I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๑

วายสายวชากาย อมทมาศกษา บถ ๖ ฉนนบยะจาบฝถทศกยาช ๒๕๕๗

ISSN 2229-1644

ภาพปก : บรรยากาศการเกบพทราในพระราชวงกรงศรอยธยา เพอนามาแปรรปขายนกทองเทยว อนสะทอนวถชวตของผคนทใชชวตอยรวมกบโบราณสถานในทองถนพระนครศรอยธยา ภาพโดย ธนสร เพชรถนอม

เจาของ : สถาบนอยธยาศกษา มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา ๙๖ ถนนปรดพนมยงคแ ตาบลประตชย อาเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา ๑๓๐๐๐ โทรศพทแ / โทรสาร ๐-๓๕๒๔-๑๔๐๗ เวบไซตแ www.ayutthayastudies.aru.ac.th

ขอมลทวไป : วารสารทางวชาการ อยธยาศกษา กาหนดออกปละ ๑ ฉบบ มวตถประสงคแ เพอใหบรการทางวชาการแกสงคม เผยแพรบทความทางวชาการ และงานวจยทางดานประวตศาสตรแ ศลปวฒนธรรม และภมปใญญาทองถนสสาธารณชน

ทปรกษา :

อธการบดมหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา รองอธการบดฝายนโยบายและแผน มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา ชาญวทยแ เกษตรศร สาวตร สวรรณสถตยแ

บรรณาธการบรหาร : จงกล เฮงสวรรณ

ผชวยบรรณาธการบรหาร : กนยารตนแ คงพร อมาภรณแ กลาหาญ

บรรณาธการ : สรนทรแ ศรสงขแงาม พฑรแ แตงพนธแ

กองบรรณาธการ : ปใทพงษแ ชนบญ อายวฒนแ คาผล สาธยา ลายพกน อรอมา โพธจว

ณฐฐญา แกวแหวน สายรง กลาเพชร ประภาพร แตงพนธแ ศรสวรรณ ชวยโสภา

ศลปกรรม : พฑรแ แตงพนธแ

จ านวน : ๕๐๐ เลม

พมพท : บรษท เทยนวฒนาพรนทแตงจากด ๑๖/๗ ถนนเดชาวธ ตาบลหอรตนไชย อาเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา ๑๓๐๐๐ โทรศพทแ ๐-๓๕๒๔-๑๕๗๘ โทรสาร ๐-๓๕๓๒-๓๓๙๖

นานาทศนะทปรากฏในบทความตาง ๆ ของวารสารฉบบน บรรณาธการ กองบรรณาธการ และสถาบนอยธยาศกษา มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา ไมจาเปนตองเหนดวย ผทประสงคแจะนาขอความจากบทความ หรอบทความไปตพมพแเผยแพรตองไดรบอนญาตจากผเขยน

๒ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ฟภวฑธทยยภ บยะวดศาสดยถภชวดของปคธใธถองตธ

ภาพ: ธนสร เพชรถนอม.

“การศกษาภมวฒนธรรมทองถน เปนประวตศาสตรแ ทมชวต ตางกบประวตศาสตรแชาต สมยสโขทย

สมยอยธยาทตายไปหมดแลว ซงการสรางประวตศาสตรแทองถนเราเนนทคนในทองถน ศกษาความสมพนธแของคน กบพนท อนประกอบดวยผคนหลากหลายชาตพนธแ ทเกดสานกในทองถนรวมกน โดยมความสมพนธแทางสงคมและวฒนธรรมรวมกน เมอคณเขาไปอยในชมชนหนง อาจตางศาสนา ชาตพนธแ แตเมออยอาศยนานเขา มการแตงงานปะปนกน และมประเพณรวมกน ในทสดจะเกดสานกรวมกลายเปนสวนหนงในทองถนนน ๆ เชนกลายเปนคนอยธยา

คนอย ธยาในอ ดตม คนหลากหลายชา ตพนธแ เ ข ามา คนร อยพ อพนแม ซ ง เก ด สาน กร วมของ คนอยธยาทามกลางความหลากหลายทางชาตพนธแและศาสนา การตดตอคาขายทางทะเลทาใหอยธยาเปนเมองทา (Port City) ทสาคญ ซงเมอมคนหลายชาตพนธแเขามารวมกน จงตองมกลไกททาใหเกดการบรณาการทางวฒนธรรม”

ศรศกร วลลโภดม

๘ กมภาพนธแ ๒๕๕๗

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๓

นถนยยฒาทกาย

ฝยะธคยศยอมทมา ใธภดหฤงกยงศยอมทมา

สถาบนอยธยาศกษาเปนสถาบนทางวชาการ ทเปนหนวยงานหนงของมหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา ดวยปรชญา “รอบร เชดช สสรางสรรควฒนธรรมอยธยา” รวมไปถงความตงใจทจะพฒนาสถาบนฯ ใหมความ เปนเลศทางวชาการ เปนศนยแกลางการจดกจกรรมทางวฒนธรรม ทงในระดบทองถน ระดบชาต และระดบนานาชาต

ดวยความโดดเดนของ “กรงศรอยธยา” ในฐานะ “ราชธาน” ซงเปนศนยแกลางของความเจรญทางสงคมวฒนธรรม ของภมภาคในชวงพทธศตวรรษท ๑๙-๒๓ ทาใหงานวชาการทผานมาสวนใหญมงเนนทจะศกษาเฉพาะ ในกรอบชวงเวลาดงกลาว จงปรากฏนอยครงทจะมการศกษาอยธยาในกรอบเวลา “สมยหลงกรงศรอยธยา” ในมมมองของประวตศาสตรแทองถนอยางจรงจง

แนวคดนจงเปนดงวตถประสงคแสาคญของ “วารสารวชาการอยธยาศกษา” ปท ๖ ฉบบประจาป ๒๕๕๗ ทจะใหความสาคญกบบรบทของการศกษาพระนครศรอยธยาในแนวทางของ “ประวตศาสตรทองถน” เพราะกวา ๒ ศตวรรษทผานมา การเปลยนแปลงในภมภาคไดนาพาจงหวดพระนครศรอย ธยามาสการเปน “มรดกโลก” และ “นคมอตสาหกรรม” อนเปนบรบททมทงมตของความขดแยง และมตของการเกอหนน ซงเปนความจรงทไมอาจมองขามได

บทความภายในประกอบดวย ภมวฒนธรรม หวใจของการศกษาประวตศาสตรทองถน, มอญคลงท กวานปราสาท: เรองเลาจากงานสงกรานตทบานเสากระโดง, งานแทงหยวกอยธยา: ศลปกรรมแหงน าจตน าใจของคนในทองถน, วถวฒนธรรม ผคนและสายน า ต าบลมหาราช, ความทรงจ าท...เกาะลอย, คลองมหานาค: คลองประวตศาสตรทถกลม, พระนครศรอยธยา: พนภม อขาว-อน า และขอเสนอเพอการบรหารทรพยากร ในกระแสทนนยม และการจดการพนทมรดกโลกอยธยา: ขอขดแยงเชงกฎหมายในบรบทการบรหารงานวฒนธรรม เปนตน

ประวตศาสตรแทองถนจงเปนการศกษาทมความละเอยดออนและใกลชดกบวถชวตของผคนเปนอยางมาก ผศกษาจาเปนตองใหความสาคญกบรายละเอยดแมเพยงเลกนอย ซงอาจนาไปสการตความ การทาความเขาใจ และยงอาจเปนพลงทางสงคมอนยงใหญ ดงคาของศาสตราจารยแพเศษ ดร.ศรศกร วลลโภดม ทวา “ความมงหมายในการศกษาประวตศาสตรทองถน คอ ท าอยางไรใหคนในทองถนมชวตอยรวมกนได และมความเขมแขงเพอตาน แรงกระทบจากคนภายนอกเพราะวาตรงนเปนบานเกดเมองนอน ไมใชหวงเพยงแคมาหาประโยชนเพยงเทานน”

บรรณาธการ วารสารอยธยาศกษา

๔ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

สายนญ วายสายวชากายอมทมาศกษา บถ ๖ ฉนนบยะจาบฝถทศกยาช ๒๕๕๗

บทบรรณาธการ ๓

ภมวฒนธรรม หวใจของการศกษาประวตศาสตรทองถน ศรศกร วลลโภดม

๕

พระนครศรอยธยา: พนภม อขาว-อน า และขอเสนอเพอการบรหารทรพยากรในกระแสทนนยม

ปฤษณา ชนะวรรษ

๑๐

การจดการพนทมรดกโลกอยธยา: ขอขดแยงเชงกฎหมายในบรบทการบรหารงานวฒนธรรม

พรลภส อณาพรหม

๑๘

มอญคลงทกวานปราสาท: เรองเลาจากงานสงกรานตทบานเสากระโดง ปใทพงษแ ชนบญ

๒๗

งานแทงหยวกอยธยา: ศลปกรรมแหงน าจตน าใจของคนในทองถน พฑรแ แตงพนธแ

๓๗

วถวฒนธรรม ผคนและสายน า ต าบลมหาราช นนทแนภส ดานชยสทธ

๔๑

ความทรงจ าท...เกาะลอย บญสมหญง พลเมองด

๕๑

คลองมหานาค: คลองประวตศาสตรทถกลม วนลยแ กระจางว

๕๔

จตรกรรมฝาผนง วดชมพลนกายาราม: พทธศลปตามพระราชศรทธา ในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาฯ

สรนทรแ ศรสงขแงาม

๕๙

ลกษณะผสมในจตรกรรมวด จอก ตอ จ เมองอมรประ : รปแบบและบรบททางวฒนธรรม

วรวทยแ สนธระหส

๖๘

ชานวฒนธรรมสถาบนอยธยาศกษา ๘๐

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๕

ฟภวฑธทยยภ หวใจของกายศกษาบยะวดศาสดยถองตธ

ศยศกย วฤฤโฟณภ อฟญญา ธธถธาถ / สยบควาภ

เมอวนท ๘ กมภาพนธ พ.ศ.๒๕๕๗ อาจารยศรศกร วลลโภดม ไดเปนวทยากรบรรยายเรอง ภมวฒนธรรม หวใจของการศกษาประวตศาสตรทองถน เนองในโครงการอบรมเชงปฏบตการ “การวจยทางประวตศาสตรทองถน กรณศกษาจงหวดพระนครศรอยธยา” ณ สถาบนอยธยาศกษา มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา สรปสาระส าคญไดดงน

อดตพระนครศรอยธยามแตวดราง บานเรอนอยรมนาดานฟากตะวนออก ตรงคลองคขอหนา มตลาดเปนระยะ ๆ ยานตลาดเจาพรหมเปนสถานรถไฟ มเรอนไม เรอนแพ แลวมโรงพยาบาล ศาล คก แลวถงยานหวรอ อกแหงหนงทเปนยานชมชนคอ หวแหลม และในอดตมชวงฤดนาหลาก นาแลงซงสงเหลานเปนสภาพความเปน อยธยาเกาทสบเนองมา

การศกษาภมวฒนธรรมทองถนเชนน เปนประวตศาสตรแทมชวตตางกบประวตศาสตรแสมยสโขทย สมยอยธยาทตายไปหมดแลว ซงการสรางประวตศาสตรแทองถนเราเนน ทคนในทองถน ศกษาความสมพนธแของคนกบพนท อนประกอบดวยผคนหลากหลายชาตพนธแทเกดสานกในทองถนรวมกน โดยมความสมพนธแทางสงคมและวฒนธรรมรวมกน เมอคณเขาไปอยในชมชนหนง อาจตางศาสนา ชาตพนธแ แตเมออยอาศยนานเขา มการแตงงานปะปนกน และมประเพณรวมกน ในทสดจะเกดสานกรวมกลายเปนสวนหนงในทองถนนนๆ เชนกลายเปนคนอยธยา

๖ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

คนอยธยาในอดตมคนหลากหลายชาตพนธแเข ามา คนรอยพอพนแม ซ ง เกด สานกร วมของ คนอยธยาทามกลางความหลากหลายทางชาตพนธแและศาสนาการตดตอคาขายทางทะเลทาใหอยธยาเปนเมองทา (Port City) ท สา คญ ซ ง เม อมคนหลาย ชาตพนธแ เขามารวมกน จงตองมกลไกททาใหเกดการบรณาการทางวฒนธรรม

สง ท เปนภม ทศนแของอยธยาท สาคญคอ วดมหาธาตกอนทพระบรมไตรโลกนาถจะสรางพระบรมมหาราชวง วดมหาธาตเปนวดทสาคญทสดอยท า ง ตอ น ใต ข อ งห น อง โ สน ( ปใ จ จ บ น เ ร ย ก ว า บงพระราม) เมอพระเจาอทองสรางพระนครศรอยธยาในระยะแรก ความเปนบาน เมอง เก ดขนรอบๆ หนองโสน เมองตองมสถานทศกดสทธ ซงในบรเวณนมมหน ง คอวดมหาธาต อกมมหน ง คอวดพระราม นอกจากนนกเปนวดเลก ๆ

ว ด พร ะ ร าม เ ป น ว ด ท ถ ว าย พ ระ เพ ล ง พระบรมศพสมเดจพระรามาธบดท ๑ (พระเจาอทอง)ขณะทวดมหาธาตสรางขนในสมยสมเดจพระบรมราชาธ ราชท ๑ (ขนหลวงพะงว ) ในสมยสมเดจ พระรามาธบด ๑ เปนสมยทบานเมอง เรมกอ ตง และสมเดจพระรามาธบด ๑ มความสมพนธแเปนบตรเขยของกษตรยแราชวงศแ สพรรณภม (สพรรณบร ) สองราชวงศแนรวมกนเกดเปนกรงศรอยธยา เปนนคร รฐอสระ ทรวมกนเปนอยธยา และราชวงศแตอมา คอ ราชวงศแสพรรณภมไดขนครองราชสมบต สมเดจพระบรมราชาธราชท ๑ (ขนหลวงพะงว) กไดสราง พระบรมธาต (วดมหาธาต) ถงไดพดถงเรองนขนมา

เมอผมอายไดประมาณ ๑๒ ป ตอนนนม การขด ค น ทว ด ราชบ รณะและว ดมหาธา ต พบ พระบรมธาตบรรจอยภายใน นบจากยคของสมเดจพระบรมร าชาธ ร าช ท ๑ ม าถ ง ย คของ สม เ ด จ เจาสามพระยา กรงศร อยธยามความม ง คงมาก ดงทปรากฏหลกฐานภายในกรพระปรางคแวดราชบรณะ พบสมบตแบบจนอยจานวนมาก ซงนาจะเกยวของกบการเขามาของเจงเหอ นอกจากนมพวกเครองทอง พระแสงขรรคแชยศร เครองราชกกธภณฑแตาง ๆ และ ทสาคญพบสถปจาลอง ซงคอพระบรมธาต

พระบรมธา ต เ ป นห ลกขอ งบ าน เม อ ง เขาไมไดขดมาใหนงชมอยในพพธภณฑแหรอไมไดเอามาใหสรงน า แตพระบรมธาตเปนหลกของจกรวาล เปนสถานทศกดสทธ เขามกาลเทศะ แลวทนคน มนไมมกาลเทศะ ขดเสรจกเอามาใสพพธภณฑแ ผมเปนกรรมการผทรงคณวฒของกระทรวงวฒนธรรมพยายามจะเอาพระบรมธา ต ทพพ ธภณฑแ ก ลบไปบรรจ ท วดราชบรณะ เพอฟนในเรองจตใจของคนขนมา

ในยคนตองรอฟนประวตศาสตรแทมชวตโดยภาคประชาชน ตอนนคนอยธยามรอยพอพนแมอกทงมการเปลยนแปลงพนทไปจากเดม เชน ทงพระอทย ทกลายเปนนคมอตสาหกรรมโรจนะ เพราะไมเขาใจสภาพภมประเทศทบรเวณนนเปนทรบนาจากแมนา ปาสก

กรงศรอยธยามแมนาปาสกและแมนาลพบร เปนคพระนครทางดานเหนอ ดานตะวนตก และดานใต สวนดานตะวนออกมการขดคนาขนคอ คลองคขอหนา ซงชมชนเกดขนตรงน นอกจากนมขนอนอยหลายจด มทงขนอนขนาดใหญและขนาดเลก ผนนาเขามาทางคลองหนตรา ซงคลองหนตราเปนยานขนาดใหญแหงหนงของอยธยา เปนชมชนทองถนทมสานกรวมกน

ชมชนอยธยาเกดขนรมแมนา ชมชนรมนาเรยกวา“บาง” ถอเปนทองถนหนง มชมชน มหมบาน มสานกรวมกน มวด พระธาต พธกรรม ประเพณ เชน การแขงเรอ ซงเปนตวเชอมบรณาการผคนเขาดวยกน มความสมพนธแขนมา วฒนธรรมของอยธยาน เราไปยดตดเรองศลปวฒนธรรมทรางไมมผคน สงทควรสบตอคอประเพณวฒนธรรม

ทน เกดปใญหาขนเมอคดไม เปน แลวเอาประเพณวฒนธรรมไปขาย ซงตองระวงใหมาก เพราะการคนควาของพวกคณมนจะไปเตมการขายวฒนธรรม ถาไมรกาลเทศะและไมรปใญหา ฉะนนสงทผมอธบายวาความหมายประวตศาสตรแทองถน ตองใหความสาคญกบคนในพนททมหลากหลายชาตพนธแ หลายชมชนเลกๆ ทเปนบาน ซงรวาอยกนมาก ชวคน มสานกรวมกน และเขาอยมชวตรอดรวมกนไดอยางไรนคอ สงทสาคญ ประวตศาสตรแทองถนน มนไมขนอยกบ ยคสมย ชวงเวลา แตขนอยกบชวอายคน

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๗

สมยกอนเขาบรณาการคนตางถนดวยวธการใหอย ในพ น ท เ ดยวกนแลวสร าง สานกร วม เห ต ทพระมหากษตรยแสรางวดมากเพราะวดเปนศนยแกลางของชมชน เมอยายไปอยถนใดถนหนงจะตองสรางพธกรรมรวมกน อยางนอยนมนตแพระสงฆแไปจาวดทนน เชากมาถวายอาหารรวมกน มประเพณรวมกน แลวตอมาพนทนนกลายเปนวด บางวดกเปนศนยแกลางของชมชน ชอของวดเปนชอเดยวกนกบชมชน เพอแสดงใหรวาขอบเขตของเขาอยแคไหน นอกจากนวดเปนสถานทใหเรยนหนงสอแตขณะนมปใญหาวาเราไมรเรองทองถน เพราะวาเราสบทอดโดยพนททเปนการบรหาร สบมาตงแตสมยรชกาลท ๕ ทแบงเปนหมบาน ตาบล อาเภอ เปนพนทการบรหารราชการของแตละทองถน

เชนเดยวกบเรองกรรมสทธ ท ดนของวด แตเดมเจาอาวาสไมไดเปนเจาของวด แตเพราะมกฎหมายสงฆแขนพวกเถรสมาคม เจาอาวาสจงมสทธในทดน แตเดมตอนทเขาสรางวดจะใหชมชนดแลกนเอง ทามาหากนทนน มสทธแตวาไมมกรรมสทธ แลวเมอกรรมสทธ ท ดน เปนของวด พวกเจ าอาวาสอา งกรรมสทธเพอขายทดน

... ทราบลมระหวางลานาเปนทองทง ซงเปน

แหลงอาหารสาคญและเปนศนยแกลางของสงคมดงเชน ท งภ เขาทอง เปนสวนหน งของ ท งมะขามหยอง อยระหวาง ลาน าลพบรกบลาน าเจาพระยา มวด ภเขาทองเปนศนยแกลางมงานเทศกาลไหววด มการเลนสกวา

ป าก น า บ า ง ก ะจ ะ เ ป น จ ด ท ม น า ว น เก ด ต านาน ความร กลอยวน เหม อนบางกะ จะเชนเดยวกบบรเวณปอมเพชรทมนาวนและนาแรงมาก ตอนทยงไมมเขอนภมพล ยานปอมเพชร เปนยานนานาชาต เตบโตขนในสมยทเรอคาขายตางประเทศมาจอดทอดสมอทน แมนาเจาพระยาเกดขนจากบรเวณน เปนทรวมของลานาหลายสาย ฝรงเรยกแมนาเจาพระยาวา “แมนา” ชวงสมยอยธยาตอนปลายเจรญมาก เปนเมองนานาชาต มกลาวถงในเอกสารฝรงทงนน

ยานน เคยคกคก เปนแหลง ผหญงหากน มยานเจาพรหม ยานในไกโดยเฉพาะ รอบ ๆ ชาน พระนครมเรอนแพหนาแนนมาก เพราะในอดตคนไมอยบนบก แตอยบนนา เชนเดยวกบแถวปอมมหากาฬกรงเทพฯ ทเปนพนทชานพระนครเหมอนกน อกยานหนงทสาคญคอ ยานหวรออยธยามภมประเทศเปนเกาะ ถาจะเอาชาง มาขามมา ตองมาทท านบรอ ซงเปนเขอนดนตรงจดสบกนระหวางแมนาปาสกกบแมนาลพบร เพอชะลอนา บรเวณทมจดสบกนของ ลานา เปนยานคกคก มตลาด มชมชน

อย ธยามพ น ท เปน ดนดอนสาม เห ลยม (Delta) มลานาแตกออกเปนแพรก แตละแพรกจะมทง และมการขดคลองลด ซงสลบซบซอนมาก ทงนเพอการคมนาคมและการอยอาศย แตไมไดขดเพอการชลประทาน อกทงยงเปนการชะลอนา ดงนน ถารจกคลอ ง ลด และ ร ว า ม ช ม ชนอ ย า ง ไ ร โ ดย ดจ า กโบราณสถานหรอรองรอยตางๆ กจะสามารถมองเหนภาพอดตของอยธยาได ซงมรายละเอยดมาก แตกถกทาลายลงไปมากในปใจจบน

อยางเชน ลานาปาสกทไหลออมไปเปนคลองหนตรา แลวไปออกดานขางวดพนญเชง บรเวณนเกดเม อ งอ โยธยาข น และม การขดคลอง คข อหน า เ พ ร า ะ ฉ ะ น น ต ว อ ย ธ ย า อ ย ฝใ ง น เ ป น เ ม อ ง รปสเหลยมผนผายาว ชวงทายตอกบวดพนญเชง เกดยานการคาขนมา วดเกาๆ หลายวด อยในยานน เชน วดพนญเชงทสรางขน ๒๖ ป กอนการสถาปนากรงศรอยธยา มพระประธานขนาดใหญ อโยธยาเปนเมองคกบสวรรณภม และมโบราณสถานตงกระจายอยตามจดตางๆ เชน วดขนเมองใจ วดสรอย นอกนนมเ จ ดยแ อย กลาง ท ง เช น ว ดกระช าย ว ดจ งกรม เปนรปแบบศลปกรรมสมยอโยธยา แตถกบรณะเปลยนแปลงไปจากเดม เชนเดยวกบบรเวณคลอง สระบว ทถกทาลายสภาพเดมไปมากเชนกน

๘ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ตลาดหวรอ. (๒๕๐๓?). (ภาพนง). พระนครศรอยธยา: ชศกด ศภวไล.

งานจดหมายเหตจงหวดพระนครศรอยธยา สถาบนอยธยาศกษา.

ยานหวรอ มความสาคญเพราะชมทางการคา และยงเปนจดออนทเขามาอยธยาได ดงเชนครงทพมายกทพมาตอยธยากมาอย ทวดสามวหาร นอกจากนยงเปนจดทมชมชนหนาแนน มวดเกาหลายแหง เชน วดแมนางปลม มเจดยแแบบมสงหแลอม แลวมวดแค (ราง) มเจดยแแบบลานนาขนาดใหญ เพราะในสมยสมเดจพระนารายณแนาคนจากเมองเหนอลงมา ตงเปนชมชน และมกลมคนลาว คนมอญ

เ พ ร า ะ ฉ ะ น น ง า น ค น ค ว า ข อ ง ศ น ยแประวตศาสตรแอยธยาตองมขอมลเชงลก ไมใชดแคโบราณสถานอยางเดยว ตองดจากคาใหการของ ขนหลวงประดทรงธรรม มาตความ แลวนาการคนควาของพระยาโบราณราชธานนทรแมาเปนตวตง และศกษาเปรยบเทยบกบเอกสารของฝรงทเขามา จะไดเรองราวประวตศาสตรแทไมมอยในการจดบนทกตามพงศาวดาร

... ภมวฒนธรรม (Culture Landscape)

หมายความวา พนททคนอย สรางบานแปงเมองจะกาหนดวาพน ทนนเปนอะไร อยในกาละ เวลาใด หมายความวามพนทศกดสทธ มกจกรรมในชวงเวลาตางๆ และมการกาหนดชอเรยกพนทซงรจกกนหมด และรวาพนทตรงนนเราจะใชอยางไร

หากมองอยธยาในเชงภมวฒนธรรม ตองดวาทงเกาะเมองรอบๆ วาประกอบดวยอะไรบาง สถานท การคมนาคม ประเพณพธกรรม เชน บร เวณทง ภเขาทอง มงานไหวภเขาทอง เปนตน เชนเดยวกบเรองอาหาร อยธยาเปนเมองทมความหลากหลายทางชวภาพมาก มตนไม พชผก สตวแตางๆ นานาชนดซงเขาจะรวาบรเวณไหนมอะไรบาง ซงสงเหลานเปนสวนหนงของภมวฒนธรรม แตสวนมากเราจะมองสงทเปน อตลกษณแของทองถนโดยดสถานทศกดสทธ อยางเชนทงภเขาทองมเจดยแภเขาทองเปนศนยแกลางของคนทงภเขาทอง คนทองถนนนรจกและมาทาพธกรรมรวมกน

... ทงแกว ท งขวญ ทม ตานานเรองขนชาง

ขนแผน ขนไกร ถาทานอยากจะรวาพนทตรงนนวาเปนอยางไร ใหดเรองราวของขนชางขนแผนเกดขนใน สมยรชกาลท ๒ ในชวงตนกรงเทพฯ กสบเนองมาจาก

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๙

สมยอยธยาตอนปลาย เรองขนชางขนแผนถอวาเปนตานานประวตศาสตรแสงคมทด อยในชวงสมยรชกาลท ๒ ลงมา ปรากฏเปนชอบานนามเมอง (place name) ตางๆ ซงมความสาคญมากในการศกษาภมวฒนธรรม

การทคณจะสรางประว ตศาสตรแทองถน มนสรางจากความทรงจาของคนในทองถน ซงตองไปรอฟนจากคนหลายยค ถงจะสรางภาพอดตขนมาได อยางเชน การเกบประว ตศาสตรแทองถน ทหวรอ พวกคนทอยวด บาน มรานคาเกาแก ใหเขามาเลามนกเปนการสรางประวตศาสตรแโดยคนในทเขามสวนรวม เพราะขอมลคณจะไปคนควาในเอกสารไมมหรอก มาจากความทรงจาทงนน

ในอดตยานหวรอ เปนยานการคา สมยทผมอยมนมตกแถว มโรงลเก โรงหนงลอมดวยสงกะส หรอถาจะอธบายเปนภาพกวางของอยธยาในสมยทผมยงเปนเดกๆ ผมไปดลเกทวดพนญเชงตรงนนเปนยานคนจน มฮวงซย มเทศกาลเทกระจาดแลวถาจะขามไปอกฝใง คณตองไปขามททาวดพนญเชง สมยกอนตรงนนมตะโขงอย สวนแหลงแขงเรอทสาคญคอวดนนทรยแ ทงวดนนทรเ ดยวน โขนเรอหายไปไหนกไมร ยาน วดนนทรยแยงเปนแหลงจบปลาทอดมสมบรณแมาก อกดวย สวนเขตมสลมอยทบรเวณวดลอดชอง เปนตน

แลววดไชยวฒนาราม สมยกอนยงเปนปา และมนาทวมในชวงหนานา หรอทวดวรเชษฐ แ แตกอนตองเขาทางแมนาเจาพระยา ยงไมมคลองขด แลวพอหนานาจะมสภาพเปนเกาะ ถาเขาไปพบงเหาอยชกชม สวนพวกเจดยแตางๆ ไมเหมอนอยางปใจจบน

... การศกษาภมวฒนธรรมตองทาความเขาใจ

เรองพนทศกดสทธและพนทสาธารณะ ทงนเพอเวลาพฒนาจะไดไมไปละเมดกาลเทศะทมมาแตเดม อยางททางอสานเรยกวา “ขะลา” ทางเหนอเรยกวา “ขด” ซงเมอละเมดแลวจะเกดอปมงคลตอชมชนทองถน สงเหลานเปนสานกทเรมขาดหายไปในปใจจบน

นอกจากนการทาความเขาใจเรองความหลากหลายทางชวภาพ จะทาใหเหนอาหารการกน ยารกษาโรค ทแตกตางไปตามฤดกาลและทองถนตางๆ รวมไปถงการแลกเปลยนสนคา แหลงทมาของสนคา

ประเภทตางๆ อกดวย สวนการศกษาภมประเทศและการตงถ นฐานของผคนในทองถนตางๆ ปใจจบนสามารถทาไดงาย โดยอาศยเทคโนโลยภาพถายทางอากาศ โดยเฉพาะ Google Earth

สงสาคญอกอยางหนงคอ การศกษานเวศวฒนธรรมทดความสมพนธแของผคนในพนทตางๆ เชน ยานหวรอทมความสมพนธแกบพนทโดยรอบ เพราะมตลาดหวรอเปนศนยแการคารวมกน นอกจากนยงมประเพณ วฒนธรรมทสบทอดกนมาจากรนสรน ซงสงเหลานเปนประวตศาสตรแทมชวต

ดงนน การศกษาประวตศาสตรแทองถนเชนน จงมฐานเปนประวตศาสตรแสงคมทไมไดแบงดวยการกาหนดอายแบบประวตศาสตรแชาต แตใหความสาคญกบผคนทอยสบเนองกนมา อนเปนสงทคนในรวามคนอยกเหลา กตระกล

ปใจจบนนเมองเชยงใหม กรงเทพฯ แหลกสลายหมดแลว เพราะคนตางถนเรมเขามา ทองถนดงเดมถกทาลาย และหากมองในบรบทของโลกาภวตนแ(Globalization) จะเหนวาประเทศไทยมความอดมสมบรณแดวยความหลากหลายทางชวภาพ อาหารการกน แตเรากาลงถกทาลายเพราะคนหลายฝายเขามาแกงแยง ทงนายทนในประเทศและจากตางประเทศ

ความมงหมายในการศกษาประวตศาสตร

ทองถนคอ ท าอยางไรใหคนในทองถนมชวตอยรวมกนไดและมความเขมแขงเพอตานแรงกระทบจากคนภายนอก เพราะวาตรงน เปนบานเ กด เมองนอน ไมใชหวงเพยงแคมาหาประโยชนเพยงเทานน ๏

๑๐ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ฝยะธคยศยอมทมา: ฝธฟภ อขาว-อธา แฤะขอเสธอเฝอกายนยหายถยฝมากยใธกยะแสถธธมภ

บรษฒา ชธะวยยษ*

วดโลกยสธาราม. (๒๕๕๗). (ภาพนง). พระนครศรอยธยา: ธนสร เพชรถนอม.

จงหวดพระนครศรอยธยาอดตเคยเปนเมองหลวงเกา (กรงเกา) มประวตศาสตรและความเปนมา เปนท

รจกกนทวโลก มฐานะเปนเมองทองเทยว มภมประเทศ และการจดการดานพนททเปนมรดกตกทอดจากการจดการปกครองตงแตสมยกรงศรอยธยา โดยมเกาะเมองอยธยา เปนศนยกลาง มคเมองกนระหวางเกาะเมองพระนครศรอยธยากบ อ าเภอรอบนอกอน ๆ ทมรปแบบการบรหารราชการทขนตรงตออ าเภอพระนครศรอยธยา ความเปนประวตศาสตรของนครประวตศาสตรอยธยาและเมองบรวารเปนประจกษพยานแสดงถงความรงเรองสงสดของอารยธรรมของชมชนหนงในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ระหวางพทธศตวรรษท ๑๙ - ๒๔ จงไดรบการประกาศเปนแหลงมรดกโลกในป ๒๕๓๔ เมอประเทศไทยกาวส แผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท ๑ จนถงปจจบน (แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๑๑) ซงเปนแบบแผนการบรหารราชการแผนดนแบบรฐสมยใหม สงทตามมาจากการพฒนาคอ สภาพความเสอมโทรมอนเนองมาจากการปรบตวและเปลยนแปลงทไมสมดล ภาพลกษณของจงหวดพระนครศรอยธยาเปลยนแปลงไปกลายเปนพนทสบสน เสยงภย ขาดความสงบ เรยบรอย เกดความรนแรง ดวยเหตทมหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา มภาระหนาทและพนธกจของสถาบนทจะตองมบทบาทในการขบเคลอนองคความร สรางแผนพฒนาใหเหมาะสมกบสภาพปญหาและความตองการของทองถน จงไดรวมกนด าเนนการวจยเพอหาแนวทางการพฒนาจงหวดพระนครศรอยธยา ทเกดจากการมสวนรวมอยางแทจรงของสมาชกในชมชนภาคสวนตางๆ อยางแทจรง

* อาจารยแประจาคณะครศาสตรแ มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๑๑

บทความนมวตถประสงคแอยประการหนงคอ การเสนอรปแบบการพฒนาแบบมสวนรวมของทกภาคสวนในการบรหารจดการอยธยาเมองมรดกโลก ผ ม ส ว น เก ย ว ข อ ง ใ น ก า ร ดแ ลพ น ท ม ร ดก โ ลก ประกอบด วย ชมชนหร อประชาชนในทองถ น ขาราชการระดบบรหารจดการ กลมนกทองเทยว ก ล ม น ก ธ ร ก จ แ ล ะ เ จ า ข อ ง ก จ ก า ร ร า น ค า กลมนกวชาการ กลมนกการเมอง กลมพระและนกบวชในศาสนาตาง ๆ และกลมนกเรยนนกศกษา ซงเปนกลมผมสวนไดสวนเสย (Stakeholder) และไดทาการวเคราะหแ สภาพแวดลอมภายในและภายนอกทมผลตอการบรหารจดการนครประวตศาสตรแพระนครศร- อยธยา โดยสรปใหเขาใจไดพอสงเขปดงน

นครประวตศาสตรแพระนครศรอยธยาแหงนมแงงามใหชนชมกนคอ มการจดการผงเมองทด มการแบ งพ น ท ใช สอยตามหลกผง เม อ งอย าง ชดเจน เป น เม อ ง ท แสดงถ ง เ อก ลกษณแ ท ห า ไ ด ย ากย ง เปนหลกฐานแสดงขนบธรรมเนยม ประเพณ/อารย- ธรรมทยงหลง เหลออย มสถาน ททอง เทยวด านประเพณ ศลปวฒนธรรมและประวตศาสตรแทมคณคาจน ได ร บก ารประกาศเปนมรดกโลก ต ง อย ใ น ภมประเทศทด เสนทางนา เสนทางคมนาคมสะดวก และอยใกลกรงเทพมหานคร มความอดมสมบรณแทางการเกษตร เปนเมองอขาวอนา จากภมประเทศมแมนาลอมรอบและมคลองมาก มภมปใญญาชาวบานทมคณคาทางเศรษฐกจ และรกษาสงแวดลอมทางธรรมชาตและศลปวฒนธรรม มศกยภาพทจะเปนแหลงทองเทยวเชงอนรกษแ

ประเดนทนาหวงทอดจะกลาวถงไมไดคอ การใชประโยชนแทดนในปใจจบนยงไมมการจดระเบยบทชดเจนตามหลกการผงเมอง ทาใหมการใชทดนผดประเภท การเขาถงสถานททองเทยวหลายแหงยงไมชดเจน บางแหงคบแคบเขาถงไมสะดวก ไมมปายประชาสมพนธแเสนทางทชดเจน และขอมลบอกเลาเรองราวความเปนมาของสถานทนน ๆ สาธารณปโภคพนฐานและสงอานวยความสะดวกไมเพยงพอตอจานวนนกทองเทยว ขาดการมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสยกลมตาง ๆ ในการวางแผนและบรหารจดการ

มความซาซอนของการปฏบตงาน รวมถงอานาจหนาทของหนวยงานราชการและองคแกรปกครองสวนทองถน มความขดแยงในการประกอบอาชพของผประกอบการ ในบรเวณสถานททองเทยวตาง ๆ

จากการวเคราะหแขอมลทไดจากการพดคยผใหขอมลกลมตาง ๆ มความหวงอยหลายประการ คอ นกทองเทยวมความนยม ชนชอบในการทองเทยวเชงวฒนธรรม มความรสกตระหนกรในความสาคญของมรดกโลก นโยบายของร ฐเก อหนนในเร องของ การสง เสรมการทองเทยว การบรณะฟนฟแหลงทองเทยวโบราณสถาน และอนรกษแศลปวฒนธรรมและภมปใญญาทองถน ไดรบการสนบสนนจากผนาทองถนใ น ก า ร บ ร ห า ร จ ด ก า ร ด แ ล แ ล ะ อ น ร ก ษแ พ น ท สอตาง ๆ มการประชาสมพนธแแหลงทองเทยวในจงหวดพระนครศรอยธยาอยตลอดเวลา และนโยบายการพฒนา จ งหว ด ท ไม ส ง เส ร มการขยายพ น ทอตสาหกรรม

อปสรรคสาคญททาใหไมอาจบรรลเปาหมายคอ ขาดเอกภาพดานการบรหารจดการดานการทองเทยว ขาดการบรการดานขอมลขาวสาร ขาดการจ ด ก า ร ด า น ท ร พ ย า ก ร ก า ร ท อ ง เ ท ย ว อ ย า ง มประสทธภาพ คอ ขาดการสงเสรมการทองเทยวเชงเกษตร ประชาชนบางกลมยงขาดความรความเขาใจในการ เป น เ จ า บ าน ท ด แล ะก ารป ฏ บ ต ต ว ท ด ต อนกทองเทยว ผประกอบการบางราย ไมใหความรวมมอในการจดระเบยบรานคา และขาดความรความเขาใจในการบรห า ร จดก ารพ น ท และการบร ก ารต อนกทองเทยว ปใญหาภยธรรมชาต เนองจากลกษณะ ภมประเทศเปนพนทราบลม มแมนาลอมรอบหลายสาย ทาใหประสบปใญหาอทกภย วถชวตดงเดมแบบสงคมเกษตรกรรมถกแทนทดวยวถชวตแบบสงคมอตสาหกรรมทเกดจากการขยายตวและการพฒนาเศรษฐกจ

จากการจดประชมกลมยอย และพดคยกนอยางลกซงกบกลมผมสวนไดสวนเสย (Stakeholder) สามารถวเคราะหแ สภาพแวดลอมภายในและภายนอก ทมผลตอการบรหาร จดการนครประว ตศาสตรแ

๑๒ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

พระนครศรอยธยา โดยสรปใหเหนอยางเปนระบบดงตอไปน

จณแขง (Strength) ๑.นครประวตศาสตรแพระนครศรอยธยาม

การจดการผงเมองทด มการแบงพนทใชสอยตามหลกผงเมองอยางชดเจน

๒.เปนเมองทแสดงถงเอกลกษณแทหาไดยากย ง เปนหลกฐานแสดงขนบธรรมเนยมประเพณ หรออารยธรรม ซงยงคงหลงเหลออย

๓ . ม ส ถ า น ท ท อ ง เ ท ย ว ด า น ป ร ะ เ พ ณ ศลปวฒนธรรมและประวตศาสตรแทมคณคา จนไดรบการประกาศเปนมรดกโลก

๔. ต งอย ในภมประเทศท ด เส นทางน า เสนทางคมนาคมสะดวก และอยใกลกรงเทพมหานคร

๕.มความอดมสมบรณแทางการเกษตร เปนเมองอขาวอนา เนองจากภมประเทศมแมนาลอมรอบและมคลองมาก

๖.ม ภ ม ปใญญาชาวบ าน ทม คณค าทา งเศรษฐกจ และรกษาสงแวดลอมทางธรรมชาตและศลปวฒนธรรม

๗.มศกยภาพทจะเปนแหลงทองเทยวเชงอนรกษแ

จณออธ (Weakness) ๑.การใชประโยชนแทดนในปใจจบนยงไมมการ

จดระเบยบทชดเจนตามหลกการผงเมอง ทาใหมการใชทดนผดประเภท

๒.การเขาถงสถานททองเทยวหลายแหงยงไมชดเจน บางแหงคบแคบเขาถงไมสะดวก ขาดปายประชาสมพนธแเสนทาง และขอมลบอกเลาเรองราวความเปนมาของสถานทนน ๆ

๓.สาธารณปโภคพนฐานและสงอานวยความสะดวกไมเพยงพอตอจานวนนกทองเทยว

๔.ขาดการมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสย (Stakeholder) ตาง ๆ ทงหนวยงานภาครฐ เอกชน องคแกรปกครองสวนทองถนและผประกอบการในการวางแผนและบรหารจดการ

๕. มความซาซอนของการปฏบตงาน รวมถงอานาจ หนาทของหนวยงานราชการ และองคแกรปกครองสวนทองถน

๖. มความขดแยงในการประกอบอาชพของผประกอบการ ในบรเวณสถานททองเทยวตางๆ

โอกาส (Opportunity) ๑.นกทองเทยวมความนยม ชนชอบในการ

ทองเทยวเชงวฒนธรรม มความร สกตระหนกร ในความสาคญของมรดกโลก

๒.นโยบายของรฐเกอหนนในเรองของการสงเสรมการทองเทยว การบรณะฟนฟแหลงทองเทยวโบราณสถาน และอน รกษแ ศลปวฒนธรรมและ ภมปใญญาทองถน

๓.ไดรบการสนบสนนจากผนาทองถนในการบรหารจดการดแล และอนรกษแพนท

๔.สอตาง ๆ มการประชาสมพนธแแหลงทองเทยวในจงหวดพระนครศรอยธยาอยตลอดเวลา

๕.นโยบายการพฒนาจงหวดทไมสงเสรมการขยายพนทอตสาหกรรม

ฟมคกคาภ (Threat) ๑.ขาดเอกภาพดานการบรหารจดการดาน

การทองเทยว ๒.ขาดการบร กา รด านขอม ลข า วสาร

ปายประชาสมพนธแเสนทาง ๓.ขาดการ จดการด านทรพย ากรการ

ทองเทยวอยางมประสทธภาพ คอ ขาดการสงเสรมการทองเทยวเชงเกษตร

๔.ประชาชนบางคนยงขาดความรความเขาใจในการเปนเจาบานทด และการปฏบตตวทดตอนกทองเทยว

๕.ผประกอบการบางราย ไมใหความรวมมอในการจดระเบยบรานคา และขาดความรความเขาใจในการบรห า ร จดก ารพ น ท และการบร ก ารต อนกทองเทยว

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๑๓

๖.ปใญหาภยธรรมชาต เนองจากลกษณะ ภมประเทศเปนพนทราบลม มแมนาลอมรอบหลายสาย ทาใหประสบปใญหาอทกภย

๗.วถชวตดงเดมแบบสงคมเกษตรกรรมถกแทนทดวยวถชวตแบบสงคมอตสาหกรรม ทเกดจากการขยายตวและการพฒนาเศรษฐกจ

วสมถศธ มถทศาสดย แฤะกจกยยภ ขอมลจากการพดคยกบชาวบานกลมยอย

และกลมผมสวนไดสวนเสย (Stakeholder) เมอไดนามาวเคราะหแ สภาพแวดลอมภายในและภายนอกแลวนน สามารถสงเคราะหแขอมลดงกลาว เพอกาหนดวสยทศนแ ยทธศาสตรแ และกจกรรม ของแผนการบรหารจดการนครประวตศาสตรแพระนครศรอยธยา ไดดงน

วสยทศน: “อยธยาในฐานะมรดกโลก เมองแหงการ

อนรกษแและพฒนา อยางมสวนรวมและยงยน” ยทธศาสตร การกาหนดยทธศาสตรแภายใตแผนบรหาร

จดการนครประวตศาสตรแพระนครศรอยธยาภายใตการม ส ว น ร ว ม ขอ ง ท กภ าคส ว น ปร ะก อบ ด ว ย ๔ ยทธศาสตรแ ภายใต คาขวญของจงหวดพระนคร - ศรอยธยา ดงวา “ราชธานเกา อขาวอนา เลศลากานทกว คนดศรอยธยา” ดงน

“ราชธานเกา” : ยทธศาสตรท ๑ พฒนาและสงเสรมการ

ทองเทยวจากการอนรกษมรดกโลกทางวฒนธรรม เปาประสงค : มรายไดจากการทองเทยว

ภา ย ใต ก า ร อ น ร ก ษแ ม ร ดก โ ลกท า ง ว ฒ นธ ร ร ม และทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

กลยทธ : ๑ .พฒนาและอน ร กษแ แหล ง ท อ ง เ ท ย ว

และเสนทางเชอมโยงสแหลงทองเทยว ๒ .พฒ นา ระบ บข นส ง ม ว ลชน ใน พ น ท

ทองเทยว ๓.จดทาสอประชาสมพนธแและพฒนาการ

ตลาด

แนวทางการด าเนนกจกรรม : ๑.บรหารจดการสภาพภมทศนแ มการดแล

รกษาสภาพสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตของแหลงทองเทยวและสงอานวยความสะดวกทเกยวของ โดยใหชมชนและองคแกรปกครองสวนทองถนเขามามสวนรวมในการบรหารจดการ การดแลและรกษาสภาพแวดลอมของแหลงทองเทยวทเปนทรพยากรของชมชน วางมาตรการในการควบคมการทงขยะ นาเสย และป ายโฆษณาท บดบงทศน ยภาพอยา งจร งจ ง และสนบสนนการพฒนาระบบกาจดขยะ และนาเสยแกองคแกรปกครองสวนทองถน

๒.กาหนดมาตรการการใชประโยชนแพนทในเขตนครประวตศาสตรแ โดยใหมการจดระเบยบรานคา โดยการกาหนดบรเวณเฉพาะใหเปนศนยแกลางของรานคาโดยผานการตกลงรวมกนระหวางผประกอบ การและหนวยงานทมอานาจ และกาหนดรปแบบความเปนอยทสอดคลองกบความเปนพนทมรดกโลก

๓.พฒนาระบบขนสงมวลชน ตวอยางเชน การพฒนาระบบรถรางไฟฟา และเสนทางจกรยาน เพ อลดปใญหาการจราจรตดขด ในบร เ วณแหล งท อ ง เ ท ย ว แ ละ ช ว ย ลดปใญ ห าก าร ป ล อ ยก฿ า ซคารแบอนไดออกไซดแ ซ ง เปนก฿ าซ เรอนกระจกทกอให เกดมลพษในบร เวณแหล งทองเ ทยว ทงน ควรมการจดสรรบรเวณทจอดรถของนกทองเทยวอยางเปนระบบระเบยบเพอเปนจดเชอมโยงกบระบบขนสงมวลชนดวย

๔ .สง เสร มการท อง เ ท ยวในล กษณะท มเร องราว และร ปแบบการนาเสนอทสอดคลองกบความตองการของนกทองเทยว โดยประยกตแใชเทคโนโลยสารสนเทศกบเรองราวในประวตศาสตรแ มาผลตสอประชาสมพนธแ เพอทาใหนกเทยวไดรบความรและเกดแรงจงใจในการทองเทยวในเชงอนรกษแมรดกโลกทางวฒนธรรม

๕ .สง เสรมการทองเทยวชมชนในระดบหมบาน ดงน

๕.๑ ดาเนนการในลกษณะของ Home stay ทนกทองเทยวจะไดเรยนรและซมซบวถชวตทองถน

๑๔ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

วดไชยวฒนาราม. (๒๕๕๗). (ภาพนง). พระนครศรอยธยา: ธนสร เพชรถนอม.

