ΥπερΧ Τέυχος 67

TO ΠEPIOΔIKO TΩN SUPER MARKETS XAΛKIAΔAKH | ΤΕΥΧΟΣ 67 | ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2013 | ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ

ΥΠΕΡ

ΗΑριάδνηπου έγινε καυσόξυλο

Έτσι ξαναχτίσαμε την

Κάνδανο

Το δάκρυ του Θεού και τα θανατερά βέλη του

στύρακα

ο αίγαγροςπου κοιμήθηκεστο ξενοδοχείοΚινγκ Τζώρτζ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

6 Η κρητική παράδοση στην Αθήνα

10 Private με την υπογραφή Χαλκιαδάκης

14 Φωτογραφήματατου Νίκου Ψιλάκη

22 Από τη γη της Κρήτηςστον Χαλκιαδάκη

24 Μια φωτογραφία - ένα ποίημαΦωτογραφίζει και επιλέγει η Έφη Ψιλάκη

32 Καλό φθινόπωρο με υπέροχες εκπλήξειςΈνα like πολλά πλεονεκτήματα

34 Έτσι ξαναχτίσαμε την Κάνδανοτου Νίκου Ψιλάκη

40 Ο Σταυρός στην καθημερινή μας ζωήτου Σταμάτη Αποστολάκη

45 ldquoΑκαδημία Χαλκιαδάκηςrdquo

46 Ο αίγαγρος που κοιμήθηκε στοξενοδοχείο Κινγκ Τζωρτζτης Έφης Ψιλάκη

56 Η Αριάδνη που έγινε καυσόξυλοτου Νίκου Ψιλάκη

64 Το δάκρυ του Θεού και τα θανατερά βέλη του στύρακατου Νίκου Ψιλάκη

72 Το αντικριστό της Παταγονίαςτου Μιχάλη Τσαπάκη

76 Τα ldquoπικραμένα χείληrdquo του Καζαντζάκητου Ι Μ Παναγιωτόπουλου

wwwxalkiadakisgr

Tριμηνιαία έκδοσητων ΣM XAΛKIAΔAKHτηλ 2810 824 1401o χιλ Γαζίου-Κρουσώνα 7005 Ηράκλειο

Διανέμεται δωρεάν από τα καταστήματα της εταιρείας

Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμοΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ

Eκδοτική φροντίδαTμήμα Δημοσίων Σχέσεωντης AE XAΛKIAΔAKH

Φωτογραφία εξωφύλλουΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ

Σύμβουλος έκδοσηςNIKOΣ ΨIΛAKHΣ

Yπεύθυνοι Δημοσίων Σχέσεωντης AE XAΛKIAΔAKHΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ

Σχεδίαση εντύπουNIKOΣ NTPETAKHΣ

ΦωτοστοιχειοθεσίαMακέτες - EκτύπωσηTYΠΟΚΡΕΤΑBIΠE Hρακλείου Tηλ 2810 380882 FAX 2810 380887

Tα κείμενα που δημοσιεύονται δεν εκφράζουν κατrsquo ανάγκην και την άποψη της εταιρείας ή του περιοδικού

14

24

34

40

46

56

64

72

Μια πολύ τιμητική αναφορά στο περιοδικό μας Ογνωστός λαογράφος κριτικός της λογοτεχνίας και κα-θηγητής των Πανεπιστημίων Ιωαννίνων και Αθηνώνκ Μιχ Μερακλής αφιέρωσε στο ΥΠΕΡ τη στήλη του(Ψηφίδες) στο Διάστιχο Ηλεκτρονικό Περιοδικό γιατην τέχνη και τον πολιτισμό (www Diastixo gr) Ο κ Μερακλής είναι από τους βαθύτερους μελετητέςτου ελληνικού πολιτισμού γνωστός διεθνώς για τις με-λέτες και τα βιβλία του Το άρθρο του με τίτλο ΆγιοςΑγαπητικός και Άγιος Μισητικός δημοσιεύτηκε στις23 Αυγούστου 2013 (httpwwwdiastixogr epikairapsigmata1572-agios-agapitikos-agios-misitikos)

Τον ευχαριστούμε

ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ Μ ΜΕΡΑΚΛΗ

Η Εταιρεία Super Markets Χαλκιαδάκη που εδρεύει στο Ηρά-κλειο εδώ και χρόνια εκδίδει το τρίμηνο περιοδικό ΥΠΕΡ Χ Είναιμια άριστη εκδοτική προσπάθεια με σύμβουλο τον πολύ γνω-στό στην Κρήτη και ευρύτερα στην Ελλάδα δημοσιογράφο ΝίκοΨιλάκη συγγραφέα και πολύτιμων βιβλίων για το λαϊκό πολιτι-σμό (για το ψωμί και τα γλυκίσματα στην Ελλάδα μαζί με τη σύ-ζυγό του Μαρία για τις τελετουργίες στις διάφορες εποχές τουχρόνου) που παρακολουθεί τα φαινόμενα από την παλιότερηπαράδοσή τους έως τις μέρες μας

Ανάλογα θέματα δημοσιεύονται και στα τεύχη του περιοδι-κού συνοδευόμενα από πλήθος σπάνιας ευαισθησίας ομορ-φιάς και ακρίβειας φωτογραφιών που και αυτές είναι έργο τουίδιου και κυρίως της κόρης του Έφης Οι φωτογραφίες που κα-τέχουν το ήμισυ σχεδόν της έκτασης των σελίδων αποτελούνκαι μόνες τους ένα από τεύχος σε τεύχος εμπλουτιζόμενο άλμ-πουμ που αξίζει να το έχει κανείς Το περιοδικό διανέμεται δω-ρεάν Καλοί συνεργάτες συντροφεύουν τον Ψιλάκη Ανάμεσάτους και ο επίτιμος διδάκτωρ της Σχολής Κοινωνικών Σπουδώντου Πανεπιστημίου Κρήτης λαογράφος Γιώργος Αικατερινίδης

Σrsquo ένα από τα πρόσφατα τεύχη (αρ 62 άνοιξη 2012) εν-τόπισα κάτι που θυμίζει τον πολύ της μόδας σήμερα δυ-

τικόν άγιο Βαλεντίνο Η Έφη Ψιλάκη πήγε στην Κύπρο (δενπεριορίζεται λοιπόν η ύλη του περιοδικού αποκλειστικά στηνΚρήτη) στην Κάτω Πάφο όπου άλλοτε κοντά στη λεγόμενηΠέτρα του Διγενή σε κάποια ερειπωμένα κτίσματα laquoκατέφευ-γανraquo οι ερωτευμένοι ή όσοι επιθυμούσαν νrsquo αλλάξουν τη γνώμητων γονιών τους σχετικά με το γάμο τους ή και να προκαλέσουν

αποστροφή κι ερωτική αντιπάθεια (laquoμισήθραraquo τα έλεγαν αυτάοι λόγιοι) Πήγαιναν στα ερείπια εκείνα έπαιρναν λίγη σκόνηαπό μια πέτρα και την έριχναν κρυφά στο ποτήρι ή το φαγητόπροσδοκώντας το αποτέλεσμα ανάλογα με τη διατύπωση τηςευχής τους Φαντάζονταν πως εκεί ήταν κάποτε ο χώρος όπουέζησαν ο άγιος Αγαπητικός και ο άγιος Μισητικός Τους αγίουςlaquoσυνάντησεraquo και στο χωριό Πάνω Αρόδες της Πάφου Ναούςδικούς τους δεν είχαν Καμιά αναφορά σrsquo αυτούς από την Εκ-κλησία δεν υπάρχει Όλα τα έπλασε η λαϊκή φαντασία Δύο λάρνακες ρωμαϊκής πι-θανώς εποχής έξω από την ενοριακή εκκλησία τις ονόμασε laquoΑϊ-Αγάπηςraquo (ή laquoΑϊ- Αγαπήτηςraquo αυτή είναι σχεδόν ακέραια) και laquoΑϊ-Μισητήςraquo Όποιος ήθελε τη βοήθεια του πρώτου πήγαινε

4

ΜΙΑ ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Παινάδια για το περιοδικό μας

νύχτα άναβε κερί κι έμπαινε για μια στιγμή μέσα στη λάρνακαΈκοβε ένα κομματάκι από αυτήν το κοπάνιζε και το rsquoκανε ψιλήσκόνη για την ίδια χρήση

Προηγουμένως όμως το άτομο που ενεργούσε πρινμπει στη λάρνακα έπρεπε να πάει μέσα στην εκκλησία

του αγίου Καλανδίωνος να προσφέρει λάδι και κερί να προ-σκυνήσει τις (άσχετες βέβαια) εικόνες παρακαλώντας τον άγιοΑγάπη να βοηθήσει Η Ψιλάκη φωτογράφισε τις δύο λάρνακεςτην εκκλησία του χωριού την εικόνα του τοπικού αγίου Καλαν-δίωνα με τον οποίο ταύτιζαν τον άγιο Αγάπη ή Αγαπητικό

Δεισιδαιμονίες Όμως αυτές μετρίαζαν την ξέφρενη τώρα σα-ρωτική πολλών χρήσιμων αγαθών ανάπηρη laquoανάπτυξηraquo X

5

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2013

Γλιστρίδαένα φυσικό φάρμακο στο τραπέζι μας

Τζίτζικας ο ερωμένος της Αυγής

Ο επιτάφιος της Παναγιάς

ΜΙΚΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΒΙΑΝΝΟΥ

TO ΠEPIOΔIKO TΩN SUPER MARKETS XAΛKIAΔAKH | ΤΕΥΧΟΣ 66 | ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2013 | ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝΥΠΕΡ

Η πέτρα του Ρωμιού στην Πάφο Στη Μεγαλόνησο επιβιώνουν ακόμηήθη και συνήθειες που ξαφνιάζουν ευχάριστα

κάμποσα χρόνια έχει φυσήξει πιο δυνατά ο άνεμος δημιουρ-γίας που πάντα πνέει στην Κρήτη Οι άνθρωποι που θέλουν ναξεφύγουν από τον βραχνά της κρίσης έχουν επιλέξει τον δύ-σκολο αλλά και σίγουρο δρόμο Είναι εκπληκτικό αυτό που γί-νεται Άλλος φτιάχνει απάκια με βότανα άλλος εκτρέφειβιολογικά τα πρόβατά του άλλος αναζητά τις συνταγές της για-γιάς άλλος φτιάχνει υπέροχα καλλυντικά με αγνές πρώτες ύλεςκαι ελαιόλαδο άλλος παράγει τοπικά ζυμαρικά κουλουράκιατυριά και αθοτύρους παξιμάδια γλυκίσματα και τόσα άλλα Δενχορταίνεις να γεύεσαι και να καμαρώνεις για τον τόπο σου Συ-νεργαζόμαστε και προωθούμε με πάθος τα δημιουργήματά τωνπαραγωγών μέσα από τα Σούπερ Μάρκετ Όλοι οι συνεργάτες- προμηθευτές μας τηρούν στο έπακρο τους κανόνες ασφα-λείας Συνδυάζουν το μεράκι της παράδοσης με την τεχνολο-γία που διασφαλίζει στο απόλυτο σημείο τον καταναλωτή

Η νέα λοιπόν προσπάθεια με τα κρητικά παντοπωλεία είναιεκτός από επιχείρηση μία γέφυρα που ενώνει δυο κόσμουςΕνώνει επιθυμίες και αναζητήσεις Ενώνει τους ανθρώπους Πι-στεύουμε ότι το εμπόριο είναι μια κοινωνική προσφορά δενείναι κάτι το απρόσωπο Στις μικρές κοινωνίες όπως είναι ηΚρήτη δεν έχει ποτέ δικαίωμα κάποιος να κάνει λάθος Γιατί αντο κάνει θα ντρέπεται τον αδερφό και τον φίλο του

Έτσι ξεκινάμε και στην Αθήνα Για μαςδεν υπάρχουν καταναλωτές Υπάρχουνφίλοι Και η σχέση ειλικρίνειας που θέ-λουμε να χτίσουμε μαζί τους θα κάνει τηφιλία μας πιο δυνατήhellip X

76

Υπάρχει και ένα ακόμη παράπονο αυτό των απλών αν-θρώπων των αγροτών των βιοτεχνών των μεταποιητών τωνεπαγγελματιών που καταφέρνουν να αξιοποιούν την εμπειρίαπολλών γενεών και να κάνουν μικρά ή μεγάλα θαύματα Αυτώνπου ξέρουν ότι η γη ή το εργαστήριο τους βγάζει αριστουργή-ματα προϊόντα μοναδικά στο είδος τους εξαιρετικά σε ποι-ότητα αλλά δεν μπορούν να κάνουν το επόμενο βήμα Δηλαδήδεν μπορούν να συναντήσουν τον ποιοτικό καταναλωτή αυτόνπου ψάχνει κάτι διαφορετικό και δεν αρκείται στα προϊόντα μα-ζικής παραγωγής

Αυτά τα δυο παράπονα των παραγωγών και των καταναλω-τών μας οδήγησαν σε μια νέα επιχειρηματική δράση στα 2 κα-ταστήματα laquoΓεύσεις Κρήτης Χαλκιαδάκηςraquo στην Αθήνα Δενείναι μόνο εμπορική δραστηριότητα τούτα τα καταστήματαΕίναι τόπος συνάντησης των καλύτερων με τους καλύτερουςΟι καλύτεροι παραγωγοί του ευλογημένου τόπου που λέγεταιΚρήτη θα συναντούν τους καλύτερους καταναλωτές αυτούςπου δεν κάνουν εκπτώσεις στην ποιότητα αυτούς που ζητούντο ιδανικό για την υγεία τους

Μέσα από τη ενασχόλησή μας με το λιανεμπόριο χρόνια καιχρόνια τώρα αναζητούμε τους τρόπους να φτάσουμε ακόμη καιστον τελευταίο παραγωγό στο τελευταίο χωριό στον τελευ-ταίο ξυλόφουρνο στον τελευταίο μερακλή τυροκόμο Τώρα και

Η κρητική παράδοση στην ΑθήναΤΑΝΕΑΜΑΣ

Τώρα και πολλά χρόνια εμείς οι Κρητικοί έχουμε διαπιστώσει ότι οι επισκέπτες μας φεύγουν με ένα παράπονο από το νησίΌσο βρίσκονται εκεί έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν γεύσεις και αρώματα να δοκιμάσουν αυτή την απίστευτη ποικιλίατων προϊόντων που παράγονται στην Κρήτη Κι όταν έρθει η ώρα της αναχώρησης μελαγχολούν Θέλουν να μην αποκο-πούν από αυτό που έζησαν για λίγες ή πολλές ημέρες Θα φανεί υπερβολικό αν αρχίσουμε κι εμείς να πλέκουμε το εγκώμιοτων κρητικών προϊόντων Δεν θα είναι όμως υπερβολή αν αναφερθούμε στις μελέτες γιατρών και διατροφολόγων ότι σταπροϊόντα αυτά βασίστηκε η περίφημη κρητική διατροφή η βάση της λεγόμενης μεσογειακής Και η κρητική διατροφή θε-ωρείται σήμερα ιδανική για τον άνθρωπο Χαρίζει υγεία και μακροζωία

Πάνω 1 Όλοι οι πολύτιμοι συνεγάτες της εταιρείας2 Ο κ Χαλκιαδάκης μαζί με τους Στρατή και Άθη Μπατάγια3 Η κ Διαμάντα με τον κ Σμαραγδή καιτον κ Σπιθούρη4 Οι κκ Κωνσταντίνος Μίχαλος και Γιώργος Μπίκας

Δεξιά Οι συνεργάτες από τον καφέ Δανδάληκ Αλέκος ΔανδάληςΓιάννης Χρονάκης και Λευτέρης Μελεσανάκης

Αριστερά ο κ Χαλκιαδάκης μαζί με τον Κοσμήτωρα της Παγκρητίου Ενώσεως κ Στέλιο Βανταράκη τον Dr Μύρων ΦασουλάκηΑντιπρόεδροτης Παγκρητίου Ενώσεωςκαι τον Πρόεδρο της Παγκρητίου κ Γιώργο Μαριδάκη

Δεξιά Οι οικογένειεςΛευτέρη Αυγενάκη και Νίκου Σκουλά

Αριστερά Ο αγιασμός στο Χαλάνδρι

παρουσία συνεργατώνκαι του Δημάρχου

Χαλανδρίου

Πάνω δεξιά Ο κ Νίκος Βερόπουλος

με το Μηνά και τη Χριστίνα Χαλκιαδάκη

Δεξιά η κ Θένα Μιχαηλίδου

η κ Χρυσ Χαλκιαδάκη ο κ Παντελής

Παντελειάδης και ο κ Στέφ Μιχαηλίδης

8 9

10

Όλες οι εταιρείες με τις οποίες συνεργα-ζόμαστε για τα προϊόντα μας υπόκεινταισε αυστηρά συστήματα διασφάλισηςποιότητας είναι ελληνικές και στην πλει-οψηφία τους είναι κρητικές Εξάλλουτόσο το τμήμα ποιοτικού ελέγχου όσοκαι το εμπορικό τμήμα επισκέπτονταιόλες τις επιχειρήσεις που συνεργαζόμα-στε στον τομέα αυτό για να επιβεβαι-ώσουμε την απαράμιλλη ποιότητα τωνπροϊόντων που σας εμπιστευόμαστεΜε γνώμονα λοιπόν την ποιότητα στησωστή τιμή και επειδή στα super marketΧαλκιαδάκης για πάνω από 30 χρόνιαπου βρισκόμαστε κοντά σας δεν έχουμεμυστικά σας παραθέτουμε τους αξιόπι-στους συνεργάτες μας που μας προμη-θεύουν τα προϊόντα της ιδιωτικήςετικέτας Χαλκιαδάκης

Τα παραδοσιακά προϊόντααρτοποιίας μας όπως τα κριτσίνια ηκριθαροκουλούρα η κριθαροκουλουρί-τσα τα παξιμάδια και τα παξιμαδάκιαΧαλκιαδάκης παράγονται από αγνέςπρώτες ύλες με διαδικασίες παραγωγήςκαι διάθεσης που συμμορφώνονταιστους κανονισμούς διαχείρισης ποιότη-τας και ασφάλειας τροφίμων και συ-σκευάζονται από την αρτοποιίαΤσατσάκης στις Δαφνές

Για το καθημερινό σνακ των παιδιώνμας θα βρείτε εξαιρετικά τυροκο-μικά προϊόντα όπως edam goudamozzarella και emmental σε φέτεςgouda και regato τριμμένο αλλά και mixτριμμένο τυρί Χαλκιαδάκης όλα από τηνεταιρεία Leader Για την ευκολία μας προ-σθέσαμε στην ιδιωτική ετικέτα Χαλκια-

δάκη τις πρακτικές συσκευασίες combiπου περιλαμβάνουν αλλαντικά καιτυριά σε φέτες σε μία διπλή συσκευα-

Με την υπογραφή ΧαλκιαδάκηςPrivate

σία για να γίνονται εύκολα και γρήγορατα σαντουιτσάκια μας Έχουμε 3 επιλογές πάριζα ή ζαμπόν μετυρί gouda και φιλέτο γαλοπούλας μετυρί edam 16 οι οποίες παρασκευά-ζονται στις εξαιρετικές εγκαταστάσειςτης επιχείρησης Ελληνικές Φάρμες Λαζα-νάκης στο Ρέθυμνο

Επίσης μπορούμε να βρούμε κατε-ψυγμένα λαχανικά Χαλκιαδά-κης όπως αρακά μπάμιες φασολάκιαστρογγυλά και πλατιά αγκινάρα πάτοι

σπανάκι φύλλο καλαμπόκι κόκκοι καιμίγμα λαχανικών που τα προμηθευόμα-στε από την εταιρεία Αλτέρρα ΑΕ σταΓιαννιτσά Όλα τα λαχανικά υπόκεινται σεποιοτικούς ελέγχους σε κάθε στάδιο απότην πρώτη ύλη μέχρι να φτάσουν στοσπίτι μας Προέρχονται από τοπικές πα-ραγωγές και παραλαμβάνονται αμέσωςμετά τη συγκομιδή ώστε να καταψύχον-ται άμεσα και να διατηρούν τη θρεπτικήτους αξία ακέραιη

Για τη σωστή λειτουργία του οργανι-σμού μας χρειαζόμαστε και όσπριαεξάλλου όπως έχει πει ο Umberto Ecolaquoχωρίς τα όσπρια η ανθρωπότητα δεν θαείχε καταφέρει να φθάσει ούτε ως τονΜεσαίωναraquo Έτσι συνεργαστήκαμε με τηνεταιρεία Agrino - Πιστιόλας ΑΕ για ναπρομηθευόμαστε ρύζι και όσπρια στηνκαλύτερη ποιότητα

Το ξίδι το ξέρουμε όλοι και γνωρί-ζουμε κυρίως ότι δίνει άρωμα στα φα-γητά εξολοθρεύει τα μικρόβια και τις

οσμές αφαιρεί τους λεκέδες και διατη-ρεί ακμαία τα λουλούδια στο βάζο Αυτόόμως που πιθανότατα να μην γνωρί-ζουμε είναι ότι έχει και πολλές θεραπευ-τικές ιδιότητες είναι φάρμακο στονυψηλό πυρετό σε άσθμα δηλητηρίασηταχυκαρδίες παχυσαρκία αρθρίτιδα καιάλλα Το δικό μας ξίδι το προμηθευόμα-στε από την Ένωση Σουλτανοπαραγω-γών Κρήτης και είναι εδώ και χρόνιαπρώτο με διαφορά στις προτιμήσεις των

καταναλωτών τόσο για την ποιότητα όσοκαι για τη τιμή του

Στην ιδιωτική ετικέτα Χαλκιαδάκηςέχουμε και αυγά από την Αυγοπαρα-γωγική Κρήτης Συντιχάκης Το αυγό είναιμια άριστη πηγή πρωτεΐνης υψηλής βιο-λογικής αξίας βιταμινών και ιχνοστοι-χείων Επιπλέον είναι μία πολύ καλή πηγήσεληνίου ιωδίου και βιταμίνης Β2 ενώεπίσης περιέχουν βιταμίνη Β5 βιταμίνηΒ9 βιταμίνη Α και βιταμίνη D ⤷

11

Με ιδιαίτερη χαρά σας παρουσιάζουμε την ολοκληρωμένη σειρά προϊόντων που μπορείτε να βρείτε στα κατα-στήματά μας με την υπογραφή ΧαλκιαδάκηςΣτη συνεχή προσπάθειά μας να βρισκόμαστε δίπλα σας προσφέροντάς σας ποιοτικά ασφαλή και οικονομικάπροϊόντα συνεργαστήκαμε με τους έμπιστους προμηθευτές μας ώστε να απολαμβάνουμε όλοι ποιότητα σεπροσιτή τιμή Έτσι δημιουργήσαμε μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας ώστε να καλύπτονται οι πε-ρισσότερες ανάγκες του νοικοκυριού σε σταθερά χαμηλές τιμές Με χαρά διαπιστώνουμε ότι όλα τα προϊόντα laquoεμπιστοσύνης Χαλκιαδάκηraquo είναι στις πρώτες θέσεις των προτι-μήσεων των καταναλωτών σε όλες τις κατηγορίες

Με χαρά διαπιστώνουμεότι όλα τα προϊόντα laquoεμπιστοσύνης Χαλκιαδάκηraquoείναι στις πρώτες θέσειςτων προτιμήσεωντων καταναλωτών σε όλες τις κατηγορίες

Το νερό Χαλκιαδάκης συ-σκευασίας 2 λίτρων σε 6άδα προέρ-χεται από τις πηγές της Γέργερης στοδάσος του Ρούβα στους πρόποδεςτου Ψηλορείτη και εμφιαλώνεταιαπό την Αναπτυξιακή Εταιρεία Γέρ-γερης Οι υπόλοιπες συσκευασίες εμφιαλώ-νονται από την εταιρεία Βοθύλια καιτο νερό προέρχεται από την υδάτινηπεριοχή laquoΤάρμαροςraquo που βρίσκεταιανάμεσα στα Λασιθιώτικα βουνά

Η τακτική κατανάλωση αυγών φαίνεταινα έχει προστατευτική δράση έναντι πα-θήσεων των ματιών όπως ο καταρρά-κτης και η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας(η κυριότερη αιτία απώλειας όρασης καιτύφλωσης των ηλικιωμένων) Ένα τόσοπολύτιμο και αναγκαίο τρόφιμο φροντί-σαμε να το εντάξουμε στα προϊόντα μαςσε σταθερά χαμηλή τιμή ώστε να έχουμεόλοι πάντα το καλύτερο στο τραπέζι μας

