คู่มือการดูแลตนเอง โรคเบาหวาน

แผนงานวจยหลก

การพฒนารปแบบการวางแผนการจำาหนายผสงอาย

โดยทมสหสาขาวชาชพ

ศนยสมเดจพระสงฆราชญาณสงวรเพอผสงอาย

Research for developing of discharge planning model

for elderly patient by multidisciplinary team of

The Supreme Patriarch Center on Aging

งานวจยยอย เรอง

รปแบบการวางแผนจำาหนายผปวยสงอายโรคเบาหวาน

โดยทมสหสาขาวชาชพ

Discharge planning model for elderly patient

with diabetes mellitus by multidisciplinary team

คมอการดแลตนเอง โรคเบาหวานฉบบการวางแผนจำาหนายผปวยสงอายโรคเบาหวานโดยสหสาขาวชาชพ

คำ�นำ�

โรคเบาหวานเปนโรคเรอรงทพบไดบอยและรกษาไมหายขาด เปนโรค

ทตองไดรบการควบคมดแลรกษาอยางถกตองและตอเนอง เพอปองกนไมใหเกด

การทพพลภาพหรอการเสยชวตกอนวยอนควร จงทำาใหเปนปญหาสำาคญดาน

สาธารณสขทงของประเทศไทยและทวโลก ในปจจบนทวโลกมผปวยเบาหวาน

เปนจำานวนมาก โดยมจำานวนผปวยเพมขนทกป มอตราเพมเปน 2 เทา พบ

ผปวยเพศหญงมากกวาเพศชาย ซงในประเทศไทยพบอบตการณของโรคเบาหวาน

รอยละ 2.5 ของประชากร และคาดวาในปพ.ศ.2568 จะพบรอยละ 3.7 ของ

ประชากร เนองจากการดแลรกษาผปวยเบาหวานและภาวะแทรกซอนตองสญเสย

คาใชจายมาก โดยมงหมายใหการดแลรกษาเบาหวานมคณภาพและประสทธผล

ทด

ศนยสมเดจพระสงฆราชญาณสงวรเพอผสงอายจงจดทำาคมอการดแล

ตนเองโรคเบาหวานฉบบการวางแผนจำาหนายผปวยสงอายโรคเบาหวานโดย

สหสาขาวชาชพขน เพอใหผสงอายและประชาชนทวไปมแนวทางการดแลตนเอง

โรคเบาหวานทสามารถนำาไปประยกตใชได โอกาสนใครขอขอบคณคณะทำางาน

และผทรงคณวฒทกทานทสละเวลาและทมเทแรงกายแรงใจใหคมอฉบบน สำาเรจ

ลลวงเพอเผยแพรเปนประโยชนตอวงการแพทยและสาธารณสขตอไป

คณะทำ�ง�นวจย

กมภ�พนธ2554

ก


ส�รบญ

หนา

ความรทวไปเกยวกบโรคเบาหวาน 1

โรคเบาหวานเกดขนไดอยางไร 2

อาการของโรคเบาหวาน 2

การวนจฉยโรคเบาหวาน 3

ประเภทของเบาหวาน 4

ภาวะแทรกซอนของเบาหวาน 7

การดแลรกษาโรคเบาหวาน 9

อาหารสำาหรบผปวยสงอายโรคเบาหวาน 9

การออกกำาลงกายในผปวยเบาหวาน 18

ทากายบรหารขาของผปวยเบาหวาน 29

การใชยาในผปวยเบาหวาน 33

การดแลสขภาพเทาในผทเปนโรคเบาหวาน 36

ขอแนะนำาในการดแลตนเอง 39

เปาหมายการควบคมโรคเบาหวาน 41

บรรณานกรม 42

ข


1

โรคเบ�หว�น

คว�มรทวไปเกยวกบโรคเบ�หว�น

เบาหวาน พบไดประมาณ 3.5 เปอรเซนตของคนทวไป พบไดทกเพศและทกอาย แตจะพบมากในคนอายมากกวา 40 ปขนไป และคนทอยในเมองมโอกาสเปนโรคนมากกวาชาวชนบท คนอวนและหญงทมลกมาก มโอกาสเปน โรคนไดมากขน รางกายของเราประกอบดวยเซลลเลกๆ หลายลานเซลลซงทกเซลลกตองการพลงงานเพอใชในการทำางานตามหนาทของตวเอง พลงงานทใชนนไดรบมาจากอาหารทบรโภคในแตละวน แตการทจะเปลยนอาหารชนใหญๆ ใหกลายเปนพลงงานไดนนตองผานกระบวนการยอยสลายหรอแปรสภาพใหกลายเปนสารอาหารทเซลลสามารถนำาไปใชได อาหารทยอยแลวจะมโมเลกลเลกๆ ของนำาตาลทเรยกวา “กลโคส” อยดวย กลโคสเปนสารอาหารทรางกายสามารถดดซมผานผนงลำาไสเขาสเสนเลอดเพอสงไปเลยงอวยวะสวนตางๆ ของรางกายได โดยอาศยฮอรโมนอนซลนเปนตวนำา อนซลนจงทำาหนาทคลาย “นายทวาร” ทคอยเปดประตใหกลโคสเขาไป สเซลล กลโคสทเหลอใชรางกายจะนำาไปเกบสะสมไวทตบหรอกลามเนอ ในรปของ กลยโคเจน เมอภาวะรางกายไมสมดลมปรมาณนำาตาลในเลอดตำากวาปกตรางกายจะสงการใหนำากลยโคเจนออกมาจากคลงทเกบไว เปลยนกลบใหเปน “กลโคส” เพอใชงาน ซงในขนตอนนตองอาศยการทำางานของฮอรโมนอกชนดหนง ทผลตจากตบออนเชนเดยวกน นนคอ “ฮอรโมนกลคากอน” ตบออนจงมหนาทผลตฮอรโมน 2 ชนดน เพอใหทำางานประสานกนและยงทำาหนาทควบคมปรมาณการผลตใหมปรมาณพอๆ กน เพอรกษาสมดลของ นำาตาลในเลอด ในบคคลปกต ตบออนจะทำาหนาทผลตฮอรโมนทงสองชนด

อยางตอเนองตลอดเวลา


2

โรคเบ�หว�นเกดขนไดอย�งไร

สำาหรบผทปวยเปนโรคเบาหวานนน การทำางานของตบออนในการผลต

ฮอรโมนอนซลนจะบกพรอง ซงอาจเกดจากการทตบออนไมสามารถผลตอนซลน

ไดอยางเพยงพอหรอผลตอนซลนไดแตอนซลนนนไมปกตภาวะเชนนกจะทำาให

ไมสามารถควบคมระดบนำาตาลในเลอดได เนองจากการทำางานระหวางฮอรโมน

อนซลนและกลคากอนเสยสมดลไป ผลทเกดขนคอการมนำาตาลตกคางในเลอด

ซงกระทบไปถงไตททำาหนาทกรองของเสยทำาใหไตตองทำางานหนกขน และ

ไมสามารถกรองเอานำาตาลออกจากปสสาวะไดหมดทำาใหมนำาตาลปนมากบ

ปสสาวะ ปสสาวะจงมรสหวานเปนทมาของการเกดโรค “เบาหวาน”

อ�ก�รของโรคเบ�หว�น

ปสสาวะบอยและจำานวนมาก ปสสาวะชวงกลางคน เกดจากการ

ทนำาตาลรวมากบปสสาวะและดงนำาออกมาดวย

คอแหง ดมนำามาก กระหายนำา เกดจาการทรางกายสญเสยนำามาก

ทางปสสาวะ

หวบอยทานจ แตนำาหนกลดและออนเพลย เกดจากการทรางกาย

ใชกลโคสเปนอาหารไมไดตองใชโปรตนและไขมนเปนพลงงานแทน

แผลหายยาก มการตดเชอทาง

ผวหนง เกดแผลไดบอย นำาตาลทสงทำาใหการ

ทำางานของเมดเลอดขาวลดลง

คนตามผวหนง ตดเชอรางาย โดย

เฉพาะอยางยงบรเวณชองคลอดของผปวยหญง


3

ตาพรามว อาจเกดจากนำาตาลคงในเลนซตา โรคจอประสาทตา

จากเบาหวานหรอตอกระจก

ชา ปวดแสบปวดรอนตามปลายมอและปลายเทา

ก�รวนจฉยโรคเบ�หว�น

การวนจฉยอาศยการตรวจระดบนำาตาลในเลอด ดงน

1. มอาการของโรคเบาหวานชดเจนดงกลาวขางตน และมระดบนำาตาล

ในเลอดมากวา 200 มก./ดล.โดยไมจำาเปนตองอดอาหาร

2. ระดบนำาตาลกอนรบประทานอาหารเชาตงแต 126 มก./ดล. ขนไป

อยางนอย 2 ครง

3. การตรวจโดยการใหรบประทานกลโคส 75 กรม พบวามระดบ

นำาตาลหลงรบประทานกลโคส ตงแต 200 มก./ดล. ขนไป

ระดบนำาตาลกอนรบประทานอาหารเชาทอยในชวง 100 - 125 มก./ดล.

