Τέυχος 2ο - Τα ΔΡΩΜΕΝΑ των Σαρακατσαναίων Φοιτητών

«Τα δρώμενα…των Σαρακατσαναίων φοιτητών» είναι για δεύτερη συ-

νεχή χρονιά μαζί σας. Το περιοδικό του Συλλόγου Σαρακατσαναίων Φοι-

τητών Θεσσαλονίκης «ο Λεπενιώτης» σηκώνει τα πανιά του για να

πορευτεί στα πέλαγα των σύγχρονων καιρών σε μια περίοδο αβεβαιότη-

τας και ανασφάλειας. Ζούμε σε καιρούς που τείνουν να εξαλείψουν και

να ομογενοποιήσουν κάθε ιδιαίτερο μας χαρακτηριστικό. Ακριβώς σ’

αυτές τις δύσκολες περιόδους ο άνθρωπος ενστικτωδώς στρέφεται στα

«δικά» του, όχι από μίζερη τάση εσωστρέφειας ή οπισθοδρόμησης αλλά

από ανάγκη αυτοσυντήρησης και αυτογνωσίας. Η καταγωγή, η πίστη, οι

ρίζες μας αποτελούν αδιαφιλονίκητους άξονες αναφοράς της ανθρώπι-

νης ύπαρξής μας, που μπορούν αφ’ ενός να σφυρηλατούν χαρακτήρες

και αφ’ ετέρου να οδηγούν με ασφάλεια το σκάφος της ζωής του καθενός

μας. Αποτελούν, συν τοις άλλοις, άξονες πάνω στους οποίους βασίζεται

η δομή του περιοδικού μας. Το παρόν τεύχος αποτελείται από δύο θεμα-

τικές ενότητες. Η μία ενότητα αποτελείται από τα άρθρα προσωπικοτή-

των και κυρίως μελών του συλλόγου μας, ενώ την άλλη ενότητα συνιστά

η δράση του συλλόγου μας κατά τον παρελθόντα χρόνο. Οι θετικές κρι-

τικές για το πρώτο τεύχος του περιοδικού μας αλλά κυρίως το μεράκι, ο

ενθουσιασμός, ο ζήλος των μελών του συλλόγου μας και η θέληση τους

για την ενασχόληση με τη συγγραφή εμπεριστατωμένων εργασιών-άρ-

θρων μας δίνει κουράγιο και ώθηση να προβούμε στην παρούσα πολυ-

σέλιδη έκδοση. Πιστεύουμε ότι οι σελίδες που ακολουθούν δεν θα είναι

απλά ένα σύνολο από σελίδες, αλλά ένας δρόμος επιστροφής στις δια-

χρονικές αξίες της σαρακατσάνικης παράδοσης και λαογραφίας μας,

φτιαγμένος από το δυναμικότερο τμήμα του συναφιού μας, αυτό των

Σαρακατσαναίων φοιτητών…

Με τιμή το Δ.Σ.

ΣΥΛΛΟΓΟΣ

ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ

ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

«Ο ΛΕΠΕΝΙΩΤΗΣ»

EK

ΔΟ

ΤΙ

ΚΟ

ΣΗ

ΜΕ

ΙΩ

ΜΑ

Πρὶν ἀπὸ εἴκοσι τρία χρόνια εἶχαἐκδώσει ἕνα ἀπὸ τὰ βιβλία μου

μὲ 232 σελίδες καὶ τὸν περίεργο τίτλο«ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΣ ΕΛΛΗ-ΝΙΣΜΟΣ». Ὁ ὑπότιτλος ἔλεγε (Ἀπό-ψεις γιὰ τὴν γενικὴ κρίση). Τὸ βιβλίοπροκάλεσε ἕνα ἱκανοποιητικὸ ἐνδια-φέρον ἀπὸ τοὺς βιβλιοφίλους, ἀλλ’ἐκεῖνο ποὺ ἐκυριάρχησε ἦσαν οἱ ἀνα-λύσεις γιὰ τὸν ὅρο «Νέος Ἑλληνι-σμός». Καὶ εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἀπὸ τὴνδεκαετία τοῦ 1950 καὶ μετά, ὁ Ἑλλη-νισμὸς παρουσιάσθηκε στὴν εὐρω-παϊκὴ σκηνὴ μετὰ τῶν ἄλλων προ-ηγμένων κρατῶν διεκδικώντας ἀπὸτὴν μία πλευρὰ ἀναγνώριση γιὰ τὶςθυσίες του κατὰ τὸν Β΄ ΠαγκόσμιοΠόλεμο καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη ἐνίσχυσηγιὰ ἀνάπτυξη σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα τε-χνοοικονομικῆς παραγωγῆς καὶ πο-λιτιστικῆς δημιουργίας.

Μέσα ἀπὸ αὐτὲς τὶς διαδικασίεςἄρχισε νὰ διαμορφώνεται μιὰ νέα δη-μιουργικὴ τάση σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα,μὲ δυσκολίες μέν, ἀλλὰ καὶ μὲ εὐοίωναἀποτελέσματα. Μετὰ τὴν πρώτη δε-καετία ἄρχισε νὰ ἀνατέλλῃ ἡ ἐπιθυμίακαὶ τὸ ὄνειρο γιὰ τὴν ἔνταξη τῆςἙλλάδος στὴν λεγομένη ΕΟΚ ἀρχικὰκαὶ στὴ συνέχεια στὴν πολυθρύλητηΕὐρωπαϊκὴ Ἕνωση. Οἱ Ἕλληνες ἐπι-στήμονες ἀπὸ τὴν μιὰ πλευρὰ μὲ τὴνἐπιθυμία τῶν μετεκπαιδεύσεων στὴνΕὐρώπη καὶ οἱ ἄνεργοι συμπατριῶτεςμας ἐργάτες γιὰ ἀνεύρεση δουλειᾶςστὶς χῶρες τῆς Βόρειας Εὐρώπηςἄνοιξαν τὶς πύλες γιὰ ἑλληνοευρω-παϊκὴ ἐπικοινωνία, μὲ νέα ὄνειρα καὶὁράματα.

2 ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ «Ο ΛΕΠΕΝΙΩΤΗΣ»

εκκλησία & ελληνισμός

Η κρίση του νεοελληνισμούκαι η ελπίδα για ανάκαμψητου Παναγιωτάτου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης

κ.κ. Ανθίμου

Ἡ νέα αὐτὴ δυναμικὴ τοῦ ΝέουἙλληνισμοῦ σκόνταψε καὶ αἰχμαλω-τίσθηκε ἀπὸ τὰ πολιτικὰ πάθη μαςκαὶ τὶς κομματικὲς διασπάσεις τῆςἐθνικῆς μας ἑνότητος. Ταυτόχροναἄρχισε νὰ διαμορφώνεται μιὰ ἔντονηἐπιθυμία πλουτισμοῦ καὶ ἐξασφάλισηποικίλων ἀπολαύσεων, ποὺ ὅτανἐφαρμόσθηκαν οἱ ἐξωτερικοὶ δανει-σμοὶ ἀπὸ τὴν ΕΕ, ἐχάσαμε τὴν αὐτο-κυριαρχία μας καὶ ἐμειώσαμε τὴνἀξιοπρέπειά μας. Ἐδῶ θὰ κάμω μιὰμονολεκτικὴ ἀναφορὰ γιὰ τὶς εὐθῦνεςτῶν πολιτικῶν ἀνδρῶν στὴ διαμόρ-φωση αὐτῆς τῆς καταστάσεως καὶγιὰ τὶς εὐθῦνες τῆς ἐκτροπῆς ἐκ τοῦδημοκρατικοῦ πολιτεύματος τὸ 1967.Ἀπὸ τὸ 1974 καὶ μετ ά, ἐμφανίσθηκεἡ κρίση τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, μὲτὴν μανία τῶν ὑλιστικῶν ἀπολαύσεων,τὴν διεκδίκηση πρωτοκαθεδριῶν, τὴνἀπόκτηση διαμερισμάτων καὶ αὐτο-κινήτων καὶ τὴν ἐγκατάλειψη τῆςὑπαίθρου, καὶ ἐπιδεινώθηκε ἡ κατά-στασή μας ὡς Κράτους καὶ κοινωνίας,ποὺ μαζὺ μὲ τὶς ἀπαιτήσεις ἐπιστροφῆςτῶν δανεικῶν ἀπὸ τοὺς Εὐρωπαίουςἐγονατίσαμε. Σημειωτέο ὅτι οἱ δυ-σάρεστες συνέπειες δὲν ἔπληξαν ὅλουςτοὺς Ἕλληνες. Οἱ ἀσθενέστερες τάξειςστενάζουν, ἐνῷ ἄλλοι πεινοῦν καὶἄλλοι γλεντοῦν.

Τὸ ἐρώτημα τοῦ ἀναγνώστη εἶναι:Καὶ ἡ Ἐκκλησία τί κάνει; Ἀσφαλῶςἡ Ἐκκλησία κάνει πολλά, ἀλλὰ δὲνθὰ τὰ ἐπαναλάβω ἐδῶ. Ἡ Ἐκκλησίαεἶναι ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἡφανέρωση τοῦ θελήματός του, εἶναιἡ σωτηρία τοῦ κόσμου. Ἡ Ἐκκλησίαδὲν εἶναι ἁπλῆ γνώση, εἶναι ἡ ἀλήθεια.Δὲν εἶναι ὁ νόμος εἶναι ἡ χάρις. Δὲνεἶναι ὁ ἐπίγειος τόπος μόνο, εἶναι καὶὁ οὐρανός. Δὲν εἶναι ὁ κοινὸς χρόνος,εἶναι ἡ αἰωνιότητα. Ἡ Ἐκκλησία εἶναιἡ διάπλατη ἀγκαλιὰ ἀπὸ τὰ αἱματω-μένα χέρια καὶ τὴν πλευρὰ τοῦ Ἐσταυ-ρωμένου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἐὰν ὁἄνθρωπος δὲν πιστεύῃ στὴν αἰωνιό-τητα καὶ στὴ σωτηρία δὲν μπορεῖ νὰκαταλάβῃ τί εἶναι ἡ Ἐκκλησία. Καὶπα ρὰ ταῦτα ἡ Ἐκκλησία ἔχει ἐχθρούς,καὶ πολεμεῖται πάντοτε καὶ τώρα.

Μὲ τὸν πλοῦτο τῆς σοφίας καὶ

τῆς σκέψεως τῶν μεγάλων Οἰκου-μενικῶν Πατέρων καὶ τὴν ἄνθησητῆς ὀρθοδόξου θεολογικῆς σκέψεωςἐβεβαιωθήκαμε πιὸ πολὺ ὅτι ἡ Ἐκκλη-σία τοῦ Χριστοῦ εἶναι πρῶτα κιβωτὸςσωτηρίας καὶ μετὰ ἀκολουθοῦν ὅλαὅσα μποροῦν νὰ χωρέσουν μέσασ’αὐτή. Ἔτσι ὁ λόγος μᾶς ὠθεῖ στὴθεώρηση αὐτοῦ ποὺ ἀποκαλοῦμεΠατρίδα, Ἑλλάδα, Ἑλληνισμό. Γιὰ

τὸ παρελθὸν αὐτῆς τῆς συζεύξεωςτῆς Χριστιανικῆς Ὀρθοδοξίας καὶτοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἢ τῆς Ἐκκλησίαςκαὶ τοῦ Ἔθνους, ἔχουν γραφῆ χιλιάδεςσελίδες. Στὶς πλεῖστες ἀπὸ αὐτές,καὶ ὅπου ἰδιαίτερα δὲν ὑπάρχει ἰδε-ολογικὴ προκατάληψη ἢ ἀλλότριακοσμοθεωριακὴ τοποθέτηση, γρά-φεται μὲ ἔμφαση πὼς ἡ Ὀρθοδοξίαἔδωσε νέα πνοὴ ζωῆς στὸν Ἑλληνι-σμό, ἡ δὲ Ἐκκλησία ἔσωσε τὸ Ἔθνοςμας ἀπὸ τὸν μουσουλμανικὸ ἐξαν-δραποδισμὸ καὶ τὴν ἐξαφάνιση. Στοὺςκαιρούς μας εἶναι ἀνάγκη νὰ ἀπαλ-λαγοῦμε ἀπὸ τὴν στεῖρα παρελθον-τολογία τοῦ πολιτικοῦ κομματισμοῦ,καὶ νὰ φύγωμε ἀπὸ τὶς ἀνεπίκαιρεςἀντιπαραθέσεις. Κρατώντας ὡς πο-λύτιμο ἐφόδιο τὴν πεῖρα καὶ τὰ δι-δάγματα τῆς ἀποσαφηνισμένης ἱστο-ρικῆς πραγματικότητος, σὲ συν-δυασμὸ μὲ τὴν θεολογικὴ ἐκκλησιο-λογικὴ σκέψη, νὰ ἐγκύψωμε μὲ σο-βαρότητα στὸν ὀξύτατο προβληματισμὸ τῆς ἐποχῆς μας ποὺ λέγεται«Νέος Ἑλληνισμός». Θὰ δώσωμελόγο στὸ Θεὸ καὶ θὰ χλευασθοῦμεἀπὸ τὶς ἑπόμενες γενιές, ἂν δὲν στα-θοῦμε ἀντάξια ἐμπρὸς στὴ νέα πραγ-ματικότητα, ὅπως τὴν συνθέτουν οἱ

κοσμογονικὲς ἀλλαγὲς τῶν συγχρό-νων κοινωνιῶν. Ἡ Ὀρθοδοξία προ-σφέρει καὶ σήμερα στὸν Ἑλληνισμὸτὴν διαβεβαίωση ὅτι θὰ τὸν συγ-κρατήσῃ ὄρθιο καὶ ἀκέραιο μέσαστὴ θύελλα ποὺ σηκώνουν οἱ διεκ-δικήσεις καὶ οἱ ἀμφισβητήσεις ἀπὸμέρους τῶν ἐχθρῶν του. Κι’ αὐτὸἐπειδὴ ἠ Ἐκκλησία διαθέτει τὴνἐναργῆ αὐτοσυνείδηση τῆς συμπτώσ

εως μεταξὺ τῆς ἔμψυχης παρουσίαςτοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ τῆς ἔμψυχηςὑπάρξεως τοῦ πληρώματός της. Πιὸἁπλᾶ, ἡ Ἐκκλησία στηρίζει καὶ σή-μερα τὸν Ἑλληνισμό, ἐπειδὴ ὁ ἴδιοςἱστορικὸς λαὸς εἶναι καὶ Ἐκκλησίακαὶ Ἑλλάδα. Χρέος καὶ ἀποστολὴτῆς Ἐκκλησίας εἶναι νὰ βοηθήσῃ καὶνὰ σώσῃ αὐτὸν τὸν λαὸ τοῦ Θεοῦ,καὶ ὁ λαὸς νὰ ἀντιληφθῇ τὴν εὐθύνητου, παραμερίζοντας τοὺς ξενόφερ-τους δογματισμοὺς ποὺ ἤδη παρα-παίουν στὴ διεθνῆ κονίστρα τῶνλαῶν. Ὅλοι μαζί οἱ Ἕλληνες γιὰ νὰσω θοῦμε μὲ τὴν ἑνότητά μας καὶτὴν αὐτογνωσία μας.

Καλὲς εἶναι οἱ συνεργασίες καὶ οἱσυμφωνίες μὲ τοὺς μεγάλους, ὅτανδὲν καταλήγουν σὲ ὑποδούλωση καὶὑποταγή.

Τέλος, θά ἤθελα νά συγχαρώ τόνπρόεδρο τοῦ Συλλόγου Σαρακατσα-ναίων Φοιτητῶν Θεσσαλονίκης «οΛεπενιώτης» κ. Κωνσταντίνο Γαρέφηκαί τό διοικητικό συμβούλιο γιά τήνἄρτια ἀυτή περιοδική ἔκδοση πούστόχο ἔχει τήν ἀνύψωση τοῦ θρη-σκευτικού, πατριωτικού συναισθήμα-τος καί τήν προβολή τῆς παράδοσηςστή νέα γενιά καί ὄχι μόνον.

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ «Ο ΛΕΠΕΝΙΩΤΗΣ» 3

εκκλησία & ελληνισμός

ἡ Ὀρθοδοξία ἔδωσε νέαπνοὴ ζωῆς στὸν Ἑλληνισμό

Tο δημοτικό τραγούδι χαρακτη-

ρίζεται ως η πιο αυθεντική λαϊ-

κή ποίη ση και αποτελεί έκφραση

του λα ού της υπαίθρου με ιδιαί-

τερη αναφορά στα αγροτικά και

κτηνοτροφικά στρώματα, έχοντας

δημιουργήσει το ίδιο μια παράδοση

ζωής μεγαλύτερη από χίλια χρόνια.

Πρόκειται για απρόσωπη προφορική

ποίηση, που αρχικά ήταν απόλυτα

συνδεδεμένη με τη μουσική και τον

χορό. Η συνεχής παρουσία και η εξέ-

λιξη του δημοτικού τραγουδιού συν-

δέονται με την εκφρα στική ωριμότητα

του λαού μας, με το φυσικό περιβάλ-

λον και τις αξίες της κοινωνίας μας,

με μια αδιάσπαστη πολιτισμική και

πνευματική συνέχεια. Αποτελώντας

το δημοτικό τραγούδι την πιο γνήσια

πηγή του νεοελληνικού λυρισμού οδή-

γησε με επιτυχία στην προσωπική

ποίηση και στους μεγάλους ποιητές.

Είναι γεγονός ότι το δη μοτικό τρα-

γούδι έχει δεχτεί τις μικρότερες ξενικές

επιδράσεις, και ως εκ τούτου εκφρά-

ζει, μέσα από τη μακρόχρονη διαδρομή

του, κατά τον πλέον αυθεντικό τρόπο,

τη διαμόρφωση της νεοελληνικής συ-

νείδησης και γενικότερα του νεοελ-

ληνικού πολιτισμού. Οι δημιουργοί

των δημοτικών τραγουδιών είναι κα-

τεξοχήν άνθρωποι του λαού, που

χαρακτηρίζο νται από καλλιτεχνική

ευαισθησία και εκφράζουν, στην ου-

σία, ολόκληρη την κοινότητα με την

οποία συμβιώνουν. Το καινούργιο

δημιούργημα υφίσταται τη δοκιμή

της κοινότητας και εάν ανταποκρί-

νεται στο ευρύτερο λαϊκό αίσθημα,

αρχίζει να καθιερώνε ται και να απο-

τελεί κοινό κτήμα. Ωστό σο, το κάθε

τραγούδι, καθώς διαγράφει τη δική

του διαδρομή από στόμα σε στόμα,

από γενιά σε γενιά και από πε ριοχή

σε περιοχή, υφίσταται μια σειρά από

αλλαγές, με την αποβολή λέξεων ή

συλλαβών, με τη διόρθωση επιμέρους

αδυναμιών που εμφανίζει ο στίχος

και με πολλές άλλες μικρότερες τρο-

ποποιήσεις. Έτσι οδηγούμαστε στις

διάφορες Παραλλαγές που λαμβάνει

ένα τραγούδι, με αποτέλεσμα το ίδιο

τραγούδι να εμφανίζεται, στην ουσία,

με περισσότερες μορφές. Η ανεπαί-

σθητη συμμετοχή πολλών ανθρώπων

σ’ αυτή τη διαδικασία επεξεργασίας

ενός τραγουδιού συμβάλλει αφενός

στην καλλιτεχνική αρτιότητα του

τραγουδιού και αφετέρου αποτελεί

μια δυνατότητα συλλογικής έκφρασης

της κοσμοαντίληψης που έχει δια-

μορφώσει η κοινότητα της υπαίθρου.

Είναι γεγονός ότι όλα τα είδη των

τραγουδιών δεν μπορούν να χρονο-

λογηθούν με την ίδια βεβαιότητα. Θα

μπορούσε κανείς να αναφερθεί, για

παράδειγμα, με μεγαλύτερη ασφάλεια

στα τραγούδια του ακριτικού κύκλου

κατά τον 9ο και 10ο αιώνα, στην άν-

θηση του ερωτικού τραγουδιού στο

Αιγαίο και την Κρήτη κατά τον 15ο

και 16ο αιώνα και στη γέννηση του

κλέφτικου τραγουδιού στην ηπειρω-

τική Ελλάδα κατά τα μέσα του 18ου

αιώνα. Ωστόσο, τα τραγούδια που

αναφέρονται στην αγάπη και τον

γάμο, τα μοιρολόγια, τα σατιρικά και

τα λατρευτικά είναι δυσκο λότερο να

προσδιοριστούν χρονικά και φαίνεται

η αφετηρία τους να ανάγεται ήδη

στην αρχαιότητα. Σήμερα, πάντως,


μελέτη

Μελετώντας τις Συλλογές με Σαρακατσάνικατραγούδιατου Γεωργίου Δ. ΚαψάληΚαθηγητή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Αντιπρύτανη

παρά τις κοινωνικές ανακατατάξεις

που έχουν διαμορφωθεί, κατά τα τε-

λευταία εκατόν πενήντα χρόνια, το

δημοτικό τραγούδι εξακο λουθεί να

λειτουργεί σ’ έναν σημαντικό βαθμό,

κυρίως στην περιφέρεια, χωρίς, ωστό-

σο, να ανανεώνεται με νέες συνθέσεις.

Ο άνθρωπος και η φύ ση αποτελούν

τις δυο βασικές πηγές έμπνευσης του

δημοτικού τραγουδιού, με τη φύση

περισσότερο να αποτελεί το πλαίσιο

μέσα στο οποίο κινείται και λειτουργεί

ο άνθρωπος. Κατά συνέπεια, η σχέση

ανθρώπου και φύσης δεν είναι αν-

ταγωνιστική, αλλά σχέση ισορροπίας

και αρμονίας, όπως θα μπορούσε να

προσδιοριστεί και η σχέση μάνας και

γιου. Η μουσική του δημοτικού τρα-

γουδιού είναι η παραδοσιακή με συγ-

κεκριμένες φόρμες που επαναλαμ-

βάνονται στις διάφορες κατηγορίες

τραγουδιών. Η κατάταξη των τρα-

γουδιών που ακολουθούν οι διάφοροι

μελετητές δεν εί ναι ενιαία. Άλλοι με-

λετητές κατατάσσουν τα τραγούδια,

σύμφωνα με τις περιστάσεις που τρα-

γουδιούνται, άλλοι σύμφωνα με τη

θέμα τους, ενώ ο Νικόλαος Πολίτης

ακολουθεί ένα μεικτό σύστημα που

βασίζεται στη θε ματική και τη λει-

τουργικότητα των δημοτικών τρα-

γουδιών.

ΣυλλοΓEΣ ΣΑρΑΚΑΤΣAνιΚων

ΤρΑΓουΔιων

Οι Σαρακατσάνοι, μια ελληνικήνομαδική φυλή

Θα ξεκινήσουμε με τα σαρακατσά-νικα τραγούδια, που δημοσιεύει οΚάρστεν Χεγκ στο γνωστό πλέονβι βλίο του με τίτλο Οι Σαρακα-

τσάνοι, μια ελληνική νομαδική

φυλή, στο οποίο αναφέρθηκε προ-

ηγουμένως ο κ. Ευριπίδης Μακρής

και μαζί με τον οποίο είχαμε τη χαρά

να το παρουσιάσουμε πρόσφατα στο

κοινό των Ιωαννίνων. Ο Κ.Χ. προ-

τάσσει μία εισαγωγή, στην οποία

αναφέρει ότι, όταν το καλοκαίρι του

έτους 1922 βρέθηκε μαζί με τους Σα-

ρακατσαναίους στο Ζαγόρι Ιωαννί-

νων, κατέγραψε περίπου ογδόντα

σαρακατσάνικα τραγούδια. Από αυτά

έκρινε ότι τα είκοσι δεν μπορούσαν

να δημοσιευτούν, αφού το περιεχό-

μενό τους εμφανιζόταν αλλοιωμένο,

κυρίως λόγω της πηγής που χρησι-

μοποίησε και που ήταν, όπως ο ίδιος

αναφέρει, μικρά κορίτσια της στάνης

που τον φιλοξενούσε. Μάλιστα, ο Δα-

νός μελετητής επισημαίνει στη συ-

νέχεια ότι αρκετά από τα τραγούδια

που κατέγραψε δεν θα γίνονταν κα-

τανοητά, αν ο ίδιος δεν είχε τη δυνα-

τότητα να μελετήσει διάφορες Πα-

ραλλαγές τους σε άλλες δημοσιευμέ-

νες συλλογές. Τέτοιες συλλογές που

χρησιμοποίησε είναι κυρίως του Πο-

λίτη, του Χασιώτη, το περιοδικό Λα-

ογραφία κ.λπ. Στην ίδια εισαγωγή, ο

Χεγκ αναφέρεται στη στιχουργική

του σαρακατσάνικου τραγουδιού,

ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιά-

ζουν οι επισημάνσεις του για τους

ρυθμικούς τόνους, καθώς και για τη

γλώσσα των τραγουδιών. Πρέπει να

τονιστεί ότι τα τραγούδια είναι αρχικά

γραμμένα στο φωνητικό αλφάβητο

και ακολούθως στο αλφάβητο της

κοινής νεοελληνικής. Ο Κ.Χ. αναφέρει

στα σαράντα περίπου από τα εξήντα

τραγούδια της συλλογής του το όνομα

και την ηλικία της πηγής που χρησι-

μοποίησε για το αντίστοιχο τραγούδι

που κατέγραψε.

Η πρώτη διαπίστωση που προ-

κύπτει από τη σχετική έρευνα είναι

ότι τα πρόσωπα που αποτέλεσαν την

πηγή άντλησης των τραγουδιών για

τον Κ.Χ. κινούνται σ’ ένα διευρυμένο

ηλικιακό φάσμα, αρχίζοντας από μι-

κρά κορίτσια και φθάνοντας σε άν-

δρες και γυναίκες ηλικίας μέχρι και

εξήντα ετών. Η δεύτερη διαπίστωση

έχει να κάνει με το γεγονός ότι όλα

τα πρόσωπα που αποτέλεσαν την

πη γή του Κ.Χ. ήταν Σαρακατσαναίοι.

Μάλιστα πέντε τραγούδια προέρχον-

ται από τη Μακεδονία και δύο από

τη Θεσσαλία. Τέλος, ο Κ.Χ. δεν έχει

κατατάξει τα τραγούδια που παρου-

σιάζει σε επιμέρους θεματικές κατη-

γορίες. Από μία πρώτη προσέγγιση

που επιχειρήσαμε για το ζήτημα αυτό,

θα υποστηρίζαμε ότι το μεγαλύτερο

μέρος των τραγουδιών της συγκε-

κριμένης συλλογής ανήκει στα ιστο-

ρικά, τα κλέφτικα και τα ληστρικά

τραγούδια. Περίπου είκοσι τραγούδια

ανήκουν στα τραγούδια της Αγάπης

και έξι τραγούδια είναι Χαροντικά.

Tραγούδια των Σαρακατσαναίων

Η επόμενη συλλογή που θα παρου-

σιάσουμε είναι του Ευάγγελου Τζιά-τζιου με τίτλο Τραγούδια των Σα-

ρακατσαναίων, Αθήνα 1928. Ο Ευάγ-

γελος Τζιάτζιος, τελειόφοιτος της Φι-

λολογίας, νεαρός στην ηλικία, χωρίς


μελέτη

Το σαρακατσάνικο τραγούδι

Όσα αναφέρθηκαν παραπάνωδεν μπορούν παρά να βρίσκον-ται σε άμεση συνάφεια και μετο σαρακατσάνικο τραγούδι.Έτσι, για παράδειγμα, και ένασαρακατσάνικο τραγούδι μπο -ρεί να εμφανίζεται διαφοροποι-ημένο από περιοχή σε περιοχή,λόγω των τοπικών επιδράσεωνκαι των αλλαγών που υφίστα-ται. Το γεγονός αυτό είναι επό-μενο να συμβαίνει σε εντονότε-ρο βαθμό στους Σαρακατσαναί-ους, οι οποίοι δεν είχαν ένα μό - νιμο τόπο κατοικίας, αλλά ήτανδιασκορπισμένοι σε ένα μεγάλοτμήμα της ελληνικής επικράτει-ας, αλλά και έξω από αυτήν. Επί-σης, είναι γνωστό ότι ένα ιδιαί-τερα δύσκολο σημείο έχει νακάνει με τον προσδιορισμό καιτην ένταξη ενός τραγουδιού σεμια ορισμένη κοινωνική ομάδα.Αυτό σημαίνει ότι, για να κατα-λήξουμε σε ορι σμένα γενικά χα-ρακτηριστικά αναφορικά μεαυτό που προσδιορίζουμε σή-μερα ως σαρακατσάνικο τρα-γούδι, είναι ανάγκη να παρου-σιάσουμε τις βασικότερες συλ-λογές που περιλαμβάνουν σα-ρακατσάνικα τραγούδια.

ο ίδιος να είναι Σαρακατσάνος, προ-

τάσσει της συλλογής του έναν Πρό-

λογο, στον οποίο αναφέρεται σε κά-

ποια επιμέρους ζητήματα που αφο-

ρούν τους Σαρακατσαναίους. Έτσι

οδηγείται σε μία ανεπιτυχή σύνδεση

του τόπου καταγωγής των Σαρακα-

τσαναίων με το Συρράκο της Ηπείρου,

ενώ στη συνέχεια αναφέρεται στις

περιοχές στις οποίες εκείνη την πε-

ρίοδο ζούσαν Σαρακατσαναίοι. Τονίζει

ιδιαίτερα ότι οι Σαρακατσαναίοι δια-

τηρούν τα ήθη και τα έθιμά τους, κά -

νει λόγο για το βιβλίο του Κ.Χ. και

στη συνέχεια αναφέρεται αναλυτικά

στα δημοτικά τραγούδια των Σαρα-

κατσαναίων, τα οποία χωρίζει σε δύο

βασικές κατηγορίες. Πρόκειται για

τα τραγούδια που «τραγουδειένται

καταγής», όπως γράφει ο ίδιος, καθώς

και για τα τραγούδια του χορού. Ο

Τζιάτζιος επισημαίνει ότι το καλοκαίρι

του 1920 και 1921 έζησε μαζί με τους

Σαρακατσαναίους στο όρος Βίτσι,

οπότε και συγκέντρωσε τα τραγούδια

από τον κεχαγιά Βασίλη Μπίκο και

από τον Γιάννο Γιαννακό, καθώς και

από τους Σαρακατσαναίους που έφε-

ραν τα ονόματα Φλώρος, Μπαλατσός,

Στεργιούλας, Μπουρλής και Γίδαρης

(πολλά ονόματα), ενώ η ηλικία των

πηγών του εκτείνεται από 16 έως 65

ετών. Συνολικά, η συλλογή του Τζιά-

τζιου περιλαμβάνει 251 τραγούδια,

από τα οποία τα περισσότερα είναι

Ιστορικά και Κλέφτικα, καθώς και

της Αγάπης (109), ενώ 14 προσδιο-

ρίζονται ως Τραγούδια Μακεδονικά.

Σε πολύ λίγα τραγούδια υπάρχουν

αναφορές σε άλλες συλλογές, ενώ

μόνο τέσσερα τραγούδια τα βρίσκου-

με σε παραλλαγές και στη συλλογή

του Κάρστεν Χεγκ. Αν κανείς επιχει-

ρούσε μία γενική εκτίμηση της συγ-

κεκριμένης συλλογής, θα τόνιζε ότι

συναντά κανείς σ’ αυτήν σαρακα-

τσάνικα τραγούδια που είναι ευρύ-

τερα γνωστά, ωστόσο διαπιστώνει,

επίσης, ότι στη θεματική των τραγου -

διών υπάρχει μία έντονη επίδραση

από την περιοχή που ο Τζιάτζιος κα-

τέγραψε τα τραγούδια.

Σαρακατσάνικα τραγούδια τηςΗπείρου

Το 1983, η Αδελφότητα Σαρακα-τσαναίων Ηπειρωτών Αθήνας εκ-δίδει ένα εξαιρετικό βιβλίο με τίτλοΣαρακατσάνικα Τραγούδια της

Ηπείρου και επιμέλεια των Θεόδωρου

Γόγολου και Θεοχάρη Γιαννακού. Στην

εισαγωγή που προηγείται αναδει-

κνύεται η σχέση των Σαρακατσάνων

με το νομαδικό βίο, τίθεται εν συν-

τομία το ζήτημα της καταγωγής των

Σαρακατσαναίων, όπως και το ζήτημα

της γλώσσας των τραγουδιών. Εισα-

γωγικές αναφορές υπάρχουν και σε

αρκετές επιμέρους θεματικές κατη-

γορίες των τραγουδιών. Συνολικά, η

συλλογή περιλαμβάνει περίπου 380

τραγούδια, κατανεμημένα σε διάφο-

ρες κατηγορίες, που είναι οι Παρα-

λογές, τα Ιστορικά, τα Κλέφτικα, τα

Ληστρικά, τα Ποιμενικά, της Αγάπης

που είναι και τα περισσότερα, του

Γάμου, της Ξενιτιάς, τα Μοιρολόγια-

Χαροντικά, τα Σκωπτικά και τα Να-

νουρίσματα-Ταχταρίσματα. Τα τρα-

γούδια είναι καταγραμμένα στο σα-

ρακατσάνικο ιδίωμα. Ως πηγές των

τραγουδιών αναφέρονται τα σαρα-

κατσάνικα γλέντια, καθώς και 52

Ηπειρώτες Σαρακατσαναίοι, αυτή τη

φορά όλοι ηλικίας άνω των 50 ετών.

Στο βιβλίο υπάρχει και ένας αριθμός

αντιπροσωπευτικών φωτογραφιών

από τη ζωή των Σαρακατσαναίων.

Το σημαντικότερο στοιχείο που εμ-

φανίζει η συγκεκριμένη συλλογή είναι

η συγκριτική μελέτη που έχουν επι-

χειρήσει οι επιμελητές της έκδοσης

με έναν ικανοποιητικό αριθμό αντί-

στοιχων συλλογών με δημοτικά τρα-

γούδια. Έτσι έχουμε, στην ουσία, μια

απαρχή προς τη σωστή κατεύθυνση

που πρέπει να οδηγηθεί η μελέτη των

σαρακατσάνικων τραγουδιών. Τέλος,

είναι επόμενο ότι τα τραγούδια της

συγκεκριμένης συλλογής βρίσκονται

πιο κοντά σ’ έναν Σαρακατσάνο της

Ηπείρου, αναφορικά με αυτό που

ένιωσε και τραγούδησε ως σαρακα-

τσάνικο τραγούδι.

Τραγούδια, Χοροί, Έθιμα των Σαρα -κατσάνων

Η επόμενη συλλογή έρχεται από

το Λαογραφικό Μουσείο Σαρακατσά-

νων στις Σέρρες και φέρνει τον τίτλο

Τραγούδια, Χοροί, Έθιμα των Σαρα-

κατσάνων, Αθήνα 1998, σε έρευνα

και καταγραφή Βασιλείου Γ. Τσαούση.

Προηγείται ένας σύντομος Πρόλογος

από τον Καθηγητή Γεώργιο Καββαδία

και ακολουθεί ένα Εισαγωγικό Ση-

μείωμα από τον ίδιο τον κ. Τσαούση,

ο οποίος αναφέρεται στην αξία και

τη σημασία της συγκεκριμένης προ-

σπάθειας, κυρίως, αναφορικά με τις

επόμενες γενιές. Η συλλογή περιλαμ-

βάνει συνολικά 642 τραγούδια, τα

οποία ακολουθούν έναν ιδιαίτερο

τρόπο κατάταξης, αφού διακρίνονται

σε Τραγούδια της Τάβλας (253), σε

Τραγούδια του Χορού (187), σε Τρα-

γούδια του Γάμου (170) και σε Έθιμα

– Τραγούδια των Γιορτών, όπως τα

Γκουρμπάνια, τα Καλογιάννια και τα

τραγούδια του ταψιού (30), γιορτές

που φαίνεται να έχουν περισσότερο

έναν τοπικό και όχι έναν πανελλήνιο

χαρακτήρα για τους Σαρακατσαναί-

ους. Βέβαια, παρά τις αδυναμίες που

εμφανίζει ο συγκεκριμένος τρόπος

κατάταξης των τραγουδιών, σε κάθε

ενότητα υπάρχει ένα εισαγωγικό κεί-

μενο που αναφέρεται στην αντίστοιχη

θεματική, όπως είναι οι χοροί, ο γάμος

στους Σαρακατσαναίους κ.λπ. Ιδιαί-

τερο ενδιαφέρον εμφανίζει το γεγονός

ότι στη συλλογή υπάρχει και ένας

μεγάλος αριθμός σαρακατσάνικων


μελέτη

τραγουδιών από διάφορες περιοχές

της Βουλγαρίας στις οποίες ζουν πολ-

λοί Σαρακατσαναίοι. Επίσης, θετικό

είναι το γεγονός ότι τόσο για τα τρα-

γούδια που έχουν συγκεντρωθεί στη

Βουλγαρία όσο και για τα τραγούδια

που έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα

υπάρχει σε κασέτα ο τρόπος που τρα-

γουδιέται το αντίστοιχο τραγούδι.

Παρόλο που αναφέρονται τα ονόματα

προφανώς των Σαρακατσαναίων που

χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές των τρα-

γουδιών, εντούτοις θα ανέμενε κανείς

περισσότερα στοιχεία και περισσό-

τερες πληροφορίες για τα τραγούδια

που έχουν καταγραφεί στη Βουλγα-

ρία. Το βιβλίο περιέχει, επίσης, αρκετές

φωτογραφίες από κοινωνικές εκδη-

λώσεις των Σαρακατσαναίων. Μία

τελευταία παρατήρηση έχει να κάνει

με το γεγονός ότι στο βιβλίο υπάρχουν

κάποια τραγούδια που αναφέρονται

στο Συρράκο Ιωαννίνων, τα οποία,

ωστόσο, δεν συναντάμε σε καμία από

τις υπόλοιπες συλλογές.

