ДАЯАРШЛЫНҮЕИЙН МОНГОЛЫННИЙГЭМБА

ХӨГЖЛИЙНАСУУДАЛ

- МУБИС ийнНийгмийн ухааны тэнхимийн

, ахлах багш доктор (PhD) .ЖЖАРГАЛ

Даяаршил 1.0 1492 оны үед эхэлсэн бөгөөд том хэмжээтэй . байсан дэлхий маань дундаж багтаамжтай болсон

2.0 Даяаршил үндэстэн дамнасан корпорациудыг бидэнд танилцуулж дэлхий дундажаас жижиг хэмжээтэй

. болсон 3.0Даяаршил 2000- иад оноос эхлэсэн бөгөөд . дэлхийжижигээс бичил хэмжээ рүүшилжсэн

Томас Фрийдман New York Times

Даяаршил

Орон зай багасах Интернет

болон IT

Чөлөөт худалдаа

Соёл

капитализм

Үндэстэн дамнасан корпорац

иудБайгаль орчин

Эдийн засгийн нягтрал

Тэгш, тэгш бус байдал

Харилцаа холбоо

Брэндүүд

Өсөлт болон

ядуурал

Мөлжлөг

Даяаршил гэж юу вэ• Даяаршил гэдэг нь (globalization) дэлхийн

улс орнууд эдийн засаг, санхүү, улс төр, , ,хэл соёл , , техник технологи цэргийн

салбарын хүрээнд нэгдэн нягтрах үйл явц. юм

• , Улс орнуудын санхүү хөрөнгийн зах , зээлийн харилцан хамаарал нэмэгдэж нэг

, орны эдийн засгийн хямрал бүс нутагт бүс нутгийн хямрал нь дэлхийд нөлөөлөх

.болжээ• Хүмүүс хормын дотор өөр тивд байгаа найз

, нөхөдтэйгээ холбогдож соёлын солилцоо . эрчимтэй явагдаж байна

Даяаршлын үйл явц хэзээ эхэлсэн бэ ?

• Эрдэмтэд одоо ч энэ асуудлаар нэгдсэн саналд . хүрээгүй байна Судлаачид Эртний Ромын

эзэнт гүрэн ( МЭ I-III зуун), Исламын алтан үе (VI-VIII зуун), Монголын эзэнт гүрэн (XIII зуун),

, Европын колончлол худалдааны эрин үед (XVI-XVII зуун) даяаршлагдах үйл явц тодорхой

.хэмжээнд явагдаж байсан гэж үздэг• Орчин үеийн даяаршлагдах үйл явц XX зууны

. эхэн үеэс эхэлжээ Дэлхийн хоёрдугаар дайны , дараа Дэлхийн банк Олон улсын валютын сан

, байгуулагдаж үндэстэн дамнасан корпорациудын нөлөө өссөнөөр даяаршлын үйл

. явц улам эрчимжсэн байна

Даяаршлын түүх• Үр хөврөлийн үе 1400-1750: , хүмүүнлэг үзэл

, , , дэлхийн анхны газрын зургууд Африк Ази Америк , тивийг судласан нь колончлол

• Эхлэлийн үе 1750-1875: , Үндэсний төр улсууд үүссэн, , ,иргэншил пасспортжуулалт олон улсын гэрээ

• Өсөлтийн үе 1875-1925: , , соёл спортын тэмцээнүүд , , дэлхийн дайн цагаачлал

• Ноёрхолын төлөөх үе 1925-1969: , НҮБ Дэлхийн II , , дайн хүйтэн дайн хүн төрлөхтөний эсрэг гэмт, , хэрэг цөмийн зэвсэг Гуравдагч орнуудын үүсэл

• 1969- Тодорхойгүй үе өөс хойш Хаашаа чиглэн . , хөгжиж байгаа нь тодорхойгүй сансарын судалгаа, , , жендер угсаатан арьс өнгө бэлгийн чиг хандлага

. дээр тулгуурласан нийтлэгүүд Байгаль орчны, асуудал ОНМХ

Ромын эзэнт улс

Исламын алтан үе

Монголын эзэнт гүрэн

Европын колончлол, худалдааны эрин үе

, , , , Эрдэнэ шиш помидор төмс халуун ногоо, , , , каучук какао тамхи хан боргоцой цацагт хяруул нь даяаршлын ачаар бидэнд танил. болжээ