Πίτσα ndash μία γρήγορη και λαχταριστήλύση για φαγητό σε όλες τις οικογένειεςΜε αυτή τη σκέψη στην ιδιωτική μας ετι-κέτα προσθέσαμε μία ακόμα συνεργα-σία Η εταιρεία Υφαντής μας προμηθεύειτην σπέσιαλ πίτσα σε συσκευασία 3 τε-μαχίων Συσκευάζεται με την μέθοδοFreshPress την τελευταία λέξη στην αμε-ρικάνικη τεχνολογία για την προστασίατων τροφίμων Χωρίς χημικά διατηρείαναλλοίωτα τα θρεπτικά συστατικά καιτην μοναδική γεύση των προϊόντωνεξουδετερώνει βακτηρίδια όπως ListeriaSalmonella και Escherichia Coli και κατα-στρέφει οτιδήποτε επιζήμιο υπάρχει στοπροϊόν ώστε να νιώθουμε ασφαλείς δια-τροφικά τη στιγμή που την απολαμβά-νουμε φρεσκοψημένη στο τραπέζι μας

Στη σειρά προϊόντων ιδιωτικής ετικέ-τας Χαλκιαδάκη φροντίσαμε να συμπερι-λάβουμε και αναψυκτικά για νασυνοδεύουν τα γεύματά μας Επιλέξαμενα συνεργαστούμε με την εταιρείαΦήμη που βρίσκεται κοντά μας τα τε-λευταία 90 χρόνια και χρησιμοποιεί έωςκαι 50 λιγότερη ζάχαρη συγκριτικά μεάλλα αναψυκτικά προσφέροντάς μαςέτσι απόλαυση και δροσιά χωρίς να επι-βαρύνει τη διατροφή μας με περιττέςθερμίδες

Για ευκολία στην καθημερινή καθα-ριότητα προτείνουμε ρολό κουζίνας 800γρ Χαλκιαδάκης το οποίο παράγεταιστην Κρητική εταιρεία Μάμας ΑΕ στοΗράκλειο

12

Παράλληλα δημιουργήσαμε με ιδιαίτερη μέριμνα τη σειρά PuraVita για τηνπροσωπική μας περιποίηση και επιλέξαμε να συνεργαστούμε με μία από τις πιοαξιόπιστες εταιρείες του χώρου ndash την επιχείρηση Farcom στη Θεσσαλονίκη Το παι-δικό σαμπουάν PuraVita είναι ένα απαλό σαμπουάν χωρίς βλαβερά χημικά χωρίςparabens δερματολογικά ελεγμένο και με ουδέτερο ph με διακριτικό άρωμα χωρίςαλλεργιογόνα πολύ απαλό αλλά πολύ αποτελεσματικό για χρήση τόσο για την παι-δική επιδερμίδα όσο και για οποιονδήποτε επιθυμεί συχνή χρήση

Και τα PuraVita αφρόλουτρα και αφροντούζ είναι χωρίς parabens και με ουδέτεροph και τα βρίσκουμε σε ποικιλία αρωμάτων όπως εξωτική καρύδα θρεπτικό μέλικαι γάλα αναζωογονητική θαλασσινή αύρα θαυματουργή αλόη βέρα κατα-πραϋντικό έλαιο καλέντουλας και σύμπλεγμα βιταμινών για να γεμίσουμε ενέργειαΣτην σειρά PuraVita μπορούμε επίσης να βρούμε κρεμοσάπουνο για τα χέρια σαμ-πουάν για κανονικά βαμμένα ή λιπαρά μαλλιά και conditioner για κανονικά ξηράή βαμμένα μαλλιά Όλες οι συσκευασίες PuraVita υπάρχουν σε οικονομικές και εύ-χρηστες συσκευασίες

Η αγάπη μας για τον καλόκαφέ μας οδήγησε στη συνεργα-σία με την εταιρεία Αρχοντάκηςστα Χανιά Από το 1973 κοντάμας φτιάχνει καφέ με όλο το με-ράκι της παράδοσης Τώρα γιατην ιδιωτική ετικέτα Χαλκιαδά-κης μας ετοίμασε Ελληνικό καφέΧαλκιαδάκης σε συσκευασίες 69και 192 γρ όπως και Καφέ φίλ-τρου Χαλκιαδάκης 250 γρ σε 3υπέροχες γεύσεις βανίλια φουν-τούκι και κλασσικό

Private Με την υπογραφή Χαλκιαδάκης

1514

Κι όμως αυτός ο υπέροχος κόσμοςυπάρχει ακόμη

Ιερή πορεία στους δρόμους και τα πανάρχαια μο-νοπάτια των Αστερουσίων αγνάντι από το κατά-φωτο ΛιβυκόΟι γυναίκες με τα ποτήρια και με τους βασιλικούςστα χέρια μεταφέρουν το αγιασμένο νερό έξωαπό τα όρια του οικισμού Άλλοτε σε κάποια καλ-λιέργεια άλλοτε στα αλωνοχώραφα κι άλλοτεστον χώρο της αιώνιας ανάπαυσης Έτσι όπωςέκαναν οι μανάδες κι οι γιαγιάδες τους όπως υπα-γορεύει το ακατάλυτο εθιμικό τυπικό Κι όμως αυτός ο υπέροχος κόσμος υπάρχειακόμη

Είναι μια ακόμη μαρτυρία για τον τρόπο με τονοποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο ο παραδοσιακόςμας πολιτισμός Τον κατανοεί σαν ολότητα Σανένα σύνολο που περιλαμβάνει τους ανθρώπουςτα σπίτια τον οικισμό τους ναούς τα ξωκλήσιατις μάντρες των αιγοπροβάτων τις καλλιεργούμε-νες εκτάσεις τα βοσκοτόπια τους κήπους τα ζώατα δέντρα Κι ακόμη τους χώρους των κεκοιμη-μένων που κι αυτοί συνεχίζουν να είναι μέροςενός νοερού και αδιάσπαστου συνόλου

Κάποτε μάλιστα ορίζουν με σαφήνεια τον τόποόπως έκαναν και οι αρχαίοι τους πρόγονοι Έναςμεγάλος βράχος ένα ιερό των θεών ένα μεγάλοδέντρο δεν είναι απλά χαρακτηριστικά του τοπίουαλλά όρια ενός κόσμου σαφώς διαχωρισμένου καισαφώς περιχαρακωμένου Κι αν μιλήσει κανείς για ιερές πορείες στο κύκλοτου χρόνου θα βρεθεί μπροστά σε ένα απίστευτοκαλαντάρι Περιφορές επιταφίων κύκλιες περιφο-ρές των εικόνων ευχολοήματα αγιασμοί μικρέςκαι μεγάλες τελετές που καταργούν τη μονοτονίατης δύσκολης αγροτικής ζωής

Κι όμως αυτός ο υπέροχος κόσμος υπάρχει ακόμηΕίναι μια ακόμη μαρτυρία για τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο ο παραδοσιακός μας πολιτισμός

NΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ amp ΚΕIΜΕΝΑ ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

Φωτογραφήματα

Ιερή πορεία αγνάντι στο Λιβυκό

16

N ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ amp ΚΕIΜΕΝΑ ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

Είναι η τύχη των υλικών πραγμάτων Έγραψε ιστορία μεταφέροντας κόσμο και κοσμάκη Ακινητοποιήθηκε σε κάποια αγριάδα στις νοτιότερες υπώρειες της Δίκτης δυτικάαπό τον οικισμό Αμιρά Κι έμεινε εκεί Αναρωτήθηκα πόσοι και πόσοι κάτοικοι των κοντινών χωριών γεύτηκαν για πρώτη φορά τη με-γάλη αλλαγή που συντελέστηκε τον 20ό αιώνα την αλλαγή του τρόπου με τον οποίο ταξιδεύουν οι άνθρωποι ως επιβάτες σε κάποιοαπό τούτα τα οχήματα που σαπίζουν στα χωράφια και στα βοσκοτόπια Δεν είχα σκοπό να το φωτογραφίσω Ζήλεψα όμως τον άγνωστο ξένο επισκέπτη που άφησε το αυτοκίνητό του στην άκρα του δρό-μου κι ανηφόρισε ως το ορεινό πάρκινγκ για να δει τι μπορεί να γυρεύει ένα ακινητοποιημένο λεωφορείο μέσα στα χωράφια και τιςαγριάδες Είναι η τύχη των υλικών πραγμάτων Τη μια μέρα πολύτιμα την άλλη άχρηστα του πεταμάτου Οι άνθρωποι της Κρήτης όμως δενπετούσαν ποτέ τα παλιά Ούτε τα άχρηστα Αν σπούσε το παλιό κουρούπι ή το παλιό λαδοπίθαρο το περιποιούνταν το έκοβαν μεφροντίδα στη μέση το ασβέστωναν και το έκαναν γλάστρα για τα λουλούδια και τα βοτάνια τους για τους βασιλικούς τις γαρεφα-λιές και τα καρυοφύλλια τους Αν πάλιωναν τα ρούχα και δεν σήκωναν άλλο μπάλωμα τα έσκιζαν σε λουρίδες και ύφαιναν τσούλες(κουρελούδες) για να ζεστάνουν τους κρύους χειμώνες τους Τα άχρηστα αναβαπτίζονταν στη λαϊκή ευρηματικότητα και ξαναγί-νονταν πολύτιμα Κοιτάζοντας τούτο το παλιό λεωφορείο (μάλλον μαθητικό ή φορτο-λεωφορείο θυμίζει το σχήμα του) σκεφτόμουνότι οι διδαχές και οι εμπειρίες των προηγούμενων γενεών δεν ξεχάστηκανΔεν περίμενα τον περίεργο αλλοδαπό να μου πει σε τι χρησιμεύει το λεωφορείο Αν είναι κούμος μεταλλικός για τις όρνιθες αν είναικουνελιάστρα ή μαντρί για τα πρόβατα Του εξήγησα μόνο πως οι νοοτροπίες πεθαίνουν τελευταίες πως αντέχουν πολύ περισσότεροαπ όσο αντέχουν τα υλικά πράγματα Και μελαγχόλησα Όχι για την τύχη του παλιού λεωφορείου Αλλά για την (μελλοντική) τύχητου τοπίου

Φορτολεωφορείο ιδιότυπο όχημα μάλλον αυτοσχέδια κατασκευή Ο θάλαμος (κουβούκλιο) του οχήματος χωριζόταν στα δυο με με-ταλλικό ή ξύλινο χώρισμα Μπροστά έμπαιναν οι άνθρωποι και πίσω φορτώνονταν οι πραμάτειας τους τσουβάλια με χαρούπια ασκιάμε λάδι ντρουβάδες ή ακόμη και ζώα που οδηγούνταν από τους χωραΐτες στις μεγάλες ζωοπανηγύρεις των κωμοπόλεων

17


Καταθέσεις στο ταμιευτήριο της μνήμηςΣε πόσα φωτογραφικά κλικ χωρά ένα ωραίο φθινοπωρινό απόγευμα Βάλθηκα να μετρώ τις στιγμές και τις πόζες αλλά εγκατέλειψα την προσπάθεια μόλις αναλογίστηκα πόσα κλικ ακούγονται την κάθεστιγμή σε όλον τον κόσμο Χανιά Σεπτέμβρης του 2013 Μια φωτογραφία με φόντο το φάρο άλλη μια με φόντο την προκυμαία Κι άλλες πολλές πιο πέρα Κι ακόμη πιο πέρα Η φωτογρα-φική μηχανή είναι πλέον από τα είδη εκείνα που δεν μπορείς να τα αφήσεις πίσω σου όταν ξεκινάς για διακοπές Από τα must όπωςθα λέγαμε στα σύγχρονα φραγκολεβαντίνικαΑποθηκεύομε τη μνήμη κι αποταμιεύομε τις στιγμές Παλιότερα σε χάρτινα τεκμήρια τώρα σε ψηφιακά αρχεία Κι όταν καταλάβομεπως οι όμορφες στιγμές περνάνε γρήγορα ανασύρομε τις καταθέσεις μας από το ταμιευτήριο της μνήμης Βλέποντας μια φωτο-γραφία είναι σα να ξαναζείς τις περασμένες χαρές Ή και τις περασμένες λύπες Κάποτε - κάποτε μάλιστα νομίζομε πως καταφέραμενα νικήσομε τον χρόνο πως τον ξαναφέραμε πίσω Κι αφού χορτάσουν τα μάτια μας νοσταλγία κλείνομε το άλμπουμ κι επιστρέ-φουμε στο τώρα Έτοιμοι πάντα για ένα καινούργιο ταξίδι στο χρόνο

Η φωτογραφική μηχανή είναι πλέον από τα είδη εκείνα που δεν μπορείς να τα αφήσεις πίσω σου όταν ξεκινάς για διακοπές Από τα must όπως θα λέγαμε στα σύγχρονα φραγκολεβαντίνικα

ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ amp ΚΕIΜΕΝΑ ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣN

18 19

Φέτος που η Κρήτη γιορτάζει τα 100 χρόνια από την Ένωσή της με την Ελλάδα ας γυρίσομε πίσω τον χρόνο στο Νοέμβρη του 1866Μόνο αν καταλάβομε τι συνέβη στο Αρκάδι μόνο τότε θα κατανοήσομε και τη βαθύτερησημασία της φετινής επετείου

Αλλά γενναίως και αυτόν ενίκησε τον χρόνονΑσυναίσθητα ψιθύρισα ένα στιχάκι του του ΔημητρίουΠαπαρηγόπουλου γραμμένο στη γλώσσα της εποχής Ομέγας ιστορικός του 19ου αιώνα φαίνεται πως είχε συγ-κλονιστεί από την εθελοθυσία του 1866

Του Αρκαδίου η μονή ως φάσμα διοράταιδιήλθεν απrsquo αυτής πνοή δεκατριών αιώνωνΚατακτητάς ηλλάχθησαν και όμως δεν ηττάταιαλλά γενναίως και αυτόν ενίκησε τον χρόνονhellip

Κανείς δεν αμφιοβάλλει Ναι τον νίκησε τον χρόνο Καιπέρασε στις δέλτους της παγκόσμιας ιστορίας ως μετε-ρίζι κι ορόσημο της ελευθερίαςΣτην αρχή σκέφτηκα να γράψω ένα μικρό κείμενο γιατην εθελοθυσία Διάβαζα το εξαιρετικό βιβλίο του (αδι-κημένου από την ιστορία) Τιμόθεου Βενέρη άλλοτε Μη-τροπολίτης Κρήτης Εκείνου που συγκέντρωσε ψηφίδαμε ψηφίδα τις μνήμες των ανθρώπων που επέζησαν Δεντο έκανα Τίποτα δεν έχω να προσθέσω Παρά μόνο μιαυπόκλιση βαθειά Όπως κάθε ελεύθερος άνθρωπος


Μπορεί να είναι φολκλόρ να είναι μια απλή (και σύν-τομη) τελετή αναπαράστασης κρητικού γάμου Κιόμως Λίγο από το χρώμα μιας πλούσιας παράδοσηςαρκεί για να προκαλέσει ενθουσιασμό σε όσους τύχεικαι την παρακολουθήσουν Έλληνες και ξένουςΗ φωτογραφία είναι από εκδήλωση που έγινε τον Μάηστο Κρέτα Μάρις με πρωτοβουλία του Σώματος Ελλη-νίδων Οδηγών (Ομάδα Συνεργασίας Ηρακλείου) Οι κυ-ρίες που ανέλαβαν την οργάνωση είχαν φροντίσει ταπάντα μπομπονιέρες κεντημένες με κρητική βελονιάκαλορίζικα αυθεντικές μουσικές και τραγούδια τουγάμου από παλιούς καλλιτέχνες που πλαισίωναν τονσοβαρό Στέλιο Βασιλάκη

Για μας μπορεί να είναι η νοσταλγία μιας μακρινής επο-χής μιας εποχής που οι μετακατοχικές γενιές δεν προ-λάβαμε καν να τη γευτούμε Για τους άλλους τουςξένους είναι το ξάφνιασμα Είναι η εικονική γνωριμίαμε έναν πολιτισμό που μπορεί να αποτελεί παρελθόνόμως έχει αφήσει ανεξίτηλα τα αποτυπώματά του στηνκρητική λαϊκή μας παράδοση

Γνωριμία με έναν παρελθόντα πολιτισμό

19

Μετερίζι κι ορόσημο το Αρκάδι

20


ΜΙΑ ΔΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗΣτην επικράτεια των Ετεοκρητών στη χώρα της μνήμηςΑπόγευμα χινοπωριάτικο λουσμένο στο φως Στον ίσκιο της χώρας τωνΕτεοκρητών στα χωριά της Ανατολής Απόγευμα Κυριακής και βρέθηκαπάλι να θαυμάζω το πολύμορφο σκηνικό που απλωνόταν μπροστά μουΜόλις είχαμε κατεβεί από τα ψηλώματα της Πραισού κι είχαμε περπατή-σει για μια ακόμη φορά στα μονοπάτια των Ετεοκρητών ανάμεσα στα κα-τάξερα φρύγανα και τα ανθισμένα θυμάρια Σιωπή παντού Και σύννεφαπου μάχονται να κρύψουν τον ήλιο

Με το φακό μου συλλέγω τους ίσκιους Και τις σιωπές Σιγούν τα τεκμήριατης πανάρχαιας μνήμης σιγούν και τα σοκάκια των μικρών οικισμών Σκέ-φτομαι πως κάποτε ήταν κι εκείνα γεμάτα ζωή και προσπαθώ να τα ανα-στήσω απλώνοντας σκιές πάνω στην παλέτα της φαντασίας Πασχίζω ναμετρήσω τις απουσίες να ζωγραφίσω με τα χρώματα της σιωπής να βάλωκαρέκλες στους αραχνιασμένους καφενέδες και τραπεζάκια στρογγυλάσιδερένια Να ανοίξω τα σχολεία να γεμίσω τους δρόμους με παιδιά καιβρακοφορεμένους γερόντους Μα τι λέω Θεέ μου κι έχουν πάλι πυκνώ-σει τα σύννεφα

Δεν ξέρω αν κάποιος ζωντανεμένος Ετεοκρής παρακολουθούσε από κά-ποια χαραμάδα τ ουρανού τη σκέψη μου την ώρα που βρισκόμουν δίπλαστην εκκλησιά ένας χαμογελαστός μινωίτης θεός φύσηξε με δύναμη πα-ραμέρισε τα νέφη κι άφησε πάλι τον ήλιο να διαφεντεύει στο γέρμα τ ου-ρανού Το χαμόγελο του νεαρού Φαέθωνα απλώθηκε πάνω από τη σιωπήτου απογεύματος Κι ο χριστιανικός ναός μεταμορφώθηκε σε μετερίζι τουχρόνου

Σαν προσκλητήριο μυστικό μου φάνηκε το σάλπισμα του Φαέθωνα Κοί-ταξα τον κόσμο μέσα από τον φακό κοντοστάθηκα πήρα και πάλι τηνπαλέτα της φαντασίας Κι άρχισα να ζωγραφίζω δεκάδες ανθρώπους σταάδεια σοκάκια Μινωίτες Ετεοκρήτες Βυζαντινούς Βενετοκρητικούς παπ-πούδες γιαγιάδες Και παιδιά με κοντά παντελονάκια κουρεμένα με τηνψιλή όπως λέγανε οι δασκάλοι του 1960 Όλους μαζί Στους ίδιους δρό-μους τους άδειουςΚι ήταν σα να άνοιγα την πόρτα της μικρής εκκλησιάς σα να τους έβλεπαόλους Μινωίτες Ετεοκρήτες Βυζαντινούς να περνούν την πόρτα με τοοξυκόρυφο τόξο Και να ψάλλουν το ίδιο τροπάρι

21

Την ώρα που κόντευε να φθάσει ο ήλιος στη δύση περπατούσα σrsquo ένα από τα μικρά χωριά της Σητείας Η φαντασία μου βάλθηκε να γεμίσει τους άδειους δρόμουςhellip

2322

Από τη γη της Κρήτης στον Χαλκιαδάκη

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Καλή σχολική χρονιά από τα super market ΧαλκιαδάκηςΟ Σεπτέμβριος είναι ο μήνας που περιμένουν όλοι με αγωνία οι μα-θητές που έχουν το άγχος τους για τη νέα σχολική χρονιά αλλά καιοι γονείς που σκέφτονται τις υποχρεώσεις τους

Στα super market Χαλκιαδάκης γνωρίζουμε καλά τις δυσκολίες της εποχήςκαι προσπαθούμε έμπρακτα να βρεθούμε κοντά στις οικογένειες που πραγμα-τικά έχουν ανάγκη

Με αυτή τη σκέψη κάναμε γιορτή την πρώτη μέρα του Σεπτέμβρη καθώς στη-ρίξαμε τον ραδιοφωνικό σταθμό Love radio Κρήτης και συλλέξαμε σχολικά σεένα μεγάλο beach party στην παραλία laquoΠάμε για μπανάκιraquo με την Τάμτα τον Μύ-ρωνα Στρατή τον Νικηφόρο και τους Freaky Fortune Η εταιρεία μας ανέλαβετην προπώληση των εισιτηρίων καθώς και την παροχή 100 σχολικών τσαντώνκαι άλλων σχολικών ειδών τα οποία δόθηκαν στην ομάδα εθελοντών Give για ναμοιραστούν στους νέους μαθητές

Τα super market Χαλκιαδάκης συνεχίζουν τη συνεργασία με την ομάδα Give σεμία πολύτιμη για την εποχή προσπάθεια ώστε να βρίσκονται πάντα κοντά σας

Απορρυπαντικά με κρητική ρίζα Η νέα σειρά οικολογικών καθαρι-στικών ECOS τώρα σε επιλεγμένασούπερ μάρκετ Χαλκιαδάκης Η πιοδημοφιλής σειρά υγρών οικολογι-κών καθαριστικών στις ΗΠΑ ταξι-δεύει στη γενέτειρα του ιδρυτή τηςτου κ Ευτύχιου Βλαχάκη Ο Κρητικόςεπιχειρηματίας έχει διαπρέψει στηνΑμερική δημιουργώντας έναν κο-λοσσό ndash την εταιρεία Earth FriendlyProducts στηριζόμενος σε αρχέςπου διέπονται από τον σεβασμό στοπεριβάλλον και την τίμια τιμολο-γιακή πολιτική Η ζωή του κ Βλαχάκηέγινε ταινία η οποία προβλήθηκε τοπερασμένο καλοκαίρι στις ελληνικέςαίθουσες με τίτλο laquoA green storyraquoΤόσο ο ίδιος όσο και η κόρη του Kellyμιλούν με μεγάλη αγάπη για τηνΚρήτη και παρόλο που ζουν στηνΑμερική και ο κ Βλαχάκης έφυγεπριν από 60 χρόνια από τα Χανιάψάχνουν τρόπο να νικήσουν τη γρα-φειοκρατία και να επενδύσουν στηνΕλλάδαΗ σειρά προϊόντων ECOS έχει πολύπροσιτή τιμή και προπάντων η φόρ-μουλά της στηρίζεται σε αγνά συ-στατικά που σέβονται το περιβάλλονκαι δεν επιβαρύνουν την υγεία μαςΔοκιμάστε τα ανεπιφύλακτα

Πιστοί στην παράδοση και στα προϊόντα του τόπου μας δεθα μπορούσαμε να αγνοήσουμε laquoτο χρυσάφι της Κρήτηςraquo Τυ-ποποιήσαμε Έξτρα Παρθένο Ελαιόλαδο Χαλκιαδάκης και σαςτο προσφέρουμε σε σταθερά χαμηλή τιμή Το Eλαιόλαδο Χαλ-κιαδάκης παράγεται με τη μέθοδο της ψυχρής έκθλιψης απόελιές Κορωνέικης ποικιλίας και συσκευάζεται σε 5λιτρο δοχείολευκοσιδήρου Για όσους δεν έχουν το δικό τους ελαιόλαδοαπολαύστε το Ελαιόλαδο Χαλκιαδάκης και αντλήστε όλα ταευεργετικά στοιχεία της πλούσιας Κρητικής Διατροφής

ECO

S

ελαιό λαδο

Χαλκιαδάκης

SCHOOLTIME

Προϊόντα από Χαρούπι

Παραδοσιακό Κρητικό ΞίδιΚι επειδή το ελαιόλαδο στη σαλάταθέλει παρέα το ντόπιο παραδοσιακόξίδι φέραμε από το παραδοσιακό Οξο-ποιείο Κρήτης της Cretan Nectar γνήσιοndash μυρωδάτο ξίδι Παράγεται στα Χανιάαπό ντόπια σταφύλια ερυθρής ποικιλίαςρωμέικο έχει 6 βαθμούς οξύτητα και θασας ταξιδέψει με το πλούσιο άρωμά τουκαι την αυθεντική του γεύση Θα τοβρείτε σε συσκευασίες 15 λίτρου και 5λίτρων