Τραγούδια Σαρακατσάνικα

Η τελευταία σημαντική συλλογήμε σαρακατσάνικα τραγούδια είναιαυτή που εξέδωσε το έτος 2000 ηΠανελλήνια ομοσπονδία ΣυλλόγωνΣαρακατσαναίων, με τίτλο Τρα-

γούδια Σαρακατσάνικα και με Επι-μέλεια του Ευριπίδη Μακρή. Πρό-

κειται για ένα σημαντικό βιβλίο που

περιλαμβάνει περισσότερα από 620

σαρακατσάνικα τραγούδια. Προηγεί-

ται ένας σύντομος Πρόλογος από το

τότε Διοικητικό Συμβούλιο της ΠΟΣΣ

και ακολουθεί ένα Εισαγωγικό Ση-

μείωμα από τον κ. Μακρή, στο οποίο

δίνονται πληροφορίες για τη συγκε-

κριμένη συλλογή. Έτσι, επισημαίνεται

ότι η συλλογή αυτή πρέπει να είναι η

μοναδική που περιέχει σαρακατσά-

νικα τραγούδια απ’ όλες τις περιοχές

της Ελλάδας, καθώς και από Σαρα-

κατσαναίους της Βουλγαρίας και της

Σερβίας. Επίσης, τονίζεται ότι τα τρα-

γούδια καταγράφτηκαν, όπως τα

έστειλαν οι Σαρακατσαναίοι από τα

διάφορα μέρη της Ελλάδας. Μετά

από κάθε τραγούδι δίνεται το όνομα

της πηγής που χρησιμοποιήθηκε. Μία

ξεχωριστή συμβολή στην προσπάθεια

αυτή είχαν οι Σαρακατσάνοι τραγου-

διστές, ενώ περιλαμβάνονται στη

συλλογή και κάποια τραγούδια που

είχαν καταγραφεί ήδη σε άλλες συλ-

λογές. Η κατάταξη των τραγουδιών

γίνεται σε δέκα κατηγορίες και με

μικρή απόκλιση από την κατάταξη

που ακολουθεί ο Πολίτης, ενώ πριν

από κάθε κατηγορία υπάρχει αντί-

στοιχη εισαγωγική αναφορά. Στη συλ-

λογή υπάρχει Γλωσσάρι ιδιωματικών

λέξεων, καθώς και ενημερωμένη βι-

βλιογραφία τόσο για τις συλλογές με

σαρακατσάνικα τραγούδια όσο και

για τις μελέτες που αναφέρονται στη

σαρακατσάνικη παράδοση. Προσεγ-

γίζοντας τη συγκεκριμένη συλλογή

πρέπει, καταρχήν, να επισημάνουμε

ότι ο Ευριπίδης Μακρής έπρεπε μόνος

του να δαμάσει και να οργανώσει

ένα τεράστιο υλικό. Παράλληλα, ιδι-

αίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι

πολλές και χρήσιμες πληροφορίες

που συνοδεύουν κυρίως τα Ιστορικά

και τα Κλέφτικα τραγούδια. Ο κ. Μα-

κρής ερευνητής και συστηματικός

μελετητής αυτών των θεμάτων δίνει

σημαντικά στοιχεία σε κάθε ενδια-

φερόμενο για τα θέματα αυτά.

Eίναι γεγονός ότι περιορίστηκα,

κατά την παραπάνω παρουσίαση,

μόνο στις σημαντικότερες συλλογές

με σαρακατσάνικα τραγούδια. Γιατίπρέπει να επισημάνουμε ότι τόσοσε άλλες αυτοτελείς μελέτες όσοκαι σε άλλα έντυπα, όπως είναι ηΗχώ των Σαρακατσαναίων ή τοπεριοδικό Σαρακατσαναίοι τηςΑδελφότητας ΣαρακατσαναίωνΗπείρου ή τα Σαρακατσάνικα Χαι-ρετήματα της Αδελφότητας τωνεν Αθήναις Σαρακατσαναίων εξΗπείρου έχουν δημοσιευτεί καιδημοσιεύονται κατά καιρούς σα-ρακατσάνικα τραγούδια που συχνάσυνοδεύονται από ανάλογες ανα-λύσεις. Άλλωστε και ο ίδιος στοβιβλίο μου Τα παιδιά των Πεύκων

δημοσιεύω τέσσερα σαρακατσά-νικα τραγούδια που είχαν συγκι-νήσει την παιδική ψυχή μου.

Ανακεφαλαιώνοντας τα όσα ανα-

φέρθηκαν παραπάνω, πρέπει να επι-

σημάνω ότι η καθεμία από τις συλ-

λογές που παρουσιάστηκαν έχει τη

δική της σημαντική συνεισφορά,

πάντοτε σε συνδυασμό με το πότε,

από ποιον και κάτω από ποιες προ-

ϋποθέσεις αυτή ετοιμάστηκε. Πρέπει,

ωστόσο, να τονίσω ότι, κατά τη δική

μου εκτίμηση, υπάρχουν ακόμη πολ-

λά περιθώρια έρευνας για το σαρα-

κατσάνικο τραγούδι, που θα μπο-

ρούσαν μάλιστα να έχουν ανάλογη

αξιοποίηση και από άλλες κοινωνικές

ομάδες και κατηγορίες. Έτσι, για πα-

ράδειγμα, ένα πρώτο θέμα που τί-

θεται είναι αν θα συνεχίσουμε και

κάτω από ποιες προϋποθέσεις τη

συγκέντρωση σαρακατσάνικων τρα-

γουδιών, όπως έπραξε πρόσφατα με

το βιβλίο στο οποίο αναφερθήκαμε

η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων

Σαρακατσαναίων. Θα πρέπει, ωστό-

σο, να οριοθετήσουμε απολύτως

εξαρχής αυτό στο οποίο πράγματι

αποσκοπούμε. Συμπεριλαμβάνουμε,

δηλαδή, σε μια νέα συλλογή και τρα-

γούδια που έχουν δημοσιευθεί σε

άλλες συλλογές ή ενδιαφερόμαστε

μόνο για αδημοσίευτα τραγούδια;

Σκεπτόμαστε μήπως να δημιουργήσει

η Π.Ο.Σ.Σ. ένα συνολικό σώμα με τα


μελέτη

σαρακατσάνικα τραγούδια που έχουν

ήδη δημοσιευτεί, προσθέτοντας εν-

δεχομένως και τραγούδια που δεν

έχουν ακόμα καταγραφεί; Είναι βέ-

βαιο ότι αν θελήσουμε να χρησιμο-

ποιήσουμε ως πηγή άντλησης των

τραγουδιών Σαρακατσαναίους από

το Πανελλήνιο και όχι μόνον, τότε

πρέπει να υπάρξει μια συστηματική

ενημέρωση όλων, γιατί κατά το πρώ-

το εγχείρημα της ΠΟΣΣ φαίνεται να

υπήρχαν πολλοί και ανάμεσά τους

και ο ομιλών, που δεν έλαβαν γνώση

αυτής της σημαντικής πράγματι πρω-

τοβουλίας. Θεωρώ ότι είναι απαραί-

τητο να υπάρξει μία συγκριτική με-

λέτη ανάμεσα στα σαρακατσάνικα

τραγούδια που έχουν ήδη δημοσι-

ευτεί τόσο σε αυτοτελείς συλλογές

όσο και σε άλλα έντυπα, ώστε να

διαπιστώσουμε ποια είναι τα τρα-

γούδια που εμφανίζονται σχεδόν σε

όλες τις συλλογές και που, κατά συ-

νέπεια, ενισχύουν τον προσδιορισμό

τους ως σαρακατσάνικα τραγούδια.

Θεωρώ, επίσης, ότι πρέπει να πραγ-

ματοποιηθεί μία αντίστοιχη συγκρι-

τική μελέτη με όλες τις συλλογές δη-

μοτικών τραγουδιών της στεριανής

Ελλάδας, ώστε να διαφανεί η συ-

χνότητα με την ίδια μορφή ή σε Πα-

ραλλαγές των σαρακατσάνικων τρα-

γουδιών σε άλλες συλλογές. Με τον

τρόπο αυτό θα διαπιστωθεί, εκτός

των άλλων, σ’ ένα μεγάλο βαθμό αν

έχουμε πρώτη καταγραφή κάποιων

τραγουδιών, γεγονός που εμπεριέχει

τη δική του ξεχωριστή σημασία. Σε

αυτή τη διαδικασία, εκτός από την

επιστημονική εγκυρότητα που πρέπει

να διασφαλιστεί, κρίνω σημαντικό το

ρόλο των Σαρακατσάνων τραγουδι-

στών, αφού αποτελεί αναμφισβήτητο

γεγονός ότι κατά τα τελευταία τριάντα

χρόνια οι τραγουδιστές μας έχουν

προβάλει και έχουν αναδείξει ουσια-

στικά το σαρακατσάνικο τραγούδι.

Eπειδή το σαρακατσάνικο τρα-

γούδι δεν είναι μόνο αναλύσεις και

συγκριτικές προσεγγίσεις, αλλά και

γνήσιος εκφραστής του πόνου, της

χαράς, της αγωνίας, της προσδοκίας,

της απαντοχής και της ελπίδας, θα

επιχειρήσω να συνομιλήσω νοερά με

ένα τέτοιο τραγούδι, με την ελπίδα

ότι την ίδια στιγμή συνομιλητές και

δικοί μου και του τραγουδιού θα

είστε και όλοι εσείς. Είναι ένα δείγμα

από μία συνομιλία που ξεκίνησα εδώ

και κάποιον καιρό με τα τραγούδια

μας και που ελπίζω να ολοκληρωθεί

σύντομα. Πρόκειται για ένα απόσπα-

σμα από το βιβλίο μου με τίτλο «Όσα

μου είπαν τα Σαρακατσάνικα Τρα-

γούδια», στο οποίο έχω παρουσιάσει

τον απόηχο από εξήντα οκτώ σαρα-

κατσάνικα τραγούδια που βασάνιζαν

το νου και την καρδιά μου. Καμαρώ-

νω, γιατί το βιβλίο αυτό συνοδεύεται

από ένα CD, στο οποίο τραγουδούν

γνήσιες σαρακατσάνικες φωνές αν-

δρών και γυναικών με τη συνοδεία

της φλογέρας του Χρήστου Γαλανή.

Το τραγούδι είμαι βέβαιος ότι το

ξέρετε όλοι:

Ακολουθεί η δική μου και η δική

σας συνομιλία:

Τα πήρανε τα πρόβατα, σαν να

πήραν την ίδια τη ζωή μου. Τα πήρανε

τα πρόβατα, σαν να μην έχω πια τι

να καμαρώσω, τι να χαρώ, τι να θαυ-

μάσω και τι να διηγηθώ. Τα πήρανε

τα πρόβατα, σα να βουβάθηκα και ο

ίδιος, όπως βουβάθηκαν τα κουδού-

νια, τα βελάσματα, τα παιγνίδια και

τα στολίδια. Τα πήρανε τα πρόβατα,

σαν να παραδίνομαι και ο ίδιος, να

θρη νώ, να πονώ, να κλαίω μ’ ένα βου -

βό κλάμα, να μοιρολογώ νύχτα και

μέρα. Τα πήρανε τα πρόβατα, σαν να

μάτωσαν τα σωθικά μου, σαν να πλη-

γώθηκε η καρδιά μου, σαν να έχασα

το σύντροφο και τον αδερφό, σαν

να με πρόδωσε η συντροφιά, σαν να

με γέλασαν τα βουνά. Τα πήρανε τα

πρόβατα, σαν να γυρίζω πικρή σελίδα,

σαν να τελειώνω στην ίδια σελίδα.

Τα πήρανε τα πρόβατα, πού να βρεθεί

τραγούδι, για να τραγουδήσει τον

πό νο μου, πού να ανθίσει λουλούδι,

για να φανερώσει την άνοιξη, πού

να ακουστεί μοιρολόι, για να μοιρο-

λογήσει τον καημό και το χωρισμό.

Τα πήρανε τα πρόβατα, αφήνοντας

πίσω το σπαραγμό, το βουβό θρήνο,

το βαθύ αναστεναγμό. Τα πήρανε τα

πρόβατα, αλλά όχι από την καρδιά

μου. Εκεί θα παραμείνουν για πάντα.

Με τα κουδούνια να παιχνιδίζουν, με

τα βελάσματα να στροβιλίζουν, με

τα παιδιά να γελούν και να χαίρονται,

με τους μεγάλους να τραγουδούν και

να πονούν. Με τα ξαδέρφια και τις

ξα δέρφες, με τη μάνα, τον πατέρα

και την αδερφή, με τους μπαρμπάδες

και τις θειάδες, όλοι πολυαγαπημένοι

και αλησμόνητοι. Τα πήρανε τα πρό-

βατα, αλλά όχι από τη θύμηση και

την ψυχή μου. Εκεί θα παραμείνουν

για πάντα. Θα παραμείνουν για πάντα,

γιατί είναι μια αιώνια, αληθινή, παλιά

αγάπη, που δε λησμονιέται και δεν

ξε χνιέται…

Τα πήρανι τα πρόβατα,

τα πήρανι κι πάνι,

βλάχα μ’, δε μας ρουτάνι.

Τ’ αρμέξαν, τα ξαρμέξανι,

σι νια παλιουκαρδάρα,

παλιά μου φιλινάδα.

Του πήξανι κι του τυρί,

σι νια παλιουτσαντίλα, ν-ιψές,

προυψές δε σ’ είιδα.

Κι ου μπιστικός ν-αγνάντιβι,

ν-απού ψηλή ραχούλα,

βλάχα μ’ κι τσιλιγκοϊπούλα.


μελέτη

Το σαρακατσάνικο τραγούδι είναι γνή-

σιος εκφραστής του πόνου, της χαράς,

της αγωνίας, της προσδοκίας, της απαν-

τοχής και της ελπίδας.


Αη-Γιώργης

ΟΆγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος

ανήκει στη χορεία των μεγαλομαρ-

τύρων και είναι από τους προσφιλέ-

στερους Αγίους στους Σαρακατσά-

νους, αν αναλογιστούμε τη μεγάλη ευ-

λάβεια που διακρίνει τη φυλή μας προς

το πρόσωπό του και το θαυμασμό προς

τον άγιο βίο του.

Ο μεγαλομάρτυς Γεώργιος γεννή-

θηκε στην Καππαδοκία το 275 μ.Χ. από

γονείς αριστοκράτες, οι οποίοι ήταν

χριστιανοί, επί της βασιλείας του Διο-

κλητιανού. Σε ηλικία 18 ετών εισήλθε

στις τάξεις του ρωμαϊκού στρατού,

όπου και διακρίθηκε γρήγορα λαμβά-

νοντας πολλά αξιώματα.

Εκείνα τα χρόνια, ο Διοκλητιανός,

ο οποίος υπήρξε πολέμαχος της χρι-

στιανικής θρησκείας, προσπάθησε να

ανορθώσει την ειδωλολατρεία και να

θεοποιήσει την ιδέα του αυτοκράτορος.

Γι’ αυτόν το λόγο συγκάλεσαι τους

ανώτατους αξιωματούχους, μεταξύ αυ-

τών και το Γεώργιο, σε γενικές συγ-

κεντρώσεις στη Νικομήδεια με στόχο

να πάρουν αποφάσεις για την εξόντωση

και τον αφανισμό της χριστιανικής πί-

στεως. Εκεί, για πρώτη φορά ο άγιος

με περίσσεια παρρησία και γενναιότητα

ομολόγησε την πίστη του ενώπιου όλων.

Με αυτά τα λόγια του αγίου ο Διο-

κλητιανός εξοργίσθηκε και έδωσε εντολή

στους στρατιώτες να φυλακίσουν το

Γεώργιο και να τον χτυπούν. Αυτοί τον

κρέμασαν ψηλά σε ένα ξύλο κι άρχισαν

να τον χτυπούν με ακόντια, αλλά ο άγιος

ευχαριστούσε το Θεό γιατί τον αξίωσε

να υποστεί βασανιστήρια. Τότε το κον-

τάρι λύγισε και δεν έβλαπτε τον άγιο.

Ωστόσο, τα βασανιστήριά του δεν

τελείωσαν εκεί. Την επόμενη μέρα ο

αυτοκράτορας διέταξε να τον οδηγή-

σουν σ’έναν τροχό, επάνω στον οποίο

υπήρχαν κοφτερά μαχαίρια. Εκεί τέν-

τωσαν ολόγυμνο τον μάρτυρα, ο οποίος

συνέχισε να προσεύχεται καθώς γύριζε

ο τροχός και κατακρεουργούσε το σώμα

του. Όμως και τότε εμφανίσθηκε άγ-

γελος Κυρίου, ο οποίος έλυσε τον άγιο

και θεράπευσε τις πληγές του.

Ο Διοκλητιανός έγινε έξαλλος από

αυτή την εξέλιξη των πραγμάτων και

διέταξε να τον βάλουν σε λάκκο με

άσβηστο ασβέστη, ώστε ούτε υπολείμ-

ματα από τα οστά του να μη μείνουν.

Ο Γεώργιος όντως θάφθηκε σώος και

αβλαβής.

Το μαρτύριό του συνεχίσθηκε με μα-

στίγωμα, με σιδερένια υποδήματα που

περιείχαν μυτερά και πυρακτωμένα καρ-

φιά, αλλά και με την κατάποση δηλητη-

ρίων. Η ακλόνητη πίστη του,όμως, και η

συνεχής και ένθερμη προσευχή προς τον

Κύριο τον κατέστησε μέγα νικητή.

Τότε ο Διοκλητιανός εξέδωσε την

τελική απόφαση, με την οποία καταδί-

καζε σε θάνατο τον Γεώργιο. Ο άγιος

ζήτησε από τους δήμιους του να προ-

σευχηθεί στο Θεό, από τον Οποίο ζήτησε

να φέρει σε αίσιο πέρας αυτόν τον

αγώνα. Μόλις τελείωσε την προσευχή

του τέντωσε τον αυχένα του κι αποκε-

φαλίσθηκε από το ξίφος δεχόμενος το

στεφάνι του μάρτυρα από τον Χριστό.

Η μνήμη του εορτάζεται στις 23 Απρι-

λίου.

Οι Έλληνες τιμούν πολύ τον άγιο

Γεώργιο. Από το 1864 μέχρι σήμερα ο

άγιος είναι προστάτης του πεζικού του

Ελληνικού Στρατού και η ελληνική ση-

μαία με το σταυρό και την εικόνα του

αγίου στη μέση είναι η σημαία όλων

των συνταγμάτων πεζικού. Στην Ελ-

λάδα δεν υπάρχει πόλη ή χωριό χωρίς

ναό αφιερωμένο στον άγιο, ενώ πολλά

μέρη της χώρας μας φέρουν την ονο-

μασία Άγιος Γεώργιος.

Ο Άγιος Γεώργιος αποτελεί,ακόμη,

και ορόσημοστη ζωή των Σαρακατσα-

ναίων. Όπως είναι γνωστό, την ημέρα

της μνήμης του κινούσαν τα καρα-

βάνια από τα χειμαδία στα βουνά.

Επιπλέον, το σινάφι μας του είχε ιδιαί-

τερη ευλάβεια αφού θεωρείται προ-

στάτης των κτηνοτρόφων, αλλά και

τον θαύμαζε για τη στρατιωτική του

ιδιότητα. Η ημέρα της γιορτής του ήταν

ιδιαίτερη γι’αυτούς και τη γιόρταζαν

με ιδιαίτερες τιμές, σφάζοντας αρνιά,

τραγουδώντας, κάνοντας δηλαδή το

λεγόμενο γκουρμπάνι. Τέλος, η πληθώρα

των σαρακατσάνικων τραγουδιών που

είναι αφιερωμένα στον άγιο φανερώνει

τη ξεχωριστή θέση που κατείχε στη

ζωή των Σαρακατσαναίων.

Πράγματι είναι αξιωσημείωτη η ευ-

λάβεια των Ελλήνων και δη των Σαρα-

κατσαναίων, ωστόσο, η πραγματική

τιμή προς τον Άγιο είναι η μίμηση του.

Μακάρι όλοι μας, έχοντας ως πρό-

τυπο τον άγιο μεγαλομάρτυρα Γεώργιο

τον τροπαιοφόρο να δείξουμε τέτοια

ευσέβεια και πίστη στον Τριαδικό Θεό

ωστέ να αξιωθούμε να κληρονομήσουμε

τη βασιλεία των ουρανών.

Αγίου Γεωργίου μνήμητης Ευγενίας Δ. Στατήρηφοιτήτριας του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ.

ΟΒασίλης Δίπλας ήταν μια από

τις σημαντικότερες μορφές

του προεπαναστατικού αγώ-

να και της κλεφτουριάς στην περίοδο

της τουρκοκρατίας. Η συμβολή του

στην διαμόρφωση του επαναστατικού

κλίματος και στη μετέπειτα εκτίναξη

του τουρκικού ζυγού ήταν καίριας

σημασίας. Όντας Σαρακατσάνοςστην καταγωγή έδρασε στα βουνά

των Αγράφων της Ακαρνανίας και

του Ασπροποτάμου. Βγήκε στο κλαρί

σε μικρή ηλικία, πολεμώντας με τους

Κοντογιανναίους και τους Μπουκου-

βαλαίους, και όταν έγινε 21 ετών συ-

νέστησε δι κό του κλέφτικο σώμα.

Όπως αναφέρει ο Claude Fauriel,

είχε ήδη αποκτήσει μεγάλη πείρα και

θεωρούνταν ο αρχηγός όλων των

κλεφτών της περιοχής στην εποχή

του, όταν ο περίφημος Κατσαντώνης

άρχισε να διακρίνεται και κατέληξε

να τον επισκιάσει.

Ο Δίπλας ήταν νουνός του Αντώ -

νη Κατσαντώνη, στον οποίο έδωσε

και το όνομα. Πηγές αναφέρουν ότι

ήταν και αδελφός της μάνας του.

Ο Δίπλας κατάλαβε το χάρισμα και

τη δύναμη που είχε το αξιότερο από

τα παλληκάρια του και παραχώρησε

την αρχηγεία στον Κατσαντώνη. Ο

Δημήτριος Σταμέλος αναφέρει: Ο Δί-

πλας πολύπειρος, κλέφτης έβλεπε πως

ο βαφτισιμιός του, το νιοβλαστάρο

της κλεφτουριάς θα στεκόταν από

εδώ και πέρα το ασύγκριτο ταμπούρι

της Ρωμαίικης αρματωσιάς. Και του

δίνει την θέση του, για να σταθεί ο

ίδιος απλός πολεμιστής στο Κατσαν-

τωναίικο φουσάτο που όλο μεγαλώνει,

σε νομάτους και αντρειοσύνη.

Στο πλευρό του Δίπλα μαθήτευσαν

και σφυρηλατήθηκαν στη φωτιά της

επανάστασης πολλοί σπουδαίοι κλέ-

φτες και αρματωλοί οι οποίοι στη

συνέχεια αναδείχθηκαν, έφτιαξαν

δικά τους σώματα και έπαιξαν πολύ

μεγάλο ρόλο στη μετέπειτα πορεία

της επανάστασης του 1821. Μερικοί

από αυτούς ήταν: ο Αντώνης Κατσαν-

τώνης, τα αδέρφια του Κώστας Λε-

πενιώτης και Γιώργος Χασιώτης και

ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Καρα-

γιαννάκης και ο Τσόγκας.

O Θάνατος του ήρωαΓια το Θάνατο του καπετάν Δίπλα

υπάρχουν δυο εκδοχές:

Η πρώτη λέει ότι ο Δίπλας σκοτώ-

θηκε το 1805 σε κάποια συμπλοκή με

τους Τουρκαλβανούς στη θέση Τουρ-

κόβρυση, κοντά στο χωριό Αμάραντος.

Εκεί, οι Τουρκαλβανοί οι οποίοι με-

τρούσαν περί τους 1.500, υπερίσχυσαν

έναντι των 150 αντρών του Δίπλα και

του Κατσαντώνη. Οι δυο αρχηγοί και

οι λιγοστοί άντρες που τους είχαν απο-

μείνει είχαν εγκλωβιστεί και ήταν σί-

γουρο ότι θα πιάνονταν ζωντανοί. Τότε

ο Δίπλας όταν κατάλαβε ότι οι Τούρκοι

θέλουν τον Κατσαντώνη, φωνάζει:

«Εγώ είμαι ο Κατσαντώνης!», πέφτει

αυτός στα χέρια των Τούρκων και

θυσιάζεται. Την εκδοχή αυτή την ενι-

σχύουν και τα κείμενα του Fauriel, ο

οποίος δεν αναφέρει το πότε και το

που έγινε η συμπλοκη, αναφέρει όμως

το περιστατικό:

«Κάποτε ο Κατσαντώνης, κυνηγη-

μένος από αλβανικές δυνάμεις ανώτερες

αριθμητικά από τις δικές του, κάλεσε

τον Δίπλα σε βοήθεια. Οι δυο καπετα-

ναίοι ενωμένοι απώθησαν τον κοινό

εχθρό και όταν ο κίνδυνος πέρασε απο-

σύρθηκαν στις θέσεις τους. Τα πράγ-

ματα όμως δεν είχαν τόσο ευτυχισμένη

έκβαση. Ενωμένες οι δυνάμεις και των

δυο δεν ξεπερνούσαν τους εκατόν εί-

κοσι άντρες. Κάποια στιγμή τους επι-

H βάφτιση του Κατσαντώνη

Σύμφωνα με μια τοπική παράδοση,

την ώρα της βάφτισης, εμφανί-

στηκε ένα απόσπασμα Τουρκαλ-

βανών. Τότε ο Δίπλας άφησε το μυ-

στήριο στη μέση, απίθωσε το παιδί

στην Αγία Τράπεζα και έτρεξε με

τους άντρες του να κυνηγήσει τον

εχθρό.


αφιέρωμα

Ο καπετάν Δίπλαςτου Δημητρίου Σ. Χαρίσηφοιτητή του τμήματος Οικονομικού ΠΑ.ΜΑΚ.

τέθηκαν χίλιοι πεντακόσιοι Αλβανοί

και τους διέλυσαν. Είχαν πολλές απώ-

λειες και οι δυο αρχηγοί έμειναν μόνοι,

με πολύ λίγα ατρόμητα παλληκάρια,

περικυκλωμένοι από όλες τις αλβανικές

δυνάμεις και ήταν φανερό ότι δεν θα

γλίτωναν τη σύλληψη. «Ποιος από σας

είναι ο Κατσαντώνης;», φωνάζει ο αρ-

χηγός των εχθρών πλησιάζοντας την

μικρή ομάδα των κλεφτών. «Εγώ»,

απαντά περήφανα και χωρίς δισταγμό

ο Κατσαντώνης, θεωρώντας ατιμωτικό

να αποσιωπήσει το όνομα του μπροστά

στον κίνδυνο. Τότε οι Αλβανοί πέφτουν

πάνω του, τον συλλαμβάνουν και τον

σέρνουν ενθουσιασμένοι που τον έπια-

σαν ζωντανό. Θα τον είχαν εκτελέσει,

όταν με φωνή βροντερή και οργισμένη

φωνάζει ο Δίπλας: «Ποιός είναι αυτός

ο θρασύς; Ποιό εί ναι το τιποτένιο παλ-

ληκάρι που άφησε να τον πιάσουν και

τολμά να μου παίρνει το όνομα μου; Ο

Κατσαντώνης είμαι εγώ, όσοι τον θέλουν

ας ζυγώσουν. Θα δουν αν μπορούν να

τον πιάσουν!» . Στα λόγια ενός πολεμιστή

επιβλητικότερου στην εμφάνιση, οι Αλ-

βανοί αφήνουν τον Κατσαντώνη και

ορμούν εναντίον του Δίπλα. Όταν του

ζητάνε να παραδοθεί, συνεχίζει να αν-

τιστέκεται και τέλος πέφτει θανάσιμα

τραυματισμένος πάνω στα πτώματα

εφτά Τούρκων που είχε σκοτώσει.»

Μια δεύτερη εκδοχή είναι αυτή

του Καποδίστρια που λέει ότι σκο-

τώθηκε το 1807 στο γεφύρι του Μα-

νώλη, κοντά στην Ιερά Μονή Τατάρνας

στο Καρπενήσι. Εκεί σε σύγκρουση

που έγινε ανάμεσα στους κλεφταρ-

ματωλούς του Κατσαντώνη και στους

Τουρκαλβανούς του Μουχουρτάρη

σκοτώθηκαν ογδόντα Τουρκαλβανοί

και μόλις δέκα Έλληνες. Ανάμεσά τους,

και ο αρχηγός της κλεφτουριάς Κα-

πεταν Δίπλας, που έπεσε από εχθρικό

βόλι σε ηλικία εβδομήντα πέντε ετών.

Τη δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει

και το δημοτικό τραγούδι που ανα-

φέρεται παρακάτω:

Ο καπετάν Δίπλας εξυμνήθηκε και

χιλιοτραγουδήθηκε από τους Σαρα-

κατσάνους και από όλους τους Έλ-

ληνες για τα κατορθώματα του και

τον ηρωισμό του. Χαρακτηριστικό

για τη δράση του είναι και το παρα-

κάτω τραγούδι:

ΒιβλιογραφίαClaude Fauriel, Δημοτικά Τραγούδια της σύγ-

χρονης επανάστασης, Νίκας, Ανανεωμένηέκδοση 2002.

Αγραφιώτης Γ., Σαρακατσάνοι κλεφταρματωλοί

και δημοτικό τραγούδι, Αθήνα 2000.Μακρής Ε., Τραγούδια σαρακατσάνικα, Πανελ-

λήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Σαρακατσα-ναίων, Ιωάννινα 2000.


αφιέρωμα

Του Δίπλα οι φίλοι έλεγαν

και τον παρακαλούσαν.

― Σήκω να φύγεις, Δίπλα μου,

πάρε τον Κατσαντώνη,

Αλή Πάσας σας έμαθε, στέλνει

τον Μουχουρδάρη

Και τα λημέρια φώναξαν

όσο κι αν ημπορούσαν:

Ο Μουχουρδάρης έρχεται

με τέσσαρες χιλιάδες.

Φέρ’ Αρβανίτες του Πασσά,

τους τσοχαδαραίους,

στα δόντια σαίρουν τα σπαθιά,

στα χέρια τα ντουφέκια.

Ο Δίπλας είναι ζωντανός,

πόλεμο δεν αφήνει,

Έχει λεβέντες διαλεχτούς,

όλους Κατσαντωναίους.

Τρων’ τη μπαρούτη για ψωμί,

τα βόλια για προσφάι.

Σφάζουν τους τούρκους

σαν τραγιά κι αγάδες σαν κριάρια.

Ένα πουλάκι λάλησε,

στου Δίπλα το ταμπούρι

δεν κελαηδούσε σαν πουλί,

σαν τα άλλα τα πουλάκια

Μον κελαηδούσε Δίπλα μ και έλεγε,

ανθρώπινη κουβέντα

Σήκω Δίπλα μ να φύγουμε,

να αλλάξουμε λημέρια

Μαύρη Τουρκιά μας έρχεται,

μαύρη σαν τα κοράκια

Θα μας πατήσουν τα άλογα.

Εξετάζοντας κανείς το ντύσιμο ενός

λαού στο πέρασμα του χρόνου

μπο ρεί να εξάγει πολλά συμπεράσμα -

τα για τον πολιτισμό της εκάστοτε

περιόδου, καθώς και την κοινωνική

τάξη και το ρόλο του ανθρώπου σε

αυτή. Στον ελληνικό χώρο, κατά την

περίοδο της τουρκοκρατίας, υπήρχε

μια έντονη ποικιλομορφία στην εν-

δυμασία των ανδρών και ιδιαιτέρως

των γυναικών. Ανάμεσα από τις φο-

ρεσιές αυτή που προκαλεί το θαυμα-

σμό, ακόμα και σήμερα, είναι η φο-

ρεσιά των ηρώων του 21 της Ρούμελης

και του Μοριά. Μέσα από τις λιθο-

γραφίες, τις ελαιογραφίες και τις χαλ-

κογραφίες της εποχής παρατηρούμε

ότι είχαν πολλά κοινά χαρακτηριστικά

μεταξύ τους και έμοιαζαν με αυτή

των κλεφτών. Αυτή, όπως θα δούμε

παρακάτω, σε συνδυασμό με τα φυ-

λαχτά και τα άρματά της ήταν άκρως

επιβλητική, και αναδείκνυε όλη τη

λεβεντιά και την παλικαριά του αγω-

νιστή προκαλώντας αισθήματα φόβου

και τρόμου στον εχθρό.

Η περιγραφή θα ξεκινήσει από το

κεφάλι και εν συνεχεία θα παρου-

σιαστούν τα άρματα. Στο κεφάλι φο-

ρούσαν ένα μικρό στρογγυλό και κο-

φτό κόκκινο φέσι, που γύρω στη βά -

ση του το τύλιγαν με μαντηλοδεσιά.

Υπήρχαν τρία είδη μαντηλοδεσίας:

μεταξωτό μαντήλι ή κασπαστή, το

χρυσοκέντητο πόσι, και η άσπρη βαμ-

βακερή πλουμιστή σερβέτα. Στο ση-

μείο αυτό της φορεσιάς τους, βρίσκει

κανείς την τούρκικη επίδραση. Πολλοί

δεν φορούσαν μαντηλοδεσιά, μα σκέ-

το μικρό κοφτό φέσι που στην κορυ -

φή του είχε λίγη φούντα. Άλλοι φο-

ρούσαν μεγάλο τουρλωτό κόκκινο

φέσι, του οποίου η φούντα ήταν μικρή

και στέκονταν στην κορφή. Μακριά

φούντα, όσο σχεδόν ολόκληρο το φέ -

σι, φορούσαν αργότερα στα χρόνια

του Όθωνα κι ήταν παρμένη απ’ τους

Σουλιώτες, που τόσο τη συνήθιζαν.

Επί σης, πολλοί φτωχοί αγωνιστές

φορούσαν ένα απλό μαντήλι στο κε-

φάλι, συνήθως μαύρο. Γενικά, τους

προηγούμενους αιώνες στην Ευρώπη

αλλά και στην Ανατολή το μέγεθος

του καπέλου, που φορούσε κανείς,

ήταν ανάλογο της κοινωνικής του

τάξης και της εξουσίας του.

Τα μαλλιά τους τα αφήνανε μα-

κριά, περήφανα σαν χαίτη, να ξανε-

μίζουν στους ώμους τους. Για να γυα-

λίζουν και να στέκουν καλοχτενισμέ-

να, τα άλειφαν με λάδι ή με μεδουλάρι,

αλοιφή καμωμένη από μεδούλι και

μυρωδικά. Οι Μοραΐτες συνήθιζαν

πιο μακριά τα μαλλιά τους απ’ τους

Ρουμελιώτες.

Στο κορμί φορούσαν εσωτερικά

το άσπρο πουκάμισο, όχι όμως φαρ-

δομάνικο όπως τα μεταγενέστερα

χρόνια. Πάντα ξεκούμπωτο και ανοι-

χτό μπροστά, ώστε να φαίνονται τα

στήθια τους. Πάνω από το πουκάμισο

φορούσαν το γιλέκο, κι από πάνω

τη φέρμελη με τις δυο αράδες ασημο -

κεντημένα μεγάλα κουμπιά. Με την


ιστορικό

Η φορεσιά και τα άρματα τωνΗρώων του ’21του Σταύρου Σ. Σιούτη φοιτητή τμήματος Φυσικής Α.Π.Θ.

«Γιὰ τοῦ Χριστοῦ τὴν πίστη τὴν ἁγία και τὴν ἐλευθερία, γι᾿αὐτὰ τὰ δυὸ θα πολεμῶ, μ᾿ αὐτὰ νὰ ζήσω ἐπιθυμῶ κι ἂν δὲν τὰἀποχτήσω, τί μ᾿ ὠφελεῖ νὰ ζήσω»

Νικηταράς και Μακρυγιάννης με «πόσι». Γκούρας και Κολοκοτρώνης με μικρό «κοφτό φέσι».

Καραϊσκάκης με τουρλωτό

κόκκινο «φέσι».

Πανουργιάς

με «σερβέτα».Φωτομάρας και Κίτσος Τζαβέλας

με «σουλιώτικο φέσι».

πάροδο του χρόνου η φέρμελη αντι-

καταστήθηκε από το μεϊντάνι. Η δια-

φορά τους ήταν στο ότι στη φέρμελη

φορούσαν τα μανίκια ενώ στο μεϊν-

τάνι ήταν ψεύτικα, φοδραρισμένα με

κόκκινο πανί και βρίσκονταν στις

πλά τες πίσω σταυρωτά. Τα μεϊντα-

νογίλεκα, όπως λέγανε το γιλέκο ή

το μεϊντάνι, ήταν πάντα κεντημένα

με χάρτσια μεταξένια πολύχρωμα και

χρυσά τερτήρια, κορδόνια.

Ζωσμένη στη μέση τους, κρεμόταν

γύρω τους η φουστανέλα. Στους κα-

πεταναίους και τους γέροντες ήταν

μακριά, το μήκος της οποίας ξεπερνού -

σε ορισμένες φορές το γόνατο, με πυ-

κνές και πολλές πτυχές, που ονομα-

ζόταν δίπλες ή λαγκιόλια. Οι καλύτερες

φουστανέλες αποτελούνταν από 400

δίπλες. Στους νεώτερους ήταν κοντή

ως τους μηρούς και πιο ελαφριά με

λιγότερες δίπλες. Στη Ρούμελη συνη-

θίζονταν περισσότερο η κοντή με πολ-

λές δίπλες (όπως σήμερα της προ-

εδρικής φρουράς), ενώ στο Μοριά μα-

κριά κι όχι πολύ πυκνή. Η φουστανέλα

ήταν φτιαγμένη από άσπρο ύφασμα

και ήταν λογικό να χάνει γρήγορα την

όψη της, καθώς εκτός από τις σκόνες,

την χρησιμοποιούσαν για πολλές δου-

λειές. Μ’ αυτή σκούπιζαν το πρόσωπο

και τα χέρια τους, το σουγιά τους και

καμιά φορά τ’ άρματά τους. Πολλά

παλικάρια, για να μην πιάνει η φου-

στανέλα τους εύκολα «λέρα», την άλει-

φαν με ξύγκι! Είναι γεγονός ότι δεν

φορούσαν βρακί, μιας και τους σκέπαζε

τόσο καλά η φουστανέλα και συνάμα

ήταν πολύ υποτιμητικό για όποιον το

φορούσε. Κάποιοι καπεταναίοι μάλι-

στα είχαν μαζί τους κάποιο παλίο-

βρακο, όπως ο Καραϊσκάκης, που το

ονόμαζε «το βρακί της Κατερίνας» και

υποχρέωναν να το φοράνε όσοι φο-

βούνταν στις μάχες.

