1

Κωςτήσ Καρπόζηλοσ, «Απόπειρεσ ςυγκρότηςησ του ελληνικού Λαΰκού

Μετώπου: η Δημοκρατική Ένωςη Ελλήνων Γαλλίασ (1937-1939)»¨,

Αρχειοτάξιο 10 (2008), ς. 37-53.

Kostis Karpozilos, “Forming a Greek Popular Front in France, the Union

Democratique des Hellenes de France (1937-1939)”, Archiotaxio: journal

of Contemporary Social History Archives (ASKI), 10 (2008), pp. 37-53.

Η Δημοκρατικό Ένωςη Ελλόνων Γαλλύασ [Union Démocratique des Hellènes

de France] εύναι μια οργϊνωςη κυρύωσ γνωςτό για τισ προπαγανδιςτικϋσ τησ

ενϋργειεσ υπϋρ του Δημοκρατικού τρατού ςτα πρώτα χρόνια του ελληνικού

εμφυλύου.1 Σο παρόν κεύμενο αναφϋρεται ςτισ διεργαςύεσ που οδόγηςαν ςτην

ύδρυςη τησ Δημοκρατικόσ Ένωςησ Ελλόνων Γαλλύασ [Δ.Ε.Ε.Γ.] την περύοδο τησ

μεταξικόσ δικτατορύασ και τη δρϊςη τησ ϋωσ και τισ παραμονϋσ του Δευτϋρου

Παγκοςμύου Πολϋμου. Απότοκοσ τησ πολιτικόσ του Λαώκού Μετώπου, η Δ.Ε.Ε.Γ.

παρϋχει ςημαντικϋσ πληροφορύεσ για την κινητικότητα τησ αριςτερϊσ ςτισ

τϊξεισ των Ελλόνων τησ Γαλλύασ, την εγκατϊςταςη ςτο Παρύςι ελληνικού

μηχανιςμού τησ Κομμουνιςτικόσ Διεθνούσ, αλλϊ και τισ αναζητόςεισ και

ταλαντεύςεισ του κομμουνιςτικού κινόματοσ ςτην πορεύα διαμόρφωςησ μιασ

μετωπικόσ ςυνεργαςύασ με παρϊγοντεσ του αςτικού πολιτικού κόςμου. Σα

περιοδικό τησ οργϊνωςησ Ο Δημοκρϊτησ, η εφημερύδα Ελευθερύα, που

κυκλοφόρηςε ςτο Παρύςι το καλοκαύρι του 1939, η ελληνοαμερικανικό

κομμουνιςτικό εφημερύδα Εμπρόσ, αρχειακϊ τεκμόρια που εντοπύςτηκαν ςτα

κατϊλοιπα του Θρϊςου Καςτανϊκη και του Κομνηνού Πυρομϊγλου, καθώσ και

οριςμϋνεσ δημοςιευμϋνεσ και αδημοςύευτεσ πηγϋσ καθιςτούν δυνατό τη

ςκιαγρϊφηςη τησ ιςτορύασ τησ οργϊνωςησ.2

1 Για τη δρϊςη τησ Δ.Ε.Ε.Γ. την περύοδο 1946-1948 βλ, Nicolas Manitakis, «Struggling from Abroad. Greek Communist Activities in France during the Civil War», Philipp Carabott-Thanasis Sfikas (επιμ.), The Greek Civil War. Essays on a Conflict of Exceptionalism and Silences, Λονδύνο, Center for Hellenic Studies, King’s College, Ashgate Publishing Company, 2004, ς. 101-114. 2 Θϋλω να ευχαριςτόςω θερμϊ την Ιωϊννα Παπαθαναςύου, που διευκόλυνε την πρόςβαςη ςε φϊκελο

αρχειακών τεκμηρύων από την προςωπικό τησ ϋρευνα ςτισ ςυλλογϋσ του Ρωςικού Κϋντρου υντόρηςησ και Μελϋτησ Σεκμηρύων ύγχρονησ Ιςτορύασ (Ρ.Κ..Μ.Σ..Ι.), βοηθώντασ με ϋτςι να αποφύγω διαδεδομϋνεσ βιβλιογραφικϋσ κακοτοπιϋσ.

2

Δύο ελληνικού ςοςιαλιςτικού όμιλοι, που ιδρύθηκαν ςτισ αρχϋσ τησ

δεκαετύασ του 1920 ςτη Μαςςαλύα και ςτο Παρύςι, ςυγκροτούν τη γενεαλογύα

τησ ελληνικόσ κομμουνιςτικόσ παρουςύασ ςτη Γαλλύα.3 Οι περιοριςμϋνεσ

πληροφορύεσ για τισ αποςπαςματικϋσ αυτϋσ απόπειρεσ δεν επιτρϋπουν τη

ςυςχϋτιςό τουσ με τισ μεταγενϋςτερεσ κινόςεισ, που εμφανύςτηκαν ςτα μϋςα τησ

δεκαετύασ του 1930, όπωσ η Ελληνικό Αντιφαςιςτικό Επιτροπό ςτη Λυών, ϋνασ

αντύςτοιχοσ όμιλοσ ςτη Μαςςαλύα ό ο ύλλογοσ Ελλόνων Εργαζομϋνων

Παριςύων.4 Η ύπαρξη τουσ απορρϋει από την ενύςχυςη του Κομμουνιςτικού

Κόμματοσ Γαλλύασ, την επύδραςη του Ιςπανικού Εμφυλύου και τη

ςυςτηματοπούηςη τησ προςπϊθειασ ςυνδικαλιςτικόσ οργϊνωςησ των ελλόνων

εργατών.

Από τισ οργανώςεισ αυτϋσ ςτρατολογόθηκαν οι πρώτοι Έλληνεσ

εθελοντϋσ του Ιςπανικού Εμφυλύου, οι οπούοι ςτη ςυνϋχεια πϋραςαν τα ςύνορα

με γαλλικϋσ αποςτολϋσ. Ο Πϋτροσ Μιχαηλύδησ, ανταποκριτόσ του

ελληνοαμερικανικού Εμπρόσ ςτην Ιςπανύα, ςυχνϊ αναφερόταν ςτην ηγετικό

μορφό του Παναγιώτη Αώβατζό, «ο οπούοσ διϋμενε εισ την Λυών τησ Γαλλύασ και

ότο δραςτόριο μϋλοσ τησ Ελληνικόσ Ενώςεωσ. Ήρθε ςτην Ιςπανύα από τουσ

πρώτουσ».5 Η περύπτωςη του Αώβατζό δεν όταν μοναδικό, καθώσ διαθϋτουμε

αρκετϋσ επιςτολϋσ εθελοντών, οι οπούοι μνημόνευαν την ςυμμετοχό τουσ ςτισ

ελληνικϋσ αντιφαςιςτικϋσ οργανώςεισ τησ Γαλλύασ.6 Παρϊλληλα, οι τραυματύεσ

του μετώπου νοςηλεύονταν ςτη Μαςςαλύα, όπου ϊλλωςτε μετϊ τον Αύγουςτο

3 Για μια πρωτόλεια επιςκόπηςη τησ ελληνικόσ παρουςύασ ςτη Γαλλύα βλ. Jean Catsiapis, «Les Grecs de

France», π. Études Helleniques, τχ. 1, Άνοιξη 1983, ς. 33-39. Για τον Ελληνικό οςιαλιςτικό Όμιλο Παριςύων βλ. Άκησ Αποςτολύδησ- Αλϋκοσ Δϊγκασ, «Ανϋκδοτα υλικϊ για το κόμμα τησ εργατικόσ τϊξησ», π. Κομμουνιςτικό Επιθεώρηςη, τχ. 11, Νοϋμβριοσ 1989, ς. 46-53. 4 Η εφημερύδα Το Μϋλλον- L’Avenir «δεκαπενθόμερη εφημερύδα του εργαζόμενου ελληνιςμού τησ Δυτικόσ

Ευρώπησ», που εκδιδόταν ςτο Παρύςι το 1934-35 θα μπορούςε να διαφωτύςει περαιτϋρω την ϋρευνα για τα ζητόματα αυτϊ, αλλϊ λανθϊνει. Ένα μοναδικό φύλλο ϋχει εντοπιςτεύ ςτο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιςτορικό Αρχεύο, Αρχεύο Θρϊςου Καςτανϊκη, φϊκελοσ 32, υποφϊκελοσ «Ελληνικό Δημοκρατικό Ένωςη ςτο Παρύςι». Η Ελληνικό Αντιφαςιςτικό Επιτροπό Λυών ιδρύθηκε τον επτϋμβριο του 1936, όπωσ φανερώνει απόκομμα του Εμπρόσ, που βρϋθηκε ςτο ψηφιοποιημϋνο τμόμα του αρχεύου τησ Κομμουνιςτικόσ Διεθνούσ ςτη Βιβλιοθόκη του Κογκρϋςου ςτισ Ηνωμϋνεσ Πολιτεύεσ, Comintern, 495/11/102, ς. 16. 5 Π. Μιχαηλύδησ, «Οι Έλληνεσ πολεμιςταύ τησ Λυών Γαλλύασ πολεμούν ωσ όρωεσ», εφ. Εμπρόσ, 10

επτεμβρύου 1937, ς. 5. 6 Βλ. ενδεικτικϊ, επιςτολό του εθελοντό Ν.Κ. προσ τον Αντιφαςιςτικό ύλλογο Μαςςαλύασ του οπούου

υπόρξε μϋλοσ: «Έλληνασ τραυματύασ από το μϋτωπο τησ Μαδρύτησ κϊνει ϋκκληςη υπϋρ τησ Ιςπανύασ», εφ. Εμπρόσ, 5 Ιανουαρύου 1937, ς. 1. Η επιςτολό κλεύνει ωσ εξόσ: «Ζότω το Κομμουνιςτικό Κόμμα Γαλλύασ, Ζότω το Κομμουνιςτικό Κόμμα Ελλϊδοσ, Ζότω το Κομμουνιςτικό Κόμμα Ιςπανύασ, Ζότω ο όρωασ αρχηγόσ μασ Ζαχαριϊδησ.»

3

του 1936 εύχε μεταφερθεύ και η ϋδρα τησ Ναυτεργατικόσ Ένωςησ Ελλϊδοσ.7 Η

Μαςςαλύα κατϋςτη ϋτςι ςημαντικό κϋντρο του παρϊνομου μηχανιςμού του

Κομμουνιςτικού Κόμματοσ Ελλϊδασ, καθώσ η κομματικό οργϊνωςη

ναυτεργατών εξαςφϊλιζε ϋνα αξιόπιςτο δύκτυο μεταφορϊσ ανθρώπων και

προπαγανδιςτικού υλικού.

Από τισ αρχϋσ του 1937 η παρουςύα των Ελλόνων κομμουνιςτών ςτη

Γαλλύα ειςόλθε ςε μια νϋα περύοδο, καθώσ το Μϊρτιο ςυγκροτόθηκε η

Δημοκρατικό Ένωςη Ελλόνων Γαλλύασ, ςτην οπούα ενςωματώθηκαν οι

διϊςπαρτεσ τοπικϋσ κινόςεισ αποτελώντασ παραρτόματϊ τησ. Η ύδρυςη τησ

Δ.Ε.Ε.Γ. ςχετύζεται με τη δραςτηριοπούηςη του γαλλικού Κομμουνιςτικού

Κόμματοσ, αλλϊ και των μηχανιςμών τησ Κομμουνιςτικόσ Διεθνούσ, ςτισ τϊξεισ

των μεταναςτών και πολιτικών προςφύγων από τισ βαλκανικϋσ χώρεσ. το

Παρύςι λειτουργούςε η Comite Balkanique de France, η οπούα από τον Ιούλιο

του 1936 εξϋδιδε ομώνυμο δελτύο [Bulletin du Comite Balkanique de France] και

προωθούςε τη λογικό τησ ύδρυςησ «εθνικών» μετωπικών οργανώςεων με βϊςη

την πολιτικό του Λαώκού Μετώπου. Ση διαςύνδεςη τησ Δ.Ε.Ε.Γ. με την επιτροπό

αυτό υποδεικνύουν και οι ανταποκρύςεισ του Εμπρόσ από τη Γαλλύα, όπου η νϋα

οργϊνωςη εμφανύζεται ωσ «αδιϊρρηχτοσ ςυνδετικόσ κρύκοσ των οργανώςεων

του Λαώκού Μετώπου τησ Βαλκανικόσ Επιτροπόσ Παριςύων από τη μια και τησ

κινόςεωσ του λαώκού αντιμοναρχοφαςιςτικού μετώπου Ελλϊδοσ από την

ϊλλη».8

Περαιτϋρω πληροφορύεσ για τη ςυγκρότηςη τησ Δημοκρατικόσ Ένωςησ

Ελλόνων Γαλλύασ δε διαθϋτουμε, γεγονόσ που δυςκολεύει τη χαρτογρϊφηςη του

ςτελεχιακού τησ δυναμικού, τησ οργανωτικόσ τησ δύναμησ και τησ ακριβϋςτερησ

ςχϋςησ τησ με το γαλλικό κομμουνιςτικό κύνημα. Από την ϊλλη, μια ςειρϊ

τεκμηρύων φανερώνουν την ύπαρξη διεργαςιών για το πολιτικό περιεχόμενο και

7 Για το πολιτικό κλύμα ςτη Μαςςαλύα ςτην περύοδο αυτό και την ελληνικό παρουςύα, βλ. Marie-Francoise

