मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

नको आमंत्रण रोगांना - 10डॉ. श्री. बालाजी तांबेFriday, May 04, 2012 AT 05:00 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   family doctor

सुख निनरंतर हवे. सुख म्हणजेच शांती. शांतीशिशवाय सुख मिमळत नाही. सुखाचा आनंद लुटण्यासाठी लागणारी परिरस्थि+ती व वेळ म्हणजे शांती. आपल्या सुखाच्या आड कोणी

येऊ नये असे प्रत्येकाला वाटते, म्हणजे सुखाचा आनंद घेत असताना मध्येच काही अडचण उत्पन्नझाली, तर दुधात मिमठाचा खडा पडल्यासारखेच होते. स्व- तत्वाची जाण म्हणजे जाणीव.

परस्वाधीनतेशिशवाय असलेला आनंदाचा अनुभव हे सुख. म्हणजेच, त्या एकरूपतेलाच शांती असे म्हणायला हरकत नाही. 

प्र त्येक मनुष्याला हवे असते सुख. क्षणिणक सुख नंतर आनंद देत नाही व त्याचा काही उपयोग नसतो. सुख कायम मिमळावे अशी माणसाची अपेक्षा असते. दुसऱ्याचे पैसे आपल्या निपशवीत भरून बॅंकेत

भरायला जाणारा मनुष्य बॅंकेत पोचेपयEत श्रीमंतीच्या नशेत रानिहला, तरी बॅंकेत गेल्यावर ज्याचे पैसे आहेत त्याच्या नावावर भरल्यावर त्याचा समज बदलतोच. 

सुख निनरंतर हवे. सुख म्हणजेच शांती. शांतीशिशवाय सुख मिमळत नाही. सुखाचा आनंद लुटण्यासाठी लागणारी परिरस्थि+ती व वेळ म्हणजे शांती. आपल्या सुखाच्या आड कोणी येऊ नये असे प्रत्येकाला

वाटते, म्हणजे सुखाचा आनंद घेत असताना मध्येच काही अडचण उत्पन्न झाली तर दुधात मिमठाचा खडा पडल्यासारखेच होते. स्व- तत्त्वाची जाण म्हणजे जाणीव. परस्वाधीनतेशिशवाय असलेला आनंदाचा

अनुभव हे सुख. म्हणजेच, त्या एकरूपतेलाच शांती असे म्हणायला हरकत नाही. 

सुखाच्या आड कोण येते?  झाडावर कोनिकळा गात आहे असे वाटले की, ऐकणे हा कानांचा निवषय असल्यामुळे कानांना नितकडे वळवावे हा मनाचा उदे्दश. स्वमध्ये असते सवLस्व. सवL इंद्रिOये व मन एकात्मतेतून फक्त मन बाजूला

करून एकेका इंद्रिOयाला बाहेर फोडण्याचा प्रयत्न झाला की शांती ढळते, दुःख होते, मनुष्य सुखापासून दूर जातो. 

हे सवL निववेचन अशासाठी की, मुळात सुख वा दुःखाला बुद्धी कारणीभूत असते. बुद्धी मनाला कायL करण्यास पे्ररिरत करते. शांतीसाठी झालेले कायL ते निहताचे व दुःखासाठी कारणीभूत ठरलेले कायL

अनिहताचे. यातूनच आयुवWदाने " निहतानिहतं सुखं दुःखं 

अशा प्रकारे समजवून "धीधृनितस्मृनित' ही सवL बुद्धीची अंगे जेव्हा भ्रष्ट होतात तेव्हा "प्रज्ञापराध' होतो असे सांनिगतले. 

हि�ताहि�तं सुखं दुःखं आयुस्तस्य हि�ताहि�तम्। च तच्च यत्रोक्तं आयुर्वे#दः स उच्यते ।।... चरकसूत्रस्थान 

सुखी आयुष्य, दुःखी आयुष्य, निहतकर आयुष्य, अनिहतकर आयुष्य असे चार प्रकारचे आयुष्य आहे. अशा आयुष्याचे प्रमाण व स्वरूप ज्यात वणLन केलेले आहे, त्यास "आयुवWद' म्हणतात. 

धीधृहितस्मृहितहिर्वेभ्रष्टः कम- यत्कुरुतेऽ शुभम्ऽ प्रज्ञापराधं तं हिर्वेद्यात्सर्वे-दोषप्रकोपणम्।।... चरकशारीरस्थान 

धी (बुद्धी), धृनित ( मनावर अंकुश ठेवणारी शक्ती) आणिण स्मृती (स्मरणशक्ती) या जेव्हा भ्रष्ट होतात व मनुष्य अशुभ म्हणजेच स्वतःला अनिहतकर कमL करतो तेव्हा त्याला "प्रज्ञापराध' म्हणतात. हा

प्रज्ञापराध सवL दोषांचा प्रकोप करण्यास समर्थL असतो. हा प्रज्ञापराध सवL दुःखांचे, सवL रोगांचे मूळआहे, हे लक्षात घेऊन त्यासाठी आयुवWदाने मदत करण्याचे ठरनिवले. 

म्हणूनच माणसाच्या सुखाच्या आड येणाऱ्या रोगांना आमंत्रण न देता अल्पकाळापुरते नव्हे, तर दीघLकाळापयEत म्हणजेच आयुष्यभर त्यांना दूर कसे ठेवावे, सुखाचा कालावधी आयुष्यभर वाढवता

यावा यासाठी आयुवWदशास्त्र निनमाLण केले गेले. अर्थाLत त्यासाठी आयुवWदाने सुखाची, तसेच दुःखाची व्याख्या केली. 

सुखाची व्याख्या करत असताना मनुष्याचे अस्तिस्तत्व शारीरिरक, मानशिसक व आत्मित्मक अशा तीन पातळ्यांवर समजून घेता येते येते, हे आयुवWदाने लक्षात घेतले. शारीरिरक पातळीवर पंचमहाभूतांनी

बनलेल्या शरीरात वापरलेली वात-निपत्त- कफ ही तीन तत्त्वे किकंवा शरीरात रोग उत्पन्न होण्यास कारणीभूत ठरणारे नित्रदोष, सात पातळ्यांवर शक्ती उत्क्रांत करत असताना तयार होणारे रस, रक्त,

मांस, मेद, अ+ी, मज्जा, शुक्र हे सात धातू ह्यांच्यासाठी अन्नाचा उपयोग करून घेतला. अन्नातील सारभाग काढून घेतल्यावर उरलेल्या मलभागाचे संतुलनही आवश्यक ठरते. अंतरिरक्षामध्ये असलेले

मन, मनाच्या हाताखाली काम करणारी इंद्रिOये यांचे समत्व म्हणजेच आरोग्य हेही आयुवWदाने लक्षातघेतले. या सवL समत्व अव+ेस जबाबदार असणारा, भौनितक शरीरापासून आत्मित्मक जाणिणवेपयEत संबंध

ठेवून जडाचे शक्ती, शक्तीचे जडात रूपांतर करून स्वतंत्रपणे कायL करणारा अग्नी शरीरात संपे्ररकांच्या रूपाने काम करतो. या अग्नीचे म्हणजेच संपे्ररकांचे (हॉमlन्सचे) संतुलन अनितशय

महत्त्वाचे असते. नितन्ही शरीरांचे व अग्नीचे संतुलन म्हणजेच संपूणL आरोग्य हा निवषय समजावला. आत्म्याचे प्रसन्नत्व म्हणजेच आत्मप्रसाद मिमळनिवणे हे आरोग्याचे लक्षण असते. 

बुद्धी भ्रष्ट झाली, मन भरकटले, मन इंद्रिOयांना वश झाले की शरीरात असंतुलन उत्पन्न होऊन रोग उत्पन्न होतात, हेही आयुवWदाने सांनिगतले. सुखासाठी व शांतीसाठी शरीराला, मनाला, आत्म्याला,

अग्नीला संतुशिलत करण्याचे शास्त्र आयुवWदाने निवकशिसत केले. 

या द्रिठकाणी एक गोष्ट लक्षात घेणे आवश्यक आहे की, आपल्या जीवनाचे, आपल्या आयुष्याचे सवL घटक व बाह्य निवश्वातील घटक; व्यस्थिक्तगत काळ व बाह्य निवश्वाचा काळ या एकमेकांना जोडणार

दुवा, संदेश देवाण- घेवाण व शस्थिक्तपरिरवतLन म्हणजे अग्नीचे कायL जर व्यवस्थि+त समजले तरच मनुष्याच्या वागण्यात, आयुष्यात एक प्रकारचे अनुशासन, निनयमिमतता, नैनितकता येऊ शकेल. असे

झाले तर या निनयमांच्या, नैनितकतेच्या चौकटीत व जाणिणवेच्या प्रखर प्रकाशात रोगाचा अंधकार येऊ शकणार नाही.

मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

प्रश्नोत्तरेडॉ. श्री. बालाजी तांबेFriday, May 04, 2012 AT 06:00 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   question,   answer,   family doctor

मला शिलव्हर निडसीज म्हणून निनदान झालेलेआहे. आयुवWद उपचार म्हणून मी चार मनिहन्यांपासून कोरफडीचा ताजा गर हळद व साखर टाकून

सकाळी घेतो आहे. याचा काही दुष्परिरणाम होईल का? या प्रकारे कोरफड घेणे बरोबर आहे का? कृपया योग्य उपाय सुचवावा.....श्री. आर. टी. पाटील 

उत्तर -  रोज सकाळी एक ते दीड चमचा कोरफडीचा ताजा गर घेणे यकृताची कायLक्षमता वाढवण्यासाठी चांगले असते. त्याचे कोणतेही दुष्परिरणाम होत नाहीत. कोरफडीमध्ये एक प्रकारचा बुळबुळीतपणा असतो तो काढून टाकण्यासाठी पुढील प्रयोग करता येतो. छोट्या कढईमध्ये दोन -

तीन र्थेंब तूप घ्यावे, त्यावर मंद आचेवर कोरफडीचा ताजा गर परतावा, शिचकटपणा नाहीसा झाला की आचेवरून काढून त्यात शिचमूटभर हळद, हवी असल्यास चवीपुरती साखर घालून खावा. यकृताचे रोग

होऊ नयेत आणिण एकंदर पचनसं+ा व्यवस्थि+त राहावी यासाठी कोरफडीचा गर घेत राहणे उत्तम आहे, यकृतरोगांवर आयुवWदामध्ये उत्तम उपचार असतात. तज्ज्ञ वैद्यांच्या सल्ल्याने प्रकृतीनुरूप औषधे सुरू

करणे व बरोबरीने "निबल्वसॅन', " सॅन उदर' वगैरे यकृताची कायLक्षमता वाढवणारी औषधे सुरू करणेशे्रयस्कर. 

मला मधुमेह आहे. माझी साखर उपाशीपोटी 130 आणिण जेवणानंतर 232 पयEत असते. कृपया आहार कसा असावा यानिवषयी मागLदशLन करावे. कोणते पदार्थL पूणLतः टाळावेत?.... श्रीमती दीपाली 

उत्तर -  मधुमेह हा साखर पचत नसल्याने, तसेच मूत्रसं+ेत निबघाड झाल्याने होणारा रोग आहे. त्यामुळे पचनशक्तीवर ताण येणार नाही आणिण मूत्रसं+ेत दोष तयार होणार नाही अशा प्रकारचा आहार घ्यायला हवा. साळीच्या लाह्या, भात, मुगाची डाळ, ज्वारी- बाजरीची भाकरी; दुधी, तोंडली,

घोसाळी, दोडकी, कोहळा, टिटंडा, परवर, कालW, तांबडा भोपळा, बटाटा वगैरे साध्या भाज्या; पालक, चाकवत, चवळई, मेर्थी, तांदुळजा वगैरे पालेभाज्या; काकडी, गाजर, मुळा, बीट वगेैंरेंपासून

बननिवलेल्या कोशिशंनिबरी; सफरचंद, पपई, डाळिळंब, अंजीर, संत्री, मोसंबी वगैरे फळे, अशा गोष्टी आहारात असाव्यात. दूध, ताक, घरी बननिवलेले साजूक तूप, एक ते दीड चमचा साखर याही गोष्टींचा आहारात समावेश असावा. 

कोबी, फ्लॉवर, ढोबळी मिमरची, गवार, वांगे, शिचकू, सीताफळ, आंबा, श्रीखंड, दूध- साखरेपासून बननिवलेल्या जड मिमठाया, मद्यपान, दही, चीज, पनीर वगैरे पचण्यास जड व मूत्रसं+ेसाठी अवघड

पदार्थL टाळणेच चांगले. 

दोन - तीन वषाEपासून मला अधूनमधून गालातील नसेमध्ये भयंकर वेदना होतात. बोलू नये असेवाटते. अक्षरशः चाकू खुपसल्याप्रमाणे दुखते. यावर शस्त्रकमाLखेरीज काही उपाय असतो का? मला

दातांऐवजी बणित्तशी आहे. नवीन दात बसवल्यावरच हा त्रास सुरू झाला. कृपया मागLदशLनकरावे....सौ. सुमन मुनोत 

उत्तर -  पत्रातील वणLनावरून असे द्रिदसते की, चेहऱ्याच्या एक बाजूच्या ट्रायजेमिमनल नावाच्या मज्जातंतूवर दाब आल्याने किकंवा त्या मज्जातंतूमध्ये वाताचे असंतुलन झाल्याने त्रास होत असावा. तज्ज्ञांकडून तपासणी करून नेमके निनदान करून घ्यायला हवे. मात्र, सध्या होत असलेल्या त्रासाचे

स्वरूप लक्षात घेता वातसंतुलनास मदत करणारे उपचार उपयोगी ठरतील. त्या दृष्टीने नाकात" नस्यसॅन घृता' चे र्थेंब टाकणे, चेहऱ्याला " संतुलन रोझ ब्यूटी तेला' सारखे तेल लावणे, " संतुलन

ब्रह्मलीन घृत' घेणे वगैरे उपचार सुरू करता येतील. योग्य निनदान करून घेऊन, प्रकृतीनुरूप योग्य औषधोपचार घेतल्यास या प्रकारचा त्रास शस्त्रकमाLखेरीज बरा होऊ शकतो. दात काढल्यानंतर हा

त्रास सुरू झाला असल्याने " संतुलन सुमुख तेल' वापरण्याचाही फायदा होईल. 

मला गोष्टी डबल व अस्पष्ट द्रिदसण्याचा त्रास आहे. जास्त वाचन केले तर तो वाढतो. दोन - तीन नेत्रतज्ज्ञांना दाखनिवले पण फायदा होत नाही. व्हिव्हटॅमिमन ए ची गोळी घेतली आणिण र्थोडा वेळ डोळे बंद

ठेवले की बरे वाटते. कृपया यावर आयुवWद्रिदक औषध सुचवावे....श्री. रवींO सुतवणे, यवतमाळ 

उत्तर -  डोळ्यांची शक्ती वाढनिवण्यासाठी तसेच दृष्टी सुधारण्यासाठी उपाययोजना करायला हवी. यासाठी नित्रफळा, लोध्र, शतावरी वगैरे नेत्रांना निहतकर उत्तमोत्तम Oव्यांपासून बननिवलेले " संतुलन सुनयन घृता' सारखे औषधी तूप घेण्याचा उपयोग होईल. " सॅन अंजन (स्थिक्लअर)' हे पुरुषांसाठी खास

बननिवलेले रंगनिवरनिहत काजळ डोळ्यांमध्ये घालण्याचाही फायदा होईल. रात्री झोपण्यापूव� डोळ्यांवर" संतुलन आय पॅड्स' ठेवण्याचा किकंवा दुधात णिभजनिवलेल्या कापसाच्या घड्या ठेवण्याचाही उपयोगहोईल. निवशेष औषधांनी शिसद्ध तुपाची नेत्रबस्ती तज्ज्ञ वैद्यांच्या मागLदशLनाखाली घेणेही उत्तम होय.

मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

प्रश्नोत्तरेडॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, March 02, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. balaji tambe,   health,   question,   answer

माझे र्वेय 29 र्वेष# आ�े. माझ्या डोळ्यांखाली 10 र्वेषा<पासून काळी र्वेतु-ळे आ�ेत. बटाटा लार्वेला, गुलाबपाणी लार्वेले तरी फरक पडत ना�ी,

कृपया यार्वेर उपाय सांगार्वेा. चे�ऱ्याची त्र्वेचा घट्ट �ोण्यासाठी काय करारे्वे?... श्रीमती र्वेृषाली  उत्तर -  डोळ्यांखाली काळी वतुLळे ही बहुधा निहमोग्लोनिबन, लोह कमी असणे, संपूणL शरीराला,

निवशेषतः त्वचेला तजेला देण्याचे काम करणारा रसधातू कमी असणे याच्याशी संबंमिधत असतात. म्हणूनच यावर बाह्य उपचारांच्या बरोबरीने औषधे घेणे, आहारात बदल करणेही आवश्यक असते. या

दृष्टीने धात्री रसायन, सॅनरोझ, शतावरी कल्प यांसारख्या रसायनांचा रोजच्या आहारात समावेश करणेचांगले. रक्तशुद्धी होण्यासाठी काही द्रिदवस महामंजिजष्ठादी काढा घेणेही चांगले. आहारात अंजीर,

काळ्या मनुका, केशर, चांगले सकस दूध, सफरचंद, Oाक्षे, डाळिळंब वगैरे फळे वगैरेंचा समावेश असणेचांगले. त्वचेला पोषक Oव्यांपासून बननिवलेले " संतुलन रोझ ब्यूटी तेला' सारखे औषधी तेल लावण्याने

काळी वतुLळे कमी होण्यास, तसेच चेहऱ्याची त्वचा घट्ट होण्यासही मदत मिमळेल. आठवड्यातून दोन - तीन वेळा चेहऱ्याला दुधावरची साय 10-15 मिमनिनटांसाठी लावून ठेवण्याचाही उपयोग होईल. 

मला रक्ती मूळव्याधीचा त्रास आ�े. बऱ्याच र्वेषा<पासून आतमध्ये र्वे बा�ेर कोंब आ�ेत. का�ी दिदर्वेसांपासून दुखणे, खाजणे, रक्त येणे असे त्रास �ोत आ�ेत. यार्वेर शस्त्रकम- करार्वेेच

लागेल का? काय उपाय करार्वेा?.... श्रीमती अच-ना  उत्तर -  मूळव्याधीवर शस्त्रकमL हा एकमेव उपचार नाही, किकंबहुना बऱ्याचदा असा अनुभव येतो की

मूळव्याधीचा त्रास होण्यामागचे मूळ असंतुलन बरे न करता नुसतेच शस्त्रकमL केले तर पुन्हा मूळव्याध होऊ शकते. त्यापेक्षा नेमकी औषधे घेतली, खाण्या- निपण्याचे पथ्य सांभाळले तर मूळव्याधीचा त्रास होत नाही. पचन सुधारण्यासाठी प्रयत्न करणे, पोट व्यवस्थि+त साफ होण्याकडे लक्ष ठेवणे सवाEत

महत्त्वाचे होय. त्या दृष्टीने जेवणानंतर अनिवपणित्तकर किकंवा "सॅनकूल' सारखे चूणL घेणे चांगले. रात्री झोपण्यापूव� कपभर गरम पाण्यात दोन चमचे तूप टाकून घेणेही उत्तम. 15 द्रिदवसातून एकदा एरंडेल

तेल घेऊन पोट साफ होऊ देणेही शे्रयस्कर. मूळव्याधीमुळे वेदना, कंड वगैरे त्रास होतात त्यावर कोरफडीचा ताजा गर किकंवा घरचे साजूक तूप लावल्याने बरे वाटते. आहारात घरी बननिवलेल्या ताज्या

लोण्याचा समावेश करण्याचा आणिण दुपारच्या जेवणानंतर ताजे ताक निपण्याचाही उपयोग होईल. आयुवWदाच्या तज्ज्ञांच्या सल्ल्याने क्षारसूत्राचाही उपयोग करता येईल. 

माझे दोन्�ी गुडघे खूप दुखतात, आखडतात. पाय जर्वेळ घेता येत ना�ीत. जर्वेळ घेतले तर परत लांब करताना खूप दुखते. कृपया उपाय सुचर्वेार्वेा.... श्री हिर्वेश्र्वेास शेंडे  उत्तर -  गुडघे दुखणे, आखडणे, पायांची हालचाल करताना वेदना होणे ही सवL वात- असंतुलनाची लक्षणे आहेत. वातदोषाला संतुशिलत करण्यासाठी स्नेहन हा उपाय उत्तम असल्याने गुडघ्यांवर

द्रिदवसातून 2-3 वेळा " संतुलन शांती तेल' लावल्यावर शेक घेण्याचाही फायदा होईल. निनगुLडी, एरंड, शेवग्याची पाने यातील मिमळतील ती पाने घेऊन वाफवून त्याची पुरचुंडी बांधून शेक करण्याचा उपयोग

होईल किकंवा तयार " संतुलन अस्थि+संधी पॅक' तेलावर गरम करून त्याच्या पुरचुंडीने शेकण्यानेही बरेवाटेल. बरोबरीने योगराज गुग्गुळ, " संतुलन वातबल गोळ्या', " संतुलन प्रशांत चूणL', दशमूलारिरष्ट

घेण्याचाही उपयोग होईल. 

माझी मुलगी 22 र्वेषा<ची आ�े. �ल्ली हितच्या �नुर्वेटीर्वेर लर्वे येऊ लागली आ�े. आम्�ी हितच्या लग्नाचा हिर्वेचार करतो आ�ोत. तरी लर्वे दिदसू नये म्�णून का�ी उपाय सुचर्वेल्यास मी तो अर्वेश्

य करेन....श्री. काळे  उत्तर -  याप्रमाणे लव वाढू लागणे हे स्त्री-असंतुलनाचे, हॉमlन्सच्या असंतुलनाचे मुख्य लक्षण आहे.

त्यामुळे लव न द्रिदसण्यासाठी उपाययोजना करणे पुरेसे ठरणार नाही, तर मुळातील स्त्री- असंतुलन दूर करणे अत्यावश्यक आहे. यासाठी मुलीला तज्ज्ञ वैद्यांच्या सल्ल्याने आयुवWद्रिदक उपचार सुरू करणे सवाEत चांगले. बरोबरीने " फेमिमसॅन तेला' चा निपचू, " संतुलन शक्ती धुपा' ची धुरी, "स्त्री- संतुलन

संगीता' चे श्रवण वगैरे उपाय योजण्याचाही चांगला फायदा होईल. 

जेर्वेणानंतर लगेच कोणता�ी गोड पदार्थ- किकंर्वेा फळे खाऊ नयेत असे म्�णतात. कारण �े पदार्थ- पचण्यास जड असतात आणिण जेर्वेणानंतर सर्वे- पचनशक्ती जेर्वेणातील पदार्थ-

पचर्वेण्यासाठी खच- �ोत असते, त्यामुळे गोड पदार्थ-, फळे नीट पचत ना�ीत. �े खरे आ�ेका?....श्री. चंद्रशेखर खेडकर 

उत्तर -  जेवताना कोणत्या चवीचे पदार्थL काय क्रमाने घ्यावेत याचे मागLदशLन आयुवWदात केलेले आहे. जेवणाच्या आधी भूक लागलेली असते. म्हणजे शरीरात वात- निपत्त वाढलेले असतात. त्यामुळे

जेवणाची सुरवात खीर, भात वगैरे गोड चवीच्या पदार्थाEनी करणे चांगले असते. यामुळे आतड्यातील वायू सरायलाही मदत होते. यानंतर जेवणाला रुची यावी म्हणून आंबट, खारट, नितखट पदार्थL खाण्यास

सुचवले आहे आणिण सरतेशेवटी कडू, तुरट चवीचे पदार्थL खायचे असतात, जेणेकरून लाळ सुटण्याची निक्रया कमी होऊन इतर पाचक स्राव स्रवण्यास संधी मिमळू शकते. याचाच भाग म्हणून जेवणाच्या शेवटी ताक ( तुरट रसाचे असते म्हणून), सुपारीसारख्या गोष्टी खाल्ल्या जातात. तेव्हा आपण उल्लेख

केल्याप्रमाणे गोड पदार्थL जेवणानंतर खाण्यापेक्षा जेवणाच्या सुरवातीला आणिण बहुतेक सवL फळेआंबट- गोड चवीची असल्याने जेवणाच्या मध्ये (रायता, कोशिशंबीर म्हणून) खाणे श्रेयस्कर होय. 

माझी मुलगी 17 र्वेषा<ची असून, हितला हिपत्ताचा खूप त्रास �ोतो. आठर्वेड्यातून एकदा हितचे डारे्वे डोके दुखते, कधी कधी उलट्या�ी �ोतात. यामुळे हितचे अभ्यासात लक्ष लागत ना�ी.

कृपया यार्वेर योग्य सल्ला द्यार्वेा....सौ. �रिरयार  उत्तर -  निपत्त कमी होण्यासाठी रोज सकाळी गुलकंद, मोरावळा खाण्याचा, तसेच पंचामृत घेण्याचा

उपयोग होईल. आहारात घरी बननिवलेल्या साजूक तुपाचा पुरेशा प्रमाणात म्हणजे निकमान पाच- सहा चमचे इतका समावेश असू द्यावा. खाण्यामध्ये काय बदल झाल्यामुळे त्रास होतो किकंवा निपत्त वाढते याकडे लक्ष ठेवावे. जेवणाच्या वेळा निनयमिमत असणे, भूक लागली असता दुलLक्ष न करता मुगाचा लाडू

किकंवा साळीच्या लाह्या खाणे, हेही निपत्त वाढू नये यासाठी उपयोगी असते. बरोबरीने काही द्रिदवस" संतुलन निपत्तशांती गोळ्या', " सॅनकूल चूणL' घेण्याचाही चांगला उपयोग होईल. रात्री झोपण्यापूव�

नाकात साजूक तुपाचे किकंवा औषधांनी संस्कारिरत केलेल्या " नस्यसॅन घृता' चे दोन - तीन र्थेंब टाकणे व आठवड्यातून दोन - तीन वेळा पादाभ्यंग करणे चांगले. 

माझे र्वेय 24 र्वेष# आ�े. मला डॉक्टरांनी सांहिगतले आ�े, की माझ्या हृदयाचा आकार र्वेाढलेला आ�े. मला श्र्वेास घ्यायला त्रास �ोतो, धाप लागते. ह्यार्वेर का�ी उपाय आ�े

का?....श्री. हिनरंजन घाटपांडे  उत्तर -  एवढ्या कमी वयात हृदयाचा आकार वाढण्याचे नेमके कारण मानिहती होणे महत्त्वाचे होय. तज्ज्ञ वैद्यांकडून योग्य निनदान करून प्रकृतीनुरूप औषधे सुरू करणे श्रेयस्कर होय. हृदयाचा आकार

वाढणे, त्यामुळे धाप लागणे, रक्ताणिभसरण व्यवस्थि+त न होणे वगैरे त्रासांवर आयुवWदात उत्तम उपचारआहेत. त्यामुळे प्रकृतीचा निवचार करून योग्य उपचार सुरू करण्याचा नक्की उपयोग होईल. अंगाला

निनयमिमतपणे " संतुलन अभ्यंग तेल' हलक्या हाताने जिजरनिवण्याचा उपयोग होईल. वैद्यांच्या सल्ल्याने" कार्डिडंसॅन प्लस', " संतुलन अजुLनारिरष्ट', " संतुलन सुहृदप्राश' सारखे रसायन घेण्यानेही बरे वाटू लागेल.

मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

प्रश्नोत्तरेडॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, April 06, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. balaji tambe,   health,   question,   answer

" फॅमिमली डॉक्टर' मधून आम्�ाला अनेक उपयुक्त गोष्टी कळतात. मला गुडघेदुखीचा त्रास आ�े, सध्या त्यार्वेर स्टिस्टरॉइडच्या गोळ्या घेते आ�े. " ने�मी गुडघ्यांना तेल

लार्वेारे्वे' असे आपण सांगता. पण " तेल लार्वेू नका' असे मला डॉक्टरांनी सांहिगतले आ�े.

संबंधिधत बातम्याप्रश्नोत्तरेप्रश्नोत्तरेप्रश्नोत्तरेप्रश्नोत्तरे

प्रश्न आरोग्याचे

स्टिस्टरॉइडचे दुष्परिरणाम टाळण्यासाठी काय करारे्वे?.... - सौ. म�ाजन 

उत्तर -  सांधेदुखीचे जे वेगवेगळे प्रकार असतात, त्यातील आमदोषाचा संबंध असणाऱ्या प्रकारात कच्चे किकंवा व्यवस्थि+त अग्निग्नसंस्कार न करता बननिवलेले तेल लावण्याचा त्रास होऊ शकतो, म्हणून

कदाशिचत डॉक्टरांनी " तेल लावू नका' असे सांनिगतले असेल. मात्र औषधांनी संस्कारिरत, शास्त्रोक्त पद्धतीने बननिवलेले " संतुलन शांती तेला' सारखे तेल गुडघ्यांना लावणे उत्तम असते. " संतुलन शांती

तेला' त वातशामक औषधांबरोबर आमपाचक औषधेही असतात, त्यामुळे कोणत्याही प्रकारच्या सांधेदुखीवर ते जिजरनिवण्याचा उपयोग होतो. व्हिस्टरॉइडचे दुष्परिरणाम 100 टक्के टाळता येत नाहीत,

मात्र गुडघेदुखीवर योग्य उपचार केले, तर क्रमाक्रमाने व्हिस्टरॉइड्सचे प्रमाण कमी करता येते व र्थांबवताही येऊ शकते. यासाठी वैद्यांच्या सल्ल्याने औषधे सुरू करणे सवाEत चांगले. बरोबरीने

" संतुलन प्रशांत चूणL', " संतुलन वातबल गोळ्या', दशमूलारिरष्ट, दशमूळ काढा वगैरे औषधे सुरू करण्याचा उपयोग होईल. 

माझ्या र्वेहिडलांना फ्रोजन शोल्डरचा त्रास आ�े. त्यासाठी म�ारास्नादिद काढा, योगराजगुग्गुळ, आमर्वेातारी रस �ी औषधे सुरू आ�ेत. पण त्रास कमी �ोत ना�ी. कृपया माग-दश-न

करारे्वे.... - कु. र्वेषा- माने 

उत्तर -  फ्रोजन शोल्डरसाठी सवlत्तम उपाय म्हणजे वातशामक औषधांनी संस्कारिरत केलेल्या तेलाची बस्ती घेणे. नित्रफळा चूणL, एरंडेल सारखे सारक औषध घेऊन दोन - तीन जुलाब होऊन पोट साफ करून मग औषधांनी शिसद्ध केलेल्या " सॅनबस्ती 1 तेला" सारख्या शिसद्ध तेलाची बस्ती घेण्याचा उपयोग

होईल. पाठीच्या मणक्याला, मानेला तसेच खांद्यांना " संतुलन कंुडशिलनी तेल' लावून निनगुLडीच्या पानांनी शेक केल्यासही बरे वाटेल. महारास्नादी काढा वगैरे औषधे घेण्याबरोबरीने शास्त्रोक्त पंचकमL करून

घेणेही श्रेयस्कर. 

जेर्वेणानंतर तीन- चार तासांनी अंगार्वेर लाल पुरळ उठते, गांधी येतात. साधारण तासानंतर कमी �ोतात, पण खाज येत रा�ते र्वे आग �ोते. मोरार्वेळा खाल्ला की का�ी रे्वेळाने बरे

र्वेाटते. कृपया उपाय सुचर्वेार्वेा.... - श्री अहिनल र्थते्त. 

उत्तर -  शरीरात उष्णता वाढल्याने, निवशेषतः पचनसं+ेमध्ये निपत्ताचे असंतुलन झाल्याने या प्रकारचा त्रास होऊ शकतो. सकाळ- संध्याकाळ मोरावळा, गुलकंद खाण्याने बरे वाटेलच. बरोबरीने जेवणानंतर

अनिवपणित्तकर चूणL किकंवा सॅनकूल चूणL घेण्यानेही निपत्त शरीराबाहेर निनघून जाण्यास मदत मिमळेल. प्रवाळपंचामृत, संतुलन निपत्तशांती गोळ्या घेण्याचाही उपयोग होईल. कोबी, फ्लॉवर, गवार, ढोबळीमिमरची, वांगे, टोमॅटो, अननस, दही, आंबवलेले पदार्थL टाळणे, तसेच भात, मुगाचे वरण, ज्वारीचीभाकरी, साध्या फळभाज्या यांचा आहारात समावेश असणे श्रेयस्कर. 

मला दोन जुळी मुले आ�ेत. दोघांना�ी यूरीन इन्फेक्शनचा त्रास आ�े. दोघांची�ी डाव्या बाजूची 70 टक्के हिकडनी खराब झाल्याचे डॉक्टरांनी सांहिगतले आ�े. तसेच पुन्�ा

धिसस्टोस्कोपी करायला सांहिगतले आ�े. हिकडनी सुधारण्यासाठी आयुर्वे#दात का�ी औषधोपचार असतात का?... 

- श्री. प्रसाद जोशी.  उत्तर -  निकडनीची कायLक्षमता सुधारण्यासाठी आयुवWदात अनेक उत्तमोत्तम औषधे असतात, ज्यांचा

प्रत्यक्षात खूप चांगला उपयोगही होताना द्रिदसतो. 70 टक्के निकडनी काम करत नसल्यास तज्ज्ञ वैद्यांच्या सल्ल्याने नेमकी औषधे सुरू करणे सवाEत चांगले. बरोबरीने मुलांना प्यायचे पाणी उकळून

देणे, जेवणानंतर दोन- दोन चमचे पुननLवासव दोन- दोन चमचे पाण्यात मिमसळून देणे, ताजे गोमूत्र सुती कापडातून गाळून घेऊन समभाग पाणी मिमसळून तयार झालेले मिमश्रण सकाळी दोन- तीन चमचे, तसेच संध्याकाळी दोन- तीन चमचे घेणे हे उपाय सुरू करता येतील. मात्र, प्रत्यक्ष सल्ला घेऊन नेमकी औषधे

सुरू करणे अत्यावश्यक होय. 

प्रहितहिqयाप्रश्नोत्तरेडॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, March 30, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. balaji tambe,   health,   question,   answer

माझ्या पत्नीच्या तळ�ातार्वेर र्वे तळपायार्वेर गेल्या आठ र्वेषा<पासून खूप भेगा आ�ेत. खूप औषधे घेतली; पण औषधांनी तात्पुरते बरे र्वेाटते. भेगांचा हितला फार

त्रास �ोतो. दैनंदिदन कामे करणे अशक्य �ोते. रात्री र्थोडी खाज सुटते. इतर का�ी त्रास ना�ी. कृपया माग-दश-न करार्वेे.....