Στα πόδια τους έβαζαν μακριές

άσπρες κάλτσες, που τις λέγανε βλα-

χόκαλτσες. Τις ύφαιναν από τραγό-

μαλλο και ειδικοί στην κατασκευή τους

θεωρούνταν οι κάτοικοι των Άγραφων.

Οι τσόχινες μαύρες κάλτσες, κι’ ύστερα

κόκκινες, που μοιάζανε με τις γκέτες,

σκέπαζαν μονό τη γάμπα και το πάνω

μέρος του παπουτσιού, φορέθηκαν στα

οθωνικά χρόνια. Στο εικοσιένα αυτές

οι κάλτσες ήταν άγνωστες.

Η ποδεμή τους, όπως λέγανε την

ποδεσιά τους, ήταν τα τσαρούχια, όχι

όμως με φούντα μπροστά, αλλά μυ-

τερά. Τα έφτιαχναν με ακατέργαστο

βοδινό δέρμα και ήταν πολύ ελαφρά

και γερά. Στα πόδια τους τα στήριζαν

δένοντάς τα γύρω από τη γάμπα τους

με ένα φαρδύ λουρί (τις θηλιές), το

οποίο το έπιαναν απ’ την κάλτσα

τους κάτω απ’ το γόνατο με τα τσα-

ρουχοτοκά. Υπήρχε και άλλος τρόπος

να πιάνουν τα τσαρούχια τους με ένα

πισινό λουρί, το τσαγκαρόλουρο. Τα

πρώτα τα φορούσαν στη Ρούμελη,

ενώ τ’ άλλα στο Μοριά. Οι φτωχότεροι

φορούσαν γουρνοτσάρουχα, φτιαγ-

μένα από δέρμα χοίρου.

Για την προστασία τους από το

κρύο και τη βροχή χρησιμοποιούσαν

διάφορα πανωφόρια. Ο ντουλαμάς

ήταν ένα είδος κοντού χοντρού μανδύα

ή χλαίνης με χαμηλό γιακά και πτυχές

στη φούστα του, ήταν φτιαγμένος

από μάλλινο εγχώριο σκουτί δουλε-

μένο στον αργαλειό με τα μανίκια του

ριγμένα πίσω στην πλάτη, το μήκος

του οποίου έφτανε ως τα γόνατα. Για

τη βαρυχειμωνιά, όμως, είχανε τη φλο-

κάτη. Ήταν άσπρου χρώματος χωρίς

μανίκια σαν τις παλιές μπέρτες κι’

έφτανε ως κάτω απ’ το γόνατο. Για

να ζεσταθούν περισσότερο, τη φόρα-

γαν ανάποδα, δηλαδή με τα φλόκια

προς τα μέσα. Αυτή ήταν για τον αγω-

νιστή και το στρωσίδι και το σκέπασμα

και το μαξιλάρι του. Για τον ίδιο σκοπό

άλλοι είχανε την κάπα, ίδιο σχέδιο με

τη φλοκάτη φτιαγμένη, όμως, από

τραγόμαλλο και βαλμένη στις νερο-

τριβές, για να πήξει και να μην περνάει

η βροχή και το κρύο.


ιστορικό

Απεικόνιση ενός κλέφτη.

Οι καλύτερες φουστανέλες αποτελούνταν

από 400 δίπλες. Στους νεώτερους ήταν

κοντή ως τους μηρούς και πιο ελαφριά

με λιγότερες δίπλες.

Γρουνοτσάρουχα

Έλληνας πολεμιστής

Στη μέση φορούσαν ζωνάρι. το

οποίο ήταν κυρίως μάλλινο και είχε

κρόσσια στην άκρη. Πάνω από το ζω-

νάρι φορούσαν το σελάχι ή σιλαχι και

ορισμένες φορές το υποκαθιστούσε.

Αυτό ήταν φαρδύ περίπου μιάμιση

παλάμη, φτιαγμένο από τσόχα κόκκινη,

σπάνια μαύρη και αποτελούνταν από

πολλές πτυχές-θήκες. Ήταν κεντημένο

με πολλών τεχνοτροπιών χρυσά κεν-

τήματα, μα τα πιο συνηθισμένα δρά-

κοντες και γοργόνες. Το πέτσινο σελάχι

φορέθηκε στα χρόνια του Όθωνα. Στις

μέσα θήκες του σιλαχιού έβαζαν το

ασημένιο τάσι τους για να πίνουν

νερό, το τσαγκαροσούβλι για να μπα-

λώνουν τα τσαρούχια τους, την «ώρα»

τους, όπως λέγανε το ρο λόι, το αση-

μένιο καλαμάρι με το φτερό κ.α. Εκτός

αυτών, έβαζαν και τα όπλα τους.

Την όλη τους φορεσιά συμπλήρω -

ναν τα στολίδια τους, τα τσαπράζια

ή τουσλούκια, όπως τα έλεγαν. Το

κουστέκι ήταν ένα βαρύ και πολύ-

πλοκο κόσμημα, συνήθως ασημένιο,

που το φορούσαν πάνω από το στήθος

τους. Στο κέντρο είχε μια στρόγγυλη

ή τετράγωνη πλάκα σκαλισμένη με

παραστάσεις από πολεμικούς αγίους,

όπως τον Αη-Γιώργη ή τον Αη-Δημή-

τρη. Στις τέσσερες πλευρές του κρέ-

μονταν μια σειρά από ψιλές αλυσίδες,

στις άκρες των οποίων υπήρχαν τα

θηλικωτήρια, τριγωνικού σχήματος,

που είχαν ζωγραφισμένο πάνω τους

με σαββάτι (μαύρο σμάλτο) συνήθως

το δικέφαλο αητό. Επειδή τα πιο πολ-

λά κοσμήματα ήταν ζωγραφισμένα

με σαββάτι, τα λέγανε σαββατλίδικα.

Απ’ το αριστερό τους ώμο ήταν

κρεμασμένο μ’ ασημένια αλυσίδα το

στρογγυλό χαϊμαλί, που έκλεινε μέσα

του διάφορα φυλαχτά. Στη μια του

είχε σκαλισμένο τον προστάτη Άγιο

του και στην άλλη το Ευαγγελισμό ή

την Ανάσταση. Στην δεξιά μεριά είχαν

το γυριστό ασημένιο σουγιά τους.

Στο πίσω μέρος, στη μέση τους, στο

λουρί του σελαχιού, ήταν περασμένες

οι δύο μπαλάσκες στις οποίες βάζανε

τα φουσέκια για τα ντουφέκια τους.

Αριστερά πάλι απ’ τη λουρίδα του

σελαχιού κρεμόντανε τα φυσεκλίκια,

με φουσέκια για τις κουμπούρες και

μια θήκη που βάζανε τις τσακμακό-

πετρες, καθώς και μια αλοιφή για τα

ντουφέκια φτιαγμένη από μεδούλι

και άλλες λιπαρές ύλες που τις λέγανε

μεδουλάρι. Δεξιά μεριά κρέμονταν κι

η πέτσινη καπνοσακούλα τους. Όλα

τούτα τα δένανε μ’ ασημένια και

πλου μιστά ζωστάρια. Μπροστά στον

αριστερό μηρό, σε μακριά λουριά πε-

ρασμένα –σε δυο σε τρεις αράδες–

κρέμονταν τα στρογγυλά ή και τρί-

γωνα ασημένια γαντζούδια ή τοκάδες.

Δυο όμοια γαντζούδια σκέπαζαν τα

γόνατά τους. Τούτο το στόλισμα το

συνήθιζαν πολύ πριν το 1800.

Απαραίτητο στοιχειό της φορεσιάς

ήταν τα άρματα. Οι άνδρες εκείνης της

εποχής μπορεί να ήταν ντυμένοι με

κουρέλια, να ήταν ημίγυμνοι, μα χωρίς

άρματα δεν υπήρχε κανείς. Δεν είχε

σημασία αν κάποιος ήταν πλούσιος ή

φτωχός, καπετάνιος ή παλικαράκι, το

μεράκι για τα άρματα ήταν το ίδιο. Τις

περισσότερες φορές τα άρματα δεν

ήταν αγορασμένα, αλλά λάφυρα αρ-

παγμένα από το χέρι ή το κορμί του

εχθρού. Μέσα από το σελάχι ξεπετα-

γόντανε πάντα μια ή δυο συνήθως δί-

δυμες κουμπούρες. Στην έξω θήκη του

σελαχιού βρίσκονταν το χαρμπί ή οβε-

λός, όπως τον έλεγαν οι λογιώτατοι.

Αυτό είχε πολλές χρήσεις. Όπως ήταν

μέσα στη θήκη του, το χρησιμοποιού-


ιστορικό

Είναι γεγονός ότι δεν φορούσαν βρακί,

μιας και τους σκέπαζε τόσο καλά η φου-

στανέλα και συνάμα ήταν πολύ υποτι-

μητικό για όποιον το φορούσε.

Σελάχια

Ασημενιο φυλακτο με παραστασεις του Αγιου Γεωργιου

και της Αναστασης

Ασημενια επιχρυση παλασκα (μαλαμοκαπνισμενη) με

παρασταση της πανοπλης θεας Αθηνας

Ασημενιο μεδουλαρι, μικρο παλασκονι με αποτρεπτικη

μορφη (γοργονιο). Διακοσμος με σαβατι, 19ος αι.

σανε σαν βέργα για να γεμίζουν τις

κουμπούρες. Όταν το βγάζανε από τη

θήκη του, γίνονταν φονικό όπλο στα

χέρια του πολεμιστή. Ήταν κοφτερό

και μυτερό, στρογγυλεμένο απ’ όλες

τις πλευρές. Μπροστά ήταν διχαλωτό

και το μεταχειρίζονταν αντί για πιρούνι

και με τη διχάλα πιάνανε και το κάρ-

βουνο απ’ το τσιμπούκι τους.

Από την έξω μεριά του σελαχιού

ήταν πιασμένο το γιαταγάνι, ένα είδος

μαχαιρίου με μισό μέτρο λάμα ή και

περισσότερο, φτιαγμένο από γερό

ατσάλι. Χαρακτηριστικό των περισ-

σοτέρων γιαταγανιών ήταν η λαβή

που συνηθέστερα αποτελούνταν από

δύο αυτιά. Οι θήκες τους αποτελούν-

ταν από ξύλο το οποίο ήταν ντυμένο

με μέταλλο(μπρούτζο, χρυσό, ασήμι),

δέρμα και βελούδο. Στα πιο πλούσια

υπήρχε ασήμι με σαββάτι, σκαλισμένο

ασήμι, σκαλισμένα επίχρυσα τμήματα

συνδυασμένα με δέρμα κ.α. Το για-

ταγάνι ήταν το όπλο που χρησιμο-

ποιείτο για γιουρούσια και γρήγορες

επιθέσεις, λόγω του μικρού βάρους

του και του μικρού μεγέθους του.

Στη μέση του πολεμιστή, δεξιά με-

ριά από το λουρί του σελαχιού βρί-

σκονταν πιασμένο το δίκοπο μικρό

μαχαίρι, το μπελ χατζάρι. Αυτό το με-

ταχειρίζονταν πιο πολύ οι Τούρκοι, οι

Έλληνες το είχαν όσοι το απέκτησαν

σαν λάφυρο. Κατά την ίδια μεριά πιο

πέρα ήταν ζωσμένο το τσεκούρι τους.

Τέτοιο συνήθιζαν να φέρουν μο νάχα

οι καπεταναίοι και ήταν συμβολικό.

Απ’ το αριστερό μέρος του κορμιού

τους, από μεταξόπλεχτη λουρίδα, κρε-

μόντανε η αστραφτερή και καμπυ-

λωτή πάλα. Η λαβή της πάντα έμοιαζε

με κεφάλι άγριου δράκοντα, που πολ-

λές φορές πολύτιμα πετράδια στόλι-

ζαν τα μάτια του. Το θηκάρι ήταν

όμορφα στολισμένο με ερπετά, λιον-

τάρια, αγριομερινά και η θήκη έκλεινε

μοιάζοντας με ουρά δράκοντα. Σε επι-

δέξια χέρια ήταν από τα πιο φονικό

όπλα. Με μια σπαθιά μπορούσαν να

κόψουν από τον ώμο τον άνθρωπο

στα δύο.

Ξακουστό ήταν το ντουφέκι του

Εικοσιένα, το περίφημο καριοφίλι.

Στην Ελλάδα πρωτοεμφανίστηκε

γύρω στα 1700 και υπήρξαν πολλές

εικασίες για το όνομά του με επικρα-

τέστερη αυτή που υποστηρίζει ότι

το όνομα προέρχεται από τον κατα-

σκευαστή του στη Βενετία Carlo Figlio

(Καρόλου Υιός). Το καριοφίλι ήταν

όπλο εμπροσθογεμές, λειόκανο και

λειτουργούσε με μηχανισμό πυρόλιθο

(τσακμακόπετρα). Το μήκος του ήταν

μεταξύ 1,20 και 1,70 με ιδιόμορφο

κο ντάκι. Η μακριά κάνη επέτρεπε αρ-

κετό βεληνεκές, αλλά για ευστοχία

το όπλο έπρεπε να στηρίζεται. Το κα-

ριοφίλι ήταν βαρύ και δύσχρηστο

όπλο, ο δε μηχανισμός του πυρόλιθου

πολλές φορές δεν πυροδοτούσε εξαι-

τίας κυρίως των καιρικών συνθηκών.

Το καριοφίλι ήταν από τα αγαπημένα

όπλα των αγωνιστών που τα βάφτι-

ζαν και με ξεχωριστό όνομα. Ο Αθα-

νάσιος Διάκος το έλεγε «παπαδιά», ο

Καραϊσκάκης «Βασιλική», ο Δημ. Μα-

κρής «Λιάρο» κλπ. Χαρακτηριστική

ήταν και η παροιμία «γυναίκα, ντου-

φέκι και άλογο δεν δανείζεται».

Η φορεσιά αυτή, με τις όποιες πα-

ραλλαγές έφερε ο χρόνος, φοριόνταν

στην Ελλάδα μέχρι και τις αρχές του

20ου αιώνα, οπότε και αντικαταστή-

θηκε από τα «φράγκικα», δηλαδή το

παντελόνι. Σήμερα, η φουστανέλα απο-

τελεί την εθνική παραδοσιακή φορεσιά

και έχει αναχθεί σε σύμβολο γενναι-

ότητας και ηρωισμού. Φοριέται ακόμη

από τους εύζωνες (“ευ+ζώνες= οι καλά

ζωσμένοι). Οι Εύζωνες είναι επίλεκτοι

στρατιώτες του , ευρύτερα γνωστοί

ως τσολιάδες, μετά τον αναγραμμα-

τισμό που σημειώθηκε του ονόματος

στολιάδες από τη που καθιερώθηκε

επίσημα από τον Βασιλέα που έφερε

και ο ίδιος σε επίσημες εμ φανίσεις.

Το παρόν άρθρο στηρίχτηκε στο άρθρο

του ιστορικού Τάκη Λάππα, «Φορεσιά

κι άρματα στην επανάσταση», Περιοδικό

Νέα Εστία έτος 1-4-1950, τεύχος 546

καθώς και στην προσωπική έρευνα του

γράφοντος.


ιστορικό

Απαραίτητο στοιχειό της φορεσιάς ήταν τα

άρματα. Οι άνδρες εκείνης της εποχής μπορεί

να ήταν ντυμένοι με κουρέλια, να ήταν ημί-

γυμνοι, μα χωρίς άρματα δεν υπήρχε κανείς.

Ζευγαρι ασημενιες και επιχρυσες πιστολες

Διδυμες Πιστολες

To θέμα της εισήγησης του συλ-

λόγου μας είναι η Συλλογή, με-

λέτη και προβολή της σαρακατσά-

νικης λαογραφίας.

Ξεκινώντας οφείλουμε να παρα-

θέσουμε έναν ορισμό της λαογραφίας:

Ως λαογραφία ορίζεται εκείνη

η επιστήμη που ασχολείται με όλες

τις εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού.

Εξετάζει, καταγράφει και ταξινομεί

όλα όσα ένας λαός κατά παράδοση

λέγει, ενεργεί και πράττει σε συλλο-

γικό επίπεδο. Το περιεχόμενο των

θεμάτων της αποτελεί εκδήλωση της

ψυχικής και κοινωνικής ζωής του

λαού σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο και

συνεπώς ποικίλει.

«Το πεδίο της ορατότητας της Λα-

ογραφίας, γράφει ο Wright, είναι απέ-

ραντο.»

Ετσί μπορούμε να προβούμε στην

παρακάτω:

ΑΔΡΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ

Α. Υλικός βίος και τέχνη του λαού

1. οικία

2. σκεύη

3. τροφές,ποτά

4. ενδυμασία

5. λαϊκή τέχνη, βιοτεχνία

Β. Πνευματικός βίος

1. πίστη

2. μαγεία, δεισιδαιμονίες

3. ηθικές αρχές

4. γλώσσα και δημώδης φιλολο-

γία και περικλέιει τους Μύθους,

παραδόσεις, παροιμίες, αινίγ-

ματα, τραγούδια, χορούς κ.α.

Γ. Κοινωνικός βίος

Ήθη και έθιμα κοντά στις βάσεις

της ζωής

Σκοποί της εισήγησης:

❖ παρατηρείται τα τελευταία χρόνια

μειωμένη ερευνητική διάθεση στους

συλλόγους

❖ οι μελέτες και οι εκδόσεις που

αφο ρούν τη σαρακατσάνικη μας

λαογραφία είναι λίγες

❖ τα σεμινάρια και οι επιστημονικές

ημερίδες εκλείπουν

❖ απαιτείται μια επαναπροσσέγγιση

των θεμάτων σε επιστημονικό

επίπεδο που ωστόσο μπορεί να

ξεκινήσει κατ’ αρχάς από τα μέλη

των συλλόγων και εν συνεχεία

από ειδικούς επιστήμονες.

❖ χρειάζεται συμπλήρωση της υπάρ-

χουσας βιβλιογραφίας και γενι-

κότερα του υπάρχοντος υλικού

❖ κρίνεται απαραίτητη, επιπλέον, η

προβολή του λαογραφικού πλού-

του των σαρακατσαναίων στην

κοινωνία με παραδοσιακά αλλά

και σύγχρονα μέσα, ούτως ώστε

να γίνει στο ευρύτερο κοινό γνω-

στή η σαρακατσάνικη λαογραφία.

❖ απαιτείται αλλάγή νοοτροπίας

των διοικητικών συμβουλίων, όχι

περιορισμός σε χοροεσπερίδες, α -

πα ραίτητες κατά τα άλλα και ψυ-

χαγωγικές, οι οποίες μπορούν αρ-

χικά να προσεγγίσουν τον κόσμο,

αλλά απατείται στροφή σε ουσια -

στικότερα θέματα με επιστημονική

προσσέγγιση

❖ ως σύλλογος φοιτητών θα θέλαμε

να δημιουργήθεί ένας προβλημα-

τισμός πάνω στο θέμα και κινη-

τοποίηση των συλλόγων και της

ΠΟΣΣ προς αυτή την κατευθυνση

Χαρακτηριστικά Έρευνας:

※ να εκτείνεται σε όλα τα θέματα

※ να στηρίζεται στη βιβλιογραφία,


λαογραφία

Συλλογή, μελέτηκαι προβολή τηςσαρακατσάνικηςλαογραφίαςτου Κωνσταντίνου Χ. Γαρέφηφοιτητή Ιατρικής σχολής Α.Π.Θ.

Το άρθρο αυτό αποτελεί την εισήγηση του Συλλόγου Σαρακατσαναίων

Φοιτητών Θεσσαλονίκης «ο Λεπενιώτης» στο 23ο Πανελλήνιο Συνέδριο

Συλλόγων Σαρακατσαναίων, που πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα

στις 29-31 Μαρτίου 2013.

να τη συμπληρώνει

※ να έχει τη συνεργασία πολλών

※ να είναι απόλυτα αντικειμενική,

να μην υπεισέρχονται οι ατομικές

ιδεές ή θεωρίες «απαράλλακτα χω-

ρίς ελάχιστη μεταβολή», όπως ση-

μειώνει ο πατέρας της ελληνικής

λαογραφίας Ν. Πολίτης.

※ να σημειώνονται ο χρόνος συλ-

λογής, όνομα, ηλικία, τόπος κα-

ταγωγής και προσωπικά στοιχεία

※ να έχει ακρίβεια και σαφήνεια

※ να γνωστοποιείται σε όλους

※ αναζήτηση υλικού σε βιβλία

※ με συνέντευξη άμεση ή τηλεφω-

νική, με άμεση παρατήρηση, μα-

γνητοφώνιση, φωτογράφιση, κι-

νηματογράφηση

※ σύνταξη ερωτηματολογίων και

διανομή (π.χ. με ταχυδρόμηση)

Εστιάζοντας σε κάποιους τομείς

της λαογραφίας, κατ’ ανάλογον τρόπο

μπορεί να γίνει η ενασχόληση με τους

υπολοίπους.

Πρέπει να τονίσουμε ότι υπάρχει

ήδη έρευνα και ενασχόληση με την

σαρακατσάνικη λαογραφία σε προ-

γενέστερες εποχές και αυτό το βλέ-

πουμε φερειπείν στην υπάρχουσα

βιβλιογραφία.

Κινούμαστε σε τρεις άξονες όπως

προείπαμε: Συλλογή, μελέτη καιΠροβολή.

Ενδεικτικά αναφορουμε τον τρόπο

εργασίας

Τραγούδια – Χοροί1ο Βήμα

Συλλογή:

✼ ορισμός από τους συλλόγους με-

λών υπευθύνων για τη συλλογή

τραγουδιών και χορών

✼ την πηγή την αποτελούν κυρίως

οι εναπομείναντες γέροντες

H συλλογή μπορεί να γίνει με:

❈ ευθεία παρατήρηση κι άμεση συμ-

μετοχή σε σαρακατσάνικο γλέντι

(γιορτές-γάμοι) όπου συμμετέχουν

μεγάλες ηλικιακά ομάδες

❈ καταγραφή με άμεση επίσκεψη,

με μαγνητοφώνηση και κινημα-

Π α ρ α δ ε ί γ μ α τα


λαογραφία

τογράφηση

Πρακτική συμβουλή: ενθύμηση στίχων

διαφόρων τραγουδιών ή καταστάσεων

που θα κινητοποιήσουν συνειρμικά

τη μνήμη τους

Ιδιαίτερη προσοχή! Όχι μόνο κατα-

γραφή στίχου αλλά κυρίως μέλους

του κομματιού δηλαδή τον ν’ηχό.

2ο Βήμα

Μελέτη:

Η μελέτη περιλαμβάνει την παράθεση

του υλικού σε μουσικολόγους, ειδικούς

λαογράφους, κοινωνιολόγους, ψυχο-

λόγους κ.α. για επεξεργασία τεκμη-

ρίωση και τοποθέτηση σε επιστημονική

βάση μπορεί να γίνει όσον α φορά τους

χορούς συγκριτική παράθεση με χορούς

σαρακατσάνων άλλων περιοχών αλλά

και άλλων κοινωνικών ομάδων για

εξακρίβωση συνάφειας ή μη.

Για τα τραγούδια: σύγκριση στί-

χων, μουσικής, ύφους, περιεχομένου

τραγουδιών από σαρακατσάνους δια-

φορετικών γεωγραφικών διαμερι-

σμάτων.

Θα υπάρξει επιτυχία αν γίνει ξε-

χωριστά από συλλόγους διαφορετι-

κών διαμερισμάτων και εν τέλει συν-

θεση υπό την καθοδήγηση και ευθύνη

της ΠΟΣΣ.

Τα θέματα αυτά μπορούν κάλλι-

στα να αποτελέσουν εργασίες διδα-

κτορικού επιπέδου.

3ο Βήμα

Προβολή:

Δημοσιοποίηση αποτελεσμάτων με

εκδόσεις βιβλίων υπό μορφή απλής

καταγραφής, υπό μορφή συγκριτικής

μελέτης ή οργανωμένη έκδοση μου-

σικών δίσκων (αξίζει να αναφέρουμε

τις προσπάθειες των συλλόγων Αλε-

ξανδρούπολης, Δράμας, Φθιώτιδος,

Ηπείρου).

Aκόμη προβολή με διοργάνωση

ημερίδων, σεμιναρίων και δημοσιο-

ποίηση αυτών μέσω τηλεοπικών εκ-

πομπών και internet.

Ένα άλλο παράδειγμα αποτελούν τα

Αντικείμενα του υλικού βίου

Προτείνεται

Συλλογή αντικειμένων καθημερινής

χρήσης όπως είδη ένδυσης, ξυλογλυ-

πτικής, τυροκομικής τέχνης κτλ.

Το υλικό αυτό μπορεί να προέλθει

από ευγενική προσφορά όσων κατέ-

χουν τέτοια είδη αλλά και μετά από

αναζήτηση σε συλλέκτες και σε πα-

λαιοπωλεία.

Έπειτα αποκατάσταση των φθα-

ρέντων αντικειμένων, αναγραφή των

ονομάτων των δωρητών και μπορούν

να προβληθούν ως έξης:

Πρώτο βήμα: Δημιουργία εκθεσια -

κών χώρων στα οικήματα των συλ -

λόγων

Δεύτερο βήμα: Δημιουργία ένος

οργανωμένου μουσείου

Μια άλλη πρόταση του συλλόγου

μας αποτελεί:

Η Απογραφή των σαρακατσαναίων

σήμεραΑπαιτείται σύγχρονη απογραφή των

σαρακατσαναίων.

Αρχικά ανα νομό, μέσω των τοπι-

κών συλλόγων, να γίνει καταγραφή

επιθέτων, οικογενειών, αριθμού ατό-

μων, τόπου διαμονής αλλά και γενε-

αλογικών δέντρων.

Και εάν είναι εφικτό άντληση πε-

ρισσότερων στοιχείων όπως τα βουνά

που κινούνταν οι πρόγονοι,η χρονο-

λογία εγκατάλειψης νομαδικού βίου

και μόνιμης εγκαταστασης,η παρούσα

επαγγελματική ενασχόληση και άλλες

πληροφορίες υπό μορφή ερωτημα-

τολόγίων.

Προσπάθειες καταγραφής έχουν

γίνει στο παρελθόν από συλλόγους

όπως Ημαθίας, Φαρσάλων κ.α, όπως

διαβάζουμε στην Ηχώ των Σαρακα-

τσαναίων.

Οργανωτικός ρόλος πρέπει να εί-

ναι ο ρόλος της ΠΟΣΣ για τη συγκέν-

τρωση σε Πανελλαδικό επίπεδο.

Να γίνει στατιστική επεξεργασία,

σύγκριση με παλαιότερες καταγραφές

όπως της Χατζιμηχάλη και Εξαγωγή

συμπερασμάτων.

Ακόμη χρήσιμη θα ήταν η δημι-

ουργία σύγχρονου χάρτη διαμονής

σαρακατσαναίων, προσδιορισμός

του αριθμού των οικογενειών και

ένας κα τά προσέγγιση αριθμός των

Σαρακατσαναίων, αναλόγως βέβαια

τη θεώρηση του όρου, ανά την Ελ-

λάδα.

ΠΡΟΒΟΛΗ

• μέσω εκδόσεων βιβλίων, περιο-

δικών συστηματικά οργανομένων

• δημιουργία επιστημονικών ημε-

ρίδων/σεμιναρίων με ανάλυση θε-

μάτων από τη σαρακατσάνικη λα-

οραφία, μετά από την εκπόνηση

αντίστοιχων θεμάτων όπως τα

προαναφερθέντα

• δημιουργία ψηφιακού αρχείου και

ψηφιακής τράπεζας υλικού στην


λαογραφία

«Ένα μέλλον για το

παρελθόν μας»

ιστοσελίδα της ΠΟΣΣ,που θα πε-

ριλαμβάνει:

– βιβλία

– φωτογραφίες (με επαρκή σχο-

λιασμό)

– τραγούδια (στίχος και μέλος,

από πρωτογενή πηγή)

– ντοκιμαντέρ (υπάρχοντα αλλά

και μελλοντικά)

– συνεντεύξεις

– γενεαλογικά δέντρα.

Επιπρόσθετη ταξινόμηση αυτού

του αρχείου κατά θεματολογία, ώστε

ο ενδιαφερόμενος πληκτρολογώντας

το θέμα να του παρουσιάζονται όλο

το σχετικό υλικό κάθε μορφής αλλά

και οι απόψεις και οι καταγραφές

των διαφόρων συγγραφέων για το

συγκεκριμένο θέμα (π.χ. γάμος)

• Δημιουργία μουσείου σαρακατσά-

νικης λαογραφίας υπό την αιγίδα

της ΠΟΣΣ, στην πόλη της Θεσσα-

λονίκης

Μακρόπνοο σχέδιο: έκθεση όλου

του διαθέσιμου υλικού, δημιουργία

βιβλιοθήκης, δυνατότητα πρόσβασης

στο οπτικοακουστικό υλικό, αίθουσα

συνεδριάσεων, ήδη υπάρχουν όπως

αλεξανδρουπλη σερρες, ωστοσο χρεί-

αζεται ένα κεντρικό στην κομβική

πόλη της Θεσσαλονίκης, υπό την ευ-

θύνη της ΠΟΣΣ, με υλικό από όλη την

Ελλάδα.

Κλείνοντας:

«Ένα μέλλον για το παρελθόν μας»

ήταν το 1975 το σύνθημα του Συμβου -

λίου Ευρώπης.

Να δώσουμε στο παρελθόν τη δυ-

νατότητα της επιβίωσης για να μην

παίζει το ρόλο του ζητιάνου στο πα-

ρόν. Μια θέση δημιουργική, για να

γί νε ται η μαγιά για το νέο ψωμί. Αν

δώσουμε στο παρελθόν τη θέση αυ -

τή, έχουμε να κερδίσουμε πολλά. Αν

σβήσουμε τα ίχνη του χθες, θα χά-

σουμε τα ίχνη που οδηγούν προς το

μέλλον.

Ο Γιώργος Σεφέρης, είχε πει κά-

ποτε στοχαστικά: «Σβήνοντας ένα

κομ μάτι από το παρελθόν, σβήνει κα-

νείς κι ένα αντίστοιχο κομμάτι από

το μέλλον».

Για το λόγο αυτό ας μην αφήσουμε

τη λαογραφία των σαρακατσαναίων,

αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής

λαογραφία μας, να χαθεί και να σβη-

στεί αλλά ευλαβικά να συλλέξουμε,

να μελετήσουμε και να προβάλλουμε

τα στοιχεία της!!!


λαογραφία

«Σβήνοντας ένα κομ μάτι από

το παρελθόν, σβήνει κανείς κι ένα

αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον»

Οι Σαρακατσάνοι δημιούργησαν

μια αυθόρμητη αρχιτεκτονική

προσαρμοσμένη στον τρόπο ζωής

τους. Το βεργόπλεχτο καλύβι των

Σαρακατσάνων μαρτυρεί στοιχειώδη

και αρχέγονο τρόπο κατασκευής κα-

τοικίας. Η πρωτόγονη κατοικία των

Σαρακατσάνων εμφανίζει τα απλοϊ-

κότερα στοιχεία και την προχειρότερη

κατασκευή από όλες τις παρόμοιες

ξύλινες κατασκευές που συναντάμε

στη Βαλκανική Χερσόνησο. Η περί-

κεντρη καλύβα των Σαρακατσαναίων

αποτελεί σπάνιο δείγμα αυθόρμητης

αρχιτεκτονικής. Κατασκευασμένη

από κλαδιά δέντρων, φυλλώματα,

βούρλα και άλλα υλικά παρμένα από

την περιοχή που κάθε φορά εγκαθί-

στανται, με τρόπο εμπειρικό χωρίς

να απαιτούνται ειδικές γνώσεις, μπο-

ρούμε κάλλιστα να την χαρακτηρί-

σουμε ως την απλούστερη μορφή

κατοικίας. Η πρωτόγονη μορφή της

σαρακατσάνικης καλύβας, με τον

εφήμερο χαρακτήρα της, λειτουργεί

από κάθε άποψη με μια επιτυχή σχέ-

ση της λειτουργίας της κατασκευής

με την μορφολογία και την οικονομία

του σχεδίου.

Προτεραιότητα κάθε σαρακα-τσάνικης ομάδας ήταν η επιλογήτου μέρους όπου θα έστηναν τακονάκια. Το μέρος, αρχικά θα έπρεπε

να είναι προσήλιο. Ποτέ οι Σαρακα-

τσάνοι δεν έφτιαχναν κονάκια στο

ανήλιο, γιατί ήξεραν πολύ καλά πόσο


το κονάκι

Κατασκευή ΣαρακατσάνικηςΚαλύβαςτης Κωνσταντίνας Ι. Καραλήαρχιτέκτονος μηχανικού Α.Π.Θ.

ευεργετικός και ζωογόνος είναι ο

ήλιος το χειμώνα. Επίσης προτιμούσαν

να επιλέγουν τοποθεσία σε ρίζωμα

κάποιου λόφου ή βουνού και όχι στη

μέση του κάμπου, ώστε να είναι τα

κονάκια τους προστατευμένα από

τους ανέμους. Ακόμη το έδαφος θα

έπρεπε να είναι κάπως επικλινές ώστε

να μην συγκρατεί νερά εξασφαλίζον-

τας στεγανότητα. Τέλος, μια άλλη

παράμετρος που θα έπρεπε να λάβουν

υπόψιν πριν το στήσιμο του οικισμού

τους ήταν η τοποθεσία της στάνης

σε μέρος όπου δεν θα δυσκόλευαν

τα πρόβατα στη βοσκή. Μετά την

επιλογή του κατάλληλου μέρους για

το στήσιμο των καλυβιών τους, έστη-

ναν τις τέντες οι οποίες αποτελούσαν

την προσωρινή τους κατοικία μέχρι

να τελειώσουν την κατασκευή των

καλυβιών. Τα καλύβια κατασκευά-

ζονταν κυρίως από τις γυναίκες κάθε

ομάδας. Όλη αυτή η διαδικασία κα-

τασκευής θα μπορούσαμε να την χα-

ρακτηρίσουμε ως “ιεροτελεστία”.

Οι κατασκευαστικοί τύποι της σα-

ρακατσάνικης καλύβας όσο αφορά

την κατοικία και συναντάμε παντού

σε όλη την Ελλάδα, αλλά και σε όλα

τα σημεία της εξάπλωσης τους είναι:

Το ορθό ή τουρλωτό καλύβι, το

μονό (α) δίπλα καλύβι, το μεγάλο

και διπλό (α) δίπλα καλύβι και τα

φριτζατοκόνακα.

Το ορθό ή τουρλωτό καλύβι είναι

καθαρά κυκλικό στην κάτοψη, στή-

νεται κατακόρυφο μέχρι ενός σημείου

όπου πλαταίνει και ύστερα αρχίζει

να στενεύει καταλήγοντας στην κορυ -

φή σε κωνικό. Η τομή του είναι ωο-

ειδής. Όλα τα καλύβια, από τα μικρό -

τε ρα ως και τα μεγαλύτερα έχουν

βα σικά τον ίδιο τρόπο κατασκευής.

Πριν αρχίσουν την κατασκευή του

κα λυβιού, καθορίζουν τις διαστάσεις

που θα του δώσουν ανάλογα με το

είδος του καλυβιού, τα άτομα που

θα στεγάσει κα θώς και το χώρο που

χρειάζονται για το βιό τους. Αφού

αποφασίσουν πρώτη δουλειά των

γυναικών είναι να συγκεντρώσουν

όλα τα χρειαζούμενα υλικά.

Έπειτα οι γυναίκες με το τσαπί

σκά βουν το χώμα, ισοπεδώνουν

και καθαρίζουν το έδαφος από πέ-

τρες, θάμνους και άλλα. Για να ορί-

σουν την κάτοψη, μετράνε με τα

πόδια τη διάμετρο της κυκλικής

βάσης. Στη συνέχεια μπήγουν στο

χώμα ένα μικρό ξύλινο παλούκι

με διχάλα, το λεγόμενο φουρκάκι.

Έπειτα παίρνουν μια τριχιά, κάνουν

μια θηλιά και την περνάνε στο φουρ-

κάκι. Τεντώνουν την τριχιά και με-

τράνε με τα πόδια τους όσο θέλουν

να είναι η διάμετρος του. Φέρνουν

γύρω γύρω την τριχιά με τον κό -

μπο. Εκεί που πέφτει ο κόμπος, στην

περίμετρο, κάνουν τρύπες μέσα στο

χώμα. Οι τρύπες αυτές γίνονται κάθε

δύο ή τρεις πιθαμές.


το κονάκι

Οι κατασκευαστικοί τύποι της σαρακατσάνικης καλύβας

Αφού χαράξουν τον κύκλο του

σκελετού της καλύβας αρχίζουν το

στήσιμό της. Από τα ξύλα που έχουν

μαζέψει ξεχωρίζουν εκείνα που έχουν

κόψει ειδικά για το κάτω μέρος της

καλύβας και τα χώνουν ένα ένα μέσα

στην κάθε τρύπα . Αυτά είναι τα ορθά

λούρα ή μπηχτάρια. Όταν στήσουν

τα μπηχτάρια προσέχουν για τον

προσανατολισμό της καλύβας, για το

μέρος δηλαδή που θα γίνει το άνοιγμα,

η είσοδος.

Στο εσωτερικό χώρο αυτής της κυ-

κλικής κατασκευής κατασκευάζεταιη κατσούλα, η οποία θα αποτελέσει

το τελείωμα και τη στέγη της καλύβας.

Για να γίνει ο σκελετός της κατσούλας,

φτιάχνουν ένα στεφάνι από βίτσες.

