Ноолуурын үйлдвэрийн төсөл Говь ХК

УДИРТГАЛ

Дипломын ажлын зорилго:

Ìîíãîëûí íîîëóóð áîëîí íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðûã äэлхий дахинд таниулах, Ноолууран бүтээгдэхүүний

өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэхийн тулд хэрэгжүүлэх арга замуудыг тодорхойлоход оршино.

Дипломын ажлын ач холбогдол:

Ìîíãîëûí ñòðàòåãèйн бүтээгдэхүүн болох Ãîâü êîðïîðàöèéн бүтээгдэхүүний îëîí óëñûí çàõ çýýë äýýð ºðñºëäºõ

÷àäâàðûã судалж, цаашид сайжруулах арга замуудыг дэвшүүлж хэрэгжүүлнээр:

Компаний өрсөлдөх чадвар дотоод болон гадаад зах зээл дээр нэмэгдэнэ.

Монгол Улс олон улсын зах зээлд дээр ноолууран бүтээгдэхүүнээр түлхүү танигдана.

Ноолууран бүтээгдэхүүний салбарын Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàãò îðóóëàõ õóâü íýìýð өсөх зэрэг à÷

õîëáîãäîëòîé.

Èéì à÷ õîëáîãäîë á¿õèé ñýäâèéã áàéíãà ñóäàëæ øèíæèëæ, õóâüñàìòãàé ãàäààä îð÷íû íºëººëºëä çºâ õàðèó

¿éëäýë ¿ç¿¿ëýõ íü áàéãóóëëàãûí íýí òýðã¿үíèé çîðèëãî áîëîîä áàéíà. ¯¿íèé òóëä дîðâиòîé àæèë õèéõ øààðäëаãàòàé

áºãººä ¿¿íä òîäîðõîé õóâü íýìýð îðóóëàõûí òóëä ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ìýäýý ìýäýýëýëä ¿íäýñëýí çîõèõ ä¿ãíýëò, øèéäýëä

õ¿ðñýí áîëíî.

Дипломын ажлын шинэлэг тал ба дэвшүүлсэн санаа:

Монголын ноолууран бүтээгдэхүүн, түүний Зах Зээлийг хамгийн сүүлийн үеийн байдлаар судлан шийдвэрлэх асуудал

болон арга зам, зөвлөмжүүдийг боловсруулсан болно.

Дипломын ажлын бүтэц ба товч агуулга:

Уг дипломын ажил нь Удиртгал зүйл болон томоохон судалгааны ажлын томоохон бүлгүүдээс бүрдэж байгаа бөгөөд:

I бүлэгт: Өрсөлдөөн ба бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварын талаар тодорхойлсон эрдэмтэн судлаачдын санал дүгнэлт,

зөвлөмж

II бүлэгт: Монголын ноолууран бүтээгдэхүүний салбарын өрсөлдөөн ба зах зээлийн судалгаа

III бүлэгт: “Говь”ХК-ний бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварын өнөөгийн судалгаа

Энэ бүлэг нь 3 дэд бүлэг 12 зүйлтэй бөгөөд 3 дэд бүлэгт Монголын ноолууран бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн салбарын

Макро болон Микро орчны судалгаа, шинжилгээ, “Говь”ХК-ний бүтээгдэхүүний SWOT шинжилгээг хийсэн болно.

Дипломын ажлын төгсгөлд: Монголын ноолууран бүтээгдэхүүний гадаад зах зээл дээр өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх

талаар дэвшүүлж буй санал, авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай арга замууд зэргийг тус тус тодорхойллоо.

I БҮЛЭГ: ӨРСӨЛДӨӨН БА БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ӨРСӨЛДӨХ

ЧАДВАРЫН ТАЛААРХ ОНОЛЫН СУДАЛГАА

¯íäýñíèé ýäèéí çàñãèéí ºðñºëäºõ ÷àäâàð:

Õºãæëèéí ýäèéí çàñãийí îíîë áèé áîëîîä óäààã¿é ÷ íýëýýä ïðàãìàòèê øèíæòýé ººðèéí ãýñýí ¿çýë áàðèìòëàëàà

íýãýíòýý áèé áîëãîîä áàéíà. ªíººäðèéí íýýëòòýé åðòºíöºä äýëõèéí õ¿í àìûí 1/4 íü ñàéí ñàéõàí àæ òºðæ, ¿ëäñýí

3/4 нь ÿäóó áóóðàé àìüäàð÷ áàéíà. Èéì õóâаàðиëàëòûí íºõöºëä õºãæèæ áàéãàà îðíóóä õºãæëèéí ямар ãîëüäðîëä îðîõ

íü òýð îðîí ººðèéí ¿íäýñíèé ýäèéí çàñãèéí ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã õýðõýí áèé áîëãîõòîé õîëáîîòîé ãýæ ¿çýæ áîëíî.

Åðººñºº ¿íäýñíèé ýäèéí çàñãàà õóðäàí õºãæ¿¿ëýõèéã õ¿ñäýãã¿é îðîí ãýæ áàéõã¿é íü òîäîðõîé. Ãýâ÷ äýëõèé äýýð

200 ãàðóé îðíû çàðèì íü áóñäààñàà õîöîð÷ áàéãààã áèä ìýäíý. Èíãýæ ÿëãààòàé àìüäàð÷ áуйн ó÷èð øàëòãààí íü

ºðñºëäººíò äýëõèé åðòºíöºä ººðèéí äàâóó òàëàà õýð çýðýã ¿ð ä¿íòýé àøèãëàñàíòàé á¿ð öààøèëáàë ºðñºëäºõ

÷àäâàðàà õýðõýí áèé áîëãîñîíòîé õîëáîîòîé þì.

ªðñºëäºõ ÷àäâàð íü ¿íäýñíèé Ýдийн Засгийн õºãæëèéí ò¿âøíèé øàëãóóð þì. Ýäèéí çàñãèéí ñýòãýëãýýíèé

ò¿¿õèéí ¿¿äíýýñ àâ÷ ¿çâýë àíõ Àäàì Ñìèò /”Аðä ò¿ìí¿¿äèéí áàÿëàãèéí ãàðàë øàëòãààíû òóõàé”1776/ õýìýýõ

á¿òýýëäýý ýíý àñóóäëûã õºíäñºí áºãººä òýðýýð óëñ îðíû áîäèò áàÿëàã àðä ò¿ìíèé õ¿ðòýæ áàéãàà òàâààð áîëîí

¿éë÷èëãýýíýýñ á¿ðäýíý ãýýä õºãæëèéí àáñîëþò äàâóó òàëûí îíîëûã áîëîâñðóóëàâ. Òýðýýð íýã õýñýã îðíóóä òàâààðûã

áóñäààñ èë¿¿ ¿ð àøèãòàé ¿éëäâýðëýæ áîëíî. ”Õýðâýý èðãýä èë¿¿ õÿìä ¿íýýð òýðõ¿¿ òàâààðûã õóäàëäàí àâ÷ áîëîõîîð

áîë çààâàë äîòîîäûí /ýõ îðíû/ òàâààðûã ÿàãààä õóäàëäàí àâàõ ¸ñòîé þì áý” хэмээн тодорхойлсон байдаг.

Çàðèì óëñ îðíóóä ºâºðìºö îíöëîãòîé áàéãаëийí íººö áîëîí èë¿¿ àÿòàé, òîõèðîìæòîé öàã óóðûí íºëººãººð

çàðèì òàâààðûã èë¿¿ õÿìä ¿éëäâýðëýõ äàâóó òàëòàé áàéäàã. Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ÿìààíû íîîëóóðыí ¿ð àøèã çýðýã

íü áàéãаëийí îíöëîã àÿòàé òààòàé íºõöëººð ººðººð õýëáýë óíàãàí äàâóó òàëààð òîäîðõîéëîãäîæ áàéäàã íü íóóö áèø.

Õºäºº àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿í áàéãаëийí àÿòàé íºõöºë áîëîí öàã óóðûí îíöëîã äàâуу òàëààð òîäîðõîéëîãäîõ

õàíäëàãàòàé áàéäàã áîë àøèãò ìàëòìàë, ýðäýñ, ò¿¿íèé îëáîðëîëòûí ¿ð àшиã íü áàéãаëийí äàâòàãäàøã¿é îíöëîã

ò¿¿íèé áàéðøèë, çàõ çýýëèéí õýðýãöýý, óã òàâààðûã áîëîâñðóóëàõ òåõíîëîãûí àðãààñ ¿ëýìæ øàëòãààëäàã. Åðººñ

óíàãàí äàâóó òàë íü óëñ îðíû èõ áàãààñ ¿ë õàìààðàõ áèëýý.