- श्री. नारायण कोठार्वेळे, सोलापूर  उत्तर - वात- निपत्तदोषशामक आणिण रक्तशुजिद्धकर औषधांचा अशा त्रासामध्ये खूप चांगला गुण येताना द्रिदसतो. या दृष्टीने प्रवाळपंचामृत, कामदुधा किकंवा " संतुलन निपत्तशांती' या गोळ्या घेण्याचा उपयोग होईल. " संतुलन अनंत कल्प',

शतावरी कल्प घालून दूध घेण्याने रक्तशुद्धी होण्यास, तसेच निपत्तदोष संतुशिलत होण्यास मदत मिमळेल. रोजच्या

आहारात घरी बननिवलेल्या साजूक तुपाचा निकमान चार- पाच चमचे समावेश असू द्यावा. तसेच, तळपायाला व तळहाताला पादाभ्यंग घृतासारखे औषधांनी संस्कारिरत तूप लावून शुद्ध काशाच्या वाटीने घासण्याचाही चांगला फायदा

होईल. कोबी, फ्लॉवर, गवार, ढोबळी मिमरची, वांगे, तसेच चवळी, राजमा, वाल वगैरे जड कडधान्ये खाणे टाळावे. या उपायांनी बरे वाटेलच, मात्र बऱ्याच वषाEचा त्रास असल्याने तज्ज्ञ वैद्यांचे प्रत्यक्ष मागLदशLन घेणे अमिधक चांगले. 

मी " फॅमिमली डॉक्टर' चे सर्वे- अंक सांभाळून ठेर्वेले आ�ेत. मागे एकदा मी नातर्वेाला चाईचा त्रास �ोत असे त्याबद्दल प्रश्न हिर्वेचारला �ोता. त्याचे डोके आता केसांनी भरलेले आ�े. आता मला दुसरा प्रश्न हिर्वेचारायचा

आ�े. माझी मोठी सून र्वे हितची मुलगी या दोघींची तब्येत फारच बारीक आ�े. सारखे पोट दुखते, हिपत्ताचा त्रास �ोतो. आम्�ी जैन असल्याने शाका�ारच घ्यार्वेा लागतो. दोघींचे र्वेजन र्वेाढण्यासाठी काय करार्वेे?

कृपया माग-दश-न करार्वेे....- सौ. बेबी मुनोत 

उत्तर -  प्रकृतीनुरूप शाकाहार हा परिरपूणL आहार असतो. वजन वाढवण्यासाठी किकंवा इतर कोणत्याही कारणासाठी मांसाहाराची आवश्यकता नसते. उलट, पोट दुखणे, निपत्त वाढणे अशा तक्रारींमध्ये शाकाहारच योग्य असतो. त्रासाचे

स्वरूप पाहता, दोघींच्या आहारात साळीच्या लाह्या, वरण-भात, ग्निखचडी, ज्वारीची भाकरी, दुधी, तोंडली, घोसाळी, कोहळा, दोडकी, बटाटा, भोपळा, पडवळ कारले, पालक, चवळई, तांदुळजा अशा साध्या भाज्या, ताक या गोष्टींचा

समावेश असू द्यावा. रोज सकाळी पंचामृत, रात्रभर पाण्यात णिभजवलेले चार- पाच बदाम, गुलकंद, धात्री रसायनसारखे निपत्तशामक व शस्थिक्तवधLक रसायन घेणे, आहारात साजूक तुपाचा पुरेशा प्रमाणात समावेश करणे, " संतुलन अनंत

कल्प', शतावरी कल्प घालून दूध घेणे, रात्री झोपण्यापूव� सॅनकूल चूणL घेणे, सकाळ- संध्याकाळ " संतुलन निपत्तशांतीगोळ्या' घेणे, " संतुलन अभ्यंग तेला' सारखे तेल लावून निनयमिमत अभ्यंग करणे श्रेयस्कर. 

माझे र्वेय 59 र्वेष# असून र्वेजन कमी आ�े. बाळंतपणे र्वे घरकामामुळे तब्येत खालार्वेलेली आ�े. काम करताना धाप लागते, कंबर दुखते. यरे्थील डॉक्टरांनी कॅल्शिल्शयम घेण्यास सांहिगतले आ�े. तरी आपण गुणकारी औषधे, टॉहिनक सुचर्वेारे्वे...

- सौ. मोळके, इचलकरंजी  उत्तर -  कॅस्थिल्शयम घेताना ते नैसर्डिगकं Oव्यांपासून बननिवलेले आहे आणिण शरीरात सहजपणे स्वीकारले जाईल असे

आहे, हे पाहणे आवश्यक असते. रासायनिनक प्रनिक्रयेने बननिवलेल्या कॅस्थिल्शयमच्या गोळ्यांमुळे उष्णता वाढते. आयुवWदात शंख, मोती, प्रवाळ वगैरे नैसर्डिगकं Oव्यांपासून बननिवलेल्या गोळ्या कॅस्थिल्शयम वाढनिवण्यासाठी उत्तम

असतात. त्या दृष्टीने " कॅस्थिल्ससॅन गोळ्या' किकंवा " संतुलन निपत्तशांती गोळ्या' घेता येतील. "मॅरोसॅन' सारखे रसायनही कॅस्थिल्शयमच्या पुरवठ्यासाठी उत्तम असते. खारकेचे चूणL टाकून उकळलेले दूध घ्यावे. 

माझ्या उजव्या कानात व्�ायरल इन्फेक्शन झाले �ोते. तेव्�ापासून उजव्या कुशीर्वेर झोपता येत ना�ी, लगेचच चक्कर येते. मानेच्या मणक्यांची झीज झालेली आ�े. यार्वेर काय औषधे घ्यार्वेीत? आ�ारात काय

असार्वेे? कृपया माग-दश-न करार्वेे....- सौ. लीला, इचलकरंजी 

उत्तर - कानातील इन्फेक्शन समूळ नष्ट व्हावे यासाठी अजूनही कानाला धुरी देण्याचा उपयोग होईल. यासाठी निनखाऱ्यावर ओवा, वावकिडंग, वेखंड वगैरे पदार्थL किकंवा तयार " संतुलन टेंडरनेस धूप' टाकून येणारी धुरी कानाला

लागेल अशी व्यव+ा करता येईल. मानेच्या मणक्यांची झीज झालेली आहे, त्यासाठी " संतुलन प्रशांत चूणL' तूप- साखरेबरोबर घेण्याचा उपयोग होईल. मानेला " संतुलन कंुडशिलनी तेला' सारखे औषधांनी शिसद्ध केलेले तेल लावणे,

रात्री झोपण्यापूव� नाकात " नस्यसॅन घृत' घेणेही चांगले. आहारात दूध, खारीक, खसखस, घरचे साजूक तूप, किडंकाचे लाडू, "मॅरोसॅन' सारखे रसायन वगैरेंचा समावेश असू द्यावा.

मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

प्रश्न आरोग्याचेडॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, January 20, 2012 AT 12:30 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. balaji tambe,   health,   question,   answer

आरोग्यानिवषयीचे प्रश्न सतत येत असतात. खरे तर एवढे प्रश्न आहेत का? मुळात एवढे त्रास आहेतका? कोणी तरी निवचारलेल्या प्रश्नाचे उत्तर लक्षात ठेवलेले असल्यास, आपल्याला तशा तऱ्हेचा त्रास

झाल्यावर औषध समजू शकेल किकंवा तसा त्रास होऊ नये अशी काळजी घेता येईल. 

माझे र्वेय 25 र्वेष# आ�े. तीन र्वेषा<पासून माझ्या मणक्याला र्थोडा र्वेाक आलेला आ�े, त्यामुळे पाठ सतत दुखते. एक- दोन तास बसल्यार्वेर जास्ती त्रास �ोतो. सध्या व्यायाम र्वे मसाज सुरू

आ�े. त्यामुळे र्थोडा आराम आ�े. कृपया योग्य माग-दश-न करारे्वे.....- सुहि�ता बकाले 

उत्तर :  व्यायाम व मसाज निनयमिमत करत राहणे आवश्यकआहेच. मसाज करताना वापरायचे तेल मणक्यांची, नसांची तसेच मणक्यांना बांधून ठेवणाऱ्या

संमिधबंधांची ताकद वाढवण्याची क्षमता असणारे असावे. उदा. औषधी Oव्यांनी संस्कारिरत केलेले

" संतुलन कंुडशिलनी तेला' सारखे तेल वापरणे उत्तम होय. बरोबरीने " कॅस्थिल्ससॅन गोळ्या', " संतुलन वातबल गोळ्या' घेण्याचा, दुधामधून खारीक पूड घेण्याचाही उपयोग होईल. कायम ताठ व सरळ

बसणे, झोपतानाची उशी पातळ असणे, गादी फार मऊ नसणे याकडे नेहमी लक्ष ठेवणेही आवश्यक. 

सात - आठ र्वेषा<पूर्वेy गभा-शय काढले, तेव्�ापासून र्वेजन र्वेाढत गेले, त्र्वेचा कोरडी झाली, चे�ऱ्यार्वेर र्वेांग उठले आ�ेत. र्थायरॉईडचा त्रास असेल का? असला तर त्यात आयुर्वे#दात

उपचार आ�ेत का? कृपया माग-दश-न करार्वेे.....- सौ. अस्मिस्मता पांचाल 

उत्तर :  र्थायरॉईडचा त्रास आहे की नाही हे शोधण्यासाठी रक्त तपासून घेता येते व दोष सापडला तर त्यावर आयुवWद्रिदक दृष्टीने उपचार करता येतात. आतापयEतच्या अनुभवातून असे म्हणता येते, की

र्थायरॉईडच्या त्रासाचे निनदान झाल्यावर लवकरात लवकर आयुवWद्रिदक औषधे सुरू केली तर हॉमlन्सच्या गोळ्या घ्यायची गरज पडत नाही. गभाLशय काढल्यामुळे वजन वाढणे, त्वचा कोरडी होणे ह्या

वातअसंतुलनाच्या लक्षणांवरही उपचार घेण्याची आवश्यकता आहे. त्या दृष्टीने रोज अभ्यंग करण्याचा, " संतुलन शक्ती धुपा' ची धुरी घेण्याचा तसेच " फेमिमसॅन तेला' चा निपचू, "सॅनरोझ', नित्रफळा गुग्गुळ वगैरे

औषधे सुरू करण्याचा उपयोग होईल. 

माझे र्वेय 34 र्वेष# आ�े. आमच्या लग्नाला सात र्वेष# झाली, पण अजून संतती ना�ी. बरेच उपाय करून झाले, पण उपयोग �ोत ना�ी. माझ्या पत्नीची पाळी हिनयमिमत येत ना�ी. हितला ने�मी सद{चा त्रास �ोतो. आम्�ी सध्या आयुर्वे#दिदक औषधे घेत आ�ोत. कृपया उपाय

सुचर्वेार्वेा....- कमलेश धामणे 

उत्तर -  गभLधारणा होण्यासाठी स्त्री- बीज व पुरुष- बीज हे दोन्ही निनरोगी व संपन्न असणे आवश्यकअसते. तसेच या संपूणL प्रनिक्रयेमध्ये स्त्रीवर अमिधक जबाबदारी असल्याने स्त्रीसंतुलन व्यवस्थि+त असणे

गरजेचे असते. पाळी निनयमिमत येत नाही, म्हणजेच स्त्रीसंतुलनासाठी निवशेष प्रयत्न करायला हवेत. तसेच वारंवार सद� होत आहे, त्यासाठी प्रनितकारशक्ती वाढवणे, कफदोषाची प्रवृत्ती नाहीशी करणे गरजेचे आहे. आयुवWद्रिदक औषधे घेत आहात, बरोबरीने दोघांनी संतुलन पंचकमL करून शरीरशुद्धी करून घेतली, पत्नीने उत्तरबस्ती करून घेतली तर अजून चांगला व लवकर गुण येईल. " फेमिमसॅन

तेला' चा निपचू, स्त्री संतुलन संगीत, " संतुलन शक्ती धूप' असे साहायक उपायही उत्तम होत. पुरुषबीजाची शक्ती वाढनिवण्यासाठी वीयLवधLक औषध वैद्यांच्या सल्ल्याने घेणेही आवश्यक होय. 

माझे र्वेय 23 र्वेष# असून मला पाळीच्या आधी र्वे पाळीच्या दरम्यान तोंड येते, चे�रा काळापडतो, शरीरातील उष्णता र्वेाढल्याचे जाणर्वेते, पोट�ी साफ �ोत ना�ी. कृपया माग-दश-नकरारे्वे.....- श्रीमती अनया पांचाल 

उत्तर -  पाळीमुळे शरीरात होणाऱ्या बदलांमुळे उष्णता वाढत असल्याची ही लक्षणे आहेत. पाळीमध्ये व्यवस्थि+त रक्तस्राव होतो आहे का याकडे लक्ष देणे सवाLत महत्त्वाचे होय.

बरोबरीने " फेमिमसॅन तेला' चा निपचू वापरणे, शतावरी कल्प टाकून दूध घेणे, काही द्रिदवस " संतुलन प्रशांत चूणL' व " संतुलन निपत्तशांती गोळ्या' घेणे या उपायांनी फायदा होईल. गुलकंद, " संतुलन धात्री

रसायना' सारखे शीतल गुणधमाLचे रसायन घेण्याचाही फायदा होईल. रक्तशुद्धीसाठी महामंजिजष्ठादीकाढा, " संतुलन अनंत कल्पा' सारखे औषध घेण्याचाही उपयोग होईल. 

मला आतापय<त दोन रे्वेळा कार्वेीळ झाली आ�े, सध्या�ी हितसऱ्यांदा कार्वेीळ झालेली आ�े. यकृत पूण-पणे बरे �ोण्यासाठी मी काय करू शकतो? मला अपचन र्वे अशक्ततेचा कायम

त्रास �ोतो. कृपया माग-दश-न करार्वेे....- नीलेश चौधरी 

उत्तर -  एकदा कावीळ झाली की यकृतातील दोष पूणLपणे निनघून जाण्यासाठी औषध-आहार- निवश्रांतीच्या समन्वयातून खूप प्रयत्न करावे लागतात. दोष र्थोडाही शिशल्लक रानिहला तर पुन्हा पुन्हा

कावीळ होते आणिण यकृताची कायLक्षमता कमी कमी होत जाते. कावीळ होण्याची ही नितसरी वेळआहे, तेव्हा पूणL निवश्रांती घेणे, मानशिसक ताण येऊ न देणे, आहारात दूध, भात, लाह्या, ताक

एवढ्याच गोष्टींचा अंतभाLव असू देणे, बेलफळ व यकृताला उते्तजक इतर Oव्यांपासून बनवलेला"निबल्वसॅन' अवलेह घेणे हे उपाय सुरू करता येतील. दोष मुळापासून दूर व्हावा यासाठी तज्ज्ञ

वैद्यांच्या सल्ल्याने औषधेही लवकरात लवकर सुरू करावीत. प्यायचे पाणी 15 मिमनिनटे उकळलेलेअसावे. 

माझी मुलगी चार र्वेषा<ची आ�े. हितचे दात फारच लर्वेकर हिकडले. एका दाढेत धिसमेंट भरलेआ�े. दुधाचे दात पडल्यार्वेर नर्वेीन दात चांगले यारे्वेत, यासाठी का�ी करता येईल काय?

सध्या जे दात हिकडलेले आ�ेत, त्यार्वेर उपाय सुचर्वेार्वेा. दात घासण्यासाठी कोणती पेस्ट र्वेापरार्वेी �े�ी कृपया सांगारे्वे. 

- ...सौ. अमृता पटेल, ऐरोली 

उत्तर -  लहान वयात दात निकडण्याचे प्रमाण सध्या वाढते आहे. दात निकडण्यामागे दात स्वच्छ न ठेवणे हे कारण असतेच, पण दातांची शक्ती कमी असणे, दातांना आवश्

यक तत्त्वांची, कॅस्थिल्शयमची पूत� व्यवस्थि+त न होणे हेही एक कारण असते. ज्या मुलांना व्यवस्थि+त

स्तन्यपान मिमळाले आहे, चांगले दूध मिमळाले आहे त्यांचे दात सहसा खराब होत नाहीत. अजूनही मुलीला " संतुलन चैतन्य कल्प' टाकून दूध देता येईल. कॅस्थिल्शयम मिमळण्याच्या दृष्टीने " कॅस्थिल्ससॅन

गोळ्या', किडंकाची लाही- खारीक पूड- खसखस यांचे मिमश्रण देण्याचा उपयोग होईल. दातांची कीड वाढूनये, नवीन कीड येऊ नये यासाठी " संतुलन योगदंती' चूणाLने दात घासणे आणिण नंतर दात- निहरड्यांना" संतुलन सुमुख तेल' लावणे, शक्य असल्यास " संतुलन सुमुख तेल' व पाण्याचे मिमश्रण चुळीप्रमाणे

तोंडात धरून ठेवणे चांगले. 

मला यूरीन इन्फेक्शन झाले आ�े. अंगार्वेरून पांढरे जाण्याचा�ी त्रास �ोतो आ�े. कृपया उपाय सुचर्वेार्वेा....

- श्रीमती राणी  उत्तर -  यूरीन इन्फेक्शन झाल्यास " संतुलन शक्ती धुपा' ची धुरी घेण्याचा, " फेमिमसॅन तेला' चा निपचू

ठेवण्याचा उत्तम उपयोग होतो. इन्फेक्शन असल्यास निपचू ठेवल्याने कदाशिचत र्थोडी जळजळ होते आहे असे वाटल्यास तेलात खोबरेल तेल मिमसळून निपचू ठेवता येतो. इन्फेक्शनची प्रवृत्ती नाहीशी

होण्यासाठी " संतुलन यू. सी. चूणL', " संतुलन शतानंत कल्प', पुननLवासव घेणेही चांगले. या उपायांनी पांढरे जाणेही कमी होईल. बरोबरीने "अशोक- ऍलो सॅन' सारख्या गोळ्या घेण्याचा उपयोग होईल. काही द्रिदवस धणे- जिजऱ्याचे चूणL प्रत्येकी अधाL चमचा रात्रभर पाण्यात णिभजत ठेवून सकाळी गाळून घेऊन निपण्यानेही बरे वाटेल. 

हितळाचे लाडू सातत्याने सात - आठ दिदर्वेस खाल्ल्यास, गुळाची पुरणपोळी खाल्ल्यास मूळव्याधीचा त्रास �ोतो का? मूळव्याधीचा त्रास �ोण्याची प्ररृ्वेत्ती असणाऱ्यांनी �े पदार्थ- बाधू

नयेत म्�णून काय करारे्वे? ... श्रीमती नम्रता प्रभुणे 

उत्तर -  निपत्तामुळे मूळव्याधीचा त्रास होत असणाऱ्यांना उष्ण गुणधमाLचे पदार्थL फारसे खाता येत नाहीत. त्यातल्या त्यात निहवाळ्यात तीळ, गूळ, पुरणपोळी वगैरे गोष्टी खाता येऊ

शकतात. चण्याच्या डाळीऐवजी तुरीच्या डाळीपासून व साखरेपासून पुरण बनवून तयार केलेली पुरणपोळी दुधात णिभजवून वा भरपूर तुपाबरोबर खाल्ली तर त्रास होणे टाळता येऊ शकेल. नितळाची

वडी, नितळगूळ योग्य प्रमाणात खायला हरकत नाही. बरोबरीने आहारात साजूक तुपाचा, घरी बननिवलेल्या लोण्याचा समावेश असू द्यावा. तरीही पोटात उष्णता वाढली आहे असे जाणवले तर दोन-

अडीच चमचे एरंडेल तेल घेऊन वाढलेले निपत्त जुलाबाद्वारे निनघून जाण्यासाठी प्रयत्न करता येतील. प्रकृतीचा आणिण आरोग्याचा निवचार करून आहाराची योजना करणे कधीही शे्रयस्कर होय. 

पंचेचाधिळशीनंतर कॅल्शिल्शयमच्या गोळ्या घेण्याचा डॉक्टर सल्ला देतात, ते हिकतपत योग्य आ�े? का�ी रे्वेळा �ाडांर्वेर कॅल्शिल्शयम हिडपॉझिझट झाल्याचे�ी ऐकले आ�े. तरी योग्य माग-दश-न

करारे्वे. ...श्री. आनंद कानेटकर 

उत्तर -  वयानुसार हाडांची शक्ती कमी होत असल्याने कॅस्थिल्शयम घेण्याची आवश्यकता असते हे खरे. मात्र, हे कॅस्थिल्शयम नैसर्डिगकं असले आणिण शरीरात पचले तरच हाडांपयEत पोचू शकते. कॅस्थिल्शयम

म्हणून घेतलेल्या गोळ्या रासायनिनक प्रनिक्रयेने बननिवलेल्या असल्या तर शरीराकडून स्वीकारल्या जात नाहीत आणिण असे कॅस्थिल्शयम शरीरात निडपॉजिझट होऊ शकते व शरीरात अनित प्रमाणात उष्णताही उत्पन्न होऊ शकते. आयुवWदात सांनिगतलेली प्रवाळपंचामृत, मोती निपष्टी, शंख भस्म, वगैरे औषधे किकंवा

"कॅस्थिल्ससॅन', " संतुलन निपत्तशांती' सारख्या गोळ्या नैसर्डिगकं कॅस्थिल्शयमयुक्त व गुणाने शीतल असल्याने त्या निनयमिमत घेणे सवाLत चांगले होय. आहारातही कॅस्थिल्शयम वाढवणारे धान्य, भाजीपाला तसेच मुख्य

म्हणजे दूध असणे गरजेचे होय. 

माझे र्वेय 80 र्वेष# असून पाय लांब करून बसलो असता अर्थर्वेा झोपलो असता डाव्या पायाच्या मांडीपासून ते पोटरीपय<त इतक्या र्वेेदना �ोतात की उठताच येत ना�ी. सर्वे- तपासण्या केल्या, पण दोष सापडत ना�ी. पायाचे व्यायाम करून�ी फरक पडत ना�ी.

कृपया उपचार सुचर्वेार्वेा. ...श्री. ना. नाईक 

उत्तर -  या प्रकारचा त्रास चेतासं+ेशी निनगनिडत असूशकतो. त्या दृष्टीने पाठीच्या मणक्यांना " संतुलन कंुडशिलनी तेल' लावण्याचा, पायांना व संपूणL

शरीरालाही निनयमिमतपणे अभ्यंग करण्याचा उपयोग होईल. बरोबरीने "मॅरोसॅन" घेण्याचा, वातअसंतुलनासाठी " संतुलन वातबल गोळ्या" घेण्याचा उपयोग होईल. पायाचे व्यायाम करणे चालू

ठेवायला हरकत नाही. खारीक चूणL घालून दूध घेण्याने, कॅस्थिल्ससॅन, प्रवाळपंचामृतसारख्या कॅस्थिल्शयम देणाऱ्या गोळ्या घेण्यानेही हा त्रास कमी होईल. वय जास्त असल्याने व त्रासाची तीव्रता अमिधक असल्याने तज्ज्ञ वैद्यांचे प्रत्यक्ष मागLदशLन घेणेही शे्रयस्कर ठरेल. 

मला गभा-शयाच्या आत र्वे र्वेर अशा दोन गाठी आ�ेत. पाळीच्या र्वेेळेला खूप त्रास �ोतो. डॉक् टरांनी गभा-शय काढून टाकायला सांहिगतले आ�े, पण आधीच तीन शस्त्रकम# झालेली

असल्याने पुन्�ा शस्त्रकम- नको र्वेाटते. माझे र्वेय 39 र्वेष# आ�े. शस्त्रकमा-णिशर्वेाय या गाठी पूण- हिर्वेरघळणे शक्य आ�े का?....सौ. कांचन दिदंडोरे  उत्तर -  शस्त्रकमL न करता आयुवWद्रिदक औषधे, शरीरशुद्धी- उत्तरबस्ती यासारखे उपचार आणिण पथ्य यांच्या समन्वयातून अनेक त्मिस्त्रयांच्या गाठी पूणL नाहीशा झाल्याची उदाहरणे आहेत. तसेच गाठींचा

त्रास होऊ नये, नवीन गाठी येऊ नयेत, पाळीच्या वेळेला अनितरक्तस्राव किकंवा पोटदुखी वगैरे त्रास होऊ नये यासाठी आयुवWदात उत्तमोत्तम उपाय आहेत व त्यांचा चांगला गुण येतो. मूळचे असंतुलन दूर न

करता गभाLशय काढून टाकण्याने रक्तस्राव र्थांबला असे वाटले तरी असंतुलनात अजूनच भर पडते आणिण त्याचा त्रास होतो, शिशवाय असा त्रास पूणL बरा होतोच असे नाही. त्यामुळे तज्ज्ञ वैद्यांच्या

सल्ल्याने प्रकृतीनुरूप औषधे घेण्याने, योग्य वेळेला उत्तरबस्ती घेण्याने शस्त्रकमL टाळता येऊ शकेल. " फेमिमसॅन तेला' चा निपचू, " फेमिमनिफट शिसरप', "अशोक- ऍलो सॅन गोळ्या', पुष्यानुग चूणL, "सॅनरोझ'

वगैरे औषधे घेण्याचा उपयोग होईल. 

मला मळमळ, उलट्या, हिपत्ताचा खूप त्रास �ोतो. या त्रासासाठी एडंोस्कोपी, सोनोग्राफी र्वेगैरे अनेक तपासण्या केल्या, अनेक डॉक्टरांना भेटले, पण का�ी�ी दोष सापडत ना�ी. मला त्रास

मात्र खूप �ोतो. हिर्वेशेषतः ऑक्टोबर- नोव्�ेंबरमध्ये नक्कीच �ोतो. कृपया उपाय सुचर्वेार्वेा. ... श्रीमती झिजगीशा मे�ता, पुणे 

उत्तर -  आपण ज्याला ऑक्टोबर हीट म्हणतो, त्या शरद ऋतूत निपत्तदोषाचा स्वभावतःच प्रकोप होतअसतो. यामुळेच तुम्हाला या दोन - तीन मनिहन्यांमध्ये जास्ती त्रास होतो. निपत्तसंतुलनासाठी जेवणानंतर " संतुलन अनिवपणित्तकर चूणL' घेण्याचा किकंवा " सॅनकूल चूणL' घेण्याचा उपयोग होईल. 15 द्रिदवसातून

एकदा दोन- अडीच चमचे एरंडेल तेल घेऊन तीन - चार जुलाब होऊ देण्यानेही शरीरात साठलेले निपत्त निनघून जायला मदत मिमळेल. काही द्रिदवस निनयमिमतपणे " संतुलन निपत्तशांती गोळ्या' घेणेही उत्तम. या

प्रकारच्या त्रासावर रामबाण उपाय म्हणजे शरद ऋतूच्या सुरुवातीला म्हणजे पाऊस र्थांबून वातावरणात उष्णता वाढायला सुरवात होते, तेव्हा शास्त्रोक्त निवरेचन करून घेणे. 

ल�ान मुलांच्या दम्यार्वेर आयुर्वे#दात काय उपाय असतात, तसेच त्रास �ोतो तेव्�ा घरगुती उपाय कोणते करार्वेेत? 

...सौ. शुभांगी हिर्वेखे  उत्तर -  दमा हा श्वसनाशी, पयाLयाने प्राणशक्तीशी संबंमिधत त्रास असतो, त्यामुळे तो मुळापासून बरा

होण्यासाठी प्रयत्न करणेच आवश्यक असते. आयुवWद्रिदक उपचारांनी हे होऊही शकते. मुलाच्या प्रकृतीनुसार तसेच त्रासाच्या तीव्रतेनुसार त्याला सीतोपलादी, ताशिलसादी किकंवा वैद्यांच्या सल्ल्याने "श्

वाससॅन', " प्राणसॅन योग' सारखे चूणL मधासह देण्याचा उपयोग होतो. " सॅन कफ शिसरप' देण्यानेही

कफाचा त्रास कमी होऊन फुप्फुसांची कायLक्षमता वाढण्यास मदत मिमळते. मुलाच्या अंगाला, निवशेषतःछाती- पोट व पाठीला निनयमिमत अभ्यंग करण्याचाही चांगला फायदा होतो. छातीत कफ साठला असता

अगोदर छाती- पाठीला तेल लावून वरून रुईच्या पानांनी शेक करण्याने लगेच बरे वाटते. तुळशी, ओवा, पुद्रिदना, निनलनिगरी वगैरेंपैकी मिमळतील ती पाने उकळत्या पाण्यात टाकून वाफारा घेण्यानेही बरेवाटते. 

माझे र्वेय 32 आ�े. गेल्या तीन - चार महि�न्यांपासून मला मधुमे� झाल्याचे समजले आ�े. आयरु्वे#दिदक औषधे, योगासने, पंचकमा-चा उपयोग �ोईल का? आ�ारात गूळ, तूप, शुगर फ्री

टॅबलेट यांचे प्रमाण हिकती असारे्वे?....श्री. श्रीरंग  उत्तर -  इतक्या कमी वयात मधुमेहाचे निनदान झाले आहे, तेव्हा तो नुसता निनयंत्रणात न ठेवता

मूळापासून बरा करण्यासाठी प्रयत्न करायला हवेत. त्या दृष्टीने प्रकृतीनुरूप आयुवWद्रिदक औषधे, योगासने, पंचकमL हे उत्तम गुणकारी असतात. घरी बनवलेले शुद्ध साजूक तूप निकमान पाच - सहा

चमचे एवढ्या प्रमाणात घ्यायला हवे. गूळ वीयाLने उष्ण असल्याने प्रत्येक प्रकृतीला अनुकूल असलेच असे नाही. त्यामुळे रोजच्या आहारात समावेश न करता निहवाळ्यामध्ये कधीतरी चमचाभर गूळ- तूप

घ्यायला हरकत नाही. शुगर फ्री गोळ्या मात्र न घेणेच चांगले. द्रिदवसभरात दीड- दोन चमचे साखरचहा- दूध किकंवा सरबतात टाकून घेता येते. 

माझा मुलगा 12 र्वेषा<चा आ�े. दोन र्वेषा<पासून त्याला नोव्�ेंबर ते जानेर्वेारी या महि�न्यात सद{ �ोते. नाक इतके बंद �ोते की त्याला श्र्वेास घेताना त्रास �ोतो. संध्याकाळनंतर त्रास र्वेाढतो.

त्याचे टॉस्मिन्सल्स काढले पाहि�जेत असे डॉक्टरांचे म्�णणे आ�े. �े टाळता येऊ शकते का? कृपया आपण सल्ला द्यार्वेा र्वे औषधे सुचर्वेार्वेीत....सौ. पाटील 

उत्तर -  जंतुसंसगL फुफ्फुसांपयEत व शरीरात सवLत्र पसरू नये म्हणून टॉस्तिन्सल्स महत्त्वाची भूमिमका बजावत असतात. त्यामुळे टॉस्तिन्सल्स काढण्याचे टाळणेच शे्रयस्कर असते. मुलाला सकाळ- संध्याकाळ

अधाL अधाL चमचा " संतुलन शिसतोपलादी चूणL' मधात मिमसळून देण्याचा, रात्री झोपताना " नस्यसॅनघृता" चे दोन - तीन र्थेंब टाकण्याचा आणिण " संतुलन च्यवनप्राश' किकंवा "सॅनरोझ' सारखे रसायन

देण्याचा उपयोग होईल. वैद्यांच्या सल्ल्याने काही द्रिदवस " प्राणसॅन योग', श्वासकुठार वगैरे औषधे देण्यानेही बरे वाटेल. या सवL उपायांनी रोगप्रनितकारशक्ती वाढली की वारंवार त्रास होणार नाही व टॉस्तिन्सल्स काढण्याची गरज पडणार नाही.

प्रश्नोत्तरेडॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, April 06, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. balaji tambe,   health,   question,   answer

" फॅमिमली डॉक्टर' मधून आम्�ाला अनेक उपयुक्त गोष्टी कळतात. मला गुडघेदुखीचा त्रास आ�े, सध्या त्यार्वेर स्टिस्टरॉइडच्या गोळ्या घेते आ�े. " ने�मी गुडघ्यांना तेल लार्वेार्वेे' असे आपण सांगता. पण

" तेल लार्वेू नका' असे मला डॉक्टरांनी सांहिगतले आ�े. स्टिस्टरॉइडचे दुष्परिरणाम टाळण्यासाठी कायकरारे्वे?.... - सौ. म�ाजन 

उत्तर -  सांधेदुखीचे जे वेगवेगळे प्रकार असतात, त्यातील आमदोषाचा संबंध असणाऱ्या प्रकारात कच्चे किकंवा व्यवस्थि+त अग्निग्नसंस्कार न करता बननिवलेले तेल लावण्याचा त्रास होऊ शकतो, म्हणून कदाशिचत डॉक्टरांनी " तेल लावू

नका' असे सांनिगतले असेल. मात्र औषधांनी संस्कारिरत, शास्त्रोक्त पद्धतीने बननिवलेले " संतुलन शांती तेला' सारखे तेल गुडघ्यांना लावणे उत्तम असते. " संतुलन शांती तेला' त वातशामक औषधांबरोबर आमपाचक औषधेही असतात,

त्यामुळे कोणत्याही प्रकारच्या सांधेदुखीवर ते जिजरनिवण्याचा उपयोग होतो. व्हिस्टरॉइडचे दुष्परिरणाम 100 टक्के टाळता येत नाहीत, मात्र गुडघेदुखीवर योग्य उपचार केले, तर क्रमाक्रमाने व्हिस्टरॉइड्सचे प्रमाण कमी करता येते व र्थांबवताही येऊ शकते. यासाठी वैद्यांच्या सल्ल्याने औषधे सुरू करणे सवाEत चांगले. बरोबरीने " संतुलन प्रशांत चूणL', " संतुलन

वातबल गोळ्या', दशमूलारिरष्ट, दशमूळ काढा वगैरे औषधे सुरू करण्याचा उपयोग होईल. 

माझ्या र्वेहिडलांना फ्रोजन शोल्डरचा त्रास आ�े. त्यासाठी म�ारास्नादिद काढा, योगराजगुग्गुळ, आमर्वेातारी रस �ी औषधे सुरू आ�ेत. पण त्रास कमी �ोत ना�ी. कृपया माग-दश-न करार्वेे.... 

- कु. र्वेषा- माने  उत्तर -  फ्रोजन शोल्डरसाठी सवlत्तम उपाय म्हणजे वातशामक औषधांनी संस्कारिरत केलेल्या तेलाची बस्ती घेणे.

नित्रफळा चूणL, एरंडेल सारखे सारक औषध घेऊन दोन - तीन जुलाब होऊन पोट साफ करून मग औषधांनी शिसद्ध केलेल्या " सॅनबस्ती 1 तेला" सारख्या शिसद्ध तेलाची बस्ती घेण्याचा उपयोग होईल. पाठीच्या मणक्याला, मानेला तसेच खांद्यांना " संतुलन कंुडशिलनी तेल' लावून निनगुLडीच्या पानांनी शेक केल्यासही बरे वाटेल. महारास्नादी काढा वगैरे औषधे

घेण्याबरोबरीने शास्त्रोक्त पंचकमL करून घेणेही शे्रयस्कर. 

जेर्वेणानंतर तीन- चार तासांनी अंगार्वेर लाल पुरळ उठते, गांधी येतात. साधारण तासानंतर कमी �ोतात, पण खाज येत रा�ते र्वे आग �ोते. मोरार्वेळा खाल्ला की का�ी रे्वेळाने बरे र्वेाटते. कृपया उपाय

सुचर्वेार्वेा.... - श्री अहिनल र्थते्त. 

