إنانع كند كه چ روايت مى ون از غزوه حديبيه باز گشتيم و آن در حالى بود كه مشركان م

وديم ا«از حج گزاردن ما شده بودند و غمگين و سرشكسته ب ا فتحن ر رسول هللا » ان با و ھر چه در آن است آيه: نازل گرديد و فرمود) ص( ه از دني اى بر من فرود آمده ك

.تر دارم دوستاس روايت مى ن عب د عطاء از اب ه كن ه چون آي ان، 9ك ازل شد يھودي اف ن سوره احق

ر ه مى) ص(پيغمب ه چگون د ك ه شماتت گرفتن لمانان را ب روى و مس وان از مردى پي تود » داند چه بر سرش خواھد آمد؟ نمى«كرد كه لمانان سخت ب و اين زخم زبان بر مس

.نازل گرديد» انا فتحنا«تا ناد از انس ). 5آيه ... (جنات ليدخل المؤمنين و المؤمنات ا اس رى ب د مق ن محم سعيد ب

روايت

__________________________________________________ ر ) 1( ى دو سال پس از بعثت پيغمب الگى يعن ر در چھل س و بك ه اب ده است ك ين آم ير جالل در تفس .م -.ايمان آورد) ص(

د 2 -1ھاى كه پس از نزول آيهكند مى ا رسول هللا عطاى : اين سوره، اصحاب گفتن يازل شد خداى بر تو مبارك باد، به ما چه مى ه ن ن آي ان «: رسد؟ اي ردان و زن دا م ا خ ت

.»...ھا در آن روان است دار بھشت سازد كه جوى ھاى سايه مؤمن را وارد باغناد از انس ا اس ه روايت مى محمد بن عبد الرحمن فقيه ب ه در بازگشت از حديبي د ك كن

انى ه قرب دند و در حديبي ته ش از داش ج ب ه از ح د ك ين بودن ج[اصحاب در دل غم ] حفرمود اين آيه را از ھر چه در جھان ) ص(فرود آمد و پيغمبر » انا فتحنا«گذراندند تا ا رسول هللا . تر دارم و آيه را بر اصحاب فرو خواند است دوست ، )ص( مردى گفت ي

ؤمنين «دھد؟ آيه نازل شد اما خداوند به ما چه مى. نعمت الھى ترا گوارا باد دخل الم لي .»...ھاى تا خدا مردان و زنان مؤمن را وارد باغ«يعنى » و المؤمنات

نھم ديكم ع نكم و أي ديھم ع ف أي ذي ك ه ... (و ھو ال و). 24آي راھيم اب ن اب د ب بكر محميم سرازير فارسى با اسناد از انس روايت مى وه تنع كند كه ھشتاد مرد مكى مسلح از ك

رده سپس ) ص(پيغمبر . شده قصد حمله غافلگيرانه به مسلمين داشتند ايشان را اسير ك .آزاد ساخت و اين آيه بدين مناسبت نازل گرديد

راه رسول د ھم وديم در عبد هللا بن مغفل ھونى گوي ر درخت بيعت ب ه زي هللا در حديبيه ا حمل ر م لح ب وان مس ى ج ين س ن ب دند اي دا . ور ش رد و خ رين ك ان را نف امبر آن پي

ان ) ص(رسول هللا . شان را گرفت و ما برخاسته دستگيرشان كرديم بينايى خطاب به آنتيد؟ قسم خور: فرمود ان ھس م پيم لمانى ھ ا مس هآيا از كسى امان داريد؟ آيا ب ه ن د ك . دن

ان را «: آنان را رھا نمود و آيه باال نازل شد) ص(پيغمبر ه دست آن او است خداى ك .»...از شما، و دست شما را از ايشان كوتاه نمود

سوره حجرات

وله و رس دي هللا ين ي موا ب د وا ال تق ذين آمن ا ال ھ ا أي ه ... (ي و نصر ). 1آي ن اب د ب محمأتى از ابراھيم با اسناد از ابن ابى مليكه و او از عبد هللا بن زبير روايت مى ه ھي د ك كن

گفت قعقاع بن ] به عنوان مشورت به پيغمبر[ابو بكر . آمدند) ص(بنى تميم نزد پيغمبر عبد را بر ايشان

ود نھاد نم ه عمر گفت. امير كن و عمر اقرع بن حابس را پيش و بكر ب و : اب منظور ت

تم اال و اختالف. فقط مخالفت من بود و عمر پاسخ داد من قصد مخالفت ترا نداش شان بدا اى كسانى كه ايمان آورده«آيه نازل گرديد . گرفت و صدا بلند كردند ر خ ايد در براب

.»و رسولش خود را جلو نيندازيد و از خدا بترسيد كه خدا شنوا و دانا استي ب وت الن وق ص واتكم ف وا أص وا ال ترفع ذين آمن ا ال ھ ه ... (يا أي اره ). 2آي ه درب ن آي اي

د حرف مى ى بلن ود و خيل زد و ثابت بن قيس بن شماس نازل شده كه گوشش سنگين بر زد پيغمب ه ن ت، حضرت از صداى او آزرده مى سخن مى) ص(گاھى ك ه . شد گف آي

بلندتر نكنيد، در سخن گفتن با او ) ص(صداى خود را از صداى پيغمبر «د كه نازل ش .»...كنيد داد نزنيد آن طور كه بين خود صحبت مى

يس روايت مى ه احمد ابراھيم مزكى با اسناد از ثابت بن انس و او از ثابت بن ق د ك كنيد ) ص(بر اين سخن به پيغم. چون آيه فوق درباره من نازل شد، گفتم دوزخى شدم رس

ابن ابى مليكه گويد . مسلم نيز اين روايت را آورده است. فرمود او از اھل بھشت استه ود ك د و آن ھنگامى ب و بكر و عمر سقوط كنن چيزى نمانده بود دو نيك مرد يعنى اب

ن حابس را و آن يك ديگرى يكى. آمدند) ص(ھيأت بنى تميم نزد پيغمبر رع ب شان اقود و . نھاد كردرا براى امارت پيش و ابو بكر به عمر گفت منظور تو فقط خالف من ب

ه . عمر گفت من چنين قصدى نداشتم و صدايشان بلند شد د ك آيه مورد بحث نازل گرديد از آن پس . »بلند نكنيد) ص(صدايتان را روى صداى پيغمبر « ر گوي عبد هللا بن زبي

.رت چيزى از او بپرسدگفت مگر آنكه حض چيزى نمى) ص(عمر خطاب به پيغمبر ول هللا د رس واتھم عن ون أص ذين يغض ه ... (إن ال ت ). 3آي اس رواي ن عب اء از اب عط

رد چنان آھسته صحبت مى) ص(كند كه پس از نزول آيه سابق ابو بكر با پيغمبر مى ك .گويد و آيه باال درباره ابو بكر نازل گرديد كه گويى راز مى

ن بكر قاضى با اسناد از طارق و او از ابو بكر روايت مى ابو زول اي ه پس از ن د ك كنه نجوى . آيه با خود عھد كرد سوگند خوردم كه با رسول هللا چنان آھسته حرف بزنم ك

.كنند مىون رھم ال يعقل رات أكث ه ... (إن الذين ينادونك من وراء الحج د هللا احم). 4آي ن عبي د ب

ده مخلدى با اسناد از زيد بن ارقم روايت مى ر كند كه ع ه سراغ پيغمب د ) ص(اى ب آمدن .اين آيه نازل شد! يا محمد! زدند يا محمد بانگ مى. و حضرت در حجره بود

ن اسحاق و ديگر سيره نويسان آورده د ب ده محم اره ع اال درب ه ب د آي ى ان راد ب اى از اف

ر تربيت بنى تميم د وارد ) ص(نازل شد كه به عنوان ھيأتى نزد پيغمب اعزام شده بودند اش صدا مى را از بيرون حجره) ص(مسجد شده پيغمبر ا، «: زدن رون بي د بي ا محم يراى ھر كس ننگ و عار است مان افتخار و نكوھش ماييم كه ستايش ان ب ر » !م پيغمب

دهگفتند يا م. از فرياد آنان متأذى شده بيرون آمد) ص( ا آم د، م اخره حم و مف ا ت ا ب م ت اييم د! كن ازل ش دين مناسبت ن ه ب ره«. و آي ه از پشت حج ان ك را بانگ مى آن ا ت د ھ زنن

ده نزدشان مى بيشترشان نفھمند، و اگر صبر مى رون آم ا خود بي د ت ر كردن رفتى بھته. »بود ين است ك ابر چن ناد از ج اما داستان مفاخره طبق روايت احمد بن مقرى با اس

يا محمد بيرون شو و نزد ما بيا ماييم : آمده ندا كردند) ص(بنى تميم، در حجره پيغمبر ان افتخار و نكوھش كه ستايش راى ھر كس ننگ و عار است م ان ب ر ! م ) ص(پيغمب :شان را شنيده بيرون آمد و فرمود صداى

د. »خدا است كه ستايشش افتخار و نكوھشش براى ھر كس ننگ و عار است« گفتنو مان را آورده اى از بنى تميم ھستيم و شاعر و خطيب ما عده ايم تا با شاعر و خطيب ت

ر . مفاخره كنند ده) ص(پيغمب اخره مبعوث نش راى شعر و مف ود من ب ك فرم ام، مع ذلز و فضايل . حاضرم ت برخي ان گف وانى از ھمراھ ه ج يم خطاب ب ى تم ان از بن زبرق

ه «: ست و چنين خطبه خواندجوان برخا. خودت و قومت را بيان كن دا را ك ستايش خه ھر طور بخواھيم وده ك ا عطا فرم ه م والى ب رار داده و ام دگان ق ما را بھترين آفري

يم خرج مى ر جمعيت. كن رين و پ ا از بھت ردم م وانگرترين و سلحشورترين م رين و ت تردارى برت ارد و ك ا بي ر از روى زمين ھستيم و ھر كس منكر است گفتارى بھتر از م

ر . »ما عرضه دارد ده) ص(پيغمب ز و پاسخ ب ود برخي يس شماس فرم ن ق ه ثابت ب . ب :ثابت برخاست و چنين خطبه خواند

ان دارم و ستايمش و از او يارى مى ستايش خداى را است و من مى« دو ايم جويم و بواھى مى توكل مى نم، و گ از است، و ك ى انب ا و ب دايى جز او نيست و يكت ه خ م ك دھ

و ىگ اوندانش از اھى م ان و خويش و زادگ ه عم ت ك تاده او اس ده و فرس د بن م محم دھى را م الم ف ه اس ار را ب اجرين و انص وش مھ دترين و خ ه آبرومن ان ك د و آن خوان

دا منظرترين و خردمندترين و بلند آرمان د و خ د دعوتش را پذيرفتن ان بودن ترين مردمارگزا اوران و ك اوران و مش ا را ي ه م روزى را شكر ك ار پي ه اعتب ران رسولش و ماي

د ت، جان و . دينش قرار داد، و ما با مردمان جنگيديم تا كلمه توحيد بگوين ھر كس گفاندن ذلت كش اك م ر خ ه ب تيمش، ك د كش اع ورزي س امتن ر ك د و ھ الش مصون مان م

اين سخن من بود و براى ھمه مردان و زنان مؤمن . منكران را خدا بر ما آسان ساخت . »كنم طلب آمرزش مى از خدا

ز فضيلت رد و گفت برخي ام صدا ك ه ن ان را ب ان جوانى ديگر از ھمراھ اه زبرق آنگ

:جوان برخاست و سه بيت زير را خواند. خودت و قومت را بسراىه سھم ما بزرگمنشانيم و ھيچ طايفه ا نرسد ك ر م ھاى اول از آن ماست و اى را فخر ب

ھا مردمان را از گوشت چرب شود ما در قحطى ك غنايم در ميان ما قسمت مىچھار يه تند اگر ب شتر تغذيه كرديم ھنگامى كه به گوسفند گر يا بچه شترى نيز دسترسى نداش

.مقاومت بر آييم كسى بر ما تسلط نيابد و اگر به مفاخره برخيزيم از ھمگان برتريما . فرستاد كس به دنبال حسان بن ثابت) ص(پيغمبر حسان راه افتاد و پرسيد حضرت ب

يم خطيب و : فرستاده پاسخ داد. من چه كار دارد؟ من ساعتى پيش نزد او بودم ى تم بنر زد پيغمب اخره ن راى مف ود را ب ور رسول هللا آورده) ص(شاعر خ ه ام د و ب ) ص(ان

ر . ثابت بن قيس جواب خطيبشان را داد را ) ص(سپس شاعرشان شعر خواند و پيغمب تده است را خوان يد و ) ص(حسان، حضور رسول هللا . براى جواب شاعر ايشان ف رس

:حسان بديھتا چنين سرود. حضرت دستور داد جواب شاعر بنى تميم را بدھدر د پيغمب ينان مع انگردان و شھر نش ى رغم بياب ه ) ص(ما عل اه ك رديم آنگ ارى ك را ي

ر ا خوار و خفيف بود مگر نه آن دم كه ورود ب ر لشكريان روا شد م آبشخور مرگ ب .در عطشگاه جنگ به گرداب مرگ فرو رفتيم و سر سلحشوران را كوبيديمدا آزرم نمى م و اگر از خ دان نسل غسان را داري تيم، منت آرى ما منش پيروزمن داش

ارز مى دگان گذارانه، از مردم شرق و غرب مب ا زن ديم م ور طلبي رين ريگ ن ان بھت م .نمان بھترين در خاك آرميدگاندانند و مردگان حابس برخاست و گفت: راوى گويد رع ب ه : سپس اق ارى ك راى ك دا ب ه خ ا من ب ام :بخوان او چنين خواند: حضرت فرمود. ام بشنويد ام، شعرى سروده اند نيامده اينھا آمده

كنيم ھاى خويش ياد و فخر مى ايم تا آنگاه كه از بزرگوارى ما نزد تو آمده

.مردمان برتر ما را دريابند

ما برترين مردمانيم از ھر گروه ھر چند در سرزمين حجاز بزرگمنشان نباشند و اينكه ا است » 1«چھار يك د عربستان سھم م ان (غنايم ھر جنگى در پست و بلن ه بزرگ ك

).عربيم :چنين سرودبه حسان اشاره فرمود كه برخيز و پاسخ ده حسان ) ص(پيغمبر

وارى رد بزرگ اد ك ام ي ما ھنگ اخره ش ه مف د ك ر نكني ى دارم فخ ما اى بن ال ش ا، وب ھ كنيد؟ گردد مادرتان به عزايتان بنشيند، آيا بر ما فخر مى مى

وده ا ب دگان م ما بن ه ش الى ك ه در ح دمتكار و داي د، خ زرگ و ! اي تاورد ب االترين دس و ب .آمديد رگان پشت سر ما به حساب مىرفعت شما ھمين بود كه ھنگام بر شمردن بز

.ايد، و اينكه در غنايم شريك شويد تان آمده و اكنون اگر براى حفظ مال و جانر ع شويد و در حضور پيغمب لم و مطي يد و مس ه ) ص(پس براى خدا انباز قائل مباش ب

غ» 2» «دارم« ا تي ا ب ز فخر نكنيد و گر نه سوگند به پروردگار كعبه، دستان م ھاى تي .بر سرتان فرود خواھد آمد

ت ت و گف ابس برخاس ن ح رع ب ع اق ن موق د در اي ت و : راوى گوي رور اس د س محمى ب نم ت؟ خطي تالف چيس وع اخ م موض رف زد و دان ا ح ب م ر از خطي ان بھت ش

رد ر . شاعرشان خوشتر از شاعر ما سخن سرايى ك ه پيغمب رع ب اه اق نزديك ) ص(آنگر . اشھد ان ال اله اال هللا : شده گفت ود) ص(پيغمب ع شد : فرم ن واق يش از اي ا (آنچه پ ي

ود) كيش پيشين تو و نب ه. ياور ت ه ھم اه ب ان در حضور . شان عطا و پوشاك داد آنگ آنه با صداى بلند گفت و گوى زياد مى) ص(پيغمبر ازل 3و 2كردند آي دين مناسبت ن ب .گرديد

__________________________________________________ ه مى). 1( دا و رسول در جاھليت يك چھارم غنايم به رئيس قبيل ه خ ايم را ب يد، اسالم خمس غن رس

.م -.اختصاص داد ).اعالم المنجد(شدند اى از بنى تميم بودند كه اشراف آن محسوب مى بنى دارم قبيله). 2(

ھا الذين آمنوا إ نوا يا أي ة ). 6آيه ... (ن جاءكم فاسق بنبإ فتبي ن عقب د ب اين آيه درباره ولي

تاد و ) ص(بن ابى معيط نازل شد كه پيغمبر ى مصطلق فرس براى گرفتن زكات از بندنش را . بين او و اين طايفه، در جاھليت عداوتى بود ر آم ى مصطلق خب ه بن موقعى ك

ه آن جماعت شنيدند با احترام به استقبال رد ك ش آمدند اما شيطان در دل وليد وسوسه كزد رسول هللا . قصد قتلش را دارند ى ) ص(ترسيد و از راه برگشت و ن د و گفت بن آم

خشمگين شد و آھنگ جنگ ) ص(پيغمبر . مصطلق زكات ندادند و آھنگ كشتنم كردندزد پي. بنى مصطلق كرد دند ن ع ش د مطل ى مصطلق از بازگشت ولي ده چون بن ر آم غمب

ه ما خبر آمدن فرستاده: گفتند ديم ك رون آم تقبالش بي رام و اس راى احت نيديم و ب ات را شيديم ا ترس ه برگشت و م آنچه حق الھى است بپردازيم اما او تغيير نظر داد و بال مقدم

ا كه مبادا باز گرديدنش به سبب نامه اى بود كه از تو رسيده يا به جھت خشمى كه بر مدا و رسولشگرفته باش ا از خشم خ وذ ب ازل شد و . ى؟ و نع دين مناسبت ن اال ب ه ب آي

.منظور از فاسق در اين آيه وليد بن عقبه استن ضرار روايت مى ناد از حارث ب ه خدمت ابو عبد هللا حاكم شادياخى با اس ه ب د ك كن

ود وارد اسالم شدم. رسيديم) ص(پيغمبر حضرت . حضرت مرا دعوت به اسالم فرممرا به سوى ) ص(آنگاه گفتم يا رسول هللا . را زكات دادن فرمود بدان نيز ملتزم شدمم

ذيرفت قوم خودم باز گردان كه به مسلمانى و دادن زكات دعوت نم و ھر كس پ شان كرد گيرم و جمع مى زكاتش را مى كنم و در فالن وقت مأمور اعزام كن تا آنچه زكات گ

ين چون حارث . آمده برايت بفرستم رد و موعد مع ن ضرار زكات را جمع آورى ك بدا ) ص(فرا رسيد كه فرستاده پيغمبر رد خ ان ك زد خود گم بيايد خبرى نشد و حارث ن

رسول هللا : سران قوم را جمع كرده بديشان گفت. اند بر او خشم گرفته) ص(و پيغمبر بفرستد براى من وقتى مشخص كرده بود كه مأمورى براى تحويل گرفتن زكات ) ص(

ر خلف وعده نمى) ص(و رسول هللا تاده پيغمب ه فرس د و اينك ه نظرم ) ص(كن ده ب نيامود د ب ا ناشى از نارضايى حضرت توان ول هللا . تنھ ه حضور رس د ب ه راه بيفتي پس ب

وليد بن عقبة را به سوى حارث اعزام كرده بود ) ص(از اين سو پيغمبر . برويم) ص(حويل بگيرد اما وليد پس از پيمودن مقدارى از راه دچار كه زكات گرد آورى شده را ت

را حارث زكات را نداد و مى) ص(ترس شده باز گشت و گفت يا رسول هللا خواست ما ) ص(پيغمبر . بكشد ه ب رون مدين روه در بي ن گ تاد اي گروھى را به سراغ حارث فرس

سيدند حارث پرسيد وقتى به ھم ر. آمد برخوردند و گفتند اين حارث است حارث كه مى مأمور كجا ھستيد؟ گفتند به سراغ

ود )ص(پرسيد براى چه؟ گفتند رسول هللا . رفتيم تو مى تاده ب ، وليد را به سوى تو فرس

.اى او برگشت و اظھار كرد تو از تحويل زكات خوددارى كرده قصد قتلش ھم داشتهده زد من نيام حارث سوگند خورد كه من وليد را ندي ر . ده استام و ن و چون حارث ب

را وارد شد حضرت پرسيد زكات را نگھداشتى و مى) ص(پيغمبر ده م خواستى نماينده و را ندي ده ت ه نماين ه ھم بكشى؟ حارث سوگند خورد ك ده است، و ب زد من نيام ام و ن

ر من خشم ) ص(ام جز به سبب اين واھمه كه مبادا خدا و رسول هللا خدمت تو نيامده بازل 8 -6آيات . نيامد) ص(د كه نماينده رسول هللا ان گرفته ين مناسبت ن حجرات به ھم

اعتى «گرديد كه ر جم التى ب ه سبب جھ ادا ب د مب ھرگاه فاسقى خبرى آورد، تحقيق كني .»اى بزنيد صدمه

ا اس). 9آيه ... (و إن طائفتان من المؤمنين اقتتلوا ر نحوى ب ناد محمد بن احمد بن جعف .پيشنھاد كردم به ديدن عبد هللا بن ابى برود) ص(كند كه به پيغمبر از انس روايت مى

راه ) ص(پيغمبر اده ھم ز پي لمانان ني د هللا روان شد و مس ه سوى عب سوار بر االغى بيد وى گفت) ص(وقتى پيغمبر . بودند و زمين باير و نرم بود د هللا رس ه نزديكى عب : ب

ه : مردى از انصار گفت. آزارد االغت مرا مى) و گرد و خاك(بو از من دور شو كه بد . از تو خوشبوتر است) ص(خدا االغ رسول هللا ه حمايت عب د هللا ب مردى از قوم عب

ه هللا برخاست و از ھر طرف عده اى به حميت جمع شدند و با چوب و سنگ و كفش بورد هراوى گويد به طورى كه شنيد. زد و خورد پرداختند ن م ورد بحث در اي ايم آيه م