๕.๒ พฒนายานเกา ตลาดเกา ใหเปน

แหลงทองเทยวเชงอนรกษแ เชน ยานชมชนหวรอ ๖ .จดทาคมอการทองเทยวอยธยา เพ อ

เ ผ ย แ พ ร ใ ห ท ร าบ ถ ง แ น ว ท า ง ก า ร ท อ ง เ ท ย ว เชงวฒนธรรมทรบผดชอบตอสงคม และเหมาะสมกบพนทมรดกโลก โดยจดทาในรปแบบทเขาใจงายและเขาถงนกทองเทยว เชน ฉบบการแตน หรอเผยแพรผานทาง Website และ Social network ตาง ๆ

“อขาวอน า” : ยทธศาสตรท ๒ พลกฟนวถการเกษตรและ

พฒนาแหลงสนคาเกษตร เปาประสงค : พฒนาพน ท เกษตรกรรม

ยกระดบมาตรฐานสนคาเกษตร และเพมศกยภาพเกษตรกร

กลยทธ : ๑ .บรห าร จดก ารทรพยากร ธ รรมชา ต

สงแวดลอมและโครงสรางพนฐานทางการเกษตร ๒ .ส ร า ง ค ว า ม เ ข ม แ ข ง ใ ห เ ก ษ ต ร ก ร

และสถาบนเกษตรกร

๓ .บรการจดการการตลาดสนคาเกษตร และพฒนาระบบขอมลการเกษตร

แนวทางการด าเนนกจกรรม : ๑.กาหนดเขตการใชประโยชนแทดน โดยการ

อนรกษแพนทการเกษตรใหคงไวไมใหมการเปลยนแปลงการใชประโยชนแทดนไปเปนประเภทอน

๒ .พ ฒ นาก าร ผ ลต ส น ค า เ กษ ต ร ให ไ ดมาตรฐาน Good Agriculture Practice (GAP) เชน การสงเสรมการปลกขาวอนทรยแ

๓ .สงเสรมผลผลตทางการเกษตรทไดรบความนยมจากนกทองเทยว เชน กงแมนาอยธยา โดยการพฒนาใหมมาตรฐาน

๔.จดอบรมใหความรเกษตรกร โดยจดตงเปนก ล ม เ ก ษ ต ร ก ร ใน จ ง หว ดพ ร ะ น คร ศ ร อ ย ธ ย า และสงเสรมใหเกษตรกรพฒนาพนทเกษตรใหเปนแหลงทองเทยวเชงเกษตรกรรมเพอเพมรายไดใหเกษตรกรอกทางหนงดวย

๕.เพมการประชาสมพนธแแหลงทองเทยวทางการเกษตร โดยการจดงานเทศกาลทองเทยวทสอดคลองกนกบยทธศาสตรแการทองเทยวมรดกโลก

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๑๕

เชน การจดงานเทศกาล “ซมซบวฒนธรรม ดมดารสชาตกงแมนา เลศลามรดกโลก”

“เลศล ากานทกว” : ยทธศาสตรท ๓ อน รกษ และสงเสรม

ประเพณ วฒนธรรม และภมปญญาทองถน เปาประสงค : ประเพณ วฒนธรรม และ

ภมปใญญาทองถนถกสงตอไปยงชนรนหลง กลยทธ : ๑.อนรกษแและสบสานประเพณ วฒนธรรม

และภมปใญญาทองถน ๒.ยกระดบคณภาพผลตภณฑแจากภมปใญญา

ทองถน

แนวทางการด าเนนกจกรรม : ๑ .จ ด ก จ ก ร ร ม เ พ อ ส บ ส า น ป ร ะ เ พ ณ

วฒนธรรม และภมปใญญาทองถนของพระนคร - ศรอยธยา เชน การรองเพลงเรอ การรองเพลงเกยวขาว การแสดงลเก เปนตน

๒.พฒนาและสงเสรมพนทแหงความทรงจา สถานทกาเนดแหลงภมปใญญาทองถนใหเปนแหลงทองเทยว เชน หมบานตมดอรญญก อตอเรอ ชมชนหตถกรรมสานปลาตะเพยน เปนตน

๓.พฒนารปแบบผลตภณฑแจากภมปใญญาทองถนใหมความนาสนใจและทนสมย รวมทงจดหาตลาดและดาเนนการประชาสมพนธแใหรจกในวงกวาง

๔.จดทาฐานขอมลรวบรวมประวตปราชญแทองถน ปราชญแชาวบาน รวมถงภมปใญญาตางๆ เพอใหเยาวชนรนหลงไดเรยนรและเปนแนวทางตอไป

“คนดศรอยธยา” : ยทธศาสตรท ๔ พฒนาศกยภาพและ

เสรมสรางการมสวนรวมของทกภาคสวน เปาประสงค : ประชาชนและหนวยงานท

เกยวของทกภาคสวนไดรบการพฒนาศกยภาพ และมสวนรวมในการดาเนนงานและบรหารจดการอยางบรณาการ

กลยทธ : ๑.สงเสรมการมสวนรวมของทกภาคสวนใน

การบรหารจดการ เฝาระวง อนรกษแ รกษา ฟนฟพนทนครประวตศาสตรแ ทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม ศลปะ วฒนธรรม และภมปใญญาทองถน

๒ .พฒนาศกยภาพของ ทกภาคส วน ใน การบรหารจดการ เฝาระวง อนรกษแ รกษา ฟนฟพนทนครประวตศาสตรแ ทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม ศลปะ วฒนธรรม และภมปใญญาทองถน

แนวทางการด าเนนกจกรรม : ๑ .จดตงคณะทางานบรหารจดการพน ท

โดยมาจากผมสวนไดสวนเสยทกภาคสวน ทงภาครฐ องคแกรปกครองสวนตวทองถน ผประกอบการ ปราชญแทองถน ตวแทนภาคประชาชน เพอรวมกนกาหนดแนวทางในการบรหารจดการและแกไขปใญหาทไดรบการยอมรบจากทกภาคสวน

๒ .จดการอบรมการเปน ผประกอบการ และเจาบานทด เพอเพมศกยภาพของผประกอบการและประชาชนในทองถนในการบรการนกทองเทยว แ ล ะ เ ข า ใ จ ถ ง ร ป แ บ บ ท ร บ ผ ด ช อ บ ต อ ส ง ค ม และเหมาะสมกบพนทมรดกโลก

๓.พฒนาหลกสตรการเรยนรในวชา “ทองถนของเรา” โดยพฒนาเนอหาใหเขาใจงาย และแสดงถงรากเหงาความเปนมาของทองถน สรางจตสานกอนรกษแ หวงแหน ในมรดกทางวฒนธรรม และ ภมปใญญาทองถน รวมทงทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม โดยเนนการปฏบตจรงนอกหองเรยน

๔.จดกจกรรมประชาสมพนธแ ใหความร และปลกจตสานกใหกบผมสวนไดสวนเสยทกภาคสวน ใหการมสวนรวมในการบรหารจดการ เฝาระวง อนรกษแ รกษา ฟนฟพนทนครประวตศาสตรแ ทรพยากร ธรรมชาตสงแวดลอม ศลปะ วฒนธรรม และภมปใญญาทองถ น โดยแสดง ให เ หนถ ง ผลประ โยชนแ ร ว ม (Co - Benefit) ในดานตาง ๆ ทงเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ทจะเกดขนกบผมสวนไดสวนเสยทกภาคสวนในการมสวนรวมในการบรหารจดการดงกลาว

๑๖ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

จากการว เคราะหแบรบทของอยธยาในประเดนตาง ๆ แลว บทความนขอเสนอแนะรปแบบการพฒนาอนเกดจากการตกผลกของทกฝายทรวมใหความเหนและไดกาหนดเปนวสยทศนแ ยทธศาสตรแ และกจกรรมของแผนการบรหารจดการนครประวตศาสตรแ

พระนครศรอยธยา ภายใตการมสวนรวมของทกภาคสวน อนประกอบดวย ๔ ยทธศาสตรแ ภายใตคาขวญของจงหวดพระนครศรอยธยา คอ“ราชธานเกา อขาวอนา เลศลากานทกว คนดศรอยธยา” ดงไดแสดงในแผนภาพ

แปธถมถทศาสดยอมทมาใธฏาธะภยณกโฤก เภองแหงกายอธยกษแฤะฝฑธาอมางภสวธยวภแฤะมงมธ

ยทธศาสตรท ๑ พฒนาและสงเสรมการทองเทยวจากการอนรกษมรดกโลกทาง วฒนธรรม

ยทธศาสตรท ๒ พลกฟนวถการเกษตร และพฒนาแหลงสนคาเกษตร

ยทธศาสตรท ๓ อนรกษ แ ล ะ ส ง เ ส ร ม ป ร ะ เ พ ณ วฒนธรรม และภมปญญาทองถน

ยทธศาสตรท ๔ พฒนาศกยภาพและเสรมสรางการมสวนรวมของทกภาคสวน

เปาประสงค : มรายไดจากการทองเทยว ภายใตการอนรกษแมรดกโลกทางวฒนธรรม และทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม

เปาประสงค : พฒนาพนทเกษตรกรรม ยกระดบมาตรฐานสนคาเกษตร และเพมศกยภาพเกษตรกร

เปาประสงค : ประเพณ วฒนธรรม และภมปใญญาทองถนถกสงตอไปยงชนรนหลง

เปาประสงค : ประชาชนและหนวยงานทเกยวของทกภาคสวนไดรบการพฒนาศกยภาพ และมสวนรวมในการดาเนนงานและบรหารจดการอยางบรณาการ

กลยทธ : ๑. พฒนาและอนรกษแหลงทอ ง เ ท ยว และเสนทางเชอมโยงสแหลงทองเทยว ๒. พฒนาระบบขนสงมวลชนในพนททองเทยว ๓ . จ ดท า ส อประชา - สมพนธและพฒนาการตลาด

กลยทธ : ๑ .บ ร ห า ร จ ด ก า รทรพยากร ธรรมชา ตส ง แ ว ด ล อ ม แ ล ะโครงสรางพนฐานทางการเกษตร ๒. สรางความเขมแขงใหเกษตรกรและสถาบนเกษตรกร ๓ .บรการจดการ การ ตลาดสนคาเกษตรและพ ฒ น า ร ะ บ บ ข อ ม ลการเกษตร

กลยทธ : ๑ .อนรกษแและสบสานประเพณ วฒนธรรมและภมปใญญาทองถน ๒ .ย ก ร ะ ด บ ค ณ ภ า พผลตภณฑแจากภมปใญญาทองถน

กลยทธ : ๑. สงเสรมการมสวนรวมของทกภาคสวนในการบรหารจดการ เฝาระวง อนรกษแ รกษา ฟนฟพนทนครประวตศาสตรแ ท ร พ ยาก ร ธ ร รม ช า ตสงแวดลอม ศลปะ วฒนธรรม และภมปใญญาทองถน ๒. พฒนาศกยภาพของท ก ภ า ค ส ว น ใ น ก า รบรหารจดการ เฝาระวง อนรกษแ รกษา ฟนฟพนทนครประวตศาสตรแ ท ร พ ยาก ร ธ ร รม ช า ตสงแวดลอม ศลปะ วฒนธรรม และภมปใญญาทองถน

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๑๗

แนวทางการแปลงแผนไปสการปฏบตเปนสวนทสาคญมาก เนองจากเปนกระบวนการทจะผลกดนแผนกลยทธแและมาตรการไปสการปฏบตใหเกดผลสาเรจเปนรปธรรม เพอใหไดผลผลต/ผลลพธแ ตามวตถประสงคแและเปาหมายทกาหนดไวในแผนฯ โดยมการจดทาแผนปฏบตการฯ แผนงาน โครงการและกจกรรมมารองรบรวมทงมการตดตามประเมนผล

กลไกทสาคญทขาดเสยมได คอ การพฒนาปลกฝใงผานเยาวชนภายใตกลไกการจดการศกษาเพอการพฒนาอยธยาเมองมรดกโลกภายใตการมสวนรวมอยางยงยน ผเขยนขอเสนอแนวทางการแลกเปลยนเรยนรตามบทบาทหนาทของกลไกทางสงคมทมบทบาทอยในสงคมพระนครศรอยธยาคอ ชมชน องคแกรและกลมทางสงคม ควรเคลอนไหวการจดการความรของชมชนโดยเฉพาะดานศลปวฒนธรรมโดยความรบผดชอบของสถาบนการศกษาทรบผดชอบในทองถนภายใตการบรหารจดการองคแกรปกครองทองถนทกองคแกร เพอดาเนนการสรางฐานขอมล จดระเบยบความร ใหสะดวกตอการคนควา ทบทวน สบคนดานรายละเอยด สวนองคแกรภาครฐ เชน การทองเทยว กรมศลปากร กรมธนารกษแ ควรจกไดเปดแนวคดใหชมชน สถาบนการศกษารวมจดรปแบบนาเสนอองคแความรดานการทองเทยวเกยวกบจงหวดพระนครศรอยธยา สถาบนการศกษาระดบอดมศกษา โดยเฉพาะมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม เรงพฒนา คนควา วจยองคแความรดานการเกษตรในดานการพฒนาอตสาหกรรม สถาบนเทคโนโลยอยธยาคนคว า ศกษาว จยองคแความร ด านอตสาหกรรม มหาวทยาลยราชภฏเรงสรางองคแความร ดานภมปใญญาทองถน รวมทงจดรปแบบการจดการเรยนเพอทองถนใหสามารถปรบใชไดอยางมประสทธภาพ

หากแมนวาทานใดทมโอกาสอานบทความนแลว และไดใครครวญถงบทบาททาทของตน ไมวาจะเปนชาวพระนครศรอยธยาหรอประชาชนคนไทยทวไปทสานกไดวา สมบตอนลาคาของพระนครศรอยธยาอนมทงโบราณสถาน ศลปวฒนธรรมและภมปใญญา อนหาคามไดนสมควรจะไดรบการปกปอง ทานอาจเขารวมสรางงานวชาการ เปนกรรมการในยทธศาสตรแดานต า ง ๆ ซ ง เพ ย ง อ า ศยแ ง ค ด จ ต ใจ ร กท อ ง ถ น และเสยสละความเปนสวนตว อทศเวลารวมจดการใหพนทนขบเคลอนไปตามแผนทดงยทธศาสตรแทเกดจากการตกผลกของผมสวนไดสวนเสยกเทากบทานไดทาหนาทเพอบานเกดเมองนอนทสมบรณแแลว

สดทายจากผ เขยนเสนอ เสนทางท เปดกวางเพอการอยรวมกนอยางสมานฉนทและมคณคา คนอยธยามไดเกด อย และแตกดบไปอยางเดยวดาย แตพวกเขาถกแวดลอมดวยสถานภาพทางสงคมมทง อตล กษณสวนบคคลและอตลกษณทางส งคม คนอยธยาจงมหนาทตอทองถนเฉกเชนมนษยทกคน และความสามารถในการสรางสรรคตอยอดทกสงทเปนตนทนชวต ดวยการมองแงงามของทองถน แงคดทางสงคม สรางเปนอตลกษณททาทายระหวางสงเกากบสงใหมใหผสมกลมกลน จกเปนบคลกภาพทประทบใจ และถกตอยอดไปไมรจบ ๏

นยยฒาธกยภ ปฤษณา ชนะวรรษ นภางคแ คงเศรษฐกล และคณะ. (๒๕๕๕). อยธยา

เมองมรดกโลกภายใตยทธศาสตรพฒนาอยางยงยน . รายงานการวจย.

๑๘ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

กายจณกายฝธถภยณกโฤกอมทมา: ขอขณแมงเชงกญหภามใธนยนถกายนยหายงาธวฑธทยยภ

ฝยฤฟส อฒาฝยหภ*

เจดยวดสามปลม. (๒๕๕๔). (ภาพนง). พระนครศรอยธยา: ศนยขอมลสถาบนอยธยาศกษา

นถธา มรดกทางวฒนธรรมถอเปนสมบตอนทรงคณคาของกลมสงคมวฒนธรรมหนงๆ ทผานกระบวนการขด

เกลา คดกรอง สงผาน สบทอดจากรนสรน กาลเวลาทเปลยนผนเปนตวบมเพาะรากเหงาของความเปนวฒนธรรมในสงคมใหเกดขน มการปรบเปลยนและเปลยนแปลงไป แตทวามรดกทางวฒนธรรมนนจะมสามารถอยไดดวยตวเอง หากทวาสมาชกของสงคมวฒนธรรมเปนสวนส าคญทท าใหสมบตชนนด ารงอย

มรดกทางวฒนธรรมในมมมองของหลายๆ คนนนอาจมองเปนเร องทเกาเกบ สงคา และไมสามารถเปลยนแปลงได แตการทจะทาใหมรดกทางวฒนธรรมนนสามารถคงอยได ตองเกดจากการยอมรบ เขาใจ และเกดความรสกในความเปนเจาของรวมกบกลมสมาชกในสงคมวฒนธรรมเดยวกน บางครงความคนชนกบวถความเปนอยตงแตอดต ทาใหสมาชกสงคมวฒนธรรมเหลานนละเลยจรยธรรมและแนวปฏบตทความเหมาะสมในการรกษามรดกทางวฒนธรรมเหลานนไป กฎหมายจงเขามามบทบาทในการตกเตอน และควบคมใหมการปฏบตทเปนระเบยบและมกฎเกณฑแ สงผลการเกดสานกในความรบผดชอบรวมกนของเหลาสมาชกภายใตฐานะการเปนเจาของมรดกวฒนธรรมนน ๆ และนาไปสการพฒนาและอนรกษแในแนวทางเหมาะสมภายใตกรอบกฎหมายทบงคบใชเพอคมครองผลประโยชนแทงตวมรดกวฒนธรรมและสมาชกในสงคมวฒนธรรม เพอใหสามารถดาเนนควบคไปดวยกนในลกษณะทสมดล

* นกศกษามหาบณฑต สาขาการบรหารงานวฒนธรรม วทยาลยนวตกรรม มหาวทยาลยธรรมศาสตรแ.

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๑๙

บทความตอไปนจงจะนาเสนอปใญหาและผลกระทบของการบรหารจดการพนทแหลงมรดกทางวฒนธรรมของไทยหลงไดรบการเสนอชอขนทะเบยนเปนมรดกทางวฒนธรรมโลกจากองคแการการศกษา วทยาศาสตรแ และวฒนธรรมแหงสหประชาชาตหรอยเนสโก ในสวนขอขดแยงทางดานกฎหมายทนาไปใชในการบรหารจดการ รวมทงการดาเนนงานระหวางองคแกรทมสวนรบผดชอบและภาคประชาชน โดยผวจยไดเ ลอกพนททาการศกษา ถนนคลองทอ บรเวณอทยานประว ตศาสตรแพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา

ควาภเบธภาแฤะควาภสาคญของบญหา มรดกรวมสากลหรอมรดกโลกเปนแนวคดท

เกดขนเพอการปกปอง คมครอง และสงวนรกษาแหลงมรดกอนเปนสมบตของมนษยชาตจากการคกคามโดยการพฒนา เศรษฐก จและ ส ง คม ในย คปใ จ จบ น ซ งอน สญญาว าด วยการคมครองมรดกโลกทางวฒนธรรมและธรรมชาต (Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage)* ในป ค.ศ.๑๙๗๒ มาตราท ๑ และ ๒ ไดจากดคานยามของแหลงมรดกออกเปนสองประเภทใหญ ไดแก มรดกทางวฒนธรรมอนหมายรวมถงอนสรณแสถาน กลมอาคาร และสถานทหรอแหลงอนเปนผลงานจากการสรางสรรคแของมนษยแ และมรดกทางธรรมชาตทกลาวถงการกอตวทางกายภาพและชวภาพ ถนทอยตาง ๆ ของพนธแพชและสตวแ ทใกล สญพนธแ กระทงสถานททแสดงไวอยาง ช ด แ จ ง ว า เ ป น แ ห ล ง หร อ พ น ทท า ง ธ ร ร ม ช า ต นอกจากนนแลวยงรวมถงแหลงมรดกรวมทเกดจากการผสมผสานระหวางวฒนธรรมและธรรมชาตอนอยนอกเหนอจากนยามทไดกลาวขางตนอกดวย

ท ง น อ น ส ญ ญ า ม ร ด ก โ ล ก ไ ด ก า ห น ด ขอแตกตางระหวางมรดกทางวฒนธรรมและธรรมชาตเพอกอใหเกดความชดเจน แตอยางไรกตามขอกาหนด

*อนสญญาฉบบดงกลาวร จ กในช ออยา งส น ๆ ว า

“อนสญญามรดกโลก”

ดงกลาวยงมใชสงทจากดตายตว เพราะมรดกตาง ๆ เหลานนอกจากจะแสดงสงทมองเหนทางรปธรรมยงรวมถงสงทเปนนามธรรมแฝงอยในลกษณะความคดและความเ ชอผนวกรวมอย ในกลมมรดกทงทางวฒนธรรมและธรรมชาตทปรากฏอย ในปใจ จบน ความหมายของ “มรดกโลก” ทสามารถอธบายจากมมมอง ผ ว จยไดว า คอ มรดกของกล ม สง คมใด สงคมหนงทไดรบการถายทอด เกบรกษา และสงผานตอยงอกรนหนง ซงมคณคาและความสาคญทแสดงลกษณะอนโดดเดนและเปนเฉพาะ ควรคาแกการรกษาใหธารงอยคมวลมนษยชาตสบตอไป

ภาพลกษณแโดยรวมของ “มรดกโลก” แมวาจะมวตถประสงคแสาคญเพอการคมครองและสงวนรกษาแหลงมรดกทางวฒนธรรมและธรรมชาตเปนหลก ในขณะเดยวกนการไดรบการเสนอขนทะเบยนรายชอมรดกโลกกลบเปนการเกดผลประโยชนแเชงบวกทางการตลาดทสงผลดตอเศรษฐกจของชาต และเปนการประชาสมพนธแภาพพจนแของประเทศไปไดอกทางหนง ทงนแลวผวจยไดมองเหนวาตราสญลกษณแ“มรดกโลก” ถอเปนอกชองทางหนงในการนาเสนอภาพลกษณแตรา “มรดกโลก” ทองคแกรยเนสโกนามาใชประกอบในการสอสารดานภาพพจนแองคแกรตอบคคลภายนอกอกดวย

กระบวนการกอนประกาศรายชอทะเบยนมรดกโลกทปรากฏสสายตาประชาคมโลกนน ประเทศทจะไดรบการรบรองในการขนทะเบยนจะตองผานกระบวนการประเมนอยางเปนขนตอน ทงการแสดงห ล ก ฐ า น ข อ ง ป ร ะ เ ท ศ ภ า ค ว า จ ะ ป ฏ บ ต ต า ม กฎขอบงคบ เชน การมกฎหมายคมครองแหลงมรดกทางวฒนธรรมทประกาศใชในระดบชาตเพอรองรบกบอนสญญาฯ อนมฐานะเปนกฎหมายระดบนานาชาต การจดสรรบคลากรในการดแล

แหลงมรดก และการจดหาเงนสนบสนนในการดแลรกษาแหลงมรดก เปนตน และการประเมนค ณ ค า ห ล ก เ ก ณ ฑแ ค ว า ม โ ด ด เ ด น เ ป น ส า ก ล (Outstanding Universal Value) จากคณะกรรมการและผเชยวชาญจากองคแกรระหวางประเทศททางานรวม ไดแก สหภาพเพอการสงวนรกษาระดบโลก (IUCN) สภาระหวางชาตวาดวยโบราณสถานและแหลง

๒๐ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ภาพประกอบ ๑ แผนภมจาลองกระบวนการการขนทะเบยนแหลงมรดกโลก ประเทศภาคสมาชกในแตละป (Leask, 2006, p.9) โบราณคด (ICOMOS) และศนยแกลางนานาชาตวาดวยการศกษาเกยวกบการอนรกษแและปฏสงขรณแสมบตทางวฒนธรรม (ICCROM) ซงองคแกรดงกลาวจะทาหนาทตรวจสอบ ประเมนผล และสรปผลกลบไปยงค ณ ะ ก ร ร ม ก า ร ม ร ด ก โ ล ก (World Heritage Committee) เพอพจารณาในขนตอนตอไป

นอกเหนอจากนนหลงจากการประกาศรายชอทะเบยนแหลงมรดกโลก ประเทศภาคสมาชกทไดรบการประกาศรายชอจะตองเตรยมแผนบรหารจดการแหลงมรดกเพอนาเสนอและรายงานความคบหนาทกๆ สองปตอคณะกรรมการมรดกโลก และประเทศภาคสมาชก ในวาระการประชมสามญ ทงนถอวาเปนการตดตามผลการดาเนนงานในการอนรกษแแหลงมรดกทนอกจากจะเปนสมบตของคนในชาตนนๆ แลวยงถอเปนสมบตรวมของประชาคมโลกทควรคาแกการสงวนรกษาอกดวย

ภาพประกอบ ๒ แผนผงแสดงการแบงพนทตามแผนแมบท โครงการอนรกษและพฒนานครประวตศาสตรพระนครศรอยธยา (กรมศลปากร, ๒๕๓๓, หนา ๒๐)

นครประว ตศาสตรแอยธยาได รบการขน

ทะเบยนเปนแหลงมรดกโลกทางวฒนธรรมจากการประชมคณะกรรมการมรดกโลกสมยสามญ ณ กรง คารแ เธจ ประเทศตน เซย เมอวน ท ๑๓ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๓๔ โดยมคณสมบตการเปนมรดกโลกตรงตามหลกเกณฑแการประเมนคณคาความโดดเดนสากลของมรดกวฒนธรรมขอท ๓ ทกลาววา แมอาณาจกรจะไดลมสลายไปแลว เมองประว ตศาสตรแอยธยายงคงเอกลกษณแเฉพาะทแสดงถงอารยธรรมอนรงเรองในอดต หมายถงวถชวต ประเพณ วฒนธรรมแมนาในความเปนเมอง ศนยแกลางทางการคาแถบเอเ ชยตะวนออกเฉยงใต

จากหลกเกณฑแการประเมนดงกลาวนามาสคณค าสากล ในการ เป นมรดกประชาคมโลก ทนอกเหนอจากการเปนมรดกทางวฒนธรรมของชาต แมว าแหล งมรดกโลกแหงน จะปรากฏสสายตาสาธารณชนในฐานะหลกฐานทางประว ตศาสตรแ ศนยแกลางการเรยนรความเปนมาของบรรพบรษ และมรดกทางวฒนธรรมทสาคญชนหนงของชนชาตไทย แต สงทาทายตอการสงวนรกษาคณคาอนโดดเดนดงกลาวกลบเกดขนจากทศนคตอนคลมเครอของ

ประกาศการขนทะเบยนรายการมรดกโลก

ผลการตดสนจากคณะกรรมการมรดกโลก

การประเมนผล

การยนเสนอรายชอขนทะเบยนมรดกโลกตอศนยแมรดกโลก

การยนเสนอเพอการขนทะเบยนบญชรายชอเบองตน (Tentative List) และการเตรยมเอกสาร ในการขอเปนตวเเทนและแผนการจดการ

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๒๑

ประชาชนในพนทถงการร จกและตระหนกรบร ในคณคาอนโดดเดนอนเปนสากลของมรดกโลกอยธยาทมสามารถใหคาจากดความใหกระจางได อกทงการสรางความชดเจนในการบรหารจดการระหวางหนวยงานทมหนาทความรบผดชอบหลก จนเกดการทบซอนในการควบคมดแล นาไปสปใญหาบรหารจดการในรปแบบผลประโยชนแตางตอบแทน การรกลาพนทในการสรางทพกอาศยและการหารายไดเชงพาณชยแ และผลกระทบตางๆ ทจะกลาวในสวนถดไป

ขอความขางตนไดสะทอนมมมองปใญหาทเกดขนจากสถานการณแปใจจบนของแหลงมรดกโลก นครประวตศาสตรแอยธยาอนเกดจากการขาดความเขาใจในความหมายของการเปนแหลงมรดกโลกของคนในพนท อาจเนองดวยความไมชดเจนของหนวยงานทดแลรบผดชอบ แมกระทงความคนชนกบการอาศยรวมกบแหลงมรดกโลกของเจาของพนทเองทมกเหนอยางคนตา จงไมไดร สกวาแหลงมรดกโลกแหงนสมควรคาแกการอนรกษแ ทงหมดนลวนเปนปใญหาทเกดมาจากความผดพลาดในการสรางความเขาใจ สานกรและรบผดชอบระหวางแหลงมรดก หนวยงานทรบผดชอบ และเจาของพนท อนนามาสกรณศกษาของผ ว จ ยบร เวณถนนคลองทอ ต งแตว ง ช า งอย ธยา แลเพนยด จนถงเขตชมชนโรงงานสรา เขตอทยานประวตศาสตรแพระนครศรอยธยาเปนพนททาการศกษา และมวตถประสงคแของการศกษา ดงน

๑) เพอศกษาปใญหาและผลกระทบปใจจบนในการบรหารจดการพนทเขตพนทหลก (Core Zone) บรเวณถนนคลองทอตงแตวงชางอยธยาแลเพนยด จนถงเขตชมชนโรงงานสรา เขตอทยานประวตศาสตรแพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา

๒) เสนอแนวทางทเหมาะสมในการบรหารจดการพนทมรดกทางวฒนธรรม

กยอนแธวคณถางกญหภามถบยะมกดใช แผนการบรหารจดการในบรเวณอทยาน

ประวตศาสตรแพระนครศรอยธยา กฎหมายเปนอกมาตรการหนงทถกนามาใชในการปกปอง คมครอง

ภาพประกอบ ๓ แผนผงแสดงบรเวณพนทททาการศกษา ดแลรกษา และเปนเครองมออกอยางหนงในกา รจดการอนรกษแและพฒนามรดกทางวฒนธรรมแหงน ซงผวจยไดแบงกฎหมายทเกยวของและใชสนบสนนกระบวนการบรหารจดการดงกลาวออกเปนสองกลม ดงตอไปน

ก ฎ ห ม า ย ห ล ก ค อ พ ร ะ ร า ช บ ญ ญ ตโ บ ร า ณ ส ถ า น โ บ ร า ณ ว ต ถ ศ ล ป ว ต ถ แ ล ะพพธภณฑสถานแหงชาต พ.ศ. ๒๕๐๔ และฉบบปรบปรง ฉบบท ๒ พ.ศ. ๒๕๓๕ มาตราท ๗ และ ๗ (ทว)

“หามมใหผใดปลกสรางอาคารตามกฎหมายวา

ด วยการค วบคมก อส ร า ง อ าคารภาย ใน เขตโบราณสถาน ซงอธบดไดประกาศขนทะเบยน เวนแตละไดรบอนญาตเปนหนงสอจากอธบด”

มาตราดงกลาวถอเปนการใหอานาจอธบด

ก ร ม ศ ลป า ก ร ส า ม า ร ถ ก า ห น ด ข อ บ เ ข ต ท ด นโบราณสถานตามความเหมาะสม และมอานาจสงปลกสรางและระงบรอถอนสงปลกสรางในกรณทมการปลกอาคารใดๆ ในเขตโบราณสถานโดยมไดรบอนญาต โดยเจาของทดนกไมมสทธเรยกรองหรอดาเนนคดแกผรอถอน แมพระราชบญญตฉบบน อธบดจะมอานาจเบดเสรจโดยตรงและมบทลงโทษรนแรง แตผลกระทบของกฎหมายฉบบนคอนขางมผลกระทบในดานลบตอ ผทถกบงคบใชอยางมาก

๒๒ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

กฎหมายรอง ไดแก พระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ. ๒๕๑๘ ท

มผลบงคบใชในพนทเฉพาะเปนแหงๆ สาหรบพนททมความสาคญทางดานประวตศาสตรแ โบราณคด โดย ก ร ม ศ ล ป า ก ร ใ น ฐ า น ะ ผ ร บ ผ ด ช อ บ จ ะ เ ป น ผประสานงานกบกรมการผงเมองในการกาหนดขอบเขตพนทอนรกษแ ระบายสนาตาลในขอบเขตผงเมองรวมทประกาศ ผงเมองรวมฯ ในปใจจบนมการกาหนดใหพนทโบราณสถานประมาณ ๔๐ เปอรแเซนตแเปน เขตพน ท อนร กษแ โดยกฎหมายฉบบน จะม

ประสทธภาพและเออประโยชนแตอการอนรกษแมากนอยเพยงใด (ประทป เพงตะโก, ๒๕๔๐ น.๑๐๔) กลาววา

ประการแรก การกาหนดสของพนทรอบๆ พนทอนรกษแ (สนาตาล) วาจะมความสอดคลองเปน กนชนใหกบพนทอนรกษแอยางไร โดยไมขดแยงกบแนวโนมการเตบโตของเมอง

ประการทสอง หนวยงานปกครองในทองถน เชน เทศบาล หรอองคแการบรหารสวนจงหวดจะสามารถปฏบตตามกฎหมายไดเครงครดเพยงใด

ภาพประกอบ ๔ แผนผงแสดงบรเวณพนทแผนผงการใชประโยชนจากทดนตามทไดจาแนกประเภททาย กฎกระทรวงฯ (กรมโยธาธการและการผงเมอง, ๒๕๕๓)

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๒๓

แผนแมบทนครประ วตศาสตรพระนคร -

ศรอยธยา พ.ศ.๒๕๓๓ ทเปนแผนหลกในใชการบรหารจดการดานการอนรกษแและพฒนาแหล งมรดกทางวฒนธรรมทงกอนและหลงการเสนอทะเบยนรายชอแหลงมรดกโลกกบองคแการยเนสโก รบผดชอบโดยกองโบราณคด กรมศลปากร ซงแบงหลกการของแผนงานออกเปนทงหมด ๑๐ แผนงาน โดยจากกรณศกษาดงกลาวไดกาหนดขอบเขตแผนงานในลาดบท ๔ และ ๕ ทวาดวยการบรณะและปรบปรงสภาพแวดลอมและภมทศนแ และ การพฒนาและปรบปรงชมชนในเขตอทยานประวตศาสตรแ ดงน

ขอ ๔ “กาหนดขนเพอจดประสงคแในการฟนฟสาระสาคญบางสวนของเมองทจาเปน เพอใหเหนภาพรวมและบรรยากาศของเมองโบราณชดเจนขน และเพอสงเสรมบรรยากาศ การใชสอยและความสวยงาม อกทงสภาพ ภมทศนแของพนท

ขอ ๕ “การพฒนาและการปรบปรงชมชนในพน ทบร เวณอทยานฯ เพ อส ง เสรม คณคาของ เมองประวตศาสตรแอยธยา ลกษณะการเปลยนแปลง ตอเตม ปรบปรงหรอใชพนทใหอยในความควบคมของอทยานประวตศาสตรแฯ รวมกบเทศบาลนครพระนครศรอยธยา”

แมแผนงานดงกลาวจะยงสามารถประยกตแใชจนกระทงปใจจบน แตปใญหาจากสถานการณแปใจจบนทพบ คอ แผนงานเหลาน เปนเพยงตวอกษรบนกระดาษทคอนขางตรงขามกบความเปนจรง กลาวคอ การบรหารจดการควรเปนการดาเนนงานทเปนระเบยบ เปนขนตอน ตอเนอง และมการตดตามผลอยเนองๆ แตทวาสภาพทพบเหนในบรเวณศกษากลบไรความสนใจจากหนวยงานทรบผดชอบ จนกลายเกดเปนปใญหาทเรอรง

ขอตกเตมงจากบยะเณธบญหาถถากายศกษา แมวาจะมขอบงคบในกระบวนการบรหารจดการ

ภายหลงการประกาศขนทะเบยนของประเทศภาคสมาชกในการทารายงานเพอเสนอแผนในการอนรกษแและพฒนาแหลงมรดกททาการขนทะเบยนอยางตอเนอง ปใญหาทพบจากการลงสารวจพนทภาคสนามของผวจย บรเวณถนนคลองทอตงแตวงชางอยธยาแลเพนยดไปจนถงเขตชมชนโรงงานสรา สามารถแบงประเดนปใญหาออกไดดงน

การตงรานคาในเขตโบราณสถานทประกาศหาม

(ผวจย, ๒๕๕๖)

ความบดเบอนบรบททางประวตศาสตรของวงชางอยธยา

แลเพนยด (ผวจย, ๒๕๕๖)

๒๔ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

๑. การรกล าพนทในเขตโบราณสถานจากภาคประชาชนเพอการสรางทอยอาศย และเพอการพาณชย

การศกษาพบวาการบรหารจดการพนทแหลงมรดกโลกในปใจจบนเปนรปแบบผลประโยชนแตางตอบแทนมการรกลาพนทจากภาคประชาชนในการสรางทอยอาศยในเขตบรเวณพนทอทยานประวตศาสตรแฯ และบรเวณใกลเคยง ซงแตกตางจากแผนการดาเนนงานทไดกาหนดไวโดยกรมศลปากรในแผนแมบทฯ๑ สภาพบานเรอนทปใจจบนกลายเปนชมชนใหญทนบวนจะขยายตวไปเรอยๆ มโรงเรยนและรานคาตางๆ มากมายรายลอม การสรางทอยอาศยตดกบโบราณสถานในระยะประชด หรอการใหพาหนะใหญวงผานไปมาอยางสะดวกถอเปนประเดนปใญหาสาคญทผวจยคาดวาควรดาเนนการอยางเรงดวน อกทงการตงรานคาตามเขตทกรมศลปากรตงปายหาม กลบมการฝาฝนอยางจงใจจากรานคาและแผงลอยตงในลกษณะแบบถาวร อกทงบรเวณตนถนนคลองทอนนมวงชางอยธยาแลเพนยดทไดรบความนยมอยางแพรหลายจากนกทองเทยวตางชาต ทผวจยคาดวาแมธรกจจะสงเสรมการทองเทยวและรายไดเขาประเทศไดอยางมหาศาล แตบรบทเชงประวตศาสตรแทแทจรงของเพนยดชางกลบถกลดทอนลงไป การตความทคาดเคลอนของนกทองเทยวทมกเขาใจวาสถานทแหงนคอเพนยดชาง และการใชงานทแทจรงไดถกบดเบอนไป ความจรงทถกลดรอนไปตามกาลเวลาจะถกตคาดวยราคาของธรกจเพยงเทานนหรอไม

๒) ความไมชดเจนของการบรหารจดการระหวางหนวยงานทเกยวของ

แมวาลกษณะภายนอกของการบรหารจดการพน ทแหลงมรดกโลก นครประว ตศาสตรแอยธยาจะม กรมศลปากรรบผดชอบหนาทหลกในการควบคมดแล แตหนาทความรบผดชอบจรงของอทยานประวตศาสตรแพระนครศรอยธยา ภายใตการควบคมของสานกศลปากรท ๓ พระนครศรอยธยา กลบเปนภาระงานในสวนเฉพาะการอนรกษแและพฒนาโบราณสถานเปนหลก ความเขาใจของบคคลภายนอก จงคดวากรมศลปากรมหนาทดแลทงหมดแต เพ ย ง ผ เ ด ย ว ในคว าม เป น จร ง น น เ ขตอ ทย าน

๑ แผนแมบทโครงการอนรกษแและพฒนานครประวตศาสตรแพระนครศรอยธยา พ.ศ. 2533

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๒๕

ประวตศาสตรแพระนครศรอยธยาทถกประกาศเปนเขตพน ท โบราณสถานในความควบคมดแลของกรมศลปากรนน กลบตองมการควบคมจากหนวยงานทองถนอนในการชวยเขามารวมในฐานะเจาของพนทผ รบ ผดชอบในเขตทองถน ไดแก เทศบาลนครพระนครศรอยธยา

ปใญหาจากการศกษาพนทภาคสนามของผวจยพบวา เกดความเขาใจคลาดเคลอนของหลายฝายในหนาทความรบผดชอบการทางาน มความทบซอนการบรหารจดการในบางสวน และขาดหนวยงานเขาไปรบผดชอบในสวนทขาดหายไป กลาวคอ ทกคนมกเข าใจว ากรม ศลปากร เปน ผ ร บ ผดชอบ ทงหมด ในขณะเดยวกนหนาทบางอยางทเทศบาลควรมสวนรบผดชอบ กลบปใดเรองตกไปใหอกหนวยงานเปนผดแล ในมมมองของผวจยพบวาปใญหาใหญในความขดแยงระหวางหนวยงานทเกยวของหลกทงสองหนวยน เกดจากผลประโยชนแทางเศรษฐกจเปนสวนใหญ หนงหนวยงานมองในแงของการอนรกษแและพฒนา สวนอกหน งหนวยงานมองในดานรายได ใน เ ชงเศรษฐกจทสามารถจนเจอประชาชนในรปแบบการทองเทยวได หากทวาทงการอนรกษแและเศรษฐกจจะมสามารถอยในความสมดลระหวางกนไดหรอไม หากทกคนมองถงผลประโยชนแสวนรวมของชาตมากกวาจะเปนของกล มบคคลใดบคคลหน งแต เพ ยง ฝายเ ดยว และแมจะมกฎหมายเปนขอบงคบใชจะเปนเพยงการเขยนเสอใหววกลว กฎทถกเพกเฉยจากคนทถกบงคบใชจงเปนเพยงตวหนงสอบนกระดาษเทานน

ขอเสธอแธะกายแกไขบญหา ปใญหาทเกดขนจากความเขาใจไมตรงกน

ระหวางหลายภาคสวน ทงภาคประชาชน ภาคเอกชน หรอแมกระทงภาครฐททาหนาทเปนผควบคมกฎเกณฑแและมอานาจเตมในการควบคม การสอสารถอเปนปใญ ห า ส า คญ จ าก ก า ร ลง พ น ท ภ า คสนาม เ พ อทาการศกษาของผวจย ในการทาความเขาใจระหวางภาคสวนตาง ๆ ใหเขาใจไปในทศทางเดยวกน การสรางความชดเจนในหนาทและความรบผดชอบของ แตละหนวยงาน และทายทสดการสรางสานกในความม

จตสาธารณะของทกฝายในการเลงเหนคณคาและความสาคญของอทยานประวตศาสตรแทมใชฐานะมรดกของมนษยชา ต แต ในฐานะการ เปนมรดกทางวฒนธรรมของชาต ทนบวนจะเ สอมถอยไปตามกาลเวลา หากทกภาคสวนสรางความสานกในความเปนเจาของรวมกนในมรดกทางวฒนธรรมอนลาคาชนนได ความรวมมอในการอนรกษแและพฒนาเพอใหสมบตตกทอดจากบรรพบรษชนนสามารถดารงอยตอไปสชนรนหลงนนกจะเปนรปธรรมและชดเจนมากขน

นถสยบ อาจกลาวไดวา มมชนชาตใดทจะสามารถ

ปกปองและคมครองมรดกทางวฒนธรรมของชาตอนไดดเทาชนชาตตวเองในฐานะทเปนเจาของวฒนธรรม การมสวนรวมและร สกสานกในความเปนเจาของวฒนธรรมถอเปนการสรางแรงจงใจทดในการสรางความรวมมอในการพฒนาและอนรกษแมรดกทางวฒนธรรมทตกทอดจากบรรพบรษใหสามารถธารงอยไดตอไป ๏

“โบราณวตถ ศลปวตถ และโบราณ- สถานทงหลายเปนของมคณคา และจาเปนแกการศกษาคนควาในทางประวตศาสตรแ ศลปะ โบราณคด เปนการแสดงถงความเจรญรงเรองของชาตไทยทมมาแตอดต ควรสงวนรกษาใชไวใหคงทนถาวร เปนสมบตสวนรวมของชาตไวตลอดกาล”

พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

พธเปดพพธภณฑสถานแหงชาตเจาสามพระยา จงหวดพระนครศรอยธยา

ณ วนท ๒๖ ธนวาคม พทธศกราช ๒๕๐๔

๒๖ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

นยยฒาธกยภ กฎกระทรวงใหใชบงคบผงเมองรวมเมองพระนครศรอยธยา พ.ศ. ๒๕๕๒. ใน

ราชกจจานเบกษา (ล.๑๒๖, ตอนท ๔๒, น. ๙-๒๒). กรมศลปากร, กองโบราณคด. (๒๕๓๓). แผนแมบทโครงการอนรกษแและพฒนา

นครประวตศาสตรแ พระนครศรอยธยา (Conservation and Development Project of

Ayutthaya Historical City). กรงเทพฯ: กรมศลปากร. นพวรรณ ธระพนธแเจรญ. (๒๕๔๖). “การมสวนรวม: ความจรงใจระหวางรฐและ

ราษฏรแในการอนรกษแสงแวดลอมศลปกรรม พนทมรดกโลกจงหวดพระนครศรอยธยา. วารสารการสาธารณสขและการพฒนา, ๑(๑), ๗๓-๗๗.

พระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ และพพธภณฑสถานแหงชาต พ.ศ. ๒๕๐๔. ใน ราชกจจานเบกษา (ล. ๗๘, ตอนท ๖๖, น. ๙๘๐ - ๙๙๘).

พระราชบญญตผงเมอง พ.ศ. ๒๕๑๘. ใน ราชกจจานเบกษา (ล. ๙๒, ตอนท ๓๓, น. ๘ - ๔๖).

ศนยแขอมลมรดกโลก (Thai World Heritage Information Centre).เขาถงวนท ๑๒ ธนวาคม ๒๕๕๕, from www.thaiwhic.go.th/ index.aspx

Leask, A. & Fyall, A. (Eds.). (2006). Managing World Heritage Sites. Amsterdam: Elsevier.

United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation. Convention Concerning the

Protection of World Cultural and Natural Heritage ๑๙๗๒. Retrieved January 15 , 2012 , from whc.unesco.org /en /conventiontext

ฟาคปธวก หลกเกณฑการประเมนคณคาโดดเดนอนเปนสากลในการขนทะเบยนมรดกโลก (Criteria for the Assessment of Outstanding Universal Value)

I. เปนตวแทนของผลงานชน เอกทแสดงอจฉรยภาพแหงการสรางสรรคแของมนษยแ Represent a masterpiece of human creative genius;

II. เปนพฒนาการดานศลปะสาคญททรงคณคาของมนษยแในชวงเวลาหนง หรอในพนทแหลงวฒนธรรมแหงหนงของโลกเพอพฒนาสถาปใตยกรรมและเทคโนโลย ศลปกรรมทางดานอนสรณแสถาน การวางผงเมองและการออกแบบภมทศนแ Exhibit an important interchange of human values, over a span of time or within a cultural area of the world, on developments in architecture or technology, monumental arts, town-planning or landscape design;

III. มหลกฐานพสจนแวามความเปนหนง หรอมคณลกษณะเฉพาะทางดานวฒนธรรมและประเพณ ซงยงคงปฏบตกนอยหรอสาบสญหายไปแลว Bear a unique or at least exceptional testimony to a cultural tradition or to a civilization which is living or which has disappeared;

IV. เปนตวอยางทโดดเดนของลกษณะทางสถาปใตยกรรมหรอภมทศนแ ซงแสดงถงเหตการณแทสาคญทางประวตศาสตรแในยคหนงหรอหลายยคของมนษยชาต Be an outstanding example of a type of building, architectural or technological ensemble or landscape which illustrates (a) significant stage(s) in human history;

V. เปนตวอยางของทอยอาศยของมนษยแทมลกษณะอนโดดเดน ซงเปนตวแทนของวฒนธรรมใดวฒนธรรมหนง (หรอหลายวฒนธรรม) โดยเฉพาะอยางยงเมอสถานทแหงนนไดรบความเสยหายจากผลกระทบจากการเปลยนแปลงทไมอาจจะทาใหกลบคนไดดงเดม Be an outstanding example of a traditional human settlement, land-use, or sea-use which is representative of a culture (or cultures), or human interaction with the environment especially when it has become vulnerable under the impact of irreversible change;

VI. มความเกยวพนกบเหตการณแหรอประเพณทยงคงปฏบตกนอย หรอเกยวของกบความคด ความเชอ หรอเกยวของกบศลปะและวรรณกรรม Be directly or tangibly associated with events or living traditions, with ideas, or with beliefs, with artistic and literary works of outstanding universal significance. (The Committee considers that this criterion should preferably be used in conjunction with other criteria)

VII. เปนตวอยางโดดเดนทแสดงถงยคสาคญของประวตความเปนมาของโลก Contain superlative natural phenomena or areas of exceptional natural beauty and aesthetic importance

VIII. เปนตวอยางโดดเดนทแสดงถงกระบวนการตอเนองทสาคญของววฒนาการและพฒนาการทางระบบนเวศวทยา Be outstanding examples representing major stages of earth's history, including the record of life, significant on-going geological processes in the development of landforms, or significant geomorphic or physiographic features

IX. ประกอบดวยแหลงของสภาพทางธรรมชาตทมความเปนเลศหรอเปนพนททมความงดงามเปนพเศษ Be outstanding examples representing significant on-going ecological and biological processes in the evolution and development of terrestrial, fresh water, coastal and marine ecosystems and communities of plants and animals

X. เปนแหลงของถนทอยอาศยทางธรรมชาตทสาคญและโดดเดนทสดเพอการสงวนรกษาความหลากหลายทางชวภาพ Contain the most important and significant natural habitats for in-situ conservation of biological diversity, including those containing threatened species of Outstanding Universal Value from the point of view of science or conservation

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๒๗

ภอญคฤงถกวาธบยาสาถ: เยองเฤาจากงาธสงกยาธดถนาธเสากยะโณง

บถฝงษ ชธนญ*

ฤภหามใจฝฤณตธ : สธแปธณธ แดไภสธชาด ชาวมอญ หรอชาวรามญเปนกลมชาตพนธทเกาแกชนชาตหนง เคยปกครองพนทอนกวางใหญในแถบ

ดนแดนพมาตอนลาง บรเวณทราบลมปากแมน าเอยยาวด(อระวด) และปากแมน าสะโตง โดยมศนยกลางของอาณาจกรอยทเมองสธรรมวด หรอเมองสะเทม มอ านาจในการควบคมการคาระหวางนานน าระหวางซกโลกตะวนออกและตะวนตก แตเมอหลงจากทชนชาตพมา เรมเขามาในดนแดนทางตอนเหนอของประเทศพมา คออาณาจกรพกาม พมาไดท าสงครามกบชนชาตมอญหลายครง รวมทงไดน าเชลยชาวมอญมาใชเปนแรงงานในการกอสราง ท าเกษตรกรรมเพอเปนเสบยงใ หกบพมา มอญจงกลายเปนสวนหนงอาณาจกรพกาม แตในขณะเดยวกน พมากไดรบเอาวฒนธรรมมอญมาใช ทงในเรองของศาสนา, ความเชอ, สถาปตยกรรม, ตวอกษร และภาษา เปนตน๑

* นกวชาการศกษา สถาบนอยธยาศกษา มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา

๒๘ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ภายหลงจากการลมสลายของอาณาจกรพกามในพทธศตวรรษท ๑๙ จงไดมการยายราชธานไปทเมองพะโคหรอหงสาวด กษตรยแองคแสาคญของชนชาตมอญคนแรกทเรมเขามบทบาทคอพระเจาวาเฬร หรอ พระเจาฟารว ซงมความสมพนธแอนดกบสโขทย รวมถงมพระอครมเหสเปนพระราชธดาของพอขนรามคาแหงมหาราช และมกษตรยแสบตอมาอกหลายพระองคแ คมภรแบาลทางพระพทธศาสนาจงนยมใชคาเรยกวา รามญเทศ ซงเมองความเจรญรงเรองในทก ๆ ดาน

สงครามครงตอมาระหวางพมากบมอญ เรมขนอกครงในปพ.ศ.๒๐๘๒ รชสมยของพระเจาตะเบงชะเวต จากราชวงศแตองอ ผลจากสงครามครงนน พมาตไดเมองพะสม และหงสาวดซงเปนเมองหลวงสาคญของชาวมอญอนมพระมหาธาตมเตา* เปนศนยแรวมจตใจ นอกจากนพระเจาตะเบงชะเวตยงไดทาพธเจาะพระกรรณทพระมหาธาตมเตา เปนการแสดงสทธเปนเจาของดนแดนโดยสมบรณแ ชาวมอญบางสวนทรอดจากสงครามจงไดเรมอพยพเขามาพงพระบรม โพธสมภารทกรงศรอยธยาเปนระลอกแรก

ในสมยสมเดจพระนเรศวรมหาราช หลงจากททรงประกาศเอกราชแลว ทรงทาการอาราธนาพระมหาเถรคนฉอง พรอมกบชกชวนชาวมอญทรวมสวามภกด ใหอพยพเทครวตามเสดจมาทกรงศรอยธยา ในครงนน พระยาเกยร และพระยารามขนนางมอญทมความดความชอบในราชการและกลมญาตพนอง กไดรบพระราชทานทดนตงบานเรอน ณ บานขมน ซงไดแกบร เวณวดขมนในเรอนจาเกาบร เวณตลาดหวรอ ไปจนถงบรเวณวดขนแสนในปใจจบน

ตอมาในรชสมยสมเดจพระนารายณแมหาราช ทรงพระราชทานทดนใหทงกลมชาวมอญเกาทอยมา แต เ ดมและก ล มมอญใหม ไป ต ง ช มชนอย ชาน กรงศรอยธยาบรเวณวดตองปและคลองปทาคจาม

สงครามครงสาคญระหวางชาวพมากบชาวมอญ ทม ผล ท า ให ช าวมอญถ ง ก บ สญ สนแผ น ดนน น คอสงครามในรชกาลของพระเจาอลองพญา หลงจากขนครองราชยแแลว ทรงยกกองทพไปตเมองแปร องวะ

* พมาเรยกวา ชเวมอวแดอวแ

และพะสม พระองคแไดทาการปราบปราบชาวมอญดวยนโยบายทรนแรง ไม เวนแมกระทงพระภกษสงฆแ พระเจาอลองพญา ทรงสรางเมองยางกง หรอแยงคอน อนมความหมายวา “จะมชยในไมชา”๒ เพอเปนทชมนมทหารกอนทจะยกทพเขาตเมองหงสาวดจนแตกพาย ในเดอนพฤษภาคม พ.ศ ๒๓๐๐ ใหชาวมอญเปนจานวนมากอพยพเขามาในกรงศรอยธยา และบางสวนกอพยพไปอยในดนแดนลานนาโดยเรยกชาตพนธแตนเองวา “เมง” และนบวาเปนครงท ๖ ซงตรงกบสมยกรงศรอยธยาตอนปลาย