उत्तर -  शरीरात उष्णता वाढल्याने, निवशेषतः पचनसं+ेमध्ये निपत्ताचे असंतुलन झाल्याने या प्रकारचा त्रास होऊशकतो. सकाळ- संध्याकाळ मोरावळा, गुलकंद खाण्याने बरे वाटेलच. बरोबरीने जेवणानंतर अनिवपणित्तकर चूणL किकंवा

सॅनकूल चूणL घेण्यानेही निपत्त शरीराबाहेर निनघून जाण्यास मदत मिमळेल. प्रवाळपंचामृत, संतुलन निपत्तशांती गोळ्या घेण्याचाही उपयोग होईल. कोबी, फ्लॉवर, गवार, ढोबळी मिमरची, वांगे, टोमॅटो, अननस, दही, आंबवलेले पदार्थL

टाळणे, तसेच भात, मुगाचे वरण, ज्वारीची भाकरी, साध्या फळभाज्या यांचा आहारात समावेश असणे श्रेयस्कर. 

मला दोन जुळी मुले आ�ेत. दोघांना�ी यूरीन इन्फेक्शनचा त्रास आ�े. दोघांची�ी डाव्या बाजूची 70 टक्के हिकडनी खराब झाल्याचे डॉक्टरांनी सांहिगतले आ�े. तसेच पुन्�ा धिसस्टोस्कोपी करायला सांहिगतले आ�े. हिकडनी सुधारण्यासाठी आयुर्वे#दात का�ी औषधोपचार असतात का?... 

- श्री. प्रसाद जोशी.  उत्तर -  निकडनीची कायLक्षमता सुधारण्यासाठी आयुवWदात अनेक उत्तमोत्तम औषधे असतात, ज्यांचा प्रत्यक्षात खूप

चांगला उपयोगही होताना द्रिदसतो. 70 टक्के निकडनी काम करत नसल्यास तज्ज्ञ वैद्यांच्या सल्ल्याने नेमकी औषधे सुरू करणे सवाEत चांगले. बरोबरीने मुलांना प्यायचे पाणी उकळून देणे, जेवणानंतर दोन- दोन चमचे पुननLवासव दोन- दोन चमचे पाण्यात मिमसळून देणे, ताजे गोमूत्र सुती कापडातून गाळून घेऊन समभाग पाणी मिमसळून तयार झालेले

मिमश्रण सकाळी दोन- तीन चमचे, तसेच संध्याकाळी दोन- तीन चमचे घेणे हे उपाय सुरू करता येतील. मात्र, प्रत्यक्ष सल्ला घेऊन नेमकी औषधे सुरू करणे अत्यावश्यक होय. 

प्रश्नोत्तरेडॉ. श्री. बालाजी तांबेFriday, March 16, 2012 AT 02:30 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. balaji tambe,   health,   question,   answer

माझी मुलगी 20 र्वेषा<ची आ�े. 14 व्या र्वेषy माधिसक पाळी सुरू झाल्यापासून हितची पाळी दोन- तीन महि�न्यांनी येते र्वे 20-25 दिदर्वेस रक्तस्रार्वे �ोतो. गोळी घेतल्याणिशर्वेाय र्थांबत ना�ी. सतत औषधे घेतल्यामुळे

उष्णता र्वेाढते. कृपया उपाय सुचर्वेार्वेा...सौ. माया, फलटण उत्तर - दर मनिहन्याला पाळी न येणे आणिण गोळी घेतल्याशिशवाय रक्तस्राव न र्थांबणे या दोन्ही गोष्टी स्त्रीसंतुलन

निबघडल्याच्या निनदशLक आहेत. वय व त्रासाची तीव्रता लक्षात घेता तज्ज्ञ वैद्यांच्या सल्ल्याने प्रकृतीनुरूप औषधे घेणे सवाEत चांगले. बरोबरीने स्त्रीसंतुलनाच्या दृष्टीने " संतुलन फेमिमनिफट शिसरप' घेण्याचा उपयोग होईल, " फेमिमसॅन तेला' चा

निपचू, "सॅनरोझ', शतावरी कल्प घेणेही चांगले. पाळी आल्यावर चार- पाच द्रिदवस झाल्यावरही रक्तस्राव र्थांबत नाही असे लक्षात आल्यावर तीन- चार द्रिदवसांसाठी मेंदीच्या पानांपासून तयार केलेला योग घेऊन पाहता येईल - मेंदीची ताजी पाने धुवून घ्यावीत, वाटून बारीक करावीत व सुपारीच्या आकाराची गोळी तयार करावी, र्थोडे तूप व साखर

मिमसळून सकाळी घ्यावी. त्यानंतर उडदाच्या डाळीचे पीठ, दूध व साखर यापासून बननिवलेली खीर घ्यावी. याप्रमाणेतीन- चार द्रिदवसांनी रोज सकाळी करावे. यामुळे गोळी न घेता रक्तस्राव र्थांबण्यास मदत होईल, तसेच उष्णता

वाढणार नाही आणिण स्त्रीसंतुलनास मदत मिमळेल. 

माझे र्वेय 38 र्वेष# आ�े. स�ा र्वेषा<पूर्वेy कपड्यांमध्ये ठेर्वेायच्या गोळ्या पोटात गेल्याने मला आर्वे- जुलाबांचा जर्वेळपास महि�नाभर त्रास झाला �ोता. अजून�ी जेर्वेले, की पोट फुगते आणिण दुखते. खूप त्रास �ोतो. सर्वे- तपासण्या केल्या, पण दोष सापडत ना�ी. औषधांचा का�ीच उपयोग �ोत ना�ी. कृपया माग-दश-न

करारे्वे.... श्रीमती कुसुम उत्तर - चुकीच्या गोळ्या पोटात गेल्याने त्याचा पोटावर व पचनसं+ेवर जो दुष्परिरणाम झाला तो दूर करणे आवश्यकआहे. यासाठी सवाEत चांगला उपाय म्हणजे शास्त्रोक्त निवरेचन करून घेणे. सहा वषाEपासून पोटात रानिहलेला दोष

एकदा समूळ निनघून गेला आणिण पचनशक्ती वाढवणारी औषधे घेतली की बरे वाटेल. तत्पूव� प्यायचे पाणी उकळून घेणे व ते गरम वा कोमट असताना निपणे, जेवणापूव� एक चमचा शिलंबाचा रस व अधाL चमचा आल्याचा रस व काळे मीठ हे मिमश्रण घेणे, जेवणानंतर अधाL चमचा लवणभास्कर चूणL व संतुलन अन्नयोग गोळ्या घेणे हे उपाय योजता

येतील. तांदूळ, मूग, ज्वारी, साळीच्या लाह्या, दुधी-दोडका, घोसाळी- परवरसारख्या साध्या फळभाज्या, ताक अशा

पचावयास हलक्या पदार्थाEपासून बननिवलेल्या गोष्टींचेच सेवन करण्याचाही फायदा होईल. 

माझे र्वेय 17 र्वेष# असून, माझे केस तीन- चार र्वेषा<पासून पांढरे व्�ायला लागले. खूप उपचार करून�ी केस पांढरे �ोतच रा�तात. सध्या मी केसांना मेंदी लार्वेते. केस काळे �ोण्यासाठी र्वे मऊ �ोण्यासाठी उपाय सुचर्वेार्वेा.

...कु. ऐश्र्वेया- उत्तर - इतक्या कमी वयात केस पांढरे होणे, हे शरीरात उष्णता अमिधक असल्याचे आणिण हाडांची ताकद कमी

असल्याचे एक लक्षण असू शकते. केसांची ताकद वाढावी यासाठी केसांच्या मुळाशी व केसांनाही " संतुलन व्हिव्हलेज हेअर तेला' सारखे केश्य Oव्यांनी संस्कारिरत तेल लावणे चांगले. केस धुण्यासाठी 100 टक्के नैसर्डिगकं Oव्यांपासून

बनवलेले शिशकेकाई, रिरठा, नागरमोर्था वगैरे मिमश्रण किकंवा तयार " संतुलन सुकेशा' वापरणे उत्तम. बरोबरीने आहारातदूध, शतावरी कल्प, खारीक, किडंकाचे लाडू, "सॅनरोझ' सारखे रसायन वगैरेंचा समावेश असावा. प्रवाळपंचामृत, " संतुलन निपत्तशांती', "हेअरसॅन' सारख्या निपत्तशामक व हाडांना पोषक गोळ्या घेण्याचाही उपयोग होईल. रात्री

झोपण्यापूव� चमचाभर नित्रफळा चूणL, अधाL चमचा मध व एक चमचा तूप असे मिमश्रण घेणेही केसांच्या आरोग्यासाठी उत्तम असते. 

मला मधुमे� आ�े. ऍलोपॅर्थीच्या गोळ्यांनी हिनयंहित्रत आ�े. गेले का�ी दिदर्वेस मला तोल सांभाळणे कठीण �ोतेआ�े. आधाराणिशर्वेाय चालता येत ना�ी, खाली बसता येत ना�ी. शरीराची लर्वेधिचकता कमी झाली आ�े.

पायातील ताकद कमी झाली आ�े. आयुर्वे#दिदक औषधे घेतो आ�े. कृपया माग-दश-न करार्वेे....श्री. एन. आर. गोडबोले. उत्तर - मधुमेह बऱ्याच वषाEचा असला आणिण मधुमेहाचे दुष्परिरणाम होऊ नयेत म्हणून सुरवातीपासून काळजी घेतली

नाही तर याप्रकारे तोल जाणे, ताकद कमी होणे वगैरे त्रास होऊ शकतात. सध्या चालू असलेली औषधे मधुमेहाची संप्राप्ती नष्ट करणारी आहेत, ती फक्त कडू, तुरट चवीच्या Oव्यांपासून बननिवलेली नाहीत, याची तज्ज्ञ वैद्यांकडून

खात्री करून घेतलेली चांगली. कारण कडू- तुरट चवीचा अनितरेक झाला, तर शरीरातील कोरडेपणा वाढून लवशिचकता कमी होऊ शकते, शक्तीही कमी होऊ शकते. त्यामुळे मूळ मधुमेहावर काम करणारी औषधे घेणेच चांगले. बरोबरीने

अंगाला निनयमिमत अभ्यंग करणे, वैद्यांच्या सल्ल्याने " कार्डिडंसॅन प्लस' सारखे रक्ताणिभसरण वाढनिवणारे औषधे घेणे, रात्री झोपण्यापूव� नाकात साजूक तुपाचे किकंवा तयार " नस्यसॅन तुपा' चे दोन- तीन र्थेंब टाकणे चांगले. 

मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

नको रोगांना आमंत्रण प्रज्ञापराधडॉ. श्री. बालाजी तांबेFriday, May 04, 2012 AT 03:30 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   family doctor

मेधा, बुद्धी, धृती, स्मृती या भ्रष्ट झाल्याने मनुष्याच्या हातून जे अशुभ कमL घडते, त्याला प्रज्ञापराध असे म्हणतात. हा प्रज्ञापराध सवL दोषांचा प्रकोप करण्यास

समर्थL असतो. अर्थाLतच यामुळे अनेक शारीरिरक, मानशिसक रोगांना आमंत्रण मिमळते. रो ग होण्यामागे आयुवWदाने जी तीन मुख्य कारणे सांनिगतली, त्यांत प्रज्ञापराधाचा समावेश होतो. मेधा, स्मृती, बुद्धी, धृती हे सवL प्रजे्ञचेच पैलू आहेत. त्यामुळे आकलनशक्ती, हुशारी, संयमशक्ती वगैरे सवL

गोष्टी प्रज्ञेच्या अधीन असतात. एखादी गोष्ट नीट समजून घेणे, ती लक्षात ठेवणे, योग्य वेळेलाआठवणे, योग्य काय- अयोग्य काय हे समजणे, अयोग्य गोष्ट करण्यापासून र्थांबवणे, अचूक निनणLय

घेणे वगैरे अनेक गोष्टी आरोग्याच्या दृष्टीने आवश्यक असतात. मात्र प्रज्ञापराध घडला, म्हणजे या सवL गोष्टींमध्ये चूक झाली की त्यातून असंख्य रोगांना आमंत्रण मिमळू शकते. 

आरोग्याचे रक्षण आणिण रोगाचा प्रनितकार या गोष्टी जीवनशैलीशी मोठ्या प्रमाणावर निनगनिडत असतात. आरोग्याला अनुकूल जीवनशैली जगायची असेल, तर त्यासाठी बुद्धी व स्मृतीचे सहकायL अत्यावश्यक

असते. रोज व्यायाम करायला हवा, चालायला जायला हवे, प्रकृतीला अनुकूल आहाराचे सेवन करावे वगैरे अनेक गोष्टी आपल्याला माहीत असतात; पण त्याच्या उलट आचरण झाले की प्रज्ञापराध घडतो आणिण यातून रोगांना आमंत्रण मिमळत असते. धी, धृती, स्मृती वगैरे भ्रष्ट झाल्या म्हणजे वाईट बुद्धीने चुकीचे मागLदशLन केल्यामुळे जेव्हा वाईट आचरण घडते, तेव्हा प्रज्ञापराध घडतो आणिण म्हणूनच रोगांना आमंत्रण मिमळते. 

प्रज्ञेचे काय-  प्रज्ञा कशी कायL करते हे समजून घ्यायचे असेल तर नितच्या मेधा, स्मृती वगैरे पैलूंची मानिहती घ्यायला

हवी.  धी - धी म्�णजे मेधा र्वे बुद्धी. 

धारणार्वेती धीः मेधा । ... चरक सूत्रस्थान 

कोणतीही गोष्ट आकलन करण्याचे, समजून घेण्याचे काम मेधा करते. आपली प्रकृती काय आहे, प्रकृतीला अनुरूप आहार- आचरण म्हणजे नेमके काय, हे समजून घेणारी मेधा असते. मेधा ही स्मृतीच्या अलीकडची पायरी असते. एखादी गोष्ट समजली तरच ती नंतर लक्षात राहू शकते. 

हिनश्चयास्टित्मका धीः बुणिद्धः । ... सुश्रुत शारीरस्थान 

एखाद्या निवषयाचे निनस्थिश्चत   नेमके व खरे ज्ञान करून देते ती बुद्धी. मनाच्या निद्वधा अव+ेतून एका निनणLयाप्रती आणते ती बुद्धी. उदा. तापातून नुकत्याच उठलेल्या व्यक्तीला आईस्क्रीम खाण्याची इच्छा

झाली तरी बुद्धी त्याला या अव+ेत आईस्क्रीम खाणे बरोबर नाही, हा निनणLय देत असते. एखादा निवषय व्यवस्थि+त मुळापयEत नीट समजून ज्ञात करून घेणारी बुद्धी असते. त्यामुळे स्वतःची प्रकृती

व्यवस्थि+त समजून घेणे, आपल्या प्रकृतीला चांगले काय, वाईट काय हे अगदी पक्के जाणून घेणे, हे बुद्धीवर अवलंबून असते. प्रकृतीमध्ये काही बदल होत असला, असंतुलन होत असले तर तेही बुद्धीलाच कळू शकते. 

मेधा तसेच बुद्धीने निवषय आकलन केला, त्याचे व्यवस्थि+त ज्ञान करून घेतले, त्यानुसार अचूक निनणLय घ्यायला मदत केली, तरी बुद्धीने द्रिदलेला निनणLय कायम ठेवून योग्य ती गोष्ट करण्यास मनाला प्रवृत्त करणारी असते ती धृती. 

मनसो हिनयमास्टित्मका बुणिद्धः धृहितः । ... सुश्रुत शरीरस्थान 

नुकताच ताप येऊन गेला आहे, अशा अव+ेत आइस्क्रीम खाणे योग्य नाही, असा बुद्धीने निनणLयद्रिदला, तरी आइस्क्रीमच्या मोहात अडकलेल्या मनावर संयम ठेवण्याची जबाबदारी धृतीची असते. 

अनुभर्वेाने श�ाणा  धृतीप्रमाणेच स्मृतीचेही योगदान महत्त्वाचे असते.  अनुभर्वेजन्य ज्ञानं स्मृहितः । 

एखादी गोष्ट वाचली, ऐकली आणिण ती लक्षात ठेवली म्हणजे ज्ञान झाले असे नाही. मानिहती व ज्ञान या दोन्ही गोष्टींमध्ये मोठा फरक असतो. मिमळालेल्या मानिहतीचा अनुभव घेतल्याशिशवाय त्याला ज्ञान म्हणता

येत नाही. अनुभवातून मिमळालेल्या ज्ञानाची आठवण स्मृतीमुळे राहते. मागच्या वेळी आइस्क्रीम खाल्ले होते तेव्हा त्रास झाला होता, ही अनुभवजन्य आठवण असली तरच आइस्क्रीम समोर असूनही खाणे

बरोबर नाही हा निनणLय ठाम राहू शकतो. अनुभव मनुष्याला शिशकवतो, शहाणे करतो असे म्हटले जाते, ते स्मृतीच्या जोरावरच! नुसती मानिहती असली तर ती योग्य वेळी आठवेल न आठवेल याची खात्री देता येत नाही. अनुभव गाठीशी असला तर तो निनस्थिश्चतपणे मागLदशLन करू शकतो. 

र्थोडक्यात, जीवनात मेधा, बुद्धी, धृती, स्मृती हे प्रज्ञेचे सवL पैलू पदोपदी आवश्यक असतात. योग्य-अयोग्य, चांगले-वाईट, अनुकूल- प्रनितकूल यांतला फरक समजला, स्वतःसाठी काय निहतकर आहे, काय

अनिहतकर आहे हे कळले, तरच जीवनात संतुलन राहते व आरोग्य कायम राहते. प्रज्ञापराध घडला तर त्यातून अनेक रोगांना आमंत्रण मिमळते. 

धीधृहितस्मृहितहिर्वेभ्रष्टः कम- यत्कुरुतेऽ शुभम्।  प्रज्ञापराधं तं हिर्वेद्यात्सर्वे-दोषप्रकोपणम्।। 

... चरक शारीरस्थान मेधा, बुद्धी, धृती, स्मृती या भ्रष्ट झाल्याने मनुष्याच्या हातून जे अशुभ कमL घडते त्याला प्रज्ञापराध

असे म्हणतात. हा प्रज्ञापराध सवL दोषांचा प्रकोप करण्यास समर्थL असतो. अर्थाLतच यामुळे अनेकशारीरिरक, मानशिसक रोगांना आमंत्रण मिमळते. 

बुद्धीच हिफरली, की...  बुद्धी भ्रष्ट झाली की काय होते हे चरकाचायL पुढीलप्रमाणे करतात, 

हिर्वेषमाणिभहिनरे्वेशो यो हिनत्याहिनत्ये हि�ताहि�ते ।  जे्ञयः स बुणिद्धहिर्वेभ्रंशः समं बुणिद्धर्हि�ं पश्यहित ।।... चरक शारीरस्थान 

बुद्धी भ्रष्ट झाली, की काय निहतकर आहे काय अनिहतकर आहे, काय क्षणभंगुर आहे, काय शिचरंतन आहे हे समजू शकत नाही; उलट निवषमज्ञान होते; म्हणजे जे निहतकर आहे ते अनिहतकर वाटते, जे

शिचरंतन आहे त्याकडे लक्ष न देता क्षणभंगुराची ओढ लागते, चांगले काय, वाईट काय हे कळेनासेहोते, करायला पानिहजे त्या गोष्टी होत नाहीत, जे करायला नको ते करावेसे वाटते. मुख्य निनणLय देणारी

बुद्धीच चुका करायला लागली की, नंतर सगळेच शारीरिरक, मानशिसक व्यवहार चुकीचे होत जातात. आरोग्याच्या दृष्टीने निवचार केला तर असे लक्षात येते, की बुद्धी भ्रष्ट झाली तर आचरणामध्ये

निनयमिमतता, वेळेवर शरीरशुद्धी यांसारख्या गोष्टी महत्त्वाच्या वाटेनाशा होतात. यातून अनेक रोगांना आमंत्रण मिमळते. रोगावर उपचार करताना नुसती लक्षणे कमी करण्यावर भर द्रिदला जातो, मूळ उपचार

झाले नाहीत तरी त्यात काही गैर आहे असे लक्षातही येत नाही. 

धृती भ्रष्ट झाली तर काय �ोते?  हिर्वेषयप्रर्वेणं सत्त्रं्वे धृहितभ्रंशान्न शक्यते । 

हिनत्यन्तुमहि�तादर्था-द्धृहितर्हि�ं हिनयमास्टित्मका ।। ... चरक शारीरस्थान 

धृती भ्रष्ट झाली की निवषयांकडे ओढ घेणाऱ्या मनावर निनयंत्रण राहत नाही, अर्थाLत त्यामुळे चुकीची कमW घडतात. प्रत्यक्षातही ही गोष्ट अनेकांनी अनुभवली असेल. 

आपण करतो आहे हे चुकीचे आहे हे मानिहती असते, पण त्या क्षणी मनाला झालेला मोह आवरता येत नाही. 

बुद्धीने योग्य निनणLय द्रिदला तरी धृतीची निनयमनाची शक्ती अपुरी पडली की चुकीचीच गोष्ट घडते. बुद्धी व धृतीनंतर येते स्मृती. यापूव� झालेल्या दुःखाचे, त्रासाचे जे कारण असेल ते लक्षात रानिहले, तर पुन्हा

त्रास न होण्यासाठी टाळता येते. पण जर स्मृतीच भ्रष्ट झाली तर पुन्हा पुन्हा त्याच चुका होत राहतात. खोलात गेल्यास स्मृनितभ्रंशाचा एक वेगळा अर्थLही द्रिदलेला आढळतो. आत्म्याला असलेल्या यर्थार्थL ज्ञानाचे जिजवाला निवस्मरण झाले की त्यामुळेही अनिहतकर गोष्टी घडत राहतात. रज व तमाने मन युक्त

झाले की या प्रकारे बुद्धी, धृती व स्मृती भ्रष्ट होतात, प्रज्ञेचा अपराध होतो व अनेक शारीरिरक, मानशिसक निवकारांची सुरवात होते. यातून पुढे दुःख निनमाLण होते व मनुष्य कमLबंधनात अडकतो. 

प्रज्ञापराधाने घडते काय?  चरकाचायाEनी प्रज्ञापराधाची काही उदाहरणे द्रिदलेली आहेत, 

मल, मूत्र, भूक, तहान वगैरे शारीरिरक वेग बळजबरीने अडवून ठेवणे किकंवा जबरदस्तीने प्रवृत्त करणे.  अनित साहस करणे, स्वतःच्या आवाक्यापलीकडे जाऊन एखादे कायL करणे. 

अहितमैर्थुन करणे. - कमLसमय अकारण वाया घालनिवणे म्हणजे ज्या वेळी जे काम करायला हवे ते न करता वेळ व्यर्थLघालनिवणे. - पंचकमाLसारखे उपचार अयोग्य, अशास्त्रीय पद्धतीने करणे. - निवनयवृत्ती, सदाचार वगैरे मानशिसक मूल्यांचा त्याग करणे. - पूजनीय व्यक्ती, गुरुजनांचा अनादर वा अपमान करणे. - चुकीचे आहे हे मानिहती असूनही एखादी कृती करणे. - मन उत्कंद्रिठत करणाऱ्या निक्रया अनित प्रमाणात करणे. - अवेळी, अयोग्य द्रिठकाणी भटकणे. - चुकीचा व्यवहार करणाऱ्यांशी मैत्रीचे संबंध ठेवणे. - मानशिसक सद्वृत्ताचे पालन न करणे. - ईष्याL, भय, क्रोध, लोभ वगैरे मनोनिवकारांच्या आहारी जाऊन चुकीची कमW करणे. 

अशा प्रकारे प्रज्ञापराध हा सवL अनिहतकर, अयोग्य अशा शारीरिरक, मानशिसक कमाEना जबाबदारअसतो, पयाLयाने असंख्य रोगांना आमंत्रण देत असतो. तेव्हा बुद्धी, स्मृती, धृती भ्रष्ट होणार नाहीत,

उलट आपापली कामे व्यवस्थि+त करत राहतील यासाठी प्रत्येकाने तत्पर असावे. त्यासाठी गभाLव+ेपासून प्रज्ञासंस्कार, लहान वयात योग्य अनुशासन, नंतरही आयुष्यभर मेंदूची काळजी,

शरीराची- मनाची शुद्धी वगैरे गोष्टी उत्तम होत.  मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या

      

पुरस्कार गभ-संस्कारांचा-Friday, May 04, 2012 AT 03:00 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   family doctor

 ज्ये ष्ठ आयुवWदाचायL डॉ. श्री बालाजी तांबे यांचे लाखो वाचकांनी भरभरून प्रनितसाद द्रिदलेले "आयुवWदीय गभLसंस्कार' हे पुस्तक आता महाराष्ट्रापाठोपाठ गुजरातमध्येही लोकनिप्रयता मिमळनिवत आहे. इंग्रजी

आवृत्तीही वाचकनिप्रय झाली आहे. मानवजातीला उन्नतीकडे नेणारी निपढी तयार करण्यासाठी मुले जन्माला येण्याच्या दृष्टीने गभLसंस्कारांना भारतीय संस्कृतीत महत्त्वाचे +ान आहे. स्त्रीचे आरोग्य नीट

राखण्यापासून ते मूल दोन- तीन वषW वयाचे होईपयEत घ्यावयाच्या काळजीची सवL मानिहती " आयुवWदीयगभLसंस्कार' ह्या पुस्तकात द्रिदलेली आहे. बुजिद्धमान व आरोग्यसंपन्न अशी भावी निपढी निनमाLण

होण्यासाठी " आयुवWदीय गभLसंस्कार' ने योग्य मागLदशLन केले आहे. 

अशा प्रकारचे गभLसंस्कार झालेल्या मुलांची आयुष्याची ध्येये खूप वेगळी असतात. त्यांचा बौजिद्धक निवकास व प्रनितकारक्षमता खूप चांगली असते. गभLसंस्कारिरत मुलांच्या चेहऱ्यावर एक वेगळ्या प्रकारचा

तेजस्वीपणा द्रिदसतो. अशा मुलांनी प्रगतीचे टप्पे सरासरीपेक्षा लवकर ओलांडलेले द्रिदसतात. असा

अनुभव वाचकांनी वेळोवेळी कळनिवला आहे. 

" आयुवWदीय गभLसंस्कार' ह्या मराठीतील पुस्तकाच्या लाखो प्रती निवकल्या गेल्या आहेत. संत मोरारीबापू यांच्या हस्ते या गुजराती पुस्तकाचे प्रकाशन झाले. संत मोरारीबापू यांनीही या पुस्तकाची

भरभरून प्रशंसा केली आहे. बाळासाहेब ठाकरे यांच्या उपस्थि+तीत अमिमताभ बच्चन यांच्या हस्ते इंग्रजी आवृत्तीचे प्रकाशन झाले. 

गभLसंस्कार संगीतामध्ये ऋग्वेद, सामवेद आद्रिद चारीही वेदातील मंत्रांचा व संगीत रचनांचा सुरेख वापर केला आहे. या संगीतामध्ये अनेक तज्ज्ञ आणिण नामवंत व्यक्तींचा समावेश आहे. त्याचप्रमाणे

आयुवWदाचायL डॉ. श्री बालाजी तांबे आणिण शिचत्रपटसृष्टीचा महानायक अमिमताभ बच्चन यांच्या आवाजाचा सुरेख वापर केलेला आहे. अमिमताभ व डॉ. श्री बालाजी यांच्या आवाजात एक प्रकारची

शक्ती, गंभीरता, वेगळेपणा व परिरणामकारकता आहे. गभLवती स्त्री जेव्हा हे आवाज ऐकते तेव्हा पोटातील बाळ प्रनितसाद देते. हे बाळ जन्माला आल्यानंतर रडत असेल आणिण टीव्हीवर जर एखादा अमिमताभ यांचा शिचत्रपट लागला असेल तर बाळ नक्कीच तो आवाज ओळखीचा असल्यासारखे

ऐकते, त्या आवाजाकडे निवशेष लक्ष देते असा अनुभव अनेक मातांनी सांनिगतला आहे. डॉ. श्री बालाजी तांबे यांचा आवाज कुठेही ऐकला, त्यांना पानिहले तर तीन- चार मनिहन्यांचे बालकही

त्यांच्याकडे न घाबरता जाते असाही अनुभव येतो, कारण त्यांचा आवाज बाळाच्या ओळखीचा असतो. यावरून या संगीताचा खूप चांगला उपयोग होतो हेच शिसद्ध होते. 

मानवजातीचे भनिवष्य आजच्या जन्मणाऱ्या मुलांवर अवलंबून आहे आणिण म्हणून पयाLवरणाचा नैसर्डिगंक धमL पाळणारी, ज्ञानसाधनेला व लोककल्याणाला महत्त्व देणारी, आरोग्यवान, शतायुषी तसेच माता-

निपत्यांची व आपल्या देशाची प्रनितष्ठा वाढनिवणारी मुले जन्माला यावीत म्हणून आयुवWदाने व भारतीय शास्त्रांनी महत्त्व द्रिदले गभLसंस्कारांना ! असे निवकासाचे टप्पे ज्या मुलांनी ओलांडले आहेत त्यांना

" संतुलन आयुवWद' तफW गेली दोन वषW पुरस्कार देऊन गौरनिवण्यात येत आहे. याही वष� डॉ. श्री बालाजी तांबे यांच्या जन्मद्रिदनी म्हणजे 28 जून रोजी " संतुलन आयुवWद' तफW " आयुवWदीय गभLसंस्कार' पुरस्कार देण्यात येणार आहे. आयुवWदीय गभLसंस्कार करून 28 जून 2010 नंतर जन्मलेल्या ( वय

दोन वषW) बालकांपैकी निवशेष गुणास पात्र ठरलेल्या दोन बालकांना व त्यांच्या माता- निपत्यांना हा पुरस्कार द्रिदला जाईल. 

पुढील मानिहतीपत्रक भरून पाठवताना सोबत बालकाचे तीन फोटो व केलेले असल्यास व्हिव्हनिडओ रेकॉर्डिंडंग पाठवावे. या सवL स्पधWचे निनयम आणिण अटींचा हक्क " संतुलन आयुवWद' कडे राहील. 

माहि�तीपत्रक 1. बालकाचे व मातानिपत्यांचे अ) संपूणL नाव, ब) पत्ता, क) इ-मेल, ड) टेशिलफोन नं., इ) मोबाईलनं. 2. माता- निपत्यांची जन्मतारीख व लग्नाची तारीख 3. बालकाची जन्मतारीख, जन्म+ळ व जन्मवेळ 4. बालकाचा जन्म निकतव्या आठवड्यात झाला? प्रसूतीचा प्रकार - नैसर्डिगंक, सीझर वगैरे 5. जन्मतःच बालकाचे वजन व काही निवशेष गुण 6. गभLधारणेपूव� माता- निपत्यांनी कोणती काळजी घेतली व काय संस्कार केले? 7. गभLधारणेच्या नऊ मनिहन्यांमध्ये कोणकोणते संस्कार केले व काय काळजी घेतली?8. डोहाळे कुठल्या प्रकारचे होते? काही डोहाळे कडक होते का? 9. गभाLरपणात कोणती औषधे घेतली? आयुवWद्रिदक, ऍलोपॅशिर्थक किकंवा इतर 10. गभाLरपणात डॉ. श्री बालाजी तांबे यांचे "गभLसंस्कार' संगीत किकंवा इतर संगीत, वेदमंत्र ऐकले

होते का? सनिवस्तर मानिहती देणे. 11. गभLवतीने काही निवशेष ग्रंर्थांचे वाचन वगैरे केले होते का? 12. गभाLरपणात आईला काही निवशेष अनुभव आले का? 13. मुलामध्ये द्रिदसलेले प्रगतीचे टप्पे व निवशेष गुण यांची सनिवस्तर मानिहती म्हणजे मनिहन्याप्रमाणे

असलेले प्रगतीचे टप्पे उदा. टक लावून पाहणे, कुशीवर होणे, आई- बाबांना ओळखणे, पालर्थे पडणे, रांगणे, चालणे, वगैरेंची मानिहती द्यावी. 14. डॉ. श्री बालाजी तांबे यांनी शिलनिहलेल्या " आयुवWदीय गभLसंस्कार' या पुस्तकातील मागLदशLनाचा

निकतपत उपयोग करून घेतला? 

15. डॉक्टरांनी तपासण्या केल्या असतील तर त्याच्या झेरॉक्स प्रती जोडाव्यात, तसेच प्रगतीच्या टप्प्यांचे पुरावे म्हणून असल्यास फोटो, ग्निव्डनिडओ वगैरे अवश्य पाठवावे. 

16. इ मेलने मानिहती पाठवली तरी अजाLची हाडL कॉपी (पेपरकॉपी) व फोटो अवश्य पाठवावे. 

प्रर्वेेणिशका पाठहिर्वेण्याची शेर्वेटची तारीख - 20 मे 2012 ( अपुरी मानिहती अर्थवा फोटोच्या तीन प्रती न जोडलेल्या प्रवेशिशकांचा निवचार केला जाणार नाही.) प्रश्नोत्तरेडॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, April 20, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   question,   answer,   family doctor

माझे वय 41 वषW आहे. मला दूध प्यायला आवडते, पण दूध प्यायले की गॅसेसचा खूप त्रास होतो. या वयात दूध निकती व कसे प्यावे हे कृपया सांगावे. ... श्रीमती रोनिहणी रानडे 

उत्तर - कॅस्थिल्शयमचा नैसर्डिगकं स्रोत म्हणून दुधाची आवश्यकता सवाEनाच असते. द्रिदवसातून दोन वेळा निकमान एक-एक कप दूध प्यायला हवे. दूध निपण्याने अपचन किकंवा गॅसेसचा त्रास होत असल्यास पुढील उपाय योजता येतो. पाऊण कप दुधात अधाL कप पाणी घालावे, यातच वावकिडंगाचे 10-12 दाणे व एक पेर लांबी- रंुदीचा सुंठीचा तुकडा जरासा चेचून टाकावा. पाव कप पाणी उडून जाईपयEत मंद आचेवर उकळावे. एक कप मिमश्रण शिशल्लक रानिहले की गाळून घ्यावे व त्यात " संतुलन अनंत कल्प' टाकून प्यावे. या प्रकारचे दूध पचण्यास हलके असते व त्याचा सहसा काहीही त्रास होत नाही. तसेच दूध चांगल्या प्रतीचे आहे, त्यात भेसळ नाही किकंवा ते होमोजिजनाइझ केलेले नाही, याकडे लक्ष

ठेवायला हवे. दूध सकाळ- संध्याकाळ घेणे चांगले असते. सूयाLस्तानंतर शक्यतो दूध न घेणे चांगले. 

मला दर 8-10 द्रिदवसांनी एकाएकी खूप शिशंका येतात. नाक चोळून शिशंका काढाव्यात असे वाटते. नाकातून खूप पाणी येते. असे 10-12 तास होत राहते. या अवधीत कानातून सूं- सूं आवाजही येत असतो. मला आठ वषाEपासून हृOोग आहे, त्याच्याही गोळ्या चालू आहेत. कृपया यावर उपाय सुचवावा. 