เรยกวา “ระดบนำาตาลขณะอดอาหารผดปกต” ระดบนำาตาลหลงรบประทานกลโคส

75 กรม ทอยในชวง 140 - 199 มก./ดล. เรยกวา “ความทนตอนำาตาลบกพรอง”

ทงสองภาวะนเรยกรวมกนวาเปน “ระยะกอนเปนเบาหวาน”


4

ผทควรตรวจห�โรคเบ�หว�น

ผทมอาการของโรคเบาหวานดงกลาวขางตน

อายมากกวา 40 ป

มญาตสายตรงเปนโรคเบาหวาน

เคยมระดบนำาตาลอยในระยะกอนเบาหวาน

เคยเปนเบาหวานขณะตงครรภ

คลอดบตรหนกมากกวา 4 กก.

มความดนโลหตสง

มไขมนในเลอดผดปกต

มโรคหลอดเลอดตบแขง

มโรคทบงวามภาวะดอตออนซลน ไดแก โรครงไขมถงนำาหลายถง

ประเภทของโรคเบ�หว�น

เบ�หว�นชนดท1คอเบ�หว�นชนดทพงอนซลน เปนเบาหวานชนด

ทพบไดนอย แตมความรนแรงและอนตรายสง พบในเดกและวยรน อายนอยกวา

25 ป ในประเทศไทยพบนอยกวา 5% เบาหวานชนดน เกดจากการทตบออน

ไมสามารถผลตอนซลนได เนองจากเซลลททำาหนาทสรางฮอรโมนอนซลนผดปกต

ทำาใหรางกายเกดภาวะขาดอนซลน ผปวยจำาเปนตองพงพาการฉดอนซลนเขา

ทดแทนในรางกาย (ผลตอนซลนได) จงจะสามารถเผาผลาญนำาตาลไดเปนปกต

มเชนนน รางกายจะเผาผลาญไขมนจนทำาใหผายผอมอยางรวดเรว และเมอ

รางกายเกดภาวะขาดอนซลน นำาตาลกไมสามารถเขาไปในเซลลเพอใหพลงงานได

จงตกคางในเลอดจนเกดภาวะปรมาณนำาตาลในเลอดสง สวนเซลลเมอไมไดรบ

นำาตาลกตองหาแหลงพลงงานใหมมาทดแทน จงหนไปยอยสลายไขมนและโปรตน

เพอใหไดพลงงาน ทำาใหเกด “สารคโตน” ซงเปนของเสยทเกดจากการเผาผลาญ


5

ไขมน มฤทธเปนกรดและเปนพษตอระบบประสาท เกดอาการของภาวะกรด

คงในเลอดจากสารคโตน คอ หายใจหอบลกเมอหายใจออกมาจะมกลนเหมอน

ผลไม ชพจรเตนเรว คลนไส - อาเจยน ระดบความรสกตวจะคอยๆ ลดลง

ถาไมไดรกษาอยางทนทวงทจะชอกหมดสต อาการทเกดขนนมกเปนอยางรนแรง

และเกดขนโดยกะทนหน ทำาใหผปวยถงตายไดรวดเรว

เบ�หว�นชนดท2คอเบ�หว�นชนดทไมพงอนซลน ในประเทศไทยพบ

มากกวา 95% ซงมกจะมความรนแรงนอย พบไดบอยในผสงอายทมอายมากกวา

40 ป ขนไป และมอตราการปวยทเพมขนตามสดสวนอาย มกพบในผหญงมากกวา

ผชาย เบาหวานชนดท 2 น ตบออนสามารถสรางอนซลนได แตปรมาณทไดไมเพยงพอ

ตอความตองการ ฉะนนผปวยบางรายจงอาจไมมอาการแสดงออกของโรค

เลย หรออาจจะมอาการแบบคอยเปนคอยไป จนถงขนแสดงอาการรนแรงหรอ

หมดสตและเสยชวตได สาเหตของการหมดสตของผปวยเบาหวานชนดนเกดจาก

ภาวะนำาตาลในเลอดสงมาก ทำาใหรางกายพยายามขบนำาตาลออกมาทางปสสาวะ

จนทำาใหผปวยเสยนำามาก เมอรางกายเกดภาวะขาดนำา ไตกทำางานลดลง

เปนผลใหนำาตาลในเลอดสงขนอกเพราะรางกายไมสามารถขบออกไปได ผปวย

กจะหมดความรสกลงเรอยๆ จนหมดสตไป ผปวยมกไมเกดภาวะคโตซส เชน

ทเกดกบชนดพงอนซลน การควบคมอาหาร หรอการใชยาเบาหวานชนดกน กมก

จะไดผลในการควบคมระดบนำาตาลในเลอดใหปกตได หรอบางครงถาระดบนำาตาล

สงมากๆ กอาจตองใชอนซลนฉดเปนครงคราว แตไมตองใชอนซลนตลอดไป จงถอวา

ไมตองพงอนซลน


6

ต�ร�ง1 เปรยบเทยบเบาหวานประเภทท 1 และประเภทท 2

เบ�หว�นประเภทท1 เบ�หว�นประเภทท2กลมอาย มกเกดกบผมอายนอยกวา 40 ป มกเกดกบผมอาย 40 ป ขนไปนำาหนกตว ผอม อวนการทำางาน

ของตบออน

ไมสามารถผลตอนซลนได - สามารถผลตอนซลนไดบาง

- ผลตไดปกตแตอนซลนไมม

ประสทธภาพ

- เซลลรางกายตอตานอนซลนการแสดง

ออกของ

อาการ

เกดอาการรนแรง - ไมมอาการเลย

- มอาการเลกนอย

- อาการรนแรง จนชอก

หมดสตได


7

ตา อาจเปนตอกระจกกอนวย ประสาทตาหรอ

จอตาเสอม หรอเลอดออกในนำาวนลกตา ทำาใหม

อาการตามวลงเรอยๆ หรอมองเหนจดดำาลอยไป

ลอยมา และอาจทำาใหตาบอดในทสด

ผนงหลอดเลอดแดงแขง ทำาใหเปนโรคความ

ดนโลหตสง, อมพาต, โรคหวใจขาดเลอด ถาหลอดเลอด

ทเทาตบแขง เลอดไปเลยงไมพออาจทำาใหเทาเยน

เปนตะครวหรอปวดขณะเดนมากๆ หรออาจทำาให

เปนแผลหายยากหรอเทาเนา (ซงอาจเกดรวมกบ

การตดเชอ)

ไต มกจะเสอม จนเกดภาวะไตวาย มอาการ

บวม ซด ความดนโลหตสง ซงเปนสาเหตการตาย

ของผปวยเบาหวานทพบไดคอนขางบอย

ภ�วะแทรกซอนของเบ�หว�น


8

ระบบประสาท ผปวยอาจเปนปลายประสาท

อกเสบ มอาการชาหรอปวดรอนตามปลายมอ

ปลายเทา ซงอาจทำาใหมแผลเกดขนทเทาไดงาย

(อาจลกลามจนเทาเนา) บางคนอาจมอาการ

วงเวยนเนองจากมภาวะความดนตกในทายน

บางคนอาจไมมความรสกทางเพศ หรอทองเดน

ตอนกลางคนบอย หรอกระเพาะปสสาวะ

ไมทำางาน (กลนปสสาวะไมอย หรอไมมแรงเบง

ปสสาวะ)

ภาวะคโตซส พบเฉพาะในผปวยทเปนเบาหวานชนดพงอนซลน รางกาย

จะมการคงของสารคโตน ซงเกดจากการเผาผลาญไขมน ผปวยจะมอาการ

คลนไสอาเจยน กระหายนำาอยางมาก หายใจหอบลก ลมหายใจมกลน มไข

กระวนกระวาย มภาวะขาดนำารนแรง (ตาโบ หนงเหยว ความดนตำา ชพจร

เบาเรว) อาจมอาการปวดทอง ทองเดน ผปวยจะซมลงเรอยๆ จนกระทงหมด

สต หากรกษาไมทนอาจตายได

เปนโรคตดเชอไดงาย จากภมตานทานโรคตำา

เชน วณโรคปอด, กระเพาะปสสาวะอกเสบ,

กรวยไตอกเสบ, ชองคลอดอกเสบ (ตกขาวและ

คนในชองคลอด), เปนฝพพองบอย,เทาเปนแผล

ซงอาจลกลามจนเทาเนา (อาจตองตดนวหรอตดขา)

เปนตน


9

อ�ห�รสำ�หรบผปวยสงอ�ยโรคเบ�หว�น

อ�ห�รทควรงด ไดแก นำาตาล ขนมหวาน นำาอดลม นมขนหวาน นำาผลไม

ทมนำาตาลประมาณ 8 - 15% ยกเวนนำามะเขอเทศมนำาตาลประมาณ 1% และ

งดอาหารทมไขมนสง

อ�ห�รทควรเพม ไดแก อาหารทมเสนใยอาหารสง อาหารทมดชน

นำาตาลตำา เชน วนเสน ขาวกลอง ฝรง แกวมงกร

ผปวยเบ�หว�นใชนำ�ต�ลเทยมไดเท�ไร

นำาตาลเทยมทขายในประเทศไทย สวนใหญเปนแอสปารแทม ซงม

รสหวานเปน 200 เทาของนำาตาลทราย แอสปารแทม 1 ซอง (38 มลลกรม)

