Үш тілді білім беру үдерісінде мектеп жасына дейінгі балаларды

көп мәдениеттілікке тәрбиелеу

Магистрант: Дюсембаева С.К.Ғылыми жетекші: п.ғ.к. доцент Байназарова Т.Б.

Елбасы Жолдауының басымдылықтарының бірі – үштұғырлы тілді азаматтар қалыптастыру. • «Қазақстан - 2050»

Стратегиялық Жолдауында Қазақстан азаматтары 2025 жылға шейін үштұғырлы тілді меңгеру қажеттілігі, білім арқылы интеграциялану үшін ағылшын тілін де жақсы білу қажеттігі айтылған

XXI ғасыр Қазақстан азаматының әлемдік мәдениетке араласуы қоғамның әлеуметтік

талабы болып тұр.Қазіргі білім беру

жүйесінің нысаны – көпмәдениетті

кеңістікте тәрбиеленіп, дамып

отырған адам.

Үш тілділік -полилингвализм• Әлемдік

тәжірибеде мектепке дейінгі тәрбиеде балаларды көп тілділікке үйрету – полилингвализм әлемнің әрбір елінде, қоғамның әрбір санатында, әрбір жаста жүріп отырған құбылыс.

Ғылыми жұмыстың өзектілігі

Зерттеудің мақсаты

•үш тілді білім беру үдерісінде мектеп жасына дейінгі балаларды көп мәдениеттілікке тәрбиелеуді теория тұрғысында негіздеу және тиімділігін тәжірибе жүзінде тексеру

Зерттеудің объектісі

• мектеп жасына дейінгі балаларды көп мәдениеттілікке тәрбиелеу

Зерттеудің пәні •үш тілді білім беру үдерісінде мектеп жасына дейінгі балаларды көп мәдениеттілікке тәрбиелеу әдістемесі

Зерттеу міндеттері:

- зерттеу мәселесі бойынша әдебиеттерге талдау жасап, «көп мәдениетті тәрбие», «үш тілді білім беру», «көп мәдениетті тұлға» ұғымдарына теориялық анықтама беру;

- мектеп жасына дейінгі балаларды үш тілді білім беру үдерісінде көп мәдениетті тұлға қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық мүмкіндіктерін анықтау;

- мектеп жасына дейінгі балалардың көп мәдениетті тәрбиелілігінің көрсеткіші, өлшемі, деңгейін анықтау;

- үш тілді білім беру үдерісінде мектеп жасына дейінгі балаларды көп мәдениетті тәрбиелеу әдістемесін дайындау.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы мен жаңалығы

- Зерттеу мәселесі бойынша әдебиеттерге талдау жасап, "көп мәдениетті тәрбие", "мектеп жасына дейінгі балаларға үш тілді білім беру", "мектеп жасына дейінгі баланың көпмәдениетті тұлғасы" ұғымдарының мазмұнын нақтылау;

- мектеп жасына дейінгі балаларды үш тілді білім беру үдерісінде көп мәдениетті тұлға қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық мүмкіндіктерін анықтау;

- мектеп жасына дейінгі балалардың көп мәдениетті тәрбиелілігінің көрсеткіші, деңгейі мен өлшемін анықтау.

- үш тілді білім беру үдерісінде мектеп жасына дейінгі балаларды көп мәдениетті тәрбиелеудің әдістемесін дайындауЗерттеудің практикалық маңыздылығы

Үш тілді білім беру үдерісінде мектеп жасына дейінгі балаларды көп мәдениетті тәрбиелеудің әдістемесін дайындау

Мектеп жасына дейінгі балаларды көп мәдениетті тәрбиелеудің теориялық негіздері

Р/с Ғалымдар топтамасы Тұжырымдама сипаты1 Я.А. Коменский «Пампедия» атты өз бағдарламасында адамдардың ортақтылығы олардың

қажеттіліктері мен мақсаттары тұжырымдамасына негізделе отырып пампедияны балаларда басқалармен ынтымақтастықта өмір сүру қабілетін қалыптастырудың біріккен ортақ міндеттерді орындаудың адамдарды сыйлау мен жақсы көрудің бүкіл адамзатты тәрбиелеудің универсалды бағдарламасы ретінде қарастырады.