Attard-Maraninchi και Emile Temime, Le cosmopolitisme de l’entre-deux-guerres (1919-1945), Μαςςαλύα, 1990, Edisud, ς. 36-38 και 72-79. Βλ. επύςησ Αντώνησ Αμπατιϋλοσ, Μια ζωό ςτον αγώνα με μετερύζι το ελληνικό καρϊβι, Αθόνα, ύγχρονη Εποχό, 1996. Επύςησ, ςτοιχεύα ςτο τϋφανοσ Σςερμϋγκασ και Λευτϋρησ Σςιρμιρϊκησ, No Pasaran, Έλληνεσ αντιφαςύςτεσ εθελοντϋσ ςτην Ιςπανύα, Αθόνα, ύγχρονη Εποχό, 1987. Σϋλοσ, πολυϊριθμεσ εύναι και οι ςχετικϋσ ανταποκρύςεισ και επιςτολϋσ που δημοςιεύτηκαν ςτο Εμπρόσ τη διετύα 1937-1938. 8 Αλ. Κιδϊμασ, «Οι Έλληνεσ Γαλλύασ θα ςυνδρϊμουν τον ελληνικό λαό για λευτεριϊ, επύτιμοσ επιτροπό από

επιφανεύσ Γϊλλουσ με επικεφαλόσ τον Ρομαύν Ρολϊν δϋχεται να ενιςχύςει με ενθουςιαςμό τη Δημοκρατικό Ένωςη Ελλόνων Γαλλύασ», εφ. Εμπρόσ, 30 Απριλύου 1937, ς. 3.

4

προςανατολιςμό τησ όλησ κύνηςησ. Αυτό αντιλαμβανόμαςτε από την

αντιπαραβολό τριών ςχεδύων καταςτατικόσ διακόρυξησ και του τελικού

κειμϋνου, που αποτϋλεςε την ιδρυτικό πρϊξη τησ οργϊνωςησ τον Μϊρτιο του

1937. τηριγμϋνοσ ςε αυτό, ο ανταποκριτόσ του Εμπρόσ ςτη Γαλλύα

πληροφορούςε ότι οι ςτόχοι τησ νεοπαγούσ οργϊνωςησ όταν «1) η διϊδοςη και

υποςτόριξη των δημοκρατικών ιδεών, 2) ο αγώνασ για την αποκατϊςταςη των

ςυνταγματικών ελευθεριών ςτην Ελλϊδα, 3) η ϋντονη ηθικό και υλικό

υποςτόριξη των θυμϊτων τησ μιςελληνικόσ φαςιςτικόσ τρομοκρατύασ».9 Σα τρύα

αυτϊ ςημεύα απαντώνται αυτούςια ςε ϋνα δακτυλόγραφο ςχϋδιο καταςτατικού,

το οπούο απόκειται ςτο αρχεύο του Θρϊςου Καςτανϊκη.10 Σο ςυγκεκριμϋνο

ϋγγραφο αποτελεύται από δϋκα ςημεύα, τα οπούα αναφϋρονται ςτουσ ςτόχουσ,

τισ εςωτερικϋσ διαδικαςύεσ, την οικονομικό λειτουργύα τησ οργϊνωςησ, ενώ

περιλαμβϊνεται και ο ςτόχοσ ϋκδοςησ ενόσ μηνιαύου δελτύου «με τον τύτλο

Αντιφαςιςτικόσ Αγών».11 Σο προςχϋδιο αυτό ϋχει τη μεγαλύτερη ςυνϊφεια με την

τελικό διακόρυξη τησ Δ.Ε.Ε.Γ., παρότι όριζε ότι η οργϊνωςη θα ονομαζόταν

Αντιφαςιςτικό Ένωςη Ελλόνων Γαλλύασ, ύςωσ ςε αντιςτοιχύα με τουσ εν

λειτουργύα Αντιφαςιςτικούσ Ομύλουσ. Η τελικό αντικατϊςταςη του

«αντιφαςιςτικό» με το ςαφώσ λιγότερο φορτιςμϋνο «δημοκρατικό» εντϊςςεται

ςτη ςυςτηματικό προςπϊθεια τησ κομμουνιςτικόσ αριςτερϊσ να δημιουργόςει

τουσ αναγκαύουσ όρουσ προςϋλκυςησ ευρύτερων πολιτικών δυνϊμεων

προκειμϋνου να δημιουργηθεύ μια αντιδικτατορικό κύνηςη ςτη λογικό του

Λαώκού Μετώπου. Αυτό η επιλογό εξηγεύ και την εγκατϊλειψη ενόσ πρώιμου

χειρογρϊφου καταςτατικού προςχεδύου, το οπούο ϋθετε ωσ ςτόχο τησ κύνηςησ

την υποςτόριξη του αγώνα «για τισ λαώκϋσ δημοκρατικϋσ ελευθερύεσ του

ελληνικού λαού κατϊ του φαςιςμού και για μια λαώκό δημοκρατύα ςτην

Ελλϊδα».12

9 Αλ. Κιδϊμασ, «το Παρύςι ιδρύθηκε Δημοκρατικό Ένωςη Ελλόνων Γαλλύασ. Ενώνονται οι Ελληνικϋσ

δυνϊμεισ κατϊ τησ βαςιλομεταξικόσ δικτατορύασ», εφ. Εμπρόσ, 23 Μαρτύου 1937, ς. 2. 10

Σο αρχεύο του Θρϊςου Καςτανϊκη βρύςκεται ςτο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιςτορικό Αρχεύο, βλ. και Άλκηςτισ ουλογιϊννη, «Σο αρχεύο του Θρϊςου Καςτανϊκη», π. Διαβϊζω 55, 1982, ς. 36-38. Για τον Καςτανϊκη βλ. Γ. Δ. Παγϊνου, «Θρϊςοσ Καςτανϊκησ» ςτο Η μεςοπολεμικό πεζογραφύα. Από τον πρώτο ωσ τον δεύτερο παγκόςμιο πόλεμο (1914-1939), τόμοσ Δ’, Αθόνα, οκόλησ, 1993, ς. 346-417. 11 Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιςτορικό Αρχεύο, Αρχεύο Θρϊςου Καςτανϊκη, φϊκελοσ 32, υποφϊκελοσ

«Ελληνικό Δημοκρατικό Ένωςη ςτο Παρύςι». 12

Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιςτορικό Αρχεύο, Αρχεύο Θρϊςου Καςτανϊκη, φϊκελοσ 32, υποφϊκελοσ «Ελληνικό Δημοκρατικό Ένωςη ςτο Παρύςι».

5

υνολικϊ, ανϊμεςα ςτισ τρεισ αυτϋσ εκδοχϋσ (την χειρόγραφη που κϊνει

λόγο για «λαώκό δημοκρατύα», την δακτυλόγραφη τησ «Αντιφαςιςτικόσ

Ένωςησ» και την τελικό, που θϋτει ωσ ςτόχο την αποκατϊςταςη τησ αςτικόσ

δημοκρατύασ) αμελητϋεσ εύναι οι διαφοροποιόςεισ ωσ προσ τα εδϊφια που

περιγρϊφουν τη λειτουργύα τησ κύνηςησ.13 Οι ουςιώδεισ αποκλύςεισ ςχετύζονται

με τουσ διακηρυγμϋνουσ ςκοπούσ τησ και περιγρϊφουν τη μετϊβαςη ςτον

πυρόνα τησ λογικόσ του Λαώκού Μετώπου, όπου η «αποκατϊςταςη των

ςυνταγματικών ελευθεριών ςτην Ελλϊδα» αναγορευόταν ςε πρώτιςτη επιδύωξη

μεταθϋτοντασ ςτο μϋλλον το ςτρατηγικό ςτόχο τησ κατϊληψησ τησ εξουςύασ και

του ςοςιαλιςτικού μεταςχηματιςμού. Αντύςτοιχα, το όργανο τησ Δ.Ε.Ε.Γ που

κυκλοφόρηςε το Μϊρτιο του 1937 ονομϊςτηκε Ο Δημοκρϊτησ, ςε αντύςτιξη με

τισ ϊλλεσ καταγεγραμμϋνεσ προτϊςεισ ςτα καταςτατικϊ ςχϋδια για ϋντυπο με

τύτλο «Αντιφαςιςτικόσ Αγώνασ» ό «Λαώκόσ Αγών».

την ουςύα, η Δ.Ε.Ε.Γ. ςτο ςτϊδιο αυτό αναπαρόγαγε τισ βαςικϋσ

εκτιμόςεισ και κατευθύνςεισ του Κομμουνιςτικού Κόμματοσ Ελλϊδασ για την

αναγκαιότητα ςύμπηξησ ενόσ αντιδικτατορικού μετώπου δύχωσ προαπαιτούμενα

πλόρουσ ιδεολογικόσ ςυμφωνύασ. Σο Δεκϋμβριο του 1936 το Κ.Κ.Ε. εύχε

απευθύνει ϋκκληςη «ςτον ελληνικό λαό, ςτα κοινοβουλευτικϊ κόμματα και ς’

όλεσ τισ λαώκϋσ οργανώςεισ», δηλώνοντασ την προθυμύα του να ςυνεργαςτεύ

βϊςει ενόσ προγρϊμματοσ τεςςϊρων ςημεύων, το οπούο ςε μεγϊλο βαθμό

ταυτύζεται με τουσ ςτόχουσ τησ Δημοκρατικόσ Ένωςησ Ελλόνων Γαλλύασ.14

Μϋςα από τη λειτουργύα τησ Δ.Ε.Ε.Γ. η κομμουνιςτικό αριςτερϊ ευελπιςτούςε

αφενόσ να ςυςτηματοποιόςει την επαφό τησ με το ελληνικό μεταναςτευτικό

ςτοιχεύο και αφετϋρου να ςυνεργαςτεύ με ϊτομα και δυνϊμεισ που εύχαν

αναφορϊ ςτον ευρύτερο βενιζελικό χώρο και για διϊφορουσ λόγουσ βρύςκονταν

ςτη Γαλλύα. Οι δύο κεντρικού αυτού ςτόχοι διαγρϊφονται με ςαφόνεια ςτισ

ςελύδεσ του μηνιαύου οργϊνου τησ Δ.Ε.Ε.Γ. ο Δημοκρϊτησ, του οπούου διαθϋτουμε

13

ημειώνουμε την ύπαρξη και ενόσ τϋταρτου, χειρόγραφου καταςτατικού ςχεδύου για τη ςυγκρότηςη «Ελληνικόσ Ενώςεωσ των Υύλων τησ Δημοκρατύασ», το οπούο βρύςκεται και αυτό κοντϊ ςτο τελικό κεύμενο, καθώσ ορύζει ωσ ςτόχο την «διϊδωςι των δημοκρατικών ιδεών και την υπερϊςπιςη και βοόθεια των θυμϊτων τησ φαςιςτικόσ δικτατορύασ ςτην Ελλϊδα». Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιςτορικό Αρχεύο, Αρχεύο Θρϊςου Καςτανϊκη, φϊκελοσ 32, υποφϊκελοσ «Ελληνικό Δημοκρατικό Ένωςη ςτο Παρύςι». 14

«Έκκληςη του Κ.Κ.Ε. ςτον ελληνικό λαό, ςτα κοινοβουλευτικϊ κόμματα, ς’ όλεσ τισ λαώκϋσ οργανώςεισ», Το Κομμουνιςτικό Κόμμα τησ Ελλϊδασ, Επύςημα Κεύμενα, τόμοσ τϋταρτοσ, 1934-1940, Πολιτικϋσ και Λογοτεχνικϋσ Εκδόςεισ, 1968, ς. 405-408.

