Улс төрийн санхүүжилтэд ,тавих хяналт

хариуцлагын тогтолцоо. – - ЖЖаргал МУБИС ийн багш (PhD)

Улс төрийн санхүүжилт

• Улс төрийн санхүүжилт хэмээх ойлголтын хүрээнд улс төрийн намын санхүүжилт болон сонгуулийн

кампанийн санхүүжилтийг багтаан ойлгож байгаа. болно

• Улс төрийн санхүүжилтийн зохицуулалт нь санхүүжилтийн ил тод байдал, тайлагнал, тодорхой

хэлбэрийн хандивт тавих хориг, зарцуулах мөнгөнийхэмжээ, төрийн санхүүжилт, татаас, үр дүнтэйхяналт, хууль зөрчигсдөд оноох шийтгэл зэрэг үйл

. ажиллагааг хамардаг

Улс төрийн намын санхүүжилтийн асуудлыгшийдэлгүй орхивол

• , Ядуурал газар авах төрийн бодлого амжилтгүйхэрэгжих• , Улс төрийн элит удирдлагын халаа сэлгээ хэт явцуу

хүрээнд явагдах• Олон нийт ардчиллын талаар сөрөг хандлагатай болох• Хувийн ашиг сонирхолын үүднээс улсын өмчийгшамшигдуулах• Улс төрийн намын бүтэц хэврэгшиж хариуцлага хүлээх

чадваргүй болно• Улс төрийн болон сонгуулийн авилгал газар авах

Улс төрийн санхүүжилтийн хяналтыг үр дүнтэй 10 болгох зарчим (Transparency International )

• Хуулийг хүндэтгэх явдлаас хуулийн үр дүнтэй хэрэгжилт.хамаарна

• , , Хуулийн үр дүнтэй хэрэгжилт нь тодорхой бодит, хэрэгжихүйц байнга шинэчлэгдэж буй эсэхээс

.хамаарна• , Улс төрийн намын бие даасан үр нөлөөтэй ажилладаг

.дотоод аудит зайлашгүйшаардлагатай• Зохицуулалт нь улс төрийн намын өдөр тутмын үйл

, ажиллагаанд саад болохгүй тэнцвэрийг хангасан байх• Хууль зөрчсөн тохиолдолд бодитооршийтгэдэг байх

• , , Зохицуулах байгууллага нь санхүүжилт томилгоо өмч , хөрөнгийн хувьд бие даасан өөрийгөө удирдан хянадаг байх

• , Зохицуулах байгууллага нь данс тооцоог хянах мөрдөн шалгах хангалттай эрх мэдлээр хангагдсан байх ёстой

бөгөөд хууль зөрчсөн үйлдлийг эрүүгийн шүүн таслах .байгууллагад илгээх ёстой

• , Зохицуулах байгууллага нь хүний эрхийг хүндэтгэж олон улсын болон бүс нутгийн хүний эрхийн конвенцийг анхаарах

.ёстой• Зохицуулах байгууллага нь захиргааны эрх зүй эсвэл бусад

ямар нэгэн арга хэлбэрээр хуулийн хариуцлага хүлээх субьект мөн

• , Зохицуулах байгууллага нь мэдээллийг нээлттэй хүргэж .интернетэд тогтмол байршуулах хэрэгтэй

Улс төрийн санхүүжилтийн хяналтынбайгууллага

Байгууллага Тайлан хүлээжавдаг

, Тайланг шалгаж хууль зөрчсөн

үйлдлийгшалгадаг

Бусадүүргүүд

Сонгуулийнхороо

42% 34% 4%

Яам 15% 40% 15% Аудитын

байгууллага10% 14% 10%

Тусгайлан зорилагдсан

байгууллага

8% 10% 0%

Шүүх 7% 13% 32%Бусад 16% 19% 39%

Улс төрийн санхүүжилтийн хяналтын гурван талт хамтын ажиллагаа

Улс төрийн санхүүжилтийг хянах байгуулага ямар байх ёстой вэ

• Томилгоо нь засгийн газраас аль болох хараат бус . , хийгдэх ёстой Олон түмэнд нээлттэй сонгон