2 П.Ф. Каптерев өз зерттеулерінде туған елдің жалғыз ғана нағыз мәдениет тасымалдаушысы емес, тәрбие беруде бір ғана емес, басқа да көптеген халықтарға көңіл аударуға шақырды.

3 М.М. Бахтин, С.Б. Библер

Өзіндік «Менді» түсіну басқалармен қарым қатынасқа түскенде жүреді.

4 Л.С. Выготский Мәдени-тарихи негізінде көп мәдениетті тәрбиені негіздеуде келесідей маңызды қорытындылар жасауға болады, осыған сәйкес психикалық дамудың көзі мен детерминанттары тарихи дамып отырған мәдениетте жатыр.

5 А.Н. Джуринский көп мәдениетті тәрбиені ұлтаралық социалистік тәрбиенің баламасы ретінде қарастырады және идеологиялық бірлігі мен әлеуметтік интеграция жағдайында ұлттық мәдениет сыртында тұлғаны қалыптастыру деп қарастырады.

6 М.А. Богомолова көп мәдени білім беру өз болмысы бойынша ұлтаралық тәрбиелеуге жақын болып табылатынын атап, тұлғааралық өзара іс-әрекетті қамтитынын, ұлтшылдық пен нәсілшілдікке қарсы екенін атап көрсетті.

7 В.В. Макаев, З.Л. Малькова, Л.Л. Супрунова

көп мәдениетті тәрбиені, көп ұлтты және көп мәдениетті ортада белсенді әрі тиімді өмір сүре алатын, басқа мәдениеттерге сыйластық пен түсіністігі сезімі дамыған, басқа ұлт, нәсіл, дін өкілдерімен бейбітшілік пен сыйластықта өмір сүре алатын адамның тұлғасын қалыптастырумен анықтайды

• Көпмәдениетті тәрбиенің барлық анықтамаларында оның мағынасын толық ашылуға толық мүмкіндігі бар. Біздің түсінігіміз бойынша көп мәдениетті тәрбие - мәдениет құраушы құндылықтарды игерудің мақсатқа бағытталған ізгілендіруші үдерісі ретінде мәдени плюралисттік орта жағдайында тұлғааралық біріккен іс-әрекетті дамыту қабілетін қарастыратын басқа мәдени құндылықтарға бейімделу.

• Мектеп жасына дейінгі балалардыдың әлеуметтік тәжірибе, қызығушылық және психикалық-физиологиялық даму ерекшеліктерін назарға ала отырып, «мектеп жасына дейінгі балаланың көп мәдениетті тұлғасы» деп туған өлке жайлы, оның материалды және рухани мәдениеті, өнері, әдебиеті, өз елі мен алыс және жақын халықтардың салт-дәстүрі, күнделікті өмір мен қоғамда мінез-құлық нормаларын және оларды ұстана білетін, алған білімі мен көзқарасын өз тұрмысында қолдана алатын элементарлы түсінігі бар мектеп жасына дейінгі баланы айтуға болады. Басқаша айтқанда, көп мәдениетті тәрбиенің мектепке дейінгі педагогикадағы мақсаты ретінде осы айтылған көп мәдениетті тұлғаны қалыптастыру деп қарастыруға болады.

• Мектеп жасына дейінгі балаларға үш тілді білім беру - балалардың қажеттіліктері мен мүдделеріне сәйкес қазақ, орыс, ағылшын тілдерін пайдалану арқылы ынталандыру және көтермелеу, мәдениаралық қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру, олардың өзара іс-әрекетінің нақты мәдени ерекшеліктері мен сипаттамаларды тіл арқылы ұдайы тану, өз мәдениеті шегінен шыға білу және өз мәдени ерекшелігін жоғалтпай медиатор қасиетіне ие болу, балалардың мәдениеттану және лингвистикалық елтанулық біліміне арқа сүйеуі деп қарастырамыз.