Το στεφάνι αυτό αποτελεί τη βάση

της κορυφής του κώνου της καλύβας

όπου προσδένονται όλα τα κλαδιά ―

τα λούρα του τρούλου. Ο αριθμός των

λούρων της κατσούλας είναι ο ίδιος

με τον αριθμό των μπηχταριών. Αυτό

το σύστημα κλαριών το σηκώνουν με

ένα μακρύ χοντρό ξύλο ―μεγάλη φούρ-

κα με διχάλα η οποία έχει το ύψος

που θέλουν να δώσουν στο καλύβι

και το τοποθετούν σε μια τρύπα που

έχουν κάνει από πριν στο κέντρο της

καλύβας. Έπειτα παίρνουν από ένα ή

δύο λούρα, τα ανοίγουν και αρχίζουν

να τα δένουν με τα μπηχτάρια ώστε

να στερεωθεί η κατσούλα.

Στη συνέχεια ακολουθεί το χάρ-τωμα της καλύβας, δηλαδή η στε-

ρέωση του σκελετού. Αυτό γίνεται με

το πλέξιμο των οριζόντιων με τα κα-

τακόρυφα κλαδιά, δυναμώνουν δη-

λαδή ολόκληρο το σκελετό, από τον

πάτο ως την κορυφή, αρχίζοντας πάν-

τα από κάτω προς τα πάνω, με άλλα

κλαδιά, τα λεγόμενα διπλά λούρα ή

διπλά σταλίκια. Έτσι περνάνε ανάμεσα

από τα ορθά μπηχτάρια σε απόσταση

περίπου 0,20-0,30μ. τα χαρτώματα

σχηματίζοντας το σχήμα του σταυρού.

Οι σύνδεσμοι γίνονται με τα λεγόμενα

τσιμπούκια που είναι από διπλό σπάρ-

το ή βούρλο ή από βίτσες. Έπειτα

χαρτώνουν τη σκεπή-κατσούλα πλέ-

κοντας οριζόντια κλαδιά μέχρι την

κορυφή της. Επειδή όμως δεν φθάνουν

να την χαρτώσουν μέχρι πάνω, κάνουν

ένα είδος σκαλωσιάς.

Μόλις τελειώσει ο σκελετός αυτός

της καλύβας, αρχίζουν να κλείνουν

τις τρύπες του καλυβιού, να το κλα-

ρώνουν δηλαδή με φυλλώματα. Το

σκεπάζουν πρώτα από μέσα με λίγο

κλαρί για να ισιώσει . Ύστερα αρχί-

ζουν να το σκεπάζουν εξωτερικά

με σάλωμα. Το σάλωμα είναι άχυρα,

βούρλα, φυλλώματα τα οποία καλύ-

πτουν το σκελετό με ένα πάχος 0,10-

0,15μ. Η επίστρωση αυτή είναι μια

εργασία που γίνεται από κάτω προς

τα επάνω. Κάθε στρώση που βρίσκε-

ται ψηλότερα καβαλάει αυτή που εί-

ναι χαμηλότερα, ώστε το νερό να τρέ-

χει, να γλύφει και να μην περνάει

στο εσωτερικό. Αφού φράξουν την

καλύβα ως τα μπηχτάρια ανεβαίνουν

στην σκαλωσιά (ντιμπλί) και σαλώ-

νουν την κατσούλα. Τέλος όλη αυτή

η κατασκευή στηρίζεται επίσης με

οριζόντια δεσίματα ―ομόκεντρους

κρίκους που περιτριγυρίζουν την εξω-

τερική επιφάνεια της καλύβας― που

στερεώνουν την επένδυση και αυξά-

νουν τη σταθερότητα της προστα-

τεύοντας την κυρίως από τους δυ-

νατούς ανέμους.

Στα καλύβια που χρησιμεύουν για

χειμερινές κατοικίες, κυρίως στις κρύες

περιοχές, προστίθεται και μια δεύτερη

σκεπή, μια κατσούλα, στις διαστάσεις

της καλύβας. Στη συνέχεια ολόγυρα

στο καλύβι, από την έξω άκρη, σκά-

βουν με το τσαπί ένα μικρό χαντάκι,

το λεγόμενο αυλάκι. Με το χώμα

που αφαιρούν από το αυλάκι επιχρί-

ζουν το καλύβι στη βάση του. Άλλες

πάλι φορές φτιάχνουν με λάσπη μόνο

ένα μικρό πεζουλάκι ύψους 0,10-0,20μ.,

τον όχτο. Και το αυλάκι και ο όχτος

χρησιμεύουν για να προστατεύουν το

καλύβι περιμετρικά από τα νερά της

βροχής. Για τον ίδιο λόγο χτίζουν και

εσωτερικά ένα πεζούλι, που και αυτό

λέγεται όχτος, και πολλές φορές πιάνει

ολόκληρη την εσωτερική περιφέρεια

της καλύβας.


το κονάκι

Στο καλύβι, κατά την κατασκευή,

αφήνουν ένα μόνο άνοιγμα, την πόρ-

τα, η οποία είναι στραμμένη προς

την ανατολή ή το νότο.

Το δάπεδο της καλύβας είναι από

καλό πατημένο σκληρό χώμα και βρί-

σκεται 0,10μ. ψηλότερα από το επί-

πεδο του εδάφους. Επίσης στο κέντρο

της κυκλικής κάτοψης και προς την

μεριά της πόρτας κατασκευάζεταιη εστία, η βάτρα. Η βάτρα φτιάχνεται

από πέτρες, από τούβλα ή από λάσπη

και είναι ελεύθερη μέσα στο κονάκι.

Έχει διαστάσεις 0,70×0,60×0,10μ. και

ο καπνός φεύγει μέσα από το σάλωμα.

Η κάπνα που βγαίνει, εφόσον η εστία

δεν έχει καπνοδόχο, επικάθεται σε

όλη την εσωτερική επιφάνεια της κα-

λύβας, σε μια στρώση πίσσας, η οποία

βέβαια προφυλάσσει και τα ξύλα και

το σάλωμα αλλά και συντελεί και στην

στεγανοποίηση του κελύφους. Τέλος

σε κάθε καλύβι, μόλις τελειώσει ηόλη κατασκευή, βάζουν επάνω στηνκορυφή της κατσούλας ένα σταυρόή ένα χλωρό μόλις κομμένο κλαρίγια φυλαχτό και για γούρι.

Μόλις τελειώσει το στήσιμο της

καλύβας η κάθε σαρακατσάνα οργα-

νώνει εσωτερικά το κονάκι. Για να

μπουν μέσα στο καλύβι, θα πρέπει

πρώ τα ν’ αναφτεί η φωτιά για το κα -

λό της χρονιάς ως φυλαχτικό σε κάθε

κακό. Στη γενική εσωτερική διάταξη

της καλύβας συναντάμε πολλά πρω-

ταρχικά στοιχεία του ελληνικού σπι-

τιού. Ένα από αυτά είναι τα βεργό-

πλεχτα υπόβαθρα, τα οποία οι Σαρα -

κατσάνοι ονομάζουν κρεβαταριά ή

κρεβάτια. Αυτά θα κατασκευαστούν

γύρω στην ημιπεριφέρεια του κονα-

κιού. Πάνω σε αυτά τοποθετούν τα

χαράρια με το ρουχισμό τους, το γίκο

με τα σκεπάσματα, όλο το νοικοκυριό

τους, τα αγγεία και τα σκεύη τους,

κα θώς και τις προμήθειες τους. Από

την άλλη έχουν τα κρεβάτια (ράφια)

τα οποία στερεώνουν ολόγυρα πάνω

στα κλαριά της καλύβας σε ύψος από

το χώμα. Εκτός από τις κρεβαταριές

και τα κρεβάτια πολλά αντικείμενα

τους οι Σαρακατσάνοι τα κρε μάνε σε

μικρές φουρκίτσες, τους γάντζους ή

τα πιάσματα τα οποία μπήγουν μέσα

στα κλαριά του καλυβιού.


το κονάκι

Ως γνωστόν, η γαστρονομία μιας

φυλής και ευρύτερα ενός έθνους

αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του

πολιτισμού του.

Πρώτα απ’ όλα, μέσα από τις δια-

τροφικές συνήθειες των ανθρώπων

αποκαλύπτονται στοιχεία για την ορ-

γάνωση της εστίασής τους, την οι-

κιακή οικονομία, την στάση τους απέ-

ναντι στην αναγκαιότητα της τροφής

αλλά και για την σχέση που αποδίδουν

ανάμεσα στην διατροφή και την υγεία.

Με άλλα λόγια, πληροφορούμαστε

για όλα εκείνα που συνιστούν τον

τρόπο ζωής τους. Ορμώμενη, λοιπόν,

από τους λόγους αυτούς σας παρα-

θέτω μερικά στοιχεία για τις διατρο-

φικές συνήθειες της φυλής των Σα-

ρακατσάνων.

Η διατροφή των Σαρακατσάνων

είναι λιτή, περιεκτική και απαλλαγμένη

από το πολύ κρέας, παρά το γεγονός

ότι ήταν κτηνοτρόφοι. Η κατανάλωση

κρέατος είναι κάτι το εξαιρετικό για

τους Σαρακατσάνους και γίνεται σε

αρραβώνες, γάμους, βαπτίσεις και σε

μεγάλες θρησκευτικές εορτές όπως

το Πάσχα, τα Χριστούγεννα καθώς

επίσης και στην περίπτωση που φι-

λοξενούσαν κάποιο εκλεκτό πρόσωπο.

Έτσι, λοιπόν, έψηναν σουβλιστό αρνί

στη θράκα (σ.σ. τα κάρβουνα) ή στη

γούρνα. Συγκεκριμένα, για τους Σα-

ρακατσάνους της Πίνδου το ψητό

στη γούρνα γινόταν με «κλέφτικο

ψήσιμο», δηλαδή άνοιγαν έναν λάκκο,

έκαιγαν μέσα σ αυτόν ξύλα μέχρι να

γίνουν κάρβουνα και να ζεσταθούν

τα τοιχώματα και ο πάτος του. Κατό-

πιν, αναμέριζαν τα κάρβουνα και εκεί

τοποθετούσαν το σφαχτό, το οποίο

προηγουμένως το είχαν περάσει μέσα

στο τομάρι του (δέρμα), το σκέπαζαν

με τα κάρβουνα και χώμα και το άφη-

ναν εκεί όση ώρα χρειαζόταν για να

ψηθεί. Τέλος, έβγαζαν το ψητό από

τη γούρνα και αφαιρούσαν το καμένο

δέρμα. Επίσης, αρνί και χοιρινό κρέ-

ας έψηναν και στο γάστρο.

Οι λιτοδίαιτοι Σαρακατσάνοι δεν

έδιναν ιδιαίτερη σημασία στο φαγητό.

Η διατροφή τους στηριζόταν στο

ψωμί και στα γαλακτοκομικά προ-

ϊόντα. Το γάστρο ήταν ένα είδος φο-

ρητού φούρνου – ένα μεγάλο καπάκι

με το οποίο καπάκωναν τα «σινιά»

(ταψιά) και πάνω σ’ αυτό έβαζαν τα

κάρβουνα με τη βοήθεια στεφάνης-

και εκεί έψηναν όλα τα φαγητά τους

και τα ψωμιά. Τα ψωμιά, ή αλλιώς

κ(ου)λούρες ή κ(ου)λούρια ήταν δύο

τύπων: τα άζυμα, αλειψά και τα ανε-

βατά, με προζύμι. Χρησιμοποιούσαν

κυρίως το καλαμποκάλευρο ως πιο

φθηνό και χορταστικό και ήταν η

βά ση για πρόχειρα φαγητά όπως για

χυλούς και πίτες. Το σταρένιο, το λε-

γόμενο «καθάριο» αλεύρι χρησιμο-

ποιούνταν στις πολυτελείς εκδοχές

των πιτών. Αξιοσημείωτο είναι το γε-

γονός ότι στους γάμους και σε μεγάλες

γιορτές, κεντούσαν κουλούρες με ξύ-

λινες σφραγίδες δημιουργώντας ανά-

γλυφα και περίτεχνα σκαλίσματα και

τις έκαναν με σκοπό την προσφορά

ή για τάμα. Σύμφωνα με την Αγγελική

Χατζημιχάλη, η οποία μελέτησε τα

διακοσμημένα ψωμιά της υπόλοιπης

Ελλάδας και της αρχαίας Ελλάδας,

οι πρωτόγονοι και αρχέτυποι στολι-

σμοί όπως οι σταυροί, τα φίδια κ.λπ.

των Σαρακατσάνων αντανακλούν

πανάρχαιες πρακτικές.

Ας περάσουμε τώρα σε μερικά κα-

θημερινά και απλά φαγητά που ετοί-

μαζε η Σαρακατσάνα για να ταΐσει

την πολυμελή οικογένειά της.

Στο τηγάνι έβραζαν νερό, έρι-

χναν καλαμποκίσιο αλεύρι και ανά-

δευαν συνεχώς μέχρι να γίνει παχύρ-

ρευστο. Στη συνέχεια, προσέθεταν

τριμμένο τυρί και βούτυρο. Μια άλλη

παραλλαγή του χυλού είναι αυτή

όπου αντί για νερό έχουμε γάλα και

αντί καλαμποκίσιου σταρένιο αλεύρι

με την προσθήκη ψωμιού.

Σε μια

κατσαρόλα έβαζαν νερό και κατόπιν

καλαμποκίσιο αλεύρι υπό μορφή λο-

φίσκου (χωρίς να το αναδεύσουν δη-

λαδή). Μόλις το νερό έπαιρνε να βρά-

ζει, η Σαρακατσάνα άνοιγε μια οπή

στο κέντρο και ανακάτευε το μίγμα

πολύ καλά. Έπειτα, σοτάριζε στο τη-

γάνι βούτυρο με τυρί και κόκκινο πι-

πέρι. Μετά από αυτό, έριχνε στο τη-

γάνι τον αλευροπολτό και το ανακά-

τευε. Όταν κρύωνε, έπηζε και ήταν

έτοιμο για βρώση.

Σε κωνικό σκα-

φίδι πασπάλιζαν αλεύρι στα τοιχώ-

ματα, ράντιζαν με νερό και έτριβαν

ώστε να δημιουργηθούν στρόγγυλα

ζυμαράκια στο μέγεθος φακής. Στη

συνέχεια, τους μικρούς αυτούς σβώ-

λους τους έβραζαν με γάλα με την

προσθήκη τυριού ή τους καβούρδιζαν

με λάδι ή βούτυρο και κόκκινο πιπέρι.

Στο τέλος, έτριβαν μέσα ψωμί και τα

τοποθετούσαν όλα μαζί σε ένα ταψί,

απ’ όπου έτρωγε η οικογένεια με τα

χλιάρια.

Χλιός

Κουρκούτη ή κατσαμάκι

Νιαρστά ή νιρστά


η διατροφή

Οι διατροφικές συνήθειες των Σαρακατσάνωντης Αικατερίνης Θ. Γεωργαντάφοιτήτριας Φαρμακευτικής Σχολής Α.Π.Θ.

Εδώ έχουμε διάφορα εί -

δη. Πρώτον, είναι η βραστή παπάρα

με τυρί. Έβαζαν στο τηγάνι νερό και

όταν άρχιζε να βράζει προσέθεταν

ψωμί και τυρί τριμμένο. Μετά από λίγο

βράσιμο ήταν έτοιμη. Δεύτερον, στην

καβουρδισμένη παπάρα, καβούρδιζαν

σε λάδι ή βούτυρο το τυρί με το ψωμί

και στη συνέχεια έριχναν νερό και το

άφηναν να βράσει. Τρίτον, η ξιδοπά-

παρα ήταν ένα δροσιστικό καλοκαιρινό

φαγητό με τριμμένο ψωμί, κρύο νερό,

ξύδι και ζάχαρη ανακατεμένα.

Σε τηγάνι τσιγάριζαν κρεμμύδι με

κόκκινο πιπέρι και προσέθεταν τα

βρασμένα και στραγγισμένα λάπατα

ή νάνες ή βρούβες (λαψάνες). Προ-

αιρετική ήταν η προσθήκη τυριού.

Το στραγγισμένο ανά -

λατο χλωρό τυρί αφού μείνει στην

τσαντίλα 2 μέρες, το έβαζαν στο τη-

γάνι, προσέθεταν αλεύρι και το ανά-

δευαν μέχρι να βγάλει το βούτυρο.

Στη συνέχεια, πασπάλιζαν με ζάχαρη

ή αλάτι και το έτρωγαν.

Και ήρθε η ώρα της πίτας, του πιο

αγαπημένου και λαχταριστού φαγη-

τού των Σαρακατσάνων. Πριν την

βρώση της πίτας, η Σαρακατσάνα

έκοβε την πίτα σε σχήμα σταυρού ή

έκανε πρώτα τρεις φορές νοητά το

σχήμα του σταυρού με το μαχαίρι

πάνω από το ταψί πριν την κόψει.

Η Σαρακατσάνα άνοι -

γε δέκα έως δώδεκα φύλλα. Η γέμιση

αποτελείτο από βρασμένα και στραγ-

γισμένα λάπατα ή παπαρούνες ή νά-

νες (φυτό παρόμοιο με το σπανάκι),

τυρί και βούτυρο. Άλειφε το ταψί με

βούτυρο. Έστρωνε το πρώτο και το

δεύτερο φύλλο αφού τα ράντιζε με

λάδι ή λιωμένο βούτυρο. Ακολουθού-

σαν τα επόμενα φύλλα και ενδιάμεσα

άπλωνε τη γέμιση. Από πάνω έστρωνε

τα τελευταία φύλλα και έριχνε λάδι.

Η πίτα αυτή ψηνόταν στο γάστρο

και η νοικοκυρά με την εμπειρία της

ήξερε πότε θα ήταν έτοιμη. Στις νη-

στείες το τυρί παραλειπόταν και χρη-

σιμοποιούσαν λάδι αντί για ζωικό

βούτυρο.

Η πίτα αυτή γινόταν

με παρόμοια διαδικασία όπως και

στη λαχανόπιτα αλλά η γέμιση γινό-

ταν με τυρί.

Έφτιαχνε το ζυμάρι

με αλεύρι, αλάτι και λάδι ή βούτυρο

και έριχνε νερό όσο χρειαστεί για να

γίνει μέτριο μαλακό. Χώριζε σε 8

μπαλίτσες το ζυμάρι και την καθεμία

την άπλωνε με το χέρι της σε σχήμα

στρογγυλής πιτούλας διαμέτρου 15-

20 εκατοστών, την άλειφε με βούτυρο

και πασπάλιζε με τυρί. Το ίδιο έκανε

και με τα υπόλοιπα 7 ζυμαράκια και

τα τοποθετούσε το ένα πάνω στο

άλλο. Στη συνέχεια, τα τύλιγε όλα

μαζί σε ρολό, το οποίο έστριβε για

να μεγαλώσει το μάκρος του. Τέλος,

πατούσε το ρολό ώστε να απλωθεί

στο ταψί και το έψηνε στο γάστρο.

Οι Σαρακατσά-

νες την πίτα αυτή την έκαναν με

αλεύρι, βούτυρο και χλωρό τυρί ανα-

κατεύοντας και δημιουργώντας έναν

χυλό. Βουτύρωναν το ταψί, έστρωναν

τον χυλό και έψηναν στο γάστρο.

Σύμφωνα με μια πιο

σύγχρονη συνταγή της πίτας αυτής,

έφτιαχναν πρώτα την κρέμα σε μια

κατσαρόλα, ανακατεύοντας γάλα,

αλεύρι, αλάτι ή ζάχαρη (προαιρετικά)

μέχρι να βράσει αλλά με προσοχή να

μην κολλήσει στο σκεύος. Το έβγαζαν

απ’ τη φωτιά και στη συνέχεια άνοιγαν

7-8 φύλλα. Λάδωναν το ταψί, έστρω-

ναν το πρώτο φύλλο, το άλειφαν με

λάδι, έστρωναν το δεύτερο και άρχιζαν

τότε να ρίχνουν τυρί τριμμένο με την

στρώση κάθε φύλλου. Όταν τέλειωναν

με αυτό, έστριβαν τις προεξοχές των

φύλλων από το τα ψί, δημιουργώντας

στις άκρες τους λεγόμενους «κό-

θρους». Τέλος, έστρωναν την κρέμα

(κουρκούτη), και έψηναν στο γάστρο.

Αν θέλανε να κοκκινίσει στο ψήσιμο

η πίτα και να κάνει κρούστα, χτυ-

πούσαν ένα αυγό και το έριχναν πάνω

στην κρέμα.

Πρέπει να σημειωθεί ότι στο πλαί-

σιο ενός άρθρου δεν ήταν δυνατό να

περιγραφούν όλα τα φαγητά της σα-

ρακατσάνικης κουζίνας, αλλά τα πιο

χαρακτηριστικά.

Οι πηγές προέρχονται τόσο από τη βι-

βλιογραφία όσο και από την προσωπική

έρευνα-καταγραφή της γράφουσας.

Βιβλιογραφία

«ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ», ΡΙΖΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ, Αν-

θρωπογεωγραφία της Ελλάδας.

«ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ», Αγγελική Χατζημιχάλη,

Τόμος Ι.

«ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ, μια ελληνική νομα-

δική φυλή», Κάρστεν Χέγκ.

ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ, η προσφορά τους στη

συνέχεια του Ελληνισμού», ΠΟΣΣ, 1ο

συνέδριο Σαρακατσαναίων Ελλάδος

και διασποράς.

«ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ, οι σταυραετοί της Πίν-

δου», Έκδοση ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΟΥ-

ΣΕΙΟΥ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΩΝ, ΣΕΡΡΕΣ.

Λαχανόπιτα

Τυρόπιτα

Στριφτόπιτα

Πίτα πλατσίντα

Γαλατόπιτα

Παπάρα

Καβουρδισμένα λάπατα ή νάνες

ή βρούβες

Κουσμάρι


η διατροφή

Στην παραπάνω εικόνα βλέπουμε το ανοιγ-

μένο φύλλο ζύμης ή αλλιώς «πέτρο».

H τελική μορφή της ψημένης στριφτόπιτας.

Είναι προφανές ότι η πίτα αυτή λέγεται στρι-

φτόπιτα, λόγω του τρόπου με τον οποίο πα-

ρασκευάστηκε… (στρίβοντας το ρολό)

Οσκληρός και δύσκολος τρόπος

ζωής των Σαρακατσαναίων

επέβαλε την οργάνωση της κοινω-

νίας τους με βάση τη λιτότητα και

τη μέγιστη δυνατή αυτονομία. Η

εξάρτησή τους σε υλικά αγαθά από

την υπόλοιπη ελληνική κοινωνία

έπρεπε να είναι ελάχιστη κι έτσι

επεδίωκαν την αυτάρκειά τους με

την βέλτιστη εκμετάλλευση των

προιόντων του πρωτογενούς κυ-

ρίως τομέα. Χαρακτηριστικό πα-

ράδειγμα των προιόντων αυ τών

ήταν και το μαλλί. Η πλήρης αξιο-

ποίησή του είχε ως αποτέλεσμα οι Σα-

ρακατσάνοι να καλύπτουν σχεδόν ολο-

κληρωτικά τις ανάγκες τους σε ένδυση,

στρωσίδια, σκεπάσματα και γενικότερα

σε οτιδήποτε υφασμάτινο. Πέρα από

το οικονομικό όφελος η εμπειρία και

η τεχνογνωσία τους πάνω στην επε-

ξεργασία του μαλ λιού τους επέτρεπε

να φτιάχνουν προιόντα σχεδιασμένα

ακριβώς για τις ανάγκες της καθημε-

ρινότητάς τους και της κτηνοτροφικής

ζωής (κάπες, σακιά, τροβάδες, βελέν-

τζες κ.α.). Η αρχή στα στάδια επεξερ-

γασίας του μαλλιού γίνεται βέβαια με

τον κούρο. Μόλις φτάνει η άνοιξη

έχουμε τον «κωλόκουρο» που γίνεται

προκειμένου να ανακουφίσει τα ζων-

τανά από τη ζέστη. Έτσι προκύπτουν

τα «κωλόκουρα», μαλλιά κατώτερης

ποιότητας για ορισμένες χρήσεις. Προς

τα τέλη Απριλίου ή το Μάιο γίνονταν

ο κούρος, ο οποίος ήταν μια επίπονη

εργασία στην οποία συμμετείχε όλο

το τσελιγκάτο. Ήταν μια μέρα γιορτής

και σηματοδοτούσε το πέρασμα στο

καλοκαίρι και την επιστροφή στα αγα-

πημένα για τους Σαρακατσάνους βου-

νά. Οι άνδρες κουρευτάδες παρα -

βγαίνανε στο ποιος θα κουρέψει τα

περισσότερα πρόβατα. Τυλίγαν επίσης

τα μαλλιά κάνοντας τα «ποκάρια».

Οι γυναίκες κάνανε την πρώτη διαλογή

των μαλλιών με βάση το χρώμα (λάια,

φλώρα, παρδαλά). Ο κούρος ολοκλη-


το μαλλί

Επεξεργασία του μαλλιούτου Χρήστου Ι. Τιμπλαλέξηφοιτητή τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Η/Υ Α.Π.Θ.

ρωνόταν με γλέντι, φαγοπότι και τρα-

γούδι για όλο το τσελιγκάτο. Με τον

τερματισμό του κούρου οι γυ ναίκες

είχαν στα χέρια τους μια νέα σοδειά

μαλλιού την οποία πρέπει να επεξερ-

γαστούν μέχρι να γίνει ύφασμα, περί-

που μέχρι το φθινόπωρο δη λαδή, όταν

οι Σαρακατσάνοι αναχωρούσαν απ΄τα

βουνά και πήγαιναν να ξεχειμάσουν.

Τα μαλλιά έπρεπε αρχικά να πλυ-θούν, στο ποτάμι συνήθως, και στη

συνέχεια αφού στεγνώσουν ακολουθεί

το ξάσιμο, η αφαίρεση δηλαδή κάθε

παρασίτου και ακαθαρσίας από το

μαλλί. Σειρά είχε το λανάρισμα όπου

οι ίνες του μαλλιού διαχωρίζονταν,

καθαρίζονταν και παραλληλίζονταν

μεταξύ τους. Με το λανάρισμα γινόταν

και ο διαχωρισμός των μαλλιών ανά-

λογα με το μήκος τους αφού μακριά

και κοντά μαλλιά χρησιμοποιούνταν

για υφαντά άλλου είδους. Έχουμε φτά-

σει πλέον στη φάση όπου το μαλλίμετατρέπεται σε νήμα. Αυτό επιτυγ-

χάνεται με το γνέσιμο, διαδικασία

που πραγματοποιούνταν με τη ρόκα,

την αχώριστη συντροφιά κάθε σαρα-

κατσάνας από νεαρή κιόλας ηλικία.

Μια ποσότητα λαναρισμένου μαλλιού,

η τουλούπα, περνιόταν στη ρόκα. Από

τη ρόκα το μαλλί τραβιόταν λίγο λίγο

και στριβόταν όσο χρειάζεται μέχρι

να γίνει νήμα και μέχρι το μήκος του

να επιτρέπει το δέσιμό του στο αδρά-

χτι. Η περιστροφή του αδραχτιού γι-

νόταν με το σφοντύλι. Μόλις γέμιζε

το αδράχτι το νήμα τοποθετούνταν

στο «τυλιγάδι» που ήταν ένα μακρύ

ξύλο με διχάλες στις δυο του άκρες.

Τα νήματα χωρίζονταν σε δύο κατη-

γορίες ανάλογα με τη χρήση για την

οποία προορίζονταν, τα λεπτότερα και

περισσότερο στριμμένα λέγονταν στη-μόνια, ενώ τα χονδρότερα και λιγότερο

στριμμένα, υφάδια. Έχοντας φτάσει

πλέον στη μετατροπή του μαλλιού σε

νήμα το μόνο που απέμενε ήταν ηβαφή των νημάτων και στη συνέχεια

η ύφανσή τους στον αργαλειό. Μόνο

τα νήματα από άσπρο μαλλί βάφονταν,

με τη χρήση μάλιστα φυτικών βαφών

και όχι με μπογιές του εμπορίου. Ο αρ-

γαλειός θεωρούνταν δύσκολη και κου-

ραστική δουλειά για τις Σαρακατσάνες

αφού απαιτούσε γρήγορες και συντο-

νισμένες κινήσεις σε όλα τα περίπλοκα

εξαρτήματά του. Όπως έλεγαν άλλω-

στε, «το κέντημα είναι γλέντημα κι η

ρόκα είναι σεργιάνι, κι αυτός ο δόλιος

αργαλειός είναι σκλαβιά μεγάλη». Ακο-

λουθώντας λοιπόν όλες τις παραπάνω

διαδικασίες, πάνω στις οποίες είχαν

μόνο εμπειρική γνώση, οι Σαρακατσά-

νοι πετύχαιναν την εκμετάλλευση του

μαλλιού παράγοντας τα καταλληλό-

τερα για τη ζωή τους και την εξυπη-

ρέτηση των αναγκών τους προιόντα,

δημιουργώντας παράλληλα εντυπω-

σιακά σε ομορφιά και ποιότητα υφά-

σματα καλλιτεχνικής αξίας, τα οποία

είναι θαυμαστά μέχρι και σήμερα.



έρευνα-καταγραφή του γράφοντος.

ΒιβλιογραφίαΣαρακατσάνικος Λόγος, Εταιρία Σαρα-

κατσάνικων Μελετών, Μάιος 2003 -Λαμία.


το μαλλί

Θέμα της εργασίας αυτής είναι ο

αυτάρκης σαρακατσάνικος βίος

,ενώ ειδικότερη αναφορά γίνεται στην

κατασκευή του αργαλειού. Τα στοιχεία

τα συγκεντρώσαμε από αφηγήσεις

των παππούδων μας, οι οποίοι είναι

από τους τελευταίους που εγκατέλει -

ψαν τον παραδοσιακό νομαδικό βίο.

Συγκεκριμένα, ζούσαν το χειμώνα

στα Δελέρια Τυρνάβου και ξεκαλο-

καίριαζαν στην Καστανιά Βερμίου

(νομού Ημαθίας) από το γάμο τους,

το 1958, μέχρι το 1997, χρονιά που

πούλησαν τα πρόβατα. Τα λόγια τους

είναι γεμάτα νοσταλγία και πόθο να

ξαναβρεθούν στα «ξεκαλοκαιριά», να

ξαναστήσουν τα καλύβια, τον αργα-

λειό, τις κόρδες, τα μαντριά…

Ο Γεώργιος Κατσαρός του Κων-

σταντίνου και της Ζωής, το γένος

Σουλιώτη, κατάγεται από τα Άγραφα.

Την έκταση στην οποία ξεκαλοκαί-

ριαζαν την είχε πάρει σε δημοπρασία

από την κοινότητα Πολυμύλου ο πα-

τέρας του, Κώστας Κατσαρός, το

1943, ο οποίος ήταν ο τσέλιγκας. Εκεί

ζούσαν 40 οικογένειες. Το χειμώνα

κατέβαιναν στο άνω Αργυροπούλι

Τυρνάβου. Η Αλεξάνδρα Αγγέλη του

Δημητρίου και της Βασιλικής, το γένος

Τέγου, με καταγωγή από τα Τρίκαλα

γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Νεοχώρι

του νομού Ημαθίας. Το καλοκαίρι η

οι κογένειά της πήγαινε στην Πύλη

μέχρι περίπου το 1947. Έπειτα ξεκα-

λοκαίριαζαν στο Ιμπιλί ,που βρίσκεται

πίσω απ’ το χωριό Καστανιά.

Μαζί με τις οικογένειες των αδερ-

φών του παππού, Χρήστου και Ευάγ-

γελου Κατσαρού, το χειμώνα ζούσαν

στα Δελέρια Τυρνάβου. Τα πρόβατα,

που ανέρχονταν στα 500, μέχρι το

1969 τα είχαν στο Αργυροπούλι και

μετά τα μετέφεραν στα Δελέρια. Κατά

τα τέλη Μαΐου ανέβαιναν στην Κα-

στανιά. Οι γυναίκες με τα παιδιά με-

τακινούνταν με φορτηγά, μαζί με άλ-

λες οικογένειες, ενώ οι άντρες, που

οδηγούσαν το κοπάδι, ανέβαιναν με

τα πόδια κάνοντας διαδρομή 8 ημερών.

Έμεναν εκεί όλο το καλοκαίρι, μέχρι

τα τέλη Σεπτεμβρίου, οπότε ανα -

χωρούσαν οι γυναίκες με τα παιδιά.

Οι άντρες παρέμεναν με τα πρόβατα

μέχρι του αγίου Δημητρίου, όμως, σε

εξαιρετικές περιπτώσεις που ο καιρός

ήταν καλός, μέχρι και τις 20 Νοεμβρίου,

για να μπορούν να εξασφαλίσουν την

τροφή των κοπαδιών για μεγαλύτερο

διάστημα. Την επιστροφή τους δυ-

σχέραιναν, όπως ήταν φυσικό, οι και-

ρικές συνθήκες της εποχής.

Η ζωή τους, όπως και όλων των

Σαρακατσάνων, χαρακτηριζόταν από

αυτάρκεια και συλλογική εργασία

για την καλύτερη διαβίωσή τους. Ση-

μαντικές πτυχές της ζωής αυτής πα-

ρουσιάζονται εν συντομία παρακάτω.

Στην κατασκευή των καλυβιών συμ-

μετείχαν κυρίως οι γυναίκες. Τα κα-

λύβια τους ήταν ορθογώνιου σχήμα-

τος («δίπλα»). Η οροφή τους αποτε-

λούνταν από ξύλα, πάνω από τα οποία

έβαζαν λαμαρίνα και κλαδιά. Αργό-

τερα, στη θέση της λαμαρίνας έβαζαν


αναμνήσεις

Αναμνήσεις από τo νομαδικό βίο…των Αλεξάνδρας B. Κατσαρούφοιτήτριας Φιλολογίας Α.Π.Θ.

και Ευγενίας B. Κατσαρούφοιτήτριας Νομικής Α.Π.Θ.

νάυλον. Μαζί με τα καλύβια έστηναν

και το φρετζάτο, ένα ξύλινο υπόστεγο

(από κλαδιά), το οποίο χρησίμευε ως

καθιστικό. Συνήθως, κατασκεύαζαν

καινούριο καλύβι κάθε δύο χρόνια.

Ως προς το μαγείρεμα ,αυτό γινό-

ταν στη γάστρα, την οποία είχαν

μπρο στά στην αυλή. Σε μία βάτρα

(εστία) άναβαν φωτιά, έβαζαν από

πάνω την πυροστιά, στην οποία στη-

ριζόταν το ταψί. Η γάστρα κάλυπτε

το ταψί. Παράλληλα, γύρω από τη

γάστρα έβαζαν ένα μεταλλικό στε-

φάνι, για να συγκρατεί τη στάχτη

και τυχόν κάρβουνα.

Σημαντικό ρόλο στη ζωή τους έπαι-

ζαν τα πρόβατα. Τα πρόβατα τα είχαν

πιο ψηλά, στα γρέκια, εκεί τα άρμεγαν,

πρωί, μεσημέρι και απόγευμα. Μετά,

κατά το βράδυ τα κατέβαζαν στην κόρ-

δα, παραπάνω από τα καλύβια. Το χει-

μώνα, στο χωριό τα είχαν στο μαντρί.

Το φθινόπωρο (Οκτώβριο-Νοέμβριο)

γεννούσαν. Από το άρμεγμα εξασφάλιζαν

τα δυο βασικά είδη διατροφής τους, το

γάλα και το τυρί. Με την τυροκομική

ασχολούνταν οι γυναίκες. Ο κούρος των

προβάτων γινόταν τον Απρίλιο στο χω-

ριό. Μετά τον κούρο έπαιρναν το μαλλί,

το έδεναν σε μπουκάρια και τα που-

λούσαν σε εμπόρους. Κρατούσαν όσο

ήθελαν για να φτιάξουν παντελόνια,

φανέλες, σακάκια και φλοκάτες.


αναμνήσεις

Κατασκευή αργαλειού

Τώρα περνάμε στο θέμα του αργα-

λειού, τον οποίο κατασκεύαζαν οι

ίδιοι. Ήταν «μπηχτός», δηλαδή τις

φούρκες τις «έμπηχναν» κάθετα

στη γη για να τον στερεώσουν. Στη-

ριζόταν σε έξι φούρκες (ξύλα): δύο

έβαζαν πί σω, δύο στη μέση ψηλές

και δύο μπροστά από την υφάντρα

χαμηλές. Οι πίσω φούρκες κρατού-

σαν το αντί με το διασίδι χαμηλά

και το δεύτερο αντί, που ύψωνε το

διασίδι, ψηλά. Οι μπροστινές φούρ-

κες στήριζαν το τρίτο αντί, όπου

τύλιγαν το υφασμένο κομμάτι. Πάνω

στις ψηλές φούρκες (μεσαίες) το-

ποθετούσαν ένα ξύλο, από το οποίο

κρέμονταν τόσο το ξυλόχτενο, όσο

και τα «καρέλια» με τα μ(ι)τάρια.

Χαμηλά στο έδαφος στερεωνόταν

στις μπροστινές φούρκες το ξύλο

με τις πατήθρες που πιάνονταν απ’

τα μ(ι)τάρια.

Οι πατήθρες κατέληγαν σε μια

γούρνα μέσα στο έδαφος. Η γούρνα

ήταν ένα απ’ τα χαρακτηριστικά

του σαρακατσάνικου αργαλειού. Οι

πατήθρες ήταν δύο, αν έφτιαχναν

κάλτσινο ύφασμα (ύφασμα φτιαγ-

μένο από χοντρή κλωστή). Αν έφτια-

χναν δίμιτο (δηλαδή ύφασμα από

φίνο μαλλί) ή φλοκάτες, ήταν τέσ-

σερις. Με το πάτημα της πατήθρας

, με τη βοήθεια των μιταριών, δη-

μιουργείται ένα κενό ανάμεσα στο

χτένι και το υφάδι μέσα απ’ το

οποίο περνούσε η σαΐτα, μία ξύλινη

κατασκευή που είχε μέσα το μα-

σούρι του υφαδιού.

Στο πίσω αντί, στην κεφαλή του,

η οποία ήταν διάτρητη, ήταν περα-

σμένη η μία άκρη ενός μακριού αν-

θεκτικού ξύλου, που λεγόταν «απο-

λυτάρι». Η άλλη άκρη του έφτανε

στην υφάντρα, η οποία τη στερέωνε.