ใหความหวานเทากบนำาตาล 2 ชอนชา จากการทดสอบความปลอดภย อนญาต

ใหใชไดวนละ 50 มลลกรมตอนำาหนกตว 1 กโลกรม ซงสวนใหญจะใชในปรมาณ

นอยกวานมาก แตแอสปารแทมทนความรอนสงไมได จงตองใหใสหลงประกอบ

อาหารแลว ผปวยทยงคงตดรสหวาน สามารถใชใสในอาหาร หรอเครองดมได

ผปวยตองการดมนำาอดลม ควรดมประเภททมคำาวาไดเอท ซงใชสารนแทนนำาตาล

ฟรคโตส เปนนำาตาลผลไม มรสหวานกวานำาตาลทรายเกอบ 2 เทา

จงใชปรมาณนอยกวานำาตาลทราย ทำาใหระดบนำาตาลในเลอดสงชากวา

นำาตาลทราย แตถารบประทานในปรมาณมาก จะทำาใหระดบนำาตาลในเลอดสง

ไดเชนเดยวกน และยงอาจทำาใหไขมนในเลอดสง นำาตาลฟรคโตสใหพลงงาน

เทากบนำาตาล จงไมเหมาะกบผปวยทอวน

ก�รดแลรกษ�โรคเบ�หว�น


10

ปรม�ณอ�ห�รทแนะนำ�1วนสำ�หรบผปวยโรคเบ�หว�นมนำ�หนกตวเกน

(พลงง�น1,200กโลแคลอร)