Σε επιλεγμένα σούπερ μάρκετ

Χαλκιαδάκης θα βρείτε

μία μεγάλη ποικιλία προϊόντων

από χαρούπι

Ξέρατε ότι το χαρούπι είναι πιο πλούσιοσε ασβέστιο από το γάλα Το χαρούπι είναιμία πλούσια πηγή μαγνησίου φωσφόρουκαλίου και βιταμινών Α Β1 και Β2 Στην Κρήτη φύεται μία από τις καλύτερεςποικιλίες χαρουπιού και η εταιρεία CretaCarob με έδρα της Αργυρούπολη στο Ρέ-θυμνο κατάφερε να επεξεργαστεί τον πο-λύτιμο αυτό καρπό και να παράγει γνήσιακρητικά προϊόντα υψηλής διατροφικήςαξίας Σε επιλεγμένα σούπερ μάρκετ Χαλ-κιαδάκης θα βρείτε μία μεγάλη ποικιλίαπροϊόντων από χαρούπι χαρουπόσκονηκαφέ από χαρούπι εξαιρετικά μπισκόταχαρουπιού υγιεινά και θρεπτικά παξιμα-δάκια ζυμαρικά χαρουπόμελο για ιδιαί-τερη γεύση στις σαλάτες ή τα γλυκάσαπούνι από χαρούπι και σύντομα πολλάακόμα προϊόντα που θα σας γλυκάνουνχωρίς τις θερμίδες της σοκολάταςhellip

25

ΦΩΤΟΓΡΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ

Μια φωτογραφία - ένα ποίημα

24

Ο κανατάςΚι όλοι τους πότε αντάμα εχόρευαν με πόδια μαθημένα τόσο αλαφριά σαν όντας κάθεται και τον τροχό του βάζειο κανατάς μπροστά κοιτάζοντας αν εύκολα γυρίζει

Ομήρου Ιλιάδα (μετάφρ Καζαντζάκη - Κακριδή)

Γυρίζει ο τροχός ακατάπαυσταΓυρίζει ο τροχός ακατάπαυστα γυρίζει και περνάει από πάνω μας φυσάει και μας κάνει ότι θέλει λαγήνια στάμνες γλάστρες τσουκάλια λύχνους Άλλα βάζουν νερό άλλα κρασί και μέλι άλλα μαγειρεύουν άλλα φωτίζουν

Ν Καζαντζάκης Αδερφοφάδες

27


26


πρώτα να φάνω τα προυκιά να τα μορφοπλουμίσωντουζίνες τα πετσετικά τσι μπόλιες με την πήχυτσι πατητές ασήκωτες κασέλες τα χιράμιακαι τα παπλοσκεπάσματα στίβα τσι δωδεκάδεςΝα βάλω και στην υστεργιά του πάστου τα σεντόνιαμε μαντινιάδες να διαστώ με λύρες να τα φάνω και με τσrsquo αγάπης το σκοπό να τα γοργοκεντήσωΝα κάμω ξόμπλι πέρδικα που τη βαστά γεράκινα γράψω κι αποκατωθιό κόκκινο τrsquo όνομά μουνα μοιάζουν τα ψηφία ντου με τση καρδιάς το αίμαhellip

Κ Φραγκούλης Η Μικρανυφαντού

με μαντινιάδες να διαστώ με λύρες να τα φάνω και με τσrsquo αγάπης το σκοπό να τα γοργοκεντήσω

πρώτανα φάνω

τα προυκιά

Οι φωτογραφίες των χειροτεχνών είναι από το σπουδαίο Κέντρο Χειροτεχνίας της Κύπρου που λειτουργεί στη ΛευκωσίαΟι άνθρωποι αυτοί είναι καλοί πρεσβευτέςτου κυπριακού λαϊκού πολιτισμού

29

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2013 ΦΩΤΟΓΡΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ

Έρχετrsquo ο ζευγαρόκαιρος κοντοσιμώνει ΟχτώβρηςΈρχετrsquo ο ζευγαρόκαιρος κοντοσιμώνει Οχτώβρηςπου πιάνει μπόρα στο βουνό στον κάμπο πρωτοβρόχιΝα σηκωθεί κι ο νιόπαντρος με τη νοικοκερά ντουνα πάρει τα ζυγάλετρα το ζεύτη και το σπόρονα ζέψει τα πρωτόζυγα πρώτη σπορά να κάμειΣτην αυλακιά ξωπίσω ντου να του κλουθά η γυναίκανα στρώνει να βωλοκοπά κι αγίδα να του κάνειhellip

Κ Φραγκούλης Ο ζευγαρόκαιρος

Είχα μια αγάπη από παιδί για κάποια καφενείαΕίχα μια αγάπη από παιδί για κάποια καφενείαπου ήταν κοντά στη θάλασσα κι έβλεπαν ουρανούς που είχαν καλάμια στη σκεπή και μέσα στη γωνία ένα σβηστό γραμμόφωνο για να σου φεύγει ο νους

Χρόνια ζητώ να πιω καφέ σε τέτοια καφενεία να ακούγονται τα κύματα σαν άνεμου σιγή να βρω πώς είναι η θάλασσα σrsquo αυτή την ιστορίασε καφενεία που γερνούν κοντά της μια ζωή

Τα `φερε ανάποδα ο καιρός κι άλλαξε σrsquo όλα κάτικι αναβολή σε αναβολή δεν βρήκα αυτό το απλόκι ένα παράθαλάσσιο μικρό καφενεδάκιπου να με κάνει μια στιγμή γλυκά να ξεχαστώ

Μάνος Ελευθερίου

28

30


Κρητικός κεραστήςΝα τρέχει ο κεραστής στις κούπες τους να το κερνάει να πίνουνΆλλη αναγάλλια εγώ τρανότερη δεν ξέρω μόνο να χειο κόσμος όλος σε ξεφάντωση στρωθεί κι οι καλεσμένοιστο αρχονταρίκι ν αφουγκράζονται το θείο τον τραγουδιάρηγραμμή καθούμενοι και δίπλα τους γεμάτα τα τραπέζιαψωμί και κρέατα κι ανασέρνοντας κρασί απ το κροντήρι να τρέχει ο κεραστής στις κούπες τους να το κερνάει να πίνουν Αυτή η χαρά λογιάζω εστάθηκεν η πιο τρανή του ανθρώπου

(Οδύσσεια ι 5-11 μετάφραση Καζαντζάκη - Κακριδή)

Ψωμιά τους έφερεέπειτα

Λαγήνες δώδεκα μου γέμισε Λαγήνες δώδεκα μου γέμισε κρασί γλυκό κι ακράτοπου να το πίνουν μόνο αθάνατοιΚαι κάθε που ήταν απ το κόκκινο γλυκό κρασί να πιούνεμια κούπα μόνο αρκούσε σε είκοσι μέτρα νερό να ρίξει κι απ το κροντήρι ευτύς ξεχύνουνταν γλυκιά ευωδιά έναγύρο θεϊκιά και τότε πια δεν άντεχες να μην το δοκιμάσειςΑσκί τρανό από τούτο γέμισα και πήρα το ταγάριμε τις τροφές ψυχανεμίζουνταν η πέρφανη καρδιά μουπως άντρα ν ανταμώσω πήγαινα περίσσια αντρειά ζωσμένο άγριο που ουδέ από νόμους ήξερε κι ούτε το δίκιο εψήφα


Κι ο κεραστής νοιαζότανε συχνά και τους κερνούσεΨωμιά τους έφερε έπειτα και η σεβαστή οικονόμα κι άλλα προσφάγια πληθερά μετά χαράς ότι έχειΚι ο σιτιστής λογής ψητά σηκώνοντας σε δίσκουςτους έφερε κι ολόχρυσα τους έβαλε ποτήρια κι ο κεραστής νοιαζότανε συχνά και τους κερνούσε

(Οδύσσεια α΄146-150 μετάφραση Ζήσιμου Σιδέρη)

Η επιλογή των στίχων έγινε μετά τη φωτογράφιση του Κρητικού κεραστή που συνάντησα πριν από καιρό και φρόντιζε τα πάντα από το ψωμί και τις ελιές μέχρι το οφτό και το κρέας (Η λήψη έγινε στο φούρνο της οικογένειας Τσικνάκη απέναντι από τη Μονή Καλυβιανής)

KΛΗΡΩΣΕΙΣ

Ένα like πολλά πλεονεκτήματα

Στα super market Χαλκιαδάκηςέχουμε όλες τις εποχές βροχήhellipαπό εκπλήξεις και δώρα για τους πελάτες μας

Με μεγάλη μας χαρά υποδεχτήκαμεαπό την εταιρεία Παπαδοπούλου 10 πο-δήλατα mountain 26rdquo για τους 10 τυχε-ρούς πελάτες μας που κληρώθηκαν μετάτην χρήση της κάρτας Xtra προνομίωνΧαλκιαδάκης στις αγορές τους

Για τους λάτρεις των σπορ τα δώρα δενσταμάτησαν εκεί Σε μια γιορτινή ατμό-σφαιρα τα super market Χαλκιαδάκης καιη εταιρεία El Bisco παρέδωσαν 20 εισιτή-ρια διαρκείας (15 του ΟΦΗ και 5 του Εργο-τέλη) για τη νέα αγωνιστική περίοδοστους νικητές του σχετικού διαγωνισμούπου διενεργήθηκε από την εταιρία Αλλα-τίνη Τους 20 τυχερούς πελάτες μας περί-μενε άλλη μία έκπληξη καθώς τα εισιτήριατους παραδοθήκαν από τους ποδοσφαιρι-στές του ΟΦΗ Ζε Εντουάρντο ΑνδρέαΛαμπρόπουλο και του Εργοτέλη ΜηνάΠίτσο και Χρήστο Χρυσοφάκη

Γνωρίζουμε όμως πως κάθε φθινόπωρο

κάθε κατεργάρης επιστρέφειhellip στα θρα-νία του οπότε φροντίσαμε να κληρώ-σουμε 45 tablet 7rdquo για δημιουργικέςστιγμές μελέτης Με την αγορά μίας πολυ-συσκευασίας Παπαδοπούλου και τηνχρήση της Xtra κάρτας προνομίων Χαλ-κιαδάκης 45 τυχεροί σερφάρουν τώρααπό τα tablet τους Ακόμα φροντίσαμε για τους μικρούςμας φίλους και πιο συγκεκριμένα για τιςμαμάδες τους Όλα τα παιδάκια λατρεύουντη μυρωδιά ενός φρεσκοψημένου κέικ καιεμείς για να διευκολύνουμε τις δημιουρ-γούς τους κληρώσαμε 40 πολυμίξερMoulinex της Unilever Με την αγοράπροϊόντων Βιτάμ τη χρήση της Xtra κάρ-

τας προνομίων Χαλκιαδάκη και λίγη τύχητο πολυμίξερ ήρθε στην κουζίνα σας Στις κληρώσεις της Xtra κάρτας προ-νομίων Χαλκιαδάκης εκτός από δώρα εί-χαμε και δωροεπιταγές για τις αγορές σαςαπό τα καταστήματά μας Η εταιρεία Lepetit Marseillais μοίρασε σε 40 τυχερούςδωροεπιταγές των 25e συνολικής αξίας1000e Επίσης μοίρασε δωροεπιταγές των20e σε 50 τυχερούς η εταιρεία Misco συ-νολικής αξίας 1000e Καλές αγορές καιμην ξεχνάτε χρησιμοποιώντας την Xtraκάρτα προνομίων Χαλκιαδάκης την επό-μενη φορά μπορεί να είστε εσείς ένας απότους Xtra τυχερούς που θα κερδίσουν υπέ-ροχα δώρα και δωροεπιταγές

Καλό φθινόπωρο με υπέροχες εκπλήξεις

ΔiΑΔΙκΤΥΟ

Ξεκινώντας πριν ένα χρόνο την παρου-σία μας στο facebook δεν μπορούσαμε ναφανταστούμε το πόσο ένα ψηφιακό μέσοθα άλλαζε τον τρόπο της άμεσης επικοινω-νίας με ένα μεγάλο ποσοστό των πελατώνμας αλλά και των απλών φίλων της επιχεί-ρησής μας Έτσι σχεδόν ξαφνικά βρεθή-καμε σε ένα περιβάλλον ολοκληρωμένηςδιαδραστικής επαφής ένα κανάλι επικοι-νωνίας που σχεδόν σε πραγματικό χρόνοδίνει τη δυνατότητα παράθεσης και ανταλ-λαγής πληροφοριών καθώς και γόνιμο έδα-φος για άμεσο διάλογο τόσο μεταξύ τωνπελατών και της εταιρίας όσο και των φίλωνμας μεταξύ τους

Σήμερα πλέον είμαστε απόλυτα πεπει-σμένοι για την αξία και την ανάγκη ύπαρξηςτης δικής μας κοινότητας στο facebook Μιαςκοινότητας ανθρώπων που έχουν έρθει οι-κειοθελώς σε αυτήν και που τους αρέσειαυτή η προνομιακή σχέση επικοινωνίας μαζίμας Πέρα φυσικά από την άμεση επικοινω-νία ο κάθε φίλος της σελίδας μας αποκτά αυ-τόματα πρόσβαση σε μοναδικά πλεονεκτή -ματα που χάρη στις ιδιαιτερότητες του face-book μόνο εκεί μπορεί έχει

Ένας ολόκληρος ψηφιακός κόσμος σαςπεριμένει στη σελίδα μας (fan page) εσάςπου έχετε ή σκοπεύετε να δημιουργήσετε λο-γαριασμό στο facebook αλλά δεν έχετε γίνειμέχρι σήμερα ldquoφίλοιrdquo μας Ένας κόσμος γεμάτος πλεονεκτήματα απο-κλειστικά για εσάς όπως

bull Να ξεφυλλίζετε ηλεκτρονικά το ΦυλλάδιοΠροσφορών μας

bull Να ενημερώνεστε πρώτοι για τις τριήμε-ρες προσφορές μας

bull Να μαθαίνετε άμεσα μεμονωμένες προ-σφορές μας

bull Να ενημερώνεστε για συνδυαστικές συ-νεργασίες με άλλες επιχειρήσεις που απο-φέρουν σε εσάς μοναδικές εκπτώσεις καιπροσφορές

bull Να μαθαίνετε για τις κοινωνικές μας δρά-σεις και -σε περίπτωση που σας ενδιαφέ-ρουν- να συμμετέχετε σε αυτές

bull Να ενημερώνεστε για όλα τα εταιρικά νέακαι τις εκδηλώσεις μας και να γνωρίζετεακόμα περισσότερες πληροφορίες γιαόλους που απαρτίζουν τη μεγάλη οικογέ-νεια Χαλκιαδάκηbull Να ενημερώνεστε με επιπλέον πληροφο-

ρίες που αφορούν στα προϊόντα μας (πλη-ροφορίες για την παραγωγή τους τη δια-σφάλιση ποιότητάς τους τη διαδρομήτους μέχρι το ράφι κλπ)

bull Να συμμετέχετε σε διαγωνισμούς και κλη-ρώσεις που πραγματοποιούνται ΑΠΟ-ΚΛΕΙΣΤΙΚΑ για τους φίλους μας στοfacebook και να διεκδικείτε επιπλέονδώρα εκπτώσεις προσφο- ρές και δωρο-επιταγές

bull Να επικοινωνείτε άμεσα μαζί μας για οποι-αδήποτε απορία ή διευκρίνηση και να λαμ-βάνετε άμεσα απαντήσεις από εμάς

bull Να αναφέρετε άμεσα τυχόν προβληματι-σμό ή παράπονό σας μέσω του facebookεξασφαλίζοντας έτσι την άμεση επίλυσητου θέματος που σας απασχολεί

Με όλα αυτά τελικά που μπορεί και προ-σφέρει σε όλους μας το facebook αξίζειπραγματικά να συνυπάρχουμε σε αυτή τηνψηφιακή κοινότητα-παρέα Ήδη 12500+ φίλοι μας ζούνε όλη αυτή τη

δημιουργική και διαδραστική σχέση πουέχουμε όλοι μαζί αναπτύξει στη σελίδα μας

Γιατί να μην είστε και εσείςμαζί μας

35


34

ΕΝΑΣ 88ΧΡΟΝΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΘΥΜΑΤΑΙ


ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΨΙΛΑΚΗ

Οι Γερμανοί ισοπέδωσαν την Κάνδανο Ήθελαν να την εξαφανίσουναπό το πρόσωπο της γης να τη σβήσουν από τον χάρτη Σαν πληγω-μένα θεριά ζητούσαν εκδίκηση για την ταπείνωση που είχαν υποστείστη μάχη της 23ης Μαΐου 1941 από ομάδες ψυχωμένων ανταρτών Οι Καντανιώτες είδαν το χωριό τους να φλέγεται Τίποτα δεν έμεινεόρθιο Καθώς έφευγαν από τον τόπο τους έβλεπαν τα υφαντά τους ναγίνονται προσανάμματα Το λάδι που είχαν συνάξει οι νοικοκυραίοιστα πιθάρια τους έκαμε το έργο της καταστροφής ευκολότερο Οι υπερασπιστές της πατρίδας ονομάστηκαν δολοφόνοι Οι εισβολείςαυτο-ονομάστηκαν ήρωες Το γερμανικό θράσος σε όλο το μεγαλείοτου το δίκαιο του ισχυρού θεωρήθηκε θεσμός ακατάλυτος Πέρασαν τα χρόνια Ηττήθηκαν οι δυνάμεις του Άξονα Επέστρεψανκι οι Καντανιώτες Ήταν έτοιμοι ν ανασκουμπωθούν και να ξαναχτί-σουν τον τόπο τους Σ αυτήν την κρίσιμη στιγμή της ιστορίας στεκόμαστε σήμερα Στηνώρα που οι εκπατρισμένοι ήρωες πήραν μυστριά και σφυριά και άρ-χισαν να ξαναχτίζουν την Κάνδανο Μόνοι τους βέβαια

Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37


Τον γνώρισα στο Συνέδριο του Παγκοσμίου Συμβουλίου Κρη-τών στα Χανιά Άνθρωπος μεγάλης ηλικίας αλλά τα σημάδιατου χρόνου κρύβονταν πίσω από ένα λεβέντικο κι αντρίκιο πα-ράστημα Προήδρευα εκείνη τη μέρα Ζήτησε το λόγο και τουτον έδωσα

mdash Μιλάτε για την κρίση Δεν κατέχω είντα είναι αυτό που φο-βάστε Οι τόποι ξαναχτίζονται αν το θέλουν οι άνθρωποι

Θαύμασα τον λόγο του Κοφτός άμεσος εύστοχος Κι ας έμοι-αζε παράταιρος μέσα σε ένα συνέδριο όπου αναπτύσσοντανμεγάλες ιδέες ακούγονταν αριθμοί γινόταν λόγος για έργα υπο-δομής

Ο γέρος συνέχισεmdash Γεννήθηκα στην Κάνδανο είδα το χωριό μου ερείπιο Το

ισοπέδωσαν οι κατακτητές το 1941 το κατάστρεψαν Αλλά σαν

έφυγαν οι Γερμανοί εμείς την ξαναχτίσαμε την Κάνδανο Τρα-κόσα δώδεκα μεροκάματα έκαμα εθελοντική εργασία Μαζευ-τήκαμε όλοι μαζί και βάλαμε μπροστά Χτίσαμε πρώτα τοσχολείο μετά το Ειρηνοδικείο μετά τα άλλα δημόσια κτήριαΚαι μετά τα σπίτια μας

Στο διάλειμμα τον αναζήτησα Ήταν εκεί Δεν είχαμε χρόνοπολύ για κουβέντα Αλλά με μερικούς ανθρώπους δεν χρειάζε-ται να πεις πολλά Καταλαβαίνεις και με τα λίγα Το όνομά τουΕυτύχης Μπιτσάκης Ετών 88 Μετανάστης στην Αμερική Πήγεμετά τον πόλεμο στον Νέο Κόσμο αναζητώντας καλύτερη τύχηΗ φτωχομάνα η Κρήτη αιμορραγούσε συνέχεια μετά τη ναζι-στική συμφορά δεν μπορούσε να θρέψει τα παιδιά της Μπάρ-καρε ο Ευτύχης κουράστηκε Και τα τελευταία χρόνια γύρισεπίσω στην πατρίδα στο Ρέθεμνος

Την ιστορία της Καντάνου δεν την ξεχνά Οι Γερμανοί είχανφτάσει ως εκεί στις αρχές του Ιούνη του 1941 λίγο μετά τη μάχητης Κρήτης Βρήκαν ένα λαό ανυπότακτο Οι Κρητικοί της επο-χής ζούσαν στον απόηχο των μεγάλων σηκωμών της Κρήτης Οιμεγάλοι θυμούνταν τις τελευταίες επαναστάσεις του 19ουαιώνα Θυμούνταν και το Θέρισο Ήξεραν καλά πως ο πόλεμοςθέλει παλληκαριά κι αντρειοσύνη Πως η λευτεριά δεν είναι

δώρο που χαρίζεται Άλλωστε οι Σελι-νιώτες είχαν μάθει να ζουν επικίνδυναείχαν πολεμήσει την πιο σκληροτράχηληΤουρκιά που έζησε ποτέ στα χώματα τηςΚρήτης Και ήξεραν ότι ο πόλεμος έχειτους κανόνες του Λογάριαζαν όμωςχωρίς τον περίφημο νεογερμανικό πολι-τισμό Και ο εγωκεντρισμός της αρίαςφυλής δεν επιτρέπει σε κανέναν άλλον νααναδεικνύεται νικητής μέσα από τη μάχηΈτσι και τότε Χρησιμοποίησαν τη δύ-ναμη του ισχυρού Έφεραν τανκς καιβαρύ πυροβολισμό ισοπέδωσαν τηνΚάνδανο δεν άφησαν πέτρα πάνω στηνπέτρα Κουβάλησαν ρουχισμό υφαντάκαι λάδι από τα σπίτια έβαλαν φωτιά

Φεύγοντας στήσανε την περίφημη επι-γραφή τους Εδώ υπήρχε η ΚάνδανοςΥπήρχε Δηλαδή δεν υπάρχει πια

Είναι μια από τις πιο συγκλονιστικέςκραυγές της ιστορίας αυτό το Εδώυπήρχε η Κάνδανος Το κεφαλοχώρι πουο γερμανοναζισμός αποφάσισε να τοσβήσει από τον χάρτη επειδή τα παιδιά

36

ΜΑΘΗΜΑ ΖΩΗΣ ΑΠΟ ΕΝΑΝ 88ΧΡΟΝΟ ΚΡΗΤΙΚΟ

Αριστερά Έλληνες χωροφύλακες συλλαμβάνονταιαιχμάλωτοι από τους Ναζί

Πάνω Οι Ορεινοί Κυνηγοί φορτώνουν τα πολεμοφόδιά τουςσε γαϊδουρο-μούλαρα

Κάτω Το μνημείο των Γερμανών πεσόντων στα Φλώρια

Εδώ υπήρχε η Κάντανος Η φωτογραφία πουτράβηξαν οι Γερμανοί για να προπαγανδίσουντο ανοσιούργημάτους έγινε κόλαφοςτεκμήριο της βαρβαρότηταςκαι πραγματική καταδίκη τωνναζιστικών εγκλημάτων

του είχαν γαλουχηθεί σε άλλο σχολείο Και είχαν μάθει πωςαυτός που έρχεται να πάρει τον τόπο σου είναι εισβολέας καιεπίδοξος κατακτητής Εχθρός δηλαδή

Έχει γραφτεί πολλές φορές ότι στην Κάνδανο δεν στήθηκεμόνο μια επιγραφή αλλά τρεις

H πρώτηldquoΔια την κτηνώδη δολοφονίαν Γερμανών αλεξιπτωτιστών

αλπινιστών και του μηχανικού από άνδρας γυναίκας και παιδιάκαι παπάδες μαζi και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά τουμεγάλου Ράιχ κατεστράφη την 3-6-1941 η Κάνδανος εκ θεμε-λίων διά να μην επαναοικοδομηθεί πλέον ποτέrdquo

Η δεύτερη ldquoΩς αντίποινον των από οπλισμένων πολιτών ανδρών και γυ-

ναικών εκ των όπισθεν δολοφονηθέντων Γερμανών στρατιω-τών κατεστράφη η Κάνδανοςrdquo

Η τρίτηldquoΕδώ υπήρχε η Κάνδανος Κατεστράφη προς εξιλασμόν της

δολοφονίας 25 Γερμανών στρατιωτικώνrdquoΌλα τούτα είναι λίγο-πολύ γνωστά Όπως είναι γνωστό και το

ότι οι Γερμανοί θεωρούσαν δολοφόνους όσους αντιστέκοντανστα σχέδιά τους όσους δεν έκαναν τεμενάδες στη μεγαλοσύνητους

