ფარნავაზი პირველი მეფე ქართლისა

მცხეთაში ცხოვრობდა ერთი ჭაბუკი სახელად ფარნავაზი.ფარნავაზი იყო

მცხეთის მამასახლისის სამარა ძმისწული. მამა და მისი ძმა გმირულად დაიღუპნენ ალექსანდრე მაკედონელისწინააღმდეგ ბრძოლაში.ხოლო სამი წლის ფარნავაზი დედამ წაიყვანა კავკასიის მთებში გაზარდა.

ფარნავაზი უშიშარი , მკლავმაგარი,კარგი მონადირე და ცხენოსანი . ვაჟკაცი იყო.

აზოსთან თავს ნუ გამოიჩენ, სიკეთით,მეშინია არ მოგკლას.“ერთხელ კიდეც სთხოვა დედამ ფარნავაზს : „შვილო ჩემო დატოვე საქართველო და ასპანს (ირანი) წადი ჩემს მამულშიჩემს ძმებთან.“თუმცა ფარნავაზი დედას არ ეთანხმებოდა და წასვლას ყოველთვის თავს არიდებდა.

იმ ღამეს ფარნავაზმა სიზმარი ნახა:“სადღაც უკაცურ სახლში იმყოფებოდა,უნდოდა გარეთ გამოსულიყო ,მაგრამვერ გამოდიოდა.მაშინ შეიჭრა სარკმლიდან მზის შუქი,შემოერტყა წელზე და სარკმელით გარეთ გამოიყვანა. ხოლოგარეთ გამოსული ფარნავაზს უცნაური სანახაობა წარმოუდგა თვალწინ: მზე ძალიან ძირს ჩამოშვებულიყო, ფარნავაზიმისწვდა მას ხელით,მოხოცა ცვარი და თვითონ წაიცხო პირსახეზე. გაირვიძა ფარნავაზმა და გაიკვირვა სიზმარი, მაგრამ, თქვა: ეს ალბათ იმას ნიშნავს,რომ მე წავალ ასპანს და იქ რამე სიკეთე მელისო.“ მეორე დღეს ფარნავაზიწავიდა დიღმის ველზე სანადიროდ,იქ ირემებს შეეჩეხა ,გამოეკიდა მთ,სდია,თბილისის სანაპირომდე.დაეწია ერთს,სტყორცნა ისარი და დაკოდილი ირემი იქვე კლდის ძირასდაეცა.მივიდა ფარნავაზი იქ,ჩამოჯდა,რადგანსაღამო იყო იქ ღამის გათევა გადაწყვიტა.ამ დროს წამოვიდა კოკისპირულიწვიმა, ფარნავაზმა იქვე კლდეში, ქვაბიშეამჩნია,რომელსაც კარი ამოქოლილი ჰქონდა.ღონივრად ჰკრა თავისი ჩუგლუგი (ცულის მაგვარი იარაღი)კარს, შეანგრია და შიგ შევიდა შიგ.მან ოქრო-ვერცხლისა და თვალ-მარგალიტის აურაცხელი განზი იპოვა. გაუკვირდა,მაგრამ გაახსენდა სიზმარი ამოქოლა კარი,სასწრაფოდ დაბრუნდა სახლსი და ეს ამბავი დედას და ორ დას უამბო.იმ საღამოს მათ წაიღეს ჭურჭელი,წამოიყვანეს სახედრები და განძის ზიდვა დაიწყეს, განძს მხოლოდ ღამით

ეზიდებოდნენ, დღისით კი ისვენებდნენ. ასე დაუღალავად იმუშავეს ხუთი ღამე,განძი სულ გამოზიდეს და საიმედოადგილზე გადამალეს.ამის შემდეგ ფარნავაზმა გაგზავნა თავის მონა ქუჯისთან, ეგრისის გამგებელთან და მას სამხედროკავშირი შესთავაზაქუჯიმ სიხარულით მიიღო ფარნავაზის წინადადება.ამის შემდეგ ფარნავაზმა წაიღო განძი და დედასთან დებთან ერთადესტუმრა ქუჯის,რომელმაც სიხარულით მიიღო და განუცხადა :“ შემ ხარ შვილი თავთა მათ ქართლისათა და შენგმართებს უფლება ჩემი“. მართლაც ქუჯი და ფარნავაზი ურყევი მეგობრობით დაუკავშირდნენ ერთმანეთს,განძითლაშქარი გაამრავლეს.

შემდეგ დაუკავშირდნენ ოსებს,ლეკებს და აზოს წინააღმდეგ სამხედრო დახმარებასთხოვეს,რომლებიც სიხარულით დათანხმდნენ,ქართველთა წინადადებას,რადგან არუნდოდათ აზოსთვის ხარკის მიცემა.ფარნავაზისა და ქუჯის წინამძღოლობით დაიძრალაშქარი აზოს წინააღმდეგ. სამკვდრო-სასიცოცხო ბრძოლა გაიმართრთა,აზოს ქართველებიაუჯანყდნენ,აზო მძიმე მდგომარეობაში ჩავარდა.თავი დაანება ქართლს და მხოლოდკლარჯეთში მოახერხა ფეხის მოკიდება. ამის შემდეგ ფარნავაზი ადვილად შევიდა მცხეთაშიდაიკავა აზოს ოთხივე ციხე-სიმაგრე დაიმავე წელს ქართველებმა ქართლიც დაიკავეს, გარდაკლარჯეთისა.ამასობაში აზოს ბერძენთა მაშველი ლაშქარი მოუვიდა და ბრძოლამ უფრომძაფრი სახე მიიღო გადამწყვეტი ბრძოლა არტაანის ნაქალაქევთან მოხდა,რომელსაც ქაჯთაქალაქი ანუ ჰური ეწოდებოდა. მართალია,ბრძოლაში ორივე მხრიდან ურიცხვი კაციგაწყდა,მაგრამ საბოლოოდ მაინც ქართველებმა გაიმარჯვეს. ბრძოლის ველზე დარცააზოც, მისი ლაშქრის დარჩენილ;მა ნაწილმაც გაქცევით უშველა თავს. გამარჯვებულიქართველები ფარნავაზის მეთაურობით მტერს დაედევნენ. შეიჭრნენ საბერძნეთისსაზღვრებში, აიღეს და ააოხრეს მისი ქალაქები „ანძიანძორა და ეკლეცი“ და უკანმობრუნდნენ.ასე გააძევეს ქართველებმა თავისი ქვეყნიდა ნ ბერძენი დამპყრობლები დათავისუფლება მოიპოვეს.