шалгаруулалтад орж байгаа хүмүүсийн мэдээлэл, .хүртээмжтэй ил тод байх

• Бүрэн эрхийн хугацаанд онцгой тохиолдолоос бусад үед . халагдахаас бүрэн хамгаалагдсан байх ёстой Энэ нь улс

, төрийн дарамт шахалтаас хамгаалагдаж бие даасан хараат бус үйл ажиллагаа явуулах нэг баталгаа болж

.өгөх юм• Санхүүжилтийн хувьд тодорхой түвшинд бие даасан байх

. ёстой Засгийн газрын нөлөөллийг аль болох бага .түвшинд байлгах нь чухалюм

Хууль зөрчсөн үйлдлийг илрүүлэх арга замууд

• : , Мониторинг санхүүгийн тайлан аудитын тусламжтайгаар зөрчлийг илрүүлэх

• , : , Санал гомдол хувь хүн хуулийн этгээдээс , гаргасан хууль зөрчсөн үйлдлийн талаарх санал

гомдлыг хүлээн авах• : Хэргийг шилжүүлэх бусад байгууллагуудын үйл

ажиллагааны хүрээнд илэрсэн зөрчлийг улс төрийн санхүүжилтийн хяналтыг хариуцсан төв

байгууллагадшилжүүлэх

Улс төрийн намын санхүүжилтийн асуудлыг зохицуулжчадахгүй

байгаашалтгаанууд• Хариуцлага хүлээлгэж чадах зохицуулалт бий болгох улс төрийн хүсэл сонирхол байдаггүй

• . Хуулийн цоорхой• . Тодорхой бус хууль• .. Бодит бус хууль• Тохироогүй шийтгэл эсвэл шийтгэл хүлээлгэж чадахгүй

. орхих• , Засгийн газар эрх баригч намын төрийн албан хаагчдийн

. эсрэг авах арга хэмжээ• Ялгаатай зохицуулалтын байгууллагуудын хоорон дахь

. үүргийн төөрөгдөл

Улс төрийн санхүүжилтийн, зохицуулалт хяналтын загварууд1. : Сонгуулийн төв байгууллага Австралийн

, сонгуулийн хороо Эквадорын Үндэстний , .сонгуулийн консул Индонезийн сонгуулийн хороо

2. : Тусгай байгууллага Ливаны сонгуулийн , кампаний асуудал эрхэлсэн дээд зөвлөл Францын

улс төрийн болон сонгуулийн кампаний санхүүжилт . хариуцсан хороо

3. : Засгийн газрын байгууллага , , Бенин ГрекСловак

4. : Шүүх , Монтенегрогийн худалдаанышүүх .Португалийн Үндсэн хуулийншүүх

5. : Бусад байгууллага Барбадосын парламентын , , , удирдлагын хороо Эстоны татвар гаалийн зөвлөл

.Сербийн авилгалтай тэмцэх агентлаг

• Улс төрийн санхүүжилтийн хяналтыг нэг эсвэл хэд . хэдэн байгууллагууд хамтран хариуцаж болно

• IDEA – 2013 ийн оны хоёр сарын тайлан мэдээнээс 151 115 , 35 үзэхэд орноос нь нэг байгууллагатай орон

хоёр ба түүнээс дээш байгууллагад хариуцуулсан. байна

• Европын аюулгүй байдал хамтын ажиллагааны (OSCE)- “ байгууллага аас гаргасан Улс төрийн намын

”- зохицуулалтын удирдамж д улс төрийн намын санхүүжилтийн хяналтыг нэг байгууллага хариуцан

авч явах нь нь зөв гэж зөвлөжээ

Улс төрийн санхүүжилтийн хяналтын байгууллагын удирдах албан

тушаалтны томилгоо

• Улс төрийн тэнцвэртэй байдал ( намуудынзөвшилцөл)

• . Нам бус томилгоо• Томилгоо хийх үүргийг хувиарлах

( , , .Парламент ерөнхийлөгч засгийн газар г м)

• Шүүхийн хандлага ( шүүгчдээс бүрдэх).