ในส วน เห ตก ารณแ ทาง ก ร ง ศร อ ย ธ ย าน น เมอสงครามครงใหญระหวางกรงศรอยธยากบพมาในปพ.ศ.๒๓๑๐ นายทองสก ชาวมอญทอาศยอยบาน โพธสามตน ไดเขาพวกรบอาสากบพมา จนไดรบตาแหนงเปนสกพระนายกอง และไดอาสากองทพพมาทาสงครามกบอยธยา นอกจากน เปน ผนาชมชน ชาวมอญในกรงศรอยธยา บงคบรวบรวมกองทพมอญไดถง ๒,๐๐๐ คน เพอสงเขากองทพทาสงครามกบกรงศรอยธยาจนกระทงกรงศรอยธยาแตกเมอเดอนเมษายน พ.ศ.๒๓๑๐ แตตอมาภายหลงสมเดจพระเจาตากสน ไดยกกองทพเขาตคายโพธสามตน และขบไลขาศกไดสาเรจในปเดยวกน

การกดขของพมาเปนเหตใหชาวมอญอพยพครอบครวเขามาในสยามประเทศถง ๙ ครงดวยกน โดยเขามาในสมยอยธยา ๖ ครง สมยกรงธนบร ๑ ครง และสมยรตนโกสนทรแ ๒ ครง

ภายหลงจากการเสยกรงศรอยธยาครงท ๒ ในปพ.ศ.๒๓๑๐ สนนษฐานวาชาวมอญทเคยตงชมชนอยในกรงศรอยธยาบางสวนโดนกวาดตอนกลบไปยงกรง องวะในฐานะเชลยพรอมกบชาวกร งศรอยธยา บางสวนกอพยพหนภยจากสงครามไปอยตามหวเมองตาง ๆ ปใจจบนนจงไมพบวามเชอสายของชมชนชาวมอญในกร งศร อย ธยาตามสถาน ท ทปรากฏในประวตศาสตรแหลงเหลออยอกเลย นอกจากรองรอยข อ ง โ บ ร า ณส ถ า น บ า ง แ ห ง ท เ ก ย ว ข อ ง เ ช น วดปอมรามญ, วดตองป, วดเจามอญ, วดกฎดาว, วดกลางรามญ, วดขมน, วดชางใหญ และวดขนแสน แตกยงมแหลงวฒนธรรมของชาวมอญทนาจะอพยพ

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๒๙

เขามาในสมยกรงศรอยธยา และสมยรตนโกสนทรแตอนตน ตงชมชนอยตามลมแมนาในภาคกลาง รวมทงบางสวนในภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคใต ไดแก ลพบร สระบร อยธยา นครปฐม กาญจนบร ราชบร สพรรณบร อางทอง นครนายก ปทมธาน นนทบร สมทรสงคราม สมทรปราการ สม ทรสาคร ก ร ง เทพฯ ฉะ เ ช ง เทรา เพชรบ ร ประจวบครขนธแ เ ชยง ใหม ลาพน ลาปาง ตาก กาแพงเพชร นครสวรรคแ อทยธาน นครราชสมา ชมพร สราษฎรแธาน โดยสวนใหญจะไดรบพระราชทานทดนทากนใหแตแรกอพยพเขามา

“ภอญคฤง” ถนาธเสากยะโณง เชาตรของวนท ๑๔ เมษายน แมวาสงกรานตแ

ปนอากาศจะรอนอบอาวสกเพยงใด แตกมไดเปน ตวแปรสาคญทจะไปลดทอนความศรทธาของชาวบานเสากระโดง ทพรอมใจกนตนแตเชาตรเพอเตรยมสารบกบขาวเพอนาไปถวายแดพระภกษสงฆแในวดทองบอ ร ว ม ถ ง ก า ร ป ร ะ ก อ บ พ ธ ก ร ร ม อ น ส า ค ญ และศกดสทธของหมบานแหงน

ในแถบภมภาคอษาคเนยแแหงน สงกรานตแ คอเทศกาลสาคญแหงการกาวลวงเขาสศกราชใหม เปนชวงระยะเวลาทสนกสนานรนเรงของหลาย ๆ กลมชาตพนธแ รวมไปถงการทาบญอทศสวนกศลใหกบญาตพนอง ทลวงลบ กลมชาวมอญตามทองถนตาง ๆ กเชนเดยวกน เมอถงฤดเทศกาลงานบญเชนน กจะพากนละทงหนาทการงาน ชวคราว ชาวมอญทตองเดนทางไปทางานในทหางไกล พลดจากถนฐานของตน เอ ง ก จ ะพร อมใจ เ ดนทางก ลบถ น ฐาน เ ดม เพอมารวมกจกรรมกบญาตพนองและครอบครว ดวยเหตทชาวมอญพากนทาบญอยางสนกสนานนเอง คนไทยจงเรยกวา มอญคลง ซงมไดมความหมายไปในทางทบาคลงเสยสต แตเปนการคลงในเรองทด คอคลงในการทาบญทากศล๓

เชนเดยวกนกบวถแหงของชาวมอญแหงชมชนบานเสากระโดง ทสบทอดจากรนอดตถงรนปใจจบน งานสงกรานตแถอเปนงานใหญ ทแตละบาน แตละครอบครวภายในชมชนตางใหความสาคญและถอเปนงานใหญทเรยกวา “ทาบญเปงซงกราน” อนเปนคาเรยก “ขาวแช” ทจะตองนาไปทาบญทวด คาวา “เปง” จงแปลวา “ขาว” สวนคาวา “ซงกราน” จงหมายถง “สงกรานตแ” นนเอง๔

ชมชนมอญบานเสากระโดงตงอยทหม ๔ และ หม ๕ ตาบลขนอนหลวง อาเภอบางปะอน จงหวดพระนครศรอยธยา ไมปรากฏหลกฐานทแนชดวาชมชนมอญแหงนอพยพเขามาเมอใด แตจากคาบอกเลาของ ผอาวโสภายในหมบาน และหลกฐานทางโบราณคดทอยภายในวดทองบอ สนนษฐานวาบรรพบรษชาวมอญกลมหนง เขามาตงถนฐานในยานขนอนหลวง ตงแตสมยอยธยาตอนปลายภายหลงจากเสยกรงศรอยธยาครงท ๒ เมอป พ.ศ.๒๓๑๐ บรเวณชมชนแหงนคงถกทงรางไประยะหนง ภายหลงสงครามสงบลง คงมกลมชาวมอญบางสวนซงอพยพหนไปอยในถนอนเปนการชวคราว กลบเขามาตงรกรากในถนฐานเดมของตนจนถงสมยรตนโกสนทรแตอนตนราวป พ.ศ.๒๓๖๐ ประกอบกบมชาวมอญอกกลมหนงจากทางเชยงใหม แลวเดนทางมาดวยเกวยน เขามากอตงชมชนโดยมชอเรยกชมชนในภาษามอญวา “กวานปราสาท” พรอมทงสรางวดทองบอ เพอเปนศนยแรวมจตใจของคนในหมบานและมชอเรยกวดวา “เพยแปราสาท”

เนองจาก บรเวณพนทในอดตของชมชนนตงอย ใกลกบดานขนอนวดโปรดสตวแ (ขนอนบางตะนาว) หรอดานเกบภาษในสมยกรงศรอยธยามเรอสาเภาผานเขาออกเสมอ สนนษฐานวามเรอสาเภา ลาหนงเกดอบปางลง สายนาพดพาเสากระโดงมาตดทหนาชมชน ผคนทสญจรไปมาตอมาจงไดเรยกชอชมชนใหมวา ชมชนบานเสากระโดง ภาษามอญเรยกวา เพยแทอปลาง สาหรบเสากระโดงตนดงกลาวนน ยงเกบรกษาไวภายในวดทองบอจนถงปใจจบนน

๓๐ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

การแตงกายของชมชนชาวมอญบานเสากระโดงในงานเทศกาลส าคญตาง ๆ. (๒๕๕๖). (ภาพนง). พระนครศรอยธยา: ปใทพงษแ ชนบญ

ในเอกสารพรรณนาภมสถานพระนครศรอยธยา

ไดกลาวถงอาชพของชาวมอญ ทเขามาพานกอาศยอยในกรงศรอยธยาไวดงน

...ถนนยานปาทง วดโควดกระบอตอกน แตกอนมตลาดมอญแลพมาแขก ฆาเปดไกฃาย ครนสมเดจพระบรมราชาธราชเจา พระพทธเจาอยหวบรมโกษเสดจเถลงถวลราชสมบต ปราบดาภเษกเปนพระเจาแผนดนท ๓๒ ในกรงเทพระมหานครบวรทวาราวด ศรอยธยา ทรงพระมหากรณาแกสตว ทรงพระมหากรณาโปรดเกลาฯ แกสตวโลกยทถงทตายใหจาเปนดารส สงใหตงกดพกด หามปรามมใหฆาเปดไกฃายแกฝายคนทนบถอพระพทธศาสนา แตพวกมจฉาทฏฐจะฆา กตามยะถากามแหงสตว...๕

...มายานหลงวดนกนาวดโพง มรานชาไทยมอญขายขนถาดภานนอยใหญ เครองทองเหลองครบ มตลาดสดฃายเชาเยน ชอตลาดมอญ ๑...๖

...ยานวดครฑ ปนนางเลงขาย…๗

...ปากคลองเกาะแกวนน เรอใหญปากกวาง ๖ ศอก ๗ ศอก มอญบรรทกมะพราวหาว ไมแสม เกลอ มาจอดขาย...๘

ชมชนมอญบานเสากระโดง ไมไดประกอบอาชพทานา แตประกอบอาชพคาขายทางเรอมาตงแตครงบรรพบรษ โดยจะลองเรอแจวคาขายสนคาไปตามแมนาเจาพระยา และแมนาปาสก โดยเสนทางแมนาเจาพระยานน ลองขนเหนอไปจนถงปากนาโพและ ลองลงใตจนกระทงถงปากอาวยานมหาชย บางขนเทยน บางปลากด สวนแมนาปาสก ลองไปจนถงเพชรบรณแ หลมสก เลย สนคาสวนใหญทขายคอ

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๓๑

ตบจาก เนองจากในอดตการปลกเรอนสวนใหญใช ตบจากมงหลงคา โดยซอจากชาวมอญทพายเรอทวนนาขนมาขายถงเมองปากนาโพ และเพชรบรณแ ตบจากทถอวามคณภาพดนนมาจากมหาชย บางขนเทยน และบางปลากด สวนตบจากทมคณภาพดอยกวามาจากคลองดาน สมทรปราการ

สนคาทชาวมอญนยมนามาขายรองลงมาคอ เกลอ และใบลาน เกลอสมทรคงไดจากทางมหาชย ซงนยมทานาเกลอเปนอาชพ สวนใบลานนนไดจาก ดงลานในเขตเมองหลม และเมองเลย ชาวบานทซอมกไปทางอบและจารหนงสอ

จากทกลาวมาทงหมดจะเหนไดวาการคาของชมชนมอญบานเสากระโดงนน สอดคลองเปนอยางยงกบหลกฐานปรากฏในเอกสารพรรณนาภมสถานพระนครศรอยธยา ถงการประกอบอาชพการคาของชาวมอญเมอครงกรงศรอยธยาเปนราชธาน และม

ความแตกตางจากกลมชาวมอญเมองปทมธาน สามโคก และบางเตย ทนยมคาขายตมใสนาหรอนางเลง อฐ ปน หมอ ไห และเครองถวยชามตาง ๆ และสามารถลองเรอทวนนาไปถงอตรดตถแ สโขทย กาแพงเพชร ซงไกลกวาเสนทางการคาของชาวมอญบานเสากระโดง

วณถองนอ : ศธมยวภใจของชาวภอญ นาธเสากยะโณง

สนนษฐานวาวดทองบอ นาจะสรางพรอม ๆ กบการเกดของชมชนแหงนในสมยอยธยาตอนปลาย ไมปรากฏหลกฐานวาไดรบวสงคามสมาครงแรกเมอใด แตไดรบวสงคามสมาครงท ๒ เมอพ.ศ.๒๔๙๔ เปน วดสงกดคณะสงฆแนกายธรรมยต ภายในวดทองบอมโบราณสถานและสถาปใตยกรรมทนาสนใจดงน

เจดยประธาน และศาลาการเปรยญ, (๒๕๕๖), ภาพนง : ปทพงษ ชนบญ

๓๒ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

เจณมบยะทาธ เจดยแประธานวดทองบอ ตงหนหนาเขาหา

แมนาเจาพระยาดานทศตะวนตก เปนเจดยแสเหลยมเพมมมกอสรางดวยอฐ ฉาบผวดวยปนหมก และ ขดทบดวยปนตา ในสมยอยธยาตอนปลาย โดยไดรบอทธพลจากศลปะลานนาจากฐานประทกษณทมขนาดสง บนไดขนเจดยแทางทศตะวนตก สรางปดทบชองประตรปเกอกมา ซ งเดมคงมลวดลายประดบอย องคแเจดยแตงอยบนฐานสงรปสเหลยมจตรส ฐานลางสดเปนทางเดนรปเกอกมาดานละ ๖ ชอง เหนอขนไปเปนทา ง เ ดน ป ร ะ ท ก ษ ณ ม ร า ว ร ะ เ บ ย ง เ จ า ะ เ ป น ชองลอมรอบ โดยมฐานสเหลยมยอมมสฐาน ฐานชนทสองเจาะเปนซมรปเกอกมา ฐานชนทสามเปนฐานหนากระดานยอมมไมสบสองกอเปนชองประตหลอกไวทางดานทศตะวนตกและทศใต สนนษฐานวาเดมคงเปนซมสาหรบประดษฐานพระพทธรปนนตา ฐานชนทสหนากระดานมบวรดเกลาคาดรองรบชดฐานสงหแ ยอมมไมยสบ และฐานบวลดหลนกนสามชน บวปากระฆงรองรบบวยอมมไมยสบ ประดบลายปนปในบวคอเสอหลงองคแระฆง ตอข นไปดวยบลลงกแยอมมไม สบสอง มภาชนะเครองเคลอบลายครามทรงสงเปน เสาหารรองรบบวฝาละมและปลองไฉน ซงมเสนลวดคนลดหลนกน มบวคนรบปลยอดทรองรบเมดนาคาง

ในการบรณะ กรมศลปากรทาการสารวจเมอ ๒๕ พฤศจกายน ๒๕๕๑ โดยขดตรวจฐานรากบรเวณทศตะวนตกตดกบบนไดทางขนเจดยแ ความลกรวม ๗๐เซนตเมตร จากระดบพน พบชนทรายและชนดน ลกรงถม บรเวณบนไดพบฐานแผกวาง ๘๕ เซนตเมตร ฐานรากแผ ๖ ชน ในขณะทดานขางของเจดยแขดพบฐานแผ ๕ ชน มความกวาง ๑ เมตร พบวามนาซมขนมาตลอดเวลา เนองจากเจดยแอย ใกลกบแมน า และเปนชวงทมนาขนสง ระดบนาใตดน ๐.๖๐ เมตร จากระดบพน นอกจากนไดขดเจาะบรเวณชองทางเดนขนาดกวาง ๗๕ เซนตเมตร ลก ๓๕ เซนตเมตร พบพนอฐถกถมทบดวยทรายกอนเททบดวยซเมนตแ

กาแฝงแกว กาแพงแกววางตวอยขนานกบองคแเจดยแหางไป

ทางทศใตประมาณ ๓ เมตร กาแพงสงโดยเฉลยประมาณ ๑ เมตร ลกษณะชารดทรดโทรม มวชพชขนและตะไคร เกาะ อฐดานบนหลดกระจดกระจาย และถกวางทงไวอยางไมเปนระเบยบ กรมศลปากรไดทาการขดตรวจฐานกาแพง หลมขดตรวจขนาด ยาว ๒ เมตร กวาง ๑ เมตร ลก ๕๐ เซนตเมตร จากพนปใจจบน พบวามนาซมขนมาตลอดเวลา เนองจากอยใกลกบแมนาและเปนชวงทมนาขนสง หลงจากขดลงไปลก ๕๐ เซนตเมตร พบชนอฐเรยงซอนกนลงไปอก ๑๑ ชน จากอฐชนลางสดของพนปใจจบน และไมพบหลกฐานทางโบราณวตถ

ศาฤากายเบยมญ (เกา) ต งอยทาง ทศตะวนตกเฉยง ใตของ เจดยแ

ประธานห างประมาณ ๘๐ เมตร อย ต ดแมน าเจาพระยา เปนอาคารไมยกพนสงรปส เหลยมผนผา ขนาดกวาง ๑๔ เมตร ยาว ๒๒ เมตร เปนอาคารขนาด ๗ หอง เสาบนไดทางขน ๒ ดาน ๕ ขน กออฐฉาบปนคอดานทศตะวนตกเฉยงเหนอกบดานทศตะวนตกเฉยงใต หลงคามงกระเบองประดบปนปในบนสนหลงคา สวยงามและทหนาบนทงสองดานประดบลวดลาย ปนปในเชนเดยวกน จารกปการกอสรางใน พ.ศ. ๒๔๕๕ เดอน ๗ แรม ๑ คาปใจจบนอยในระหวางการปรบปรงเพอใหเปนพพธภณฑแพนบานวดทองบอและศนยแศกษาชมชนชาวมอญ

เสาหงส หากเดนทางไปในสถานทแหงใดกตาม เมอพบ

เหนเสาหงสแปใกอย กจะสามารถทราบไดทนทวามชมชนชาวมอญเกดขนในสถานทแหงนน เพราะเสาหงสแเปนสญลกษณแทสาคญแสดงถงความเปนชนชาตมอญ เสาหงสแนนเปนสงทเกดขนภายหลงธงตะขาบซงเกดขนในสมยพทธกาล ตามตานานเลาวามชาวมอญไปพบ ตนจนทนแยนตนตายอยในปา ลกษณะของตนจนทนแดงกลาวเปนลาตนตรงสวยงาม จงไดตดตนจนทนแดงกลาวมาปใกไวในบรเวณวดของหมบานทตนพกพงอย

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๓๓

เพอแขวนธงตะขาบบชาพระพทธเจา ในภายหลงไดปรบใหสวยงาม และมความหมายมากขน จงแกะไมเปนรปหงสแประดบไวทปลายเสา บางตานานกลาววาหงสแนนหมายถงเมองหงสาวด ซงเคยเปนถนฐาน บานเกดในอดตของชาวมอญ กอนทจะโดนรกรานจากพมา ดงนนทศทางของเสาหงสแ มกจะหนหนาออกไปสทศทตงของเมองหงสาวดเสมอ ทงนอาจเพอเปนการเตอนสตมใหลมชาตพนธแบานเกดของตนเอง เสาหงสแบางแหงมการพฒนารปแบบใหสวยงามขน โดยเพมเสาตะเกยบขนาบทงสองขาง ส วนการแขวน “น ” หรอ “ธงตะขาบ” จะประกอบพธในชวงเทศกาลสงกรานตแเทานน

เบงซงกยาธ : อาหายภงคฤ เปงซงกราน ในภาษามอญ มความหมายวา ขาวสงกรานตแ ซงมความแตกตางไปจากขาวแชทวไปทมขายตามทองตลาดในปใจจบน ขาวแชนจดเปนอาหารทานเลน จะมเฉพาะในชวงเดอนสงกรานตแเทานน เนองจากเปนชวงทมอากาศรอน การทาเปงซงกรานอยางประณตของชาวมอญแตโบราณนน จะตองมคณสมบตทเรยกวา “ถงพรอมดวยลกษณะเจด”๙ คอ ขาวทจะใชหง ทาขาวแช จะตองใชขาวเปลอก ๗ กา ซอมมอถง ๗ ครง และตองนามาซาวน าลอยดอกมะลใหสะอาดอก ๗ คร ง ครนเมอจะหงกจะตองหงกนกลางแจง มการทา ราชวตรรวลอมปใกฉตรปใกธง ดวยถอวาเปงซงกรานนคอขาวทเปนสรมงคล จากนนกจะนานาสะอาดใสไวในตมใบยอมๆ ลอยดอกมะล อบควนเทยนไวใหหอมขามคน เมอจะนามารบประทานกจะนาขาวใสถวย และตกนาลอยดอกมะลใสตามลงไป ขาวแชกจะเยน ชนใจตามธรรมชาต นอกจากนยงมการทาเครองเคยงประกอบอาท งาปทอด (กระปทอด) , พรกหยวกสอดไส,กระเทยมดองผดไข ,ปลาแหงปน , เนอเคมฉกฝอย, หวไชโปวผดไขเคม ชาวมอญบ าน เสากระ โดง ในอ ดตจะ ใหความสาคญเปนอยางยงกบกรรมวธการทาขาวแช จะนยมทาประกอบสารบเพอถวายพระเทานน แตในยคปใจจบนนชาวบานจะตองทาในปรมาณมากขน

เพอสาหรบจดเลยงใหกบญาตผใหญ และผทมารวมพธสงกรานตแทวดทองบอดวย จงจาเปนจะตองลดขนตอนทยงยากบางประการออกไป อยางไรกตามถงแมวาการทาขาวแชจะไมไดประกอบพธกรรมศกดสทธอกตอไป แตชาวบานยงคงถอวา เปงซงกราน หรอขาวแช ยงคงอยในฐานะของอาหารมงคลในชวงเทศกาลสงกรานตแดงเชนในอดตทผานมา

เสาหงสภายในวดทองบอ. (๒๕๕๖). (ภาพนง)

พระนครศรอยธยา : ปทพงษ ชนบญ

เปงซงกรานอาหารมงคลของชาวมอญ. (๒๕๕๗). (ภาพนง).

พระนครศรอยธยา. ธนสร เพชรถนอม.

๓๔ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

พธแหนในงานเทศกาลสงกรานตชมชนมอญบานเสากระโดง. (๒๕๕๖, ๒๕๕๗).

(ภาพนง). พระนครศรอยธยา: ปทพงษ ชนบญ และธนสร เพชรถนอม.

ธ : ปธปาแหงสยวงสวยยค

ประเพณสงกรานตแ ซงเปนเทศกาลทชาวมอญบานเสากระโดงทกคน ไมวาจะออกไปประกอบอาชพอยไกลแคไหน เมอถงวนสงกรานตแจะตองพยายามเดนทางกลบมารวมกบครอบครวและญาตพนองเพอรวมประเพณทสาคญน โดยมหวใจของงานอยทการแห “น ” หร อ ธ ง ๑ ๐ ซ ง ม ลกษณะคล าย ธงตะขาบ ทม ลกษณะ เปนผ า ผนยาว ขนาดกว า งประมาณ ๑ - ๒ เมตร ยาวประมาณ ๑๐-๑๕ เมตร มไมคนเปนชอง ๆ ตลอดผน ประดบตกแตงจนเกดเปนลวดลายสสนสวยงาม

ชาวมอญเชอวาการแหน ขนส เสาหงสแนมอานสงสแมาก เปนการบชาพระสมมาสมพทธเจา และเพออทศใหกบบรรพบรษผลวงลบ นอกจากนยงเชอวาเปนการสะเดาะเคราะหแใหกบ “กร฿าบนาม”

หรอผทเกดตรงกบวนเนา ซงเปนวนวางคนระหวางปเกากบปใหม บคคลดงกลาวอาจประสบเคราะหแกรรมทไมคาดฝใน จะตองมการสะเดาะเคราะหแดวยการแขวนน หรอธงทมขนาดเลกไวทเสาหงสแใกลกบเคหะสถานของตน

ในวนทมพธแหนนน ชาวมอญบานเสากระโดงทกคนจะแตงกายอยางสวยงามตามวฒนธรรมดงเดม โดยจะตงขบวนแหไปรอบหมบานอยางสนกสนานรนเรง อนประกอบดวยขบวนนกฟอนรา ขบวนแหน ขบวนปลอยนกปลอยปลา ขบวนแหไมคาโพธ ขบวนชกเกวยนทประดษฐานพระพทธรปหนออนศลปะสกลชางมณฑะเลยแ อนเปนพระพทธรปศกดสทธประจาหมบาน และจะตองนามาสรงนาในชวงบาย ประเดนทนาสนใจคอมขบวนเกวยนแหรปจาลองของพระมหาเถร คนฉ อ ง สม เ ดจพระน เรศวรมหาราช และ

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๓๕

พระสพรรณกลยา ซงสะทอนถงการนาประวตศาสตรแเขามาเปนสวนหนงของการประกอบพธกรรมดงกลาวดวย

จากนนจะทาการยกนขนสเสาหงสแ การถวายไมคาโพธ รวมทงเลยงอาหารกลางวนผมารวมงานทกคนดวยขาวแช จนกระทงในตอนบายจะมพธสรงนาพระบนรางไมไผ จงเปนอนเสรจกจกรรม

อธาคดของชภชธภอญนาธเสากยะโณง ในปใจจบนน วฒนธรรมและการดารงชวตของ

ชมชนชาวมอญทบานเสากระโดงแหงนกาลงจะหมดไป เยาวชนรนใหม ไมนยมสอสารหรอพดคยดวยภาษามอญ มเพยงผสงอายในหมบานทยงพดภาษามอญ สวดมนตแภาษามอญ สาหรบผทสามารถเขยนและอานภาษามอญไดมจานวนนอยลงมาก

ระบบการคาขายสนคาทางเรอหมดไปอยางรวดเรว เนองจากเสนทางคมนาคมทสะดวกขน มถนนตดผาน จงไมมใครนยมแจวเรอขายสนคาอกตอไป การขาย ตบจาก จงอาศยการ สอสารทางโทรศพทแมอถอทรวดเรวกวาและใชรถในการขนสงสนคาแทน แตกไมสามารถสรางรายไดทมนคงหรอประกอบเปนอาชพหลกดงเชนในอดตไดอกตอไป เพราะปใจจบนผคนนยมหนมาปลกบานโดยใชกระเบองมงหลงคา สนคาประเภทตบจากจงแทบจะไมเปนทตองการของตลาด อกทงเมอมนคมอตสาหกรรมเกดขนมากมายในยานบางปะอน วงนอย นวนคร รนลกหลานของชาวมอญบานเสากระโดงจงหนไปประกอบอาชพตามโรงงานอตสาหกรรม บางสวนกไปประกอบอาชพรบจางตามบรษทเอกชน หรอรบราชการ

แมวฒนธรรมจะเปลยนไปตามสภาพสงคม แตพระภกษสงฆแทวดทองบอ ยงรกษาเอกลกษณแการสวดพระอภธรรมภาษามอญตลอดมาปใจจบนพระครอาทรพพฒนโกศล หรอ พระอาจารยแสทศนแ ธรรมอบลเจาอาวาสวดทองบอ มความคดทจะจดตงศนยแศกษาภาษามอญ โดยจดการสอนหนงสอภาษามอญ ใหกบเดก เยาวชนและผทสนใจ รวมทงทาการฟนฟประเพณดง เ ดมของชาวมอญขนมาเพ อรกษาวฒนธรรม และประเพณอนดงามนไวมใหสญหายไปกบกาลเวลา

หรอกลายเปนเรองเลาขานทเปนเพยงความทรงจาในอดตทลางเลอน

ดงนน ประเพณตามวถวฒนธรรม รวมทงร ว ม ก จ ก ร ร ม ท า ง ศ า ส น า เ ช น ป ร ะ เ พ ณสงกรานต ประเพณการตกบาตรน าผง เทศกาลเขาพรรษา เทศกาลออกพรรษา การเทศนมหาชาต จงเปนเพยงสงเ ดยวทยงเปนเครองยดโยงจตใจ รวมทงสานสายสมพนธของชมชนชาวมอญบานเสากระโดงไวใหยงคงอยสบไป สมดงค ากลาวทวา “สนแผนดน แตไมสนชาต” ๏

เชงอยยต ๑ศนยแมอญศกษา. (๒๕๕๐). น าชมพพธภณฑพนบานวดมวง.

หนา ๒๓. ๒ส.พลายนอย (นามแฝง). (๒๕๑๕). เลาเรองพมารามญ. หนา

๒๑๒. ๓แหลงเดม. หนา ๓๑๓ – ๓๑๔. ๔แหลงเดม. หนา ๓๑๔. ๕คณะกรรมการชาระประวตศาสตรแไทยฯ. (๒๕๓๔). ค าใหการขน

หลวงวดประดทรงธรรม เอกสารจากหอหลวง. หนา ๑๓. ๖แหลงเดม. หนา ๑๔ ๗พระยาโบราณราชธานนทรแ. ประชมพงศาวดารภาคท ๖๓ เรอง

กรงเกา. หนา๑๘๙. ๘แหลงเดม. หนา๑๙๒. ๙ส.พลายนอย (นามแฝง). (๒๕๑๕). เลมเดม. หนา ๓๑๔. ๑๐แหลงเดม. หนา ๓๒๓.

นยยฒาธกยภ กรมศลปากร. (๒๕๑๑). ประชมพงศาวดารภาคท ๖๓ เรองกรงเกา. พมพแครง

ท ๔ เนองในงานพระราชทานเพลงศพนายพมล บญอาภา. กรงเทพฯ: โรงพมพแการศาสนา.

คณะกรรมการชาระประวตศาสตรแไทยฯ . (๒๕๓๔). ค าใหการขนหลวงวดประดทรงธรรม เอกสารจากหอหลวง. กรงเทพฯ : สานกเลขาธการนายกรฐมนตร

จวน เครอวชฌยาจารยแ. (๒๕๔๓). ประเพณมอญทส าคญ. กรงเทพฯ : พฆเณศ พรนทแตง เซนเตอรแ.

จาลอง ทองด. (๒๕๒๙). แผนดนประเทศมอญ. กรงเทพฯ: สมาพนธแ. มานพ แกวหยก. (๒๕๕๔, มกราคม - เมษายน). มอญคาขายทางเรอในอดต.

รกษแวฒนธรรมกลมชาตพนธแ. ปท ๒ (ฉบบท ๑) : หนา ๑๐. วลยลกษณแ ทรงศร. (๒๕๕๖). มอญบางปะอน. มลนธเลก-ประไพ วรยะ

พนธแ. สบคนเมอวนท ๒๔ มถนายน ๒๕๕๖, จาก www.lek-prapai.org. ศนยแมอญศกษา. (๒๕๕๐). น าชมพพธภณฑพนบานวดมวง. กรงเทพฯ:

กระทรวงวฒนธรรม. สมบต พลายนอย. (๒๕๑๕). เลาเรองพมารามญ. กรงเทพฯ: แพรพทยา. สานกวรรณกรรมและประวตศาสตรแ กรมศลปากร. (๒๕๕๑). โบราณสถานใน

จงหวดพระนครศรอยธยา เลม ๒. กรงเทพมหานคร: ทววฒนแการพมพแ.

๓๖ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

บรรยากาศงานเทศกาลสงกรานตชมชนมอญบานเสากระโดง ประจาพทธศกราช ๒๕๕๗. (๒๕๕๗).

(ภาพนง). พระนครศรอยธยา: ปทพงษ ชนบญ และธนสร เพชรถนอม.

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๓๗

งาธแถงหมวกอมทมา: ศฤบกยยภแหงธาจดธาใจของคธใธถองตธ*

ฝฐย แดงฝธท**

“งานแทงหยวก” เปนศลปกรรมทองถนทมตนธารเกดจากน าใจไมตรของผคนทอยรวมกนในสงคมแบบไทยสมยกอน ซงเดมทมไดเปนงานอาชพแสวงหารายได หากแตเปนงานชวยเหลอเกอกลกนในเครอญาต หรอคนในละแวกทองถนเดยวกนทตางกรจกหนาคาตากนเปนอยางด ยามทบานไหนมงานบญ หรอ งานศพใดๆ บรรดาชาวบานทอาศยอยในละแวกใกลเคยงกน ตางมความยนดทจะ หยบยนภมปญญาความร และฝมอพนบาน ในการฉลสลกหยวกกลวยใหเปนลวดลายตาง ๆ มาประดบประดาสถานทจดงานนน ๆ ดวยความสมครใจ โดยมเพยงความภาคภม และสนน าใจทเปนสงของเลก ๆ นอย ๆ เชน ผาขาวมาผนเดยว หรอสราหนงขวดเปนสงตอบแทน หาไดมกา รตงคาตอบแทนเปนเงนตราเหมอนดงทกวนน

* บทความน เขยนขนจากการสมภาษณแนายสวทยแ ชชพ ชางแทงหยวกรนสดทายแหงยานวดปาโค เมอวนท ๒๑ กมภาพนธแ

๒๕๕๗ ทโรงเรยนวดปาโค ตาบลบานเกาะ อาเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา. ** นกวชาการศกษา สถาบนอยธยาศกษา มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา.

๓๘ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ครสวทย ชชพ ชางแทงหยวกคนสดทาย? แหงยานวดปาโค พระนครศรอยธยา

ธาใจของชางแถงหมวก

คร ส ว ทยแ ช ชพ ว ย ๖๔ ป ทอาจ เปน ลมหายใจสดทาย ของงานแทงหยวกในทองถนยาน วดปาโค ตาบลบานเกาะ อาเภอพระนครศรอยธยา ไดเลาเรองราวเกยวกบงานแทงหยวกในทองถนของอยธยา จงทราบวางานแทงหยวกในอยธยานน เคยมอย ทวไปในตาบลตาง ๆ เมอมงานบญ เชน งาน แหเทยนพรรษา งานโกนจก งานเทศกาลลอยกระทง สงกรานตแ หรอแมแตงานฌาปนกจศพ ชาวบานในละแวกทองถนนน ๆ กจะขนอาสา ชวยกนตกแตงสถานท โดยนาภมปใญญาการฉลสลกหยวกกลวยใหเกดเปนลวดลายสวยงาม ทสบทอดอยภายในทองถน ซงเรยกกนวา “การแทงหยวก” เพอประดบประดาสถานทในงานพธ เหลานน ดวยความสมครสมานสามคค

ฝไมลายมอของชางแทงหยวกในแตละทองทจงยอมม เอกลกษณแ และลวดลายทว จตรพสดารแตกตางออกไป อนเปนเรองของความภาคภมใจ และนามาสการประชนขนแขง ระหวางชางในแตละหมบาน ถงขนาดมการ “หวงวชา” หรอบางกมการแอบ “ลกจา” กระบวนการและลวดลายในการ แทงหยวกของกนและกนอยางชนดทไมมใครยอมใคร ชางแทงหยวกบางคนถงกบรบนาผลงานแทงหยวกทใชประดบงานเสรจแลวมาโยนทงนา เพอปองกนผอนมา

แอบลกจาลวดลายหยวกสลกของตนเลยทเดยว เวนเสยแตจะเปนการเขามานงพดคย แลกเปลยนวชาความรเกยวกบการแทงหยวกระหวางกนอยางเปนเรองเปนราวเทานน

ครสวทยแ เกดและเตบโตอยในยานวดดสต- ดาราม กอนจะยายมาอาศยอยทยานวดปาโค ซงตงอยในละแวกใกลเคยงกน เรมเรยนรงานแทงหยวกมาตงแตอาย ๑๘ ปจากครคนแรกคอนายฟน สงขแเงน ผมศกดเปนลง ครคนทสองคอ นายเลยบ ตรภาค ทเคยเปนชางปลกเรอนรวมกนมา และครคนสดทายคอ นายสบน เรงใจ ซงคร สวทยแ มกจะระลกถงคร ผถายทอดวชาความรในการแทงหยวกทงสามทานนใหฟใงอยเสมอ สะทอนถงความกตญโของ “ศษยแมคร” ผนไดอยางด

คร เล าว า เดมทเดยวการแทงหยวกนน ถอเปนงานบญ หรองานชวยเหลอแบงปในกนของคนในทองถน กลาวคอ บานไหนมตนกลวยนาวา หรอกลวยต า น ท ก า ล ง เ ห ม า ะ ส า ห ร บ น า ม า แ ท ง ห ย ว ก กจะแบงปในตนกลวยมาให สวนคนไหนทมฝมอในการแทงหยวก กชวนกนมาแทงหยวก อนเปนกจกรรมททารวมกนดวยนาใจ และความสามคคกลมเกลยว ระหวางททางานไป กคยเรองตาง ๆ กนไปเหมอนพเหมอนนอง เจาภาพกจะเตรยมหมากไวใหเคยว มสราไวใหดม มผาขาวมาไวใหใช ถอเปนสนนาใจ เลก ๆ นอย ๆ จน

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๓๙

ครสวทยแเลาวา หลายปทลวงเลยมา ครแทบไมเคยตองเสยเงนซอผาขาวมามาใชเองเลย

ความสข ทแทจร ง ของการ แทงหยวก มไดสลกสาคญอยทสนนาใจอยางใด หากแตเปนความภาคภมใจในผลงาน ของชางแทงหยวกเอง ดวยหวใจทเบกบาน และอมเอบทไดมสวนรวมในงานบญ งานประเพณตาง ๆ หรอแมแตในพธ เ ผาศพ ช างแทงหยวกกยน ด นาฝมอเขาชวยเหลอ ประดบประดาเชงตะกอนเผาศพดวยความเคารพทม ตอผตายเปนวาระสดทาย

คร สวทยแ เลาใหฟใงอกวา ยามทมใครมา ชนชมผลงานการแทงหยวกของครอยางเขาอกเขาใจ ตวคร เองกจะนกชนชมผนนอย ในใจเชนเดยวกน วาเปนผ ทสามารถ “ดลายเปน” และเขาถงความงดงามของศลปะแหงการแทงหยวกไดอยางแทจรงเพยงใด

นาใจของชางแทงหยวกนเองทคงเปนพนทเลก ๆ ใหชางแทงหยวกสามารถดารงตนอยอยางเปนทรกใครของคนในทองถน ทอยรวมกนอยาง เกอกล และอาทรซงกนและกน

เมอกาลเวลาเคลอนคลอยไป จากสนนาใจเลก ๆ นอย ๆ ทมใชรายได เรมพฒนาขนมาเปน การตอบแทนนาใจดวยเงนตราทเจาภาพบรรจงใสซองตามคานยมสมยใหม และแปรเปลยนไปสการวาจาง ทมอตราคาจาง และคาวสด ตามขอตกลงระหวางเจาภาพกบชางแทงหยวก อนขนอยกบความยากงายของลวดลาย ขนาดของชนงาน คารถรบสง ทคดเปนระยะทางใกล-ไกล หรอมผมารบ - มาสงอยางไร และวสดอปกรณแในการแทงหยวก เชน ถาเปนหยวกกลวย ทเจาภาพหามาเอง ชางแทงหยวกกคดเพยงอตราคาแรง หรอแลวแตการตกลงเจรจาระหวางกน

สาหรบอตราคาจางแทงหยวกในปใจจบน ถาเปนงานทวไป ทมระดบความยากไมสงนก กจะคดคาจางอยทประมาณ ๓,๐๐๐ บาทตองาน หรอถามการ

เมรปราทประดบดวยงานแทงหยวก ภายในเมรลอยทรงมณฑป ในพธฌาปนกจแหงหนงทอาเภอบางปะหน เมอประมาณ พ.ศ. ๒๔๙๘

สลกลวดลายวจตรบรรจงมากขน เชน มรดเกลา ดวยแลว ราคากจะอยท ๖,๐๐๐ บาท หรอถาทาเปนเรอนบษบกราคากจะสงถง ๑๐,๐๐๐ บาท เปนตน

เมอไดเงนคาจางแลว กจะนามาแบงสรรกบคณะทางานซงมประมาณ ๓-๔ คน เปนรายไดตกอยทคนละประมาณ ๑,๐๐๐ บาท ถอวาเปนรายไดคอนขางด แตกมใชวาจะมรายไดจากการแทงหยวกเขามามากเสยจนสามารถยดเปนอาชพหลกได เพราะครสวทยแเอง ยงตองมรายไดจากการทาสวน การคาขาย และการทาบายศรเปนรายไดหลกในการเลยงชพอยนนเอง

ฤภหามใจของงาธแถงหมวกอมทมา ครสวทยแ กลาวถงลมหายใจเฮอกตอไปของ

งานแทงหยวกอยธยา วาคงจะอยรอดตอไปไดยากนก เพราะทกวนนมเพยงหลานชายซงเปนญาตหาง ๆ อายประมาณ ๓๐ ปเศษ เปนผสบทอดงานศลปนอยเพยงคนเดยวเทานน

ดวยความเปลยนแปลงตาง ๆ ทงทางดานคานยมของผคนในปใจจบน เปนผลใหคนนยมปลกกลวยกนนอยลง และเจาภาพทยงมความนยมใชงานแทงหยวกเปนสวนประกอบของการจดงานพธตาง ๆ กนอยลงมากดวยเชนกน เพราะตางกหนไปนยมใชวสดอยางอนทดแทน เชน ดอกไมปลอมททาจากพลาสตก

๔๐ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

โฟม หรอ ดอกไมสด ทมรานรบจดดอกไมในงานพธตาง ๆ ซงมการลงทนเปดรานเปนธรกจแบบสมยใหม มทาเลทตง ชดเจน และเปนทร จกในสงคมอยธยา ยคใหม

ทาใหภมปใญญาชาวบานอยางงานแทงหยวกในทองถน ไมสามารถทจะพฒนาตวเองไดทนตอความเปลยนแปลงทเกดขน งานแทงหยวกจงถกมองขาม และนบวนชางแทงหยวกกคอย ๆ ลดนอยลง จนเหลอเพยงครสวทยแ ซงเปนชางแทงหยวกรนสดทายแหงยานวดปาโค

ด ว ย ค ว าม ต ง ใ จ ร ก ษ าภ ม ปใ ญ ญ าก า ร แทงหยวกของโรงเรยนวดปาโค ซงเปนสถานศกษาขนาดเลกในทองถน ไดวาจางใหครสวทยแ มาเปนครพเศษ สอนวชาการแทงหยวกใหแกนกเรยนในโรงเรยน ซงแมวาจะมคาตอบแทนเพยง ๓๐๐ บาท ตอเดอน อนเทยบเทาไดกบอตราคาจางขนตาตอวน ทลกจางทวไปพงไดรบในปใจจบนกตาม ครสวทยแ กยนดสอน ศษยแตวนอยระดบประถมศกษา ดวยความหวงทจะใหพวกเขาชวยสานตอลมหายใจของงานแทงหยวกอยธยาใหคงอยตอไป

ความหวงของคร สวทยแ ก คอการไดปลกจตสานกให เยาวชนสามารถซมซบถงความงดงามของศลปะแหงงานแทงหยวก และสามารถ “ดลายเปน” มความหวงแหน และรคณคาของงานศลปะ และยงหวงในประการสดทายวาเยาวชนจะไดนาความรจากการแทงหยวก ไปฝกฝนฝมอดวยใจทสนกรก และนาความรและฝมอไปใชในการแทงหยวก เพอชวยเหลอเครอญาตในการจดงานพธตาง ๆ

สงเลก ๆ นอย ๆ ทครสวทยแ ตองการฝากถงหนวยงานราชการ และสถานศกษาตาง ๆ ทตองการเปนสวนหน ง ในการสบสานงานแทงหยวกใหอย คทองถนตอไป กคอการทหนวยงานตาง ๆ ไดพงระลกถงคณคาความงดงามของงานแทงหยวก ดวยการสงเสรมใหงานศลปกรรมทองถนชนดน เขามาเปนสวนหนงในการประดบประดาสถานทในการจดกจกรรมตาง ๆ ของจงหวด เพอทดแทนวสดตกแตงอน ๆ ททาจากโฟมหรอพลาสตก อนเปนมลพษตอสภาพแวดลอม

เมอนนชางแทงหยวกกจะมรายได เ ลยง ปากทอง และจนเจอครอบครว เสมอนเปนการตอ ลมหายใจใหสามารถสบสานงานศลปถนกรงเกาชนดน ใหสามารถประคองตวใหอยรอดได ทามกลางกระแสแหงทนนยมทถาโถมรนแรงอยในปใจจบน

สงถาม เมองานแทงหยวกอนเปนศลปกรรมแหง

น าจตน าใจของคนทองถน ภายใตรวของสงคมทม ความถอยทถอยอาศย เ รมเขาสยคสมยใหมแหงสงคมทนนยม ทผคนตางจ าเปนตองใชเงนตรามาเปนอ านาจในการด ารงชพอยางไมมผใดหลกเลยงไดแลว ท าใหงานแทงหยวก มไดอยบนฐานของน าใจไมตรเหมอนกอนไปโดยปรยาย เมอนนผคนจงไมจ าเปนตองพงพาอาศยฝมอของชางแทงหยวกในทองถนอกตอไป กลบมองหาวสดทางเลอกในการจดงานท เหมาะสมแกฐานะและก าลงทรพยของตน ทมกจะเนนแตความสะดวก และประหยดกวา หรอหากรายใดมฐานะด และมก าลงทรพยมาก กมกเลอกวสดท ดห รหราและทนสมยกวา ส งผลใหงาน แทงหยวกทเคยไดรบความนยมจากคนในทองถนทสบตอลมหายใจกนมาจากรนสรน ไดมาหยดยนอย ณ จดท ลมหายใจสดท ายก าล งรวยรนใกลจะ หมดสนไป อปมาคลายกบหยวกกลวยทแมครงหนงจะถกน ามาสลกเสลาจนวจตรงดงามเพยงใด สดทายกยอมตองถกยอยสลายไปตามกาลเวลาอยนนเอง ๏

นยยฒาธกยภ สวทยแ ชชพ. (๒๕๕๗, ๒๑ กมภาพนธแ). สมภาษณแโดย พฑรแ แตงพนธแ

ทวดปาโค พระนครศรอยธยา.