Πολλές φορές είχα ακούσει αφηγήσεις και είχα διαβάσει κεί-μενα σχετικά με την καταστροφή της Κανδάνου Αυτή τη φοράόμως η περιγραφή ήταν διαφορετική Ο λεβεντόγερος πουβρήκε απόσκιο στη Νέα Υόρκη δεν έμενε τόσο στην εξιστό-ρηση των ηρωικών στιγμών του χωριού του Ούτε της τραγω-δίας που ακολούθησε Έδινε σημασία στην επόμενη μέρα Γιατίπάντα υπάρχει μια επόμενη μέρα Ακόμη και μετά από τη χει-ρότερη συμφορά Και τότε πρέπει να βρει κανείς το κουράγιο ναξεπεράσει τον πόνο να αφήσει παράμερα τον θρήνο και να ξα-ναχτίσει τον κόσμο

mdash Μαζευτήκαμε όλοι με μπροστάρη τον Πρόεδρο φτιάξαμεασβεστοκάμινα πήραμε τους λοστούς και τους κασμάδες Εί-πανε ότι πρέπει να ξεκινήσομε από το σχολείο Να πάνε πάλι ταπαιδιά στα θρανία τους Δεν επεριμέναμε κανένα κράτος Δενεπεριμέναμε από τους άλλους Θες το πιστεύεις θες δεν το πι-

στεύεις Αυτά τα χέρια που βλέπεις έκα-μαν τρακόσα δώδεκα μεροκάματα σεεθελοντική εργασία Για να χτίσομε απο-ξαρχής την Κάνδανο

Του έδωσα το χέρι Και τον κοίταξα σταμάτια Σπίθιζαν

Αυτή είναι η Κρήτη σκεφτόμουνμπαίνοντας πάλι στην αίθουσα συνε-δριάσεων Κι αυτοί είναι οι Κρητικοί πουμας έκαμαν περήφανους για την ιστορίαμας Δεν κάθονται πάνω στα ερείπια μετα χέρια σηκωμένα περιμένοντας τομάνα εξ ουρανού δεν παρακαλούν πέσεπίτα να σε φάω Σκεφτόμουν πόσοι καιπόσοι πρόγονοί μας δεν βρέθηκαν στηνίδια θέση πόσες φορές δεν χρειάστηκενα ξαναχτίσουν γκρεμισμένα σπίτια καιγκρεμισμένα χωριά

Πάντα κάποιος βάρβαρος εισβολέαςθα βρίσκεται μπροστά στον κάθε λαόστον κάθε άνθρωπο Άλλοτε θα γκρεμί-ζει τα χωριά και τα σπίτια και άλλοτε θαγκρεμίζει τα όνειρα Και πάντα θα υπάρ-χουν οι δυνατοί τούτου του κόσμου Άλ-λοτε για να στήνουν μπροσκάδα στονκάθε Γερμνανοναζί κατακτητή κι άλλοτεγια να ξαναχτίζουν τα γκρεμισμένα σχο-λεία τα γκρεμισμένα σπίτια τα γκρεμι-σμένα τους όνειρα X

38


Ένα ριζίτικο για την Κάνδανο

Από την Κάντανο έρχομαι κι απού τrsquo Αποπηγάδι

Δε με ρωτάνε ιντά rsquoμαθα δε με ρωτάνε ιντά rsquoδα Είδα τα σπίθια τρόχαλο τσrsquo αυλές χορταριασμένες και μέσα στα χαλάσματα rsquoνους Γερμανού το μνήμα και δίπλα μαρμαρόπετρα κι έγραφrsquo αυτά τα λόγια

ldquoΕδώ rsquoτανε η Κάντανος και καταστρέψανέν-τηrdquo

Γιατί rsquoκαμε πολλές ζημιές στου Γερμανού τrsquo ασκέρι

Μα η Κάντανος εχτίστηκε

Εδώ υπήρχε η Κάνδανος έλεγε η παλιά επιγραφήΕδώ υπάρχει ηΚάνδανος θα μπορούσαν να γράφουν άλλεςεπιγραφές σήμεραΤην ξανάχτισαν τα παιδιά της

Είναι βαθιά ριζωμένη η πίστη των ανθρώπων της πατρίδαςμας στη δύναμη του Σταυρού και φανερώνεται σε κάθε βήματης καθημερινής μας ζωής Και δεν εννοούμε μόνο το ευλαβικόσταυροκόπημα στην εκκλησία όταν λειτουργούμαστε ούτεόταν περνούμε έξω από εκκλησία ή εικονοστάσι ή μόνο όταναρχίζουμε ή τελειώνουμε ένα έργο μας το φαγητό μας τη μέραμας και παραπέρα όταν βγαίνομε έξω από το σπίτι μας πρωί-πρωί κι όταν φυτεύουμε τον κήπο και τα λουλούδια μας τrsquo αμ-πέλι ή το λιοφυτάκι μας Τότε μάλιστα κάνομε κι έναν ξύλινοσταυρό και τον τοποθετούμε σrsquo εμφανές μέρος ή τον δένομεσε κλαδί δένδρου laquoγια να φυλάει απού το κακό μάτι το κηπικόμας και να το προκόψειraquo όπως μας λένε οι απλοί άνθρωποι πουρωτούμε Κι έτσι κάνοντας τον γύρο του χωριού παρατηρείςσυχνά σε πρασιές ή νεόφυτα σε φορτωμένες αχλαδιές ή κρε-βατίνες σταυρούς ξύλινους επιβεβαίωση θαρρώ της άδοληςπίστης των ανθρώπων μας στη δύναμη τrsquo αγιασμένου ξύλου τηςΕκκλησίας μας

Κι ακόμη Σε νεοανεγειρόμενες οικοδομές εκεί πάνω στογιαπί στη σκεπή όπου ο τεχνίτης τοποθετεί τους laquoγιαρμάδεςraquoγια να βάλει τα κεραμίδια ndashεργασία συχνά επικίνδυνη- παρα-τηρούμε έναν ξύλινο σταυρό σrsquo εμφανές σημείο Και στη μέσητου νrsquo ανεμίζει δεμένη η υφαντή πετσέτα από τα προικιά τηςνοικοκυράς δώρο στο μαραγκό του νεόκτιστου σπιτιού

Μαραγκός στα χωριά του Σελίνου ο αείμνηστος πατέρας μαςας είναι ανάλαφρο το χώμα που τον σκεπάζει θυμάμαι πως σεκάθε νέα σκεπή που laquoμαράγκευεraquo μας έφερνε στο σπίτι μεπολλή χαρά και ικανοποίηση ndashτα Σαββατόβραδα που γύριζεκατάκοπος μα πάντα κεφάτος γιατί είχε δουλειά την laquoπετσέτατης νύφηςraquo Κι είχαν συγκεντρωθεί στην κασέλα του σπιτιούμας στο χωριό αρκετά δείγματα νοικοκυροσύνης και ποικιλίαςσχεδίων της υφαντής πετσέτας του Σελίνου εξ αιτίας της τήρη-σης του εθίμου

Μα και στους αρσανάδες του Νησιού μας κι εδώ στον αρ-σανά της Νέας Χώρας των Χανίων φωτογραφίσαμε στο νιοσκαρί καϊκιού σταυρό καρφωμένο στην πρύμνη του από τοναρχιμάστορα laquoγια να βγει καλό το καΐκιraquo όπως μας είπε

Από την ίδια πίστη στη δύναμη του Σταυρού βλέπομε τονμαθητή πριν πάει για τις εξετάσεις να μπαίνει πρωί στην εκ-κλησία και να κάνει το σταυρό του Κι ο γεωργός σε λίγο πουθα φθινοπωριάσει και θrsquo αρχίσει σπορά κι οργώματα με σταυρόκαι κοιτάζοντας τον ουρανό θα ξεκινήσει εμπιστευόμενος στηδύναμή του την επιτυχία των κόπων του

Σrsquo όλες τις ώρες της ζωής μας στου Σταυρού τη δύναμη στη-ριζόμαστε

Η νιόνυμφη που ξεκινά από το πατρικό της για να στελιώσειτο δικό της νοικοκυριό πριν ανεβεί στο άλογο ύστερα από τηντέλεση της στέψης σταυροκοπιέται κι αποζητά της μάνας τηνευχή για το ξεκίνημα της νέας της ζωής Το λέει και το τραγούδιτου γάμου

4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Ο Σταυρός στην καθημερινή

μας ζωήΣεπτέμβρης η αρχή της Ινδί-κτου αρχή του εκκλησιαστι-κού χρόνου Στις τριάνταμέρες του πολλές και μεγάλεςγιορτές στις 8 της Παναγίας(γενέσιο) στις 14 του ΤιμίουΣταυρού στις 24 της Παναγίαςτης Μυρτιδιώτισσας κι άλλεςκι άλλεςhellip Απrsquo αφορμή της με-γάλης γιορτής του ΤιμίουΣταυρού θα δούμε στις επό-μενες γραμμές τον Σταυρόστην καθημερινή μας ζωή

Του ΣΤΑΜΑΤΗ Απ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΔάσκαλου - Λαογράφου

Φωτ Ν Ψιλάκη

Αριστερά Το πανηγύρι του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) στην κορυφή του ΚόφιναΚάτω 1 Προσκυνώντας τον Σταυρό2 Σταυρός φτιαγμένος με κερί της Ανάστασης έξω από πόρτα σπιτιού (Οροπέδιο Λασιθίου 2006)

42

Η ΥΨΩΣΙΣ ΕΝ ΟΥΡΑΝΩ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΚΑΙ ΖΩΟΠΟΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΑΠΟ ΤΟΥ ΕΝ ΤΗ ΚΟΡΥΦΗ ΤΗΣ ΙΔΗΣ ΝΑΪΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΡΗΤΟΣ

Παραμονrsquo ήτο του Σταυρού που βγήκα σε κορφάλικαι νύχτα χασοφεγγαριά μrsquo αστροφεγγιά μεγάληΝα ιδώ τον Τίμιο Σταυρό να τονε προσκυνήσωμια χάρι με ευλάβεια θέλω να του ζητήσωΑπό ένα γέροντα ασκητή άκουσα να διηγάταιlaquoπου ιδή Σταυρό στον ουρανό καλότυχος λογάταιΣτου Ψηλορείτη την κορφή όπου rsquoνrsquo η εκκλησίααπό κει μέσα ξεκινά με τόση παρρησίαΚι η νύχτα ημέρα γίνεται τον ουρανό αναδεύγεικι εις τσι Μαδάρες τω Σφακιώ πάει και βασιλεύγειΌτι ζητήξεις δίδει σου κι όλα τα πάθη γειαίνεικαι σαν αστέρι χύνεται σαν αστραπή διαβαίνειraquoΠαράκληση και προσευχή βγήκα κι εγώ να κάμωπλούτη και δόξες δε ζητώ χαρές μηδέ και γάμοΓιατί αυτά εις τη σκλαβιά ποτέ δεν ωφελούνεξανάστροφα γυρίζουνε και βάσανα γεννούνεΚι απής εβγήκα στο βιγλί στο δροσερό αεράκικαθίζω να ξεκουραστώ επάνω στο χαράκιΒοσκοί κι αρνάκια στα βουνά ήσαν ησυχασμένατα ξωτικά κι οι πατασμοί στον άδη στρεβλιασμέναΠουλιά κοτσίφια πέρδικες στο δάσrsquo είχαν κοιτάξειλαγοί κι αγρίμια του βουνού κι αυτά είχανε λουπάξειΣαν να rsquoχαν προνοητικό αγρύπνουν μrsquo ησυχίαγια να συγκλίνουν στο Σταυρό του κόσμου τα ΣτοιχείαΔεξιά ζερβά σωντήρουνε και χαμηλά κι απάνωκι η μοναξά μrsquo ετάραξε και το σταυρό μου κάνωΤα φανταξά δεν σκιάζομαι τους ζωντανούς ντηρούμαιχωστά των Τουρκοκρητικών αυτά μόνο φοβούμαιΜα ξάφνου βλέπω στην κορφή του Γεροψηλορείτησαν ήλιος νrsquo αχτινοβολά και φέγγει ούλrsquo η ΚρήτηΘωρώ τη στρογγυλή κορφή όπου τrsquo αστέρια φτάνειστο εκκλησιδάκι του Σταυρού Χρυσός Σταυρός εφάνειΟ κόσμος όλος έφεξε με του Σταυρού τη λάμψητρομάσω σαν αμαρτωλός μην τύχη και με κάψηΘαμπώνουνται τα μάθια μου δειλειώ σταυροκοπούμαιμικρόψυχος ευρέθηκα Και σήμερο λυπούμαιΔιαβαίνει τα ουράνιαhellip χαρά Θεού και δόξαμα rsquoγω που λίγον έλειψε να καταπιώ τη γλώσσαΗ δύναμίς μου εκόπηκε το θάρρος λιγοστεύγειΚι ο νους μrsquo από την κεφαλή επέταξε και φεύγειΓκαρδιώνομαι κι αντρεύγομαι hellip μrsquo άργησα ο καϋμένοςμακριά στα όρη τω Σφακιώ ήτον απογερμένος-Σταυρέ μου μια παράκλησι μια χάρι να μου δώσηςτην Κρήτη από την Τουρκιά να την ελευθερώσηςhellipΜα ο Σταυρός είχε διαβήhellip Ποιος άξιος ως του χρόνουπατόκορφα τα μέλη μου ιδρώνου και ξεδρώνουΚrsquo ετάχτηκα ξυπόλυτος εις την κορφή νrsquo ανέβωαν μrsquo αξιώση ο Σταυρός κείνο που του γυρεύγωΠενήντα χρόνοι πέρασαν που κάθε χρόνο πάλιπαραμονεύγω το σταυρό και βγαίνω στο κορφάλιΚαι κάθε χρόνο λέσι μου πολλοί πως τον θωρούνεμα κείνοι άλλα των αλλών και πρόσκαιρα ζητούνεΓια την πατρίδα δεν ρωτούν τα μάταια γυρεύγουνκι οι Τούρκοι δέρνουν τυραννούν κρεμούν και μακελεύουνΠίστις κι ελπίς θάρρος κι αντρειά απόφασι κι ομόνοιαμrsquo αυτά οι σκλάβοι διώχνουνε τυράννους και δαιμόνια

Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΜΑΣ ΖΩΗ

Μα και στους αρσανάδες του Νησιού μας κι εδώ στον αρσανά της Νέας Χώρας των Χανίων φωτογραφίσαμε στο νιο σκαρί καϊκιού σταυρό καρφωμένο στην πρύμνη τουαπό τον αρχιμάστορα laquoγια να βγει καλό το καΐκιraquo όπως μας είπε


Αριστερά Φωτοανατύπωση των σελ 467-468 του πολύτιμου έργου Παύλου Γ Βλαστού ΚρητόςΆσματα Λαϊκά Κρητών ή Συλλογή Κρητικής Ποιήσεως Ποικίλης τόμος Α 1850 από την πρόσφατη (2012) φωτομηχανική έκδοση του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης (Χανιά) σε επιμέλεια Κωννου Φουρναράκη Δντή του ΙΑΚ

Δεξιά Ξύλινος σταυρός σε στέγη οικοδομής με πετσέτα που προορίζεται να δοθεί ως δώρο στον μαραγκό (Χανιά 1985 Φωτ Σταμάτη Αποστολάκη)

Κάτω ξύλινος σταυρός σε σκαρί καϊκιού(Νέα Χώρα Χανίων 1976 Φωτ Σταμάτη Αποστολάκη)

43

44

ldquoΟ Σταυρός προστατεύει παιδί μου τσι ντομάτες μας να προκόψουνrdquo (1980 - φράση της αείμνηστης μάνας μου στον κήπο μας

Σταμάτης Α Αποστολάκης)

1 Σταμ Α Αποστολάκης Ριζίτικα Τα Δημοτικά Τραγούδια της Κρήτης Χανιά έκδ β σχ 8ο σ 608 (σ 264)2 Αλ Κ Δρουδάκης 10000 μαντινάδες της Κρήτης Χανιά 1982 σχ 8ο σ 534 (σ 299)3 Μαρία Λιουδάκη Λαογρ Κρήτης Μαντινάδες τ Α Αθήνα 1971 έκδ β σχ 8ο σ 400 (σ 94)4 Μανόλης Πιτυκάκης Δημοτικά Τραγούδια στην Ανατ Κρήτη Νεάπολις 1975 σχ 8ο σ 224 (σ 21)5 Ν Θ Γαρεφαλάκης Τραγούδια του παλιού καιρού Σητεία 1995 σχ 8ο σ 192 (σ 114)

laquo-Δώσε μας μάνα την ευκή να ξεκινήσει ο γάμοςraquolaquo-Η γι-ευκή μου μπρος κι οπίσω σας δεξιά σας και ζερβά σαςhellipraquo1

Αλλά και πιο πριν στα ερωντοχτυπήματα με όρκο στονσταυρό ξεκαθαρίζανε τυχόν αμφιβολίες

laquoΌρκο σου κάνω στο σταυρό και μνόγω στη θεότηπως είσαι η γι-αγάπη μου η γι-ύστερη κι η πρώτηraquo2

Κι ακόμη παραπέραlaquoΌρκο θα κάμω στο Σταυρό δrsquo αμνόξω στη θεότηδεν απαρνιούμαι rsquoγω ποτέ την ακριβή σου νιότηraquo3

Γερά θεμελιωμένη λοιπόν η πίστη των πατέρων μας στοΣταυρό γίνεται τραγούδι και γλυκύς σκοπός στα γλέντια μαςκαι στσι χαρές μας Γίνεται μαντινάδα και ριζίτικο πολύστροφηρίμα και προσευχή πrsquo αντιλαλούνε δυο χιλιάδες τώρα χρόνιαστα πλάγια στα ριζομάδαρα στα σπίτια και στα νοικοκυριά μας

laquoΣταυρέ μου Σταυρωμένε μου Σταυρέ μου αληθινέ μουπου απrsquo όνταν εγεννήθηκα στη χάρη Σου πιστεύγωστη χάρη Σου στη Δόξα Σου και στην ανάστασή Σουhellipraquo4

Προσευχόμαστε σεβόμαστε και προσκυνούμε τη δύναμήτου

laquohellip Κλίνε Σταυρέ να δυνηθώ για να Σε προσκυνήσωκαι για τη χάρη που rsquoλαβες να Σε ευχαριστήσωΔόξα Πανάγιε Σταυρέ που ήσουν η αιτίακι εγίνηκε στους Χριστιανούς μεγάλη σωτηρίαhellipraquo5

Κι αναθυμούμαστε κλείνοντας το πασίγνωστο τετράστιχο μετο οποίο μας αποκοίμιζεν η συχωρεμένη η λάλη μας στrsquo αξέ-χαστα νηπιακά μας χρόνια

laquoΠέφτω κάνω το Σταυρό μουόπλον έχω στο πλευρό μουφίλος του Χριστού λογιούμαικαι κανένα δε φοβούμαιraquo (πασίγνωστο) X


Λαϊκή εικόνα με απεικόνιση Σταυρού(Κόφινας)

Η laquoΑκαδημία Χαλκιαδάκηςraquo δημιουρ-γήθηκε το 2010 με στόχο την εξειδικευ-μένη εκπαίδευση όλου του ΑνθρώπινουΔυναμικού στο γνωστικό αντικείμενο τηςεργασίας του Επενδύουμε στους εργα-ζόμενους εκπαιδεύοντας και εξελίσσον-τάς τους μέσα στον οργανισμό

Στελέχη και προϊστάμενοι τμημάτωνπου κατέχουν τόσο ακαδημαϊκά προ-σόντα όσο και εμπειρία στο χώρο των

σούπερ μάρκετ πραγματοποιούν κύ-κλους εκπαίδευσης με τη συνεργασίααναγνωρισμένων εξωτερικών συμβού-λων εκπαίδευσης Τα τμήματα διαμορ-φώνονται με γνώμονα την εξειδίκευσητου προσωπικού και κατά τη διάρκειατων εκπαιδευτικών κύκλων οι εργαζόμε-νοι μεταφέρουν την εμπειρία τους λύ-νουν θέματα και απορίες πάνω στοαντικείμενο της εργασίας τους και εξειδι-

κεύονται σε τεχνικό και θεωρητικό επί-πεδο με βάση τις αρχές και το όραμα τηςΧαλκιαδάκης ΑΕ Με το πέρας των κύ-κλων εκπαίδευσης οι εργαζόμενοι λαμ-βάνουν εγχειρίδια και ακαδημαϊκό υλικόκαθώς και Βεβαίωση Παρακολούθησης

Την προηγούμενη χρονιά πραγματο-ποιήθηκαν 27 κύκλοι εκπαίδευσης μεμέσο όρο 20 συμμετεχόντων ανά θεμα-τικό κύκλο

Το πιο πρόσφατο πρόγραμμα εκπαί-δευσης που πραγματοποιήθηκε στις εγ-καταστάσεις της εταιρείας μας υπό τηναιγίδα της laquoΑκαδημίας Χαλκιαδάκηraquo είχεθέμα τις laquoαρχές λειτουργίας των σούπερμάρκετ marketing salesraquo Δημιουργή-θηκαν δύο ομάδες μία που αφορούσετους διευθυντές και υποδιευθυντές τωνκαταστημάτων μας και μία που αφο-ρούσε τους υπεύθυνους των τμημάτων

νωπών προϊόντων των καταστημάτωνμας Κάθε ομάδα εκπαιδεύτηκε στα θέ-ματα που την αφορούν Οι συμμετέχον-τες είχαν την τύχη να επιμορφωθούν απότον κ Νίκο Σκουλά σε ένα κύκλο μαθη-μάτων που διήρκησε 4 μέρες με σύνολο20 διδακτικών ωρών και στο πέρας τουπρογράμματος αξιολογήθηκαν και πι-στοποιήθηκαν με δίπλωμα παρακολού-θησης

Οι κύκλοι εκπαίδευσης συνεχίζονταικαθώς η laquoΑκαδημία Χαλκιαδάκηςraquo προ-σφέρει συνεχή και διαρκή εκπαίδευσηστους εργαζομένους της με σκοπό τηναναβάθμιση της ποιότητας σε όλα τα επί-πεδα X

Ακαδημία αλκιαδάκηςΣτόχος η εξειδικευμένη εκπαίδευση όλου του Ανθρώπινου ΔυναμικούΣτην εταιρεία Χαλκιαδάκης από το ξεκίνημά μας πιστεύαμε ότι οι άνθρωποι της εταιρείας είναι η μεγαλύ-τερη περιουσία μας Γιrsquo αυτό και από την αρχή διοργανώναμε ειδικά σεμινάρια για τους εργαζομένους μαςμε κύριο μέλημα την υγιεινή και ασφάλεια των τροφίμων και την ποιοτική εξυπηρέτηση των πελατών μαςΜε την πάροδο των χρόνων η μορφή των σεμιναρίων εξελίχθηκε εμπλουτίστηκε σε θεματολογία και γεν-νήθηκε η laquoΑκαδημία Χαλκιαδάκηςraquo

45

4746

ΜΙΑ ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο αίγαγρος που κοιμήθηκεστο ξενοδοχείοΚινγκ Τζώρτζ

Η επιβίβαση του κρι-κρισε κάμπριο αυτοκίνητα και αεροπλάνατο ταξίδι του στην Αμερικήκαι η αναγόρευσή του σε Πρεσβευτή της Ελλάδας

Μπορεί να καταλύσει ένα αγριοκάτσικο σε ξενοδοχείο και μάλιστα τόσοακριβό όπως το Κινγκ Τζωρτζ ή το Μεγάλη Βρετανία Όσο κι αν φαίνεταιπαράξενο συνέβη Ένα αγριοκάτσικο της Κρήτης ένας αίγαγρος από τα Λευκά Όρη βρέθηκεστην Αθήνα ως υψηλός φιλοξενούμενος της αμερικάνικης πρεσβείας Καιέμεινε μαζί με τον Κρητικό συνοδό του σε πολυτελές ξενοδοχείο της πλα-τείας Συντάγματος

ΤΗΣ EΦΗΣ ΨΙΛΑΚΗ

πούσε στην αποκατάσταση των ζημιών στην κατεστραμμένηαπό τον πόλεμο Ευρώπη Τον Απρίλιο του 1948 εγκρίθηκε τοσχέδιο Μάρσαλ και αμέσως μετά άρχισε η εφαρμογή του Ηείδηση προκάλεσε τεράστιο ενδιαφέρον στην Ελλάδα Η χώραμας ήταν κυριολεκτικά ρημαγμένη από την Κατοχή με χιλιάδεςνεκρούς άλλους από τον πόλεμο και τις εκτελέσεις και άλλουςαπό την πείνα Ήταν όμως και η χώρα που δεν είχε ακόμη ηρε-μήσει αφού μαστιζόταν από έναν αιματηρό εμφύλιο Το σχέ-διο Μάρσαλ (και το δόγμα Τρούμαν φυσικά) έδωσαν πολλέςελπίδες στον κόσμο