د و اگر «نازل شد كه ين ايشان صلح كني اگر دو گروه از مؤمنان به جنگ پرداختند ببخارى و مسلم نيز اين روايت . »شان تعدى كرد با او بجنگيد تا به امر خدا باز آيد يكى

.اند را آوردهھا الذين آمنوا ال يسخر قوم من ق ن ). 11آيه ... (وم يا أي يس ب ن ق اين آيه درباره ثابت ب

زد رسول هللا ه ن امى ك ود و ھنگ نگين ب ه گوشش س د ك ازل ش د مى) ص(شماس ن آمى از م ا ب رايش ج نود ب د بش يند و بتوان ار حضرت بنش ه در كن د ك روزى وارد . كردن

رفت مىگذاشت و جلو پا بر گردن مردم مى. مجلس شد و ھر كس در جايى نشسته بودا ھست بنشين! راه باز كنيد! راه باز كنيد: زد و داد مى ا ج دو گفت اينج ثابت . مردى ب

ت ثابت . با عصبانيت نشست و به اشاره پرسيد آن مرد كيست؟ آن مرد اسم خود را گفرد از ود و آن م ام ب گفت پسر فالن زن؟ و نام مادر آن مرد را برد كه در جاھليت بد ن

ان، جمعى جمعى ديگر را «: و اين آيه نازل گرديد. ختشرم سر به زير اندا اى مؤمن . »مسخره نكنند كه چه بسا اينان از آنان بھتر باشند

نھن و ال نساء من نساء عسى ه ... (أن يكن خيرا م اره ). 11آي ه درب ن قسمت از آي اي

ر ان پيغمب ن از زن ىن) ص(دو ت لمه را مسخره م ه ام س د ك د چون پشت ازل ش كردنبنيه رش را س فيد -(كم ه س وعى پارچ ه) ن ده و گوش ه پيچي ود ك ره زده ب ايش را گ ھ

الش مى: عايشه گفت. آويزان بود ان سگ مى ببين چى به دنب ه زب دين كشد، ب د و ب مان .اش كردند گونه مسخره .زدند اش سركوفت مى قدى كوتاهام سلمه را به لحاظ ) ص(زنان پيغمبر : انس گويد

ر : ابن عباس گويند زد پيغمب ن اخطب ن ه ھو و ) ص(صفيه دختر حيى ب رد ك شكوه ك: فرمود) ص(پيغمبر ! يا يھودية بنت يھوديين: گويند كنند و مى ھايش او را سرزنش مى

د ويم موسى و شوھرم محم ارون است و عم درم ھ و قسمت . چرا در جواب نگفتى پ .ن مناسبت نازل گرديدمورد بحث بدي

اب ابزوا باأللق ه ... (و ال تن ن ). 11آي رة ب و جبي ناد از اب ا اس ه ب ن عطي د هللا ب و عب ابى ر ضحاك و او از پدرش و عموھايش روايت م ه وقتى پيغمب د ك ا ) ص(كن ر م در (ب

ايى صدا مى وارد شد اشخاص يكديگر را با لقب) مدينه د و مى ھ ا رسو كردن د ي ل گفتنازل شد ! او اين لقب را خوش ندارد) ص(هللا ه ن ه «آي د و ب ديگر را عيبجويى مكني يك

نام ان دش ام و نش لمانى، ن ان و مس د از ايم ه بع د، ك ديگر را خطاب منمايي د يك اب ب الق .»گونه بسيار بد آيند است و اگر كسى توبه نكرد، اينان خود ظالمانند

ا خلقن ھا الناس إن آيه درباره ثابت : ابن عباس گويد). 13آيه ... ( اكم من ذكر و أنثىيا أيرد گفت ) در داستان پيشگفته(بن قيس ه آن م ه وقتى ب ازل شد ك الن زن«ن ! »پسر ف .سؤال كرد چه كسى نام آن زن را برد؟ ثابت برخاست و گفت من بودم) ص(پيغمبر

يد. ثابت نگاه كرد .به صورت اين جمعيت نگاه كن: حضرت فرمود چه : حضرت پرسود. سفيد چھره و سرخ چھره و سياه چھره: ديدى؟ گفت ر : حضرت فرم و ب ه ت دان ك ب

اى مردم ما «: و آيه مورد بحث نازل شد. اينھا ھيچ برترى ندارى مگر با دين و تقوىوم ما را ق ديم و ش ى آفري ردى و زن ما را از م ه ش ا و قبيل ديگر ر ھ ا ھم ديم ت ا گرداني ا ھ

رم وارترين و محت ا بزرگ يد ھمان ما بشناس ارترين ش دا پرھيزك ر خ ما در نظ رين ش ت .»است

.به بالل امر كرد كه بر بام كعبه اذان بگويد) ص(روز فتح مكه پيغمبر : مقاتل گويدى العيص گفت ن اب يد ب ن روز را : عتاب بن اس د اي رد و نمان درم م ه پ دا را ك شكر خ

ام گفت! ببيند رد؟ و :و حارث بن ھش دا نك ؤذنى پي ياه م ن كالغ س ر از اي د غي ا محم آي سھيل بن

ر مى: عمرو گفت زى را تغيي د چي دا بخواھ د اگر خ فيان گفت. »1«دھ و س من : و اب

زى نمى ازد چي اش س رم را ف ار آسمان خب يم دارم پروردگ را ب ويم زي ر . گ ل ب و جبرئير رف) ص(پيغمب د و از ح ازل ش رد ن رش ك ا خب ان ب اى آن ان . ھ حضرت احضارش

وبيخ ايشان در فخر . چه گفتيد؟ ھمه اقرار كردند: فرمود و پرسيد اال در نھى و ت ه ب آي .شان بر فقرا نازل گرديد ورزيدن بر نژاد و نسب و مال، و سركوفت زدن

الل ابو حسان مزكى با اسناد از ابن ابى مليكه روايت مى ه ب تح مك ه چون روز ف كند كام : بر بام كعبه رفت، بعضى گفتند االى ب ياه ب رده س ن ب ا روا است اي دا آي اى بندگان خ

واب داد رى ج د؟ و ديگ ه اذان بگوي رش : كعب ود تغيي ار نب ن ك ه اي دا راضى ب ر خ اگ .داد مى

د ن شخير گوي ه مى) ص(روزى رسول هللا : يزيد ب گذشت در يكى از بازارھاى مديند و غالم مى اند و داللى حراجش مى اشتهغالم سياھى را ديد بر پا د ھر كس : گفت كن

انع نشود : آن شرط چيست؟ غالم گفت: پرسيدند. مرا بخرد شرطى دارم دار من م خري .و مردى با اين شرط خريدش. بخوانم) ص(كه من نماز پنجگانه را پشت سر پيغمبر

ر از واجب آن غالم را در مسجد مى) ص(پيغمب ر نم ا روزى در ھ د ت دش دي از . ندييد ا رسول هللا : صاحبش پرس ر . تب دارد) ص(غالم كجاست؟ گفت ي ه ) ص(پيغمب برويم: اصحاب فرمود ر . برخيزيد به عيادتش ب راه پيغمب دند ) ص(اصحاب ھم روان ش

ر . و از غالم عيادت كردند يد) ص(چند روز بعد، پيغمب حالش : از صاحب غالم پرسه در حض. چطور است؟ گفت مرگش نزديك شده رت برخاست و بر بالين غالم رفت ك

ر پرد و پيغمب ان س ان دم ج الم ھم ود؟ و غ زع ب ال ن ن و ) ص(ح ل و كف ا غس شخص .دفنش را انجام داد

ار . در دل اصحاب از آن كار انكارى پديد آمد ان و ي مھاجران با خود گفتند ما از خانمر دگى و م ا در زن ك از م يچ ي رديم و ھ ديم و ھجرت ك ار بري ن و دي ارى، اي گ و بيم

د د، ندي الم از حضرت دي ه غ اريش . لطف را ك م و ي اھش دادي ا پن د م و انصار گفتندين نموديم و اموال خويش را نثار كرديم اما برده اى حبشى را بر ما ترجيح نھاد، آيه ب

.مناسبت نازل گرديد كه ھمه شما فرزندان يك مادر و پدريد و برترى به تقوى استا قالت األع ى اسد ). 14آيه ... (راب آمن اره اعراب بن ه درب ه(اين آي ى خزيم ازل ) بن ن

ؤمن شد كه در خشكسالى به مدينة النبى آمده شھادتين بر زبان مى اطن م د و در ب راندنه د و كوچ وده و قيمت نبودن ات آل ه كثاف ه را ب اى مدين ه ھ د و ب رده بودن ران ك ا را گ ھ

)ص(رسول هللا

__________________________________________________ .م -.دھد در لباب النقول سيوطى آمده است كه اگر چيزى را نخواھد، تغيير مى). 1(

ديم : گفتند و نجنگي ا ت ه ب الن طايف ما با زن و فرزند بار و بنه به سوى تو آمديم و مثل فلمان شده منت مى) ص(پيغمبر و بر . از صدقه سھمى به ما بده د گذاشتند كه مس ه . ان آي

وز در قلب ايد بلكه تسليم شده شما ايمان نياورده«نازل شد كه ان ھن ان راه ايد و ايم ھايتو منت مى«: و در آيه بعد چنين آمده است[» نيافته ه اسالم آورده بر ت د ك د گذارن ... ان

.]»تان كرد بگو خدا بر شما منت دارد كه ھدايت

سوره ق

ا ا بينھم ماوات و األرض و م ا الس ه ... (و لقد خلقن ه حسن ). 38آي ه گفت و ] بصرى[بتم انده و روز ھف ام رس ه انج قتاده، يھود معتقد بودند كه خدا آفرينش را در شش روز ب

د يا سبت آرامش يافته و آن را روز استراحت مى ازل شد. ناميدن ه ن ه راستى «: آي ا ب مه آسمان دگى ب يچ مان ديم و ھ ھا و زمين و ھر چه در ميان آنھا است در شش روز آفري

.»ما نرسيداس روايت مى ن عب ناد از اب ا اس د تميمى ب ن محم ر احمد ب زد پيغمب ان ن ه يھودي د ك كن

مان) ص( رينش آس ونگى آف ده از چگ يدند آم ين پرس ا و زم ر . ھ ود) ص(پيغمب : فرمين را د زم وه خداون ده، ك نبه آفري نبه و دوش مان را در روز يكش نبه و آس ه ش ا را س ھ

ت ده اس ه آفري اه را روز جمع ر و م تارگان و مھ نبه، و س نبه و پنجش ار ش ود . چھ يھ .بعد چه شد يا محمد: پرسيدند

د. آنگاه بر عرش استقرار يافت: حضرت فرمود زودى اگر مى: گفتن و استراحت «: افرد ودى» ك ه ب ر پي. درست گفت ازل ) ص(غمب ورد بحث ن ه م د و آي سخت خشمگين ش

.»ما يقولون فاصبر على«اش كه با دنباله» ھيچ ماندگى به ما نرسيد«گرديد كه

سوره نجم

ه ... (ھو أعلم بكم إذ أنشأكم من األرض ناد از ثابت ). 32آي ا اس ن حارث ب و بكر ب ابرد مى كند كه يھود، وقتى بچه صغيرشان مى روايت مى بن حارث انصارى د او م گفتن

بوده،» صديق«

ود دروغ مى: رسيد، فرمود) ص(و اين سخن به گوش پيغمبر د ھر انسانى را يھ گوينازل خدا در شكم مادرش پديد مى ه ن وم است و آي ا شقاوتش معل ا سعادت ي آورد ھمانج

وده خود را پاك وانمود نكنيد و تب«شد كه ار ب ه پرھيزگ ه آنكس ك رئه منماييد كه خدا ب .»داناتر است

ولى و أعطى ذي ت ت ال دى أ فرأي يال و أك ه ... ( قل اس و ). 41 -33آي ن عب ه اب ه گفت به صدقه ازل شد ك ان ن ن عف ان ب سدى و كلبى و مسيب بن شريك اين آيات درباره عثم

دو گفت. كرد مىداد و در راه خير انفاق مى ى سرح ب ن اب د هللا ب : برادر رضاعيش عبمن گناھان : عثمان گفت. كنى، نزديك است كه بى چيز شوى اين چه كارى است كه مى

اق رضاى خداى را مى و لغزش را ھايى دارم و با اين تصدق و انف دوارم م بم و امي طلد هللا گفت. عفو كند ه: عب بخش، م ناق ه من ب ا جھازش ب ه ات را ب ام گناھانت را ب ن تما . گيرم عھده مى عثمان شتر بدو داد و شاھد گرفت، و مدتى از صدقه دادن باز ايستاد ت

.آيات مورد بحث نازل شد و عثمان بيشتر و بھتر از قبل به صدقه دادن ادامه دادرده ر مجاھد و ابن زيد روايت ك ه پيغمب ه ب ازل شده ك رة ن ن مغي د ب اره ولي ه درب د آي ان

ران و ) ص( ن پي را دي ه چ ود ك ركان وى را سرزنش نم ود يكى از مش ان آورده ب ايماكم سران را ترك كردى و آنان را گمراه و دوزخى مى دا بيمن . دانى؟ گفت از عذاب خ

د . من ضامن عذاب خدا به جاى تو به شرط آنكه مالى به من بدھى: آن مشرك گفت وليد شد بخشى به شرك باز گشت و با اين پندار كه آن مشرك عذاب وى را متحمل خواھ

ات داد و آي د و ن از آن مال را كه قرار شده بود بدو داد اما نسبت به بقيه آن بخل ورزيدارد و «بدين مناسبت نازل گرديد كه ر ن ار مسئوليت ديگرى را ب ردارى ب ار ب يچ ب ھ

ده مى ه زودى دي پ ھيچ انسانى را جز نتيجه سعيش نرسد، و اثر كوشش او ب س شود س .»تر خواھد يافت جزاى كامل

ى حك و أبك و أض ه ھ ه ... ( و أن ه ). 43آي ناد از عايش ا اس راھيم واعظ ب ن اب د ب محمد بر جمعى گذشت كه مى) ص(كند كه پيغمبر روايت مى ود اگر آنچه من . خنديدن فرم

د گريستيد و كمتر مى دانستيد بيشتر مى دانم مى مى ل . خنديدي ا جبرئي ازل ام اال ن ه ب ا آي بود ) ص(گرديد و پيغمبر روه برگشت و فرم زد آن گ ود ن ه ب دم نرفت كه بيش از چھل ق .»گرياند خنداند و مى ھموست كه مى«: فرمايد خداى تعالى مى

سوره قمر

ر ق القم اعة و انش ت الس ه ... (اقترب و ). 2 -1آي د اب د واحدى گوي ن محم ل ب يم عقي حلت ه گف د هللا ك ه : جرجانى روايت كرد و به من شفاھا اجازه روايت داد با اسناد از عب ب

ى كبشه ) ص(روزگار پيغمبر ن اب است » 1«ماه منشق شد، قريش گفتند اين سحر ابرده ان ك دى و جادويت يدند. كه چشم بن يد و پرس افران بپرس افران . حقيقت را از مس مس

:نيز گفتند .و اين آيه نازل شد. له، ديديمب

عر الل و س ي ض رمين ف ى -إن المج ي -إل ل ش ا ك در إن اه بق ه ... (ء خلقن ). 49 -47آيا رد ب ر من روايت و امالء ك د سراج ب ن محم رحمن ب د ال و القاسم عب واحدى گويد اب

ه مى بر سر) ص(اسناد از ابو ھريره كه قريش با پيغمبر در مجادل د ق ات . كردن ن آي اي .مسلم نيز اين روايت را آورده است. »ما ھر چيز را به اندازه آفريديم«نازل شد كه

ى واه م د گ دى گوي افظ در واح رحيم ح د ال ن عب د ب ارث محم و الح ه اب دا را ك رم خ گيزا گرگان به من روايت كرد كه گواه مى راھيم ب ن اب د ب ز گيرم خدا را كه احمد بن محم

واه به من روايت كرد كه گواه مى ه گفت گ نيدم ك ل ش ن حنب ى ب ه از عل دا را ك گيرم خنيدم مى گيرم خدا را كه روايت كرد از ابو الحسن محمد بن احمد بن ابى در خراسان ش

واه مى كه گفت گواه مى ه گفت گ نيدم ك رم گيرم خدا را از عبد هللا بن صقر حافظ ش گيدان ن مع واه مىخدا را از عفير ب ه گفت گ نيدم ك ن عامر ش ليمان ب دا را از س رم خ گي

واه مى شنيدم كه گفت گواه مى ه گفت گ نيدم ك اھلى ش ه ب و امام رم گيرم خدا را از اب گياره 49 -47كه آيات ) ص(خدا را از رسول هللا ه«سوره قمر درب ازل » 2» «قدري ن

.شده استر كند ابو بكر بن حارث با اسناد از عطاء روايت مى زد پيغمب ) ص(كه اسقف نجران ن

ت د و گف د : آم ا محم ى) ص(ي و م ا و ت رينش درياھ در است و آف ه ق ويى معاصى ب گ ھا آسمان

__________________________________________________ ايد ) ص(ابن ابى كبشه جد مادرى پيغمبر ). 1( از زد و ش دد سر ب ه از پرستش خدايان متع است ك

ه لقب ابن ابى كبشه مى) ص(ز دو جھت به پيغمبر مشركان ا دادند ھم اشاره به جد مادرى او ھم اينك .م -.پرستش بتان را رد كرده است

اين روايت به شيوه منحصر به فرد در تأكيد مغلظ كه عينا ترجمه شد، برخورد و جدال شديد ). 2( ا» قدر«متكلمان و محدثان بر سر مسئله ار مؤلف نش روه، ديگرى را ن مىدر روزگ ه ھر گ د ك دھ

ة«آوردند كه روايت مى) ص(كردند و از پيغمبر متھم به قدرى بودن مى ذه االم . »القدرية مجوس ھر به نظر مترجم بسيار بعيد مى ان پيغمب ه در زم د ك ه«اصطالح ) ص(نماي وده باشد» قدري ج ب . راي

[.....]

يان امور طبيعى به قدر است اما در مورد معاصى با تو ھمعقيده آرى جر. به قدر است .نيستم

ازل . كنيد شما در برابر خدا جبھه گيرى مى: فرمود) ص(پيغمبر ورد بحث ن و آيات م .گرديد

و رزاره انصارى روايت مى ه رسول هللا و نيز ابو بكر بن حارث با اسناد از اب د ك كنن امت فرمود درباره عده آيه مورد بحث را قرائت كرد و) ص( اى است كه در آخر اي

.قدر خداى تعالى را تكذيب كننددرش روايت مى يد و او از پ ن اس زد احمد بن حسن حيرى با اسناد از بكير ب ه ن د ك كن

ه مى ودم ك ن كعب حاضر ب در شده محمد ب د من پى سپر راه ق ام گفت ھر وقت ديدي، زنجيرم كنيد زيرا سوگند »1«ام يوانه گرديدهبدانيد كه د) ام يعنى وارد بحث قدر شده(

.نازل شده است» قدريه«اين آيات درباره اينان يعنى . به آنكه جانم در دست اوست

سوره واقعه

به گفته ابو العاليه و ضحاك، مسلمانان به وادى سبز و ). 28آيه ... (في سدر مخضود وج ا(خرم ف تند و) وج: ي د در طائف نگريس ژه از سدرش و گفتن ه وي د ب ان آم خوشش

ه ازل شد ك ه ن ين«كاش چنين جايى داشتيم آي در بھشت سدر بى خار » اصحاب اليم .خواھند داشت

لين و ثلة من اآلخرين ه ). 40 -39آيه ... (ثلة من األو م وقتى آي به گفته عروة بن رويه در بھشت ج 13و 12 ينيان واقعه نازل شد ك ده كمى از پس ينيان و ع اعتى از پيش م

رديم ) ص(خواھند بود عمر بگريست و گفت يا رسول هللا به تو گرويديم و تصديقت كى تگار م ا رس ى از م ده كم ط ع ه فق ن ھم ا اي وند ب ه . ش د ك ازل ش ث ن ورد بح ه م آي

ينيان« اعتى از پيش ينيان اصحاب اليمين جم اعتى از پس د و جم ر . »ان عمر) ص(پيغمبتاده است و : را احضار كرد و فرمود ه فرس دا آي و خواستى خ يا عمر در مورد آنچه ت

د ر وى خوان ر . آيه را ب ان و از تصديق پيغمب خويش ) ص(عمر گفت از پروردگارماز آدم تا زمان ما يك جماعت است و از زمان ما : فرمود) ص(آنگاه پيغمبر . خشنوديم

ا تكمي. تا قيامت يك جماعت ياھان شتر چران ل نمىو جماعت م ه از س شود مگر آنك .گوينده ال اله اال هللا نيز جزء آن باشند

__________________________________________________

ز 47مذكور در آيه » سعر«ھست اينكه كلمه » ديوانه«اى كه در كلمه نكته). 1( ون ني ى جن به معن .م -.آمده است

بون ذ م تك ك م أن ون رزقك ه ... (و تجعل ن ). 82آي ناد از اب ا اس ؤذن ب د م ن محم عيد ب سى ت م اس رواي ر عب ان پيغمب ه در زم د ك د) ص(كن ردم آم راى م اعدى ب اران مس . ب

:حضرت فرمودده اران ع ن ب ده بر اثر اي د اى سپاسگزار و ع افر نعمت گرديدن ى. (اى ك دين معن ه ) ب ك

ول و أثير اف د ت ازل شده و جمعى گفتن ا ن ر م ه ب ن رحمت الھى است ك جمعى گفتند ايات د و آي ه راست در آم تاره است ك الن س وع ف ازل 82 -75طل بب ن دين س ه ب واقع

.گرديدبا اصحاب به سفرى بيرون رفت و در جايى فرود آمدند و ) ص(اند كه پيغمبر و آورده

خواھيد دعا فرمود اگر مى. ضرت در ميان گذاشتندموضوع را با ح. آب ھمراه نداشتند .اما شايد بگوييد بر اثر طلوع و افول فالن ستاره باران آمد. كنم باران سيرابتان كند