Ìºí îðîí îðíû ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã ñóäàëñàí øèíý ¿åèéí òºëººëºã÷ Ê.Ìåðôè ºðñºëäºõ ÷àäâàð áîë áàéãàëèéí

àðâèí áàÿëàã, õÿìä àæèëëàõ õ¿÷, ¿íäýñíèé âàëþòûí õàíøèéã áóðóóëàõ, çàñãèéí ãàçðûí òóñãàé óðàìøóóëàë áèø ãýæ

¿çýâ. Ò¿¿ãýýð ÷ áàðàõã¿é òýä íàð áàéãàëèéí àðâèí áàÿëàãèéí à÷ õîëáîãäëûã äàâóó ¿íýëäýã õ¿ì¿¿ñ ãàçðûí òîñ,

ýðäýñèéí áîëîí áàéãàëèéí áóñàä áàÿëàã óðüä ºìíөõèéíõòýé àäèë ýäèéí çàñãèéí ºñºëò áèé áîëãîõîî áîëüæ òýäíèéã

ãàéõøèðàëä îðóóëñàí òýð öýãýýñ ñóäàëãààãàà ýõýëñýí. Õºãæèæ áóé îëîí îðîí áàéãàëèéí áàÿëàã ñàéòàé õÿìä àæèëëàõ

õ¿÷òýé áîëîâ÷ õ¿ì¿¿ñ àðä èðãýä íü ÿäóó àìüäàð÷ óëñ îðîí íü ºðèéí äàðàìòàíä îðñîîð áàéíà. Õºãæèæ áóé îðíû

áàéãàëèéí áàÿëàã, õÿìä àæèëëàõ õ¿÷ áà ¿ðæèë øèìò õºðñ çýðýã äàâóó òàëóóä íü ýäãýýð ¿íäýñòíèéã ¿íýí õýðýãòýý ÿäóó

õýâýýð áàéëãàæ, àðä ò¿ìíèé àìьæèðãààíû ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ õàíãàëòòàé íºõöºë áîëæ ÷àäàõã¿é ãýñýí ¿íäýñëýë

äýâø¿¿ëñýí.

Ñóäàëãààíààñ ¿íäýñëýí

Ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé õ¿÷èí ç¿éëñýä õýò òóëãóóðëàõã¿é áàéõ

Õýðýãëýã÷èäèéí òàëààð á¿ðýí îéëãîëòòîé áàéõ

ªðñºëäºõ áàéð ñóóðèéã ¿ã¿éñãýõã¿é áàéõ

Áîñîî èíòåãðàöè àìæèëòòàé õèéäýã áàéõ

Êîìïàíè õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãàà íÿãò áàéõ

Õàìãààëàëòòàé áàéõ

Paternalism õèéõã¿é áàéõ çàð÷ìóóäûã òîäîðõîéëæýý.

Ýäãýýð çàð÷ìóóä íü ºðñºëäºõ ÷àäâàðûí ãîë àêñèîí áîëîí ýäèéí çàñãèéí ñóäëàëä îðîâ.

ªðñºëäººíèéã ¿íäýñíèé ýäèéí çàñãèéí ºðñºëäºõ ÷àäâàð, /ìàêðî ò¿âøíèé/ óëñûí äîòîîä äàõü àæ àõóéí

íýãæ¿¿äèéí ºðñºëäºõ ÷àäâàð ãýæ õóâààæ ¿çäýã.¯íäýñíèé ýäèéí çàñãèéí ºðсºëäºõ ÷àäâàð ÀÀÍ-èéí ºðñºëäºõ

÷àäâàðààñ øàëòãààëàõ ç¿éë. ªíººäºð ÌÓ-ûí ¿íäýñíèé ýäèéí çàñãèéí ºðñºëäºõ ÷àäâàð ÿìàð ò¿âøèíä áàéíà ãýäãèéã

àâ÷ ¿çýõýä ¿íäýñíèé ýäèéí çàñãèéí ºðñºëäºõ ÷àäâàðыã íýãòãýñýí ¿ç¿¿ëýëòýýð õýìæèõ¿éö õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí àðãà

ç¿é îäîî áîëòîë ãàðààã¿é áàéíà.

Êîìïàíèé ºðñºëäºõ ÷àäâàðын тухайд:

¯íäýñòíèé ºðñºëäºõ ÷àäâàð íü ¿éëäâýðëýë ¿éë÷èëãýý ãàðäàí ÿâóóëàã÷ äîòîîäûí ÀÀÍ-èéí ºðñºëäºõ ÷àäâàð

äýýð ñóóðèëäàã íü ìàðãààíã¿é. Òèéìýýñ ¿íäýñòíèé ºðñºëäºõ ÷àäâàðûí òàëààð ÿðèõûí õàìò êîìïàíèé ºðñºëäºõ

÷àäâàð, ò¿¿íä íºëººëºã÷, ¿¿íèéã òîäîðõîéëîã÷ õ¿÷èí ç¿éëèéí òàëààð ÿðèõ õýðýãòýé áîëäîã.

Êîìïàíèé ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã îëîí ç¿éëýýð õýìæäýã. Õàìãèéí ýíãèéí õýìæ¿¿ð íü çààâàë àøèã áèø õàðèí

áàéãóóëëàãà òàâьñàí çîðèëãîäîî õ¿ð÷ ÷àääàã ýñýõ ÿâäàë þì. Ãýõäýý èõýíõи òîìоîõоí áàéãóóëëàãын çîðèëãî ìºíãº

ñàíõ¿¿òýé õîëáîîòîé áàéäàã íü íóóö áèø 6 Оны øèëäýã 1000 êîìïàíèéã øàëãàðóóëäàã Times, 500 øèëäýã êîìïàíèéã

øàëãàðóóëäàã Fortune ñýòã¿¿ë¿¿ä ÷ áîðëóóëàëòûí ýðãýëò, òàòâàðûí ºìíºõ àøèã, õóâüöààíû ¿íý, õºðºíãº îðóóëàã÷èéí

àøãèéí õóâü çýðýã ñàíõ¿¿ãèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã õýìæ¿¿ð áîëãîí àâñàí áàéäàã. Åð íü ÷ íýð öóóòàé êîìïàíиóäûí àìæèëòûí

íóóöûã íýýõýä ÷èãëýñýí îëîí ñóäàëãàà ñàíõ¿¿ãèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã ãîë õýìæ¿¿ðýý áîëãîí àâñàí áàéäàã. Õàìãèéí

àëäàðòàé ñóäàëãààíóóäûí íýã áîë Ïèòåðñ, Óîòåðìýí íàðûí 1982 îíä õèéñýí ñóäàëãàà þì. Òýä êîìïàíèé àìæèëòûг

èëòãýõ 7 øàëãóóð áèé ãýæ ¿çæýý. Ýõíèé 3 øàëãóóð íü êîìïàíèé ºñºëò óðò õóãàöààíä áàÿëàãûã á¿òýýñýí áàéäëûí,

äàðààгын 3 íь êàïèòàë áà áîðëóóëàëòûí îðëîãûí òàëààð, õàðèí 7 äàõü øàëãóóð íü êîìïàíèé èííîâàöûí ò¿¿õ

áàéëàà. Òýä êîìïàíèé ñ¿¿ëèéí 20 æèëèéí ¿éë àæèëëàãààã ýäãýýð øàëãóóðààð õýìæñýí тул íýëýýä áîäèòîé

¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ãàð÷ áàéëàà. Мөн...

Ì.Ïîðòåðûí êîìïàíèé ºðñºëäºõ ÷àäâàðò íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä

Ñàëáàðò îðîõ ñààäóóä:

1. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðºëæ¿¿ëýëò

Ñàëáàðò øèíýýð

îðæ èðýãñýä

Ñàëáàðûí

ºðñºëäºã÷äèéí

ñòðàòåãè

÷èãëýëèéí

ººð÷ëºëò

Òóõàéí ñàëáàð

дàõü

ºðñºëäºã÷

Îðëóóëäàõ

á¿òýýãäýõ¿¿í

¿éëäâýðëýã÷èä

Ñàëáàðûã îðõèæ áóé

¿éëäâýðëýã÷èä

2. ªðãºæ¿¿ëýëòèéí ¿ð àøèã

3. ¯íýìëýõ¿é çàðäëûí äàâóó òàë

4. Ìàðêåòèíãèéí ñóâãóóäûã íýãýíò ýçýìøñýí áàéõ

5. Õóó÷èí ï¿¿ñ¿¿дèéí õàðèó ¿éëäýë

Ñàëáàðààñ ãàðàõ ñààäóóä:

1. Óäèðäàã÷èéí ¿íýëýìæ

2. Áîëîìæ

3. ªíäºð ºðòºãòýé õºðºíãº, òîíîã òºõººðºìæ

4. Çàðäàë

5. Íèéãìèéí õàðèóöëàãà

Îðîõ ãàðàõ ñààäóóäûí õîñëîë

Ãàðàõ ñààäóóä

áàãà èõ

Îð

îõ ñ

àà

äóóä

áàãà àøèã áàãà õàìãèéí ìóó

õîñëîë

èõ Äýýä çýðãèéí

ñàéí õîñëîë

Àøèã ºíäºð

áîëîâ÷ ýðñäýë

ºíäºð

Äýýðõ ñõåì äýýð îðîõ ãàðàõ ñààäóóäûí õîñëîëûã õàðóóëàâ. Àøãèéí ¿¿äíýýñ àâ÷ ¿çâýë îðîõ ñààä èõ, ãàðàõ ñààä

áàãà áàéâàë äýýä çýðãèéí ñàéí îð÷èí á¿ðýëäýíý. ªºðººð õýëáýë ººð îëîí êîìïàíè îðæ èðæ ºðñºëäºã÷ íýìýãäýõã¿é

áàéõûí çýðýãöýý àøèã îðëîãî îëæ òºäèé ÷àäàõã¿é õýñýã íü ñàëáàðûã îðõèæ áàéãàà íü ñàéí õýðýã àæ. Õàðèí îðîõ

ãàðàõ õî¸óë èõ ¿åä àøèã ºíäºð áîëîâ÷ ýðñäýëòýé áîëíî.