Το 1950 βρισκόταν στα Χανιά μια αμερικανική αντιπροσω-πεία επιφορτισμένη με την παρακολούθηση του σχεδίου Μάρ-σαλ Ένας Κρητικός από το Απανοχώρι Σελίνου ο ΕυτύχηςΠρωτοπαπαδάκης που ήταν εκείνον τον καιρό πρόεδρος τηςκοινότητας επισκέφτηκε τον επικεφαλής και του ζήτησε να δε-χτεί ένα δώρο αγάπης Είχε αποφασίσει να προσφέρει ένααγρίμι από τα Λευκά Όρη στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολι-τειών τον Τρούμαν ως αντίδωρο για την αμερικάνικη βοήθειαΦαίνεται πως παραξενεύτηκε ο αξιωματούχος Δεν μπορούσε

να αποφασίσει μόνος του αν αποδεχόταν ο Τρούμαν την άγριακατσίκα του Πρωτοπαπαδάκη Διαβίβασε την πρόταση στηνΑθήνα στην αμερικανική πρεσβεία Με τη σειρά της η πρεσβείατη μεταβίβασε στην Αμερική στον Λευκό Οίκο Κανείς δεν ξέρειαν έφτασε στα αυτιά του ίδιου του Τρούμαν ή αν έμεινε μόνοστο επιτελείο του Σημασία όμως έχει ότι σε λίγες βδομάδεςκλήθηκε ο Πρωτοπαπαδάκης στα Χανιά και με κάθε επισημό-τητα του ανακοινώθηκε ότι ο Τρούμαν ήταν πρόθυμος να απο-δεχτεί το δώρο του Από την ώρα εκείνη άρχισε η δημοσιότηταΟι εφημερίδες αφιέρωσαν άρθρα για το αγρίμι άλλοι έγραφαντραγουδάκια άλλοι χρονογραφήματα

49


αι να ήταν μόνο αυτό Το ίδιο αγρίμι επιβιβά-στηκε σε αεροπλάνο μεταφέρθηκε στην Ουά-σιγκτων και έκανε βόλτες στους δρόμους τηςαμερικανικής πρωτεύουσας μέσα σε κάμπριοαυτοκίνητο Δεκάδες φωτορεπόρτερ απαθα-νάτιζαν κάθε κίνησή του και πλήθη Ελλήνωνκαι Αμερικανών που βγήκαν στους δρόμους

χειροκροτούσαν Τα παράξενα όμως είχαν αρχίσει από πρινΑπό την ώρα που η αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας είχε αρ-χίσει να εκδίδει ανακοινώσεις για τον υψηλό επισκέπτη και νακαταρτίζει ειδικά προγράμματα γι αυτόν Ακόμη και η διαδρομήπου θα ακολουθούσε από την Αθήνα μέχρι το αεροδρόμιο τουΕλληνικού ανακοινώθηκε στον Τύπο για να μπορούν να βγουνοι Αθηναίοι στους δρόμους και να δουν τον αίγαγρο της Κρή-της

Όλα αυτά τα εξόχως πρωτότυπα (και ακατανόητα σήμερα)συνέβησαν πριν από πολλά χρόνια το καλοκαίρι του 1950 Τότεπου το αγρίμι της Κρήτης έγινε αφορμή να ασχοληθούν με τοντόπο μας τα ξένα μέσα ενημέρωσης να γραφτούν άρθρα καισχόλια και να τραβηχτούν αμέτρητες φωτογραφίες Το αγριο-κάτσικο χαρακτηρίστηκε ως ο καλύτερος πρεσβευτής της Ελ-λάδας και το καλύτερο γραφείο Τύπου που διέθετε η χώρα μαςόπως γράφτηκε σε αθηναϊκή εφημερίδα της εποχής

Πού να φαντασθεί το κρι-κρι που έφυγεν από τους δρυμούςτης Κρήτης και έγινε δεκτόν με τόσας τιμάς εις την Αμερικήν ότιθα έδιδε την ευκαιρίαν να ακουσθούν τόσοι ύμνοι δια την Ελ-λάδα Το καημένο το κρι-κρι απεδείχθη ο καλύτερος πρεσβευ-τής της Ελλάδος και το καλύτερα οργανωμένον γραφείοντύπου

Ήταν η εποχή που εμφανίστηκε για πρώτη φορά το όνομακρι-κρι Βλέπετε ήταν δύσκολο για τους Αμερικανούς (ακόμηκαι για τους Αθηναίους) να πουν το περήφανο ζώο με το πραγ-ματικό όνομά του αίγαγρος Ή ακόμη και αγρίμι όπως το λένεοι Κρητικοί

Το αγρίμι και το σχέδιο Μάρσαλ

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα απότην αρχή Και ας δούμε πώς ακριβώς συν-δέθηκε ο κρητικός αίγαγρος όχι μόνο μετην Αμερική αλλά και με ένα από τα οι-κονομικά και πολιτικά προγράμματα τηςεποχής το σχέδιο Μάρσαλ Στις 12 Απρι-λίου του 1945 μετά τον αιφνίδιο θάνατοτου Φραγκλίνου Ρούσβελτ ανέλαβε πρό-εδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμε-ρικής ο 60χρονος Χάρυ Τρούμαν Ήταν οάνθρωπος που έδωσε οριστικό τέλοςστον πόλεμο παίρνοντας την ακραίααπόφαση να χρησιμοποιήσει τις ατομικέςβόμβες που διέθετε η χώρα του Ήτανόμως και ο άνθρωπος που διατύπωσε τοδόγμα Τρούμαν το οποίο αποσκο-

48

0 ΑΙΓΑΓΡΟΣ ΠΟΥ ΚΟΙΜΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΚΙΝΓΚ ΤΖΩΡΤΖ

Κ

Όπως φαίνεται τα περήφανα ζώα που δρασκελούν τα χαράκια και ζουν στα πιο άγρια βουνά της Κρήτης μπορούν να συνηθίσουν εύκολα την ανθρώπινη παρουσία

Αριστερά Από την υποδοχήτου αγριμιού στην Αμερική Μια μεγάλη επιγραφή WELCOME KRI KRI Ουάσιγκτων 1950

Κάτω Ο Ευτύχιος Πρωτοπαπαδάκης με το αγρίμι του στην Αθήνα (από το βιβλίο του κ Α Πλυμάκη Το αγρίμι της Κρήτης Χανιά 2001)

Η πολυτελής διαβίωση του αιγάγρου στα αθηναϊκά ξενοδοχεία

Ο χρονογράφος του Εμπρός Β Τσιμπ (10-5-1950) μας χά-ρισε την πιο ζωντανή περιγραφή του παροξυσμού που επικρα-τούσε τότε στην Αθήνα Διηγείται με λεπτομέρειες την επίσκεψητου αγριοκάτσικου στα μεγάλα και πολυτελή ξενοδοχεία τηςπλατείας Συντάγματος Ας απολαύσουμε το κείμενό του

Το κρι-κρι εις τας Αθήνας Κατέλυσε εις το laquoΚινγκ ΤζωρτζraquoΉταν πολύ περίεργος ο επισκέπτης του ξενοδοχείου της laquoΜεγά-

λης Βρετανίαςraquo προχθές το βράδυ Είχε ένα μακρύ μούσι και δυοπερίεργαhellip κέρατα Η πελατεία του σαλονιού αναταράχτηκε απότην παρουσία του Οι γηραιές κυρίες σήκωσαν τα φασαμαίν τουςκατάπληκτες Οι κύριοι γύρισαν τα κεφάλια τους και εξήτασαν μεπροσοχή τον περίεργο νεοφερμένο Ποιος ήταν Μα ο Κρι ndashΚρι Οσπάνιος αυτός αίγαγρος της Κρήτης που προκάλεσε τόσο θόρυβοτον τελευταίο καιρό Αλλού ασχολούνται με την Ίγκριδ Μπέργκμαν

και την Ρίτα Χαίηθγουωρθ Εμείς έχουμε τονΚρι-Κρι Και ποιος δεν ξέρει την ιστορία τουσπανίου αυτού ζώου Στην Κρήτη το 1948ένας κυνηγός ο Ευτύχιος Πρωτοπαπαδά-κης καθώς κυνηγούσε στα ψηλά βουνάβρήκε το μικρό αυτό ζωάκι Είχε γεννηθείπριν από λίγες μέρες και δεν μπόρεσε ναφύγη σαν τα μεγάλα αδέλφια του Τοέπιασε λοιπόν το πήρε σπίτι του το αγά-πησε τόσο λες και ήταν μέλος της οικογε-νείας του Πριν από λίγο καιρό αποφάσισενα το χαρίση στον Πρόεδρο κ Τρούμαν Ει-δικό αεροπλάνο της laquoΑμάγκraquo πήγε στηνΚρήτη και προχθές το μεσημέρι μετέφερετον laquoΚρι-Κριraquo στην Αθήνα Μαζί και ο δω-ρητής κ Πρωτοπαπαδάκης Ουδέποτεζώον έτυχε μιας τόσον ενθουσιώδους υπο-δοχής στο αεροδρόμιο Πολλοί δημοσιο-γράφοι Έλληνες και ξένοι κατέβηκαν εκεί

51


Η Ελλάδα του 1950 μια χώρα που προσπαθούσε να συνέλθειαπλό αλλεπάλληλες συμφορές ανακάλυπτε το κρι-κρι Τοόνομα αυτό είχε δώσει ο Σελινιώτης βοσκός στο αγριμάκι τουσυμβάλλοντας στην καθιέρωση μιας καινούργιας λέξης Στουςδημοσιογράφους που τον επισκέφτηκαν διηγήθηκε όλη τηβιογραφία του αγριμιού του Τα χρόνια εκείνα δεν απαγορευό-ταν το κυνήγι του αιγάγρου (σήμερα απαγορεύεται αυστηράκαι το ενδημικό ζώο της Κρήτης θεωρείται προστατευόμενοείδος) Ο Πρωτοπαπαδάκης κυνηγούσε στα Λευκά Όρη και κά-ποια μέρα κατάφερε να σκοτώσει ένα θηλυκό αγρίμι Με λύπηδιαπίστωσε ότι το σκοτωμένο ζώο είχε γεννήσει την προηγού-μενη μέρα Λυπήθηκε το ζωάκι το πήρε μαζί του και το μεγά-λωσε Την ίδια περιπέτεια διηγήθηκε πολλά χρόνια μετά καιστον κ Αντώνη Πλυμάκη που τη δημοσίευσε στο βιβλίο του Τοαγρίμι της Κρήτης (Χανιά 2001)

Το ζώο εξοικειώθηκε με τους ανθρώπους Όπως φαίνεται ταπερήφανα ζώα που δρασκελούν τα χαράκια και ζουν στα πιοάγρια βουνά της Κρήτης μπορούν να συνηθίσουν εύκολα τηνανθρώπινη παρουσία ή ακόμη και να συμπεριφερθούν σαν τασυνηθισμένα οικόσιτα κατσίκια Άλλωστε και τα αγρίμια πουβλέπουμε σήμερα στο Φαράγγι της Σαμαριάς έχουν τόσο πολύσυνηθίσει την ανθρώπινη παρουσία που κατεβαίνουν συχνάπεριφέρονται στα πόδια των ανθρώπων και πολλοί τους δίνουνμπισκότα ή ότι άλλο τρόφιμο έχουν μαζί τους

Το τραγουδάκι του ΑριστοφάνηΣτην εφημερίδα Εμπρός γράφτηκε τον Μάιο του 1950 ένα

επίκαιρο στιχούργημα για την κατσικούλα της Κρήτης Το υπέγραφε κάποιος συνεργάτης της με το ψευδώνυμο Αρι-στοφάνης

ΤΟ ΚΑΤΣΙΚΙΤην άγρια κατσικούλα εκείνη τη μικρήπου πιάστηκε στην Κρήτη και λέγεται Κρι-Κριτην πήρε ο κύριος Πόρτερ κι αεροπορικώςθα την δεχθή συντόμως ο Οίκος ο Λευκόςhellip

Εκεί θα της ξυρίσουν τα κατσικίσια γένειαΕγγλέζικα θα μάθη τρόπους καλούς κι ευγένειακι ίσως αφού θα είναι το θέμα της ημέραςστο Χόλλυγουντ να πάη να γίνη και αστέρας

Η περίοδος της μεγάλης δημοσιότητας είχε ήδη αρχίσει Μεειδική πτήση αεροπλάνου είχε μεταφερθεί στην Αθήνα και είχετεθεί σε καραντίνα Μετά από δύο μήνες περίπου το αγρίμι θαεπιβιβαζόταν στο αεροπλάνο και θα ταξίδευε για την ΑμερικήΌλο αυτό το διάστημα φούντωνε η συζήτηση για το παράξενοδώρο που πρόσφερε ο Πρωτοπαπαδάκης στον Τρούμαν Άρχι-σαν να γράφουν άρθρα με πληροφορίες για το περήφανο ζώοπου κάποτε ζούσε σε όλα τα κρητικά βουνά αλλά είχε πια πε-ριοριστεί μόνο στον ορεινό όγκο των Λευκών Ορέων

50


Οι αίγαγροι εξοικειώνονται εύκολα και γρήγοραμε την ανθρώπινηπαρουσία Ένα από-γευμα πριν κάμποσαχρόνια βρισκόμουνστο φαράγγι της Σαμαριάς Τα αγρίμιαμας περιτριγύριζανΕίχαν κατέβει γιααναζήτηση τροφήςΈνα απ αυτά ήτανιδιαίτερα φιλικό Του άπλωσα το χέρικαι ήρθε κοντά μουσα να γνωριζόμα-σταν από χρόνια

Ο Πρωτοπαπαδάκης και το αγρίμι του (από το βιβλίοτου κ Α Πλυμάκη Το αγρίμι της Κρήτης Χανιά 2001)

Δεξιά Ο Πρωτοπαπαδάκης

περιφέρει το αγρίμι του στους δρόμουςτης Αθήνας (δημοσίευμα της εφημερίδας

ΕΜΠΡΟΣ φ της 14-7-1950)

Ευτύχιος Πρωτοπαπαδάκης Κρητικός βοσκός και κυνηγός που τονείχε συλλάβει προ διετίας στα Λευκά Όρη

Πριν φύγη για την Αμερική το laquoΚρι-Κριraquo έμεινε laquoκαραντίναraquo επί 60ημέρες σrsquo ένα αγρόκτημα του Χαλανδρίου Και τώρα που εκρίθηυγιές θα πλουτίση το Ζωολογικό Κήπο της Ουάσιγκτων

Το laquoΚρι-Κριraquo είναι ένα σπανιώτατο είδος αγριοκάτσικου πουαπαντάται στα κρητικά βουνά Δεν έχει άγριες διαθέσεις απέναντιτων ανθρώπων αντιθέτως μάλιστα τους φοβάται και όχι αδίκωςΜόλις υποψιασθή την προσέγγισι ανθρώπων τρέπεται εις άτακτονφυγήν Γιrsquo αυτό και η σύλληψίς του αποτελεί κατόρθωμα Συνήθωςστην Κρήτη αποκαλείται laquoαγρίμιraquo και η Κρητική ποίησις του έχειαφιερώσει αυτούς τους στίχους

laquoΑγρίμια κι αγριμάκια μουλάφια μου μερωμέναπέστε μου πούνrsquo οι τόποι σας και πούνrsquo τα χειμαδιά σαςhellip

Τώρα το laquoΚρι-Κριraquo φεύγει για την Αμερική όπου αναμένεταιμε πραγματική ανυπομονησία Και η πολιτογράφησίς του ωςΑμερικανού κατοίκου θα γίνη με ειδική τελετή που θα τη δούμεγρήγορα στα επίκαιρα Ο αμερικανικός Τύπος έχει ασχοληθείπολύ τελευταίως με το κρητικό αγριοκάτσικο Τόσο που αν δενείχε προβάλει στο μεταξύ ο πόλεμος της Κορέας θα μπορούσεκανείς να πη πως η άφιξις του laquoΚρι-Κριraquo -με την hellip έννοια πουέχει η δωρεά του- θrsquo αποτελούσε το ζήτημα της ημέρας

Η υποδοχήΤα δημοσιεύματα δεν σταμάτησαν Το αναγνωστικό κοινό

των εφημερίδων μάθαινε τα πάντα για το ζώο που τώρα πια είχεπολιτογραφηθεί ως αγρίμι του Τρούμαν Επιλέγουμε ένα σχε-τικό κείμενο δημοσιευμένο τον Αύγουστο του ίδιου χρόνουΤίτλος Πώς θα υποδεχθούν εις την Ουασιγκτώνα το κρητικόνΚρι-Κρι Θα παρελάση δια των οδών επί στολισμένου ανοικτούαυτοκινήτου και θα προσφωνηθή

53


Το ανέβασαν στην Αθήνα και αμέσως οι Αμερικανοί το παρέδω-σαν στην Γεωργική Σχολή όπου επί δύο μήνες πρέπει να περάσηαπό καραντίνα Ως εδώ όλα είναι τακτικά και ωραία Αλλά οι Αμε-ρικανοί φίλοι μας δεν είχαν φαίνεται υπολογίσει κάτι άλλο τηναγάπη που είχε στο ζώο ο πρώην ιδιοκτήτης του κ Πρωτοπαπα-δάκης Ήταν προχθές το βράδυ περίλυπος μέχρι θανάτου Του κρά-τησαν δωμάτιο στο ξενοδοχείο laquoΚινγκ Τζωρτζraquo Ο πελώριος αυτόςΚρητικός με τις βαριές του μπότες έκοβε βόλτες εκεί μέσα κατα-στενοχωρημένος Όλα ήταν ωραία στο δωμάτιο Θα μπορούσε ναξεκουραστή στο αναπαυτικό του κρεββάτι Αλλά δεν μπορούσεΤον έτρωγε η έγνοια για το ζώο Ο Ελληνο-Καναδός δημοσιογρά-φος κ Χουρμούζιος που συνεργάζεται με το laquoΑσσοσιέιτεντ Πρεςraquoτον είδε ακριβώς στη στιγμή της μεγάλης του στενοχώριας

-Δεν μπορώ να το αφήσω μόνο του απόψε του είπε Το καϋμένοτο Κρι-Κρι εκεί που το πήγαμε δεν έχει συντροφιά

Μια και δυο με αυτοκίνητο μάλιστα της laquoΑμάγκraquo ο κ Πρωτο-παπαδάκης μαζί με έναν Αμερικανό πήγανε στη Γεωργική Σχολήκαι πήρανε το ζώο Το φέρανε στο Σύνταγμα Πέρασαν από το ξε-νοδοχείο της laquoΜεγάλης Βρετανίαςraquo όπου ο Αμερικανός είχε μιαδουλειά Μαζί και το Κρι-Κρι Μπήκε στο σαλόνι και στάθηκε κα-τάπληκτο μπροστά σε έναν καθρέφτη Άλλο Κρι-Κρι απέναντι Τοζώο απόρησε Με τα έκπληκτα ωραία του μάτια κοίταξε το είδωλότου και ύστερα σαν σκυλάκι ακολούθησε τους κυρίους του Είναιωραίο ζώο με τα κυρτά του κέρατα και το γκριζωπό του τρίχωμαΠήγαν ύστερα στο laquoΚινγκ Τζωρτζraquo Δεύτερη έκπληξις των θαμώ-νων Μα ο Κρητικός δεν λογάριαζε τίποτα Ήταν τόσο ευχαριστη-μένος που είχε κοντά του το αγαπημένο του ζώο Όταν έτρωγε τοΚρι-Κρι είχε κουλουριαστεί στα πόδια του ήσυχο σαν αρνάκι

Στις δέκα το βράδυ η πόρτα του ασανσέρ άνοιγε για να ανεβή οκ Πρωτοπαπαδάκης στο δωμάτιό του Μαζί και το Κρι-Κρι Κοιμή-θηκαν στο ίδιο δωμάτιο Αλλά σrsquo αυτόν τον μάταιο κόσμο οι ευτυ-χίες δεν κρατούν πολύ Χθες το πρωί το Κρι-Κρι ανεχώρησε για τηνέα του διαμονή Τη Γεωργική Σχολή Ο Κρητικός είναι απαρηγό-ρητος Αλλά και οι Αμερικανοί φρονούν πως όσο σπάνιος καιωραίος είναι αυτός ο αίγαγρος δεν μπορεί να μείνη πολύ καιρό σεξενοδοχείο

Β Τσιμπ

Ασφαλώς το καημένο το αγριμάκι δεν είχε επιζητήσει αυτήντην υποτιθέμενη πολυτελή διαβίωση Αλλά ποιος δίνει σημα-σία σε τέτοιες λεπτομέρειες

Παρέλαση στην ΑθήναΞεφυλλίσαμε τον Τύπο της εποχής Δε-

κάδες δημοσιεύματα και δεκάδες φωτο-γραφίες έχουν δημοσιευτεί στα φύλλατων εφημερίδων και στα περιοδικά Πολ-λοί έσπευσαν να γράψουν πληροφορίεςγια τη φυσιολογία του ζώου για τους τό-πους που ζει για τη συμπεριφορά τουαπέναντι στους ανθρώπους τονίζονταςότι παρά το ότι λέγεται το αγρίμι δενείναι επικίνδυνο

Ο πανέξυπνος Πρωτοπαπαδάκης ταξί-δεψε στην Αθήνα για να δείξει τον αίγα-γρό του Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου τονπήρε και έκανε βόλτες στους δρόμουςτης Αθήνας Οι φωτογράφοι τον ακολου-θούσαν κατά βήμα

Στις 14 Ιουλίου η εφημερίδα Ελευθερίαδημοσίευσε μια φωτογραφία με δυο Αμε-ρικανούς αγρότες να ποζάρουν δίπλαστο αγρίμι Είχαν έρθει στην Ελλάδα συμ-μετέχοντας σε πρόγραμμα ανταλλαγώνπου προβλεπόταν κι αυτό όπως φαίνεταιαπό το σχέδιο Μάρσαλ Δίπλα στη φωτο-γραφία δημοσιεύτηκε η είδηση για τηναναχώρηση Και φυσικά το πρόγραμμαπου θα ακολουθούσε από το Ψυχικόμέχρι το Ελληνικό Θα περνούσε από τουςκεντρικούς δρόμους της Αθήνας

Ένα πρωτότυπο θέαμα θrsquo απολαύσουναύριο το πρωί οι Αθηναίοι θα παρελάση σεανοιχτό αυτοκίνητο από τους κεντρικούςδρόμους της πρωτευούσης το laquoΚρι-Κριraquo τοπερίφημο αγριοκάτσικο της Κρήτης πουστέλνουν ως δώρον οι κάτοικοι του χωρίουΑπανοχώρι της Μεγαλονήσου στην Αμε-ρική εις ένδειξιν ευγνωμοσύνης για την πα-ρεχομένη στην Ελλάδα βοήθεια

Το πρόγραμμα της δημοσίας περιφοράςτου αγριμιού κατηρτίσθη ως εξής σύμ-φωνα με την ανακοίνωσι της ΑμερικανικήςΥπηρεσίας Πληροφοριών laquoΤο αυτοκίνητονθα αναχωρήση από το Ψυχικόν την 9ην πμκατευθυνόμενον εις το αεροδρόμιον τουΕλληνικού Η διαδρομή την οποίαν θrsquo ακο-λουθήση είναι η εξής Λεωφόρος Κηφισ-σίας λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίαςλεωφόρος Ελ Βενιζέλου πλατεία Ομονοίαςοδός Τσώρτσιλ πλατεία Συντάγματοςraquo Απόκει γραμμή για το αεροδρόμιο και κατrsquo ευ-θείαν για την Αμερική Τον αίγαγρο θα συ-νοδεύση ως τις Ηνωμένες Πολιτείες και ο

52


Το αυτοκίνητον θα είναι διακοσμημένον και θα φέρη επιγραφάς με τον χαιρετισμόν laquoΚαλώς ώρισες Κρι-Κριraquo και μεγάλα εμβλήματατου Σχεδίου Μάρσαλ με τας λέξειςlaquoΜε τας ευχαριστίας της Ελλάδος διά την παρεχομένην εις αυτήν βοήθειαν μέσω του Σχεδίου Μάρσαλraquo

Το κείμενο Ουάσιγκτων 3 Ο σπάνιος αίγαγρος της Κρήτης θα φθάση εις την

οριστικήν του πλέον κατοικίαν εις τον Εθνικόν Ζωολογικόν Κήποντης Ουάσιγκτων το απόγευμα της αύριον Παρασκευής 4ης Αυγού-στου κατόπιν παρελάσεως διά μέσου των οδών της αμερικανικήςπρωτευούσης