ول هللا ا رس د ي اران نيست) ص(عرض كردن اال فصل ب ر . ح دو ركعت ) ص(پيغمبادى برخاست اه ب ه ناگ رد ك ا ك الى دع رى آورد و نماز خواند و به درگاه خداى تع و اب

د ھاى زمين پر شد و ظرف باران بر سرشان فرو ريخت و چاله ن . ھا را پر كردن در اير مى) ص(ميان رسول هللا ر گرفت و مى بر مردى گذشت كه با قدح آب ب ر اث گفت ب

وده افول و طلوع فالن ستاره باران آمد، و نمى گفت اين رزق از ناحيه خداى سبحان ب .»دھيد كه تكذيب نماييد؟ تان را اين قرار مى شكرانه رزق« :آيه نازل شد. است

ر ابو بكر بن عمر زاھد با اسناد از ابو ھريره روايت مى ا ) ص(كند كه پيغمب ود آي فرمه : گفت -تان چه گفت؟ نديديد كه خداى ردم مگر اينك دگانم عطا نك ر بن ى را ب ھيچ نعمت

أثير تارهس: گويد اى بدان كفران ورزيدند، چنانكه مى عده ا تحت ت رد ي ار را ك ن ك اى اي .مسلم نيز اين روايت را آورده است. ستاره چنان شد

سوره حديد

تح ه ... (ال يستوي منكم من أنفق من قبل الف ن فضيل از كلبى روايت ). 10آي د ب محمن . كند كه اين آيه در شأن ابو بكر صديق نازل شده مى ه تأييد اي ى است ك مطلب روايت

ر : محمد بن ابراھيم بن محمد بن يحيى با اسناد از ابن عمر آورده كه گفت ) ص(پيغمبم ه ھ ينه ب ى روى س ا خالل اره را ب نشسته بود و ابو بكر نيز در خدمتش بود و عبايى پ

.وصل كرده بودد چر) ص(جبرئيل نازل شد و به پيغمبر ا محم اند و گفت ي و از قول خدا سالم رس ا اب

بكر را

ن بدين حال مى ه در راه دي تح مك بينم؟ حضرت فرمود يا جبرئيل او مالش را پيش از فد از قول خدا سالمش برسان و بگو پروردگارت مى: جبرئيل گفت. من انفاق كرد : گوي

رو به ابو بكر كرد و فرمود ) ص(به اين فقر از من راضى ھستى يا ناراحتى؟ پيغمبر ن ىيا ابا بكر اي دا سالمت م ول خ ه از ق ل است ك اند و مى جبرئي ار رس د پروردگ گوي

ر در جواب و بك اراحتى؟ اب ا ن ن راضى ھستى ي ر از م ن حال فق ر اي يده است ب پرس :گريست و عرض كرد

.چگونه از پروردگارم خشمگين باشم؟ راضيم راضيمذك وبھم ل ع قل وا أن تخش ذين آمن أن لل م ي أ ل ه ... (ر هللا ى و ). 16آي ه كلب ه گفت ه ب ن آي اي

لمان ه روزى از س ان ك دين بي ازل شد ب افقين ن مقاتل يك سال بعد از ھجرت درباره منه د ك واب آم ه در ج يدند آي ورات پرس ب ت ه عجاي ت آن «راجع ب ان وق راى مؤمن ا ب آي

شود، و مانند اھل نرسيده كه دلشان در برابر ذكر خدا و آنچه به حق نازل كرده خاشع .»ھاشان قساوت يافت كتاب نباشند كه چون فترت طوالنى شد و مدتى گذشت دل

كند كه عبد القاھر بن طاھر به چھار واسطه از خالد بن صفار و او از سعد روايت مىول هللا ر رس رآن ب دتى ق ى) ص(م ازل م الوت ن لمانان ت ر مس رت ب د و آن حض ش

ى ود م ا رسول . فرم د ي ا گفتن ر قصه چه مى) ص(هللا ت د اگ ه اى مى ش 3آوردى؟ و آيه ن القصص «سوره يوسف نازل شد ك ك أحس ص علي ن نق الوت » نح دتى آن را ت و م

آوردى؟ آيه نازل شد كه شد اگر حديثى مى چه مى) ص(فرمود تا گفتند يا رسول هللا مىل أحسن الحديث « نز رآن ). 23زمر (» هللا ه ق ه توجه ب ار ب سعد گويد بدين گونه ھر ب

د خالد گويد بر اين حديث تتمه. كرد امرشان مى ه گفتن زوده شده ك ز اف ا رسول : اى ني يه مى) ص(هللا رى مى چ ر ذك د اگ د ش ازل ش ه ن وا أن «: آوردى؟ آي ذين آمن أن لل م ي أ ل

ك .به معنى قرآن است» ذكر هللا«ه در اينجا تخشع قلوبھم لذكر هللا

سوره مجادله

ا ي زوجھ ك ف قول التي تجادل ه ... (قد سمع هللا رحمن ). 1آي د ال ن عب د ب و سعد محم ابز را : كند كه گفت غازى با اسناد از عايشه روايت مى ه چي ه ھم زرگ است خدايى ك ب

. شنود مى

رد من برخى را مى صحبت مى) ص(موقعى كه خوله بنت ثعلبه با پيغمبر نيدم و ك ش

ى ى را نم نيدم برخ ى. ش كوه م وھرش ش ى او از ش رد و م ول هللا ك ا رس ت ي ) ص(گفه و از اال رفت نم ب جوانيم را به پاى او پوسانيدم و چندين شكم برايش زاييدم، حاال كه س

و » تو بر من مثل پشت مادرم حرام ھستى«گويد م مىا بچه آوردن افتاده ه ت دايا ب بار خ .چيزى نگذشت كه جبرئيل عليه السالم آيه باال را آورد. آورم از او شكايت مى

ناد از عايشه روايت مى ا اس ن حارث ب ر ابو بكر ب ه ب دا را ك ه گفت ستايش خ د ك كنزد. شنيدن ھمه صداھا احاطه دارد د و من ) ص(رسول هللا وقتى آن زن شكايتگر ن آم

د فھميدم چه مى در آن طرف اطاق بودم و درست نمى د . گوي ه آم ا آي ار آن «ام دا گفت خ .»كرد شنيد زن را كه با تو راجع به شوھرش بگو مگو مى

ابو منصور محمد بن محمد منصورى ). 4 -2آيه ... (الذين يظاھرون منكم من نسائھم ل سعيد بن بشير روايت مى با اسناد از ه نق يدند او ب كند كه از قتاده راجع به ظھار پرس

ود اھره نم ة مظ ت ثعلب ه بن ا زنش خويل ن صامت ب ه اوس ب ت ك ك گف ن مال از انس بادرم حرام ھستى: يعنى گفت( ر ) تو بر من مثل پشت م زد پيغمب ) ص(و زن شكايت ن

د در حقيقت حرف كسانى از شما كه با زنان خو«: آورد، آيه نازل شد د مظاھره نمايند زشت و نادرستى مى ا نمى ھمسران. گوين ادران آنھ ان. شوند شان م ا مادرانشان ھم ھ

كسانى كه با زنان خود مظاھره نمايند و سپس از آنچه ... اند ھستند كه ايشان را زاييدهرده گفته د و ھر كس ند... اى آزاد سازند اند برگردند بايد پيش از ھمآغوشى ب اشت باي

وا را د شصت بين پيش از ھمآغوشى دو ماه پياپى روزه بگيرد و ھر كس نتوانست بايرده: به اوس فرمود) ص(پيغمبر . »...اطعام كند دارم ب ود. اى آزاد ساز، گفت ن : فرم

ار . پس دو ماه پياپى روزه بگير ذا نخورم چشمم ت ه غ د ك گفت اگر يك روز اتفاق بيفتى. مسكين را اطعام كن پس شصت: فرمود. شود مى م كن درى كمك دارم مگر ق . گفت ن

م : راوى گويد ه را ھ ان بقي ا خداى مھرب رد ت انزده صاع خوراكى كمكش ك حضرت پبعضى معتقدند خودش نيز پانزده صاع داشت كه جمعا خوراك شصت . براى او رساند

.شود مسكين مىه زن اوس عبد الرحمن ابو حامد عدل با اسناد از يوسف بن عبد هللا سالم و او از خويل

د و روايت مى) برادر عبادة بن صامت(بن صامت ه آم ه خان ه روزى شوھرم ب د ك كنل پشت «: عصبانى شد و گفت. با من عتاب كرد و من جوابش را دادم ر من مث و ب ت

ام خواست» مادرم حرام ھستى د و از من ك انع . سپس از خانه بيرون رفت و باز آم م شدم زور آورد

ره شدم و ر او چي من ھم زور آوردم و آن طور كه زنى بر مرد ضعيفى چيره است ب

:گفتمم ھرگز، قسم به آنكه جان خويله در دست اوست دستت به من نمى ه حك دا ب ا خ رسد ت

ر . خويش ميان ما داورى فرمايد زد پيغمب ردم) ص(و شكايت ن ود. ب او شوھر و : فرمات . توست از خدا بترس و با او خوشرفتارى كن پسر عموى ه آي و ساعتى نگذشت ك

د 4 -1 ه آم ود. سوره مجادل رده: حضرت فرم د ب رو، و او باي زد شوھرت ب اى آزاد ن .سازد

رو و او : فرمود. اى ندارد كه آزاد سازد عرض كردم يا نبى هللا او برده نزد شوھرت برد اپى روزه بگي ردم. بايد دو ماه پي الخورده است روزه عرض ك ر س ى هللا او پي ا نب ي

.نتواندد ام كن ا رسول هللا . فرمود پس بايد شصت مسكين را اطع ردم ي زى ) ص(عرض ك چي

يم باشد، ما يك سنگ خرما معادل سى صاع كمكش مى: فرمود. ندارد كه اطعام كند . كنار خوبى كردى، بگو . دھم خويله گفت من ھم اين اندازه مى ود ك تصدق حضرت فرم

.كندوى ن النج وا ع ذين نھ ى ال ه ... ( أ لم تر إل ه ). 8آي ن آي د اي اس و مجاھ ن عب ه اب ه گفت ب

د و درباره يھود و منافقين نازل شده كه در جمع مؤمنان با ھم در گوشى حرف مى زدناره مى ا اش ه سوى آنھ م ب ا چش اه مى ب د و نگ د كردن ا. انداختن ان چون آن حرك ت مؤمن

ه نظر مى ديدند با خود مى مى د ب ه مأموريت گفتن ه ب ى ك ا برادران ا ي ان م د از نزديك آيا كشته شده جنگى رفته ا شكست خورده اند خبرى دارند كه مرده ي د ي ارى ان د و گرفت ان

ن در دل ده، و اي ر مى پيش آم دوھگين مى شان اث رد و ان اك مى ك دند و غمن ا ش د ت بودنه يافت و . آمدند سفر مى نزديكان و دوستانشان از ان ادام ود و منافق ار يھ و چون اين ك

به يھود و منافقان فرمود ) ص(بردند پيغمبر ) ص(تكرار شد مؤمنان شكوه نزد پيغمبر ه در . نزد مؤمنان در گوشى حرف نزنند د آي ار را كردن اما آنان بس نكرده باز ھمان ك

.تعريض اينان نازل شد و إذا جاؤك حيوك ه هللا ك ب م يحي ا ل ه ... (بم ا ). 8آي ن عمر خشاب ب د ب و بكر محم اب

ر كند كه عده اسناد از عايشه روايت مى زد پيغمب د ) ص(اى از يھود ن ده گفتن ام «آم السدا بكشدتان) يعنى مرگ(سام : من پاسخ دادم» عليك يا ابا القاسم اد و خ ! بر خود شما ب

دا فحش دادن و پاسخ فحش دادن را دوست عايشه: فرمود) ص(پيغمبر بس كن كه خدارد ا رسول هللا . ن تم ي ه مى) ص(گف ه چ دم ك ه نش ن متوج د مگر م ود. گوين ا : فرم آير مى نمى ه خودشان ب ه در جواب، آن را ب ه من چگون ى ك ردانم و مى بين ويم گ و «: گ .و آيه بدين مناسبت آمد» عليكم

ا رحمن ب د ال ن عب د ب ىابو سعيد محم اده روايت م ناد از قت زد اس ه يك يھودى ن د ك كند» السام عليك«: آمد و گفت) ص(پيغمبر ود. اصحاب جواب سالم دادن : حضرت فرم

آيا

د ر دانن ود. فھميديد چه گفت؟ عرض كردند خدا و رسولش بھت د، يھودى : فرم نفھميدي

يھودى پاسخ » السام عليكم«تو گفتى : دحضرت پرسي. بازش گرداندند. را باز گردانيده شما . داد آرى اب ب اه يكى از اھل كت ود ھر گ در اين موقع حضرت به اصحاب فرم

!گويى يعنى بر تو باد آنچه مى» و عليك«: سالم داد در جواب بگوييدحوا في المجالس فافسحو ھا الذين آمنوا إذا قيل لكم تفس لكم يا أي ).11آيه ... (ا يفسح هللا

نمود و معموال دور بدريون از مھاجر و انصار را اكرام مى) ص(پيغمبر : مقاتل گويدانيد و بر خود مى ه. نش ر روز جمع ه پيغمب ا تنگ ) ص(اى ك ود و ج در صفه نشسته ب

ده ود ع ر ب و پيغمب ا جل ر پ يدند و س تن نرس اى نشس ه ج دريون ب تا) ص(اى ب دند و ايسر ر پيغمب د و ) ص(منتظر بودند جاى باز شود اما كسى جا باز نكرد، و اين ب ران آم گ

ه سرپا ! اشخاصى از غير بدريون را به اسم خطاب كرد برخيز دريون ك داد ب ه تع ا ب تد و ران آم د گ د شده بودن ايستاده بودند جا باز شد و اين بر كسانى كه از جاى خود بلن

د مگر شما . ن ناراحتى تشخيص دادشا در چھره) ص(پيغمبر لمين گفتن ه مس افقين ب منار مى ه عدل رفت ردم ب ن كارش معتقد نيستيد كه رھبرتان بين م دا اي ه خ د؟ ب ى (كن يعن

بنشينند و ) ص(اى كه جايى گرفته بودند و دوست داشتند نزديك پيغمبر برخيزاندن عدهد ده بودن ر آم ه دي انى ك ردن كس ود) جانشين ك ه نب د. عادالن ازل ش ه ن ان «: آي اى مؤمن

د، و وقتى به شما گفته مى شود در مجالس جا باز كنيد، بكنيد تا خدا شما را گشايش دھان را و دانش دا مؤمن ا خ د ت د، برخيزي يافتگان را چون به شما گفته شود از جا برخيزي

.»چند مرتبه باال ببرداجيتم الر وا إذا ن ذين آمن ا ال ھ ا أي ول ي ه ... (س ه ). 12آي ن آي ان اي ن حي ل ب ه مقات ه گفت ب

ا حضرت گفت مى) ص(درباره توانگران نازل شد كه نزد پيغمبر اد ب د و زي و آمدن وگى ى م ران را م اى فقي ت و ج د و نوب د كردن ر . گرفتن ا پيغمب اد ) ص(ت ويى و زي از پرگ

ه صدق نشستن يش از نجوا شان ناراحت شد و خداى تعالى آيه باال را در امر ب ه دادن پد . كردن با پيغمبر، فرو فرستاد فقرا چيزى نداشتند كه بدھند توانگران نيز بخل ورزيدن

ر د) ص(و اين حكم بر اصحاب پيغمب ازل گردي ه در رخصت ن ه آي ا تتم د ت : سخت آمر « ا پيغمب ون ب ان چ ان صدقه) ص(اى مؤمن يش از نجوات د پ تيد بكني وى خواس اى نج

.»چيزى نداشتيد خدا آمرزنده و مھربان استو اگر ... بدھيد وده ه: على بن ابى طالب فرم د از من آي يش از من و بع ه كسى پ رآن ھست ك اى در ق

و ھر گاه با) به ده درھم فروختم(دينارى داشتم -كه ھمين آيه است -بدان عمل نكرده

م ب كردم درھمى صدقه مى نجوى مى) ص(پيغمبر ام شد و آن حك ه بعدى دادم تا تم ا آي

د يديد«: نسخ گردي د ترس ان صدقاتى بدھي يش از نجوات ه پ ا از اينك ل !آي ه عم ال ك ؟ حدا و ع خ د و مطي ات بپردازي د و زك ا داري از برپ س نم رد، پ ان ك دا عفوت د و خ نكردي

).13مجادله (» كنيد آگاه است رسولش باشيد كه خدا به آنچه مى عليھم أ لم تر إلى الذين تولوا سوره 18 -14آيات ). 18 -14آيه ... (قوما غضب هللا

ر ا پيغمب ه ب د ك ازل ش افق ن ل من ن نبت د هللا ب اره عب ل و سدى درب ه مقات ه گفت ه ب مجادلر را براى يھود مى) ص(نشست و خبر پيغمبر مى) ص( ه ) ص(برد تا روزى پيغمب ك

شود با دلى پر مدعا مردى بر شما وارد مىدر يكى از حجرات خويش بود فرمود اآلن ل . نگرد و سركشى و ستمگرى، و با چشمى شيطانى مى ن نبت د هللا ب ع عب ن موق در اي

دا چرا تو و يارانت مرا دشنام مى: حضرت پرسيد. كبود چشم وارد شد ه خ دھيد؟ وى ب رفت و عبد هللا . اى كرده: فرمود) ص(پيغمبر . سوگند خورد كه آن كار را نكرده است

رده ار را نك ه آن ك د يارانش را آورد و به خدا سوگند خوردند ك د . ان ه آم دى «آي ا ندي آيه از ايشان، و تند ن ه از شما ھس ا ن د، آنھ دا دوستى دارن ا مغضوبان خ ه ب كسانى را ك

.»...كنند سوگند دروغ ياد مىاس روايت م ن عب ناد از اب ا اس ر ىمحمد بن ابراھيم بن محمد بن يحيى ب ه پيغمب د ك كن

ده) ص( ود و ع د در يكى از حجراتش نشسته ب زدش بودن لمانان ن ايه -اى از مس ه س كا چشمى شيطانى فرمود به زودى شخصى پيش ما مى -گرفت آنان را فرا نمى ه ب د ك آي

ود چشم از راه . نگرد چون نزد شما رسيد با او حرف نزنيد مى در اين موقع مردى كب .رسيد

و و فالنكس و فالنكس: را صدا كرد و فرموداو ) ص(پيغمبر ن را اسم -چرا ت د ت چند مرا دشنام مى -برد دھيد؟ آن مرد رفت و آن اشخاص را آورد، ھمگى سوگند خوردن

ه«نازل شد كه 18آيه . و معذرت خواستند) اند كه دشنام نداده( دا ھم شان روزى كه خراى شما قسم را زنده و محشور سازد براى او نيز سوگند ياد خوا ه ب ھند كرد ھمچنانك

ه خورند، و مى مى د پندارند اعتبارى دارند و بر چيزى دست يافت ان . ان ه آن د ك ھال بداني .حاكم نيز در صحيح خويش اين روايت را آورده است. »خود دروغگويانند

ون من حا و اليوم اآلخر يواد وله ال تجد قوما يؤمنون با و رس ه ... (د هللا ن ). 22آي ابر -پدر ابو بكر -اند كه ابو قحافه آورده: جريح گويد نام داد) ص(پيغمب و بكر . را دش اب

.حكايت كرد) ص(ضربه شديدى به او زد چنانكه در غلتيد، و سپس ماجرا با پيغمبر و بكر گفت: پرسيد) ص(پيغمبر ا او را زدى؟ اب ى، و اگر ش: آي ود بل تم ب مشير دم دس

حتما

ه «آيه نازل شد . كشتمش مى جماعت مؤمنان به خدا و روز واپسين را دوستار كسى ك

.»...با خدا و رسول گستاخى ورزد، نيابى درش را در جنگ احد ه پ ازل شد ك ده جراح ن و عبي اره اب به گفته ابن مسعود آيه درب

ر و بك اره اب ت، و درب د و از كش ارزه خوان ه مب در ب گ ب ه پسرش را در جن است كيا ابا بكر وجود : فرمود) ص(پيغمبر . درخواست كه در صف اول باشد) ص(پيغمبر

دانى كه تو به منزله چشم و و زندگيت را براى بھره رساندن به ما حفظ كن، مگر نمىاحد كشت، و گوش منى؟ و درباره مصعب بن عمير كه برادرش عبيد بن عمير را در

در كشت ى . درباره عمر كه داييش عاص بن ھشام بن مغيره را در ب اره عل ز درب و نيتند و ) ع( در كش ه را در ب ن عتب د ب ه و ولي ن ربيع يبة ب و حمزه كه عتبة بن ربيعه و ش

...«اشاره آيه به ھمين است .»شان باشند ھر چند پدران يا پسران يا برادران يا ھمطايفه

حشر سوره

اب ل الكت ن أھ روا م ذين كف رج ال ذي أخ و ال ه ... (ھ ه ). 2آي ن آي ران، اي ه مفس ه گفت بر . درباره بنى نضير نازل شد ه چون پيغمب ود ك ن ب اجرت ) ص(قضيه اي ه مھ ه مدين ب

ر د و پيغمب ه حضرت نجنگن ذيرفت) ص(كرد بنى نضير توافق كردند له يا علي ز پ . نيبر مشركين، بنى نضير با خود گفتند به خدا ) ص(جنگ بدر و پيروزى پيغمبر پس از

رچمش واژگون اين ھمان پيام آور موعود است كه در تورات صفتش را يافته ه پ م ك ايى ود نم ا . ش رده ب د ك ى نضير نقض عھ لمين، بن د و شكست مس ا پس از جنگ اح ام

ر) ص(پيغمبر د و پيغمب رد ) ص( و مسلمين ابراز خصومت كردن ان را محاصره ك آن .تا بر كوچيدن بنى نضير از مدينه توافق به عمل آمد