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๔๑

วตวฑธทยยภ ปคธแฤะสามธา ดานฤภหายาช*

ธธถธฟส ณาธชมสถท**

“ประวตศาสตรทองถน” ทผานมามนกวชาการหลายทานไดใหค านยามไวซงมทงแตกตางหรอคลายคลงกนแตจะขอยกความหมายของศาสตราจารยพเศษ ดร.ศรศกร วลลโภดม นกวชาการดานโบราณคดและมานษยวทยา และทปรกษามลนธเลก-ประไพ วรยะพนธ กลาวไววา “ประวตศาสตรทองถน เปนการศกษาเรองราวของทองถนอนเปนบรเวณทมชมชนอยรวมกนและมความสมพนธกนทางเศรษฐกจ สงคมระบบความเชอ พธกรรมและการเมองการปกครอง จนกลาวไดวาท าใหผคนในทองถนนน ๆ มอะไรหลายๆอยางรวมกนและคลายคลงกนจนมจตส านกวาเปนคนถนเดยวกน การศกษาเชนนเนนอดตมาจนถงปจจบนโดยแสดงใหเหนวามการพฒนาทางสงคมและวฒนธรรมเกดขนในทองถนหนงๆไดอยางไร เชน ทองถนนนมสภาพแวดลอมอยางไร ตงอยต าแหนงไหนภายในเขตอ าเภอใด จงหวดไหนและภมภาคใดมหลกฐานทางดานประวตศาสตรและโบราณคด ทแสดงความเปนมาทางวฒนธรรมอยางไรบาง บรรดากลมชนทอยรวมกนเปนชมชนทสบมาจนปจจบนเปนพวกไหน อยในทองถนมาแตดงเดมหรอเคลอนยายมาจากทอนเมอเขามาอยในทองถนเดยวกนแลว มความขดแยงหรอมเหตการณทางประวตศาสตรอยางใดเกดขน”

* ขอมลจากโครงการ กระบวนการมสวนรวมของชมชนในการดแลรกษาและใชประโยชนแคลองบางพระคร ต.มหาราช อ.มหาราช

จ.พระนครศรอยธยา ** นกวจยประจาศนยแประสานงานวจยเพอทองถน จงหวดพระนครศรอยธยา

๔๒ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

บรรยากาศการเกบขอมลประวตศาสตรทองถนของทมวจย ต.มหาราช

การศกษาประวตศาสตรแทองถนทผานมานน

มการศกษากนอยหลากหลายแหงหนท สวนใหญแลวอาจเปนแคนกวชาการเทานนทเปนผเขาไปศกษาหาความรและนามาสรปเนอหาสาระเพอนามาเปนขอมลทางประวตศาสตรแหรอนามาใชประโยชนแทางดานวชาการเพยงเทานน แตสงสาคญทอาจหลงลมกนไปคอการใหเจาของชมชนหรอเจาของบานนนเปนผสบหาขอมลประวตศาสตรแการเปลยนแปลงดวยตวเอง ซงจะ

เปนบอเกดของการเหนรากเหงาของตนเอง เหนการเปลยนแปลงทเกดขน เหนปใญหาทเกดขนพรอมกบ การเปลยนแปลงทางประวตศาสตรแ และนาไปสการแกไขปใญหารวมกนอยางถกทถกทาง ซงทายทสดแลวจะเปนบอเกดทาใหคนในชมชนนนเกดความรสกถงความเปนเจาของรวมกน เกดความหวงแหนในบานเกดเมองนอนของตนเองและทาใหชมชนทองถนของตนเองนนเขมแขงได กระบวนการศกษาประวตศาสตรแ

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๔๓

ทองถนจงเปนขนตอนทสาคญหรอจะกลาวไดวาเปนหวใจสาคญของการทางานวจยสายพนธแใหมทเรยกวางานวจยเพอทองถน(Community-Based Research)* ซงมกจะนาวธการศกษาประวตศาสตรแทองถนมาเปนสวนหนงของกระบวนการวจยอยเสมอ นบเปนเวลา ๑๐ กวาปมาแลวทงานวจยสายพนธแใหมนเตบโตมาจนขยายนกวจยไปทวประเทศ และแตกหนอมาเปนศนยแประสานงานในจงหวดตางๆ

ศนยแประสานงานวจยเพอทองถนจงหวดพระนครศรอยธยานน จงมบทบาทหนาทสาคญในการหนนเสรมใหชาวบานเปนนกวจยและมงเนนใหชมชนไดใชประโยชนแจากงานวจยอยางแทจรง โครงการกระบวนการมสวนรวมของชมชนในการดแลรกษาและใชประโยชนแคลองบางพระคร ตาบลมหาราช อาเภอมหาร าช จ ง หว ดพระนครศร อ ย ธ ย า ห วหน าโครงการวจยคอคณฌานราเมศวรแ กลมกลอม ซงอยภายใตการดแลของศนยแประสานงานฯ และเปนโครงการหนงทใชกระบวนการศกษาประวตศาสตรแทองถนในเรองความสมพนธแคนกบสายนาซงในทนจะหมายถงคลองบางพระคร เพราะเปนสายน า ทมความสาคญกบคนในชมชน ตาบลมหาราชในอดตเปนอยางมาก กอนทจะกลาวถงประวตศาสตรแทองถนของตาบลมหาราชนน ผเขยนขอฉายใหเหนภาพขนตอนการทางานตางๆของทมวจยในการไดมาของขอมลเปนอนดบแรก เพราะจะทาให ผอานนนสามารถเหนบรรยากาศความสนก ความอบอนทคนในชมชนมให ตอกน เรยกไดวายงคยยงเพลน ๓ วน ๓ คนไมมทางจบกวาได จากการสบเสาะขอมลนนทมวจยชาวบานใชเวทการประชมในการวางแผนการเกบขอมลในรปแบบตางๆ ไมวาจะเปนการจดเวทหมบาน หรอการแบงทมเพอสอบถามขอมลจากผเฒาผแกตามบาน แมกระทงการคนหาประเดนคาถามในการชวนคยกบกลมเปาหมายทจะไปศกษารวมกน จนเปนทมาของ

* สามารถอานรายละเอยดไดท สานกงานนกองทน

ส น บ ส น น ก า ร ว จ ย ( ส ก ว . ) ฝ า ย ว จ ย เ พ อ ท อ ง ถ น http://vijai.trf.or.th

ประวตศาสตรแทองถน “ประวตศาสตรแความสมพนธแคนกบสายนาตาบลมหาราช”

ควาภเบธภาของดานฤภหายาช ถาจะกลาวถงตาบลมหาราช หลายทานกคง

จะตองนกถงประวตศาสตรแในสมยกรงศรอยธยา ณ ทงมหาราชแหงน ซงในโบราณยคโนนเรยกวา“ทะเลมหาราช” โดย ณ สถานทแหงนไดปรากฏมาตงแตสมยกรงศรอยธยาเปนราชธาน เปนพนทลมยามหนานาจะปรากฏเปนผนนากวางใหญ ทศเหนอจรดตาบล พตเพยน ตาบลบานนา ตาบลบานขวาง ทศใตจรดตาบลมหาราช ตาบลหวไผ ทศตะวนออกจรดตาบลนาเตา ตาบลเจาปลก ทศตะวนตกจดตาบลบานใหม ตาบลทาตอ ตาบลบานขวาง ในอดตนนเปนพนททมประวตศาสตรแทสาคญคอ ในสงครามกอสรภาพชวงระหวาง พ.ศ. ๒๑๒๗-๒๑๓๕ สมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงใชยทธวธในการซมโจมตกองเสบยง และการออกปลนคาย ทงทางบกและทางนา ในครงนนสมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงประดษฐแปนใหญ ชอ "พระกาฬมฤตย" ลงเรอสาเภาทวดชองลม เหนอห ว แหลม ( ว ดอ โ ลมปใ จ จบ น ) ข บ ไ ล ต ทพพม า ถอเปนการรบรวมกนระหวางทางบกกบทางเรอเปนครงแรกในประวตศาสตรแ อกทงยงเคยเปนฐานทตงทพของแม ทพ นายกอง ของพระเจาแผนดนในสมย กรงศรอยธยา ทยกทพมาปราบผรกราน ทกครงทมาพกแรมกจะเกดความพงพอใจ เพราะมอากาศด ลมพดเยนสบาย เมอบานเมองมความสงบสขดแลว จงไดมาสรางวดขน เมอสรางเสรจจงขนานนามวา "วดชองลม" ตอมาระยะหน ง เป ลยน ชอเปน "ว ดอ ลม " แล วเปลยนเปน "วดอณาโลม" โดยไมทราบเหตผล และในตอนหลงสมยพระครเนกขมมวสทธคณ เปนเจาอาวาส ไดเปลยนชอเปน "วดอโลม" มาจนถงปใจจบน ในสมยรชกาลท ๕ และรชกาลท ๖ ไดเคยเสดจมาประทบแรมบรเวณวดอโลม ในคราวเสดจพระราชดาเนนทางชลมารคไปยงจงหวดลพบร โดยผานเสนทางคลองบางพระคร และแมนาลพบร ถง ๓ ครง ครงทหนง พ.ศ. ๒๔๑๕ คร ง ทสอง พ.ศ.๒๔๒๑ คร ง ทสาม พ.ศ.๒๔๒๖

๔๔ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

กายดงตธฏาธ ในสมย กอนปพ.ศ.๒๕๐๐ ผคนสวนใหญ

มกจะนยมปลกบานเรอนใกลกบสายนาเพราะสามารถใชแมนาลาคลองเปนทสญจรหลก ตาบลมหาราชกเชนกนเปนเพราะมสายนาพาดผานถง ๓ สายมาบรรจบกนคอ แมนาลพบร คลองหนองหมอและคลองบางพระครเปนเหตใหมผคนหลงไหลเขามาอยพกพงและเรมตงรกรากจนกระทงกอเกดเปนชมชน และเปนแหลงรวมการนาสนคามาแลกเปลยนซอขายกนอยางคบคง มประชาชนเชอสายตางๆ เขามาคาขาย ทามาหากน เชน ชาวมอญจากเมองปทมไดมาขายหมอดน ชาวจนมาอยแพขายของโชวแหวย และอน ๆ เชนกาแฟ ขาวแกง กเวยเตยว ชาวมสลมมการตดตอคาขายทวไปโดยจะใชเสนทางคลองบางพระครเปนหลก เมอมาคาขายและเหนชองทางในการสรางเนอสรางตวกเรมสรางแพ สรางบานเรอนอยอาศยเปนการถาวร สภาพคลองในอดต กวาง ๕๐ เมตร ลกประมาณ ๖ เมตร ซงมากกวาปใจจบนมาก กระแสนาจะแรงและมากในฤดนาหลากนามาก ในฤดแลงนาแหง ตลอดคลองจะไมมสะพาน ไมมประตระบายนา แตมคลองซอย เชน คลองตามาก คลองตาปย คลองข(อาจม) คลองเทพโยธา คลองควาย รม ๒ ฝใงคลองมการใชประโยชนแปลกผกสวนครว มตนไมใหญ นาทวมทกป ตนขาวสง ๔.๙๐ เมตร เคยนาทวมตดตอกนถง ๑๐ ป ในแมนามแพทง ๒ ฝใง บรเวณกลางแมนาเรอใหญแลนผานได ตอมาแมนาลพบรหลงจากป ๒๕๐๐ เขตหนาวดอโลม เขาเรยกกนวา เกาะมอญสาเหตทเรยกวาเกาะมอญเปนเพราะชาวมอญมกนยมนาเรอสนคามาจอดขายอยบรเวณนนผคนจงเรยกตดปากตอมาและเรยกมาจนทกวนน เหนอวดโบสถแขนไปเรยกวาบานไทย สวนบานมหาราช จะอยบรเวณใตศาลเจาตาเจายาย หรอ หม ๑ และหม ๒ ของ ต.มหาราช ในปใจจบน

กายบฤกสยางนาธเยอธ การ ต ง บ าน เร อนน น จะม ๒ ก ล ม ค อ

กลมอาศยอยในแพมอาชพคาขายเปนหลก สวนใหญคนทมาขายของในแพจะไมใชคนในพนทจะเปนคนทอนมาหากนทน และกลมบานทอยบนบกนนเปนคน

สวนนอยทเปนคนพนทดงเดมทมอาชพทานาแตกจะพายเรอขายของในคลองกนเปนสวนมาก เชนขาวเมาทอด กลวยแขก ขาวโพดคว นามนบว (กก.ละ ๙ สลง) มะพราว (ขายลกละ ๖ สลง) นาตาลปบ ถงขนมใชเปนถงกระดาษพบ หรอ ทาใบตองเปนกระทงใสขนมและจกสานเครองใช-เครองมอตางๆเปนงานอดเรก เชน จกสาน สม เสอ กาแผง ลอบ เสอราแพน ฯลฯ

องคแประกอบบานลกษณะโดยทวไปของคนอยบนบก ถาเปนคนมฐานะกมกจะนยมปลกบานทรงไทย หรอทรงปในหยา หนาตางกาแพงเปนฝาเฟยม มนอกชานไวใชสอยประโยชนแอนๆ ทาไตถนสงปดวยไมจรง และหลงคามกจะมงสงกะส สวนคนทยากจนกจะปลกบานดวยไมไผมงดวยจาก พนไมกระดาน นอกชานพนไผผาซก (ขฟาก) พนครวไมไผขฟาก ตอมอใชซอไมไผแกคายน ผนงขดแตะ เสอราแพน หนาตางกาแผงมไมคาแผง บานทกบานจะปลกใหใตถนสงสวนใหญแลวจะสงประมาณ ๒ เมตร เพราะจะมนาทวมทกป บรเวณบานกจะมพนทสาหรบทายงขาว หรอกระพอม (ไมไผสานยาดวยขควาย) สาหรบเกบขาวไวกนและใชทาพนธแปลกในฤดทานาตอไป และจะมคอกควายอยบนโคกถมสงเพอหนนา ใชไมไผลอมสดานประตเปดปดใช ไม ไผ เ ลอน สระดวยหนามไผกนขโมย -กระสอ นอกจากนนยงมลานนวดขาวพรอมทงสฝใด และกองฟาง และเนองจากเปนพนทลม บานทกบานจะมสะพานทานา และทกบานจะมเรอจอดไว เชนเรอ แตะ โปง พะมา หม สมปใน บด กระแชง ขด มาด เพยว, ๒ ตอน , หางยาว) การมสะพานทานาไวใชในการอาบนา ใชตกนาไปใชบนบาน ใชลางจาน ซกผา ใสบาตรพระตอนเชา หรอลงมาคยกน ผทอยแพลอยนา คนมฐานะจะอยแพทเปนโปะทาดวยไมสก ใชลกปะสกแทนตะป แลวใชชนยา เพอไมใหนาเขาได ทาใหแพสามารถลอยนาอยได สวนผทยากจนจะอยแพไมไผทาลกบวบแลวใชผวไมไผมามดหรอเรยกวา "ขนชะเนาะ" ทาลกบวบใหแพลอยนาสวนพนแพจะปดวยไมไผผาส หลงคามงจาก

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๔๕

รางแผนทการตงบานเรอนรมนา ตาบลมหาราช ในอดต

๔๖ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ชวดควาภเบธอม ชวตของคนในชมชนจะเรมตนเชาวนใหม

ตงแตต ๔ กจะลกจากทนอนมาทากจวตรประจาวนของแตละครอบครว แมบานกจะตนมาคอยหงขาวหากบขาวกบปลาเตรยมไว สวนพอบานกจะตระเตรยมควาย อปกรณแทานาและอปกรณแหาปลาเพอมากนในบาน จากนนจงคอยออกไปทางาน เครองมอหาปลาททากนเองนนมอยหลายประเภท โดยใชวสดในทองถน เชนไมไผ สวนมากจะเปนไผสสกชาวบานปลกไวเพอใชประโยชนแไดสารพดและใชภมปใญญาของตนเองในการประดษฐแเพอใหเหมาะสมกบชนดสตวแนา เชน เบดราว แห ลอบ อวน ตม ยอ ชะนาง อจ รน พายชอน ฉมวก ขาย โพงพาง สระโอ (กรดปลาหลด) สม สอม (แทงปลาไหล) เบดตกปลา งาแซง ในสมยกอนนน หนองหมอเปนหนองทมปลาชกชมมาก มนายอากรประมลหนองตาง ๆ ในเขตอาเภอมหาราช มหนองหมอและลกหนองตาง ๆ เชน หนองโคกทอง หนองกง หนองสาหราย หนองโรง หนองกระจบ หนองลาด หนองลาดทา หนองลาดมนตแ หนองขนก หนองขคราน หนองคา หนองหนาวว หนองบางขายหม หนองหลวง หนองเมฆ โดยเปดใหประมลเปนเวลา ๓ ป ราคา ๓ แสนบาท

พชผกมาจาก ปลกผก-หาปลาเอง จะจดซอจากทองถนอนไมมากจะปลกผกนานาชนดกนแทบจะทกหลงคาเรอน พชทปลกไดแก ถวแขก ถวดา งา ถวแระ บวบ แตงไทย แตงโม แตงกวา ปอ ฯลฯ ซงจะใชแรงงานคนตกนารดทกชวงเชาหรอเยน ในระยะประมาณปพ.ศ. ๒๕๑๐-๒๕๑๕ เรมมการใชเครองดดนา เนองจากเรมมการทาขาวโพด (นายประเสรฐ พวงผจง นาจะเปนรายแรกผนาเรมปลกในพนท) ซงเปนพชตองการนามากประเภทเครองยคแรกนนคอเครองยนตแเบนซน Visconsin ภาชนะกใชทะนานตวงขาวสาร จานสงกะสเคลอบ/กระเบองเคลอบ เปบขาวดวยมอ ใชกะลาตกนาดม ถาจะชาระรางกายจะอาบนาในคลอง และตกนาใสโองนามาใชในหองสวม เรยกสวมหลม บางกเรยกฐาน หรอ เวจ) หลงจากเสรจกจธระแลวชวงคาบานไกลเรอนเคยงกมารวมกลมสนทนา ใครมวทยกนาวทยฟใง หรอบานใครมโทรทศนแกไปรวมกลมดกน ระบบสองสวางในยคนนจะใช

ตะเกยง เชน กระปอง รว ลาน เจาพาย ตอมาเรมม โรงปในไฟฟาททายวดปากคลองกเรมไดไชไฟฟากนแตกจะมใชเปนชวงเวลาเทานน บานไหนทมการคลอดลกกจะเรยกหมอตาแยทอยในชมชน ซงมอยประมาณ ๓ คน คอ ยายฉม ,ยายชอย, ยายไล บานใดมงานบวชกจะเรมจากวนเตรยมงาน (ขนของมาบาน), วนสกดบ (เตรยมทาของ แชถว กวนถว ทาขนมหวาน เตรยมปอกมะพราว ตาพรกแกง รวนหม (สาหรบแกงในงาน) วนงานเรมจากทาขวญนาค ทบาน แลวแหนาคไปวดตอนเชาทางเรอ เวยนรอบโบสถแ เขาโบสถแ กลบมาฉลองพระทบาน ระหวางบวชเปนพระจะตองมารบบาตรทบานโยมพอ แม ตลอดพรรษา ระยะเวลาในการบวชลกหลานจะไมตากวา ๑ พรรษา เนองดวยตองการใหบตรหลานไดราเรยนศกษาธรรมะหาความรไปดวย เมอเจบปวยมกจะรกษาโดยแพทยแแผนไทย เชน ตารด ตาหยวน และรกษาแพทยแปใจจบนควบคดวยคอ หมอสาย (ประจาสขศาลา) , หมอเดชา (บานกะทม) ถามคนตายจะเกบศพเอาไวกอน พอถงเดอน ๔-๕ ชวงทว างจากการทานา ก จะนาศพมาทาฌาปนก จ แตสมยนตายแลวสวด ๓-๗ วน กทาพธเผา การเผาศพจะวางเผาบนเชงตะกอน ลกษณะเปนอฐกอสง ๒ ขาง ไมฟนทไดจากการเรยไร (สปเหรอจะออกเรยไรเมอรวามคนตาย หรอผทไปเผาศพจะแบกฟนไปคนละทอนเพอบรจาคเปนเชอไฟในวนเผาศพ)จะวางเปนฐานดานลาง วางทบดวยโลงศพ แลวจงจดไฟเผา บางกทาพธปใกธงบนหลงคาเชงตะกอนกอนทาพธเผา ผทมารวมงานจะกวางเอาธง แลวเกบไปไถกบทางเจาภาพ รางของศพจะควาหนากอนเผา สปเหรอยคนนไดแก ตาสข เกตถาวร มชอเสยงมาก เพราะเปนผมความรบผดชอบสง เมอมคนตาย ไปบอกใหมาทาศพ ขณะทตนเองไถนาอย กจะทงคนไถทนท เมอสนตาสขแลวตอมานายสมย ชอย ทาหนาทแทน สถานทตอโลงศพจะมศาลาอยทายบาน เมอมคนตายพวกผชายกจะชวยกนตอโลงให ในสถานทเดยวกนนเคยมเรองเลาวามผดชอบดงเรอผทพายผานไปมา ชาวบานจงตองใหหมอผชอตาศรมาชวยปราบ

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๔๗

เมอถงฤดนาหลาก นากจะทวมบรเวณทงมหาราช กลายเปนผนนากวางใหญ ทชาวบานเรยกวา "ทะเลมหาราช"

อาชฝเกษดยกยยภ "ถาธา" ใธถงภหายาช สมยกอนใชควายไถนา ซงมกจะเลยงไวเพอ

ใชงานเพอทานากนเกอบทกบาน ประเภทนาจะเปนนาป หวานไถกลบ ทาในชวงวนแรกนาขวญเปนตนไปของทกป พนธแขาวทนยมในอดตเชน จาปาจน สายบว นางปทม ปนแกว (นาลม) ขาวปทม พญานอนทง (บางกเรยกขาวตกเตยงเพราะแกชา) หอมปทม เปนขาวหนนาตนขาวสง ๔.๙๐ เมตร เมอขาวเรมตงทองกจะมพธรบขวญขาว โดยการนาผลไม หมากพล ใสชะลอม เอาธงปใกบนชะลอม ผกกบไมแขวนไว แลวเอาหว กระจก แปง (นาแปงโดยทตนขาว เอากระจกสอง หวทตนขาว) มคาพดเปนกลอน หรอพดแตสงด ๆ โดยสวนใหญ ให ผ หญ ง เป นคน ทา เ ม อถ ง ช ว ง เก บ เก ย ว จะเกยวดวยเคยวใชวธลงแขก เอาแรงกน ผลผลตทไดจะหาบลงเรอ บรรทกกลบมาเกบไวทลานขาว เพอรอนวดตอไป ซ งจะใชควายหลาย ๆ ตว (๒-๔ ตว ) ผกเรยงกนแลวไลใหเดนยาบนกองฟอนขาวทเรยงไวเปนวงกลม เดนวนไปในทศทางเดยว เปนเวลานานจนเหนวาขาวรวงจากรวงแลวจงหยด คดเอาฟางออกดวยคนฉาย แลวจงมาฝใดดวยสฝใด

ควาภมงใหญของดฤาณธาหธองหภอใธถงถะเฤภหายาช

ตลาดหนองหมออย ห างจากวดหนาว วประมาณ ๒๐๐-๓๐๐ เมตร ตลาดจะเรมเปดขายในชวงนาลด ชาวบาน พอคา แมคาทอยในอาณาเขตใกลเคยง เชน ตลาดปากคลองชาง ตลาดมหาราช และตาบลใกลเคยง จะเรมขนของมายงบรเวณทเคยคาขายเมอปกอน ปลกรานขายของและทพกดวยไมลกบวบ เปนตลาดหลงคามงจาก สองแถว เวนทวางใหผซอเดนตรงกลาง ตงเรยงรายอยสองรมฝใงนา มความยาวประมาณ ๑๐๐ เมตร มสะพานขามคลองเปนไมกระดาน ๒ แผน วางไวอยางงาย ๆ สาหรบยกไดเมอมเ ร อผ าน เข า -ออก ตลาดม ขนาดใหญ ม สนค าหลากหลายชนด เชน รานทาทอง ขายทอง รานขายจกรยาน ซอมจกรยาน รานรบตดเสอผา รานขายยา ร า น ต เ ห ล ก ร า น ย อ ม ผ า ร า น ข า ย เ ส อ ผ า เครองปในดนเผา เชน หมอ ครก โอง อาง กระถาง รานขายเกลอ รานขายจาก รานขายขนม และอาหารเชน กเวยเตยวผด กเวยเตยวนา ขนมถวยฟ ปลาแนมเปนขนมทขนชอวามรสชาตอรอยมาก มโรงงว โรงฝน และโรงนาปลาขนาดใหญ (ของนายฮว) ตงอยรมคลอง

๔๘ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

คลองบางพระคร

บน: เรอมงกรทว ๒ ลาง: เรอเมลแดง พ.ศ.๒๕๐๔ ภาพโดย คณทองคา เทศทว (ผดงธรรม)

หนองหมอ สวนปลามวางขายไมมาก เนองจากชาวบานสามารถหากนกนไดทวไป เพราะมชกชมมาก เพยงแคมอเปลากสามารถจบปลาไดอยางงายดาย ในเพลาเชาจะเนองแนนไปดวยผคน พอคาแมคาบรเวณโขดสงจะขายขนมสอดไส ขนมตาล ขนมถวย ขนมถวยฟ ขนมไข เหย ผกสด ผลไมตามฤดกาล และของใชในชวตประจาวน พอคาแมคาจากทอน ๆ กมมากมาย ตางกหาบของมาขายเชนพอคาแมคาจากบางนา บางมอญ บานขวาง ทาตอ ซงออกเดนทาง แตเชาตร โดยมชาวบานหลวง โคกโพธ ดอนทอง บานเจาปลก บานโรงชาง บานนาเตา บานกระชอง บานไทย บานพตเพยน ตางกเดนทางมาซอสนคา และนาสนคามาจาหนาย จนกระทงชวงสายประมาณ ๐๙.๐๐-๑๐.๐๐ น. ตลาดเรมกลบสความเงยบเหงา อ กคร ง พ อค า แม ค า ช าวบ าน เ ร มทยอยก ลบ และเตรยมตวนาสนคามาขายในวนตอไป ระยะเวลาการขายเปนชวงหนาแลงประมาณ ๓-๔ เดอนเทานน เพราะตลาดตงอยบรเวณราบลม เมอถงฤดนาหลาก นากจะทวมบรเวณพนทของตลาดกลายเปนผนนากวางใหญ ทชาวบานเรยกวา "ทะเลมหาราช" แตเมอถงฤดนาหลากแพตางกจะลองมาอยบรเวณคลองบางพระครเพอหลกเลยงกระแสนาทแรงในฤดนาหลาก

กายคภธาคภ มการเดนเรอ โดยใชแมนาลพบร วงตงแต

ลพบร มหาราช พระนครศรอยธยา ทาเตยน กรงเทพฯ ใชเวลาเดนทางเปนวน มทาเรอใหญอย ทหนาศาล เจาตา เจายาย และทหนาบานของแตละบาน ถาจะขนเรอในตอนกลางวนใชโบกมอเรยก ถาเปนเวลากลางคน หรอเชามด จะใชตะเกยง ใสตะกราคอยโบกเรยกเรอ แตถาจะไปคลองหนองหมอตองโดยสารเรอจางจากบรเวณแพศาลเจามหาราช แจวเขาคลองหนองหมอ ผานหลงวดอโลมกมาถงตลาดหนองหมอไดสะดวก ในสมยกอนบรรดาเรอตาง ๆ เชน เรอมาด เรอแจว เรอกระแชง แจวเขาออกเปนประจา เพอนาสนคาเขามาขาย เชนนาตาล มะพราว ซงชาวบานจะแจวเรอไปซอทบานบางชางแลวนามาขายทตลาดหนองหมอ

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๔๙

เรอทเปนเรอโดยสารจะเปน เรอแดงรบผโดยสารจากมหาราช ไปกลบจงหวดพระนครศรอยธยา

เรอโดยสารมหลายขนาด เชน เรอแดงเรอแดงรบ ผ โดยสารจากมหาราช ไป -กลบ จงหว ดพระนครศรอยธยา เรอทมขนาดใหญ เชน เรอมงกรทว ๑ ขนาด ยาว ๘ วา กวาง ๔.๕ เมตร เปนเรอสง ๑ ชนครง และเรอมงกรทว ๒ ยาว ๑๑ วา ๒ ศอก กวาง ๕ เมตร ตอเมอ พ.ศ. ๒๔๗๘ เจาของชอนางทองคา เทศทว ตอเองจากจงหวดนครสวรรคแ กระดกงเรอใชไมตะเคยน แผนเดยวยาวจรดหวเรอถงทายเรอ เปนเรอ ๒ ชน มหองเครอง และมรานอาหารในเรอ เปนเรอทใชบรรทกของมาขาย หรอมาสงตามแพทจอดอย จผโดยสารประมาณ ๕๐๐ คน สวนใหญ วงผาน บานแพรก ปากคลองชาง มหาราช ตาลเอน นครหลวง อยธยา บางปะอน บานกระแชง สามโคก ปทมธาน กรงเทพ ทาเตยน และมกจะใชบรรทกนามนถงละ ๒๐๐ ลตร ประมาณ ๒๐ ถง นามาขายทตลาดในราคาถงละ ๑ ,๒๐๐ บาท ชวงฤดแล ง เรอจะจอดอย ทกระดานปาย (หรอบานตาลเอน) ผโดยสารจะไปขนเรอตองใชเรอพายไปขนทกระดานปาย

เรอขนสงสนคาจะเปนเรอกระแชง หรอเรยกอกอยางวา เรอประทน คาขายสงข าวโพด ขาว เรอประทนขนาดเลกจะขายนาตาล ขาวสาร เสอลาแพน แตงกวา แตงโม ผกดอง กลวยตาก ลองมาจากลพบร ผานคลองบางพระคร ไปจนถงอาเภอทาเรอ และเรอเครองเทศเปนเรอของชาวอสลาม จากอยธยา มาขายสนคาหลายชนดทงของกนและของใช เชน เปล, ปลาตะเพยนแขวน, ชฎา ฯลฯ การขนสงทางบกนนสวนใหญทางเดนบนบกจะเปนทางควาย ทางคนเดนเปนปาแตกจะมจะมรถสบลอขนขาวจากแหลงตาง ๆ เชน บานแพรก ลพบร ดอนทอง ไผหลว มาพกไวบรเวณตนคลองบางพระครบรเวณหลงวดอโลมเคยเปนทาขาวแหลงใหญ เพอรอทยอยสงตอไปโรงสอยธยาโดยทางเรอผานคลองบางพระคร ตลอดสองฝใงคลองเรอแลนผานกลางคลองได

ควาภเชอ วฑธทยยภแฤะบยะเฝฒ วดทเปนทพงทางใจของคนในชมชนนนมอย

๕ วดดวยกนคอ วดวง วดอโลม วดโบสถแ วดตาล และวดไชย ในอดตการสรางวดนนตามความเชอทางพระพทธศาสนานนจะไดบญมาก ทาใหคนทมฐานะนนมกจะสรางวดเพอสรางบญบารม รวมทงการสราง วดเพอเปนอนสรณแสถานแหง ชยชนะ เชนวดชย เปนตน วดจะเปนศนยแกลางของคนในชมชนเชน สถานทประชมของสวนราชการตางๆ เปนทงสถานทเรยน การจดงานบญตามประเพณทม เชน การทาบญตรษสงกรานตแ เดอน ๕ ,ทาบญกวนขาวทพยแทวดกลางเดอน ๖ แรม ๑ คา ,ทาบญเขาพรรษาเดอน ๘,ทาบญวนสารทไทย เดอน ๑๐ ทาบญออกพรรษาเดอน ๑๑ เปนตน การนบถอสงศกดสทธของคนชมชนนนไมไดมเพยงแคทางศาสนาอยางเดยวเทานนแตจะมการเคารพผเจาพอ เจาแมและผบรรพบรษ จากความเชอนนทาใหเกดศาลเจาตาง ๆ มากมาย เชนศาลเจาตาเจายาย ศาลเจาแมรมไทร เจาพอหนวดแดง เจาพอพระราม พอขนชาง เจาพอเดชา ฯลฯ

กายศกษาของคธภหายาชใธอณด สถานทศกษานนจะอยทศาลาวด มพระเปน

ผสอน ตอมามการสรางโรงเรยนขนใชแทนศาลาวดแตกยงคงอยในบรเวณวด การไปโรงเรยนตองอาศยการพายเรอและมกจะสงบตรหลานเขาเรยนอาย ๗ ขวบ การแตงกายของนกเรยนจะไมมเครองแบบเหมอนในปใจจบนแตมกจะนยมใหนกเรยนหญงนงผาถง เสอคอกระเชา นกเรยนชายกางเกงหรด เสอคอกลมขาว (เ สอกยเฮง) ไมมรองเทาใส มการเรยนตงแต ชน ป.๑-ป.๔ และขยายจนถง ป.๗ ขาวจะใสปน โต หรอหมออวยไปเอง เวลาครสอนจะจดบนทกลงบนกระดานชนวนดนสอหน ระยะ ๒๐ ปตอมาเรมมเครองแบบ นกเรยนหญงใสเสอขาวคอบว กระโปรงสกรมทา จบรอบตว นกเรยนชายเสอขาวคอเชต กางเกงขาสนสกาก มครมาสอนแทนพระ การลงโทษนกเรยนในสมยนนจะใหอมบอระเพดขนาดเทาองคล พรอมใหทองบทกลอนวา "บอเอเยบอระเพด หวานสะเดดนาตาลทราย" พรอมทาโทษดวยการไปเชดขหมา

๕๐ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

เมอโรงเรยนเลกกลบไปบานใหอานหนงสอชวงคากอนเขานอน ขณะอานหนงสอใหอานดง ๆ พระอาจารยแจะคอยพายเรอมาฟใงตามบาน หากไมไดยน ยามเชาไปเรยนหนงสอจะถกทาโทษ สมยกอนเมอจบ ป.๔ แลวไปเรยนตออก ๓ ป กจะรบไดวฒ ปบ. หรอครประชาบาล จบ ม.๓ ไปเรยนตอคร ว . หรอครประกาศนยบตรจงหวดตองเรยน ๒ ป ถาจบ ม.๘ กเ ทยบเท า ปรญญาตร ในสม ยน เคร อ งแบบครประชาบาลสเขยวขมา มขดทไหล เงนเดอน ๆ ละ ๑๐ บาท ใสอยประมาณ ๕ ป จงยกฐานะเปนขาราชการคร เปน ชดสกาก และ/หรอ สกรมท า ไดรบเงนเดอน ๓๐ บาท ลกหลานทเปนผมฐานะจะถกสงไปเรยนในตวเมอง โดยนงเรอโดยสาร ไปเขาโรงเรยนประจาในตวเมอง ครบ ๓ เดอน จงจะอนญาตใหกลบไดหนงครง

กายเบฤมธแบฤงจากมคเพองพ สมคตณตอม

เนองดวยพนทตาบลมหาราชนนเปนทลมยอมเกดปใญหานาทวมอยางหนกจนกระทงขาวในนาเสยหายตอเนอง ๑๐ ป ระบบเศรษฐกจในชมชนมหาราชตกตาอยางมาก ทาใหมการระบาดของการพนนเปนอยางหนก โดยเฉพาะหวยใตดน มเรองเลาวาขนาดนบเงนทซอหวยชวยกนนบตงแตหวคาจนถงเทยงคนกไมหมด เนองดวยมขาประจาตาง ๆ มากมาย หวยทมหาราชมชอเสยงมาก ดงไปถงอาเภอบานแพรก เมอถงเวลาเกบเงนตองใชเรอปรอ วงลดทง ไปเกบเงนมาสงเจามอ ประกอบกบเมอยคสมยเปลยนไปเรมม

ความเจรญมากขน จงมการสรางมการสรางถนน (สาย ๓๔๗) ในป พ.ศ.๒๕๐๘ จาก จงหวดลพบรมาสนสดท หมท ๓ ตาบลมหาราช รมฝใงคลองบางพระคร และ สรางจากอาเภอบางปะหนมาสนสดท หม ท๑ ตาบลมหาราช รมคลองบางพระคร มสะพานเชอมถงกนระหวางคลองชมชนคนอยแพ กเรมยายขนมาปลกบานอยบนบก เพราะการเดนทางทางบกสะดวกกวาทางน า แตการดารงชวตกยงใชน า และลาคลองเหมอนเดม แตเรอทใชการคมนาคมมการเลยนแปลงไปจากทใชเรอขนาดใหญกเรมมเรอหางยาว เรอสองตอน เรอดวนเจาพระยา เพราะวา มสะพานทาใหเรอใหญอยางเรอมงกรทว, เรอแดง แลนไมได แลวตอมามการสร างถนน กม รถว ง เขามารบคนแทนเรอ ทาใหความสาคญของแมนาลาคลองในปใจจบนหมดไป ตอมาเรมมฝาย กนนาเพอประโยชนแทางดานเกษตรกรรม บรเวณถนนชลประทานปใจจบน วถของนากเปลยน สงผลทาใหชาวเรอ ชาวแพ และประชาชนบรเวณรมคลองบางพระครและรมแมนาลพบรมวถชวตเปลยนไป เกษตรกรเรมทานาปรงหนกขนพรอมทงใชสารเคมมากขนเปนเทาตวสงผลทาใหนาเสยเมอปลอยมาจากเขอน ทาใหปลาท เคยม ชก ชมเร มลดนอยลง ประเพณการละเลนเชนการเลนเพลงเรอกหมดไป ความสมพนธแของคนเรมเสอมถอยลง แมนาและลาคลองถกใชประโยชนแนอยลง เรมตนเขนและมปใญหาตลงพงอยางหนกจากการ ทม เข อนมากนน าและเม อ ผคนใชประโยชนแนอยลงยอมขาดการเอาใจใสสายนาทเคยใชอยางทควรจะเปนอยางแตกอน ๏

ปใหขอภฤ กานนเพญศร ถาวรกล, นางสาวกมเฮยะ เกตสมพงษแ, ครวเชยร-ครฉว ผดงพจนแ, นางบญเสรม ปานแปะ, นายละมล-นางอาร วระสย, ยายละมล

เทยมเศวตร, นางทองแถม สธวร, ครสภา สภาพกตรแ, นายประเสรฐ พวงผจง, นางสาเนยง ผดงขวญ, นายสมพงษแ สภาพกตรแ, นายแผน ผดงสทธ, นายสมศกด บนลอสนธแ, นางสาวมาลา ผดงวตร ครสาอางคแ, ผใหญสารวย, ตาชน-ยายกองนายกมล วระสย,ผใหญละมอม วระสย, ยายนาวน, นางวเชยร ธาราภม, นายประสทธ เทยมสฟา, นายสมพร จตรสขเรศ(จก) นายละเอยด เกตหรญ, นายแนม, นางนวลพรรณ อธคมานนทแ, พระครสขมโชตธรรม, หลวงตาหวง (ทว อภวฒโน), นางทองคา เทศทว, ครบญสบ เทยมคชสาร

คฒะถางาธ นายฌาณราเมศวรแ กลมกลอม, นางสาวนราพร กรถาวร, นางทว ศรกมล ,นางสาวสพตรา คมพม, นางไพรนทรแ สาเภาลอย นายอานนทแ วระสย, นาย

วศษยแศกด หลวงหาญ, นางอษา ทรงปใญญา, จรญ ผดงโภค ,นางสรมา นวาศานนทแ, นางสมศร แซหน นางสางนยนา เฉลมภกตรแ , นางชาเรอง ปรางรกยม , พ.อ.อ.ฤกษแ ทรพยแสรต , นางจาเรยง รกสข , นางอไรวรรณ โต฿ะมข

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๕๑

ควาภถยงจาถ...เกาะฤอม นญสภหญง ฝฤเภองณ*

เมอวนท ๘-๙ กมภาพนธ ๒๕๕๗ ผเขยนไดมโอกาสเขารบการอบรมโครงการวจยประวตศาสตรทองถน จดโดยสถาบนอยธยาศกษา ศาสตราจารยพเศษศรศกร วลลโภดม เปนวทยากรหลก เปนความทรงจ าและความประทบใจครงหนงในชวตของผเขยน ในวนแรกของการอบรมไดรบฟงถงประวตศาสตรทองถน “ชมชนหวรอ” จากวทยากร ท าใหผเขยนเรมสนใจในชมชนน เพราะเปนชมชนทผเขยนรจกมาตงแตเดก ไดสมผสถงวถชวตของคนในชมชนรวมถงคนทเขามาจบจายใชสอย ตงแตอดตถงปจจบนหวรอมการเปลยนแปลงไปตามยคตามสมย จากตลาดทส าคญของอยธยา แปลงสภาพมาเปนตลาดของชมชนหนงในอยธยาเทานน ตลาดทเปนศนยรวมของเรอนแพ กเหลอเพยงภาพถาย พอคาเรอนแพกขนมาคาขายบนบกตามการคมนาคมและสภาพการใชชวตทเปลยนไป

เดมชมชนหวรอนน มการกลาวถงไวในอดต โดยพระยาโบราณราชธานนทรแไดบรรยายไวในตานานกรงเกา ดงน “ภายหลงเมอสรางกรงแลว ขดคขอหนาแยกจากแมนาทเหนอปอมเพชร เหนสายนาจะพดลงทางคขอหนาแรง เกดกลวแมนาขางเมองจะตน จงทารอทานบกนไวทปากคตรงหนาปอมมหาไชย (คอทตลาดหวรอเดยวน) เพอจะกนใหนาไหลเขาไปทางขางเมองใหแรง สาหรบจะไดกดใหลานาลกอยเสมอ”๑ สงเหลานทาใหผเขยนสะทอนใจ อยากยอนเวลากลบไปเหมอนเดม แตกมอาจทาได จงไดแตเพยงจนตนาการตามทวทยากรบรรยายถงสภาพความเปนอยจรง ณ ชวงเวลาดงกลาว

* อาจารยแประจาคณะศลปศาสตรแ มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม ๑ พระยาโบราณราชธานนนทรแ. (๒๔๗๙). ประชมพงศาวดาร ภาคท ๖๓ เรองกรงเกา พมพแในงานพระราชทานเพลงศพ

พระยาโบราณราชธานนทรแ (พร เดชะคปตแ) ณ เมรวดเทพศรนทราวาส เมอวนท ๑๓ กมภาพนธแ ๒๔๗๙ พมพแทโรงพมพแโสภณพพรรฒธนากร.

๕๒ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

วนทสองของการอบรม เปนการลงภาคสนาม ผ เ ข ยน ไดน ก ใน ใจว า “ขอ ให ไ ด ไป เกาะลอย ” และสมใจนก ผเขยนอยกลมทจะศกษาชมชนเกาะลอยจรงๆ สมาชกจะมดวยกน ๕ คน นอกเหนอจากผเขยนแลว ยงประกอบดวย ๑.นายโสฬส ปรยตฆรพนธแ ๒.นายชาญณรงคแ พมบานเชา ๓.นายวรรณพงษแ ปาละกะวงษแ ณ อยธยา และ๔ .นายศกรภพณแ ปรยตฆรพนธแ

ในชวงเชาวนนนสมาชกกลมเกาะลอยและกลมอน ๆ ไดนงรถต฿กต฿กจากสถาบนอยธยาศกษา เดนทางไปทตลาดหวรอ ไดรบฟใงเรองราวจากผอาวโส ทถายทอดเรองราวของตลาดหวรอในอดตไดอยางนาสนใจ กอใหเกดจนตนาการวาตลาดแหงนมชวตชวา ความเปนอยของผคน มกลมชาวจนเปนสวนใหญ สงเกตจากศาลเจาแมตนจน

จากนนแตละกลมกมง ส จดหมายทจะลงปฏบตในแตละพนท สมาชกกลมเกาะลอยไดขามเรอจ า ก ฝใ ง ต ล า ด ห ว ร อ ไ ป ท ว ด ม ณ ฑ ป พ ว ก เ ร า ลดเลาะ เมยงมอง แตไมพบพระภกษในวดแหงน เปนวดทสถาปใตยกรรมนาสนใจ พวกเราเดนทางไปทางทศใตของเกาะพบซากปรกหกพงทมรองรอยของโ บ ร า ณ ส ถ า น ผ เ ข ย น พ บ ส ง ก อ ส ร า ง ค ล า ย หอระฆง ซงทราบจากพเลยงกลม (คณพฑรแ แตงพนธแ) วาคอ หอระฆงวดสะพานเกลอ สงทขดตอสายตาของผเขยนย งนก เหนจะเปน เสาไฟฟาระโยงระยาง พาดผ าน โบร าณสถาน ท ผ เ ข ยน ร ส ก หว ง แห น กลายเปนสมบตของชาตทถกละเลยไมเหนคณคา ยงกวานนยงพบบานสมยใหมทรกลาเขามา อยางไมสนใจวาโบราณสถานจะหลงนาตา

กอนทจะไดพดคยกบชาวบานทอยบนเกาะ ผ เขยนหลงเพลนเดนตาม ศาสตราจารยพ เศษ ศรศกร วลลโภดม จงพบวาตวเองมายนอยทวทยาลยการตอเรอเสยแลว เขาเลาลอวามตาหนกสะพานเกลอของกรมขนมรพงษแ ศรพฒนแ เคยเหนภาพวาดลายเสนทอาจารยไพฑรย ขาวมาลา ไดเขยนไว จากความทรงจาขณะทเปนครสอนอยทวทยาลยการตอเรออยางสวยงามทสถาบนอยธยาศกษา

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๕๓

เมอยอนกลบมาทางเดม พบสมาชกกลมพดคยกบคณปา คณลงทอาศยอยบนเกาะ “คนบนเกาะ” ทกคนมอธยาศยดมาก พรอมจะถายทอดเรองราวเกาะลอยกว า ๑๐๐ ป ภาคภม ใจ ท ร ชก าล ท ๕ เส ด จประ ทบ ณ เก าะลอยแห ง น สอดคลองกบเรองราวทพระยาโบราณราชธานนทร ไดเลาไวในตานานกรงเกา (๒๔๗๙ : ๑๕๒-๑๕๓) ค ว าม ว า “ …คร น ถ ง ว น ท ๒ ๘ พ ฤ ศ จ ก า ย น พ ร ะ พ ท ธ ศ ก ร า ช ๒ ๔ ๕ ๐ พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด จ พระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจพระราชดาเนนแตกร ง เทพพระมหานครข น ไปประ ทบพ ลบพลา ณ เกาะลอย วน ท ๓๐ พฤศจกายน และวน ท ๑ ท ๒ ธนวาคม เวลาบายเสดจพระราชดาเนนโดยกระบวนพระราชอสสรยยศ ทงทางชลมารคสถลมารค เขาไปทรงบาเพญพระราชกศลในพระทนงสรรเพชญแปราสาทแลว เสดจพระราชดาเนนกลบมาประทบแรมทพลบพลาเกาะลอย มมหรสพโขน ๒ โรง หน ๒ โรง ละคร ๒ โรง มอญราโรง ๑ เทพทองโรง ๑ และมระเบงโมงครม กลาตไม ไมลอย ญวนหก นอนหอก นอนดาบ ไตลวด กระอวแทงควายแทงวไสย กบสรรพกฬา มแขงระแทะ วงววคน ชกมวย ขชางไลมา ๓ วน คามดอกไมไฟทง ๓ คน เมอเสรจพระราชพธแลว รงขนเวลาบายเสดจพระราชดาเนนทอดพระเนตรในพระราชวงอกเวลาหนง…”

เมอไดสอบถามขอมลทองถนสมควรแกเวลาแลว สมาชกตองแยกเดนวนรอบเกาะเปนสองทางผเขยนพรอมกลมยอยของเราม งตรงไปท วดแค สวนอกกลมมงเดนทางไปทวทยาลยการตอเรอ เมอถงวดแคไดพบเดกชายตวนอยทาหนาทแนะนาสงสาคญภายในวดความเปนมาตาง ๆ และยงเลาวามเพอนคนอนทาหนาทมคคเทศกแนอย เลาเรองประวตของวดแคไดอยางนาฟใง

ตอจากนนพวกเรามงหนาเดนไปชมโรงเจ ซงเลากนวาชาวจนมาไหวเทพเจาทโรงเจน ในชวงเทศกาล จากโรงเจมองเหนเกาะเลก ๆ ฝใงตรงขาม บานสเขยวรมนา เบองหลงแมกไมเลากนวาม หลวงพอองคแใหญสขาว ศกดสทธ ประดษฐานอย ชาวบานเรยกก น ว า ว ด ช อ ง ล ม ส ม า ช ก ต า ง ช น ช ม ส า ย น า

และธรรมชาตแลวพวกเรายอนกลบมาทวดแคอกคร งห น ง พ บ สม า ช ก ท แ ย ก ก น ไ ป ม า ร ว ม ต ว ก น ท รานกเวยเตยวแสนอรอย เมออมหมพมนดแลว สมาชกกลมเรากขามฝใงจากหนาวดมณฑปไปยงทาหนาพระราชวงจนทรเกษม วดมณฑปนพอของผเขยนเคยเลาวาสมยเดกมาเรยนหนงสอทโรงเรยนอยธยานสรณแมาฝากตวเปนศษยแพระผใหญทรงสมณศกด ทอปการะเลยงดเดกจากชนบท ศษยแวดหลายคน รนเดยวกบพอไดรบราชการเปนคร การเดนทางครงน นบเปนครงแรกของผเขยนทเหยยบยางและสมผสดนแดนเกาะลอย ซงกอนหนานเคยไดเฝามองยามคาคน จากตลาดโตรงหนาพระราชวงจนทรเกษม เหนไฟทประดบประดาวดอยางงดงาม แตสภาพวดปใจจบนของวดเทาทเหนยามกลางวนคอนขางทรดโทรม เงยบเหงา

ตองขอขอบคณสถาบนอยธยาศกษาทใหประสบการณใหม ความรสกตอการอนรกษวถชวตดงเดมของผคนใหเหนคาของอดตทจะเปนบทเรยนตอไป ประการส าคญ ผเขยนขอใหตระหนกถงสงแวดลอมบนเกาะทท าใหเกาะไมนาด การไมมระบบก าจดขยะอยางถกวธ เกาะลอยแหงนหากมสภาพด มตนไมใหญทยงรกษาไวได เกาะลอยจะสามารถพฒนาเปนแหลงทองเทยวเชงวถชมชน เลาเรองราวในอดตไดเปนอยางด เปนสถานทหนงทผคนมเสนห ยมแยม นารก ยอมท าใหหวนระลกถง ความทรงจ าท...เกาะลอย เชนเดยวกบผเขยนทแรกไดมาเยอนถนเกาะลอยเปนครงแรก ไมอยากเชอวายงมสถานทเชนนในกรงเกาของเรา ๏

นยยฒาธกยภ พระยาโบราณราชธานนทรแ. (๒๔๗๙). ประชมพงศาวดาร ภาคท

๖๓ เรองกรงเกา พมพแในงานพระราชทานเพลงศพพระยาโบราณราชธานนนทรแ (พร เดชะคปตแ) ณ เมรวดเทพศรน ทราวาส เมอวนท ๑๓ กมภาพนธแ ๒๔๗๙ พมพแทโรงพมพแโสภณพพรรฒธนากร.