Όταν ήθελε να απολύσει το διασίδι,

ελευθέρωνε το αντί, ξετύλιγε όσο

χρεια ζόταν και μετά ξαναπερνούσε

το απολυτάρι. Με το «χέρι», που ήταν

περασμένο στο κεφάλι από το μπρο-

στινό αντί, μάζευε το υφασμένο και

τέντωνε γερά το διασίδι και το έδενε

μ’ ένα κομμάτι τριχιάς σε σταθερό

μήκος του αργαλειού. Το χέρι ήταν

ειδική χειρολαβή από πολύ γερό ξύλο,

συνήθως κεντημένο.

Εκτός από αυτόν, είχαν κι έναν

άλλο αργαλειό, στο χωριό, τον οποίο

έλεγαν «περπατάρικο», καθώς μπο-

ρούσαν να τον μεταφέρουν όπου

ήθελαν. Συναρμολογούνταν από πιο

βαριά ξύλα σε σχέση με του άλλου.

Αντί επιλόγουΑυτές οι σημειώσεις συνιστούν μία

επιτομή του νομαδικού βίου των παπ-

πούδων μας. Τα τσελιγκάτα έσβησαν

για πάντα, «ζωντανεύουν» όμως ακό-

μα μέσα από τις αφηγήσεις των γε-

ρόντων που τα βίωσαν. Χρέος δικό

μας είναι να κρατήσουμε αυτές τις

αναμνήσεις, καθώς αποτελούν ένα

μεγάλο κεφάλαιο της παράδοσής μας.

Οκαλλιτεχνικός κόσμος των

Σαρα κατσάνων είναι ένα θέμα,

το οποίο έχει απασχολήσει λαο-

γράφους και κοινωνιολόγους, από

το μακρινό παρελθόν έως και τη

σημερινή εποχή. Η τέχνη των Σα-

ρακατσάνων, είναι φα νερά επηρεα-

σμένη από την τέχνη της ηπειρωτικής

Ελλάδας και αυτό αποτυπώνεται σε

αρκετούς τομείς: στη μουσική, την

ποίηση, το χορό, την ξυλογλυπτική,

την υφαντική, τις διηγήσεις και τα

παραμύθια. Επί του παρόντος, θα

αναλυθούν μόνο η υ φαντική και η

ξυλογλυπτική, στις οποίες γίνεται

χρήση των ίδιων μοτίβων, αποδιδό-

μενα με εναλλακτικούς τρόπους και

προσαρμοσμένα πάντα στον τομέα

που χρησιμοποιούνταν. Αξιοσημείωτη

είναι η αναφορά, στο ότι η σαρακα-

τσάνικη τέχνη –εκτός από τους τομείς

της ξυλοτεχνίας και της ξυλογλυπτι-

κής– καθορίζεται από την παρουσία

της γυναίκας. Πιθανολογείται μάλιστα,

πως αυτός είναι ο λόγος που διατη-

ρήθηκε, τόσο ο συντηρητικός της χα-

ρακτήρας, όσο και τα πανομοιότυπα

σχήματα, που σπανίως επιδέχονταν

αλλαγές.

Όσον αφορά την υφαντική, το μαλ -

λί αποτέλεσε την βασική ύλη για να

φτιάξουν οι Σαρακατσάνες ενδύμα-

τα, σκεπάσματα και στρωσίδια.

Έπρεπε αρχικά να προβούν σε μία

επεξεργασία του μαλλιού: βράσιμο,

πλύσιμο, στέγνωμα, λανάρισμα, διά-

λεγμα, γνέσιμο, κουβάριασμα και τέ-

λος βάψιμο. Εφόσον τα νήματα ήταν

έτοιμα για την ύφανση, ακολουθούσε

η προετοιμασία του αργαλειού.

Καθόλου πολύπλοκη δεν ήταν η

κατεργασία των υφαντών, η οποία

συνάδει με τα ελάχιστα υφάσματα.

Ο διαχωρισμός των υφαντών έχει ως

εξής: σε μονά ή μονά πολυκέφαλα.

Τα μονά ή μονόκλωνα, γίνονταν

στο αργαλειό και ξεχώριζαν από το

γνέψιμο των μαλλιών (φτενά ή χον-

τρά), από την ύφανση (αραιότερα ή

πυκνότερα) και από τα είδη των μαλ-

λιών (σούμα, απολάναρο, αρνομάλλι,

χτουπί, τραομάλλι). Μονά πολυκέ-

φαλα με τέσσερα μιτάρια, ύφαιναν

για τα ρούχα τους, όπως το καλτσο-

σκούτι για τις γυναικείες φούστες.

Τα σπιτικά ενδύματα ήταν είτε χον-

τρά, κατασκευασμένα από τα χειρό-

τερα πρόβεια μαλλιά, είτε καλίσια,

φτιαγμένα πάντα από καλής ποιότη-

τας πρόβεια μαλλιά, που χρησίμευαν

για σκεπάσματα. Γνωστές τεχνικές

που στόλιζαν τα καλίσια είναι, τα

κεντιστά με τις παιδολόγες, οι βελέν-

τζες με τα κουπωτά, ονομασίες που

προέρχονται από τα γεωμετρικά κυ-

ματοειδή και μαιανδρικά σχήματα.

Η διαδικασία ύφανσής τους ήταν επί-

πονη. Έπονται τα φλοκωτά στον

αργαλειό ή βελέντζες με τα φλόκια,

είναι τα βαριά σκεπάσματα με φλόκια.

Οι βελέντζες που υφαίνονταν στον

αργαλειό, είναι γνωστές σε Στερεά

Ελλάδα, Ήπειρο, Μακεδονία, Θράκη.

Τέλος, σημειώνονται, οι βελέντζες

με τις θηλείες ή τα φλοκιαστά τσό-

λια, το επισημότερο υφαντό που το

τοποθετούσαν στο σαμάρι του γαμ-

πρού και της νύφης και σκέπαζαν τα

προικιά της νύφης. Είναι οι αποκα-

λούμενες βελέντζες του γάμου. Οι βε-

λέντζες αυτές, ήταν στολισμένες με

θηλείες μόνο σε ορισμένα τμήματα.

Τα υφαντά, φημισμένα ως τη Μικρά

Ασία, έχουν ιδιάζουσες ονομασίες και

ξεχωρίζουν ως προς τα υλικά, το μέ-

γεθος και το σχήμα τους. Οι Σαρακα-

τσάνες, οι ίδιες ύφαιναν και στόλιζαν

Υφαντική


η τέχνη

Η τέχνη της υφαντικής και της ξυλογλυπτικής στους Σαρακατσάνουςτης Στέλας Χ. Γιαννακούλαφοιτήτριας του τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας Α.Π.Θ.

τα ρούχα με κορδονάκια, σειρήτια,

γαϊτάνια. Έγνεθαν τα μαλλιά για να

φτιάξουν τα κρόσ σια και να κοσμή-

σουν τα υφαντά τους, ύφαιναν μάλ-

λινες ζώνες, τις ίγκλες. Στην υφαντική,

το εργαλείο που χρησιμοποιούνταν

κατά κόρον ήταν ο μονόξυλος κρού-

στης, ένα ξύλο σαν μαχαίρι. Τα δια-

κοσμητικά θέματα που επιλέγονταν

στην υφαντική, την πλεκτική και την

κεντητική είναι μοναδικά στην ελλη-

νική λαϊκή τέχνη. Αυτό το στοιχείο,

εντοπίζεται μόνο στη σαρακατσάνικη

παράδοση. Η ποικιλία των θεμάτων

της αντιτίθεται με τα πολύ περιορι-

σμένα σχήματά της, χωρίς να τολμά

ο Σαρακατσάνος να σχεδιάσει πολύ-

πλοκες και σύνθετες φόρμες. Παρα-

μένει πιστός στην πρώιμη γεωμετρική

έκφραση της τέχνης, έχο ντας ως αφε-

τηρία πάντα ένα απλούστερο σχήμα

και καταλήγει εν συνεχεία σε ένα γε-

ωμετρικό συνθετικό σύνολο, στο

οποίο δεν υπάρχουν καμπύλες, έλικες

και κύκλοι. Τα χρώματα που είχαν

εξέχοντα ρόλο στα υφαντά ήταν τα

φυσικά χρώματα των μαλλιών: λάγιο

(μαύρο), φλώρο (άσπρο), σίβο (στα-

χτί), γριβύ (καφέ) και φυτικά χρώ-

ματα γαλάζιο, γαλαζόμαυρο και βυσ-

σινί, τα οποία προέκυπταν από την

επεξεργασία των μαλλιών.

Οι φορεσιές γυναικείες, ανδρι-κές και παιδικές, ήταν δημιούργημα

κάθε Σαρακατσάνα, η οποία μόνη

της τις έ ρα βε και τις στόλιζε, με την

παντελή έλλειψη βοήθειας κάποιου

ράφτη. Ήταν προσ βολή για τους Σα-

ρακατσάνους να φο ρούν αγορασμένα

ρούχα. Οι φορεσιές ήταν ολόμαλλες,

εξαιτίας των αδυσώπητων καιρικών

και βιοτικών συνθηκών που είχαν να

αντιμετωπίσουν. Στο σημείο αυτό,

δεν πρέπει να παραλειφθεί η ομοι-

ότητα της γυναικείας φορεσιάς με

την ανδρική. Αποτελεί δείγμα της κοι-

νωνικής απομόνωσης των Σαρακα-

τσάνων. Όμοια είναι το κοντό βαμ-

βακερό πουκάμισο με τα φαρδιά μα-

νίκια, το πολύπτυχο γυναικείο φου-

στάνι με το άνοιγμα στα πλάγια, το

κουζόκι ή η κοντοκάπα, το ζωνάρι,

τα τσαρούχια και τα κοσμήματα, τα

ασήμια. Το ασημένιο ή επίχρυσο,

φλουροκαπνισμένο μεγάλο κόσμημα

του στήθους το φορούσαν οι αρμα-

τολοί, οι κλέφτες, οι καπεταναίοι, οι

τσελιγκάδες, οι νύφες και οι νιόπαν-

τρες Σαρακατσάνες, στο γάμο και σε

γιορτές μέχρι να αποκτήσουν το πρώ-

το τους παιδί.

Στην ανδρική φορεσιά, η πολύ-

πτυχη ανδρική φουστανέλα, πέρασε

από κάποια στάδια για να έχει την

καταληκτική της μορφή. H φορεσιά


η τέχνη

συγκροτούνταν από υφάσματα που

είχαν ράψει και κεντήσει με εξαίρετη

καλλιτεχνία οι ίδιες οι Σαρακατσάνες.

Στη γυναικεία φορεσιά, τα κεντή-

ματα του χεριού, τα απανωκεντίδια,

τα έφτιαχναν πάνω σε μάλλινο γα-

λάζιο σκούρο ύφασμα. Τα κεντήματα

του γυναικείου πουκαμίσου, τα έφτια-

χναν σε βαμβακερό χοντρό άσπρο

πανί φτιαγμένο στον αργαλειό. Στο

μάλλινο γαλάζιο σκούρο ρούχο, κεν-

τούσαν ασπροκέντητα, ενώ σε άσπρο

υφαντό χοντρό πανί κεντούσαν με

σκούρα γαλάζια ή καφετιά λεπτά

μάλλινα γνέματα. Όλα ήταν στολι-

σμένα με σκούρα κόκκινα, βυσσινί

και πράσινα κεντητά θέματα. Μόνο

η νυφική Σαρακατσάνικη φορεσιά

είχε ζωηρούς χρωματισμούς. Τα κεν-

τήματά τους είχαν μετρητά, δη-

λαδή τα θέματα των κεντημάτων,

δημιουργούνταν με βελονιές, τα

ξόμπλια. Οι βασικές βελονιές ήταν

δύο: μονή ή μισή σταυροβελονιά

και σταυροβελονιά. Η μονή, είναι η

επικρατέστερη, γινόταν με τα λεπτό-

τερα και πιο διαλεχτά μάλλινα νήματα,

που ήταν γνεσμένα από τις ίδιες.

Κάθε Σαρακατσάνα, από τη νεαρή

της ηλικία, σε ηλικία μόλις τεσσάρων

ετών, μάθαινε να γνέθει. Ήταν μια

ασχολία που την ακολουθούσε σε

όλη της τη ζωή. Έγνεθαν ακατάπαυ-

στα, συχνά μάλιστα περπατούσαν κι

έγνεθαν ταυτοχρόνως, ενώ κουβα-

λούσαν κι ένα δεμάτι στην πλάτη.

Εξαιρούνται οι μεγάλες γιορτές, τις

οποίες δεν έγνεθαν, όπως επίσης δεν

έγνεθαν από το Σάββατο το απόγευμα

ως τα ξημερώματα της Δευτέρας, την

Τρίτη και την Πέμπτη.

Οι άνδρες δεν εμπλέκονταν σε κα-

μία από τις προαναφερθείσες αρμο-

διότητες. Κάθε γυναίκα μόνη της έφτια-

χνε τον αργαλειό της, περιποιούνταν

τα ζωντανά, τα κούρευε, επεξεργαζό-

ταν τα μαλλιά, ύφαινε, έπλεκε, έραβε,

κεντούσε. Η μοναδική ανδρική αρμο-

διότητα, ήταν η κατασκευή ξύλινων

αντικειμένων, είτε για οικιακή χρήση,

είτε για τη δουλειά τους, όπως σφρα-

γίδες για τα πρόσφορα και φλογέρες,

τα οποία έφτιαχναν οι τσοπάνοι. Για

την κατασκευή της φλογέρας (ή αλ-

λιώς τζαμάρας), οι τσοπάνοι ως μο-

νάδα μέτρησης χρησιμοποιούσαν την

παλάμη. Κατασκεύαζαν, συνήθως, έναν

ξύλινο σωλήνα, στον οποίο έκαναν

μια σειρά από τρύπες. Ο ήχος της φλο-

γέρας ήταν βαθύς και γλυκός. Η πλει-

άδα των αντικειμένων, ήταν αποτέ-

λεσμα των ίδιων των Σαρακατσάνων.

Στον τομέα της ξυλογλυπτικής, πρώ-

τη ύλη ήταν το ξύλο για την κατα-

σκευή αντικειμένων. Τα ξύλα που

χρησιμοποιούνταν προέρχονταν από

διαφορετικά δέντρα: άγρια ελιά, φλα-

μούρι, δρυς, καστανιά, πλάτανος, πεύ-

κο, ιτιά και αρκετά άλλα. Κάποια από

αυτά υποβάλλονταν σε ιδιαίτερη προ-

ετοιμασία πριν τη χρήση τους. Το

ξύλο που θα χαρασσόταν ή θα στο-

λιζόταν έπρεπε να βράσει μέσα σε

νε ρό για πολλή ώρα. Τα έπιπλα οι-

κιακής χρήσης ήταν λιγοστά και

απλοϊκά: ένα τραπέζι για τα γεύματα,

η «τάβλα» ή ο «σοφράς», που ήταν

άλλοτε στρογγυλό κι άλλοτε τετρά-

γωνο, μια κούνια, σκαμνιά, πάγκοι

και ράφια εσωτερικά της καλύβας,

σκάφη (μεγάλη λεκάνη σκαλισμένη

όπου ζυμώνεται το ψωμί), πινακωτή

(μια χοντρή σανίδα που στην πάνω

επιφάνεια έχει 6 ως 8 κοιλώματα,)

πλαστήρι (κυκλική σανίδα με λαβή

πάνω στην οποία οι Σαρακατσάνες

έπλαθαν το άζυμο ψωμί. Τα σκεύη

για την κουζίνα ήταν ένα καφκί

(ημισφαιρικό δοχείο σκαλισμένο σε

μονοκόμματο ξύλο, χρησίμευε είτε

ως γουδί, είτε ως πιάτο για κοινή

χρήση), ξύλινες κουτάλες «χουλιάρια»,

σπάτουλες, ξύλινα ποτήρια και κύ-

πελλα, το βουτσέλι (κάδος με μία μι-

κρή λαβή απαραίτητο για την παρα-

σκευή γιαουρτιού. Άλλα σκεύη είναι

το ξεθάλι (ξύλινο ραβδί λυγισμένο

στην άκρη, χρησιμοποιούνταν ως μα-

σιά), πλυστροσκάφιδο (είδος σκά-

φης), κόπανοι για το πλύσιμο και το

στύψιμο ρούχων και μαλλιών στα

ποτάμια. Στην κατηγορία των βου-

κολικών σκευών κατατάσσονταν η

καρδάρα αρμέγματος και οι μικροί

και μεγάλοι κάδοι. Τα εργαλεία για

την ύφανση και το μαλλί, ήταν η

ρόκα και το αδράχτι. Το αδράχτι

ουσιαστικά είναι συμπλήρωμα της

ρόκας και προαπαιτούμενο για το

γνέσιμο. Αποτελείται από το κυρίως

αδράχτι και το σφοντύλι. Επιπρό-

σθετα εργαλεία, είναι η ιδιάστρα, το

λανάρι απαραίτητο για το ξάσιμο των

μαλλιών και τέλος ο αργαλειός για

την ύφανση.

Τα εργαλεία που τους βοηθούσαν

να πραγματώσουν τις κατασκευές

τους, ήταν το τσεκούρι, το σκεπάρνι,

τα μαχαίρια, που προμηθεύονταν από

το εμπόριο. Υπήρχαν όμως και με-

ταλλικά αντικείμενα που έφτιαχναν

οι ίδιοι, τα κοπίδια και τα τρυπητήρια.

Με τεχνοτροπία επεξεργάζονταν τα

ξυλόγλυπτά τους και στόλιζαν το

ξύλο, με το κοπίδι ή το κεντηστήρι

(μυτερό σιδερένιο εργαλείο).

Παρόλο που οι Σαρακατσάνοι ζού-

σαν διασκορπισμένοι σε διάφορα μέρη

της Ελλάδας, δεν υπάρχουν σπουδαίες

διαφοροποιήσεις στην καθημερινή

τους ζωή, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων.

Οι παραλλαγές που διαπιστώνονται,

προκύπτουν είτε λόγω της επαφής

με τα κέντρα, είτε λόγω της απόκτησης

μόνιμης κατοικίας. Τροποποιήσεις

Ξυλογλυπτική

η τέχνη


υφίστανται στην γυναικεία φορεσιά

(η ανδρική παραμένει ίδια παντού),

στις ξυλόγλυπτες ρόκες και στα μοτίβα

των κεντημάτων. Επομένως, δεν σπα-

νίζουν οι ομοιότητες μεταξύ Σαρακα-

τσάνων και χωρικών πληθυσμών, στις

συνήθειες, τα έθιμα και την τέχνη. Οι

ομοιότητες αυτές εμφανίζονται σε

περιοχές, όπως η Ή πειρος, η Στερεά

Ελλάδα, η Πελοπόννησος, η Μακεδο-

νία, η Θράκη, η Εύβοια, καθώς κτη-

νοτροφικοί πληθυσμοί είχαν παρόμοιο

τρόπο ζωής με τους νομάδες Σαρα-

κατσάνους. Η επιρροή της σαρακα-

τσάνικης τέχνης στη χωρική τέχνη,

απεικονίζεται στον αργαλειό, στις φο-

ρεσιές, στα κεντήματα, όχι μόνο των

παραπάνω περιοχών, αλλά και της

αστικής τέχνης. Μπορεί κανείς να κά-

νει λόγο, ακόμη και για αντιγραφή

των Σαρακατσάνικων σχεδίων –κά-

νοντας χρήση διαφορετικών υλικών

και χρωμάτων– όπως επίσης και για

χρήση των ίδιων μοτίβων σε πιο εξε-

λιγμένες μορφές. Η επιβολή της Σα-

ρακατσάνικης τέχνης στη χωρική, δεν

προκαλεί εντύπωση, καθώς με την

πάροδο του χρόνου, οι νομάδες πλη-

θυσμοί απόκτησαν μόνιμη κατοικία.

Μελετώντας, λοιπόν, την τέχνη

των Σαρακατσάνων, και συγκεκρι-

μένα την ενότητα και την ομοιομορ-

φία που εξέχουν σπουδαίο ρόλο, τόσο

στην κατασκευή, όσο και στην επε-

ξεργασία των υλικών, συμπεραίνει

κανείς πως οι Σαρακατσάνοι δεν συ-

ναναστρέφονταν με τα αστικά κέντρα,

αλλά ζούσαν την ποιμενική ζωή. Κάθε

ανάμιξη με τους υπόλοιπους πληθυ-

σμούς, θα μπορούσε να επιφέρει στην

τέχνη τους κάποια εξέλιξη. Επιπλέον,

η Σαρακατσάνικη τέχνη ήταν συλ-

λογική. Απασχολούνταν όλα τα

μέλη της οικογένειας, τηρώντας

βέβαια κάποιους κανόνες διαχω-

ρισμού, ανάλογα με το φύλο και

την ηλικία. Πηγή έμπνευσης για

τον δημιουργό ήταν η παράδοση,

η πρωτόγονη μορφή στην τέχνη

και η αγνότητα, οδηγούν σε χα-

ρακτήρα αμιγώς συντηρητικό.

Bιβλιογραφία

Χατζημιχάλη Α., Σαρακατσάνοι, τόμος Ι,

ίδρυμα Αγγελικής Χατζημιχάλη, Αθήνα

2007.

Καββαδίας Γ. Β., Σαρακατσάνοι. Μια ελ-

ληνική ποιμενική κοινωνία, Λούση

Μπρατζιώτη, Αθήνα 1996.

Πουλιανός Α. Ν., Σαρακατσάνοι. Ο αρχαιό -

τερος λαός της Ευρώπης, Αθήνα 1993.


η τέχνη

Τα διακοσμητικά θέματα των

Σαρακατσάνων, ήταν σχή-

ματα ευθύγραμμα ή τεθλασμένα

και επαναλαμβανόμενες αυστη-

ρές γραμμές με απόλυτη συμμε-

τρία και ρυθμό. Συναντάμε μια

απλή γραμμή με εναλλαγές και

διασταυρώματα, κλιμακωτά,

οδοντωτά τρίγωνα που δημιουρ-

γούν γεωμετρικές συνθέσεις,

από όπου δεν απουσιάζει ο σταυ-

ρός και τα σταυρικά σχή ματα.

Σύμβολα από την αρχαιότητα

είναι ακόμη, τα δόντια του λύ-

κου, η αλυσίδα με τα δόντια, το

χιαστό, τα κυμάτια, οι μαίανδροι.

Τα άφθονα γεωμετρικά σχέδια

των Σαρακατσάνων ποικίλλουν

σε σχήματα και διάταξη. Πρω-

τεύοντα ρόλο, έχουν τα στίγμα-

τα, τα μικρά δοντάκια ή τα οδον-

τωτά χαράγματα, τα λοξά κοψί -

ματα και οι πλοχμοί (σαν σχοι-

νοειδή πλέγματα), που μοιάζουν

με προϊστορικά πρότυπα. Πα-

νάρχαιο σύμβολο είναι ο σταυ-

ρός, ο οποίος δεν έχει ξεκάθαρο

συμβολισμό. Οι παλιοί Σαρακα-

τσάνοι, ανεξάρτητα από το φύλο

και την ηλικία, είχαν στο μέτωπό

τους, ανάμεσα στα φρύδια, έναν

σταυρό. Τον έκαναν για προφύ-

λαξη, για καλό και για ομορφιά.

Με σταυρούς ακόμη, έδεναν τα

κλαδιά και τα φυλλώματα στα

καλύβια και τα μαντριά τους.

Διάφοροι σταυροί, σταυροειδή

σχήματα, συνθέσεις με σταυ-

ρούς, ονομάζονται φεγγάρια. Τα

θέματα ήταν αντλημένα από την

αρχαία ελληνική και βυζαντινή

παράδοση. Το επικρατέστερο

διακοσμητικό θέμα, κυρίως σε

ρόκες και γκλίτσες που είναι το

φίδι, αναγράφεται σε διαφορε-

τικές μορφές. Στις ρόκες και

στις γκλίτσες, οι οποίες πάντα

τους συντρόφευαν στον τάφο,

το φίδι δημιουργούσε ποικιλό-

μορφα και ιδιόμορφα ελικοειδή

σχήματα.

Οι Σαρακατσάνοι την παραμονή της

πρωτοχρονιάς μετά το μεσημέρι

όπως λέγανε, φεύγανε τα παγανά(κα-

λικάντζαροι), γι’ αυτό όλες οι σπιτο-

νοικοκυρές αρχίζανε την ετοιμασία

για το γιόρτασμα της πρωτοχρονιάς.

Πρώτα απ’ όλα καταπιάνονταν με τον

στολισμό του κονακιού. Στη συνέχεια

με την προετοιμασία των φαγητών

για το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι και

αργά το βράδυ και αφού έφευγαν τα

παγανά, όλες οι σπιτονοικοκυρές ξε-

τυλίγανε τα εικονίσματα που επί μία

εβδομάδα τα είχανε τυλιγμένα με το

κοντζμομάντλο για να μην τα μαγαρί-

σουν τα παγανά. Τα ξετυλίγανε τα βά-

ζανε στο κόντζμα, όπου ήταν η θέση

τους και ανάβανε ένα κερί ή αν είχαν

άναβαν την καντήλα.

Αφού κοιμόντουσαν το βράδυ και

σηκωνόντουσαν την αυγή της πρω-

τοχρονιάς, εάν υπήρχε κοντά εκκλησία,

πηγαίνανε και εκκλησιαζόντουσαν,

εάν ήταν μακριά δεν ήταν απαραίτητο.

Μετά την εκκλησία μαζεύονταν η

κάθε φαμλιά στο κονάκι της και έκανε

το Αϊ Βασιλιάτικο τραπέζι που σαν

απαραίτητα φαγητά ήταν η τυρό-

πιτα αλλά και σύμφωνα με τα ήθη

και έθιμα των παλαιών παραδόσεων

οι Σαρακατσάνοι είχανε και την

γκουγκβάλα, όπως την λέγανε.

Όταν τελείωναν το Αϊ Βασιλιάτικο

τραπέζι τότε όλοι οι άντρες μα-

ζεύονταν σε παρέες, ή όλοι μαζί,

ξεκίναγαν από κονάκι σε κονάκι,

όπως έκαναν και τα Χριστούγεννα

που προαναφέ ραμε, με μερικές φούν-

τες από δέντρα στα χέρια και τρα-

γδώντας πάντα τραγούδια της λε-

βεντιάς πηγαίνανε στο πρώτο κονάκι

και μόλις μπαίνανε μέσα έλεγαν στο

νοικοκύρη «καλημέ ρα βοήθειά σας

και η σημερινή πρωτοχρονιά πουλ-

λά τα έτη». Μετά κάθονταν όλοι

μαζί κατα(γ)ής κατασάουρα στρα-

βοπόδι, ύστερα από την προσταγή

του νοικοκύρη, διότι αν δεν κάτσουν

έλεγαν ότι όταν θα γεννήσουν τα

πρόβατά του, δεν θα θέλουν οι πρα-


Έθιμα

Έθιμα της Πρωτοχρονιάςτου Γεωργίου Αθ. Τριάντηφοιτητή Γεωπονικής Σχολής Α.Π.Θ.

Το παρόν άρθρο αποτελεί ένα απόσπασμα από το ανέκδοτο βιβλίο

με τίτλο “Σαρακατσάνοι μια πραγματικότητα βγαλμένη μέσα από

τα έγκατα των αιώνων” του Ιωάννη Καλτσά (Γιανγκούλα).

τίνες τα αρνιά. Αφού λοιπόν κάθονταν

άρχιζαν ο καθένας να βάζει το κλα-

δάκι που είχε στη φωτιά και έλεγαν

τις εξής ευχές «αρνάκια, κατσκάκια,πλαράκια, νφάδες, γαμπροί, υγείακαι δύναμη στους νοικοκύρηδεςκαι καλή λευτεριά». Αργότερα κα-

θώς τελείωναν με τις ευχές λέγανε

μερικά τραγούδια κλέφτικα. Από

το άλλο μέρος η σπιτονοικοκυρά

τους κέρναγε αράδα κρασί.

Εν συνεχεία σηκώνον-

ταν από το κονάκι

αυτό και πηγαίνανε

τραγδώντας από

το ένα στο άλλο

μέχρι να πάνε σε

όλα τα κο νάκια

του τσελιγκάτου.

Να σημειωθεί ότι

η σπιτονοικοκυρά

από το κάθε κονάκι

πριν φύγουν τους έδινε

καλούδια. Τον ίδιο γύρο

έκαναν και οι γυναίκες και τα

παιδιά δίχως τραγούδια. Αφού τε-

λείωνε αυτός ο γύρος των κονακιών,

μαζεύονταν σε με γαλύτερες παρέες

και κάνανε μεγάλο γλέντι με τρα-

γούδια και χορούς. Όμως πριν νυ-

χτώσει, όλοι απαραιτή τως έπρεπε

να βασλέψουν τα τφέκια τους ναρίξουν στο σ(η)μάδι για την ημέρα

αυτή, το είχαν σε καλό τους να κου-

ρεύονται, να ξυρίζονται και να αλ-

λάζουν τα ρούχα τους γιατί έτσι έλε-

γαν ότι ξεπαγανιάζονταν και αυτό

γιατί το βράδυ του Αϊ Βασίλη σύμφω -

να με την παράδοση έρχονταν και

πά λι τα παγανά, γι’ αυτό οι Σαρακα-

τσάνες και πάλι παίρνανε τα εικο-νίσματα τα τύλγαν ξανά να μην τα

μαγαρίσουν τα παγανά. Έτσι έκλεινε

και η γιορτή του Αϊ Βασιλείου. Συνε-

χίζανε την ζωή τους μέσα στην καρδιά

του χειμώνα, έρχονταν ο

σταυρός, μεγάλη νη-

στεία. Όποιος θα τολ-

μούσε να χαλάσει

τη νηστεία ήταν

εκτεθειμένος και

φυσικά έπρεπε

να περιμένει ανα-

ποδιά στα πράγ-

ματά του.

Όταν πέρναγε η

μέρα του σταυρού,

την επομένη ξημερώ-

νοντας τα φώτα πήγαιναν

όπου υπήρχε εκκλησία και εκκλη-

σιάζονταν. Στον γυρισμό παίρνανεκαι αγιασμό και ραντίζονταν όλοιοι άνθρωποι αλλά και τα μαντριά,

τα πρόβατα, τα κατσίκια και τα άλογα.

Παίρναν τα κορίτσια του τσελιγκάτου

τα εικονίσματα και πηγαίνανε στηβρύση και τα πλένανε, γιατί όπως

έλε γαν έπρεπε να τα ξεπαγανίσουν

και αυτό γιατί το βράδυ του Σταυρού

τα παγανά έφευγαν οριστικά.


Έθιμα

Παρασκευή γκουγκβάλας

Για το φαγητό της γκουγκβάλας,

αναλυτικά φκιάνανε με καθαρό

αλεύρι το ζμάρι και αφού το ζυμώ-

νανε το φκιάνανε μια μεγάλη κλού-

ρα μέσα σε ένα μεγάλο ταψί το

οποίο είχαν αλείψει πρώτα με βού-

τυρο. Ισιώνανε την απά νω όψη της

κλούρας καλά και μετά με δύο πι-

ρούνια κάνανε πολύ ωραία κεντίδια,

όπως κάνανε και στη χριστόκλουρα

(έκαναν σε διάφορα σημεία τον

σταυρό, μαντριά, κλίτσες, ρόκες

κλπ.). Ακολούθως την ψένανε σε

ένα μεγάλο γάστρο. Εφόσων είχε

ψηθεί καλά η κλούρα, την αφήναν

να κρυώσει λίγο. Ώσπου να κρυώσει

η βαβλοκλούρα όπως την έλεγαν,

έριχναν βούτυρο στο τηγάνι και

έβαζαν και την ανάλογη ποσότητα

από τυρί και το έλιωναν μαζί και

το καίγανε καλά. Μετά το βγάζανε

από την φωτιά, έπαιρναν την βα-

βλοκλούρα και αφού πρώτα την

σταυρώνανε με μαχαίρι, έτριβαν

ψιλά κομματάκια μέσα στο ταψί

και μόλις τελείωνε το τρίψιμο της

βαβλοκλούρας, έβαζαν μέσα ένα νό-

μισμα, κατά προτίμηση χρυσό, ένα

πράσινο χορταράκι, ένα ξερό χορ-

ταράκι, ένα κομματάκι από βάτο

και τέλος ένα ξυλάκι. Το τύλιγαν

σαν μι κρό κουλουράκι, όλα αυτά τα

έριχναν μέσα στην τριμμένη βα-

βλοκλούρα και έριχναν και το κα-

μένο βούτυρο με το τυρί ανακατώ-

νοτας καλά και κάθονταν και την

τρώγανε. Όποιος έβρισκε το νόμι-

σμα θεωρούνταν τυχερός στο μέλ-

λον για χρήματα. Όποιος έβρισκε

το ξυλαράκι που συμβόλιζε το μαν-

τρί, τούτον τον θεωρούσαν στο μέλ-

λον μεγάλο τσέλιγκα. Όποιος έβρι-

σκε το πράσινο χορταράκι, αυτός

θεωρούνταν τυχερός στα πρόβατα.

Αυτός που έβρισκε το ξερό χορτα-

ράκι θεωρούνταν τυχερός στα άλο-

γα και τέλος όποιος έβρισκε το βάτο,

αυτός ήταν τυχερός στα γίδια. Εφό-

σον τα έβρισκαν όλα τότε τα δίνανε

στη σπιτονοικοκυρά και τα έβαζε

μέσα στις πλεξούδες της με την προ-

ϋπόθεση, όσες τρίχες είχε η σπιτο-

νοικοκυρά τό σα να γίνουν και τα

ζωντανά τους.

Κάποιες φορές τα λόγια αδυνατούν

να περιγράψουν την περηφάνια

και τη λεβεντιά μίας από τις σπου-

δαιότερες φυλές που έχει να αναδείξει

το Ελληνικό έθνος αυτής των Σαρα-

κατσαναίων. Άνθρωποι αδάμαστοι

από τη φύση τους κάτοικοι των ψη-

λότερων βουνοκορφών της Ελλάδας

μάθαιναν από μικρή ηλικία να εκ-

φράζουν τα συναισθήματά τους με

πράξεις και όχι με λόγια. Αυτό φαίνεται

κυρίως από τους χορούς και τα τρα-

γούδια τους που τους συνόδευαν σε

κάθε περίσταση του βίου τους και

μέ σα σε αυτά αποτυπώνονταν ο εσω-

τερικός τους κόσμος. Οι χοροί και τα

τραγούδια τους έχουν διατηρηθεί ανό-

θευτα στο διάβα του χρόνου, πράγμα

που μαρτυρεί πόσο σημαντικοί ήταν

για τη ζωή τους.

Οι χοροί των Σαρακατσαναίων

διακρίνονταν στους κλέφτικους (που

χορεύονταν κατ’ εξοχήν από τους άν-

δρες), τους γυναικείους (που χορεύο -

νταν μόνο από γυναίκες) και τους

μεικτούς (που χορεύονταν από άν-

δρες και γυναίκες μαζί). Οι άνδρες

χόρευαν πάντα μπροστά και οι γυ-

ναίκες ακολουθούσαν πράγμα που

έδειχνε τον ηγετικό ρόλο του άνδρα.

Ο τελευταίος άνδρας και η πρώτη γυ-

ναίκα κρατούσαν τις δύο άκρες ενός

κοινού μαντηλιού, ώστε να μην υπάρ-

χει επαφή μεταξύ τους. Επίσης μεγάλη

σημασία είχε για τους Σαρακατσα-

ναίους τα δύο παραπάνω πρόσωπα

να συνδέονται συγγενικά μεταξύ τους.

Οι κλέφτικοι χοροί ήταν η κάτσα,

το κ’τσάδικο, ο τσάμικος, και ο


ο χορός

ΧορόςΑναπόσπαστο κομμάτι τηςπολιτισμικής κληρονομιάςτων Σαρακατσαναίωντου Δήμου N. Σουφλέρηφοιτητή Γεωπονικής σχολής Α.Π.Θ.

σταυρωτός. Η κάτσα πήρε το όνομα

της από το κάθισμα των χορευτών

κατά την διάρκεια αυτού και αποτε-

λείται από 2 μέρη το αργό μέρος όπου

οι χορευτές πραγματοποιούν αργά

και σταθερά βήματα και το γρήγορο

μέρος το οποίο ήταν ζωηρότερο. Ο

κ’τσάδικος χορός οφείλει την ονο-

μασία του στα γρήγορα κουτσά βή-

ματα που αναδεικνύουν την περη-

φάνια και τη λεβεντιά των Σαρακα-

τσαναίων. Όπως και η κάτσα έτσι

και ο κτσάδικος αποτελείται από

αργό και γρήγορο μέρος. Άλλος ένας

κλέφτικος χορός είναι το τσάμικο με

μέτρο 3/4. Σε αυτόν το χορό στο επί-

κεντρο βρίσκεται ο πρωτοχορευτής

ο οποίος με διάφορες φιγούρες προ-

σπαθεί να εντυπωσιάσει το κοινό.

Τέλος, ο σταυρωτός είναι επίσης ένας

κλέφτικος λεβέντικος χορός στον

οποίο σχηματίζονται τετράδες, ή σπά-

νια δυάδες, ανδρών οι οποίοι σταύ-

ρωναν τα χέρια τους σχηματίζοντας

έναν σταυρό. Τα απέναντι άτομα βρί-

σκονται σε αντίρροπη κατεύθυνση.

Και αυτός ο χορός αποτελείται από

αργό και γρήγορο μέρος.

Οι γυναικείοι χοροί από την άλλη,

σαφώς λιγότεροι σε αριθμό αλλά εξί-

σου σπουδαίοι. Ένας αποκλειστικά

γυναικείος χορός ήταν και ο νυφιά-

τικος. Στους χορούς αυτούς το κύριο

γνώρισμα είναι η περιορισμένη κι-

νητικότητα των γυναικών ως δείγμα

αγνότητας και σεβασμού προς τους

άνδρες πράγμα που μαρτυρά τη λεπτή

θέση της γυναίκας στη Σαρακατσά-

νικη κοινωνία. Η γυναίκα λοιπόν έπρε-

πε κατά τη διάρκεια του χορού να

ακολουθεί αυστηρά τους ηθικούς κώ-

δικες που όριζε η κοινωνία.