Мектеп жасына дейінгі үш тілді білім беру үдерісінде көп мәдениетті тұлға қалыптастырудың психологиялық - педагогикалық мүмкіндіктері

Рим педагогы Марк Фабий Квинтилианның "Шешеннің естелігі туралы" атты шығармасында

жеті жасқа қарай баланың туған тілінен басқа екі тілді – грек және латын тілдерін біліп шығуы керектігі болғанын біле аламыз.

Утописттік педагогикалық шығармаларының арасынан Т. Кампанелланың «Күн қаласы»

Оның идеалды мемлекетінде балалар 3 жасынан бастап әліппемен танысып, содан кейін «көршілердің» өмірімен танысу үшін шетел тілдерін оқи бастайды.

1959 жылы атақты психоневролог В.Пенфилд

Мидың икемділік кезеңі 9 жасқа дейінгі уақытпен шектеледі

психолингвист Д. Титоне мектепке дейінгі баланың шет тілін меңгеру қабілеті тек жүйке жүйесінің икемділігі арқасында ғана емес, оның шектен тыс ашықтығы мен кез келген жаңа тәжірибені қабылдауға деген ынтасымен артады.

психолог Э. Пулгрэм Балалардың шет тілін оңай игеруі туралы импринтинг құбылысымен түсіндіреді («imprint» - басып алу, сақтап қалу, есте қалдыру), бұл құбылыс сөз тіркестерін ғана емес, тұтас сөйлемдерді есте тез қалдырумен түсіндіріледі. Импринтинг құбылысының уақыты да анықталды – сегіз жасқа дейін.

Шет елдік психолог-лингвисттер Hakuta, K. (1986). Krashen, S. D. (1996). Lindfors, J. W. (1991).

шет тілін 5-8 жаста меңгере бастау дұрыс, себебі, бұл жаста туған тілдің құрылымы жетілген болып табылса ал жаңа тілге саналы қарай бастайды. Бұған қоса, осы жаста сөйлеу құлқының белгілі бір тұрақты ерекшелігі қалыптаспай тұру кезеңінде ойын жаңаша жеткізуге еш кедергі болмайды, шет тілінде қарым-қатынасқа түскен кезде психологиялық қиындықтарға кезікпейді

Мектеп жасына дейінгі балалардың көп мәдениетті тәрбиелілігінің көрсеткіштері, өлшемдері, деңгейлері

• Көп мәдениетті тәрбиенің көрсеткіші ретінде біз: балаларды өз елінің мәдениеті туралы, алыс және жақын халықтар мәдениеті туралы элементарлы білімінің болуы, патриоттық сезімдердің болуы, өз елінің азаматы болуын сезіну, басқа елдердің мәдени байлығына қатысын сезіну, басқа ел мәдениеті мен өкілдеріне төзімділік таныта білу. Айтылған көрсеткіштерді есепке ала отырып, көп мәдениетті тәрбие критериалары анықталып, деңгейлері қойылды. Осылайша, зерттеу жұмысымызға байланысты мектеп жасына дейінгі ересек топ балаларының көп мәдениетті тәрбиелілігінің үлгісін құрастырдық (5-суретті қараңыз)

• Көп мәдениетті тәрбиенің критериялары ретінде біз: балаларда өз халқы мен басқа халық мәдениетіне қызығушылықтың болуы; басқа мәдениет өкілдеріне төзімділік таныту, көңіл бөлу, сезімталдық симпатия; адамдарға қандай да мәдениет өкілі болуына қарамастан сыйластық деп алдық.