... श्रीमती सुहाशिसनी अभ्यंकर 

उत्तर - सध्या चालू असलेल्या गोळ्यांचा दुष्परिरणाम म्हणून असा त्रास होत नाही ना, याची एकदा चौकशी करून घ्यायला हवी. कारण तसे असल्यास गोळ्यांमध्ये बदल केल्याशिशवाय गुण येणार नाही. तसेच हृOोगावरच्या गोळ्या

चालू असल्या तरी रक्ताणिभसरण सुधारावे, हृदयाची ताकद वाढावी व हृदयातील दोष मुळातून बरा व्हावा, यासाठी वैद्यांच्या सल्ल्याने " कार्डिडंसॅन प्लस चूणL', " संतुलन सुहृदप्राश', " संतुलन अभ्यंग तेल' वगैरे औषधे सुरू करण्याचा

फायदा होईल. बरोबरीने रात्री झोपण्यापूव� नाकात तीन- चार र्थेंब साजूक तूप घालण्याचा किकंवा औषधांनी संस्कारिरत" नस्यसॅन घृत' घालण्याचा उपयोग होईल. काही द्रिदवस सकाळ- संध्याकाळ अधाL अधाL चमचा शिसतोपलादी चूणL

पाण्यासह घेण्यानेही बरे वाटेल.  मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या

   

   

रोगांना आमंत्रण मानधिसक ताणडॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, April 27, 2012 AT 05:30 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   family doctor

योग्य शिचंतन हे ज्ञानात भर टाकते, योग्य निनणLय देते आणिण यशप्राप्तीही करवते. मात्र तेच शिचंतन शिचंतेचे रूप धारण करते, तेव्हा मनःस्वास्थ्य, आरोग्य, सुख आदी सगळ्याच गोष्टींचा हळूहळू नाश व्हायला लागतो. मानशिसक ताणाला आमंत्रण द्यायचे

नसेल, तर मनाची शक्ती वाढवण्याचा प्रयत्न करायला हवा. आहार- आचरणात शुद्धता ठेवली तर रोगांना आमंत्रण मिमळणार नाही व निनरामय दीघाLयुष्याचा लाभ घेता येईल. 

आमंत्रण म्हणजे आग्रहाचे बोलावणे, मिमत्रमंडळी, नातेवाईक, आप्तजनांना आमंत्रण देणे स्वाभानिवकअसते, पण शत्रूला ज्याप्रमाणे कोणी आपणहून बोलावणार नाही, त्याचप्रमाणे रोगही कोणी आपणहून

ओढवून घेणार नाही. मात्र तरीही रोजचे जीवन जगताना अनेक मुद्द्यांचे भान ठेवावे लागते, अन्यर्था रोगाला आमंत्रण मिमळाल्याशिशवाय राहत नाही. 

रोग हे शारीरिरक असतात, तसेच मानशिसकही असतात. किकंबहुना शारीरिरक रोगांचे मूळही मनाच्या असंतुलनातच असू शकते. मनाची शक्ती, गती, कायLक्षमता- सवLच अतुल्य असते. मात्र हेच मन

तणावग्रस्त झाले, अकायLक्षम होऊ लागले तर त्यातून अनेक रोगांना आमंत्रण मिमळू शकते, नैराश्य(निडपे्रशन), सायकोशिसस, निहस्टेरिरया, त्मिस्कझोफे्रनिनया वगैरे मानशिसक रोगांची सुरवात होते. 

तणार्वेाचा टणत्कार  मानशिसक ताण ही मनाच्या असंतुलनाची पनिहली पायरी आहे असे म्हणायला हरकत नाही. जोपयEत

मन स्वतःची कामे व्यवस्थि+त करते आहे, तोपयEत मानशिसक ताणही नसतो, त्यातून उद्भवणारे निवकारही नसतात; मात्र एकदा का मनाची कायLक्षमता उणावू लागली की मनावर ताण यायला सुरवात

होते. मन हे एकटे नसतेच, तर त्याला बुद्धी, निववेक, अहंकार, स्मृती, मेधा, वगैरे इतरही तत्त्वांची जोड असते. पंचज्ञानेंद्रिOयेदेखील मनाच्या जोरावरच आपापली कामे करत असतात. मन तणावग्रस्त असले

की त्याचा या सवाEच्या कामावर परिरणाम होतो. योग्य निनणLय घेतले जात नाहीत, अनुशासन राखता येत नाही, अर्थाLतच यातून असंख्य रोगांना आमंत्रण मिमळू शकते. 

मनाचे हिर्वेकार कसे �ोतात, �े चरकाचाया<नी पुढीलप्रमाणे सांहिगतले आ�े-  कामक्रोधलोभहषLभयमोहायासशोकशिचन्ता उदे्वगाद्रिदणिभः 

भूयोऽणिभघाताभ्याहतानां वा मनशिस उपहते बुद्धौ च । 

... चरक हिनदानस्थान काम, क्रोध, लोभ, मोह, हषL, भय, मोह, शोक, शिचंता, उदे्वग वगैरे मानशिसक भावांचा मनावर आघात

झाला की त्यातून बुद्धी निबघडते आणिण अनेक रोगांची सुरवात होते. 

चिचंतन �रे्वे, चिचंता नको  मनावरचा ताण वाढला की मनुष्य शिचंताग्रस्त होतो. शिचंता हा शब्द मुळात आला "शिचंतन' अर्थाLत निवचार

करण्यावरून. शिचंतन करणे हे मनाचे काम होय. शिचंतन कशासाठी करायचे, हेही चरकाचायL सांगतात. 

कत-व्यतया अकत-व्यतया र्वेा मनसा धिचन्त्यते तत्मनोहिर्वेषयः । ... चरक शारीर+ानर्काय करावे आणिण काय करू नये, हा निनणLय घेण्यासाठी शिचंतन करायची आवश्

यकता असते. " असे केले तर असे होईल', " याचा परिरणाम असा होईल' अशा शक्याशक्यतेचा मन निवचार करते आणिण बुद्धी त्यातून अचूक व नेमका निनणLय घेते. 

मन व बुद्धी संपन्नाव+ेत असताना या गोष्टी सुरळीत चालतात. मात्र काही कारणांनी मन शिचंतनाचे आपले काम एका ठरानिवक मयाLदेत न करता व शेवटचा मुख्य निनणLयाचा अमिधकार बुद्धीकडे न सोपवता पुन्हा पुन्हा तेच तेच शिचंतन करत राहते, निवषयाला निनणLयाप्रत न नेता अकारण घोळवत राहते,

खल करत राहते, तेव्हा त्याला "शिचंता' म्हणावे लागते.  योग्य शिचंतन हे ज्ञानात भर टाकते, योग्य निनणLय देते आणिण यशप्राप्तीही करवते. मात्र तेच शिचंतन शिचंतन

न राहता शिचंतेचे रूप धारण करते, तेव्हा बाकीच्या गोष्टी तर मिमळत नाहीतच, पण असलेलेमनःस्वास्थ्य, असलेले आरोग्य, सुख- सगळ्याच गोष्टींचा हळूहळू नाश व्हायला लागतो. 

आजाराचे मूळ चिचंतेत  शिचंतनातून निनणLय घेतला गेला तर त्याप्रमाणे कायL होते आणिण त्या वेळेपुरते ते शिचंतन, तो निवषय संपतो.

पण जेव्हा कतLव्य आणिण अकतLव्य म्हणजेच काय करावे व काय करू नये, यांचे दं्वद्व सुरू राहते, त्यातून शिचंतेचा उगम होतो. शिचंता हा एक मनोनिवकार आहे, असे आयुवWदात सांनिगतले आहे, तसेच

शिचंता ही उन्माद, अपस्मारासारख्या मानशिसक रोगांचे एक कारण सांनिगतले आहे. " शिचन्त्यानांचानितशिचन्तनात्' म्हणजे अनितशिचंतन करणे हे रसवह स्रोतस, पयाLयाने शरीरातील जलतत्त्व निबघडण्याचे

एक कारण सांनिगतले आहे. 

शिचंतेमुळे निनOानाश होतो, निनOानाशामुळे वात- निपत्त हे दोन्ही दोष निबघडू शकतात. या दोघांच्या असंतुलनामुळे अनेक रोगांना आमंत्रण मिमळते. 

त्मिस्त्रयांमध्ये रसधातू हा एक महत्त्वाचा धातू असतो. स्त्रीचे स्त्रीत्व, नितचा नाजूकपणा, संवेदनशीलता, एवढेच नाही, तर कांती, सतेजता या सवL गोष्टी रसधातूवर अवलंबून असतात. शिचंता रसधातूला

सुकवते, तसेच शुक्रधातू अशक्त करते. स्त्रीच्या बाबतीत एकदा का हे दोन्ही धातू कमकुवत झाले, की गभाLशय, बीजाशय वगैरे स्त्रीनिवशिशष्ट अवयवांच्या कायाLत निबघाड होऊ शकतो. मनिहन्या- मनिहन्याला

होणारा रजःस्राव हा रसधातूचा उपधातू असतो. म्हणजे पाळी निनयमिमत येणे, व्यवस्थि+त येणे हे रसधातूवर अवलंबून असते, असे आयुवWदाने सांनिगतले आहे. बाळंतपणानंतर स्तन्य येण्याची निक्रयासुद्धा रसधातूवरच अवलंबून असते. 

रसनिनमिमत्तमेव +ौल्यं काश्यE च । ... सुशु्रत सूत्र+ान  शरीराची +ूलता किकंवा कृशतासुद्धा रसधातूवरच अवलंबून असते. स्त्रीमध्ये जसा रसधातू महत्त्वाचा,

तसा पुरुषामध्ये शुक्रधातू महत्त्वाचा असतो. पौरुषत्व, संतती, एवढेच नाही, तर पुरुषाचे कतृLत्व, धडाडी या गोष्टीही शुक्रधातूशी संबंमिधत असतात. स्त्रीमध्येही गभLधारणा, गभLपोषण व्यवस्थि+त

होण्यासाठी शुक्रधातू योग्य असणे आवश्यक असते. 

रसधातूचा संबंध हृदयाशीही असतो.  रसवहानां स्रोतसां हृदयं मूलं दश च धमन्यः । 

... चरक धिचहिकत्सास्थान  शिचंता झाली व रसवहस्रोतस निबघडले की त्याचा परिरणाम म्हणून हृदय व धमन्यांमध्ये निबघाड होऊ

शकतो. अनितमानशिसक ताण आला, खूप शिचंता असली की हृOोग होतो हे आपण प्रत्यक्षातहीअनुभवतो. 

धीरापोटी फळे रसाळ गोमटी  मन तणावग्रस्त होऊ द्यायचे नसेल, तर मनाची शक्ती वाढनिवणे आवश्यक असते. ही शक्ती म्हणजेच

धैयL. . 

हीनसार मनुष्याचे धैयL खूपच कमी असते. दुसऱ्याकडे पाहून किकंवा दुसऱ्याचे ऐकूनही तो धीर धरू शकत नाही. शरीर बलवान असले तरी र्थोड्याही वेदना सहन करू शकत नाही व तो अगदी हळव्या मनाचा असतो.  जीवन जगताना अनेक अनुभव येतात, अनेक घटना घडत असतात. यातूनच मानशिसक ताण तयार

होतो. मात्र ताण सहन झाला नाही तर त्यातून अनेक रोगांना आमंत्रण मिमळते. मानशिसक ताण कोणकोणत्या अव+ेत सहन होत नाही, हे आयुवWदात याप्रमाणे सांनिगतले आहे. 

मूळ स्वभाव णिभत्रा असणे.  वातनिपत्तादी दोष अनितप्रमाणात वाढलेले असणे. 

ऋतुमान व प्रकृतीचा निवचार न करता आहारयोजना करणे.  स्वतःच्या ताकदीचा निवचार न करता वागणे. 

शरीरशक्ती फारच क्षीण होणे.  निनणLय घेण्याची, चांगले काय- वाईट काय हे ठरनिवण्याची शक्ती नसणे. 

याउलट, मानशिसक ताणाला- पयाLयाने मानशिसक रोगाला बळी पडण्याची भीती कोणाला नसते, हे पुढीलप्रमाणे सांनिगतले आहे, 

निनवृत्तामिमषमद्यो यो निहताशी प्रयतः शुशिचः । 

... चरक धिचहिकत्सास्थान  जो मद्य व मांस सेवन करत नाही.  जो प्रकृतीला अनुरूप निहतकर आहार सेवन करतो.  जो प्रत्येक कायL सावधानपूवLक करतो.  जो पनिवत्र व शुद्ध असतो. 

र्थोडक्यात, मानशिसक ताणाला आमंत्रण द्यायचे नसेल, तर मनाची शक्ती वाढवण्याचा प्रयत्न करायलाहवा. आहार- आचरणात शुद्धता ठेवावी, म्हणजे रोगांना आमंत्रण मिमळणार नाही व निनरामय

दीघाLयुष्याचा लाभ घेता येईल. 

मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

नको आमंत्रण रोगांना - 9डॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, April 27, 2012 AT 05:00 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   family doctor

मानशिसक ताण तयार झाला की मनाला इंद्रिOयांवर ताबा ठेवता येत नाही, इंद्रिOये आपापल्या निवषयां कडे धावायला लागली की मनाची अमिधकच ओढाताण होते व मानशिसक ताण दुप्पट होतो. मानशिसक ताण वाढल्याचा परिरणाम म्हणून अन्नपचन कमी झाल्याने किकंवा झोप कमी लागल्याने शारीरिरक आजार

उत्पन्न झाला तर शरीरातील वीयLशक्ती व ओजशक्ती कमी होते. मग पुन्हा मन अस्व+ होऊन अमिधकच मानशिसक ताण उत्पन्न होतो. आजारी शरीराची मानशिसक ताण सहन करण्याची शक्ती कमी झाल्याने नेहमीचा ताण सहन होईनासा होतो व त्यामुळे रोगोत्पत्ती होते. तेव्हा रोगांपासून चार हात दूर

राहण्यासाठी मनःशांती व मानशिसक समाधान हे सवाEत आवश्यक आहे. 

" शरीरातील असंतुलन म्हणजे रोग' अशी व्याख्या करत असताना "शरीर' या शब्दात आयुवWदाने भा ैनैितक शरीर, सूक्ष्म शरीर व आत्मित्मक शरीर अशा नितन्ही शरीरांचा समावेश केलेला आहे. वात, निपत्त,

कफ हे सवL नित्रदोष; रस, रक्त, मांस, मेद, अ+ी, मज्जा, शुक्र हे सवL सप्तधातू; अग्नी म्हणजे शरीरातील संपे्ररके आणिण पुरीष, मूत्र, स्वेद हे तीन प्रकारचे मल या सवाEचे संतुलन असणे म्हणजे

आरोग्य, अशी व्याख्या आयुवWदाने केलेली आहे. 

एखाद्या व्यक्तीचा कफदोष र्थोडासा जास्त असल्याने निबघडत नाही, पण कफदोष अनितप्रमाणातवाढला, व्यक्ती +ूल झाली, कफदोषामुळे होणारे सवL त्रास होऊ लागले, तर त्या व्यक्तीमध्ये

कफदोषाचे असंतुलन आहे असे समजावे. तसेच अजिजबात मूत्रनिवसजLन न होणे किकंवा वारंवार मूत्र निवसजLनासाठी जावे लागणे, हेही असंतुलनच समजले जाते. आठवड्यातून एखाद्याच वेळी मल

निवसजLन होणे किकंवा द्रिदवसातून 20-25 वेळा मलनिवसजLनासाठी जावे लागणे, हेही असंतुलनातचमोडते. एकूण, व्यस्थिक्तगत संतुलनप्रमाण वेगळे असले, तरी संतुलन असले की आरोग्य चांगले राहते. 

मानशिसक शरीराच्या असंतुलनाचा निवचार करताना मनाच्या संतुशिलत अव+ेचा निवचार केला जातो. म्हणजे ज्या द्रिठकाणी मनुष्याचे भौनितक शरीर असेल त्याच द्रिठकाणी व त्याच्या आसपास मनाला सं

वेदना देता- घेता याव्यात. 

मनाचा इंद्रिOयांवर पूणL ताबा असावा, मनात आरोग्याचे, उत्कषाLचे, समृद्धीचे निवचार यावेत, सवL जण आनंदी होवोत, सवL जण सुखी होवोत अशा तऱ्हेचे मनात निवचार यावेत, हे ढोबळमानाने मनाचे संतुलन म्हणता येईल. त्याउलट मनात दुसऱ्याचे अकल्याण, शतु्रत्व, ईष्याL, असूया याबद्दलचे निवचार

किकंवा आपण काहीही करू नये असे वाटणे, एकदा बसले की बसून राहावे असे वाटणे, पळायला सुरवात केली की पळत राहणे, वगैरे गोष्टी घडत असतील, आत्महत्येचा निवचार मनात घोळत असेल,

अंगावरचे कपडे फाडण्यासारख्या गोष्टी हातून घडत असतील तर ते मानशिसक असंतुलनातच मोडते. साध्या मानशिसक असंतुलनापासून ते उन्मादाव+ेपयEतचे सवL प्रकारच्या मान शिसक असंतुलनाला रोग म्हटले जाते. 

शरीर व मन प्रसन्न रानिहले, आरोग्यवान रानिहले तर सवL बाह्य शरीर तेजस्वी व कायLरत राहील, इतरा ैनंा आनंद देणारे राहील. आतला आत्मा-जीव- व्यक्ती संतोष, आनंद, समाधान यांचा अनुभव करेल तेव्हा ते आत्मित्मक संतुलन असेल. सवL तऱ्हेचे संतुलन हे आरोग्याचे लक्षण धरले तर कोठल्याही

प्रकारचे असंतुलन हे रोगाचे लक्षण समजले जाणे ओघानेच येते. स्वतःकडे संपत्ती, आरोग्य वगैरे सवL असताना स्वतःनिवषयी कमीपणा वाटणे, स्वतःनिवषयी अहंगंड वा न्यूनगंड असणे, जिजवाला स्व+ता न

लाभणे, झोपायच्या वेळी स्व+ झोप न येणे, निवश्रांतीच्या वेळी निवश्रांती न घेता येणे, हे सवL आत्मित्मक असंतुलनाचे रोग समजता येतील. 

मनुष्य सुखासाठी धडपड करत असतो, पण त्यात अनितरेक झाल्याने असंतुलन निनमाLण होते व हे असंतुलन रोगांना आमंत्रण देते. तसे पाहताना शारीरिरक असंतुलनामागेसुद्धा निवशिचत्र प्रकारचे निवचार

किकंवा समज, शिचंतनाची चुकीची पद्धत वा बुद्धीचे चुकीचे मागLदशLन जबाबदार असते. मनुष्या मनुष्यातील देवाणघेवाण व पे्रम; संपूणL समाजाशी, वातावरणाशी व बाह्य निवश्वाशी असलेला व्यवहार

नीट करता न येणे; पैसा व सामाजिजक प्रनितष्ठा असतानासुद्धा समाजानिवषयी घृणा वाटणे किकंवा समाजाने त्या व्यक्तीला बाजूला टाकणे, अशा प्रकारे रोगाची उत्पत्ती झालेली द्रिदसते. सवL काही असताना झोप न येणे, शांतता न वाटणे, बाह्य वस्तू मला सुखी करू शकतील अशा निवचाराने त्यांच्या

मागे पळणे, हे आत्मित्मक असंतुलन रोगांना कारणीभूत होते. बाह्य वस्तू स्थि+र नसतात त्या आकारबदलतात, शक्ती बदलतात, स्वरूप बदलतात, गुण बदलतात, त्यामुळे बाह्य वस्तूच्या मागे धावत

असताना ती वस्तू अदृश्य झाली असून आपण कुठल्या तरी चुकीच्या वस्तूच्या मागे धावत आहोत, हे मनुष्याच्या लक्षातही येत नाही. शेवटी तोंडघशी पडायला होते. सुख तर मिमळत नाहीच. म्हणून प्रत्येक

रोगाचे कारण जवळजवळ मानशिसक आहे, असे म्हणायला हरकत नाही. मानशिसक ताण हे मानशिसक असंतुलनाचे मुख्य कारण आहे. 

एखाद्या उद्योग- व्यवसायात एक निवशिशष्ट प्रकारची वस्तू तयार करण्यासाठी कोणती साधने व कच्चा माल लागेल, याची यादी करावी लागते. ही यादी तयार करण्याचे ज्ञान नसले तर ताणाला सुरुवात

होते. यादी व्यवस्थि+त झाली तरी जो कोणी वस्तू बाजारातून मिमळवणार असतो, त्याने सवL वस्तू नीट मिमळवल्या नाहीत, त्या वस्तू मिमळत नाहीत असे सांनिगतले किकंवा वस्तू वेळेवर मिमळवल्या नाहीत तर

मानशिसक ताण तयार होतो. कच्चा माल मिमळाल्यावर उत्पाद्रिदत झालेली वस्तू निगऱ्हाइकाच्या पसंतीला उतरली नाही तरी मानशिसक ताण तयार होतो. 

साधारणतः प्रत्येकाने कष्ट करणे अपेणिक्षत असते. कष्ट केले की सजLनाचे कायL आपसूक घडते. म्हणजेच अपेक्षा असो वा नसो, मेहनत करणाऱ्याला चार पैसे मिमळतातच. या मिमळालेल्या चार पै

शांनी आपल्याला काय काय सुख घेता येईल, याचा निवचार न करता चाराच्या जागी आठ, आठाच्या जागी सोळा, सोळाच्या जागी एकशे साठ, एकशे साठच्या जागी हजार कसे मिमळतील असा निवचार करत गेले तर पैसे मिमळाले तरी त्यातून सुख मिमळावे, हा उदे्दश निवसरला जातो व मनुष्य पैशांच्या,

प्रशिसद्धीच्या मागे धावत राहतो. जसजसा मनुष्य या वस्तंूच्या अमिधकामिधक मागे लागतो तसतशा वस्तू अमिधक वेगाने दूर पळतात. हातात आलेली वस्तू समाधान देत नाही व हवी असलेली वस्तू हातात येत

नाही, अशा चक्रात सापडल्याने मानशिसक ताण तयार होतो. शिशवाय, एखादी वस्तू पूणL करण्यासाठी लागणाऱ्या वेळाबद्दल पूणL कल्पना नसल्यास वस्तू हवी तेव्हा का तयार झाली नाही, असे वाटून

मानशिसक ताण तयार होतो. अमुक गोष्ट निकती वेळात तयार होऊ शकते, याचा अंदाज असताना दुसऱ्याला खूष करण्यासाठी किकंवा इतर काही अपेक्षेने ती गोष्ट दोन द्रिदवसांत करून देतो, अशा फुशारक्या मारण्याने मानशिसक ताण तयार होतो. 

मानशिसक ताण तयार झाला की मनाला इंद्रिOयांवर ताबा ठेवता येत नाही, इंद्रिOये आपापल्या निवषयां कडे धावायला लागली की मनाची अमिधकच ओढाताण होते व मानशिसक ताण दुप्पट होतो. मानशिसक ताण वाढल्याचा परिरणाम म्हणून अन्नपचन कमी झाल्याने किकंवा झोप कमी लागल्याने शारीरिरक आजार

उत्पन्न झाला तर शरीरातील वीयLशक्ती व ओजशक्ती कमी होते. मग पुन्हा मन अस्व+ होऊन अमिधकच मानशिसक ताण उत्पन्न होतो. आजारी शरीराची मानशिसक ताण सहन करण्याची शक्ती कमी झाल्याने नेहमीचा ताण सहन होईनासा होतो व त्यामुळे रोगोत्पत्ती होते. तेव्हा रोगांपासून चार हात दूर

राहण्यासाठी मनःशांती व मानशिसक समाधान हे सवाEत आवश्यक आहे.  

मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

उदररोगडॉ. श्री बालाजी तांबे

Friday, April 27, 2012 AT 04:00 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   family doctor

पोटातील पाण्याचे वहन योग्य प्रकारे व्हायला हवे. मळही साठून राहता कामा नये. अन्यर्था बद्धगुदोदर अर्थवा जलोदर होऊ शकतो. या निवकारात शक्य निततक्या लवकर उपचार व्हायला हवेत, अन्यर्था

जिजवावरही बेतू शकते. 

आ पण "उदर" रोगाचे प्रकार पाहतो आहोत. मागच्या वेळी आपण प्लीहोदर, यकृतोदर, तसेच नित्रदोषज उदराची काय लक्षणे असतात हे पानिहले. आज आपण उवLरिरत प्रकारांची मानिहती करून

घेणार आहोत. 

बद्धगुदोदर  यस्यान्त्रमन्नैरूपलेनिपणिभवाL बालाश्मणिभवाL निपनिहतं यर्थावत्। 

संचीयते तस्य मलः सदोषः शनैः शनैः संकरवच्च नाड्याम्।।  निनरुध्यते तस्य गुदे पुरीषं निनरनेित कृच्छ्रादनिप चाल्पमल्पम्। 

हृन्नाणिभमध्ये परिरवृजिद्धमेनित त+ोदरं बद्धगुदं वदव्हिन्त ।। ...माधवनिनदान 

मलावषं्टभ करण्याचा स्वभाव असणारे, तसेच आतड्यांना शिचकटून राहण्याची प्रवृत्ती असणारे पदार्थL अनितप्रमाणात सेवन केले किकंवा आहारातून बारीक खडे किकंवा बारीक केस वगैरे गोष्टी पोटात गेल्या,

तर आतड्यांमध्ये अडर्थळा निनमाLण होतो. त्यामुळे मळाचा संचय होत राहतो. मलप्रवृत्ती पूणLपणे होतनाही. याचा परिरणाम म्हणून क्रमाक्रमाने पोटाचा आकार वाढत जातो. या उदराला "बद्धगुदोदर' असेम्हणतात. 

कधी कधी केवळ वाताच्या प्रकोपानेदेखील आतड्यातील मागाLत अडर्थळा निनमाLण होतो. अपानवायूमुळे गुदाच्या द्रिठकाणी संकोच झाला तर गुदमागL बंद होऊन मळ (निवष्ठा) आत साठून राहतो.

याचा परिरणाम म्हणून नित्रदोष प्रकुनिपत होतात आणिण मृत्यूही येऊ शकतो. 

क्षतोदर (शल्योदर)  शल्यं तर्था।न्नोपनिहतं यदन्त्रं भुक्तं णिभन्यत्त्यागतमन्यर्था वा । 

तस्मात्सु्रतो।न्त्रात्सशिललप्रकाशः स्रावः स्रवेदै्वगुदतस्तु भूयः ।।  नाभेरधश्चोदरमेनित वृद्धिद्धं निनस्तुद्यते दाल्यनित चानितमात्रम्।। ...माधवनिनदान 

सुई, ग्निखळा, काटा, काच वगैरे टोकदार गोष्टींचे छोटे छोटे तुकडे अन्नासह पोटात गेले आणिण आतड्यांमध्ये रुतून बसले तर आतडे कापले जाते. यातच जोराने जांभई देणे, भरपेट खाणे, पोटावर

आघात होणे वगैरे कारणे घडली तर आतडे फाटू लागते. अर्थाLतच आतड्यातील Oव्ये उदरात साठूलागतात. याला "क्षतोदर' असे म्हणतात. या प्रकारात सुईने टोचल्यासारख्या किकंवा शिचरल्यासारख्या

तीव्र वेदना होतात. 

जलोदर  त्मिस्नग्धं महत्तपरिरवृत्तनाणिभ समाततं पूणLमिमवाम्बुना च । यर्था दृनितः कु्षभ्यनित कम्पते च शब्दायते चानिप

उदकोदरं तत्।।...माधवनिनदान  शरीरातील उदकवह स्रोतस म्हणजेच जलस्वरूप तत्त्वांचे चलनवलन ज्या मागाLतून होते किकंवा जलस्वरूप तत्त्वांचा ज्या अवयवांशी संबंध असतो, ते मागL किकंवा ते अवयव निबघडले असता त्यामुळे

जलांशाचे वहन व्हायला पानिहजे तसे होत नाही. जलांश उदरात साठून राहतात. याचाच परिरणाम म्हणजे "जलोदर' होतो. व्यवहारात याला " पोटात पाणी भरणे' असे म्हटले जाते. 

  याची इतर लक्षणे पुढीलप्रमाणे असतात- 

पोट फार जड होते.  नाभीच्या भोवती पाणी भरून रानिहल्यासारखे वाटते. 

पोटावर बोटाने र्थापटले असता पोटात पाण्याची हालचाल झालेली जाणवते.  पोटात पाणी भरल्यासारखा आवाज येतो. 

या प्रकारे उदररोगाचे आठ प्रकार असतात. मात्र वात, निपत्त, कफ, नित्रदोषज वगैरे पनिहल्या सात प्रकारांतील कोणताही प्रकार उपेणिक्षत रानिहला तर त्याचे पयLवसान जलोदरात होते. म्हणूनच जलोदर हा

सहसा पूणLपणे बरा होणे अवघड समजले जाते. जन्मतः असलेले उदररोग सहसा कष्टसाध्य असतात. रोगी बलवान असला, रोग होऊन फार काळ लोटला नसला, पोटात पाणी तयार होण्याची प्रनिक्रया अजून सुरू झाली नसली तर उदररोग खूप प्रयत्नांनी बरा होऊ शकतो. मात्र एका आठवड्याच्या आत

योग्य उपचार न मिमळाल्यास बद्धगुदोदर, क्षतोदर सहसा असाध्य होतात.  मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या

      

घुळणा फुटला...डॉ. ह. निव. सरदेसाईFriday, April 27, 2012 AT 03:00 AM (IST)Tags: family doctor,   dr h v sardesai

नाकातून रक्त वाहणे याला " घुळणा फुटणे' असेम्हणतात. घुळणा म्हणजे दोन नाकपुड्यांतील पडदा. सामान्यपणे नाकातून जेव्हा रक्त वाहू लागते

तेव्हा या पडद्याच्या अस्तरातील रक्तवानिहन्यां तून ते वाहत असते. पडदा किकंवा नाकातील अवयव"फुटत' नसतो. पडद्याच्या पुढच्या भागात ओठांच्या जवळच्या भागात केशवानिहन्यांचे एक दाट जाळेअसते. याला " कैसलबाखचे नाळे' असे म्हणतात. बहुतेक वेळा रक्तस्राव येर्थून होतो. काही रुग्णांत तो

नाकाच्या मागच्या भागातून होणे शक्य असते. नाकातून बाहेर पडणारे रक्त सहसा एकाच नाकपुडीतून बाहेर येत असते. या रक्तस्रावाचे प्रमाण हळूहळू पाझरणाऱ्या प्रवाहापासून ते नळ उघडल्याप्रमाणे धो

धो वाहणाऱ्या प्रवाहापयEत निकतीही कमी अर्थवा जास्त असू शकते. नाकाच्या अस्तरात खूप मोठ्या प्रमाणात रक्तवानिहन्यांचे जाळे असते. नाकातून आत बाहेर जाणाऱ्या हवेमुळे (श्वासोच्छ्वासामुळे) नाकातील अस्तर कोरडे होते. या कोरडेपणामुळे नाकातील स्रावाच्या खपल्या बनतात. या खपल्या

(मेकूड) अस्तराला इजा करू शकतात. या काढण्याच्या प्रयत्नात नाकाच्या अस्तराला जखमा होतात. तेर्थे जीवाणू, निवषाणू असतातच. ते या जखमांत प्रवेश करतात. अस्तराचा दाह होतो तेरे्थ अमिधकच

रक्ताचा पुरवठा होतो व रक्तस्राव होतो. नाक हा आपल्या चेहऱ्याचा सवाEत पुढे आलेला भाग असतो. चेहऱ्याला समोरून आघात झाला तर नाकाला सवLप्रर्थम इजा होते. नाकातील पडदा वाकडा होणे,

रक्ताच्या गोठण्यात दोष निनमाLण होणे, मूत्रकिपंडाचे आणिण पचनसं+ेचे निवकार बळावणे, काही औषधांचा वापर करणे अशी नाकातून होणाऱ्या रक्तप्रवाहाची अनेक कारणे असू शकतात. शारीरिरक आजारांमध्ये

एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे वाढलेला रक्तदाब. अशा रुग्णांना रोनिहणीकाठीण्याचा निवकार असण्याचा संभव मोठा असतो. या रोनिहणीकाठीण्य झालेल्या रक्तवानिहन्या अरंुद आणिण द्रिठसूळ बनतात. या

रुग्णांना उपचाराचा एक भाग म्हणून ऍस्तिस्परिरन द्रिदले जाते. वाढलेला रक्तदाब आणिण औषध म्हणून घेतलेले ऍस्तिस्परिरन या युतीमुळे रक्तस्राव होण्याची शक्यता बरीच वाढते. 

नाकातून रक्त वाहू लागल्यास रुग्णाने उठून बसावे. मान झुकती करून डोके पुढे आणावे. या स्थि+तीत

रक्त घशात जाणार नाही. रक्त घशात गेले तर त्यामुळे श्वसनाचा मागL बंद पडण्याचा धोका असतो. अशा स्थि+तीत दोन्ही नाकपुड्यांची पुढची व खालची बाजू आपल्या बोटांच्या शिचमटीत घट्ट दाबून

धरावी. तोंड उघडे ठेवून तोंडाने श्वासोच्छ्वास करीत रहावे. नाकपुड्या 15 मिमनिनटे दाबून ठेवाव्यात. रक्तस्राव होणे बंद झाल्यावर शिशंकरू नये किकंवा नाकात बोट घालून नाक साफ करण्याचा प्रयत्न करू

नये. 20 मिमनिनटात रक्तस्राव र्थांबला नाही तर रुग्णाला हॉस्तिस्पटलमध्ये नेण्याची गरज आहे. तेर्थे नाकात गॉझच्या कापडाचे बॅंडेज आत घालून नाक बंद करावे लागेल. डोक्याला किकंवा चेहऱ्याला मार

लागल्यावर रक्तस्राव सुरू झाला असला तर कवटीच्या हाडाचे फॅ्रक्चर झाले नाही ना याची खात्री करून घेणे आवश्यक असते.

लहान मुले आपल्या नाकात वाटाणा, मणी असले पदार्थL घालतात. ते नाकाच्या आत जातात. तेर्थे अडकून बसतात. त्यामुळे नाकात दाह होतो. त्या नाकपुडीतून दुगEधी येणारा रक्तमिमणिश्रत स्राव येऊ

लागतो. आत घातलेली वस्तू बाहेरून द्रिदसेलच असे नसते. तज्ज्ञ कान-नाक- घशाचे डॉक्टसL एं डोस्कोपीने ती वस्तू पाहू शकतात व काढू शकतात. पौगंडाव+ेत मुलांना कोकेन या अमली पदार्थाEचे

व्यसन जडू शकते. हा पदार्थL नाकाने हंुगला जातो. त्यामुळे नाकाच्या पडद्याला भोक पडते. अशी व्यक्ती श्वास आत घेताना शिशट्टी वाजनिवल्यासारखा आवाज येतो. नाकाच्या पडद्याला झालेल्या इजेमुळे

नाकपुड्यांतून वारंवार रक्तमिमणिश्रत पू येत राहतो. नाकात नेहमी होणारा एक निवकार म्हणजे नाकात गाठ होणे. या गाठींना पॉशिलप म्हणतात. दोन्ही नाकपुड्यांत या गाठी बाहेरून द्रिदसतात. नाकाच्या

बाजूला "सायनस' च्या पोकळ्या असतात. या पोकळ्यांच्या अस्तरांना ऍलज� होते. त्यातून शिचकट पाण्यासारखे स्राव निनघतात. या ऍलज�तून हे पॉशिलट्स तयार होतात. या गाठीं मुळे नाक बंद होते व श्

वसनाला अडर्थळा येऊ लागतो. 