Îðîõ ãàðàõ ñààä õî¸óë áàãà ¿åä àøèã ìºí áàãà, хàðèí ñààäóóä áàãà áîëîâ÷ ãàðàõ ñààä èõ ¿åä áèçíåñèéí îð÷èí

õàìãèéí òààã¿é áàéäàã. ßàãààä ãýâýë ýрãýëòèéí ãýíýòèéí ºñºëò, ýäèéí çàñãèéí áóñàä òààòàé áîëîìæ èõ çàâøààíààð

ìàø îëîí ¿éëäâýðëýã÷èä îðæ èðäýã. Òýð õýìæýýãýýð òýä ñàëáàðûã õÿëáàð îðõèäîãã¿é. ¯ð ä¿íä íü íèéë¿¿ëýëò èõýñ÷

àøèã áóóðäàã.

Îðëóóëàõ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýã÷èä

ªíºº ¿åä áàéãóóëëàãà àìæèëтòàé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ýñýõ íü ï¿¿ñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýã îðëîõ áàãà

¿íýòýé ÷àíàð ñàéòàé ç¿éë áàéãàà ýñýõýýñ èõýýõýí õàìààðäàã áîëîîä áàéíà. Îðëуулаõ á¿òýýãäýõ¿¿ний ÷àíàð ñàéí

òóñìàà æèíõýíý á¿òýýãäýõ¿¿íä àþóë íýìýãääýã.

Îäîîãèéí ºðñºëäºã÷äèéí ñòðàòåãèéí ÷èãëýëèéí ãîë ººð÷ëºëò¿¿äèéã õàðæ õÿíàæ áàéõ íü ÷óõàë. Ñàëáàðûí ãîë

¿éëäâýðëýã÷èä èðýýä¿éí ÿìàð ñòðàòåãè áàðüæ áàéãààã ñóäëàõ. Ñàëáàð äîòîð ï¿¿ñ¿¿д íýãäýæ ñòðàòåãè á¿ëýã ¿¿ñ÷

áàéãààã, òýäíèé çàðäëûí áîäëîãî, çàõ çýýë õóâààõ áîäëîãî, øèíý á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã çàéëøã¿é ñóäàëæ

ìýäðýõ.

ªðñºëäººí øèð¿¿ñýõ:

1. Ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýã÷äèéí òîî íýìýãäýõ

2. Àäèë õ¿÷èí ÷àäàëòàé ¿éëäâýðëýã÷äèéí òîî ºñºæ ò¿¿íèé õýðýýð ñàëáàðûí àøèã áóóðàõ

3. Сàëáàðûí ºñºëò áóóðàõûí õýðýýð

4. Сàëáàðûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðºë öººí, òîãòñîí, ñòàíäàðòëàãäñàí ¿åä

ªðñºëäºã÷ ï¿¿ñ¿¿äèéí ººð ººðèéí ä¿ð òºðõ, ñòðàòåãè àðãà áàðèë, óëàìæëàë áàòòàé òîãòñîí ¿åä ºðñºëäººí

íýìýãääýã .

II БҮЛЭГ: МОНГОЛЫН НООЛУУРАН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ САЛБАРЫН

ӨРСӨЛДӨӨН БА ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА

Ìîíãîë óëñûí íîîëóóðûí ¿éëäâýðëýë,

áýëòãýë, çàõ çýýëèéí òóõàéд:

Ìîíãîë óëñàä 1989 îíä ÿìààíû íîîëóóð, òýìýýíèé íîîñ áîëîâñðóóëàõ íýã ¿éëäâýð áàéñàí áîë 2004 îíû

áàéäëààð íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ 85 ¿éëäâýð, àæ àõóéí íýãæ ¿éëäâýðëýë ýðõýëæ áàéíà. Ãýõäýý ò¿¿õèé ýäèéí

íººöººñºº óãààõ õ¿÷ ÷àäàë 1.8 äàõèí, ñàìíàõ 1.3 äàõèí èõ ñóóðèëàãäæýý. Õàðèí ýýðýõ, ñ¿ëæèõ õ¿÷ ÷àäàë 3.6- 4.0

äàõèí áàãà áºãººä ¿éëäâýðëýë¿¿ä ò¿¿õèé ýäèéí õîìñäîëîîñ øàëòãààëàí ñóóðèëàãäñàí õ¿÷ ÷àäëûí 40%-èéã àøèãëàæ

áàéíà.

ßìààíû íîîëóóð áîë æèë áîëãîí íºõºí ñýðãýýãäýæ áàéäàã ìàëûí ãàðàëòàé õàìãèéí ¿íýò ò¿¿õèé ýäèéí íýã

áèëýý. Ìàíàé óëñ 2003 îíä 10.1 ñàÿ òîëãîé ÿìàà òîîëóóëñàí íü ýíý æèë 2600 òí íîîëóóð óëñûí õýìæýýãýýð áýëòãýõ

òîîöîîòîé áàéíà.

Ìîíãîë óëñûí íîîëóóð áýëòãýëèéí òîî õýìæýý ( ñ¿¿ëèéí 10 æèëýýð)

Îí 1990 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Íîîëóó

ðûí

æèí /òí/

1537

2556

2740

3079

3318

3090

2824

2750

2400

2600

Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ñàëáàð íü ìàíàé óëñûí ýêñïîðòîä ÷óõàë áàéð ñóóðü ýçýëäýã. Èéìýýñ ¿íäýñíèé

¿éëäâýðëýëýý äýìæèõ áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ ìåõàíèçìûã òóõàéí íºõöºë áàéäàëä çîõèöóóëàí ñîíãîõ, ò¿¿íèé

äîòîð íîîëóóðòàé õîëáîîòîé ¿éë àæèëëàãààã òîãòâîðæóóëàõ, íîîëóóð áýëòãýë, íîîëóóðûã àíõàí øàòíû

áîëîâñðóóëàëò õèéãýýã¿é áàéäëààð õèë ãààëèàð ãàðãàõ, íîîëóóðûí îëîí ¿éëäâýð¿¿äýä ò¿âøèí òîãòîîõ

àñóóäëûã ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí õýìæýýíä àâ÷ ¿çýæ óëñ òºðèéí àëèâàà õ¿÷íèé íºëººíä îðóóëàõã¿é áàéõ,

äîòîîäûí ¿éëäâýðëýã÷äèéí îëîí óëñûí çàõ çýýëä ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýõ, ýäèéí çàñãèéí íºõöºë

áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõýä òºð çàñãèéí ç¿ãýýñ áàéíãûí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ ÿâäàë ÷óõàë áàéäàã.

Ñàëáàðûí ºíººãèéí íºõöºë áàéäàë:

Ìàíàé îðíû Õºíãºí Àæ ¯éëäâýðèéí ñàëáàðò òîìîîõîí áàéð ñóóðèéã ýçýëäýã íîîñ, íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàð íü ºíººäºð ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàãò æèíòýé õóâü íýìðèéã îðóóëààä áàéãàà ÷óõàë ñàëáàðûí

íýã þì.

Ìàíàé óëñ ÿìààíû íîîëóóðûã ººðèéí îðîíä áîëîâñðóóëàõ àñóóäëûã 1960 îíû ¿åýñ ñóäàëæ Í¯Á-ûí

îðîëöîîòîéãîîð 1976 îíä ÿìààíû íîîëóóð, òýìýýíèé íîîñ áîëîâñðóóëàõ òóðøèëòûí ¿éëäâýð áàéãóóëñàíààð ýíý

ñàëáàðûí ýõëýë ñóóðü òàâèãäñàí þì. Ò¿¿íýýñ õîéø íîîñ, íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ÷èãëýëèéí óëñûí 20 øàõàì

¿éëäâýð¿¿ä áàéãóóëàãäàæ ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ èðñýí áîëîâ÷ ºíººäºð õóâüöààò êîìïàíè áîëîí ººð÷ëºãäñºí

áºãººä õ¿÷èí ÷àäëàà áîëîìæèò õýìæýýãýýð àøèãëàí çîðèóëàëòààðàà àøèãëàæ áàéãàà íü "Ãîâü", "Ìîííîîñ" ÕÊ-èóä

áîëîí õèâñíèé ¿éëäâýð¿¿ä áàéíà.

¯¿íèé çýðýãöýý ºíººäºð íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðò äîòîîäûí 5 ¿éëäâýð, ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòòàé

õàìòàðñàí 48 ¿éëäâýð àæèëëàæ áàéíà. Õàìòàðñàí ¿éëäâýð¿¿äèéí 54,1 õóâü íü áóþó 26 íü ÁÍÕÀÓ, áóñàä íü ÀÍÓ,

ßïîí, Èòàëè, Èõ Áðèòàíè, Øâåéöàðè çýðýã 10 îðíû õºðºíãº îðóóëàëòòàé ¿éëäâýð¿¿ä áàéãàà áà á¿òöèéí õóâüä àâ÷

¿çâýë 9 íü ñ¿ëæìýëèéí ÷èãëýëèéí, 44 íü àíõàí øàòíû áîëîâñðóóëàëòûí ¿éëäâýð áàéãàà áºãººä 5 íü îðîí íóòàãò, 48

íü Óëààíáààòàð õîòîä ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà.