๕๔ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

คฤองภหาธาค: คฤองบยะวดศาสดยถตกฤภ

วธฤม กยะจางว*

หากกลาวถง “คลองมหานาค” หลายคนคงนกถงคลองมหานาคทกรงเทพมหานคร แตจะมสกกคนทจะ

ทราบวาคลองมหานาคทกลาวถงมแหลงก าเนดอยทจงหวดพระนครศรอยธยา และเปนคลองส าคญทางประวตศาสตรทเกดจากความรวมมอรวมใจของผคนทชวยกนขดคลองน เพอใชปองกนขาศกทยกทพเขามาต กรงศรอยธยาในสมยสมเดจพระมหาจกรพรรด ดงปรากฏขอความในพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบสมเดจพระพนรตน ความวา “ฝายพระมหานาคบวชอย ณ วดภเขาทอง, สกออกรบตงคายกนทพเรอ, ตงคายแตวดภเขาทองลงมาจนวดปาพล พวกก าลงญาตโยมทาสชายหญงของมหานาคชวยกนขดคนอกคาย กนทพเรอ, จงเรยกวาคลองมหานาค” (กรมศลปากร ๒๕๑๔: ๔๒)

คลองมหานาคปรากฏในเหตการณแทางประวตศาสตรแเพยงครงเดยว เพราะหลงจากเสรจศกในครงนแลว ทพพมาเลอกทจะเขาตกรงศรอยธยาดานทศตะวนออกบรเวณคขอหนา (แมนาปาสก) แทน จนเปนเหตใหเสย กรงศรอยธยาครงท ๑ ใน พ.ศ.๒๑๑๒ และเมอคลองมหานาคไมไดถกใชประโยชนแในฐานะการปองกนขาศกเหมอน ครงแรกทขด การลดบทบาทของคลองเสนนจงเหลอเพยงการใชประโยชนแในการเปนเสนทางสญจรทางนาทเชอมตอกบแมนาเจาพระยา แมนาลพบรและคคลองตางๆ รวมทงยงเปนจดนดพบหรอทชมนมของนกกลอนทนยมเลนเพลงเรอ เพลงสกวาในชวงฤดนาหลากในบรเวณทงภเขาทองดวย

* ภณฑารกษแประจาพพธภณฑสถานแหงชาตเจาสามพระยา จงหวดพระนครศรอยธยา

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๕๕

แนวคลองมหานาค คดจากแผนทฉบบพระยาโบราณราชธานนทร แธวคฤองภหาธาคกนสฟาฝกายเบฤมธแบฤง

ในสถานการณแปใจจบนบทบาทของแมนา ล าค ลอ ง ถ ก ลดคว าม ส า คญลง เ น อ ง จาก กา รเปลยนแปลงวถชวตและวฒนธรรมทเปนอย และการพฒนาเมองโดยไมคานงถงประวตศาสตรแและภมหลงของแมน า ลาคลอง ส ง ผลให เก ดการบกรกและ ถมลาคลอง จนทาใหแนวคลองมการเปลยนสภาพและลดขนาดลงจนทาใหแนวคลองหายไปในทสด

แนวโนมการขยายตวของชมชนเมองใน ยคปใจจบนมอตราการขยายตวสงขนอยางรวดเรว ความจาเปนในการหาพนทในการปลกสรางบานเรอนอยอาศยของประชาชนจงมความจาเปนเรงดวน และการพฒนาบ าน เม อ ง ให ทนสม ยตอบสนอง ความตองการของชมชนกมสวนทาใหวถชวตดงเดมเปลยนแปลงไป การเปลยนแปลงดงกลาวสงผลใหคลองมหานาคททาขดตงแตในสมยกรงศรอยธยาเปลยนสภาพเปนคลองเสนเลกๆ ทหากไมสงเกตจะ ไมทราบเลยว ามคลองมหานาคแหงนอยบร เวณ วดภเขาทองดวย

คลองเสนนเชอมระหวางตาบลภเขาทองกบตาบลทาวาสกร (ห วแหลม) จากการลง สารวจ

แนวคลองมหานาค พบวาแนวคล อ ง น ม จ ด เ ร ม ต น บ ร เ ว ณด า น ห น า ท า ง เ ข า เ จ ด ยแ วดภเขาทองและขดหกเลยวไปทาง ทศตะวน ตกอ อมไปทางดานขางของวด คลองมหานาคบรเวณนมถนนลาดยางขนาบกบแนวคลองและมการตดถนนทบบนแนวคลองเขาสวด

จ า ก ถ น น ท า ง เ ข า วดภเขาทองยงปรากฏแนวคลองท ย า ว ต อ เ น อ ง ไ ป ท า ง ด า น ทศตะวนออกและหกเลยวลงไปทางใตผานพนทชมชนภเขาทอง แ น ว ค ล อ ง บ ร เ ว ณ น ม ก า ร

ปลกสรางบานเรอนรกลาเขาไปในแนวคลองและมการทาถนนตดเขาชมชนเปนชวงๆ แมการทาถนนเขาชมชนดงกลาวจะมการสรางทอระบายนาไวดานลาง แตกไมไดชวยใหกระแสนาไหลผานไดอยางสะดวก เน องจากในฤดแล งท อ ด งกล าวม ส งปฏก ลและ เศษวชพชอดตนอยภายในเปนจานวนมาก แนวคลองนหกเลยวไปทางทศตะวนออกทางเหนอของวดกงจกรและและหกเลยวลงทางใต คลองมหานาคสวนนแยกออกเปน ๒ ทาง เสนหนงไหลลงใตไปบรรจบกบแมนาลพบร ทบร เวณดานทศตะวนตกของวดศาลาปน (ปใจจบนไมปรากฏแนวคลองแลวเนองจากคลองตนเขนและมการปลกบานเรอนทบแนวคลอง) สวนอกเสนหนงหกเลยวไปทางทศตะวนตกผานหลงวดพรหมนวาสหรอวดขนยวน ผานหนาวดปาพลและไปออกแมนาเจาพระยาบรเวณชมชนหวแหลม

สาเหดกายเสอภสฟาฝของคฤองภหาธาค จากการสารวจแนวคลองคลองมหานาค

ตงแตวดภเขาทอง ตาบลภเขาทอง จนถงบรเวณชมชนหวแหลม ตาบลทาวาสกร พบวาคลองมหานาคมสภาพเ สอมโทรมและแนวคลองบางส วนขาดหายไป เมอพจารณาความเสอมสภาพของคลองมหานาค พบสาเหตหลกๆ ดงนคอ

๕๖ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ถนนลาดยางขนาบกบแนวคลอง และถนนตดทบแนวคลองเขาสวด

๑. การขยายตวของชมชน สงทนาสงเกตคอในอดตชาวบานในพนทเขตตาบลภเขาทองและตาบลทาวาสกร (หวแหลม) จะปลกบานเรอนอยอาศยบรเวณรมแมนาเจาพระยา เมอมการเปลยนแปลงเสนทางคมนาคมจากทางนามาเปนทางบกรวมทง การเพมจานวนประชากรในชมชน การกระจายตวในการปลกสรางบานเรอนจงมมากขน และรกลาเขาไปในแนวคลอง ซงการรกลาม ๒ ลกษณะ คอ

๑.๑ การปลกบานยนเขาไปในแนวคลอง ทาใหแนวคลองถกลดขนาดใหแคบและตนเขนลง

๑.๒ การปลกบ านค อมคลองหร อ ทบแนวคลองจนทาใหแนวคลองหายไป

การปลกสรางบานเรอนทง ๒ ลกษณะทาใหแนวคลองบางสวนตนเขนและบางสวนหายไป ซงหากยงคงปลอยใหมการปลกสรางบานเรอนในลกษณะนเพมมากขนคลองมหานาคคงจะหายไปจากจงหวดพระนครศรอยธยาอยางแนนอน

๒. การพฒนาสาธารณปโภค ไดแก การสรางถนนตดเขาชมชน การดาเนนการดงกลาวทาใหแนวคลองถกตดเปนสวนๆ ทาใหคลองขาดเปนชวง ๆ ม ลกษณะเหมอนบอน า ท เ ตมไปดวยวชพชและ สงปฏกล จนไมสามารถทาใหนาระบายไดเหมอนในอดต

๓. การขาดจตส านกในการบ ารงรกษา การทแนวคลองมหานาคผานหนวยงานราชการ ศาสนสถานและบานเรอนประชาชนทง ๒ ชมชน กบไมมการบารงรกษา แตกบปลอยปละละเลย และ ทงลางโดยไมใหความสนใจอยางจรงจง ซงเปนเหตหนงททาใหคลองไมสามารถระบายนาได โดยเฉพาะชวงฤดนาหลาก

๔. ป ระชาชน ไ มทราบ ความส า คญ และ ไ ม ไ ด รบความ ร ทา ง ด านประ ว ตศาสต ร โดยเฉพาะประวตศาสตรแทองถน โดยปใจจบนมผสนใจศกษาประวตศาสตรแทองถนนอยมากเนองจากใหความสนใจกบเทคโนโลยสมยใหมมากกวา

กายณแฤยกษา สฟาฝแภธา ค คฤอง การ ดแลร กษา สภาพแมน า ค คลอง

เปนเรองทหนวยงานภาครฐและชมชนตองเขามามสวนรวม โดยแนวทางการอนรกษแดงกลาวเปนหนงในนโยบายการอนรกษแและพฒนาสงแวดลอมแมนา ค คลอง ของกองอนรกษแสงแวดลอมธรรมชาต และศลปกรรม ซงขอมลดงกลาวปรากฏในเอกสารเผยแพร ตาม พรบ. ขอมลขาวสาร ความวา “การดแลรกษา สภาพแมนา ค คลองในปใจจบน อยในความรบผดชอบของหลายหนวยงาน และมกฎหมายหลายฉบบเขามาเกยวของ ดงนน เพอใหแมนา ค คลอง มคณภาพสงแวดลอมทด ทงในดานคณภาพนา ระบบนเวศ สภาพแวดล อม ตลอดจนคงความ สา คญทางประวตศาสตรแและอนรกษแวฒนธรรมของชมชนรมนาเอาไว อยางเหมาะสม จงสมควรกาหนดนโยบายดานการอนรกษแและพฒนา สภาพแวดลอมทางแมนา ค คลองขน เพอใหเกดการประสานความรวมมอใหการดาเนนงานเปนไปในทศทางเดยวกน” และมเปาหมายทสาคญคอ

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๕๗

แนวคลองมหานาคทแยกมาจากวดศาลาปน

ผานหลงวดพรหมนวาส แนวคลองมหานาคทไหลไปออกแมนาเจาพระยา

การปลกบานยนเขาไปในแนวคลอง การปลกบานคอมคลองหรอทบแนวคลอง

๑. พฒนาและดารงรกษาแมนา ค คลองไปกวาทเปนอย

๒. เรงฟนฟแมนา ค คลอง ทเสอมโทรมใหสามารถนามาใชประโยชนแในดานการคมนาคมขนสง การเกษตร การอปโภคและบรโภค และวถชวตของประชาชน

๓. ใหประชาชนทอาศยอยรมแมนา ค คลอง มสวนในการอนรกษแและพฒนาทสอดคลองกบวถชวตของชมชนและศกยภาพของ แมนา ค คลอง

๔. ใหมกลไกในการกากบดแลการอนรกษแและพฒนาแมนา ค คลอง ทงในระดบทองถน ระดบภาค และระดบประเทศ โดยมกฎหมายรองรบ

๕. ใหมการขนทะเบยนแมนา ค คลอง ทควรอนรกษแ เพอใหมการดแลรกษา และใชประโยชนแอยางเหมาะสม

จาก น โย บ าย กา ร อ น ร ก ษแ แ ละ พ ฒ น าสงแวดลอมแมนา ค คลอง ดงกลาวเปนขอมลทยนยนไดวาภาครฐไดใหความสาคญเกยวกบการอนรกษแแมนา ค คลอง เปนอยางมาก แตการดาเนนการอนรกษแ คคลอง จาเปนตองประสานขอความรวมมอทงใน สวนหนวยงานภาครฐ เอกชน และชมชน เพอชวยกนผลกดนใหการอนรกษแและพฒนาเปนไปในแนวทางเดยวกนและเกดขนไดตามเปาหมายทวางไว

๕๘ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ขอเสธอแธะ การอนรกษแและพฒนาคลอง

มหานาคเปนเรองททาไดยาก เนองจากทองถนเองยงไมใหความสาคญกบการดแลรกษาแนวลาคลอง ดงจะเหนไดจากการอนญาตใหมการปลกสรางบานเรอนบนแนวคลองและบางสวน รก ลาเขาไปในแนวคลองทาใหแนวคลองขาดหายไป การกระทาลกษณะนชใหเหนถงการปลอยปละละเลยของเจาหนาททองถนทไมไดใหความสาคญกบคลองประวตศาสตรแ อาจจะสบเนองจากการไมทราบขอมลหรอการขาดจตสานกในการดแลรกษา

หากองคแกรทองถนหนมาศกษาขอมลในทองถนของตนเองอยางจรงจง คงจะทราบถงความสาคญของคลองเสนน เพราะหากมการอนรกษแและพฒนาคลองมหานาคอยางจรงจงคงจะชวยใหชมชนเกดรายไดจากการทองเทยวและการเกษตร รวมทงยงชวยบรรเทาปใญหาอทกภยในฤดนาหลากไดดวย ดงนนการประสานความรวมมอระหว า งหนวยงานและชมชนจงมความสาคญอยางเรงดวน เพราะหากป ล อ ย ท ง ไ ว ใ น ล ก ษ ณ ะ น ค ล อ งประว ตศาสตรแ ของชาวพระนคร - ศรอยธยาคงจะเหลอเพยงชอคลองอยางแนนอน ๏

การสรางถนนตดเขาชมชน

วชพชและขยะมลฝอยภายในคลอง

นยยฒาธกยภ กรมศลปากร. (๒๕๔๕). การบรณะเจดยภเขาทอง. กรงเทพฯ : อมรนทรแพรนตงแอนดแพบลซชง. กรมศลปากร. (๒๕๔๕). คลองและทาเรอจางสมยโบราณกรงศรอยธยา. กรงเทพฯ : บ.ประชาชน. กรมศลปากร. (๒๕๑๔). พงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบสมเดจพระพนรตน วดพระเชตพน. พระนคร : คลงวทยา. กองอนรกษแสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม. สบคนจาก webcache. googleusercontent.com ดษฎ ทายตะค. (๒๕๔๙). กลยทธในการอนรกษแพฒนาศนยแกลางเมองในนครประวตศาสตรแ. วารสารวชาการ

คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. (๙). หนาท ๒๓๑- ๒๔๘.

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๕๙

จดยกยยภผาปธง วณชภฝฤธกามายาภ: ฝถทศฤบดาภฝยะยาชศยถทา ใธฝยะนาถสภเณจฝยะจอภเกฤาฯ

สยธถย ศยสงขงาภ*

พระอโบสถและพระเจดยค วดชมพลนกายาราม

ควาภธา การสรางสรรคทางศลปกรรมเปนภาพสะทอนทดเยยมของความรสกนกคดจากผคนและสงคมรวมสมย

เมอสภาพทางสงคมและวฒนธรรมเปลยนแปลง ผลงานศลปกรรมยอมมการแปรผน ทงแนวคด รปลกษณ และสนทรยภาพ

เมอเขาสรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว อาจกลาวไดวาเปนยคแรกของการพฒนา กรงรตนโกสนทรแสแนวทางการพฒนาอยางโลกตะวนตก ทศนะของการมองโลกทเปนปใจจบน หรอการใหความสาคญกบวถโลกทเปนจรง ไดแสดงออกไปพรอมๆ กบการปรวรรตพทธศาสนา โดยใหความสาคญกบแกนสาระจากพระไตรปฎก มากกวาจะยดตดอยกบเนอหาทมในอรรถกถา หรอฎกาตางๆ รวมไปถงการรบรรปลกษณแใหมทางศลปกรรมอยางไมเคยปรากฏมากอน

จงเปนเหตใหในยคสมยดงกลาว เกดพฒนาการทางดานศลปกรรมครงใหญ แมจะยงคงมความสมพนธแ สบเนองมาจากรปแบบศลปกรรมดงเดม แตกมการเปลยนแปลงโดยเฉพาะในคตสญลกษณแอยางลมลก และควรคา แกการทาความเขาใจ

* รองผอานวยการสถาบนอยธยาศกษา ฝายวชาการ มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา

๖๐ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

เหดแหงกายเบฤมธแบฤงใธยชสภมฝยะนาถสภเณจฝยะจอภเกฤาเจาอมหว

เมอเจาฟามงกฎทรงสนหวงจากการไดรบสบตอราชสมบตจากพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยแลว กไดทรงตดสนพระทยทจะทรงมงศกษาพระพทธศาสนาอยางจรงจง โดยทรงประทบอย ณ วดสมอราย (วดราชาธวาส) และทรงเรมการศกษาพทธศาสนาทางดาน “วปสสนาธระ” เปนลาดบตน จากนนจงเสดจมาประทบยงวดมหาธาต เพอศกษาทางดาน “คนถธระ” โดยมงเนนทจะเรยนรหลกธรรมจากพระไตรปฎกอยาง ลกซ ง เปนหลก จน ทรงม พระปรชาดานภาษามคธและอานพระไตรปฎกไดอยางแตกฉานดวยพระองคแเอง๑

ซงคงเปนเหตสาคญททาใหพระองคแทรงพบวาขอวตรปฏบตตางๆ ของคณะสงฆแในชวงเวลานน ไดมความคลาดเคลอนไปจากพทธบญญตเปนอยางมาก ประกอบกบทรงพบพระภกษมอญรปหนงชอ “ซาย” ฉายา “พทธวงโส”๒ ทเคยบวชเรยนจากเมองมอญ เปนผมความรความชานาญในวนยปฎก และปฏบตตามพระธรรมวนยอยางเครงครด จงไดเสดจไปศกษาและแลกเปลยนความคดเหนตอกนเสมอ จนกระทงในป พ.ศ.๒๓๗๒ ไดเสดจกลบมาประทบยงวดสมอรายอกครง แลวจงทรงทาทฬหกรรมอปสมบทใหม ตามอยางพธในศาสนวงศแ นกายสมากลยาณของรามญประเทศทสบกนมาจากลงกา๓ และในทสดจงทรงดารจดตงนกาย เพอมงหวงจะฟนฟและปฏรปพระพทธศาสนา โดยทรงสถาปนาขนเปน “ธรรมยตกนกาย”

ดวยพระประสงคแทจะใหพระพทธศาสนามความรงเรองสบไป จงทรงพจารณาแกไข ปรบปรง และวางระเบยบแบบแผนปฏบตของสงฆแ เชนการวางระเบยบทาวดไหวพระเชาเยนขนใหมเปนภาษาบาล การวางระเบยบอกขระวธ การออกเสยงภาษาบาลตามหลกสากล เพอใหเปนผลดตอการชาระพระไตรปฎกและอรรถกถาตอไป เปนตน

โดยเฉพาะอยางยงการททรงใหความสาคญกบเนอหาในพระไตรปฎก มากกวาทจะทรงเนนการใชอรรถกถา และฎกาอยางทเคยปฏบตสบเนองมากอน

แมภายหลงทพระองคแไดลาสกขาและเสดจขนครอง ราชสมบตแลว กมไดทรงทงพระราชภารกจเกยวกบพระพทธศาสนา โดยยงคงใหเปนพระราชกรณยกจส า คญ ซ ง เ ป น เ ห ต ให พ ทธ ศา สน า โ ดย เฉ พา ะธรรมยตกนกายยงคงสบเนองและรง เรองจนจวบปใจจบน

วณชภฝฤธกามายาภ จงหวณฝยะธคยศยอมทมา

เมอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงมพระราชประสงคแ จะขอผาตกรรมพระนารายณแราชน เวศนแ ท จงหวดลพบร ซ ง ไดรบการกาหนดวสงคามสมา ใหกลายเปนวดในชวงปลายรชสมย สมเดจพระนารายณแ ใหกลบมาเปนพระราชวงดงเดมอกครง โดยในการผาตกรรมครงนนเปนเหตใหพระองคแทรงโปรดใหมการปฏสงขรณแพระอารามขน ๓ แหงประกอบดวย วดชมพลนกายาราม วดเสนาสนารามจงหวดพระนครศรอยธยา และวดกวศรารามจงหวดลพบร เพอเปนการแลกกบพระนารายณแราชนเวศนแ ใหกลบเปนพระราชวงดงกลาวขางตน

บยะวดกายสยาง แฤะบฎสงขยฒ วณชภฝฤธกามายาภ

วดแหงนมนามเดมวา “วดชมพล” เมอครงปฏสงขรณแพระอาราม พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงพระราชทานนามใหมวา “วดชมพล นกายาราม”๔

ในราชพงศาวดารกร งศรอยธยา ฉบบ พนจนทนมาศ (เจม) และฉบบจกพรรดพงศแ (จาด) ระบขอความทใกลเคยงกนวา วดชมพลนกายารามสรางขนในรชกาลสมเดจพระเจาปราสาททอง เมอป พ .ศ .๒๑๗๕ เพ อ เปนพระอารามในพระราชว ง บางปะอน๕ แตยงมผตงขอสงเกตวาอาจมความเปนไปไดทอาจสรางขนหลงจากป พ.ศ.๒๑๙๓ โดยวเคราะหแจากหลกฐาน “แผนท” ซงชาวตะวนตกทาไว แตกไมไดเปนปใญหาในทางวชาการ เพราะจากหลกฐาน ทงสองฝายกยงอยในชวงเวลาทไมหางกนมากนก

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๖๑

จตรกรรมฝาผนง เรอง “ทาวมหาราชทง ๔ เฝาพระพทธเจาทเขาคชฌกฏ”

สวนการบรณปฏสงขรณแครงใหญเกดขนใน

รชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลา เจ าอยห ว ราวป พ.ศ. ๒๔๐๕- ๒๔๐๖ แมไมปรากฏรายละเอยดวามการเปลยนแปลงพระอารามมากนอยเพยงใด แตกเชอวารปลกษณแของพระอโบสถทปรากฏในปใจจบน นาจะไดรบการบรณะในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเปนสวนใหญ ไมวาจะเปนเครองบน หลงคา ตวพระอโบสถ เสมา กาแพงแกว รวมไปถงจตรกรรมฝาผนง หลงจากนนจงมการบรณะอกครงในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว๖ แตคงเปนการบรณะตามรปแบบทปรากฏแลวในรชกาล พระจอมเกลาฯ เปนหลกสาคญ

จดยกยยภผาปธงใธฝยะอโนสต วณชภฝฤธกามายาภ

ด ว ย แ ร ง บ น ด า ล ใ จ ห ร อ อ ท ธ พ ล ท สบเนองมาจากพระราชศรทธาของพระบาทสมเดจ พ ร ะ จอ ม เ ก ล า เ จ า อ ย ห ว ท ท ร ง เ ป น ผ ก อ ต งธ ร ร ม ย ต ก น ก า ย ข น ต ง แ ต ใ น ร ช ส ม ย ข อ งพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวนน ครงเมอพระองคแทรงขนครองราชยแแลว กทรงอปถมภแใหธรรมยตกนกายมความร งเรองขนสบไป ดงนน จงปรากฏพระอารามหลายแหงทพระองคแทรงสถาปนาหรอทรงบรณะขนตามลาดบตลอดรชกาล

๖๒ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

และไดปรากฏอยางชดเจนในงานจตรกรรมฝาผนงทพระอโบสถวดชมพลนกายาราม โดยเฉพาะเนอหาเรอง “พระอดตพทธเจาและพทธประวตของพระพทธเจาองคปจจบน” ทไดรบการศกษาและเรยบเรยงขนใหม จาก “พระไตรปฎก”โดยตรง จงปรากฏรปลกษณแ องคแประกอบ และการสอความใหม ทมการปรบเปลยนจากขนบนยมของจตรกรรมฝาผนงเดมทสบเนองมาตงแตสมยตนรตนโกสนทรแ

จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ไดบรรยายเนอหาเรองพระอดตพทธเจา และพทธประวตของพระพทธเจาองคแปใจจบน ทไดมการสอบทานเนอหาใหม การใหความสาคญกบเนอหาทปรากฏในพระไตรปฎกเปนชนตน ประกอบกบมแผนจารกหนออนจาหลกอธบายเนอหาในสวนตางๆ ทาใหเราสามารถทราบเนอหาและตาแหนงของเรองในงานจตรกรรมตามลาดบภายในพระอโบสถ ดงน

๑. ผนงดานหลงพระประธาน แบงเนอหาออกเปน ๓ ตอนหลง ประกอบดวย

๑.๑ พทธประวต พระวปใสส พทธเจา ตงแตเสดจปฏสนธในครรภแ จนถงเหตการณแกอนการตรสร

๑.๒ พทธประวต พระวปใสส พทธเจา หลงการตรสรจนถงทรงประทานอนญาตใหพทธสาวกไปเผยแผพระศาสนาในสถานทตางๆ

๑.๓ ภาพซมเรอนแกว โดยบนยอดสดของซมเรอนแกวปรากฏพระมหาพชยมงกฎเปลงรศม (พระราชลญจกรประจาพระองคแของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว)

๒. ผนงดานซายมอของพระประธาน ตงแตสวนคอสองจนถงผนงระหวางหอง เขยนเนอหาประกอบดวย

๒.๑ พทธประวต พระวปใสส พทธเจา ตงแตทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขแจนถงเหตการณแถวายพทธพยากรณแ

๒.๒ พทธประวต พระสกขพทธเจา ๒.๓ พทธประวต พระเวสสภพทธเจา

๓. ผนงดานขวามอของพระประธาน ตงแตสวนคอสองจนถงผนงระหวางหอง เขยนเนอหาประกอบดวย

๓.๑ พทธประวตพระกกสนธพทธเจา ๓.๒ พทธประวตพระโกนาคมนพทธเจา ๓.๓ พทธประวตพระกสสปพทธเจา

๔.ผนงดานหนาพระประธาน เขยนจตรกรรมฝาผนง เรอง พทธประว ตพระโคตมพทธเจา หรอพระพทธเจาองคแปใจจบน

แมมอง ในภาพรวม จะย ง เหน ลกษณะ ทสบเนองจากจตรกรรมฝาผนงทสรางสรรคแขนกอนหนาน แตในเชงเนอเรองและความหมาย จะพบพฒนาการและความแตกตางอย าง ชดเจน เชน การปฏเสธ เรอง “ภทรกลป” หรอ “พระอดตพทธ ๒๘ พระองค” ซงเปนแนวคดสาคญทปรากฏในงานจตรกรรมฝาผนงกอนหนาน อกทงยงมการสรางสรรคแจตรกรรมทมความพเศษ สามารถวเคราะหแไดเปน ๓ ลกษณะ คอ

๑. จตรกรรมทยงคงแสดงรปแบบ และเนอหาสบเนองจากทเคยปรากฏในอดต

๒. จตรกรรมทไดรบการสรางสรรคแขนใหม จากเนอหาทไมเคยปรากฏในจตรกรรมฝาผนงในอดต

๓. การออกแบบเชงสนทรยภาพ ทแสดงคว าม สมพ น ธแ ร ะหว า ง จ ต รก ร รมฝาผน ง แล ะสถาปใตยกรรมภายใน

เนองจากบทความนมงแสดงลกษณะสาคญของการพฒนารปแบบศลปะโดยเฉพาะจตรกรรมทมความสมพนธแกบคตทางพระพทธศาสนาทมความเปลยนแปลงในสมยรชกาลท ๔ จงขอวเคราะหแแตเพยงกรณศกษาบางสวนเพอความชดเจน โดยเฉพาะ ภาพ จตรกรรม ท ได ร บการสร า งสรรคแ ใหม และความสมพนธแกบสถาปใตยกรรมภายในเปนหลก

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๖๓

จตรกรรมฝาผนงดานหนาพระประธานใกลผนงระหวางหอง เรอง “ทาวมหาราชทง ๔ เฝาพระพทธเจาทเขาคชฌกฏ”

จตรกรรมฝาผนง ภาพซมเรอนแกว ประดบยอดดวยพระมหาพชยมงกฎ เปลงรศม

พระประธานทง ๗ องค ภายในพระอโบสถ อนมพระวปสสพทธเจาเปนองคสาคญ

๖๔ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

นถวเคยาะหเฉฝาะจดยกยยภผาปธงฟาฝ “ถาวภหายาชถงสถเผาฝยะฝถทเจาถเขาคชฌกฎ”

เปนภาพจตรกรรมทไดรบการสรางสรรคแใหม และไดรบความสาคญ โดยวเคราะหแไดจากตาแหนงของภาพ ซงอย ทผนงดานหนาพระประธาน เยองลงมาเหนอบรเวณผนงระหวางหอง ซงเปนตาแหนงทอยใกลระ ดบสายตา และมบทบาทในฐานะ ต าแหน งประจนหนากบพระประธาน

จากจดหมายเหตรชกาลท ๔ จ.ศ.๑๒๒๕ เลขท ๑๓๔ เรอง “สมณสาสแน เรองสมณสาสแนมาแตลงกา” โดยมรายละเอยดความวา ... “เรองพระโคดมอยดานนา เขยนเปนเลาไปตงแตประสตรจนนพพาน และใหมเรองอาฏานาฎยะสตรอยตรงกลางประต...”๗

ประกอบกบบรเวณตอนลางของภาพมแผนจารกหนออนเขยนขอความบรรยายใตภาพความวา

“คร งหน งพระองคแ เสดจไปประทบเขา คชฌกฏ ทาวมหาราชทง ๔ มาเฝา ใหเสนายกษแ , คนธรรพแ, กมภณฑแ, นาค รกษารอบ ทาวเวสสวรรณมหาราช กราบทลใหพระองคแสอนภกษบรรสท ใหเรยนอาฏานาฏยคถา กนอมนษยแราย พระองคแกใหภกษเรยนตามคาทาวเวสสวรรณกราบทล”

ซงเนอหาของภาพตอนนตงใจแสดงเนอหาใน “อ าฏาน าฏ ย ส ต ร ” ซ ง เ ป น พร ะ สต ร หน ง ใ นสตตนตปฎก ทฆนกาย วาดวยทาวจตโลกบาลเขาเฝาพระพทธเจา โดยทาวเวสสวรรณมหาราชถวายมนตแคมครอง ท ชอวา “อาฏานาฏยะ” ซ งขนตนดวย คานมสการพระพทธเจาทง ๗ พระองคแ ประกอบดวย

“ขอนอบนอมพระวปใสสพทธเจา ผทรง พระจกษทรงพระสร

ขอนอบนอมแดพระ สขพ ทธเจ า ผทร งอนเคราะหแสตวแทงปวง

ขอนอบนอมพระเวสสภพทธเจา ผชาระกเลสไดแลว มตบะ

ขอนอบนอมพระกก สนธพทธเจา ผทรงเอาชนะมารและกองทพได

ขอน อบ น อ มพ ระ โก ณาคม นพ ทธ เ จ า ผลอยบาปแลว อยจบพรหมจรรยแ

ขอนอบนอมพระกสสปพทธเจา ผหลดพนแลวจากกเลสทงปวง

ขอนอบนอมพระ โคตมพทธ เจ า ผทร ง พระฉพพรรณรงส ผทรงสร ผทรงแสดงธรรมขจดทกขแทงปวง”๘

อกทงจานวนของพระพทธเจาทง ๗ พระองคแน มความสอดคลองกบจานวนพระประธานทง ๗ องคแ และจานวนพระอดตพทธทปรากฏในจตรกรรมฝาผนงอยางชดเจน

นอกจากการนาเนอหาทปรากฏในพระสตรฯ มาแสดงอยางชดเจนแลว ในเชงรายละเอยดของภาพ จตรกรรมฝาผนงไดพยายามบรรยายภาพจตรกรรมตามเนอหาทปรากฏอยางรอบคอบ และละเอยดลออ ดงปรากฏชดเจนในลกษณะของ “ทาวมหาราชทง ๔” หรอทมกเรยกในปใจจบนวา “ทาวจตโลกบาล” นนเอง

ในภาพจตรกรรมฝาผนงทสรางสรรคแขนกอนสมยรชกาลท ๔ ปรากฏภาพทาวจตโลกบาลใน พทธประวตหลายตอน เชนตอน “มหาภเนษกรมณ” หรอตอนเจาชายสทธตถะเสดจออกบรรพชา โดยในภาพจตรกรรมมกเขยนภาพทาวจตโลกบาลมลกษณะอยางเทพบตร และมลกษณะเหมอนกนทกพระองคแ ตวอยางเชน ในจตรกรรมฝาผนงตอนมหาภเนษกรมณแทพระอโบสถวดสวรรณาราม, วดไชยทศ หรอ ท วดดสตดาราม กรงเทพมหานคร เปนตน

แตในจตรกรรมฝาผนงทวดชมพลนกายารามแหงน ทาวจตโลกบาลทง ๔ องคแ ถกสรางสรรคแขนใหมตามลกษณะทปรากฏเนอความวา

“เหลาคนธรรพแ ผมฤทธมากในทศบรพา จงคมครองขาพเจาใหเปนผไมมโรค มความสข

เหล ากมภณฑแ ผมฤทธ มากในทศทกษณ จงคมครองขาพเจาใหเปนผไมมโรค มความสข

เ ห ล า น า ค ผ ม ฤ ท ธ ม า ก ใ น ท ศ ป ร ะ จ ม จงคมครองขาพเจาใหเปนผไมมโรค มความสข

เหลายกษแผมฤทธมากในทศอดร จงคมครองขาพเจาใหเปนผไมมโรค มความสข

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๖๕

ทาวธตรฐเปนผรกษาโลกทศบรพา ทา ววรฬหกรกษาโลกทศทกษณ ทาววรปใกษแรกษาโลกทศประจม ทาวกเวรรกษาโลกทศอดร”๙

โดยช า ง เ ข ยน ได ถ ายทอดร ปแบบทางจตรกรรมไทย คอ

- ทาวกเวร รกษาโลกทศอดร เขยนใหมรปลกษณะเปนยกษแ กายสเขยว สวมมงกฎยอดนาเตา และนงแวดลอมดวยกลมยกษแ

- ทาววรปใกษแ รกษาโลก ทศประจม เขยนใหมรปลกษณะเปนเทพบตร กายสขาว สวมมงกฎยอดนาค และนงแวดลอมดวยกลมนาค ทนมตกายเปนมนษยนาค กายสขาวสวมมงกฎยอดนาคเชนเดยวกน

- ทาววรฬหก รกษาโลกทศทกษณ เขยนใหมรปลกษณะเปนยกษแโลน กายสทอง นงแวดลอมดวยกลมยกษแ (หรอในทนอาจหมายถงกมภณฑแ)

- ทาวธตรฐ รกษาโลกทศบรพา เขยนใหมรปลกษณะคลายมนษยแผชาย ไมสวมมงกฎ นงแวดลอมดวยมนษยแผชาย (หรอในทนอาจหมายถงคนธรรพแ)

ซงเนอความในอาฏานาฏยสตรสามารถสรปไดวา ทาวเวสสวรรณนนเปนใหญของยกษแทงหลาย ทาว วรปใกขแเปนใหญของพวกนาค ทาววรฬหกเปนใหญในพวกกมภณฑแ และทาวธตรฐเปนใหญในหมคนธรรพแ จงมความใกลเคยงกบทปรากฏในจตรกรรมฝาผนงเปนอยางมาก

นถวเคยาะหเฉฝาะกายออกแนนโคยงส ฟามใธฝยะอโนสต

ภายในพระอโบสถม “เสาในประธาน” ทงสน ๔ ค โดยเขยนจตรกรรมตกแตงเปนภาพ “เครองแขวน” ประดบเสาแบบทเคยปรากฏกอนหนาน แตประเดนสาคญอยทวา พนเสาแตละคมการระบายสรองพนทแตกตางกนตามลาดบ คอ

- เสาค ทหน งนบจากผนงดานหลงพระประธาน ระบายพนหลงดวยสขาวแรเสนดวยสมอคราม (สฟา)

จตรกรรมฝาผนง และสถาปตยกรรมภายใน ของพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

๖๖ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

- เสาคทสองระบายสพนดวยสขาว แรเสนดวยสหงชาด (สชมพ)

- เสาคทสามระบายสพนดวยสชาด (สแดง) - เสาคทสระบายดวยสคราม (สนาเงน) ซงแสดงใหเหนถงการใชงานจตรกรรมฝาผนง

ในฐานะศลปะตกแตงเพอสรางสนทรยภาพ และการสอความหมายเชงสญลกษณแใหมอยางเดนชด กลาวคอมการใช “ทศนธาต” และ “ความรสก”จากงานจตรกรรมมาเปนสวนหนงของการสราง “เอกภาพ” ทมความสอดคลองกบสถาปใตยกรรมภายใน เนองจากผนงดานหลงพระประธานเขยนเปนรปซมเรอนแกว บนยอดสดของซมเรอนแกวประดษฐาน “พระมหาพชยมงกฎ” อนเปนพระราชลญจกรประจาพระองคแของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เบองหนาของจตกรรมภาพซมเรอนแกว ประดษฐานพระพทธปฏมาประ ธาน คอ “พระ วป สส พ ท ธ เ จ า ” อ น เป นพระพทธเจาพระองคแแรกตามเนอหาทปรากฏในจตรกรรมฝาผนง สของเสาในประธานทแตกตางกนมความสอดคลองไปกบระยะของแสงรศมจากพระราชลญจกรและพระประธานททาใหเสาตนทใกลกบพระพทธปฏมาจะมสสวาง ดวยสขาว สชาด และสครามตามลาดบ

จงอาจเปนดง “ปรศนาธรรม” ทแสดงใหเหนถงสงทใกลพระพทธศาสนา (?) ยอมพบแสงสวาง ซงเปนอกรปแบบหนงของงานจตรกรรมฝาผนงทนยมในรชสมยของพระองคแ (ประเดนนยงอาจสอไปถงส ถ า น ะ แ ห ง “ พ ร ะ จ ก ร พ ร ร ด ร า ช ” ข อ งพระบาทสมเดจพระจอมเกลาฯ ก เปนได ซง เปนประเดนทตองวเคราะหแอยางลกซงตอไป)

สยบ จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดชมพล

นกายาราม เปนตวอยางอนดยงทแสดงถงแนวทางในการสรางสรรคแ และแสดงออกทางจตรกรรมไทย ในชวงสมยของการเปลยนแปลงสภาพสงคมวฒนธรรมในสยาม ดวยพระราชศรทธาของพระบาทสมเดจของพระจอมเกลาเจาอยหวททรงมทศนะตอเนอหาในพระพทธศาสนา โดยแสดงออกในรปลกษณแ ทยง

สามารถสบเนองจากรปแบบจากจตรกรรมไทยแบบประเพณนยมทเกดขนตงแตสมยตนรตนโกสนทรแ และได ม การพฒนา ใหม เน อหาตามหลกปฏบ ต ของธรรมยตกนกายไดอยางลกซง และแยบยล เชน

๑ .ก า ร ศ ก ษ า เ น อ ห า เ ร อ ง พ ร ะ อ ด ตพระพทธเจา และพทธประวตของพระพทธเจาองคแปใจ จบน ทปรากฏในพระไตรปฎกโดยตรง ทง ใน มหาปทานสตร พระสตตนปฎก และอาฎานาฎยสตร ซงเปนพระคมภรแชนตน อนเปนไปตามหลกการตามธรรมยตกนกาย และพระราชศรทธาในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาฯ

๒. เปนเครองแสดงความลกซงของคณคาในการศกษาตามพระไตรปฎก ภาพจตรกรรมฝาผนงจงมการถายทอดใหเปนจรงตามพทธบญญตทกลาวไวอยางละเอยดรอบคอบ เชน ลกษณะของทาวจตโลกบาลทงสองคแ ชางไดเขยนตามทพรรณนาไวในตามสตตนปฎก และอาฎานาฎยสตรอยางใกลเคยง

๓. การสรางสรรคแคณคาเชงสนทรยภาพ ทสรางความสมพนธแระหวางจตรกรรมฝาผนง สญลกษณแ และสถาปใตยกรรมภายใน แสดงใหเหนการสรางสรรคแเชงศลปกรรมทใชการประสานรวมกนทกองคแประกอบ ตงแตพระประธาน เสารวมใน และจตรกรรมฝาผนง กอใหเกดทศนมต ทสามารถนาพาผคนเขาสเปาหมายสงสดของงานจตรกรรมฝาผนงไดอยางยอดเยยม

ดวยพระปรชา และพระวนจฉยอนลกซงของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เราอาจจะยงไมเขาถงเหตผลทแทจรง ของพระราชศรทธาถงการยกยองพระวปใสสพทธเจา ขนเปนพระพทธเจาองคแปฐม อนเปนแนวคดหลกในการสรางสรรคแจตรกรรมฝาผนงภายในวดชมพลนกายาราม และยงมขอนาสงสยวาเหตใดจงใชคตความเชอ และรปลกษณแของพทธศาสนาฝาย “ธรรมยตกนกาย” มาเปนแบบอยางในพทธสถานของ “มหานกาย” ซงยงคงเปนขอสงสยทรอการศกษาคนควาตอไป

อยางไรกตามการแปลความหมายในเชงประตมานวทยา และคต สญลกษณตางๆ ทปรากฏในงานจตรกรรมฝาผนง ทสรางสรรคขนตามพระราช

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๖๗

ศรทธาของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ไดสะทอนใหเหนความปรารถนาทส าคญทสดของพระองคประการหนงคอ การใช “ปญญา” ในการรบรบรโลกภายนอกอยางเปนปจจบน เพราะหากขาดซงปญญาแลว กไมมทางเขาถงความหมายอนมหาศาล ทสอดแทรกเปนสวนหนงในงานจตรกรรมและศลปกรรมตามพระราชศรทธาของพระองค อยางนาเสยดาย ๏

เชงอยยต ๑สมคด จระทศนกล. (๒๕๔๗). รปแบบพระอโบสถและพระวหารในสมยพระบาทสมเดจ

พระจอมเกลาเจาอยหว. หนา ๑๓. ๒ประยทธ สทธพนธแ. (๒๕๑๖). สมเดจพระจอมเกลา เจากรงสยาม เลมตน. หนา ๓๐. ๓สมเดจพระญาณสงวร (สวทฒโน). (๒๕๓๑). พทธศาสนวงศ. หนา ๕๕. ๔หอสมดแหงชาต. (๒๕๐๕-๒๕๐๖). พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมด

แหงชาต. หนา ๗๖๖. ๕กรมศลปากร. (๒๕๐๗). พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบพนจนทมาศ (เจม) กบ

พระจกพรรดพงศ (จาด). หนา ๓๔๔, ๘๖๗. ๖กรมศลปากร. (๒๕๓๐). ประวตวดชมพลนกายาราม จงหวดพระนครศรอยธยา. หนา ๒๐-

๒๒. ๗หอสมดแหงชาต. จดหมายเหตรชกาลท ๔. สมดขอเฝา. เสนดนสอขาว. จ.ศ.๑๒๒๕. เลขท

๑๓๔. ๘พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย ปาฏกวรรค เลมท ๓ ภาคท ๒. (๒๕๒๗). หนา

๑๒๔-๑๒๕. ๙เรองเดยวกน.

นยยฒาธกยภ ญาณสงวร (สวฑฒโน), สมเดจพระ. (๒๕๓๑). พทธศาสนวงศ. กรงเทพฯ : โรงพมพแมหามงกฎราช

วทยาลย. _______. (๒๕๒๓). ประวตวดชมพลนกายาราม. กรงเทพฯ : กรมศลปากร. _______. (๒๕๒๓). ประวตวดชมพลนกายาราม จงหวดพระนครศรอยธยา. กรงเทพฯ : อมรนทรแ. ประยทธ สทธพนธแ. (๒๕๑๖). สมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เลมตน. กรงเทพฯ : โรงพมพแมตร

สยาม. พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบพนจนทมาศ (เจม) กบ พระจกรพรรดพงศ (จาด).

(๒๕๐๗). พระนคร : คลงวทยา, พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย ปาฏกวรรค เลมท ๓ ภาคท ๒. (๒๕๒๗). กรงเทพฯ : มหา

มงกฎราชวทยาลย. สมคด จระทศนกล. (๒๕๔๗). พระอโบสถและพระวหารในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว. กรงเทพฯ: เมองโบราณ. หอสมดแหงชาต. จดหมายเหตรชกาลท ๔. สมดขอเฝา. เสนดนสอขาว. จ.ศ.๑๒๒๕. เลขท ๑๓๔. หอสมดแหงชาต. (๒๕๐๕-๒๕๐๖). พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต.

พระนคร : คลงวทยา. อสรา อปถมภแ. (๒๕๔๙). จตรกรรมฝาผนงวดชมพลนกายาราม: การวเคราะหจากมมมองใหม.

สารนพนธแปรญญา มหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

๖๘ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ฤกษฒะปสภใธจดยกยยภวณ จอก ดอ จ เภองอภยบยะ : ยบแนนแฤะนยนถถางวฑธทยยภ

วยวถม สธทยะหส*

ภาพประกอบ ๑ วดจอก ตอ จ อมรประ

วดจอก ตอ จ ตงอยทเมองอมรประเปนเมองหลวงทพระเจาปดงยายจากองวะมายงอมรประ (ภาพท ๑)

วดนสรางขนในสมยพระเจาปกนมนหรอพระเจาพกามแหงราชวงศคองบอง ในป พ .ศ. ๒๓๙๐ ตรงกบรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวแหงกรงรตนโกสนทรวดนตงอยบรเวณรมทะเลสาบตองตะมานการเดนทางตองขามสะพานไมอเบงยาวประมาณ ๑,๒๐๐ เมตร (ภาพท ๒)

* คร วทยฐานะชานาญการ กลมสาระการเรยนรศลปะ (ทศนศลป) โรงเรยนสมโภชกรงอนสรณแ (๒๐๐ ป) กรงเทพมหานคร

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๖๙

ภาพประกอบ ๒ สะพานไมอเบง อมรประ

ภาพประกอบ ๓ จตรกรรมภายในอโบสถวดมหาเตงดอจ

ศลปะอยธยาตอนปลาย สะกาย รปแบบทางศลปะของวดโดยเฉพาะเจตย

วหารไดแนวคดในการสรางมาจากอานนท เจดยแ๑ รายละเอยดภายในวดโดยเฉพาะงานจตรกรรม รปแบบทางศลปกรรมนาจะไดรบอทธพลจากศลปะไทย สนนษฐานวาไดรบอทธพลจากศลปะอยธยาตอนปลาย เมอครงเสยกรงศรอยธยาครงท ๒ ใน พ.ศ. ๒๓๑๐ มเชลยชาวอยธยาไดถกกวาดตอนเขามายงกรงองวะเปนจานวนมาก รวมถงทเมองสะกาย เนองดวยทางกรงองวะตองการทจะตดกาลงกรงศรอยธยามใหฟนคนไดอก เชลยชาวอยธยาม ทงพระบรมวงศานวงศแ ขาราชการ ทหาร ประชาชน และสวนหนงกคอผทมความสามารถทางดานศลปะอยางชางเขยน โขน ละคร สอดคลองกบบทความประวตศาสตรแพมาวา พระเจาชางเผอกม คา สงให จบพระบรมวงศานวงศแ ไปย ง กรงองวะ รวมทงไดเกบสมบตและเกณฑแไพรพลในอาชพตางๆ ไดแก ชางเขยน ชางฟอน นกดนตร ชางแกะสลก ชางทองและเงน ชางมก ชางลงรกปดทอง กลบไปในครงนนดวย๒

ตวอยางหลกฐานงานศลปกรรม จตรกรรมภายในวหารวดมหาเตงดอจทเมองสะกายเปนสงทบอกไดวาคอฝมอของชางชาวอยธยา เพราะรายละเอยด

ของส เสน ในงานจตรกรรม ประตมากรรมเปนแบบศลปะอยธยาตอนปลายทงสน (ภาพท ๓) ดงนน ศลปะในวดจอก ตอ จ จงปรากฏถงอทธพลจากศลปะอยธยาตอนปลายตามไปดวย อาจเปนเพราะเมองอมรประซงเปนเมองหลวงอกแหงหนงหางจากองวะเมองหลวงเกาไมมาก อยในบรเวณเดยวกน รปแบบทางศลปะอาจสบตอจากของเกาดวยรวมถงเมองสะกายมจตรกรรมของชางชาวอยธยาซงระยะทางใกลเคยงกบเมองอมรประดวย ดงนนศลปะไทยในวดจอก ตอ จ จงมแนวโนมวานาจะไดอทธพลจากศลปะอยธยาตอนปลาย ตวอยางงานศลปะทศกษาคอจตรกรรมรายละเอยดมดงตอไปน

จดยกยยภ ๑. ลายกรอบยอมม (ภาพท ๔) ลกษณะ

คลายกบลายกรอบยอมม ในศลปะอยธยาตอนปลาย ตวอยางเชน ลายกรอบยอมมบนเพดาน ทอโบสถ วดสระบว เพชรบร (ภาพท ๕) หากเปรยบเทยบรปแบบแลว มรปแบบคลายกน เปนลายทใชเขยนบนเพดาน มลายดาวเพดาน ลายประจายาม เหมอนกน และจตรกรรมเพดานทวดอบาลเตง เมองพกามกเขยนเพดานลกษณะนเชนกน (ภาพท ๖)

๗๐ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ภาพประกอบ ๔ ลายกรอบยอมมบนเพดาน

เจตยวหารวดจอก ตอ จ อมรประ

ภาพประกอบ ๕ ลายกรอบยอมมบนเพดานอโบสถวดสระบว เพชรบร

ภาพประกอบ ๖ ลายกรอบยอมมบนเพดานวดอบาลเตง พกาม

ภาพประกอบ ๗ เทพนมแบบท ๑ องคท ๑

วดจอก ตอ จ อมรประ

ภาพประกอบ ๘ เทวดาบนหนาตางวดสระบว เพชรบร

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๗๑

ภาพประกอบ ๙ เทพนมแบบท ๑ องคท ๒

วดจอก ตอ จ อมรประ

ภาพประกอบ ๑๐

เทพนมแบบท ๒ วดจอก ตอ จ อมรประ

ภาพประกอบ ๑๑

เทพนมแบบท ๓ วดจอก ตอ จ อมรประ

ภาพประกอบ ๑๒

เทพนมแบบท ๔ วดจอก ตอ จ อมรประ

๒.เทพนม เทพนมแบบท ๑ องคแ ท ๑ ลกษณะเทพนมแบบท ๑

(ภาพท ๗) เมอพจารณาจากรายละเอยดของเครองทรง มรปแบบของศลปะไทย ไดแก กระบงหนา มงกฎ กรรเจยก กณฑล กรองศอ พาหรด ทองกร ใบหนาทาควโกงคลายศลปะไทยแตไมโกงมาก รวมทงตา จมก ปาก เสนหนวด มองจากภาพรวมแลวมความเปนศลปะไทยแตยงไมเหมอนเสยทเดยว มลายกนกสามตวแทรกอยทางดานขางลาตว ลายกนกแบงเปนสามตวสะบดดวยยอดหางไหลคลายศลปะไทย และโผลขนจากดอกบวเหมอนเทพนมในศลปะไทย เทยบไดกบจตรกรรมเทวดาบนหนาตางวดสระบว เพชรบร (ภาพท ๑๑)

สงทแตกตางจากศลปะไทย คอ รปหนาคอนขางกลมเปนแบบทองถน ไมเหมอนใบหนารปไขในจตรกรรมไทย คอสน นวมอไมออนชอยกรดกรายเหมอนจตรกรรมไทย รปรางคอนขางอวบ ตางจากจตรกรรมไทยทนยมรปรางสะโอดสะอง ในสวนนอาจเปนความนยมของการเขยนรปเทพนมแบบพมากเปนได

องคท ๒ ดานตรงขามมภาพเทพนมแบบท ๑ อกหนงองคแทมลกษณะเครองทรงคลายกบศลปะไทยโดยเฉพาะใบหนามเคาของจตรกรรมไทยมากกวาองคแแรก คอ ควโกงเหมอนคนธนเหมอนศลปะไทยมาก ตาเหลอบตา เหนอรมฝปากเขยนหนวดสะบดออกเปนหางไหล ใบหนาหวานเปนรปไข ความชดเจนของเครองทรงแบบไทย ไดแก กระบงหนา มงกฎ กรรเจยกปลายกนกเปลวคอนข า งพร ว ก ว า อ ง คแ ท ๑ ม กณฑล ก รอ ง ศอ ส ง ว าล ทบทรวงลายประจายาม (ภาพท ๙) เปนไปไดวาชางเขยนมความเขาใจในคตนยมในการเขยนใบหนาตามคตนยมจตรกรรมไทยประเพณมากกวา กลาวไดวาเทพนมองคแนมความเปนศลปะไทยมากกวาองคแท ๑

อาจเปนชางคนละคนกบเทพนมองคแท ๑ เพราะวารายละเอยดของเครองทรงตางกน กลาวคอชางทเขยนองคแท ๒ มความเขาใจในรปแบบการเขยนเทพนมแบบจตรกรรมไทยประเพณและมความชานาญในการเขยนลายไทยมากกวาองคแท ๑ มาก หรออาจเปนชางคนเดยวกนแตตองการความแตกตางทางดานมมมองกเปนได เพอไมใหภาพเขยนเกดความซาจนเกนไป

๗๒ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ภาพประกอบ ๑๓ เทวดาเหาะ วดจอก ตอ จ อมรประ

ภาพประกอบ ๑๔ การประดบชายไหวชายแครง

ของเทวดาและอมนษย จตรกรรมฝาผนง ภายในอโบสถวดใหญสวรรณาราม เพชรบร

ภาพประกอบ ๑๕ ภาพนกสทธวทยาธร จตรกรรมฝาผนง

ภายในอโบสถวดเกาะแกวสทธาราม เพชรบร

ภาพประกอบ ๑๖ ภาพนกสทธวทยาธรจตรกรรมฝาผนง ภายในศาลาการเปรยญวดใหญสวรรณาราม เพชรบร

ภาพประกอบ ๑๗ ภาพยกษบนเพดานวดจอก ตอ จ อมรประ

ภาพประกอบ ๑๘ ใบหนายกษ จตรกรรม

ภายในอโบสถวดชองนนทร กรงเทพฯ

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๗๓

ภาพประกอบ ๑๘ ใบหนายกษ จตรกรรมภายในอโบสถ

วดใหญสวรรณาราม เพชรบร

ภาพประกอบ ๒๐ ภาพรางหวโขน ทศกณฐ (Dasagiri)

เทพนมแบบท ๒ มรายละเอยดคลายกบ

เทพนมแบบท ๑ พนมมอถ อช อดอกไม ๔ ช อ นงขดสมาธ (ภาพท ๑๐) คอ ประกอบดวยมงกฎ สวมกรรเจยก ไมใสกณฑล กรองศอแบบไทย แตมงกฎและกรรเจยกเขยนไมคอยคานงถงสดสวนทถกตอง เพราะวากรรเจยกใหญมาก กรรเจยกเขยนคลายกนกใบเทศมเสนแร

สง ทแตกตางจากศลปะไทย คอ ใบหนาเหลยมแสดงความเปนทองถน ปากเลก ควไมโกง มรอยยมเปนธรรมชาต ชดทสวมคลายกบเสอ นาจะเปนชดเครองทรงแบบวฒนธรรมพมา เทพนมแบบท ๒ มการผสมผสานกนในเรองของเครองแตงกายระหวางศลปะไทยกบศลปะพมา เมอเปรยบเทยบกบเทพนมแบบท ๑ ทมความเขมขนของศลปะไทยมากกวา อาจเปนไปไดวา ชางเขยนมหลายคน เพราะทงส สดสวน เสน ตางกน หรอเปนชางคนเดยวกนตองการความแปลกใหมดวยการรวมรปแบบงานศลปะทงพมาและไทยไวดวยกน

เทพนมแบบท ๓ มลกษณะคลายกบเทพนมแบบท ๒ ประกอบดวยมงกฎ ๓ ยอด กรรเจยกมขนาดใหญไมคานงถงสดสวน พนมมอถอชอดอกไมขนาดใหญกวาลาตว ออกชอเปนธรรมชาต นงพบเพยบ ใบหนาเปนแบบทองถน สวมชดเครองทรงแบบพมา (ภาพท ๑๑)

เทพนมแบบท ๔ มรปแบบคลายกบเทพนมแบบท ๒ และ ๓ คอ สวมมงกฎแบบไทยแตสวมใสชดและหนาตาและการแตงกายเปนพมา เขาใจวานาจะ

เลยนแบบการแตงกายของชนชนสงในสมยนน แตยงคงมลายกนกออกมาจากลาตวทงสองขางเหมอนกบ เทพนมองคแอนๆ