Το ζώον δώρον του ορεινού χωρίου της Κρήτης Απανοχώρι προ-σφερθέν προς τον Αμερινανικόν λαόν εις ένδειξιν ευγνωμοσύνης διατην παρεχομένην βοήθειαν προς την Ελλάδα επρόκειτο να εξέλθησήμερον εκ του εις Κλίφτον σταθμού laquoκαραντίναςraquo όπου και ευρί-σκετο επί δύο εβδομάδας υπό παρατήρησιν

Το Κρι-Κρι συνοδευόμενον υπό του πρώην κυρίου του ΕυτυχίουΠρωτοπαπαδάκη ο οποίος συνταξίδευσε μετrsquo αυτού κατά την απόΑθηνών εις Νέαν Υόρκην αεροπορικήν πτήσιν θα ίσταται επί στολι-σμένου ανοικτού φορτηγού αυτοκινήτου κατά την γενησομένην τηνπροσεχή Παρασκευήν και ώραν 2αν μμ παρέλασιν διά μέσου τωνκυριωτέρων οδών της πόλεως προτού καταλήξη εις τον ΖωολογικόνΚήπον του laquoΡοκ Γκρην Παρκraquo

Το αυτοκίνητον θα είναι διακοσμημένον και θα φέρη επιγραφάς μετον χαιρετισμόν laquoΚαλώς ώρισες Κρι-Κριraquo και μεγάλα εμβλήματα τουΣχεδίου Μάρσαλ με τας λέξεις laquoΜε τας ευχαριστίας της Ελλάδος διάτην παρεχομένην εις αυτήν βοήθειαν μέσω του Σχεδίου Μάρσαλraquo

Ο κ Ουίλλιαμ Φόστερ αναπληρωτής του ασθενούντος κατrsquoαυτάς Διαχειριστού της Διοικήσεως Οικονομικής Συνεργασίας κΠωλ Χόφμαν θα χαιρετίση την άφιξιν του αιγάγρου και θα δεχθή τοζώον ως δώρον προς τον Αμερικανικόν λαόν εις ειδικήν τελετήνγενησομένην εις τον ως άνω Ζωολογικόν Κήπον

Κατά την τελετήν ο εις Ουάσιγκτων πρεσβευτής της Ελλάδος κΑθανάσιος Πολίτης θα παραδώση τον αίγαγρον εις τον διευθυν-τήν του Ζωολογικού Κήπου κ Ουίλλιαμ Μανν Εκπρόσωποι τουΤύπου φωτορεπόρτερ και κινηματογραφισταί θα παρευρεθούν ειςτην τελετήν της παραδόσεως εις την οποίαν θα παρίσταται επίσηςκαι ο πρώην κάτοχος του Κρι-Κρι κ Ευτύχιος Πρωτοπαπαδάκης

Τα υπόλοιπα ίσως και να μην έχουν ιδιαίτερη σημασία Ο Πρω-τοπαπαδάκης επέστρεψε στην Ελλάδα κρατώντας ένα υπερ-σύγχρονο αμερικάνικο κυνηγετικό όπλο δώρο του Τρούμανόπως ειπώθηκε τότε αν και δεν είναι σίγουρο ότι είχε ποτέ συ-ναντήσει τον Αμερικανό Πρόεδρο Λίγα χρόνια μετά ο θόρυβοςείχε κοπάσει Σήμερα αναφέρεται απλώς ως ένα ιστορικό γεγο-νός ένα από τα ψιλά γράμματα της ιστορίας Μπορεί όμως νααποτελέσει και αντικείμενο μελέτης για το πώς συντηρείται μιαμικρή είδηση και κυρίως πώς χρησιμοποιείται για επικοινω-νιακούς και πολιτικούς σκοπούς X

54

ΕΝΑΣ ΑΙΓΑΓΡΟΣ ΕΝΟΙΚΟΣ ΤΟΥ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ ΚΙΝΓΚ ΤΖΩΡΤΖ Ο φίλος μου το αγρίμι της Σαμαριάς ποζάρει μπροστά

στον φωτογραφικό φακό

Από τον ορεινό όγκο του νομού Χανίων το ιστορικό χωριό Θέρισσο η οικογένεια Μπαλαντίνου ξεκίνησε να ασχο-λείται με την κτηνοτροφία και την παραγωγή τυροκομικών προϊόντων από το 1928 Η οικογένεια όλα αυτά τα χρό-νια έχει καταφέρει να δημιουργήσει ιστορία στον χώρο της τυροκομίας με την κορυφαία ποιότητα των προϊόντων μιαςσυνεχώς αναπτυσσόμενης επιχείρησης που σέβεται πραγματικά την παράδοση

Με ένα σύγχρονο εργοστάσιο στο Βαρύπετρο Νέας Κυδωνίας με σεβασμό στην παράδοση αδιάκοπες επενδύσειςστην σύγχρονη τεχνολογία της τυροκομίας και ένα ολοκληρωμένο άριστο δίκτυο από τον γαλακτοπαραγωγό ωςκαι τη διανομή των τελικών προϊόντων της η επιχείρηση έχει κατακτήσει επάξια την τοπική και όχι μόνο αγορά Έχειεπίσης κερδίσει μια από τις κορυφαίες θέσεις στην προτίμηση των καταναλωτών όλης της Κρήτης αλλά και μεγάλωναστικών κέντρων (Αθήνα Θεσσαλονίκη Πάτρα κλπ) προσφέροντας όλα τα προϊόντα της παραδοσιακής κρητικήςτυροκομίας ασύγκριτα τόσο σε γεύση όσο και σε ποιότητα

Η εταιρεία είναι πιστοποιημένη κατά ISO 22000 ενώ πρόσφατα πιστοποιήθηκε και από τον AGROCERT για τηνπαραγωγή των προϊόντων ΓΡΑΒΙΕΡΑ ΚΡΗΤΗΣ ΠΟΠ και ΠΗΧΤΟΓΑΛΟ ΧΑΝΙΩΝ ΠΟΠ Τα προϊόντα έχουνβραβευθεί με πέντε βραβεία γεύσης τα τελευταία χρόνια σε πανελλήνιο επίπεδο Σήμερα η τέταρτη γενιά συνεχί-ζει να ανταπεξέρχεται ικανοποιητικά στην ολοένα αυξανόμενη ζήτηση

Εντός του 2012 θα πραγματοποιηθεί η μετεγκατάσταση της παραγωγής σε ένα νέο υπερσύγχρονο χώρο

Κεντρικό Κατάστημα Σκαλίδη 2573100 Χανία Κρήτης Τηλ+30-28210-95517 Fax+30-28210-95517

Εργοστάσιο Βαρύπετρο Κυδωνίας Χανιά Κρήτης

Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351

e-mail salesbalantinosgr - infobalantinosgr

56 57

ΡΕΜΒΑΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΑΙΩΝΑ ΤΗΣ ΦΑΙΣΤΟΥ

ΚΕΙΜΕΝΟ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

Μου αρέσει να κουβεντιάζω με τις πανάρχαιες ελιές μουΝα παρατηρώ μέσα από το φακό τις ρυτίδες τα ξεράδιακαι τα βαθουλώματα και να παρευρίσκομαι μάρτυρας σεμια γέννηση Ή μάλλον σε πολλές γεννήσεις Όλες μέσαστη φαντασία μου αρχίζουν Κι εκεί τελειώνουν Οι σκιέςπαίρνουν σχήμα ζωντανεύουν οι θρύλοι Τι θες και δενμπορείς να το δεις Νεράιδες και ξωτικά Θεούς που κα-τεβαίνουν άλλοτε από τους ουρανούς κι άλλοτε από τιςκορφές των βουνών μας Πλάσματα αφανέρωτα κι ανέ-γνωρα Όλα είναι παρόντα Την Αριάδνη πάντως δεν την βρήκα στη θέση της Δενήταν εκεί

Η Αριάδνηπου έγινε καυσόξυλο

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΜΥΘΟΣ

Πόσους αιώνες σηκώνουν στις φαρδιές τους πλάτες

Αναρωτήθηκα πολλές φορές πόσους αιώνες μπορούν να ση-κώνουν στις φαρδιές πλάτες τους τούτοι οι γίγαντες Απάντησηδεν βρήκα Κανείς ποτέ δεν θα βρει Η ηλικία της ελιάς δεν με-τριέται με το χρόνο Γερνά ο κορμός συστρέφεται σαπίζει ηκαρδιά του μα ξαναγεννιέται η σάρκα χλευάζει το νόμο τηςφθοράς και κοροϊδεύει τον θάνατο Φαρδαίνει και ψηλώνειπερνούν οι αιώνες στέκει όρθια κι αγέρωχη Κι ανέγγιχτη σανα ναι έξω από τους νόμους της φύσης

Όχι δεν θέλω τόσο να μάθω την ηλικία τούτων των γιγάντωνΆλλα προσπαθώ να μαντέψω πόσες λιομαζώχτρες γονάτισανστο χώμα τους πόσοι πολιτισμοί υποκλιθήκαν στο μεγαλείοτους πόσα καντήλια γέμισαν με το λάδι τους πόσες γενιές ξε-πείνασαν με τον καρπό και το χυμό τους πόσοι φτωχοί βρήκαναποκούμπι σε μια θρούμπα ελιά και σε μια φέτα κριθαρένιο πα-ξιμάδι

Είναι ο ελαιώνας της Φαιστού(Κι είναι παρόντα όλα τα θαύματα)

Είναι ο ελαιώνας της Φαιστού Δέντρα πανάρχαια κορμοί ρυ-τιδιασμένοι Βρίσκεται στα ριζά του λόφου κι απλώνεται ωςπέρα στον κάμπο της δυτικής Μεσαράς Από το Σίβα και το Πε-τροκεφάλι ως τους Βόρους και το Τυμπάκι Όταν τον πρωτο-

γνώρισα πολλά χρόνια πριν είχα μαζίμου μια κούτα φιλμς (ήταν η εποχή τηςπροηγούμενης φωτογραφικής τεχνολο-γίας φωτογράφιζα σε διαφάνειες τότε σεslides) Τα κατανάλωσα όλα Ήταν από-γευμα κόντευε να βασιλέψει ο ήλιος καιρέμβαζα ανάμεσα σε χιλιόχρονες ελιέςΚαθώς τρεμόπαιζαν τα λιόφυλλα από τοφύσημα του ανέμου νόμιζα πως ζωντά-νευαν οι σκιές Τα παμπάλαια κούτσουραοι γόγγροι οι ρόζοι κι οι ρυτίδες κινούν-ταν χιλιάδες αερικά ξυπνούσαν από τονλήθαργο της μέρας Πρώτος απ όλους μεξάφνιασε ο ανθρωπόσχημος κορμός μιαςχιλιόχρονης ελιάς Ήταν αυστηρός στι-βαρός τσαλακωμένος Ανασκάλεψα τηνπανάρχαια μνήμη Βρισκόμουν κάτω απότο μπαλκόνι της Φαιστού στον οικισμότου μεσαιωνικού Μέλικα τον Άι ΓιάννηΞύπνησαν οι μύθοι κι οι θρύλοι μέσα μουγύρευαν τόπο να θρονιαστούν στο με-δούλι του νου μου Χωρίς να το σκεφτώανασήκωσα τα μάτια σαν το παιδί πουβρίσκει το κρυμμένο παιγνίδι του

-Ο Ραδάμανθυς είπα Ο Ραδάμανθυς

58


59


ΘΥΜΗΘΗΚΑΤΟΝ ΜΥΘΟ

ΤΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑΤον ονόμασα

Προμηθέα ΔεσμώτηΑυθαίρετα πάντα Ο μύθος βρίσκεται

πάντα μπροστά σταμάτια μας ακούμε τη

μουσική του και παρακολουθούμε

τις πολλαπλές αποτυπώσεις του

Τον ονόμασα Προμηθέα Δεσμώτη

Μου φάνηκε δεμένοςσφιχτά πάνω στο

βράχο Όπως είναι κιο μύθος δεμένος στο

μεδούλι του πολιτισμού μας

Ο ελαιώνας στη διασταύρωση της Αγίας Μαρίνας

Ήξερα τις σκιές με τα μικρά τους ονόματα

Οι σκιές καμώνονταν πως ήταν ρόζοι και κόμποι θηλές καιγόνατα σμιλεμένα σε γιγάντιους κορμούς Κι όμως εγώ παρα-δομένος στη ρέμβη μου τις ήξερα όλες με τα μικρά τους ονό-ματα Γοργόνα Νεράιδα Μεσημεράς Και ζώα μιξογενή Νασαν τον γρύπα που συνεχίζει να ταξιδεύει στις μινωικές τοιχο-γραφίες

Άρχισα να παρατηρώ έναν- έναν τους κορμούς και να καλη-σπερίζω προγόνους Και ήρωες Και θεούς

Στο διπλανό δέντρο μου φάνηκε πως είδα μια μορφή με ρό-παλο Να ο Ηρακλής σκέφτηκα ο πατέρας του Φαίστου Πιοκει μια αέρινη μορφή με χιτώνα Αυθαίρετα τη βάφτισα Πασι-φάη Μα σαν είδα ότι ξεχώριζαν για τα καλά τα άγουρα λεμόνιατου στήθους της κι είχε το χέρι τεντωμένο πλάι στον ξύλινομηρό σα να κρατούσε ένα μεγάλο κουβάρι άλλαξα γνώμη

- Η Αριάδνη είπα Η καταραμένη του μύθου Κάλιο εδώ ανά-μεσα στα άλλα λιόδεντρα παρά προδομένη από τον επίβουλοεραστή της και παρατημένη στο έρημο ακρογιάλι της Νάξου

Μελέτησα τη μορφή της Το άλλο χέρι φαινόταν απλωμένοπρος τα δεξιά προχωρούσε και κατέληγε στη ρίζα του δέντρουώσπου γινόταν ρίζα κι αυτό Τα μαλλιά της ριγμένα απλώνον-

ταν στο πλάι σα να ανέμιζαν στο φύσηματου λεβάντε και βουτούσαν στην καρδιάτου ξύλου Τόσο όμορφη τόσο απόμα-κρη τόσο ριζωμένη στο μύθο

Χαμογελούσα έτρεχα από τον ένακορμό στον άλλον Αν με έβλεπε κανείςεκείνη την ώρα θα με περνούσε για αλ-λοπαρμένο Όμως εγώ ήθελα να πιστεύωμε το συναίσθημα όχι με τη λογικήΉθελα να βλέπω τις μορφές των προγό-νων να βρίσκουν απόσκιο τους βασανι-σμένους κορμούς της αιωνόβιας ελιάς

Το μούχρωμα του δειλινού σκίαζε τημορφή της νεαρής βασιλοκόρης Δενμπορούσα να τη φωτογραφίσω την ώραπου λίγνευε το φως Έπρεπε να έρθωπρωί την ώρα που πέφτουν απ ευθείαςοι πλαγιαστές αχτίνες πάνω στην μορφήκαι αναδεικνύουν τις πτυχώσεις του χι-τώνα Μόνο πρωί θα μπορούσα να απο-τυπώσω το σχήμα της φαντασίας μουΚαι μαζί του το συναίσθημα που με πλημ-μύριζε

Κύλισε ο καιρός πέρασε χρόνος άρ-

60


61


ΦΥΛΑΚΑΣ ΑΚΟΙΜΗΤΟΣ

Θεριό στοιχειωμένοστον αρχαίο κορμό

Μακάρι να μπορούσε να

προστατέψει τον αρχαίο ελαιώνα μας

από τα βέβηλα χέριαπου τον

επιβουλεύονται Λιόδεντρο κάτω απότο λόφο του Μέλικα

(μεσαιωνική ονομασία του λόφου

της Φαιστού)

Ο φίλος μου ο Γιώργος(Σταματάκης) δίπλα σε μια από τις πανάρχαιες ελιές ανάμεσαστο Σίβα και το Πετροκεφάλι

γησα πολύ να ξαναπάω Μα σαν περπάτησα πάλι στον πανάρ-χαιο ελαιώνα η Αριάδνη δεν ήταν εκεί Δεν με περίμενε Έναςμεγάλος λάκκος ήταν σκαμμένος στη θέση του δέντρου Κά-ποιο μεγάλο μηχάνημα το είχε ξεπατώσει λίγες βδομάδες (ίσωςκαι μήνες) πριν

Προφανώς η Αριάδνη μου είχε γίνει καυσόξυλο Κι ο Ηρακλής με το ρόπαλο καυσόξυλο κι αυτός

Φτάνει πια Μνημεία της φύσης πολύτιμα είναι τούτα τα λιόδεντρα Μάρ-

τυρες ενός πολιτισμού που βρήκε τον τρόπο να μερώσει τοαγρίλι Που έμαθε να φυτεύει τη μιαν ελιά πλάι στην άλλη Νακαλλιεργεί και να φροντίζει τα δέντρα του

Μπορεί να χρειάζεται μια μικρή (ίσως και μεγάλη) δόση φαν-τασίας για να δει κανείς τη Γοργόνα και την Αριάδνη ή και τον δι-καιοκρίτη Ραδάμανθυ σμιλεμένους από το χρόνο στουςκορμούς μιας γέρικης ελιάς Μα το αληθινό θαύμα δεν είναιαυτό δεν είναι οι μορφές που βλέπει ο κάθε αλλοπαρμένοςαναζητητής Το μέγα θαύμα είναι οι ίδιοι οι κορμοί Θεόρατοι κι

αθάνατοι συνεχίζουν να βγάζουν και-νούργιους βλαστούς και να κρεμούνελιές στα κλαδιά τους για να προσφέ-ρουν τροφή κι ευλογία στις γενιές τωνανθρώπων

Ναι η Αριάδνη δεν ήταν εκεί Είχε γίνεικαυσόξυλο Ένα μοναδικό μνημείο τηςφύσης είχε γίνει καυσόξυλο Δέκα άντρεςδεν θα τον αγκάλιαζαν τον κορμό του

Ποτέ πια δεν θα ξαναγίνουν εκείνα ταδέντρα Ούτε τα άλλα που ξεριζώνονταικάθε μέρα από κάθε γωνιά της Κρήτηςτα αληθινά μνημεία που βυθίζουν το ρί-ζωμά τους στην καρδιά της γης και μαςσυνδέουν απευθείας με τις ρίζες μας

Κάθε φορά που περνώ από τους πα-νάρχαιους ελαιώνες της Κρήτης νιώθωβαθιά την επιθυμία να χωθώ στον ίσκιο

τους να κρατήσω το σφυγμό τους ναπλώσω τα χέρια σαν αλλοπαρμένος νατ αγκαλιάσω σαν προγόνους που δενζητούν τίποτ άλλο παρά την άδοληαγάπη μου Και να φωνάξω

-Φτάνει πια

62


Έμειναν μόνο τα πόδια του δρομέα Ο νέος φλοιόςπάνω στον ξερό κορμό

Μνημεία της φύσης πολύτιμα είναι τούτα τα δέντρα Γεννήθηκαν πολλούς αιώνες πριν από μας και μπορούν να ζήσουν για πολλούς αιώνες μετά από μας Ας μην τους στερήσομεεμείς την προίκα που τους πρόσφερε τόσο γενναιόδωρα η φύση


κεφαλοτύρι παραδοσιακό πρόβειο γιαούρτι

νεαπολίτικο ξινόγαλοφρέσκο πρόβειο και κατσικίσιο γάλα

και άλλα πολλά

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΓΑΛΑΚΤΟΣ

η παράδοση συναντά τη σύγχρονη τεχνολογία

ΣΥΛΛΙΓΑΡΔΟΣ ΟΕ ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΑΛΑΚΤΟΣΑγ Γεώργιος Βουλισμένης Νεάπολη Κρήτηςτηλ 28410 34113 - fax 28410 34114

≀

64

ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Το δάκρυ του Θεούκαι τα θανατερά βέλητου

Είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα φυτά της Κρήτης παρά το ότι δεν φυτρώ-νει σε όλες τις περιοχές του νησιού Σήμερα δεν χρησιμοποιείται σχεδόν κα-θόλου αλλά για τους παλιούς Κρητικούς ήταν πολύτιμο Μάζευαν τηναρωματική ρητίνη του και την πρόσφεραν ως θυμίαμα έφτιαχναν αλοιφές καιφάρμακα Έκοβαν τα μακριά και λεπτά κλαδιά του και κατασκεύαζαν βέληκαι ακόντια έπλεκαν καλάθια κοφίνια και κόφες Ακόμη και τους ξυλώδειςκαρπούς δεν άφηναν να πάνε χαμένοι Τους έκαναν κομπολόγια και κολιέδες Είναι ο στύραξ των αρχαίων Ο αστύρακας των Κρητικών Το φυτό Styrax of-ficinalis

στύρακαΚΕΙΜΕΝΟ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

Στον τόπο που ο Απόλλων ονομάστηκε Στυρακίτης το πολύτιμο φυτό είχε αποκτήσει ιερότητα

ο είπαν δάκρυ του Θεού Και δάκρυ του στύ-ρακα Κάποτε μπορεί να το έλεγαν δάκρυ τουΑπόλλωνα Ή και του Ραδάμανθυ του μυθικούήρωα και αδελφού του Μίνωα ποιος ξέρειΕίναι η ρητίνη που βγαίνει από τον κορμό ενόςαπό τα πιο ταπεινά και συνηθισμένα φυτά τουτόπου μας του στύρακα (ή αστύρακα όπως λέ-

γεται στην Κρήτη) Μ αυτήν την αρωματική ρητίνη πρόσφερανθυμιάματα οι αρχαίοι στους θεούς τους Στον Δία στον Ερμήστη Σεμέλη στην Προθυραία Αρτέμιδα στη Δήμητρα στονΚρόνο στον Πρωτέα στον Διόνυσο για να θυμηθούμε μερι-κούς απ αυτούς που αναφέρονται στους περίφημους ορφικούςύμνους

Ο στύρακας είναι μεγάλος θάμνος και πολύκλαδος Μπορείόμως να χαρακτηριστεί και ως δέντρο αφού συχνά φτάνει ταέξι και τα εφτά μέτρα στο ύψος Εξαπλώνεται σχετικά εύκολασχηματίζει εκτεταμένες συστάδες ακόμη και μικρά δάση Γιαυτό και το τοπωνύμιο Αστυρακιάς (τόπος κατάφυτος με στύ-ρακες) είναι γνωστό σε πολλές περιοχές του νησιού

Οι αρχαίοι θεωρούσαν το στύρακαφυτό της Κρήτης Και όχι άδικα Τονσυναντάμε στους μύθους που αναφέ-ρονται σε τοπικούς ήρωες σε θρησκευ-τικά έθιμα τον συναντάμε ακόμη και στηνκαθημερινότητα των ανθρώπων μιακαι από το ξύλο του κατασκευάζοντανάπειρα χρηστικά είδη του κρητικού νοι-κοκυριού Μελετώντας τη λαογραφίατου τόπου μπορεί να καταλάβει κανείς ότιαυτό το ταπεινό φυτό που σήμερα δενχρησιμοποιείται πουθενά είχε γιαπολλούς αιώνες μιαν όλως ιδιαίτερηθέση στην τοπική οικονομία Άλλοτε ήτανεξαιρετική ζωοτροφή και άλλοτε πρώτηύλη για μια μεγάλη σειρά από βιοτεχνι-κές και οικοτεχνικές δραστηριότητεςΧρησιμοποιήθηκε στην καλαθοπλε-κτική στην φαρμακευτική οικοτεχνίαστην κοσμητική Αποτέλεσε πρώτη ύληακόμη και στην αρχαία πολεμική βιομηχανία Ένα τόσο πολύ-τιμο φυτό επομένως ήταν εύκολο να καταλάβει εξέχουσα θέσηστις λατρευτικές πρακτικές του αρχαίου κόσμου και να συνδε-θεί με τον θεό του φωτός τον Απόλλωνα Η σύγχρονη μελέτητου φυσικού κόσμου βέβαια αποδεικνύει ότι δεν είναι και τόσοορθός ο ισχυρισμός όσων πίστευαν στην αρχαιότητα ότι ο στύ-ρακας προέρχεται από την Κρήτη μια και φυτρώνει παντούτουλάχιστον σε τρεις από τις πέντε ηπείρους στην Ασία στηνΕυρώπη και στην Αμερική Ανήκει σε μια ευρύτερη φυτική οι-κογένεια (των στυρακιδών) η οποία περιλαμβάνει 11 γένη και180 είδη

Το ιερό δέντρο του ΑπόλλωναΣτην Κρήτη των ιστορικών χρόνων ένα βουνό ονομαζόταν

Στυράκιον Όρος Εύκολα θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότιη ονομασία οφείλεται στον πλήθος των στυράκων που φυτρώ-νουν εκεί Υπάρχει όμως μια σημαντική λεπτομέρεια που απο-