Τέλος, οι μεικτοί χοροί που χορεύο -

νταν από άνδρες και γυναίκες μαζί

ήταν στα τρία, ο συρτός και ο διπλός

χορός. Ο χορός στα τρία ίσως είναι ο

πιο απλός χορός που χόρευαν οι Σα-

ρακατσαναίοι. Είναι ένας χορός απο-

τελούμενος από 6 βήματα και μέτρο

2/4. Ο συρτός είναι χορός 12 βημάτων

με μέτρο 2/4, είναι ελάχιστα γρηγο-

ρότερος από αυτόν στα τρία. Ο διπλός

χορός από την άλλη είναι ο μόνος

μεικτός χορός που αποτελείται από

αργό και γρήγορο μέρος όπως δηλώνει

και το όνομά του διπλώνεται και ξε-

διπλώνεται σε κατάλληλα σημεία στη

διάρκεια του τραγουδιού. Το αργό

μέρος του χορού αυτού περιλαμβάνει

αργά βήματα προς μια κατεύθυνση

και από τις δύο πλευρές ενώ το γρή-

γορο μέρος στο οποίο γίνεται το λε-

γόμενο ξεδίπλωμα του χορού περι-

λαμβάνει χορό στα τρία.

Εν κατακλείδι αξίζει να σημειωθεί

ότι οι δύο κύριοι λόγοι που συντελούν

στον αργό ρυθμό των περισσότερων

Σαρακατσάνικων χορών είναι διότι

οι Σαρακατσάνοι τραγουδούσαν μόνοι

τους τα τραγούδια με «το στόμα»,

όπως χαρακτηριστικά έλεγαν και φο-

ρούσαν υπερβολικά βαριές στολές.

Έτσι καταλαβαίνουμε ότι ο χορός

αποτελούσε ιεροτελεστία για τους

Σαρακατσαναίους.


ο χορός

Ημητρότητα αποτελεί τον πρώτο,

ίσως και το μοναδικό, λόγο ύπαρξης

για τη γυναίκα και τοποθετείται πάνω

και από το γάμο, ο οποίος αποτελεί τον

μόνο νόμιμο και απαραίτητο τρόπο για

την τεκνοποίηση. Σε κάθε παραδοσιακή

κοινωνία, όπως και αυ τή των Σαρακα-

τσάνων, η τεκνοποίηση είναι υπόθεση

που ξεπερνάει σημαντικά τη σχέση του

ζεύγους, έχει κοινωνικό περιεχόμενο και

για την επίτευξή της δραστηριοποιείται

η οικογένεια της γυναίκας, αφού οι Σα-

ρακατσάνοι έχουν την γενική πεποίθηση,

ότι για οποιοδήποτε πρόβλημα στην

απόκτηση παιδιού (π.χ. ατεκνίας ή δυ-

σκολίας) ευθύνεται αποκλειστικά η γυ-

ναίκα. Η Σαρακατσάνα γυναίκα είναι,

σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες, ο φορέας

της πολυτεκνίας και της ευ τεκνίας, του

σκοπού του γάμου. Η απαιδία και η ολι-

γοπαιδία θεωρείται ως τιμωρία του ζεύ-

γους και ειδικά της γυναίκας, από τον

Θεό. Η άτεκνη αποκαλείται άκληρη, στεί-

ρα, μαγκούφα, μαρμάρα, ανεπρόκοπη.

Ήταν επίσης αποκλεισμένη από θρη-

σκευτικές και κοινωνικές εκδηλώσεις,

όπως ο γάμος, η βάπτιση, οι επισκέψεις

κ.α., διότι η παρουσία της θεωρούνταν

βλαπτική. Από την άλλη η είδηση μιας

εγκυμοσύνης έφερνε χαρά. Οι οικογένεια

της εγκύου φρόντιζε να την προστατεύει

από το «κακό το μά τι» και από αντίζηλους

που ήθελαν το κακό της. Οι Σαρακατσάνοι

μάλιστα ακολουθούσαν κάποιες διαδι-

κασίες-έθιμα κατά τη διάρκεια της γέννας

αλλά και κατά το χρονικό διάστημα που

η γυναίκα έπρεπε να μείνει στο σπίτι

(περίοδος λοχείας). Η γέννηση ενός αγο-

ριού είχε ως συνακόλουθο τις ενθου-

σιώδεις εκδηλώσεις (π.χ. γλέντια). Δεν

γινόταν όμως το ίδιο και με τη γέννηση

ενός κοριτσιού, και σε αυτή την περί-

πτωση υπήρχαν διάφορες εκδηλώσεις

αλλά όχι τόσο ενθουσιώδεις όσο στην

αρρενογονία. Φυσικά η θηλυγονία δεν

ήταν κάτι παρόμοιο με την ατεκνία αλλά

οι Σαρακατσάνοι ήταν πεπεισμένοι ότι

τα θηλυκά παιδιά ήταν σε κατώτερη

μοί ρα από τα αρσενικά. Έτσι λοιπόν

είχαν δημιουργήσει και κάποια βότα να

για να γεννάνε οι γυναίκες αγόρια και

όχι κορίτσια. Λίγοι ή μάλλον ελάχιστοι

ήταν οι Σαρακατσάνοι που δεν τους

απασχολούσε το φύλλο του παιδιού.

Οι Σαρακατσάνοι την έγκυο γυναίκα

την αποκαλούσαν «γκαστρωμένη» ή

«φορτωμένη» καθώς και την εγκυμοσύνη

«γκαστριά». Όταν ερχόταν η ώρα του

τοκετού και γεννούσε έλεγαν «απόχτησε»

και αν ρωτούσαν τι απόκτησε, έλεγαν

«πιδί» (=αγόρι) ή «κουρίτς» όταν ήταν

κορίτσι. Αν κάποια γυναίκα έκανε συνέ-

χεια παιδιά συνήθιζαν να λένε «…’ν’ έφα-

γαν οι γκαστριές». Την μαμή συνήθιζε

να κάνει η πεθερά, κάποια μεγαλύτερη

συννυφάδα ή κάποια άλλη γριά. Φυσικά

πολλές φορές υπήρχε και στη στάνη κά-

ποια άλλη γριά πιο «χλίτισα» από τις

υπόλοιπες, δηλαδή κάποια που ήξερε πε-

ρισσότερα πρακτικά μάγια και ξόρκια

έτσι ώστε η ετοιμόγεννη να μην πονέσει

πολύ και να γεννήσει ευκολότερα και

πιο γρήγορα. Πολλές φορές κάποια μαμή

που πληρωνόταν έκανε κάποια ένεση

στην έγκυο για να δικαιολογεί τα λεφτά

που έπαιρνε. Μάλιστα έβαζαν κάποιον

που «ήταν γραμματιζούμενος» να δια-

βάζει πάνω από τη λεχώνα ένα φυλλάδιο

(συναξάρι κάποιου αγίου) το οποίο εμ-

πιστεύονταν περισσότερο από τη μαμή.

Τη λεχώνα την θεωρούσαν ακάθαρτο

πράγμα, που δεν ήθελε να το βλέπει ο

κόσμος, αλλά ταυτόχρονα φύλαγαν και

την ίδια από το κακό μάτι. Τη φύλαγαν

σαράντα μέρες να μην την βλέπει άλλος

κόσμος εκτός από τους συγγενείς. Όταν

περνούσαν αυτές οι μέρες έφερναν στο

σπίτι παπά να τη διαβάσει και σιγά-σιγά

άρχιζε να βγαίνει έξω. Όλο αυτό το διά-

στημα που ήταν κλεισμένη στο σπίτι φο-


η γέννα

Γενικά στοιχεία και έθιματων Σαρακατσαναίων κατά τη γέννησητης Φωτεινής Ε. Σιαμέτηφοιτήτριας του τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

ρούσε και σκούρα ρούχα. Το «φύλαμα»

της λεχώνας γινόταν για να μην την μα-

τιάσουν και χάσει το γάλα της. Τη λεχώνα

μόλις γεννούσε την «έζωναν» στη μέση

της με ένα «ζουνάρι». Την τάιζαν «αλει-

ψό» ψωμί, ρύζι με τυρί και της έδιναν

και λίγο κρασί να «καρδαμώσει». Απέ-

φευγαν να της δώσουν φακές, γιατί πί-

στευαν πως όποια λεχώνα φάει φακές

θα γεννήσει την επόμενη φορά κορίτσι.

Μπορεί να είχαν και την γνώμη ότι με

κάποια άλ λη τροφή θα έκανε την επόμενη

φορά αγόρι.

Το μωρό πρώτα-πρώτα του έκοβαν

τον ομφάλιο λώρο, «το αφαλόκοβαν».

Αυτή τη δουλεία την έκανε η μαμή ή η

γριά που έκανε τη μαμή. «Κομπόδιαζε»

τον αφαλό και τον έκοβε με το ψαλίδι.

Στη συνέχεια κρατώντας το στα χέρια

τους το έπλεναν με ζεστό νερό από όλες

τις μεριές. Έπειτα το «φάσκιωναν» με

μάλλινα πανιά και μάλλινα σπάργανα

και στις τρεις μέρες το «ξεφάσκιωναν»

και του φορούσαν κανονικά ρούχα. Και

φυσικά του ευχόταν να ζήσει και να

προκόψει. Μια συνηθισμένη ευχή για τα

αγόρια ήταν «Άειντι κι αρματουλός κι

κλέφτ’ς». όταν το μωρό ήταν «ξεφα-

σκιωμένο» του έβγαζαν τα πανιά το

έπλυναν και το «πάστρευαν». Σε περί-

πτωση που ήταν συγκαμένο ή απλά για

να μην συγκαεί του έβαζαν καφέ σε εκεί-

νο το σημείο. Στον αφαλό του για να

ψηθεί του έβαζαν «σκρού μπο». Ο

«σκρούμπος» για να φτιαχτεί έπρεπε

να κάψουν ένα «μαλλίσιο σκουτί» δη-

λαδη «τράγιο πατσιαούρι από κάπα«

από το οποίο έπαιρναν την στάχτη. Η

μάνα λοιπόν ή η «βαβά» σάλιωνε το δά-

χτυλό της και έπαιρνε με αυτό «σκρούμ-

πο» και το έβαζε στον αφαλό του παιδιού.

Όταν το μωρό ήταν «ξεφασκιωμένο»

του τέντωναν τα χέρια και τα πόδια και

για να ξεμουδιάσει από το «φάσκιωμα»

αλλά και για να γίνουν ίσια. Αυτό γινόταν

κάθε φορά που το «ξεφάσκιωναν».

Αφού το καθάριζαν και το περιποιούνταν

το άφηναν και λίγο να ξεκουραστεί και

μετά το «ματαφάσκιωναν». Του φο-

ρούσαν καθαρά πλυμένα μάλλινα ρούχα

και το έδεναν με άλλα μάλλινα πανιά

για να μην κρυώνει. Από πάνω το σκέπα -

ζαν με μία μάλλινη κουβέρτα και το έδε-

ναν γύρω-γύρω από τις πλάτες μέχρι τα

πόδια. Όλη αυτή η δουλειά γινόταν είτε

στα πόδια της μάνας ή της «βαβάς».

Αφού τελείωναν και πριν το σηκώσουν

του ίσιαζαν με τα δάχτυλα τα φρύδια

και του τράβαγαν τη μύτη για να γίνει

ίσια. Τέλος το σταύρωναν να φύγει κάθε

κακό και το σήκωναν. Και ή το έπαιζαν

στα χέρια τους ή το έβαζαν στη «σαρ-

μανίτσα» και το κουνούσαν για να κοι-

μηθεί. Η «σαρμανίτσα», έτσι την έλεγαν

περισσότερο και λιγότερο κούνια, ήταν

φτιαγμένη από σκέτα σανίδια. Κάποιες

φορές χρησιμοποιούσαν είτε ένα σαμάρι

αναποδογυρισμένο είτε έδεναν σε κάποιο

δέντρο μία διπλή τριχιά κ μέσα έστρωναν

κουβέρτες και εκεί έβαζαν το παιδί και

το κουνούσαν.

Στο μωρό έβαζαν φυλαχτά. Ένα τέ-

τοιο ήταν το «γαϊτάνι». Μετά το πρώτο

πανί που έβαζαν στο κορμί του νεογέν-

νητου, έβαζαν μια κουλούρα «γαϊτάνι»

γαλάζιο, δηλαδή «γαϊτάνι» τυλιγμένο

σε σχήμα κουλούρας πάνω στη θέση

του αφαλού. Μάλλον επειδή η κουλούρα

μοιάζει με ένα φίδι κουλουριασμένο και

οι Σαρακατσάνοι πίστευαν ότι το φίδι

τους φιλάει από το κακό. Όμως έβαζαν

και άλλα φυλαχτά στο μωρό. Πέρναγαν

στα ρούχα του ένα «κολέτσι» και μια

«κοκαρέλα» από τη θάλασσα ακόμα

και θυμίαμα για φυλακτό από τα σατα-

νικά. Όταν το μωρό ξεκινούσε να μεγα-

λώνει να «τρανεύει» όπως έλεγαν του

πέρναγαν από το λαιμό ένα σκοινί που

είχε πά νω φυλακτά. Έραβαν πάνω στο

σκοινί σταυρουδάκια από «γαϊτάνι»,

«μολοχάντρα» (είναι μάλλον καρπός

από μολόχα), σκόρδο, «φιδοκέφαλο»,

«σντρόκο», «σκάρφη», «αστραπόβο-

λο», «ζυτράκο», αλάτι, μπράσκα και

πολλές φορές και τίμιο ξύλο, που όσο

και αν ήταν σπάνιο τόσους αιώνες που

ξοδεύεται όλο και κάπου έβρισκαν αν

καλοπλήρωναν. Το αβάπτιστο αγόρι δεν

το έλεγαν μπέμπη αλλά «τσάντζαλο»

και το κορίτσι «κουτσιώρω». Οι μανάδες

τα μωρά τους τα βύζαιναν, τα θήλαζαν.

Δεν υπήρχε αντίθετη περίπτωση που

να ταΐζουν το παιδί με παιδικές τροφές.

Το πολύ-πολύ αν το γάλα της μάνας

ήταν λιγοστό και δεν έφτανε τους έδιναν

και γίδινο γάλα, είναι ελαφρότερο από

το πρόβειο και αν υπήρχε και καμιά

σπάνια περίπτωση που να μην είχε κα-

θόλου γάλα η μάνα κάπως θα το βόλευαν

με το γάλα κάποιας άλλης γυναίκας που

της περίσσευε και συμπληρωματικά εί-

χαν και το γίδινο γά λα. Αλλά μόλις πέρ-

ναγαν λίγοι μήνες τα τάιζαν και άλλα

πράγματα, το μπιμπερό από την άλλη

δεν το ήξεραν καθόλου. Σε περίπτωση

που το παιδί άρχιζε να κλαίει η μάνα ή

η «βαβά» έδενε μέσα σε ένα μαντήλι

ένα λουκούμι και του το έβαζε στο στόμα

και με αυτό τον τρόπο ηρεμούσε. Ακόμα

στο μαντήλι έδεναν τριμμένο ψωμάκι

ανακατωμένο και ζυμωμένο με ζάχαρη

και έκανε και αυτό την ίδια δουλειά με

το λουκούμι. Για να το σταματήσουν

από το θηλασμό αν ήταν η κατάλληλη

ώρα ή αν η μάνα ήταν «φορτωμένη»

πάλι χρησιμοποιούσαν ρετσίνι. Το έβαζαν

στη θηλή της μάνας και όταν πήγαινε

το παιδί να φάει κολλούσε το ρετσίνι

στο στόμα του, τρόμαζε και μετά σιχαί-

νονταν και έτσι ύστερα από δύο-τρεις

φορές σταματούσε να πλησιάζει. Για

την ίδια δουλειά χρησιμοποιούσαν και

κινίνο ακριβώς με την ίδια διαδικασία.

Τα παιδιά που γεννιόνταν πρόωρα τα

έβαζαν μέσα σε μαλλιά για να ζήσουν,

τότε δεν υπήρχαν οι θερμοκοιτίδες.



έρευνα-καταγραφή της γράφουσας.


Γ. Μποτός, “Οι Σαρακατσαναίοι”, Αθήνα

1982.


η γέννα

Μπροστά σε αυτό το φοβερό μυ-

στήριο οι Σαρακατσάνοι στέκο -

νταν με δέος και αξιοπρέπεια, θεω-

ρώντας το θάνατο ως κάτι φυσιολο-

γικό και αναπόφευκτο. «Στον άνθρω-

πο δεν ίνι μαναχά η ζωή, ίνι κι ου

θάνατος», υποστήριζαν. Εξελάμβαναν,

επιπρόσθετα, το θάνατο, όπως και τη

γέννηση, ως γεγονότα ενταγμένα στα

σχέδια του Θεού. «Ήταν θέλημα

Θιού», έλεγαν χαρακτηριστικά.

Ο θανάτος υποστασιοποιείται στο

πρόσωπο του Χάρου. Αυτός είναι που

θα πάρει τις ψυχές και θα τις οδηγήσει

στον άλλο κόσμο. Το Χάρο τον φαν-

τάζονταν ανθρωπόμορφο και κάποιας

προχωρημένης ηλικίας, σκληρό, άπο-

νο, άκαρδο, και στυγνό εκτελεστή. Ο

Claude Fauriel στην εισαγωγή της

συλ λογής του «Δημοτικά τραγούδια

της συγχρόνου Ελλάδος», το 1824

γράφει σχετικά για το Χάρο: «Οι σύγ-

χρονοι Έλληνες εκλαμβάνουν τον θά-

νατον ως ένα γέροντα αυστηρόν,

αμεί λικτον και σκυθρωπόν τον οποίον

αποκαλούν Χάρον και εις τον οποίον

αποδίδουν το καθήκον να οδηγεί τους

νεκρούς από εδώ εις τον άλλον κό-

σμον». Το Χάρο τον έχουν σαν κάτιφυσικό οι Σαρακατσάνοι και κάθεστιγμή τον περιμένουν. «Δεν είναι τί-ποτις, λένε, τον έχουμε στο ριζάφτι(δηλαδή πολύ κοντά τους, πίσω στ’αυτί, στη ρίζα του)», υπογραμμίζει ηΑ. Χατζημιχάλη. Έχουν πλάσει πολλέςφανταστικές ιστορίες για τον Χάρο.Πολλές φορές πίστευαν, λόγου χάριν,

ότι πριν ξεψυχήσει ο άνθρωπος προ-ηγούνταν πάλη με τον Χάρο και σεπερίπτωση που ο ασθενής έπαιρνεπρος το καλό έλεγαν πως νίκησε τονΧάρο. Πίστευαν, ακόμη, ότι ο Χάρος–πάντα καβαλάρης– έπαιρνε την ψυχήκαι την οδηγούσε στον Άδη. Όπωςόλος ο ελληνικός πληθυσμός, από τηνβυζαντινή εποχή μέχρι και σήμερα,έχει πλάσει μύθους και τραγούδιαγύ ρω από την δραστηριότητα καιτην σκληράδα του Χάρου έτσι και οιΣαρακατσαναίοι έχουν πάρα πολλάμοιρολόγια καθώς και αφηγήσεις πουαναφέρονται στον Χάρο.

Μια πλειάδα εθίμων και τελετουρ-γιών πλαισιώνει το θάνατο, των Σα-ρακατσαναίων. Ωστόσο, πολλά απότα δρώμενα ταυτίστηκαν με αυτάτου υπόλοιπου ελληνικού πληθυσμού,όταν οι Σαρακατσαναίοι εγκατέλει-


μελέτη

Το μυστήριο του θανάτου και οι Σαρακατσάνοιτου Κωνσταντίνου Χ. Γαρέφηφοιτητή Ιατρικής σχολής Α.Π.Θ.

«Ὄντως φοβερώτατον, τό τοῦ θανάτου μυ-στήριον» σημειώνει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός στην

έξοδιο ακολουθία. Μυστήριο φοβερό ο θάνατος και τούτο

διότι «ἡ ψυχή ἐκ τοῦ σώματος, βιαίως χωρίζεταιἐκ τῆς αρμονίας». Φοβερό και για έναν ακόμα λόγο,

διότι επιτελεί έναν ακόμη χωρισμό, το χωρισμό των ανθρώ-

πων, επί της γης.

1961

ψαν τη σκηνίτικη ζωή και εντάχθηκανκαι αυτοί στο σύγχρονο τρόπο ζωής.Αυτές οι δεισιδαιμονίες, οι προλήψεις,τα έθιμα και οι τελετουργίες των Σα-ρακατσάνων, οι οποίες είναι σαφώςεπηρεασμένες και από την προχρι-στιανική εποχή, θα αναλυθούν, κατάσειρά, παρακάτω.

Σημάδια που προμήνυαν το θάνατο

1. Το ούρλιασμα των σκυλιών. Όταν

ούρλιαζε σκυλί οι νοικυραίοι το εί-

χαν για κακό σημάδι. Πίστευαν ότι

κάτι κακό θα συμβεί στο κονάκι

τους και πάντα έβαζαν στο μυαλό

του το χειρότερο, το θάνατο. Στο

σκυλί που ούρλιαζε έλεγαν: «για

του κιφάλ’ς να γένι» ή «να φας του

κιφάλ’ς». Αν το σκυλί εξακολου-

θούσε να ουρλιάζει για πολλές μέρες

το σκότωναν.

2. Το κακό όνειρο. Εδώ πρέπει να

σημειωθεί ότι οι Σαρακατσάνες

έδιναν ιδιαίτερη σημασία στα όνει-

ρα. Π.χ. αν έβλεπαν καβαλάρη σε

μαύρο άλογο το είχαν σε κακό, το

θεωρούσαν ως το Χάρο καβάλα

στ’ άλογο.

3. Το κράξιμο των κορακιών. Όταν

τα κοράκια έκραζαν κοντά στα

καλύβια το είχαν σε πολύ κακό.

4. Η πλατησκοπία. Σε κάθε κουρμ-

πάνι ή σφαχτό και ιδίως αρνί, οι

ειδικοί στο διάβασμα της πλάτης

έπαιρναν την δεξιά πλάτη του αρ-

νιού και μέσα από αυτή μάντευαν

αν υπάρχει πόλεμος, κακοκαιρία,

κακό στο κοπάδι και κυρίως θά-

νατος. Μάλιστα από ορισμένα ση-

μάδια της πλάτης ξεχώριζαν μέχρι

και το φύλο που θα πεθάνει και

τον βαθμό συγγένειας.

Η ώρα του θανάτου

Όταν πλησίαζε η «φοβερά» ώρα του

θανάτου μόνο οι στενοί συγγενείς εί-

χαν δικαίωμα να παραστέκονται στον

ετοιμοθανάτο, δίνοντας του τη δυνα -

τότητα να τους εκφράσει τις τελευ-

ταίες του επιθυμίες, να ζητήσει συγ-

χώρεση και να δώσει τις ευχές του.

Αυτό συνέβαινε, κυρίως, με τους ηλι-

κιωμένους, οι οποίοι αντιλαμβάνονταν

το τέλος τους, ότι «σώνιτι το κβάρι

τς», όπως έλεγαν.

Τις τελευταίες αυτές ώρες έφερναν

τον παπά του κοντινού χωριού για

να μεταλάβει τον ετοιμοθάνατο. Σε

περίπτωση που αυτό δεν ήταν εφικτό,

για πρακτικούς λόγους, έκαναν το

εξής: Για τρεις βραδιές εκεί που ξεψυ-

χάει ο άνθρωπος άναβαν ένα κερί και

έβαζαν μια κούπα κρασί έτσι ώστε

«Να ’ρθει η ψυχή του πεθαμένου και

να πιεί το κρασί, να μεταλάβει». Το

θεωρούσαν καλό για την ψυχή του.

Αν βρίσκονταν στη στράτα άναβαν

το κερί και έβαζαν την κούπα με το

κρασί κάθε νύχτα εκεί όπου ξεφόρ-

τωναν. Χαρακτηριστικό είναι το γε-

γονός, ότι όταν ξεψύχαγε τσέλιγκας

ή παλικάρι βούλωναν όλα τα κουδού-

νια τον κοπαδιών για να μη λαλούν.

Η ετοιμασία του νεκρού

Με την εκπνοή του ανθρώπου, ακο-

λουθεί η ετοιμασία του νεκρού. Αν

είναι ανύπαντρος άντρας, τον ανα-

λαμβάνουν η μητέρα του, ο πατέρας,

τα αδέρφια, τα ξαδέρφια και οι θείοι

του. Αν είναι παντρεμένος, στους προ-

ηγούμενους προστίθεται η γυναίκα

του. Αν είναι ανύπαντρη κοπέλα, το

λόγο έχουν η μητέρα, οι αδελφές, ο

πατέρας και οι θείες. Και εάν είναι

παντρεμένη προστίθεται στους προ-

αναφερθέντες και ο σύζυγος.

Τους μεν άγαμους τους έντυναν

με γαμπριάτικη (νυφιάτικη αντίστοι-

χα) φορεσιά «γιατί είναι ντροπή να

πεθάνει κάποιος εργένης». Η ιδέα

αυτή βασίζεται στον αρχαιοελληνικό

κόσμο, το παρατηρούμε λόγου χάρη

στην Αντιγόνη, η οποία καταδικασμέ -

νη από τον Κρέοντα, θρηνεί γιατί θα

πεθάνει κόρη. Έτσι, η κηδεία παίρνει

τη μορφή γάμου. Τους νιούς και τις

κοπέλες, νεκροστολίζουν με λουλού-

δια, βάζουν δαχτυλίδι στο χέρι και

στεφάνι με άνθη στο κεφάλι. Αναφέ-

ρονται περιπτώσεις, όπου έρραψαν

μέχρι και φλάμπουρα, ο οποίος συ-

νόδεψε τον νεκρό. Τους δε έγγαμους

τους έντυναν με την καλύτερη φορε-

σιά τους, προτιμούνταν τα αφόρετα

ρούχα.

Η νεκραλλαξιά

Τη νεκραλλαξία ή αλλαξιά ολάκερη,

αφόρετη, καινούργια ενδυμασία που

θα βάλει ο καθένας σαν πεθάνει, την

έχουν σ’ ένα τροβά και τη σέρνουν

πάντα στα ταξίδια τους με το σάβανο,

υποστηρίζει η Α. Χατζημιχάλη. Την

ετοιμάζουν οι γυναίκες στους άντρες

όταν «περάσει πια ο καιρός τους».


θάνατος και Σαρακατσάνοι

1956

Την έραβαν χωρίς να κάνουν κόμπο

στο νήμα στο βελόνι, για να βγει η

ψυχή χωρίς δυσκολία και να πάει

στον παράδεισο και της έβαζαν ένα

κομμάτι κερί και σπάγγο από εννιά

κλώνους, για να μην έρθει στο κονάκι

ξανά ο Χάρος. Οι γυναίκες, όμως, για

τον εαυτό τους την φτιάχνουν από

νιές και τούτο διότι ήταν μεγάλος ο

κίνδυνος θανάτου κατά τον τοκετό.

Ακόμα, ετοίμαζαν το «νεκροσκούτι»,

ένα μάλλινο, υφαντό που το έφτια-

χναν για να τους τυλίξουν, όταν πε-

θάνουν και να τους βάλουν στο μνήμα,

καθώς επίσης και το σάβανο. Το σά-

βανο ήταν στενόμακρο άσπρο πανί,

υφαντό, με έναν σταυρό μαύρο στη

μέση, συμβολίζοντας τη συνδόνη που

τυλίξαν τον Χριστό.

Στη συνέχεια, αφού αλλάξουν το

νεκρό τον τοποθετούν πάνω σε μια

άσπρη βελέντζα στο μέσο της καλύ-

βας, του κλείνουν τα μάτια, δένουν

τα χέρια, αφού πρώτα τα σταυρώσουν

και έπειτα δένουν τα πόδια μ’ ένα

σκοινί «για να μη μετακινηθεί» και

γίνει βρυκόλακας. Η σορός είχε τέτοια

θέση ώστε το πρόσωπο του νεκρού

να βλέπει προς την ανατολή του ηλίου

ή στην είσοδο της καλύβας.

Στο στόμα του νεκρού τοποθετείται

ένα νόμισμα ή ένα κόσμημα για να

μπορεί να πληρώσει το πέρασμα του

στον Άδη, σύμφωνα με την αρχαία

δοξασία της πληρωμής του Χαρού για

τον διάπλου της Στυγός. Επίσης, στη

σωρό έβαζαν ένα εικόνισμα και κοντά

ένα καντηλάκι. Δίπλα άναβαν ένα κερί,

ίσα με το μπόι του νεκρού. Το κερί

αυτό το έφτιαχναν οι ίδιες οι Σαρα-

κατσάνες. Αυτό το έκαγαν μέχρι να

«σηκώσουν τον νεκρό». Το υπόλοιπο

είτε το έκοβαν και το άναβαν στην

εκκλησία στις τέσσερις γωνίες του

νεκροκρέβατου, είτε το έκαιγαν σε

σαράντα μέρες. Ακόμη, δίπλα στο

σώμα έβαζαν ιδιαίτερα αγαπητά αν-

τικείμενα στον αποθανόντα. Επί πα-

ραδείγματι, στους άντρες τοποθετού-

σαν την γκλίτσα και στις γυναίκες τη

ρόκα, τ’ αδράχτι, το σφοντύλι. Το νεκρό

έπρεπε να τον ξενυχτήσουν. Στο ξε-

νύχτισμα προσφέρεται πικρός καφές

«για να μη γλυκαθεί ο Χάρος και έρθει

και χτυπήσει κανέναν άλλον».

Έντονη ήταν η πεποίθηση των

Σαρακατσανίων ότι ο νεκρός μπορεί

να βρυκολακιάσει. Αυτό γίνονταν αν

μπεί γάτα στην καλύβα, όπου ήταν ο

νεκρός, αν γίνει χειραψία πάνω από

το σώμα του ή αν ένα ζώο περπάταγε

από πάνω του. Οι συγγενείς ξενυ-

χτούσαν τον νεκρό και είχαν στο νου

τους να μην «περάσει τίποτα ψηλά

στον πεθαμένο, μη τον δρασκελίσει»

σκυλί, γάτα, πουλάκι ή άλλο ζωντανό.

Διότι, αν αυτό συμβεί, δεν είναι καλό

όπως έλεγαν, δένει ο πεθαμένος, γί-

νεται σκέλισμα, ισκιώνεται γυρνάει

και τους λαχταρίζει.

Μοιρολόγια

Ο θρήνος αποτελεί μέρος του νεκρικού

τελετουργικού ήδη από την εποχή

του Ομήρου. Η περιγραφή της κηδείας


μελέτη

1929

του Έκτορα στον XXIV στίχο της Ιλιά-

δας, όπου η Ανδρομάχη, η Εκάβη και

η Ελένη θρηνούν εκ περιτροπής, το

αποδεικνύει. Σε αυτή την περιγραφή

αναγνωρίζεται η ίδια ατμόσφαιρα με

την ατμόσφαιρα της σαρακατσάνικης

κηδείας. Με την τοποθέτηση και τα-

κτοποίηση του νεκρού στην καλύβα

ξεκινούν τα μοιρολόγια. Οι γυναίκες,

όλες σχεδόν, μοιρολογούν το νεκρό

γονατιστές ή καθισμένες με την εξής

σειρά: η μάνα, η αδερφή ή αδερφές,

οι βαβάδες (γιαγιάδες) γύρω από το

κεφάλι του νεκρού και κατόπιν οι

υπόλοιπες συγγενείς. Θρηνούν μεγα-

λοφώνα και μοιρολογούν τραβώντας

τα μαλλιά τους, χτυπώντας το στήθος

τους και τραβώντας τις μπούκες (μά-

γουλα) τους.

Το μοιρολόι το ξεκίναγε η μάνα ή

άτομο πρώτης συγγένειας με τον νε-

κρό και το ακολουθούσαν οι υπόλοι-

πες. Το μοιρολόγημα γινόταν μόνο

κατά τη διάρκεια της ημέρας. Το βρά-

δυ δε μοιρολογούσαν γιατί φοβόταν

«μην πάρει ο Χάρος κανέναν ζωντα-

νό». Η σημασία του μοιριολογήματος

είναι καίρια, καθ’ ότι η έλλειψή του

αποτελεί ενδειξη ασέβειας στο πρό-

σωπο του νεκρού.

«Το σήκωμα του νεκρού» και η ταφή

Η μεταφορά του νεκρού από την κα-

λύβα στην εκκλησία γινόταν κυρίως

με άλογο και κατά κανόνα σκουρό-

χρωμο. Προηγούμενως, όμως, τοπο-

θετούσαν το νεκρό σ’ ένα νεκροκρέ-

βατο. Αυτό ήταν φτιαγμένο πρόχειρα,

από κλαριά. Έβαζαν το νεκρό πάνω

στο νεκροκρέβατο κι ύστερα τον έδε-

ναν στο σαμάρι του αλόγου. Έβαζαν

στο άλογο από τη μια μεριά, σακί με

χώμα ή πέτρες ή ξύλο περίπου ίσα

με το βάρος του νεκρού και από την

άλλη έδεναν το νεκρό, πάντα με το

κεφάλι προς τα καπούλια και ανά-

σκελα, πάνω στο πρόχειρο νεκροκρέ-

βατο. Αν η απόσταση από τα καλύβια

στην εκκλησία ήταν μικρή, τότε, τον

έβαζαν πάνω στο νεκροκρέβατο, το

οποίο σήκωναν τέσσερα άτομα και

τον μετέφεραν στην εκκλησία. Αυτοί

που ακολουθούσαν την εκφορά του

νεκρού, το ξόδι, μόλις ξεκίναγαν από

τα κονάκια, δεν επιτρέπονταν να κοι-

τάξουν πίσω, γιατί πιστεύουν πως

«γυρνάει ο Χάρος πίσω», δηλαδή θα

πεθάνει κι άλλος από το κονάκι τους.

Καθ’ όλη τη διαδρομή οι γυναίκες

έκλαιγαν, οδύρονταν και θρηνούσαν,

εντονότερα ιδίως όταν ο νεκρός ήταν

νεαρής ηλικίας.

Αξίζει να αναφερθεί, πως όταν

βγάζουν τον πεθαμένο από το κονάκι,

τσακίζουν ένα πιάτο ή ένα ξύλινο

κουτάλι, τούτο γίνονταν για να εξα-

γνίσουν το σπίτι από το νεκρικό μία-

σμα (καθαρμός). Το βάζει ένας άντρας

καταγής, το πατάει με το τσαρούχι

του και το σπάει. Από τη θέση που

το τσακίζει, δεν το πειράζουν. Την

άλλην μέρα παίρνουν τα ξύλα του οι

γυναίκες και τα πετάνε μακριά στις

ρεματιές.

Για την αποφυγή ενός άλλου θα-

νάτου στην οικογένεια έκαναν το



1942

εξής: οι γυναίκες που είχαν κυρίως

πρώτη συγγένεια με τον νεκρό έδεναν

στην μιά από τις τέσσερις άκρες του

μαντηλιού τους μια κόκκινη κλωστή.

Η παράδοση λέγει ότι την ώρα που

έκλαιγαν και μοιρολογούσαν κάποιες

Σαρακατσάνες τον νεκρό πέρασε ένα

πουλί και έριξε μια κόκκινη κλωστή.

Αυτό το θεώρησαν καλό οιωνό και

μ’ αυτό θα σταματάγε εκεί το θανα-

τικό στην οικογένεια. Παρόμοιο έθιμο

λέγεται πως τηρούσαν και οι Σπαρ-

τιάτισσες, που φορούσαν κόκκινη

κορδέλα σε θάνατο συγγενικού τους

προσώπου.

Επιπλέον, στην κηδεία δεν επιτρέ-

πονταν να παρευρίσκονται νιόπαντροι

μέχρι 40 ημέρες και έγκυες για να μη

τρομάξουν και αποβάλλουν.

Κατά κοινή ομολογία, οι Σαρακα-

τσαναίοι οδηγούσαν τους νεκρούς

στην εκκλησία, όπου τελούνταν η

εξόδιος ακολουθία και από κει στο

κοντινότερο νεκροταφείο.

Τη στιγμή του ενταφιασμού έλυναν

τα σχοινιά από τα χέρια και τα πόδια.

Στα νεαρά άτομα έσκιζαν και τα ρούχα

τους για να «πάνε ’λευθερωμένοι στον

άλλον κόσμο», όπως έλεγαν. Έπειτα,

έριχναν εντός του τάφου ζάχαρη, κα-

ραμέλες, σταφίδες, μήλα, ρόϊδια, πορ-

τοκάλια, λουλούδια, για να πάνε δώρα

και χαιρετίσματα στους δικούς τους

στον άλλον κόσμο.

Οι συνήθεις ευχές προς τους οι-

κείους του αποθανώντα ήταν: «Γειά

σι σας», «Ζωή σι σας», «Να είστι γιροί

να τον θυμάστι», «Θιός σχωρέστον»,

«αυτό να ΄νι του τελευταίου κακό»

κ.α. Εν συνεχεία, ακολουθούσε γεύμα

παρηγοριάς, από το οποίο όμως εξέλ-

λειπε το κρέας.

Μνημόσυνα

Την Τρίτη, την ένατη και την τεσσα-

ρακοστή μέρα μετά το θάνατο, όπως

και την μέρα της συμπληρώσεως ενός

έτους, γίνεται επίσημο μνημόσυνο


μελέτη

του νεκρού, το οποίο περιλάμβανε

την παρασκευή κολλύβων. Στο διά-

στημα των σαράντα ημερών η οικο-

γένεια δεν τρώει κρέας. Μνημόσυνα

γινόταν, ακόμη, κατά τα ψυχοσάβ-

βατα. Στα εννιάμερα προσφέρουν

ψάρι στο τραπέζι. Στα σαράντα και

στο χρόνο επιδιώκουν να πάνε όλοι

οι συγγενείς στο μνημόσυνο. Στο τρα-

πέζι παραθέτουν κρέας, κυρίως αρνί.

Πρόκειται για δοξασία κοντά στην

οποία μια ζωή θυσιάζεται (αυτή του

αρνιού) προς όφελος μιας άλλης (νε-

κρού). Τα γεύματα των μνημοσύνων

ακολουθούνται από μοιρολόγια.