6

τα τρύα πρώτα τεύχη (αρ.1: Μϊιοσ 1937, αρ. 2: Ιούνιοσ 1937, αρ. 3: Ιούλιοσ-

Αύγουςτοσ 1937).15

Σο κύριο ϊρθρο του δευτϋρου τεύχουσ του περιοδικού αποτελεύ ςτην

ουςύα αναπτυγμϋνη μορφό τησ αρχικόσ διακόρυξησ τησ Δ.Ε.Ε.Γ. παρϋχοντασ

ςημαντικϋσ πληροφορύεσ για τον πολιτικό τησ προςανατολιςμό. Με τύτλο «Η

νύκη δια του λαώκού μετώπου - το ελληνικό λαώκό μϋτωπο αναγκαύα προώπόθεςη

για το ςϊρωμα τησ λαομύςητησ δικτατορύασ», η Δ.Ε.Ε.Γ. καλούςε ςτη

ςυγκρότηςη ενόσ Λαώκού Μετώπου «που ν’ αγκαλιϊζει όλεσ ανεξαιρϋτωσ τισ

αντιφαςιςτικϋσ δυνϊμεισ του Έθνουσ [ωσ] απαραύτητη προώπόθεςη για την

ανατροπό του καθεςτώτοσ των δολοφόνων, για την οικονομικό και πολιτικό

Ανεξαρτηςύα τησ χώρασ μασ». το τριςϋλιδο ϊρθρο αναδεικνύεται η ευθύνη των

«αυτοκαλούμενων δημοκρατικών κομμϊτων» για την ϊνοδο του φαςιςμού και το

αδιϋξοδο των διαφόρων υπομνημϊτων προσ τον βαςιλιϊ αφού «τα καθεςτώτα

τησ βύασ δεν ςαρώνονται με χαρτοπόλεμο». Η αποςτροφό αυτό αναφερόταν ςτο

ςυμφωνητικό που εύχαν υποβϊλει ςτον Γεώργιο τα αςτικϊ κόμματα τον Μϊιο

του 1937. την ουςύα το κεύμενο προςκαλούςε τα αςτικϊ δημοκρατικϊ κόμματα

να ςυνεργαςτούν με το Κομμουνιςτικό Κόμμα, «που ριζωμϋνο βαθειϊ ςτουσ

κόλπουσ μεγϊλησ μερύδασ του λαού» μϋνει το μόνο «μεγϊλο και ςυμπαγϋσ

κόμμα», ιδύωσ μετϊ την κρύςη των παραδοςιακών πολιτικών ςχηματιςμών. Η

Δ.Ε.Ε.Γ. ζητούςε «να μην αποκλειςθεύ, εκ των ϊνω, η ςυμμετοχό του

Κομμουνιςτικού κόμματοσ ςτο Λαώκό Μϋτωπο που οργανώνεται εκ των κϊτω,

από το λαό, με τη ςυνεργαςύα των κομμουνιςτών». Σϋλοσ, το γαλλικό και

ιςπανικό Λαώκό Μϋτωπο προβϊλλεται ωσ ο ιδεότυποσ τησ προςδοκώμενησ

ςυνεργαςύασ με αναγκαύα την παρουςύα των Ελλόνων κομμουνιςτών, οι οπούοι

ϊλλωςτε «ωρκύςθηςαν ενώπιον του Προεδρεύου τησ Βουλόσ να φυλϊξουν πύςτιν

15

Από το Εμπρόσ πληροφορούμαςτε ότι η διακοπό τησ ϋκδοςησ του Δημοκρϊτη χρονολογεύται ςτα μϋςα του 1938, αλλϊ εύναι ϊγνωςτο πόςα ςυνολικϊ τεύχη κυκλοφόρηςαν. Επύςησ υπϊρχουν ενδεύξεισ για τη διακύνηςη του περιοδικού ςτη Γαλλύα, ςτη Μεγϊλη Βρετανύα, τισ Ηνωμϋνεσ Πολιτεύεσ και ςτισ τϊξεισ των εθελοντών του Ιςπανικού Εμφυλύου. Βλ. ενδεικτικϊ, «Οι ϊνδρεσ του λόχου Ν. Ζαχαριϊδησ χαιρετύζουν τον Δημοκρϊτην Γαλλύασ», εφ. Εμπρόσ 14 επτεμβρύου 1937, ς. 5. Σϋλοσ, κατϊ περύπτωςη οριςμϋνεσ ςελύδεσ του όταν αφιερωμϋνεσ ςτη μετϊφραςη των κυρύων ϊρθρων ςτα γαλλικϊ.

7

εισ την πατρύδαν και εισ τον Συνταγματικόν βαςιλϋα, υπακοόν εισ το Σύνταγμα και

τουσ νόμουσ του κρϊτουσ».16

Η θϋςη τησ Δ.Ε.Ε.Γ. για την υπερϊςπιςη τησ αςτικόσ δημοκρατύασ ϋναντι

τησ δικτατορικόσ εκτροπόσ ςυνδϋεται αναμφύβολα με τισ βαςικϋσ επεξεργαςύεσ

του 7ου υνεδρύου τησ Κομμουνιςτικόσ Διεθνούσ.17 το ϋδαφοσ αυτόσ τησ

ανϊλυςησ, ο αγώνασ για την επαναφορϊ τησ δημοκρατύασ εμφανύζεται

ςυνδεδεμϋνοσ με τον αναπροςανατολιςμό τησ εξωτερικόσ πολιτικόσ τησ χώρασ.

Οι Έλληνεσ του εξωτερικού αναδεικνύονται ςε κρύςιμη δύναμη για την

προώθηςη αυτών των εξελύξεων, κατϊ το παρϊδειγμα τησ Υιλικόσ Εταιρεύασ και

του παροικιακού ελληνιςμού το 1821. Πρόκειται για μια ςυλλογιςτικό που

εγγρϊφεται ςτο ςυνολικό αναπροςανατολιςμό του κομμουνιςτικού κινόματοσ

ϋναντι του εθνικού ζητόματοσ και τησ διεκδύκηςησ των εθνικών παραδόςεων και

χαρακτηριςτικών για την εξυπηρϋτηςη των τακτικών ςτόχων τησ περιόδου. το

πνεύμα αυτό, η Δ.Ε.Ε.Γ. εμφανιζόταν ωσ ο κατεξοχόν υπεραςπιςτόσ τησ εθνικόσ

ανεξαρτηςύασ τησ χώρασ, ο μεταξιςμόσ ταυτιζόταν με την πρόςδεςη ςτο ξϋνο

κεφϊλαιο και ο αγώνασ εναντύον του ενταςςόταν ςτη αδιϊκοπη και διαχρονικό

πϊλη του ελληνικού λαού ενϊντια ςτην υποδούλωςη και την εκμετϊλλευςη.

Ο εορταςμόσ τησ 25ησ Μαρτύου του 1937 από τα τοπικϊ παραρτόματα τησ

Δημοκρατικόσ Ένωςησ Ελλόνων Γαλλύασ ςτϊθηκε η αφορμό για την πρώτη

εμφϊνιςη τησ νϋασ οργϊνωςησ, με τη ςυμμετοχό εκπρόςωπων των γαλλικών

πολιτικών κομμϊτων, ςυνδικαλιςτών, ιταλών πολιτικών εξορύςτων και

εθελοντών από τα μϋτωπα τησ Ιςπανύασ. Η κεντρικό προκόρυξη τησ Δ.Ε.Ε.Γ.

εύναι ενδεικτικό του περιεχομϋνου που επιχειρούςε να προςδώςει ςτισ

επετειακϋσ εκδηλώςεισ και τησ προςπϊθειασ αντύςτιξησ με τη μεταξικό ρητορικό

περύ ϋθνουσ: «Η Πατρύδα μασ γιορτϊζει και ςημαιοςτολύζει φϋτοσ όπωσ

ςημαιοςτολύζουν και ςτα Δωδεκϊνηςα: κατϊ διαταγό των ξϋνων τύραννων, κϊτω

από τα πολυβόλα των μιςελλόνων τυχοδιωκτών. Αλλϊ διακηρύττουμε

ςυγχρόνωσ: Η Ελλϊδα δεν εύναι Αλβανύα. Η 25η Μαρτύου του 1937 μασ

16

Δημοκρατικό Ένωςη Ελλόνων Γαλλύασ, «Η νύκη δια του λαώκού μετώπου-το ελληνικό λαώκό μϋτωπο αναγκαύα προώπόθεςη για το ςϊρωμα τησ λαομύςητησ δικτατορύασ», π. Ο Δημοκρϊτησ, φ. 2, Ιούνιοσ 1937, ς. 1-3. 17

Βλ. Jane Degras (επιμ.), The Communist International 1919-1943, Documents, volume III, Λονδύνο, Frank Cass& Co. Ltd., 1971, ς. 350-378 και τον περύφημο λόγο του Δημητρόφ, G. Dimitrov, The Working Class against Fascism, Λονδύνο, Martin Lawrence, 1935, ιδύωσ ς. 98-100.

8

επαναφϋρει ςτα τραγικώτερα χρόνια τησ Σουρκοκρατύασ και για τούτο μασ δύνει

τα μεγϊλα παραγγϋλματα. Ορθώνει ςύςςωμο τον ϋξω ελληνιςμό ν’ αγωνιςθό για

την ανεξαρτηςύα τησ Πατρύδασ μασ. Απόγονοι των πρωτεργατών τησ Υιλικόσ

Εταιρεύασ υπακούουμε ςτισ αθϊνατεσ παραδόςεισ τησ [...] Ορκιζόμαςτε ςτην

επϋτειο τησ 25ησ Μαρτύου να αγωνιςτούμε ενϊντια ςτο δικϋφαλο τϋρασ τησ

τυραννύασ που δυναςτεύει και ατιμϊζει την Ελληνικό Γη. Η ςημερινό μϋρα εύνε

για όλουσ μασ η απαρχό του Νϋου Αγώνα εναντύον τησ Νϋασ Συραννύασ [...] Κϊθε

ξενιτεμϋνοσ Έλληνασ εύνε ϋτοιμοσ να πειθαρχόςη και πϊλι ςτη Μεγϊλη Ιδϋα τησ

Εθνικόσ μασ Ανεξαρτηςύασ».18

Ποιοι επεξεργϊζονταν τη γραμμό και τα κεύμενα τησ Δημοκρατικόσ

Ένωςησ Ελλόνων Γαλλύασ την περύοδο τησ κυκλοφορύασ του Δημοκρϊτη

παραμϋνει ϊγνωςτό, καθώσ τα περιςςότερα δημοςιευμϋνα κεύμενα όταν

ανώνυμα. Η επιλογό αυτό ςχετύζεται αναμφύβολα και με την ύπαρξη ενόσ

δικτύου παρακολούθηςησ των πολιτικών δραςτηριοτότων των Ελλόνων τησ

Γαλλύασ με ϋδρα την πρεςβεύα ςτο Παρύςι. υνεργϊτεσ τησ κύνηςησ ςτο Λονδύνο

υπόρξαν ο Δώροσ Άλαςτοσ [Εύδωροσ Ιωαννύδησ] και ο Κώςτασ Λαπιθιώτησ,

ςτελϋχη του κυπριακού κομμουνιςτικού κινόματοσ που δραςτηριοποιούνταν

ςτισ τϊξεισ τησ «Επιτροπόσ για την Αυτονομύα τησ Κύπρου», ενώ ςτο πρώτο

τεύχοσ δημοςιεύτηκε μια επιςτολό, από το μϋτωπο τησ Ιςπανύασ, του Εζεκύα

Παπαώωϊννου, μετϋπειτα γενικού γραμματϋα του Α.Κ.Ε.Λ.19 το Παρύςι,

ςημαντικόσ υπόρξε ο ρόλοσ του Θρϊςου Καςτανϊκη, όπωσ φαύνεται από μια

επιςτολό (με ημερομηνύα 7 Απριλύου 1937), ςύμφωνα με την οπούα εύχε αναλϊβει

τη ςυγγραφό του κυρύου ϊρθρου ςτο πρώτο τεύχοσ του Δημοκρϊτη.20 Από την

ύδια επιςτολό, πληροφορούμαςτε ότι η ςυντακτικό επιτροπό του περιοδικού

ςυνεδρύαζε «ςτο ςπύτι του κ. Φιωτϊκη», με τη ςυμμετοχό του ελϊςςονα

18

Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιςτορικό Αρχεύο, Αρχεύο Θρϊςου Καςτανϊκη, φϊκελοσ 32, υποφϊκελοσ «Ελληνικό Δημοκρατικό Ένωςη ςτο Παρύςι». Βλ. και το ϊρθρο «Ο ϋξω ελληνιςμόσ και η Μεταξικό δικτατορύα», π. Ο Δημοκρϊτησ, 1, Μϊιοσ 1937, ς. 3. 19

Η κομμουνιςτικό αριςτερϊ ανϋπτυςςε ςημαντικό δραςτηριότητα ςτισ τϊξεισ κυπριακών αδελφοτότων ςτο εξωτερικό. Αυτό πιςτοποιεύ η ιςτορύα τησ ‘Παγκυπριακόσ’ ςτη Νϋα Τόρκη και τησ «Επιτροπόσ για την Αυτονομύα τησ Κύπρου» που δραςτηριοποιόθηκε ςτο Λονδύνο. Για την τελευταύα βλ. Ρολϊνδοσ Κατςιαούνησ, «Οι καταβολϋσ τησ Επιτροπόσ Κυπριακόσ Αυτονομύασ», Πρακτικϊ του πρώτου διεθνούσ ςυμποςύου κυπριακόσ μετανϊςτευςησ. Ιςτορικό και κοινωνιολογικό θεώρηςη (Λευκωςύα, 29-31 Αυγούςτου 1986), Λευκωςύα, 1990, ς. 211-229. 20

Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιςτορικό Αρχεύο, Αρχεύο Θρϊςου Καςτανϊκη, φϊκελοσ 32, υποφϊκελοσ «Αλληλογραφύα».