• Бүрэн эрхийн хугацаа ба хамгаалагдсан.байдал

Хяналтынбайгууллагын гишүүдийн бүрэн эрхийн хугацаа

Улс орон Бүрэн эрхийнхугацаа

Пакистан 3

, Албани Малави 3-5

, , , Австрали Бангладеш Намиби , Сиера Леон Судан

4

, , , Капе Верде Коста Рика Энэтхэг, , Балба АНУ Зимбабье

5

Мексик 6

Өмнөд Африк 7

Филиппин 7-9

, , , Канад Гана Малайз Польш Бүх насаар

Аудит Аудитын хэлбэр Жишээ Тайлбар

Тайланг хүлээлгэж

өгөхөөс өмнө аудит хийлгэсэн

байх

, , Австри Канад, Герман Их

, Британи Гүрж

, , Маших хүч анхаарал зардалшаардна

Хяналтын байгууллага

өөрийн дотоод аудитыг ашиглах

Босни, Герцогевин, Монтенегро

, , Этиоп ТанзаниТайланд

, Хүч нөөц ихшаардана хяналтын байгууллага

. яваандаа улам чадавхждаг

Хяналтын байгууллага

гадны аудитыгашиглах

, Энэтхэг, Индонези Капе

, Верде Уганда

Хяналтын байгууллагын чадавхи сул тохиолдолд үр

, дүнтэй үндэсний аудиторуудыг магадлан

итгэмжилдэг тогтолцоо.шаардлагатай

Улс орнууд дахьшийтгэлийн төрлүүд

Шийтгэл Улс орнуудын

эзлэх хувь

Тайлбар

Торгууль 75% Мөнгөн торгууль Төрийн

санхүүжилти йг зогсоох

30% Төрөөс санхүүжилт авах эрхээ( ) хагас алдана

Хөрөнгөхураах

29% , Хууль бус хөрөнгө санхүүжилтийг буцаах эсвэл

тодорхой байгууллагад .шилжүүлнэ

Түтгэлзүүлэх 9% Үйл ажиллагаа явуулах эрхээ .түр алдана

Бүртгэлээсхасах

20% Үйл ажиллагаа явуулах эрхээ .бүрмөсөн алдана

ҮргэлжлэлШорон 52% Ноцтой зөрчилд хорих ялаар

шийтгэнэ Нэр

дэвшигчийгтүтгэлзүүлэх

13% Саналын хуудаснаас нэр дэвшигчийг хасна

Суудлаа алдах 6% Сонгуульд ялсан тухайн хүн .суудлаа алдана

Улс төрийн эрхээ алдах

14% , , Санал өгөх нэр дэвших улс төрийн албан тушаал хаших

зэрэг улс төрийн эрхээ.алдана

Бусад 28% , Сануулга иргэний харьяалалаа алдах гэх мэт

Шийтгэлийн хэмжээг тодорхойлох хүчин зүйлс

• . Мөнгөн хэмжээ 100 10 сая төгрөг эсвэл сая төгрөгийн зөрчилд .ялгаатайшийтгэл оногдуулах ёстой

• . Хууль зөрчсөн үйлдлийн хор хохиролыннөлөө Саналыг бөөнөөр худалдан авах зэрэг ноцтой үйлдэлд илүү хатуушийтгэл оногдуулах

.ёстой• . Санаатайболон санамсаргүй үйлдэл Хуулийг санаатайгаар

зөрчсөн үйлдэлд хатуу хариуцлага тооцох• . Зөрчлийг нуун дарагдуулах оролдлого хийх Сайн дураар ирж