Πένθος

Για σαράντα μέρες έξω από την πόρτα

των καλύβων τοποθετούσαν ένα μαύ-

ρο μαντήλι. Σε ένδειξη πένθους για

το θάνατο ενός τσέλιγκα ή ενός νεα-

ρού έβγαζαν για ένα χρόνο τα κου-

δούνια από κοπάδια. Το πένθος στους

άντρες κρατούσε έως δύο χρόνια. Στο

διάστημα αυτό δεν έπαιζε φλογέρα,

δεν πήγαινε στα γλέντια κι έμενε

αξού ριστος.

Τρία με πέντε χρόνια πενθούν οι

γυναίκες τα νεαρά άτομα. Σ’ όλο αυτό

το διάστημα έχουν ριγμένο χαμηλά

το ολόμαυρο μαντήλι και φορούν

φουστάνια μαύρα χωρίς κεντήματα.

Παλαιότερα μάλιστα, τα δύο πρώτα

χρόνια φορούσαν όλα τα εξωτερικά

ρούχα ανάποδα. Το μοιρολόγημα συ-

νόδευε απαραίτητα το πένθος όλο

αυτό το διάστημα.

Ιδιαίτερη περιπτώση

Ιδιαίτερη περίπτωση θανάτου απο-

τελεί η πράξη της αυτοχειρίας. Για

τους αυτόχειρες, για αυτούς δηλαδή

που «πνίγονταν με θλιά» ή «φαρμα-

κόνονταν» ή «γκριμίζονταν», αν και

η ταφή γινόταν κανονικά, πίστευαν

πως αυτοί έπρατταν μεγάλο αμάρ-

τημα. Η ένδειξη του μεγέθους της

αμαρτίας των διαφαίνεται στο γεγο-

νός ότι δεν τους μοιρολογούσαν και

«δεν τς έκλγαιγαν».

Η ανακομοιδή

Όσον αφορά την ανακομιδή ή αλλιώς

«ξεπαράχωμα» ή «ξεσταύρωμα» ανα-

φέρεται ότι πολύ παλιά δεν τους

ξεσταύρωναν. Μετέπειτα τους ξε-

σταύρωναν, αφού περνούσαν 3,5 ή

7 χρόνια (πάντα σε μονό αριθμό).

Έδιναν μεγάλη προσοχή στο ξεσταύ-

ρωμα κι έβγαζαν διάφορα συμπε-

ράσματα για το νεκρό ανάλογα μ’

αυτό που θα αντίκρυζαν τότε. Όταν

δηλαδή έβρισκαν κάποιον άλιωτο,

πίστευαν πως ήταν κακός άνθρωπος

ή είχε αμαρτίες και γι’αυτό δεν έλιω-

νε. Το είχαν σε κακό να μην έχουν

λιώσει τα κόκκαλα, «να μην κόβον-

ται», θεωρώντας πως «έχει βρυκο-

λακιάσει ο πεθαμένος και δε λιώνει,

είναι δρασκελισμένος από σατανι-

κά». Τότε καλούσαν το δεσπότη για

να του διαβάσει ειδικές συγχωρη-

τικές ευχές, τον ξανασκέπαζαν και

τον έβγαζαν την άλλη χρονιά. Αν

δεν ήταν εύκολο να καλέσουν τον

δεσπότη, φώναζαν έναν παπά. Ο

άλιωτος νεκρός σήμαινε ότι η ψυχή

του παιδεύονταν και θεωρούνταν

ανώμαλη κατάσταση. Πίστευαν, δη-

λαδή, οι Σαρακατσαναίοι πως όλη η

ζωή τους αποτυπώνονταν με τον

τρόπο αυτό στη φάση αυτή.



έρευνα-καταγραφή του γράφοντος.


Fauriel C., Δημοτικά Τραγούδια της σύγ-

χρονης επανάστασης, Νίκας, ανανεω-

μένη έκδοση 2002.

Αρσενίου Λ., Τα τσελιγκάτα, Αθήνα 1972.

Μακρής Ε., Ζωή και παράδοση των Σαρα-

κατσαναίων, Ιωάννινα 1990.

Μποτός Ι., Οι Σαρακατσαναίοι, Αθήνα

1982.

Καββαδίας Γ.Β., Σαρακατσάνοι. Μια ελλη-

νική ποιμενική κοινωνία, Λ. Μπρα-

τζιώτη, Αθήνα 1996.

Χατζημιχάλη Α., Σαρακατσαναίοι, τόμος

Ι, ίδρυμα Αγγελικής Χατζημιχάλη, Αθή-

να 2007.

Χατζημιχάλη Α., Σαρακατσαναίοι, τόμος

ΙΙ, ίδρυμα Αγγελικής Χατζημιχάλη,

Αθήνα 2010.

Χεγκ Κ., Οι Σαρακατσαναίοι μια νομαδική

ελληνική φυλή, Αδελφότητα Σαρακα-

τσαναίων Ηπείρου, Ιωάννινα 2006.



Εν κατακλείδι, διακρίνει εύκολα κανείς, από τα παραπάνω,

ότι το μυστήριο του θανάτου και τα έθιμα που το συνόδευαν

αντιμετωπιζόταν από τους Σαρακατσάνους με απόλυτη ευ-

λάβεια και με την κατά γράμμα τήρησή τους, αντίστοιχα. Η

ευλάβεια τους αυτή πηγάζει από την πίστη τους στο Χριστό,

ο οποίος ρητά δηλώνει ότι «Ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασιςκαὶ ἡ ζωή» (Ιω, ια΄, 25) ενώ η κατά γράμμα τήρηση των

εθίμων έχει σωστικό χαρακτήρα για την ψυχή του νεκρού

και αποσκοπεί στη μετάβασή της «ἐκ τοῦ θανάτου εἰςτὴν ζωήν» (Ιω, ε΄, 24). Με άλλα λόγια, οι ενέργειες των

Σαρακατσάνων, μπροστά στο «φοβερόν τοῦ θανάτουμυστήριον», στόχευαν στην εξασφάλιση της αιωνιότητας

και αυτού του παραδείσου, προσδοκώντας και οι ίδιοι

«ἀνάστασιν νεκρῶν καί ζωήν τοῦ μέλλοντοςαἰῶνος».

ΟΓάλλος περιηγητής και συγγρα-

φέας Eugene Yemeniz στο έργο

του «Scenes et recits des guerres de

l’Independence, Grece moderne» συμ-

περιλαμβάνει, συν τοις άλλοις, τη

βιογραφία του ήρωος Κατσαντώνη,

ενώ παράλληλα σκιαγραφεί παρα-

στατικά το βίο των Σαρακατσαναίων

την εποχή εκείνη, με βάση ένα ταξίδι

που ο ίδιος έκανε το 1852 στ Άγραφα

από το Μεσολόγγι. Συγκεκριμένα

υποστηρίζει ότι: «…Ο Κατζαντώνης

ανήκε σ’ αυτή τη φυλή των βο-

σκών νομάδων, που συναντάς

στην Ελλάδα, κυρίως στην Ακαρ-

νανία και στην Αιτωλία και οι

οποίοι κανονίζουν τα ταξίδια τους

σύμφωνα με την ακολουθία των

εποχών και οδηγούν μερικές φο-

ρές τα κοπάδια τους μέχρι τις κο-

ρυφές της Πίνδου…, … είναι γενικά

γνωστοί με το όνομα Σαρακατσά-

νοι…». Οι Σαρακατσάνοι, λοιπόν,

έχοντας νομαδικό βίο μετακινούνταν

χειμώνα καλοκαίρι από τα ψηλά βου-

νά, όπου ξεκαλοκαίριαζαν, στα χει-

μαδιά όπου ξεχείμαζαν, για να κα-

λύψουν τις ανάγκες των κοπαδιών

τους. Ζούσαν με το δικό τους τρόπο,

στη δική τους κλειστή κοινωνία και

σπάνια σχετίζονταν με άλλους πλη-

θυσμούς, για αρκετούς αιώνες. Ωστό-

σο, «ο χρόνος ρέει ακάθεκτα και

κινούμενος επιφέρει αλλαγές».

Αλλαγές σημαντικότατες επήλθαν

και στο βίο των Σαρακατσάνων. Έτσι

άρχισαν σταδιακά να εγκαταλείπουν

το σκληρό νομαδικό βίο και να εγ-

καθίστανται στα χωριά και στις πό-

λεις. Αφήνοντας πίσω την κτηνο-

τροφία και αλλάζοντας επαγγελμα-

τικό προσανατολισμό (γεωργία, εμ-

πόριο κ.α.), οι Σαρακατσάνοι εντάχ-

θηκαν στο τρόπο ζωής που ορίζουν

τα αστικά κέντρα, ενώ οι νεότερες

γενιές εστράφησαν με αξιοθάυμαστη

επιτυχία στα γράμματα, όπου και

διαπρέπουν. Η αλλαγή αυτή του τρό-

που ζωής , σε συνδυασμό με την συ-

νακόλουθη κάθοδο στις πόλεις οδή-

γησε, μαζί με όλα τα παραπάνω,

στην υποχώρηση της ενδογαμίας,

που μέχρι τότε κυριαρχούσε στις

προσωπικές τους σχέσεις. Έστι, κα-

θώς ο νομαδικός βίος άρχισε να φθή-

νει, κυρίως μετά το 1950, και να γί-

νεται μνήμη, μνήμες άρχισαν να γί-

νονται τα ήθη και τα έθιμα που τον

πλαισίωναν. Για το λόγο αυτό, οι

Σαρακατσάνοι στο «σήμερα» οργα-

νώθηκαν σε συλλόγους με σκοπό να

διατήρησουν αυτές τις μνήμες, την

παράδοση που μεταλαμπαδεύτηκε

«πάππου προς πάππον». Αυτός είναι

και ο σκοπός του συλλόγου μας, το

Σύλλογου Σαρακατσαναίων Φοιτη-

τών Θεσσαλονίκης (Σ.Σ.Φ.Θ.) «ο Λε-

πενιώτης», ο οποίος από το 1972

υπηρετεί αδιάκοπα την σαρακατσά-

νικη παράδοση. Ο Σ.Σ.Φ.Θ. ήταν ο

εμπνευστής της ιδέας της ίδρυσης

της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλ-

λόγων Σαρακατσαναίων (Π.Ο.Σ.Σ.),

που ιδρύθηκε το 1981. Στα πλαίσια

της διατήρησης και μετάδοσης της

τεράστιας πολιτιστικής κληρονομιάς

η Π.Ο.Σ.Σ. διοργανώνει, κάθε χρόνο

από το 1980 και εντεύθεν(πλην του

1986), την κορυφαία της εκδήλωση,

το Πανελλήνιο Αντάμωμα Σαρακα-

τσαναίων, στο Περτούλι Τρικάλων.

Σε αυτή τη διοργάνωση, στην οποία

συμμετέχει ενεργά όλα αυτά τα χρό-

νια και ο σύλλογός μας, θελήσαμε

να πάρουμε μια γεύση από τους Σα-

ρακατσάνους στο σήμερα και να

την παραθέσουμε στο κοινό, ώστε

ο καθένας να αποκομίσει τα συμπε-

ράσματα του, κατά το βαθμό που

αυτό είναι εφικτό.

Ως δείγμα χρησιμοποιήθηκε το κοινό

που συμμετείχε στις εκδηλώσεις του

33ου Πανελλήνιου Αντάμωματος Σα-

ρακατσαναίων το Σάββατο βράδυ.


η ανάλυση

Oι Σαρακατσάνοι σήμερατου Γεωργίου Αθ. Τριάντηφοιτητή Γεωπονικής Σχολής Α.Π.Θ.

και του Κωνσταντίνου Χ. Γαρέφηφοιτητή Ιατρικής Σχολής Α.Π.Θ.

Το παρόν άρθρο στηρίζεται στα αποτελέσματα ερωτηματολογίων

που διανεμήθηκαν στο 33ο Πανελλήνιο Αντάμωμα Σαρακατσαναίων

το Σάββατο βράδυ 27 Ιουνίου 2013. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε

τα μέλη του συλλόγου μας, τα οποία συμμετείχαν στην εκδρομή που

οργάνωσε ο σύλλογος μας και τα οποία προθύμως διένειμαν τα εν

λόγω ερωτηματολόγια.


η ανάλυση

45,00%

40,00%

35,00%

30,00%

25,00%

20,00%

15,00%

10,00%

5,00%

0,00%

5,84%

41,53%

8,47%6,39%

31,21%

3,19%

0,32%

3,05%

Πληθυσμός (%)

Θράκη

Μακεδονία

Ήπειρος

Στ. Ελλάδα

Θεσσαλία

Πελοπόνησσος

Βουλγαρία

Άλλο

Τόπος καταγωγής

Τόπος καταγωγής-Γεωγραφιό διαμέρισμα

ΘράκηΕλλάδαΒουλγαρία

ΜακεδονίαΘεσσαλία

Οτιδήποτε άλλοΉπειρος

ΠελοπόννησοςΣτερεά Ελλάδα

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

0,00%Έγγαμος/η

Έγγαμος/η

Άγαμος/ηΔΑ

Άγαμος/η ΔΑ

0,27%

Κατάσταση

50,00% 49,73%

Έγγαμος/η Άγαμος/η

1,07%

1,06%

18,25%

26,45%

18,52%

21,16%

13,49%

ΔΑ

>65

51 έως 65

36 έως 50

27 έως 35

19 έως 26

8 έως 18

0,00% 10,00% 25,00% 30,00%20,00%5,00% 15,00%

Ηλικιακές διαβαθμίσεις

Ηλικιακό Εύρος

Ηλικία

8-18 19-26 27-35 36-50 51-65 >65

30,00%

25,00%

20,00%

15,00%

10,00%

5,00%

0,00%

11,66%

15,00%

22,78%

5,55%

14,45%

27,77%

2,79%

Επιστημονικοί κλάδοι

Επιστήμες υγείας

Θετικές

Οικονομικές

Κοινοκικοπολιτικές

ΘεωρητικέςΆλλο ΔΑ

Επιστημονικοί κλάδοι

Αν κατέχετε πτυχίο ΑΕΙ-ΤΕΙ σε ποιό κλάδο ανήκει;

Eπιστήμες υγείας Θετικές επιστήμες

Θεωρητικές υγείας Άλλες επιστήμες

Οικονομικές επιστήμες

Κοινωνικοπολιτικέςεπιστήμες

Σαρα

κατσ

άνοι

(ναι

)Ά

λλοι

(όχι

)

64,72%

11,76%

23,52%

80,95%

19,05%

0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00% 90,00%

Αν Ναι:

Αμφότεροι Μητέρα Πατέρα Φυλή

Είστε Σαρακατσάνος;ΝαιΌχι από πατέρα απο μητέρα

Φύλο

Άρρεν Θήλυ

Άρρεν54%

Θύλη46%


η ανάλυση

40,00%

35,00%

30,00%

25,00%

20,00%

15,00%

10,00%

05,00%

0,00%

Δημοτικό

Γυμνάσιο

Λύκειο

Πτυχίο ΑΕΙ

Πτυχίο ΤΕΙ

ΔΑ

6,09% 7,41%

38,36%

30,16%

17,48%

0,50%

Μορφωτικό επίπεδο

Μορφωτικό επίπεδο

απόφοιτος: Γυμνασίου ΛυκείουΔημοτικού

ΤΕΙ Δημ. ΥπάλληλοςΑΕΙ

28,00% 31,50%

19,60% 20,90%

Επαγγελματική ενασχόληση

ΔΑ

Ελ. Επαγγελματίας

Ιδ. Υπάλληλος

Δημ. Υπάλληλος

50,00%

5,82% 0,53% 3,17%

14,02%

26,46%

Άποψη για τον Σ.Σ.Φ.Θ.

Η άποψη για τον σύλλογο Σαρακατσαναίωνφοιτητών Θεσσαλονίκης ¨ο Λεπενιώτης”

Καλή

Πολύ καλή Άριστη

Κακή Μέτρια

Καλή

Πολύ καλή

Άριστη

ΔΑ

Κακή

Μέτρια

15,34%

79,10%

5,56%

20,07%

11,01%

11,40%

27,42%

30,10%

1930-1950

όχι

ναι

ΔΑ

1951-1970

1971-1990

1991-2012

1930-1950

1951-1970

1971-1990

1991-2012

ΔΑ

Χρονολογίες Εγκατάλειψης

Ενασχόληση με την κτηνοτροφία

Ασχολείστε με την κτηνοτροφία;

Αν όχι πότε η οικογένεια σας εγκατέλειψε την κτηνοτροφία

όχι ναι


μασλάτια & παροιμίες

Ένας τσομπάνης ονόματι Σπύρος,

ο οποίος όταν ξεκίναγε να φάει ξέχναγε

να σταματήσει, θα πήγαινε στα πεθε-

ρικά του μαζί με τη γυναίκα του. Τον

βασάνιζε όμως η συνήθεια του με το

φαγητό και φοβόταν ότι θα γί νει ρεζίλι

στο σόι της γυναίκας του. Έτσι αυτή

του πρότεινε «Εσύ Σπύρο θα ξεκινήσεις

να τρως και όταν εγώ καταλάβω ότι

έφαγες κανονικά, θα ρίξω στο πιάτο

σου ένα τσαχαλάκι, θα το δείς και θα

σταματήσεις» και ο Σπύρος ησύχασε.

Το βράδυ κάθισαν όλοι γύρω από την

γωνιά στο καλύβι του πεθερού και

κουβέντιαζαν. Έβαλαν το τραπέζι και

ξεκίνησαν να τρώνε. Για κακή του

τύχη όμως πριν καλά-καλά φτάσει

στη μέση το φαγητό του, έπεσε στο

πιάτο του μια σταχταλήθρα από τη

γωνιά κι αυτός νόμισε ότι την έριξε η

γυναίκα του και σταμάτησε. Οπότε οι

άλλοι τον παρακάλαγαν «φάε Σπύρο»

και «φάε Σπύρο». Αυτός όμως ανέν-

δοτος απαντούσε «τόσο τρώμε ιμείς

οι ....αίοι». Όλη τη νύχτα γουργούριζε

η κοιλιά του.

※ ❈ ※

Πάντριβαν ιέναν τζιουμπάνου κι

στου γαμου έστ’λαν στα πρότα ιέναν

χωριάτη. Σαν σκόλασι ου γάμους την

Τρίτ’ όπους σκόλαγαν οι παλιοί οι

γάμοι κι έφυβγαν οι καλισμένοι, γυρ-

νάει ου γαμπρός κι λέει στ’ μάνα τ’:

― Α μάνα.

― Τι ’νι πιδί μ’;

― Να μ’ κι μένα τα σέα μ’να πάου

σι κείνα τα μαγκούφια. Παν χαμένα

τόσις μέρις μι του χουριάτη.

― Κάτσι ισύ, τ’ λέει η μάνατ’, χρει-

άσιζι απόψι.

Την άλλη μέρα πήρι τα σέα του

κίν’σι για τα πρότα. Πάει παρακα-

τούλια και γυρνάει πίσου στ’ μάνα τ’.

― Α μάνα.

― Τι ’νι, πιδί ’μ;

― Μπα κι χρειάζομι κι απόψι;

Μασλάτια καιΠαροιμίεςτων Δήμου Κ. Βρύζαφοιτητή του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαικών Σπουδών ΠΑ.ΜΑΚ.

Πηνελόπης Κ. Γούλαςφοιτήτριας του τμήματος Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής ΠΑΜΑΚ

Κωνσταντίνου Ι. Καρδάκουφοιτητή του τμήματος Λογιστικής ΤΕΙ

Δημήτρη Κ. Σίμουφοιτητή του τμήματος Οικονομικού ΑΠΘ

Ιωάννας Κ. Σίμουφοιτήτριας του τμήματος Οικονομικού ΑΠΘ

Μην τηράς ν’ αρίδα μ’ στραβιά, τήρα την τύχη μ΄ ν ίσα.

Έλα παππούλη να σ΄ δείξω που το ΄χει η βαβά μ΄.

Η ψείρα κι ου παράς δεν κρύβουντι.

Λείπ(ει) η σέλα απ΄το βρακί κι τα δυό τα μπουτσ(ι)νάρια.

Θα τ(ου) τα γυρίσου στου γιλαδοκούρημα (τα δανεικά).

Κτσαίν(ει) η γίδα απ΄του κέρατου.

Καλόμαθι η γριά στα σύκα – κι έφαγε και τα σ(υ)κόφυλλα.

Ου βρουκόλακας απ΄το σόι τ’ τρώει.

Γι’ αυτόν λάδι βρέχει κι κάστανα χιονίζ(ει).

Στού γάμο σ΄, θα γκβαλάου νιρό μί του κόσκ(ι)νου.

Ότ' είν' η νύχτα κι αυγή, δεν είν' η μάνα κι η αδερφή.

Γαλανός γαμπρός διαβαίνει, μαυρομάτα κόρη παίρνει.

Ο ύπνος θρέφει μάγουλα και ξεγυμνώνει κιόλα.

Όσο να μπει, να βγει η νυφ', τ' βγήκαν τ' γαμπρού τα μάτια.

Κάηκι η γριά στη κουρκούτι, φ'σάει και το γιαούρτι.

Γίδα ψόφια, ουρά γκουρδουμέν'.

Βροντάν ούλα τα σίδερα, βρουντάν κι οι σακοράφες.

Η νύφη φόντα γεννήθει, της πεθεράς της μοιάζει…

Όπ' γάμος κι η χαρά, η Παναγιώτα μας μπροστά.

Έκλασε η νυφ', σκόλασε ου γάμους.

Χατήρι τ' μιανού, χατήρι τ' αλλ'νού, κανένα πιδί απ' τουν άντρα μ'.


μασλάτια & παροιμίες

※ ❈ ※

Ου Σπύρους, μ’κρό πιδί, αμούστα-

κο, φύλαγι τα πρότα. Θα να ’ταν ικεί

γύρου στου ’60. Τότι έβγινι ιένα πε-

ριοδικό, τουλμηρό για τ’ν εποχή, το

Ρομάντζο. Ου Σπύρους το ΄χε πάντα

μαζί τ’ και το διάβαζι. Κάποια μέρα

του τρώει ου λύκους νια πρατίνα και

δεν το κατάλαβι. Την άλλη τη μέρα

τη δουκήθ’ κι ου πατέρας τ’ και τ’λέει:

― Ω Σπύρου.

― Έιι.

― Πού τ’ν’ ναι η βάκρα, η τσιούλα,

δεν τα’ γλέπου π’θινά.

― Δεν ξέρου, πατέρα.

― Του κακό σ’του κιρό. Φ’λας τ’ς

ξιβράκουτις σ’ν τζέπη κι σ’τρων οι

λύκοι τα πρότα.

※ ❈ ※

Είχε πεθάνει ο γέροντας και η για-

γιά έμεινε με το μικρότερο παιδί της

όπως συνηθίζονταν. Αφού πέρασε

αρκετός καιρός από το χαμό του γέ-

ροντα και η μεγάλη στενοχώρια για

όλους είχε περάσει, ο γιός θα πήγαινε

στο παζάρι να ψωνίσει και να κανει

κάποιες δουλειές που ήθελε. Για να

πειράξει τη γιαγιά της λέει χαριτολο-

γώντας: «Μάνα σήμερα θα κατέβω

στο παζάρι, τι θέλεις να σου φέρω,

έναν τενεκέ μέλι για να τρώς ή έναν

γέροντα να ’χεις συντροφιά; Και η

γιαγιά χωρίς δεύτερη σκέψη απαντά

«Ούι μωρέ παιδάκι μ΄, με τι δοντάκια

να το φάω ιγώ του μέλι».

※ ❈ ※

Ποιά ήταν πριν χρόνια η μονάδα

μέτρησης:

Της μόρφωσης; Απάντηση: Η κλεί-

τσα (έμαθι του πιδί΄μ 2-3-5-10 κλεί-

τσις γράμματα).

Της απόστασης (μήκος διαδρο-

μής); Απάντηση: Το τσιγάρο (2-3-5

τσιγάρες στράτα).

※ ❈ ※

Κάποτε ένας τούρκος αγάς πήγε

στα σαρακατσάνικα κονάκια. Τον κα-

λωσόρισε ο κεχαγιάς και τον πήρε

στο κονάκι του. Έπιασαν, λοιπόν, την

κουβέντα και σε μια στιγμή βγήκε

το τρανό τ’του κουρίτσι να κεράσ(ει).

Φαίνιτι όμως ότι είχε φάει φασούλια

κι τ’ν ώρα π’τουν κιρνούσι τ’ς έφυγι

μίνια.... μελωδική και μυρωδάτη. Ούλοι

τι τ’ς θέλ’ς. Δαγκώθ’καν απ’αντρουπή,

αλλά και τι να κάμουν. Μετά το κέ-

ρασμα βγήκε όξω η σαρακατσανο-

πούλα κι στου διπλανό του κουνάκι

τ’ν παραπήραν ούλις κι η μάνα τ’ς.

Με όλη της την αφέλεια, λοιπόν, τ’ς

απαντά: ― Έλα μωρ’ μάνα, σάματις,

ου αγάς ξερ’ ελληνικά!

※ ❈ ※

Πήγε κάποτε ένας γέρος Σαρακα-

τσάνος στον παπά να εξομολογηθεί,

υπό το βάρος μιας παλιάς συνήθειας,

της κλεψιάς. Λέει λοιπόν στον παπά:

― Ξερ’ς παπά μ’ όταν ήμαν νιος

έκλεψα κάτι πρόβατα και λίγα γίδια

και τώρα δε μόρχιτι καλά.

― Αυτό όπως καταλαβαίνεις, του

λέει ο παπάς, είναι μεγάλη αμαρτία,

αλλά άμα μετάνοιωσες πρέπει να

επανορθώσεις.

― Και τί πρέπει να κάνου; Λέει ο

γέροντας.

― Τους γνωρίζεις αυτούς από τους

οποίους τα πήρες, ρωτάει ο παπάς.

― αν τς’ γνωρίζου κι αν τς’ θυμώμι

λέει, έναν-έναν σαν τώρα ιά.

― Θα πρέπει λοιπόν να τους τα

δώσεις πίσω.

― Πού να τα βρου, τώρα ιγώ δια-

κόσια έχω.

― Μα πόσα έκλεψες λέει ο παπάς

έκπληκτος.

― Χίλια... κι παραπάν...

― Τα υπόλοιπα οκτακόσια τί τα

έκανες;

― Τάφαγα τί τάκανα..

※ ❈ ※

Προτού κάμποσα χρόνια επισκέ-

φθηκε στο Καιμακτσαλάν κάποιο σα-

ρακατσάνικο συνοικισμό ένας καθη-

γητής μελισσοκομίας. Συναντώντας

εκέι κάποιο τσιομπάνο Σαρακατσάνο,

του προτείνει καλοπροαίρετα να εγ-

καταταλείψει την κτηνοτροφία και

να ασχοληθεί με την μελισσοκομία

που είναι πιο επικερδής δουλειά (κατά

τον κ. καθηγητή). Κι ο Σαρακατσάνος

απαντά:

― Δλειά είνι αυτήν απ’ μ λες να

κά μου; Να πάρου τ’ μύγα απουκουντά

απ’ φεύγει απ’ ν τρύπα κι γένιτι άφανη

κι να καρτιρέσου να μ’ ταΐσει τα πη-

διά;

※ ❈ ※

Ήταν κάποτε ένας Σαρακατσάνος

του οποίου η γυναίκα έπεσε απο το

γαιδούρι και πέθανε. Στην κηδεία

όλοι οι χωρίανοι περνούσαν για να

πούν τα συλλυπητήρια στον άτυχο

σύζυγο. Ο παπάς του χωριού που δεν

ήταν Σαρακατσάνος παραξενεύτηκε

καθώς έβλεπε ότι όταν τον πλήσιαζαν

οι γυναίκες κουνούσε το κεφάλι προς

τα κάτω ενώ όταν τον πλησίαζαν άν-

τρες το κουνούσε αρνητικά προς τα

επάνω. Αποφάσισε λοιπόν να τον

ρωτήσει. ― Γιατί τέκνο μου όταν σε

συλλυπούνται οι γυναίκες κουνάς το

κεφάλι προς τα κάτω ενώ στους άν-

τρες προς τα πάνω; ― Τηράτε πατέρ

μου, οι γναίκες μι λέν(ε) συλλυπητή-

ρια, τς λέω ευχάριστω. Οι άντρες μι

ρωτάν τουν πουλάς τουν γάιδαρο;

Τς απαντάου όχι!


Σ.Σ.Φ.Α.

Οσύλλογός μας, ο σύλλογος Σαρα κατσαναίων φοιτητώνΑθήνας «ο Κατσαντώνης» (Σ.Σ.Φ.Α.) έκλεισε ήδη ένα

χρόνο επαναλειτουργίας. Ένας χρόνος γεμάτος νέες εμπειρίες,

δίψα για συνέχιση της πλούσιας παραδοσής μας, χαρούμενες

στιγμές αλλά πάνω απ’ όλα γεμάτος προσπάθεια για να δη-

μιουργήσουμε ένα ευχάριστο και σαρακατσάνικο κλίμα ώστε

να υποδεχτούμε όσο το δυνατόν περισσότερα σαρακατσα-

νόπουλα που φοιτούν στα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Αττικής

με κοινό στόχο την Σαρακατσάνικη Πα ράδοση.

Προσπαθήσαμε κατά τη διάρκεια αυτού του χρόνου ο

σύλλογός μας να είναι ιδιαίτερα ενεργός. Με αφορμή την

γνωριμία μεταξύ μας διοργανώσαμε 3ημερη εκδρομή (23-

25 Νοεμβρίου 2012) στη Θεσσαλονίκη όπου και παρευρε-

θήκαμε στο χορό του συλ λόγου Σαρακατσαναίων φοιτητών

Θεσσαλονίκης «ο Λεπενιώτης». Στις 02/12/2012 πραγμα-

τοποιήσαμε ένα μικρό γλέντι στο κέντρο «Αδιαχώρητο» το

οποίο στέφθηκε με επιτυχία. Μας διασκέδασαν με τα τρα-

γούδια τους ο κ. Κώστας Νάκας και ο κ. Κώστας Γαρέφης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο σύλλογός μας προχώρησε στην

ανακατασκευή πέντε γυναικείων φορεσιών (Πολίτικες) που

είχε ήδη στην κατοχή του από το 1980 και στην δη μιουργία

νέου φλάμπουρα. Επίσης συμμετείχαμε στο 23ο Πανελλήνιο

οργανωτικό συνέδριο συλλόγων Σαρακατσαναίων που

πραγματοποιή θηκε στη Λάρισα το τριήμερο 28-30 Μαρτίου

2013. Ο σύλλογός μας παρουσίασε την δική του εισήγηση

με τίτλο: Η σαρακατσάνικη φυλή στο πέρασμα του χρόνου.

Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η ημέρα της 20 Απριλίου 2013

καθώς διοργανώσαμε τον ετήσιο πλέον χορό μας (με πα-

ρουσίαση χορευτικού τμήματος) στις νέες φοιτητικές εστίες

του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Ο αριθμός των πα-

ρευρισκόμενων άγγιξε τους 350. Η στιγμή που το χορευτικό

μας έκανε την είσοδο του ήταν ιδιαίτερα συγκινητική για

όλους μας, γιατί ύστερα από 8 χρόνια απουσίας σαρακα-

τσάνικο χορευτικό και τραγούδια ακούστηκαν σε πανεπι-

στημιακές αίθουσες. Ακόμη, ο σύλλογος μας είχε ενεργή

συμμετοχή σε όλες τις εκδηλώσεις του 33ου Πανελλήνιου

Ανταμώματος συλλόγου Σαρακατσαναίων που πραγματο-

ποιήθηκε στο Περτούλι το τριήμερο 29-31 Ιουνίου 2013.

Αναλυτικά ο σύλλογός μας ανέλαβε το μέρος του προξενιού

στο δρώμενο της Π.Ο.Σ.Σ για την σαρακατσάνικη χαρά, πήρε

μέρος στου τουρνουά ποδοσφαίρου και συμμετείχε με το

χορευτικό του στις χορευτικές εκδηλώσεις της Κυριακής.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο σύλλογός μας εκπροσωπήθηκε

στα τοπικά ανταμώματα στο Βελούχι στις 13 και 14 Ιουλίου

2013 και στο Γυφτόκαμπο στις 2 και 3 Αυγούστου 2013.

Τέλος, μετά τις εκλογές που έγιναν στις 12/10/2013 στα

γραφεία του συλλόγου μας το νέο Δ.Σ. είναι το εξής:

Ως νέοι προσπαθούμε με σύγχρονες και καινοτόμες ιδέες

να διατηρήσουμε και να συνεχίσουμε την παράδοσή μας.

Στην προσπάθειά μας αυτή θέλουμε να πιστεύουμε ότι είναι

στο πλευρό μας όλοι οι υπόλοιποι σύλλογοι Σαρακατσαναίων

ανά την Ελλάδα. Καλούμε λοιπόν όλους τους σαρακατσάνους

φοιτητές της Αττικής να εγγραφούν στο σύλλογό μας, να

συμμετέχουν στις εκδηλώσεις μας και να συμπορευθούν μαζί

μας σ’ αυτό το όμορφο ταξίδι της πλούσιας παράδοσής μας.

Καλές αντάμωσες!!!

Διοικητικό Συμβούλιο

Πρόεδρος: Δημουλάς ΔημήτριοςΑντιπρόεδρος: Τσουμάνης Σπύρος

Γραμματέας: Μόσχου ΜαρίαΤαμίας: Χύτας Δημοσθένης

Αναπληρωματικά μέλη: Τσουμάνη ΧριστίναΜπίκος Ζήσης Αποστολίδης Γεώργιος

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ «Ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ»

Σαρακατσάνικα χαιρετήματααπό την Αθήνα

Κοινή φωτογραφία του Σ.Σ.Φ.Θ. με το Σ.Σ.Φ.Α.

στο 33ο Πανελλήνιο Αντάμωμα Σαρακατσαναίων 2013


κριτικές

Αγαπητέ κ. Πρόεδρε,

Με ιδιαίτερη χαρά έλαβα την καλαίσθητη περιοδική ετή -

σια έκδοση του Συλλόγου σας με τίτλο «ΤΑ ΔΡΩΜΕΝΑ…

των Σαρακατσαναίων φοιτητών». Υπάρχουν πολλοί λόγοι

για να σας εκφράσω τα συγχαρητήριά μου και τις καλύτε -

ρες ευχές μου για όλες τις πρωτοβουλίες και τις δραστη-

ριότητες που έχετε αναπτύξει, στο πλαίσιο των σαράντα

χρόνων από την ίδρυση του συλλόγου σας.

Θα ήθελα, ωστόσο, να μείνω περισσότερο στην έκδοση

του περιοδικού σας, η οποία με εντυπωσίασε τόσο από

άποψη μορφής όσο και από το περιεχόμενό της. Η δομή

του περιοδικού και η καλαίσθητη εικονογράφηση μαρ-

τυρούν γνώση και εμπειρία και δημιουργούν μία θετική

προδιάθεση στον μελλοντικό αναγνώστη, που χαίρεται

και απολαμβάνει ήδη το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Αξίζουν,

κατά συνέπεια, θερμά συγχαρητήρια σε όλους όσοι ασχο-

λήθηκαν με τη μορφή του περιοδικού και πέτυχαν αυτό

το εξαιρετικό αποτέλεσμα. Και τούτο, γιατί είναι βέβαιο

ότι μια καλαίσθητη μορφή προκαταλαμβάνει και προ-

διαθέτει και για το περιεχόμενο, γεγονός που στην περί-

πτωσή μας επιβεβαιώνεται απόλυτα.

Πράγματι εντυπωσιάζεται κανείς από το εύρος των

θεματικών που παρουσιάζονται στο περιοδικό, από την

ιεράρχηση των θεματικών, από την ποικιλία των θεμάτων

που συναντά, από την ικανοποιητική πληρότητα που

εμφανίζει η παρουσίαση των θεμάτων. Το στοιχείο, ωστό-

σο, που με εντυπωσίασε περισσότερο είναι ότι συγγραφείς

σχεδόν όλων των κειμένων είναι τα μέλη του Συλλόγου,

νέοι και νέες Σαρακατσάνες που μελέτησαν, που ερεύνη-

σαν, που αναζήτησαν πληροφορίες, ώστε να καταθέσουν

αφενός τη δική τους μαρτυρία και αφετέρου το βίωμα

των γονιών και των παππούδων τους. Θεωρώ, επίσης,

ιδιαί τε ρα πετυχημένη την παρουσίαση θεμάτων από

τους επι στημονικούς κλάδους των σπουδών σας, σε συν-

δυασμό με τη σαρακατσάνικη παράδοση και ζωή.

Κρίνω ότι η κοσμοαντίληψη και οι παραδοχές του πε -

ριοδικού σας κινούνται σε επίπεδα αλληλοαποδοχής και

μετριοφροσύνης, αρετής και σεβασμού, αναδεικνύοντας

αρχές και αξίες απαραίτητες και αναγκαίες για την εποχή

που ζούμε. Είμαι βέβαιος ότι στην επόμενη έκδοσή σας

θα προβλέψετε κάποια στήλη για το σαρακατσάνικο βι -

βλίο τό σο σε επίπεδο μελετών όσο και σε επίπεδο λογο-

τεχνικής παραγωγής.

Με αυτές τις πρώτες γενικές σκέψεις θέλω να σας συγ-

χαρώ και πάλι για την αξιέπαινη πρωτοβουλία σας, να ευ-

χηθώ σε όλα τα μέλη του Συλλόγου σας υγεία, χαρά και ευ-

τυχία, καθώς και κάθε επιτυχία στις σπουδές σας και να

εκφράσω την ελπίδα για μια επικείμενη συνάντησή μας.