καλύπτει σε μας τις νεότερες γενιές τωνΕλλήνων την άρρηκτη και αδιατάρακτησχέση του φυσικού κόσμου με τουςθεούς Ο Απόλλων λατρευόταν στηνΚρήτη με την εκπληκτική προσωνυμίαΣτυρακίτης Ο Απόλλων των αστυράκωνΜας το λέει ο Στέφανος Βυζάντιος laquoΣτυ-ράκιον όρος Κρήτης Οι ενοικούντες Στυ-ρακίται Στυρακίτης γαρ Απόλλωνraquo Ημαρτυρία του Στεφάνου δεν είναι μονα-δική Αναφέρεται και από άλλους συγ-γραφείς του αρχαίου και του βυζαντινούκόσμου Εύκολα μπορούμε να καταλά-βομε σήμερα ότι ο ταπεινός στύρακαςπου ο σημερινός τεχνολογικός πολιτι-σμός τον έχει παραμελήσει ήταν το ιερόδέντρο του θεού της μουσικής και τηςαρμονίας Αυτό τουλάχιστον πίστευαν οιΚρήτες των ιστορικών χρόνων Δεν ήτανκαθόλου παράξενο να συνδέεται η αρ-χαία ελληνική λατρεία με τα δέντρα καιμε τα δάση Ο ίδιος θεός λατρευότανστην Κρήτη ως Κυφαρισσίτης (ας πούμεκύριος των κυπαρισσιών) ενώ είναι γνω-

στή από τις παραδόσεις όλου του ελ-ληνικού κόσμου η σχέση του με τηδάφνη Όμορφοι μύθοι εξηγούν τησχέση του ωραίου θεού με αυτά ταδέντρα Η Δάφνη ήταν κόρη που αρ-

νήθηκε τον έρωτά του και για να γλι-τώσει οι θεοί (ή και ο πατέρας της οΠηνειός) την μεταμόρφωσαν σε δέντροπου ευωδιάζει

Δεν ξέρομε σήμερα με ποιον τρόποσυνδέθηκε με τον Απόλλωνα ο στύρα-κας Ίσως να υπήρχε κάποιος σχετικόςμύθος σαν αυτός που μιλούσε για τουςυπόλοιπους έρωτες του Απόλλωνα Καιτις θαυματουργικές μεταμορφώσεις τωνηρώων σε δέντρα Δάφνη ΚυπάρισσοςΥάκινθος Ίσως Άλλωστε οι περισσό-τεροι από τους γνωστούς μύθους τουαρχαίου κόσμου που σώθηκαν διαμορ-φώθηκαν στην Αθήνα από συγγραφείςποιητές και μυθογράφους της σπου-δαίας αυτής πόλης Τις περισσότερεςαπό τις παραλλαγές που ακούγοντανστις άλλες περιοχές όμως τις αγνοούμε

Η αναφορά στο Στυράκιον όρος καιστον Στυρακίτη Απόλλωνα αποτελεί απόμόνη της μια από τις πιο σπουδαίες γιατη λατρευτική ιστορία της Κρήτηςκαθώς διασώζει ψήγματα της αρχαίαςλατρείας Μπορούμε απλώς να φαντα-ζόμαστε σήμερα τους βωμούς και τααγάλματα του Απόλλωνα στολισμένα με

66


Η εικόνα του στύρακα όπως απεικονίζεται στα φυτολογικά εγχειρίδια

Δεξιά φυτά στύρακα

Τ

67


κλαδιά του στύρακα όπως ακριβώς έκα-ναν οι πιστοί με τα συμβολικά φυτάόλων των αρχαίων θεών Έπλεκαν στε-φάνια με κλαδιά της δρυός και τα αφιέ-ρωναν στον Δία στόλιζαν με λυγαριά τααγάλματα της Ήρας χρησιμοποιούσανευρύτατα το αμπέλι στη λατρεία τουΔιονύσου την ελιά για να τιμήσουν τηνΑθηνά Κάπως έτσι θα γινόταν και μετους στύρακες στην Κρήτη Πληροφο-ρίες δεν υπάρχουν αλλά οι υποθέσειςπου μπορούμε να κάνομε δεν είναι κα-θόλου αβάσιμες Μπορούμε ακόμη ναφανταστούμε τους λατρευτές να προ-σφέρουν θυμιάματα στον ωραίο θεό τηςμουσικής και του ήλιου Και τα θυμιά-ματα αυτά να μην είναι ούτε από λιβάνιούτε από άλλο μυριστικό Να είναι μόνοαπό την αρωματικό ρητίνη του στύ-ρακα Όλα αυτά μπορούμε απλώς να ταυποθέσομε Δεν μπορούμε όμως νααναπλάσομε το λατρευτικό σκηνικόΜας λείπουν οι πηγές

Συμβολικό φυτό του ΡαδάμανθυΑς μείνουμε όμως στη μυθολογία

Στη θεϊκή γενιά του βασιλιά της Κρήτηςτου Μίνωα Τρεις γιους έκαμε η Ευρώπηόταν την έφερε ο Ταύρος - Δίας από τιςσυροπαλαιστινιακές ακτές στο νησίόπου είδε το πρώτο φως τον Μίνωα τονΡαδάμανθυ και τον Σαρπηδόνα Οι δυοαπ αυτούς ο Μίνως και ο Ραδάμανθυςθεωρήθηκαν τόσο δίκαιοι που οι μύθοιτους εγκατέστησαν στις πύλες του Άδηκαι μαζί με τον Αιακό τους όρισαν αι-ώνιους κριτές των ψυχών

Όσο ζούσαν τα παιδιά του Δία και τηςΕυρώπης είχαν καταφέρει να φτιάξουνέναν κόσμο σχεδόν ιδανικό Με τη δι-καιοσύνη να επικρατεί παντού Και τουςανθρώπους να ζουν ειρηνικά σε μιαν ευ-νομούμενη κοινωνία Ο Ραδάμανθυςλέγανε ήταν ο έμπιστος του Μίνωα Οσοφός κυβερνήτης των μινωίδωννήσων Αυτός που εφάρμοζε το θεό-σταλτο νόμο και την τάξη

Δεν συμφωνούσαν όμως όλοι οιμύθοι του αρχαίου κόσμου όταν μιλού-σαν για θεούς και για ήρωες Κάποιοι απαυτούς ήθελαν τον Ραδάμανθυ να συγ-κρούεται με τον Μίνωα και να φεύγειαπό την Κρήτη Λέγανε μάλιστα πωςπήγε στη Βοιωτία όπου και παντρεύ-τηκε την Αλκμήνη τη μητέρα του πιοαγαπημένου ήρωα των αρχαίων του

68


Ηρακλή Λέγανε ακόμη ότι ήταν καλόςπατριός ο Ραδάμανθυς και ότι ο Ηρακλήςόφειλε σε κείνον την καλή του αγωγήΦεύγοντας όμως από την Κρήτη πήρεμαζί του το πιο συμβολικό φυτό του νη-σιού τον στύρακα Τον φύτεψε στην βοι-ωτική γη στην Αλίαρτο Και οι αρχαίοιπίστευαν ότι οι συστάδες των αστυρά-κων που φύτρωναν εκεί ήταν τεκμήριατης εγκατάστασης του Ραδάμανθυ Τομαρτυρεί ένας από τους πιο παρατηρητι-κούς συγγραφείς της ύστερης αρχαιότη-τας ο Πλούταρχος

Το κρητικό λιβάνιΟ γράφων γνωρίζει τον στύρακα εξ

απαλών ονύχων Από τα παιδικά του χρό-νια Ήξερε για τις ποικίλες χρήσεις τουξύλου του έβλεπε τους παλιούς κοφινά-δες και τους καλαθάδες να πλέκουν αρι-

στουργήματα με τα κλαδιά του Δενήξερε όμως τίποτα για το κόμμι

του Είχε απλώς ακούσει τηφράση δάκρυ του αστύ-

ρακα όχι όμως την άλλη τηλιγότερο συνηθισμένη έξωαπό τον μοναστικό κόσμοδάκρυ του Θεού Την ονο-μασία αυτή την άκουσε γιαπρώτη φορά από ασκητές

του κρητικού νότου Έτσιδάκρυ του Θεού λέγανε το

αρωματικό κόμμι που έβγαινεαπό τον κορμό και τα κλαδιά του

στύρακα Οι παλιοί Καστρινοί χρησιμοποιούσαν

μιαν άλλη λέξη για τη ρητίνη μάλλον ξε-νικής προέλευσης μπουχούρι Την έλε-γαν όμως και βρωμόπισσα Καιβρωμομελτζουβί Και βρωμολίβανοκαι τουρκολίβανο Κι αυτό επειδή όπωςθα δούμε στη συνέχεια το αρχαίο κρη-τικό λιβάνι συνδέθηκε στο πέρασμα τουχρόνου με μιαν άλλη θρησκεία όχι με τονΧριστιανισμό Η ονομασία μπουχούριόμως μας προβληματίζει πολύ Δεν γνω-ρίζω την ετυμολογία της είναι γνωστόόμως ότι οι Κρητικοί του παλιού καιρούδεν έλεγαν μπουχούρι μόνο το κόμμιτου στύρακα Την ίδια λέξη χρησιμοποι-ούσαν και για την υπογραφή Και για τιςμικρές σφραγίδες που είχαν χαραγμένατα μονογράμματά τους και τα κουβαλού-σαν οι παλιοί για να δηλώνουν την ταυ-τότητά τους

69


Ανθισμένα φυτά στύρακα

Ταθανατηφόρα

βέλη Για τους ανθρώπους της προβιομη-

χανικής εποχής ο στύρακας ήταν ένααπό τα πιο πολύτιμα φυτά Με τα κλαδιάτου έφτιαχναν τα πάντα ραβδιστήρεςσαΐτες καλάθια Στην αρχαιότητα ήταν

φημισμένα τα βέλη των τόξων πουφτιάχνονταν με το ξύλο του

Ήταν σκληρά ελαφριάκαι ανθεκτικά

Το τέλος μιας αρχαίας λατρευτικής πρακτικής Για να μπορέσομε να κατανοήσομε όμως τη σημασία του θυ-

μιάματος που βγαίνει από τον στύρακα θα πρέπει να ρίξομε μιαματιά στην ιστορία των αρωματικών υλών Η συνήθεια να χρη-σιμοποιείται στη θρησκεία και στη λατρεία το κόμμι του πολύ-τιμου φυτού χάνεται στις προϊστορικές λατρείες τότε που οιάνθρωποι αξιοποιούσαν κατά τον καλύτερο τρόπο τα αγαθάτης φύσης Οι πιο σημαντικές μαρτυρίες όμως για τη χρήσητης ρητίνης προέρχονται από πηγές των ιστορικών χρόνων(κλασικών ελληνιστικών και ρωμαϊκών)

Η χρήση της ρητίνης ως θυμίαμα επιβίωσε στο χρόνο Πέ-ρασε από την αρχαία θρησκεία στον Χριστιανισμό Και κράτησεγια κάποιους αιώνες μέχρι τις φοβερές θρησκευτικές διαμάχεςτου μεσαιωνικού κόσμου αυτές που καθόρισαν την τύχη τηςΒυζαντινής Αυτοκρατορίας και ολόκληρης της Ανατολής Οι κα-τακτητές των εδαφών που ανήκαν στο Βυζάντιο χρησιμοποί-ησαν ευρύτατα το θυμίαμα από στύρακα Άλλωστε η συνήθειανα αρωματίζουν με αυτό τους ιερούς χώρους φαίνεται ότι ήταναπό πολύ παλιότερα γνωστή στην Ανατολή Είναι γνωστό μά-λιστα ότι οι Άραβες ήταν εξοικειωμένοι γενικότερα με τοάρωμα του στύρακα Ακόμη και όταν ήθελαν να σκεπάσουν τιςβαριές μυρωδιές που αναδύονταν από την καύση κάποιων το-πικών ξύλων στις εστίες τους το κόμμι του στύρακα χρησιμο-ποιούσαν Είναι πιθανόν μάλιστα να μετέδωσαν οι αραβικοί

λαοί τη συνήθεια των λατρευτικών θυ-μιαμάτων και στους υπόλοιπους μου-σουλμάνους

Οι αλλόθρησκοι κατακτητές της Κρή-της δεν έχτισαν πολλά τεμένη στο νησίΑξιοποίησαν τους ναούς της Χριστιανο-σύνης καθολικούς και ορθόδοξους Τουςμετέτρεψαν σε τζαμιά Αλλά πριν τουςχρησιμοποιήσουν τους απολύμαιναναπό καθετί που νόμιζαν ότι αποτελούσεμίασμα για την πίστη τους Έκαιγαν γιαμέρες κάμφορα και άλλα βαριά αρωμα-τικά πιστεύοντας ότι μ αυτόν τον τρόποκαθάριζαν ακόμη και τον αέρα τωνιερών χώρων Όταν ολοκληρωνόταν ηδιαδικασία των καθαρμών έκαιγαν θυ-μιάματα φτιαγμένα με το κόμμι του στύ-ρακα Αυτός φαίνεται να ήταν ο λόγοςπου οι χριστιανοί συνέδεσαν το ιδιαίτεροάρωμα του φυτού με τα μουσουλμανικάτεμένη Και το κατάργησαν εντελώς απότις λατρευτικές πρακτικές τους Γι αυτόκαι το βάφτισαν βρωμομελτζουβίβρωμολίβανο και τουρκολίβανο Πι-θανότατα όμως να μην ήταν αυτός ομόνος λόγος Ίσως να είχε ήδη επικρατή-σει και εδώ η συνήθεια της (σχεδόν) απο-κλειστικής χρήσης του λιβανιού σταλατρευτικά θυμιάματα των Χριστιανώνδηλαδή της αρωματικής ρητίνης πουπροέρχεται από τον κορμό του δέν-δρου Boswellia sacra (φύεται στο Ομάνηστην Υεμένη της Αραβικής Χερσονήσουκαι σε διάφορες περιοχές της Βορειοα-νατολικής Αφρικής)

Ο τελευταίος ιερός στύρακαςΔεν φαίνεται να αντικαταστάθηκε την

ίδια εποχή σε όλες τις περιοχές της Κρή-της το αρωματικό κόμμι του στύρακααπό το λιβάνι του εμπορίου Στα ερημο-κλήσια και στα καλύβια των ασκητών ταπράγματα εξελίχτηκαν διαφορετικά απότι στα αστικά κέντρα Δεν ήταν εύκολογια τους μοναχούς και τους ερημίτες ναπρομηθεύονται λιβάνι από την αγορά Γιαυτό συνέχισαν να αναζητούν αρωματι-κές ύλες στο φυσικό περιβάλλον Ακόμηκαι στα χρόνια του Μεσοπολέμου συνέ-χιζαν να χαράζουν τους κορμούς τουφυτού για να μαζέψουν το δάκρυ του

Σύμφωνα με τις πληροφορίες πουσυγκεντρώσαμε κατά τη δεκαετία του1980 από τους τελευταίους ερημίτες σεασκηταριό των Αστερουσίων οι καλόγη-ροι είχαν φυτέψει έναν στύρακα σε πι-

70


Πλέκοντας κόφες σε μιαν άλλη εποχήΦωτογραφία της Nellyrsquos από την Κρήτη του Μεσοπολέμου (1927 ή 1939) Τα χρηστικάείδη που πλέκονταν με στυρακόβιτσες ήταν μεγάλης αντοχήςαθάνατα όπως έλεγαν οι άνθρωποι του παλιού καιρού

θάρι Η εξήγηση είναι απλή το φυτό δεν είναι αυτοφυές στηνευρύτερη περιοχή Και οι άνθρωποι που είχαν συνηθίσει να μα-ζεύουν το δάκρυ του αναγκάστηκαν να το καλλιεργήσουν

Οι πληροφορίες αυτές ταιριάζουν με ανάλογες μαρτυρίες απότην Κύπρο Ο Κυπριανός (1730-1818) έγραφε ότι στην Πάφολαμβάνεται στοράτζον (στύρακας) και θυμίαμα από δέντραΑκόμη και στα πολύ πρόσφατα χρόνια οι Κύπριοι μάζευαν τοκόμμι του στύρακα για να θυμιατίζουν τις εικόνες και τουςναούς τους

Το μαξούλι του Αστυρακιά και οι Γωνιανοί καλαθοπλέκτες

Στην Ανατολική Πεδιάδα στα ριζοβούνια της Δίκτης ανά-μεσα στα χωριά Κασταμονίτσα Αβδού Ασκούς και Γωνιέςυπάρχει μια εύφορη ημιορεινή και πετρώδης κοιλάδα ο Αστυ-ρακιάς Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα ήταν ο σιτοβολώνας τηςΚασταμονίτσας (σ αυτό το χωριό ανήκει κατά το μεγαλύτερομέρος της η κοιλάδα) Οι κάτοικοι καθάριζαν τα χωράφια μά-ζευαν τις πέτρες έχτιζαν ξερολιθιές και καλλιεργούσαν εξαιρε-τικά δημητριακά και όσπρια

Εκτός από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις όμως υπήρχαν και οιάλλες αυτές που για διάφορους λόγους δεν προσφέρονταν γιακαλλιέργεια Κατά ένα μεγάλο ποσοστό οι πετρώδεις περιοχέςκαλύπτονται από στύρακες Χιλιάδες θάμνοι απλώνονται παν-

τού και όταν ανθίζουν την άνοιξη κάνουν το τοπίο παραδεισέ-νιο Οι αστύρακες όμως δεν αντιμετωπίζονταν ποτέ ως άγριοιθάμνοι αλλά ως πηγή εισοδημάτων

Μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1970 οι κάτοικοι τωνΓωνιών ειδικεύονταν στην καλαθοπλεκτική Έπλεκαν με ευλύ-γιστα κλαδιά δέντρων και σκισμένα καλάμια εξαιρετικά χρη-στικά είδη απαραίτητα για το αγροτικό νοικοκυριό της Κρήτηςκοφίνια κανισκάρια κόφες καλάθια διαφόρων μεγεθών Οι Γω-νιανοί καλαθάδες θεωρούσαν τον στύρακα ως την καλύτερηπρώτη ύλη για τις χειροτεχνικές κατασκευές τους Και είχανδίκιο Το ευλύγιστο κλαδί του γίνεται σκληρό και πανίσχυρο σανξεραθεί Και το κυριότερο δεν σκουληκιάζει ποτέ και δεν σα-θρακιάζει Τα κοφίνια και τα καλάθια που πλέκονταν με στυρα-κόβεργες λέγανε ότι ήταν αθάνατα

Με τον καιρό λοιπόν αναπτύχθηκε μια ιδιότυπη σχέση ανά-μεσα στους Γωνιανούς καλαθάδες και τους ιδιοκτήτες των εκτά-σεων στις οποίες φύτρωναν αστυράκοι

Κάθε χρόνο συνάπτονταν μικροσυμβάσεις με τις οποίες οι τε-χνίτες εκμίσθωναν τις συστάδες των φυτών Μ αυτόν τον τρόποαποκτούσαν το αποκλειστικό δικαίωμα να κόβουν όσα κλαδιάτους χρειάζονταν Πλήρωναν συνήθως μετρητά (όχι σημαντικάποσά) ή αντάλλασσαν την πρώτη ύλη με τελικά προϊόντα(κόφες κοφίνια καλάθια) X

71


Φάρμακο

Δεν γνωρίζομε αν μελετήθηκαν από κάποια επιστημο-νική ομάδα οι φαρμακευτικές ιδιότητες του στύρακα Καιιδιαίτερα της αρωματικής ρητίνης του Γιατί η λαϊκή ιατρικήτης Κρήτης το είχε ως βασικό όπλο στη φαρέτρα της Και τιδεν θεράπευαν με τον στύρακα Αναπνευστικά προβλή-ματα χιονίστρες ρευματισμούς αρθριτικά δερματοπά-θειες έλκη εγκαύματα κοιλιακά Εκείνο όμως πουπροκαλεί έκπληξη σήμερα είναι η χρήση της αρωματικήςρητίνης ως βασικό αφροδισιακό ελιξίριο Ήταν δηλαδήκάτι σαν βιάγκρα του παλιού καιρού

Είναι επίσης γνωστό ότι το δάκρυ του στύρακα χρησι-μοποιούνταν ως πρώτη ύλη σε αυτοσχέδια καλλυντικάΣτο Μεγαλόκαστρο ήταν κάποτε περιζήτητο επειδή οι χα-νούμισσες πίστευαν ότι έφτιαχνε βελούδινο δέρμα και με-ταξένια μαλλιά Η τελευταία δοξασία είναι πιθανόν ναοφείλεται σε μια από τις πιο συνηθισμένες χρήσεις τουστύρακα χρησιμοποιούσαν τη ρητίνη του για να σκοτώ-νουν τις ψείρες από τα μαλλιά Τη διέλυαν σε ξύδι αραί-ωναν με νερό και λούζονταν

Σε πολλές περιοχές τόσο της Κρήτης όσο και του υπό-λοιπου ελληνικού χώρου η ρητίνη του στύρακα χρησιμο-ποιούνταν ως ναρκωτικό Για τον λόγο αυτό την έβαζανστις κολύμπες των ποταμών και νάρκωναν ή ζάλιζαν ταχέλια προκειμένου να τα ψαρέψουν πιο εύκολα

ις τελευταίες δεκαετίες οι επισκέπτες που φτά-νουν στα παγωμένο τοπίο πολλαπλασιάζονταιΠόσο παράξενο φαίνεται αλήθεια αφού μέχρικαι πριν από έναν αιώνα περίπου το ταξίδι στηνάκρη του κόσμου έμοιαζε με περιπέτεια Τοξέρουμε άλλωστε από τις γεμάτες μυστήριοπεριγραφές των περιηγητών αλλά και από το

ερευνητικό ταξίδι του Κάρολου Δαρβίνου Ο άνθρωπος πουδιατύπωσε τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών είχε αναζητήσεικαι εδώ στοιχεία για να τεκμηριώσει τις απόψεις του Σήμεραόμως τα πράγματα έχουν αλλάξει Ο τουρισμός αποτελεί μιααπό τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες που αναπτύσσον-ται στην περιοχή Ονομαστά είναι τα ταξίδια με κρουαζιερό-πλοια που πλέουν δίπλα σε θεόρατους παγετώνες όπως οΟυψάλα και ο Περίτο Μερένο με πλάτος πέντε χιλιόμετρακαι ύψος 60 μέτρα ή ακόμη και πολύ κοντά σε αποκομμένακομμάτια πάγου Δέος νιώθει όποιος διαπιστώσει ότι λίγα μέτρααπό το πλοίο στο οποίο επιβαίνει επιπλέουν οι σπασμένοι πα-γετώνες Και δεν είναι μόνο οι κρουαζιέρες είναι και τα ξενο-δοχεία που χτίζονται για να φιλοξενήσουν επισκέπτες από όλοντον κόσμο Ο τεράστιος παγετώνας ο Περίτο Μερένο ταξι-δεύει ακόμη από τις πλαγιές των Άνδεων μέσα στα νερά της λί-μνης Αργεντίνα με ταχύτητα δυο μέτρων τη μέρα

Η φωνή της ξεναγού αντηχούσε ακόμη στα αυτιά μας Μας

μιλούσε για τον αρχαίο πολιτισμό των κα-τοίκων για το σπήλαιο των χεριών Πριναπό 10000 χρόνια περίπου οι άνθρωποιτης εποχής σκάλιζαν βραχογραφίες εξαι-ρετικής ποιότητας και άφηναν πάνω στηνπέτρα τα αποτυπώματα των χεριών τουςχρησιμοποιώντας ντόπια υλικά χρωστι-κές ύλες που όπως φαίνεται ήξεραν να τιςχρησιμοποιούν πολύ καλά Είναι από τιςπιο σημαντικές μαρτυρίες που σώθηκαναπό την παλαιότατη ιστορία της αμερι-κάνικης ηπείρου Στην Παταγονία οι άν-θρωποι καμαρώνουν για τον αρχαίοπολιτισμό τους Καμαρώνουν για τη δε-ξιοτεχνία τους να ζωγραφίζουν σκηνέςκυνηγιού αιλουροειδή που τρέχουν που-λιά που πετούν και περίπλοκα γεωμε-τρικά σχήματα Καμαρώνουν επίσης γιατους Ινδιάνους Tehuelche που ζούσανκάποτε εδώ ξεκομμένοι από τον υπό-λοιπο κόσμο Ήταν λένε θεόρατοι Έμοι-αζαν με γίγαντες μπροστά στους κοντούςΕυρωπαίους εξερευνητές του Μαγγελά-νου Στις πατούσες των γιγάντιων Ινδιά-