กลมอ�ห�รต�งๆ ปรม�ณทแนะนำ�ขาว แปง 6 ทพพ

ผก 3 - 4 ทพพผลไม 2 - 3 สวน

เนอสตวไขมนตำา 5 ชอนโตะนมพรองมนเนย 1 แกว

นำามนพช 3 - 4 ชอนชานำาตาลทราย ไมเกน 3 ชอน

ปรม�ณอ�ห�รทแนะนำ�1วนสำ�หรบผปวยโรคเบ�หว�นมนำ�หนกตวปกต




เนอสตวไขมนตำา 6 ชอนโตะa

นมพรองมนเนย 1 - 2 แกวนำามนพช 5 ชอนชา

นำาตาลทราย ไมเกน 4 - 5 ชอนa หากไมดมนมควรเพมเนอสตวเปน 8 - 10 ชอนโตะตอวน


11

ปรม�ณอ�ห�รทแนะนำ�1วนสำ�หรบผปวยเบ�หว�นทควบคมระดบนำ�ต�ลไดด




เนอสตวไขมนตำา 6 ชอนโตะa

นมพรองมนเนย 1 - 2 แกวนำามนพช 5 ชอนชา

นำาตาลทราย ไมเกน 6 ชอน

a หากไมดมนมควรเพมเนอสตวเปน 8 - 10 ชอนโตะตอวน

ตวอย�งปรม�ณอ�ห�ร1สวน

1. ขาว แปง 1 ทพพ มพลงงาน 80 กโลแคลอร

ข�วกลอง1ทพพ วนเสน1ทพพ


12

ขนมปง1แผน ข�วเหนยว1ทพพ

2. ผก 1 ทพพ มพลงงาน 25 กโลแคลอร

กะหลำ�ดอก1ทพพ ข�วโพดออน1ทพพ

ผกบงจน1ทพพ มะเขอเทศ1ทพพ


13

3. ผลไม 1 สวน มพลงงาน 60 กโลแคลอร

มะละกอสก1สวน มงคด1สวน

แกวมงกร1สวน กลวยนำ�ว�1สวน


14

4. เนอสตว 2 ชอนโตะ มพลงงาน 75 กโลแคลอร

เนอหม2ชอนโตะ ปล�ท1ตว

ไขไก1ฟอง กง4ตว

ลกชน5ลก เต�ห หลอด


15

5. นมพรองมนเนย 1 แกว (240 ซซ) มพลงงาน 120 กโลแคลอร

นมพรองมนเนย1แกว

6. ไขมน 1 สวน พลงงาน 45 กโลแคลอร

นำ�มนพช1ชอนช� เนย กอน


16

หวกะท1ชอนโตะ นำ�สลด1ชอนโตะ

7. นำาตาลทราย 1 ชอนชา พลงงาน 20 กโลแคลอร

นำ�ต�ลทร�ย1ชอนช�


17

สรปก�รเลอกรบประท�นอ�ห�รเพอควบคมระดบนำ�ต�ลในเลอด

1. รบประทานขาว กวยเตยว ขนมปง ไดตามปกต นอกจากผทอวนให

ลดลงครงหนง

2. รบประทานผลไมตามจำานวนทกำาหนด วนละ 2 - 3 ครงแทนขนม

3. รบประทานผกใหมากขนทกมอ

4. รบประทานเนอสตวไมตดมนและหนง

5. รบประทานไขสปดาหละ 2 - 3 ฟอง ถาไขมนในเลอดสงใหงดไขแดง

6. รบประทานปลา และเตาหใหบอยขน

7. ใชนำามนพชจำาพวกนำามนถวเหลอง นำามนรำาขาวในการทอด

ผดอาหารแตพอควร

8. เลอกดมนมไมมไขมน นมพรองมนเนยแทนนำานมปรงแตงรส

9. หลกเลยงนำาหวาน นำาอดลม ลกอม ชอกโกแลตและขนมหวานจด

ตาง ๆ

10. หลกเลยงอาหารใสกะท ไขมนสตว อาหารทอด รวมทง ขนมอบ

11. รบประทานผก ผลไมทงกากแทนการคนดมแตนำา

12. เลอกรบประทานอาหารทมไขมนนอย เชน ตม นง ยาง ผด

ทใชนำามนนอยแทนการทอด

13. ใชนำาตาลเทยมใสเครองดมและอาหารแทนการใชนำาตาลทราย

14. รบประทานอาหารรสออนเคม

จะเหนวาผปวยโรคเบาหวานในปจจบน มอสระในการเลอกอาหาร

มากขน และอาหารทแนะนำาใหผปวยโรคเบาหวานกมไดแตกตางจากอาหาร

คนปกต แตจะเปนลกษณะของอาหารทมนำาตาลนอย ไขมนตำา รสออนเคม ทงน

ผปวยเบาหวานจำาเปนตองเรยนรวธการเลอกชนดอาหาร ปรมาณทรบประทาน

การแลกเปลยนและการทดแทนอาหาร เพอจะสามารถควบคมระดบนำาตาล

ในเลอดไดอยางสมำาเสมอ


18

ก�รออกกำ�ลงก�ยในผปวยเบ�หว�น

ผปวยเบ�หว�นกบกจกรรมออกแรงและก�รออกกำ�ลงก�ย

เมอออกแรงหรอออกกำาลงกาย ผปวยเบาหวานจะมการตอบสนองของ

ฮอรโมนและการเปลยนแปลงของระดบนำาตาลตางจากคนปกต ผปวยเบาหวานพง

อนซลนและผปวยเบาหวานทไมพงอนซลนมการตอบสนองตอการออกกำาลงกาย

ไมเหมอนกน

ผปวยเบาหวานชนดพงอนซลน ระดบอนซลนในเลอดอาจไมเหมาะสม

เนองจากวธการใหอนซลนโดยการฉดใตผวหนงวนละ 1 - 2 ครง ยาจะดดซมเขาสกระแส

โลหตตามระยะเวลาของการฉด ชนดของยาและสภาพการดดซมของตำาแหนงทฉด

ตารางท 2 แสดงใหเหนการเปลยนแปลงทเกดจากระดบอนซลนทสงหรอตำาเกนไป

จะเหนไดชดเจนวาถาหากผปวยมระดบอนซลนสงจะเกดภาวะนำาตาลในเลอดตำาจาก

การออกกำาลงกายไดงาย ไมวาจะเปนขณะออกกำาลงกายหรอหลงการออกกำาลงกาย

แลว เนองจากระดบอนซลนทสงจะยบยงการสรางและปลดปลอยนำาตาลจากตบ

รวมทงการสลายของไขมนอกทงกลามเนอสามารถใชนำาตาลไดมากขน ผลรวมคอ

ระดบนำาตาลลดลง นอกจากนหลงการออกกำาลงกายการเผาผลาญพลงงานในอตรา

สงยงคงดำาเนนอย สวนหนงเปนการเผาผลาญกรดไขมนอสระ ภาวะนำาตาลตำาจาก

การออกกำาลงกายอาจเกดขนหลงการออกกำาลงกายแลวนานถง 12 ชวโมง ในทาง

ตรงกนขามถาหากระดบอนซลนไมเพยงพอจะมผลทำาใหนำาตาลในเลอดสงขนโดย

ตบสรางและปลดปลอยนำาตาลออกมามาก สวนกลามเนอไมสามารถใชนำาตาลเพม

ขนและอาจทำาใหเกดภาวะกรดเกนได เนองจากมการสลายตวของไขมนมาก ดงนน

การออกกำาลงกายของผปวยเบาหวานชนดพงอนซลน จงตองคำานงถงระดบนำาตาล

และจำาเปนตองปรบอาหารและ/หรอยาใหเหมาะสมตามระยะเวลาทจะ

ออกกำาลงกายและประเภทของการออกกำาลงกายดวย


19

ต�ร�งท2 การเปลยนแปลงดานพลงงานในผปวยเบาหวานขณะออกกำาลงกาย

สมพนธกบระดบอนซลน

ก�รเปลยนแปลงทเกดขณะออกกำ�ลงก�ย อนซลนม�กไป อนซลนนอยไป

การสรางและปลดปลอยนำาตาลโดยตบ ลดลง เพมขน

การใชนำาตาลโดยกลามเนอ เพมขน คงท

การสลายไขมนและระดบกรดไขมนอสระ ลดลง เพมขน

ระดบนำาตาลในเลอด ลดลง เพมขน

สำาหรบผปวยเบาหวานชนดไมพงอนซลน การออกกำาลงกายจะเพมการ

หลงอนซลนจากเบตาเซลลในผปวยทการหลงอนซลนนอย แตระดบอนซลนใน

เลอดไมเพมขน สำาหรบผปวยทมระดบอนซลนสงการออกกำาลงกายมผลทำาให

ประสทธภาพของอนซลนดขน เหนไดจากการทระดบอนซลนลดลงในขณะท

นำาตาลในเลอดคงทหรอลดลงดวย แตเนองจากผปวยเบาหวานไมพงอนซลน

สวนใหญเปนกลมผปวยทมอายมากอาจมปญหาสขภาพดานอนโดยเฉพาะระบบ

หวใจและหลอดเลอด ระบบหายใจ และระบบกลามเนอและไขขอ ซงทำาใหม

ปญหาในการออกกำาลงกายได

ขอกำ�หนดและก�รปฏบตสำ�หรบผปวยเบ�หว�นชนดพงอนซลนเมอออกกำ�ลงก�ย

ผปวยเบาหวานชนดพงอนซลนสวนใหญอายนอย มกไมมปญหาเกยวกบ

ระบบหลอดเลอดหวใจและอนๆ แตถาอายมากหรอเปนมานานกจำาเปนตองตรวจ

รางกายเชนเดยวกบผปวยเบาหวานชนดไมพงอนซลน ขอกำาหนดและการปฏบต

เนนหนกเกยวกบยาฉดอนซลนและอาหาร โดยสมพนธกบประเภทและระยะเวลา

ของการออกกำาลงกาย ซงไดแก


20

1. โปรแกรมก�รออกกำ�ลงก�ย ตองคำานงวาเปนการออกกำาลงกายประจำาหรอเปนครงคราว ถาผปวยออกกำาลงกายเปนประจำาอยแลวจะไมมปญหามากเพราะมการปรบยาและอาหารมาแลวระยะหนง ผททำาเปนครงคราว หรอเพงเรมทำาจะตองตดตามการเปลยนแปลงของระดบนำาตาลอยางใกลชด อกประการหนงผเรมตนหรอผททำาเปนครงคราวสมรรถภาพอาจไมดพอ ควรออกกำาลงกายแตพอสมควร เพราะการออกกำาลงกายทนานหรอหกโหม จะตองใชพลงงานมากกวา 2.ย�ฉดอนซลน ปรมาณยาฉดอาจคงท เพมขน หรอลดลงแลวแตระดบการควบคมนำาตาล ผทควบคมนำาตาลไดดตองการลดนำาหนก ควรลดปรมาณยาฉดลงและไมเพมอาหาร ถาเบาหวานควบคมไมไดจำาเปนตองเพมยาฉดอนซลนเพอลดนำาตาลลงจนถงระดบปลอดภยจงคอยออกกำาลงกาย ถาไมมปญหาเรองนำาหนกตวและระดบนำาตาล สวนใหญมกฉดยาปรมาณเทาเดมและเพมอาหารชดเชยพลงงานทสญเสยไปจากการออกกำาลงกาย การฉดอนซลน ถาเปนไปไดควรเลยงการฉดอนซลนทแขนหรอขาวนทออกกำาลงกาย เนองจากขณะออกกำาลงกาย เลอดจะถกสบฉดไปบรเวณกลามเนอทออกกำาลงกายมากขนรวมทงบรเวณ ใกลเคยง ทำาใหการดดซมยาจากทฉดมากและเรวขนไมควรออกกำาลงกายในชวงทยาฉดออกฤทธสงสดเพราะอาจทำาใหเกดระดบนำาตาลในเลอดตำา 3.ก�รรบประท�นอ�ห�รและก�รดมนำ� ไมควรออกกำาลงกายหลงรบประทานอาหารมอหลกใหมๆ เนองจากขณะทมการยอยอาหารและ การดดซมอาหารปรมาณเลอดหมนเวยนไปททางเดนอาหารมากขน ในผปวยทเบตาเซลลยงทำางานอยบางจะหลงอนซลนเพมขน จงควรออกกำาลงกาย หลงอาหารมอหลกแลว 2 ชวโมงหรออยางนอย 1 ชวโมง ถาหากออกกำาลงกายหลงรบประทานอาหารนานเกน 4 ชงโมง จะตองพจารณาวาควรใหอาหารวางกอนการออกกำาลงกายหรอไมมากนอยเทาใด ขนกบระดบนำาตาลในเลอด บางครงจำาเปนตองเพมอาหารในระหวางการออกกำาลงกายหรอหลงการ ออกกำาลงกายดวย สำาหรบนำาควรดมนำาเปลาใหมากพอจนไมรสกกระหายนำา ถาออกกำาลงกายกลางแดดหรอในอากาศรอนควรดมนำามากขน


21

4.ก�รตรวจระดบนำ�ต�ลในเลอด ผท เรมออกกำาลงกายใหมๆ

ควรตรวจเชคระดบนำาตาลในเลอดกอน ระหวางและหลงการออกกำาลงกาย

เพอดการเปลยนแปลงอยางใกลชดและใชสำาหรบเปนแนวทางปรบยาฉดและ

เสรมอาหาร เมอทำาเปนประจำาจนคมปรมาณการเปลยนแปลงของระดบนำาตาล

ไดแลวอาจทำาเปนครงคราวได ผทเกดกระบวนการสลายไขมนบอยหรอรวดเรว

ควรตรวจหาระดบคโตนในปสสาวะเมอระดบนำาตาลในเลอดสงกวา 250 มก./ดล.

ถาพบมคโตนตองงดการออกกำาลงกาย ผทออกกำาลงกายหกโหมกวาเดม ตองตรวจ

ระดบนำาตาลเมอรสกมอาการของภาวะนำาตาลในเลอดตำาและกอนเขานอน แมจะ

เปนหลงการออกกำาลงกายนานแลวกตาม เพอประเมนและปองกนการเกดภาวะ

นำาตาลในเลอดตำา


22

ต�ร�งท3 ขอกำาหนดเกยวกบอาหารและการออกกำาลงกายสำาหรบผปวย

เบาหวานชนดพงอนซลน

ชนดของก�ร

ออกกำ�ลงก�ยตวอย�ง

ระดบ

นำ�ต�ล

(มก./ดล.)