ابو محمد حسن بن محمد فارسى با اسناد از كعب بن مالك و او از يك صحابى روايت ه مى كند كه كفار قريش پس از جنگ بدر به يھود نامه نوشتند كه شما سلحشوريد و قلع

انع يا ما بر شما مى داريد يا بايد با طرف ما بجنگيد و زى م تازيم و در آن صورت چير پيمانشكنى و . تان نخواھد شد تعرض به نواميس زنان ى نضير ب يد بن ه رس وقتى نام

ا سى ) ص(خيانت ھمدست شده به پيغمبر ا ب ر از اصحابت و م پيام دادند تو با سى نف تن از احبار

اگر احبار تصديق . كنيم تا سخنان ترا بشنوند راه مالقات مىآييم و در وسط بيرون مى

ى ان م و ايم ه ت ا ھمگى ب د م ان آوردن د و ايم م كردن ر . آوري ن از ) ص(پيغمب ا سى ت بان . اصحاب به ديدار سى تن احبار رفتند يدند، يكى از يھودي اده رس ين گش ه زم وقتى ب

ت ين سى: گف ه ب الى ك ت در ح د ياف ر او دست خواھي ه ب ك چگون ر ي ه ھ ن است ك ته . حاضرند پيش مرگش شوند يد در حالى ك ه توافق خواھيم رس پيام دادند كه چگونه ب

ريم ويش را . شصت نف اى خ ن از علم ه ت م س ا ھ ا و م ن از اصحابت بي ه ت ا س و ب تلمان مى مى م مس ا ھ د م ان آوردن ا ايم م اگر آنھ ر . شويم آوري ن از ) ص(پيغمب ا سه ت ب

ن و رفت و سه ت ر اصحاب جل ل پيغمب ه خنجر بسته قصد قت ز ك ود ني را ) ص(از يھدر اين ميان يكى از زنان نيك انديش يھود به يكى از انصار . داشتند از آن سوى آمدند

رادر ه ب ر داد) رضاعى(ك ه را خب تاد و توطئ ام فرس ود پي ه . اش ب رد انصارى ب آن م .رسانده موضوع را گفت) ص(سرعت خود را به پيغمبر

از راه باز گشت و فرداى آن روز افواجى به محاصره آنان گسيل داشت ) ص(پيغمبر ه ه شرط آنك دند ب دام(و جنگ در گرفت تا يھود راضى به كوچيدن از مدينه ش ) ھر ك

د بار يك شتر اثاثه ببرند و سالح ل دھن ه. ھا را كال تحوي ان خان ه دست و آن ھاشان را بدھ كردند كه حتى االمكان چوب خويش خراب مى ات . ا را ھمراه ببرن سوره 6 -1و آي

.حشر بدين مناسبت نازل گرديدان ) ص(وقتى پيغمبر ). 5آيه ... (ما قطعتم من لينة رد و آن ى نضير را محاصره ك بن

ه) ص(ھا متحصن شدند، پيغمبر در قلعه ان در قلع رد و آن ا بنى نضير را محاصره ك ھدا . و سوزاندن نخلستانشان را داد دستور قطع) ص(متحصن شدند، پيغمبر دشمنان خ

ردن ين ب ا قطع نخل و از ب ه دعوى اصالح دارى آي و ك د ت به فرياد آمده گفتند يا محمازل شده است؟ ين ن اد در زم درخت بارور جزء اصالح است؟ و آيا بر تو دستور فس

اد اين سخن بر حضرت گران آمد و مسلمين نيز دو دل شدند و ترسيدند كه كارشان فسيم برخى گفتند اين نخل. باشد ه . ھاى غنيمتى را قطع نكنيم و برخى گفتند بايد قطع كن آي

ق امر دن طب ا نبري دن ي ه بري د ك ازل گردي باال در تصويب و روا داشت عمل ايشان ن .خدا بوده است

ه رسول هللا ابو عبد هللا محمد بن ابراھيم داركى با اسناد از ابن عمر روايت مى د ك كنل) ص( ش زد و نخ ى نضير را آت تان بن ه نخلس ود و آي ع فرم ويره را قط اى وادى ب ھ

.اند مسلم و بخارى نيز اين روايت را آورده. بدين مناسبت نازل گرديدنخلستان ) ص(ابو بكر بن حارث با اسناد از ابن عمر روايت كرده است كه رسول هللا

دين مناسبت بنى نضير را قطع ويره را آتش زد و حسان ب ان وادى ب ود و درخت فرم :سرود

د 5و آيه . »حريق بالبويرة مستطير« ز . سوره حشر بدين مناسبت نازل گردي لم ني مس .اين روايت را آورده است

) ص(كند كه يك يھودى نزد پيغمبر ابو بكر بن حارث با اسناد از ابن عباس روايت مىاز مى من بر مى: آمد و گفت تم خيزم و به نم ود. ايس از : حضرت فرم دا نم دير خ ه تق ب

:يھودى گفت. نشينى به تقدير خدا مى: حضرت فرمود. نشينم مى: گفت. خوانى مىنم خيزم و اين درخت را قطع مى برمى ود. ك ه آن را : حضرت فرم دا است ك دير خ تق

راھيم يا: در اين موقع جبرئيل عليه السالم فرود آمد و گفت. قطع كنى محمد به شيوه ابه «: و آيه نازل شد. با قوم خود حجت آوردى تيد ب ا واگذاش ر پ ا ب د ي ھر درختى بريدي

.»رسوا شوند] يھود -[اذن خدا بود تا فاسقان بلھم ار و اإليمان من ق ؤا الد ه ... (و الذين تبو ن اصم ). 9آي د ب ان از يزي ن برق ر ب جعف

ى ت م ر ك رواي ه انصار از پيغمب د ك ار ) ص(ن اجر و انص ين مھ ين را ب تند زم خواسد و آنھا از اين پس ھزينه: فرمود) ص(پيغمبر . مساوى تقسيم نمايد اى براى شما ندارند . باشد ھاى شما از آن خود شما مى كنيد و زمين ميوه را تقسيم مى انصار رضايت دادن :و آيه نازل شد

اجران را دوست ) مدينه -(ن در اين خانه كسانى كه پيش از مھاجرا« د مھ ساكن بودن .»دارند و بر آنچه به اينان داده شد طمعى ندارند مى

ى ة و يؤثرون عل م خصاص ان بھ و ك ھم و ل ه ... (أنفس ر ). 9آي ن جعف د ب ن احم سعد بر مؤذن با اسناد از ابو ھريره روايت مى ه پيغمب د ك ه يكى ا) ص(كن ز اھل صفه را ب

رد و از زن پرسيد ه ب ه خان ه : مردى انصارى سپرد و انصارى او را ب زى در خان چيھا را به خواب بينداز، بچه: مرد گفت. ھا ھيچ نيست جز خوراكى بچه: داريم؟ زن گفت

رد ار را ك ان ك . وقتى خوابشان برد غذا را بيار، سپس چراغ را خاموش كن و زن ھم .ير شدمھمان غذا خورد و س

ر زد پيغمب انش ن ود) ص(صبح، انصارى و مھم ه انصارى فرم د و حضرت ب : آمدنه د ك ازل ش ه ن د، و آي گفت آمدن ه ش ما ب ردار ش مانيان از ك ود «آس ر خ ران را ب ديگ

.»دھند ھر چند خود نياز داشته باشند ترجيح مىه يكى از ك ابو عبد هللا بن اسحاق مزكى با اسناد از عبد هللا بن عمر روايت مى ه ب د ك ن

ا خود گفت) ص(اصحاب پيغمبر د ب ه كردن لمان و : كله گوسفندى ھدي رادر مس الن ب فه اج عائل ين اش محت ه ھم تاد، و ب انواده فرس راى آن خ ه را ب تند و آن كل ا ھس ر از م ت

...ترتيب

ب دين مناس ه ب ت تا ھفت خانواده، و آخر كله گوسفند به خانواده اول عودت داده شد و آي

.نازل گرديد

سوره ممتحنه

اء كم أولي دو ي و ع دو ذوا ع خ وا ال تت ذين آمن ا ال ھ ا أي ه ... (ي ى از ). 1آي ه جمع ه گفت بز سابق . مفسران اين آيه درباره حاطب بن ابى بلتعه نازل شد ه ساره كني بدين شرح ك

اف از د من ن عب ر ابو عمر بن صھيب بن ھشام ب زد پيغمب ه ن ه مدين ه ب د و ) ص(مك آماى؟ اسالم آورده: حضرت از او پرسيد. در حال بسيج براى فتح مكه بود) ص(پيغمبر ان : اى؟ گفت پرسيد براى چه آمده) ص(نه، پيغمبر : گفت ه و ارباب دان و طايف شما خان

.من ھستيدزى عطا ك سخت تنگدست و نيازمندم، آمده انيد و چي را بپوش ه م دام ك ر . ني ) ص(پيغمب

ه نرفتى ان مك ود(پرسيد چرا سراغ جوان ده ب ده و نوازن د از ). و ساره خوانن گفت بعرده ارى رجوع نك ر . جنگ بدر كسى به من ك د المطلب اشاره ) ص(پيغمب ى عب ه بن ب

د ا دھن اس و مركوب و عطاي ه . كرد كه ساره را لب ى بلتع ن اب ن فاصله حاطب ب در ايا ه، ده دين هنزد ساره رفت ا نام دين مضمون رش داد ب اند ب ه برس ه اھل مك ه ب از «اى ك

:حاطب به اھل مكهول هللا يد) ص(رس لح باش ما را دارد مواظب و مس د ش رون . »قص ه بي اره از مدين س

اخت ر س ا خب ار حاطب ب ده حضرت را از ك رود آم الم ف ه الس ل علي ت و جبرئي . رفداد و ع) ع(، على )ص(پيغمبر ر و مق ود و طلحه و زبي أمور نم د را م و مرث ار و اب م

ه ا نام ت ب د ياف افرى را خواھي ا زن مس د در آنج اخ بروي ه خ ه روض ه ب راى ك اى بد. مشركين ى . نامه را بگيريد و زن را رھا كنيد و اگر نامه را نداد گردنش را بزني عل

ر ه پيغمب ى ك يدند) ص(و ھمراھان سواره راھى شده در محل ه آن زن رس ود ب ه ب . گفته: گفتند ه نام دارد نامه كجاست؟ قسم خورد ك راه ن ه. اى ھم زى اثاث تند و چي اش را جس

ى . نيافتند و خواستند برگردند ا دروغ مى) ع(عل ه م دا ن ه خ ود ب ر فرم ه پيغمب وييم ن گيده و گفت. دروغ گفته است) ص( دا : شمشير كش ه خ ه ب ار و گر ن رون بي ه را بي نام

ان . زنم كنم و گردنت را مى قربانيت مى ه مي ه را ك د نام آن زن وقتى قضيه را جدى ديرد زد . گيسوانش پنھان كرده بود بيرون آورد و تسليم ك ه را ن د و نام ا كردن وى را رھ

حاطب را احضار كرده پرسيد اين نامه) ص(آوردند و پيغمبر ) ص(پيغمبر

ار را : بلى، فرمود: شناسى؟ گفت را مى ن ك ا رسول هللا : كردى؟ گفتچرا اي ) ص(ي

و پيوسته از آن وقت كه مسلمان و نيكخواه تو شده ه ت ر و خيانت ام و ب ه كف دا ن ه خ ام بو ليكن ھر يك از مھاجرين در مكه كسى دارند كه از . ام و نه دوستار مشركانم ورزيده

وده ه غريب ب ه در مك انواده خاندانش دفاع كند، جز من ك ان ا ام و خ يشان بى ام در ميين : دفاع است بر جان ايشان ترسيدم با خود گفتم نم و يق ان ثابت ك ر گردن مكي حقى ب

راى ودى ب ن س ه م رد و از نام د ك ا وارد خواھ ر آنھ ذاب و شكست ب دا ع ه خ دارم ك .ايشان نخواھد بود

ع . حرف او را پذيرفته معذورش داشت و آيه باال نازل گرديد) ص(پيغمبر در اين موقزنم) ص(يا رسول هللا : سته گفتعمر برخا افق را ب ن من ده گردن اي حضرت . اجازه ب

.اى عمر تو چه دانى بسا كه خدا بر بدريون ھمه خطاھا را بخشوده باشد: فرمودى روايت مى ناد از عل ا اس د ب ه رسول هللا ابو بكر احمد بن حسن بن محم د ك ) ص(كن

د در روضه خاخ زن مسافرى است برو: من و زبير و مقداد را اعزام كرد و فرمود يه ما رفتيم و به آن زن گفتيم نامه را بيرون مى. اى ھمراه دارد كه نامه آرى يا بايد برھنر ! شوى زد پيغمب رون آورد، و آن را ن وانش بي ه را از گيس م) ص(نام ه. آوردي اى نام

ده ه ع اب ب ود از حاطب خط ر ب اتى از پيغمب اوى اطالع ركان ح حضرت . اى از مشا رسول هللا : طاب به حاطب فرمودخ در داورى ) ص(اين چيست؟ حاطب پاسخ داد ي

ه ريش بيگان ان ق ن مي ا م ل مفرم ن تعجي ر م ه . ام ب تند ھم و ھس ا ت ه ب اجرين ك ن مھ اياوند . كنند خويشانى دارند كه وابستگانشان را در مكه حمايت مى ه خويش ا من در مك ام

انواده(حق قريش كرده باشم از اين جھت خواستم يك خوبى در . ندارم ا مراعات خ ام ترسول هللا . ام و به خدا از لحاظ شك در دينم يا موافقت كفار اين كار را نكرده) را بكنند

.گويد او راست مى: فرمود) ص(حضرت فرمود اى عمر ! بگذار گردن اين منافق را بزنم) ص(عمر گفت يا رسول هللا

دانى، بسا كه خدا ھمه خطاھا را بر بدريون بخشوده اين از مجاھدان بدر است، تو چهن قضيه دارد ه اي ورد بحث اشاره ب ه م ن روايت را . باشد و آي ز اي لم ني بخارى و مس

.اند آوردهه ذين مع ه ... (قد كانت لكم أسوة حسنة في إبراھيم و ال الى ). 4آي ه خداى تع ن آي در اي

گويد شما بايد با روش دشمنانه ابراھيم و انبياء و اولياء با كافران مىخطاب به مؤمنان د ان تأسى كني ان . خويشاوندانش اوندان مشركش ا خويش ان ب ه مؤمن ن آي زول اي پس از ن

ان دشمن شده ابراز عداوت و بيزارى مى اطنى مؤمن دوه ب د از شدت ان د و خداون كردنه از 7از آن جھت مطلع شده آي ين سوره را ن هھم ود ك ين شما و «: ل فرم دا ب ايد خ ش

كسانى كه

د و . و چنين شد» دشمن داريد مودت پديد آرد ان آوردن ى بسيارى از مشركان ايم يعن

ديگر . دوست و ياور و برادر مومنان گرديدند رده از ھم رار ك د برق و با ھم رفت و آملمانان نيز با ام حبيبه) ص(زن گرفتند و پيغمبر دختر ابو سفيان ازدواج كرد و دل مس

.»1«شود با ابو سفيان نرم شد و خود او نيز گفته بود چنين خواستگارى رد نمىه ابو صالح منصور بن عبد الوھاب بزاز با اسناد از عبد هللا بن زبير روايت مى د ك كن

د و به ديدن دخترش اسماء بنت) زن سابق ابو بكر(قتيله دختر عبد العزى ى بكر آم ابود ر و روغن آورده ب مار و پني ه سوس دايايى از جمل ه . ھ ذيرفت و ب دايا را نپ ماء ھ اس

ر ه از پيغمب يله عايش ه وس داد و ب ش ن ه راھ رد) ص(خان ف ك ب تكلي رت . كس حضده«: فرمود ا شما نجنگي ن ب ه در دي ا كسانى ك د و از خدا شما را از نيكى و عدالت ب انه ان ن خان ان بيرونت دهھات د، نھى نمى ران د ان ه راه داد و » كن ه خان ادرش را ب ماء م و اس .ھايش را پذيرفت ھديه

.ابو عبد هللا حاكم نيز در صحيح خويش اين روايت را آورده استانھن م بإيم أعل امتحنوھن هللا اجرات ف ات مھ ھا الذين آمنوا إذا جاءكم المؤمن ه ... ( يا أي آي

10.( ر ا پيغمب ه ھر يك از اھل ) ص(ابن عباس گويد مشركان ب د ك ه توافق كردن در حديبي

ا اگر كسى از ) ص(برود، پيغمبر ) ص(مكه نزد پيغمبر د ام از گردان ه ب ه مك او را بتند و مسلمين به مكه باز گشت مشركان او را پس نمى د نوش رار عھ ن ق ر اي د و ب دھن

ه بعد از. مھر كردند بيعه اسلمى بنت الحرث در حديبي ام س ه ن نوشتن صلحنامه زنى بد زن . پناه جست) ص(به پيغمبر ا محم ده گفت ي الش آم ه دنب ود ب افر ب ه ك شوھرش ك

اى ھر كس از ما نزد تو آيد باز پس دھى و ھنوز مركب مرا باز گردان كه شرط كردهه نانى كه ايمان آوردهاى مؤمنان وقتى ز«آيه نازل شد . صلحنامه خشك نشده است اند ب

اگر آنان را مؤمن تشخيص داديد آنان را ... سوى شما مھاجرت كردند امتحانشان كنيد افر حالل نيست، و خرجى را به كفار بر مگردانيد كه ادامه زندگى آنان با شوھران ك

ر شما نيست،. اند بپردازيد كه كرده اھى ب ه از آن پس اگر با آن زنان ازدواج كنيد گن به . شرط اينكه مھرشان را بدھيد يد و خرجى ك افر مباش ان ك دن زن از گردان د ب و در بن

ايد بطلبيد، و مردان كافر نيز خرجى كرده

__________________________________________________ ر اش ام حبيبه است نخست زن عبيد هللا بن حجش پسرعمه رمله دختر ابو سفيان كه كينه). 1( پيغمبتند) ص( ه حبشه ھس د هللا . بود و زن و شوھر ھر دو مسلمان بودند و جزء مھاجران ب در حبشه عبي

ر رد و پيغمب يح م ت مس ر ديان د و ب يحى ش ه ) ص(مس ه در حبش ود از ام حبيب ه ب ه در مدين كرد) ص(خواستگارى نمود و نجاشى به وكالت پيغمبر د ك راى حضرت عق فيان . ام حبيبه را ب و س اب

:قتى در مكه خبر را شنيد با رضايت گفتو .م -.»الفحل ال يقرع انفه«

.»...كند اين حكم خداست كه بين شما داورى مى. اند بطلبند كه كردهتم حسن بن محمد فارسى با اسناد از زھرى روايت مى ر رف ن زبي زد عروة ب ه ن د ك كن

ورد مشغول نامه نوشتن در جواب ابن ه م اره آي ھند نديم وليد بن عبد الملك بود كه دربود رده ب ين نوشت. بحث سؤال ك ه مصالحه ) ص(رسول هللا «: چن ريش در حديبي ا ق ب

ر زد پيغمب ى و سرپرستش ن دون اذن ول د ) ص(كرد بر اينكه ھر يك از مشركان ب بيايانى ى زن ا وقت ود ام ده ش از گردان ه(ب وى پي) مؤمن ه س ركان ب ين مش ر از ب ) ص(غمب

وم وده شود و معل ه ايمانشان آزم انى ك از پس دادن زن ھجرت كردند خداى تعالى از بده ن گردد تنھا به شوق اسالم آم رر شد صداق اي دا مق م خ ق حك ود و طب ع فرم د، من ان

انى ز صداق زن زنان كه ديگر نزد شوھر نيستند مسترد گردد به شرط آنكه مشركان نيزنان را نگھداشته ) در مدت صلح) (ص(دارند و رسول هللا اند مسترد را كه باز داشته .»گردانيد مردان را باز مى

عليھم ھا الذين آمنوا ال تتولوا قوما غضب هللا ده). 13آيه ... (يا أي اره ع ه درب اى اين آيان مى از مسلمانان فقير نازل شد كه از مسلمانان براى يھوديان خبر كشى كردند و با آن

وه ه از مي د ھاى پيوسته بودند براى آنك تفاده كنن الى نھى. شان اس ود خداى تع : شان فرمان آورده« ه ايم انى ك رار داده، دوست اى كس ورد غضب ق دا م ه خ د، گروھى را ك اي

.»مگيريد

سوره صف

ي األرض و ھ ا ف ماوات و م ما في الس ح يم سب ز الحك ه ... (و العزي ن ). 1آي د ب محمن سالم روايت مى د هللا ب ناد از عب ده احمد بن محمد بن جعفر با اس ا ع ه ب د ك اى از كن

ى را دوست نشسته بوديم گفتيم كاش مى) ص(اصحاب پيغمبر دا چه عمل تيم خ ر دانس تى ى م ار را م ان ك رديم دارد، و ھم ه . ك ازل ش 4 -1آي وره ن ن س اد و اي دا جھ ه خ د ك

.رزمندگى را دوست داردھا الذين آمنوا لم تقولون ما ال تفعلون ه ... (يا أي د ). 2آي لمين گفتن ه مفسران، مس ه گفت ب

ى را دوست دا چه عمل راى آن صرف مى اگر بدانيم خ ال ب ر دارد جان و م رديم و ت كن آزمون ترين اعمال ج خداى تعالى خبر داد كه محبوب ر اي ھاد است و جمعى در براب

.كنيد گوييد كارى را كه نمى پشت كردند و برگرديدند، اين آيه نازل شد كه چرا مى

سوره جمعه

وا إليھا ناد از ). 11آيه ... (و إذا رأوا تجارة أو لھوا انفض ا اس استاد ابو طاھر زيادى به خطبه جمعه مى) ص(كند كه روزى پيغمبر بن عبد الرحمن روايت مى جابر د ك خوان

ر د اال دوازده نف زاران رفتن از گ ه نم يد و ھم اروانى از راه رس ه . ك د ك ازل ش ه ن آيچون تجارت يا سرگرمى ببينند بدان روى نھند و ترا سر پا ترك كرده پراكنده شوند، «