• Даяаршил бидэнд шинэ боломжуудыг олгохын зэрэгцээ бэрхшээл асуудлуудыг ч улам

.нэмэгдүүлж байна• Дэлхийн санхүү эдийн засгийн хямрал нь

эдийн засгийн салбар дах даяаршлын үр . нөлөөг тод харуулж байна Эдийн засаг улам

, , бүр хэврэг эмзэг мэдрэмтгий болж байгаа бөгөөд ганцхан шөнийн дотор хөрөнгийн зах

, зээл мөнгөний ханш уналтад орвол гайхах . зүйлгүй болжээ

• Бараа бүтээгдэхүүний олон улсын худалдаа1955 95 онтой харьцуулахад тэрбум доллароос12 100 . триллион болж дахин өсжээ

Олон улсын ачаа тээвэрлэлтийн 1930 зардал онтой харьцуулахад

Дэлхийн бараа бүтээгдэхүүний 1950 экспортын хэмжээ онтой

харьцуулахад

1970 13 Шууд хөрөнгө оруулалт онд тэрбум 1,8 доллар байсан бол өдгөө триллион

доллар болжээ

Үндэстэн дамнасан корпорациудын тоо

Даяаршил ба олон улсын байгууллагууд

• Олон улсын байгууллагуудын үүрэг оролцоо нэмэгдсэнээр улс төрийн даяаршил хүчтэй

. явагдаж байна• , Дэлхийн банк Олон улсын валютын сан өөрийн

бодлогоороо жижиг буурай орнуудын , , хөгжлийн чиг хандлагыг зааварлах болж НҮБ

Европын холбоо нь улс орнуудыг улам бүр , , нэгдэн нягтрах шийдвэр үйл ажиллагаа нь

харилцан хамааралтай болоход чухал нөлөө . үзүүлж байна

• , , Их долоо дэлхийн худалдааны байгууллага, , НАТО олон улсын шүүхийн үүрэг нөлөө

оролцоо нэмэгдэж түүний нөлөөгөөр улс орны .үүрэг жин нөлөө багасч байна

Их долоо ( 2014 ОХУ онд хасагдсан)

• , Өрнөдийн соёл түүний дотор Америкийн соёл . дэлхий дахинд хүчтэй нөлөөлөх болжээ The Big

Bang Theory, Game of Thrones, NBA, FIFA World cup , зэрэг телевизийн шоу нэвтрүүлэгүүдийг

.дэлхийн өнцөг булан бүрт үзэж байна• You tube, Facebook – ээр дамжин соёлын

, солилцоо явагдаж найз нөхдийн хүрээ тэлж.байна

• 1Жилд .1 тэрбум хүн жуулчилж байгаа бөгөөд2025 1,8 .онд тэрбум болох төлөвтэй байна• Мэдээллийн CNN, BBC 200 суваг дэлхийн гаруй

улсад нэвтрүүлгээ цацаж жирийн иргэнээс төрийн тэргүүн хүртэл эндээс мэдээллээ авах.болжээ

Орон зайг багасгагч технологиуд(Distance - shrinking technologies)

• Даяаршилд нөлөөлж буй нэг гол хүчин зүйл бол, . техник технологийн дэвшил юм DST нь

, хүмүүсийг илүү хялбар аргаар холбогдох дэлхийн өнцөг булан бүр лүү түргэн шуурхай

, зорчих нэгэн зэрэг мэдээллийг хүлээн авах . боломжийг олгож байна

• , , Технологийн дэвшил нь улс төр эдийн засаг соёлын салбар дах даяаршлын хурдасгуур болж

. 2010 байна Тухайлбал Египетэд онд өрнөсөн , хувьсгалт хөдөлгөөнд твиттер facebook хамгийн

. чухал үүрэг гүйцэтгэжээ

АНУ хамгийн их

хэрэглэгдд эг app

Хамгийн их хандалттайwebsite- ууд улс орнуудаар

Газраар ойрын хот руу очих хугацаа

Үргэлжлэл• , Хүмүүс илүү ардчилсан хүмүүнлэг

, үзэлтэй болж хүн төрөлхтөн нийтлэг , үнэт зүйлсийг хүлээн зөвшөөрдөг болж

энх тайвнаар зэрэгцэн орших үндсийг. бүрдүүлдэг Хүмүүс илүү чөлөөтэйгээр

, бие биетэйгээ санаа бодлоо хуваалцах харилцан тусалж дэмжих нөхцөл . бололцоог бий болгодог