ขอปฏบต

เบา เดน

ถบจกรยานชา ๆ

>80

<80

รบประทานอาหาร

คารโบไฮเดรต 10 - 15 กรม/ชวโมงหนกปานกลาง วงเหยาะ ๆ

เทนนส

ถบจกรยาน

>300

180 - 300

80 - 179

<80

ห�มออกกำ�ลงก�ย


คารโบไฮเดรต 10 - 15 กรม/ชวโมง

รบประทานอาหารวางกอน

ออกกำาลงกาย** และเสรม

คารโบไฮเดรต 10 - 15 กรม/ชวโมง*หนกมาก ฟตบอล

บาสเกตบอล

วายนำา

ถบจกรยานเรวๆ

>300

180 - 300

80 - 179

ห�มออกกำ�ลงก�ย


คารโบไฮเดรต 10 - 15 กรม/ชวโมง

รบประทานอาหารวางกอน

ออกกำาลงกาย** และเสรม

คารโบไฮเดรต 10 - 15 กรม/ชวโมง*


23

ขอกำ�หนดและก�รปฏบตสำ�หรบผปวยเบ�หว�นชนดไมพงอนซลน

เมอออกกำ�ลงก�ย

ผปวยกลมนมกมอายมาก มโรคอนรวมดวยหรอเปนมานานจนมโรค

แทรกซอนเรอรงจากเบาหวาน ขนาดนำาหนกตวของผปวยตางกนมากและยา

ทใชควบคมระดบนำาตาลมหลายรปแบบ ขอกำาหนดและการปฏบตจงตองปรบ

ใหเหมาะสมสำาหรบในแตละกรณ ไดแก

1. ก�รซกประวตและก�รตรวจร�งก�ยโดยละเอยด จำาเปนตองทำา

ในผปวยทเปนเบาหวานมานานและผปวยเบาหวานสงอาย ควรตรวจสขภาพ

จอตาวามจอตาเสอมทรนแรงหรอไม มภาวะแทรกซอนทใดหรอไม เพราะการ

ออกกำาลงกายอาจทำาใหภาวะแทรกซอนเหลานเลวลง ตรวจหาความผดปกตของ

ระบบประสาทเพอหลกเลยงอนตรายทไขขอ กลามเนอ และผวหนง อาจตองตรวจ

คลนไฟฟาหวใจ หรอถามขอสงสยตองทำาการทดสอบสมรรถภาพการทำางานของ

หวใจและหลอดเลอดเพอหาความผดปกตของคลนไฟฟาหวใจขณะออกกำาลงกาย

กอนเรมโปรแกรมการออกกำาลงกาย

2.โปรแกรมก�รออกกำ�ลงก�ย ควรจดเปนโปรแกรมประจำา เลอก

การออกกำาลงกายทเหมาะสมโดยเฉพาะผสงอายอาจมปญหาขอเขา ขอเทา หรอ

ขอสะโพกจงตองเลยงการออกกำาลงกายทตองลงนำาหนกทขอตางๆ เหลาน

3.ย�ลดนำ�ต�ล ผปวยทใชยาฉดอนซลนใหปฏบตเหมอนกบผปวย

เบาหวานชนดพงอนซลน สำาหรบผปวยทใชยารบประทานใหใชยาเทาเดม

เมอเรมตน ตรวจดการเปลยนแปลง แลวจงปรบยาลงถาระดบนำาตาลลดลงกวา

ทควรจะเปน ในรายทนำาตาลในเลอดยงควบคมไมไดควรควบคมอาหารใหดขน

เมอออกกำาลงกาย สมำาเสมอแลวระดบนำาตาลจะดขน ผปวยทมนำาหนกตวเกน

มาตรฐาน ถาออกกำาลงกายและควบคมอาหารจนสามารถลดนำาหนกตวได

สวนใหญระดบนำาตาลจะดขนผปวยทไมไดรบประทานยาลดนำาตาลไมตองม

ขอปฏบตพเศษ แตยงตองควบคมปรมาณอาหารตามกำาหนด


24

4.อ�ห�รและนำ� ผปวยทฉดยาอนซลนปฏบตตวเชนเดยวกบผปวย

เบาหวานชนดพงอนซลน ผปวยทผอมหรอนำาหนกตวปกตและควบคมระดบนำาตาล

ไดด ถาออกกำาลงกายหนกและ/หรอนานตองรบประทานอาหารวางกอน

ออกกำาลงกายเชนเดยวกบผปวยทฉดยาอนซลน ผปวยทตองการควบคมนำาหนก

ไมตองเพมหรอเสรมอาหารเมอออกกำาลงกาย

5.ก�รตรวจระดบนำ�ต�ลในเลอด ผปวยทฉดยาอนซลนใหปฏบต

เหมอนกบผปวยเบาหวานชนดพงอนซลน ผปวยทกนยาถาระดบนำาตาลควบคมด

เมอออกกำาลงกายมากและนาน ควรตรวจระดบนำาตาลหลงการออกกำาลงกาย

และระวงการเกดระดบนำาตาลในเลอดตำา สำาหรบกรณทวไปตรวจเชคระดบ

นำาตาลเปนครงคราวตามกำาหนดได

ผลกระทบก�รตอบสนองของก�รออกกำ�ลงก�ย

โดยปกตรางกายจะมการทำางานรวมกนของฮอรโมนและขบวนการ

เผาผลาญ (การใชพลงงาน) ผลคอ ทำาใหมการรกษาความสมดลของระดบนำาตาล

กลโคส ความเขมขนของอนซลนในคนทเปนโรคเบาหวานจะไมตอบสนองตอการ

ออกกำาลงกายโดยวธปกต และความสมดลระหวางนำาตาลกลโคสทผลตจากตบ

ผลกระทบการออกกำาลงกายของโรคเบาหวาน ขนอยกบปจจยตางๆ หลายปจจย

ประกอบดวย

การใชและชนดของการใหยาทมระดบนำาตาลในเลอดตำา (อนซลน)

การเลอกเวลาการใชยา

ระดบนำาตาลในเลอดตอการออกกำาลงกาย

ภาวะแทรกซอนและความรนแรงของการเกดโรคแทรกซอน

การใชยาชนดอนๆ ในระยะท 2 ของการเกดโรคแทรกซอน

ความหนก ชวงเวลาและชนดของการออกกำาลงกาย


25

ผลกระทบของก�รฝกออกกำ�ลงก�ย

1.ชวยปรบปรงก�รควบคมระดบนำ�ต�ลในเลอดใหดขน ในเบาหวาน

ชนดท 2 แตสำาหรบโรคเบาหวานชนดท 1 การออกกำาลงกายจะสงเสรมใหไดรบ

ประโยชนดานอนๆ ซงมระดบนำาตาลในเลอดทเหมาะสม (นอยกวา 250 มก./ดล.)

2. ชวยปรบปรงก�รกระตนอนซลนทำ�ใหมคว�มตองก�รใชย�ใน

ระดบตำ� การฝกออกกำาลงกายมผลชวยปรบปรงอนซลนและเปนการสงเคราะห

โปรตนทำาใหลดการใชอนซลนรกษา

3. ลดนำ�หนก(ลดคว�มอวน) การสญเสยนำาหนกจะเพมการกระตน

อนซลนและอาจลดจำานวนอนซลนลง ดงนน การออกกำาลงกายทเหมาะสม

ควรพจารณาถงวธการลดนำาหนกอยางมประสทธภาพ และทำาใหอาการของ

โรคเบาหวานดขน

4. ผลประโยชนตอหวใจ การออกกำาลงกายสมำาเสมอจะลดอตราเสยง

ของการเปนโรคหวใจ

5. ลดคว�มเครยด ความเครยดสามารถทำาลายการควบคมของ

โรคเบาหวานโดยเพมจำานวนการผลตฮอรโมน, คโตน, กรดไขมนและยเรย

ดงนน การลดความเครยดจงเปนสวนสำาคญในการรกษาโรคเบาหวาน

คำ�แนะนำ�สำ�หรบโปรแกรมก�รออกกำ�ลงก�ย

การกำาหนดการออกกำาลงกาย ของผปวยเบาหวานจะตองทำาเปนเฉพาะ

รายบคคลเหมอน ตารางการใหยา อาการและความรนแรงของโรคแทรกซอน

และจดมงหมายของการไดรบประโยชนจากโปรแกรมการออกกำาลงกาย อาหาร

ทกนเขาไปกบการออกกำาลงกายนนตองพจารณาดวยเหมอนกน โดยทวไปการ

ออกกำาลงกายตองการคารโบไฮเดรต 15 กรม ทงกอนและหลงการออกกำาลงกาย


26

ถาการออกกำาลงกายมความหนกและมชวงเวลานาน ใหเพมคารโบไฮเดรต

จาก 15 กรม เปน 30 กรม ในทกๆ ชวโมง

ผทมอ�ก�รดงตอไปนไมควรออกกำ�ลงก�ย

มการรกษาเนอเยอของลกตาหรอมการรกษาเกยวกบจอตา เมอเรวๆ

น เชน การใชเลเซอรรกษา

นำาตาลในเลอดมากกวา 250 กรม ถง 300 มก./ดล. มคโตน

และระดบนำาตาลในเลอดตำา กอนการเรมออกกำาลงกาย หรอ

นำาตาลในเลอดประมาณ 80 ถง 100 มก./ดล. เรมมความเสยง

ตอภาวะนำาตาลในเลอดตำา (ในภาวะแบบน ควรรบประทานคารโบไฮเดรต เพอ

เพมนำาตาลในเลอดกอนการออกกำาลงกาย)

หลกเกณฑก�รออกกำ�ลงก�ย

การออกกำาลงกายทดจะตองเหมาะสมกบผทออกกำาลง มความหนก

เพยงพอ มความสมำาเสมอและความนานเพยงพอ กอนออกกำาลงกายจะตอง

มการอนเครอง (Warm up) และหลงการออกกำาลงกายตองมการผอนคลาย

(Cool down) ควรออกกำาลงกายเวลาเชาหรอเยนเพอหลกเลยงอากาศรอนจด

ก�รอนเครองและก�รผอนคล�ย เปนการเตรยมกลามเนอ, ขอ และ

ระบบหมนเวยนโลหต สำาหรบเขาสการทำางานหนกและชะลอลงชาๆ กอนหยด

การออกกำาลงกายโดยเฉพาะผสงอายหรอผมโรคประจำาตวจำาเปนตองปฏบต

เครงครด การอนเครองและผอนคลายใชเวลานานชวงละ 3 - 5 นาท

คว�มสมำ�เสมอ(Frequency) ในกรณทสามารถทำาได ควรออกกำาลงกาย

ทกวน ถาไมไดกควรทำาวนเวนวนหรออยางนอยสปดาหละ 3 ครง


27

คว�มน�น(Duration) การออกกำาลงกายควรทำาครงละ 20 - 30 นาท

เปนอยางนอย แตเมอเรมออกกำาลงกายใหมๆ อาจเรมเพยงระยะเวลาสนๆ

5 - 10 นาท แลวเพมขนทกๆ 2 - 4 สปดาห เมอรางกายมความพรอม ผสงอาย

และผมโรคหวใจตองเรมนอยๆ และเพมขนชาๆ

คว�มหนกของก�รออกกำ�ลงก�ย (Intensity) เปนสงสำาคญทจะ

สรางเสรมความอดทน ความหนกของการออกกำาลงกายสามารถวดโดยดอตรา

การใชออกซเจนคดเปนรอยละของอตราการใชออกซเจนสงสด (VO2 max)