73

Το της ΠαταγονίαςΉταν ένα ήπιο καλοκαιρινό πρωινό (Φεβρουάριος μήνας) στη γη των αιώνιων παγετώνων στονότιο άκρο της Αργεντινής στο Ελ Καλαφάτε Έτσι ονομάζεται η μικρή όμορφη πόλη που απο-τελεί σήμερα ορμητήριο όσων προσπαθούν να γνωρίσουν την απόμακρη παγωμένη γη τηςΠαταγονίας Λίγο πιο κάτω από την κωμόπολη αρχίζει το βασίλειο του λευκού η μαγεία των αι-ώνιων πάγων η μοναξιά του τόπου που τον ξέρουμε ως νότιο πόλο της γης

ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΤΣΑΠΑΚΗΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΥ

ΟΦΤΟ ΚΡΕΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΒΟΣΚΩΝ

ΤΑΞΙΔΙ

Μοσχάρια και βόδιαολόγυρα στη φωτιάΤα αντικριστά τηςΠαταγονίαςΤ

αντικριστό

νων λένε πως οφείλει το όνομά της η Παταγονία (pata ονομά-ζεται η πατούσα στα ισπανικά) Γιατί ο Μαγγελάνος και οι σύν-τροφοί του ήταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι που πάτησαν το πόδιτους εδώ το 1520 Κι όπως ήταν φυσικό εντυπωσιάστηκαν βλέ-ποντας ανθρώπους με ανάστημα κοντά στα δυο μέτρα

Το Ελ Καλαφάτε δεν είναι παλιά πόλη Ιδρύθηκε πριν από 80χρόνια περίπου αλλά έχει κι αυτό την ιστορία του Λένε πωςοφείλει το όνομά του σε έναν μικρό όμορφο θάμνο με κίτριναάνθη και μαύρους καρπούς που λέγεται κι αυτό calafate

Καθώς περπατούσαμε εκείνη τη μέρα στους δρόμους είδαμεμεγάλα φορτηγά να περνούν από δίπλα μας Ήταν γεμάτα μεχοντρά ξύλα Πρόθυμα μας εξήγησαν οι ντόπιοι πως σε λίγο θαάρχιζε η τοπική γιορτή και δεν έπρεπε να τη χάσουμε

Πήγαμε στην άκρη της πόλης στις απέραντες εκτάσεις πουαπλώνονται εκεί Μια ομάδα ανθρώπων έστηνε τα ξύλα σε με-γάλους σωρούς και έβαζε φωτιές Πληρώσαμε εισιτήριο και πε-ριμέναμε Στην τιμή του εισιτηρίου περιλαμβανόταν το φαγητόκαι το ποτό μας Άλλα φορτηγά κατέφτασαν λίγη ώρα μετάΑυτή τη φορά δεν μετέφεραν ξύλα αλλά σφαγμένα ζώα Αγε-λάδες και ταύρους Τα πέρασαν σε τεράστιες σούβλες ειδικά κα-τασκευασμένες για να κρατιέται το ζώο ανοιχτό με τεντωμέναστο πλάι τα πλευρά και τα πόδια του

Έτσι γνώρισα για πρώτη φορά το αντικριστό της Παταγονίας

Μέχρι τότε νόμιζα πως μόνο οι Κρητικοί βοσκοί ανάβουν φω-τιές και βάζουν ολόγυρα τα κρέατα μέχρι να ψηθούν με τη θερ-μοκρασία της φλόγας χωρίς να περιμένουν να γίνουνκάρβουνα τα ξύλα όπως γίνεται σε άλλες περιοχές Εκείνη τημέρα έμαθα ότι κι άλλοι άνθρωποι έχουν παρόμοιες συνήθειεςΚι όχι κάπου εδώ κοντά αλλά στη μακρινή Παταγονία στοντόπο που οι ταξιδιωτικοί οδηγοί συνηθίζουν να αποκαλούνάκρη του κόσμου

Το πιο εντυπωσιακό από όλα ήταν ότι δεν έψηναν μόνο αρνιάκαι κατσίκια (η αιγοπροβατοτροφία είναι αρκετά ανεπτυγμένηστην περιοχή) αλλά ολόκληρα βόδια Εκατόμβες τεράστιωνζώων άπλωσαν οι ψήστες κυκλικά γύρω από τις φωτιές Άλλω-στε στις τεράστιες πάμπες του αργεντίνικου νότου μπορεί ναδει κανείς χιλιάδες βοοειδή να βόσκουν

Είχα την περιέργεια να διαπιστώσω πόση ώρα χρειαζόταν γιανα ψηθεί ένα τόσο μεγάλο ζώο με τον τρόπο που ξέρουμε πολύκαλά στην Κρήτη τον τρόπο του αντικριστού Δυστυχώςόμως δεν πρόλαβα Μόλις άρχισαν να ροδίζουν κάπως τα κρέ-ατα μαζέψαμε βιαστικά τα πράματά μας Λίγο ακόμη και θα χά-ναμε την πτήση της επιστροφής

Ήταν η τελευταία ημέρα στην γοητευτική άγρια μυστηριακήκαι μυθική Παταγονία πριν από 15 χρόνια περίπου X

74

ΟΦΤΟ ΚΡΕΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΒΟΣΚΩΝ Το αντικριστό ψήνεται ενώπιον κοινού Tsiknakis

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΣΙΚΝΑΚΗ Παραδοσιακά Αρτοσκευάσματα

ΥΙΟΙ ΣΤΑΥΡΟΥ ΤΣΙΚΝΑΚΗ ΟΒΕΕ5ο ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΟΔΟΥ ΜΟΙΡΩΝ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ ΤΗΛΕΦΩΝΟ 2892042255 ΤΗΛΕΦΩΝΟ FAX 2892042355

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ wwwtsiknakisbakerygr email infotsiknakisbakerygr

Οι οικογένεια Τσικνάκη ξεκίνησε το 1984 ως ένας μικρός φούρνος του χωριού νότια της Κρήτης στην περιοχήτης Μεσσαράς αμέσως μετά από λίγα χρόνια έχοντας δει μεγάλη ανταπόκριση και στήριξη από την τοπική κοι-νωνία μεταφέρθηκε σε νέες ιδιόκτητες εγκαταστάσεις 350 τμ όπου συνέχισε να προσφέρει στον κόσμο αυτό πουγνώριζε να κάνει καλύτερα να δημιουργεί νόστιμα και σταθερής ποιότητας παραδοσιακά προϊόνταΗ οικογένεια Τσικνάκη ως κύρια δραστηριότητα την παραγωγή Κρητικού παξιμαδιού το 2004 είναι η πρώτηεταιρία στην Ελλάδα που δημιουργεί το βιολογικό παξιμάδι Με το άνοιγμα της βιολογικής αγοράς η οικογένειαΤσικνάκη για άλλη μια φορά εισέπραξε την αναγνώριση από το κοινό όπου ήταν και το εισιτήριο για την δημι-ουργία νέων ιδιόκτητων ευρωπαϊκών προδιαγραφών εγκαταστάσεων μεγάλης δυναμικότητας 4500 τμ ώστε ναμπορέσει να καλύψει της ανάγκες της αγοράς χωρίς να αμελήσει την σταθερή ποιότητα2011 η εταιρία Τσικνάκη αποφάσισε να προσθέσει νέα προϊόντα και να καινοτομήσει για άλλη μια φορά στοντομέα της αρτοποιίας δημιουργώντας ένα υγιεινό σνακ το μπισκότο με αλοη βερα Όραμα και στό-χος της εταιρίας είναι η δημιουργία νέας σειράς προϊόντων χωρίς προσθήκες που απευθύνεταικαι προσφέρει απόλαυση χωρίς δεύτερη σκέψη σε όλο τον κόσμο Η εταιρία πιστοποιείτε από τον οργανισμό διαχείρισης ποιότητας ISO 220002009 και από τονοργανισμό πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων ΔΗΩ

Τέλη της δεκαετίας του 1950 Ένας από τους πιογνωστούς λόγιους της εποχής ο Ι Μ Παναγιωτόπου-λος φτάνει στην Κρήτη Όπως φαίνεται από τα γρα-φτά του ήταν ένα από τα συνηθισμένα ταξίδια του Τηλάτρευε την Κρήτη Τον γοήτευαν τα σφακιανά βουνάοι αγέρωχοι γιδάρηδες όπως ονομάτιζε τους βο-σκούς Τον συναρπάζανε τα χρώματα Και το φως

Λίγες μέρες μετά το ταξίδι δημοσιεύει χρονογρα-φήματα κι εντυπώσεις στον αθηναϊκό Τύπο Δεν απο-καλύπτει τίποτα το καινούργιο Έχει όμως τον τρόποτου Παρατηρεί αξιολογεί θαυμάζει Και γεμίζει τημνήμη του με εικόνες

Ανηφορίζει στο Μαρτινέγκο Κι όπως λέει τότε σχε-δίαζαν να βάλουν ένα κουβούκλιο γύρω από τον τάφοτου Καζαντζάκη Ετοιμάζονταν να τον πυργώσουν Οποιητής που ξέρει να εκτιμά την ομορφιά της απλό-τητας λέει όχι Ο απέριττος τάφος με τις πέτρες και τονξύλινο σταυρό είναι ότι ταιριάζει καλύτερα στονασκητή της γραφής

Κι ύστερα περπατά στους δρόμους Βλέπει την προ-τομή του Κρητικού συγγραφέα Έχει πολύ πικραμέναχείλη πολύ συλλογισμένο πρόσωπο λέει Και συμ-πληρώνει πως είναι το πρόσωπο ενός ανθρώπουδοσμένου στην εσωτερική τραγωδία του στη μονα-ξιά του Είναι η προτομή που βλέπομε ακόμη στοπάνω μέρος της κεντρικής πλατείας στις Τρεις Καμά-ρες του Μεγάλου Κάστρου

Σίγουρα δεν είναι το καλύτερο κείμενο του ταλαν-τούχου ποιητή Ι Μ Παναγιωτόπουλου για την ΚρήτηΕίναι όμως μια λογοτεχνική περιγραφή ποτισμένη μετην αγάπη σε έναν τόπο που φαίνεται πως θαύμαζεαπό παλιά

Αυτόν τον θαυμασμό και την αγάπη νιώσαμε κι εμείςόταν το διαβάσαμε Και επιλέξαμε να το μεταφέρουμεεδώ Ως τεκμήριο για μια εποχή τόσο κοντινή και τόσομακρινή συνάμα

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

Στην Κρήτη άλλη μια φορά Είναι πάντα ευχάριστο να ξαναβρί-σκη κανείς ένα γνώριμο τοπίο ένα γνώριμο πρόσωπο που έτυχεκάποτε να του προκαλέση εντύπωση Όταν αντίκρυσα για πρώτηφορά από την ακροθαλασσιά του Μεγάλου Κάστρου το Δία τηςΚρήτης το Γιούχτα σκαλισμένον απάνω στην τραχιά του κορυφο-γραμμή όταν για πρώτη φορά έζησα την ειρηνική ώρα της Κνω-σού της Φαιστού και ανάσανα τον ζεστόν αγέρα του Λιβυκούπελάγους εσυλλογίστηκα laquoάλλος κόσμοςraquo

Οι τόποι οι άνθρωποι η προϊστορική μνήμη η μεταγενέστερηιστορία όσο κι αν δένεται αράγιστα με την όλη μας ιστορία τηνεθνική διατηρούν κάποια γνωρίσματα που τους διαφοροποιούνκαι από μιαν άποψη τους απομονώνουν Είναι η κρητική συνεί-δηση η laquoκρητική ματιάraquo καθώς την είπε ο Καζαντζάκης

Τώρα βρίσκεται ξαπλωμένος αναπαμένος μέσα σε πολύν εν-θουσιασμό και πολύν κατατρεγμό στο χώμα της γης του Σημείογια τους πολλούς αντιλεγόμενο δαίμονας και προφήτης οραμα-τιστής και χαλαστής γεμάτος αγωνία και αντίφαση άπληστος καιαπελπισμένος (όλοι οι άπληστοι καταλήγουν στο αδιέξοδο τουαπελπισμού) έχει πια επιστρέψει Ανεβαίνω στην τάπια του Μαρτι-νέγκου να τον συναπαντήσω Κάτω από την τάπια απλώνονται οιστέγες της πολιτείας και πέρα η θάλασσα η Κρητική αστραφτερήμέσα στο μέγα ανοιξιάτικο φως Πάνω από την τάπια στο βάθοςανοίγονται και πυργώνονται τα βουνά του Ψηλορείτη η Ίδη ΗΚρήτη ανέβασε το νεκρό της ψηλά σε μια θέση περιωπής γιατί ηΚρήτη το νιώθει το ύψος- είτε της σωματικής είτε της ψυχικής είτετης πνευματικής ρώμης∙ ακόμη και το ύψος του απελπισμού πουμπορεί να είναι και βάθος Ένας άνθρωπος προικισμένος με ζων-τανή πολυμάθεια και γυμνασμένη καλαισθησία ικανός για τα λε-πτότατα και τα υποβλητικότατα ο Κώστας Λασσιθιωτάκηςεσχεδίασε και πραγματοποίησε τον τάφο του Καζαντζάκη Πολλοίτώρα θέλουν να τον αλλάξουν να πυργώσουν ένα μνημείοΣφάλμα μεγάλο

Ο Καζαντζάκης πρέπει να μείνη εκεί ndashκαθώς βρίσκεται Κάτω απότις ασήκωτες κρητικές μαρμαρόπλακες που κουβάλησε ο Λασσι-θιωτάκης ασύμμετρες ακανόνιστες χωρισμένες αναμεταξύ τουςμε βαθειές και μεγάλες ραγισματιές- το βάρος τους φτάνει τους δώ-δεκα τόννους Στο κεφάλι του τάφου άσπρη πέτρα με τρεις γραμ-μές του Καζαντζάκη γραμμένες κατά τον τρόπο του δηλώνει τηνταυτότητα του νεκρού χωρίς όνομα χωρίς χρονολογία Και πίσωαπό την πέτρα μεγάλος σταυρός από κορμούς αγριοκαστανιάς

76

ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΣΤΡΟ ΚΙ ΕΝΑ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ

Τα πικραμένα χείλη του ΚαζαντζάκηΚάποιοι ήθελαν να πυργώσουν τον τάφο στο Μαρτινέγκο Ο Ι Μ Παναγιωτόπουλος ένωσε τη φωνή του με εκείνους που ήθελαν την τελευταία κατοικία του Κρητικού συγγραφέα πέτρινη κι απέριττη

77


Ο τάφος τουΚαζαντζάκη στο Μαρτινέγκο Λίγα χρόνια μετά το θάνατο του Κρητικούσυγγραφέα κάποιοιήθελαν να τον αλλάξουν Να τον πυργώσουν Οι φωτογραφίες πουδημοσιεύονται εδώείναι από πρόσφατομνημόσυνο πουοργάνωση η ΔιεθνήςΕταιρεία Φίλων του Καζαντζάκη

Αυτός είναι ο τάφος Τραχύς και ρωμαλέος καθώς ο άνθρωπος Σετοπίο γυμνό και απεριποίητο Ας το περιποιηθούν αλλrsquo ας το αφή-σουν στη γύμνια του Λουλούδια και θάμνοι δεν του ταιριάζουν τουΚαζαντζάκη Εκτός αν είναι να φυτέψουν ασπάλαθους ndash να γεμίζητην άνοιξη ο τόπος άγρια κίτρινη ανθοφορία καθώς χαμόγελοβραχοτοπιάς

Το Ηράκλειο το Μεγάλο Κάστρο έχει τιμήσει τον Καζαντζάκη καιμε μια προτομή σε χαλκό άριστο έργο του Απάρτη Έχει πολύ πι-κραμένα χείλη πολύ συλλογισμένο πρόσωπο ή προτομή Το πρό-σωπο ενός ανθρώπου δοσμένου στην εσωτερική τραγωδία τουστη μοναξιά του ξένου ανάμεσα σε ξένους Και στο ιστορικό Μου-σείο της Κρήτης όπου πολύτιμα κατάλοιπα της Ενετοκρατίας καιτης σκλαβιάς στους Τούρκους και της μεταβυζαντινής αγιογρα-φίας έχουν αφιερώσει μια αίθουσα στον Καζαντζάκη Εκεί βρί-σκεται το γραφείο του της Αίγινας κι ένα τμήμα της βιβλιοθήκηςτου και άλλα αναμνηστικά καθώς το κρητικό δαχτυλίδι που φο-ρούσε και το τσιμπούκι του και χειρόγραφά του και σε μεγάλες όρ-θιες προθήκες όλες τις ξενόγλωσσες εκδόσεις των έργων του οιπολυαριθμότατες Ο Καζαντζάκης πέρασε τη νεκρή ζώνη που χω-ρίζει τα νεοελληνικά γράμματα από τους ξένους τόπους με τοσπαθί του Θυμούμαι πόσες δυσκολίες συναπάντησε εδώ στηνΑθήνα ίσαμε που να μπορέση να τυπώση το Ζορμπά του Με πόσοδισταγμό με πόση καταφρόνια το αντίκρυσαν το βιβλίο τούτο οιεκδότες Πόσο ψυχρά κι όταν τυπώθηκε το υποδέχτηκε το δικό μαςκοινό Ένα βιβλίο μέσα στrsquo άλλα

Πίσω από το γραφείο του Καζαντζάκη και απάνω από τη βιβλιο-θήκη του υψώνεται ο Εσταυρωμένος Χριστός Μπορεί να έχη κα-νείς όποια γνώμη για μερικούς από τους πρόσκαιρους ενθουσια- σμούς του ή για κάποιες αποτυχημένες σελίδες του που υπήρξανlaquoπέτρα σκανδάλουraquo Οι υπερβολές και οι αδυναμίες είναι ανθρώ-πινες Αλλά υπάρχει στα κείμενά του ένα μέγεθος που δε μπορείνα το προσπεράση χωρίς πολύ να συλλογισθή Η Κρήτη αισθάνε-

ται αυτό το μέγεθος Είνrsquo ένας τόπος που κατεβαίνει από χιονισμέ-νες κατάψηλες μαδάρες προς το ειδυλλιακό κύμα της Μέσης θά-λασσας Από τα σπλάχνα της ήρθε στο φως η πάγκαλη εκείνηευγένεια των τοιχογραφιών της Κνωσού Από τα σπλάχνα της ήρθεστο φως ο Θεοτοκόπουλος Ο Κορνάρος του laquoΕρωτόκριτουraquo ΟΧορτάτζης της laquoΕρωφίληςraquo Η γενιά του Σολωμού Οι Κρητικοί πι-στεύουν πολύ στον εαυτό τους Και η ιστορία τους δικαιώνει Πρό-σφερε στο Έθνος μνήμες που γίνονται παντοτεινές παρουσίες Ιδούο Βενιζέλος Υπήρξεν ένας καλλιτέχνης της πολιτικής Ο καλλιτέ-χνης είναι τύπος παρορμητικός Περισσότερο από κάθε άλλον προ-ωρισμένος από φυσικού του να πέφτη σε λάθη Και τα λάθη στηνπεριοχή της πολιτικής στοιχίζουν πολύ και πληρώνονται ακριβάΑλλrsquo όσο περνάει ο καιρός τόσο το ανάστημά του μεγαλύτερο δεί-χνεται Ακόμη και για τους αντιπάλους του Ας θυμηθούμε το άρθροπου έγραψε εχθρός του αμείλικτος τη στιγμή του θανάτου του οΓ Α Βλάχος Με πόση παρρησία με πόση εντιμότητα ωμολόγησεπως έχανε πια το στόχο που έδινε βάρος στην αρθρογραφία τουΓιατί όσο αξίζει ο αντίπαλος αξίζει κι η μάχη Κι όταν είναι κανείςυποχρεωμένος να πολεμή τους μικρούς και τους ασήμαντους αι-σθάνεται πως μικραίνει κι ο ίδιος X

78


Η Κρήτη ανέβασε το νεκρό της ψηλά σε μια θέση περιωπής γιατί η Κρήτη το νιώθει το ύψος- είτε της σωματικής είτε της ψυχικής είτε της πνευματικήςρώμης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

6 Η κρητική παράδοση στην Αθήνα

10 Private με την υπογραφή Χαλκιαδάκης

14 Φωτογραφήματατου Νίκου Ψιλάκη

22 Από τη γη της Κρήτηςστον Χαλκιαδάκη

24 Μια φωτογραφία - ένα ποίημαΦωτογραφίζει και επιλέγει η Έφη Ψιλάκη

32 Καλό φθινόπωρο με υπέροχες εκπλήξειςΈνα like πολλά πλεονεκτήματα

34 Έτσι ξαναχτίσαμε την Κάνδανοτου Νίκου Ψιλάκη

40 Ο Σταυρός στην καθημερινή μας ζωήτου Σταμάτη Αποστολάκη

45 ldquoΑκαδημία Χαλκιαδάκηςrdquo

46 Ο αίγαγρος που κοιμήθηκε στοξενοδοχείο Κινγκ Τζωρτζτης Έφης Ψιλάκη

56 Η Αριάδνη που έγινε καυσόξυλοτου Νίκου Ψιλάκη

64 Το δάκρυ του Θεού και τα θανατερά βέλη του στύρακατου Νίκου Ψιλάκη

72 Το αντικριστό της Παταγονίαςτου Μιχάλη Τσαπάκη

76 Τα ldquoπικραμένα χείληrdquo του Καζαντζάκητου Ι Μ Παναγιωτόπουλου

wwwxalkiadakisgr

Tριμηνιαία έκδοσητων ΣM XAΛKIAΔAKHτηλ 2810 824 1401o χιλ Γαζίου-Κρουσώνα 7005 Ηράκλειο

Διανέμεται δωρεάν από τα καταστήματα της εταιρείας

Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμοΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ

Eκδοτική φροντίδαTμήμα Δημοσίων Σχέσεωντης AE XAΛKIAΔAKH

Φωτογραφία εξωφύλλουΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ

Σύμβουλος έκδοσηςNIKOΣ ΨIΛAKHΣ

Yπεύθυνοι Δημοσίων Σχέσεωντης AE XAΛKIAΔAKHΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ

Σχεδίαση εντύπουNIKOΣ NTPETAKHΣ

ΦωτοστοιχειοθεσίαMακέτες - EκτύπωσηTYΠΟΚΡΕΤΑBIΠE Hρακλείου Tηλ 2810 380882 FAX 2810 380887

Tα κείμενα που δημοσιεύονται δεν εκφράζουν κατrsquo ανάγκην και την άποψη της εταιρείας ή του περιοδικού

14

24

34

40

46

56

64

72









4







5












76


















8 9

10














11








12





1514









16




17





18 19









19


20






21


2322


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ







ECO

S

ελαιό λαδο


SCHOOLTIME








25



24





27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78











4







5












76


















8 9

10














11








12





1514









16




17





18 19









19


20






21


2322


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ







ECO

S

ελαιό λαδο


SCHOOLTIME








25



24





27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78






76


















8 9

10














11








12





1514









16




17





18 19









19


20






21


2322


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ







ECO

S

ελαιό λαδο


SCHOOLTIME








25



24





27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



8 9

10














11








12





1514









16




17





18 19









19


20






21


2322


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ







ECO

S

ελαιό λαδο


SCHOOLTIME








25



24





27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



10














11








12





1514









16




17





18 19









19


20






21


2322


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ







ECO

S

ελαιό λαδο


SCHOOLTIME








25



24





27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78







12





1514









16




17





18 19









19


20






21


2322


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ







ECO

S

ελαιό λαδο


SCHOOLTIME








25



24





27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



1514









16




17





18 19









19


20






21


2322


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ







ECO

S

ελαιό λαδο


SCHOOLTIME








25



24





27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



16




17





18 19









19


20






21


2322


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ







ECO

S

ελαιό λαδο


SCHOOLTIME








25



24





27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78




18 19









19


20






21


2322


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ







ECO

S

ελαιό λαδο


SCHOOLTIME








25



24





27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



20






21


2322


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ







ECO

S

ελαιό λαδο


SCHOOLTIME








25



24





27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



2322


ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ







ECO

S

ελαιό λαδο


SCHOOLTIME








25



24





27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



25



24





27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



27


26






τα προυκιά


29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



29








28

30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



30










KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



KΛΗΡΩΣΕΙΣ









ΔiΑΔΙκΤΥΟ

















35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



35


34





Κάνδανο

ΙΣΤΟΡΙΑ

37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



37













36





















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78


















38
















4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78










4140

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ






42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



42









43

44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



44

























45

4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



4746









49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78






49









48


Κ









51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78








51









50














53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78










53






Β Τσιμπ








52











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78











54









Τηλ+30-28210-33030 κιν +30-6973-612-491 +30-6974-630-351


56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



56 57













58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78










58


59























60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78













60


61






















62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78














62











≀

64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78



64

















66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78














66




Τ

67







68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78








68












69
















70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78











70












71


Φάρμακο








73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78







73




ΤΑΞΙΔΙ












74

















76



77







78












74

















76



77







78














76



77







78







78



ΥπερΧ Τέυχος 67

Documents

Transcript of ΥπερΧ Τέυχος 67