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òóñ ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýëèéí ò¿¿õèé ýä áîëîõ òýìýýíèé íîîñ, ÿìààíû íîîëóóðûí äýëõèéí

çàõ çýýëèéí ¿íý õàíø ºññºíòºé óÿëäàí äîòîîäûí ò¿¿õèé ýäèéí íººö ýðñ íýìýãäñýí áà ¿¿íèéã äàðààõ ¿ç¿¿ëýëòýýñ

áàòàëãààæóóëæ áîëíî. 1990 îíîîñ õîéø ìàíàé ÿìààí ñ¿ðãèéí òîî 2,2 äàõèí ºñ÷ 4,9 ñàÿ òîëãîéãîîñ 11,0 ñàÿ òîëãîéä

õ¿ðñýí áà ¿¿íèéã äàãààä ò¿¿õèé ýäèéí íººö 60-ä õóâèàð ºññºí áàéíà.

Ìîíãîë óëñûí íîîñîí ò¿¿õèé ýäèéí 7,8 õóâèéã ÿìààíû íîîëóóð ýçýëæ áàéãàà áà 2000 îíû áàéäëààð íîîëóóð

áýëòãýëèéí æèëèéí íººö 3500 îð÷èì òîííä õ¿ðëýý. Ò¿¿õèé ýäèéí 80-äýýø õóâü íü 16,5 ìèêðîíîîñ íàðèéí íîîëóóð

áàéíà.

Íîîëóóðûí ¿éëäâýðëýëèéí á¿òöèéã 2004 îíû áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë óãààõ õ¿÷èí ÷àäàë 1989 îíûõîîñ 55% áóþó

ºíººäºð æèëä 5720 òîíí, ñàìíàõ õ¿÷èí ÷àäàë 60%-ð áóþó 3250 òîíí áîëæ ºñ÷ ò¿¿õèé ýäèéí íººöººñ 1,3-1,7 äàõèí èõ

õ¿÷èí ÷àäàë ñóóðèëàãäàæ óãààõ, ñàìíàõ õ¿÷èí ÷àäëûí àøèãëàëò 49-63 õóâüòàé áàéãàà þì áàéíà. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä

ñ¿ëæèõ õ¿÷ ÷àäàë áàðàã íýìýãäýýã¿é íü ò¿¿õèé ýäèéã èõ õýìæýýãýýð ýêñïîðòëîõ áîëñîíòîé õîëáîîòîé áà ºíººäºð

ýýðýõ õ¿÷èí ÷àäàë 330 òîíí óòàñ ýýðýõ, ñ¿ëæèõ õ¿÷ ÷àäàë 675 ìÿíãàí øèðõýã ñ¿ëæìýë ýäëýë ¿éëäâýðëýõ õ¿÷èí ÷àäàë

ñóóðèëàãäñàí áàéãàà áà ýíý íü íººöººñºº 3,6-4 äàõèí áàãà áàéíà. Äèéëýíõè ¿éëäâýð, àæ àõóéí ãàçðóóäûí òåõíèê,

òåõíîëîãèéí ò¿âøèí òýð á¿ð îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí øààðäëàãàä íèéöýõã¿é, õºäºëìºðèéí íºõöºë äîîãóóð áàéíà.

Ýíäýýñ äàðààõ ä¿ãíýëòèéã õèéæ áîëíî.

Íîîëóóðûí àíõàí øàòíû áîëîâñðóóëàëòûí õ¿÷ ÷àäàë ò¿¿õèé ýäèéí íººöººñ äàâæ áîëîâñðóóëàëòûí õ¿÷ ÷àäàë,

ò¿¿õèé ýäèéí íººöèéí çîõèñòîé õàðüöàà àëäàãäàæ áàéãàà áà ã¿í áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí õ¿÷ ÷àäàë á¿ðýí

àøèãëàãäàõã¿é áàéíà.

Íîîëóóð áîëîâñðóóëàëòûí ò¿âøèíã íýìýãä¿¿ëñýíýýð ýêñïîðòûí áîëîìæèéã 42,6-195,8 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðãýõ

áîëîìæòîé ãýñýí òîîöîî ãàðñàí áà èéìýýñ ýíý ñàëáàðò óëñ òºð, çàñãèéí ãàçàð áîëîí äýýä óäèðäëàãûí ç¿ãýýñ èõýýõýí

äýìæëýã òóñëàëöàà, àðãà õºòºëáºðèéã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëâýë ìàíàé îðíû ýäèéí çàñàãò èõýýõýí õóâü íýìýðèéã îðóóëàõ þì

áàéíà.

Íîîëóóðûí ¿íý õàíøíû ºíººãèéí áàéäàë:

Ìîíãîë óëñàä áýëòãýãäýæ áàéãàà áîõèð íîîëóóðûí áàëàíñààñ õàðàõàä æèë á¿ð íèëýýä èõ õýìæýýíèé

íîîëóóð äóòàãääàã. Ãààëèéí ñòàòèñòèêèéí ìýäýý, áîëîí Ìîíãîëûí íîîñ íîîëóóðûí õîëáîîíû ìýäýýíä òóëãóóðëàí

ãàðãàñàí ò¿¿õèé ýäèéí áàëàíñûí ä¿íãýýñ õàðàõàä 1997 îíä 33.7 òí, 1998 îíä 604.5òí, 1999 îíä 688,9 òí, 2000 îíä

1625 òí, 2001 îíä 630.1 òí, 2002 îíä 1350 òí, 2003 îíä 1300 òí íîîëóóð äóòàæ áàéíà. Õàðèí 1999 îíä 749.2 òí, 2000

îíä 714 òí, 2001 îíä 24.9 òí, 2002 îíä 46.8 òí, 2003 îíä 50 òí íîîëóóðûã ýêñïîðòîä ãààëèéí òàòâàðûã òºëæ ãàðãàñàí

ñóäàëãàà áàéíà. Òýãýõýýð èéì îëîí çóóí òîíí áîõèð íîîëóóðûã áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äýä òóøààõ, ýñâýë

ãààëèéí çîõèõ òàòâàðòàéãààð ýêñïîðòëîõûí îðîíä ÿìàð íýãýí õóéâàëäààíû çàìààð çàðèìûã íü óãààñàí ä¿ð

¿ç¿¿ëýýä ºìíºä õºðø ðóó õèë äàâóóëñàí íü òîäîðõîé.

Õýðýâ õèë äàâóóëñàí èéì îëîí òîíí áîõèð íîîëóóðààñ ÿäàõíàà çîõèõ æóðìûí äàãóó òàòâàð àâñàí áîë

óëñûí òºñºâò æèë á¿ð 4.0 òýðáóì.òºã íýìæ îðóóëàõ áîëîìæ áàéæýý.

Ýíý îíä ÷ ãýñýí ºìíºõ ò¿¿õ äàâòàãäàõ ìàãàäëàë ºíäºð áàéíà.

Õÿòàä óëñ 2004 îíû 01 ñàðûí 01-íýýñ ººðèéí ¿éëäâýð¿¿äýä ñàìíàñàí íîîëóóð ýêñïîðòîíä ãàðãàõàä ºãäºã

¿íèéí ä¿íãèéí 14%-èéí óðàìøóóëëàà çîãñîîñîí. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð Õÿòàäûí ¿éëäâýð¿¿ä íººö ñàìíàñàí

íîîëóóðàà 2004 îí ãàðàõààñ ºìíº ýêñïîðòëîæ äóóñãàñàí. 2004 îíû 3 ñàðä íýýãäñýí ªìíºãîâü àéìãèéí Øèâýý

õ¿ðýíãèéí áîîìò äýýð 1êã ò¿¿õèé íîîëóóð 190-210 þàíü áóþó 26600-29500 òºãðºã, 4-ð ñàðä íýýãäñýí ìºí àéìãèéí

Ãàøóóí ñóõàéòûí áîîìò äýýð 1êã ò¿¿õèé íîîëóóð 290-300 þàíü áóþó 40600-42000 òºãðºã, îäîî 12-ð ñàðä íýýãäýýä

áàéãàà Ãàøóóí ñóõàéòûí áîîìò äýýð 1êã ò¿¿õèé íîîëóóð 290-320 þàíü áóþó 42500-45200 òºãðºãò õ¿ð÷ áàéíà.

Åð íü õóëãàé, õóéâàëäààíû çàìààð íîîëóóð õàìãèéí èõýýð ãàðäàã öýã íü ªìíºãîâü àéìãèéí Øèâýý õ¿ðýí,

Ãàøóóí ñóõàéò, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Áóðãàñòàéí áîîìò ãýñýí ìýäýý èëýðñýí áàéäàã.