Με ιδιαίτερη εκτίμηση

Γεώργιος Δ. Καψάλης

Καθηγητής, Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Αγαπητοί Σαρακατσαναίοι Φοιτητές,

Έλαβα μέσω του κ. Θεόδωρου Γιαννιώτη

το πρώτο τεύχος του περιοδικού σας “Τα

δρώμενα ... των Σαρακατσαναίων φοιτη-

τών”

Επιθυμώ να σας συγχαρώ για την υπο-

δειγματική –τόσο από την άποψη της μορ-

φής όσο και του περιεχομένου– δουλειά

που έχετε κάνει. Χάρηκα ιδιαίτερα τα κα-

λογραμμένα άρθρα των φοιτητών-μελών

του συλλόγου σας για τον Κώστα Λεπε-

νιώτη, για τη γυναίκα στη σαρακατσάνικη

κοινωνία, το φλάμπουρα, τον σαρακατσά-

νικο γάμο, τη λαϊκή ιατρική, τις γιορτές, τη

στάνη των Μπουρχαίων, το τσομπανό-

σκυλο αλλά και όσα γράφηκαν από γνω-

στούς και επώνυμους Σαρακατσάνους (Ν.

Κατσαρό) ή στηρίζονται σε πληροφορίες

τους, αλλά και τις ωραίες φωτογραφίες,

τα άρθρα για την ίδρυση του Συλλόγου

και της ΠΟΣΣ και τα νέα του συλλόγου.

Σας εύχομαι να συνεχίσετε με το ίδιο

κέφι, με επιμονή και σεμνότητα το έργο

σας γιατί αξίζει πράγματι τον κό πο. Καλή

δύναμη!

Ευτυχισμένη και δημιουργική χρονιά!

Νέλλη Μελίδου-Κεφαλά

Επίτιμη Διευθύντρια του Λαογραφικού

Και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας-

Θράκης

Συγχαρητήρια επιστολή…

Κάθε προσπάθεια που συμβάλλει στη διατήρηση και

αναπαραγωγή της σαρακατσάνικης πολιτιστικής κληρο -

νομιάς αξίζει συγχαρητηρίων. Και περισσότερα συγχα-

ρητήρια ταιριάζουν, όταν η προσπάθεια καταβάλλεται

από νέους ανθρώπους. Το ίδιο και σε σας που αποφασίσατε

να συνεχίσετε μια πορεία σαράντα χρόνων. Η έκδοση

του περιοδικού αποδεικνύει την καλή οργάνωση του

συλ λόγου, τη φιλότιμη και ευσυνείδητη ενασχόληση των

εμπλεκομένων μελών του. Παράλληλα, το έντυπο υλικό

διακινεί τη σαρακατσάνικη κουλτούρα και ωθεί ακόμα

και τους πιο αμέτοχους να γνωρίσουν το σαρακατσάνικο

πολιτισμό. Αν και το ψηφιακό υλικό στο διαδίκτυο είναι

πλούσιο, όμως η έντυπη μορφή του ζωντανεύει με οικείο

τρόπο το παρελθόν, σχολιάζεται και αξιολογείται. Ειδικά,

τα “Δρώμενα των Σαρακατσαναίων” με την πλούσια

ύλη του και τα εύστοχα θέματά του αναπαριστά με ρεα-

λισμό πτυχές της καθημερινότητας, της διαβίωσης,του

ηθικού και πνευματικού πολιτισμού, του τρόπου αντιμε-

τώπισης των δυσκολιών, επομένως και της επιβίωσης

των Σαρακατσαναίων. Ακόμα θίγει σημαντικές λεπτομέ-

ρειες που δείχνουν τη διαφορά των Σαρακατσαναίων

από την υπόλοιπη κοινωνία. Επίσης, με το πλούσιο φω-

τογραφικό υλικό του γίνεται εύκολο ανάγνωσμα που

προσφέρει θεωρητική γνώση, προσιτή, στο σύγχρονο

Σαρακατσάνο, ώστε να συνειδητοποιήσει την καταγωγή

του και τις ρίζες του και να νιώσει ότι ανήκει στη σαρα-

κατσάνικη φυλή. Αποκτά, δηλαδή, το περιοδικό το ρόλο

του συνδετικού κρίκου που θα ενώσει τους διασκορπι-

σμένους Σαρακατσαναίους. Ακόμα, πληροφορεί και ενη-

μερώνει για τις δραστηριότητες του συλλόγου, αλλά και

άλλων συλλόγων Φοιτητών ανά την Ελλάδα, με αποτέ-

λεσμα μεγαλύτερη συμμετοχή στις εκδηλώσεις. Προσελ-

κύοντας, ιδιαίτερα, τους νέους, οι σύλλογοι γίνονται το

φυτώριο για τη δημιουργία αυτών που θα συνεχίσουν

τη σαρακατσάνικη παράδοση.

Με μεγάλη, λοιπόν, χαρά και συγκίνηση διάβασα το

περιοδικό σας, αλλά και ικανοποίηση, γιατί όντας από

τα ιδρυτικά μέλη του Συλλόγου Σαρακατσαναίων Φοι-

τητών Αθηνών το 1975, πρόεδρος του Πανελλαδικού

Συλλόγου Σαρακατσαναίων και του Συνδέσμου Σαρακα-

τσαναίων Φθιώτιδας αγωνιώ για το μέλλον. Με αυτή

την ιδιότητά μου κρίνοντας, νομίζω, η πρωτοβουλία σας

δίνει αισιοδοξία ότι ο σαρακατσάνικος πολιτισμός θα

αναβιώνει σε κάθε γενιά…

Συγχαρητήρια και καλή συνέχεια

Νίκος Ζυγογιάννης

Εκπαιδευτικός, Πρ. Πρόεδρος Πανελλαδικού Συλλόγου

Σαρακατσαναίων Αττικής-Πειραιώς, Πρ. Πρόεδρος

Συνδέσμου Σαρακακατσαναίων Νομού Φθιώτιδας


κριτικές

Προς Σύλλογο Σαρακατσαναίων Φοιτητών

Θεσσαλονίκης «o Λεπενιώτης»

Kύριε Πρόεδρε

Έλαβα το πρώτο τεύχος του ετήσιου πε-

ριοδικού που εκδώσατε το Νοέμβριου του

2012, με τίτλο «Τα Δρώμενα… των Σαρα-

κατσαναίων Φοιτητών» και σας ευχαριστώ

πολύ. Διαβάζοντας το θα ήθελα και εγώ να

σας εκφράσω μέσα σε λίγες αράδες τη δική

μου άποψη για το περιοδικό σας.

Είναι μια μεθοδική και αξιόλογη προ-

σπάθεια και του δίνει μια ξεχωριστή θέση

ως έντυπο.

Κατ’ αρχάς το χαρτί της έκδοσης είναι

πολύ καλό.

Η σελιδοποίηση σε συνάρτηση με το θε-

ματολογία εί ναι πολύ προσεγμένη.

Όλα τα θέματα χωρίς εξαίρεση είναι

πολύ προσεγμένα, καλογραμμένα και μαρ-

τυρούν έτσι το ήθος και το ύφος του συγ-

γραφέα τους. Το αποτέλεσμα είναι ο ανα-

γνώστης να το διαβάζει με ενδιαφέρον και

ευχαρίστηση –να μην πω ότι μερικοί από

εμάς το διαβάσαμε και δυο φορές.

Το φωτογραφικό υλικό που χρησιμο-

ποιήθηκε είναι πολύ καλό. Κάθε θέμα εμ-

πλουτίστηκε με τις ανάλογες φω τογραφίες.

Σαν πρώτη έκδοση δεν είναι απλά καλή,

μπορώ να πω τη βρίσκω πολύ καλή. Επειδή,

όμως, στο καλό υπάρχει και το καλύτερο,

εύχομαι και τα επόμενα τεύχη να είναι έτσι

επιτυχημένα και –γιατί όχι;– και καλύτερα.

Με λίγα λογια, είναι ένα λαογραφικό έντυπο

που επάξια θα στέ κεται ανάμεσα στα άλλα

περιοδικά έντυπα που στολίζουν τις βιβλιο-

θήκες. Δε μένει παρά να συγχαρώ θερμά το

Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου και

όλους τους συνεργάτες για την επιτυχημένη

αυτή έκδοση.

Θεόδωρος Ι. Γιαννιώτης

Επίτιμος πρόεδρος Πανελλήνιας Ομοσπονδίας

Συλλόγων Σαρακατσαναίων

Επετειακή εκδήλωση για τα 40 χρόνια τουσυλλόγου

Με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων από την ίδρυση

του συλλόγου μας, διοργανώθηκε στις 24-11-2012 επε-

τειακή εκδήλωση, στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστη -

μίου Μακεδονίας. Η ιδιαίτερα αυτή συγκινητική εκδήλωση

ξεκίνησε με καλωσόρισμα των παρευρισκομένων παλιών

και νέων μελών από τη χορωδία του συλλόγου. Ακολούθως

ο πρώτος πρόεδρος του συλλόγου κ. Λουκάς Κατσαρός

μί λησε για το «Ιστορικό ιδρύσεως» του συλλόγου. Έπειτα

βραβεύτηκαν τα ιδρυτικά μέλη και το πρώτο Δ.Σ. του

συλλόγου. Εν συνεχεία έγινε ομιλία από τον αντιπρόεδρο

του συλλόγου μας κ. Κωνσταντίνο Γαρέφη με θέμα «Οι

δραστηριότητες μιας σαραντάχρονης πορείας». Προβλή-

θηκε οπτικοακουστικό υλικό και ακολούθησε ομιλία από

τον πρόεδρο του συλλόγου κ. Σιούτη Σταύρο με θέμα

«Δεδομένα που προκύπτουν από τη μελέτη του μητρώου

μελών». Τέλος δόθηκε η δυνάτοτητα της παράθεσης εμ-

πειριών από τα μέλη του συλλόγου στο χρόνο του ελεύ-

θερου βήματος.


η δράση μας...

Χορός βράβευσης πρωτοετών φοιτητών

Στις 24 Νοεμβρίου 2012 πραγματοποιήθηκε ο καθιερω-

μένος χορός βράβευσης πρωτοετών φοιτητών, στην

Κάτω Φοιτητική Λέσχη του Α.Π.Θ. Στο χορό βραβεύτηκαν

οι νεοεισαχθέντες σαρακατσαναίοι φοιτητές των Ανω-

τάτων και Ανωτέρων καθιδρυμάτων της Θεσσαλονίκης.

Επίσης παρουσιάστηκε το χορωδιακό και χορευτικό

τμήμα του συλλόγου και ακολούθησε γλέντι μέχρι τις 8

το πρωί. Τραγούδησαν οι: Κώστας Νάκας, Βασίλης Σερμ-

πέζης, Σταύρος Μπόνιας, Νίκος Γιαννακός και Κώστας

Γαρέφης. Στο κλαρίνο ήταν οι: Γρηγόρης Καψάλης και

Αλέξανδρος Τσουμάνης. Η προσέλευση του κόσμου ξε-

πέρασε κάθε προηγούμενο αγγίζοντας τα 1.500 άτομα!



Εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη

Εκδρομή στη βασιλίδα των πόλεων, την Κωνσταντινούπολη πραγματοποίησε ο σύλλογος μας στις 14, 15, 16

Δεκεμβρίου. Την πρώτη μέρα επισκεφθήκαμε την Παναγία των Βλαχερνών, την περίλαμπρη και μεγαλόπρεπη Αγία

Σοφία, το μπλέ τζαμί και το τοπ καπί ενώ το βράδυ γλεντήσαμε με σαρακατσάνικο γλέντι στην Πόλη με τους

Τσουμάνη Αλέξανδρο στο κλαρίνο, Τυχάλα Δήμο στο λαούτο, Χαρίση Δημήτρη στο ντέφι και Γαρέφη Κώστα στο

τραγούδι. Την επομένη περιηγηθήκαμε με πλοίο στο μαγευτικό Βόσπορο και αργότερα επισκεφθήκαμε την Αιγυπτιακή

και την μεγάλη σκεπαστή αγορά. Την τελευταία ημέρα της εκδρομής επισκεφθήκαμε το Οικουμενικό Πατριαρχείο

και την ιερά μονή Ζωοδόχου Πηγής στο μπαλουκλί. Ήταν μια εκδρομή γεμάτη με στιγμές συγκίνησης και διασκέδασης,

αξέχαστη σε όλους μας.



Νέα ραδιοφωνική εκπομπή στο διαδικτυακό ραδιό-φωνο της ΠΟΣΣ

Ο σύλλογος μας, συμβαδίζοντας με το πνεύμα της εποχής,

ξεκίνησε μια νέα εκπομπή, από το Γενάρη, στο διαδικτυακό

ραδιόφωνο της Π.Ο.Σ.Σ. στη σελίδα http://www.e-saraka

tsanos.gr. Η εκπομπή έχει τίτλο «Τα δρώμμενα… των Σα-

ρακατσαναίων Φοιτητών», μεταδίδεται κάθε Τετάρτη

20:00 με 22:00 και την επιμελούνται οι Γιώργος Τριάντης

και Ζάχος Γεωργούσης.

Ραδιοφωνική εκπομπή στο ράδιο ακρίτες

Συνεχίζει για ακόμη μία χρονιά η μετάδοση της ραδιο-

φωνικής μας εκπομπής από το ράδιο ακρίτες στους 102,3

των fm και στη σελίδα http://www.akritestoupontou.gr,

με νέο τίτλο «Λαλιά των Σαρακατσαναίων Φοιτητών».

Την επιμέλεια και παρουσίαση έχουν οι Χρήστος Τιμπλα -

λέξης και η Όλγα Στρίβα. Η εκπομπή, μεταδίδεται κάθε

Δευτέρα 20:00 με 22:00.



Στις 16 Ιανουαρίου 2013 πραγματοποιήθηκαν στο σύλλογό μας η

τακτική γενική συνέλευση των μελών και οι αρχιαιρεσίες για την

ανάδειξη νέου διοικητικού συμβουλίου. Προέκυψαν τα εξής απο-

τελέσματα:

Το νέο Δ.Σ.

Πρόεδρος: Γαρέφης Kωνσταντίνος

Αντιπρόεδρος: Χαρίσης Δημήτριος

Γεν. Γραμματέας: Τριάντης Γεώργιος

Ταμίας: Ζάντζας Kωνσταντίνος

Μέλος: Τιμπλαλέξης Χρήστος

Μέλος: Σούρλας Στέφανος

Μέλος: Ξηρομερίτη Ευαγγελία

Εκπρόσωποι για την Π.Ο.Σ.Σ.: Βασιλούδης Χρήστος

Σιούτης Σταύρος

Τακτική γενική συνέλευση και εκλογές

Νέα τσαρούχια

Ο σύλλογός μας απέκτησε το Φεβρουάριο 10 νέα ζευ-

γάρια τσαρούχια, ολοκληρώνοντας τις γυναικείες φο-

ρεσιές που έχει στην κατοχή του, δωρεά του προέδρου

κ. Κωνσταντίνου Γαρέφη.

Ραδιοφωνικές εκπομπές

Αγιασμός, κοπή Βασιλόπιτας & γλέντι τηνέα χρονιά

Την Παρασκευή 1 Φεβρουαρίου 2013 πραγματοποιήθηκαν

στα γραφεία του συλλόγου μας ο αγιασμός, η κοπή της

πρωτοχρονιάτικης βασιλόπιτας και το γλέντι για τη νέα

χρονιά. Τυχερός για τη νέα χρονιά ήταν από την πίτα του

Δ.Σ. και των επισήμων ο γεν. γραμματέας του συλλόγου

μας Γιώργος Τριάντης, ο οποιος κέρδισε το φλουρί και

του προσφέρθηκε το βιβλίο για τους σαρακατσάνους,

του Κάρστεν Χεγκ. Το δεύτερο φλουρί από την πίτα των

μελών κερδισε ο Κώστας Κατόπης, στον οποίο προσφέρ-

θηκε μια εικόνα του πολιούχου μας Αγίου Δημητρίου, ερ-

γόχειρο του Αγίου Όρους. Η ορχήστρα μας απότελούμενη

από τους Γιάννη Γκόβαρη στο τραγούδι, Αλέξανδρο Τσου-

μάνη στο κλαρίνο, Δήμο Τυχάλα στο Λαούτο και Γιάννη

Λίτσιο στο ντέφι μας χάρισαν απεριόριστο κέφι μέχρι

τις 7 το πρωί!



Ανοιξιάτικος χορός

Ο σύλλογός μας πραγματοποίησε τον καθιερωμένο ανοι-

ξιάτικο χορό του το Σάββατο 9 Μαρτίου στην Κάτω Φοι-

τητική Λέσχη του Α.Π.Θ. Παράλληλα στο χορό έγινε για

πρώτη φορά βράβευση όσων μελών του συλλόγου μας

αποφοίτησαν κατά το τελευταίο ακαδημαϊκό έτος αλλά

και του κ. Βασίλειου Μπομπότα για την διαχρονική στή -

ριξή του απέναντι στο σύλλογό μας. Θέματική ενότητα

της βραδυάς αποτέλεσε η κορυφαία εκδήλωση του σα-

ρακατσάνικου βίου ο γάμος. Σε αυτό το πλαίσιο παρου-

σιάστηκαν τα τραγούδια και οι χοροί από το πολυμέλες

χορωδιακό και χορευτικό συγκρότημα του συλλόγου

μας. Τραγούδησαν οι: Κώστας Νάκας, Βασίλης Σερμπέζης,

Νίκος Γιαννακός και Σταύρος Μπόνιας ενώ η ορχήστρα

αποτελούνταν από τους: Κώστας Τζελέπης (κλαρίνο),

Πάνος Μπούσιος (βιολί), Δήμος Τυχάλας (λαούτο), Γιάννης

Λίτσιος (ντέφι).

Βραβεύτηκαν οι εξής αποφοιτήσαντες φοιτητές:

• Ζαγναφέρης Ανδρέας, από Μουριές Κιλκίς, Οικονομικών

Επιστημών Α.Π.Θ.

• Λεοντίδης Χρήστος, από Κομοτηνή, Οργάνωση και Δι-

οίκησηση Επιχειρήσεων ΠΑ.ΜΑΚ.

• Μπαμπαλιάρη Ελένη, από Θεσσαλονίκη, Οργάνωση

και Διοίκησηση Επιχειρήσεων ΠΑ.ΜΑΚ.

• Κοτζαμπάση Χριστίνα, από Καβάλα, Μαθηματικό

Α.Π.Θ.

• Κυροδήμος Γεώργιος, από Λαμία, Νομική Α.Π.Θ.





Εκδήλωση για την επέτειο της 25ης Μαρτίου στο ΠΑ.ΜΑΚ.

Συμμετείχαμε με το χορευτικό μας συγκρότημα, μετά από πρόσκληση των Πρυτανικών Αρχών του πανεπιστη μίου

Μακεδονίας, στην εκδήλωση για τον Εορτασμό της Εθνικής Επετείου της 25ης Μαρτίου που πραγματοποιήθηκε

την Παρασκευή 22 Μαρτίου 2013 στο Αμφιθέατρο Τελετών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Τη μoυσική επιμέλεια

είχε ο Λέκτορας και κλαρινίστας κ. Γερμανός Αχαλινοτόπουλος με τη συμμετοχή φοιτητών του συνόλου παραδοσιακής

μουσικής του Τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου, ενώ στο τραγούδι ο πρόεδρος του

συλλόγου μας κ. Κωσταντίνος Γαρέφης.

Συμμετοχή στο 23ο Πανελλήνιο Οργανωτικό Συνέδριο Συλλόγων Σαρακατσαναίων

Ο σύλλογος μας συμμετείχε ενεργά στο 23ο Πανελλήνιο Οργανωτικό Συνέδριο Συλλόγων Σαρακατσαναίων που

πραγματοποιήθηκε στις 29-31 Μαρτίου στη Λάρισα, με εισήγηση που παρουσίασε με θέμα: “Συλλογή, μελέτη και

προβολή στοιχείων σαρακατσάνικης λαογραφίας”. Η εισήγηση έγινε από τον πρόεδρο του συλλόγου μας κ.

Κωνσταντίνο Γαρέφη.



Ομιλία με θέμα: «Κατασκευή Σαρακατσά-νικης καλύβας»

Την Τετάρτη 10 Απριλίου πραγματοποιήθηκε στα γραφεία

του συλλόγου μας ομιλία με θέμα: “Κατασκευή της Σα-

ρακατσάνικης Καλύβας”. Η ομιλία έγινε από την κα Κων-

σταντίνα Καραλή, Αρχιτέκτων Μηχανικός Α.Π.Θ. MSc,

πρώην γραματέα του συλλόγου μας. Η ομιλία περιελάμβανε

την προβολή οπτικοακουστικού υλικού και την παρακο-

λούθησαν ένας σημαντικά μεγάλος αριθμός φοιτητών.

Επίσης μας τίμησαν ο πρώην πρόεδρος της ΠΟΣΣ κ. Θεό-

δωρος Γιαννιώτης, ο πρόεδρος της ΠΟΣΣ κ. Γεώργιος

Μουτσιάνας, τα μέλη του Δ.Σ της ΠΟΣΣ και ο ελλογιμώ-

τατος καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου

Ιωαννίνων κ. Αντώνιος Σκεύας.

Εκδρομή στην Αθήνα

Στις 20 και 21 Απριλίου διοργανώθηκε από το σύλλογό μας διήμερη εκπαιδευτική-ψυχαγωγική εκδρομή στην

Αθήνα. Πραγματοποιήθηκε επίσκεψη και ξενάγηση στην Ακρόπολη και στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Το βράδυ

του Σαββάτου συμμετείχαμε στο χορό του επανασυσταθέντος Συλλόγου Σαρακατσαναίων Φοιτητών Αθηνών “Ο

Κατσαντώνης”, στηρίζοντας τη προσπάθειά τους αυτή. Τέλος στην επιστροφή σταματήσαμε και στις Θερμοπύλες

για μια σύντομη ξενάγηση.





Εκδρομή στα Γιάννενα & στο Γυφτόκαμπο

Μονοήμερη ψυχαγωγική εκδρομή διοργανώθηκε το Σάββατο 18 Μαΐου με προορισμό την πόλη των Ιωαννίνων και

το Γυφτόκαμπο. Παράλληλα με την εκδρομή γλεντίσαμε στο γλέντι που πραγματοποίησε ο επανασυσταθείς Σύλλογος

Σαρακατσαναίων Φοιτητών και Νέων Ιωαννίνων στο Γυφτόκαμπο.

Αποχαιρετιστήριο γλέντι

Με τη λήξη της ακαδημαϊκής χρονιάς πραγματοποιήσαμε

το αποχαιρετιστήριο γλέντι μας το απόγευμα της Κυριακής

26 Μαΐου, στα γραφεία του συλλόγου μας. Τα μέλη και οι

φίλοι του συλλόγου μας έφυγαν με τις καλύτερες εντυ-

πώσεις καθώς ψήσαμε, φάγαμε, ήπιαμε και γλεντήσαμε

μέχρι αργά, με ζωντανή μουσική!



Νέος δίσκος του Κώστα Νάκα προσφοράστο σύλλογό μας

Ο νέος δίσκος του Κώστα Νάκα με τίτλο «Από το Μωριά

ως τη Βουλγαριά» που κυκλοφορεί από το Πανελλήνιο

Αντάμωμα Σαρακατσαναίων. Ο νέος αυτός δίσκος περι-

λαμβάνει ανέκδοτα σαρακατσάνικα τραγούδια, από τη

συλλογή του κ. Θεόδωρου Γιαννιώτη. Το δίσκο χρηματο-

δότησε ο κ. Βασίλειος Κατσαρός (Λογιστικό γραφείο

Πρόβλεψη). Την αποκλειστική διάθεση του δίσκου και

τα έσοδα θα έχουν ο Σύλλογος μας καθώς και οι φοιτητικοί

σύλλογοι Αθηνών και Ιωαννίνων. Ευχαριστούμε θερμά

τον κ. Βασίλειο Κατσαρό και τον κ. Κώστα Νάκα για την

προσφορά τους αυτή.

Έκδοση βιβλίου με τίτλο: «Αναμνήσεις... 40 χρόνων»

Ο σύλλογός μας είναι στην ευχάριστη θέση να σας ανακοινώσει ότι προέβη στην έκδοση βιβλίου, τον Ιούνιο του

2013. Πρόκειται για ένα πολυτελές φωτογραφικό λεύκωμα στο οποίο είναι αποτυπωμένες στιγμές από τη

σαραντάχρονη πορεία του συλλόγου. Αποτελεί την πρώτη έκδοση βιβλίου στα χρονικά του συλλόγου και έχει τίτλο:

«Αναμνήσεις... 40 χρόνων». Ξεφυλλίζοντάς το παρακολουθεί ο αναγνώστης την πορεία των εκατοντάδων ανθρώπων

που πέρασαν από το σύλλογο μας στο διάβα των σαράντα χρόνων λειτουργίας του. Το βιβλίο περιλαμβάνει, εκτός

από το φωτογραφικό υλικό, περιγραφή των δραστηριοτήτων του συλλόγου, συμπεράσματα από τη μελέτη του

μητρώου μελών, τα ονόματα των ιδρυτικών μελών καθώς και όλων των διοικητικών συμβουλίων.

Συμμετοχή στο 33ο Πανελλήνιο Αντάμωμα Σαρακατσαναίων

Ενεργά συμμετείχε, για ακόμη μία χρονιά, ο σύλλογός μας στο Πανελλήνιο Αντάμωμα Σαρακατσαναίων, με εκδρομή

την οποία διοργάνωσε. Το αντάμωμα πραγματοποιήθηκε στις 26-28 Ιουνίου, στο Περτούλι Τρικάλων. Την Παρασκευή

το βράδυ γλεντήσαμε στο 2ο φεστιβάλ Σαρακατσάνικου Τραγουδιού για νέους. Το Σάββατο το πρωί συμμετείχαμε στο

τουρνουά ποδοσφαίρου, όπου η ποδοσφαιρική μας ομάδα κατέκτεισε τη 2η θέση. Το βράδυ της ίδιας μέρας έγινε από

το σύλλογό μας η παρου σίαση του νέου δίσκου του κ. Κώστα Νάκα καθώς και του βιβλίου μας. Την Κυριακή το πρωί

συμμετείχαμε στις εκδηλώσεις με το χορευτικό μας τμήμα, το μεγαλύτερο στην σαραντάχρονη πορεία του συλλόγου!

Το χορευτικό εισήλθε στο χώρο του ανταμώματος τραγουδώντας με «το στόμα» το τραγούδι «κάτω στα πέντε

μάρμαρα», κερ δίζοντας τις εντυπώσεις.



Παρουσίαση του νέου δίσκου του ΚώσταΝάκα

Το Σάββατο 27 Ιουνίου έγινε εκδήλωση με θέμα την πα-

ρουσίαση του νέου δίσκου του Κώστα Νάκα με τίτλο:

«Απ’ το Μοριά ως τη Βουλγαριά». Η εκδήλωση εντάχθηκε

στα πλαίσια του 33ου Πανελλήνιου Ανταμώματος Σα-

ρακατσαναίων. Την εκδήλωση παρουσίασε ο γραμματέας

του συλλόγου μας κ. Γεώργιος Τριάντης. Ομιλιτές ήταν:

ο πρόεδρος του συλλόγου μας κ. Κωνσταντίνος Γαρέφης,

ο οποίος παρουσίασε την όλη προσπάθεια και παράλληλα

και το βιβλίο του συλλόγου μας με τίτλο: «Αναμνήσεις…

40 χρόνων» και ο επίτιμος πρόεδρος της ΠΟΣΣ κ. Θεό-

δωρος Γιαννιώτης, στη συλλογή του οποίου ανήκουν τα

τραγούδια. Συγκινητική ήταν η στιγμή κατά την οποία

αναγώσθηκε το μήνυμα του κ. Κώστα Νάκα, ο οποίος δε

μπό ρεσε να παραβρεθεί λόγω προβλημάτων υγείας.

Τέλος την εκδήλωση πλαισίωσε τμήμα του αντρικού χο-

ρευτικού του συλλόγου αποδίδοντας δύο χορούς του

νέου δίσκου.



Συμμετοχές σε περιφερειακά Ανταμώματα

O σύλλογός μας εκπροσωπήθηκε το καλοκαίρι στα πε-

ρισσότερα περιφερειακά ανταμώματα Σαρακατσαναίων.

Συγκεκριμένα συμμετείχαμε στα εξής:

• Γλέντι στο Τσιπουρίκι Θεσπρωτίας στις 10 Ιουλίου

• Χορός συλλόγου Ευξεινούπολης και Αλμυρού στις 12

Ιουλίου

• Αντάμωμα στο Βελούχι Φθιώτιδας στις 13 & 14 Ιου-

λίου

• Αντάμωμα στο Γυφτόκαμπο στις 2 & 3 Αυγούστου

• Αντάμωμα Αγραφιωτών Σαρακατσαναίων στο Τροβάτο

Ευρυτανίας στις 16 Αυγούστου

• Αντάμωμα στα «Χειμαδιά» Πρεβέζης στις 23 & 24 Αυ-

γούστου.



«Τσιπουρίκι» «Βελούχι»

«Γυφτόκαμπος» «Γυφτόκαμπος»

«Χειμαδιά»«Τροβάτο»

Συμμετοχή στο 2o Αντάμωμα ΑγραφιωτώνΣαρακατσαναίων στο Τροβάτο

Κατόπιν προσκλήσεως του συλλόγου Αγραφιωτών Σα-

ρακατσαναίων, ο συλλογός μας συμμετείχε με τμήμα του

χορευτικού συγκροτήματος στο 2ο Αντάμωμα Αγραφιω-

τών Σαρακατσαναίων. Το αντάμωμα έλαβε χώρα στις 16

Αυγούστου, στο Τροβάτο Ευρυτανίας. Το χορευτικό μας

συγκρότημα κατενθουσίασε το κοινό και απέσπασε τις

καλύτερες κριτικές!

Ανακαίνιση των γραφείων

Τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο πραγματοποιήθηκε ανα-

καίνιση των γραφείων στα οποία συστεγάζεται ο σύλλογός

μας. Αξίζει ιδιαίτερα να τονισθεί ότι η ανακαίνιση έγινε

με έξοδα αποκλειστικά και μόνο του συλλόγου φοιτητών

και προσωπική εργασία των μελών του Δ.Σ.



Εγγραφές νέων μελών

Το Δ.Σ. του Συλλόγου Σαρακατσαναίων Φοιτητών Θεσσα -

λονίκης “Ο Λεπενιώτης” αισθάνεται την ανάγκη να συγ-

χαρεί τους επιτυχόντες των Πανελλαδικών εξετάσεων

και ειδικότερα τα Σαρακατσανόπουλα για την εισαγωγή

τους στα ανώτατα και ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα

της χώρας και να τους ευχηθεί καλή σταδιοδρομία.

Ιδιαιτέρως δε σε όσους εισάγονται σε σχολές της

Θεσσαλονίκης απευθύνουμε θερμή πρόσκληση να εν-

ταχθούν στο Σύλλογό μας ώστε να ενισχυθεί η προ-

σπάθειά μας για τη διατήρηση της Σαρακατσαναϊικης

Παράδοσης. Η δυναμική και το μεράκι που φέρουν

ανέκαθεν οι πρωτοετείς φοιτητές δίνει πνοή και ώθηση

στο Σύλλογο για να συνεχίσει το έργο που επιτελεί

εδώ και σαράντα περίπου χρόνια.

Οι εγγραφές των νεοεισαχθέντων φοιτητών και

όσων άλλων Σαρακατσάνων φοιτητών επιθυμούν να

ενταχθούν στο δυναμικό του συλλόγου λαμβάνουν

χώρα κάθε Τετάρτη μετά τις 20.00, στα γραφείατου συλλόγου μας. Τα γραφεία μας βρίσκονται στην

οδό Μυκηνών 17-19, περιοχή Μπότσαρη.

Επίσκεψη στον Παναγιώτατο ΜητροπολίτηΘεσσαλονίκης κ.κ. Άνθιμο

Εθιμοτυπική επίσκεψη στον Παναγιώτατο Μητροπολίτη

Θεσσαλονίκης κ.κ. Άνθιμο πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα

30 Σεπτεμβρίου. Μετά από μια εποικδομητική συζήτηση

που είχαμε με τον κ. Άνθιμο του προσφέραμε το βιβλίο

καθώς και το περιοδικό του συλλόγου μας. Εκείνος μέ-

νοντας ενθουσιασμένος από τις εκδόσεις μας προσφέρθηκε

να αρθρογραφήσει για το περιοδικό μας, κατί που μας

τιμά ιδιαιτέρως ως σύλλογο.



Γλέντι υποδοχής πρωτοετών φοιτητών

Γλέντι για την υποδοχή των πρωτοετών φοιτητών διορ-

γάνωσε ο σύλλογός μας το βράδυ της Παρασκευής 18

Οκ τωβρίου. Το γλέντι έγινε στα γραφεία του συλλόγου

και διήρκησε μέχρι τις 8 το πρωί! Τα γραφεία μας κατέ-

κλυσαν πλήθος νεολαίας ξεπερνώντας καθέ προηγούμενο

σε αντίστοιχες εκδηλώσεις! Tραγούδησαν για μας οι

Σταύρος Μπόνιας & Νίκος Γιαννακός, ενώ στην ορχήστρα

ήταν οι: Αλέξανδρος Τσουμάνης & Γιώργος Καραλής στο

κλαρίνο, Πάνος Μπούσιος στο βιολί, Δήμος Τυχάλας στο

λαούτο και Σπύρος Τσουμάνης στο ντέφι.

O Σύλλογος Σαρακατσαναίων Φοιτητών Θεσσαλονίκης

«ο Λεπενιώτης» συγχαίρει για την εισαγωγή τους στα

Ανώ τατα και Ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Θεσ-

σαλονίκης τα νέα μέλη του και τους εύχεται καλή και

καρποφόρο σταδιοδρομία!

Οι πρωτοετείς φοιτητές μας:

1. Αλαφροπάτης Νικόλαος, από Λαμία, Οικονομικών

Επιστημών ΑΠΘ

2. Αποστολάρας Γεώργιος, από Λάρισα, Φιλολογία ΑΠΘ

3. Αποστόλου Αικατερίνη, από Κορδελιό, Κτηνιατρική

ΑΠΘ

4. Αράπης Βασίλης, από Καστρί Αγιάς, Οργάνωση και

Δι οίκηση Επιχειρήσεων ΠΑΜΑΚ

5. Βλαδίτση Μαγδαληνή, από Πέλλα, Χημικό ΑΠΘ

6. Γεωργούση Δήμητρα, από Κιλκίς, Γεωπονία ΑΠΘ

7. Γιαννακός Γεώργιος, από Θεσσαλονίκη, Γεωπονία

ΑΠΘ

8. Γιαννακούλας Ιωάννης, από Κιλκίς, Γεωπονία ΑΠΘ

9. Γκόλφου Γιαννούλα, από Θεσσαλονίκη, Ιατρική ΑΠΘ

10. Ζουλούμη Εύα, από Θεσσαλονίκη, Φυσικό ΑΠΘ

11. Καπετάνου Ελένη, από Φάρσαλα, Οικονομικό ΠΑ-

ΜΑΚ

12. Κόκκαλης Ηλίας, από Αγιά, Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Υπολογιστών ΑΠΘ

13. Κοστοποπούλου Ολυμπία, από Λεπτοκαρυά, Ιατρική

ΑΠΘ

14. Κώτσιος Δημήτριος, από Αλεξανδρούπολη, Οικονομικό

ΑΠΘ

15. Λιούπης Σωκράτης, από Φάρσαλα, Τεχνολόγων Γεω-

πόνων ΤΕΙ

16. Μάστορα Ελίνα, από Ιωάννινα, Νομική ΑΠΘ

17. Μόσχος Γεώργιος, από Θεσσαλονίκη, Λογιστική ΑΤΕΙΘ

18. Μπακατσή Ηλιάνα, από Αλμυρό, Τεχνολόγων Γεω-

πόνων ΑΤΕΙΘ

19. Μπάτζιου Παναγιώτα, από Κομοτηνή, Χημικό ΑΠΘ

20. Μπομπότα Κατερίνα, από Καλλικράτεια, Διεθνών Ευ-

ρωπαϊκών Σπουδών ΠΑΜΑΚ

21. Μπομπότα Μαρία, από Καλλικράτεια, Βαλκανικών,

Σλαβικών & Ανατολικών σπουδών ΠΑΜΑΚ

22. Μπουτού Ελευθερία, από Θεσσαλονίκη, Εφαρμοσμένη

Πληροφορική ΠΑΜΑΚ

23. Μπρούσα Ευδοκία, από Θεσσαλονίκη, Χημικό ΑΠΘ

24. Νάνη Βάϊα, από Θεσσαλονίκη, Ποιμαντικής Κοινωνικής

Θεολογίας ΑΠΘ

25. Νάνη Ευαγγελία, από Θεσσαλονίκη, Νοσηλευτική

ΑΤΕΙΘ

26. Νέλλα Χριστίνα, από Θεσσαλονίκη, Οργάνωση και

Διοίκηση Επιχειρήσεων ΠΑΜΑΚ

27. Ντόντη Ελευθερία, από Θεσσαλονίκη, Γεωπονία ΑΠΘ

28. Πασιάς Χρήστος, από Αγιά Λάρισας, Λογιστικής και

Χρηματοοικονομικής ΠΑΜΑΚ

29. Πολίτης Ελευθέριος, από Θεσσαλονίκη, Γεωπονία

ΑΠΘ

30. Ρούφου Παναγιώτα, από Ξάνθη, Οικονομικό ΑΠΘ

31. Σαίτη Κωνσταντίνα, από Λάμια, Φιλοσοφική ΑΠΘ

32. Σίμου Ιωάννα, από Θεσσαλονίκη, Οικονομικό ΑΠΘ

33. Στεργιάκος Χρήστος, από Δράμα, Οικονομικό ΑΠΘ

34. Στεργιούλα Πηνελόπη, από Θεσσαλονίκη, Φιλοσοφική

ΑΠΘ

35. Τσουμάνη Δήμητρα, από Λάμια, Μαθηματικό ΑΠΘ

36. Χατζηπλή Δήμητρα, από Φάρσαλα, Γεωπονία ΑΠΘ

37. Χατζόπουλος Νικόλαος, από Ξάνθη, Ιατρική ΑΠΘ



Το νέο αίμα του Συλλόγου

Τέυχος 2ο - Τα ΔΡΩΜΕΝΑ των Σαρακατσαναίων Φοιτητών

Documents

Transcript of Τέυχος 2ο - Τα ΔΡΩΜΕΝΑ των Σαρακατσαναίων Φοιτητών