.بخارى نيز اين روايت را آورده است .»...گو آنچه نزد خدا است بھتر است كند كه براى نماز جمعه محمد بن ابراھيم مزكى با اسناد از جابر بن عبد هللا روايت مى

ر دمت پيغمب ه ) ص(در خ ن ھم ز دوازده ت يد و ج ار رس اروان خوارب ك ك وديم ي بن رواي. حاضران بيرون رفتند، و آيه مورد بحث نازل گرديد ز اي لم ني ت بخارى و مس

ه . اند را آورده به گفته مفسران، اھل مدينه دچار گرسنگى و قحط و گرانى بودند تا دحير . زدند كلبى از تجارت شام باز آمد و براى اعالن ورود او طبل مى در آن موقع پيغمب

بيرون رفتند اال دوازده ) به صداى طبل(ھمگى از مسجد . خواند خطبه جمعه مى) ص(ر و بك -نف ه اب راز آن جمل ر -ر و عم د و پيغمب ازل گردي بت ن دين مناس ه ب ) ص(و آي

ر : فرمود ن وادى پ سوگند به آنكه جان محمد در دست اوست اگر شما ھم رفته بوديد اي .شد آتش مى

سوره منافقين

افقون اءك المن ه ... (إذا ج م ). 8 -1آي ن ارق د ب ناد از زي ا اس دان ب ن عب رحمن ب د ال عباى از اعراب نيز بودند بوديم و عده) ص(اى ھمراه پيغمبر كه در غزوه كند روايت مىر آن اعراب از ما جلو زدند و يكى. جستيم و آب مى شان حوض را پر كرده سرپوش ب

يد . نھاد تا يارانش برسند ه سمت آب كش ام شترش را ب يد و زم مردى انصارى در رسر يد و س ر كش وبى ب د و چ انع ش ى م د، اعراب ه بنوش تك رد . انصارى را شكس آن م

بود شكايت نزد وى برد و ماجرا -رئيس منافقين -انصارى كه از ياران عبد هللا بن ابى .حكايت كرد

انفاق نكنيد تا اعراب از) ص(عبد هللا خشمگين شد و گفت چيزى به ھمراھان پيغمبر

وند ده ش ت. دورش پراكن ارانش گف ه ي پس ب وىوق: س تيم ق ه برگش ه مدين ى ب ران، ت ت

د. تران را بيرون كنند ضعيف م گوي ن ارق ودم: زيد ب ويم در آن غزوه ب راه عم . من ھمر دادم) ص(اين سخنان را شنيدم و به رسول هللا اد . خب ذيب ] و ظاھرا[راه افت را تك م

.نمودر : عمويم به من گفت د پيغمب د آين لمانان و ب ذيب مس ع ) ص(دوست نداشتم مورد تك واق

ده است ه كسى نش ان غمگين شدم ك ر . شده باشم، و من چن ار پيغمب ه وقتى كن ا اينك تره راه مى) ص( رد و در چھ وازش ك ام پيموديم حضرت به من نزديك شد و گوشم را ن

ه من داده. تبسم فرمود ا را ب ويى دني ه گ ادمان شدم ك ان ش ر چن ردا پيغمب د و صبح ف ان .قين را بر ما قرائت فرمودھشت آيه اول سوره مناف) ص(

و ياران بر آبى ) ص(به گفته مفسران و سيره نويسان، در غزوه بنى مصطلق، پيغمبر د و آبكش رود آمدن ام مريسيع ف د به ن راى آوردن آب رفتن ا ب ن . ھ اه ب ه جھج از آن جمل

ى ا سنان جھن ر سر آب ب ى عوف از (سعيد غفارى اجير و جلودار عمر ب ان بن ھمپيمو ! جھنى فرياد كرد يا معشر االنصار. خورد پيدا كرد و زد و خورد كردندبر) خزرج

يد! غفارى داد زد يا معشر المھاجرين ر سر آب رس . در اين ميان عبد هللا بن ابى نيز ب :اما پسرش گفت

ر : واى بر تو چه شده است؟ پاسخ داد: عقب بايست عبد هللا گفت ا پيغمب اجازه ) ص(تع است و چه گذارم آب ندھد نمى بردارى، و امروز خواھى فھميد چه كسى قوى و مني

ر ) ص(كسى خوار و ضعيف؟ عبد هللا از رفتار پسر خود به پيغمبر شكوه برد و پيغمبرود) ص( ار آب ب ه كن ز ب د هللا ني ده عب ه راه ب د هللا . به پسر عبد هللا پيام داد ك پسر عب

ار آب رفت ر مىامر فرموده كنا) ص(حاال كه پيغمبر : گفت پس . روم و عبد هللا به كنر . از نزول آيات دروغگويى عبد هللا ثابت شد زد پيغمب اب ن ا حب ا اب د ي دو گفتن ) ص(ب

د ه در . برو، باشد كه از خدا براى تو طلب آمرزش كن د ك د و روى برگردان سر پيچانالوا ي «آيه اشاره به اين مطلب نيز شده است م تع ل لھ وا إذا قي و ل ول هللا م رس تغفر لك س

.»رؤسھم

سوره تغابن

م ا لك ھا الذين آمنوا إن من أزواجكم و أوالدكم عدو ه ... (يا أي د). 14آي اس گوي ن عب : ابد، زن و ف آورد و مى شخصى اسالم مى) افتاد كه اتفاق مى( دش خواست ھجرت كن رزن

مانع شده

ا مكن مى ز رھ ه . گفتند ترا به خدا نرو و خاندانت را بى سرپرست و بى چي برخى ب

د و ھجرت نمى رقت آمده در مكه مى د ماندن د. كردن ه آم ان برخى زن و «: آي اى مؤمن .»...فرزندان در واقع دشمن شما ھستند، از ايشان بر حذر باشيد

اد اتفاق مى(كند عبد هللا شيبانى با اسناد از اسماعيل بن ابى خالد روايت مى احمد بن افتن . كردند شد و زن و فرزند نكوھشش مى شخصى مسلمان مى) كه ه اي ه ب قسمت اول آي

اس روايت مى. مناسبت نازل شده است د عكرمه از ابن عب ه زن و فرزن د كسانى ك كناجرت مانع ھجرتشان مى دند پس از مھ ن ش در در دي ه ديگران چه ق ، و مالحظه اينكاند، خواستند خانواده خود را مجازات نمايند، قسمت اخير آيه بدين پيش رفته و دانا شده

ه ازل شد ك ان «مناسبت ن ده و مھرب ز آمرزن دا ني د، خ يد و در گذري ا را ببخش اگر آنھ .»است

سوره طالق

ت ي إذا طلق ب ا الن ھ ا أي تھن ي د وھن لع اء فطلق ه ... (م النس ك ). 1آي ن مال س ب اده از ان قتحفصه را طالق داد و پس از نزول اين آيه به حضرت ) ص(كند كه پيغمبر روايت مى

زار است و اھل بھشت است چون از گ ه روزه دار و نم د ك د وى را برگردان ه ش گفت .اند زنان تو بھشتى

باره عبد هللا بن عمر نازل شد كه زنش را در حال حيض طالق داده سدى گويد آيه درار ديگر حائض . فرمود رجوع كن و نگھش دار تا پاك شود) ص(پيغمبر . بود و يك ب

رده باشى، و . گردد و پاك شود ه نزديكى ك يش از آنك آنگاه اگر خواستى طالقش ده پ .اين ھمان مدت عده است كه خدا مقرر كرده است

ن عمر بن عبد الوھاب بن احمد شالنجى با اسناد از رافع روايت مىمنصور ه اب د ك كنر . زنش را در حال حيض طالق داد، طالق اول د و ) ص(پيغمب دستور داد رجوع كن

اك شود ا پ اه . نگھش دارد تا در خانه شوھر يك بار ديگر حائض شود، و بگذارد ت آنگاين عده طالق است . كند و طالق دھداگر قصد طالق دارد، پس از پاك شدن نزديكى ن

.كه خدا مقرر كرده استب ث ال يحتس ن حي ه م ا، و يرزق ه مخرج ل ل يجع ق هللا ن يت ه ... (و م ه ). 3 -2آي آي

د و رده بودن ه مشركين پسرش را اسير ك ازل شد ك ك اشجعى ن ن مال اره عوف ب درب عوف نزد

ر ى) ص(پيغمب ده از ب رده و آم ير ك من اس رم را دش ت پس ود و گف كوه نم زى ش چي

ه : فرمايى؟ حضرت فرمود چه مى. كند مادرش بى تابى مى تقوى و صبر پيشه كن، و بد تو و مادر فرزندت توصيه مى اد بگويي ه . كنم ال حول و ال قوة اال با زي ه خان رد ب م

ت ه زن گف از گشت و ب ه ذكر ال حول حض: ب را ب را و ت رد... رت، م زن . توصيه كت ر : گف ه پيغمب ر چ ى) ص(ھ رار م ر را تك ان ذك ت و ھم ك اس د ني د بفرماي . كردن

ا خود آورد پسرشان روزى دشمن را غافلگير كرده گريخت و گله گوسفندشان را ھم به . كه چھار ھزار رأس بود د ك ازل گردي وى «آيه باال بدين مناسبت ن پيشه ھر كس تق

ايش مى يش پ ان كند خداوند راه بيرونشدى و گشايشى پ ه خود گم ذارد و از جايى ك گ .»رساند برد روزيش مى نمى

ئي يئسن من المحيض من نسائكم ه ). 4آيه ... (و الال ره 228به گفته مقاتل وقتى آي بقيس »زنان مطلقه سه بار پاك شدن را انتظار بكشند«نازل شد كه ن ق ان ب خالد بن نعم

ه حيض نمى) ص(پرسيد يا رسول هللا م سن و (شوند مدت عده زنانى ك ا ك يائسه و ي .و نيز زنان آبستن چيست؟ اين آيه در جواب آمد) اند سال

ده ابو اسحاق مقرى با اسناد از عمرو بن سالم روايت مى كند كه چون در سوره بقره عه، ) ص(يا رسول هللا : عب گفتبيوه و مطلقه نازل شد ابى بن ك بنا به اظھار زنان مدين

يد عده دام: اى از زنان ھستند كه در مورد آنھا حكمى نيامده، حضرت پرس د؟ گفت ك : انال ن و س م س ان ك ده -زن يض نش ه ح د ك ال -ان زرگ س ان ب يض -و زن ر ح ه ديگ ك

.شوند نمى

سوره تحريم

بي لم تحر ھا الن لك يا أي ناد از ). 1آيه ... (م ما أحل هللا ا اس ن منصور طوسى ب د ب محمه ) ص(كند كه پيغمبر عمر روايت مى ه قبطي ادر (در اطاق حفصه با كنيز خود ماري م

رد) ص(ابراھيم پسر رسول هللا ودكى م ه در ك رد و حفصه متوجه شد و ) ك وت ك خلو من نياوردهاين را به اطاق : گفت) ص(خطاب به پيغمبر ه در نظر ت اى مگر از اينكد، ) ص(پيغمبر . خوار و بى مقدارم ه عايشه نگوي از حفصه خواست كه موضوع را ب

ر من حرام باشد: و فرمود ه ب ا ماري ه حرام . از اين پس نزديكى ب حفصه گفت چگون شود در حالى كه

شوم، تو ھم به كسى به ماريه نزديك نمى حضرت سوگند خورد كه ديگر. كنيز توست

انش ) ص(اما حفصه ماجرا با عايشه باز گفت و پيغمبر . مگو زد زن تن ن اه از رف يك مر «عموما خوددارى كرد تا در شب بيست و نھم آيه آمد كه راى ) ص(اى پيغمب چرا ب .»گردانى؟ كسب رضايت ھمسرانت حالل خدا را بر خود حرام مى

راھيم اسم و اب ىاب ناد از عايشه روايت م ا اس راھيم واعظ ب ن اب ر اعيل ب ه پيغمب د ك كنى) ص( ت م ل را دوس يرينى و عس از ش ه ب ه خان ه ب ر ك از عص د از نم ت و بع داش

روزى به اطاق حفصه دختر عمر رفت و بيش از معمول . رفت گشت نزد زنان مى مىارف آورده زنى از خويشانم مقدارى عسل: توقف كرد از حفصه سبب پرسيدم گفت تع

يد اختم نوش ربتى س راى حضرت ش ود از آن ب د. ب ه گوي دا : عايش ه خ تم ب ود گف ا خ بو مى) ص(نزد سوده رفتم و گفتم الساعه پيغمبر . سازم اى مى حيله زد ت د ن د وقتى آم آي

دھد كه حفصه به من عسل اى؟ حضرت پاسخ مى صمغ خورده) ص(بگو يا رسول هللا ين مى. ش بر عرفط نشسته بوده استحتما زنبور: تو بگو. داد ويم، صفيه من نيز چن گ

ا وارد اطاق مى) ص(تا پيغمبر : به نقل عايشه، سوده گويد. تو نيز چنين بگو شد گفتم ياى؟ فرمود نه گفتم پس اين بو چيست كه از شما استشمام صمغ خورده) ص(رسول هللا

ه من داد مى و. شود؟ فرمود حفصه شربت عسل ب تم زنب اه عرفط نشسته گف ر گي رش به اطاق . صفيه نيز ھمان گفت. خود عايشه نيز ھمان گفت. بوده است وقتى حضرت ب

از آن شربت عسل ميل دارى؟ فرمود نه ) ص(حفصه باز گشت او پرسيد يا رسول هللا .احتياجى به آن شربت ندارم

رديم لم بخار! خاموش: عايشه گفت. سوده گفت سبحان هللا عسل را حرامش ك ى و مس .اند نيز اين روايت را آورده

ه ابو عبد هللا بن ابى حامد با اسناد از ابن ابى مليكه روايت مى ه سوده بنت زمع د ك كن .فرستادند در يمن، خويشان مادرى داشت و برايش عسل ھديه مى) ص(زن پيغمبر (

اول فرم) ص(پيغمبر زد او رفت و از آن عسل تن . ودروزى خارج از نوبت سوده نر ان پيغمب ر زن ر ديگ ه در براب ه ك ه ) ص(حفصه و عايش ى ب د يك د بودن م متح ا ھ ب

ه و عسل ه سوده رفت ه خان ديگرى گفت نظرت در اين باره چيست كه در غير نوبت بر عادى خورده؟ اگر نزد تو آمد بينيت را بگير و چون سبب پرسيد بگو از تو بوى غي

.خورد به مشام مىر . م گفتمن نيز ھمين را خواھ ر يكى) ص(وقتى پيغمب يش ب شان وارد شد آن زن بين

وى صمغ . را گرفت د ب ه باي دى ك وى تن ى؟ گفت ب حضرت پرسيد چرا بينيت را گرفتى ام م ه مش و ب د از ت ر باش د و پيغمب ت ) ص(رس رى ياف ر عط ه اگ ت ك ت داش دوس

وقتى. استعمال كند

نيد ان سخن ش د و ھم ود. بر ديگرى وارد شد ھمان حال دي ين : فرم م ھم آن ديگرى ھه در اطاق سوده خورده. حرف را زد ا ناشى از عسلى است ك دا ديگر . ام حتم ه خ ب

ن ابن ابى مليكه از ابن عباس نقل مى. زنم دھان به آن نمى ورد بحث در اي كند كه آيه م .مورد نازل گرديد ىابو منصور بغدادى با اس). 4آيه ... (إن تتوبا إلى هللا اس روايت م ن عب د ناد از اب كن

ر ه پيغمب ه حفصه در روز نوبت عايش د و گفت ) ص(ك راھيم دي ادر اب ه م ا ماري را بى ر م ه را خب نم عايش ر . ك ود) ص(پيغمب رام : فرم ود ح ر خ ن زن را ب ا اي ى ب نزديك

ى نم م ر . ك الى پيغمب داى تع ر داد و خ ه خب ه عايش يه را ب ا حفصه قض را از ) ص(امپرسيد كه . فھميده است) ص(ا خبر ساخت و حفصه دانست كه پيغمبر غمازى حفصه ب

اه ر ساخت و حضرت يك م ا خب به تو خبر داد حضرت فرمود خداى داناى آگاه مرا بد «: از زنانش كناره گرفت تا آيه نازل شد ه كني ا و شايسته [اگر شما دو زن توب ه ج ب

ر ضد پيغ كه دل] است ود، و اگر ب ر ھاتان منحرف شده ب يد، ) ص(مب م باش تيبان ھ پش .»...خدا ياور اوست

سوره ملك

ه روا ب وا قولكم أو اجھ ه ... (و أسر اره مشركين ). 13آي ه درب ن آي د اي اس گوي ن عب ابر ق پيغمب ه در ح ت ك رت را از ) ص(اس ل، حض د و جبرئي زا گفتن اروا و ناس ن

ديگر مى ھاى آنان با خبر ساخت و اينكه به حرف د يك ان سخن گويي د آھسته و پنھ گفتند، «: آيه آمد. نرسد) ص(كه به گوش محمد آھسته و پنھان سخن گوييد يا به صداى بلن

.»خدا به ما فى الضميرتان آگاه است

سوره قلم

ناد از عايشه روايت مى). 4آيه ... (خلق عظيم و إنك لعلى ا اس د ك ابو بكر حارثى ب ن كه

تر نبود و ھر يك از اصحاب يا اھل خانه حضرت خوش اخالق) ص(كسى از پيغمبر

ه . فرمود مى» لبيك«كردند در جواب را صدا مى ل خطاب ب از اين رو خداى عز و ج .»حقا كه تو بر خوى و خصائل با عظمتى ھستى«: او آيه فرستادافران تصميم ). 52 -51آيه ... (ن كفروا و إن يكاد الذي اين دو آيه وقتى نازل شد كه ك

انند ده. گرفتند حضرت را نظر بزنند و چشم زخم برس دين منظور ع ه ب ريش ب اى از قه شور ! »ھايش ديده نشده مثل اين مرد و حجت«: حضرت نگريسته گفتند و بنى اسد ب

ه او چاق را نظر مىچشمى مشھور بودند تا آنجا كه شتر فربه و گ ان ب ا اطمين زدند و بى ان م ار كنيزش ر و بي ت بخ ن گوش رو از اي ردار و ب ه ب ول و پيمان د پ رى . گفتن دي

ه مرگ مى نمى شد و صاحبش ناچار آن را نحر كشيد كه شتر چشم خورده مشرف ب .فروخت كرده گوشتش را مى

خورد، سپس ى نمىكلبى گويد مرد بد چشمى بود كه براى نظر زدن دو سه روز چيزه اش را بلند مى گوشه خيمه امروز شتر و «: گفت گذشت و او مى اى مى كرد و اگر گل

ده ده نش ر چراني ن بھت فندى از اي ز و گوس ى» ب رى نم ايى از آن دي د ت ه چن ت ك گذشد شدند و مى حيوانات سقط مى ر . مردن ه پيغمب تند ك رد درخواس ن م ار از اي را ) ص(كف

خداى تعالى پيغمبرش را از چشم زخم . ب را به حضرت برساندنظر بزند و ھمان آسيا چشمانشان «: مصون داشت و آيه آمد كه رآن ب ام استماع ق افران ھنگ ده ك زى نمان چي

ت ردى اس اد ك د و ي رآن پن ت و ق ين نيس ا چن ت ام زده اس د جن د و بگوين را بلغزانن ت .»جھانيان را

سوره حاقه

ا أذن واع ة و تعيھ ه ( ...ي ده ). 12آي ناد از بري ا اس ى ب ر تميم و بك ى(اب ت ) تميم روايخدا مرا فرموده است كه ترا : گفت شنيدم خطاب به على مى) ص(كند كه از پيغمبر مى

ه به خود نزديك گردانم و دور نسازم و ترا بياموزانم و تو حفظ كنى، و بر خدا است كيله داستان«و آيه نازل شد . به تو ظرفيت عنايت كند ھاى گذشتگان را ما براى شما وس

.»ھاى شنوا آن را فرا گيرند پند و تذكر قرار داديم تا گوش

سوره معارج

:اين آيه درباره نضر بن حارث نازل شد كه گفت). 1آيه، ... (سأل سائل بعذاب واقع ه راستى از جانب« د ب دايا اگر محم اران خ ا سنگ بب ر م ه (» توست ب سوره 32آي

و بدين گونه بر ضد خودش دعا كرد و نفرينش روز بدر اجابت گرديد و پس از ) انفاله ده درخواست«اسارت كشته شد و اين آيه در مورد او نازل شده است ك اى عذاب كنن

.»واقع شدنى را مسألت نمودد نھم أن ي رئ م ل ام ال أ يطمع ك يم ك ة نع ه ... (خل جن ه مفسران، ). 39 -38آي ه گفت ب

ه اى در نمى شنيدند و فايده گرد آمد كالمش مى) ص(مشركان بر پيغمبر د جز اينك يافتنا داخل : گفتند انكار و مسخره كرده مى اگر اين گروه وارد بھشت شوند ما پيشتر از آنھ

.آيه در جواب آنھا آمد. خواھد بودايم و نصيب ما بيش از بھره آنان شده

سوره مدثر

ر ث د ا الم ھ ا أي ه ... (ي ابر ). 4 -1آي ناد از ج ا اس رى ب راھيم مق ن اب د ب و اسحاق احم ابام ) ص(كند كه پيغمبر روايت مى حكايت كرد يك ماه مجاور حراء بودم وقتى مدت تم

نيدمشد از كوه فرود آمده وارد وادى شده بودم ك يش و پس و راست و . ه ندايى ش ه پ بدم تم كسى ندي ه . چپ نگريس ل علي ى جبرئي ردم او را يعن اال ك نيدم سر ب دا را ش از ن ب

ودم ده. [السالم را بر تختى در ھوا مشاھده نم ه آم ه خان انيد ] دھشتزده ب را بپوش تم م گفانيد را بپوش انيدند! [م ه ] پوش د ك ازل ش ه ن د و آي ن ريختن ر م ود اى ج«آب ب ر خ ه ب ام