• Олон улсын хамтын ажиллагаа илүү үр , дүнтэй болж ирээдүйд дэлхийн засгийн

газар байгуулагдана гэж даяаршлыг . дэмжигчид үздэг

Орон зайг туулах цаг хугацааны зарцуулалт

Даяаршлын индекс• Швейцарийн эдийн засгийн институт буюу

Konjunkturforschungsstelle (KOP) нь дэлхийн улс орнуудын даяаршлын түвшинг тодорхойлох

1970 зорилготой судалгааг оноос хийж.эхэлжээ

• 20Уг судалгаанд дэлхийн 7 орон хамрагддаг.байна

• 1-100 Улс орнуудад хүртэл баллийн үнэлгээ . 1970 өгөх замаар дүгнэдэг Монгол улс оны

27,66 .анхны судалгаанд оноо авч байжээ• , , Эдийн засгийн нийгмийн улс төрийн хүрээн

дэх даяаршлыг түвшинг энэхүү индексээр .гаргаж ирдэг

2015 оны даяаршлын индекс : Ерөнхий индексээр улс орнуудыгжагсаавал

1. – 91,30Ирланд2. – 91.24Нидерланд3. – 91Бельги22. – 79,51Итали34. - 74.81АНУ75. – 60.15Хятад84. - 57.57 Монгол (2010 108 – 51.92онд )

190. 25,26Сомали

Монгол улс бадаяаршил

Монгол улс даяаршилын индексээр

• Монгол улс ерөнхий даяаршилын 84- индексээр р байранд орсон бөгөөд

30- 76,86Эдийн засгийн индексээр р байранд Нийгмийн индексээр 157 – 29.05р байранд

84 – 72.17 Улс төрийн индексээр р байранд . орсон байна

Даяаршлын индексийн арга зүй

• , , , , Улс орны дотоод гадаад худалдаа ДНБ ҮНБ тухайн улс гадаадын ажилчид авч байгаа эсэх

• Импортын бараанд тавьж байгаа гаалийн татвар• Иргэдийн гадаад руу ярьж буй ярианыминут• Гаднаас ирж буй жуулчид түүний улс орон дах нөлөөлөл болон

гадагшаа явж буйжуулчид• , , , Интернет гадны телевиз сонин сэтгүүлийн хэрэглээ• , Холливудын киног үндэсний театрууд үзүүлдэг эсэх англи

үгтэй дуу хит парадад орж буй эсэх• Макдоналдын ресторан тухайн улсууд хичнээн байгуулагдсан• - НҮБ ийн энхийг сахиулах ажиллагаанд хэр идэвхтэй оролцдог• 1945 , , оноос хойш нэгдэн орсон гэрээ конвенц хоёр ба түүнээс

дээш улсуудтай байгуулсан гэрээ

Үүрэн телефон холбооны хэрэглэгчдийн тоо

Голланд өвчин, баялгийн хараал ба монгол• Эдийн засагт шинээр хөрөнгө оруулалт орж

ирэх нь бусад салбарын үйл ажиллагаанд , сөргөөр нөлөөлж эдийн засгийн зарим

. 1959 салбар уналтанд орох тохиолдол байдаг , онд Нидерланд анх илэрч газрын тосноос

бусад салбарт ажилгүйдэл нэмэгдэн сөрөг . хандлага ажиглагдсан

• Эдийн засгийн нэг салбарын үйл ажиллагаа бусад салбарын үйлдвэрлэлд сөргөөр

.нөлөөлөхийг ГОЛЛАНДӨВЧИН гэдэг• Байгалийн баялаг арвинтай орнуудын нэг

хүнд ногдох орлогын өсөлт нь баялгийг ашиглаагүй үеийн нэг хүнд ногдох орлогын

өсөлтөөс доогуур байх үзэгдлийг .БАЯЛГИЙНХАРААЛ гэдэг

Интернет бүртгэлтэй хэрэглэгчдийн тоо

Даяаршлын сөрөг талууд • Тархины дайжил (brain drains): Ядуу буурай

, оронд амьдарч буй чадварлаг мэргэшсэн боловсон хүчин өндөр хөгжилтэй орнууд руу

.шилжих үйл явц явагдаж байна• Sweat shops ( оёдлын үйлдвэрүүд): Том компаниуд

буурай хөгжилтэй орны хямд ажиллах хүчийг ашиглан оёдлын үйлдвэрүүдийг олноор

. байгуулж асар их ашиг олох болсон Бидний мэдэх Nike, Reebok зэрэг брендүүд ийм байдлаар

.үйл ажиллагаа явуулдаг• Баян чинээлэг хэсэг нь улам бүр баяжиж эд

баялгийг хуримтлуулж байгаа бол хөгжиж байгаа буурай орны иргэдийн амьдрал нэгэн, .хэвийн улам ядуу байна