ซงตองอาศยเครองมอใชการวดทำาใหไมสะดวก ในทางปฏบตจงใชอตราเตนสงสด

ของหวใจเปนเกณฑ โดยใหออกกำาลงกายจนมความหนกรอยละ 60 - 85 ของ

อตราเตนสงสดของหวใจ นนคอชพจรเปาหมายในการออกกำาลงกายใหไดเปน

รอยละ 60 - 85 ของอตราเตนสงสดของหวใจ อตราเตนสงสดของหวใจสงสด

เทากบ “220” ลบดวยจำานวนอายเปนป สตรคำานวณชพจรเปาหมายจงเขยน

ไดเปน

ชพจรเปาหมาย = ความหนกทกำาหนด X (220 - อาย)

ถาความหนกทกำาหนด = รอยละ 70

อายของผออกกำาลงกาย = 60 ป

ชพจรเปาหมาย = (70/100) X (220 - 60)

= 112 ครง/นาท

การจะกำาหนดความหนกของการออกกำาลงกายเปนรอยละเทาใด

ขนกบสมรรถภาพและสขภาพพนฐานของผออกกำาลงกาย ผสงอายหรอผทม

ปญหาสขภาพมาก เรมตนอาจกำาหนดขนตำาเพยงรอยละ 50 ของอตราเตนสงสด

ของหวใจ แลวคอยๆ เพมขน การนบชพจรใหนบทนทเมอหยดออกกำาลงกาย

โดยผฝกใหนบหรอผออกกำาลงกายนบเอง นบเพยง 10 วนาท แลวคณดวย 6

เปนจำานวนชพจนตอนาท


28

ต�ร�งท 4 เปนตวอยางแสดงอตรา ชพจร ทความหนกรอยละ 60 และ 85

ในคนอายตาง ๆ

อ�ย Maxheartrate(MHR) 60%MHR 85%MHR20 200 120 17030 190 114 10240 180 108 15350 170 102 14560 160 96 136

อาจจะกำาหนดใหอยางเหมาะสมกบแตละบคคลมากขนโดยใชสตร

คำานวณ คอชพจรเปาหมาย = ความหนกทกำาหนด X (อตราเตนสงสด - อตราเตน

ขณะพก) + อตราเตนขณะพก

ถาความหนกทกำาหนด = รอยละ 70

อายของผออกกำาลงกาย = 60 ป

ชพจรขณะพก = 80 ครง/นาท

ชพจรเปาเหมาย = (70/100) X (160 - 80) + 80

= 136 ครง/นาท

คว�มเหม�ะสมการจะเลอกออกกำาลงกายประเภทใดตองดใหเหมาะสม

กบวย สขภาพ และอาชพ ผออกกำาลงกายควรจะเลอกออกกำาลงกายทตนเองชอบ

และสามารถปฏบตไดจรง การรวมเปนกลมจะชวยสงเสรมซงกนและกนทำาใหม

ความตอเนอง และยงสรางสมพนธภาพดานอนๆ ดวย นอกจากนนควรเดนขนลง

บนไดแทนการใชลฟต เดนไปททำางานหรอตลาดแทนการใชรถ (ถาระยะทาง

พอเหมาะ)