9

λογοτϋχνη Νύκου αρϊβα.21 Διϊςπαρτεσ πληροφορύεσ φανερώνουν ότι ςτισ

αρχϋσ του 1937 ςτο Παρύςι βριςκόταν ο Α. Φαώτϊσ, ενώ ωσ κομματικϊ μϋλη

φϋρονται ο γραμματϋασ του υλλόγου Ελλόνων Εργαζομϋνων Μ. Μαυρομϊτησ,

ο φοιτητόσ Α. Ιωαννύδησ και κϊποιοσ Τψηλϊντησ, ο οπούοσ μεςολαβούςε για την

αποςτολό εθελοντών ςτην Ιςπανύα.22 Συπικϊ, μια ομϊδα Γϊλλων διανοουμϋνων

και πολιτικών αποτελούςαν την «τιμητικό επιτροπό» τησ Δ.Ε.Ε.Γ., ςτοιχεύο που

καταδεικνύει μεν την διαςύνδεςό τησ με τισ οργανώςεισ του Λαώκού Μετώπου,

αλλϊ δεν παρϋχει κϊποια ουςιαςτικό πληροφορύα.23 Αυτό που κυρύωσ δεν

γνωρύζουμε εύναι η ταυτότητα τησ ελληνικόσ κομματικόσ ομϊδασ, που

καθοδηγούςε και ςυντόνιζε τισ δρϊςεισ και τον ιδεολογικό προςανατολιςμό τησ

Δ.Ε.Ε.Γ., καθώσ και την ενδεχόμενη υπαγωγό τησ ςτο γαλλικό Κομμουνιςτικό

Κόμμα.

Σισ πενιχρϋσ πληροφορύεσ που διαθϋτουμε επιβεβαιώνουν οι καταγραφϋσ

τησ ελληνικόσ πρεςβεύασ, που όταν επιφορτιςμϋνη με την παρακολούθηςη των

δραςτηριοτότων των πολιτικών αντιπϊλων του καθεςτώτοσ.24 Επικεφαλόσ

αυτού του μηχανιςμού όταν ο ϋμπιςτοσ του Μεταξϊ πυρύδων Κοςμετϊτοσ, ο

οπούοσ όδη από το 1936 ςημεύωνε ςε επιςτολό του προσ τον δικτϊτορα ότι «η

μορφό ην οςημϋραι εκλαμβϊνει το Παρύςι ωσ κϋντρον διεθνών κομμουνιςτικών

ςκευωριών καθιςτϊ επαναγκϋσ όπωσ το εδώ Γεν. Προξ. επιδεξύωσ

διευθυνόμενον, εξαςκεύ, χωρύσ να φαύνεται, εύδοσ αςτυν. Επιτηρόςεωσ».25

Άλλωςτε «το Παρύςι εύναι, ωσ γνωςτόν, μεγϊλη εςτύα μπολςεβικιςμού και

ατυχώσ εν τη πολυπληθεύ ενταύθα ελληνικό παροικύα υπϊρχουςι και Έλληνεσ

21

Εϊν επρόκειτο όντωσ για τον λογοτϋχνη Ν.Ι. αρϊβα, λύγα ςτοιχεύα διαθϋτουμε για αυτόν. Βλ. την εύςτοχη παρατόρηςη τησ Φριςτύνασ Ντουνιϊ αναφερόμενη ςτον αρϊβα και ϊλλουσ του ιδύου κλύματοσ ότι εύναι «ληςμονημϋνοι ςόμερα». Φριςτύνα Ντουνιϊ, Λογοτεχνύα και Πολιτικό. Τα περιοδικϊ τησ Αριςτερϊσ ςτον μεςοπόλεμο, Αθόνα, Καςτανιώτησ, 1999, ς. 37. Ένασ Φιωτϊκησ εμφανύζεται να υπογρϊφει την ιδρυτικό διακόρυξη του Ελληνικού οςιαλιςτικού Ομύλου Παριςύων ςτισ αρχϋσ του 1920, βλ. Αποςτολύδησ- Δϊγκασ, ‘Ανϋκδοτα υλικϊ για το κόμμα τησ εργατικόσ τϊξησ’, ό.π., ς. 48. 22

Για τον Φαώτϊ, βλ. δύο επιςτολϋσ του ςτα ελληνικϊ (21 Δεκεμβρύου 1936 και 1 Ιανουαρύου 1937) με πληροφορύεσ για τη δύκη του Νύκου Ζαχαριϊδη και τισ διεθνεύσ αντιδρϊςεισ, που εντοπύςτηκαν ςτα αρχεύα τησ Κομμουνιςτικόσ Διεθνούσ, Comintern, Fond. 495, Inv. 11, File 118. 23

Βλ. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιςτορικό Αρχεύο, Αρχεύο Θρϊςου Καςτανϊκη, φϊκελοσ 32, υποφϊκελοσ «Αλληλογραφύα» για τη φόρμα τησ πρόςκληςησ τησ Δ.Ε.Ε.Γ. προσ τα υποψόφια μϋλη τησ «τιμητικόσ επιτροπόσ». Πρόεδροσ αυτόσ υπόρξε ο Romain Rolland, επιςτολό του οπούου δημοςιεύτηκε πρωτοςϋλιδη ςτο πρώτο τεύχοσ του περιοδικού. Ανϊμεςα ςτα υπόλοιπα μϋλη ςυναντούμε τουσ Alexandre Bracke, Marcel Willard, Germaine Willard, Georges Friedmann , Paul Langevin και μια ςειρϊ ϊλλων καθηγητών, βουλευτών, λογοτεχνών και ςυνδικαλιςτών. 24

Σο ςύνολο αυτών των αναφορών παρατύθενται ςτο Γεώργιοσ Ν. Μοςχόπουλοσ, Από την παλινόρθωςη ςτη βαςιλο-μεταξικό δικτατορύα, φωσ ςτα παραςκόνια, Αθόνα, Εκδόςεισ Αθ. Φριςτϊκη, 1999. 25

Μοςχόπουλοσ, ό.π., ς. 105.

10

πρϊκτορεσ υπακούοντεσ εισ τασ διαταγϊσ του πρώην εν Αθόναισ και όδη

ενταύθα πρεςβευτού τησ Ρωςςύασ Ποτεμκύν, εν επαφό μετϊ τησ αυτόθι

ρωςςικόσ πρεςβεύασ».26 τη διαπύςτωςη αυτό ο Μεταξϊσ απϊντηςε: «τον

κομμουνιςμόν τον παρακολουθούμεν εδώ με πολλόν προςοχόν. Όςον αφορϊ

την εργαςύα του κομμουνιςμού αυτόθι θα ςε παρακαλϋςω να τον παρακολουθόσ

ωςαύτωσ μετϊ τησ αυτόσ προςοχόσ».27 Η εύδηςη τησ ϋκδοςησ του Δημοκρϊτη

αναφϋρθηκε ςτον Μανιαδϊκη με την επιςόμανςη «ατυχώσ οι ςυνεργϊται του

περιοδικού τούτου δεν εύναι μόνο παρακατιανού εμπορορϊπται. Ο αφ’ υψηλού

εμπνευςτόσ εύναι, ωσ πληροφορούμαι, ο οφιανόπουλοσ […] ϊμεςοσ δε

αρθρογρϊφοσ ο γνωςτόσ ςασ, πιςτεύω, δια τα κομματικϊ του φρονόματα

καθηγητόσ τησ Νεολλληνικόσ εν Παριςύοισ Θρϊςοσ Καςτανϊκησ».28

Σα παραρτόματα τησ Δ.Ε.Ε.Γ. εύχαν ωσ βαςικό ςτόχο την αποκϊλυψη των

ανθρώπων του Κοςμετϊτου και την αντιπαρϊθεςη με τουσ «μεταξικούσ

πρϊκτορεσ», όπωσ ϊλλωςτε φανερώνουν μεμονωμϋνα επειςόδια ςε εορταςτικϋσ

εκδηλώςεισ των κοινοτότων και οι ανταποκρύςεισ τουσ ςτον Δημοκρϊτη. Έρανοι,

εκδηλώςεισ, αποςτολό τροφύμων και τςιγϊρων ςτην Ιςπανύα, χοροεςπερύδεσ και

εξορμόςεισ κυριαρχούςαν ςτην καθημερινότητα των πλϋον δραςτόριων τοπικών

παραρτημϊτων τησ οργϊνωςησ ςτη Μαςςαλύα και τη Λυών.29 το Παρύςι η

Δ.Ε.Ε.Γ. πρωταγωνιςτούςε ςε ενημερωτικϋσ εκςτρατεύεσ για την κατϊςταςη

ςτην Ελλϊδα και τη μούρα των πολιτικών κρατουμϋνων, εξϋδωςε μια μπροςούρα

ςτα γαλλικϊ για τον φυλακιςμϋνο Νύκο Ζαχαριϊδη, ενώ εκπρόςωπού τησ

ςυμμετεύχαν ςε διεθνεύσ ςυναντόςεισ που πραγματοποιούνταν υπό την αιγύδα

τησ κυβϋρνηςησ του Λαώκού Μετώπου.30

26

Μοςχόπουλοσ, ό.π., ς. 345. 27

Μοςχόπουλοσ, ό.π., ς. 355. 28

Μοςχόπουλοσ, ό.π., ς. 371. 29

Σον Απρύλιο του 1938 λειτουργούςαν τουλϊχιςτον ϋξι παραρτόματα τησ Δημοκρατικόσ Ένωςησ Ελλόνων Γαλλύασ ςτα περύχωρα τησ Μαςςαλύασ: Πορτενμπουρκ [Port de Bouc], αλϋν ντε Ζιρώ [Salins de Giraud], ολβαύ, Μπερ, Πορςαινλουώ [Port Saint Louis] και αιντωμπϊν. «Ευχαριςτόρια τησ Ελληνικόσ Δημοκρατικόσ Ενώςεωσ προσ τουσ ομογενεύσ τησ περιφερεύασ Μεςογεύου (Μαςςαλύασ και περιχώρων)», εφ. Εμπρόσ, φ. 29 Απριλύου 1938, ς. 5. ε προγενϋςτερεσ ανταποκρύςεισ περιγρϊφονται αναλυτικϊ οι εξορμόςεισ τησ Δ.Ε.Ε.Γ. Μαςςαλύασ ςτην περιοχό και η ύδρυςη των τμημϊτων, παρϋχοντασ ςημαντικϋσ πληροφορύεσ για Έλληνεσ ςυνδικαλιςτϋσ -όπωσ ο Λϋανδροσ Βακαλϊκησ, γραμματϋασ ςυνδικϊτου χημικών προώόντων τησ C.G.T. ςτο αιν Λουώ- και τη ςυμμετοχό των εργαζομϋνων ςτισ διεκδικόςεισ τησ γαλλικόσ εργατικόσ τϊξησ. 30

A. Sifneos, La Grece sous l’emprise hitlerienne. Sauvons la vie de Niko Zachariadis ! , Παρύςι, 1937. Η καμπϊνια ςτισ χώρεσ του εξωτερικού για τα δικαιώματα του φυλακιςμϋνου Ζαχαριϊδη εύχε θορυβόςει τισ ελληνικϋσ αρχϋσ, βλ. και Ιςτορικό Αρχεύο Τπουργεύου Εξωτερικών, φϊκελοσ Κεντρικό Τπηρεςύα 1937/55/11, όπου η αλληλογραφύα με τισ προξενικϋσ αρχϋσ για τη ςύλληψη και δύκη του γενικού γραμματϋα του