Ñ¿¿ëèéí 3 æèëèéí ýõíèé 5 ñàðûí äîòîîäûí íîîëóóðûí ¿íý/òºãðºãººð/

Îí 1 ñàð 2 ñàð 3 ñàð 4 ñàð 5 ñàð 10 ñàð 11 ñàð 12 ñàð

2002 23500 24500 25500 20500 22500 27000 24500 22000

2003 18000 19000 25000 27000 24500 20500 19500 23000

2004 25000 27000 32000 40000 32000 32000 34500 36500

Дýëõèéí çàõ çýýëèéí áà äîòîîäûí íîîëóóðûí ¿íý: ( ñ¿¿ëèéí 7 æèëýýð)

Ò¿¿õèé íîîëóóðыí

÷àíàð:

Ìîíãîë óëñ æèëäýý

2400 – 2600 òîíí íîîëóóð

áýëòãýæ áàéãàà íü òîîí

¿ç¿¿ëýëòýýðýý äýëõèéí çàõ çýýë äýýð òýðã¿¿ëýõ áàéð ñóóðüòàé óëñ îðíû íýãýíä òîîöîãääîã. Õýäèé òèéì

áîëîâ÷ ÷àíàðûí õóâüä ÿëàíãóÿà ÁÍÕÀÓ-ä áýëòãýæ áàéãàà íîîëóóðûí ÷àíàðûí ò¿âøèíä õ¿ðýõã¿é áàéãààãààñ

ãàäíà îð÷èí ¿åèéí ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãèéí øààðäëàãûã á¿ðýí õàíãàæ ÷àäàõã¿é ò¿âøèíä áàéíà.

Òóõàéëáàë:

À. Äýëõèéí çàõ çýýë äýýð íîîëóóðûí ãîë÷èéã /ìèêðîí/ ¿íýëãýýíèé ãîë øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò áîëãîäîã.

Ýíý íü íîîëóóðûí øèðõýãèéí ãîë÷ õè÷íýýí íàðèéí áàéíà òºäèé÷èíýý ºíäºð íîìåðûí /80-ààñ äýýø

íîìåð/ ýýðìýë ¿éëäâýðëýæ óëìààð õºíãºí , æèí áàãàòàé, ºíãº ¿çýìæ ñàéòàé íýõìýë, ñ¿ëæìýë

á¿òýýãäýõ¿¿í, õóâöàñ ¿éëäâýðëýõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëäýãòýé øóóä õîëáîîòîé.

Ìîíãîë óëñàä ¿ðæ¿¿ëæ áàéãàà ÿìààíû íîîëóóðûí ãîë÷ íü äóíäæààð 15.5 – 16.5 ìêì /ìèêðîìåòð/

áàéãàà. Ìîíãîë ÿìààíû íîîëóóðûí ãîë÷èéí îäîîãèéí ýíý õýìæýýã Õÿòàä óëñàä ¿ðæ¿¿ëæ áàéãàà

ÿìààíûõòàé õàðüöóóëàõàä äóíäæààð 2.0 – 1.5 ìêì-ýýð á¿ä¿¿í þì.

Ñ¿¿ëèéí ¿åä ñóäàëãààíû ìàòåðèàëààñ ¿çýõýä Ìîíãîë óëñàä áýëòãýæ áóé íîîëóóðûí øèðõýã íü

á¿ä¿¿ð÷ îäîîãèéí ò¿âøèíã 1990-ýýä îíûõòîé õàðüöóóëàõàä 1.0 – 1.5 ìêì-ýýð á¿ä¿¿ð÷,16.5 ìêì-ýýñ äýýø

íàðèéíòàé íîîëóóðûí ýçëýõ õóâèéí æèí 35%-èàñ äàâæ áàéõàä õàðèí Õÿòàä óëñûíõ óëàì íàðèéí áîëîõ

õàíäëàãàòàé áàéíà. Èéì áàéäàë öààøèä ¿ðãýëæèëáýë, ìàíàé íîîëóóðûí ºðñºëäºõ ÷àäâàð óëàì ñóëàð÷,

óëñûí ýäèéí çàñàãò ñºðºã ¿ð äàãàâàð àâ÷ èðýõèéã ¿ã¿éñãýõ àðãàã¿é þì.

Á. Ìîíãîë ÿìààíû íîîëóóð ¿íäñýíäýý /70 ãàðóé õóâü íü/ áàðààí ºíãºòýé. Òýãâýë Õÿòàä óëñ á¿õ

ÿìààíûõàà 98 îð÷èì õóâèéã öàãààí ºíãºòýé áîëãîæ ÷àäñàí. Öàãààí ºíãºíººñ õýðýãëýã÷äèéí õ¿ñýë

òààøààëä íèéöñýí äóðûí ºíãèéã ãàðãàí àâ÷ áîëäîã äàâóó òàëòàé áàéäãààðàà çàõ çýýëä ºíäºð ¿íýòýé,

ýðýëò õýðýãöýý èõòýé ó÷ðààñ ýäèéí çàñãèéí ¿ð ºãººæèéã òîãòâîðòîé äýýøë¿¿ëýõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëäýã.

Îíóóä 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Ñàìíàñàí íîîëóóðûí äýëõèéí çàõ çýýëèéí

äóíäàæ ¿íý, /$/ 42 46 90 40 45 46 52

Ò¿¿õèé íîîëóóðûí ¿íý /ìÿí. òºã/

9.0 14.0 41.0 28.0 26.5 28.0 32.5

Íîîëóóðûí ºíãº, øèðõãèéí íàðèéíààñ õàìààð÷ äýëõèéí çàõ çýýë äýýð Õÿòàä óëñûí ñàìíàñàí íîîëóóð

Ìîíãîëûíõîîñ êèëîãðàìì òóòàìäàà 13 – 20 àì.äîëëàðààð ºíäºð ¿íýýð áîðëîãäîæ, ýíý ¿íý òîãòâîðòîé

áàéäàã íü ç¿é ¸ñîîð àíõààðàë òàòàæ áàéíà.

Â. Ìàíàé óëñûí ò¿¿õèé ýäèéí çàõ çýýë äýýð íî¸ðõîæ áàéãàà Õÿòàäûí íàéìàà÷èä, ÷åíæ¿¿ä

íîîëóóðûí ÷àíàðò òºäèéëºí ºíäºð øààðäëàãà òàâèõã¿é, çºâõºí æèíãèéí õîéíîîñ õººöºëäºæ áàéãààãèéí

íýã õîð óðøèã íü “áîõèðîîñ àâàõ öýâýð íîîëóóðûí õýìæýýã áóóðóóëàõàä õ¿ðãýäýã” ººðººð õýëáýë

íîîëóóðûí ¿éëäâýðëýëèéí ¿ð àøèãò øóóä íºëººëæ ãàðö áóóð÷ áàéãàà õýðýã þì. Àðâààä æèëèéí ºìíº

ñàìíàñàí íîîëóóðûí ãàðö äóíäæààð 48 – 50 õóâü áàéñàí áîë îäîî 43 – 45 õóâüä õ¿ðýõòýé ¿ã¿éòýé

áîëîîä áàéãàà íü ¿¿íèéã õàðóóëæ áàéíà.

Íîîëóóðûí øèðõýã á¿ä¿¿ðýõ òóòàì ãàðö íýìýãääýã ç¿é òîãòîëòîé áàéòàë ýñðýãýýð áóóð÷ áàéãàà íü

áîõèð íîîëóóðòàà õè÷íýýí èõ ìåõàíèê õîëüö /ºòºã, áóóö, øîðîî, ýëñ, óðãàìëûí òîñ, õàã ãýõ ìýò/ õèéæ,

æèí íýìýãä¿¿ëæ áàéãàà íü òîäîðõîé.

Ìàë÷èä, ÷åíæ¿¿äèéí àëü àëü íü æèí íýìýõèéí òóëä ìåõàíèê õîëüöûã çîðèóä íýìæ áàéíà.

Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéíõýí äàíãààðàà ìåõàíèê õîëüöûã áàãàñãàõûí òºëººõ òýìöýëä õ¿÷èí ìºõºñäºæ,

õàðèí ÷ èéì òýìöýë õèéñíèéõýý òºëºº ò¿¿õèé ýäýý õóäàëäàí àâàõàä òààã¿é íºõöëèéã ººðòºº á¿ðä¿¿ëæ,

óëìààð àâ÷ ÷àäàõã¿éä õ¿ðýõ íü æèðèéí ¿çýãäýë áîëîîä áàéãàà þì.

Ã. Ìîíãîë óëñàä íýã ÿìààíààñ äóíäæààð 274 ãð íîîëóóð ñàìíàæ àâ÷ áàéãàà íü äýëõèéí

äóíäæààñ äîîãóóð ¿ç¿¿ëýëò þì. ÁÍÕÀÓ-ä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áýë÷ýýð, íóòãèéã öºëæèëòººñ õàìãààëàõûí

òóëä ÿìààíû òîî, òîëãîéí ºñºëòèéã õÿçãààðëàæ, õàðèí íýã ÿìààíààñ àâàõ íàðèéí íîîëóóðûí õýìæýýã

400-ààñ äýýø ãðàìì áîëãîõ çîðèëòûã òàâèàä ò¿¿íèéãýý àìüäðàëä õýðýãæ¿¿ëæ, îäîî çàðèì øèëìýë

îìãèéí ÿìààíààñ 1.0 êã õ¿ðòýë íîîëóóð àâäàã áîëîîä áàéíà. Ìàíàé ýðäýìòýä íýã ÿìààíààñ àâàõ

íîîëóóðûí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð ªìíºãîâü àéìàãò “Ãîâü ãóðâàí ñàéõàí” /400-600 ãð íîîëóóð

ºãäºã/, Áàÿí-ªëãèé àéìàãò “Óóëûí áîð” /500-700ãð/ çýðýã ÿìààí ñ¿ðãèéí øèíý ¿¿ëäðèéã áèé áîëãîñîí íü

ñàéøààëòàé áîëîâ÷ íîîëóóðûí øèðõãèéí ãîë÷ 17 – 19 ìêì áîëæ á¿ä¿¿ðñýí. Èíãýñíýýðýý ÷àíàðûí

¿ç¿¿ëýëòèéã óëàì äîðîéòóóëæ, ýäãýýð ÿìààíû íîîëóóðûí çàõ çýýëèéí ¿íèéí áóóðàëò æèí íýìýãäñýíýýñýý

èë¿¿ ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèãã¿é ¿ç¿¿ëýëòýä õ¿ðãýñýí þì.