रक्ताचे गोठणे अनेक रासायनिनक प्रनिक्रयांवर अवलंबून असते. यकृताच्या आजारामुळे या रेणंूची शरीरात उणीव निनमाLण होते. परिरणामी कानिवळीसारख्या आजारात नाकातून रक्तस्राव होणे संभवते.

यकृताच्या दोषांमुळे होत असणाऱ्या नाकातून रक्तस्रावाच्या उपचारात जीवनसत्त्व "के' याचा वापर केला जातो. मूत्रकिपंडाच्या काही आजारात (ग्लोमेसलोनेफायद्रिटस) रक्तवानिहन्या द्रिठसूळ होतात आणिण

शिशवाय रक्तदाब वाढतो. नाकातील अस्तरातील केशवानिहन्यांवर आलेल्या या परिरणामांमुळे नाकातून रक्त वाहू लागते. इन्फ्ल्यूएन्झा हा आजार सवL परिरशिचत आहे. काही रुग्णांत या आजारामुळे केशवा

निहन्यांवर परिरणाम होतो. परिरणामी, नाकातून हळूहळू रक्त जिझरपते. रुग्णाला र्थंडी- ताप येतो, अंगदुखते, खूप र्थकवा जाणवतो, घसा दुखतो, आवाज बसतो. नेहमी होणारा एक आजार म्हणजे

टायफॉइड (निवषमज्वर). यातदेखील हळूहळू झरपणारे रक्त नाकावाटे बाहेर येऊ लागते. सातत्याने तीन द्रिदवसांपेक्षा अमिधक काळ अंगात ताप असल्यास टायफॉइडची शंका घेणे उशिचत ठरते. 

नाकाच्या अनेक प्रकारच्या निवकारांत नाकातून रक्त जाते. नाकात निवनिवध प्रकारचे कॅन्सर व कॅ न्सरसदृश निवकार होऊ शकतात. रक्त वाहण्याचे र्थांबले तरीसुद्धा रक्त वाहण्याचे कारण शोधणे आवश्

यक असते. मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या

      

नको आमंत्रण रोगांना-8डॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, April 20, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   family doctor

कोणतेही व्यसन मनुष्याच्या स्वातंत्र्यावर हक्क गाजवते. त्याच्या इच्छांचा व शरीराचा ताबा घेऊन नुकसान करते. रोग शारीरिरक स्तरावर येण्यापूव� बऱ्याच वेळा मानशिसक पातळीवर त्रास देऊ लागतो व

मनाची अस्व+ता, बेचैनी प्रतीत होते. व्यसनांचे आकषLण हा एक प्रकारचा रोगच आहे, हे आपल्या लक्षात येत नाही. काही वेळा चांगल्या सवयीचेही व्यसन लागू शकते आणिण कोणतेही व्यसन हे रोगांना

आमंत्रणच असते. 

एखाद्या कायLक्रमाला निनमंत्रण करायचे असले, की वेगवेगळ्या प्रसंगांसाठी आमंत्रण करण्याची पद्धत वेगवेगळी असते. म्हणजे कधी नोकराकरवी निनरोप देता येतो; कधी अमुक वाजता कायLक्रमाला यावे

असे कागदावर शिलहून पाठवले जाते व पोचल्याची सही घेऊन ये, असे सांनिगतले जाते. निडझायनर नेमून पनित्रका छापता येतात - कधी कधी पनित्रका छापण्यासाठी एवढा खचL आलेला असतो, की

पनित्रका छापण्यासाठी आलेला खचL व कायLक्रमासाठी आलेला खचL सारखाच आहे की काय, असे वाटू शकते. कधी निनमंत्रणाबरोबर काही भेट पाठवली जाते; कधी निनमंत्रण पोचल्यावर आग्रहासाठी फोन

केला जातो; कधी गावात निनमंत्रणाचे बोडL लावले जातात. अशा प्रकारे निनमंत्रणाच्या पद्धती अनेकअसतात. कायLक्रमाला कोणी यावे, कोणी येऊ नये यासाठी निनमंत्रण छापताना निवशेष दक्षता घ्यावीलागते. काही वेळा आमंत्रण तर करावे लागते, पण खरे पाहता त्या व्यक्तीने येऊ नये, अशी

निनमंत्रकाची इच्छा असली तर त्या प्रमाणे आमंत्रणाची पद्धत बदलावी लागते. 

मनुष्याच्या हातून जीवनात अनेक गोष्टी अशा घडतात, की जणू काही पुढे येणाऱ्या रोगउत्सवासाठी ते आमंत्रण पनित्रकाच करत आहे की काय असे वाटते. रोगाला उत्सव म्हटल्यामुळे आश्चयL वाटेल.

बरेचसे रोग असे असतात, की एखाद्याला इस्तिस्पतळात दाखल केले की इतर माणसांची धावपळ सुरूहोते. दाखल केलेल्या व्यक्तीला भेटण्यासाठी अनेक द्रिठकाणांहून अनेकांना यावे लागते. येतानापुष्पगुच्छ, फळे असे काहीतरी आणावे लागते. भेटायला जाताना रोग्याला भेटायला जाण्याच्या

इस्तिस्पतळाच्या निवशिशष्ट वेळा सांभाळाव्या लागतात. रोग्याला भेटायच्या निनमिमत्ताने घरात 5-25 पाहुणे आले तर त्यांचे जेवण- खाण करण्यात आजाराला उत्सवाचे स्वरूप येते. परंतु, रुग्णाच्या घरातल्यांना

मयाLदेत चेहरा अनितउत्साही, उत्सवी स्वरूपाचा ठेवता येत नाही, कारण रोग दुःखालाच बरोबर घेऊन आलेला असतो. 

आलेला र्थकवा घालनिवण्यासाठी व्यसनांचा आधार शोधला जातो. तंबाखू, गुटखा, दारू, जुगार अशा अनेक व्यसनांकडे लोक आकर्डिषंत होतात. तंबाखू, गुटखा खाल्ल्यानंतर कामाला हुरूप वाटतो,

"" चहा घेतल्याशिशवाय मला चैन पडत नाही''; "" कॉफी घ्यावीच लागते'' अशा प्रकारे चुकीचे समज करून घेऊन लोक व्यसनांच्या आहारी जातात. 

व्यसनांमुळे सुरवातीला जरी र्थोडासा रक्तप्रवाह वाढल्याने उत्साह वाटला तरी नंतर त्याचे दुष्परिरणामच द्रिदसून येतात. अशा Oव्यांमध्ये असलेली निवषOव्ये शरीराला बाधा पोचवतात. साधी तंबाखू- चुना खाणारे तसे कमीच असतात. तंबाखूवर रासायनिनक प्रनिक्रया, त्यावर सुगंध लावण्याची प्रनिक्रया करून

तसेच निकक्यावी अशा तऱ्हेने गुटखा तयार केलेला असला तर गुटख्याचे व्यसन लागते व मंडळी अमिधकामिधक तेज तंबाखू- गुटखा खाऊ लागतात.  चहामध्येसुद्धा र्थोडासा अफूचा प्रयोग करून चहा निवकणारे कमी नसतात. अर्थाLतच अशा चहामुळे

व्यसन लागतेच. खूप उकळवलेला, कडक वा फार वेळ ठेवलेला चहा शरीराला बाधक ठरतो. व्यसनांमध्ये त्यातल्या त्यात चहा- कॉफीचे व्यसन बरे, असे म्हणणारी मंडळी हे लक्षात घेत नाहीत की

कोणतेही व्यसन मनुष्याच्या स्वातंत्र्यावर हक्क गाजवते आणिण त्याच्या इच्छांचा व शरीराचा ताबा घेऊन नुकसान करते. रोग शारीरिरक स्तरावर येण्यापूव� बऱ्याच वेळा मानशिसक पातळीवर त्रास देऊ लागतो व

मनाची अस्व+ता, बेचैनी, प्रतीत होते. व्यसनांचे आकषLण हा एक प्रकारचा रोगच आहे, हे आपल्या लक्षात येत नाही. 

मनुष्य जीवनात निनसगाLच्या पुढे धावत सुटला की त्यातून होते अमिधक असंतुलन व मिमळते रोगांनानिनमंत्रण. याच गतीचा परिरणाम म्हणून जीवनात पळापळ सुरू होते व त्यातून सुरू होते अपघाताचीमाशिलका. यामुळे उत्पन्न होणाऱ्या असंतुलनाला रोग म्हणत नसले तरी ते रोगाहून भयंकर परिरणामदाखनिवते. चांगल्या सवयीचे पण व्यसन लागू शकते, पण व्यसन हे रोगांना आमंत्रणच असते.

मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

रोगांना आमंत्रण - व्यसनडॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, April 20, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   family doctor

व्यसन हा शब्द छंद, ध्यास वगैरे अर्थाEनीही वापरलेला असतो. मात्र, कशाचाही अनितरेक चांगलानसतो. एखादी गोष्ट आवडीपयEत सीमिमत न राहता नितची चटक लागते; नितच्यावर अवलंबून राहण्याची

पाळी येते, तेव्हा ती रोगाला आमंत्रण देत असते. व्यसनामुळे क्षणिणक सुखाचा आभास होत असला तरी त्यापाठोपाठ येणाऱ्या परस्वाधीनतेमुळे मनुष्य दुःखी तर होतोच, पण तो स्वतःच्या आरोग्याचाही बळी देत असतो. 

आ रोग्याचे महत्त्व सवLज्ञात आहेच. आरोग्याच्या आधारानेच मनुष्य जीवनातील इतर कतLव्ये पार पाडूशकतो, जीवनाचा आनंद घेऊ शकतो. म्हणूनच "आरोग्यरक्षण' ही सवाEची मोठी जबाबदारी असते.

आपापली प्रकृती, आपण पाहतो त्या द्रिठकाणची भौगोशिलक परिरस्थि+ती, ऋतुमान, व्यवसाय वगैरे गोष्टी लक्षात घेऊन जीवनशैलीचे निनयोजन केले, निनसगLचक्राशी कायम समन्वय ठेवण्याचा प्रयत्न केला तर आरोग्य द्रिटकवता येऊ शकते. मात्र या सगळ्या गोष्टी सांभाळल्या तरी त्यावर क्षणाधाLत पाणी पडू

शकते ते व्यसनाधीनतेने. रोगांना आमंत्रण देण्यात व्यसनाधीनता अग्रक्रमी होय. 

व्यसन शब्दाचा मूळ अर्थL आहे आवड. व्यसन हा शब्द छंद, ध्यास वगैरे अर्थाEनीही वापरलेला असतो. मात्र कशाचाही अनितरेक चांगला नसतो, एखादी गोष्ट आवडीपयEत सीमिमत न राहता नितची चटक

लागते; नितच्यावर अवलंबून राहण्याची पाळी येते, तेव्हा ती रोगाला आमंत्रण देत असते. तसे पाहता, व्यसन अनेक गोष्टींचे लागू शकते. मात्र आरोग्याच्या दृष्टीने घातक व्यसन म्हणजे अमली पदार्थाEचा

वापर करणे. मद्यपान, धूम्रपान, अफू, भांग-गांजा, ड्रग्ज, सटे्टबाजी, जुगार, वेश्यागमन, हस्तमैर्थुन वगैरे व्यसनांचे अनेक प्रकार असतात. व्यसनामुळे क्षणिणक सुखाचा आभास होत असला तरी

त्यापाठोपाठ येणाऱ्या परस्वाधीनतेमुळे मनुष्य दुःखी तर होतोच, पण तो स्वतःच्या आरोग्याचाही बळी देत असतो. 

मदोन्मत्त मदरोग  आयुवWदात "मदरोग" नावाचा रोग सांनिगतला आहे. मदोन्मत्त, उन्मत्त वगैरे शब्द सवाEना माहीत

असतील. स्वतःचे भान, स्वतःच्या मयाLदा, स्वतःची कतLव्ये निवसरून फक्त व्यसनाच्या धुंदीत राहणे म्हणजे मदोन्मत्त होणे. मदरोगात नेमके हेच होत असते. 

यदा कुनिपता मला रक्तरससंज्ञावहानिन च,  स्रोतांशिस प्रनितहत्याऽवनितष्ठते तदा मशिलनाऽहारस्य 

रजोमोहाऽवृतस्य नरस्य मदाऽख्यो व्यामिधजाLयते । ...... चरक सूत्र+ान मशिलन, दूनिषत अन्न सेवन करणाऱ्या आणिण रज, तमोदोषाने ग्रासलेल्या व्यक्तीचे प्रकुनिपत दोष रस-रक्त व संज्ञावह सं+ेला निबघडवतात आणिण हा निवकार उत्पन्न करतात. 

मद्यज मद, निवषज मद असे या मदाचे काही प्रकार आहेत. नावाप्रमाणेच मद्यामुळे होणारा मद हा मद्यज मद, तर बाकी गांजा, अफू, हेरॉइनसारखे इतर ड्रग्ज यांना निवषज मदात अंतभूLत करता येईल.

मद्यज मदात मनुष्य शिचत्रनिवशिचत्र अंगनिवक्षेप करतो, वेडेवाकडे हावभाव करतो, त्याचा स्वतःवरील ताबा सुटतो व आवाज निबघडतो. निवषज मदात अनितप्रमाणात झोप येते, मनुष्य स्वतःच्याच तंOीत राहतो, सवाEग र्थरर्थरते आणिण हा मद सवाEत तीव्र असतो. यात वातदोष आणिण निपत्तदोष, दोघांचेही मोठ्या

प्रमाणावर असंतुलन होत असते. अर्थाLतच यातून अनेक रोगांना आमंत्रण मिमळते.  सामान्यतः आपण जे काही अन्नपान करतो ते पोटात गेले की प्रर्थम पचते व नंतर त्यातल्या

सारभागामुळे शरीरधातू, ओजाची ताकद वाढते. मात्र मद्य किकंवा इतर नशा निनमाLण करणारे पदार्थL शरीरामध्ये गेल्यावर प्रर्थम शरीरभर पसरतात, शरीरासह मनाला द्रिढलेपणा आणतात. 

ओजाचा नव्�े, क्षोभाचा प्रभार्वे  आयुवWदात मद्याचे गुण ओजाच्या गुणांच्या अगदी निवरुद्ध असतात, असे अगदी स्पष्ट सांनिगतले आहे.

हेच इतर नशा करणाऱ्या Oव्यांनाही लागू होईल.  मदं्य हृदयमानिवश्य स्वगुणैरोजसो गुणान्। 

दशणिभदLश संक्षोभ्य चेतो नयनित निवनिक्रयाम्।। .... चरक शिचनिकत्सा+ान 

मद्य ( व इतर व्यसनOव्ये) शरीरात गेल्याबरोबर हृदयावर आपला प्रभाव टाकतात आणिण स्वतःच्या 10 गुणांनी (लघू, उष्ण, तीक्ष्ण, सूक्ष्म, अम्ल, व्यवायी, आशुकारी, रूक्ष, निवकासी, निवशद) ओजाच्या 10

गुणांमध्ये (गुरू, शीत, मृदू, श्लक्ष्ण, बहल, मधुर, स्थि+र, प्रसन्न, निपस्थिच्छल, त्मिस्नग्ध) क्षोभ उत्पन्न करून मनामध्ये निवकृती निनमाLण करतात. 

ओज, हृदय, मन या गोष्टी निबघडल्या की त्याचा परिरणाम आपोआपच बुद्धी, इंद्रिOये, आत्म्यावर होतो आणिण मनुष्याचा स्वतःवरचा ताबा सुटतो. पुढे तो या सवL Oव्यांच्या अधीन होतो, व्यसनाधीन बनतो.

उष्णतेने ओज शरीरधातूपासून सुटे पडते, म्हणजेच जसे उष्णतेमुळे पेट्रोल उडून जाते, तसेच शरीरातले ओजतत्त्व मद्यामुळे कमी झाल्याने मद्यपान सुरू होते व मद्यपानामुळे शरीरातील

उरल्यासुरल्या ओजाचाही क्षय होतो, असे दुष्टचक्र सुरू होऊन मद्य माणसाला हतबल करते. 

मृत्यूकडे र्वेेगाने प्रर्वेास  अनितमद्य प्यायल्यानंतर चक्कर येणे, मन अस्व+ होणे, र्थकवा प्रतीत होणे, हाता- पायाला कंप सुटणे, स्मृतीवर परिरणाम होणे, नैराश्य येणे, पुन्हा पुन्हा मद्यपान करायची इच्छा होणे, मद्याशिशवाय दुसऱ्या

कशात मन न गुंतणे अशी लक्षणे द्रिदसायला लागणे म्हणजे मद्याचे व्यसन लागणे. अनितमद्यपानामुळे शरीराच्या निवनिवध अवयवांवर व निवनिवध सं+ांवर वाईट परिरणाम होतात. यकृत, आमाशय (पोट),

मूत्रकिपंड या अवयवांना सूज येणे, त्यांची कायLक्षमता कमी होणे किकंवा ते निनकामी होणे, पोटात किकंवा आतड्यात अल्सर होणे, अशा समस्या उद्भवू शकतात. याशिशवाय हातपाय सुन्न होणे, अन्नावरची

वासना जाणे, उलट्या होणे, रक्तदाब कमी किकंवा जास्त होणे, हृदयाचे ठोके वाढणे किकंवा कमी होणे, मूत्रातून प्रशिर्थने जाणे, स्मृनितभं्रश, निनOानाश या द्रिदशेने प्रवास होत त्याचा शेवट मृत्यूनेही होऊ शकतो.

म्हणून आरोग्याची व सुखाची इच्छा असणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीने या अव+ेपासून चार हात दूर राहणेच

शे्रयस्कर होय. भांग, अफू, गांजा, हेरॉइन, ब्राऊन शुगर, कोकेनसारखी ड्रग्ज तोंडावाटे, धूम्रपानाकरवी, शिचलीमवाटे, हंुगून, इंजेक्शन वगैरे निवनिवध मागाEनी शरीरात घेतली जातात. या सगळ्यांमुळे वात- निपत्तदोषांचे मोठ्या

प्रमाणावर असंतुलन होते, हळूहळू सगळ्या धातंूची झीज होते, ओज कमी कमी होत जातो आणिण त्यातून अनेक रोगांना आमंत्रण मिमळू शकते. 

धूमपान करा, धूम्रपान नको  धूम्रपान हे दुसरे सामान्यतः आढळणारे व्यसन. वास्तनिवक आयुवWदातही "धूमपान' नावाचा उपचार

सांनिगतला आहे. यात कफशामक, मस्तकशुजिद्धकर अशा वनस्पतींचा धूम (धूर) तोंडावाटे किकंवा नाकावाटे घेऊन तोंडावाटे बाहेर काढायला सांनिगतलेला आहे. या धूमपानामुळे छाती, कंठ, डोके हलके

होतात, कफ सुटा होतो, आवाज मोकळा होतो, मस्तकातल्या कफरोगांना प्रनितबंध होतो.  मात्र हे 'धूमपान' आणिण "धूम्रपान' यात फरक आहे. निबडी, शिसगारेटकरवी केल्या जाणाऱ्या धूम्रपानाचा असा काहीही फायदा नसतो, उलट नुकसानच होताना द्रिदसते. याचा सगळ्यात मोठा धक्का बसतो तो

फुफ्फुसांना. पयाLयाने संपूणL श्वसनसं+ेचे कायL निबघडते. हलके हलके श्वास घ्यायला- सोडायला त्रासहोणे, कोरडा खोकला, ठसका लागणे, छातीत दुखणे, दमा यासारखे त्रास व्हायला लागतात.

फुफ्फुसांच्या ककL रोगासारख्या दुष्कर व्याधीही होऊ शकतात. सवL शरीराला चैतन्य प्रदान करणाऱ्याप्राण- उदानाच्या कायाLतच अडर्थळा येत असल्याने संपूणL शरीरावरच याचे दुष्परिरणाम होतात.

धूम्रपानामुळे फुफ्फुसात जाणारी निवषOव्ये फुफ्फुसात तर साठतातच, पण त्यांचा काही अंश रक् तामाफL त संपूणL शरीरात पसरतो, साठतो आणिण निवनिवध त्रासांना कारणीभूत ठरतो.  अनितरिरक्त धूम्रपानामुळे वात-निपत्त- दोषांचा प्रकोप, कफदोषाचा अनितप्रमाणात ऱ्हास, रक्तधातू दुष्टी,

इंद्रिOयांची ताकद कमी होणे, नजर, श्रवणशक्ती कमी होणे, चक्कर येणे, घशाला शोष पडणे, कानात आवाज येणे, अशक्तता वाटणे वगैरे निवनिवध समस्या निनमाLण होताना द्रिदसतात. 

जुगार, सटे्टबाजी, गॅंबशिलंग या निवषयातही माणसाचा स्वतःवर, स्वतःच्या मनावर, बुद्धीवर, आत्म्यावर संयम राहत नसल्याने हे प्रकारही व्यसनातच मोडतील. यात मनाच्या दोषांचा, अर्थाLत रज व तमाचा

सहभाग असतो, बुद्धीचा भ्रंश झालेला असतो व ब्रेक नसलेली गाडी जशी कुठेही जाऊन शेवटी धडकून किकंवा खड्डड्यात पडून नष्ट होते तसेच यावरही वेळेवारी प्रज्ञा, बुद्धी, स्मृती, संयमशक्तीला कह्यात आणले नाही तर जीवनाचा नाश होतो. 

तंबाखूचे दुष्परिरणाम  तंबाखू खाणे, तंबाखू जाळून बनवलेली 'मिमशरी' दात घासण्यासाठी वापरणे व नंतर ती तोंडातच राहू

देणे आणिण तंबाखूचे धूम्रपानरूपाने सेवन करणे हे प्रकार अनित प्रमाणात प्रचशिलत आहेत. तंबाखूची मिमश्री वापरणे तंबाखू खाण्यापेक्षा जरा सौम्य असल्यामुळे ते त्मिस्त्रयांमध्ये अमिधक प्रचशिलत आहे.

तंबाखूसेवनानंतर दातांचा रंग व तोंडाचा वास इतरांना त्रास देणारा ठरू शकतो. तसेच तंबाखू किकंवा तंबाखूचे पान खाल्ल्यानंतर मारलेल्या निपचकाऱ्या तर एक मोठा अक्षम्य सामाजिजक गुन्हाच ठरतो.

तंबाखूला अनुपान लागते चुन्याचे. आणिण अशी चुनामिमणिश्रत तंबाखू बराच वेळ तोंडात धरून ठेवल्याने तोंडात व जिजभेला व्रण होऊ शकतात व त्यातूनच पुढे कॅन्सरचीही लागण होऊ शकते. 

वेश्यागमन, अनितमैर्थुन, अनितहस्तमैर्थुन या गोष्टीही व्यसनातच अंतभूLत करता येतील. क्षणिणक सुखापायी मौल्यवान जीवनाचा नाश करण्याचाच हा मागL आहे. या मागाLने जाऊ नये, हे बुद्धीला

मानिहती असते, तरीही मनाच्या चुकीच्या अमलाखाली येऊन यासारख्या चुकीच्या गोष्टींची सवयलावणे, हे व्यसनरूपी शत्रूला आपणहून आमंत्रण देण्यासारखेच आहे. 

सगळ्याच व्यसनांत " मनावर निनयंत्रण' हा पनिहला आणिण अत्यंत आवश्यक असा उपचार समजायलाहवा. प्रत्यक्षातही औषधांची जोड देता आली तरी व्यसनातून बाहेर यायचे असले, तर मनुष्याला

स्वतःला तशी इच्छा असणे आणिण त्यासाठी मन, बुद्धीवर काम करण्याची तयारी असणे, या दोन गोष्टी निनतांत आवश्यक असतात. 

मो�ापासून दूर रा�ण्यासाठी...  रोगरूपी शतू्रला आमंत्रण द्यायचे नसेल तर व्यसनांपासून चार हात दूूर राहणेच शे्रयस्कर. मात्र जर

एखादा मोहाला बळी पडून व्यसनाच्या दुष्टचक्रात सापडला असेलच, तर लवकरात लवकर योग्य उपचारांच्या मदतीने त्यापासून कायमची मुक्ती मिमळनिवण्यासाठी प्रयत्न करायलाच हवेत. आयुवWद्रिदक

निवचारसरणीनुसार सवLप्रर्थम शरीरशुद्धी करून घेणे, सास्तित्त्वक आहार, शुद्ध हवा, सत्संग यांची जोडघेणे; मनाची, बुद्धीची ताकद वाढेल असे औषधी उपचार घेणे; निवशिशष्ट औषधी Oव्यांचा धूूप करणे; ध्यान, योगनिनOा, ॐकार गंुजन, प्राणायामादी निक्रया वगैरेंचा रोजच्या जीवनक्रमात समावेश करणे वगैरे

उपाय योजता येतात व व्यसनरूपी शत्रूवर निवजय मिमळवून रोगांना आमंत्रण मिमळू नये यासाठी प्रयत्न करता येतात. 

मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

प्रश्नोत्तरेडॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, April 13, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   question,   answer,   family doctor

मा झ्या डाव्या जबड्यामागे, तसेच दोन्ही कानांच्या मागे छोट्या गाठी आहेत, छातीच्या बाजूलाही गाठ आहे. या गाठींमुळे वेदना होत नाहीत. कान कधी कधी चोंदतात व सकाळी तोंड उघडताना र्थोडेसेदुखते. कृपया मागLदशLन करावे. शस्त्रनिक्रया वगैरे न करता आयुवWद्रिदक उपचारांनी या गाठी संपूणLतः

जातील का?...कु. अपूवाL जाधव  उत्तर - गाठींवर आयुवWद्रिदक उपचारांचा चांगला उपयोग होताना द्रिदसतो. मात्र गाठींचे योग्य निनदान

संबंधिधत बातम्याप्रश्नोत्तरेप्रश्नोत्तरेप्रश्नोत्तरेप्रश्नोत्तरेप्रश्नोत्तरे

व्हायला हवे. निवशेष त्रास होत नसला तरी या गाठी कशामुळे आल्या आहेत, त्यांचा जंतुसंसगाLशी काही संबंध आहे का किकंवा शिलंफ नोड्स सुजल्यामुळे ते गाठीसारखे द्रिदसत आहेत का, या गोष्टींचा

शहानिनशा करून घ्यायला हवा. यासाठी लवकरात लवकर तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा व त्यानुसार योग्य उपचार सुरू करावेत. बरोबरीने नित्रफळा गुग्गुळ, कांचनार गुग्गुळ, समसॅन गोळ्या सुरू करणे चांगले. 

बाळाला आईच्या दुधात सोने उगाळून द्रिदले तर चालते का? माझ्या बाळाला मध आवडत नाही, द्रिदला तर त्याला उलटी होते....सौ. अपणाL द्रिदवटे 

उत्तर - बाळ सहा मनिहन्यांचे होईपयEत त्याला जे "सुवणLप्राशन' करायला सांनिगतले आहे, त्यात सोने मधात उगाळून द्यावे असा उल्लेख आहे. मध हे "योगवाही' म्हणजे सोन्याच्या गुण शरीरात सवLदूर चटकन पसरवण्यास मदत करणारे असते. त्यामुळे सोने मधात उगाळून घेणेच चांगले. सहाणेवर र्थेंबभर मध घेतला व त्यात सोने उगाळले तरी चालू शकते. चांगल्या प्रतीचा शुद्ध मध असला तर त्यामुळे बाळाला उलटी होणार नाही व असा मध बाळालाही आवडेल. अगदीच न जमल्यास अगोदर र्थेंबभर मधात सोने उगाळून नंतर त्यात अधाL चमचा दूध टाकून तयार झालेले मिमश्रण बाळाला द्यायला हरकत नाही. 

मा झा मुलगा 18 वषाEचा आहे. जुलै मनिहन्यात त्याला अपघात झाला होता, तेव्हा त्याच्या मांडीचे हाड तीन द्रिठकाणी मोडले होते. शस्त्रकमाLच्या वेळी रक्त तपासले तर त्यात निहपॅटायद्रिटस बीची लागण

झाल्याचे समजले. तरी यावर आयुवWदात उपचार असतो का? शिशवाय अपघातानंतर अजूनही मुलाला चालायला त्रास होतो. हाडे मजबूत होण्यासाठी काही करता येईल का?....श्री. जगन्नार्थ तामडे,

भोईसर  उत्तर - हाडे मजबूत होण्यासाठी, निवशेषतः अपघातामुळे हाड मोडले असता ते सांधण्यासाठी आणिण पूवLवत होण्यासाठी हाडांसाठी पोषक Oव्यांपासून बननिवलेली आयुवWद्रिदक औषधे उत्तम गुणकारी

असतात. त्या दृष्टीने " कॅस्थिल्ससॅन गोळ्या', "मॅरोसॅन' रसायन घेण्याचा उपयोग होईल. खारीक चूणL घालून रोज सकाळ- संध्याकाळ दूध घेण्याचा फायदा होईल. निहपॅटायद्रिटस बीसाठीही आयुवWदात उपचार

असतात. प्रकृतीचा निवचार करून योग्य औषधे सुरू केली, पथ्य सांभाळले, प्यायचे पाणी उकळून घेतले तर अनेक रुग्णांमध्ये निहपॅटायद्रिटस बी पूणL बरा झाल्याचेही द्रिदसते. त्यामुळे तज्ज्ञ आयुवWद्रिदक

वैद्यांच्या सल्ल्याने लवकरात लवकर औषधे सुरू करावीत, बरोबरीने "निबल्वसॅन', " सॅन उदर आसव', " सॅन अग्नी शिसरप' वगैरे औषधे सुरू करता येतील. 

निपत्तामुळे पोटात अल्सर झाले आहेत. त्यासाठी काय पथ्य पाळावे? अल्सर पूणL बरा होण्यासाठी आहारात काय उपाय योजावा?....श्री. शब्बीर शेख  उत्तर - अल्सर झाले असल्यास आहारयोजना फारच काळजीपूवLक करणे आवश्यक असते.

सुरवातीला फक्त दूध, साळीच्या लाह्या, भात, मुगाची साधी ग्निखचडी, ज्वारीची किकंवा तांदळाचीभाकरी, घरी बननिवलेले साजूक तूप, साखर अशाच गोष्टी खाण्यात ठेवाव्यात. आंबट, नितखट, खारट

गोष्टी पूणL वज्यL समजाव्यात. बरोबरीने निपत्तशामक व आतड्याचा व्रण भरून आणण्यास मदत करणारी औषधे- उदा.- निपत्तशांती गोळ्या, लघुसूतशेखर, कामदुधा, गुलकंद वगैरे घेता येतात. तज्ज्ञ वैद्यांच्या सल्ल्याने प्रकृतीनुरूप नेमकी औषधे सुरू करणे अमिधक शे्रयस्कर. या औषधांनी अल्सर

हलके हलके भरून आला की आहाराचे स्वरूप बदलता येते, मात्र तरीही नितखट, आंबवलेले, तळलेले पदार्थL टाळणेच शे्रयस्कर.

प्रहितहिqया

मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

नको आमंत्रण रोगांना - ७डॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, April 13, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   family doctor

निनसगाLचे घड्याळ एका निवशिशष्ट पद्धतीने व एक निवशिशष्ट अंतर ठेवून चालते. त्याला प्रनितसाद देत आपण आपला आहार- निवहार ठरवायला हवा. निनसगLनिनयमाशी निवसंगत वागण्याने

असंतुलन होते. प्रकृतीला न मानवणारे, ऋतुमानाला अनुकूल नसलेले अन्न सेवन करण्याने रोगाला निनमंत्रण मिमळते. संपूणL निनसगाLकडे लक्ष ठेवून, त्यातील बदलांकडे लक्ष ठेवून भौगोशिलक वातावरण

लक्षात घेऊन आहार- निवहार ठरवावा लागतो, नाहीतर रोगांना सहज निनमंत्रण द्रिदल्यासारखे होते. 

संतुलन हा जर आरोग्याचा मंत्र आहे असे म्हटले, तर असंतुलन म्हणजे रोग हे स्पष्टच आहे. राजमागाLने न जाता वेडीवाकडी वळणे घेत आयुष्य जगणे, तसेच सगळ्यांच्या गतीशी स्वतःची गती

मिमळवून न चालता पुढे जाणे वा मागे राहणे, हेही असंतुलनच. सवL वाहने एका निवशिशष्ट गतीने रस्त्यावरून जात असताना इतर वाहनांना अमिधक गतीने जाण्याची ताकद नाही, असे समजून

स्वतःकडे असलेले छोटे वाहन निकती वेगाने पुढे जाऊ शकते, हे दाखवायची हौस असल्याने किकंवा मी सगळ्यांच्या पुढे जाणार या इचे्छने वेडीवाकडी, डावी- उजवी करत सुसाट वेगाने मोटारसायकल

चालवली तर अपघात ठरलेलाच असतो. अशा अपघातांनी स्वतःबरोबर इतरांनाही त्रास होऊ शकतो. 

निनसगाLचे घड्याळ एका निवशिशष्ट पद्धतीने व एक निवशिशष्ट अंतर ठेवून चालते. त्यातही बदलाचा आनंद मिमळावा म्हणून ऋतुमानाप्रमाणे सूयL दणिक्षणायन- उत्तरायण करतो आणिण मग ऋतुमानाप्रमाणे द्रिदवस-

रात्र लहानमोठी होतात. उष्णता, र्थंडी, आOLता, पाऊस, रूक्षपणा कधी वाढतात, कधी कमी होतात; परंतु या सवाEचा एक निवशिशष्ट क्रम व निनयम निनसगL पाळतो असे द्रिदसते. उशिशरा झोपणे, उशिशरा उठणे,

वेळी- अवेळी खाणे- निपणे अशा प्रकारे निनसगाLबरोबर असंतुशिलत जीवन जगतात. शिशवाय, व्यक्तीच्या प्रकृतीला काही गोष्टी मानवतात, तर काही गोष्टी मानवत नाहीत. लहान मुलासाठी बननिवलेल्या छोट्या

खुच�वर मोठ्या मनुष्याने उभे राहण्याचा प्रयत्न केला तर खुच� हमखास मोडते व तसा प्रयत्न करणाराही खाली पडतो. आपली ताकद निकती आहे याचा अंदाज घेऊन त्या प्रमाणातच काम, जबाबदाऱ्या अंगावर घ्याव्या व पूणL पाडाव्या. तसेच आपल्या प्रकृतीनुसार आहार ठेवल्यास आहाराचे

रस- रक्तादी शरीरOव्यांमध्ये रूपांतर होते व शरीरास ताकद मिमळते, आरोग्य द्रिटकून राहते. पण प्रकृतीला न मानवणारे, ऋतुमानाला अनुकूल नसलेले अन्न सेवन करण्याने रोगाला निनमंत्रण मिमळते.