11

Σαυτόχρονα, η Δημοκρατικό Ένωςη Ελλόνων Γαλλύασ εύχε αναλϊβει

επιτελικό ρόλο ςτο ςυντονιςμό και τη ςυνεργαςύα των ελληνικών

κομμουνιςτικών και αντιδικτατορικών οργανώςεων, που λειτουργούςαν ςε

οριςμϋνεσ χώρεσ τησ Δυτικόσ Ευρώπησ, την Αύγυπτο και τισ Ηνωμϋνεσ

Πολιτεύεσ. Η δικτατορύα του Μεταξϊ και η επακόλουθη αποδιϊρθρωςη του

καθοδηγητικού ιςτού του Κομμουνιςτικού Κόμματοσ Ελλϊδοσ αναβϊθμιςαν

ςημαντικϊ τον ρόλο των ελληνικών κομμουνιςτικών κινόςεων που

δραςτηριοποιούνταν εκτόσ Ελλϊδασ. το ϋδαφοσ αυτόσ τησ εξϋλιξησ,

ενεργοποιόθηκε ϋνα δύκτυο επικοινωνύασ και ςυντονιςμού με ϋδρα το Παρύςι και

ςυνδετικό κρύκο την κομματικό οργϊνωςη των ναυτεργατών, ο ρόλοσ τησ

οπούασ μϋνει να διερευνηθεύ ειδικότερα. Η κεντρικό θϋςη τησ Δ.Ε.Ε.Γ. ςχετύζεται

με το ευνοώκό πολιτικό κλύμα τησ Γαλλύασ την περύοδο αυτό. Μια εμφανόσ

ϋνδειξη τησ επικοινωνύασ και ςυντονιςμού παρϋχει η ςχεδόν ταυτόχρονη

πρωτοβουλύα των ελληνικών κομμουνιςτικών οργανώςεων να ςυγκροτόςουν

ευρεύεσ δημοκρατικϋσ επιτροπϋσ με παρεμφερϋσ περιεχόμενο. Έτςι ςτισ

Ηνωμϋνεσ Πολιτεύεσ η ςύνταξη τησ εφημερύδασ Εμπρόσ ςημεύωνε, όταν

ανακοινώθηκε η ύδρυςη τησ Δ.Ε.Ε.Γ., την ανϊγκη να «μιμηθώμεν το παρϊδειγμα

των αδελφών μασ εισ την Γαλλύαν. Ασ κϊνωμεν και ημεύσ το Λαώκόν μασ

Μϋτωπον εδώ. Εύνε καιρόσ πλϋον». Ύςτερα από μερικούσ μόνεσ, τον Αύγουςτο

του 1937 ςυγκροτόθηκε η Ελληνικό Δημοκρατικό Ένωςη Ηνωμϋνων Πολιτειών,

ςτην οπούα ςυμμετεύχε η ελληνικό οργϊνωςη του Κομμουνιςτικού Κόμματοσ

Ηνωμϋνων Πολιτειών και παρϊγοντεσ του βενιζελικού κόςμου, με

προεξϊρχουςα μορφό τον Δημότριο Φριςτοφορύδη βαςικό ςυντϊκτη του

Εθνικού Κόρυκα.

το Παρύςι επύςησ, από τισ αρχϋσ του 1938 εγκαταςτϊθηκε ϋνα επιτελικό

κϋντρο τησ Κομμουνιςτικόσ Διεθνούσ, προκειμϋνου να αποκαταςτόςει

πρωτύςτωσ την επαφό με το Κ.Κ.Ε και να παρακολουθεύ την ελληνικό εξωτερικό

Κομμουνιςτικού Κόμματοσ. Για την ελληνικό παρουςύα ςε διεθνό ςυνϋδρια και ςυναντόςεισ, βλ. ενδεικτικϊ: Δ. Αγραφιώτησ, «Οι Έλληνεσ ςυγγραφεύσ ςτο Διεθνϋσ υνϋδριον δια την υπερϊςπιςην τησ κουλτούρασ», εφ. Εμπρόσ, 13 Αυγούςτου 1937, ς. 8 και Π. Ροδανόσ, «Η Ελλϊσ ςτο Διεθνϋσ υνϋδριον τησ Ενώςεωσ των Δικαιωμϊτων του Ανθρώπου και του Πολύτου», εφ. Εμπρόσ, 27 Αυγούςτου 1937, ς. 5.

12

πολιτικό, καθώσ και τισ διεργαςύεσ ςτισ τϊξεισ των αςτικών κομμϊτων.31 Η

εξϋλιξη αυτό, η οπούα ςυνϋπεςε με την ςύλληψη ενόσ ςημαντικού τμόματοσ τησ

ηγεςύασ του Κομμουνιςτικού Κόμματοσ από την μεταξικό αςφϊλεια,

ςηματοδότηςε τον αναπροςανατολιςμό τησ τακτικόσ τησ Δημοκρατικόσ

Ένωςησ Ελλόνων Γαλλύασ. Καθοδηγητικό μορφό του «ελληνικού κϋντρου» ςτο

Παρύςι υπόρξε ο Δημότρησ ακαρϋλοσ [ψευδώνυμο Ζωγρϊφοσ], πολιτικόσ

επύτροποσ του ελληνικού λόχου «Νύκοσ Ζαχαριϊδησ» ςτα μϋτωπα τησ Ιςπανύασ,

ϋωσ και τα τϋλη του 1937.32 Ο κομβικόσ ρόλοσ του ακαρϋλου επιβεβαιώνεται

και από το ημερολόγιο του Γκεόργκι Δημητρόφ που ςημεύωνε: «ο Έλλ[ηνασ]

ςύντρ[οφοσ] Ζωγρϊφοσ να θεωρεύται προςωρινόσ εκπρόςωποσ τησ Κεντρικόσ

Επιτροπόσ για την επαφό του κόμματοσ με την Εκτελεςτικό Επιτροπό τησ

Κομμουνιςτικόσ Διεθνούσ και για δουλειϊ μεταξύ των Ελλόνων μεταναςτών».33

31

Σο ζότημα αυτό μόλισ πολύ πρόςφατα απαςχόληςε την ιςτορικό ϋρευνα και εύναι ςαφϋσ ότι η πλόρησ του διερεύνηςη προώποθϋτει ενδελεχό ϋρευνα ςτα αρχεύα τησ Κομμουνιςτικόσ Διεθνούσ. Για την πλϋον εκτεταμϋνη πραγμϊτευςη αυτού του ζητόματοσ βλ. Γρηγόρησ Υαρϊκοσ, Β’ Παγκόςμιοσ Πόλεμοσ, Σχϋςεισ Κ.Κ.Ε. και Διεθνούσ Κομμουνιςτικού Κϋντρου, Αθόνα, Ελληνικϊ Γρϊμματα, 2004, ς. 92-95. Βλ. επύςησ, Ιωϊννα Παπαθαναςύου, «Ιδεολογικϋσ προςλόψεισ των κοινωνικών ςυγκρούςεων και διαμόρφωςη τησ πολιτικόσ ςτρατηγικόσ-το Κ.Κ.Ε. ςτα χρόνια 1936-1949», Φ. Υλϊιςερ (επιμ.), Η Ελλϊδα 1936-1949. Συνϋχειεσ και Αςυνϋχειεσ, Αθόνα, Καςτανιώτησ, 2003, ς. 209 και τησ ιδύασ «Σο Κομμουνιςτικό Κόμμα Ελλϊδασ ςτην πρόκληςη τησ Ιςτορύασ», Φρόςτοσ Φατζηιωςόφ (επιμ.), Ιςτορύα τησ Ελλϊδασ του 20

ου αιώνα, Β’ Παγκόςμιοσ

Πόλεμοσ, Κατοχό, Αντύςταςη, τ. Γ1, Αθόνα, Βιβλιόραμα, 2007, ς. 82. 32

«Ο θρυλικόσ όρωασ επαναςτϊτησ Δημότριοσ ακαρϋλοσ εισ το μϋτωπον τησ Ιςπανύασ, από την Αύγινα εισ το Αλμπαςϋτε», εφ. Εμπρόσ, 1221, 17 Δεκεμβρύου 1937, ς. 5. την ύδια ςελύδα δημοςιεύονται και τρύα υμνητικϊ ψευδοδημοτικϊ τραγούδια: «Ο ακαρϋλοσ», «Ο ακαρϋλοσ ςτην Ιςπανύα» και «Ο χαιρετιςμόσ του Ζαχαριϊδη ςτον ακαρϋλο». Βλ. και Δ. ακαρϋλοσ, «Ο ελληνικόσ λόχοσ ‘Νύκοσ Ζαχαριϊδησ’ προςχωρεύ εισ το Λύνκολν Μπατϊλιον», εφ. Εμπρόσ, 4 Υεβρουαρύου 1938, ς. 3. Σο κεύμενο αυτό αποτελεύ το μοναδικό γραπτό κεύμενο τησ περιόδου υπογεγραμμϋνο από τον ύδιον τον ακαρϋλο και ςυνοδεύεται από φωτογραφύα του με ομϊδα εθελοντών. Η διαδρομό του Δημότρη ακαρϋλου παρουςιϊζει περιςςότερα κενϊ, παρϊ βεβαιότητεσ. Βλ. ςχετικϊ, Αλκιδϊμασ, «Μια επιβλητικό μορφό του εργαζόμενου και αγωνιζόμενου ελληνιςμού», εφ. Εμπρόσ, φ. 1 Υεβρουαρύου 1938, ς. 3, όπου, μεταξύ ϊλλων, και η πληροφορύα ότι γεννόθηκε το 1900 ςτο Κροκύλι Δωρύδασ. Ωσ προσ την επαγγελματικό του δραςτηριότητα μνημονεύεται ωσ δϊςκαλοσ, αλλϊ δραςτηριοποιόθηκε ςτην Κομματικό Οργϊνωςη Πειραιϊ ωσ φορτοεκφορτωτόσ. Σο ςύγουρο εύναι ότι ςε κϊποιο ςτϊδιο ςπούδαςε ςτο Κομματικό Πανεπιςτόμιο των Λαών τησ Ανατολόσ. Ση γνώςη των ρωςικών πιςτοποιεύ η μετϊφραςη τησ Παγκόςμιασ Ιςτοροοικονομικόσ Γεωγραφύασ του Φορραμπιν που δημοςιεύτηκε ςε ςυνϋχειεσ ωσ ϋνθετο του Ριζοςπϊςτη το 1932-1933 και η παρουςύα του ςτη υντακτικό Επιτροπό του ελληνόγλωςςου περιοδικού Σπϊρτακοσ, που εκδύδονταν ςτη οβιετικό Ένωςη ςτισ αρχϋσ τησ δεκαετύασ του 1920. Περιςςότερα εύναι γνωςτϊ για την μυθιςτορηματικό απόδραςό του από τισ φυλακϋσ τησ Αύγινασ ςτισ 7 Μϊιου του 1934, όντασ καταδικαςμϋνοσ για ςυμμετοχό ςτο φόνο του αρχειομαρξιςτό Γεωργοπαπαδϊτου το 1927. Για τη δραπϋτευςη βλ. Κώςτασ Γκριτζώνασ, Κόκκινοι Δραπϋτεσ 1920-1940, Αθόνα, Γλϊροσ, 1985 ς. 73-87, όπου και ςύντομο βιογραφικό του ακαρϋλου, το οπούο αναπαρϊγει τη λανθαςμϋνη πληροφορύα ότι ςκοτώθηκε ςτον Ιςπανικό Εμφύλιο. Αν και κανεύσ δεν γνωρύζει το πώσ φυγαδεύτηκαν και που κατευθύνθηκαν οι «κόκκινοι φαντομϊδεσ» εύναι πιθανό ο τελικόσ προοριςμόσ τουσ να όταν η οβιετικό Ένωςη-ςτοιχεύο που θϋτει ερωτόματα για το βαθμό εμπλοκόσ υπηρεςιών αυτόσ ςτον ςχεδιαςμό τησ απόδραςησ. Βλ. και την πληροφορύα ότι εύχε επιχειρηθεύ ανϊλογη απόπειρα τον Μϊρτιο του 1933 δύχωσ επιτυχύα και ότι ο ακαρϋλοσ ςυμμετεύχε ςτο 7

ο ςυνϋδριο τησ

Κομμουνιςτικόσ Διεθνούσ τον Αύγουςτο του 1935, Βαςύλησ Γ. Μπαρτζιώτασ, Εξόντα χρόνια κομμουνιςτόσ, Αθόνα, ύγχρονη Εποχό, 1986, ς. 110, 116, 122. 33

πύροσ Κουζινόπουλοσ (επιμ.), Γκεόργκι Δημητρόφ, Σελύδεσ από το απόρρητο ημερολόγιο, Αθόνα, Καςτανιώτησ, 1999, ς. 64 και 66.