Ä. Ìîíãîë ÿìààíû íîîëóóðûí øèðõýãèéí äóíäàæ óðò íü Õÿòàäûí ÿìààíû íîîëóóðûí äóíäàæ

óðòààñ 10 – 15 ìì-ýýð èõ áàéäàã. Ýíý íü Ìîíãîëûí ÿìààíû íîîëóóðûí õàìãèéí ãîë ãàíö äàâóó ÷àíàð íü

þì. ªìíºä õºðøèéí õóäàëäàí àâàã÷èä ººðèéí îðíû íîîëóóðûí ÷àíàðûí ñóë òàëûã /óðòûã/ Ìîíãîë

ÿìààíû íîîëóóðûí ÷àíàðûí äàâóóãààð íºõºæ çàõ çýýë äýýð ¿íýä õ¿ðãýõèéí òóëä Ìîíãîë íîîëóóðûã

ÿìàð÷ ¿íýýð áîë õóäàëäàí àâ÷ “Ñàéæðóóëàã÷, òýãøèòãýã÷”-ýýð àøèãëàäàã. Íîîëóóð íàðèéí áîëîõ òóñìàà

óðò íü áîãèíîñäîã ç¿é òîãòîëòîé, ýíý ¿åä óðòûã õàäãàëàõ ÿìàð ÷ áîëîìæã¿é.

Ýíäýýñ õàðàõàä Õÿòàä, Ìîíãîë íîîëóóðûí óðòûí çºð¿¿ óëàì èõñýõ íü òîäîðõîé þì. Èéì áîëîõîîð

Õÿòàä óëñ Ìîíãîëûí áîõèð áîëîí ñàìíàñàí íîîëóóð õóäàëäàí àâàõ ñîíèðõîë íü öààøäàà ÷ óëàì á¿ð íýìýãäýõ

òºëºâòýé íü òîäîðõîé.

Ìîíãîë íîîëóóðûí ÷àíàð äýëõèéí ò¿âøèíä ¿íýëýãäýõ øèíæ:

Ìîíãîë áîëîí Õÿòàäûí ÿìààíû íîîëóóðûí äóíäàæ ãîë÷ íü 14,0-17,0 ìèêðîíòîé áàéäãààðàà õàìãèéí íàðèéí

ñàéí íîîëóóðò òîîöîãääîã. Ýíýòõýã, Èðàí, Àôãàíèñòàí áîëîí áóñàä îðíû ÿìààíû íîîëóóð íü áàéãàëü öàã óóðûí

íºõöëººñºº øàëòãààëàí ìàíàé íîîëóóðààñ 1,5-2 ìèêðîíîîð á¿ä¿¿í áàéäàã áàéíà. Îëîí óëñûí çàõ çýýëèéí ìýäýýãýýð

1999 îíûã 1995 îíòîé õàðüöóóëáàë íîîëóóðûí õýìæýý Õÿòàäàä 145 õóâü, Ìîíãîëä 142 õóâèàð ºññºí áàéíà. ªíººäºð

¿íýòýé øèðõýãò ìàòåðèàëûã îëîí óëñûí àíãèëàëààð 3 õóâààäàã.

1. 14-19 ìèêðîíòîé íîîëóóð (ÿìàà)

2. 19-23 ìèêðîíòîé êàøãîð ( ñàðëàã, ÿìàà, òýìýý )

3. 23-ààñ äýýø ìèêðîíòîé Ìîõåð, Ëàìà, Àïïàêà ãýõ ìýò ãýæ õóâààäàã þì áàéíà.

Õýäèéãýýð íîîëóóðûí íàðèéí øèðõýã ÷óõàë ¿ç¿¿ëýëò áîëîâ÷ òåõíîëîãèéí ¿éë àæèëëàãààíä ãîë íºëºº ¿ç¿¿ëýõ

õàéðñíû òàëààð õèéãäñýí ñóäàëãààíû ìàòåðèàëûã ¿ç¿¿ëâýë:

1 ìèêðîí äàõü õàéðñíû òîî:

Íîîëóóðûí òºðºë Õàéðñíû òîî Äóíäàæ íü

Àâñòðàëè íîîëóóð áóþó ïàøìèíà 4-6 6

Èðàíû íîîëóóð 4-10 6

Õÿòàäûí íîîëóóð 4-10 6

Ìîíãîëûí íîîëóóð 6-10 8

Õàéðñ íü îëîí áàéõ òóñàì ñóíàëò ñàéòàé ó÷ðààñ íàðèéí ýýðìýë õèéõ áîëîìæòîé áîëäîã, õàðèí öººí áàéõ òóñàì

ìåõàíèê ¿éë÷èëãýýã äààõ ÷àäâàð ìóó, ñóíàëò áàãàòàé ó÷èð íàðèéí ýýðìýë õèéõýä òºâºãòºé áîëäîã áàéíà. Èéì ãîë

øèíæ ÷àíàðààðàà Ìîíãîë íîîëóóð ºíººäºð õàìãèéí òýðã¿¿í çýðãèéí ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéíà. Ìàãàäã¿é ýíý øèíæ ÷àíàðûã

àøèãëàæ Õÿòàäóóä ìàíàé íîîëóóðûã ººðèéíõºº íîîëóóðòàé õîëüæ íîîëóóðàà óðòàñãàõààñ ãàäíà õàéðñíû òîîã

íýìýãä¿¿ëäýã ìàãàäëàëòàé.

¯¿íýýñ ãàäíà Ìîíãîë íîîëóóð 40-44 ìì óðòòàé áºãººä íàðèéíààðàà, óðòààðàà, õàéðñíû òîîãîîðîî ÷ ñàéí øèíæ

÷àíàðòàé ò¿¿õèé ýä þì. Ãýòýë áàðàã 70% íü ñàéí ÷àíàðûí íîîëóóðàà ìàíàé óëñ îëîí óëñûí áàòàëãààòàé ëàáîðàòîðò

øèíæë¿¿ëæ ÷àíàðûí áàòàëãàà Ìîíãîë íîîëóóð ãýñýí Brand Name àâ÷ ÷àäààã¿é ºäèé õ¿ðñýí íü õàðàìñàëòàé.

ªíººäºð Õÿòàäûí íîîëóóð îëîí óëñûí çàõ çýýëä Brand Name-òýé áîëæ ñàð òóòàì îëîí óëñûí "Wool record", "Weekly

market report" ñýòã¿¿ëä ¿íý íü ìýäýýëýãääýã áà Ìîíãîë íîîëóóð ÿìàãò Õÿòàä íîîëóóðààñ äîîãóóð ¿íýýð ìýäýýëýãääýã

áàéíà. Ýíý íü Ìîíãîë íîîëóóðûí ÷àíàðûã Õÿòàä íîîëóóðûí àäèë áîëîí èë¿¿ ñàéí ÷àíàðòàé ãýäãèéã ìýäýõã¿é áàéíà

ãýñýí ¿ã.

Èéìýýñ íýí ò¿ð¿¿í ººðèéí Ìîíãîë ÿìààíû íîîëóóðûí ÷àíàðûã äýëõèéä òàíèóëæ îëîí óëñûí ëàáîðàòîðò

Ìîíãîëûí "Øèëìýë îìãèéí ÿìààíû ", " Ìîíãîë íîîëóóð " ãýñýí 2 ÿíçààð øèíæë¿¿ëýí Brand Name àâàõ øààðäëàãàòàé

áà èíãýñíýýð Ìîíãîë íîîëóóðûí ¿íý õàíø ºñ÷, ìàë÷èä áîëîí ¿éëäâýðëýã÷äýä ò¿¿ãýýðýý äàìæèí óëñ îðîíä óëàì

àøèãòàé áîëîõ íü ìýäýýæ þì.

Èéíõ¿¿ Ìîíãîë íîîëóóð íü ¿íýò ýðäýíý áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéãàà áºãººä öààøèä ººðèéí íîîëóóðûí ÷àíàðûã

äýëõèéä òàíèóëæ, ìºí ò¿¿ãýýð ¿ë áàðàì íîîëóóðàà áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëãîæ ýêñïîðòîëâîë èõýýõýí ¿ð ºãººæòºé

áºãººä ýíý ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýã÷ íàðò èõýýõýí èðýýä¿é áàéãàà íü òîäîðõîé áàéíà.