اكت را دار و پوش زرگ ب ارت را ب ن، و پروردگ ار ك غ و اخط ز و تبلي ده برخي پيچيلم از اوزاعى » پاكيزه و كوتاه كن ن مس د ب ز از ولي ن حرب ني ر ب اين روايت را زھي

.آورده استاس ). 30 -11آيه ... (ذرني و من خلقت وحيدا ن عب ناد از اب ا اس و القاسم خدامى ب اب

ر روايت مى زد پيغمب رة ن ن مغي د ب ا ) ص(كند كه ولي نيد و گوي رآن را ش ات ق د و آي آم كمى

د رفت و گفت زد ولي يد ن و جھل رس ه اب ر ب ه خب ود ك ه ب أثير پذيرفت ريش : ت ا عم، ق ي

! ىشنو تصميم دارند مالى گرد آورند و به تو بدھند و تو نزد محمد رفته كالم او را مىتم وليد پاسخ داد آنھا خود مى و جھل گفت . دانند كه من از ثروتمندترين قريشيان ھس اب

دارى ايلى ن دو تم و او را منكرى و ب د . پس عليه محمد سخنى بگو تا قريش بدانند ت وليواع آن از قصيده «: پاسخ داد چه توانم گفت؟ به خدا كسى بين شما از من به شعر و ان

ر و آگ وزه واردت ر نيست اهو ارج ى. ت عر نم ه ش د ب ار محم د گفت خنانى . مان دا س ه خ بدگارى دارد مى ارور و در . گويد كه شيرينى خاص و مزه مان اال ب درخت كالمش از ب

قومت از تو : ابو جھل گفت. »پايين از ھر سخن فراتر است و از آن فراتر نتوان رفتزى بگويى د گفت. خشنود نخواھد شد مگر به ھر حال چي مب: ولي پس از . گذار بينديش

. »شود و جز گرفتار بشرى نيست جادويى است كه از ديگران روايت مى«: تفكر گفت .آيات مورد نظر اشاره به اين قضيه دارد

ه و ابو بكر زياد معاشرت مى) ص(مجاھد گويد وليد بن مغيرة با پيغمبر دان ك رد چن كد قريش مى: ابو جھل به وليد گفت. قريش گفتند او مسلمان شده است زد محم گويند تو ن

ا وليد گفت شما آدم. شوى شان مى روى و ھمسفره و پسر ابو قحافه مى ھاى اصلمند و بده خردى ھستيد، چگونه اظھار مى د داريد كه محمد جن زده است؟ آيا ھرگز دي د محم اي

ده دا ندي ه خ د ب م كھانت كند؟ قريش گفتن دو نسبت شاعرى مى. اي د گفت ب د، آي ولي ا دھيا . ايد؟ گفتند نه به خدا ھرگز از او شعرى شنيده د، آي د گفت او را دروغگوى پنداري ولي

يدند. ايد گفتند نه ايد از او دروغ شنيده اين ھمه كه آزموده پس : آنگاه قريش از وليد پرسارش جادويى فقط مى: محمد چكاره است؟ وليد گفت شود گفت او جادوگر است و گفت

.اره آيات به ھمين داستان استو اش. كند كه نقل مى

سوره قيامه

ر ). 3آيه ... (أ يحسب اإلنسان ألن نجمع عظامه زد پيغمب ه ن ن ربيع ده ) ص(عمر ب آم :گفت

ر قيامت ) ص(از قيامت براى من بگو كه چه زمانى است و چگونه خواھد بود؟ پيغمبه خ: او گفت. را بيان كرد د ب نم تصديق يا محم م ببي ه چشم ھ ان روزى را ب دا اگر چن

ازل شد . كند ھا را جمع مى خدا چگونه اين استخوان. نكنم و باور ندارم آيه در جواب ن مگر«كه

ى ان م تخوان انس ا اس ه م دارد ك وانيم آورد پن راھم نت ايش را ف ه . ھ ادريم ك ى ق بل

.»انگشتانش را به اندازه و مرتب كنيم) ھاى استخوان(

سوره انسان

عام على ه مسكينا و يطعمون الط د عطاء از ابن عباس روايت مى). 9 -8آيه ... (حب كندارى جو ر شد و صبح مق تانى اجي ارى خرماس راى آبي ى طالب ب ن اب ى ب كه شبى عل

ت رد(اجرت گرف زل ب ه من ام ). و ب ه ن وراكى ب د و از آن خ ومش را آرد كردن ك س ي .ختندخزيره پ

د دو دادن ام را ب د و آن طع وايى آم د بين ى حاضر ش ره . وقت مت دوم را خزي پس قس س .پختند

و بقيه را پختند چون . وقتى آماده شد يتيمى آمد و طعام خواست، اين را نيز به او دادندد د و آن روز گرسنه گذراندن دو دادن ن را ب يد، اي ه . مھيا شد يك اسير مشرك در رس آي

يم و اسير ) ابرار(« نازل شد كه وا و يت ه بين ام آن را ب ه طع ل و رغبت ب ا وجود مي باداش و ما تنھا به خاطر خدا شما را سير مى) گويند و مى(خورانند مى يم و از شما پ كن

.»خواھيم تشكر نمى

سوره عبس

ا عت) ص(روزى پيغمبر ). 7 -1آيه ... ( عبس و تولى أن جاءه األعمى ه ب ن ربيع ة ب بف ن خل د هللا ب ف و عب ن خل ى ب ب و اب د المطل ن عب اس ب ام و عب ن ھش ل ب و جھ و اب

د شان مى كرد و به سوى خدا دعوت صحبت مى ه اسالم آوردن د ك دين امي ود ب در . فرما رسول هللا ا خاست و گفت ي ر پ از آنچه ) ص(اين موقع ابن ام مكتوم صحابى كور ب

امو ه من بي ه ب ر خدايت آموخت ه پيغمب ه اينك دون توجه ب مشغول صحبت ) ص(ز، و بكرد و صحبت است و متوجه كسان ديگرى است به صداى بلند اين سخن را تكرار مى

دار شد و ) ص(بريد تا آنجا كه در چھره پيغمبر را مى) ص(پيغمبر اثر ناخشنودى پديروان وران و در دل چنين انديشيد كه اكنون اين بزرگان قريش خواھند گفت پي د ك محم

فرودستان و بردگانند، و

ه داد ه صحبت ادام ده ب ر گردان ه سوى قريشيان ب وم ب ن ام مكت . اخم كرده روى از اب

و : اين آيات نازل شد ده، ت زد وى آم ه كور ن د از اينك رد و روى برگردان روى ترش كردد اك گ رد و موعظه ... چه دانى شايد پ د گي ا پن ا ي د، ام رد او را سودمند افت اد ك و ي

دو معطوف مى و آنكه توانگر است تو جھت را ب ر ت اورد ب ان ني م ايم ه اگر ھ دارى كاز او مشغول ديگران «اما آنكه شتابان نزد تو آمده و خدا ترس است . مسئوليتى نيسترد) چنين مكن(ھستى، ھرگز . »قرآن وسيله پند و يادآورى است، ھر كه خواھد ياد گي

اه مى ابن ام مكتوم را حرمت مى) ص(بدين سبب از آن پس پيغمبر رد و ھرگ دش ك ديود: فرمود مى اب نم ن ! خوش آمدى، اى آنكه پروردگارم به خاطر تو با من عت د ب محم

ن ام عبد الرحمن مصاحفى با اسناد از عايشه روايت مى اره اب كند كه عبس و تولى دربزد پي ر مكتوم نابينا نازل شد كه ن ه مكرر مى) ص(غمب و در آن » ارشدنى«: گفت رفت

وم ) ص(اى از بزرگان مشركين نزد پيغمبر ساعت عده ن ام مكت بودند و حضرت از ابد روى گردانده متوجه آنان مى ازل گردي دين مناسبت ن ات ب ود و آي اكم در صحيح . ب ح

.خويش اين روايت را از طريق ديگر آورده استن ). 37آيه ... (يومئذ شأن يغنيه لكل امرئ منھم ناد از انس ب ابو سعيد بن عمرو با اس

ى ت م ك رواي ر مال ه از پيغمب ه عايش د ك يد) ص(كن ور : پرس ت محش ى لخ ا ھمگ آي :شويم؟ فرمود مىآن روز ھر كسى را «آيه نازل شد كه ! واى چه رسوايى و فضاحتى: عايشه گفت. بلى

.»ه او را بس استگرفتارى و كارى ھست ك

سوره تكوير

المين رب الع اء هللا اؤن إال أن يش ا تش ه ... (و م راھيم ). 29آي ن اب د ب ن محم د ب احمه ثعلبى با اسناد از سلمان بن موسى روايت مى ه چون آي ين سوره 28و 27كند ك ھم

ه ا«نازل شد ك ان را، ت ادكردى است جھاني رآن ي ن ق ه راه اي د ب ه از شما خواھ ھر كپس اختيار با ما است كه اگر بخواھيم بياييم و اگر نخواھيم : ابو جھل گفت» مستقيم آيد

.»نتوانيد و نخواھيد خواست مگر هللا پروردگار جھانيان بخواھد«آيه آمد كه . نياييم

سوره مطففين

ناد از ). 6 -1يه آ... (ويل للمطففين ا اس ن حسين نقيب ب اسماعيل بن حسن بن محمد ب

ر ابن عباس روايت مى ه چون پيغمب ه وارد شد) ص(كند ك ه مدين كسبه آن شھر از . بن ترين و نابكارترين آدم جھت وزن و پيمانه از جمله متقلب ھا بودند، و پس از نزول اي

.آيات خود را اصالح كردندار و قرطبى گويد در مدينه تاجران كمفروشى وجود داشتند كه معامالتشان صورت قم

نس ودن، ج ت بس ا دس گ ي ا ري ى ب ه كش ورت قرع ه ص ت و ب ردن داش ر ك خط .فروختند مى

ات ) ص(گرى نازل گرديد و پيغمبر آيات باال در نھى آن نوع معامله ه، آي به بازار رفت .را تالوت فرمود

ه در م) ص(سدى گويد در اوان ھجرت پيغمبر ه ك و جھين ام اب دينه كاسبكارى بود به نه . فروخت خريد و با يكى مى دو پيمانه داشت با يكى مى د ك آيات در نھى او نازل گردي

با پيمانه تمام گيرند، ) به سود خويش(واى بر كمفروشان، آنھا كه وقتى چيزى بخرند « .»...كم دھند ) به زيان خريدار(و چون براى فروش چيزى را بكشند يا پيمانه كنند

سوره طارق

اقب جم الث ارق الن ارق و ما أدراك ما الط ماء و الط ابو طالب شبى ). 4 -1آيه ... (و السر راى پيغمب ير ب ان و ش يد، ) ص(ن ھابى درخش ود ش ته ب ه نشس ال ك ان ح آورد در ھم

ود؟ : ابو طالب پرسيد. هچنانكه گويى آتش گرفته، و ھمه چيز را روشن ساخت اين چه بو طالب . اى بود كه انداختندش و اين از آيات الھى است ستاره: فرمود) ص(پيغمبر اب

و «: در شگفت شد و آيات مورد بحث نازل گرديد سوگند به آسمان و اختر شبگرد، و ت .»...چه دانى اختر شبگرد چيست، ستاره شب شكاف فروزان است

سوره ليل

ه سال ). 4 -1آيه ... ( و الليل إذا يغشى مؤلف گويد ابو معمر بن اسماعيل اسماعيلى ب

تانى . ق. ه 431 ردى نخلس ه م اس ك ن عب ناد از اب ا اس رد ب الء ك ت و ام ن رواي ه م بود داشت و شاخه يكى از نخل ه ب و رفت رى جل الوار فقي رد عي ه م وقتى . ھايش در خان

االى نخل مىصاحب دن ب ه نخل براى خرما چي ه خان ايى ب د ت رفت از خرماھايش چنى ر م رد فقي ه م اد و بچ ى افت ر م ا ب ا را ھ ده خرماھ رود آم ل ف رد از نخ تند و آن م داش

زد . آورد گرفت و اگر در دھانشان گذاشته بودند با انگشت بيرون مى مى مرد عيالوار نر رد) ص(پيغمب كوه ك ل ش احب نخ ار ص ود. از رفت اه : حضرت فرم رو و آنگ و ب ت

ود رده فرم ات ك ه شاخه: صاحب نخل را مالق ه فالنكس آن يك نخلت را ك ه خان اش بآن : بخشى كه در برابرش ترا در بھشت نخلى باشد؟ صاحب نخل گفت رفته به من مى .اش از ھمه بھتر است و رفت يك درخت ثمره

ر ه صحبت پيغمب ن ذحداح ك ا رسول هللا را ش) ص(مردى به نام اب رد ي نيد عرض كده ) ص( ه در بھشت وع رم، آن نخل ك ا بگي رم ي اغ بخ ن نخل را از صاحب ب ر م اگ

دادى مرا باشد؟ابن ذحداح سراغ صاحب نخل رفت و صاحب نخل سختگيرى . بلى: حضرت فرمود

تم آيا خبر دارى كه محمد بابت آن يك نخل در بھشت وعده مى: كرد و گفت داد، من گفا مى -آيد؟ اين خيلى خوشم مى از ميوه يد آي فروشيش؟ صاحب نخل مرد بار ديگر پرس :گفت

نظرت چيست؟ صاحب : مرد پرسيد. اى پيشنھاد كنند نه، مگر اينكه قيمت غير منتظرهمرد گفت اين ادعاى بزرگى است، چھل . خواھم چھل نخل در برابرش مى: نخل گفت

ج؟ ل ك ر نخ ل در براب رد -نخ كوت ك پس گف. و س و : تس ه ت ل ب ل نخ وافقم، و چھ م .دھم مى

گذشتند آن مرد بانگ زد آمدند و گواه اى مى و عده. صاحب نخل گفت شاھد حاضر كنر . شدند كه آن يك نخل را در برابر چھل نخل خريده ه خدمت پيغمب ابن ذحداح سپس ب

ه مى) ص( و ھدي ه ت نم رفت و عرض كرد آن درخت مال من شد و ب ر . ك ) ص(پيغمبانواده توست و : خانه آن مرد فقير رفت و فرمود به در و و خ ن پس از آن ت نخل از اي

.»إن سعيكم لشتى«آيات مورد بحث نازل گرديد تا ا من أعطى ق بالحسنى و اتقى فأم ابو عبد هللا محمد بن ابراھيم ). 10 -5آيه ... ( و صد

فرمود ھيچ يك از شما نيست مگر ) ص(كند كه پيغمبر ت مىرواي) ع(با اسناد از على اينكه

ا رسول هللا يدند ي ين شده، صحابه پرس نم مع ر ) ص(جايگاھش در بھشت يا جھ پس ب

ده : عمل تكيه و توكل نكنيم؟ فرمود راى آن آفري ه ب عمل كنيد كه ھر كس را طريقى كو. شده، آسان و آماده است الوت نم ات را ت ن آي رد و «: دسپس اي ه بخشش ك ا آنك و ام

ه افتن ب ت، او را دست ي اور داش ك را ب ام ني و داد و فرج د و تصدق نيك وى ورزي تق .»كنيم آسايش و آسانى ميسر مى

ت ود رواي انواده خ د هللا و او از خ ن عب امر ب ناد از ع ا اس دان ب ن حم رحمن ب د ال عبىبينم بردگ پسرم مى: كند كه ابو قحافه به ابو بكر گفت مى اتوانى را م خرى و آزاد ان نان چاالك و شجاع بخرى و سازى، حال كه اين كار را مى مى كنى بھتر است از غالم

در، : ابو بكر پاسخ داد. آزاد سازى كه از تو دفاع و در برابر دشمنان محافظتت كنند پذكور . من نيت و خواست ديگرى دارم كه خود دانم ات م راوى ضمن صحبت افزود آي

.سوره در حق ابو بكر و بدين مناسبت نازل گرديد به آخررده ل ك ر نق ن زبي د هللا ب ى از عب ر م ر منب ه ب د ك ت ان ان ضعيف را : گف ر بردگ و بك اب

كنى كاش كسى را آزاد سازى پدرش گفت حال كه چنين مى. ساخت خريد و آزاد مى مىدافع و ھمپشت م: ابو بكر گفت. كه پشتت را محكم كند و قادر به دفاع از تو باشد ن م

اك «بدين مناسبت نازل گرديد كه 18و 17خواھم و آيه نمى ھر كس مال خويش را پ .»شود دھد از آتش بركنار مى مى -يا بابت زكات -و بى ريا

ھا رفت و كند كه بالل پس از اسالم آوردن به سراغ بت عطاء از ابن عباس روايت مى .ه مالكش عبد هللا بن جدعان شكوه بردندمشركان از دست او ب. آنھا را ملوث كرد

.عبد هللا صد شتر براى قربانى بتان بديشان بخشيد و بالل را نيز به دستشان سپرد .گفت مى» احد، احد«اش كشيدند و او گرفتندش و روى ريگزار داغ به شكنجه

ر دا احد ترا نجات مى: بر او گذشت و گفت) ص(رسول هللا و بكر خب ه دھد و به اب د كه قيمت يك رطل طال . دھند بالل را عذاب مى ر (ابو بكر ب ال 180براب الل را ) مثق ب

.خريده و بكر داشت و آي ر اب الل ب ه ب و 19مشركان گفتند اين به سابقه خوبى و حقى بود ك

ا «نازل گرديد 20 ه تنھ و ھيچ كس را نزد او نعمتى نبود كه حقگزارى كرده باشد بلك .»)آن كار را كرد(گار واالى خويش براى رضاجويى پرورد

د هللا ى از عب اس[ابو بكر بن حارث در روايت ن عب ات ] ب ه آي ن 4 -1آورده است ك ايابو بكر بالل را از امية بن خلف در برابر : سوره نيز به ھمين مناسبت نازل شده است

يك

، و »1«خريد و آزاد كرد ) معادل ھفت مثقالھر اوقيه (و ده اوقيه ] بال پوش -[برده

.يعنى سعى ابو بكر و سعى امية بن خلف» إن سعيكم لشتى«فرمايد اينكه قرآن مى

سوره ضحى

حى دب روايت مى). 3 -1... ( و الض ناد از جن ى ابو منصور بغدادى با اس ه زن د ك كنر ه پيغمب ت) ص(قريشى ب ه مى: گف دب چنانك ات آم ن آي ته اي را واگذاش يطانت ت نم ش : ي

ه « ترد، ك ش بگس ت و آرام رده ظلم ه پ اه ك ب آنگ ه ش تگاه، و ب ه چاش وگند ب سه واگذاشته ق ديگر . »پروردگارت نه ترا دشمن دارد و ن ه طري ز ب لم ني بخارى و مس

.اند اين روايت را آوردهروه، و او ن ع ام ب ناد از ھش ا اس ب ب ن كات ن حس د ب د احم و حام ت اب درش رواي از پ

ى ر م د و پيغمب دتى نيام ل م ه جبرئي د ك ود) ص(كن اب ب ى ت ت ب ه غاي ت . ب ه گف خديجين نيست (آيات باال آمد ] كذا. [پروردگارت به سبب بى تابى تو، ترا دشمن دارد ه چن ك

).را دشمن نداشته است) ص(و خدا پيغمبر ه ابو عبد الرحمن بن ابى حامد با اسناد از حفص بن سعيد قرش ادرش خول ى و او از م

اى داخل خانه شده و زير تخت كند كه سگ توله بود روايت مى) ص(كه خادمه پيغمبر ود رده ب ا م ه و آنج ر . رفت ر پيغمب ه ب ت ك د روزى گذش ن ) ص(چن د از م ى نيام وح

د در خانه ما چه رخ داده كه جبرئيل بر من نازل نمى: پرسيد ه گوي ا خود : شود؟ خول بزير تخت را جارو زدم، زير تخت چيز . انه را تميز كنم و ھوا بدھمگفتم خوب است خ

ود ه سگى ب رونش آوردم الشه تول ه زحمت بي وار . سنگينى بود، ب تم و پشت دي برداشداختمش ر . ان د آرواره) ص(پيغمب زل آم ه من ه ب ع وحى اش مى ك د و معموال موق لرزي

ا بگذار. گرفت حضرت را لرز مى ازل .فرمود اى خوله مرا تنھ ورد بحث ن ات م و آي .شد

ناد ). 5 -4آيه ... ( و لآلخرة خير لك من األولى ا اس تبينى ب و الحسن مس ن اب ابو بكر بفتوحات و گشايشى كه براى امتش دست ) ص(كند كه پيغمبر از ابن عباس روايت مى

ادمان شد مى ود و ش اھده فرم د، مش ه . دھ د ك ازل گردي ه ن ن آي و از عاقبت«اي راى ت ب آغاز

__________________________________________________ ود بعضى گفته). 1( اقى ب الل در مالكيت وى ب اند كه ابو بكر تا آخر نيز بالل را آزاد نكرده بود و ب

.نمايد كه بعيد مى

در عطايت مى ارت آنق ه زودى پروردگ ه بھتر است و ب د ك راوى . »راضى شوىدھ :گويد

ر ه پيغمب ت ب ت در بھش ك اس اكش از مش ه خ د ك ر مرواري زار قص د ھ ) ص(خداون .دھد با خواسته و لوازم متناسب با ھر يك مى

مفضل بن احمد بن ابراھيم با اسناد از ابن عباس ). 8 -6آيه ... ( أ لم يجدك يتيما فآوىى ت م ر رواي ه پيغمب د ك ود ) ص(كن رده فرم اش نك ردم و ك ألتى ك ارم مس از پروردگ

.بودمت ن موھب يش از م ران پ ه پيغمب دايا ب ردم خ اد عرض ك ليمان را ب ردى، س ا ك ا عط ھ

ه .... و ديگرى ... مسخر شد و عيسى مرده زنده كرد و ديگرى د ك مگر «خطاب آمه ...نه ترا يتيم يافتم و پناه دادم، مگر نه اينكه متحيرت يافتم و راه نمودم ه اينك مگر ن

ينه ه س و فقيرت يافتم و توانگر كردم مگر نه اينك ران از ت ار گ ه وحى گشودم و ب ات بتم؟ ارا... برداش ى پروردگ ردم بل م [» عرض ك ات و الضحى و ال ق بعضى رواي طب