29

ท�ก�ยบรห�รข�ของผปวยโรคเบ�หว�น

ผปวยเบาหวาน จำาเปนตองมการปรบปรงขอบกพรองของระบบ

หมนเวยนเลอดของขาและเทา โดยการออกกำาลงกายเปนประจำา จะชวยปองกน

อาการแทรกซอนทอาจเกดขนได

1.ก�รเดน ควรเดนวนละครงถงหนงชวโมง และพยายามเพมระยะทาง

เดนทละนอยทกวน

2.ก�รเดนขนบนไดเดนขนบนไดในลกษณะกาวเขยง


30

3. ก�รเหยยดกล�มเนอนอง ยนโนมตวไปขางหนา โดยใชมอ

เกาะผนงไว ยนเทาหางกนเลกนอยใหสนเทาอยบนพน พบแขนและเหยยดแขน

10 ครง โดยใหหลงและขาอยในแนวตรงตลอดเวลา

4.ลกนงบนเก�อนงเกาอ และลกขน - ลง 10 ครง


31

5.บรห�รปล�ยเท�ยนเอามอเกาะเกาอ เดนยำาอยกบท โดยยกสนเทา

ขน - ลง และใหปลายเทาแตะพนตลอดเวลา

6.งอเข�ลกขนและลง 10 ครง โดยใชมอเกาะเกาอ และใหหลงตรง

ตลอดเวลา


32

7.เขยงสนเท�ยกสนเท�ขนลง ประมาณ 20 ครง พยายามลงนำาหนก

ตวทปลายเทาขางใดขางหนงกอนแลวเปลยนไปอกขางหนง

8. ยนแกวงข� ลงนำาหนกตวบนขาขางหนงใชมอเกาะเกาอหรอโตะ

แกวงเทาอกขางประมาณ 10 ครง แลวเปลยนขางทำาเหมอนกน


33

9.สะบดเท�นงเกาอโนมตวไปขางหลง สะบดเทาไปมาเปนวงกลม

ประมาณ 10 ครง แลวเปลยนขางทำาเหมอนกน

ก�รใชย�ในผปวยเบ�หว�น

หากสงสยหรอตรวจพบนำาตาลในปสสาวะ ควรแนะนำาผปวยไปโรงพยาบาล

โดยใหงดอาหารและนำาตงแตเทยงคน แลวไปเจาะเลอดทโรงพยาบาลในตอนเชา

เพอตรวจดระดบนำาตาลในเลอดทเรยกวา ระดบนำาตาลในเลอดหลงอดอาหาร

ซงในคนปกตจะมคาไมเกน 120 มก./ดล.ถาพบวามคามากกวาปกต วนจฉย

ไดวาเปนเบาหวาน ยงมคาสงมากเทาไหร แสดงวามความรนแรงมากขนเทานน

การรกษามกจะเรมดวยการแนะนำาเรองการควบคมอาหาร การออกกำาลงกาย

และการปฏบตตวอนๆ ถาคมอาหารอยางเดยวไมไดผล อาจตองใชยารกษา

เบาหวาน โดยถอหลกดงน

1. ในรายทเปนไมมาก (เชน เปนเบาหวานชนดไมพงอนซลน) อาจให

ยาชนดกน ทนยมใชกนมาก คอ ยาเมดคลอรโพรพาไมค มอยหลายยหอ เชน

ไดอะบนสโดยมากจะมอย 2 ขนาด คอเมดเลก (100 มลลกรม) และเมดใหญ

(250 มลลกรม) กนวนละครงเดยว คอ กอนอาหารเชา โดยเรมจากขนาดนอยกอน


34

คอ เมดเลก 1 เมด หรอเมดใหญครงเมดวนละครง

แลวตรวจนำาตาลในปสสาวะทกวน ถากนยาไป 10 วน

แลวยงมนำาตาลในปสสาวะ ใหเพมยาอกครงละ 1 เมดเลก

หรอครงเมดใหญ ถายงไมไดผลกใหเพมในขนาดนทกๆ

10 วน จนกวาอาการตางๆ ทเลาลง (ออนเพลยนอยลง

ปสสาวะหางขน กระหายนำานอยลง) หรอไมพบนำาตาล

ในปสสาวะ กใหกนยาในขนาดนไปเรอยๆ ถาเพมยาจน

ใชยาเมดใหญ กนวนละครงถง 2 เมดแลวยงไมไดผล

กไมควรเพมมากกวาน ผปวยทกนยานไมไดผลหรอเปน

ผสงอายหรอเปนโรคไตหรอโรคตบอย ควรเปลยนไปใชยาชนดอน เชน ยาเมด

ไกลเบนคลาไมด ซงมอยหลายยหอ เชน ดาโอนล, ยกลคอน ซงมขนาด 5 มลลกรม

ควรเรมจากครงละครงเมด ใหไดสงสดวนละ 4 เมด

2. ในรายทใชยาชนดกนไมไดผล (โดยเฉพาะอยางยงผปวยเบาหวานชนด

พงอนซลน) หรอในกรณทมการตดเชอรนแรง หรอตงครรภหรอตองทำาการผาตด

ดวยโรคอนๆ กตองรกษาดวยการฉดอนซลนซงควรปรบใหไดขนาดทพอเหมาะกบ

ผปวยแตละราย โดยเรมจากขนาดทละนอยกอนเชนเดยวกน สวนมากจะสอน

ใหผปวยหรอญาตฉดเองทบานผปวยชนด

พงอนซลน อาจตองฉดอนซลนทกวนไปตลอด

ชวตสวนผปวยชนดไมพงอนซลน เมอควบคม

ระดบนำาตาลไดดแลว อาจหนกลบมาใชยาชนด

กนแทนได


35

3. ในการตดตามผลการรกษา นอกจากการตรวจปสสาวะแลวควร

นดใหผปวยมาตรวจเลอดทก 2 - 3 เดอน ถาไดตำากวา 120 ถอวาคมไดด

ระหวาง 120 - 180 ถอวาพอใช และถาเกน 180 ถอวาไมด ถาพบผปวยเบาหวานทขาด

การรกษานาน ๆ หรอสงสยมภาวะแทรกซอน ควรสงโรงพยาบาล โดยเฉพาะอยางยง

ถาสงสยมภาวะคโตซส ควรใหนำาเกลอ แลวสงโรงพยาบาลดวน


36

ก�รดแลสขภ�พเท�ในผทเปนโรคเบ�หว�น

เทา เปนอวยวะสำาคญทใชในการทำากจวตรประจำาวน เชน การเดน โดย

เฉลยอยางนอยวนละ 4 - 6 ชวโมง สำาหรบผปวยเบาหวาน สงทมผลตอการเกด

แผลทเทา ไดแก การทเสนเลอดสวนปลายทมาเลยงขาและเทาตบ ในกรณทเปน

เบาหวานมานานรวมกบมการเสอมของเสนประสาทสวนปลาย ทำาใหมโอกาส

เกดแผลทเทาไดงาย สงอนตราย ไดแก การไมรสกเจบปวดทแผล ทำาใหมโอกาส

เกดการลกลามและเรอรงของแผล นำาไปสการตดขาในทสด ในผปวยเบาหวาน

ทงหมดพบวา รอยละ 15 มประสบการณการเกดแผลทเทา และในผปวยทมแผล

ทเทารอยละ 14 - 24 ตองถกตดขา ดงนนการปองกนการเกดแผลทเทา จะชวย

ลดอตราการตดขา ชวยเพมคณภาพชวต ลดภาระครอบครว และลดคาใชจาย

ในการรกษาพยาบาลระยะยาว

ปจจยเสยงทสมพนธกบก�รเกดแผลทเท�ในผปวยเบ�หว�น ไดแก

เพศชายมความเสยงมากกวาเพศหญง

ระยะเวลาในการเปนเบาหวานนานกวา 15 ป

ควบคมระดบนำาตาลในเลอดไดไมด โดยจะมผลตอความสามารถ

ของเมดเลอดขาวในการกำาจดเชอโรคลดลง ทำาใหเกดการตดเชอไดงาย และ

โรคลกลามเรว

ภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน ไดแก ภาวะทางหวใจ ทางสายตา

มปญหาการมองเหน และทางไต

มความผดปกตของเสนประสาท และเสนเลอด สวนปลาย ไดแก

การชาปลายมอ ปลายเทา ทำาใหประสาทสมผสการปองกนการเกดแผลเสยไป

เทาผดรป ทำาใหการลงนำาหนกทเทาผดปกต

การสบบหร มผลทำาใหเกดหลอดเลอดอดตนได


37

เคยมประวตการเกดแผลทเทามากอน มการศกษาพบวา มากกวา

รอยละ 50 ของผปวย เบาหวานทเคยมแผลทเทามากอน มโอกาสการเกดแผลท

ตำาแหนงเดมภายในระยะเวลา 2 - 5 ป

ขาดความรเกยวกบการดแลเทา

วธดแลเท�คอ

อยาเดนเทาเปลา เวลาออกนอกบานหรอ

เดนบนพนทสกปรก เพราะถาเหยยบถกของมคม หนามแหลม หรอของรอน

(เชน ถาน) จะเปนแผลแบบไมรตวและเนาได

เวลาตดเลบเทา ควรตดออกตรงๆ อยาตดโคงหรอตดถกเนอ

ถาเปนหดหรอตาปลาทเทา ควรใหแพทยรกษา อยาพยายามแกะ

หรอตดออกดวยตวเอง

ถามตมนำาทเทา เปนแผลพพองหรออกเสบทเทา ควรรบไปใหแพทย

รกษาอยาปลอยทงไวและไมควรใชเขมบง (ตมพอง) เอง หรอใชทงเจอรไอโอดน

หรอไฮโดรเจนเพอรออกไซดชะแผล

ควรลางแผลดวยนำาสะอาดกบสบ ปดแผลดวยผากอซทฆาเชอโรคแลว

และตดดวยพลาสเตอรอยางนม (เชน ไมโครพอร) อยาปดดวยพลาสเตอรธรรมดา

เชคความรอนของนำาทแชเทา หรออาบ เอาแคขอศอกจมพอทนได

ผปวยทใชผาหมไฟฟาหรอกระเปานำารอนวางทเทาตอง

ทำาดวยความระมดระวง

ควรลางเทาใหสะอาดดวยสบ เชดใหแหง

โดยเฉพาะตรงซอกเทา อยาถแรง ๆ

อยาสวมรองเทาคบไป หรอใสถง

เทารดแนนเกนไป


38

รองเท�และก�รสวมรองเท� 1. รองเทาผหญง ไมควรสนสงเกนไป หนารองเทาควรกวางใสสบาย ไมบบรด และมสายคาดหลงเทา ทปรบความยาว ความกระชบ ใหเดนสะดวก ไมหลวมหลด 2. เคาะกอนกรวด ทราย ออกจากรองเทากอนทกครงทสวม เพราะอาจกดตำาหรอเกดการเสยดสจนเปนแผลถาใสทงวน 3. ควรพกพลาสเตอรปดแผลตดกระเปาไว เวลาเกดแผลเลกๆ นอยๆ จะไดจดการปฐมพยาบาลตวเอง กอนแผลจะเสยดส เปนมากขน 4. ระวงเรองการสวมรองเทาคใหมเปนเวลานานๆ ถาไมแนใจ ควรลองสวมชวระยะสนๆ หรอเตรยมรองเทาทสวมสบายเผอไวดวย 5. การสวมถงเทา หรอถงนองบางๆ จะลดการเสยดสของเทากบ รองเทาได 6. ถาขอนวเทา หรอกระดกเปลยนรปเวลาเปนเบาหวานนานๆ แลวนวเทางอไปกดกบรองเทา ควรหาแผนซลโคน หรอแผนรองนวเทาชวยรบแรงกด และการเสยดสระหวางขอนวกบรองเทา