Íîîëóóðûí óðñãàëûí ñõåì 2003 îí

III БҮЛЭГ: “ГОВЬ”ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ

ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ

Óëñûí õýìæýýíä

бэлтãýãäñýí ò¿¿õèé íîîëóóð

2400òí

Õàð çàõûí

õóâèéí æèæèã íàéìàà÷èä

600 òí

ÕÀÀ-í ñàëáàðûí

êîìïàíèóä

700 òí

Ãîâü êîðïîðàöè

370 òí

Õÿòàä íàéìàà÷èä

1421 òí

Áóñàä ¿éëäâýð¿¿ä

972 òí

Ñàìíàñàí íîîëóóð

438 òí

Ãîâü êîðïîðàöèä

áîëîâñðóóëàãäñàí

698 òí

Ãàðö 45%

Ñàìíàñàí íîîëóóð

Ýêñïîðò-1

Ãîë òºëºâ /Õÿòàä/

áîõèð íîîëóóð

1424 òí

Áóÿí, Ìàíà

êîìïàíèóä ýöñèéí

á¿òýýãäýõ¿¿í

¿éëäâýðëýë 90000ø

Ãîâü êîðïîðàöèéí ýöñèéí

áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í

¿éëäâýðëýë

Öàìö 301300 ø

Õºíæèë 34100 ø

Ýêñïîðò-2

Áîëîâñðóóëñàí

íîîëóóð

/óãààñàí, ñàìíàñàí/

790 òí

Äîòîîä çàõ çýýëä

107216 ø

Ýêñïîðò-3

Öàìö áîëîí áóñàä

á¿òýýãäýõ¿¿í 276884

ø

III.1. “Говь” ХК-ний танилцуулга

III.2. “Говь” ХК-ний бүтээгдэхүүний судалгаа, шинжилгээ

III.2.1. Микро буюу Шууд нөлөөллийн орчны хүчин

зүйлсийн судалгаа

“Говь” ХК-ний Хэрэглэгчийн судалгаа

“Говь” ХК-ний Бэлтгэн Нийлүүлэгчийн судалгаа

“Говь” ХК-ний Өрсөлдөгчийн судалгаа

“Говь” ХК-ний Бизнесийн түншүүд болон Сонирхолын бүлгүүд

III.2.2. Макро буюу шууд áóñ нөлөөллийн орчны хүчин зүйлсийн судалгаа

ÌÓ-ûí Ýäèéí Çàñãèéí îð÷ны ñóäàëãàà

ÌÓ-ûí Óëñ òºð, Хууль Эрхзүйн орчны ñóäàëãàà

ÌÓ-ûí Íèéãýì ñî¸ë, Õ¿í àì ç¿éí îð÷èí, ò¿¿íèé ñóäàëãàà

ÌÓ-ûí Ноолууран бүтээгдэхүүний Òåõíîëîãèéí îð÷èí, ò¿¿íèé ñóäàëãàà

ÌÓ-ûí Эêîëîãèéí îð÷èí, ò¿¿íèé øèíæèëãýý

Олон Улсын орчин буюу Олон Улсын зах зээлийн судалгаа

III.2.3. “Говь” ХК-ний Бүтээгдэхүүний SWOT дүгнэлт

III.1. “Говь” ХК-ний танилцуулга

Áàéãóóëëàãèéí íýð: "Ãîâü" Õóâüöààò Êîìïàíè

ªì÷èéí õýëáýð: Òºðèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé

Á¿ðòãýëèéí äóãààð: 2075296

Ãýð÷èëãýýíèé äóãààð: Èî 21/225

Êîìïàíèé òîâ÷ ò¿¿õ:

Ìàíàé îðíû Õºíãºí Àæ ¯éëäâýðèéí ñàëáàðò òîìîîõîí áàéð ñóóðèéã ýçýëäýã íîîñ, íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàð íü ºíººäºð ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàãò æèíòýé õóâü íýìðèéã îðóóëààä áàéãàà ÷óõàë ñàëáàðûí

íýã þì.

Ìàíàé óëñ ÿìààíû íîîëóóðûã ººðèéí îðîíä áîëîâñðóóëàõ àñóóäëûã 1960 îíû ¿åýñ ñóäàëæ Í¯Á-ûí

îðîëöîîòîéãîîð 1976 îíä ÿìààíû íîîëóóð, òýìýýíèé íîîñ áîëîâñðóóëàõ òóðøèëòûí ¿éëäâýð áàéãóóëñàíààð ýíý

ñàëáàðûí ýõëýë ñóóðü òàâèãäñàí þì. Ò¿¿íýýñ õîéø íîîñ, íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ÷èãëýëèéí óëñûí 20 øàõàì

¿éëäâýð¿¿ä áàéãóóëàãäàæ ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ èðñýí áîëîâ÷ ºíººäºð õóâüöààò êîìïàíè áîëîí ººð÷ëºãäñºí

áºãººä õ¿÷èí ÷àäëàà áîëîìæèò õýìæýýãýýð àøèãëàí çîðèóëàëòààðàà àøèãëàæ áàéãàà íü "Ãîâü" ÕÊ þì.

¯éëäâýðèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãàà:

¯éëäâýð íü òýìýýíèé íîîñ, ÿìààíû íîîëóóð áîëîâñðóóëæ áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ ÷èãëýëýýð ¿éë

àæèëëàãàà ÿâóóëäàã

¯éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäàë :

Өнөөгийн áàéäëààð "ÃÎÂÜ" ÕÊ íü 1000 òí ÿìààíû íîîëóóð, 200 òí òýìýýíèé íîîñîíä àíõàí øàòíû

áîëîâñðóóëàëò õèéæ. 68-í òí áºìáºãºí íîîëóóð, 120-í òí 60-í íîìåðèéí ýýðìýë, 400ãàðóé ìÿíãàí øèðõýã íîîëóóðàí

ñ¿ëæìýë, 120 ãàðóé ìÿíãàí ìåòð íýõìýë ¿éëäâýðëýõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé òåõíîëîãèéí óÿëäàà á¿õèé 6 íýãæòýé, 1500 ãàðóé

àæèëëàãñàäòàéãààð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéãàà áºãººä áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý 90 ãàðóé õóâèéã ýêñïîðòîëäîã,

ãàäààä õàðèëöààíû òàëààð ºðãºí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã äîòîîäûí ¿éëäâýðëýëèéí óóãàí êîìïàíè þì. Ãýõäýý òîíîã

òºõººðºìæèéí õóâüä á¿ðýí øèíý÷ëýãäýýã¿é áà àíõàí øàòíû áîëîâñðóóëàëò õèéäýã òåõíèê òåõíîëîãè íü 1982 îíû

ßïîíû òîíîã òºõººðºìæèéã îäîîã õ¿ðòýë àøèãëàæ áàéãàà. Ýíý íü áîëîâñðóóëàëòàíä òîäîðõîé õýìæýýíèé õîðîãäëыã

áèé áîëãîñîîð áàéíà. Õàðèí ýýðýõ, с¿ëæèõ, íýõýõ ¿éëäâýðëýëä ñ¿¿ëèéí ¿åèéí òåõíèê òåõíîëîãè àøèãëàæ áàéãàà

áîëíî.

“Ãîâü ÕÊ – ний òºñºâò òºëñºí òàòâàð”

¯ç¿¿ëýëò Õýìæèõ

íýãæ

2000 îí 2001 îí 2002 îí 2003 îí 2004 îí

Òºñâèéí òºëáºð Ñàÿ. òºã 2890.2 603.2 872.9 564.8 722.4

Îðëîãûí àëáàí Ñàÿ. òºã 1666.1 121.9

Á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðºë

Áóñàä

2%

Ñàìíàñàí

íîîëóóð

18%

Ñ¿ëæìýë

71%

Íîîëóóðàí òîïñ

5%

Õºíæèë

3%Ýýðìýë

1%

òàòâàð

Íýì¿¿ ºðòãèéí

òàòâàð

Ñàÿ. òºã 499.3 357.7 753.9 564.8 570.4

Ãààëèéí òàòâàð Ñàÿ. òºã 190.5 68.2 19.0 30.0

Êîìïàíèé õàÿã: ÓÁ - 36; "Õàí - Óóë" ä¿¿ðýã

Óòàñ: 34-27-13

Ôàêñ: 976-34-30-81

III.2. “Говь” ХК-ний бүтээгдэхүүний судалгаа, шинжилгээ

III.2.1. Шууд нөлөөллийн орчны

хүчин зүйлсийн судалгаа

“Говь” ХК-ний Хэрэглэгчийн судалгаа:

Ãîâü Õóâüöààò Êîìïàíè íü ýêñïîðòèéí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýã÷ äîòîîääîî òîäîðõîé õýìæýýãýýð

íèéë¿¿ëýëò õèéäýã òóë õýðýãëýã÷äèéã äîòîîä ãàäààä ãýæ àíãèëàõ íü ç¿éòýé.

Ãàäààä õýðýãëýã÷дийн судалгаа: Монгол улс жилдээ дэлхийн нийт ноолуур бэлтгэлийн 25 орчим хувийг буюу

13 сая орчим тоо толгой ямаанаас 2.9 тонн ноолуур бэлтгэдэг. Монгол ямааны ноолуурын нарийн уртлагийн үзүүлэлт нь

ээрэгдэх чадвар сайтай, чанартай ээрмэл үйлдвэрлэх нөхцөл бүрдүүлдэг.