13

Σο νϋο ςτοιχεύο που χαρακτηρύζει την πορεύα τησ οργϊνωςησ από το 1938 εύναι η

ςυςτηματοπούηςη και ϋνταςη των προςπαθειών για τη ςύναψη ςυμμαχιών με

πολιτικούσ και ςτρατιωτικούσ παρϊγοντεσ που προϋρχονταν από το παλιό

δημοκρατικό ςτρατόπεδο. Έωσ τότε, η επιφανϋςτερη μορφό που ςυνεργαζόταν

με την Δ.Ε.Ε.Γ. όταν ο Ιωϊννησ οφιανόπουλοσ, ο οπούοσ μϊλιςτα εύχε

χρηςιμοποιόςει τισ τυπογραφικϋσ εγκαταςτϊςεισ του Δημοκρϊτη για την

εκτύπωςη μιασ προςωπικόσ αντιμεταξικόσ διακόρυξησ.34

Η προοπτικό τησ διεύρυνςησ τησ Δημοκρατικόσ Ένωςησ Ελλόνων

Γαλλύασ πρϋπει να ςτϊθηκε η αιτύα για μια εςωτερικό κρύςη λύγουσ μόνεσ μετϊ

την εγκατϊςταςη του ακαρϋλου ςτη Γαλλύα. Σον Αύγουςτο του 1938 το Εμπρόσ

φιλοξϋνηςε μια ανταπόκριςη από το Παρύςι με τύτλο «Σο διαλυτικόν ϋργον των

πρακτόρων του Μεταξϊ εισ το εξωτερικόν».35 το κεύμενο καταγγϋλλεται η

ςύμπλευςη των μεταξικών κύκλων τησ πρεςβεύασ και ομϊδασ τροτςκιςτών που

δραςτηριοποιούνταν ςτην Δημοκρατικό Ένωςη Ελλόνων Γαλλύασ. Οι

«μαςτροχαλαςταύ» κατϊφεραν να ςταματόςει η ϋκδοςη του Δημοκρϊτη και να

παραλύςει η δρϊςη τησ Ένωςησ ςε μια περύοδο που απαιτούνταν η πιο πλατιϊ

ενότητα των αντιδικτατορικών παραγόντων «εύτε όςαν βαςιλικού ό βενιζελικού,

Αγροτικού, οςιαλιςταύ ό Κομμουνιςταύ». Πύςω από τισ φευγαλϋεσ διατυπώςεισ

για την «πρωτοβουλύα» εργατών να εκλϋξουν «προςωρινόν επιτροπόν» και την

απόφαςη να «αποβληθούν οι μη ςυμφωνούντεσ προσ τον ςκοπόν τησ

Δημοκρατικόσ Ενώςεωσ» αντιλαμβανόμαςτε την κορύφωςη μιασ

αντιπαρϊθεςησ με κύριο ζότημα την τακτικό των ςυμμαχιών και την προςϋγγιςη

παραγόντων τησ προδικτατορικόσ πολιτικόσ ςκηνόσ.

Ποιοι ακριβώσ όταν αυτού οι «τροτςκιςτϋσ πρϊκτορεσ», που κατϊ τον

πρόςφατα αφιχθϋντα από την Ιςπανύα «Μιλτιϊδη», παρακώλυαν τισ διαδικαςύεσ

τησ Δημοκρατικόσ Ένωςησ Ελλόνων Γαλλύασ και «δεν θϋλουν ςυνεργαςύαν με

αςτούσ, και με ςτρατιωτικϊ ςτοιχεύα» δεν εύναι ςαφϋσ. Από την ϊλλη, μια ςειρϊ

τεκμηρύων φανερώνουν την ύπαρξη τεταμϋνων ςχϋςεων, νοςηρού κλύματοσ και

αντιπαραθϋςεων ςτισ τϊξεισ των μελών του Κομμουνιςτικού Κόμματοσ,

34

Μοςχόπουλοσ, ό.π., ς. 397. 35

Μιλτιϊδησ, «Σο διαλυτικόν ϋργον των πρακτόρων του Μεταξϊ εισ το εξωτερικόν, ειςχωρούν εισ τασ οργανώςεισ δια να τασ καταςτρϋψουν», εφ. Εμπρόσ, 2 Αυγούςτου 1938, ς. 5.

14

τουλϊχιςτον από τισ αρχϋσ του ϋτουσ. Ο ακαρϋλοσ, ςτην πρώτη του

ανταπόκριςη προσ την Κομμουνιςτικό Διεθνό τον Μϊιο του 1938, εύχε αναφϋρει

ότι οι Έλληνεσ κομμουνιςτϋσ «εύναι λύγοι, δεν εύναι αυτοτελεύσ, εύναι αςυνεπεύσ,

ςυχνϊ όχι ϋντιμοι και ςυνδϋονται με τροτςκιςτϋσ που όρθαν από την Ελλϊδα».36

Ειδικότερα ςημεύωνε τον ρόλο του εραφεύμ Μϊξιμου, ο οπούοσ ςυμμετεύχε ςτισ

ςυνεδριϊςεισ τησ Δ.Ε.Ε.Γ. διαφωνώντασ με την επαφό τησ οργϊνωςησ με τον

Νικόλαο Πλαςτόρα, ενώ εύχε δημοςιεύςει και ςχόλιο απαξιωτικό για τον

ςτρατηγό, πιθανϊ ςτον Δημοκρϊτη. ημειώνουμε, ότι ςτο Παρύςι εκεύνη την

περύοδο δραςτηριοποιούνταν ςτελϋχη τησ τροτςκιςτικόσ αντιπολύτευςησ, όπωσ

ο Γιϊννησ Βιτςιώρησ και ο Δημότρησ Γιωτόπουλοσ.

Ανεξαρτότωσ τησ όποιασ επιρροόσ των τροτςκιςτών, η κρύςη τησ Δ.Ε.Ε.Γ.

ςυνδϋεται εμφανώσ με την προςϋγγιςη του Νικολϊου Πλαςτόρα, η οπούα

προςϋλαβε νϋα δυναμικό μετϊ την ϋλευςη του ακαρϋλου και την πλαιςύωςό

του από βετερϊνουσ του ιςπανικού εμφυλύου, που επϋςτρεψαν ςε διϊφορεσ

φϊςεισ ςτη Γαλλύα.37 Οι ανταποκρύςεισ του Εμπρόσ φανερώνουν ότι η πρώτη

επύςημη ςυνϊντηςό του Πλαςτόρα με αντιπροςωπύα τησ Δ.Ε.Ε.Γ. ςτη Μαςςαλύα

εύχε πραγματοποιηθεύ τον Οκτώβριο του 1937.38 «Ο αλύγιςτοσ δημοκρϊτησ […] ο

τύμιοσ ςτρατιώτησ και ανιδιοτελόσ Αρχηγόσ τησ Επαναςτϊςεωσ του 1922 (…) ο

θρυλικόσ θεμελιωτόσ τησ Δημοκρατύασ […] ο εγκρατόσ και ςεμνόσ» εύναι

οριςμϋνεσ από τισ αρετϋσ που αποδύδονται ςτον ςτρατηγό ύςτερα από δηλώςεισ

του ςτην Δ.Ε.Ε.Γ. με τισ οπούεσ ζητούςε «την ϋνωςιν εναντύον τησ χιτλεροδούλου

μοναρχοφαςιςτικόσ τυρρανύδοσ και [καλούςε] εισ αγώνα το Πανελλόνιον υπερ

των φιλελευθϋρων θεςμών, υπϋρ βωμών και εςτιών […] και τουσ Έλληνασ να

36

Αναφορϊ του Μϊρεκ [τϊνκε Δημητροφ] για ζητόματα που αφορούςαν «τισ κατηγορύεσ που διατυπώθηκαν εναντύον του ς. Ζωγρϊφου ςτην επιςτολό των ς. Καύτησ Βαςιλεύου και Άννασ Καντϊ», 26 Ιουλύου 1939, Ρ.Κ..Μ.Σ..Ι., Αρχεύο Δημητρώφ, 495/74/172, εγγρ. 21, ς. 2. 37

Οι μϊλλον λιγοςτϋσ και ςύγουρα προβληματικϋσ βιογραφύεσ του Πλαςτόρα δεν περιϋχουν ιδιαύτερεσ πληροφορύεσ για την παραμονό του ςτη Γαλλύα ϋωσ και την ϋναρξη του Δευτϋρου Παγκοςμύου Πολϋμου. Βλ. ενδεικτικϊ, Κώςτασ Φατζηαντωνύου, Νικόλαοσ Πλαςτόρασ, ιςτορικό βιογραφύα, ο πολεμιςτόσ, ο επαναςτϊτησ, ο πολιτικόσ, Αθόνα, Ιωλκόσ, 1999. Για τον Πλαςτόρα ςτη Γαλλύα κατϊ την γερμανικό κατοχό βλ. Cristophe Chiclet, «Ο Πλαςτόρασ ςτη Γαλλύα, 1940-1944», Πρακτικϊ του διεθνούσ ιςτορικού ςυνεδρύου: Η Ελλϊδα 1936-1944, δικτατορύα, κατοχό, αντύςταςη, Αθόνα, Μορφωτικό Ινςτιτούτο ΑΣΕ, 1989, ς. 211-218. 38

Ροδανόσ, «Ο ςτρατηγόσ Πλαςτόρασ ευρύςκεται εισ Γαλλύαν», εφ. Εμπρόσ, 14 επτεμβρύου 1937, ς. 1. Ανταποκριτόσ, «Ο ςτρατηγόσ Πλαςτόρασ καλεύ τουσ Έλληνασ εξωτερικού να αγωνιςθούν υπϋρ τησ Δημοκρατύασ», εφ. Εμπρόσ, 22 Οκτωβρύου 1937, ς. 1. Ο Κοςμετϊτοσ παρατηρούςε ςχετικϊ «[ο Πλαςτόρασ] δϋχεται πολλούσ επιςκϋπτασ εκ των εν Παριςύοισ εργατικών ελληνικών κϋντρων», Μοςχόπουλοσ, ό.π., ς. 381. Σισ δραςτηριότητεσ του Πλαςτόρα παρακολουθούςε με ιδιαύτερη επιμϋλεια η ελληνικό πρεςβεύα ςτο Παρύςι, όπωσ μαρτυρούν πολυϊριθμεσ αναφορϋσ, αλλϊ και προςπϊθειεσ αποδιϊρθρωςησ του δικτύου ςυνεργατών του με ϋμμιςθουσ πρϊκτορεσ, βλ. Μοςχόπουλοσ, ό.π., ς. 159-173.

15

ενωθούν από τησ ϊκρασ αριςτερϊσ μϋχρι τησ ϊκρασ δεξιϊσ».39 Εύναι πιθανό ότι η

κομμουνιςτικό αριςτερϊ ϋβλεπε ςτο πρόςωπο του Πλαςτόρα το πρόςωπο που

θα προςϋλκυε τουσ επιφυλακτικούσ δημοκρατικούσ και βενιζελικούσ ςε μια

ευρύτερη λαώκομετωπικό ςυμμαχύα, η οπούα θα πυροδοτούςε και ανϊλογεσ

εξελύξεισ ςτο ελληνικό ϋδαφοσ.

Σο αποτϋλεςμα αυτών των διεργαςιών υπόρξε η ριζικό αναδιοργϊνωςη

τησ Δημοκρατικόσ Ένωςησ Ελλόνων Γαλλύασ ςτα τϋλη του 1938, με την εύςοδο

ςτο διοικητικό τησ ςυμβούλιο παραγόντων τησ αςτικόσ πολιτικόσ. Ο Κομνηνόσ

Πυρομϊγλου αναφϋρει, και ο πύροσ Λιναρδϊτοσ επιβεβαιώνει, ότι «εύχε

ςχηματιςθό επιτροπό αντιδικτατορικού αγώνοσ υπό την προεδρύα του Ν.

Πλαςτόρα. Μϋλη τησ επιτροπόσ: Αγ. λόμαν, οφ. Βενιζϋλοσ, Περ.

Αργυρόπουλοσ, Κυρ. Βενιζϋλοσ».40 Από το ςημεύο αυτό η Δ.Ε.Ε.Γ. ϋπαυςε τυπικϊ

να υπϊρχει, χωρύσ όμωσ αυτό η εξϋλιξη να ςημαύνει την απουςύα τησ

κομμουνιςτικόσ αριςτερϊσ από τουσ κόλπουσ τησ «επιτροπόσ αντιδικτατορικού

αγώνοσ» που προϋκυψε. Ανϊλογα, ςτισ Ηνωμϋνεσ Πολιτεύεσ ακριβώσ την ύδια

περύοδο οι ελληνοαμερικανού κομμουνιςτϋσ αποφϊςιςαν την μετατροπό τησ

εφημερύδασ τουσ, του Εμπρόσ, ςε όργανο του «δημοκρατικού μετώπου», ςτο

όνομα του οπούου εξαφανύςτηκε κϊθε ευθεύα αναφορϊ ςτην μαρξιςτικό θεωρύα

και πρϊξη. Επρόκειτο για μια επιλογό αυτοδιϊλυςησ εντόσ των μετωπικών

οργανώςεων που εύχαν δημιουργηθεύ ςτισ δύο χώρεσ, ενώ αυτό η ταυτόχρονη

εξϋλιξη καταδεικνύει την ύπαρξη ενόσ ςχετικϊ ενιαύου ςχεδιαςμού.