संपूणL निनसगाLकडे लक्ष ठेवून, त्यातील बदलांकडे लक्ष ठेवून भौगोशिलक वातावरण लक्षात घेऊनआहार- निवहार ठरवावा लागतो, नाहीतर रोगांना सहज निनमंत्रण द्रिदल्यासारखे होते. 

असंतुलन झाल्यानंतर ते दूर करण्यासाठी प्रयत्न करत असताना इष्ट साध्य होईपयEत असंतुलन

अमिधकच वाढते व त्यातून तयार झालेला रोग अनेक मनिहन्यांपयEत पुरतो. तेव्हा असंतुलन होऊ न देणेच निहताचे. 

निनसगLचक्राचे संतुलन राहावे यासाठी परंपरेने काही फार सुंदर गोष्टी सुचनिवलेल्या असतात. यासाठी भारतीय परंपरेत ब्रह्मचयाLश्रम, गृह+ाश्रम, वानप्र+ाश्रम, संन्यासाश्रम असे चार आश्रम सांनिगतलेले

आहेत. ज्या द्रिठकाणाहून मन व भावना यांचे व्यव+ापन होते; ज्या द्रिठकाणाहून बुद्धी, निववेक, निनणLयक्षमता यांचे कायL होते; हृदय, यकृत, मूत्रकिपंड वगैरे शरीराच्या अंतगLत अवयवांवर, तसेच

बाह्यइंद्रिOयांच्या कायाLवर ज्या मेंदूचे निनयंत्रण असते, त्या मेंदूची काळजी घेणे हे ब्रह्मचयाLतील मुख्य काम असते. परंतु ब्रह्मचयाLच्या काळात अभ्यास न करता, ज्ञानसंपादनाचा प्रयत्न न करता, चांगले

पौमिष्टक अन्न खाण्यावर व व्यायामावर भर न देता, उनाडक्या करण्यात, कुसंगतीमध्ये अनाठायी वेळ घालवला तर संपूणL आयुष्य असंतुशिलत होऊ शकते. साधारणतः सहा वषाEपयEत बाल, नंतर बारा वषाEपयEत कुमार, नंतर पौगंडाव+ा अशा तऱ्हेने पुन्हा ब्रह्मचयाLच्या कालावधीचे उपभाग पाडलेले

असतात. त्यांच्याशी पायमिमळवणी वा हातमिमळवणी करून जीवनक्रम व्यवस्थि+त राखला तर जीवनाचे आरोग्य चांगले राहते. 

गृह+ाश्रम सुरू झाल्यानंतर शरीराच्या गरजा ओळखून लग्न वगैरे करणे आवश्यक असते. या काळात " तूतL लग्न नको' असा धोशा लावत पस्तिस्तशी- चाणिळशीपयEत वाट पाहण्यानेही असंतुलन होते.

गृह+ाश्रमात न लुटलेला आनंद वानप्र+ाश्रमामध्ये लुटण्याचा प्रयत्न केला तर तेरे्थही यश मिमळतनाही. संन्यासाश्रम ही मुक्त अव+ा असते, एवढे फक्त ऐनिकवात राहते. कारण असंतुलनाने शरीरात

निवनिवध रोग उत्पन्न झालेले असल्याने संन्यासाश्रमाच्या वयापयEत आयुष्य संपुष्टात आलेले असते. 

सकाळी लवकर उठले की वाताच्या काळात मलनिवसजLन वगैरे करून शरीर स्वच्छ करावे; त्यानंतरप्रार्थLना, ध्यान, नाश्ता वगैरे गोष्टी कफाच्या काळात करून दुपारच्या निपत्ताच्या काळात भोजनादी कमWकरावीत; पुन्हा वात, निपत्त, कफाला सामोरे जावे, हे जसे एका द्रिदवसापुरते सांभाळावे लागते, तसे

पूणL जीवनाचा काळ सांभाळला व त्यासाठी आखून द्रिदलेली निनसगाLची कायLक्रमपनित्रका सांभाळली तर जीवनाचे संतुलन साधता येते. एकूण, असंतुशिलत प्रकृतीतून जी शारीरिरक अव+ा उत्पन्न होते त्यात

स्वतःनिवषयीचे भान राहत नाही, स्वतःवर ताबा राहत नाही आणिण या सवाEतून पळत सुटल्याप्रमाणे गती वाढते. वाहनाची गती वाढली की जसे अपघात होतात तशी जीवनाची गती वाढली की रोग समोर उभे राहतात. त्या रोगाशी होणारी जोरदार टक्कर आपण पुढच्या वेळेस पाहू. 

मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

रोगांना हिनमंत्रणडॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, April 13, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: dr. balaji tambe,   family doctor

आपण सवL निनसगाLचा एक भाग आहोत, हे कायम लक्षात ठेवायलाहवे. निनसगाLतील प्रत्येक मोठ्या घटनेचा आपल्या आरोग्यावर परिरणाम होत असतो, याचेही भान

ठेवायला हवे. निनसगाLला प्रमाण मानून त्याप्रमाणे जीवनशैली आखली तर आरोग्य राखणे सोपेजाईल. 

" किपंडी ते ब्रह्मांडी' असे म्हटले जाते. म्हणजे जे काही ब्रह्मांडात आहे, जे काही या निवश्वात आहे, ते सवL आपल्या शरीरातही असते. म्हणूनच निनसगाLत जे काही घडते, त्याचा परिरणाम आपल्या शरीरावर,

पयाLयाने आपल्या आरोग्यावरही होत असतो.  निनसगाLचे निनरीक्षण केले तर एक गोष्ट सहज लक्षात येईल, की निनसगाLचा एक निवशिशष्ट क्रम असतो. जोपयEत संतुलन आहे तोपयEत निनसगाLत सवL काही निनयमाने चालते. त्याचप्रमाणे शरीरातील निक्रयांचाही

निवशिशष्ट क्रम असावा लागतो. उदा.- झोपणे, जेवणे, उठणे या निक्रया निनसगाLतील क्रमाला सुसंगत असल्या तर त्यातून आरोग्य मिमळते, अन्यर्था निनसगाLची जोड मिमळाली नाही तर त्यामुळे अनेक रोगांना आमंत्रण मिमळू शकते. 

भोजनाची सुर्वेेळ  निनसगाLत सूयाLचा क्रम अगदी निनयमबद्ध असतो. पहाटे सूयL उगवतो, तेव्हा त्याचे निकरण कोवळे

असतात. मात्र क्रमाक्रमाने ते प्रखर होत जातात. मध्यान्हीचा सूयL सवाEत प्रखर असतो, नंतर पुन्हा त्याची तीव्रता कमी होत जाते व संध्याकाळी सूयL मावळतो. सूयाLचा आपल्या शरीरातील प्रनितनिनधी म्हणजे अग्नी. अग्नी पचनाचे काम करतो. म्हणूनच दुपारचे जेवण मध्यान्ही म्हणजेच 11 ते 1 च्या

सुमाराला करणे शे्रयस्कर असते. वेळेच्या आधी म्हणजे 9-10 वाजताच जेवण करायचे ठरनिवले तर त्या वेळी अग्नी पूणL पचन करू शकेल अशा अव+ेला पोचलेला नसतो, अर्थाLतच या वेळेत जेवण

केले तर ते पचत नाही, तसेच वेळ उलटून गेली तरी जेवले नाही तर त्यामुळे एक तर निनसगLक्रमानुसार प्रदीप्त झालेल्या अग्नीला अन्न उपलब्ध न झाल्याने शरीरात उष्णता वाढते आणिण नंतर अग्नीची प्रखरता कमी झाल्यावर जेवल्याने अन्न व्यवस्थि+त पचू शकत नाही. म्हणूनच सुशु्रतसंनिहतेत म्हटले

आहे-  अतीतकाले भुञ्जानो वायुनोपहतेऽनले । 

कृच्छ्रानिद्वपच्यते भुक्तं निद्वतीयं च न कांक्षनित ।।  उशिशरा जेवल्यास वाढलेला वायू अग्नीला दुबLल करतो. त्यामुळे खाल्लेले अन्न कष्टाने पचते आणिण पुन्हा

खाण्याची इच्छा होत नाही. तसेच योग्य वेळेपूव� किकंवा भूक लागलेली नसताना जेवणेही फार वाईट. त्यामुळे अनेक प्रकारचे रोग उत्पन्न होऊ शकतात. 

सुवेळ पाळण्याचे फायदे र्थोडक्यात, जेवण वेळेवर करणेच शे्रयस्कर. यासाठी सकाळचा नाश्ता एवढ्याच प्रमाणात करावा,

जेणेकरून दुपारी 11 तो 1 च्या दरम्यान व्यवस्थि+त भूक लागेल. वेळेवर जेवण करण्याचे फायदे पुढीलप्रमाणे होत- 

आहारः प्रीणनः सद्योबलकृदे्दहधारणः।  स्मृत्यायुः शस्थिक्तवण¹जः सत्त्वशोभानिववधLकः ।। 

योग्य आहार केल्याने तृप्ती व समाधान होते; शरीरबल वाढते; सप्तधातूंची शरीरधारणाची शक्तीवाढते; स्मरणशक्ती, दीघाLयुष्य, उत्तम वणL, ओज यांची प्राप्ती होऊन शरीराची शोभा वाढते. 

सूय-शक्ती मंदार्वेता...  संध्याकाळचे जेवणही सूयाLचा पृथ्वीवर प्रभाव असेपयEतच्या कालावधीत करणे चांगले असते. 

रात्रौ तु भोजने कुयाLत्प्रर्थमप्रहरान्तरे ।  रात्रीचा पनिहला प्रहर ( तीन तास) संपण्यापूव� म्हणजे सहा वाजता संध्याकाळ होते असे समजले तर

नऊ वाजण्याच्या आत संध्याकाळचे जेवण करावे. त्याहून उशिशरा जेवण केले तर पुन्हा सूयLशक्तीचा प्रभाव मंदावला असल्याने अन्न पचणे अवघड होते. 

आहाराप्रमाणे निनOा अर्थाLत झोपसुद्धा निनसगLचक्राशी समन्वय साधणारी असावी. सूयL हे चैतन्याचे प्रतीक असल्याने द्रिदवसा म्हणजे सूयाLचे अस्तिस्तत्व असताना झोपणे हे आरोग्यासाठी निहतकर नसते. तसेच सूयाLस्तानंतर सूयाLचा प्रभाव कमी झाला, निनसगाLतील हालचाल शांत झाली तरी जागत राहणे, न झोपणे हेही अनेक रोगांना आमंत्रण देणारे असते. आयुवWदाप्रमाणे मनुस्मृतीसारख्या प्राचीन गं्रर्थातही

हेच सांनिगतले आहे.  अहोरात्रे निवभजते सूयl मानुष दैनिनके । 

रानित्रः स्वप्नाय भूतानां चेष्टायै कमLणां अहः ।।...मनुस्मृनित  सूयाLच्या उदय व अस्तामुळे द्रिदवस व रात्र निनमाLण होत असतात. यातील रात्र झोपण्यासाठी, तर द्रिदवस

निवनिवध शरीरनिक्रयांसाठी, दैनंद्रिदन कामासाठी असतो.  यर्थाकालमतो निनOां रात्रौ सेवेत सात्म्यतः ।... वाग्भट सूत्र+ान 

प्रत्येकाने आपल्या प्रकृतीला अनुकूल प्रमाणात रात्रीच झोपावे.  द्रिदवसा झोपल्याने कफदोष वाढतो, शरीर व मन सुस्त होते, तर रात्री जागल्याने शरीरातील रुक्षता

वाढते, निपत्तदोष वाढतो. सुशु्रतसंनिहतेत म्हटले आहे,  निवकृनितर्डिहं द्रिदवास्वप्नो नाम तत्र स्वपतां अधमLः सवLदोषप्रकोपश्च । ...सुशु्रत 

म्हणजे द्रिदवसा झोपणे हे निवकृनितकारक, तसेच सवLर्था अनैसर्डिगकं असून, त्यामुळे सवL दोष प्रकुनिपतहोतात. 

मनितन्हीसांजे निनजणे, णिभकेचे येणेफ  आयुवWदशास्त्राने संध्याकाळी कधीही झोपू नये असे आवजूLन सांनिगतलेले आहे. कारण त्याने आरोग्य

तर निबघडतेच, पण दारिरदय््रही येते.  निनसगLचक्रानुसार शरीरात वात-निपत्त- कफदोषांचाही एक निवशिशष्ट क्रम असतो. हे नितन्ही दोष कायLकारी

तत्त्वे असल्याने ते सुरवातीपासून शरीरात असतातच, मात्र वयानुसार, द्रिदवस- रात्रीनुसार त्यांच्यात निनसगLतः चढउतार होत असतात. 

द्रिदवसाचे 12 तास आणिण रात्रीचे 12 तास यांचेही प्रत्येकी तीन- तीन भाग केले असता पनिहल्या भागात कफाचे आमिधक्य असते, म्हणजे सकाळी व संध्याकाळी 6 ते 10 हा काळ कफाचा समजला जातो. मधला भाग म्हणजे दुपारी व मध्यरात्री 10 ते 2 या काळात निपत्त वाढत असते, तर नितसऱ्या भागात म्हणजे दुपारी 2 ते 6 व रात्रीच्या शेवटी 2 ते 6 हा काळ वाताचा असतो. 

द्रिदनचयWमध्ये पानिहलेल्या सवL गोष्टी वात-निपत्त- कफाच्या या चढ- उतारानंतर अचूक प्रकारे आखलेल्याआहेत. उदाहरणार्थL- सकाळी सूयlदयाच्या पूव� उठायला सांनिगतले आहे. कारण पहाटे वाताच्या

काळात झोपेतून उठणेही सोपे जाते व नंतर मलमूत्रनिवसजLनाची निक्रयाही वातावर अवलंबून असल्याने वाताच्या काळात सहज पूणL होऊ शकते. त्यानंतर डोळ्यात अंजन घालणे, गुळण्या करणे या सवL

कफ कमी करणाऱ्या गोष्टी कफाच्या काळात सूयlदयानंतर 6 ते 10 या काळात करायला सांनिगतल्याआहेत. दुपारी 11 ते 1 च्या दरम्यान जेवायला सांनिगतले ते निपत्ताच्या काळात, जेणेकरून अन्नपचन

जास्तीत जास्ती सोपे व्हावे. 

भान हिनसगा-चे वात-निपत्त- कफ यांचे असे ठरानिवक वेळेला वाढण्याचे आणिण नंतर आपोआप कमी होण्याचे चक्र

आपल्या शरीरात अनिवरत, रोजच्या रोज चालू असते. रोगाचे स्वरूप निनस्थिश्चत करण्यासाठी व नंतर उपचाराची द्रिदशा ठरनिवण्यासाठीही याचा अनेकदा प्रत्यक्षात आधार घेतला जातो.  वयानुसारही वात-निपत्त- कफाचा क्रम ठरलेला असतो. लहान वयात कफ, तरुण वयात निपत्त आणिण

उतार वयात वातदोष अमिधक प्रभावी असतात, अमिधक जोमाने काम करणारे असतात. लहान वयात संतुशिलत कफाची आवश्यकता असते. म्हणून लहान वयात कफपोषक आहार, रसायनांचे सेवन करणे आवश्यक असते, पण कफदोष आवश्यकतेपेक्षा अमिधक प्रमाणात वाढणार नाही किकंवा त्रासदायक

ठरणार नाही याचाही काळजी घेणे भाग असते. म्हणूनच लहान वयात दूध, लोणी, तूप वगैरे गोष्टी रोजच्या आहारात असाव्या लागतात. तसेच केशर, वावकिडंग, ओवा वगैरे कफशामक गोष्टीही द्यायच्या

असतात.  तरुण वयात निपत्ताच्या सू्फत�ला, धडाडीला वाव मिमळावा यासाठी आरोग्य चांगले असावे लागते.

शरीरशक्ती द्रिटकनिवण्यासाठी, वाढवण्यासाठी निवशेष प्रयत्न करावे लागतात. व्यायाम, उत्साही वृत्तीची जोड द्यावी लागते. अन्यर्था ऐन उमेदीच्या काळात ताकद रानिहली नाही, तर निपत्ताच्या सू्फत�ला वाव मिमळू शकत नाही. त्यातूनच नैराश्य, व्यसनाधीनता वगैरे रोगांना आमंत्रण मिमळू शकते. उतारवयात वात वाढू नये यासाठी काळजी घेतली, शक्ती द्रिटकनिवण्यासाठी आहार- रसायनांचे सेवन केले तर वातरोगांना

आमंत्रण मिमळण्यास प्रनितबंध होऊ शकतो व निनरामय दीघाLयुष्याचा आनंद घेता येतो. र्थोडक्यात, आपण सवL निनसगाLचा एक भाग आहोत हे कायम लक्षात ठेवायला हवे. निनसगाLतील प्रत्येक मोठ्या घटनेचा आपल्या आरोग्यावर परिरणाम होत असतो, याचेही भान ठेवायला हवे. निनसगाLला प्रमाण मानून

त्याप्रमाणे जीवनशैली आखली तर आरोग्य राखणे सोपे जाईल. उलट निनसगाLच्या निवरुद्ध, निनसगLतत्त्वांना समजून न घेता केवळ सोयीचा निवचार केला किकंवा कायम तडजोड केली, तर त्यातून

रोगांना आमंत्रण मिमळेल. 

दिदर्वेसाच्या झोपेचा अपर्वेाद ' द्रिदवसा न झोपणे' यास काही मोजके अपवाद आहेत. लांबचा प्रवास झाल्याने र्थकलेल्या व्यक्तीने,

जुलाब होत असणाऱ्यांनी, वात वाढलेल्यांनी द्रिदवसा झोपावयास हरकत नाही. लहान मुले व वृद्ध व्यक् तींनी द्रिदवसा झोपावे. काही अपरिरहायL कारणास्तव रात्री जागरण झाले असल्यास जेवढा वेळ जागरण झाले आहे त्याच्या निनम्म्या वेळेपयEत झोप घ्यावी. ग्रीष्म ऋतूत शरीरात वातदोष साठत असल्याने

म्हणजेच शरीरात रुक्षता वाढत असल्याने, तसेच द्रिदवस मोठा व रात्र लहान असल्याने द्रिदवसा झोपतायेते. मात्र ज्यांच्या शरीरात कफदोष वाढलेला आहे, मेद साठलेला आहे व जे त्मिस्नग्ध भोजन करणारेआहेत, त्यांनी ग्रीष्म ऋतूतही झोपू नये. या द्रिठकाणी द्रिदवसा झोपू शकणाऱ्यांनीही अख्खी दुपार झोपून

काढणे अणिभपे्रत नाही, तर दोन घटका म्हणजे साधारण 48 मिमनिनटे झोपावे.  मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या

      

रोगाला आमंत्रण हिर्वेश्रांती न घेणेडॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, April 06, 2012 AT 12:30 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. balaji tambe,   health

र्थकवा दूर करण्यासाठी आवश्यक असते निवश्रांती. निवश्रांती जशी शरिररासाठी आवश्यकअसते, तशीच ती मनासाठीही गरजेची असते. निवश्रांती अजिजबात न घेणे किकंवा अनितप्रमाणात घेणे या

दोन्हीही गोष्टी रोगाला आमंत्रण देणाऱ्या ठरू शकतात. निवश्रांती म्हणजे केवळ झोप नव्हे, तर शरीर, मन, इंद्रिOये, पचनसं+ा, मेंदू, हृदय, फुफ्फुसे वगैरे सवL महत्त्वाच्या अवयवांना त्यांच्या परीने शक्य

तेवढा आराम मिमळणे होय. 

श्रांत म्हणजे दमलेला, र्थकलेला. हा र्थकवा, ही दमणूक दूर करण्यासाठी आवश्यक असते निवश्रांती. निवश्रांती जशी शरीरासाठी आवश्यक असते, तशीच ती मनासाठीही गरजेची असते. निवश्रांती अजिजबात

न घेणे किकंवा अनित प्रमाणात घेणे या दोन्हीही गोष्टी रोगाला आमंत्रण देणाऱ्या ठरू शकतात. 

सवLसाधारणपणे निवश्रांती घेणे म्हणजे झोपणे किकंवा काहीही न करणे असा अर्थL घेतला जात असला, तरी शरीर, मन, इंद्रिOये, पचनसं+ा, मेंदू, हृदय, फुप्फुसे वगैरे सवL महत्त्वाच्या अवयवांना त्यांच्या परीने शक्य तेवढी निवश्रांती मिमळणे आवश्यक असते. 

व्यायाम �र्वेा, पण अहित नको  स्वशक्तीपेक्षा अमिधक प्रमाणात व्यायाम करू नये असे आयुवWदात सांनिगतलेले आहे, 

तृष्णा क्षयः प्रतमको रक्तहिपतं्त श्रमः क्लमः । अहितव्यायामतः कासो ज्र्वेरछर्दिदंश्च जायते।।... अष्टांग हृदय सूत्रस्थान 

अनित व्यायामामुळे क्षयरोग (धातुक्षय), श्वास (दमा), रक्तनिपत्त ( निवनिवध शरीरमुखांतून रक्तस्राव होणे), श्रम, ग्लानी, खोकला, ताप, उलट्या होणे वगैरे त्रास होऊ शकतात. म्हणूनच एक तर व्यायाम स्वशक्

तीचा निवचार करूनच करायला हवा आणिण दुसरे म्हणजे व्यायामानंतर निवश्रांती घ्यावी, शक्य असल्यास सुखावह वाटेल अशा पद्धतीने अंग दाबून घ्यावे, असे आयुवWदात सांनिगतलेले आहे. 

व्यायाम व योगासने यामधला मुख्य फरक हाच असतो, की व्यायामामध्ये दमछाक होण्याची प्रवृत्ती अमिधक असते, तर योगासनांमध्ये मध्ये- मध्ये अनेक निवश्रांतीची +ाने असतात, ज्यामुळे र्थकवा तर येत

नाहीच, उलट सू्फत�चा अनुभव येतो; अग्नी, संपे्ररके, वायू यांना काम करण्याची उते्तजना मिमळते. 

अहित हितर्थे माती  फक्त व्यायामच नाही, तर रोजचे जीवन जगताना अशा बऱ्याच गोष्टी आहेत की त्या शरीरशक्तीच्या

आवाक्याबाहेर न करणेच श्रेयस्कर असते. व्यायामजागराध्वस्त्री- हास्यभाष्याद्रिद साहसम्। गजं शिसंह इवाकषLन्भजन्नानित निवनश्यनित ।।... अष्टांग

हृदय सूत्र+ान व्यायाम, जागरण, प्रवास, मैरु्थन, हसणे आणिण मोठ्याने बोलणे ( भाषण देणे) या सवL

गोष्टी प्रमाणातच कराव्यात, उशिचत निवश्रांतीची जोड देऊनच कराव्यात, अन्यर्था प्रचंड गजराजावर हल्ला करणाऱ्या शिसंहाप्रमाणे मनुष्याचा नाश होऊ शकतो. अर्थाLत प्रवास, मैरु्थन, जागरण वगैरेंनंतर पुरेशी निवश्रांती घेतली नाही, तर त्यातून अनेक रोगांना आमंत्रण मिमळू शकते. 

अध-रोग�री हिनद्रा  शारीरिरक पातळीवर सवlत्तम निवश्रांती मिमळते ती झोपेमुळे. " अधLरोगहरी निनOा' असे म्हटले जाते. 

कारण झोपेमुळे जी निवश्रांती मिमळते ती रोग बरा करण्यासही मदत करते. अनेक वषL निनOानाशाचा त्रास असणाऱ्या व्यक्तींना किकंवा झोपेची गोळी घेऊन झोपाव्या लागणाऱ्या व्यक्तींना क्रमाक्रमाने अनेक रोग

झाल्याचे आपण पाहतोच. शांत झोपेमुळे, तसेच योग्य वेळेला घेतलेल्या शांत झोपेमुळे फक्त शरीरालाच नाही तर मन, मेंदू, हृदय वगैरे अवयवांनाही निवश्रांती मिमळते. 

योगनिनOा हा सचेतन झोपेचा, जाणिणवेला उत्क्रांत करून शरीराला व मनाला पूणL निवश्रांती देणारा झोपेचा प्रकारही या दृष्टीने उत्तम असतो. 

निवश्रांतीसाठी आवश्यक वेळ काढायला हवाच, पण वेळ देऊनही निवश्रांती झाल्यासारखी वाटत नाही अशा वेळी योगनिनOासंगीत ऐकत योगनिनOा करण्याचा उत्तम उपयोग होताना द्रिदसतो. 

दे इंदिद्रया हिर्वेश्रांती शरीर- मनाबरोबर इंद्रिOयांनाही योग्य निवश्रांती मिमळणे अपेणिक्षत असते.  न पीडयेदिदझिन्द्रयाणिण न चैतान्यहितलालयेत्। ... अष्टांग हृदय सूत्रस्थान 

इंद्रिOयांच्या अनितआहारी जाणे किकंवा इंद्रिOयांना त्रास होणे या दोन्ही गोष्टी टाळाव्यात. 

पंचज्ञानेंद्रिOये व पंचकम½द्रिOये ज्या अवयवांच्या माध्यमातून काम करतात त्या अवयवांची काळजी घेणे, त्यांचे आरोग्य नीट राहण्यासाठी प्रयत्न करणे आवश्यक असते. तसेच इंद्रिOयांना निवश्रांतीची सवय

लावणेही गरजेचे असते. जागे असतानाही डोळे मिमटून शांत बसणे, मन श्वासाच्या गतीवर एकाग्र करण्याचा प्रयत्न करणे, आपापल्या निवषयांकडे धावणाऱ्या इंद्रिOयांना अनुशाशिसत पद्धतीने काम करण्याची सवय लावणे वगैरे उपायांनी इंद्रिOयांना निवश्रांती मिमळू शकते. अन्यर्था इंद्रिOये भरकटली तर

त्यामुळे असंख्य रोगांना आमंत्रण मिमळू शकते. 

पचनसं+ा ही शरीरातील सवाLमिधक व्यग्र सं+ा आहे असे म्हटले तर ते वावगे ठरणार नाही. अन्नअसो, पाणी असो, गंमत म्हणून तोंडात टाकलेला एखादा खाद्यपदार्थL असो, प्रत्येक गोष्टीचे पचन होणे

भाग असते. म्हणूनच एकदा जेवले, की नंतरच्या निकमान तीन तासात पुन्हा खाऊ नये असे आयुवWदात सांनिगतलेले आहे. यामुळे पचनसं+ेला हातात घेतलेले काम करायला पुरेसा अवधी मिमळतो.

आठवड्यातून एकदा संध्याकाळचे जेवण घेतले नाही, तर त्यामुळे पोटाला निवश्रांती मिमळते आणिण अपचनातून होणाऱ्या रोगांना प्रनितबंध होऊ शकतो. 

ॐकार गंूजन  पचनसं+ेप्रमाणेच श्वसनसं+ाही हवा घेण्याचे, सोडण्याचे काम अनिवरतपणे करत असते. दीघLश्वसन,

अनुलोम-निवलोम, ॐकार गंूजन वगैरेंच्या माध्यमातून श्वसनसं+ेला अल्पशी निवश्रांती मिमळू शकते आणिण श्वसनरोगांना प्रनितबंध होऊ शकतो.

हृदय हे मनाचे +ान आहे असे सांनिगतले आहे. म्हणून मनाला निवश्रांती मिमळाली, मन शांत रानिहले तर हृदयावरही ताण पडत नाही आणिण हृदयाचे काम व्यवस्थि+त होऊ शकते. 

पचनसं+ा, श्वसनसं+ा, रक्ताणिभसरणसं+ा या तीन मुख्य सं+ा उदाहरणादाखल घेतल्या असल्या तरी वास्तनिवक शरीरातील सवLच सं+ा अखंडपणे काम करत असतात. या सं+ांना पूणL निवश्रांती देणे

अशक्य असते. मात्र निकमान त्यांच्या कामामध्ये अडर्थळा निनमाLण होणार नाही किकंवा त्यांच्यावर कामाचा बोजा पडणार नाही याची काळजी घेणे, या सं+ांची कायLक्षमता वाढवणे आपल्या हातात

असते. या दृष्टीने शुद्ध अन्न, पाणी ग्रहण करणे; नैसर्डिगंक Oव्यांपासून बननिवलेल्या औषधांचे व रसायनांचे सेवन करणे; पंचकमL, शरीरशुद्धीच्या मदतीने वेळोवेळी शरीरात साठलेल्या निवषOव्यांचा

निनचरा करून टाकणे हा उत्तम उपाय असतो. छान, पुरेशी व स्व+ झोप झाली की मनुष्य जसा ताजातवाना होतो, सू्फत�ने कामाला लागतो, त्याचप्रमाणे निवषOव्यांचा अडर्थळा दूर झाला आणिण

शरीरकायाLवरचा बोज दूर झाला की शरीर पुन्हा जोमाने काम करू लागते, सवL कायW सुरळीत होऊलागतात, अर्थाLतच रोगांना आमंत्रण मिमळण्यास प्रनितबंध होतो. 

र्वेामकुक्षी का? कशी?  दुपारी जेवल्यानंतर वामकुक्षी करणे हा निवश्रांतीचा एक उत्तम मागL आहे. "वाम' म्हणजे "डावी' व

"कुक्षी' म्हणजे "कुशी'. दुपारी जेवल्यानंतर डाव्या अंगावर आडवे होणे म्हणजे "वामकुक्षी" होय. काही लोक वामकुक्षीचा अर्थL जेवणानंतर झोपणे असा घेतात, पण ते बरोबर नाही. दुपारच्या

जेवणानंतर साधारणतः 15 ते 20 मिमनिनटे डाव्या कुशीवर पडल्यास पचनाच्या निक्रयेला मदत होते. खाल्लेले अन्न सवLप्रर्थम जेर्थे साठते, त्याला आमाशय किकंवा जठर म्हणतात व ते डाव्या बाजूला असते. पचनाची प्रर्थम प्रनिक्रया म्हणजे अन्न एकजीव करणे, कडक अन्नपदार्थL बारीक करणे व कफाच्या

साह्याने अन्नाचे मधुर रसात रूपांतर करणे या गोष्टी इर्थे होत असतात. डाव्या कुशीवर झोपल्याने जठराला खालून आधार मिमळतो व या निक्रया सहज होऊ शकतात. 

मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या   

   

नको आमंत्रण रोगांना- 6डॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, April 06, 2012 AT 12:15 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. balaji tambe,   health

शक्ती तयार होण्यासाठी माणसाने कष्ट केले पानिहजेत. पण त्याचबरोबर पुरेशी निवश्रांतीही घेतली पानिहजे. निवश्रांती न घेता फक्त कष्टच केले तर वाधLक्य लवकर येते. निवश्रांती हवी, पण ती केव्हा

हेही समजून घेतले पानिहजे. दुपारच्या पोटभर जेवणानंतर वामकुक्षीरूपी निवश्रांती फायद्याची ठरते. पण वामकुक्षीऐवजी झोप घेतली तर ती आजाराला निनमंत्रण देते. रात्रीच्या जेवणानंतर शतपावली करून

नंतर झोपी जायला हवे. शतपावली म्हणजे सावकाश चालणे होय. जेवणानंतरची पळापळ नुकसान करणारी असते. 

रबर ताणता येते हे आपल्या सवाEना माहीत असते. र्थोडेसे ताणल्यावर ते रबर आहे हे लक्षात येते व त्याच्या शक्तीचाही अंदाज येतो. ताणलेले रबर सोडले की पुन्हा पूवLस्थि+तीला जाते. तेच रबर जास्त

ताणले, तर त्याचा आकार कधी कधी बदलून जातो, ते पुन्हा पूवLस्थि+तीला जाऊ शकत नाही, सैल होऊन निनरुपयोगी होते किकंवा तुटते. 

मनुष्याच्या शरीराचे व मनुष्यजीवनाचेही असेच आहे. मनुष्याने कष्ट केले नाहीत, तर शक्ती तयार होणार नाही व प्रकटही होणार नाही. पण, मुळीच आराम न घेता फक्त कष्ट केले, तर मात्र शरीराचा

ऱ्हास जलद होऊ शकतो, ज्यामुळे रोगाला आमंत्रण मिमळते किकंवा वाधLक्य लवकर येऊन मृत्यूलाही आमंत्रण मिमळू शकते. 

आराम वा निवश्रांती एवढी मोठी असू नये, की तो मनुष्य आळशी आहे असे म्हटले जाईल किकंवा त्याच्या शरीराला जडत्व प्राप्त होऊन काम करू नये असे त्याला वाटू लागेल. चुकीच्या वेळी घेतलेली निवश्रांती म्हणजेच दुपारची झोप माणसाला अमिधकच र्थकवते किकंवा जवळजवळ आजारालाच आमंत्रण

करते. दुपारच्या पोटभर जेवणानंतर वामकुक्षीरूपी निवश्रांती फायद्याची ठरते, पण दुपारच्या जेवणानंतर पळापळ, जलद चालणे यामुळे नुकसान होऊ शकते. रात्रीच्या बेताने घेतलेल्या जेवणानंतर शतपावली

करणे फायद्याचे ठरते. 

रात्रीच्या र्थंड वेळी चालण्याने शरीरात गरमी तयार होते, पोटात चलनवलन होते व पोटात आलेले अन्न पचनिवण्यासाठी अग्नीला आमंत्रण मिमळते. द्रिदवस असो वा रात्र, जेवल्यानंतर धावपळ करणे कधीच

चांगले नसते. पुढच्या धातूत रूपांतर होण्यासाठी जेवणानंतर अन्नरस सज्ज झाला, की मगच कामाला लागणे चांगले असते. " स्व+ होऊ द्या' असे जेवताना म्हणण्याची पद्धत असते. याचा अर्थL असा, की

जेवल्यानंतर तुम्हाला स्वास्थ्य लाभो आणिण जेवण सावकाश, आरामात घ्या. घाईगडबडीने घासकोंबले, अन्न नीट न चावताच निगळले तर रोगाला आमंत्रण मिमळते हे नक्की. जेवताना लक्ष ठेवून अन्न

चावावे लागते. पण दुसऱ्याशी चचाL करत जेवले, तर अन्न चावण्याकडे लक्ष राहत नाही व असे अन्न नंतर पचत नाही. तेव्हा आपल्याला काय हवे, निकती हवे, काय खावे, काय टाळावे, निकती खायचे, पोट भरले की नाही, हा पदार्थL आपल्याला चालतो की नाही वगैरेंचा निवचार करून अन्नाशी तादात्म्य

होऊन शांतपणे जेवले तरच ते जेवण अंगी लागते. हा झाला जेवताना केलेला आराम. 

आराम शब्दातील "आ' म्हणजे आमंत्रण व "राम' म्हणजे चेतना, चैतन्य, जाणीव. तेव्हा आराम म्हणजे बेशुद्धी नव्हे हे नक्की. आराम करायचा झाला तर मन शांत ठेवणे, स्वतःवर लक्ष ठेवणे, नुसतीच जाणीव शिशल्लक राहणे किकंवा श्रद्धा व निवश्वासाने रामाला आवाहन करणे फायदेशीर ठरते.