สญญ�ณอนตร�ยทผปวยตองระวงคอ

1. สของเทาเปลยนแปลง 2. รสกเจบปวด ไมสบายเทา 3. ผวหนงทเทาแตก หรอมนำาเหลองไหล

4. เทาบวม


39

ขอแนะนำ�ในก�รดแลตนเองสำ�หรบผปวยเบ�หว�น

เบาหวานเปนโรคเรอรงทตองรกษาอยางตอเนองเปนเวลานานหรอ

ตลอดชวตซงหากไดรบการรกษาอยางจรงจง สามารถใชชวตเหมอนคนปกตได

แตถารกษาไมจรงจงกอาจมอนตรายจากภาวะแทรกซอนไดมาก

1. การควบคมอาหาร การลดนำาหนก (ถาอวน) และการออกกำาลง

กาย มความสำาคญตอการรกษาเบาหวานเปนอยางมาก ในรายทเปนไมมาก

ถาปฎบตในเรองเหลานไดด อาจหายจากเบาหวานไดโดยไมตองพงยา ผปวยควรลด

การกนนำาตาล และของหวานทกชนด (รวมทงผลไมหวานและนำาผง) ใหเหลอนอย

ทสด ควรเลกกนนำาหวาน นำาอดลม เหลาเบยร ควรลดการกนอาหารพวกแปง

เชน ขาว ขาวเหนยว ขนมปง กวยเตยว บะหม วนเสน เผอก มน เปนตน ควรลด

อาการพวก ไขมน เชน ของทอด ของมน ขาหม หมสามชน อาหารหรอขนมทใสกะท

ผปวยควรหนไปกนอาหารพวกโปรตน (เนอแดง ไข นม ถวตาง ๆ) ผกและผลไม

ทไมหวานจดใหมากขน สวนการออกกำาลงกาย จะเลอกแบบใดกได เชน เดนเรว

วงเหยาะ ขจกรยาน วายนำา รำามวยจน เลนโยคะ กายบรหาร เปนตน แตควรทำา

อยางสมำาเสมอ และไมควรหกโหมจนเกนไป

2. ผปวยควรเลกสบบหรโดยเดดขาด มเชนนน อาจทำาใหผนง

หลอดเลอดแดงแขงเรวขน ซงเปนตนเหตของโรคแทรกซอนตาง ๆ

3. ผปวยควรหมนดแลรกษาเทาเปนพเศษ ระวงอยาใหเกดบาดแผล

หรอการอกเสบ ซงอาจลกลามจนกลายเปนแผลเนาจนตองตดนวหรอขาทง

4. ผปวยทกนยาหรอฉดยารกษาเบาหวานอย บางครงอาจเกดภาวะ

นำาตาลในเลอดตำา คอมอาการใจหวว ใจสน หนามด ตาลาย เหงอออก ตวเยน

เหมอนเวลาหวขาว ถาเปนมาก อาจเปนลม หมดสต หรอชกได ผปวยควรพก

นำาตาลหรอของหวานตดตวประจำา ถาเรมรสกมอาการดงกลาวใหผปวยรบกน

นำาตาลหรอของหวาน จะชวยใหอาการดขน ผปวยควรทบทวนดวา กนอาหารนอยไป


40

หรอออกกำาลงมากไปกวาทเคยทำาอยหรอไม ควรปรบทงสองอยางใหพอดกน

จะชวยปองกนมใหเกดภาวะนำาตาลในเลอดตำาไดถายงเปนอยบอยๆ ควรไป

ปรกษาแพทยทรกษา อาจตองลดยาเบาหวานลง

5. ผปวยควรหมนตรวจปสสาวะเอง และตรวจเลอดทโรงพยาบาล

เปนประจำาเพราะเปนวธทบอกผลการรกษาไดแนนอนกวาการสงเกตจากอาการ

เพยงอยางเดยวบางครงถงแมวาจะรสกสบายด แตระดบนำาตาลในเลอดอาจสงได

6. ผปวยหามซอยาชดกนเอง เพราะยาบางอยางอาจเพมนำาตาลในเลอด

ได เชน สเตอรอยด, ยาขบปสสาวะ เปนตน และยาบางอยางอาจเสรมฤทธของยา

รกษาเบาหวาน ทำาใหนำาตาลในเลอดตำาได เชน แอสไพรน, เฟนลบวตาโซน, ซลฟา

เปนตน ถามความจำาเปนตองใชยาเองตองแนใจวา ยานนไมมผลตอระดบนำาตาล

ในเลอด

7. ผปวยควรมบตรประจำาตว (หรอกระดาษแขงแผนเลก ๆ) ทเขยน

ขอความวา “ขาพเจาเปนโรคเบาหวาน” พรอมกบบอกชอยาทรกษาพกตดกระเปา

ไว หากบงเอญเปนลมหมดสตขนมา ทางโรงพยาบาลจะไดทราบประวตการ

เจบปวยและใหการกษาไดทนทวงท

โรคเบาหวานสามารถปองกนได โดยการรจกกนอาหาร (ลดของหวาน

อาหารพวกแปงและไขมน กนอาหารพวกโปรตน ผก และผลไมเพมขน) พยายาม

อยาใหอวน หมนออกกำาลงกายเปนประจำา และทำาจตใจใหราเรงเบกบาน

อยาเครยดหรอวตกกงวล โดยเฉพาะอยางยงผทมญาตพนองเปนเบาหวาน

ควรตองระมดระวงเปนพเศษ และควรตรวจเชคปสสาวะหรอเลอดเปนครงคราว

หากพบเปนเบาหวานในระยะเรมแรก จะไดใหการรกษาแตเนน ๆ


41

เป�หม�ยก�รควบคมเบ�หว�นและปจจยเสยงสำ�หรบผใหญ

ก�รควบคมเบ�หว�น เป�หม�ย

การควบคมระดบนำาตาลในเลอด*

1. ระดบนำาตาลในเลอดขณะอดอาหาร 70 - 110 มก./ดล.

2. ระดบนำาตาลในเลอดหลงอาหาร 2 ชวโมง <140 มก./ดล.

3. ระดบนำาตาลในเลอดสงสดหลงอาหาร <180 มก./ดล.

4. ระดบนำาตาลสะสม HbA1C <6.5 %

ก�รควบคมระดบไขมน

1. โคเลสเตอรอล <180 มก./ดล.

2. เอช ด แอล โคเลสเตอรอล >40 มก./ดล.

3. แอล ด แอล โคเลสเตอรอล** <100 มก./ดล.

4. ไตรกลเซอไรด <150 มก./ดล.

ก�รควบคมคว�มดนโลหต

1. ทวไป <130/80 มม.ปรอท

2. โรคไต <120/75 มม.ปรอท

ก�รควบคมนำ�หนก

1. ดชนมวลกาย <23 กก/ตรม.

2. ขนาดรอบเอว : ผชาย

ผหญง

<90 ซม.

<80 ซม.

3. การออกกำาลงกาย 150 นาท/สปดาห

หรอตามคำาแนะนำาของแพทย

4. การสบบหร ไมสบบหรและหลกเลยงการรบควนบหร

*ในผปวยทไมตองควบคมเขมงวด เปาหมายระดบนำาตาลในเลอดขณะอดอาหาร คอ

<130 มก./ดล. และระดบนำาตาลสะสม (HbA1c) ประมาณ 7.0%

**ถามโรคหลอดเลอดหวใจหรอมปจจยเสยงของโรคหลอดเลอดหวใจหลายอยางรวมดวย

ควรควบคมให LDL-C<70 มก./ดล.


42

บรรณ�นกรม

สถาบนวจยประชากร และสงคม. (2553). สถตผสงอ�ย. สารประชากร

มหาวทยาลยมหดล 16 มกราคม 2553.

สาธารณสข, กระทรวง. กรมการแพทย สถาบนเวชศาสตรผสงอาย. (2549).

แนวท�งเวชปฏบตก�รดแลโภชนบำ�บดในโรคเบ�หว�นโรคคว�ม

ดนโลหตสง และภ�วะไขมนในเลอดผดปกตสำ�หรบผสงอ�ย.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพชมชนสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย.

สาธารณสข, กระทรวง. กรมการแพทย สถาบนเวชศาสตรผสงอาย. (2548).

ก�รดแลรกษ�โรคผสงอ�ยแบบสหส�ข�วช�. นนทบร: โรงพมพ

ชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย.

วราภณ วงศถาวราวฒน. (2546). เบ�หว�นและก�รออกกำ�ลงก�ย. ใน อภ

ชาต วชญาณรตน, (บรรณาธการ), ตำาราโรคเบาหวานสมาคมไรทอ

แหงประเทศไทย. หนา 85. กรงเทพมหานคร: เรอนแกวการพมพ.

วนด โภคะกล. (2548). ภ�วะสขภ�พผสงอ�ยไทย.ใน วนด โภคะกล, การดแล

รกษาโรคผสงอายแบบสหสาขาวชา, หนา 9 - 27. กรงเทพมหานคร:

เวชศาสตรผสงอายและพฤฒาวทยา.

อระณ รตนพทกษ. (2535). สำ�รวจอตร�ค�รกษ�พย�บ�ลผปวยเบ�หว�น.

กรงเทพมหานคร: โรงพยาบาลศรราช.

สปราณ ศรพลาวงษ. (2543). ผลก�รใชรปแบบก�รว�งแผนจำ�หน�ยผปวย

เบ�หว�น. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาล

ผสงอาย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา.


43

อจฉรา บตรรกษ. (2544). ก�รวเคร�ะหตนทนตอประสทธผลรปแบบก�ร

ว�งแผนจำ�หน�ยผปวยโรคเบ�หว�นชนดไมพงอนสลน วทยานพนธ

ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยบรพา.

เสกสรรค นนทนวคณ และคณะ. (2550). กระบวนก�รว�งแผนจำ�หน�ย

ผปวยเบ�หว�นในบรบทของโรงพย�บ�ลปะทว ชมรมพยาบาล

แหงประเทศไทย www.thainurseclub.org

จรพจน ศรสวรรณและคณะ. (2550). ก�รใชชวตในภ�วะทมคว�มดนโลหตสง

ของผปวยเบ�หว�นทม�รบบรก�รในClinicเบ�หว�นโรงพยาบาล

หนองววซอ อำาเภอหนองววซอ จงหวดอดรธาน ชมรมพยาบาล

แหงประเทศไทย www.thainurseclub.org

กลภา ศรสวสด, สทน ศรอษฎาพร. ก�รดแลรกษ�และปองกนแผลทเท�ในผปวย

เบ�หว�น ใน : สทน ศรอษฎาพร, วรรณ นธยานนท, บรรณาธการ.

โรคเบาหวาน Diabetes Mellitus. พมพครงท 1 กรงเทพมหานคร:

เรอนแกวการพมพ; 2548:583-608


44

คณะผจดทำ�

1. ดร.อภวรรณ ณฐมนวรกล

2. กลยา ปรดคณต

3. จรนนท ทองสมฤทธ

4. วาสนา มากผาสข

5. กลยพร นนทชย

ผเชยวช�ญทบทวน

1. นพ.คมวฒ คนฉลาด

2. ผศ.ดร.วาร วดจายา

3. นพ.ชาวท ตนวรชยสกล

4. นพ.นนทศกด ธรรมานวตร

ทปรกษ�

1. นพ.สฐาปกร ศรพงศ

2. นพ.สมรกษ สนตเบญจกล

3. พญ.อรพชญา ไกรฤทธ

4. ผศ.ดร.วาร กงใจ

5. ดร.ชนดา ปโชตการ

พมพครงท1: กมภาพนธ 2554

จำ�นวนพมพ: 500 เลม

พมพท: บรษท บยอนด พบลสชง จำากด

คู่มือการดูแลตนเอง โรคเบาหวาน

Health & Medicine

Transcript of คู่มือการดูแลตนเอง โรคเบาหวาน