ทนาสงเกต คอ ลายกนกของเทพนมแบบท ๔ ไมคอยเปนแบบศลปะไทยเทาทควร คอการแบงของตวกนกดสบสน ชางเขยนอาจไมเขาใจในรปแบบลายกนกแบบไทย มการพนมมอถอชอดอกไม เชนกน หรอรปแบบของลายกนกไทยเรมกลนกลายเปนแบบทองถนพมาไปแลว มขอแตกตางจากเทพนมแบบท ๓ คอ มงกฎมขนาดเลกเหมอนทรงกรวย กรรเจยกไมใหญ ทาใหมวนไปอยดานหลง (ภาพท ๑๒)

๓.เทวดาเหาะ ลกษณะเปนเทวดาอยในทาเหาะมอถอสงของตางกน บางองคแพนมมอถอชอดอกไม บางองคแถอชอดอกไมอยางเดยวไมพนมมอ หรอถอสงของคลายกบหนงสอหรอคมภรแ สหนา แววตา เปนธรรมชาต หนหนาไปดานขางหรอดานหลง สงทปรากฏในศลปะไทยจากรปแบบเครองทรงของเทวดาเหาะ คอ มงกฎ กรรเจยก กรองศอ พาหรด ทองกร สงวาล ปในเหนง สวมเฉพาะองคแทไมใสเสอ ทกองคแจะคลองผาหมเฉยงคลายผาสไบหรอคลองไหลไว ชายผาสะบดออกพลวไหว สวมเสอแขนสน ทอนลางสวมสนบเพลา (ภาพท ๑๓) ประดบชายไหว ชายแครง ลกษณะของ “ชายไหว ชายแครง” ทสวนปลายสะบดไปขางหลง เปนรว ประดษฐแซอนกนสองชน เมอยามน ง ยอมถอเปนเอกลกษณแอยางหนงซงพบในงานจตรกรรมไทยประเพณ ดงปรากฏตวอยางในจตรกรรมฝาผนงสมยอยธยาตอนปลายโดยทวไป๓

๗๔ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ตวอยางงานจตรกรรมฝาผนงสมยอยธยาตอนปลายทวดใหญสวรรณาราม เพชรบร ภาพเทวดาทแตงเครองทรงประดบชายไหวชายแครง รวมทงลวดลายผานงคลายกน (ภาพท ๑๔) สวนทาทางการถอตนไมหรอสงของยงเปรยบเทยบไดกบจตรกรรมอยธยาตอนปลายเปรยบเทยบกบภาพนกสทธวทยาธรเหาะจตรกรรมฝาผนงภายในอโบสถวดใหญสวรรณาราม เพชรบร (ภาพท ๑๕) และภาพนกสทธ วทยาธรจตรกรรมฝาผนงศาลาการเปรยญของวดใหญสวรรณา- รามเชนกน (ภาพท ๑๖)

๔.ใบหนายกษ จากการพจารณารปแบบพบวามความเปนศลปะไทยคอนขางมาก สวนศรษะสวมกระบงหนา กรรเจยกกนกเปลวแบงสามตว พาหรดเปนลายประจายาม ทองกรประดบลายกระจงรวน ใบหนาเปนแบบยกษแในจตรกรรมประเพณไทย ศรษะเปนวงกนหอยคอมปลายควสะบดเปนหางไหล ตาโพลง เขยวงอโงง ลาตวลาสน ดานหลงเปนพนธแพฤกษาแตกชอ (ภาพท ๑๗) หากสงเกตการระบายสพนธแพฤกษาจะพบวามการไลนาหนกออนแกตามแบบศลปะตะวนตก คดวาในระยะนชางเขยนภาพคงไดรบเทคนคแบบตะวนตกมาดวย รปแบบของใบหนายกษแสามารถเทยบไดกบจตรกรรมสมยอยธยาตอนปลาย ไดแก จตรกรรมฝาผนงวดชองนนทร กรง เทพฯ (ภาพท ๑๘) จตรกรรมฝาผนงวดใหญสวรรณราม เพชรบร (ภาพท ๑๙)

การเขามาของยกษแไทยนเคยมการนาเสนอส า ร ค ด เ ก ย ว ก บ ก ล ม เ ช ล ย ช า ว อ ย ธ ย า ข อ ง รองศาสตราจารยแ ดร.สเนตร ชตนธรานนทแ สนนษฐานไดวานาจะมาจากกลมเชลยชาวอยธยาทเปนพวกโขนละคร ซงแตกอนในบรเวณวดจอก ตอจ มเรองเลากนวามหวโขนยกษแทเชลยชาวอยธยานาตดตวมาตงแตชวงเสยกรงครงท ๒ นามาบชาไวทศาลเพยงตา ตอมาเกดไฟไหมศาล หวโขนยกษแพลอยเสยหายไปดวยจงไมปรากฏหลกฐานใหเหนจนกระทงทกวนน๔ เรองนจงกลายเปนคาบอกเลาตอกนมา แมวาหลกฐานของหวโขนไมมแลว ในประเดนนวเคราะหแไดวาแนวโนมของการนาหวโขนจากชาวอยธยานนนาจะมความเปนไปไดเพราะปรากฏหลกฐานศลาจาหลกหนเรอ ง

รามเกยรต พบภายในสานกสงฆแบายารแจ (Bayarkyi) ตงอยภายในเขตบดาลน (Butalin) ซงอยทางภาคเหนอของเมองมนยวา มณฑลสะกาย

นกวชาการพมาสนนษฐานวาศลาจาหลกดงกลาวนาจะถกสรางขนเมอประมาณ พ .ศ. ๒๓๘๙ ตรงกบสมยราชวงศแคองบองรวมสมยกบตอนตนของกรงรตนโกสนทรแ๕ ตรงกบรชสมยพระบาทสมเดจ พระนงเกลาเจาอยหว รายละเอยดของศลาจาหลกเรองรามเกยรตจะสลกเปนประตมากรรมภาพนนตาเลาเรองในตอนตางๆตามทองเรอง พบลกษณะหวโขนยกษแ เชน ทศกณฐแ (Dasagiri) เขาใจวาไดรบอทธพลจากงานชางไทย (ภาพท ๒๐)

สงทสามารถเปรยบเทยบไดกบยกษแแบบไทยในจตรกรรมเพดานวดจอก ตอ จ คอ แผนศลาจาหลกท ๑๐๑ ภาษาพมาเขยนวา “นองชายของทศกณฐแ” สนนษฐานวาเปน “ยกษแกมภกรรณ” เปนประเภทยกษแหวโลน ปากแสยะ ตาโพลง มกายสเขยว มอาวธประจากายคอ หอกโมกขศกด ลกษณะเศยรเทยบไดกบหวโขนอยางไทย๖ อาจกลาวไดวายกษแกมภกรรณจากศลาจาหลกนมรปแบบใกลเคยงกบยกษแแบบไทยในจตรกรรมเพดานวดจอก ตอ จ ดวยลกษณะเปนยกษแหวโลนรวมถงรายละเอยดตางๆ มความคลายกน แสดงใหเหนวายกษแแบบไทยนมมากอนแลว (ภาพท ๒๑) ศลาจาหลกเหลานสรางขนกอนการสรางวดจอก ตอจ ประมาณ ๑ ป ตามเอกสารของนกวชาการทไดกลาวถงประวตการสรางในขางตนวาสรางใน พ.ศ. ๒๓๙๐ อาจทาใหเชอไดวาศลาจาหลกเรองรามเกยรตคงจะเปนตนแบบใหแกจตรกรรมวดจอก ตอจดวย จะวาดวยเหตผลทางดานพนทคงเปนไดเพราะศลาจาหลกอยทมณฑลสะกาย ซงใกลกบเมองอมรประการถายทอดงานศลปกรรมจงนาจะเปนไปไดสง

อกประการหนง ทเกยวกบคณะโขนละครจากอยธยาวาเมอพมาไดพวกละครไปจากกรงศรอยธยา พระเจาองวะมงระใหเลนละครไทยถวายทอดพระเนตร ครนไดทอดพระเนตรกโปรดยกยองวา กระบวนราของไทยงามกวาละครพมา จงมรบสงให

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๗๕

ภาพประกอบ ๒๑ แผนศลาจาหลกท ๑๐๑ สนนษฐานวาเปน “ยกษกมกรรณ” สานกสงฆบายารจ (Bayarkyi) เขตบดาลน

(Butalin) ภาคเหนอของเมองมนยวา มณฑลสะกาย

ภาพประกอบ ๒๒ รอยพระพทธบาทบนเพดานเจตยวหาร

วด จอก ตอ จ เมองอมรประ

ภาพประกอบ ๒๓ รอยพระพทธบาทจาหลกไม

วดพระรป สพรรณบร

รวบรวมไทยพวกละครและปพาทยแไวเปนกรมหนงตางหาก ประทานทให ตงบานเรอนอยในราชธานสาหรบเลนละครไทยในงานมหรสพของหลวง มใหตองมหนาทราชการอยางอน เมอยายราชธานไปตงทเมองไหนพวกละครกยายตามไปดวย๗ หากวาคณะโขนละครเขามาอาศยอยในเมององวะภายหลงเสยกรงศรอยธยา คงจะแสดงเพอรบราชการในพระราชสานกพมา ตอมามการยายเมองหลวงไปยงเมองอมรประ คณะโขนละครคงจะยายตามไปดวยเนองจากเปนงานราชการ การยายเมองหลวงโดยทวไปนาจะตองการกาลงคน จงอาจมการอพยพกลมคนในสาขาอาชพตางๆ รวมทงชางเขยนดวยกอาจเปนได

เมอมการสรางวดจอก ตอ จ คงไดชางเขยนชาวอยธยารนลกหลานมาดาเนนงานในการเขยนจตรกรรม หากเชอวาคณะโขนละครยายตามมาดวย แรงบนดาลใจในการเขยนจตรกรรมอทธพลศลปะไทยอาจไดแนวคดจากรปแบบของโขนละคร เพราะเมอมการยายเมองหลวงไปอยทใด คณะโขนละครกยายตามไปดวย เพอไปรบใชแสดงใหชนชนสงไดรบชม เมอยายเมองหลวงมายงเมองอมรประ มการสรางวดจอก ตอ จ ในพ.ศ.๒๓๙๐ เปนเจตยวหารหลงใหญเลยนแบบอานนทเจดยแ ซงเปนวดสาคญวดหนงในเมองน คดวาผทสงใหสรางคงเปนบคคลในชนชนสงหรอกษตรยแในสมยนน งานศลปกรรมทสรางขน นาจะไดรบการคดเ ลอกเปนอยาง ดในเร องของ ฝมอ เ ชงช า ง ท งประตมากรรม จตรกรรม ในเวลานนหางจากชวงเสยกรงครงท ๒ มาถง ๘๐ ปจงสรางวดจอก ตอ จ ชางเขยนชาวอยธยาอาจเปนรนลกหลานทยงคงสบทอดฝมอเรอยมา รปแบบจงเรมปรบเปลยนผสมผสานกบรสนยมแบบพมาบางแลว

๕.รอยพระพทธบาท การเขยนภาพรอย พระพทธบาทในพมามตงแตสมยพกาม โดยเขยนรอยพระพทธบาทบนเพดานเจตยวหาร ภายในเจตยวหารวดจอก ตอ จ เชนกน คงไดแนวความคดในการเขยนสบตอมาดวย เมอพจารณารปแบบรอยพระพทธบาทบนเพดานวดจอก ตอ จ สนนษฐานวารปแบบของรอยพทธบาทนาจะไดรบอทธพลจากศลปะอยธยาดวย (ภาพท ๒๒)

๗๖ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

รายละเอยดของรอยพระพทธบาทจะเขยนเปนรปหอยสงขแ ๕ ตวตรงปลายนวเทาทง ๕ รปหอยสงขแนาจะเปนลายมงคลทแสดงถงความอดมสมบรณแ เปนความเชอของชาวพมาวา พระพทธเจาเสดจมายงแมนามหานมมทาในอนเดย ๑ ใน ๕ ของสถานทศกดสทธจากทวโลก แตชาวพมาเชอวาแมนาสายนอยในเมองพมาดวย รอยพระพทธบาททชเวเสดตอรชกาลพระเจ าสอล เมอพระพทธเจ า เสดจมาย งแมน ามหานมมทา มพญานาคคอยคมครองดแลในสายนา ดวยเหตจงเขยนรปหอยสงขแเพอเปนสญลกษณแวาอยในนา สะทอนกบความเชอของชาวพมาเกยวกบการบชารอยพระพทธบาททวาตองประพรมนาใหชมตลอดเวลาประหนงวาอยในสายนานนเอง๘

สวนวงกลมกลางฝาเทาทแบงเปนรปเทาขนาดเลกบรรจสญลกษณแตางๆไว ๑๐๘ ชนด คงจะเปนสงมงคล ๑๐๘ ประการ มทง ปราสาท สตวแ ฯลฯ เทยบไดกบศลปะอยธยา ตวอยาง คอ รอยพระพทธบาทจาหลกไม วดพระรป สพรรณบร (ภาพท ๒๓)

ส ง ทคล ายกน คอ รปร างของรอยพระ พทธบาท และมผงกลมอยกลางฝาเทาแบงเปน ๑๐๘ ชองเพอใสสญลกษณแสงมงคล ๑๐๘ ประการ

สงทแตกตางกน คอรอยพระพทธบาทจาหลกไม วดพระรป ทาสวนนวเทามวนเปนกนหอย

๖.ราชรถ เปนพาหนะชนดหนงทมเอกลกษณแของศลปะไทย มลายกนกเกรนประดบแบงสามตวเปนกนกเปลว ชนหลงคาเปนแบบศลปะไทย (ภาพท ๒๔) จากภาพ นาจะเปนการจาลองระบบจกรวาล ประกอบดวยดาวตางๆ สตวแทวงภายในเกรน ดแลวคอกระตายอยในวงกลมสขาวนวล ขางหลงมเทวดาซอนอย ขางหนาลากดวยมา กาลงวงไปขางหนา นาจะหมายถงการโคจรของพระจนทรแ ราชรถแบบนปรากฏในงานจตรกรรมฝาผนงเหนอประตทางเขาวหารวดพญาตงซ อมรประ ราชรถ มชนหลงคายอดปยาทาดแบบพมา แตกนกทางดานขางยงมเคาของงานชางไทยซงผสมในรสนยมแบบพมา (ภาพท ๒๕) สนนษฐานวาเปนงานตนสมยราชวงศแคองบอง ราวพทธศตวรรษ ท ๒๔๙

ภาพประกอบ ๒๔ ราชรถบนเพดานเจตยวหาร

วดจอก ตอ จ อมรประ

ภาพประกอบ ๒๕ ราชรถในงานจตรกรรมฝาผนง เหนอประตทางเขา วหารวดพญาตงซ อมรประ

๗.ลายพนธพฤกษา จตรกรรมบนเพดาน

เจตยวหาร ยงมสวนประกอบของ ลายพนธแพฤกษา อยาง ดอกไมหรอลายกนกทนาจะมความสมพนธแกบศลปะอยธยาตอนปลาย ไดแก ชอดอกไมมใบไมมวนเปรยบเทยบกบจตรกรรมฝาผนงวดมหาเตงดอจ เมองสะกาย (ภาพท ๒๖ ) และ(ภาพท ๒๗) ทงนนาจะสบมาจากลายพนธแพฤกษา จตรกรรมอยธยาตอนปลายภายในอโบสถวดใหญสวรรณาราม เพราะวามรปแบบทคลายกน

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๗๗

ภาพประกอบ ๒๖

ภาพประกอบ ๒๗

เปรยบเทยบลายพนธพฤกษาระหวางจตรกรรมภายในวดจอก ตอ จ อมรประ (ภาพประกอบ ๒๖) และจตรกรรมภายในวดมหาเตงดอจ สกาย (ภาพประกอบ ๒๗)

ภาพประกอบ ๒๘

ลายพนธพฤกษาภายในอโบสถวดใหญสวรรณาราม เพชรบร

จากรปของลายพนธแพฤกษาทงสองแบบนมระเบยบเดยวกนทง ส ลาย ใบไมมวนสเขยว พนสแดง มระเบยบเดยวกน เปนไปไดวาลายพนธแพฤกษาอาจสบมาจากจตรกรรมวดมหาเตงดอจ โดยการถายทอดมาจากชางรนดงเดมสชางรนลกหลาน

ภาพประกอบ ๒๙

ภาพประกอบ ๓๐

เปรยบเทยบลายกนกเปลวสามตว ระหวางจตรกรรม ภายในวดจอก ตอ จ เมองอมรประ (ภาพประกอบ ๒๙) และลายกนกสามตวจตรกรรมภายในวดสระบว เพชรบร

(ภาพประกอบ ๓๐)

จากภาพจะเหนวา ลายกนกทงสองภาพมความใกล เ คย ง ก น ค อแบ ง เปน สาม ต วแบบกนกเปลว แตกออกเปนชอเหมอนธรรมชาตตางกนตรงทกนกของจตรกรรมวดสระบวมความสงเพรยวมากกวาเลกนอย มนกวชาการพมาชอวาออเยมยนใหขอคดเหนเกยวกบลายกนกแบบอยธยาตอนปลายวาเปนลายพนธแพฤกษาหรอ “knout” เรยกวาดอกไมแบบอยธยา (Yodaya flower design) (ภาพท ๓๑) ซงแพรหลายในสมยยานะตะปงตอนปลาย หรอยคคองบองตอนปลาย ทเมองมณฑเลยแตอมาดวย๑๐ กนกและลายพนธแพฤกษาของจตรกรรมวดจอก ตอ จ กจดวาเปนยคคองบองตอนปลายเชน กนเพราะตรงกบสมยพระเจาปกนมน เปนระยะเวลาทหางจากกอนสมยมณฑเลยแไมนานนก

๗๘ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

สรปไดวาการนาเขามาของศลปะไทยในวดจอก ตอ จ อมรประ นาจะไดรบอทธพลจากเมองทอยใกลเคยงอยาง สะกาย มนยวา แบบศลปะอยธยาตอนปลาย เปรยบเทยบไดกบศลปะอยธยาตอนปลายทยงเหลออยในดนแดนไทยอยางพระนครศรอยธยา เพชรบร กร งเทพฯ รายละเอยดของศลปะไทยในวดจอก ตอ จ อมรประมความสอดคลองกบศลปะไทยใน วดพมาในเมองใกลเคยง และเปรยบเทยบไดกบศลปะอยธยาในดนแดนไทยไดคอนขางชดเจน ดงนนจงมแนวโนมวา ศลปะไทยในวดจอก ตอ จ อมรประ นาจะมรปแบบสบตอจากศลปะไทยแบบอยธยาตอนปลายในวดพมา ทอยบร เวณใกล เ คยงกน โดยเฉพาะรปแบบจตรกรรมมความเปลยนแปลงเขากบรสนยมแบบพมาบางแลว เนองดวยเวลาทผานมานาน แตสวนใหญยงคงรกษาระเบยบแบบอยธยาตอนปลาย อาจสบตองานชางมาจนถงรนลกหลาน อาจกลาวไดวาเปนฝมอรนลกหลานของชาวอยธยา ทถกกวาดตอนตงแตเสยกรงครงท ๒ เหตผลทสบตอมาไดอาจเปนเพราะมชางชาวอยธยา โขนละครเขามาอาศยเปนจานวนมาก ศลปะอยธยาแขนงตางๆไดรบการสนบสนนจากชนชนปกครอง พมามการยายเมองหลวงอยบอยครง เมอจะสรางศาสนสถานแหงใหมกคงจะตองระดมชางฝมอเขามาทางาน จงเปนโอกาสของชางลกหลานชาวอยธยาทเหลออยไดสบทอดรปแบบของงานชางตอมา ในชวงเวลาของการสรางวดจอก ตอ จ ตรงกบสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว แหงกรงรตนโกสนทรแ การนาเขาจากศลปะไทยในสมยนความเปนไปไดคอนขางนอย เหตผลวเคราะหแไดวาการทจะสรางงานศลปกรรมใดๆกตามในระดบสาคญของเมองหลวง คอ อมรประ คดวาตองไดรบความเหนชอบจากชนชนปกครอง ผนาทางศาสนา ม คา สงกาหนดรปแบบคอนขางชดเจน ในเวลานน จดวาอย ในชวง กรงรตนโกสนทรแตอนตนเปนสงคมไทยประเพณกอนทชาตตะวนตกเขามาครอบงา ทางพมาอยในชวงทวฒนธรรมตะวนตกคบคลานเขามาบางแลว ไทยกบพมาคงสถานภาพทไมเกยวของกนในแงของการเมอง เพราะราชวงศแจกรกบราชวงศแคองบองกเปนคสงครามกน แมวาในชวงนไทยกบพมาไมไดทาสงครามกนแลวกตาม

ความรสกนกคดของคนไทยในกรงรตนโกสนทรแกคงจะเปนแบบอยธยาตอนปลายอยคนไทยคงมองพมาเปนเมองคสงครามมากกวาเปนมตรไมนาจะมชางจากกรงรตนโกสนทรแเดนทางเขาไปเขยนจตรกรรมไทยท อมรประในพมา นบตงแตเสยกรงศรอยธยาครงท ๒ พ.ศ. ๒๓๑๐ - พ.ศ. ๒๓๙๐ ผานมาเวลาไมนานเพยงแค ๘๐ ป การตดตอกนในดานงานชางทเปนทางการระดบอาณาจกรมาแลกเปลยนสงสรรคแกนไมนาเปนไปไดเพราะเรองของสงคราม ดงนนรปแบบศลปะไทยในวดจอก ตอ จ จงนาจะเปนงานชางของลกหลานชาวอยธยาในดนแดนพมาทยงสบตอมามากกวาดวยเหตผลดงกลาว ๏

ภาพประกอบ ๓๑

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๗๙

เชงอยยต ๑ ธดา สาระยา. (๒๕๕๔). มณฑเล นครราชธาน ศนยกลางแหง

จกรวาล. หนา ๑๑๕. ๒ อรวนทแ ลขตวเศษกล. (๒๕๕๓). ชางอยธยาในเมองพมารามญ

หลกฐานศลปกรรม ฝมอชางกรงศรในเมองสะกาย มนบ และมนยวา. หนา ๑๘ (อางองจาก Siam Society Journal. (1959). Intercourse Between Burma and Siam as Recorded in Hmannam Yazawindawgyi. p. 48 - 55.

๓ อรวนทแ ลขตวเศษกล. (๒๕๕๓). ชางอยธยาในเมองพมารามญ หลกฐานศลปกรรม ฝมอชางกรงศรในเมองสะกาย มนบ และมนยวา. หนา ๗๐.

๔ เชษฐแ ตงสญชล, อาจารยแประจาภาควชาประวตศาสตรแศลปะ. สมภาษณแ, ๔ มกราคม ๒๕๕๕.

๕อรวนทแ ลขตวเศษกล. (๒๕๕๓). ชางอยธยาในเมองพมารามญ หลกฐานศลปกรรม ฝมอชางกรงศรในเมองสะกาย มนบ และมนยวา. หนา ๘๙.

๖ เรองเดยวกน, หนา ๑๐๒ ๗ ดารงราชานภาพ. (๒๕๔๖). สมเดจกรมพระยา, ละครฟอนร า

ประชมเรองละครฟอนร ากบระบ าร าเตน ต าราฟอนร า ต านานเรองละครอเหนา ต านานละครดกด าบรรพ. หนา ๓๒๘ – ๓๒๙.

๘ เชษฐแ ตงสญชล. บรรยาย. ๙ อรวนทแ ลขตวเศษกล. (๒๕๕๓). ชางอยธยาในเมองพมา

รามญ หลกฐานศลปกรรม ฝมอชางกรงศรในเมองสะกาย มนบ และมนยวา. หนา ๑๐๔.

๑๐ สรสวสด ศขสวสด, หมอมหลวงและรจยา อาภากร, หมอมราชวงศแ. (๒๕๔๙). ชาวอยธยาทเมองสะกาย. หนา ๗๕ – ๗๖.

นยยฒาธกยภ ฉตตรน เพยรธรรม. (๒๕๕๕). ลายกรอบยอมมบนเพดานวดอบาลเตง

พกาม. ภาพถาย. _______. (๒๕๕๓). การประดบชายไหวชายแครงของเทวดาและ

อมนษยแ จตรกรรมฝาผนงภายในอโบสถวดใหญสวรรณาราม เพชรบร. ภาพถาย.

_______. (๒๕๕๓). ภาพนกสทธวทยาธรจตรกรรมฝาผนงภายในอโบสถวดเกาะแกวสทธาราม เพชรบร. ภาพถาย.

_______. (๒๕๕๓). ภาพนกสทธวทยาธรจตรกรรมฝาผนงภายในศาลาการเปรยญวดใหญสวรรณาราม เพชรบร. ภาพถาย.

เชษฐแ ตงสญชล . อาจารยแประจาภาควชาประวตศาสตรแศลปะ . สมภาษณแ, ๔ มกราคม ๒๕๕๕.

_______. บรรยาย. _______. (๒๕๕๕). สะพานไมอเบก อมรประ. ภาพถาย. _______. (๒๕๕๕). ลายกรอบยอมมบนเพดานเจตยวหารวดจอก ตอ จ

อมรประ. ภาพถาย. _______. (๒๕๕๕). เทพนมแบบท ๑ องคแท ๑ วดจอก ตอ จ อมรประ.

ภาพถาย. _______. (๒๕๕๕). เทพนมแบบท ๑ องคแท ๒ วดจอก ตอ จ อมรประ.

ภาพถาย. _______. เทพนมแบบท ๒ วดจอก ตอ จ อมรประ. ภาพถาย, ๒๕๕๕. _______. เทพนมแบบท ๓ วดจอก ตอ จ อมรประ. ภาพถาย, ๒๕๕๕.

_______. (๒๕๕๕). เทพนมแบบท ๔ วดจอก ตอ จ อมรประ. ภาพถาย.

_______. เทวดาเหาะ วดจอก ตอ จ อมรประ. ภาพถาย, ๒๕๕๕. _______. (๒๕๕๕). ภาพยกษแบนเพดานวดจอก ตอ จ อมรประ .

ภาพถาย. _______. (๒๕๕๕). รอยพระพทธบาทบนเพดานเจตยวหารวด จอก ตอ

จ อมรประ. ภาพถาย. _______. (๒๕๕๕). ราชรถบนเพดานเจตยวหารวดจอก ตอ จ อมรประ.

ภาพถาย. _______. (๒๕๕๕). ลายพนธแพฤกษาระหวางจตรกรรมภายในวดจอก

ตอ จ อมรประ. ภาพถาย. _______. (๒๕๕๕). ลายกนกเปลวสามตวจตรกรรมภายในวดจอก ตอ จ

อมรประ. ภาพถาย. ณฐกา โชตวรรณ. (๒๕๕๔). รอยพระพทธบาทจาหลกไม วดพระรป

สพรรณบร. ภาพถาย. ธดา สาระยา. (๒๕๕๔). มณฑเล นครราชธาน ศนยกลางแหง

จกรวาล. กรงเทพมหานคร : สานกพมพแเมองโบราณ. ดารงราชานภาพ , สมเดจฯกรมพระยา. (๒๕๔๖). ละครฟอนร า

ประชมเรองละครฟอนร ากบระบ าร าเตน ต าราฟอนร า ต านานเรองละครอเหนา ต านานละครดกด าบรรพ . กรงเทพฯ: มตชน,

วรพทธแ ภควงศแ. (๒๕๕๕). จตรกรรมภายในอโบสถวดมหาเตงดอจศลปะอยธยาตอนปลาย สะกาย. ภาพถาย.

_______. (๒๕๕๕). ลายกรอบยอมมบนเพดานอโบสถวดสระบว เพชรบร. ภาพถาย.

_______. (๒๕๕๔). เทวดาบนหนาตางวดสระบว เพชรบร. ภาพถาย. _______. (๒๕๕๓). ใบหนายกษแ จตรกรรมภายในอโบสถวดใหญ

สวรรณาราม เพชรบร. ภาพถาย. _______. (๒๕๕๓). ลายพนธแพฤกษาภายในอโบสถวดใหญสวรรณาราม

เพชรบร. ภาพถาย. _______. (๒๕๕๔). ลายกนกเปลวสามตวจตรกรรมภายในวดสระบว

เพชรบร. ภาพถาย. สรสวสด ศขสวสด, หมอมหลวง. และรจยา อาภากร, หมอมราชวงศแ.

(๒๕๔๙). ชาวอยธยาทเมองสะกาย. กรงเทพฯ: สายธาร. เสมอชย พลสวรรณ. (๒๕๓๙). สญลกษณแในงานจตรกรรมไทยระหวาง

พทธศตวรรษท ๑๙ - ๒๔ . กรงเทพฯ: สานกพมพแมหาวทยาลยธรรมศาสตรแ,

อรวนทแ ลขตวเศษกล . (๒๕๕๓). ชางอยธยาในเมองพมารามญ หลกฐานศลปกรรม ฝมอชางกรงศรในเมองสะกาย มนบ และมนยวา. กรงเทพฯ: สมาคมอโคโมสไทย.

๘๐ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๘๑

วฝทศฤบะไถม สยธถย ศยสงขงาภ สบสานอยางสรางสรรค เพออนรกษศลปะไทยอยางยงยน

ไกยสยยาชสห ยาชาแหงบาหภฝาธด ฟาฝฤามเสธเฝอกายสนสาธ

ไตรภ มพ ระ ร ว ง ไ ดพ รรณนาล กษณะ

ของสงหไว ๔ ตระกล ไดแก ๑. ตณราชสหแ คอราชสหแทมกายหมน

ดงสปกนกเขา รปรางคลายแมโค กนหญาเปนอาหาร ๒. กาฬราชสหแ คอราชสหแทมกายสดา

ดงววดา กนหญาเปนอาหาร

๓. ปใณฑราชสหแ คอสงหแทมกายเหลองดงใบไมกนเนอสตวแและเนอคนเปนอาหาร

๔. ไกรสรราชสหแ เปนสงหแมปากแดงดจครง มสรอยคอแดงและขาวสลบกน กลางหลงแตศรษะถงโคนหางเปนรอยสามรอบสถาทองและถาแกว เมอออกจากถาคร ง ใดก ต ง เทาหลง ให เสมอกน ด แลวเหยยดเทาหนายดกายสยายสรอยคออยางผงผาย

๘๒ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

เม อ ตง ตวตรงแลวกจามดงสนน ดจเ สยงฟ าฟาด เมอสลดขนใหหมดผงธ ลแลวก เผนโผนและเปลง สหนาท ๓ คร งเสยง ลนกองไปไกลรศมหน งโยชนแ หมจตบาทและทวบาทมอาจดารงตนอยได ตางสะดงตกใจกลวจนตวสน และเผนหนซกซอนดวยความ กลวตาย แมวว ควาย ชาง มา ทมนษยแเลยง เมอไดยนเสยงไกรสรสหราชแผดเสยงเมอใด กแตกตนเชอกและปลอกขาด ไกรสรสหราชเปนราชสหแกนสตวแและมอานาจเหนอสตวแทงปวง๑

อกทงใน “มหาอกกสชาดก” ยงมการกลาวถง เรองสตวแ ๔ เทาทงหลายประชมกนตง ราชสหแใหเปนพระราชา๒

สงหแ จง เปนสญลกษณแบอกสงซ งตองการแสดงออกถงนยสาคญตางๆ กลาวคอ

- เปนสตวแทมอยจรงในธรรมชาตทเรยกวา “สงโต” หรอ “ราชสห” เปนเจาแหงปา เปนสตวแทไดรบยกยองวาเปนสตวแทอยเหนอสตวแทงปวงในธรรมชาตและผนปา ไดรบการนบถอในฐานะสตวแ ทมอานาจ สตวแศกดสทธ และสตวแทเปนอนตรายตองไดรบการยาเกรง

- เปน สญลกษณแแทนพระโพธ สตวแ ดวยปรากฏในชาดกวา พระพทธเจาองคแปใจจบน เคยเสวยพระชาตเปน “สงห” หรอ “ราชสห” และบาเพญบารมดวยทงสน

- เ ป น สญ ลกษณแ แทนอ าน าจแห ง อ ง คแ มหาจกรพรรด เปนเครองหมายทปรากฏเปนสญลกษณแของผ ทเปนจกรพรรดราช และเปนสญลกษณแของ พระราชอานาจบนพนพภพของพระจกรพรรดดวย๓

- เปนสญลกษณแแทนเทพอารกษแ ดวยเชอวาจากอานาจ พละกาลง และความดรายนายาเกรงของสงหแ จงไดถกใชเพอเปนผคมครองศาสนา ศาสนสถาน และยงสามารถเปรยบไดกบอานาจแหงพระมหาจกรพรรดผคอยปกปองพระศาสนานนเอง

ดวยเหตดงกลาวขางตน ทาให “สงห” กลายเปนสญลกษณแทมความสาคญทง “รป” และ “นาม” ทไดรบการถายทอดรปแบบ คตความเชอ และพฒนารปลกษณแไปพรอมๆ กบบทบาทหนาทในวฒนธรรมตางๆ เชน ทงเปอรแเซย อนเดย ศรลงกา จน ชวา ขอม พมา และไทยอยางมนยสาคญ ๏

เชงอยยต ๑เจอ สะตเวทน. ต าหรบวรรณคด. หนาท ๑๔๔. ๒รงโรจนแ ภรมยแอนกล. (๒๕๕๒). การศกษาเชง

วเคราะหทมาของสมดภาพไตรภม. วทยานพนธแปรญญาปรชญาดษฎบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. หนาท ๓๑๙.

๓กรต เอยมดารา. (๒๕๕๒). สงหศลาจนในพระบรมหาราชวง. การคนควาอสระ ปรญญาศลปะศาสตรแมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. หนาท ๗๐.

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๘๓

จณหภามเหดฝยะธคยศยอมทมา ฝฐย แดงฝธท บนทกเหตการณส าคญ เพอเปนความทรงจ ารวมกนของชาวจงหวดพระนครศรอยธยา

วาธวธของอมทมาเวฤณเอกซโบ ๒๐๒๐

ตลอดชวง เวลาระหวาง พ .ศ . ๒๕๕๓ -๒๕๕๖ “อย ธย า เวลดเอกซโป ๒๐๒๐” เปนค าทถกพดถงกนมากในจงหวดพระนครศร- อยธยา นบเปนเรองนาอศจรรยทจงหวดหนง ซงชาวไทยรจกดในหลากหลายแงมม ไมวาจะเปนในฐานะราชธานเกา ๔๑๗ ป – นครประวตศาสตรมรดกโลก - แหลงเกษตรกรรม -อตสาหกรรม และ อน ๆ ตามแตจะนยามแหงน จะรบการคดเลอกใหเปนตวแทนของประเทศไทย ในการเสนอตวเปนเจาภาพจดงานมหกรรมโลก ใน พ.ศ. ๒๕๖๓ หรอทมการเรยกกนอยางแพรหลายวา “อยธยาเวลดเอกซโป ๒๐๒๐” ทกลาวขานวาเปนมหกรรมทส าคญเปนอนดบท ๓ ของมวลมนษยชาต รองจากการแ ขง ขนกฬาโ อลมป ก แล ะการแขงขนฟตบอลโลก

เพอมใหเรองราวของ “อยธยาเวลดเอกซโป ๒๐๒๐” ถกลมเลอนเหมอนละอองฝนทปลวหายไปตามกาลเวลา จ ง เปน เร อง ทน าจดจ าและคนหาค าตอบใหไ ดว าจ งหวดพระนครศรอยธยามดอะไร จงไดบนดาลใจใหรฐบาลตดสนเลอกอยธยาใหเปนตวแทนของประเทศไทย ในการเปนสถานทจดงานเวลดเอกซโป ๒๐๒๐ ...ท าไมรฐบาลถงเลอกอยธยา ?

๘๔ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

กายเสธอดวเบธเจาฟาฝ เวฤณเอกซโบ ๒๐๒๐

ความคดเก ยวกบ เว ลดแ เอกซแโป ๒๐๒๐ เรมมขนในสมยรฐบาลนายอภสทธ เวชชาชวะ จากการศกษา รอยทางแหงความสาเรจในการจดมหกรรมโลกทนครเซยงไฮ สาธารณรฐประชาชนจน และเมองไอจ ประเทศญ ป น ท ท งสองประเทศประสบความสาเรจในการจดงานอยางมากนน รฐบาลไดมอบหมายให สานกงานสงเสรมการจดประชมและนทรรศการ หรอ สสปน. ศกษาความเปนไปไดในการเปนเจาภาพงานเวลดแ เอกซแ โปของประเทศไทย

สสปน. ดาเนนการศกษา และวเคราะหแถงผลประโยชนแดานตาง ๆ ทประเทศไทยจะไดรบ หากไดรบเลอกเปน เจาภาพจดงานมหกรรมโลก อนไดแกประโยชนแในเชงเศรษฐกจ ทจะทาใหรายไดของประเทศเพมขน จากแนวโนมของ ผ เข าชมงาน ทคาดการณแว าจะมากกวา ๑๐ ลานคน ซงจะสงผลใหเกดการกระตนการใชจาย จากก า ร ล ง ท น ป ล ก ส ร า ง ศ า ล า (พาวลเลยน ) ของประเทศตาง ๆ ชวยลดอตราการวางงาน จากการจางแรงงานจานวนมาก และยงเพมขดความสามารถของประเทศในการแขงขนกบนานาประเทศไดอยางมเสถยรภาพ รวมทงเปนการเสรมสรางการเรยนรของประชาชนในดานศลปวฒนธรรม เทคโนโลยจากประเทศอน ๆ เปนชองทางในก า ร ป ร ะ ช า ส ม พ น ธแ ป ร ะ เ ท ศ และสงเสรมแหลงทองเทยวแหงใหม ทจะไดจากสงปลกสรางตาง ๆ

ซ ง สามารถพฒนาให เปน ศนยแป ร ะ ช ม น ท ร ร ศ ก า ร โ ด ย มโ ค ร ง ส ร า ง ก า ร ค ม น า ค ม ทเพยบพรอมจากการจดงาน อนมส วนชวยใหประเทศไทยเจรญร ด ห น า แ ล ะ ย ง เ ป น ก า รประชาสมพนธแประเทศไทยใหเปนทรจกในสากลอกดวย

จากความฝในของรฐบาล นามาสการลงมตคณะรฐมนตร ในการอนมตหลกการโครงการเสนอตวเปนเจาภาพจดงานมหกรรมโลก เวลดแ เอกซแโป ๒๐๒๐ ของประเทศไทย เมอวนท ๒๐ เมษายน ๒๕๕๓ และจากการประชมคณะทางานย อ ย เ พ อ จ ด ห าส ถ าน ท ต ง ทเหมาะสมของการจดงานมหกรรมโลก เวลดแเอกซแโป ๒๐๒๐ ครงท ๑ / ๒ ๕ ๕ ๓ เ ม อ ว น ท ๑ ๐ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๓ ทประชมม ม ต เ ห น ช อ บ ใ ห ก ร ะ ท ร ว ง มหาดไทยแจงกรอบการพจารณาใ น ก า ร จ ด ห า สถ า น ท จ ด ง า นมหกรรม โลก เ ว ลดแ เ อ ก ซแ โ ป ๒๐๒๐ ไปยงผวาราชการจงหวดทสนใจจะเสนอตวเปนเจาภาพจดงานมหกรรมโลก เวลดแ เอกซแโป ๒๐๒๐ โดยสรปไดวาม ๖ จงหวดทสนใจเสนอตวเปนเจาภาพจดงาน ไดแก ชลบร เชยงใหม จนทบร เพชรบร ภ เกต และพระนคร - ศรอยธยา โดยจงหวดพระนคร - ศรอยธยา เสนอพนทบรเวณตรงขามศนยแศลปาชพบางไทร อาเภอบางไทรเปนสถานทสาหรบจดงาน

โ ด ย ภ า ย ห ล ง ก า รพ จ า รณาด ว ยห ลก เกณฑแ ก า รคดเลอกจากการมศกยภาพดาน

พนท ดานความพรอม ดานการค ม น า ค ม ด า น ท ศ น ค ต ข อ งประชาชน แนวทางการพฒนาพ น ท ห ล ง จ ด ง าน แ ละ คว า มเพยงพอทางดานสาธารณปโภค จ ง ไ ด ค ด เ ล อ ก ให เ ห ล อ เ พ ย ง ๓ จงหวด โดยเรยงตามลาดบจงหวดทไดคะแนนสงสดไดดงน คอ จงหวดพระนครศรอยธยา ชลบร และเชยงใหม (ตาราง ๑ )

สสป น . ใ น ฐ าน ะ ฝ า ยเลขานการของคณะทางานเตรยมการเสนอตวเปนเจาภาพมหกรรมโลก จงไดนาขอมลการศกษาเบองตน ๓ จงหวด พรอมดวยแนวคดในการจดงาน Balanced Life, Sustainable Living โ ด ย ค ณ ะ ร ฐ ม น ต ร ม ม ต ร บ ท ร า บ แ ล ะ เ ห น ช อ บ เม อ วน ท ๒๔ สงหาคม พ.ศ .๒๕๕๓ ย ง ผล ให น ายอภ สท ธ เวชชาชวะ นายกรฐมนตร ปรบเทาเขาประกาศเจตนารมณแในการเสน อ ต ว เป น เ จ าภ าพ จด ง านมหกรรม โลก เ ว ลดแ เ อ ก ซแ โ ป ๒๐๒๐ เพอยนยนความพรอมและศกยภาพของประ เทศไทยแกนานาชาตในงาน “เซยงไฮ เวลดแ เอกซแ โป ๒๐๑๐” เม อวน ท ๕ กนยายน ๒๕๕๓ โดยไดกลาวไวประโยคหนงวา

“ความสาเรจของงานมหกรรมโลก ทนครเซยงไฮ ย ง ไ ด แ ร ง บ ล ด า ล ใ จเชนเดยวกบแรงผลกดนใหกบประเทศไทยในการนาเสนอชอเพอเขาการคดเลอกใหเปนเจาภาพจดงานมหกรรมโลกในอนาคตอนใกล ในป ค.ศ.๒๐๒๐”

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๘๕

ดายาง ๑ กายฝจายฒาหฤกเกฒฐกายคณเฤอกฝธถใธกายจณงาธภหกยยภโฤก หลกเกณฑพจารณา ความสาคญ อยธยา ชลบร เชยงใหม จนทบร เพชรบร ภเกต

มศกยภาพดานพนท (มกรรมสทธและลงทนไมสงมาก)

๓๐ ๑.๙ ๑.๔ ๒.๖ ๒.๕ ๑.๒ ๒.๐

ความพรอมดานคมนาคม (ใกลสนามบน เขาถงสะดวก มโครงขายคมนาคมพรอมทางดานรถไฟ แมนา หรอทะเล)

๓๐ ๓.๙ ๓.๔ ๑.๖ ๑.๔ ๒.๔ ๑.๙

ทศนคตทดตอโครงการฯ ของประชาชน และอปท.ในพนท

๑๕ ๐.๕ ๐.๔ ๐.๖ ๐.๖ ๐.๕ ๐.๗

มแนวคด หรอแผนงานชดเจน ในการพฒนาพนทโครงการภายหลงเสรจสนการจดงาน

๑๕ ๐.๖ ๐.๕ ๐.๗ ๐.๗ ๐.๔ ๐.๓

มาตรฐ าน และความเพ ย งพอด านท พ กสาธารณปโภค และการรกษาพยาบาล

๑๐ ๑.๐ ๐.๘ ๐.๙ ๐.๔ ๐.๖ ๐.๘

๗.๘๙ ๖.๕๔ ๖.๓๐ ๕.๕๔ ๕.๐๐ ๕.๖๓ ทมา: สานกงานสงเสรมการจดประชมและนทรรศการ. (๒๕๕๕). การเสนอจงหวดพระนครศรอยธยาเปนเจาภาพจดงาน World Expo ๒๐๒๐.