Даяаршлын сөрөг нөлөөМонголд болон дэлхий дахинд

• Агаарын бохирдол• Халуун орны ой устах• Ашигт малтмалын замбараагүй олзворлолт• Хүн амын өсөлт ( , , Африк Энэтхэг Зүүн өмнөд

азийн бүс нутагт хэт өсөлт явагдаж байна)

• : 1 Хүнсний дутагдал тербум хүн өлсөглөнгийн .байдалд байна

• : , , Эрүүл мэнд ДОХ Сүрьеэ Тахал нь .даяаршилын нөлөөтэй өвчинюм

Даяаршил нь буурай хөгжилтэй орнуудад сөрөг нөлөө ихтэй

• , , Хууль бус зэвсэг хар тамхи хүний наймаа• Үндэстэн дамнасан корпорациуд аль нэг улс

дах үйлдвэрээ хаах үед олон мянган ажилчин , ажилгүй болж энэ нь тухайн улсын эдийн

. засагт хүчтэй цохилт болох нь бий• Дэлхийн санхүү эдийн засгийн хямралтай

холбоотойгоор Nokia, Ford, General motors зэрэг томоохон компаниуд салбар үйлдвэрүүдээ

олноор нь хааж ажилгүйчүүдийн эгнээг .нэмсээр байна

Хямд үнэтэй гадны бүтээгдэхүүнүүд үндэсний үйлдвэрлэлийг уналтанд

оруулдаг

Даяаршлыг хамгаалагчдын үзэл• Даяаршил нь хөгжиж байгаа улс

орнуудад илүү боломж олгож эдийн , засгийн хувьд хөгжих дэлхийн зах

, зээлд өрсөлдөх бараа бүтээгдэхүүнээ .гаргах бололцоо олгоно

• Үндэстэн дамнасан корпорациуд шинэ ажлын байрыг бий болгож улс

орнуудын хөгжилд чухал үүрэг . оролцоотой болж байна Тухайлбал

1985-1995 8 оны хооронд сая ажлын 5 байрыг бий болгосноос сая нь хөгжиж байгаа орнуудад оногдож

.байв

Бага цалин – хямд бүтээгдэхүүн - амжилт

Facebook хэрэглэгдчийн тоо

, Даяаршил тогтвортой хөгжил ба Монгол улс

• : Байгаль орчны хамгаалал Ирээдүйд байгаль , орчны бохирдол доройтолоос хэрхэн сэргийлэх

вэ• : , , Бодлогын нэгдэл Нийгэм эдийн засаг байгаль

орчны бодлого харилцан бие биенийгээ үгүйсгэх.ёсгүй

• : Ирээдүйн өмнө хүлээх хариуцлага Ирээдүйд хүн төрлөхтөнийгюу хүлээж байна вэ

• : Тэгш байдал Ядуу буурай амьдарч буй , хүмүүсийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэх тогтвортой байлгах

• : Оролцоо Иргэний нийгмийн байгууллагуудын, , үүрэг оролцоо нөлөөлөл

- 47 , - 21,3, - БНХАУ ын иргэд хувь ОХУ ын иргэд БНСУ ын 9,2 , 3,8 , иргэд хувь Япон улсын иргэд хувь Казакстан 3,3 , - 3 , улсын иргэд хувь АНУ ын иргэд хувь бусад улсын

12,4 . иргэд хувийг эзлэж байна Манай улсаас эхний 454 .улиралд мянган иргэн гадаадад зорчсон байна

- Монгол улсынДНБ ийн өсөлтийн хандлага

Монгол улсын гадаад худалдааны экспорт,

импортын харьцаа

Даяаршил уу ? Америкжилт уу ?Americanization or Globalization?

•Бид хэр зэрэг даяаршсан вэ ?•Даяаршлын ямар шинж тэмдгүүд

бидэнд харагдаж байна вэ ?•Даяаршлын нөлөөнд байгаа хүн

гэж хэнийг хэлэх вэ ?

Хариулт

• Pepsi эсвэл coca cola , ууж burger идэжwindows эсвэл mac os үйлдлийн

, системтэй комьпютер дээр ажиллажхолливудын , кино үзэж англи үгтэй

, дуу сонсож америк маягаар хувцаслаж( , жинсэн өмд богино ханцуйтай

, , подвалка спорт загварын хөнгөн пүүзгутал) байгаа бол та аль хэдийнээ

даяаршил буюу америкжилтын нөлөөнд . орсон байна