Автомобил йЎлларининг хал Қ хЎжалигидаги аҲамияти
-
Upload
yoshi-acosta -
Category
Documents
-
view
84 -
download
15
description
Transcript of Автомобил йЎлларининг хал Қ хЎжалигидаги аҲамияти
АВТОМОБИЛ ЙЎЛЛАРИНИНГ ХАЛҚ
ХЎЖАЛИГИДАГИ АҲАМИЯТИ
Автомобил йўлларини ривожланиш тарихи
Биринчи тош плиталардан қаттиқ қопламали йўллар шаҳарлар марказида диний маросимлар ўтқизиладиган жойларда ва кўчаларда қурилган. Йўл қурилиш Рим империяси даврида энг юқори савияда ривожланган. Рим йўллари асосан қаттиқ, мустахкам тош материаллардан ташкил топган. (шағал, харсанг), улардан кўпчилиги ҳозиргача сақланиб қолган. Ўша даврда транспорт воситаларининг такомиллашмаганлиги яъни олди ўқининг бурилмаслиги туфайли йўллар тўғри ва узун қилиб, бурилишларда эса йўлларнинг кенглигини 2 марта кенгайтириб қурилган. Рим империяси давридаги йўл тушамаси кундаланг кесими қўйидаги куринишларда бўлган:
2-Расм. Йўл тушамаси кундаланг кесими.
1-Расм. Вавилондаги Мардук худосининг қасрига борадиган йўл кундаланг кесими.
Йўл қурилишида ривожланиш француз олими Жерома Трезаге ва шотланд олими Жон Мак-Адам тавсия қилган конструкциялардан бошланади.
Трезаге ва Мак-Адам тавсия қилган йўл тўшамаси тузилмаси ерда маълум бир чуқурликда (коритода) жойлаштирилади. Ёмғир ва қор сувлари оқиб кетиши учун йўлга кўндаланг қиялик берилади.
Фабрика ва заводларнинг катта хажмдаги хом ашёга бўлган талаби ошган сари йўлларга бўлган эхтиёж ҳам кўпая борган. XVIII асрда от арава транспортидан секин-аста буғда юрадиган аравалар пайдо бўлган. Лекин, транспорт йўллакларини ривожланиши транспорт масаласини ҳал қила олмади. Чунки темир йўллар орқали яқин масофаларга юк ташиш қимматга тушган.
Секин-аста автомобил йўлларига бўлган эхтиёж ошиб борди. Енгил ички ёнув двигателли автомобиллар ихтиро қилинди. Автомобиллар юк ва йўловчиларни ташувчи воситага айланди. Автомобилнинг ривожланиши ўз навбатида йўлларга бўлган талабни кучайтирди.
Автомобил йўли орқали ташиладиган юкларнинг таннархини кам ёки кўп бўлиши йўлларнинг ҳолатига ва шароитига боғлиқ бўлади. Ёмон йўлларда кўп ёқилғи сарф қилинади ва автомобил тезлиги камаяди.
Ҳозирги вақтда Ўзбекистон Республикасида автомобил йўлларининг умумий узунлиги 146000 км ни ташкил қилади, шундан 44000 км га яқини умум фойдаланувдаги автомобил йўллари ҳисобланади. Улардан 51 % қаттиқ қопламали автомобил йўлларидир. Цементбетон қопламаларининг узунлиги 330 км га етади.
ЗАМОНАВИЙ АВТОМОБИЛ ЙЗАМОНАВИЙ АВТОМОБИЛ ЙЎЎЛЛАРИЛЛАРИ
ЗАМОНАВИЙ АВТОМОБИЛ ЙЎЛЛАРИ
ЗАМОНАВИЙ АВТОМОБИЛ ЙЎЛЛАРИ
т. р. ВилоятларУмумий узунлик
Умумфойдаланув йуллари Муассаса йўллари
Жами
Шундан
Жами
Шундан
Халқаро
Давлат МахаллийҚишлоқ хужалик
Шащар куча
йуллари
Ташкилот
Бошқа турдаги
1. Қорақолпоғистон
11915 4357 254 2346 1757 7558 5260,1 1261,6 710 326,3
2. Андижон 9919,8 2459 99 797 1563 7460,8 6114,5 840,8 505,5 -
3. Бухоро 11067,8 3952 496 1448 2008 7115,8 5607,8 779,6 715,4 13
4. Жиззах 7010,7 2422 160 1486 776 4588,7 3898,3 466,5 174 49,9
5. Қашқадарё 14035 3543 411 1557 1575 10492 8686 1057 749 -
6. Навоий 11292 4534 302 3101 1131 6758 5881 225 510 142
7. Наманган 13170,9 3508 69 1334 2105 9662,9 8195,6 934,5 496,2 36,6
8. Самарқанд 16432,2 4118 337 1102 2679 12314,2 9472,2 752,3 888,2 1201,5
9. Сирдарё 4396,6 1547 235 684 628 2849,6 1607,6 409,6 119,4 713
10 Сурхондарё 9589,6 2752 350 1266 1136 6837,6 4953,5 784,4 695,3 404,4
11 Тошкент 14287,6 3867 262 1655 1950 10420,6 8568,2 1309,3 441,1 102,0
12 Фарғона 13599,5 4112 149 1098 2865 9487,5 7171,4 1471,5 807,8 36,8
13 Хоразм 7026,5 2296 113 898 1285 4730,5 3190 932,5 608 -
14 Тошкент ш 2604,4 - - - - 2604,4 - 2604,4 - -
ЖАМИ: 146347,6 43467 3237 18772 21458102880,
678606,2 13829 7419,9 3025,5
Ўзбекистон Республикаси йўл Ўзбекистон Республикаси йўл тармоқларининг холатитармоқларининг холати
0
20
40
60
80
100
0 50 100 150 200 250
Йўл қопламасининг равонлиги см/км
Ҳар
акат
тез
лиги
км
/с
12
43
Автомобилларнинг ҳаракат тезлигини йўл равонлигига боғлиқ равишда ўзгариши графиги
икки тасмали йўлларда: 1, 2, 3, 4 –мос равишда харакат жадаллиги 50 авт/соат, 100 авт/соат, 200 авт/соат, 400 авт/соат.
Йўл қаршиликларига боғлиқ холда ёнилғи сарфини ўзгариши графиги:
1- ГАЗ-31; 2- ЗиЛ-130
0
10
20
30
40
50
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
V, км
Ён
илғ
и с
арф
ин
ин
г ўз
гари
ши
, %
Ҳаракат тезлигига боғлиқ равишда ёнилғи сарфини ўзгариши графиги (бошланғич тезлик 50 км/с).
1- енгил автомобиллар; 2 – юк автомобиллар.
2
1
Автомобиллар деталларининг узоқ муддат ишлашини ҳаракат тезлигига боғлиқлик графиги
Ҳаракат тезлигини шиналарнинг едирилишига
боғлиқлик графиги