• Біз балаларды 5 топқа бөліп қарастырдық: төменгі деңгейлі, орта деңгейден төмен, орта деңгей, орта деңгейден жоғары, және көп мәдениетті тәрбиенің жоғарғы деңгейі.

• Төменгі деңгей (Т). Балалардың ұлттық мәдениеттер туралы танымдары қалыптаспаған, олар алынған білімді өмірде қолдана алмайды; басқа халық мәдениеті мен өкілдеріне төзімсіздік көрсетеді.

• Орта деңгейден төмен (ОТ). Балалардың ұлттық мәдениеттер туралы танымдары анық қалыптаспаған, үстіртін, олардың ұлттық мәдениеттер компоненттері мен ұлттар мәдениеті туралы танымын іске асыру шараларына қызығушылығы жоқ; балалар басқа ел мәдениеті мен өкілдеріне бейжай.

• Орта деңгей (О). Балалардың ұлттық мәдениеттер туралы танымдары жалпы қалыптасқан, бірақ ұлттық мәдениеттер компоненттері туралы білімін қолдануда дербестік пен белсенділік жоқ; мәдени айырмашылықтарға, басқа мәдениет өкілдеріне еріксіз төзімділік байқалады.

• Орта деңгейден жоғары (ОЖ). Балалардың осы жасқа сәйкес ұлттық мәдениеттер туралы танымдары қалыптасқан. Олар ұлттық мәдениеттерге қызығушылық танытады, әр түрлі іс шара барысында ұлттық мәдениет туралы танымы мен білімін белсенді қолданады. Өздерінің мәдени тәжірибесін көбейту мен басқа мәдениет өкілдерімен қатынасқа түсуге тырысады.

• Жоғарғы деңгей (Ж). Ұлттық мәдениеттер компоненттері туралы танымдары тұрақты, танымдарын әр түрлі іс әрекетте шығамашылық түрінде қолданады, өмірлерінде төзімділік қағидасын белсенді ұстанады, оны басқа балаларға үйретеді.

• Мектепке дейінгі ересек топ балаларының ұлттық мәдениеттер туралы білімдері мен танымдарын анықтау мақсатымен балалармен жеке әңгімелесу жұмысы жүргізілді.

Компоненттері Көрсеткіштері

Когнитивтік Балаларда өз халқы мен басқа халық мәдениетіне қызығушылықтың болуы;

Балаларды өз елінің мәдениеті мен басқа халықтар мәдениеті туралы элементарлы білімінің болуы

Ұлттық мәдениеттер туралы танымдары

Іс-әрекеттік Адамдарға қандай да мәдениет өкілі болуына қарамастан сыйластық таныту

Әр түрлі іс шара барысында ұлттық мәдениет туралы танымы мен білімін шығамашылық түрінде қолданады

Эмоционалдық Басқа мәдениет өкілдеріне төзімділік таныту, көңіл бөлу, сезімталдық симпатия;

Өздерінің мәдени тәжірибесін көбейту мен басқа мәдениет өкілдерімен қатынасқа түсуге қызығушылық

Балалармен эксперименталды жұмыс

Мектеп жасына дейінгі балаларға үш тілді білім беру үдерісінде көп мәдениетті тәрбие берудің әдістемесі

№ Ертегі атауы Автор Тілі Қазақ тіліндегі баламасы

1. "Шабдалы қыз" Халық Қазақ "Аққулар-қаздар"

2. "Мыстан және сиқырлы қояндар"

Халық Қазақ

3. "Алтын жанасу" Халық Қазақ

4. "Күннен Шығысқа және Айдан Батысқа қарай"

Халық Қазақ

5. "Джонни-Бәліш" Халық Қазақ "Бауырсақ"6. "Үш торай " Халық Қазақ 7. "Қояндардың

құйрығы неге қысқа?"

Халық Қазақ

8. "Қоян және ешкі жайлы аңыз".