การนาเสนอขอมลในการประชมคณะทางานเตรยมความพรอมของจงหวดพระนครศรอยธยาในการเสนอตวเปนเจาภาพจดงานมหกรรมโลก World Expo ๒๐๒๐ ครงท๑/๒๕๕๕ ณ ศาลากลางจงหวดพระนครศรอยธยา

นบเปนการประกาศกองของรฐบาลไทย ทเรมทาใหนานาประเทศ รวมถงประชาชนชาวไทย รบรถงความเจตนารมณแอนมงมนข อ ง ร ฐ บ า ล ใ น ก า ร เ ส น อ ต ว เปนเจาภาพจดงานมหกรรมโลก ร ฐ บ า ล ไ ด ใ ห ค ว า ม ส า ค ญ ในการ ท าง านอย า ง ใกล ช ดก บสานกงานมหกรรมโลก (Bureau of International Expositions - BIE) ซงเปน หนวยงานทดแลลขสทธการจดงานเวลดแเอกซแโป โดยรฐบาลไดเ ชญนายวน เซนทแ กอนซา เลซ ลอซเซอทาเลซ เลขาธการสานกงานมหกรรมโลก ผ ดแลกระบวนการนาเสนอและตดสนใจเลอกเจาภาพจดงาน พรอมคณะ เพอมาตรวจเยยมความพรอมของประเทศไทยในการเสนอตวเปนเจาภาพ พรอมทงประ ชมหาร อก น ระหว าง ว น ท ๑๐ – ๑๖ มกราคม ๒๕๕๔ โดยไดเดนทางตรวจความพรอมสถานทจด

งาน ทง ๓ จงหวด เพ อ คดสรรจงหวดทมความพรอมและเหมาะสมสาหรบการจดงานมากทสด

เวลานชาวอยธยาจงเปยมดวยความหวง ดงแสงแหงอรณรงทเรมทอแสงสทองเรอ ๆ ทปลาย ขอบฟา

ยงอยฒของ อมทมา เวฤณเอกซโบ ๒๐๒๐

วนทชาวจงหวดพระนคร- ศรอยธยา เรมรบรไดถงการเขาสวาระสาคญแหงการถกเลอกเปนสถานทจดงานเอกซแโป ๒๐๒๐ นน ค อ ช ว ง เ ว ล า ท น า ย ว น เ ซ น ทแ ก อ น ซ า เ ล ซ ล อ ซ เ ซ อ ท า เ ล ซ เลขาธการสานกงานมหกรรมโลกเดนทางมาตรวจความพรอมของจงหวดพระนครศรอยธยา ในวนท ๑๒ มกราคม ๒๕๕๔ เนองจากทางจงหวดได เร งประชาสมพนธแ ให

ประชาชนได ตนตว เกยวกบการเสนอตวเปนสถานทจดงาน โดยมการประดบปายประชาสมพนธแขนาดใหญ สฟา และ สสม ทมความสวยงามชดเจน และสะดดสายตาไปตลอดถนนสายสาคญในเมอง มขอความใหประชาชนรบรวาจงหวดพระนครศรอยธยา มความพรอมในการเปนสถานทจดงาน เวลดแเอกซแโป

ทาง จ งหว ดพระนคร - ศรอยธยา โดยนายวทยา ผวผองผ ว า ร าชกา ร จ งห ว ด ไ ด แ สด งศกยภาพในการเสนอตวเปนเจาภาพ โดยนาคณะกรรมการเดนทางไปเย ยมชมศนยแ ศลปาชพบาง ไทร อาเภอบางไทร ซงใกลกบสถานทสาหรบจดงาน เยยมชมอาคารแสดงการฝกอาชพ ชมการแสดง ๔ ภาค และเลยงรบรองดวยอาหารและบรรยากาศแบบไทยโบราณ พรอมชมนทรรศการจาลองการจดงาน

๘๖ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

เวลดแเอกซแโป ๒๐๒๐ จากนนนาคณะข น เ ฮ ลคอป เตอรแ ม าลง ทมหาวทยาลยราชภฏพระนคร - ศ ร อ ย ธ ย า พ า ช ม ศ น ยแ ศ ก ษ าประวตศาสตรแพระนครศรอยธยา และวดไชยวฒนาราม โดยผานโบราณสถานท สาคญในอทยานประวตศาสตรแ แวะชมพพธภณฑ- สถานแห งชา ต เจ าสามพระยา และเลยงอาหารคาบนเรอสาราญ “กร ง ศร ป ร น เ ซ ส” นบ ว า เป นชวงเวลาแหงความหวง และความต น เ ต น ท จ ง ห ว ด พ ร ะ น ค ร - ศรอยธยาจะไดมโอกาสอนสาคญ จะ ไ ด ร บ เ ล อ ก เ ป น สถ าน ท จ ดมหกรรมทยงใหญระดบโลก อนจะเชดหนาชตาจงหวดแหงน ใหโดดเดนเปนทกลาวถง

อยางไรกด จงหวดพระ- นครศรอยธยา และอกสองจงหวดคแขงอยาง เชยงใหม และชลบร ทต า งก ม จดแข ง ทแตกต า งกน ไป ยงตองผานการพจารณาคดเลอก โดยมการศกษาความเหมาะสมตามขนตอนดงน

ขนตอนแรก คอการเยยมชมสถานทและวางแผนงานทางก า ย ภ าพ เ พ อ ป ร ะ เ ม น ค ว า มเหมาะสมของสถานท การยอมรบทางวฒนธรรม และภาพลกษณแสากลในการเปนสถานทจดงาน รวมทงผลกระทบทางสงคมทอาจกระทบตอชมชนใกลเคยง พจารณาจ า น ว น ป ร ะ ช า ก ร ป ร ม า ณนกทองเทยว และแนวโนมในการใชจาย พจารณาปรมาณ และคณภาพทพกทไดมาตรฐานซงอย ในระยะการเดนทางสาหรบรองรบผเขาชม

งาน รวม ทง การประมาณการจานวนผเขาชมงาน เมอเทยบกบเกณฑแมาตรฐานของมหกรรมโลก

นอกจากนย ง จดทาการประเมนความเหมาะสมของสถานทโ ด ย พ จ า ร ณ า จ า ก ปใ จ จ ย ด า น ภมประเทศ ความลาดชน เสนทางน า ท า เล ทอย อา ศย ทมอย แล ว การทวมของนา ระบบโครงสรางพ น ฐ าน ทสร า ง ไ ว แ ล ว เป นต น ขนตอนตอมา เปนการพจารณาความสามารถในการจดการดานก า ร เ ง น แ ล ะ เ ศ ร ษ ฐ ก จ เ ช น การจดทานโยบายบตรเขางานและราคาบตร ประเมนคาใชจายในการดาเนนงานสาหรบคณะผจดงานเอกซแโป และกาไร รวมทงผลสญเสยจากการดาเนนงาน แผนการพฒนาสถานทหลงจากจดงาน การประเมนมลคาเงนลงทนสาหรบคณะผจดงานเอกซแโปและรฐบาลแหงประเทศไทย รวมถงการ จดทาการว เคราะหแการเงนโดยรวมและผลตอบแทนการ ลง ทนส าห ร บ ร ฐบ าลแห งประเทศไทย

จ า ก ก า ร ศ ก ษ า แ ล ะป ร ะ เ ม น ข อ ง ส ส ป น . พ บ ว า จงหวดพระนครศรอยธยา เปนเมองท ส อ ด ค ล อ ง ก บ แ น ว ค ด ใ น การกาหนดหวขอสาหรบจดงาน ม า ก ท ส ด ค อ Redefine Globalisation: Balanced Life, Sustainable Living ห ร อ น ย ามให ม โ ลก าภ ว ต นแ : ว ถ ท ย ง ย น เพอโลกทสมดล ทสะทอนถงการพฒนาทใสใจสภาพแวดลอม และความพอเพ ย ง ซ ง เ ปนห วข อ ท สสปน. ไดพฒนาแนวความคด โดย

ผานกระบวนการรวบรวมขอมลจากหน วย งาน หร อองคแ กร ท ส า คญระดบชาต และระดบภมภาค

ดวยความพรอมอนเปนพ น ฐ านขอ ง จ ง หว ดพระ นคร - ศรอยธยา ทประกอบดวยภาคการผ ล ต ท ส า คญ ข อ ง ป ร ะ เ ท ศ ท ง ภ า ค อ ต ส า ห ก ร ร ม แ ล ะ ภ า คเกษตรกรรม จงมความลงตวดวยค ว าม ทน สม ย แ ละ ว ฒ น ธ ร ร ม และ ใน ทาง ปร ะ ว ต ศ า สต รแ น น อย ธยาเปน เมอ งแหงการสานสมพนธแทางการทต จงเปนโอกาสสาคญในการสงเสรมความสมพนธแอนดระหวางมตรประเทศ ทงในแงการทต ตลอดจน การถายทอดองคแความรและเทคโนโลย จงนบวามความสอดคลองกบแนวคดของ สสปน. ไดอยางสมบรณแแบบ

สาหรบรายละเอยดในการพจารณาคดเลอกจงหวดพระนคร- ศรอยธยาใหเปนสถานทจดงานนน จากการศกษาของ สสปน. พบวาจ ง ห ว ด พ ร ะ น ค ร ศ ร อ ย ธ ย า มศกยภาพทสาคญโดดเดน คอเปนจ ง ห ว ด ท ม พ น ทพ ร อ ม จ ด ง านมหกรรมโลก เวลดแ เอกซแโป ๒๐๒๐ ไมนอยกวา ๑,๐๐๐-๑,๕๐๐ ไร ทมกรรมสทธ และไมตองลงทนปรบพนท

ในดานความพรอมดานโครงสรางพนฐาน แมเปนจงหวดทไมมทาอากาศยานนานาชาต แตกเปนจงหวดทอยหางจากทาอากาศยานนานาชาตสวรรณภม ไมเกน ๒๐๐-๒๕๐ กโลเมตร และหางจากทาอากาศยานดอนเมอง ซงเปนทาอ า ก าศย าน ท ส า ม าร ถ ร อ ง ร บ

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๘๗

เ ทยวบน เหมาลา และเ ทยวบนสวนตว เพยงระยะทางประมาณ ๓๐ ก โล เมตร ม โค รงข า ยการคมนาคมทางถนน ทางหลวงพเศษระหวางเมอง สามารถใชระยะเวลาเดนทางจากกรงเทพฯ ไมเกน ๑๐๐ นาท และจากการทจงหวดพระนคร ศรอยธยา ตงอย ในยทธศาสตรแสาคญ ของโครงการพฒนาระบบโครงสรางพนฐานของประเทศ อนมแผนการลงทนโครงขายระบบรางความเรวสง ใชระยะเวลาในเดนทางจากกรง เทพฯ ไม เกน ๖๐ นาท มโครงการรถไฟฟาสวนตอขยาย (สายสแดง) ทขยายจากทาอากาศยานดอนเมองมาถงสถานทจดงานไดอยางสะดวกรวดเรว และสามารถเชอมรถไฟฟาไปถงทาอากาศยานนานาชาตสวรรณภม นอกจากนยงมทางเลอกโครงขายคมนาคมการขนสง เชน ทางแมนา และทางรถไฟ อกดวย

จงหวดพระนครศรอยธยา ซงตงอยไมไกลจากกรงเทพมหานคร ทสามารถเดนทางดวยเครอขายการคมนาคมทสมบรณแ ทาใหสามารถเดนทางไปย งสถาน ท จดงานได ภายใน ๔๕ นาท จงทาใหมความพรอมดานสถานทพกและสงอานวยความสะดวกตาง ๆ โดยมโรงแรมระดบ ๓-๕ ดาว ธรกจบรการ ไดแก รานอาหาร รานจาหนายสนคาทระลก และสปา ซงมทพกมากถง ๖๐,๐๐๐ หอง

ส า ห ร บ ท ศ น ค ต ข อ งประชาชน และองคแการบรหารสวนทองถนในพนททมตอโครงการนน นบวาจงหวดพระนครศรอยธยา เปนจงหวดทใหการสนบสนนในการเ ส น อ ต ว เ ป น เ จ า ภ า พ จ ด ง า นมหกรรมโลก เวลดแ เอกซแโป เปนอยาง ดจากผ ว าราชการจงหว ดพระนครศรอยธยา หนวยราชการ สถานศกษา และประชาชนอยาง แขงขน เตมกาลง และตอเนอง

ในสวนแผนงานในการพฒนาพนทโครงการภายหลงเสรจสนการจดงานนน สามารถพฒนาเป น ศน ยแ ก ลา ง ก าร จดปร ะ ช ม นทรรศการ หรอสถาบนการศกษา โดยพฒนาการเรยนรของสงคม ห ร อ เ ป น ศ น ยแ ก า ร เ ร ย น ร ท า งวฒนธรรมภมปใญญาทองถนระดบโลก ตลอดจนการพฒนาพนทสวนหนงใหเปนทอยอาศยภายหลงการจดงานมหกรรมโลก เวลดแ เอกซแโป ๒๐๒๐ ได

กลาวโดยสรปคอ จงหวดพระนครศร อ ย ธ ย า เ ปน เ ม อ งประวตศาสตรแ ทเคยเปนศนยแกลางแหงสมพนธภาพกบนานาอารยะประเทศ และในปใจจบนอยธยาเปนเ ม อ ง ท ม ก า ร พ ฒ น า ท ง ใ น แ งอตสาหกรรม และเกษตรกรรม ควบคไปกบการรกษาวฒนธรรมเกาแก และการพฒนานวตกรรมสมยใหม จงลงตวดวยความทนสมยและวฒนธรรม

ผวาราชการจงหวด ในฐานะผนาองคการบรหารสวนทองถน ไดรณรงคใหประชาชนชาวอยธยา แสดงทศนคตท ด ตอโครงการฯ ดวยการเขยนความรสกของตนทมตอโครงการเวลดเอกซ โป ๒๐๒๐

๘๘ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

นอกจากนน อยธยายงตงอยในใจกลางของประเทศ ไมไกลจากเมองหลวง มเสนทางหลวงสายหลกเชอมโยงการคมนาคมสภาค อน ๆ และสามารถรองรบการขยายทางหลว ง และ เส นท า ง รถ ไ ฟความเรวสง เชอมตอกบประเทศเพอนบานในภมภาคน

ดวยความ เพ ยบพร อมสมบรณแแบบทางดานทรพยากรทางธรรมชาต พ นฐานทางประว ต - ศาสตรแและวฒนธรรม นวตกรรมสมยใหม และระบบโครงสร า งพนฐานในอนาคตอนใกล ผนกเขากบความม งมนแข งขนของสวนร า ชก า ร ใ น จ ง ห ว ด พ ร ะ น ค ร - ศรอยธยาทงหลายเหลาน ทาใหในทสด คณะรฐมนตรมมตเหนชอบใหจงหว ดพระนครศรอย ธยาเปนตวแทนของประเทศไทย ในการเ ส น อ ต ว เ ป น เ จ า ภ า พ จ ด ง า นม ห ก ร ร ม โ ลก เ ว ล ดแ เ อ ก ซแ โ ป เม อ ว น ท ๔ เมษายน ๒๕๕๔ ภายในแนวความคด “วถ ทยงยน เพ อ โ ลก ท สม ด ล – น ย าม ให ม ของ โ ลก าภ ว ตนแ” (“Balanced Life, Sustainable Living - Let’s Redefine Globalization”) โดยนายอภ สทธแ เวชชาชวะ นายก - รฐมนตร ไดลงนามยนเสนอจงหวดพระนครศรอยธยาเปน ตวแทนประเทศไทย ในการประมลสทธการเป น เ จ าภ าพ จด ง าน เม อ ว น ท ๒๙ เมษายน ๒๕๕๔

เม อนน แสงสทองแหง รงอรณของ “อยธยาเวลดแ เอกซแโป ๒๐๒๐” กเจดจรส เสมอนรงเชาทเซงแซดวยเสยงไกขน ซาบซาน

สดใส ทาใหอยธยาเปรยบเสมอนลกปใดเมดงาม ทถกคดสรรออกจากถงลกปใดหลากส กลายเปนตวแทน ๑ เดยว ของประเทศไทย ในการทาหนาทตอนรบ และจดงานมหกรรมโลก เวลดแเอกซแโป ๒๐๒๐ ใน พ.ศ.๒๕๖๓

แธวคณ แฤะสญฤกษฒ ตราสญลกษณแสาหรบการ

เสนอตวเปนเจาภาพการจดงานมหกรรมโลก อยธยา เวลดแ เอกซแโป ๒๐๒๐ มแนวคดการออกแบบดวยการน า เ สนอ “ปลาตะ เพ ยน ” สญลกษณแทมชอเสยงของจงหวดพระนครศรอยธยา ผนวกเขากบการใชลายประจายามทแสดงถงความเปนไทย และการนาโครงสรางของโลกทแสดงถงความเปนสากล และคว าม ย ง ใ ห ญ ขอ ง ก า ร จ ด ง านมหกรรมโลก มาพฒนางานตอจนไดตราสญลกษณแ ซง “ปลาตะเพยน” บนตราสญลกษณแนกาลงวายอยบนทรงโคงของลกโลกและมงหนาทางทศตะวนออก สอใหเหนถงการเปดบานตอนรบของประเทศไทย ในนามทวปเอเชยและโลกตะวนออก ทพรอมจะนาเสนอศกยภาพและความพรอมในดานตางๆ ผานการจดงานมหกรรมโลกเวลดแ เอกซแโป ๒๐๒๐

นอกจากน“ปลาตะเพยน” เปนสตวแนาทจะอาศยอยเฉพาะในแหลงนาสะอาดตามธรรมชาต จงถอเปนอกหนงในแนวคดทแฝงไวในการเลอกใชปลาตะเพยนเปนตราสญลกษณแ ทงน เพอมงตอบโจทยแ “นยามใหมของโลกาภวตนแ วถ ท

ยงยน เพอโลกทสมดล” ในแงของการใหความสาคญกบระบบนเวศ การอนรกษแธรรมชาต และการอยรวมกนระหวางมนษยแกบธรรมชาตอยางยงยน และประการสดทาย ชอของปลา “ตะเพยน” ยงพองเสยงกบความหมายของคาวา “เพยร” ซงถอเปนคณลกษณะประการสาคญทจะนา ไปสการบรรลเปาหมายรวมกน

ลายประจ ายาม เปนหนงในแมลายไทยพนฐานซงถกนาไปประกอบในงานสถาปใตยกรรมและจตรกรรมใน ลกษณะ ทม ค วาม โ ด ด เ ด น แ ล ะ เ ป น ท น า จ ด จ า นอกจากนรปทรงของลายประจายาม ยงสอใหเหนถง “ความสมดล” และ “การเจรญเตบโตในทกมต” จากร ปแบบของลาย ทม ค ว ามสมมาตรและพงออกจากจดกาเนดไปยงทกทศทาง สอดคลองกบแนวคดหลกของงาน “นยามใหมของโลกาภวตนแ-วถทยงยน เพอโลกทสมดล” ทมงเนนการเจรญเตบโตในทกๆดานไปพรอมๆกน อนจะนามาสการอยรวมกนอยางสมดลและยงยน

รปทรงโคงนนและเสนขอบฟา มงสอใหเหนถงความเปนสากลในระดบโลก (Global) ทงในแงของการจดงาน ซงเปนมหกรรมของมวลมนษยชาตทใหญทสดเปนอนดบสามของโลก และในแงของวาระการจดงานทถกนาเสนอผานแ น ว ค ด ห ล ก ท ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย มงผลกดนจดเดนของตนเองใหเปนวธคดในระดบสากล

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๘๙

เภออมทมาเวฤณเอกซโบ ๒๐๒๐ เคฤอธคฤอมไบ

นบจากวนท ๔ เมษายน ๒๕๕๔ ทคณะรฐมนตรมม ตใหจงหว ดพระนครศรอย ธยาเปนสถานทสาหรบจดงานมหกรรมโลก แตกสรางความภาคภมใจใหกบชาวจงหวดพระนครศรอยธยาอยไดไมนาน จงหวดพระนครศรอยธยากถกทาทายดวยบทพสจนแความพรอมทยากยง เมอตองเผชญกบมหาวกฤตอทกภยอยางมอาจตานทานไดเลย ( เ ดอนกนยายน – พฤศจกายน ๒๕๕๔) พบ ตภยคร งน ท งมรดกความเสยหายใหแกทกอาเภออยางรนแรง ตามถนนหนทางเตมไปดวยคราบโคลนตะกอน และขยะ ท พดพามากบนา รวมทงซากตนไมเนาเกลอนทงเมอง จนดเหมอนความหว งของอย ธยา ท จะ เปนเจาภาพงานมหกรรมโลกจะหลดลอยไปแลวในเวลานน

แตสงอศจรรยแกบงเกดขนในพระนครศรอยธยา เมองหลวงเกาแหงนไดรบการฟนฟ จนกลบมาสภาวะปกตไดอยางรวดเรว แตหาใชดวยปาฏหารยแ หรอ ฤทธเดชของเทพยดาแตอยางใด หากเปนความรวมมอรวมใจ ของคนอยธยา และคนไทย ทงภาครฐ ภาคเอกชน ภาคประชาชน และจตอาสา รวมกนฟนฟอยธยาใหกลบมายนหยดอยางสงางามยงกวาเดม ประหนงไมเคยเกดพบตอะไรขนมากอน สะทอนถงสาย เ ลอดนก ส ของชาว จงหว ดพระนครศรอยธยา และความสมานสามคคของคนไทย ทนาจะสรางความเชอมนในความพรอมสาหรบ

การเปนเจาภาพมหกรรมโลกไดไมนอย

นบจากวกฤตนนเปนตนมา จ งหว ดพระนครศร อย ธย า และหนวยงานตาง ๆ ในจงหวด ไดรวมมอกนจดกจกรรมตาง ๆ เพอเผยแพรจดแขง ในการเปนเจาภาพจด งานมหกรรม โลก ให เป น ทปร ะ จ กษแ ว า จ ง ห ว ดพ ระ นคร - ศรอยธยามความพรอมทกดาน เปนนครประว ตศาสตรแ ทม เรองราวความสมพนธแกบนานาประเทศมาอยางยาวนาน เปนนครแหงความหลากหลายทาง เชอชาตศาสนา ทตางอย รวมกนไดอยางสนตสข โดยทางจงหวดพระนครศรอยธยา รวมกบหนวยงานภาครฐและเอกชนภายในจงหวด ไดจดกจกรรมตาง ๆ ออกมาอยางสมาเสมอ โดยเฉพาะเทศกาลความสมพนธแ ระหว างอยธยากบประเทศตาง ๆ ทเคยเขามาตงถนฐานในอดต เชน เปอรแเซย เน เธอรแ แลนดแ โ ปร ต เ กส และ ศร ลงกา รวมทงการสอดแทรกเนอหาการประชาสมพนธแความพรอมของจงหวดพระนครศรอยธยาลงในกจกรรมหรอเทศกาลประจาปตาง ๆ อยางตอเนอง ตงแตปลายป ๒๕๕๔ และตลอดทงป ๒๕๕๕ อนประกอบไปดวยกจกรรมตาง ๆ อาท

๑. งาน เฉล มฉลอง ๒ ทศวรรษ อยธยามรดกโลก จดขนระหว าง ระหว าง วน ท ๙ – ๑๓ ธ น ว า คม ๒ ๕ ๕ ๔ โ ด ย ททท .พระนครศรอยธยา รวมกบจงหวดพร ะ นคร ศ ร อ ย ธ ย า แ ละ ก ร มศลปากร ซ งแมจะ จดขน ทหน าศนยแบรการขอมลทองเทยวเพยง

แหงเดยว (ศาลากลางจงหวดหลงเกา) ซงตางจากทกป แตกมกจกรรมอนหลากหลาย เชน การแสดงทางวฒนธรรมไทยรวมสมย และการแสดงจากนานาชาต มการจาลองตลาดโบราณ จาหนายอาหาร และเครองดม อนเปนสวนสาคญในการประชาสมพนธแการทองเทยวจงหวดภายหลงประสบอทกภย

๒.เทศกาลความสมพนธอยธยากบนานาชาต เปนกจกรรมทจดโดยจงหวดพระนครศรอยธยา รวมกบหนวยงานภาคสวนตาง ๆ ภายในจงหวด ซงจดเปนกจกรรมยอย ๆ ตดตอกน โดยมความม งหมาย เพ อ ช ให ชา ว โ ลก เห น ว า จงหวดพระนครศรอยธยาเคยเปนนครทไดรบรองการมาเยอนของนานาประเทศมาตงแตสมยโบราณ ทเปนจดเรมตนแหงความสมพนธแอนยาวนานระหวางประเทศไทย กบชนชาตตาง ๆ โดยในการจดงานยอยในแตละคร ง จะสอดแทรกเนอหาของความสมพนธแทางการทต ก า ร ค า แ ล ะ ส ง คม ว ฒน ธ ร ร ม ระหวางอยธยากบชาตตาง ๆ ซงมการเชญแขกคนสาคญ เชน ทตหรอผแทนของชาตตาง ๆ มารวมงาน มสนค าของ ทระ ลก และอาหาร เครองดม ทงทแปลกตาและคนเคยกนอยขายกนอยางคกคก มการแสดงทางวฒนธรรมรวมสมยเปนทสนใจของชาวจงหวดพระนคร - ศ ร อ ย ธ ย า แ ล ะ ท ว ไ ป ไ ม น อ ย ประกอบไปดวย

- ง านตร ษ จนกร ง เ ก าอยธยามหามงคล จดขนระหวางวนท ๒๔ – ๒๙ มกราคม ๒๕๕๕

๙๐ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

- เทศกาลความสมพนธแ อยธยา - ฮอลนดา จดขนระหวางวนท ๘ - ๑๐ มถนายน ๒๕๕๕

- เทศกาลความสมพนธแ อยธยา -เปอรแ เซย ระหว างวน ท ๒๒ - ๒๔ มถนายน ๒๕๕๕

- เทศกาลความสมพนธแ อยธยา - ศรสงกา ระหวางวน ท ๒ – ๔ สงหาคม ๒๕๕๕

- เทศกาลความสมพนธแ อยธยา - ฝรงเศส ระหวางวนท ๒๔ - ๒๖ สงหาคม ๒๕๕๕

- เทศกาลความสมพนธแ ไทย - ญปน ระหวางวนท ๑ - ๘ กนยายน ๒๕๕๕ ซงจดทบรเวณศนยแศกษาประวตศาสตรแพระนคร- ศรอยธยา

๓.ลอยกระทงกรงเกา ในการจดงานลอยกระทงกรงเกาของทางจงหวดพระนครศรอยธยา ทจดขน ณ อนสรณแสถานแหงความจงร กภก ด ท งหนตราประ จาป ๒๕๕๕ ซงนอกเหนอจากกจกรรมลอยกระทงแล ว ย ง ม ก จกรรมประชาสมพนธแการเสนอตวเปนเจาภาพงานมหกรรมโลก เวลดแ เอกซแโป ๒๐๒๐ โดยมการแขงขน Walk Rally และมกจกรรมการแขงขนทางนา การประกวดกระทง พรอมดวยการแสดงจากดาราศลปนจานวนมาก รวมทงไดฟนฟประเพณโบราณเกาแกคอ พธอาบนาเพญโ ด ย เ ก จ อ า จ า ร ยแ ใ น จ ง ห ว ดพระนครศรอยธยาอกดวย

๔.งานยอยศยงฟาอยธยามรดกโลก

งานยอยศย งฟาอยธยามรดกโลก หรอ งานมรดกโลก ทใน

ปนไดเพมเนอหาการประชาสมพนธแ เ ว ลดแ เอ กซแ โป ๒๐๒๐ เข า ไ ป ในการแสดงแสงเ สยง ใน ชอชด “ยอยศยงฟาอยธยามหานคราเกรกเ ก ร ย ง ไ ก ร ” ท แบ ง ก า ร แสด งออกเปน ๔ องกแ หรอ ๔ ฉาก องกแท ๑ สรางบานแปงเมอง องกแ ท ๒ รงเรองงามวจตร องกแท ๓ สถตในใจป ร ะ ช า แ ล ะ อ ง กแ ท ๔ ม ห า - นคราเกรกเกรยงไกร ทกลาวถงความเจรญในทกดานของจงหวดพระนครศรอยธยา พรอมทงในงานยงมนทรรศการใหความรเกยวกบ เวลดแ เอกซแโป ๒๐๒๐ อนแสดงถงความพยายามในการประชาสมพนธแความพรอมของจงหวดพระนคร - ศร อ ย ธ ย า ท เ ป น ต ว แทน ข อ งประเทศไทย ในการเสนอตวเปนเจ าภาพจดงาน เวลดแ เอกซแ โป ๒๐๒๐

กจกรรมเหลาน สะทอนถงความมงมนในการผลกดนอยางสรางสรรคแของภาคสวนตาง ๆ ในจงหวดพระนครศรอยธยา เพ อขบ เค ลอน ให จ งหว ดพระนคร - ศรอยธยาไดมโอกาสกาวออกไปสสายตาของนานาชาต ทไดเรมตนขนจากบรรดาชา ตต า ง ๆ ท เคยมส ม พ น ธ ภ า พ ร ว ม ก น ม า ใ นประวตศาสตรแ เพอสานสมพนธแนนใหแนนแฟน เปนสายใยทจะนาไปสความร วมมอ ในการสนบสนนจงหวดพระนครศรอยธยา และประเทศไทยใหได รบโอกาสอนสาคญในการเปนเจาภาพจดงานมหกรรมแหงมวลมนษยชาต อยธยาเวลดแเอกซแโป ๒๐๒๐

จ า ก จ ด น จ ะ เ ห น ว า วนเวลาของอยธยาเวลดแเอกซแโป ๒๐๒๐ ม เค ลอนคลอยไปอยา งราบรน หากแตจาตองฝาวกฤตภยรายแรง แตกยงกดฟในลกขนยนหยด ม งมนแสดง ศกยภาพและความพร อมของตน เอง ให เหน เปน ทประจกษแโดยทวกน และการเดนทางแสนเพลนน กาลงมาถงชวงเวลาสาคญ

วธฝยงธของอมทมาเวฤณเอกซโบ: ควาภหวงใธกายเบธเจาฟาฝ

ว น ท ๓ ๐ ม ก ร า ค ม เลขาธการสานกงานมหกรรมโลก หรอ BIE พรอมคณะ เดนทางเยอนประเทศไทย เพอรบฟใงขอมล และลงพน ท สารวจความพรอมของประเทศไทย ทเสนอตวเพอประมลสทธ เปนเจาภาพจดงานเวลดแเอกซแโป ๒๐๒๐ ทอาเภอบางไทร จงหวดพระนครศรอยธยา ซ ง เปนการสารวจพนทครงสดทายกอนการลงมตคดเลอกประเทศเจาภาพการจดงาน ในการประชมสมชชาใหญในเดอนพฤศจกายน ๒๕๕๖

ใน ช ว ง เ ย น น า ยว ทย า ผ ว ผ อ ง ผ ว า ร า ช ก า ร จ ง ห ว ด พระนครศรอยธยา นาคณะฯ ลงเรอบรเวณทาเรอองคแการบรหารสวนจงหวด ตาบลประตชย เพอชมความงาม และวถชวตของประชาชนสองฝใงแมนาเจาพระยา และเทยบทาทวดไชยวฒนาราม เยยมชมซมสาธตงานหตถกรรม เชน การรอยมาลย การทาเครองหอม การแกะสลกผลไม และการสานปลาตะเพยน

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๙๑

พรอมการแสดงตาง ๆ อาท ร ากลองยาว และการแสดงแสงเสยงอยางงดงามตระการตา พรอมดวยการเลยงรบรองอาหารคา ซงแมจงหวดพระนครศรอยธยาจะมคแขงในการประมลสทธเปนเจาภาพจดงานทมศกยภาพมากหลายประเทศอยาง บราซลทเสนอ เซาเปาโล รโอเดอจาเนโร และสหรฐอาหรบเอมเรสตแ ท เสนอ นคร ดไบ เปนตน อยางไรกตามผวาราชการจงหวดพระนครศรอยธยา ยงมความมนใจอยางมากทอยธยาของไทยจะไดรบการคดเลอกเปนสถานทจดงานมหกรรมโลก

ทกยางกาวทรวมเดนทางกนมาตลอดทงวนของพระนคร - ศรอยธยา ทงเหนดเหนอยจากความพยายาม มชวงทลมเจบแสนสาหส แตแลวกจบมอกนลกขนส พรอมทงยงแสดงศกยภาพอยางเตมกาลงเพอใหเปนทประจกษแถงความพรอมของพระนครศรอยธยา ในการเปนสถานทจดงานมหกรรมทยงใหญแหงมวลมนษยชาต และในวน ทแสนจะเหนดเหนอย กอนทแสงของอยธยาเวลดแเอกซแโป ๒๐๒๐ จะลบปลายขอบฟา ผคนทงหลายตางจบ

มอใหกาลงใจกนและกน พรอมเฝารอฟใงคาตอบ ดวยความหวง และความเชออยางเตมเปยมวา จะมวนพร งน ของอยธยาเว ลดแ เอกซแ โป ๒๐๒๐

เภอ “อมทมาเวฤณเอกซโบ ๒๐๒๐” ฤาฤนขอนพาไบ

เมอวานวนเคลอนผานไป จนสดทายกหาไดม “วนพร งน ” ของ อยธยาเวลดแเอกซแโป ๒๐๒๐ อยางทหลายคนตงความหวงเอาไว เพราะเมอยางสเดอนมถนายน พ.ศ. ๒๕๕๖ นาย บเซนเต กอนซาเลส โลสเซรแตาเลส เลขาธการใหญของ บไออ กไดออกมาเปดเผยวา จงหวดพระนครศรอยธยาของไทย ถกตดสทธ ออกจากการ เสนอ ตว เปนสถานทจดงาน เวลดแเอกซแโป ๒๐๒๐ เปนทเรยบรอยแลว อยางไมทนไดเขาไปชงชยในการประชมสมชชาใหญเพอลงมตคดเลอกประเทศเจาภาพการจดงานในชวงเดอนพฤศจกายน ๒๕๕๖ เน องจากกระทรวงการตางประเทศในรฐบาลภายใตการนาของนายกรฐมนตร ยงลกษณแ ชนวตร ไมยนยนแผนใน

การสนบสนนการจดงานใหทนตามกาหนดเวลา ทางบไออจงกงวลวาร ฐบาลไทยอาจจะ ไม ได ให การสน บ สน น ในก าร จด ง านอ ย า งเพยงพอ

ส งผลให โอกาสในการเสนอตวเปนเจาภาพเวลดแเอกซแโป ใ น ค . ศ . ๒ ๐ ๒ ๐ ข อ ง จ ง ห ว ดพระนครศรอยธยาหลดลอยไป เฉย ๆ โดยปราศจากคาอธบายจากรฐบาล ประหนงวาตลอดระยะเวลา ๒-๓ ปทผานมา ไมเคยมการพดคยถงเรองอยธยาเวลดแเอกซแโป ๒๐๒๐ ก น ม า ก อ น ย ต ง บ ป ร ะ ม า ณประชาสมพนธแทผานมากวา ๔๐๐ ลานบาท รวมทงยตความหวงของชาวอยธยา และคนไทยทงประเทศใหน งลง ปลอยใหกาลเวลาคอย ลบเลอนความทรงจาของชาวอยธยาและคนไทยทเคยมความหวงในการเปนเจาภาพจดงาน เวลดแเอกซแโป ๒๐๒๐ ใหจางลงไปเอง

เมอนน “อยธยาเวลด

เ อกซ โป ๒๐๒๐” ก คอย ๆ ลาลบขอบฟาไป ๏

แผนผงแสดงพนทโครงการ อยธยาเวลดเอกซโป ๒๐๒๐ ซงกาหนดทตงไวทางดานทศตะวนออกของศนยปาชพบางไทร

๙๒ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

นษยาคภภฒศยยาชฟฎ อยอภา โฝทจว* ยกยองเชดชเกยรต ผมผลงานดเดนดานการศกษาวฒนธรรม และภมปญญาทองถน และสรางคณประโยชนแกสงคม

โคยงกายมกมองปภปฤงาธณเณธ ณาธกายศกษา วฑธทยยภ แฤะฟภบญญาถองตธ

บยะจาฝถทศกยาช ๒๕๕๗

สถาบนอยธยาศกษา หนวยงานดานการศกษาคนควา และสบสานศลปวฒนธรรมทองถน ในสงกด

มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา ไดจดพธมอบรางวล “บษราคมมณศรราชภฏ” ครงท ๑๑ ขนเมอวนท ๒๑ มนาคม พ.ศ.๒๕๕๗ ณ หอประชมมหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา การจดโครงการในครงนมวตถประสงคแเพอเปนการยกยองเชดชเกยรต ผมผลงานดเดนดานการศกษา วฒนธรรม และภมปใญญาทองถน รวมทงสรางคณประโยชนแแกสงคม ซงปนถอเปนครงพเศษทไดขยายขอบเขตครอบคลมพนทใหบรการของมหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยาจงไมเพยงแตพจารณามอบรางวลแกผมผลงานดเดนดานวฒนธรรมในพนทจงหวดพระนครศรอยธยาเทานน ยงรวมถงจงหวดนครนายก และจงหวดอางทองอกดวย

สาหรบผทไดรบรางวลบษราคมมณศรราชภฏ ประจาพทธศกราช ๒๕๕๗ น มจานวนทงสน ๗ ทาน ในสาขาตาง ๆ ประกอบดวย สาขาศลปกรรม ๓ ทาน สาขาภาษาและวรรณกรรม ๑ ทาน สาขาสงเสรมศลปวฒนธรรม ๑ ทาน และสาขาการศกษาและพฒนาคณภาพชวต ๒ ทาน ซงในระหวางการจดพธมอบรางวลนน สถาบนอยธยาศกษา ไดจดใหมการเสวนาแลกเปลยนถงความรสกทไดมโอกาสรบรางวลครงน โดยมนายปใทพงษแ ชนบญ นกวชาการ ประจาสถาบนอยธยาศกษา เปนผดาเนนรายการ ซงมสาระสาคญทนาสนใจดงตอไปน

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๙๓

ฝธจาอากาศเอกสยเณช เณชคง สาขาศลปกรรม ดานชางแทงหยวก

พนจาอากาศเอกสรเดช เดชคง หรอ คร สรเดช ชางแทงหยวกแหงเมองอางทอง ไดเลาถงความภาคภมใจทสดในชวต ทไดมโอกาสเขาเฝาฯ สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร โดยบงเอญวา

“ผมไดมโอกาสรบเชญจากทานจเดด อนสวาง ซงทานเปนปลดกฬาทองเทยว ใหไปทาเมรแทงหยวกเผาศพบดาของทานทจงหวดสพรรณบร เสรจแลวสมเดจพระเทพฯ ทานเสดจไปเสวยพระกระยาหารทนน ตอนกลางวน ทานมาเปนองคประธาน ขณะทรถขบผานเมรหยวกทสนามกฬาโรงเรยนนน ปรากฏวาสมเดจพระเทพฯ ทานรบสงใหคนขบรถจอด แลวพระองคทานกเสดจพระราชดาเนนขนไปดเมร พระองคตรสวา งานแทงหยวกนมนใกลจะสญสลายไปทกขณะ อยากจะใหชวยอนรกษ สบสาน พฒนา งานแทงหยวก ใหคงอยเปนมรดกของชาต ตอไป แลวตอนสดทาย ทานกตรสวา งานแทงหยวกน ฉนกแทงไดแตถาจะใหสวยแบบน กลวยคงหมดหลายดงแน แลวทานกรบสงให จเดด อนสวาง เอารปพระราชทานทถายทเมรนนมาใหผม แลวทาน กเขยนคาชมเชย อนนเปนทประทบใจของสกลชางแทงหยวก อางทองเปนอยางมาก”

ครสรเดช ยงไดฝากฝใงถงงานแทงหยวกวาเปนงานทหาดไดยาก ไมคอยมหลกฐานหลงเหลอเพราะเมอใชงานเสรจแลวกตองทงไป แตนบวาเปนเรองโชคดอยบางทในปใจจบนมเทคโนโลยในการบนทกเปนภาพถายไว จงอยากใหคนรนหลงๆ ชวยกนรกษาภมปใญญาแทงหยวกนใหคงอยตอไป

คฒสวถม ชชฝ สาขาศลปกรรม ดานชางแทงหยวก

ครสวทยแเปนชางแทงหยวกประจายานวดปาโค อาเภอพระนครศรอยธยา และยงเปนครพเศษสอนวชาการแทงหยวกใหกบนกเรยนโรงเรยนเทศบาลวดปาโคอกดวย ครเลาถงภมปใญญาการแทงหยวกวา

“ผมไดเหน การแทงหยวกในวนนนะครบ กดใจและคดวา สถาบนอยธยาศกษา เปนแหลงทจะรกษาใหวชาแขนงนไมใหสญ เหมอนกบไดปลกสงทตายแลวใหฟนขน และผมเชอวาเดกรนหลงของเราทไมเคยเหนจะไดเหนฝมอศลปะของการแทงหยวก แตละหมบาน สมยกอนการแทงหยวกน มทกหนทกแหง ถาจะเรยกไดวาประจาวดเลยกวาได และอกอยางหนงศลปะการแทงหยวกนไมใชเฉพาะงานตาย ทจรงใชไดหลากหลาย และเปนการตอยอดไปไดอกไกล

ผมกขอชมเชยบรรพบรษของเราไดเอาสงทไมมคามาเปนสงทมคา บรรพบรษของเราไดใหเกยรตแกผตาย ไดใหเกยรตแกเดกไวจก แกเดกไวแกละ แลวเปนการชวยเหลอเกอกลซงกนและกนในหมบาน งานแทงหยวกทางานเปนทม ไมใชทางานคนเดยว เปนนาหนงใจเดยวกนของคนในหมบาน และผมไดดใจทผมทไ ดถายทอดใหกบเดกนกเรยน ผมเชอวาวชาแขนงน จะไมสญหายจากพวกคณะครชางตาง ๆ ทกรปทกนามนแหละครบ”

คฒวธม มธณวถม สาขาศลปกรรม ดานการตมดอรญญก

ถาพดถงรานมดอรญญกแลวนน หลาย ๆ ทานคงจะรจกรานมดอรญญกทชอวา วนยรวยเจรญ เพราะเปนแหลงผลต แหลงเรยนรการตมดทมชอเสยงมากของอาเภอนครหลวง จงหวดพระนครศรอยธยา

คณวนยเลาถงความภาคภมใจ ทเกดมาในแผนดนไทยแลวกสบทอดภมปใญญาทองถน ไดมสวนรวมอนรกษแในภมปใญญาทองถนของปยาตายาย ซงเปนชาวลาวเวยงจนทนแ ทอพยพมาในปลายกรงศรอยธยาวา

“ผมเนยมความภาคภมใจ ทเกดมาในแผนดนไทยแลวก สบทอดภมปญญาทองถน ไ ดมสวนรวมอนรกษในภมปญญาทองถนของปยาตายายของพวกผมน ซงประวตกบงบอกวาเปนชาวลาวเวยงจนทนนะครบ ซงอพยพมาในปลายกรงศรอยธยา ตอนนผมกไดสบทอดภมปญญาทองถน .. ผมมความภาคภมใจวาผมเปนสวนหนงทไดทาเหลก จากเศษเหลก ใหมคณคา และใหมประโยชนไดใชสอย แลวกสบทอดใหกบลกหลาน ซงทางกลมผมนไดตงกลมมดอรญญก วนยรวยเจรญ ซง

๙๔ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

เปนศนยเรยนร ดงานใหกบสถาบนการปกครองทองถน หรอวาจะเปนกลมอาชพ

ตอนนทางสถาบนอยธยาศกษา ไดสนบสนนใหรางวลบษราคมแกผม ผมมความภาคถมใจมาก จาก ๔๙ ป ซงผมไดสบทอดภมปญญามา ผมหายเหนอย และมความภาคภมใจทจะ ตอยอดภมปญญาทองถนอนน และอนรกษวฒนธรรมไทยของเราไว”

สงบนดาลใจของคณสรเดชททาใหเขาคงความ

เปนชางตมดมาจนถงทกวนน คอเหตการณแสาคญในชวต เมอ พ.ศ. ๒๕๒๙ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพล อดลยเดช ทรงเสดจพระราชดาเนนทอดพระเนตรมาตมดอรญญกดวยพระองคแเองเพยงลาพง

ขณะนนคณสรเดช อายประมาณ ๒๐ ป ไดมโอกาสเขาเฝากราบแทบพระบาท พระองคแทรงตรสวาจะมาทอดพระเนตร การตมดของชาวอรญญก และทรงมรบสงวา “การตเหลกแบบโบราณแบบน ไมมทไหนในโลก นอกจากอรญญก ฉนไดยนชอมานานแลวแตไมมโอกาสไดมา อยากใหอนรกษแเอาไว”

ดวยความปลาบปลมใจในพระมหากรณาธคณททรงมความหวงแหนภมปใญญาการตมด จงเปนแรงบนดาลใจใหคณวนย เสนอตวเขาไปรบใชประชาชนในหมบาน เพออนรกษแภมปใญญาทองถนนไวตราบเทานาน และมงมนทจะตอยอดพฒนางานตมด เพอเปนการสนองพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวสบไป

อาจายมบยะสงค อธเณช สาขาภาษา และวรรณกรรม

จงหวดพระนครศรอยธยา นบวาเปนเมองท“เลศลา กานทแกว” มาตงแตในอดตกาล จวบจนปใจจบนกยงมกวทยงทาหนาทสบสานบทเพลง และวรรณกรรมพนบานใหเปนมรดกวฒนธรรม ตกทอดมาสปใจจบนสมย โดยมการรวมตวกนเปนชมรม ชอวาชมรมนกกลอน

อาจารยแประสงคแ อนเดช เปนสมาชกคนหนงในชมรมนกกลอน และเปนผมสวนรวมในการแตบทประพนธแทใชประกอบงาน และพธตาง ๆ ของจงหวด

พระนครศรอยธยา อาท บทเห เรอ บทเลน เพลงพวงมาลยตางๆ

ในโอกาสทอาจารยแประสงคแ อนเดช ไดรบรางวลยกยอ ง เ ชด ช เกยร ต ผ มผลงานดเดนด านการศกษา วฒนธรรม และภมปใญญาทองถน สาขาภาษา และวรรณกรรม จงไดแตงบทประพนธแขนมา อนสะทอนไดถงอดมการณแของนกกลอน ไวดงน

ธรรมดานกกลอนไมนอนเปลา เขยนเรองราวขจรไกลในแหลงหนา แมภมรจะมนอยดอยปญญา สอตสาหฝกฝนจนเชยวชาญ เพอถายทอดอดมการณและสานฝน เพอสรางสรรคความรนรมผสมผสาน สอภาษาผานอกษรเปนกลอนการ ใหมวลชนชนบาลญาณยนยล เพอสอดคลองคาขวญอยธยา ทมมาแนวแนตงแตตน เลศลากานทกวทนพนธ เหลานกกลอนทกคนตางภมใจ ขอเปนหนงในผซงไดสบทอด มใชยอดกวแทมาแตไหน แตรกในคณคาภาษาไทย มอบดวงใจแดกลอนกลางนรนดรเทอญ

คฒณฤมฝชม โกภฤวาธช สาขาสงเสรมศลปวฒนธรรม

คณดลยแพชย โกมลวานช เปนบคคลตวอยางทมความสามารถทางดานศลปวฒนธรรมและการออกแบบ โดยเฉพาะการนาวฒนธรรมและภมปใญญาทองถน มาใชเปนแนวคดในการสรางสรรคแผลงานออกแบบทมเอกลกษณแเฉพาะตว สะทอนใหเหนถงคณคาความงามและประโยชนแใชสอย ผลงานไดรบการเผยแพรทงในระดบประเทศและในตางประเทศ และไดอทศตนเพอสบสานงานศลปะ และมรดกภมปใญญาทองถน ใหดารงอยคกบชมชนมาเปนระยะเวลายาวนาน ตลอดจนถายทอดความรใหกบเยาวชน และผทสนใจ

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๙๕

เพอใหทกคนรวมตระหนกถงคณคา และความสาคญของวฒนธรรมและภมปใญญาทองถน

ชวงหนงในการเสวนา คณดลวชย ไดพดถงการพฒนา “เมอง” กบ “ศลปะ” ไวอยางนาสนใจมาก ความตอนหนงวา

“ผมจะนกถงประเดนเมองเสมอวาตองเกดเมอง ถาเราไมใชศลปะกบเมองศลปะกจะเปนเหมอนกบหงหอยตวเลก ๆ ซงวนหนงเมอแสงไฟกระจางขนแสงหงหอยตรง ๆ นนกดบไปแลวมนกมแสงไฟตรงนนกเปนหลอดนบชนด แสงห งหอยซ ง มน เปน เบ อ งของวฒนธรรมมนเปนแสงธรรมชาตสตปใญญาของมวลมนษยแโดยใชพนฐานทเหมาะสมตรงนนมนกจะหมดไป อยธยามรหสชวตมรหสวฒนธรรมมรหสภมศาสตรแซอนอยในนนมากมายเหลอเกนใชเวลาในการพจารณาตรงนนอยางถถวนกถอเปนโอกาสอนดสาหรบคนรนใหม”

อาจายมชาดย สวสก สาขาการศกษา และพฒนาคณภาพชวต

อาจารยแชาตร สวสก แตเดมทานเปนศลปนนกเขยนภาพและไดผนตวเองมาสการทาเกษตรกรรม อาจารยแเลาถงแนวคดการอนรกษแทเรยนโบราณวา คอการออนนอมตอธรรมชาตซงเกดจากการทางานศลปะอาจารยแกลาววา

“สมยกอนนคนจะละเอยดประณตทกอยางไมวาในเรองของอาหารการกน เรองของงานฝมอตางๆ จนเกดเปนงานศลปะ จากนนกกลายมาเปนวฒนธรรมอาจารยชาตรกลาววา สมยกอนนน วาทเรยนลกหนงราคาเทากบทองคา ๑ บาท เปนสงทยนยนวาอนนเปนเรองทนาจะเปนวฒนธรรมได ทเชอมโยงกบวฒนธรรมวถชวต”

หากทานใดสนใจวถ ชวตแบบธรรมชา ต ตองการทจะเรยนรเกยวกบการทาสวนทเรยนกสามารถเขามาไดท สวนละอองฟา ซงอาจารยแเปนศนยแอนรกษแพนธทเรยนโบราณดวยแลวกยงเปนแหลงเรยนรดวย

อาจายมกฤมา ภงคง สาขา การศกษาและพฒนาคณภาพชวต

อาจารยแกลยา มงคง เปนขาราชการคร มา กวา ๓๐ ป วธการสอนของอาจารยแ คอ อาจารยแจะพาเดกนกเรยนลงไปเรยนรเกยวกบเรองภมปใญญาทองถนของจงหวดนครนายก เพราะวาจะทาใหเดกไดพบกบประสบการณแจรง นกเรยนกไดศกษาเรยนรไปดวย ทโรงเรยนนนจะมโครงการสงเสรมความเปนเลศของนกเรยน โดยจะมการแขงขนโรงเรยนระดบกลม ระดบอาเภอ ระดบจงหวด ซงทางโรงเรยนกจะวดแววนกเรยน นกเรยนคนไหนมความสามารถ อาจารยแกลยากจะสงเสรมใหนกเรยนไดประสบความสาเรจ จนสามารถไดรบรางวลตาง ๆ จานวนมาก

อาจารยแกลยา มงคง ถายทอดเรองราวตาง ๆ ดวยความปลาบปลมใจ ในฐานะเรอจางผเสยสละ

นอกจากน ในชวงทายของกจกรรมนน

อาจารยประสงค อนเดช ไดเปนตวแทนของผไดรบรางวลยกยองเชดช เ กยรต ผ มผลงานดเดนดานการศกษา วฒนธรรม และภมปญญาทองถน ประจ าพทธศกราช ๒๕๕๗ ไวดงน

สถาบนอนทรงคา อยธยาศกษาผสรางสรรค เชดชเกยรต มอบรางวลสงสาคญ กาลงใจททานนนใหแกเรา จะรกษาผลงานทดเดน เพอใหเปนมรดกไทยไมสญเปลา ใหอนชนรนหลงทยงเยาว ไดรบเอาเปนแบบอยางในทางด การศกษาศลปวฒนธรรม ภมปญญาเลศลาเทดศกดศร เปนพลงใหเดกไทยใฝทาด สรางผลงานเชนนนรนดร๏

๙๖ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

วยยฒกยยภถองตธกยงเกา บถฝงษ ชธนญ ภมปญญา และเรองเลา จากเอกสารโบราณของชาวกรงเกา ในศนยขอมลสถาบนอยธยาศกษา

ดายามา คาตาอาคภ ฝไชมสงคยาภ แฤะโหยาศาสดย ณรกษมาภดาง ๆ*

ถภา เอกสารโบราณเลมน เดมเปนสมบตตกทอดของตระกล สวรรณวณช ซงมถนฐานอยทตาบลหวรอ อาเภอ

เมอง จงหวดพระนครศรอยธยา ตอมานายบญเรอน และนางวรช สวรรณวณช ไดมอบใหกบสานกศลปวฒนธรรม วทยาลยครพระนครศรอยธยา ในขณะนน เมอวนท ๑๕ สงหาคม พ.ศ.๒๕๒๕ ปใจจบนเกบรกษาไวในคลงเอกสารโบราณของสถาบนอยธยาศกษา มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา

ฤกษฒะของเอกสายโนยาฒ เอกสารโบราณเลมน เปนสมดไทยขาว ลงรกทบทปกหนา-ปกหลง และสนทง ๔ ดาน ปกหนาปดทองคาเปลว

มขนาดความกวาง ๑๑.๖ เซนตเมตร ยาว ๓๔.๔ เซนตเมตร หนา ๒.๔ เซนตเมตร มจานวนหนารวม ๑๕๖ หนา สภาพโดยรวมคอนขางสมบรณแ มเฉพาะหนาปลายทเกดการชารดฉกขาด และมรองรอยของเชอรา

ลกษณะตวอกษรทใช เปนอกษรไทย สลบกบอกษรขอมไทย เขยนดวยเสนหมกดา สลบกบดนสอดา เรยงเปนระเบยบอยางสวยงาม นอกจากนยงมลกษณะเดนอกประการหนงคอ มการเขยนภาพลายเสนตวพระตวนาง และสตวแหมพานตแ ประกอบคาอธบายดวย

* ผรวมสารวจ และเกบขอมล : นายพรภทร หาวเหม นกศกษา สาขา ประวตศาสตรแ คณะมนษยศาสตรแและสงคมศาสตรแ

มหาวทยาลยมหาสารคาม

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๙๗

เธอหา หนาตน – หนา ๔๘ เรมตนดวยบทไหวคร ตอดวยการบอกคาถาสารบเสกนารกษาแผล๑ แลวกลาวถงสตรยาสมนไพรตาง ๆ เพอ

ใชสาหรบรกษาโรคฝหนองและแผลตางๆ ตามรางกาย จากนนจะเปนภาพวาดประกอบอธบายลกษณะฝหนองทขนตามรางกาย อายของโรค และวธแกไข

หนา ๔๘ - หนา๖๖ บอกคาถาสาหรบปลกเสก อญเชญเทวดาและสงศกดสทธ ขบไลอบาทวแและสงตาง ๆ กอนเดนทางออกจาก

เคหะสถาน๒ หนา ๖๘ – หนา ๑๕๖ เปนตาราผกดวง ดฤกษแยามตาง ๆ ไดแก การดวนขางขนขางแรมสาหรบการเพาะปลกพชพนธแธญญาหาร ,

ตาราพไชยสงคราม ,การดฤกษแยามสาหรบใสนามนทาตว ,การดฤกษแยามเพอเลอกเสอผาสาหรบนงหม , การดลกษณะววควาย และการดฤกษแยามสาหรบปลกเรอน เปนตน

๑ เปนพระคาถาภาษาบาล อกษรขอมไทย ๒

สลบดวยพระคาถาภาษาบาล อกษรขอมไทย

๙๘ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

อามแฤะคฒคาของเอกสายโนยาฒ เอกสารโบราณเลมน มไดมการกลาวถงชอของผเขยน และวนเวลาในการเขยน แตจากการปรวรรตและการ

ตรวจสอบในเบองตนสนนษฐานวา ไมไดเขยนเสรจพรอมกนในคราวเดยว แตเปนตาราทมการเขยนเพมเตมสบตอกนมาโดยผเขยนมากกวา ๓ คน เพราะปรากฏวาบางชวงมลกษณะลายมอทแตกตางกน อยางไรกตามในหนา ๗๗ ปรากฏการขอความแทรกเขยนดวยดนสอดากลาววา

“ วดพตเดอนสบสองแรมสบสามค าจลสกราชพรรสองรอย สสบแปตปมเมยฉอศกฯ ทฯนายนนมา

ขอรบท าหนงสอประกนตวนายนนมาอยบานนนแขวงนนอไทยกรงเกา จ าเจาจ าเลยยงม...”