τη νϋα αυτό φϊςη, εύναι ςαφϋσ ότι ο μηχανιςμόσ του ακαρϋλου

χρηςιμοποιούςε τισ επαφϋσ με τουσ κύκλουσ του Πλαςτόρα προκειμϋνου να

ενημερώνει την Κομμουνιςτικό Διεθνό για εξελύξεισ που θα μπορούςαν να

επηρεϊςουν την εξωτερικό πολιτικό τησ Ελλϊδασ. Μια ςειρϊ αρχειακών

τεκμηρύων φανερώνουν ότι η υπόθεςη τησ αντιδικτατορικόσ ςυνεργαςύασ ςτο

Παρύςι περιπλεκόταν από τισ παραςκηνιακϋσ διαβουλεύςεισ των βενιζελικών,

39

Αλκιδϊμασ, «Ο ςτρατηγόσ Ν. Πλαςτόρασ καλεύ το Πανελλόνιον εισ τον ιερόν αγώνα υπϋρ βωμών και εςτιών, καλεύ τουσ Έλληνασ να ενωθούν από τησ ϊκρασ αριςτερϊσ μϋχρι τησ ϊκρασ δεξιϊσ και να ςυντρύψουν την λερναύαν ύδραν του μοναρχοφαςιςμού, υπϋρ τησ λαώκόσ προοδευτικόσ δημοκρατύασ», εφ. Εμπρόσ, 5 Δεκεμβρύου 1937, ς. 5. 40

Κομνηνόσ Πυρομϊγλου, Ο Γεώργιοσ Καρτϊλησ και η εποχό του, 1934-1957 Α’ τόμοσ, 1934-1944, ςυμβολό εισ την ςύγχρονον ιςτορύαν, Αθόνα, Ιςτορικό Έρευνα, 1965, ς. 116 και πύροσ Λιναρδϊτοσ, Τετϊρτη Αυγούςτου, χ.τ, Πολιτικϋσ και Λογοτεχνικϋσ Εκδόςεισ, 1967, ς. 361.

16

τισ κρούςεισ τουσ ςτη γαλλικό και βρετανικό διπλωματύα και τουσ αυτοτελεύσ

ςχεδιαςμούσ του Πλαςτόρα για ενδεχόμενο πραξικόπημα ςτην Ελλϊδα.

Παρϊλληλα, οι εςωτερικϋσ ϋριδεσ ςτισ τϊξεισ των κομμουνιςτών ςτο Παρύςι και

κυρύωσ η υποχώρηςη του γαλλικού λαώκού μετώπου δυςχϋραιναν καθοριςτικϊ

την κατϊςταςη.41 τισ ιδιαύτερα δύςκολεσ αυτϋσ ςυνθόκεσ, τότε που η

Κομμουνιςτικό Διεθνόσ επικοινωνούςε με το Κ.Κ.Ε. μϋςω Παριςύων, ο

ακαρϋλοσ διατηρούςε την επαφό του με την αντιδικτατορικό κύνηςη, ςτην

οπούα ηγεμόνευαν ξεκϊθαρα ο Πλαςτόρασ και οι βενιζελικού, αντλώντασ

ςυςτηματικϊ πληροφορύεσ.42

Σο παρακϊτω απόςπαςμα από οδηγύεσ του Βλαντιμύρ Γκρόμοφ προσ τον

ακαρϋλο εύναι ενδεικτικό του κλύματοσ, που εύχε διαμορφωθεύ ςτισ αρχϋσ του

1939: «ςτην περύπτωςη πραξικοπόματοσ εκ μϋρουσ αντιδραςτικόσ ομϊδασ

αξιωματικών με την υποςτόριξη τησ Ιταλύασ, και κατϊ πϊςα πιθανότητα

ςυνδεδεμϋνησ με τουσ αντιδραςτικούσ ηγϋτεσ των βενιζελικών και ϊλλων

κομμϊτων, με ςτόχο την επιβολό νϋασ δικτατορύασ, το κομμουνιςτικό κόμμα,

μαζύ με την αριςτερϊ πτϋρυγα του αντιδικτατορικού ςυναςπιςμού και με τουσ

εναπομεύναντεσ πιςτούσ ςτη δημοκρατικό πλατφόρμα αυτού του ςυναςπιςμού

βενιζελικούσ, μϊζεσ και αρχηγούσ, πρϋπει να δρϊςει ωσ τρύτη δύναμη η οπούα δε

θα επιδιώκει μόνο την πτώςη τησ δικτατορύασ Μεταξϊ, αλλϊ θα εύναι και

εναντύον τησ επιβολόσ μιασ νϋασ δικτατορύασ φερϋφωνου τησ Ιταλύασ».43

Ο ιδιόμορφοσ χαρακτόρασ τησ αντιδικτατορικόσ ςυνεργαςύασ

διαφαύνεται και περιεχόμενο μιασ βραχύβιασ ϋκδοςησ που κυκλοφόρηςε ςτο

41

Φαρακτηριςτικό εύναι η υπόθεςη ομϊδασ κομματικών ςτελεχών, που εύχαν φτϊςει ςτο Παρύςι από τη οβιετικό Ένωςη για να προωθηθούν ςτην Ελλϊδα, προκειμϋνου να βοηθόςουν την αναςυγκρότηςη του παρϊνομου μηχανιςμού. Σα μϋλη τησ ομϊδασ εγκλωβύςτηκαν ςτη Γαλλύα, ςε καθεςτώσ ουςιαςτικόσ παρανομύασ. Σο αποτϋλεςμα αυτόσ τησ δύςκολησ κατϊςταςησ υπόρξε η διατύπωςη κατηγοριών ςε βϊροσ του ακαρϋλου εκ μϋρουσ τησ Καύτησ Βαςιλεύου και τησ Αλύκησ Καντϊ, Ρ.Κ..Μ.Σ..Ι., Αρχεύο Δημητρώφ, 495/74/172, εγγρ. 20, ς. 10. τη δεκαςϋλιδη επιςτολό τουσ, με ημερομηνύα 27 Ιουνύου 1939, περιλαμβϊνονται πληροφορύεσ για την κρύςη τησ Δ.Ε.Ε.Γ. και την επιθυμύα του ακαρϋλου να εκδοθεύ νϋο ϋντυπο «με ϊλλουσ δημοκρϊτεσ». Βλ. και την καταγγελύα του Deforde προσ τον Σωρϋζ, με ημερομηνύα 24 Ιανουαρύου 1939, όπου αναφϋρει τα προβλόματα τησ ομϊδασ και κατηγορεύ τον ακαρϋλο για «ςαμποτϊζ», Ρ.Κ..Μ.Σ..Ι., Αρχεύο Δημητρώφ, 495/74/172, εγγρ. 6, ς. 2. 42

Σμόμα αυτόσ τησ δραςτηριότητασ του ακαρϋλου καταγρϊφεται ςτα ϋγγραφα του Ρ.Κ..Μ.Σ..Ι., Αρχεύο Δημητρώφ, 495/74/172. χετικϊ ντοκουμϋντα ϋχουν δημοςιευτεύ αυτούςια ςτο Υαρϊκοσ, ό.π., ς. 338-340 43

Φειρόγραφο του Β. Γκρόμοφ προσ τον Γκ. Δημητρόφ, με ημερομηνύα 23 Υεβρουαρύου 1939, όπου ζητεύ την αποςτολό οδηγιών προσ τον αςκαρϋλο, Ρ.Κ..Μ.Σ..Ι., Αρχεύο Δημητρώφ, 495/74/172, εγγρ. 14, ς. 2. το ύδιο κλύμα, βλ. και την «Απόφαςη» τησ 5ησ Ολομϋλειασ τησ Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. για τη ςτϊςη τησ ϋναντι ενδεχόμενου πραξικοπόματοσ, Το Κομμουνιςτικό Κόμμα τησ Ελλϊδασ, Επύςημα Κεύμενα, τόμοσ τϋταρτοσ, 1934-1940, Πολιτικϋσ και Λογοτεχνικϋσ Εκδόςεισ, 1968, ς. 464.

17

Παρύςι το καλοκαύρι του 1939. Η Ελευθερύα, «εβδομαδιαύο όργανο τησ ελληνο-

γαλλικόσ φιλύασ», υπόρξε το ανεπύςημο όργανο τησ ευρεύασ αντιδικτατορικόσ

επιτροπόσ, που εκδόθηκε με «την ϊμεςη καθοδηγητικό ςυμμετοχό του ς.

Ζωγρϊφου [=ακαρϋλου]».44 Η ϋκδοςη τησ Ελευθερύασ θορύβηςε τισ μεταξικϋσ

αρχϋσ, καθώσ φανερώνουν οι ςυχνϋσ ςχετικϋσ αναφορϋσ του Κοςμετϊτου και

κυρύωσ τα διαβόματα τησ ελληνικόσ πρεςβεύασ προσ τισ γαλλικϋσ αρχϋσ. τισ

νϋεσ ςυνθόκεσ τισ γαλλικόσ πολιτικόσ ςκηνόσ, η ϋκδοςη τησ εφημερύδασ

απαγορεύτηκε, εξϋλιξη που ςυνοδεύτηκε και από περιςταςιακϋσ ςυλλόψεισ

Ελλόνων κομμουνιςτών. τη ςύντομη διαδρομό τησ, η Ελευθερύα προπαγϊνδιςε

την αντικατϊςταςη τησ δικτατορύασ με μια κυβϋρνηςη εθνικόσ ςωτηρύασ και την

ςυνταύτιςη τησ χώρασ με τισ «δημοκρατικϋσ δυνϊμεισ» τησ Γαλλύασ, τησ

Αγγλύασ και των Ηνωμϋνων Πολιτειών.45 το πρώτο φύλλο φιλοξενούνταν,

πρωτοςϋλιδα, επιςτολϋσ του Νικολϊου Πλαςτόρα, του Αγαμϋμνονοσ λόμαν και

του οφοκλό Βενιζϋλου, που αποτελούςαν την ηγεςύα τησ εκδοτικόσ επιτροπόσ.

Αντιδικτατορικϋσ αναλύςεισ, ειδόςεισ τησ ελληνικόσ επικαιρότητασ, μονόςτηλα

ςχόλια και επιςτολϋσ ςυνιςτούςαν την ύλη τησ τετραςϋλιδησ εφημερύδασ.

τισ ιδιότυπεσ ςυνθόκεσ του καλοκαιριού του 1939 εύναι δύςκολο να

χαρτογραφόςουμε ςε τι ϋγκειτο η «καθοδηγητικό ςυμμετοχό» του ακαρϋλου

ςτην ϋκδοςη και ποιεσ οι εξωςτρεφεύσ δραςτηριότητεσ τησ κομματικόσ

οργϊνωςησ του Παριςιού. Οι πηγϋσ μαρτυρούν ότι οι Έλληνεσ κομμουνιςτϋσ

κινούνταν ςε ςυνθόκεσ ςχετικόσ παρανομύασ. Η Ελευθερύα φιλοξϋνηςε μεν

κεύμενο του Πολιτικού Γραφεύου τησ Κεντρικόσ Επιτροπόσ του Κ.Κ.Ε. για τη

ςυγκρότηςη κοινού αντιδικτατορικού μετώπου ςτην Ελλϊδα με την επιςόμανςη

ότι ο αντιπρόςωποσ του κόμματοσ ςτη Γαλλύα, Γ. πανόσ, χαιρϋτιςε την ϋκδοςη

44

Φειρόγραφο ςημεύωμα του Μϊρεκ [τϊνκε Δημητρόφ] προσ τον Γκεόργκι Δημητρόφ, 2 Αυγούςτου 1939, Ρ.Κ..Μ.Σ..Ι., Αρχεύο Δημητρώφ, 495/74/172, εγγρ. 22, ς. 1. την χρηματοδότηςη του εγχειρόματοσ ςύμφωνα με τον Παναγιώτη Νούτςο εμπλεκόταν και ο τρατόσ Ζερμπύνησ, ο γνωςτόσ βιομόχανοσ κομμουνιςτόσ από την Αύγυπτο. Παναγιώτησ Νούτςοσ, Η ςοςιαλιςτικό ςκϋψη ςτην Ελλϊδα, η εδραύωςη του ‘μαρξιςμού-λϋνινιςμού’ και οι αποκλύνουςεσ ό οι ετερογενεύσ επεξεργαςύεσ (1926-1955), τ. Γ’, Αθόνα, Γνώςη, 1993, ς. 696. Σο πρώτο φύλλο τησ Ελευθερύασ, 30 Ιουνύου 1939, ςώζεται ςε κακό κατϊςταςη ςτο Ρ.Κ..Μ.Σ..Ι., Αρχεύο Δημητρώφ, 495/74/172, όπου και πενταςϋλιδη ρωςικό μετϊφραςη τησ ύλησ του φύλλου, Ρ.Κ..Μ.Σ..Ι., Αρχεύο Δημητρώφ, 495/74/172, εγγρ. 24. Σρύα φύλλα τησ δυςεύρετησ αυτόσ εφημερύδασ [30 Ιουνύου 1939, 7 Ιουλύου 1939 και 21 Ιουλύου 1939] εντόπιςα ςτο Δημοτικό Κϋντρο Ιςτορύασ Βόλου, ςτην αρχειακό ςυλλογό του Κομνηνού Πυρομϊγλου. Ευχαριςτώ την κυρύα Όλγα Μαυρομϊτη, προώςταμϋνη του τμόματοσ αρχεύων, για την βοόθειϊ τησ και τον Γιώργο Λαουτϊρη, που φωτογρϊφιςε τα εν λόγω φύλλα. 45

«Σο πρόγραμμϊ μασ», εφ. Ελευθερύα, 30 Ιουνύου 1939, ς. 1 και «Κυβϋρνηςιν εθνικόσ ςωτηρύασ», εφ. Ελευθερύα, 7 Ιουλύου 1939, ς. 1.