م نشرح اشاره ه اول و دوم ال ه آي ر ب ره اخي ز دو فق ا ني نشرح يك سوره است، در اينج ].دارد

لقسوره ع

.در آغاز كتاب، شأن نزول آيات اول اين سوره را آورديمة باني ندع الز ه س دع نادي ه ... (فلي ده، ). 19 -17آي ازل ش و جھل ن اره اب ات درب ن آي اي

ى ت م اس رواي ن عب ناد از اب ا اس دادى ب و منصور بغ ه اب ر چنانك ه پيغمب د ك ) ص(كنادت اختراعى را ابو جھل به او گذ. مشغول نماز بود تم عب و نگف ه ت شت و گفت مگر ب

ترك كن؟دا ابو جھل گفت خود مى. متوجه او شد و او را پس راند) ص(پيغمبر ه خ ه ب دانى ك

ه «آيه در جواب نازل شد كه . كسى جمعيت مرا ندارد ز ب جمعيتش را فرا بخواند ما ني .»خوانيم زودى فرشتگان موكل دوزخ را مى

سوره قدر

داستان مردى ) ص(كند كه روزى پيغمبر ابو بكر تميمى با اسناد از مجاھد روايت مى

يد دا سالح پوش اه در راه خ ه ھزار م . از بنى اسرائيل را براى اصحاب حكايت كرد ك .آيه نازل شد كه شب قدر از ھزار ماه بھتر است. ايشان در شگفت شدند

سوره اذا زلزلت كند كه موقعى كه اين سوره و منصور بغدادى با اسناد از عبد هللا بن عمر روايت مىاب

اد ه افت ه گري ر حضور داشت و ب و بك د اب ازل ش ر . ن يد) ص(پيغمب ه : پرس را گري چروه «اين آيه مرا به گريه انداخت كه : كنى؟ پاسخ داد مى روه گ ردم گ در روز قيامت م

اگر شما خطا «: فرمود) ص(پيغمبر . »خود را ببينند اعمال] نتيجه[آيند كه بيرون مى .»آفريند كه خطا و گناه كنند تا مشمول مغفرت او شوند و گناه نكنيد، خدا امتى مى

ره ا ي ر ة ش ال ذر ل مثق ن يعم ره و م ة خيرا ي ه ... (فمن يعمل مثقال ذر ل ). 8 -7آي مقاته ن آي د اي ىگوي زى خواست يك ائلى چي ه س د ك ازل ش ن ن اره دو ت ابلى درب ز ق شان چي

اره داد و گفت نداشت و دادن يك خرما يا گردو يا نان پ اچيز انگاشت و ن اجر : اى را نم ه دوست داري ود ك ى را آسان . در برابر بخشيدن چيزى خواھد ب اه جزئ و ديگرى گن

ان گفت يك دروغ و يك غيبت و يك نگاه چي شمرد و مى مى راى گناھ زى نيست و خدا باين دو آيه به اين مناسبت نازل گرديد كه مردمان به . بزرگ تھديد به جھنم نموده است

ع ز من زرگ برسد و از خطاھاى كوچك ني رات ب ه خي ا ب نيكى جزيى تشويق شوند، تدازه ذره ه وزن و ان را ھر كس ب د آن را شوند تا به كباير نكشد زي ا نيكى كن دى ي اى ب

.يندب مى

سوره و العاديات

ر د پيغمب ل گوي ريه) ص(مقات ه سوى س رو انصارى ب ن عم ذر ب ركردگى من ه س اى ب اى طايفه

د ھمگى ان گفتن از كنايه گسيل داشته بود و ديرى نگذشت و از آنھا خبرى نشد و منافقر 5 -1خداوند با فرستادن آيات . اند كشته شده ن سوره، پيغمب ان را از ح) ص(اي ال آن

ه ر سنگ آتش «با خبر ساخت ك ان، از ضرب سم ب ده نفس زن ه اسبان دون سوگند به ان گرفت من را در مي زان، دش ار انگي ران صبحگاھى و غب ورش گ ان، ي د در پراكن ان

.»ھمان زماناس روايت مى ن عب ناد از اب ا اس اھى گذشت و از عبد الغافر بن محمد فارسى ب د م كن

.مذكور نازل گرديدسريه خبرى نشد تا آيات

سوره تكاثر

به گفته مقاتل و كلبى درباره دو طايفه ). 2 -1آيه ... (ألھاكم التكاثر حتى زرتم المقابر راف ان و اش ه بزرگ د ك ازل گردي ريش ن ھم از ق ى س اف و بن د من ى عب م بن ا ھ ان ب ش

ر جمعيت بنى. كردند كه كدام باالترند مشاجره و مفاخره مى ا پ د م ر و عبد مناف گفتن تد نيرومندتر و با عزت ا نمودن ين ادع تر و داراى رجال بيشتر ھستيم و بنى سھم نيز چن

د تر بودن اف بيش د من ى عب د بن اب آمدن اى حس ون پ تگان را . و چ د در گذش اه گفتن آنگتند چون در جاھليت تعدادشان بيش اال را داش ى سھم دست ب ا بن تر بشماريم و در اينج

تان كرد تا به تماشا و فزونگويى و فزونجويى مشغول«و آيه بدين مناسبت آمد كه . بودد» ديدار گورھا رفتيد ه مى: قتاده گوي ازل شد ك ود ن اره يھ ن سوره درب ا از اي د م گفتن

ا در د ت رگرم بودن ا س ين چيزھ ا ھم ان، و ب ه از بھم الن طايف تريم و ف ه بيش الن طايف ف .گمراھى مردند

وره فيلس

د و ه آمدن اين سوره براى ياد بود داستان اصحاب فيل نازل شد كه به قصد تخريب كعب .خدا نابودشان كرد و شرشان را از خانه بگردانيد، و قصه معروف است

سوره قريش

ه قاض و اين سوره درباره قريش و ياد آورى نعمت خدا بر آنان نازل شده، چنان ك ى ابا : كند كه حضرت فرمود بكر حيرى با اسناد از ام ھانى دختر ابو بكر روايت مى دا ب خ

دگان ھفت خصوصيت قريش را بر ديگران برترى داده و اين مزيت از گذشتگان و آيند ريش است و خداون كسى را نداده، و آن اينكه خالفت، حجابت و سقايت و نبوت در ق

تيدند و ديگر عده شان داد و بر اصحاب فيل نصرت اى از قريش ھفت سال هللا را پرس :اعراب اين سعادت را نداشتند و باالخره سوره قريش كه در آن ذكر ديگران نيامد

ريش« تالف ق ه ائ تانى. خطاب ب تانى و تابس راى سفر زمس تالف ايشان ب د . ائ پس بايه ن خان ار اي تند پروردگ ه(بپرس رد و) كعب ان ك نگى سيرش ه از گرس رس را ك از ت

.»ايمنشان داشت

سوره ماعون

ين ب بالد به گفته مقاتل و كلبى اين آيات درباره عاص ). 3 -1آيه ... (أ رأيت الذي يكذازل شد ا گوسفندى سر . بن وائل سھمى ن ه شتر ي فيان ھر ھفت و س د اب ن جريح گوي اب

ف مى و س زى خواست، اب دبريد روزى يتيمى از او چي ه آم يم را زد، آي ا عصا يت : يان بان ديدى آن منكر دين و قيامت را، ھمان كه يتيم را مى« ام بينواي ه اطع د و ب ل (ران ماي

.»كند تشويق نمى) نيست و ديگران را ھم

سوره كوثر

اين سوره در جواب عاص بن وائل نازل گرديد كه داشت وارد مسجد : ابن عباس گويده خارج مى) ص(بر شد و پيغم الحرام مى د و ب م برخوردن ه ھ گرديد در باب بنى سھم ب

سپس عاص نزد بزرگان قريش كه در مسجد الحرام نشسته. صحبت كردن ايستادند

ا كى حرف مى يدند ب د رفت پرس ر: زدى؟ گفت بودن ن ابت ا اي ر -ب و مقصودش پيغمبود) ص( ر پ -ب د هللا پس ان روز عب ه ھم ر چ ود و ) ص(يغمب ته ب ه، در گذش از خديج

.ناميدند و اين سوره بدين مناسبت نازل شد عرب مرد بى پسر را ابتر مىكند كه چون نزد عاص احمد بن موسى بن فضل با اسناد از يزيد بن رومان روايت مى

ر است و وارث ذكور : گفت بردند مى بن وائل سھمى نام حضرت را مى د ابت ولش كنيامش فراموش مىاگ. ندارد ردد و از دست او خالص مى ر بميرد ن سوره در . شويم گ

.جواب او نازل گرديدرد و شماتت مى) ص(كند كه عاص بن وائل به محمد عطاء از ابن عباس روايت مى ك

رى مى و ابت و . گفت ت ه دشمن شماتتگر ت تاد ك ن سوره را در جواب او فرس د اي خداون .ايم عطا كرده] يعنى فزونى در نسل و خير و شفاعت[خودش ابتر است و ما ترا كوثر

سوره كافرون

روى ا پي اين سوره در پاسخ گروھى از قريش نازل شد كه گفتند يا محمد، تو از آيين مرا . كنيم كن ما ھم از آيين تو پيروى مى يك سال خداى ما را بپرست، يك سال خداى ت

يم و اگر پرستيم تا اگر خيرى در دين تو بود مى ه سھم خود در آن شريك باش م ب ما ھاذ . در آيين ما فايدتى ھست تو ھم به سھم خود در آن شريك باشى ود مع حضرت فرم

ه ازل شد ك از بينگارم و سوره ن افران من نمى«هللا كه براى هللا انب تم بگو اى ك پرستنده آنچه پرستم نيستيد، و نه م پرستيد شما نيز پرستنده آنچه من مى آنچه شما مى ن پرس

تنده آنچه من مى پرستيد مى شما مى ه شما پرس تم مى شوم و ن شويد شما را كيش پرس .»خويش و مرا دين خود

سوره نصر

ر ر ) ص(اين سوره در بازگشت پيغمب ازل شد و پيغمب ين ن پس از ) ص(از جنگ حند روايت مى سعيد بن محمد مؤذن با اسناد از ابن عباس. آن بيش از دو سال نزيست كن

موقعى

ى از غزوه حنين باز مى) ص(كه پيغمبر ) ع(گشت و سوره نصر نازل گرديد، به عل

روه نصرت خدا و فتح در رسيد و مردمان را مى«: و فاطمه فرمود بگوييد ه گ ى ك بينى دا در م ن خ ه دي روه ب د گ ارم و از او. آين ت پروردگ زه اس اك و من س پ رزش پ آم

.»طلبم كه توبه پذير است مى

سوره تبت

ر احمد بن حسن حيرى با اسناد از ابن عباس روايت مى ه پيغمب د ك ه ) ص(كن روزى باه د چه !). اعالم خطر(تپه صفا بر شد و بانگ زد يا صبا ح د و گفتن رد آمدن ريش گ ق

نم دشمن ص ان ك ا خبرت ه اگر ب د ك ه من بگويي ر شما شده است؟ فرمود ب ا شب ب بح يى رود م اور مى ف ن ب د از م د آرى آي د؟ گفتن يم . داري ما را ب ه راستى ش ون ب ود اكن فرم

د مى يش داري ك . دھم كه يك عذاب سخت در پ ا ل و لھب گفت تب اد(اب ى زيانت ب !) يعن براى اين ما را جمع كردى؟

ه د ك ازل ش واب ن ه در ج اد، و ھست«آي ان زده ب ب زي و لھ ا! دو دست اب ه م ل و كى تاوردش او را ب ود دس د ب از نتوان ار س د و ك از نكن عله. ني ى ش ه زودى در آتش ور ب

.»گرفتار آيد با زنش، آن ھيزمكش كه در گردن ريسمانى از ليف خرما داردا خاست ) ص(كند كه پيغمبر سعد بن محمد عدل با اسناد از ابن عباس روايت مى ر پ ب

ا : و بانگ زد ؤى ي ا آل ل ب، ي ا آل غال ا آل ي اف، ي د من ا آل عب ا آل كالب، ي ره، ي آل مه اال هللا من ھيچ خيرى از جانب خدا براى شما تضمين نمى! قصى د ال ال ا نگويي . كنم ت

.ابو لھب گفت تبا لك براى ھمين ما را فرا خواندى؟ سوره در جواب او نازل گرديده ابو اسحاق مقرى با اسناد از ابن عباس روايت مى ه چون آي سوره شعرا 214كند ك

:از بلندى صفا باال رفت و بانگ زد) ص(پيغمبر » و أنذر عشيرتك األقربين «: آمدر . قوم گرد آمدند و برخى نماينده فرستادند! يا صباحا ود) ص(آنگاه پيغمب ى : فرم ا بن ي

ؤى ى ل ا بن ر، ي ى فھ ا بن ب، ي د المطل وه! عب ين ك ه ھم م در دامن ر دھ ما خب ه ش ر ب اگد آرى سوارانى قصد ھجوم بر شما دارند باور مى د؟ گفتن ه راستى . كني ون ب ود اكن فرم

وم«: ابو لھب گفت. دھم كه عذابى سخت در پيش داريد شما را بيم مى » تبا لك ساير اليالى ! تمام روز زيان كنى: يعنى دى؟ خداى تع را خوان ن ف راى اي ي «ما را ب دا أب ت ي تب

.ا در پاسخ او فرستادر» لھب و تب

سوره اخالص

ده اده و ضحاك ع ه قت ر به گفت زد پيغمب ود ن ارت را ) ص(اى از يھ د پروردگ ده گفتن آمه وجود ... براى ما توصيف كن، كه در تورات صفت خود را بيان كرد بگو از چه ب

ا را از خورد و مى مىآمده و از چه جنس است طال است يا مس يا نقره؟ آيا آشامد؟ دنيدا است كى به ارث برده و براى كى وامى ه سوره معرفى خ گذارد؟ سوره اخالص ك

.در جواب نازل گرديدى ت م ب رواي ن كع ى ب ناد از اب ا اس انى ب راھيم مھرج ن اب د ب و نصر احم ه اب د ك كن

ا بگو آي) ص(مشركان به پيغمبر ل ھو گفتند صفت و نسبت پروردگارت را به م ات قاميرا مى ى ن باشد، چه ھر كس زاده شده ال جرم هللا احد نازل گرديد كه صمد به معن

رى د و براب ى ھمانن دارد يعن و ن د كف ز خداون رد ارث بگذارد، و ني ه بمي بميرد و ھر ك .ندارد

د نسبت ) ص(كند كه به رسول هللا ابو منصور بغدادى با اسناد از جابر روايت مى گفتن .ردگارت را براى ما بيان كن، سوره قل ھو هللا احد آمدو صفت پرو

سوره معوذتين

بود، يھوديان آنقدر به سراغ او رفتند ) ص(به گفته مفسران پسرى يھودى خادم پيغمبر ر ا موى پيغمب د ت ا داد) ص(و اصرار كردن ه آنھ انه حضرت ب ده از ش د دن ا چن . را ب

ا آن موى ج) ص(رفتند و پيغمبر د را ب ن اعصم . »1«ادو كردن د ب ده لبي و جادو كننان ساخت ق پنھ ى زري ه بن ق ب اه ذروان متعل ن چ ر . يھودى بود، و جادو را در ب پيغمب

رد و تصور مى) ص( رد مريض شد و موى سرش شروع به ريختن ك انش : ك زد زن ن .رفته حال آنكه نرفته بوده در . دانست چه بر او عارض شده است سر گيجه گرفت و نمى د ك اين ميان خواب دي

آنكه باالى سر بود پرسيد اين. دو ملك آمدند يكى باالى سر و يكى پايين پايش نشست

__________________________________________________ او ضمن نقل قصه . را جادو كردند، اما مؤثر واقع نشد) ص(پيغمبر : مؤلف مجمع البيان گويد). 1(

.م -.كند ا رد مىباال وقوع آن ر

رده ود پاسخ داد جادويش ك ا ب ايين پ د مرد را چه شده است؟ آنكه پ يد كى . ان ى پرس اولا : اولى پرسيد. جادو كرده؟ دومى پاسخ داد لبيد بن اعصم يھودى با چى؟ دومى گفت ب

انه ده ش وى و دن يد. م ى پرس ت: اول ى گف ت؟ دوم ده درون پوست خش: آن كجاس ك ش :حضرت بيدار شد و به عايشه فرمود. شكوفه خرما زير سنگ لبه چاه ذروان است

اه ر آن چ ر س ار را ب ر و عم ى و زبي س عل ر داد؟ پ ن خب دا از درد م ه خ تى ك ندانسرده زيرش پوسته خشك . از آبش كشيدند به رنگ حنا بود. فرستاد پس سنگ را بلند ك

د و موى سر و ا را يافتن ه شده شكوفه خرم ود ك ان ب انه آن حضرت در آن مي ده ش دناس . زھى را گره زده و يا زده كوك با سوزن بر آن دوخته بودند الى سوره ن خداى تع

ده مى ه خوان ه ك تاد و ھر آي از مى و فلق را فرس ره ب ر شد يك گ د و پيغمب ) ص(گرديا خاست مانن خويش را سبكبارتر مى ر پ د يافت تا گره يازدھم كه گشوده شد حضرت ب

بسم «: خواند فرو مى) ص(كسى كه از بند رسته باشد و جبرئيل اين دعا را بر پيغمبر ر . »هللا ارقيك من كل شيى يوذيك و من حاسد و عين هللا يشفيك اه از پيغمب ) ص(آنگ

افتم، : فرمود) ص(پرسيدند آيا جادوگر نابكار را بگيريم و بكشيم؟ پيغمبر فا ي ه ش من ك .انگيزم خواھد شرى بر دلم نمى

ناد از عايشه روايت مى ر محمد بن عبد الرحمن بن محمد بن جعفر با اس ه پيغمب د ك كنه آن را جادو كردند طورى كه به نظرش مى) ص( ام داده در حالى ك آمد كارى را انج

ود رده ب ه من . كار را نك اه ب رد آنگ ا ك د و دع دا را خوان ود خ زد من ب ه ن ا روزى ك تا آيا متوجه شدى ك: فرمود ه ي يدم چگون ود؟ پرس ه نم را ارائ د راه حل مشكل م ه خداون

. بخارى نيز اين روايت را آورده است. الخ... دو ملك آمدند : ؟ فرمود)ص(رسول هللا .اين روايت به طريق ديگرى در صححين آمده است

نمايه

.121آدم و حوا .22آصف بن برخيا

.64آل اوس .101آل حوريه .64آل خزرج

.101آل درع .248آل عبد مناف

.248آل غالب .248آل قصى .248آل كالب .248آل لؤى .248آل مره

.190، 189آيه تخيير .247ابتر

.213ابن ابى كبشه .199 ،162ابن الزبعرى .238، 94ابن ام مكتوم

.131ابن ذى الخويصره .128، 12ابن سيرين ، 26، 23 -17، 15، 14، 12ابن عباس

27 ،29 ،30 ،35 ،36 ،38 ،41 - 44 ،46 ،53- 56 ،58 ،63 ،65- 70 ،72 ،75 ،76 ،79 ،81 ،85 ،86 ،89 ،91 ،92 ،94 ،95 ،99 ،100 ،105 ،106 ،

108 ،111 - 113 ،115 ،116 ،118- 122 ،125 - 127 ،136 ،137 ،140- 142 ،144 ،146- 148 ،150 ،153 ،154 - 160 ،162 ،164 ،166 ،167 ،172 ،175 ،176 ،178 ،182 ،186 ،188 ،191 - 193 ،195- 198 ،200 ،203 ،212 ،215 ،218 ،226 ،229 ،230 ،233 ،235 ،237 ،239- 243 ،245 ،247.

.عبد هللا بن عمر - ابن عمر .عبد هللا بن مسعود - ودابن مسع

.164ابو احيحة بن سعيد بن عاص

186ابو االعور سلمى .156، 124ابو البخترى بن ھشام

.148ابو الجوزاء .131ابو الخواصر

.213ابو امامه باھلى .172، 34ابو ايوب انصارى

.87، 86ابو برده اسلمى ، 97، 82، 73، 72، 51، 37، 17ابو بكر

102 ،108 ،125- 127 ،134 ،139 ،142 ،146 ،172 ،184 ،194 ،195 ،197 ،199 ،200 ،201 ،203 ،215 ،216 ،220 ،221 ،228 ،236 ،241 ،242 ،244 ،246.

، 30، 11ابو بكر احمد بن محمد اصفھانى 31 ،43 ،70 ،79 ،82 ،92 ،186.

.ابو بكر -ابو بكر صديق، 117، 114، 113، 17ابو جھل بن ھشام

118 ،123 ،124 ،139 ،153 ،156 ،161 ،179 ،180 ،194 ،199 ،236 ،237 ،238 ،243.

.239ابو جھينه .74) عبد هللا بن ابى - (ابو حباب

.194، 163، 129، 108ابو ذر غفارى .162، 101ابو رافع

، 106، 80، 75، 48ابو سعيد خدرى 131 ،183 ،193.

، 117، 112، 83، 72، 71، 69ابو سفيان 124 ،125 ،127 ،156 ،186 ،187 ،210 ،226 ،246.

، 139، 117، 115، 113، 107ابو طالب 179 ،180 ،193 ،194 ،239.

.191، 130، 110ابو طلحه .138، 137ابو عامر راھب

.185ابو عبد هللا بن اسحاق ، 13ابو عبد هللا محمد بن عبد هللا حاكم

110 ،143 ،165 ،207، 226. .163) بن الحرث(ابو عبيده

.221ابو عبيده جراح .241، 236، 220ابو قحافه .124، 123ابو لبابه .248ابو لھب

.224، 41ابو مرثد غنوى .89، 47ابو نعيم حافظ اصفھانى

، 121، 97، 67، 51، 16ابو ھريره 166 ،179 ،215.

، 124، 117، 112ابى بن خلف جمحى 148 ،161 ،177 ،178 ،193 ،237.