मद्यप्राशनानंतर एखादा मनुष्य बेशुद्धाव+ेत आडवा होऊन पडला तर तो आराम करतो आहे असे म्हणता येत नाही. निवश्राम शब्दात सुद्धा निवषाला रामात बदलण्याची प्रनिक्रया अणिभपे्रत आहे, असे

समजायला हरकत नाही. ज्या वेळी आम्ही एनसीसीमध्ये परेडचे शिशक्षण घेत होतो त्या वेळी सकाळी7 ते 11 अशा परेड्स चालल्या असता अटेंशनमध्ये उभे राहणे हे एक प्रकारचे टेंशनच (ताणच) असायचे. म्हणून त्याला अटेंशन असे म्हणत असावेत. स्टॅंड ऍट ईझ (निवश्राम) अशी आज्ञा झाल्यावर

म्हणजे दोन पायात अंतर ठेवून हात मागे घेऊन उभे राहताना खरोखरच आराम मिमळत असे. 

सवाLत महत्त्वाचा निवश्राम म्हणजे रात्रीची झोप. सवL कामे अधLवट ठेवून झोपले की स्वपे्न पडत राहतात, झोप शांत होत नाही. हातून पाप घडले म्हणजे निनसगाLनिवरुद्ध कृत्य केले, आपला आत्मा आतून नको म्हणत असताना स्वार्थाLसाठी वा इंद्रिOयलोलुपतेसाठी कृत्य केले की रात्री शांत झोप लागत नाही. अनित

जेवणाने पोटाला तड लागली असता व्यक्ती झोपेपासून वंशिचत राहते. रोजची झोपेची वेळ टळून गेल्यास झोप लागत नाही. वाईट शक्तींचा प्रभाव असलेल्या एखाद्या चुकीच्या जागेवर झोपण्याचा

प्रयत्न केला तर झोप लागत नाही. ज्या द्रिठकाणी आपल्याला स्वतःची व एकूणच वास्तूची खात्री वाटत नाही तेर्थे भीती वाटत रानिहल्याने झोप नीट लागत नाही. 

झोप चांगली झाली नाही म्हणजे निवश्रांती मिमळाली नाही, आराम मिमळाला नाही की रोगाला आमंत्रण ठरलेले असते. रात्री 10-10.30 ते पहाटे 5 या वेळेत झोप मिमळावी. उशिशरा घरी येऊन रात्री तीन वाजता झोपले व सकाळी 10 वाजता उठले तर झोप नीट होत नाही, आराम मिमळत नाही व रोगाला आमंत्रण मिमळते. 

रात्री चांगली झोप येण्यासाठी निबछाना स्वच्छ असावा, निबछाना अनित मऊ नसावा, अंगावर पांघरूणअसावे, उशी फार जाड वा अगदी मऊ नसावी, जमिमनीला खालून ओल वगैरे नसावी, ळिभंतीना ओलनसावी, डोक्यावर वाऱ्याचा झोत येईल अशा तऱ्हेने झोपलेले नसावे असे निनयम पाळण्याबरोबरच

जीवन नैनितकतापूणL असणे, रात्री कमी जेवलेले असणे, झोपण्यापूव� 10-15 मिमनिनटे केलेली प्रार्थLना

वा ॐकार गूंजन करणे यामुळे झोप स्व+ लागते व व्यवस्थि+त निवश्रांती मिमळून स्वास्थ्याचा लाभहोतो. 

शरीराला निवश्राम व मनास- जिजवास रामनाम हेच रोगांना दूर ठेवण्याचे औषध. मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या

      

आरोग्य सुभाहिषत- सकाळ वृत्तसेवाFriday, April 06, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. veena tambe,   health

अ�ोराते्र हिर्वेभजते सूय� मानुष दैहिनके । राहित्र- स्र्वेप्नाय भूतानां चेष्टायै कम-णां अ�- ।। ...मनुस्मृती 

सूयाLच्या उदय व अस्तामुळे द्रिदवस व रात्र निनमाLण होत असतात. यातील रात्र झोपण्यासाठी, तर द्रिदवस निवनिवध शारीरनिक्रयांसाठी, दैनंद्रिदन कामासाठी असावा. 

प्रत्येकाने आपल्या प्रकृतीला अनुकूल प्रमाणात रात्रीच झोपावे. द्रिदवसा झोपल्याने कफदोष वाढतो, शरीर व मन सुस्त होते. द्रिदवसा झोपणे सवLर्था अनैसर्डिगंक असून त्यामुळे सवL दोष प्रकुनिपत होतात. तर रात्री जागल्याने शरीरातील रुक्षता वाढते, निपत्तदोष वाढतो. म्हणून योग्य वेळी व योग्य प्रकारे शरीर-

मनाला निवश्रांती द्रिदल्यास आरोग्य चांगले राहतेच, अर्थाLतच व्यक्ती उत्तम प्रकारे कायL करू शकते. 

संकलन - डॉ. सौ. र्वेीणा तांबे आरोग्य सुभाहिषत

- सकाळ वृत्तसेवाFriday, March 30, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. veena tambe,   healthआयुःसत्त्र्वेबलारोग्य- सुखप्रीहितहिर्वेर्वेध-नाः । 

रस्याः स्मिस्नग्धाः ल्शिस्थरा हृद्या आ�ाराः सात्त्वित्त्र्वेकहिप्रयाः ।।17-8 ।। ...श्रीमद्भगर्वेद्गीता 

आयुष्य, बुद्धी, बल, आरोग्य, सुख, प्रीती वाढनिवणारा, रसयुक्त, त्मिस्नग्ध, स्थि+र राहणारा ( ओजापयEत पोचू शकणारा), मनाला निप्रय वाटणारा आहार सास्तित्त्वक व्यक्तींना निप्रय असतो. 

आहाराने पोट भरावे व शरीराचे पोषण व्हावे, ही प्रर्थम आवश्यकता असली, तरी त्याने मनाचेही धारण होणे अणिभपे्रतअसते. सास्तित्त्वक प्रवृत्तीच्या व्यक्तींना लोककल्याणाच्या, समाजोपयोगी व सजLनात्मक कल्पना सुचतात; झोप शांत

लागते व द्रिदवसा प्रसन्नता अनुभवता येते. यामुळेच सास्तित्त्वक व्यक्तींचा आहार काय असावा, याबद्दलचे काही निनयम तयार झाले आहेत.  मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या

   

आरोग्य सुभाहिषत- सकाळ वृत्तसेवाFriday, January 20, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. veena tambe,   health

तहि�णिद्ध प्रणिणपातेन परिरप्रश्नेन सेर्वेया ।  उपदेक्ष्यस्टिन्त ते ज्ञानं ज्ञाहिननस्तत्त्र्वेदर्शिशंनः ।। 

... श्रीमद्भगर्वेद्गीता 4-34 

भगवंत म्हणतात, '' ममL जाणणाऱ्या ज्ञानीजनांकडे जाऊन तू ते ज्ञान करून घे. त्यांना नम्रपणे नमस्कार करून व त्यांची सेवा करून त्यांना प्रश्न निवचारल्यास ते ज्ञानी लोक तुला ज्ञानाचा उपदेश

करतील.'' 

ज्ञान मिमळनिवण्याचा योग्य मागL या श्लोकात सांनिगतला आहे. कुठलेही ज्ञान, मग ते आध्यात्मित्मक क्षेत्रातील असो किकंवा निवज्ञानातील असो, मिमळनिवण्यासाठी प्रर्थम आवश्यकता असते ती गुरंुचा अमिधकार मानण्याची आणिण कोठल्याही प्रकारचा अहंकार न बाळगता नम्रपणे प्रश्न निवचारण्याची. नम्र

होऊन प्रश्न निवचारल्यास गुरु शिशष्याच्या समस्येचे निनराकरण निनस्थिश्चत करतात, असा निनवाLळाही भगवंतांनी द्रिदलेला आहे. 

संकलन - डॉ. सौ. र्वेीणा तांबेAdmagnet - X

आरोग्य सुभाहिषत- सकाळ वृत्तसेवाFriday, January 13, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. veena tambe,   health

आदिदत्यस्य नमस्कारं ये कुर्वे-स्टिन्त दिदने दिदने ।  जन्मान्तरस�से्रषु दारिरदय््रं नोपजायते ।। 

प्रनितद्रिदन सूयLनमस्काराचा व्यायाम करणाऱ्याची केवळ या जन्मातच नाही, तर पुढील अनेक जन्मांत दारिरदय््रापासून सुटका होते

यात "दारिरदय््र' हा शब्द केवळ " धनाचा अभाव' या अर्थाLने वापरला नसून, त्यात अस्वास्थ्य काहीतरी व्यायाम करावा हे आपण सवL जण जाणतोच; पण आजच्या यंत्रयुगात व सुखसोयींनी समृद्ध आयुष्य जगण्याच्या पद्धतीमुळे

द्रिदवसेंद्रिदवस शारीरिरक हालचाली कमी कमी होत आहेत. अशा जीवनशैलीमुळे एक वेळ अशी येते त्यापासून आनंद घ्यायला शरीर सार्थ देत नाही. सूयLनमस्कार हा सवाEगाला व्यायाम देणारा व्यायामप्रकार असल्याने त्याचा अभ्यास

निनयमिमतपणे केल्यास शरीरस्वास्थ्य कायम राहून शरीर आनंदाचा अनुभव घेण्यास समर्थL राहते

संकलन - डॉ. सौ. र्वेीणा तांबेAdmagnet - X

आरोग्य सुभाहिषत- सकाळ वृत्तसेवाFriday, January 13, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. veena tambe,   health

आदिदत्यस्य नमस्कारं ये कुर्वे-स्टिन्त दिदने दिदने ।  जन्मान्तरस�से्रषु दारिरदय््रं नोपजायते ।। 

प्रनितद्रिदन सूयLनमस्काराचा व्यायाम करणाऱ्याची केवळ या जन्मातच नाही, तर पुढील अनेक जन्मांत दारिरदय््रापासून सुटका होते. 

यात "दारिरदय््र' हा शब्द केवळ " धनाचा अभाव' या अर्थाLने वापरला नसून, त्यात अस्वास्थ्य, अनारोग्य वगैरे गोष्टींचाही समावेश आहे. रोज काहीतरी व्यायाम करावा हे आपण सवL जण जाणतोच; पण

आजच्या यंत्रयुगात व सुखसोयींनी समृद्ध आयुष्य जगण्याच्या पद्धतीमुळे द्रिदवसेंद्रिदवस शारीरिरक हालचाली कमी कमी होत आहेत. अशा जीवनशैलीमुळे एक वेळ अशी येते, की सवL सुखे, संपत्ती तर

असते, पण त्यापासून आनंद घ्यायला शरीर सार्थ देत नाही. सूयLनमस्कार हा सवाEगाला व्यायाम देणारा व्यायामप्रकार असल्याने त्याचा अभ्यास निनयमिमतपणे केल्यास शरीरस्वास्थ्य कायम राहून शरीर

आनंदाचा अनुभव घेण्यास समर्थL राहते. 

संकलन - डॉ. सौ. र्वेीणा तांबे मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या

      

नको रोगांना आमंत्रण- आ�ारडॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, March 30, 2012 AT 12:30 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. balaji tambe,   health

रोगाला आमंत्रण द्यायचे नसेल तर आहारयोजना काळजीपूवLक करणे भाग असते. जे आरोग्य द्रिटकवून ठेवण्यास सक्षम आहेत व उत्पन्न न झालेल्या रोगांचा प्रनितबंध करण्यासही समर्थL आहेत, अशा

आहारपदार्थाEचे निनत्य सेवन करावे. 

" सवLम्अने्न प्रनितमिष्ठतम्' अशा शब्दांत चरकाचायाEनी अन्नाची प्रशंसा केली आहे. आहार ही प्रत्येक प्राणिणमात्राची मूलभूत गरज आहे. कारण त्याच्याशिशवाय जीवन चालू शकत नाही. जन्माला आल्या

क्षणापासून ते शेवटचा श्वास घेईपयEत प्रत्येक मनुष्यप्राणी, एवढेच नव्हे, तर पक्षी, वनस्पती, अगदी एवढीशी निकडा- मुंगीही अन्नाचाच शोध घेत असतात, अन्नासाठीच धडपड करत असतात. 

अन्नपानादिद सर्वे< स च प्राणिणनां प्राण�ेतुमू<लं पुनब-लर्वेण�जसां च । ... चरक सूत्रस्थान 

अन्नपान हे सवL प्राण्यांच्या अस्तिस्तत्वाचे कारण असून, बल, वणL व ओज यांचे मूळ आहे. 

आहाराचे महत्त्व अशासाठी, की जीवन चालू ठेवण्याबरोबरच निनरोगीपण किकंवा रोगीपण हेही आहारावरच अवलंबून असते. म्हणजे योग्य आहार निनरोगी आयुष्य देतो, तर अयोग्य आहार रोग उत्पन्न

करू शकतो. म्हणून आयुवWदाने पथ्य- अपथ्याचा निवस्ताराने निवचार केलेला आहे. रोगाचे कारण जर

आहारात असेल तर नुसते औषधोपचार करून चालत नाहीत, तर बरोबरीने चुकीचा आहार वज्यL करून त्या जागी शरीरोपयोगी अन्नपदार्थL सेवन करावे लागतात. 

योग्य आ�ारयोजना �र्वेी  तच्च हिनत्यं प्रयुञ्जीत स्र्वेास्थ्यं येनानुर्वेत-ते । 

अजातानां हिर्वेकाराणां अनुत्पधित्तकरं च यत्।। ... चरक सूत्रस्थान 

अशा आहारपदार्थाEचे निनत्य सेवन करावे- जे आरोग्य द्रिटकवून ठेवण्यास सक्षम आहेत व उत्पन्न न झालेल्या रोगांचा प्रनितबंध करण्यासही समर्थL आहेत. 

म्हणजे रोगाला आमंत्रण द्यायचे नसेल तर आहारयोजना काळजीपूवLक करणे भाग असते. आयुवWदात या दृष्टीने सात " आहार कल्पना' सांनिगतल्या आहेत. या सात कल्पनांनी अन्न आरोग्यदायक होते किकंवा

रोगकर ठरते. 

तत्र सप्त आ�ारकल्पनाः - स्र्वेभार्वे-संयोग-संस्कार-मात्रा-देश-कालोपयोग- व्यर्वेस्थाभेदेन स्र्वेास्थ्यफलानां �ेतुभूताः।। .... अष्टांगसंग्र� सूत्रस्थान 

1. स्र्वेभार्वे -  प्रत्येक आहारपदार्थाLचा स्वतःचा असा स्वभाव असतो. उदा.- कडधान्ये पचण्यास अवघड असतात, अंडी- मांसाहारही पचायला अवघड असतो, रासायनिनक खतांवर पोसलेल्या भाज्या,

फळे रोगांना आमंत्रण देऊ शकतात. मूळ संरचनेत बदल करून उगवलेले अन्न- उदा.- हायब्रीड किकंवा गुणसूत्रांमध्ये बदल करून उगवलेले अन्न शरीरात गेल्यावर अनेक रोगांना कारणीभूत ठरू शकते. 

2. संयोग -  दोन पदार्थL एकत्र करून खाणे म्हणजे संयोग. हा आरोग्याला निहतकर असू शकतो किकंवा अनिहतकरही ठरू शकतो. उदा.- दुधात केशर टाकून प्यायले तर केशरामुळे दूध पचायला सोपे होते

आणिण दुधामुळे केशराची उष्णता बाधत नाही, मात्र दूध व फळे एकत्र करून खाल्ल्याने अनेक रोगांना आमंत्रण मिमळू शकते. म्हणून आहारयोजना करताना चुकीच्या गोष्टी एकत्र होत नाहीत ना, याकडे लक्ष

ठेवावे लागते. 

3. संस्कार -  स्वयंपाक म्हणजे अन्नावर केलेले वेगवेगळे संस्कारच असतात, मात्र हे आरोग्याला

धरून असावेत. संस्कारामुळे अन्न पचायला सोपे होणे अपेणिक्षत असते, मात्र पचनाचा निवचार न करता चवीला किकंवा आवडीला प्राधान्य द्रिदले तर त्यामुळे रोगांना आमंत्रण मिमळू शकते. उदा.- दह्यात पुरेसे

पाणी मिमसळून रवीने घुसळले, वर आलेले लोणी काढून घेतल्यावर उरलेले ताक पथ्यकर, पचनास मदत करणारे आणिण रोज दुपारी जेवणानंतर निपण्यासाठी उत्तम असते. 

अनेक रोगांमध्ये औषधाप्रमाणे उपयोगी असते. मात्र पुरेसे पाणी न मिमसळता घाईघाईने दही घुसळले, लोणी न काढता तसेच सेवन केल्यास निपत्तदोष, कफदोष वाढतो, सूज येते आणिण त्यामुळे रोगाला

आमंत्रण मिमळू शकते. पापड भाजून खाल्ले तर गुणाने हलके असतात, मात्र तळून खाल्ले तर पचण्यास जड होतात. 

4. मात्रा -  म्हणजे प्रमाण. कोणती गोष्ट निकती प्रमाणात खावी हे प्रत्येकाच्या प्रकृतीवर व पचनशक् तीवर असते. अन्न निकतीही आरोग्यपूणL असले, गुणाने प्रकृतीनुरूप असले तरी ते पचेल इतक्या

प्रमाणातच खाणे श्रेयस्कर असते. सवLसाधारणतः खाल्लेले मुख्य जेवणाचे अन्न सहा ते आठ तासांत पचणे अपेणिक्षत असते. सहा तासांनंतर जर भूक लागत नसेल, पोटात गॅसेस, जडपणा जाणवत

असेल, तर अन्नाची मात्रा कमी करणे शे्रयस्कर असते. साधारणतः कोणतेही अन्न खाल्ल्यानंतर तीन तासांच्या आत पुन्हा काहीही खाऊ नये. 

उशिचत प्रमाणापेक्षा कमी खाल्ले असता शरीरशक्ती, शरीरपुष्टी व तेज उत्पन्न होत नाहीत, उलट शरीरात वातदोष वाढल्याने अनेक वातव्याधींना आमंत्रण मिमळते. अनित प्रमाणात जेवल्यास नितन्ही दोष

असंतुशिलत होतात व अनेक रोगांना आमंत्रण मिमळते. उशिचत प्रमाणात अन्नसेवन केल्यास मात्र प्रकृतीला कोणत्याही प्रकारची बाधा पोचत नाही व निनस्थिश्चतच शक्ती, उत्तम कांती, सुख व दीघाLयुष्याचा लाभ

होतो. 

5. देश -  या द्रिठकाणी देश हा शब्द भारत, इंग्लंड या अर्थाLने वापरलेला नाही, तर निवशिशष्ट भौगोशिलकस्थि+ती, हवामान, पाणी वगैरे गोष्टी लक्षात घेऊन त्यानुसार आहाराची योजना करणे आवश्यक आहे, हे

सांनिगतले आहे. उदा.- पुष्कळ पाणी, पुष्कळ झाडे व र्थंड हवामान असणाऱ्या द्रिठकाणी उगवणारे अन्न अमिधक कफकर असते. त्यामुळे कफनिवकार असणाऱ्या व्यक्तीने असे कफकर अन्न खाल्ले तर त्यातून रोगांना आमंत्रण मिमळेल. 

6. कालोपयोग -  अन्न प्रकृतीनुरूप तर असावेच, पण ऋतुमानाचा निवचार करून त्यात आवश्यक ते बदलही करायला हवेत. उदा.- उन्हाळ्यात Oव, र्थंड, त्मिस्नग्ध पदार्थL खायला हवेत, तर पावसाळ्यात पचायला सोपे, गरम, वातशामक गोष्टी सेवन करायला हव्यात. ऋतूचे भान न ठेवता केवळ

आवडीनिनवडींचा निवचार केला तर त्यातून रोगांना आमंत्रण मिमळेल, हे नक्की. 

7. व्यर्वेस्था -  सहा रसांनी परिरपूणL आहार आरोग्यदायक असतोच, पण जेवण जेवताना कोणत्या चवीच्या गोष्टी कधी खाव्यात याचाही क्रम असतो. 

बुभुणिक्षतेन पुरुषेण र्वेातहिपत्तप्रशमनाय प्रर्थमं रसः ग्राह्यः स पक्र्वेाशयगतं र्वेायुं जयहित ।  अम्ललर्वेणौ मध्यभोजनस्थौ हिपत्ताशये।स्टिग्नदीप्तिप्तं कुरुतः । अन्ते कफनाशनाय कट्र्वेादयः ।

... सुश्रुत सूत्रस्थान 

भूक लागलेल्या व्यक्तीने सवLप्रर्थम वात- निपत्ताचे शमन होण्यासाठी गोड चवीचे पदार्थL सेवन करावेत. याने आतड्यातील वायू सरायलाही मदत होते. जेवणाच्या मध्यात आंबट व खारट पदार्थL खावेत,

म्हणजे अग्नी प्रदीप्त होण्यास मदत होते, तर शेवटी कफ द्धिजंकण्यासाठी नितखट, कडू व तुरट रसाचे सेवन करावे. 

हा क्रम सांभाळल्यास जेवणानंतर सुस्ती वा आळस येणे, छाती- पोटात जळजळणे, घशात आंबट पाणी येणे, वायू न सरणे वगैरे अनेक तक्रारी दूर राहतात आणिण एकंदर पचन सुधारले की अनेक रोगांना प्रनितबंध होतो. अशा प्रकारे आहारयोजना करताना स्वतःची प्रकृती, अन्नाचा स्वभाव, ऋतुमान,

वेळ वगैरे गोष्टींचे भान ठेवले तर त्यामुळे आरोग्याची प्राप्ती होईल आणिण रोगांना आमंत्रण मिमळण्यास प्रनितबंध होईल. 

का�ी पथ्ये आणिण र्वेेळ 

जेवण करताना काही पथ्ये सांभाळायला हवीत. त्याने रोगांपासून दूर राहण्यास निनस्थिश्चतच मदत होते. कुटंुबीय, इष्ट- मिमत्रांसह शांत द्रिठकाणी जेवण

करणे, उघड्यावर किकंवा न जेवणाऱ्या लोकांसमोर न जेवणे, जेवताना फार न बोलणे, फार न हसणे, इतर निवषयांमध्ये न गुंतता जेवणाकडे लक्ष ठेवणे, अन्नाची किनंदा न करणे, फार हळूहळू किकंवा फार घाईने न जेवणे, वगैरे गोष्टी लक्षात घेतल्या तर त्यामुळे रोगांना आमंत्रण मिमळण्यास प्रनितबंध होतो. 

जेर्वेणाची र्वेेळसुद्धा फार म�त्त्र्वेाची �ोय.  अतीतकाले भुञ्जानो र्वेायुनोप�तऽलने । 

कृच्छ्रहि�पच्यते भुक्तं हि�तीयं च न कांक्षहित ।। ... सुश्रुत सूत्रस्थान 

जेवणाची वेळ टळून गेली तरी न जेवल्यास वाताचा प्रकोप होतो, अग्नी मंदावतो आणिण मग जे अन्न खाल्ले जाते ते फार कष्टाने पचते, शिशवाय पुन्हा खायची इच्छा होत नाही. 

रोजच्या जेवणाच्या वेळेपूव� जेवायला बसले तर भूक लागलेली नसते, अग्नी प्रदीप्त झालेला नसतो. अर्थाLतच अशा स्थि+तीत खाल्लेले अन्न नाना प्रकारचे रोग उत्पन्न करते. म्हणून जेवण निनयमिमत वेळांनाच

करावे व ते निनसगLचक्राला धरून म्हणजे मध्यान्ही 11 ते 1 च्या दरम्यान करणे आरोग्याच्या दृष्टीने उत्तम असते. मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या

      

नको आमंत्रण रोगांना -5डॉ. श्री बालाजी तांबेFriday, March 30, 2012 AT 12:15 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. balaji tambe,   health

अन्न कोणत्या प्रकारचे व निकती प्रमाणात खावे, हा निवचार अन्नापासून तयार होणाऱ्या शारीरिरक पेशींसाठी कमी आवश्यक असतो, पण त्या अन्नाचा मनावर

होणारा परिरणाम मात्र खूप निवचारात घ्यावा लागतो. खाल्लेल्या अन्नातील कुठले घटक स्वीकारायचे, कुठले पचवायचे, कुठल्या घटकांचा शरीराला उपयोग करून घ्यायचा, हे ठरनिवणारा असतो जाठराग्नी-

म्हणजेच पयाLयाने परमेश्वर. चुकीचे अन्न खाल्ल्यास त्याचे परिरणाम मात्र लगेचच द्रिदसतात. 

" अन्नाद्भवव्हिन्त भूतानिन' म्हणजे अन्नापासूनच सवL प्राणिणमात्र अस्तिस्तत्वात येतात, वाढतात, जगतात. फक्त प्राणिणमात्रच नव्हे, तर वाढणाऱ्या प्रत्येक वस्तूसाठी कुठल्यातरी आहाराची योजना करावीच

लागते. उदा. रेसमध्ये धावणाऱ्या माणसाला ओरडून द्रिदलेली शाबासकी त्याला शक्ती देते आणिण

आपल्या लक्ष्यापयEत जाण्यासाठी प्रोत्साहन देते. शाबासकी त्याच्या बाबतीत अन्नासारखे काम करते. झाडाला घातलेले खत, पाणी हे त्याचे अन्न असते. संपूणL निवश्वात व निवश्वाच्याही बाहेर असणाऱ्या

अस्तिस्तत्वातील फक्त परमेश्वराला अन्नाची आवश्यकता भासत नाही; बाकी सवाEनाच अन्न आवश्यकअसते. 

एक गोष्ट निनस्थिश्चत, की प्राणिणमात्र खात असलेल्या वस्तू म्हणजे केवळ अन्न नव्हे. खाल्लेल्या अन्नाचा संबंध तयार झालेल्या शरीराशी, त्यातील घटकांशी जोडता येणे अवघड असते. म्हणजे पांढऱ्या रंगाचा

भात- बटाटे खाल्ले तरी त्यापासून तयार होणारे रक्त लाल रंगाचे असते व त्यात भात वा बटाटा हे पदार्थL द्रिदसू शकत नाहीत. तेव्हा अन्नापासून सवL प्राणिणमात्र उत्पन्न होत असले व अन्नावरच जगत असले तरी, अन्न कोणत्या प्रकारचे व निकती प्रमाणात खावे, हा निवचार 

अन्नापासून तयार होणाऱ्या शारीरिरक पेशींसाठी कमी आवश्यक असतो; पण त्या अन्नाचा मनावर होणारा परिरणाम मात्र खूप निवचारात घ्यावा लागतो. एखाद्या व्यक्तीचे निहमोग्लोनिबन सहापयEत खाली आलेले असल्याने त्याला लोहाचे प्रमाण अमिधक असलेले पदार्थL खायला द्रिदले, वा त्याला बाहेरून रक्त

द्रिदले तरी त्याचे निहमोग्लोनिबन आठ द्रिदवसांमध्ये पुन्हा मूळ पदावर येते. खाल्लेल्या अन्नातील लोहाचा स्वीकार शरीर करेलच असे नसते. खाल्लेल्या अन्नातील कुठले घटक स्वीकारायचे, कुठले पचवायचे, कुठल्या घटकांचा शरीराला उपयोग करून घ्यायचा हे ठरनिवणारा असतो जाठराग्नी- म्हणजेच पयाLयाने

परमेश्वर. चुकीचे अन्न खाल्ल्यास त्याचे परिरणाम मात्र लगेचच द्रिदसतात. 

अन्नाचे शरीरधातूंमध्ये रूपांतर होत असताना तयार होणारा मल शरीराबाहेर टाकला जाणे अपेणिक्षतअसते. तो पूणLपणे बाहेर टाकला न गेल्यास शरीरात साठून रोगोत्पत्ती होते. पण चुकीचे अन्न

खाल्ल्यास त्याचा काही भाग शरीराकडून स्वीकारला न गेल्यामुळे मल तयार होतो व त्यातून रोगाला निनस्थिश्चतच आमंत्रण मिमळते. म्हणून न पचणारे अन्न आंबल्यामुळे, सडल्यामुळे त्यातून निनघणारे वेगवेगळे जंतू (वायू) किकंवा त्यापासून तयार झालेला शिचकट आम पदार्थL बहुतेक वेळा रोगांना आमंत्रण

देणारा ठरतो. शरीरात हा आम ज्या द्रिठकाणी असेल त्या द्रिठकाणी रोगाचा प्रादुभाLव झाला तर त्या रोगाचे नाव त्याप्रमाणे द्रिदले जाते. उदा. फुप्फुसांमध्ये रोगाला आमंत्रण मिमळाले तर ब्रॉंकायद्रिटस, लंग

फायब्रोशिसस वगैरे रोग होतात, हृदयाच्या धमन्यांमध्ये आमंत्रण मिमळाले तर हृदयवानिहन्यांमध्ये अवरोध उत्पन्न होऊ शकतो. आम म्हणजे शिचकट आम्लपदार्थL आतड्यात साठला तर आतड्याला जखम होऊन

अल्सर, कोलनमध्ये साठल्यावर अल्सरेद्रिटव्ह कोलायद्रिटस ( कोलनमध्ये असलेली सूज, जखम) असे निवकार होतात. रोगांना घरातून आमंत्रण मिमळते त्या घरात रोग जातो. +ानाप्रमाणे रोगाचे स्वरूप व प्राप्ती ठरते व त्यानुसार नावे द्रिदली जातात. 

संध्याकाळी सूयाLस्त झाल्यावर साहजिजकच हवा र्थंड होते, शरीरातील अग्नीला - जाठराग्नीला तेज तत्त्व बहाल करून त्याचे कायL वाढनिवण्यास मदत करणारा सूयL अस्ताला गेल्यावर ही मदत र्थांबते.

पुन्हा दुसऱ्या द्रिदवशी सूयlदय होईपयEत एकूणच पचननिक्रया मंद होते. सूयाLस्ताच्या आसपास जेवूनघ्यावे, फार उशिशरा तर मुळीच जेवू नये. अगदीच भूक लागलेली असली तर सूपसारखा हलका पदार्थL

प्यावा असे सांनिगतल्यावर सूयाLस्तापासून ते दुसऱ्या द्रिदवसाच्या सूयlदयापयEत सुमारे 12 तासात भूक लागणार नाही का, या वेळात शरीर अन्नाची मागणी करणार नाही का, अशा शंका उपस्थि+त केल्या

जातात. एखादा पदार्थL शिशजनिवण्यासाठी प्रखर आचेवर ठेवला तर लवकर शिशजतो, मंद आचेवर ठेवला तर शिशजायला वेळ लागतो. रात्रीची वेळ म्हणजे मंदाग्नीची वेळ. द्रिदवसा अन्न पचायला साधारण सहा-

आठ तास लागत असतील तर संध्याकाळी खाल्लेले अन्न पचण्यासाठी बारा- चौदा तास लागतात. त्यामुळे रात्री शरीराला अन्नापासून वंशिचत ठेवण्याचा वा शरीराचे नुकसान होण्याचा प्रश्नच उद्भवत

नाही. 

आपण असेही पाहतो, की एखादा मनुष्य र्थोडासा डाळ-भात, भाजी, एखादी पोळी खातो, तर एखादा मनुष्य डाळ- भात दोन वेळा घेतो, शिशवाय चार पोळ्या खातो. या दोघांची काम करण्यासाठी लागणारी शक्तीचे सारखी असू शकते किकंवा कधी कधी कमी खाणाऱ्याची शक्ती अमिधक असू शकते. याचा अर्थL

अमुक इतके अन्न खाल्ल्याने अमुक इतकी शक्ती मिमळेल, असे समीकरण मांडता येत नाही. 

" अ न्नाद्भवव्हिन्त भूतानिन' म्हणजे अन्नापासूनच सवL प्राणिणमात्र अस्तिस्तत्वात येतात, वाढतात, जगतात. फक्त प्राणिणमात्रच नव्हे, तर वाढणाऱ्या प्रत्येक वस्तूसाठी कुठल्यातरी आहाराची योजना करावीच

लागते. उदा. रेसमध्ये धावणाऱ्या माणसाला ओरडून द्रिदलेली शाबासकी त्याला शक्ती देते आणिण आपल्या लक्ष्यापयEत जाण्यासाठी प्रोत्साहन देते. शाबासकी त्याच्या बाबतीत अन्नासारखे काम करते. झाडाला घातलेले खत, पाणी हे त्याचे अन्न असते. संपूणL निवश्वात व निवश्वाच्याही बाहेर असणाऱ्या

अस्तिस्तत्वातील फक्त परमेश्वराला अन्नाची आवश्यकता भासत नाही; बाकी सवाEनाच अन्न आवश्यकअसते. 

एक गोष्ट निनस्थिश्चत, की प्राणिणमात्र खात असलेल्या वस्तू म्हणजे केवळ अन्न नव्हे. खाल्लेल्या अन्नाचा संबंध तयार झालेल्या शरीराशी, त्यातील घटकांशी जोडता येणे अवघड असते. म्हणजे पांढऱ्या रंगाचा

भात- बटाटे खाल्ले तरी त्यापासून तयार होणारे रक्त लाल रंगाचे असते व त्यात भात वा बटाटा हे पदार्थL द्रिदसू शकत नाहीत. तेव्हा अन्नापासून सवL प्राणिणमात्र उत्पन्न होत असले व अन्नावरच जगत असले तरी, अन्न कोणत्या प्रकारचे व निकती प्रमाणात खावे, हा निवचार 

अन्नापासून तयार होणाऱ्या शारीरिरक पेशींसाठी कमी आवश्यक असतो; पण त्या अन्नाचा मनावर होणारा परिरणाम मात्र खूप निवचारात घ्यावा लागतो. एखाद्या व्यक्तीचे निहमोग्लोनिबन सहापयEत खाली आलेले असल्याने त्याला लोहाचे प्रमाण अमिधक असलेले पदार्थL खायला द्रिदले, वा त्याला बाहेरून रक्त

द्रिदले तरी त्याचे निहमोग्लोनिबन आठ द्रिदवसांमध्ये पुन्हा मूळ पदावर येते. खाल्लेल्या अन्नातील लोहाचा स्वीकार शरीर करेलच असे नसते. खाल्लेल्या अन्नातील कुठले घटक स्वीकारायचे, कुठले पचवायचे,

कुठल्या घटकांचा शरीराला उपयोग करून घ्यायचा हे ठरनिवणारा असतो जाठराग्नी- म्हणजेच पयाLयाने परमेश्वर. चुकीचे अन्न खाल्ल्यास त्याचे परिरणाम मात्र लगेचच द्रिदसतात. 