Халық Қазақ

9. "Ақылды тышқан жайлы ертегі"

Халық Қазақ

10. "The Red Hood" Халық Ағылшын Қызыл қалпақ

11. "The Little Red Hen" Халық Ағылшын

Мектеп жасына дейінгі ересек топ балаларымен жұмыс жасауға арналған Ұлыбритания ертегілерін

іріктеп алдық № Ағылшын мақалы Орыс мақалы Қазақ мақалы1. There is по place like

home.В гостях хорошо, а дома лучше.

Айхай өз үйім, кең сарайым боз үйім.

2. East or West home is best. Дома и стены помогают. На чужой сторонушке рад чужой воронушке.

Өз үйім өлең төсегім

3. A friend in need is a friend indeed.

Друг в беде - истинный друг. Друзья познаются в беде.

Құстың күші қанатында, адамның күші достықта

6. That's another pair of shoes.

Это совсем другое дело. Бұл мүлдем басқа мәселе

7. Never put off till tomorrow what you can do today.

Никогда не откладывай на завтра то, что ты можешь сделать сегодня.

Ойын ойна бірақ істі ұмытпа.

8. Tastes differ. О вкусах не спорят. Талғам жайында тартыспайды

9. If you cannot have the best, make the best of what you have.

Если не можешь заиметь лучшего, используй наилучшим образом то, что имеешь.

Наның үгіндісі де бағалы, оны жерге тастама.

10. Every thing is good in its season.

Всё хорошо в своё время. Всякому овощу своё время.

Ойнап айтсаң да, ойлап айт.

11. A tree is known by its fruit. Дерево познается по плодам. Ағаш жемісімен, адам ұрпағымен танылады

13. A good name is better than riches.

Добрая слава лучше богатства.

Жамандардың ішінде үздік болғанша, үздіктердің ішінде әлсіз болған жақсы

Мағынасы ұқсас қазақ, орыс және ағылшын мақалдарын іріктеу

Кезеңдер Топ Төменгі көрсеткіш

Ортадан төмен Орта көрсеткіш

Ортадан жоғары

Жоғарғы көрсеткіш

Анықтау кезеңі

Бақылу тобы 35% 8% 23% 22% 12%Эксп Тобы 38% 9% 16% 19% 18%

Эксперимент нәтижесі

Бақылау Тобы 10% 6% 29% 36% 18%Эксп Тобы 8% 7% 25% 31% 29%

Төменгі көрсеткіш

Ортадан төмен Орта көрсеткіш Ортадан жоғары

Жоғарғы көрсеткіш

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%35%

8%

23% 22%

12%10%

6%

29%

36%

18%

Бақылау тобы

Анықтау кезеңі БТ Эксперименттен кейін БТ

Төменгі көрсеткіш

Ортадан төмен Орта көрсеткіш Ортадан жоғары

Жоғарғы көрсеткіш

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40% 38%

9%

16%19% 18%

8% 7%

25%

31%29%

Эксперимент тобы

Анықтау кезеңі ЭТ Эксперимент нәтижесі ЭТ

Балалардың көп мәдениетті тәрбиесінің деңгейін салыстыру

Қорытынды• Біздің диссертациялық зерттеу жұмысымыз тарихи-теориялық және

теориялық-тәжірибелік зерттеу сипатына ие. Жүргізілген теориялық зерттеулер және тәжірибелік зерттеу жұмыстары негізінен біз қойған гипотезаны растады және ерте үш тілді білім беру және көп мәдениетті тәрбиелеу саласындағы әрі қарай зерттеулердің болашағын анықтап берді.

• Зерттеу балаларды көп мәдениетті тәрбиелеу теориясы мен тәжірибесіне сараптама жасау, жағымды этнос-аралық ерекшеліктерді анықтау заманауи педагогика үшін құнды екендігі, балаларды ұлттық және әлем әдебиетіне бейімдеудің қайнар көзі екендігі жайлы гипотезаны растады.