.249، 174، 66، 15ابى بن كعب .125احابيش

.222، 184، 54احبار .25، 21، 20احبار يھود

.241احد، احد .33احرام

.36، 33، 32احمسى .141، 113اخنس بن شريق

.106، 105اذان .182، 147اذرعات

.144اربد بن ربيعه .173اروى .29اساف

.170، 93اسامة بن زيد .12اسباب نزول

226اسماء بنت ابى بكر .189اسماء بنت عميس

.175اسماء بنت مرثد .117اسود بن بخترى .170، 82اسيد بن حضير

.180، 171اشھد .214اصحاب اليمين .223) ص(اصحاب پيغمبر .198اصحاب صفه .246، 245اصحاب فيل

.160، 155اصحاب كھف .93اضم

.86اطاعت اولى االمر .215افول و طلوع

، 203، 159، 114اقرع بن حابس تميمى 205 ،206.

.101الجوارح .218السام عليك .219السام عليكم

.65السالح

.101الطيبات .127ام الفضل

.189، 172ام المؤمنين .146) ع(امام باقر .226ام حبيبه .209، 80، 76ام سلمه .190، 188ام سليم .167ام سويد .167ام غليظ

.170، 169ام مسطح .238، 94ام مكتوم .167ام مھدون

.182امى .173اميمه .162امين

.119امية بن ابى الصلت ثقفى ، 156، 117، 112امية بن خلف جمحى

159. .64، 62، 59، 27، 25، 15انجيل

، 124، 76، 67، 54، 29انس بن مالك 130 ،143 ،166 ،185 ،187 ،188 ،191 ،217 ،230 ،238.

، 55، 46، 42، 41، 34 -32، 28انصار 63 ،88 ،109 ،131 ،167 ،168 ،

172 ،182 ،185 ،222 ،223. .170، 144، 87، 65، 46اوس

.217اوس بن صامت .80اوطاس

.242، 127، 125اوقيه .188اھل بيت .167، 129اھل قبله

.129، 111، 105، 96، 18اھل كتاب .184اياس بن سلمه

.183ايران .182ايرانيان

.44ايالء .122أبى بن خلف

.120أشام من البسوس .41بئر معونه

.107بحيراى راھب .30بحيره

، 45، 35، 32، 31، 28، 14، 13بخارى 61 ،

67 ،75 ،82 ،85 ،88 ،89 ،94 ،98 ،100 ،110 ،124 ،129 ،131 ،135 ،139 ،142 ،160 ،163 ،172 ،188 ،190 ،191 ،197 ،208 ،225 ،228 ،232 ،242 ،250.

.21بختنصر .225، 219، 170، 88بدريون

، 103، 49، 32، 31، 14براء بن عازب 110.

.170بريره .158، 145بسمك اللھم

.119بسوس .131بشر بن براء بن معرور

.120بصره .182، 147بصرى .40، 39ه بطن نخل

.65بعاث .76بقيع ، 209، 153، 149، 148، 114بالل 210 ،241.

.119بلعم بن باعورا .140بنت وھب .163بنو مليح .234، 210بنى اسد

، 119، 68، 52، 25، 21بنى اسرائيل 120 ،244.

.20بنى اسماعيل .133بنى االوس

.205 - 202، 158بنى تميم .17بنى تيم

.116بنى حنيفه .206بنى دارم

.36بنى زھره .102بنى سلم

.193، 78بنى سلمه .145بنى سلول .134بنى سليم .245، 111بنى سھم .147بنى شيبه

.85، 84بنى عبد الدار .248، 224بنى عبد المطلب

.245، 115بنى عبد مناف .17بنى عدى

.51، 50بنى عمرو بن عمير .137بنى عمرو بن عوف

.229بنى عوف .137بنى غنم بن عوف

.91بنى فھد .248بنى فھر

، 147، 124، 123، 87، 46بنى قريظه 198.

.65بنى قيله .109بنى قينقاع

.176بنى ليث بن عمرو .248بنى لؤى

.229، 207، 199بنى مصطلق .51، 50بنى مغيره .91، 28بنى نجار

، 123، 102، 87، 84، 46بنى نضير 147 ،198 ،221- 223.

.137بنى واقف .146بنى ھاشم

.26بيت العتيق 61، 27 - 25، 21بيت المقدس

.188پنج تن .13» تحنث«

.27تعميدش .164تلك الغرانيق العلى

.112، 111تميم الدارى .202، 95تنعيم

، 43، 38، 27، 25، 21 -19، 15تورات 53 ،54 ،59 ،62 ،64 ،73 ،81 ،86 ،98 ،103 ،104 ،116 ،158 ،159 ،

184 ،216 ،221 ،249. .209، 208، 205، 203ثابت بن قيس

.134، 133ثعلبة بن حاطب انصارى .154، 50، 33ثقيف

.130ثنية الوداع ، 42، 25، 14جابر بن عبد هللا انصارى

43 ،45 ،48 ،57 ،71 ،76 ،78 ،79 ،

99 ،101 ،102 ،110 ،153 ،204 ،235. ، 87، 79، 78، 65، 64، 44، 36ليت جاھ

119 ،146 ،167 ،207. .83جبت و طاغوت

، 28، 25، 22 - 20، 15، 14، 12جبرئيل 55 ،68 ،76 ،84 ،87 ،89 ،101 ،

102 ،117 ،147 ،160 ،164 ،165 ،176 ،177 ،200 ،210 ،212 ،215 ،216 ،223 ،224 ،235 ،242 ،250.

.151جبير بن مطعم بن عدى بن نوفل .131، 130د بن قيس ج

.134جزيه .189، 107، 58، 27جعفر بن ابى طالب

.137، 131جالس بن سويد .167جالله

.40جمادى اآلخر .186جميل بن معمر فھرى

.148جندل بن صھيب .19جنديشاپور ، 89، 83، 71 -69، 67، 53جنگ احد

178 ،221. .56، 54جنگ احزاب

.163، 126جنگ بدر ، 155، 137، 132، 130 جنگ تبوك

185. .247، 130جنگ حنين

.137، 133، 86جھينه .250، 249چاه ذروان

.115، 114حارث بن عامر بن نوفل .180حارث بن عثمان

.حارث بن عمرو بن حارثه بن محارب بن .184حفصه

.209حارث بن ھشام .224حاطب بن ابى بلتعه

.30حامى .107، 76، 58، 27حبشه .120 حبشى

.94حبيب بن ضمرة ليثى .191، 169، 166حجاب

.100حجة الوداع

.53حدث .103حد زانى

، 202، 201، 100، 35، 33حديبيه 226 ،227

.54حذيفه .235، 13حراء

.124حرث بن عامر بن نوفل .127حرث بن ھشام

.131حرقوص بن زھير تميمى .102، 88حرة .60ب ابراھيم حز

.59، 58حزب هللا .109) ع(حسين بن على

.95حصحاص .232 -230حفصه

.124، 123حكيم بن حزام ، 118، 109، 71حمزة بن عبد المطلب

126 ،150 - 152 ،163 ،221. .36، 33، 32حمس .140حنيفيه .248، 80، 70حنين

.173حويطب بن عبد العزى .84حى بن اخطب

.55حيره .190س حي

.42حيض .83، 73حيى بن اخطب

.95، 68، 51خالد بن وليد ، 161، 149، 148، 114خباب بن أرت

198. .27ختنه

.247، 242، 14، 13خديجه .33، 30خزاعه ، 170، 144، 136، 87، 65، 64خزرج

229. .237، 188خزيره

.228خطبه جمعه .100، 99خطيم .242خلف .55، 54، 41، 38خندق

.189خوارج

.217خوله بنت ثعلبه .217خويله بنت ثعلبة

.122، 60، 54، 20خيبر .167خيه قبطى .58دار الندوة

.183ھاى عجم داستان .228دحيه كلبى

.172ذكوان .72ذو الحليفه .160، 155ذو القرنين .121ذو الكتيفه .122، 36ذو المجاز

.130ذى حده .196ذى طوى

.33ذيقعده .77رابطوا

.75رافع بن خديج .107راھبان و كشيشان

.129ربذه .146، 77ربيع بن انس

.40رجب .104، 103، 29، 20رجم

158رحمن .166رحمة

.183رستم و اسفنديار .129رشوه

.30، 15رمضان .160، 156، 155روح

.95روحاء .167روسپيان

.173روسپيگرى .225، 224وضه خاخ ر

.182، 54روم .183روميان

.108رھبانيت .23زبان عبرى

، 153، 145، 88، 87، 72زبير بن عوام 184 ،195 ،224. .153زقوم

.124زمعة بن اسود .167، 104، 103زنا كار

.103زناى محصن .101زيد الخير .101زيد الخيل

.229، 203زيد بن ارقم .132، 119زيد بن اسلم .73زيد بن تابوه .93، 75زيد بن ثابت

.187، 110زيد بن حارثه .194زيد بن عمرو .187زيد بن محمد

.101زيد بن مھلھل طائى .190، 187زينب دختر جحش

.30سائبه .97ساره .149سالم

.108سالم مولى ابى حذيفه .211سبت

.16سبع المثانى .209سبنيه ، 45، 38، 36، 29، 23، 20، 19سدى

46 ،48 ،51 ،54 ،60 ،69 ،72 ،73 ،77 ،80 ،87 ،93 ،98 ،105 ،113 ،

117 ،123 ،129 ،130- 132 ،180 ،212 ،220 ،230 ،239.

.103سر تراشى و شالق ، 121، 114، 89، 39سعد بن ابى وقاص

138 ،143 ،181 ،183 ،195. .170، 167، 74، 23سعد بن عباده

.170، 123سعد بن معاذ انصارى ، 77، 54، 51، 46، 41سعيد بن جبير

92 ،101 ،107 ،115 ،121 ،124 ،154 ،157 ،175.

.195، 184سعيد بن زيد .184سعيد بن محمد مؤذن

، 139، 122، 81، 44، 37سعيد بن مسيب 175 ،179.

، 114، 108، 55، 54، 19سلمان فارسى 194 ،216.

.243، 145، 23، 22سليمان .45سمعا .149سميه

.233، 232سوده بنت زمعه 145، 127سھيل بن عمرو

.181سيد الشھداء ، 200، 182، 157، 155، 154، 46شام

228. .154شامات

.123شاھت الوجوه .38شرايع موسى

.167شريفه ، 177، 86، 58، 33، 30، 20، 11شعبى 180.

.28 شھداى بدر .182شھريران

، 156، 124، 115، 112شيبة بن ربيعه 163 ،221.

.111صابئه .145صاحب يمامه

.218، 217، 135، 48، 35صاع .250صححين

.15صحف ابراھيم .127صحيح مسلم

.211صديق .35، 29صفا و مروه

.169صفوان بن معطل سلمى ذكوانى .209صفيه دختر حيى بن اخطب

.192صلوات .232صمغ

.108صومعه نشينى .149، 148، 114، 37صھيب رومى

، 77، 75، 70، 56، 27، 19ضحاك 113 ،158 ،160 ،175 ،176 ،178.

.152، 130، 46، 40طائف .25ططوس

.186، 103، 96طعمة بن ابيرق .190، 45، 44طالق .195، 188، 184، 102طلحه

.128طلحة بن شيبه .188طلحة بن عبيد هللا

.215طلوع و افول .217ظھار

.157عاتكه بنت عبد المطلب

.194عاد .183عاد و ثمود

.247، 246عاص بن وائل سھمى .221عاص بن ھشام بن مغيره

.148عامر ، 82، 77، 72، 36، 29، 28، 13عايشه

89 ،97 ،158 ،169- 172 ،190 ،191 ،209 ،212 ،216- 218 ،226 ،231 - 233 ،238 ،250.

.56عبادة بن صامت ، 124، 51، 50عباس بن عبد المطلب

237. .121عبد الحرث

.172عبد الرحمن برادر عايشه ، 89، 82، 51، 48عبد الرحمن بن عوف

94 ،102 ،135 ،183 ،195. .179عبد هللا بن ابى اميه

.141عبد هللا بن ابى اميه مخزومى ، 74، 62، 17عبد هللا بن ابى بن سلول

130 ،133 ،135- 137 ،169 ،170 ،173 ،174 ،186 ،199 ،208 ،228 ،229

.125عبد هللا بن ابى ربيعه .212عبد هللا بن ابى سرح

، 156، 139عبد هللا بن اميه مخزومى 157.

.39، 38عبد هللا بن جحش .241عبد هللا بن جدعان

.237عبد هللا بن خلف .126، 74، 44، 41عبد هللا بن رواحه

.241، 226، 202عبد هللا بن زبير .186، 116عبد هللا بن سعد بن ابى سرح

، 105، 98، 66، 38، 28عبد هللا بن سالم 227.

.22، 21عبد هللا بن صوريا .ابن عباس -عبد هللا بن عباس

.201عبد هللا بن عبد المطلب ، 108، 35، 25، 15عبد هللا بن عمر

124 ،125 ،126 ،132 ،135 ،182 ،187 ،195 ،222 ،223 ،230 ،244.

.119عبد هللا بن عمرو عاص

، 108، 66، 19، 15عبد هللا بن مسعود 114 ،135 ،140 ،152 ،155 ،196 ،221.

.220عبد هللا بن نبتل .139عبد المطلب

.149عبيد هللا بن مسلم .12عبيده

.209، 50عتاب بن اسيد ، 156، 124، 115، 112ربيعه عتبة بن

163 ،237. .39عتبة بن غزوان .84عثمان بن طلحه ، 184، 148، 50، 48عثمان بن عفان

212. .148، 108عثمان بن مظعون

.101عدى بن حاتم طائى .112، 111عدى بن زيد

.157، 75عراق .182عربستان

.36عرفات .232عرفط .100عرفه

.214عروة بن رويم .227، 107، 88، 38ة بن زبير عرو

.153، 119، 118عريان .102عرينه .197، 163، 26عزير

.95عسفان .100عضباء

.35عطاء بن رباح .177، 63، 26عطاء خراسانى

.117عقبة بن ابى معيط .127، 126عقيل

.40، 39عكاشه بن محصن .36عكاظ

، 34، 27، 17، 13عكرمه بن ابى جھل 54 ،62 ،64 ،66 ،73 ،83 ،95 ،102 ،

115 ،118 ،119 ،122 ،123 ،125 ،155 ،156 ،160 ،167 ،182 ،186 ،189 199 ،230. .102عكل

.166علھز ، 105، 50، 16) ع(على بن ابى طالب

108 ،109 ،111 ،163 ،170 ،186 ،219 ،237.

146، 14) ع(على بن حسين ، 149، 114، 85، 82، 60عمار بن ياسر

180 ،194 ،224. ، 125، 86، 70، 41، 20عمر بن خطاب

153 ،165 ،175 ،186 ،194. .236عمر بن ربيعه

.181عمرو بن الحضرمى .107عمرو بن اميه ضمرى

.38عمرو بن جموح انصارى .121عمرو بن دينار

.117، 60، 59، 58عمرو عاص .173، 108، 100، 40، 33عمره .42، 41عناق

.230عوف بن مالك اشجعى .195، 90عياش بن ابى ربيعه

.201، 59عيسى بن مريم .149عين التمر

.159عينية بن حصن .114عيينة بن حصن فزارى

.حراء -غار حرا .106غدير خم

.136، 101، 77، 20غطفان .101غورث بن حارث

.118، 54فارس .93فدك .167فرتنا

.194فرعون .30فصيله

.73حاص بن عازوراء فن .165، 95، 61، 28 - 25قبله

.106قبه چرمين ، 38، 33، 30، 27، 18، 16، 15قتاده 47 ،63 ،72 ،76 ،77 ،80 ،84 ،88 ،93 ،116 ،120 ،133 ،135 ،154 ،

155 ،159 ،160 ،176 ،189 ،211 ،217 ،230 ،245. .173قتيله

.89قدامة بن مظعون .214، 213قدريه .15قرآن

، 41، 40، 39، 33، 32، 30، 29ريش ق56 ،58 ،106 ،113 ،117 ،118 ،

128 ،139 ،140 ،154 ،155 ،162 ،164 ،166 ،180 ،183 ،194 ،198 ،225 ،227 ،234 ،236 ،237 ،245 ،246. .167قرينه

.34قسطنطنيه .157قصى بن كالب .169قضاى حاجت

.74، 69قطيفه .202قعقاع بن عبد

.59قنطار .59اط قير

.31قيس بن صرمه انصارى .182قيصر .79كابين

.79كبيشة بنت معن انصارى .146كثير النوا

.182كسرى 108، 107كشيشان و راھبان

، 62، 61، 53، 27، 24كعب بن اشرف 73 ،74 ،83 ،84 ،86 ،102 ،174.

.35، 34كعب بن عجره ، 197، 156، 84، 61، 27، 26كعبه 209 ،210. ، 33، 32، 30، 27، 22، 19 - 17كلبى

42 ،43 ،48 ،50 ،54 ،56 ،58 ،61 ،62 ،64 ،68 ،70 ،77 ،81 ،82 ،86 ،88 ،89 ،90 ،93 ،98 ،102 ،105 ،

111 ،112 ،116 ،120 ،123 ،124 ،127 ،129 ،131 ،140 ،141 ،146 ،153 ،160 ،161 ،212 ،215 ،216 ،234 ،246. .33كنانه .123ن ابى الحقيق كنانة ب .35كوفه

.117، 76، 24كوه صفا

.186، 141الت و عزى .250، 249لبيد بن اعصم

.138، 133ليلة العقبة .233 -231ماريه قبطيه

.115مالك بن صيف .73، 66مالك بن ضيف

.40، 39ماه حرام .57مباھله

.151، 150مثله ، 73، 66، 61، 46، 36، 19، 16مجاھد

84 ،90 ،95 ،102 ،121 ،125 ،150 ،155 ،160 ،175 ،180 ،181 ،191 ،212 ،236 ،244.

.182، 111مجوس .101محارب

، 125، 73، 71محمد بن اسحاق بن يسار 131 ،204.

.113محمد بن حنفيه .138، 115محمد بن كعب قرظى

.201محمد نبى هللا .50مخزوم

.55مدائن كسرى .103، 73، 52مدراس

.175بن عمرو مدلج ، 29، 27، 26، 21، 19 - 17، 11مدينه

39 ،40 ،43 ،46 ،53 ،55 ،58 ،75 ،79 ،89 ،90 ،95 ،102 ،110 ،150 ،

154 ،163 ،169 ،210 ،222 ،228. .مدينه - مدينة النبى

.75مروان بن حكم .229، 199مريسيع

.56مريم .167مريه .137مزينه

.15، 13مستدرك ، 164، 147، 128، 33مسجد الحرام

246. .138مسجد قبا

.171مسطح .170مسطح

، 42، 36، 35، 32، 29، 28، 14مسلم 43 ،51 ،61 ،75 ،77 ،82 ،85 ،88 ،89 ،97 ،98 ،100 ،102 ،110 ،124 ،

128 ،139 ،142 ،172 ،180 ،190 ،191 ،197 ،208 ،215 ،225 ،228 ،232 ،242

.212 مسيب بن شريك ، 112، 63، 62، 51، 27، 26مسيحيان

163 ،182 ،198. .27، 25مسيحيان نجران

.173مسيكه .157، 152، 145، 116مسيلمه كذاب .36مشعر الحرام

.97، 34مصر .122مصعب بن عمير از بنى عبد الدار

.67مضر .115مطعم بن عدى

.217مظاھره ، 66، 60، 51، 41، 32معاذ بن جبل

185. .174، 173معاذه

.129معاويه .229معشر االنصار

.229معشر المھاجرين .108معقل بن مضر

.71مغازى ، 70، 66، 61، 41، 32، 22، 20مقاتل

77 ،78 ،81 ،113 ،114 ،124 ،160 ،161 ،175 ،180 ،189 ،209 ،216 ،220 ،244 ،246.

، 114، 108، 92، 89مقداد بن اسود 130 ،224. ، 40، 33، 30، 29، 24، 13، 11مكه 43 ،50 ،54 ،69 ،72 ،83 ،89 ،90 ،98 ،112 ،123 ،125 ،129 ،138 ،

148 ،150 ،152 ،158 ،159 ،164 ،166 ،180 ،182 ،196 ،216 ،225.

.168، 57مالعنه .144، 96، 48ملك الموت

.186، 29، 28منات .195مناصف

، 135، 133، 131، 89، 54منافقين 182 ،216 ،218، 219.

.111منذر بن ساوى .244منذر بن عمرو انصارى

.167مواخير .109، 49، 39، 38مھاجرين

.181مھجع موالى عمر .21، 20ميكائيل

.29نائله .59ناقوس

.131نبتل بن حرث .68نبھان تمار

.124نبيه بن حجاج .107، 76، 59، 58، 25نجاشى .62، 57، 52، 26نجران .219نجوى .106ى نصار

.138، 99نصرانى ، 124، 117، 115، 112نضر بن حارث

148 ،156 ،161 ،183 ،235. .228، 134، 121نماز جمعه .95نماز خوف .185نماز عشاء

.185نماز مغرب .194نوح

.213، 11واحدى نيشابورى 223، 222وادى بويره

.134وجوب زكات .196، 178، 138وحشى قاتل حمزه

.15ورقة بن نوفل .207، 186، 163وليد بن عقبة

، 164، 156، 141، 112وليد بن مغيرة 180 ،194 ،212 ،235 ،236.

.195وليد بن وليد .73، 66وھب بن يھودا

.111ھجر .33ھدى

.195ھشام بن عاصى .242ھشام بن عروه .148ھشام بن عمرو

.32ھالل

.151ھند دختر عتبه .70وازن ھ

.248يا صباحاه .203يا محمد

.182يحنس .76يد بيضا

.166، 157، 100يمامه .232، 75، 35يمن ، 30، 28، 26، 24، 23، 20 - 17يھود

32 ،38 ،42 ،44 ،58 ،60 ،62 ،65 ،73 ،75 ،82 ،102 ،106 ،111 ،112 ،

115 ،123 ،154 ،155 ،159 ،164 ،184 ،197 ،198 ،211 ،218 ،222. .24ود مدينه يھ

.63، 23يھوديان 209يھودية بنت يھوديين