จากขอความดงกลาว สนนษฐานวาจะเปนขอความใหมทสดในบรรดาเนอหาทงหมด จงพอทจะกาหนดอายไดในเบองตนวา เอกสารโบราณฉบบนนาจะเขยนขนในชวงระหวางรชกาลท ๕ ถงชวงตนรชกาลท ๖ แหงกรงรตนโกสนทรแ

เอกสารโบราณฉบบน สะทอนถงคตความเชอ วถชวตของผคนในชวงยคสมยทตรงกบ“มณฑลกรงเกา” ทยงมความเชอในเรองของสงเหนอธรรมชาต ความชางสงเกตและละเอยดรอบคอบในการใชชวตประจาวน รวมทงสะทอนภาพชวตของสงคมกสกรรมออกมาในรปแบบของตาราเพาะปลก และตาราดลกษณะววควาย นอกจากนยงแสดงออกถงความรอบรของผแตงในเรองตารายารกษาโรคตาง ๆ จงนบวาเอกสารโบราณตารายา ,คาถาอาคม ,พไชยสงคราม และโหราศาสตรแ ดฤกษแยามตาง ๆ ฉบบน เปนเอกสารทมคณคายงฉบบหนง ทควรแคแกการศกษาองคแความรทางดานภมปใญญาในอดตตอไป

อรบท าหนงสอประกนตวนายนนมาอยบานนนแขวงนนอไทยกรงเกา จ าเจาจ าเลยยงม...อรบท าหนงสอประกนตวนายนนมาอยบานนนแขวงนนอไทยกรงเกา จ าเจาจ าเลยยงม...นายนน อรบท าหนงสอประกนตวนายนนมาอยบานนนแขวงนนอไทยกรงเกา จ าเจาจ าเลยยงม...อรบท าหนงสอประกนตวนายนนมาอยบานนนแขวงนนอไทยกรงเกา จ าเจาจ าเลยยงม...อรบท าหนงสอประกนตวนายนนมาอยบานนนแขวงนนอไทยกรงเกา จ าเจาจ าเลยยงม...นายนนอรบท าหนงสอประกนตวนายนนมาอยบานนนแขวงนนอไทยกรงเกา จ าเจาจ าเลยยงม...นายนน

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๙๙

ศธมขอภฤอมทมาศกษา สาทมา ฤามฝกธ

ปรทศนวรรณกรรมอยธยาจากศนยขอมลสถาบนอยธยาศกษา

นฝเฝสธธวาส : ธวธมามถเบธภากกวาธวธมาม

บถฝงษ ชธนญ

ในชวงสองสามปมาน

หลายทานคงจะคนเคยเปนอยางดก บนวน ย าย ท ง ท เ ป น ร ป เ ล มหน ง สอ ทม การ ตพมพแแลว เช น พรายพยากรณแ, ลกทงโมดฟายดแ ฯลฯ หรอทผานการโลดเเลนบนจอเงนมาแลวอยางเชน “ดาวเกยวเดอน” ทางไทยทวสชอง ๓ ทเพงจบไปเมอตนป ๒๕๕๗ นวนยายเหลานลวนแลวแต เกดจากการร งสรรคแ โดยปลายปากกาของนกเขยนรนใหมไฟแรงทมนามวา “รอมแพง” หรอคณอย จนทรแยวรแ ส ม ป ร ด า ซ ง ม ด ก ร จ บ จ า ก มห า ว ท ย า ล ย ศล ป าก ร คณะโบราณคด วชาเอกประวตศาสตรแศลปะ ซ งมแนวคดในการแต ง นวน ยาย ท ไม เหม อน ใครและ

คอนขางจะฉกขนบวธเดมในการแตงนวนยายโดยทวไป

ในบรรดานวนยายของคณรอมแพง “บพเพสนนวาส” เปนหนงในหลาย ๆ เรองทโดดเดนและมเนอหาทนาสนใจเปนอยางยง เพราะผแตงไดนาความรทางดานประวตศาสตรแ ศลปะ ภาษาศาสตรแและขนบธรรมเนยมประเพณไทยโบราณ ทไดจากการคนควาทางวชาการมาถายทอดลงในเนอหาของนวนยายดงกลาวดวย โดยสมมตใหนางเอกของเรองคอ เกศสรางคแ ท เ ตบ โตในย คปใจ จบน ประสบอบตเหตถงขนเสยชวต แตดวงจตกลบยอนเวลาไปเขาในรางของแมหญงการะเกด ธดาของ พระยารามณรงคแ แหงเมองสองแคว ซงเสยชวตลงดวยคาสาปแชงจากมนตรากฤษณะกาล ชวงเวลาดงกลาวอยในยคสมยของรชกาลสมเดจพระนารายณแมหาราชแหงกรงศรอยธยา ทสาคญคอ แมวาเกศ ส ร า งคแ จะ เก ด ใน ร า ง ใหม แตดวงจตนนยงคงเปนคนในยคปใ จ จบ น จ ง ไ ด เ ห น เห ตก ารณแบานเมองตาง ๆ ทผานชวงยคเวลาของสมเดจพระนารายณแมหาราช จนกระทงผลดเปลยนแผนดนเขาสยคแหงราชวงศแบานพลหลวง ซงใน

ยคปใจจบนของเกศสรางคแนนคอ “ อ ด ต ท ก ล า ย เ ป น บ น ท กประวตศาสตร”

นอกจากนผแตงยงไดสรางเหตการณแใหเกศสรางคแ (การะเกด) ไดเขามาผกพนและพบรกกบหมนสนทร เทวา (เดช) บตรชายของออกญาโหราธบดกบคณหญงจาปา และหมนสนทรเทวานเอง คอผทไดชกพาใหเกศสรางคแไดเขามาพวพนบคคลทมอยจรงในประวตศาสตรแไทยหลายคนเชน แมมะล หรออกชอหนงคอนางตอง กมารแ, ออกญาโห ร า ธ บ ด , จ ม น ศ ร ส ท ธ บ ว ร (ศรปราชญแ ) , พระว สตร สนทร (โกษาปาน), ขนเหลก (พระยาโกษาธบ ด ) , ออกหลวงศร ยศ (หลานเฉก อะหมด) , ออกหลวงสรศกด (พระเจาเสอ) , ออกพระเพทราชา , ออกหลวงสระสงคราม ( ค อ น ส แ ต น ต น ฟ อ ล ค อ น ) , อาจารยแชปะขาวแหงสานกดาบวดพทไธศวรรยแ ฯลฯ

แตอยางไรกตาม หวใจส า ค ญ ข อ ง น ว น ย า ย เ ร อ งบพ เพสนนวาสน ไม ไ ดม ง เน นเรองราวของบพเพสนนวาสของความรก ดงเชนนวนยายอนทวๆ ไปเพยงอยางเดยว หากเปนการ

๑๐๐ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ดาเนนเหตการณแทกาลงคกรนดวยการแยงชงอานาจภายในราชวงศแปราสาททองและความขดแยงของชาวตางชาตในแผน ดนกร งศรอยธยา เกศสรางคแ แมรอยเตมอกวาจะเกดสงใดขน แตกไมอาจแสดงความรสกทเปนคาพดออกไปได ทาใหเธอรสกทกขแเสยยงกวาไมร หากเพราะคาวา “สงใดจะเกดกตองเ ก ด ” เ ธ อ จ ง ไ ด แ ต เ ฝ า ม อ งประวตศาสตรแเคลอนไปอยางทเคยเ ป น โ ด ย ท เ ธ อ ไ ม อ า จ ไ ปเปลยนแปลงแตะตองประว ต -

ศาสตรแ ดงตวอยางในเหตการณแมรณกรรมของของออกญาโหราธบด ทบรรยายไววา “...เธอใจหายวบ เมอนกไดวาประว ตศาสตรกาลงทาหนาทของมนอยางซอตรง สงทบนทกไวจนถงรนเธอนน กาลงถกพ สจน ให เธอไ ด เหนอกคร ง ออกญาโหราธบดกาลงจะตาย...”

ในสวนอน ๆ นอกจากน ยงมการสอดแทรกเชงอรรถทเปนค า อ ธ บ า ย เ พ ม เ ต ม ก า ร ใ หเกรดความรทางภาษา ตานาน และความเชออกมาก รวมทงคณ

รอมแพง ยงไดแทรกบรรณานกรมท า ย เ ล ม เพ อ ก าร ค น คว าทา งวชาการ จงนบวา บพเพสนนวาส นอกจากจะมอรรถรสเขมขนในเน อ หาแล ว ย ง ไ ด คว ามร ทา งวชาการเพ มขน เปนอยางด จงนบวานวนยายเรอง บพเพสนนวาส จ ง เป นน ว น ย า ยก ง ต า ร าทา งวชาการอกเลมหนง ทควรคาแกการสะสมไวบนหงหนงสอของทกทาน.

ฝยะมาโนยาฒยาชทาธธถย (ฝย เณชะคบด) กนเภองฝยะธคยศยอมทมา :

บยถศธวาณวม “กยงเกาเฤาเยอง” สยยธฝธทงาธเขมธของฝยะมาโนยาฒยาชทาธธถย กาฝฤ จาบาฝธท

บทความนตพมพคร งแรก เนองในงาน “๑๔๒ ป ชาตกาล พระยาโบราณราชธานนทร” วนท ๒๓ กมภาพนธ พ.ศ.๒๕๕๖

ครงท ๒ ในวารสารวชาการมนษยศาสตรแ ล ะ ส ง ค ม ศ าส ต ร มห า ว ท ย า ล ย ร า ช ภ ฏพระนครศรอยธยา ปท ๑ ฉบบท ๑ (มกราคม – มถนายน ๒๕๕๖

เมอเดอนมนาคม พ.ศ.๒๕๕๔ สานกพมพแมตชนไดตพมพแหนงสอรวมผลงานและชวประวตของพระยาโบราณราชานนทรแ (พร เดชะคปตแ) อดตสมหเทศาภบาลมณฑลกรงเกา โดยใช ชอเลมวา “กรงเกาเลาเรอง : สรรนพนธแงานเข ยนของพระยา โบร าณราชธ า น น ท รแ ”๑ ป ก ต แ ล ว ค า ว า “สรรนพนธแ” ชวนใหนกถงงานร ว บ ร ว ม ผ ล ง า น ข อ ง น ก ค ดปใญญาชนสม ย ใหม ท ม คว ามหลากหลายทงในดานเนอหา และปรมาณ เพราะนกคดปใญญาชนสาคญ ๆ นน เขามกทมเทสรางผลงานโดยใชเวลานานทงชวต จงม

ผลงานออกมาเปนจานวนมาก การรวบรวมไวในทเดยวกน กจะสะดวก ในการศกษาคนควาชวตและงานของทานเหลานน ไดงายและเปนระบบมากขน ทงยงเปนวธสาคญในการเกบรกษาผลงานอนทรงคณคาไวไดอกดวย

ทงนชอหลกของเลมทวา “กรงเกาเลาเรอง” นน นบวามความเหมาะสมสอดคลองกบวธ การทางานของพระยาโบราณ - ราชธานนทรแ ทใหความสาคญกบขอมลเชงประจกษแจากภมสถานของเมองพระนครศรอยธยา มาเปนปใจจยกาหนดประเดน สบคน และตรวจสอบขอ เ ทจจร งทาง

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๑๐๑

ประวตศาสตรแ กลาวคอให “กรงเกา” เปนผเลาเรองราวอดตของ “กรงเกา” เอง ทงนขนอยกบขอว น จ ฉ ย ข อ ง พ ร ะ ย า โ บ ร า ณ - ราชธานนทรแ ตอสภาพทองถนทไดพบเหนดวยตนเองเปนสาคญ

วธการกแสนจะเรยบงาย อยางการเดนทองสารวจไปทวทกหวระแหง แตลาพงการเดนสารวจอยางเดยวกคงพบเหนอะไร ไมไดมากไปกวาทตาเหน จากผลงานเขยนทปรากฏการอางองทแมนยา ส ะ ท อ น ว า พ ร ะ ย า โ บ ร า ณ - ราชธานนทรแไดอานศกษาพระราช- พงศาวดารกรงศรอยธยามาเปนอยางด ในขอวนจฉยของทาน บางครงเหนคลอยตามกบพระราช- พงศาวดาร บางคร งก เหนแย ง ขนอยกบวาขอมลจากพระราช - พงศาวดารกบภมสถานของทองถน มความสอดคลองตรงกนหร อ เปนปใจจยเออให เกดเหตการณแตางๆ ในอดตนนหรอไม มากนอยเพยงใด

“กรงเกาเลาเรอง” แบงเนอหาออกเปน ๒ ภาค คอ ภาคประวต กบ ภาคผลงาน แตละบทของทงสองภาคใหเชงอรรถอางองและอธบายขยายความเพมเตม โดยผศ.ดร.ปรด พศภมวถ เจาของง าน เข ยนและ เป น ผ ร วบร วมหลกฐานประวตศาสตรแไทยสมยอยธยาหลายชน คานาทเขยนโดยอาจารยแปรด ยงถอไดวาสรปยอค ณปการของพระยาโบราณ - ราชธานนทรแ ทม ต อการศกษาประวตศาสตรแ และโบราณคดเมองพระนครศรอยธยาไดเปนอยางด

ในทน ผ เขยนจะเพยงแคนาเอาขอสรปดงกลาวมาขยายความและชใหเหนประเดนอนเพมเตมเทานน

เมอเทยบกบเลมอนกอนหนาน “กรงเกาเลาเรอง” นบเปนเลมทรวมประวตและผลงานของพระยาโบราณราชธานนทรแ ไวอยางเปนระบบและดวยปรมาณทมาก ท ส ด เท า ท เ คยม ม า ใน ร ป พ฿อคเกตบ฿ค

ภาคประวต, ประกอบดวยเรอง “พระยาโบราณราชธานนทรแ (พร เดชะคปตแ)” พระนพนธแสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงเลาประวตภมหลงของพระยา- โบราณราชธานนทรแ เพอพมพแในงานพระราชทานเพลงศพพระยา- โบราณราชธานนทรแ เมอวนท ๑๓ กมภาพนธแ พ.ศ.๒๔๗๙ ตามดวยเรอง “เทศนาจรยประวตพระยา- โ บ ร า ณ ร า ช ธ า น น ท รแ ” โ ด ย พร ะ อ ม ร าภ ร ก ข ต ( เ ล หแ ช นประหษฐแ ) พมพแครงแรกในงานพระราชทาน เพ ลง ศพพระยาโบราณราชานนทรแ เมอป พ.ศ.๒๔๗๙ ขอเขยนในภาคนสะทอนวา พระยาโบราณราชธานนทรแไดรบการยอมรบนบถอจากบคคลสาคญสมยเดยวกนเพยงใด อาทเชน จากพระบาทสมเ ดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาท- สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว , สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชา - นภาพ, พระอมราภรกขต (เลหแ ชนประหษฐแ) เปนตน

ภาคผลงาน,ประกอบดวยงาน เข ยน ท เคย ตพ มพแ มาก อน ไดแก เรอง “คาถวายชยมงคลของ

ขาราชการและราษฎรมณฑลกรงเกา” และ “พระราชดารสตอบขาราชการและราษฎรในมณฑล กรงเกา” เนองในงานพระราชพธรชมงคลาภเษก พ.ศ.๒๔๕๐ ในว โ ร ก า ส ท พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด จ พระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงครองราชยแครบ ๔๐ ป ซงเปนงานพระ ราชพ ธ ทพ ระยาโบร าณ - ราชธานนทรแเปนผปฏบ ตหนาทถวายจนแล ว เสร จ ด งพระราชประสงคแ งานพระราชพธดงกลาวมงบวงสรวงอดตกษตรยแกรงศร - อยธยาโดยเนนสมเดจพระรามา- ธบด ท ๒ เพราะตามพระราช - พงศาวดารฉบ บ ช าร ะ เม อ ต นรตนโกสนทรแ ระบว าทรงเปนกษตรยแทครองราชยแยาวนานทสด ภายหลง เม อ คนพบพระร าช -พงศาวดารฉบบหลวงประเสรฐ- อกษรนต (แพ ตาละลกษณแ) จงไดขอมลใหมทเชอไดวา สมเดจพระบ ร ม ไ ต ร โ ลก น า ร ถ ท ร ง เ ป นพระมหากษตร ยแ ทครองราชยแยาวนานทสดในสมยกรงศรอยธยา๒

บทความเรอง “ตานานกรงเกา” ตพมพแครงแรกเนองในง า น พ ร ะ ร า ช พ ธ ร ช ม ง ค ล า - ภ เ ษ ก พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด จ - พระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงบางสรวงอดตพระมหากษตรยแสยาม ณ พระราชว ง โบราณ มณฑล กรงเกา พ.ศ.๒๔๕๐ โดยครงนนไดสรางปะราพธจาลองพระทนงสรรเพชรแมหาปราสาทขน ใหม บ ท ค ว า ม “เ ร อ ง เ ก ย ว ก บพระนครศรอยธยา” พมพแในงานฌาปนกจศพนางสวรรณ เดชะคปตแ

๑๐๒ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

เมอป พ.ศ.๒๕๐๔ เรอง “แกคดพระเจาปราสาททอง” เคยตพมพแอยในชดประชมพงศาวดาร (ภาคท ๖๓) รวมกบผลงานสาคญอยาง “อธบายแผนทพระนครศรอยธยากบคาวนจฉยของพระยาโบราณ- ราชธานนทรแ”๓

ทพเศษแตกตางจากเลมอนกอนน คอ การรวบรวมงานเขยนทไมเคยตพมพแสาธารณะมากอน จงไมคอยเปนทรบรกนเทาไร อยางเชน บทความเรอง “ตานานปอมเพชร” เขยนทบานพรพนต ใกลปอมเพชร ซงเปนบานพกของพระยาโบราณราชธานนทรแ ในพ ร ะ น ค ร ศ ร อ ย ธ ย า เ ม อ ป พ.ศ. ๒๔๖๑ การทพระยาโบราณ- ราชธานนทรแใชคาวา “ตานาน” สาหรบงานเลาประวตความเปนมาของสถานทสาคญน ยงไมเปนทแนชดนกวา เปนเพราะทานเหนดวยกบสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยา วชรญาณวโรรส และพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเ จ า อ ย ห ว ท ท ร ง พ ร ะ บ ร ม - ร า ช ว น จ ฉ ย ใ ห ใ ช ค า ว า “ประวตศาสตรแ” สาหรบงานศกษาคนควาเกยวกบขอเทจจรงของเหตการณแอดต หรอจะเหนพองกบสมเดจฯ กรมพระยาดารงร า ช า น ภ า พ ท ท ร ง เ ห น แ ย งพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลา - เจาอยหว ในขอวนจฉยวาดวย “ป ร ะ ว ต ศ า ส ต รแ ” ว า ค า ว า “ตานาน” กบ “พงศาวดาร” ยงใชไดอย

นบวาเปนประเดนยอนแยง (Irony) อยางหนง ทผไดรบ

ยกยองเปน “พระบดาแหงวชาประวตศาสตรแไทย” มไดเหนดวยกบตวบท (text) ของ “ประวต- ศาสตรแ” ทงนสบเนองจากวธการศกษาอดตของพระองคแเองดวย ทยงม ง เนนขนบการเขยนแบบตานานและพระราชพงศาวดาร เ พ อ ย ก ย อ ง เ ช ด ช ส ถ า บ นพระมหากษตรยแกบความเปนชาต

ในสวนน ผ เขยนมองวา พระยาโบราณราชธานนทรแอาจจะประนประนอมกบทงสองฝาย โดยในกรณทตองการแสดงความออนนอมถอมตน วาสงทตนเองเขยนเล านน เปนแต เพยง เร อง เล า ยงไมอาจวางใจใหเปนขอเทจจรงทสมบรณแได กจะใชตามความหมายของสมเดจฯ กรมพระยาดารง - ราชานภาพ แตเมอเหนเปนจรงแทแนนอนทสดแลว กใชตามทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา -เจาอยหวทรงมขอวนจฉย

เ พ ร า ะ ร จ ก ป ร ะ น - ประนอมผอนปรนกบทงสองฝายดงน หรอเพราะเหตใดไมทราบแนชด จ ง ทา ให พร ะยาโบร าณ - ราชธานนทรแเปนหนงในขาราชการจานวนนอย จากยคปฏรปรชกาลท ๕ ทไดรบราชการสนองพระเดชพระคณตอในรชกาลท ๖ แมแตสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชา - นภาพ กไมทรงมโอกาสเชนนเทาไรนก อยางไรกตาม ขอเขยนในภาคประว ตน ก สะทอนว า พระยา - โบราณราชธานนทรแไดรบความย อ ม ร บ น บ ถ อ จ า ก ส ม เ ด จ ฯ กรมพระยา ด าร งร าชานภ าพคอนขางมาก การทพระยาโบราณ

ราชธานนทรแ มภมหลงการเขาสรววง ดวยบดานามาฝากกบสมเดจฯ กรมพระยา ดารงราชานภาพตงแตยงเยาวแวย กไมปรากฏวาจะถกหมนแคลนแตอยางใด

ภายหลงเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.๒๔๗๕ สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพตองเสดจไปประทบและพกอาศยอยทปนง (ในประเทศมาเลเซยปใจจบน) ข า ร า ช ก า ร ช น ผ ใ ห ญ ส ม ยสมบรณาญาสทธราชยแทยงมชวตอย ขณะน น ในสายพระ เนตรสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชา - นภาพ ยอมถอเปนบคคลสาคญและแบบอยางของยคสมยกอน ๒ ๔ ๗ ๕ ด ง น น ก า ร ถ ง แ กมรณกรรมของ พระยาโบราณราชธานนทรแ เมอป พ.ศ.๒๔๗๙ โดยทพระองคแไมอาจมารวมงานพธศพได คงจะยงความเศราพระทยใหพระองคแ ไมนอย เม อ ได รบตดตอให เขยนประว ตพระยา - โบราณราชธานนทรแ สาหรบงานพระราชทานเพลงศพ กทรงรบเขยนใหอยางเตมพระทย ดวยเพราะเคยสนทสนมและไดไตสวนความรกนมาแตกอนกสวนหนง

เรองตอมาคอ “ระยะทาง เสดจพระราชดาเนนประพาสทรงบ ว ง ส ร ว ง อ ด ต ม ห า ร า ช ณ พระราชวงกรงศรอยธยาในรชกาลท ๖” และ “ระยะทางเสดจพระร า ช ด า เ น น ป ร ะ พ า ส ต ง แ ตพระราชวงจนทรเกษมถงจงหวดลพบรในรชกาลท ๖” พระยาโบราณราชธานนทรแเขยนขนเพอทลเกลาฯ ถวายพระบาทสมเดจ

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๑๐๓

พระมงกฎเกลาเจาอยหว เนองในวโรกาสทจะเสดจพระราชดาเนนมายงพระนครศรอยธยาและลพบร เมอป พ.ศ.๒๔๖๔

บทความเรอง “ชมชนตางดาวทเขามาตงบานเรอนในกรงศรอยธยา” เขยนเพ อตอบขอซกถามของสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ลงวน ท ๒๓ ส ง ห า ค ม พ . ศ . ๒ ๔ ๗ ๕ ห ล งเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.๒๔๗๕ ไมนาน อนเปนหลกฐานลายลกษณแทสะทอนวา สมเดจฯ กรมพระยา ดารงราชานภาพ ทรงรบรถงการมอยของชมชนตางชาต ตลอดจนบทบาทของชาวตางชาตทมตอกรงศรอยธยา

บทความสดทายในสวนน กไดแก เรอง “พระอธบายของสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชา - นภาพ เกยวกบเรองแกคดพระเจาป ร า ส า ท ท อ ง ” ล ง ว น ท ๑ ๗ มกราคม พ.ศ.๒๔๗๙ สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพทรงนพนธแเพอตอบคาถามของพระยาอนมานราชธน เก ยวกบความเปนมาของพระราชนพนธแวจารณแพระเจาปราสาททอง ทพระบาท- สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวท ร ง ม ไ ป ถ ง พ ร ะ ย า โ บ ร า ณ - ราชธานนทรแ ใหแกถวายความเหนตามความรในพระราชพงศาวดารของ พระยาโบราณราชธานนทรแ

ทงนสมเดจฯ กรมพระยาด า ร ง ร า ช า น ภ า พ ท ร ง ใ หอรรถาธบายตามทเคยไดยนไดฟใงมาว า เมอคร งพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหวทรง

เ ส ด จประ ทบ ณ พระ ร าชว ง บางปะอน พระยาโบราณราช - ธานนทรแเขาเฝาถวายงานใกลชด วนหน งทรงตรสบรภาษตเตยน พระเจาปราสาททอง พระยาโบราณราชธานนทรแกราบทลแยงแกตางใหแกพระเจาปราสาททอง จนทรงมพระราชดารสวา “พระยาโบราณชอบแกกดแลว ฉนจะเปนโจทกแฟองพระเจาปราสาททอง ใหพระยาโบราณเปนทนายแก แลวมาอานฟใงกนเลน” จงทรงพระราชนพนธแกลาวโทษพระเจาปราสาททองพระราชทานไปย งพระยาโบราณราชธานนทรแ ใหแตงคาแกมา ทล เกล าถวาย แม สม เ ดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพจะสรปความเหนวา “เปนแตอยางหนงสอแตงเลนเทานน” แตกทรงยกยองคาแกของพระยาโบราณราชธานนทรแวา “เปนหนงสอแตงด แมสมเดจพระพทธเจาหลวงกโปรดคาแก ขอ งพระยา โบราณราชธานนทรแ”

จะเหนไดวา แมจะเปนยคสมบรณาญาสทธราชยแ องคแพระประมขก ลบรบฟใ งความเหน ทแตกตาง แสดงความชนชม โดยไมถอเอาเปนเหตใหทรงพโรธเอาโทษแกพระยาโบราณราชธานนทรแ กลบเหนเปนเรองสนกทไดสอบความรกบผม วชา ทงน เพราะ พระยาโบราณราชธานนทรแเปนคนโปรดทถวายงานใกลชด มความสนทสนม ถงขนจดอยในสถานะ “พระสหาย” ทสามารถตรสหยอกลอโดยไมถอพระองคแกดวยสวนหนง สาคญกวานนกคอการตอบ

แกไขพระราชวจารณแ (คอการวจารณแพระราชวจารณแอกตอหนง) ของพระยาโบราณราชธานนทรแนน แ ส ด ง อ อ ก ถ ง ค ว า ม ร อ บ ร ใ น พระราชพงศาวดารอยางมาก และเตมไปดวยความออนนอมถอมตน แสดงความจงรกภกดตอสถาบนพระมหากษตรยแ แตกตางจากคาวจารณแของนกคดปใญญาชนยคสมยเดยวกน อยางกรณพระองคแเจาปฤษฎางคแ , เทยนวรรณ วรรณโภ, ก.ศ.ร.กหลาบ, นรนทรแ ภาษต เปนตน๔

อยางไรกตามแมสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพจะทรงใหความเหนวา เปนเรอง “แตงเลน” กคงทาใหคนรนหลงทไดอานพระราชวจารณแดงกลาว ไมอาจเหนคลอยตามไดโดยงาย สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพเองกยงทรงเลาวา พระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงบรภาษตเตยนพระเจาปราสาททองอยกอนทจะมพระราชวจารณแไปยงพระยาโบราณราชธานนทรแ อย ก อนแล ว พ ระราชว จารณแดงกล าว จง เปน “ผล” มาจาก “เหต” คอ ความรและมมมองทมต อพ ระ เจ าปร าสาททองของเจานายในราชสานกสยามสมยรชกาลท ๕ จงไมนาจะเปนแคเรองอานเลนสนก หรอหากจะมองเปนเรองอานสนก กยงเกดคาถามไดอกวา เพราะเหตใดความสนกจงมาจากการบรภาษอดตกษตรยแ ทาไมจงบรภาษถงพระเจาปราสาททอ ง ผด ก บ พร ะม หากษ ต ร ยแ กรงศรอยธยาพระองคแอนทไมคอย

๑๐๔ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

ปรากฏนกวาจะถกบรภาษในแบบเดยวกนน

พระเจาปราสาททองถกรบรอยางไรในยคสมยพระพทธเจาหลวง?

สาหรบ คาถามน เม อนาเอาพระราชวจารณแนไปสบหาบรบท กจะเหนไดว าพระเจ าปราสาททองตามความรบร ทปรากฏในพระราชวจารณแดงกลาว สอดคลองกบพระเจาปราสาททองตามความรบรรวมสมยรชกาลท ๕ เรองของพระเจาปราสาททองทเ ป น ข น น า ง แ ล ว ย ด อ า น า จปราบดาภ เษกข น เปนกษตร ยแ ปลดพระอาทตยวงศแ พระราชโอรสสมเดจพระเจาทรงธรรม ลงเปนไพร แลวใหประหารเสย ซงเปนเรองราวทปรากฏจากหลกฐานบนทกของฟาน ฟลท (Jeremais van Vliet) พอคาชาวฮอลนดา๕ นบเปนเรองเลาตอกยาความกลวหนงในราชสานกรชกาลท ๕

เ น อ ง จ า ก เ จ า ฟ าจฬาลงกรณแไดรบสถาปนาขนเปนกษตรยแ ขณะยงทรงพระเยาวแมพระชนษาเพยง ๑๕ ป โดยทรงขนสบราชยแตอจากพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระราช- บดาของพระองคแอยางกะทนหน หลงกลบจากเสดจประพาสหวากอ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจ าอยห วทรงประชวรหนกจนสวรรคต ขนนางขาราชสานกตางหวาดหวนกนวา ขนนางผใหญทมอานาจมากในขณะนน อยางเชน สมเดจเจาพระยาบรมมหาศร - สรยวงศแ (ชวง บนนาค) จะคดการ

ปราบดาภ เษกแบบเ ดยวกบ ท พระเจาปราสาททองทรงกระทาในสมยกรงศรอยธยา

ความหวาดกลวดงกลาวแ ส ด ง อ อ ก ใ น ร ป ข อ ง ข า ว ล อแพรหลายในชวงตนรชกาลท ๕ จนกระทงสมเดจพระพฒาจารยแ (โต พรหมรงส) พระเถระผใหญทเปนทเคารพศรทธาแกชาวบานชาวเมอง ตองมาแกไขสถานการณแและยบยง เหตรายทอาจเกดขน โดยทรงจรยวตรนงหมแบบธดงคแ ถอตะเกยงทจดไฟสองสวางในเวลากลางวน เดนไปตามถนนจนถงเรอนทพกของสมเดจเจาพระยาฯ เปนสญลกษณแวาบานเมองยามนชางมดมนเสยยงกระไร สมเดจเจาพระยาฯ ออกมาถวายการตอนรบและใหคารบรองแกสมเดจพระพฒาจารยแ (โต พรหมรงส) วา บานเมองไมไดมดมนหรอมปใญหาอยางทราลอกน อนเปนการยนยนวาตนจะไมทาการปราบดาภเษกนนเอง

แมเหตการณแจะเปนปกตเรยบรอย เรอยมาจนพระบาท- สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงเจรญพระชนษาเขาพธบรมราชาภเษกครงท ๒ เมอวนท ๑๕ กนยายน พ.ศ.๒๔๑๖ สามารถวาร า ชก จ ไ ด แ ล ว ก ต า ม ค ว า มคลางแคลงใจของชาวเมองทงในและนอกราชสาน กต อสม เ ด จเจาพระยาฯ กยงมอย เมอพระเจาปราสาททองในแงความรบรนถกนามาเทยบเคยงเปนภาพแทนของบคคลอนดงน จงเปนไปไดวาพระเจาปราสาททองทพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยทรงบรภาษตาหน ตเตยนนน จะมใชพระเจาปราสาททองในอดตจรงๆ หากแตหมายถงผทถกมองวาอาจจะเปนดง พระเจาปราสาททองในอดตกเปนได

ตามความในพระราชวจารณแประเดนทเปนหวใจหลกสาคญอย ททรงแสดงให เหนว า กษตรยแทมาจากขนนาง แมไดชอเปนกษตรยแกยงใช “สนดานไพร” ดงเดม ไมไดเพยบพรอมทงดาน จรยวตร บญญาบารม ความรคว ามสามารถ จ ง ก ลบพ ง แต ไสยศาสตรแ และมากด วย เลหแเพทบาย๖ การแกโจทยแของพระยา- โบราณราชธานนทรแ ออกมาในลกษณะมงประเดนไปทพระเจาปราสาททององคแจรงในอดต ไมไดแกในขอทวาเปนไพรมาแตเกากอน เพราะเปนขอเทจจรงตามพระราชพงศาวดาร ครนจะวาทรงเปนโอรสลบของพระเอกาทศรถ ใครกรวาเปนแตเพยงเรองเลาทสรางขนภายหลง ซง พระยาโบราณราชธานนทรแจะเหนแยงเปนอนไปจากทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงมพระราชวจารณแคงไม ได จง เปนการแกแต เฉพาะประเดนปลกยอย ไมไดแกสวนทเปนประเดนหลกใจกลางสาคญจรงๆ แตอยางใด

กลาวเฉพาะกรณสมเดจเจาพระยาบรมมหาศร สรยวงศแ บทบาทในชวงหลงปฏรป กมเหตใหทรงขดเคองพระทยอยบาง จากการทสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศแเปนขนนางผใหญของกลม

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๑๐๕

ท เ ร ย ก ว า “สย าม เ ก า ” (Old Siamese) มแนวคดอนรกษแนยม จดอยในฝายตรงขามการปฏรปเพอสรางความทนสมย อนเปนน โยบาย สา คญใน ร ชกาล ท ๕ นโยบายน เปน ท เหนพ อ งและปฏบ ตรวมกนของกลม “สยามใหม” (Young Siamese) ซงเปนขนนางรนใหม มแนวคดสมยใหมและนยมวทยาการความกาวหนาของโลกตะวนตก๗

พ ร ะ ย า โ บ ร าณ ร า ช - ธานนทรแเองกจดอยในกลมสยามใหม มณฑลกรง เก าและเมองพระนครศรอยธยากเปนเมอง ทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเ จ า อย ห ว ทร งทดลอง ใช เ ป นแม แบบของการปฏร ปมณฑลเทศาภบาล มณฑลกรงเกาตงขนเมอ พ.ศ.๒๔๓๘ ประกอบดวยหวเ ม อ ง ต า ง ๆ ไ ด แ ก อ า ง ทอ ง , พระพทธบาท, สระบร, ลพบร, พรหมบร, อนทรแบร และสงหแบร ตอมาทรงให อนทรแบรไปรวมเปนสวนหนงของสงหแบร ในปเดยวกนนน ทรงโปรดฯ ตงใหพระเจาบรมวงศแเธอ กรมขนมรพงศแศรพฒนแ ดารงตาแหนงขาหลวงเทศาภบาล ตอมา พ.ศ.๒๔๔๖ พระยาโบราณ- ราชธานนทรแกไดรบแตงตงใหดารงตาแหนงขาหลวงเทศาภบาลแทนพระ เจ าบรมวงศแ เ ธอ กรมข น มรพงศแศรพฒนแ

ใ น ย ค ก า ร ป ก ค ร อ งมณฑลเทศาภบาล เมองพระนคร- ศรอยธยาไดยกระดบฐานะจากหวเม อ งแบบเก า ส ก า ร เปน เม อ งส ม ย ใ ห ม ม ก า ร ท ด ล อ ง ใ ช

เทคโนโลยและวทยาการสมยใหมหลายอยาง อนเปนฐานใหกบการพฒนาความทนสมยในเวลาตอมา ไดแก การรถไฟ, เสนทางสายกรงเทพฯ-กรงเกา ไดเรมสรางขนในป พ.ศ.๒๔๓๔ แลวเสรจและทรงเสดจเปนประธานเปดกจการรถไฟสายนเมอวนท ๒๖ มนาคม พ.ศ.๒๔๓๙ นบเปนการรถไฟททนสม ย ท ส ด เท า ท ม ใ น เอ เ ช ยตะวนออกเฉยงใตขณะนน การโทรเลข , ไ ด ว า ง ส าย โทร เลขจา กกรงเทพฯ ถงบางปะอน เรมเปดใหบรการแกประชาชนทวไป ตงแตป พ . ศ . ๒ ๔ ๒ ๖ เ ป น ล า ด บ ม า การศกษา, สาหรบมณฑลกรงเกา ไดกอตงโรงเรยนฝกหดครกรงเกา (ภายหลงยกระดบเปนมหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา) เมอวนท ๑ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๔๘ พรอมกบให ตงโรงเรยนสตร ชนม ธ ย ม ส า ห ร บ ป ร ะ จ า ม ณ ฑ ล พระราชทานนามวา “โรงเรยนจอมสรางคแอปถมภแ” การยตธรรม, ไดตงศาลมณฑลเมอป พ.ศ.๒๔๓๐ การปกครองทองถน , มการตงผใหญบานขนเปนครงแรกทบานเกาะ บางปะอน เมอวน ท ๒๓ กมภาพนธแ พ.ศ.๒๔๓๐

นอกจากนในระหวางทรงตาแหนงขาหลวงเทศาภบาล พระยาโบราณราชธานนทรแไดรเรมกอตง “อยธยาพพธภณฑสถาน” จากการรวบรวมโบราณวตถมาจด เก บ ร ก ษา ไ ว ท พ ร ะ ร าชว ง จนทรเกษม กลายเปนแบบอยางการ จดพพ ธภณฑแตามหว เมอง โดยเฉพาะหวเมองทเคยเปนอดต

อาณาจกรโบราณตามภมภาคตางๆ ในยคปฏรปรชกาลท ๕ การเขาใจสภาพของทองถนมความสาคญ เ พ อ จ ะ ไ ด ร ว ม ศ น ยแ อ า น า จ สส วนกลางได ตรงตามพระราชประสงคแ เสมอนหนงวาสวนกลางร บ ร แ ล ะ เ ข า ใ จ ใ น ส ภ า พ ว ถว ฒนธ ร รมข องคน ในท อ ง ถ น ขณะททอนความไมเขาใจในเรองนเปนสาเหตความขดแยงถงขนเกดกบฏขนในทองถน เชน กบฏผมบญในอสาณ, กบฏพระยาผาบ แมทพเชยงใหม, กบฏเงยว เมองแพร, กบฏเจาหวเมองปใตตาน เปนตน๘

จากทผเขยนไดไปสารวจดคร าวๆ กพบว าในพพ ธภณฑแพระราชวงจนทรเกษมทพฒนามาจาก “อยธยาพพธภณฑสถาน” สมยพระยาโบราณราชธานนทรแ ไดเกบรกษาและจดแสดงผลงานศลปะสาคญอนเปนหลกฐานทางประวตศาสตรแและโบราณคด ไมวาจะเปนศลปะทวาราวด , ศลปะลพบร, ศลปะอทอง เปนตน ในสวนเกยวกบแหลงโบราณสถาน พระยาโบราณราชธานนทรแ กเปนผหนงทคนพบและรบรถงการมอยขอ งอย ธ ยาสม ยก อนพระ เจ ารามาธบดท ๑ ทเรยกวา “อโยธยาศรรามเทพนคร” เพราะโบราณ- สถานนอก เก าะ เม อ งทา ง ท ศตะวนออก ฝใงขวาของแมนาปาสก ทพระยาโบราณราชธานนทรแกลาวถงใน “พรรณนาภมสถานพระ - นครศรอยธยา” มกมอายเกาแกกวาป พ.ศ.๑๘๙๓ อนเปนปทพระเจารามาธบดท ๑ ทรงยายจากเวยงเลก วดพทไธสวรรยแ มาสราง

๑๐๖ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

พระราชวงอยบรเวณหนองโสน ตดกบแยกปากแมนาเจาพระยากบแม น า ลพ บ ร ( ค ลอ ง เ ม อ ง ใ นปใจจบน)

จากทกลาวมา จะเหนไดวาขาราชการสมยปฏรปรชกาลท ๕ ซงพระยาโบราณราชธานนทรแมสงกดและเปนสวนหนงของกลมดงกลาวน เปนกลมขาราชการหวสมยใหม มลกษณะเปนปใญญาชน ทรจกสรางสรรคแสงใหมๆ ไมใชแคระดบชนนกปฏบตทคอยแตสนองพระราชดาร จงปรากฏผลงานเปนหลกฐานใหชนรนหลงไดศกษาเปนแบบอยาง ไมใชคนทางานทนงอยแต ในหอ ง ข ลกอย แ ต ก บ โ ต฿ ะทางาน หากแตมวญญาณความ

เปนน ก สารวจ ท อ ง โลกกว า ง ออกไปพบเหนสงตางๆ แลวนาสงทพบเหนนน มาเปนองคแความรหรอคมอการปฏบ ตงานตอไป ดวยพร อม เปด ใจ เร ยนร ย ดถ อ ส งรอบตวและบคคลสามญในทองถนเปนคร

ความ ส า เ ร จขอ งก ารปฏรปในรชกาลท ๕ สวนหนงกมาจากการททรงเหนคณคาของคนเหลานและใชงานไดตรงตามความเชยวชาญและความสนใจใฝร ใหโ อ ก า ส ใ น ก า ร แ ส ด ง ค ว า ม รความสามารถ ไมกดกนหรอเหนเป น ค แ ข ง ถ ง ข น าดยอ มร บความเหนทแตกตาง กระทงการโตแยงความเหนเบองบน กทรงรบ

ฟใ ง แ ล ะ แ ส ด ง ค ว า ม ช น ช ม ความสาเรจของพระยาโบราณราชธานนทรแจรงๆ แยกไมออกจาก พระบรมราโชบายในรชกาลท ๕ รวมถงงานทางประว ตศาสตรแ -โบราณคดของพระยาโบราณราชธ าน นทรแ ก แ ยก ไ ม ออกจากประวตศาสตรแของการปฏรปในรชกาลท ๕ ดจเดยวกน แทจรงแลวบทบาทพระยาโบราณราชธานนทรแ ในสมยกอนนน ก คอต ว แ ทน ข อ งพ ร ะบ าทสม เ ด จ พระจลจอมเกลาเจาอยหวและก ล ม ส ย า ม ใ ห ม ใ น ท อ ง ถ นพระนครศรอยธยานนเอง.

เชงอยยต ๑วรรณศร เดชะคปตแ และ ปรด พศภมวถ (บก.). กรงเกาเลาเรอง กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๕๔. ๒พระราชพงศาวดารกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐ (นนทบร : สานกพมพแมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๙) น. ๑๙-๒๓. ๓ประชมพงศาวดารภาคท ๖๓ เรองกรงเกา พระนคร : โรงพมพแโสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๗๙ (พมพแในงานพระราชทานเพลงศพ พระยาโบราณราชธานนทรแ (พร เดชะ

คปตแ) ณ เมรวดเทพศรนทราวาส เมอวนท ๑๓ กมภาพนธแ พ.ศ. ๒๔๗๙) ในชดประชมพงศาวดารภาค ๖๓ นประกอบดวยผลงานเขยนของพระยาโบราณราชธานนทรแ ไดแก เรองแกคดพระเจาปราสาททอง, ตานานกรงเกา, ภมสถานพระนคร, แมนาลาคลองนอกพระนคร, วจารณแเพลงยาวพยากรณแกรงศรอยธยา, ภมแผนทพระนครศรอยธยา, วาดวยพระราชวงหลวง, วาดวยทสานกงานรฐบาลและประต เปนตน ; นอกจากนยงมฉบบทพมพแแยกออกมาโดยครสภาด พระยาโบราณราชธานนทรแ. อธบายแผนทพระนครศรอยธยากบคาวนจฉย ของพระยาโบราณราชธานนทรแ ฉบบชาระครงท ๒ และเรองศลปและภมสถานอยธยาของกรมศลปากร พระนคร : โรงพมพแครสภา, ๒๕๐๙ ; สานกพมพแตนฉบบนากลบมาพมพแใหมเมอเรวๆ นด พระยาโบราณราชธานนทรแ (พร เดชะคปตแ). อธบายแผนทพระนครศรอยธยากบคาวน จฉยของพระยาโบราณราชธานนทรแ ฉบบชาระครงท ๒ และภมสถานกรงศรอยธยา นนทบร : สานกพมพแตนฉบบ, ๒๕๕๐.

๔ดรายละเอยดใน ลขต ธระเวคน. ววฒนาการการเมองการปกครองไทย กรงเทพฯ : สานกพมพแจฬาลงกรณแมหาวทยาลย , ๒๕๓๐ ; สธาชย ยมประเสรฐ. สายธารประวตศาสตรแประชาธปไตยไทย กรงเทพฯ : พ. เพรส, ๒๕๕๑.

๕การทบนทกของฟาน ฟลท ปรากฏอยในชดประชมพงศาวดาร (ภาคท ๗๙) ทสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพเปนผรวบรวมขน ยอมเปนสงยนยนกบเราไดวา หลกฐานชนนเปนทรบรกนในหมชนชนนาสยามมาตงแตสมยรชกาลท ๕ แลวเปนอยางนอย และพระราชวจารณแพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว กมประเดนคลายคลงกบทฟาน ฟลท (หรอทชาวสยามรจกในนาม “วนวลต” ) เคยบนทกเลาไว ทงนเราตองเขาใจดวยวาฟาน ฟลท เปนพอคาฮอลนดาบรษท V.O.C. ทมขอขดแยงในเรองผลประโยชนแทางการคากบพระเจาปราสาททอง มมมองของฟาน ฟลท กยอมมแนวโนมทจะแสดงออกถงความขดแยงดงกลาวนนดวย ดรายละเอยดบนทกนใน ประชมพงศาวดารภาคท ๗๙ จดหมายเหตวนวลต (ฉบบสมบรณแ) กรงเทพฯ : โรงพมพแทาเนยบนายกรฐมนตร, ๒๕๐๗ ; รวมบนทกประวตศาสตรแอยธยาของฟาน ฟลต (วน วลต) แปลโดย นนทา วรเนตวงศแ และ วนาศร สามนเสน, กรงเทพฯ : กรมศลปากร, ๒๕๔๖ (พมพแในวาระ ๔๐๐ ป สมพนธไมตรไทย-เนเธอรแแลนดแ พ.ศ. ๒๕๔๗) ; ภาษาองกฤษด Jeremie van Vliet. Historical account of Siam in the ๑๗th century translated by W.H. Mundie, Bangkok : s.n., ๑๙๐๔.

๖สจตตแ วงษแเทศ. การเมอง "อบายมารยา" แบบมาคอาเวลล (Macchiavelli) ของพระเจาปราสาททอง กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๔๙. ๗ดรายละเอยดจากงานศกษาหวขอการปฏรปรชกาลท ๕ ใน David K. Wyatt. The politcs of reform in Thailand : education in the reign of King

Chulalongkorn London : Yale University Press, ๑๙๖๙ ; จกรกฤษณแ นรนตผดงการ. สมเดจพระเจาบรมวงศแเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ กบกระทรวงมหาดไทย กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๔๕ ; วฒชย มลศลป. มณฑลเทศาภบาล : วเคราะหแเปรยบเทยบ กรงเทพฯ : สมาคมสงคมศาสตรแแหงประเทศไทย , ๒๕๒๔ ; ชยอนนตแ สมทวณช. ๑๐๐ ป แหงการปฏรประบบราชการ : ววฒนาการของอานาจรฐและอานาจการเมอง กรงเทพฯ : สถาบนนโยบายศกษา , ๒๕๓๘ ; เตช บนนาค. การปกครองระบบเทศาภบาลของประเทศสยาม พ.ศ. ๒๔๓๕-๒๔๕๘ กระทรวงมหาดไทยสมยสมเดจพระเจาบรมวงศแเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ (The provincial administration of Siam, ๑๘๙๒-๑๙๑๕ : the Ministry of the Interior under Damrong Rajanubhab) กรงเทพฯ : สานกพมพแมหาวทยาลยธรรมศาสตรแและมลนธโครงการตารา สงคมศาสตรแและมนษยศาสตรแ, ๒๕๓๒.

๘ดรายละเอยดไดจากบทความตางๆ ใน พรเพญ ฮนตระกล และอจฉราพร กมทพสมย (บก.). ความเชอพระศรอารยแและกบฏผมบญในสงคมไทย กรงเทพฯ : สรางสรรคแ, ๒๕๒๗.

I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I๑๐๗

ฟาฝยารกวธวาธเภองอมทมา อามวฑธ คาปฤ ร าฤกบรรยากาศของเมองพระนครศรอยธยาในอดต เลาเรองราวดวยภาพถายเกา และปจจบน

“ยาธอภฝย” หางสยยฝสธคาเกาแกแหงฝยะธคยศยอมทมา

รานอมพร หรอ หางอมพร สาขาหวรอ เปนหางสรรพสนคาเกาแกในเมองอยธยา ตงอยบรเวณฝงตรงขามส านกงานทดน จงหวดพระนครศรอยธยา ด าเนนกจการมาตงแต พ.ศ. ๒๕๐๕ และไดขยายกจการเปดสาขาทตลาดเจาพรหมใน พ.ศ. ๒๕๓๗ สาขาโรจนะในป ๒๕๔๒ และแอมโปมอลลหรอเดอะสกาย ชอปปง เซนเตอร ใน พ.ศ. ๒๕๕๐

หากยอนกลบไปเมอ ๕๒ ปทแลว ชาวอยธยาจกคงรสกตนเตนทจะมหางสรรพสนคาใหจบจายใชสอยอยาง

สะดวกสบายในเมอง โดยทไมตองเดนทางขนรถไฟ ขามเรอเมลแ กวาครงคอนวน เพอไปหางสรรพสนคาในกรงเทพฯ ดงไฮโซกรงเกา

เราอาจปฏเสธไมไดเลยวา หางอมพรนนเปนสวนหนงของบนทกความทรงจาของชาวอยธยา ไมวาจะเปน ภาพยามสข พอแมจงมอลกหลานพากนซอของตางๆ เหลาแมบานคยกนเรองลกขณะตดฝนอยทหนาหาง หรอเรองนาหงดหงดของเพอนรกทมาสายกวาเวลานดนบชวโมง ฯลฯ ใครหลายคนทไดเหนภาพน กอาจหวนคดเรองราวในอดตทเกยวของกบหางอมพร และนงแอบยมมมปากอยในขณะนกเปนไปได ๏

๑๐๘ I วารสารวชาการ อยธยาศกษา I ปท ๖ / ๒๕๕๗ I

กายเสธอนถควาภเฝอดฝภฝ ใธวายสายอมทมาศกษา ฉนนถ ๗ / ๒๕๕๘

ขอกาหธณปฤงาธวชากายถฤงดฝภฝใธวายสาย ๑.เปนบทความทางวชาการ เกยวกบจงหวดพระนครศรอยธยา อาท ดานประวตศาสตรแ ดานศลปวฒนธรรม

ดานภมปใญญาทองถน และดานสงแวดลอม โดยเปนบทความทยงไมเคยตพมพแเผยแพรมากอน ๒.บทความมความยาว พรอมภาพประกอบ ไมเกน ๑๕ หนากระดาษ เอ ๔ ๓.แนบประวตผเขยน ระบชอ-สกล ตาแหนง หนวยงาน สถานทตดตอ หมายเลขโทรศพทแ โทรสาร อเมลแ เพอ

การตดตอกลบ ๔.สงตนฉบบพมพแ พรอมแผนซดขอมล จานวน ๑ ชด ถงฝายวชาการ สถาบนอยธยาศกษา มหาวทยาลย

ราชภฏพระนครศรอยธยา ๙๖ ถนนปรด พนมยงคแ ตาบลประตชย อาเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา ๑๓๐๐๐ กอนวนท ๓๐ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๘ กองบรรณาธการสงวนสทธทจะไมสงคนตนฉบบพมพแและซดขอมล

๕.ตนฉบบจะตองผานการประเมนคณภาพโดยผทรงคณวฒ ทงนกองบรรณาธการอาจขอใหผเขยนปรบปรงแกไขบทความกอนการตพมพแ ซงผเขยนจะตองแกไขตนฉบบใหเสรจ และสงคนกองบรรณาธการภายในเวลาทกาหนด หากเลยกาหนดจะขอสงวนสทธในการงดลงตพมพแ

๖.กองบรรณาธการจะสงวารสารจานวน ๓ เลม ใหแกเจาของผลงานทไดรบการตพมพแ ๗.กองบรรณาธการขอสงวนสทธในการนาบทความทไดรบการตพมพแ ไปเผยแพรในเวบไซตแสถาบนอยธยา

ศกษา www.ayutthayastudies.aru.ac.th สอบถามขอมลเพมเตมไดท นายพฑรแ แตงพนธแ นกวชาการศกษา ฝายวชาการ สถาบนอยธยาศกษา

มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา โทรศพทแ / โทรสาร ๐๓๕-๒๔๑-๔๐๗ E-mail: ayutthayastudy@yahoo.co.th