ამის შემდეგ ფარნავაზმა მეფის წოდება მიიღო და ამით ქართლისამეფოდ აქცია. მან თავისი ერთიდა ოვსთა მეფეს მიათხოვა და ამითოსებთან მეგობრობაუფრო განამტკიცა. ხოლო მეორედა ცოლად ქუჯისმიათხოვა,მასვე ჩააბარა ეგრისის ქვეყანა, რომელიც მდებარეობდაეგრისის წყალსა და რიონს შუა, ზღვიდან მთამდედა იგი ეგრისისერისთავადდაამტკიცა. ქუჯიმ თავის საერისთაოში ციხი-სიმაგრე, ციხე-გოჯი,ანუ ქუჯის ციხე ააშენა. ზოგიერთი მკვლევერის აზრით ციხე-გოჯი, ახლანდელი ნოქალალქევია, სხვებს ასეთად ჭაქვინჯიმიაჩნიათ,ორივე სამეგრელოშია და ორივეგან დარჩენილია ძველი ციხე-სიმაგრის გრანდიოზული ნანგრევები.

ამის შემდეგ ფარნავაზმა სამეფო მოწყობას მიყო ხელი, ამ მიზნით მას რვა ერისთავი და ერთი სპასპეტიდაუნიშნავს დათვითოეულს ქვეყნის რომელიმე ნაწილი ჩააბარა საგამგებლოდ. მაგ.არგვეთის ერისთავი განაგებდატერიტორიასლიხის მთიდან რიონამდე,მას ემორჩილებოდა რიონისზემო წელიც კერძოდრაჭა-ლეჩხუმიც. მეორე გაგზავნა კახეთს რომელსაც ემორჩილებოდა ქვეყანაარაგვიდან ჰერეთამდე.იქ მდებარეობს კახეთიდა კუხეთი.მესამ ე გაგზავნა ბუდრუჯის ერისთავად დამისცა ქვეყანა ბუდრუჯის მდინარიდან თბილისამდე და გაჩიანამდე-გარდაბანი,მეოთხე გაგზავნასამშვილდის ერისთავადდა მისცა ყვეყაქნა სკრეთის მდინარიდან ტაშირისა და აბოცისმთაებამდე.მეხუთე გაგზავნა წუნდის ერიათავადდა მისცა ქვეყანა ფარავნის ტბიდან მტკვრისსათავემდე. მას ემორჩილებოდა ჯავახეთი, კოლადა არტაანი. მეექვსე გაგზავნა ოძრიხის (ოძროხე-ახლანდელი აბასთუმნის მიდამოებშია) ერისთავად. მეშვიდე გაგზავნას კლარჯეთის ერისთავად,მისცამას ქვეყანა არსიანის მთიდან-აღვამდე. მერვე,როგორც აღინიშნა, იყო ქუჯი,ერისთავი ეგრისისა. ხოლოერთი განაწესა სპასპეტადდა მისცა თბილისიდან და არაგვიდან ტაშისკარამდე(შიდაქართლი).სპასპეტი ერისთავების უფროსი,გამგებელი იყო. მეფის შემდეგ სპასპეტი იყო პირველი პირისამეფოში. ერისთავების ხელქვეითებად,გადასახადების ამკრეფებად ადგილ-ადგილ სპასალარებიასისთავები განაწესა.ხოლო,ის ქართველები,რომლებიც აზოს აუჯანყდნენ დაანაწილა თავის სამეფოშიდა სხვადასხვა ადგილი უბოძა აზნაურობასთან ერთად.ფარნავაზმა აღადგინა მაკედონელის მიერდანგრეული მრავალი ციხე. შემოავლოზღუდე ქართლის

დედაქალაქ მცხეთას. მცხეთასი სწორედ იმ მთაზე,რომელსაც ქართლი ეწოდებოდა აღუმართავსრმაზის კერპიდა მისი თაყვანისცემა

ფარნავაზმა თავის სამეფპოში ქართული ენაზე იმდენად გაბატონებული მდგომარეობამოუპოვებია,რომ სხვა ენაზე აღარავინ ლაპარაკობდა ,მხოლოდ ქართული ისმოდასამეფოში. ფარნავაზმა ისტორიკოს ლეონტი მროველის გადმოცემით შექმნა ქართულიდამწერლობაც (ანი-ბანი).ლეონტი მროველის თქმით ამგვარად ფარნავაზს უმეფიასიბრძნით,სიქველით სიმხნითა და სიმდიდრით. ქვეშემდრომები ხმამაღლაწარმოთქვამდნენ სამადლობელს ფარნავას მიმართ. ფარნავაზი მეფობდა 75 წლისგანმავლობაში. დაკრძალულია არმაზის მთაზემ.მან დატოვა მემკვიდრედ ვაჟი-საურმაგი.