18

τησ εφημερύδασ «ωσ οργϊνου όλων των πολιτικών παρατϊξεων του

ελληνιςμού».46 Από την ϊλλη, όμωσ εύναι εμφανόσ, ςτα κύρια ϊρθρα τησ

εφημερύδασ, η απουςύα κϊθε ευθεύασ αναφορϊσ ςτη ςυμμετοχό του Κ.Κ.Ε. ςε

ενδεχόμενη κυβερνητικό αλλαγό, ενώ ανϊλογα η οβιετικό Ένωςη ουδϋποτε

ςυγκαταλϋγεται ςτουσ «υπεραςπιςτϋσ του Δικαύου, τησ Ελευθερύασ και τησ

Ειρόνησ». υνολικϊ, τα φύλλα τησ Ελευθερύασ αποτυπώνουν το κλύμα μιασ

διακριτικόσ ςυνεργαςύασ, ςτην οπούα όμωσ ςαφό ηγεμονύα πλϋον εύχαν οι κύκλοι

των βενιζελικών πολιτικών. το ςτϊδιο αυτό, κύριοσ φορϋασ τησ ελληνικόσ

αριςτερϊσ ςτο Παρύςι αναδεύχθηκε η «οργϊνωςη λαώκόσ βοόθειασ, ο Ρόγασ

Υεραύοσ», που αναλϊμβανε τη διεξαγωγό ερϊνων για τουσ πολιτικούσ

κρατούμενουσ ςτην Ελλϊδα, ενώ παρϊλληλα, εξακολουθούςε να υφύςταται ο

ύλλογοσ Ελλόνων Εργαζομϋνων.

Μια ανταπόκριςη τησ Ελευθερύασ από την εκδρομό του «Ρόγα Υεραύου»

ςτισ εξοχϋσ τησ γαλλικόσ πρωτεύουςασ καταδεικνύει μεν την αντοχό τησ

διμερούσ ςυνεργαςύασ, αλλϊ και τουσ ρόλουσ που εύχαν διαμορφωθεύ ςτο

εςωτερικό τησ. Έτςι, πληροφορούμαςτε ότι οι «διακόςιοι εκδρομεύσ»

υποδϋχτηκαν τουσ επικεφαλόσ τησ αντιδικτατορικόσ κύνηςησ, δηλαδό τον

Πλαςτόρα, τον . Βενιζϋλο και τον λόμαν, οι οπούοι εκφώνηςαν λόγουσ για την

προοπτικό αποκατϊςταςησ τησ δημοκρατύασ, μνημονεύοντασ μόνο παρενθετικϊ

το Κομμουνιςτικό Κόμμα. Οι τρεισ φωτογραφύεσ που ςυνοδεύουν το κεύμενο

δεύχνουν τουσ ομιλητϋσ περιςτοιχιςμϋνουσ από τουσ εκδρομεύσ, να αγορεύουν

απευθυνόμενοι ςτο ηθικό φορτύο των εργατών που «εύνε η μεγαλειτϋρα εγγύηςισ

και ελπύσ δια την απολύτρωςιν και ελευθερύαν του Έθνουσ».47 Δεν μπορεύ να

περϊςει απαρατόρητο ότι δεν αναφϋρεται κϊποιοσ ομιλητόσ από τισ τϊξεισ του

κομμουνιςτικού κινόματοσ, όπωσ και ότι οι αςτού πολιτικού ϋφταςαν ςτισ

τϋςςερεισ το απόγευμα ςε μια εμφϊνιςη, που παρϋπεμπε ςε προεκλογικό

περιοδεύα.

46

«Επιςτολό του Κομμουνιςτικού Κόμματοσ Ελλϊδοσ», εφ. Ελευθερύα, 7 Ιουλύου 1939, ς. 3. Ο αναφερόμενοσ πανόσ μνημονεύεται και από τον Κοςμετϊτο, ωσ μϋλοσ τησ ςυντακτικόσ επιτροπόσ τησ εφημερύδασ. το ςημεύο αυτό, ο Μοςχόπουλοσ ταυτύζει, προφανώσ από παραδρομό, μϋλοσ τησ επιτροπόσ με τον Άριςτο Καμπϊνη, γνωςτό θεωρητικό του δικτατορικού καθεςτώτοσ και εκδότη του περιοδικού Το Νϋον Κρϊτοσ. Μοςχόπουλοσ, ό.π., ς. 491 και 494. 47

«Από την ζωόν των Ελλόνων Παριςύων. Η εκδρομό τησ οργανώςεωσ λαώκόσ βοηθεύασ ‘Ο Ρόγασ Υεραύοσ», εφ. Ελευθερύα, 7 Ιουλύου 1939, ς. 4.

19

Η ϋκδοςη τησ Ελευθερύασ ςτϊθηκε η τελευταύα δημόςια εμφϊνιςη τησ

αντιδικτατορικόσ επιτροπόσ. Οι διπλωματικού ελιγμού τησ οβιετικόσ Ένωςησ, η

περιρρϋουςα πολιτικό ατμόςφαιρα και η ϋναρξη των εχθροπραξιών μεταξύ τησ

Γαλλύασ και τησ Γερμανύασ ϊλλαξαν ϊρδην τισ προτεραιότητεσ των

πρωταγωνιςτών και κατϋςτηςαν αδύνατη κϊθε απόπειρα αναδιοργϊνωςόσ τησ.

Ο Πλαςτόρασ ςυνυπϋγραψε με τουσ λόμαν, . Βενιζϋλο και Πυρομϊγλου

υπόμνημα προσ τισ γαλλικϋσ αρχϋσ τον Αύγουςτο του 1939, που το περιεχόμενό

του απϋκλινε ςημαντικϊ ακόμα και από τα ελϊχιςτα κεκτημϋνα τησ ευρύτερησ

αντιδικτατορικόσ ςυνεργαςύασ.48 Ο ακαρϋλοσ και τμόμα του μηχανιςμού τησ

Διεθνούσ κατϋφυγαν ςτη οβιετικό Ένωςη και την Αύγυπτο, ενώ οριςμϋνοι

Έλληνεσ κομμουνιςτϋσ ςυμμετεύχαν αργότερα ςτην αντύςταςη κατϊ των

κατακτητών. Οι διεργαςύεσ που εύχε πυροδοτόςει η εμφϊνιςη τησ Δημοκρατικόσ

Ένωςησ Ελλόνων Γαλλύασ ςτισ αρχϋσ του 1937 ϋληξαν οριςτικϊ το φθινόπωρο

του 1939.

Κλεύνοντασ, εύναι προφανϋσ ότι επιπλϋον ζητόματα θα ϊξιζαν αυτοτελούσ

διερεύνηςησ. Κυρύωσ απουςιϊζει η μελϋτη τησ κατϊςταςησ των Ελλόνων

εργαζομϋνων ςτη Γαλλύα την εποχό αυτό, τησ ςχϋςησ τουσ με τα ςυνδικϊτα και

τησ ςυμμετοχόσ τουσ ςτουσ αγώνεσ τησ εργατικόσ τϊξησ. Ανϊλογα, μϋνει να

τεκμηριωθεύ περαιτϋρω η ςύνθεςη, οι εςωτερικϋσ διεργαςύεσ και η τακτικό του

ελληνικού κομματικού πυρόνα, καθώσ και η ςχϋςη του με το κϋντρο τησ

Κομμουνιςτικόσ Διεθνούσ και το γαλλικό κομμουνιςτικό κύνημα.49 Η περύπτωςη

τησ Δημοκρατικόσ Ένωςησ Ελλόνων Γαλλύασ ςτο παρόν κεύμενο

αντιμετωπύςτηκε πρωτύςτωσ ωσ ϋνα ενδιαφϋρον παρϊδειγμα για το πώσ το

ελληνικό κομμουνιςτικό κύνημα επιχεύρηςε να προωθόςει την πολιτικό του

Λαώκού Μετώπου. Σο ελληνικό κομμουνιςτικό κύνημα μετϊ το 1935 κλόθηκε για

πρώτη φορϊ να διαμορφώςει μια ςυνεκτικό τακτικό ςυμμαχιών όχι μόνο ςτο

επύπεδο τησ ενότητασ τησ εργατικόσ τϊξησ, αλλϊ και ςτον κεντρικό πολιτικό

ςτύβο. Η δικτατορύα του Μεταξϊ κατϋςτηςε αδύνατη την προώθηςη αυτόσ τησ

48

το Δημοτικό Κϋντρο Ιςτορύασ Βόλου, αρχεύο Κομνηνού Πυρομϊγλου, υπϊρχει δακτυλόγραφο του εν λόγω υπομνόματοσ με ημερομηνύα 19 Αυγούςτου 1939. Μεταφραςμϋνο δημοςιεύτηκε ςτο Πυρομϊγλου, Ο Γεώργιοσ Καρτϊλησ, ό.π., ς. 119-121. 49

Βλ. και τισ επιςημϊνςεισ για τισ αρχειακϋσ διαθεςιμότητεσ τησ Ιωϊννασ Παπαθαναςύου, «Σο Κομμουνιςτικό Κόμμα Ελλϊδασ ςτην πρόκληςη τησ Ιςτορύασ», ό.π., ς. 82-83.

20

πολιτικόσ, καθώσ εκτόσ από τισ δεδομϋνεσ δυςκολύεσ το Κ.Κ.Ε. γνώριςε μια

πρωτοφανό κατϊςταςη με την ύπαρξη δύο παρϊλληλων καθοδηγητικών

κϋντρων. Από την ϊλλη, ςτον μικρόκοςμο των μεταναςτευτικών παροικιών η

προςπϊθεια υλοπούηςησ τησ λογικόσ του Λαώκού Μετώπου εύχε εγγενό όρια,

ιδύωσ από τη ςτιγμό που δεν μπόρεςε να δρομολογόςει ανϊλογεσ εξελύξεισ ςτην

Ελλϊδα.

τη φϊςη αυτό, το ελληνικό κομμουνιςτικό κύνημα προςϋβλεπε ςε μια

ευρύτερη ςυνεργαςύα, που θα το ϋφερνε ςτο προςκόνιο τησ πολιτικόσ και

κοινωνικόσ ζωόσ με πρωταγωνιςτικούσ όρουσ. το όνομα τησ προοπτικόσ αυτόσ

το «ελληνικό κϋντρο» τησ Κομμουνιςτικόσ Διεθνούσ αποδϋχτηκε ςημαντικϋσ

προγραμματικϋσ υπαναχωρόςεισ επιχειρώντασ να διατηρόςει με κϊθε τρόπο

ανοιχτό το δύαυλο με τον επύςημο πολιτικό κόςμο. Επρόκειτο πιθανόν για το

αναγκαύο τύμημα τησ πρώτησ απόπειρασ να διαμορφωθεύ ϋνα ενιαύο πλαύςιο

δρϊςησ επαναςτατικών και αςτικό-δημοκρατικών δυνϊμεων. Άλλωςτε, οι

διεργαςύεσ αυτϋσ, τοποθετημϋνεσ μακριϊ από την Ελλϊδα, εύχαν μοιραύα ϋναν

εργαςτηριακό και πειραματικό χαρακτόρα, καθώσ διαδραματύζονταν ςε

απόςταςη από την καθημερινότητα τησ ταξικόσ πϊλησ και των κοινωνικών

ςυςχετιςμών. Ακόμα και ϋτςι, η εμπειρύα του Παριςιού πρϋπει να ςτϊθηκε

χρόςιμη παρακαταθόκη για τη διαμόρφωςη, με νϋουσ όρουσ, τησ πολιτικόσ του

Λαώκού Μετώπου από το Εθνικό Απελευθερωτικό Μϋτωπο, υπό την οργανωτικό

και πολιτικό ηγεμονύα του Κομμουνιςτικού Κόμματοσ.50

50

Βλ. Ιωϊννα Παπαθαναςύου, «Σο Κομμουνιςτικό Κόμμα Ελλϊδασ ςτην πρόκληςη τησ Ιςτορύασ», ό.π., ς. 79-151 .Για τη ςυςχϋτιςη τησ πολιτικόσ του Λαώκού Μετώπου με το πρόγραμμα του Ε.Α.Μ. βλ. και τη ςυλλογιςτικό του Φρόςτου Φατζηιωςόφ, «Δεκϋμβρησ 1944, τϋλοσ και αρχό», Φρόςτοσ Φατζηιωςόφ (επιμ.), Ιςτορύα τησ Ελλϊδασ του 20

ου αιώνα, Β’ Παγκόςμιοσ Πόλεμοσ, Κατοχό, Αντύςταςη, τ. Γ1, Αθόνα, Βιβλιόραμα,

2007, ς. 363-391 και ιδύωσ, ς. 366.

21