अन्नाचे शरीरधातूंमध्ये रूपांतर होत असताना तयार होणारा मल शरीराबाहेर टाकला जाणे अपेणिक्षतअसते. तो पूणLपणे बाहेर टाकला न गेल्यास शरीरात साठून रोगोत्पत्ती होते. पण चुकीचे अन्न

खाल्ल्यास त्याचा काही भाग शरीराकडून स्वीकारला न गेल्यामुळे मल तयार होतो व त्यातून रोगाला निनस्थिश्चतच आमंत्रण मिमळते. म्हणून न पचणारे अन्न आंबल्यामुळे, सडल्यामुळे त्यातून निनघणारे वेगवेगळे जंतू (वायू) किकंवा त्यापासून तयार झालेला शिचकट आम पदार्थL बहुतेक वेळा रोगांना आमंत्रण

देणारा ठरतो. शरीरात हा आम ज्या द्रिठकाणी असेल त्या द्रिठकाणी रोगाचा प्रादुभाLव झाला तर त्या रोगाचे नाव त्याप्रमाणे द्रिदले जाते. उदा. फुप्फुसांमध्ये रोगाला आमंत्रण मिमळाले तर ब्रॉंकायद्रिटस, लंग

फायब्रोशिसस वगैरे रोग होतात, हृदयाच्या धमन्यांमध्ये आमंत्रण मिमळाले तर हृदयवानिहन्यांमध्ये अवरोध उत्पन्न होऊ शकतो. आम म्हणजे शिचकट आम्लपदार्थL आतड्यात साठला तर आतड्याला जखम होऊन

अल्सर, कोलनमध्ये साठल्यावर अल्सरेद्रिटव्ह कोलायद्रिटस ( कोलनमध्ये असलेली सूज, जखम) असे निवकार होतात. रोगांना घरातून आमंत्रण मिमळते त्या घरात रोग जातो. +ानाप्रमाणे रोगाचे स्वरूप व प्राप्ती ठरते व त्यानुसार नावे द्रिदली जातात. 

संध्याकाळी सूयाLस्त झाल्यावर साहजिजकच हवा र्थंड होते, शरीरातील अग्नीला - जाठराग्नीला तेज तत्त्व बहाल करून त्याचे कायL वाढनिवण्यास मदत करणारा सूयL अस्ताला गेल्यावर ही मदत र्थांबते. पुन्हा दुसऱ्या द्रिदवशी सूयlदय होईपयEत एकूणच पचननिक्रया मंद होते. सूयाLस्ताच्या आसपास जेवून

घ्यावे, फार उशिशरा तर मुळीच जेवू नये. अगदीच भूक लागलेली असली तर सूपसारखा हलका पदार्थL प्यावा असे सांनिगतल्यावर सूयाLस्तापासून ते दुसऱ्या द्रिदवसाच्या सूयlदयापयEत सुमारे 12 तासात भूक

लागणार नाही का, या वेळात शरीर अन्नाची मागणी करणार नाही का, अशा शंका उपस्थि+त केल्याजातात. एखादा पदार्थL शिशजनिवण्यासाठी प्रखर आचेवर ठेवला तर लवकर शिशजतो, मंद आचेवर ठेवला

तर शिशजायला वेळ लागतो. रात्रीची वेळ म्हणजे मंदाग्नीची वेळ. द्रिदवसा अन्न पचायला साधारण सहा- आठ तास लागत असतील तर संध्याकाळी खाल्लेले अन्न पचण्यासाठी बारा- चौदा तास लागतात.

त्यामुळे रात्री शरीराला अन्नापासून वंशिचत ठेवण्याचा वा शरीराचे नुकसान होण्याचा प्रश्नच उद्भवतनाही. 

आपण असेही पाहतो, की एखादा मनुष्य र्थोडासा डाळ-भात, भाजी, एखादी पोळी खातो, तर एखादा मनुष्य डाळ- भात दोन वेळा घेतो, शिशवाय चार पोळ्या खातो. या दोघांची काम करण्यासाठी लागणारी शक्तीचे सारखी असू शकते किकंवा कधी कधी कमी खाणाऱ्याची शक्ती अमिधक असू शकते. याचा अर्थL

अमुक इतके अन्न खाल्ल्याने अमुक इतकी शक्ती मिमळेल, असे समीकरण मांडता येत नाही. 

जेवढे अन्न शरीराकडून स्वीकारले जाते व त्याचे धातूत रूपांतर केले जाते, तेवढीच शक्ती मिमळते.

त्यामुळे कमी खाऊनसुद्धा जीवनक्रम व्यवस्थि+त चालू राहू शकतो. 

सकाळी गरम नाश्ता, साडेबारा- एकच्या सुमाराला दुपारचे जेवण, मेहनतीचे काम करणाऱ्या मंडळींसाठी दुपारी चार- पाच वाजता चहा व हवे असेल तर तोंडात टाकायला काहीतरी, रात्रीच्या

साडेसात- आठ वाजता रात्रीचे भोजन असा आहार आयुवWदाने सुचनिवलेला आहे. दुपारच्या भोजनापेक्षा रात्रीचे भोजन अध्याL माते्रत असावे. म्हणजे दुपारी 500 ग्रॅम अन्न खाणाऱ्याने रात्री 250 ग्रॅम अन्न

खावे. दुपारी निकती खावे याचा निवचार करत असता, एक तृतीयांश पोट घन आहाराने, एक तृतीयांश पोट Oवाहाराने भरावे, तर उरलेली एक तृतीयांश जागा चलनवलनासाठी मोकळी ठेवावी, असे

सांनिगतलेले आढळते. जेवणापूव� घोटभर पाणी घ्यावे, जेवताना अधून- मधून र्थोडे पाणी व जेवणाच्या शेवटी र्थोडे पाणी वा मीठ घातलेले पातळ ताक घेण्यासाठी सुचनिवलेले आहे. 

आपल्या प्रकृतीला न मानवणारा आहार किकंवा ज्या वस्तंूचे गुण एकमेकाशी जुळत नाहीत अशा वस्तू एकत्र करून सेवन करणे म्हणजे निवरुद्धाहार. या प्रकारे चुकीचा आहार समजावताना दोन प्रकारे गोष्टी

समजावलेल्या असतात. वात, वात-निपत्त, निपत्त, निपत्त-कफ, कफ, कफ-वात, वात-निपत्त- कफ अशा सात प्रकारांत प्रत्येकाच्या प्रकृतीचा स्वभाव समजून घेता येतो. वातप्रकृतीच्या व्यक्तीने वात

वाढणाऱ्या गोष्टी जास्त खाल्ल्या, तर त्याचा वात असंतुशिलत होऊन रोगाला आमंत्रण मिमळते. कफप्रकृतीच्या व्यक्तीने कफकारक वस्तू खाल्ल्याने रोगाला आमंत्रण मिमळते. त्यामुळे स्वतःच्या

प्रकृतीना अनुकूल आहार करावा असे सांनिगतले आहे. 

तसेच, पावसाळ्यात ऋतुमानानुसार वात वाढलेला असताना वातप्रकृतीच्या व्यक्तीने वात वाढणाऱ्या वस्तू खाल्ल्या तर " आधीच मकL ट त्यात मद्य प्यायला' अशी स्थि+ती व्हायला वेळ लागत नाही व

रोगाला सहज आमंत्रण मिमळते. 

त्यामुळे स्वतःच्या प्रकृतीला अनुकूल आहार करावा. म्हणूनच चातुमाLसात वांगे, कांदा अशा वातूळ गोष्टी टाळण्यास सुचनिवलेले आहे. दूध व फळे एकत्र करून, दूध व मीठ एकत्र करून असा निवरुद्धाहार घेऊ नये असे सांनिगतलेले आहे. 

स्वतःच्या प्रकृतीला व ऋतुमानाला अनुकूल आहार घेतला, तो पचायला सोपा असला तर खाल्लेल्या वस्तूंचे शरीरधातूंमध्ये रूपांतर होऊन ओज उत्पन्न होते. तसेच आहार मनावर सास्तित्त्वक परिरणाम

करणारा असावा. 

आहार घेताना या गोष्टी लक्षात ठेवल्या तर रोगांना आमंत्रण मिमळणार नाही; अन्यर्था या गोष्टींकडे दुलLक्ष झाले, तर रोगाला सहज आमंत्रण मिमळू शकते. मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या

      

मोठी माझी बाहुलीडॉ. ह. निव. सरदेसाईFriday, March 30, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. h v sardesai,   health

समोरून पाहताना " डोळ्याचा रंग' द्रिदसतो तो एका स्नायूंच्या पडद्याचा (आयरिरस) असतो. हा पडदा गोल आकाराचा असतो. या पडद्याच्या मधोमध मोकळी जागा

असते. या जागेला आपण बाहुली म्हणतो (प्युनिपल). या जागेतून प्रकाशनिकरण डोळ्यात जातात. ते प्रकाशनिकरण डोळ्याच्या मागच्या भागातील नेत्रपटलापयEत (रदे्रिटना) पोचतात. तेर्थील काही खास

पेशींमुळे या निकरणांचे रासायनिनक प्रनिक्रयेत रूपांतर होते. त्यातून मेंदूकडे जाणाऱ्या चेतना निनमाLणहोतात. प्रत्यक्ष "द्रिदसणे' ही घटना मेंदूतच होत असते. 

उपरीनिनर्दिदंष्ट स्नायूंचा पडदा (आयरिरस) दोन प्रकारच्या स्नायंूचा बनलेला असतो. एका प्रकारच्या स्नायूंच्या आकंुचनामुळे पडदा उघडतो व बाहुलीचा आकार मोठा होतो. उलटपक्षी दुसऱ्या प्रकारच्या स्नायूंच्या आकंुचनामुळे पडदा बंद होतो व बाहुली आकाराने लहान होते. माणसाची बाहुली आकाराने

लहान- मोठी होण्याचे सवाEत महत्त्वाचे कारण डोळ्यांवर पडणारा प्रकाश हे होय. निवनिवध आजारांतदेखील बाहुलीचा आकार कमी- जास्त होतो. निहचा व्यास कमीत कमी एक मिमशिलमीटर, तर

जास्तीत जास्त नऊ मिमशिलमीटर इतका असू शकतो. चांगल्या प्रकृतीत उजेडाचा अभाव असला तर बाहुली मोठी होते. कारण मोठ्या आकाराच्या बाहुलीमधून अमिधकामिधक उजेड डोळ्यात जाऊ शकावा.

अशा प्रकारे मोठ्या आकाराच्या बाहुलीमधून डोळ्यात पाच पट अमिधक प्रकाश जाऊ शकतो. अंधाराप्रमाणेच कोणत्याही भावनेचा अनितरेक (क्रोध, भीती, मिमलनोत्सुकता) झाल्यानेदेखील बाहुलीचा

आकार वाढतो. याचे कारण अशा भावनांच्या प्राबल्यामुळे शरीरात ऍनिड्रनॅशिलन (Adrenaline) नावाचे संप्रेरक (हामlन) मोठ्या प्रमाणात स्रवले जाते. या संपे्ररकाचे शरीरावर अनेक परिरणाम होतात. नाडीची गती वाढते, हृदयाच्या ठोक्यातील हृदयाच्या आकंुचनास अमिधकामिधक बळ मिमळते, स्नायू

ताठरतात व अमिधकामिधक कायLक्षम होतात. त्वचेतील घामाच्या गं्रर्थी उद्दीनिपत झाल्याने घाम सुटतो,

लाळ सुटणे र्थांबते, श्वासनशिलका रंुदावतात आणिण डोळ्यातील बाहुलीचा आकार वाढतो. अनेक औषधी रेणंूचादेखील बाहुलीचा आकार वाढण्यावर परिरणाम होतो. डोळ्यांच्या आणिण मज्जासं+ेच्या निवनिवध आजारांतसुद्धा बाहुली मोठी होते. डोळ्याला मार लागणे हे एक नेहमी घडणारे कारण होय.

काही आजारांत रुग्णाची मानशिसकता जागृतीकडून बेशुद्धीकडे खालावू लागते. पूणL बेशुद्ध स्थि+तीत बहुतेक वेळा बाहुली निवस्तारलेली असते. बेशुद्ध व्यक्तीच्या बाहुलीचा आकार आणिण उजेडाला

मिमळालेला बाहुलीचा प्रनितसाद महत्त्वाची मानिहती देतो. शुद्धीवर जागृत व्यक्तीमध्येदेखील बाहुलीचा आकार समजणे महत्त्वाचे असते. 

डोळ्याला मार लागून या प्युनिपलच्या बाहुलीचा आकार वाढनिवण्यास जबाबदार असणाऱ्या स्नायूंच्या दुबLल होण्याचा उल्लेख आधी केला आहेच. या स्थि+तीत डोळ्यावर प्रकाश पाडला तरीही ती बाहुली लहान होत नाही. सहसा हा प्रकार काही काळाने आपोआपच बरा होतो; परंतु कधी कधी हा बदल कायम द्रिटकतो. मार लागल्यावर लगेच डोळ्यात वेदना होणे, डोळा लाल होणे, घाम सुटणे असे प्रकारही आढळतात. कालांतराने फक्त त्या डोळ्यातील बाहुलीवर झालेला परिरणाम द्रिटकून रानिहलेला

द्रिदसतो. 

मेंदूकडून डोळ्याकडे येणारी मज्जातंतूची शीर ( ऑक्युलोमोटर नव्हL) महत्त्वाची असते. या शिशरेला झालेल्या अपायाचा सवLप्रर्थम परिरणाम बाहुलीचा आकार वाढण्याकडे होतो. डोळा उघडण्याकरता

वरची पापणी उचलली जाणे जरूर असते. या ऑक्युलोमोटर शिशरेच्या आजारात पापणी खालीच राहते (टोशिसस). रुग्णाला एका वस्तूच्या द्रिठकाणी दोन वस्तू असल्याचे जाणवू लागते. डोळ्यावर प्रकाश

टाकला तरी बाहुली लहान होत नाही व डोळ्याच्या खोबणीतून डोळा पुढे येत असल्याचे जाणवते. डोक्याला मार लागल्यावर किकंवा कोणत्याही कारणाने मेंदूच्या आत दाब वाढल्याने हे घडते. अशा वेळी

मेंदूत दाब वाढण्याची लक्षणे ( झापड वाढणे, उलटी येणे, नाडीची गती संर्थावणे, डोके दुखणे, डोळ्यातील नसेवर सूज द्रिदसणे) द्रिदसू लागतात. 

काचकिबंदूच्या तीव्र प्रकारात बाहुलीचा आकार माफक मोठा होतो. मोठ्या प्रमाणात डोळा व डोकेदुखते, डोळा लाल होतो, नजर अस्पष्ट होते, द्रिदसणाऱ्या वस्तूंसभोवती प्रकाशाचे वतुLळ भासते. या

आजारावर तातडीने उपचार करणे आवश्यक आहे. कारण वेळेवर उपचार झाले तरच नजर वाचते, अन्यर्था 5 द्रिदवसांत नजर कायमची जाण्याची शक्यता असते. 

अनेक प्रकारच्या औषधांचा डोळ्यावर व बाहुलीच्या आकारावर परिरणाम होतो. ऍलज� जावी म्हणून वापरण्यात येणाऱ्या औषधांना झोपेच्या गोळ्यांचा अनितरेकी डोस, स्त्रीत्वाला जबाबदार असणारी

संपे्ररके (इस्ट्रोजेन्स) इत्यादी अनेक औषधे या यादीत येतील. डोळे तपासण्यापूव� डोळ्यात औषध सोडून बाहुली मोठी केली जाते. हा परिरणाम तात्काशिलकच असतो. 

क्वशिचत आढळणारा एक आजार आहे. त्याला एडीज शिसंड्रोम म्हणतात. हा लहान मुलांतही आढळतो. बाहुल्या मोठ्या असतात, प्रकाशाला प्रनितसाद नसतो आणिण पायांच्या स्नायंूच्या प्रनितणिक्षप्त निक्रया

जन्मापासूनच नसतात. या स्थि+तीला उपायांची आवश्यकता नाही. मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या

      

मोठी माझी बाहुलीडॉ. ह. निव. सरदेसाईFriday, March 30, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: family doctor,   dr. h v sardesai,   health

समोरून पाहताना " डोळ्याचा रंग' द्रिदसतो तो एका स्नायूंच्या पडद्याचा (आयरिरस) असतो. हा पडदा गोल आकाराचा असतो. या पडद्याच्या मधोमध मोकळी जागा

असते. या जागेला आपण बाहुली म्हणतो (प्युनिपल). या जागेतून प्रकाशनिकरण डोळ्यात जातात. ते प्रकाशनिकरण डोळ्याच्या मागच्या भागातील नेत्रपटलापयEत (रदे्रिटना) पोचतात. तेर्थील काही खास

पेशींमुळे या निकरणांचे रासायनिनक प्रनिक्रयेत रूपांतर होते. त्यातून मेंदूकडे जाणाऱ्या चेतना निनमाLणहोतात. प्रत्यक्ष "द्रिदसणे' ही घटना मेंदूतच होत असते. 

उपरीनिनर्दिदंष्ट स्नायूंचा पडदा (आयरिरस) दोन प्रकारच्या स्नायंूचा बनलेला असतो. एका प्रकारच्या स्नायूंच्या आकंुचनामुळे पडदा उघडतो व बाहुलीचा आकार मोठा होतो. उलटपक्षी दुसऱ्या प्रकारच्या स्नायूंच्या आकंुचनामुळे पडदा बंद होतो व बाहुली आकाराने लहान होते. माणसाची बाहुली आकाराने

लहान- मोठी होण्याचे सवाEत महत्त्वाचे कारण डोळ्यांवर पडणारा प्रकाश हे होय. निवनिवध आजारांतदेखील बाहुलीचा आकार कमी- जास्त होतो. निहचा व्यास कमीत कमी एक मिमशिलमीटर, तर

जास्तीत जास्त नऊ मिमशिलमीटर इतका असू शकतो. चांगल्या प्रकृतीत उजेडाचा अभाव असला तर बाहुली मोठी होते. कारण मोठ्या आकाराच्या बाहुलीमधून अमिधकामिधक उजेड डोळ्यात जाऊ शकावा.

अशा प्रकारे मोठ्या आकाराच्या बाहुलीमधून डोळ्यात पाच पट अमिधक प्रकाश जाऊ शकतो. अंधाराप्रमाणेच कोणत्याही भावनेचा अनितरेक (क्रोध, भीती, मिमलनोत्सुकता) झाल्यानेदेखील बाहुलीचा

आकार वाढतो. याचे कारण अशा भावनांच्या प्राबल्यामुळे शरीरात ऍनिड्रनॅशिलन (Adrenaline) नावाचे संप्रेरक (हामlन) मोठ्या प्रमाणात स्रवले जाते. या संपे्ररकाचे शरीरावर अनेक परिरणाम होतात. नाडीची गती वाढते, हृदयाच्या ठोक्यातील हृदयाच्या आकंुचनास अमिधकामिधक बळ मिमळते, स्नायू

ताठरतात व अमिधकामिधक कायLक्षम होतात. त्वचेतील घामाच्या गं्रर्थी उद्दीनिपत झाल्याने घाम सुटतो, लाळ सुटणे र्थांबते, श्वासनशिलका रंुदावतात आणिण डोळ्यातील बाहुलीचा आकार वाढतो. अनेक

औषधी रेणंूचादेखील बाहुलीचा आकार वाढण्यावर परिरणाम होतो. डोळ्यांच्या आणिण मज्जासं+ेच्या निवनिवध आजारांतसुद्धा बाहुली मोठी होते. डोळ्याला मार लागणे हे एक नेहमी घडणारे कारण होय.

काही आजारांत रुग्णाची मानशिसकता जागृतीकडून बेशुद्धीकडे खालावू लागते. पूणL बेशुद्ध स्थि+तीत बहुतेक वेळा बाहुली निवस्तारलेली असते. बेशुद्ध व्यक्तीच्या बाहुलीचा आकार आणिण उजेडाला

मिमळालेला बाहुलीचा प्रनितसाद महत्त्वाची मानिहती देतो. शुद्धीवर जागृत व्यक्तीमध्येदेखील बाहुलीचा आकार समजणे महत्त्वाचे असते. 

डोळ्याला मार लागून या प्युनिपलच्या बाहुलीचा आकार वाढनिवण्यास जबाबदार असणाऱ्या स्नायूंच्या दुबLल होण्याचा उल्लेख आधी केला आहेच. या स्थि+तीत डोळ्यावर प्रकाश पाडला तरीही ती बाहुली लहान होत नाही. सहसा हा प्रकार काही काळाने आपोआपच बरा होतो; परंतु कधी कधी हा बदल कायम द्रिटकतो. मार लागल्यावर लगेच डोळ्यात वेदना होणे, डोळा लाल होणे, घाम सुटणे असे प्रकारही आढळतात. कालांतराने फक्त त्या डोळ्यातील बाहुलीवर झालेला परिरणाम द्रिटकून रानिहलेला

द्रिदसतो. 

मेंदूकडून डोळ्याकडे येणारी मज्जातंतूची शीर ( ऑक्युलोमोटर नव्हL) महत्त्वाची असते. या शिशरेला झालेल्या अपायाचा सवLप्रर्थम परिरणाम बाहुलीचा आकार वाढण्याकडे होतो. डोळा उघडण्याकरता

वरची पापणी उचलली जाणे जरूर असते. या ऑक्युलोमोटर शिशरेच्या आजारात पापणी खालीच राहते (टोशिसस). रुग्णाला एका वस्तूच्या द्रिठकाणी दोन वस्तू असल्याचे जाणवू लागते. डोळ्यावर प्रकाश

टाकला तरी बाहुली लहान होत नाही व डोळ्याच्या खोबणीतून डोळा पुढे येत असल्याचे जाणवते. डोक्याला मार लागल्यावर किकंवा कोणत्याही कारणाने मेंदूच्या आत दाब वाढल्याने हे घडते. अशा वेळी

मेंदूत दाब वाढण्याची लक्षणे ( झापड वाढणे, उलटी येणे, नाडीची गती संर्थावणे, डोके दुखणे, डोळ्यातील नसेवर सूज द्रिदसणे) द्रिदसू लागतात. 

काचकिबंदूच्या तीव्र प्रकारात बाहुलीचा आकार माफक मोठा होतो. मोठ्या प्रमाणात डोळा व डोकेदुखते, डोळा लाल होतो, नजर अस्पष्ट होते, द्रिदसणाऱ्या वस्तूंसभोवती प्रकाशाचे वतुLळ भासते. या

आजारावर तातडीने उपचार करणे आवश्यक आहे. कारण वेळेवर उपचार झाले तरच नजर वाचते, अन्यर्था 5 द्रिदवसांत नजर कायमची जाण्याची शक्यता असते. 

अनेक प्रकारच्या औषधांचा डोळ्यावर व बाहुलीच्या आकारावर परिरणाम होतो. ऍलज� जावी म्हणून

वापरण्यात येणाऱ्या औषधांना झोपेच्या गोळ्यांचा अनितरेकी डोस, स्त्रीत्वाला जबाबदार असणारी संपे्ररके (इस्ट्रोजेन्स) इत्यादी अनेक औषधे या यादीत येतील. डोळे तपासण्यापूव� डोळ्यात औषध

सोडून बाहुली मोठी केली जाते. हा परिरणाम तात्काशिलकच असतो. 

क्वशिचत आढळणारा एक आजार आहे. त्याला एडीज शिसंड्रोम म्हणतात. हा लहान मुलांतही आढळतो. बाहुल्या मोठ्या असतात, प्रकाशाला प्रनितसाद नसतो आणिण पायांच्या स्नायंूच्या प्रनितणिक्षप्त निक्रया

जन्मापासूनच नसतात. या स्थि+तीला उपायांची आवश्यकता नाही. मुख्य पान  >>   फॅमिमली डॉक्टर  >>  बातम्या

      

मन आनंदी, तर तन आनंदी संतोष शेणई

Friday, March 30, 2012 AT 12:00 AM (IST)Tags: family doctor,   santosh shenai,   health हे जीवन म्हणजे आनंदयात्रा असावी, असे प्रत्येकालाच वाटते. ती तशी करणे प्रत्येकाच्या हातातअसते. पण आपण लहानसहान गोष्टीतील आनंद न द्रिटपता नुसते धावत असतो. कुठचा तरी मोठी

आनंद आपल्याला खुणावत राहतो आणिण आपण म्हणतो की आताचं जग नी जगणं फार वेगवानझालं. होतं काय की, ही वेगवान जीवनशैली अनुसरताना, दैनंद्रिदन जीवनाशी सांगड घालत असताना

आरोग्यनिवषयक तक्रारी कधी उद्भवतात हे कळतही नाही. वाढत्या वयानुसार आपण उपचार घेतो; पण प्रत्येकवेळी त्याने आराम मिमळतोच असं नाही. काही वेळा निनदान अचूक होत नाही आणिण आजार

बळावत जातो. हे झालं शारीरिरक आजारांचं; पण मानशिसक आजारांचं काय? मानशिसक आजार नकळतपणे मनाची शांती भंग करतात, की अन्य कारणांमुळे मन- शांती भंगल्यामुळे मानशिसक आजार

उद्भवतात? दोन्ही गोष्टी एकमेकावरच अवलंबून असतात. काही का असेना, ताणतणाव, शंकाकुशंका, अस्व+पणा मनाला घेरू लागतो आणिण मग शारीरिरक, मानशिसक र्थकव्याला सुरवातहोते. या र्थकव्यावर योग्य वेळी डॉक्टरांचं मागLदशLन मिमळणं गरजेचं असतं. डॉ. शिलली जोशी यांनी

आपल्या " आनंदी शरीर, आनंदी मन' या पुस्तकातून नेमकेपणानं याकडे लक्ष वेधलं आहे. 

रोहन प्रकाशन सं+ेने प्रकाशिशत केलेल्या या पुस्तकात शरीर- मनाच्या सगळ्या अव+ांवर प्रकाश टाकला गेला आहे. सध्याच्या काळात अनेक समस्यां आपल्याला भेडसावतात. या समस्यांची लेग्निखकेने

सहजसुंदर संवादी शैलीतून ओळख करून द्रिदली आहे. डॉ. शिलली जोशी यांनी आरोग्यनिवषयक वेगवेगळ्या प्रकरणांची सांगड खुबीनं घातल्यानं प्राचीन आणिण आधुनिनक वैद्यकशास्त्राची ओळखदेखील

सहजतेने होते. या पुस्तकात निनव्वळ मानिहतीचा हव्यास नाही. आपल्याला मानिहत असलेल्या गोष्टी

सगळ्याच्या सगळ्या सांनिगतल्याच पानिहजेत या अट्टहासाने मानिहतीचा कंटाळवाणा ढीग तुमच्यासमोर फेकला जात नाही. म्हणूनच हे पुस्तक वाचनीय होत जातं. " साप्तानिहक सकाळ' मधील सदरातून प्रशिसद्ध झालेल्या लेखांचं संकलन असूनही त्यावर नंतरही संपादनाचा हात निफरल्याने पुस्तकरूपातं ते

अजिजबात नीरस, कंटाळवाणे झालेले नाहीत. 

जीवनातल्या ताणतणावांशी झगडत असताना अचानक उद्भवणाऱ्या गंभीर आजारांनी त्रस्त असे रुग्ण किकंवा अगदी साधारण व्याधींनी त्रासलेले रुग्ण यांच्याबरोबर जोशी यांनी मनमोकळा संवाद साधला

आहे. एक व्यक्ती म्हणून रुग्णांना समजून घेत असतानाचा लेग्निखकेचा हा प्रवास या पुस्तकात उलगडतजातो. या प्रवासात अनेक निवषयांवर चचाL येते. आरोग्य म्हणजे काय, या प्रश्नापासून या प्रवासाला

सुरूवात होते. लेग्निखका सांगते, "" आपल्या निवनिवध आजारांबद्दल भरभरून बोलायला एकंदरीत लोकांना खूपच आवडतं आणिण या आजारांची काळजी घ्यायला तज्ज्ञ, सुपरतज्ज्ञ लोकांची फौज सज्ज

असतेच. मग स्टे्रस टेस्ट काय, एजंिजओग्राफी काय, कलर डॉप्लर काय... एक एक नावसुद्धा जबरदस्त धाक दाखवणारं. द्रिदवसेंद्रिदवस वैद्यक तंत्रज्ञान तर इतकं प्रगत होतंय, की अगदी मरणाऱ्या माणसालाही जिजवंत करता येईल. पण माणसाचं आरोग्य मुळात निबघडू नये म्हणून धडपडणारे आरोग्य या मूलभूत

संकल्पनेचा निवचार करणारे डॉक्टर निवरळा!'' 

दु: खात रमू नका  वैद्यकीय व्यवसायात वावरताना लेग्निखकेचा अनेक कुटंुबांशी अगदी जवळून परिरचय झाला. या

परिरचयानंतर होणाऱ्या संवादातून काही बाबी त्यांना प्रकषाLनं जाणवल्या. कुटंुबातल्या एखाद्या व्यक्तीला काही गंभीर स्वरूपाचा आजार झाला, तर संपूणL कुटंुब हवालद्रिदल होतं, उशापायथ्याशी

घोळका करून बसतं. द्रिदवसातून दहा वेळा " शिसरिरअस नाही ना डॉक्टर?' अशा चौकशांचा भनिडमारहोतो. निवशेषत- घरातल्या कमावत्या पुरुषांच्या आजारपणाची जेवढी आ+ेनं चौकशी होते, तेवढी

त्मिस्त्रयांची होत नाही. त्मिस्त्रया स्वत- च आपल्या प्रकृतीची हेळसांड करतात, असं त्या निनरीक्षण नोंदवतात. त्याचवेळी एकंदरीत दुखण्याकडे पाहण्याचा दृमिष्टकोन सहानुभूतीपूणL, पण व्यवहायL हवा; मग ती

व्यक्ती कोणीही असो, असहीं त्या सांगतात. आरोग्य जपायचंच तर ते शारीरिरक, मानशिसक, सामाजिजक आणिण कौटंुनिबक जपलं गेलं पानिहजे. त्याकरिरता सुखाशी मैत्री करा. माणसाला स्वत- च्या दु: खात मश्

गूल व्हायला खूप आवडतं; परंतु पतञ्जलींनी सांनिगतल्याप्रमाणे, दु: ख पानिहलंस, की मनात करुणा उचंबळून यायला हवी.' आपल्या संबंमिधतांपैकी कोणी दु: खी असेल, तर त्याचं दु- ख हलकं करण्याचा

शक्यतो प्रयत्न करा, असं त्या सुचवतात. 

लेग्निखका म्हणते, "" या शिलखाणाचा एकसंध परिरणाम पुस्तकरूपानं वाचकांसमोर ठेवताना मी माझीस्वत- चीच जीवननिवषयक दृष्टी उलगडली आहे. शारीरिरक आणिण मानशिसक सुदृढता ही काही प्रमाणात

आनुवंशिशक किकंवा निनसगLदत्त देणगी असली तरी नितची जोपासना कोणीही व्यक्ती स्वेचे्छनं करू शकते. सुदृढ व्यक्ती कायLक्षम जीवन जगत असताना सहसा आजारी पडणार नाही. पडलीच तर मूलभूत

स्वास्थ्यामुळं आणिण सकारात्मक दृमिष्टकोनामुळं लवकर बरी होईल.'' 

सकारात्मकता जपा  लेग्निखकेच्या या दृमिष्टकोनानं वाचकांनाही सकारात्मक दृष्टी मिमळते. निकत्येकदा अनेक उपचारांच्या निवळख्यात आपण सापडतो. आपल्या जवळची व्यक्ती आजारी असताना उपचारांच्या पयाLयातील

कोणता योग्य आणिण कोणता अयोग्य अशी गोंधळलेली अव+ा होते. डॉक्टरांवर संपूणL निवश्वास टाकावा का असाही संभ्रम होतो. अशा वेळी स्वत- ला पटतील, झेपतील तेच उपचार घेण्याचा सल्ला लेग्निखका देते. त्याचबरोबर पुस्तकात निवषयानुरूप आयुवWद्रिदक, तर कधी सभोवतालीन दाखले देत

वाचकांशी त्यांनी उत्तम संवाद साधला आहे. दीपक चोप्रा या भारतीय वंशाच्या जगप्रशिसद्ध लेखकाचा दाखलाही त्या पुस्तकात देतात. 

जीर्वेनशैलीने हिनर्मिमंलेले प्रश्न " बदलती जीवनशैली' हा या पुस्तकातील दुसरा भाग. आधुनिनक उच्च राहणीमान असलेल्यांच्या

समस्या निकती तीव्रपणे वाढत आहेत, याची जाणीव करून देणारी प्रकरणं या भागात आहेत. आय.टी. क्षेत्रातल्या कमLचाऱ्यांची जीवनशैली, आहार, व्यायामाचा अभाव, त्यामुळे उद्भवणाऱ्या समस्या, यांचा

मुदे्दसूद ताळेबंद, निनष्कषL, अहवाल, कारणं- मीमांसा यात आली आहे. संगणक हा सध्याचा अनिवभाज्य असा घटक बनला आहे. लहानांपासून ज्येष्ठांपयEत सवEच त्याचा अनिनबEध वापर करतात.

आणिण मानदुखी, पाठदुखीच्या तक्रारींचा जन्म होतो. अशा वेळी ऑगlनॉमिमक्सची मानिहती असायलाहवी. संगणकावर काम करताना ध्वनी, प्रकाश, तापमान व्यव+ा, कामाची जागा व्यवस्थि+त असणं

म्हणजे ऑगlनॉर्मिमकं्स. त्यामुळे अजिजबात र्थकवा येत नाही. डोळ्यांवर ताण हादेखील संगणकावर काम करण्याचा दुष्परिरणाम आहे. याच अनुषंगानं पचनाच्या तक्रारी, मानशिसक निवकार हादेखील आजच्या तरुणाईचा प्रश्न आहे .त्वचानिवकार, अ+ी, सांधे, स्नायू श्वसनसं+ेचे निवकार याबरोबरच आवाजाची

काळजी, तारुण्य कसे द्रिटकवाल, कामजीवन याबद्दलही सनिवस्तर आणिण उपयुक्त मानिहती पुस्तकात द्रिदली आहे. एनआरआय पालकांच्या समस्या आणिण त्यांचे प्रश्न यांचा गांभीयाLनं तसंच सकारात्मक

दृष्टीनंही त्यांनी निवचार केला आहे. पुस्तकातील सवLच भाग आरोग्याबाबत परिरपूणL मानिहती देतात. आहार आणिण व्यायाम, स्त्री आरोग्य, लठ्ठपणा, उच्च रक्तदाब, मधुमेह यांनिवषयी आपले शंकासमाधान करून घ्यायचे असेल, तर हे पुस्तक वाचकांनी नक्की वाचायला हवं. आजारातून बरं होताना, आनंदी आणिण समृद्ध जीवन जगताना चार युक्तीच्या गोष्टी गाठीशी असायला हव्यात, या उदे्दशाचं फशिलत या

पुस्तकात साध्य झालं आहे. त्यामुळेच सकारात्मक दृष्टीनं आपलं शरीर आणिण मन आपण आनंदी ठेवूशकतो. पुस्तकाचं संपादन संध्या टाकसाळे यांनी केलं आहे. 

पुस्तकाचे नार्वे - आनंदी शरीर, आनंदी मन  लेखक - डॉ. शिलली जोशी 

प्रकाशक - रोहन प्रकाशन  किकंमत - 200 रुपये.