, хэргээ хүлээсэн тохиолдолд өршөөл үзүүлэх нуун дарагдуулах тохиолдолдшийтгэх

• . Давтан үйлдэх Хүндрүүлсэншийтгэл оногдуулах• . Ардчиллын хөгжилд сөрөг нөлөө үзүүлэх эсэх Хэрвээ мөнгөн

, торгууль нь тухайн намыг дампуурах сонгуульд оролцох эрхийг нь , удаан хугацаагаар хасах гол лидерүүдийг барьж хорих нь эргээд

, , ардчилал эрх чөлөө улс төрийн системийн тогтвортой байдалд сөрөг нөлөө үзүүлж болно

Иргэний нийгмийн үүрэг оролцоо

• Олон нийтийн улс төрийн санхүүжилтийн талаарх , , улс төрийн соёл ухамсар мэдлэгийг дээшлүүлэх

• , Үйлчилж буй зохицуулалт хяналтын тогтолцооны үр ,ашгийг үнэлэх

• , Хууль бус үйлдлийг таслан зогсоох урьдчилан, сэргийлэх олж тогтоох

• Хууль эрх зүйн орчны шинэчлэлийг эрчимжүүлэхэд . чухал үүрэгтэй

Улс төрийн намындотоод хяналт• Намын дотоод ардчиллыг дэмжих• Улс төрийн өрсөлдөөнд амжилт олох• Намын дэмжигчдийн хүрээг тэлж итгэлийг нэмэгдүүлэх

.эерэг нөлөөлтэй• Намын хяналтын байгууллага нь• Тайланг хугацаанд нь үнэн зөв гаргах• Ил тод мэдээлэх• , Намд ирж буй хандив санхүүжилтэнд хяналт тавих• Хууль бус үйлдлээс урьдчилан сэргийлэх• Зөрчлийг хуулийн байгууллагад мэдээлэх ёстой

Санал зөвлөмж• Одоогийн санхүүжилтийн зохицуулалтын тогтолцоо бүрэлдээгүй байгаа нөхцлөөс шууд хэт хатуу хяналттай

.тогтолцоо руушилжихгүй байх• Улс төрийн санхүүжилтийн хяналтыг улс төрийн чөлөөт

өрсөлдөөнийг хязгаарлагч хүчин болгож хувиргахгүй.байх

• Улс төрийн санхүүжилтийн хяналтын үүргийг , сонгуулийн ерөнхий хороонд эсвэл бие даасан тусгай

, байгууллагад хариуцуулж улс төрийн нөлөөллөөс, ангид бие даасан үйл ажиллагаа явуулах боломжоор

хангах• Санхүүжилтийн хяналтад эрдслийн зэргээр дэс

, дараалалуулах аргачлалыг хэрэглэх түүвэр шалгалтыг, , , хийх Үүнд намын орлогын хэмжээ өр төрөөс авдаг

, санхүүжилтийн хэмжээ тайлан тооцоог цаг тухайд нь .гаргаж өгдөг эсэхийг үндэслэл болгох

• Улс төрийн санхүүжилтийн хяналтын чиглэлээр ажиллах төрийн, , - , байгууллага иргэд ИНБ дын хамтын ажиллагаа үүргийн

, , хувиарлалт байр суурийг тодорхой заах хамтын ажиллагааны санамж бичигтэй болгох

• . Иргэдийн аудит хийх Иргэдийн аудит нь иргэдийн үүсэл, , санаачлага хүсэл сонирхол итгэл үнэмшил дээр суурилан

. ажиллаж байгаа бие даасан төрөөс хараат бус шинжтэй байна Иргэдийн аудит нь улс төрийн намын санхүүжилтийг үр ашигтай, , .зарцуулж иргэдэд нээлттэй ил тод байхад хяналт тавина

• Улс төрийн намын санхүүгийн дотоод хяналтын байгууллагын , үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх улс төрийн намуудад боломжтой бол

, дотоод аудит хянаншалгах нэгжийг бий болгох• Улс төрийн намын санхүүжилтийн дотоод хяналтын

байгууллагын үлгэрчилсэн дүрмийг боловсруулж танилцуулах