Зах зээлийн 20 гаруй жилийн туршлагатай “Говь” ХК нь Ази, Европ болон Хойд Америк, Австрали тивд өөрийн

уламжлалт түнштэй борлуулалтын сүлжээг бий болгож экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн болох дэлхийн хамгийн нарийн

микронтой монгол ямааны 100 хувийн цэвэр ноолуураар орчин үеийн хамгийн дэвшилтэт техник, технологиор бүтээгдэхүүнээ

үйлдвэрлэж үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийхээ 80 гаруй хувийг экспортолдог дэлхийн таван том үйлдвэрлэгчийн нэг төдийгүй

Монголын Хөнгөн аж үйлдвэрийн сор нь юм.

Өнөөдөр Нью-Йорк, Токио, Лондон, Парис, Берлин, Хамбург, Брюссель, Москва, Сөүл зэрэг дэлхийн өндөр хөгжилтэй

20 гаруй хотуудын дэлгүүрийн лангууг ”GOBI-Made in Mongolia”гэсэн шошготой ноолууран бүтээгдэхүүн чимж, “Говь”-ийн

бүтээгдэхүүн нь дэлхийн зах зээлд амжилттай өрсөлдөж байна. “ГОВЬ” ХК монголд үүсгэсэн түүхий эд бэлтгэлийн өөрийн

найдвартай сүлжээ, Ази-Европ-Америкийн зах зээлд үүсгэсэн борлуулалтын сүлжээгээ өдрөөс өдөрт өсгөн нэмэгдүүлж,

сүүлийн үеийн шилдэг менежмент, дэвшилтэт техник, технологийг өөрийн бизнесийн үйл ажллагаанд амжилттай нэвтрүүлж

байна. ”Говь”-ийн хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн-самнасан ноолуур, топсыг Англи, Итали, Япон, Америкийн томоохон

компаниуд худалдан авч эцсийн бүтээгдэхүүн болгож зах зээлд гаргаж байна.

АНУ-ын Нью-Йорк, Японы Токио, Бельги улсын Брюссель, ОХУ-ын Москва хотноо өөрийн төлөөлөгчийн газар, охин

компанитай бөгөөд тэдгээрээр дамжуулан гадаад зах зээл, маркетинг, менежментийн үйл ажилагаагаа явуулдаг. Тус компани

нь жилд 350 гаруй мянган ширхэг сүлжмэл болон нэхмэл бүтээгдэхүүнийг экспортолж буйн дотор Европ, Америкийн зах зээлд

200-аад мянган ширхэгийг, Япон-Азийн зах зээлд 150 гаруй мянган ширхэгийг тус тус борлуулдаг.

Ази, Европ, Америкийн зах зээлд 5-20 жил тасралтгүй хамтран ажиллаж буй уламжлалт худалдан авагчидтай бөгөөд

жил бүр гадаад захиалгын тоо өсөж, борлуулалт нэмэгдсээр байна. Өнөөдөр зөвхөн “Говь” ХК –ийн бүтээгдэхүүнийг гэрчлэх

“GOBI” шошготой ноолууран бүтээгдэхүүн Токио, Нью-Йорк, Намбург, Москва, Лондон, Парис, Сөүл, Брюсель зэрэг дэлхийн

өндөр хөгжилтэй 20 гаруй хотын дэлгүүрийн лангуун дээр тавигдаж, гадаадын худалдан авагчдын өндөр хэрэгцээ, шаардлагыг

хангаж, амжилттай борлогдсоор байна.

2003 îíû íèéò ýêñïîðò óëñààð

USA

5%

Canada

4%

Italy

3%

Swizerland

3%

Belguim

1%

Other

3%

Russia

4%

Korea

9%France

5%

England

18%

Japan

14%

Germany

31%

Íèéò áîðëóóëàëòûí äîòîîä ãàäààä áîðëóóëàëòûí õóâü õýìæýý

Äîòîîä

36%

Ãàäààä

64%

Äîòîîä õýðýãëýã÷дийн судалгаа: Õºäºº îðîí íóòàã Äàðõàí Ýðäýíýò, Óëààíáààòàð õîòóóäàä 33

ãýðýýò áîðëóóëàã÷ ººðèéí íýðèéí áàðààíû 20 äýëã¿¿ð àæèëëóóëæ áîðëóóëàëòûí õ¿÷èí ÷àäëûã íýìýãä¿¿ëñýýð 5.3 òýð

áóì òºãðºãèéí äîòîîä áîðëóóëàëò õèéñýí áàéíà. Жил ирэх бүр дотоодын хэрэглэгчдийн эрэлт, хэрэгцээ, хүсэл шаардлага

өсөн нэмэгдэж, “Говь”ийн ноолууран бүтээгдэхүүн нь зөвхөн экспортын бүтээгдэхүүн байхаа больж монголчууд бидний өдөр

тутмын хэрэглээ болж хувирсан. Ямааны ноолууран болон тэмээний ноосон бүтээгдэхүүн нь эрс, тэс сэрүүн уур амьсгалтай

монгол оронд жилийн аль ч улиралд хэрэглэхэд нэн тохиромжтой, уян зөөлөн, дулаан, тансаг бүтээгдэхүүн юм. Өнөөдөр

“Говь”-ийн бүтээгдэхүүн нь дотоодын худалдан авагчдын дуртайяа худалдан авч, өмсөх, гангарах дуртай бүтээгдэхүүний нэг

болжээ.

“Говь” ХК улсын хэмжээнд хөдөө орон нутаг, аймаг, хот суурин газарт нийт 40-өөд борлуулах цэгээр дамжуулан дотоод

борлуулалтын үйл ажиллагаагаа явуулж, хэрэглэгчдэд ойртож, хүрч үйлчлэх үйлчилгээг эрхэмлэн ажиллаж байна.

“Говь” ХК-ний Бэлтгэн Нийлүүлэгчийн судалгаа:

Ò¿¿õèé ýä áýëòãýëèéí ñîöèàëèçìûí ¿åä ¿éë÷èëæ áàéñàí õóäàëäàà áýëòãýëèéí íýãäñýí ñèñòåì 1990-ýýä

îíû ýõíýýñ çàäðàí óíàæ, ò¿¿íýýñ õîéø ÿìàð íýãýí çîõèîí áàéãóóëàëòàíä îðñîí áýëòãýëèéí ñèñòåì á¿ðýëäýí

òîãòîæ ÷àäàõã¿é áàéñààð ºäèé õ¿ðëýý.

Îäîîãèéí áàéäëààð ìàë÷èä /íîîëóóð áýëòãýã÷èä/ :

Õîòîíäîî õ¿ð÷ èðñýí “ãàíçãûí íàéìàà÷äàä” áýëýí ìºíãººð õóäàëäàõ, ýñâýë õýðýãöýýò áàðààãààð

ñîëèëöîî õèéõ.

Àéìàã, ñóìûí òºâ äýõü õóâü õ¿í, êîìïàíè õîðøîîäîä õóäàëäàõ, áàðààãààð ñîëèëöîõ, óðä÷èëãàà

áàðàà àâàõ

Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äèéí îðîí íóòàã äàõü òºëººëºã÷èéí ãàçàðò òóøààõ.

Óëààíáààòàð õîòòîé îéð, çàì õàðèëöàà ñàéí õºãæñºí àéìàã, ñóìäûí ìàë÷èä ººðñäºº õÿòàäûí

íàéìàà÷èä áîëîí áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äýä õóäàëäàõ çýðýã ¿íäñýí 4 óðñãàë-ñóâãààð áîðëóóëæ

áàéíà.

Áýëòãýëèéí ýíýõ¿¿ 4 õýëáýðèéí àëü íýãä ººðèéí áàéð ñóóðèà áýõæ¿¿ëýõ, øààðäëàãàòàé ò¿¿õèé ýäýý îëæ

àâàõûí òºëººõ ºðñºëäººíä:

1. Õÿòàäààñ ò¿¿õèé ýä öóãëóóëæ àâàõààð èðñýí õóâèéí íàéìàà÷èä òýäíèé ãàð õºë áîëîã÷ Ìîíãîë

÷åíæ¿¿ä

2. Õÿòàä áîëîí áóñàä îðíû /Àìåðèê, ßïîí, Èòàëè ãýõ ìýò/ 100 õóâèéí áóþó Ìîíãîëûí òàëûí

õàìòàðñàí õºðºíãº îðóóëàëòòàé ¿éëäâýð¿¿ä, òýäíèé ò¿¿õèé ýä õ¿ëýýæ àâàõ öýã, òºëººëºã÷èä

3. Ýõ îðíû áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð, êîìïàíè, òýäíèé ò¿¿õèé ýä õ¿ëýýí àâàõ öýã, òºëººëºã÷èä

4. Ò¿¿õèé ýäýýð ýêñïîðò, èìïîðòûí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã Ìîíãîëûí æèæèã êîìïàíè, ï¿¿ñ¿¿ä, õóâü

õ¿ì¿¿ñ çýðýã áèå áèåíýýñýý îãò õàìààðàëã¿é îëîí ñóáüåêò¿¿ä îðîëöîæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë

íîîëóóð îëæ àâàõûí òºëººõ çàõ çýýë äýýðõ ºðñºëäººí íü á¿õ íèéòèéã õàìàðñàí øèíæòýé áîëñîí.

Ìîíãîëä ¿íäýñíèé ãýæ íýðëýãääýã áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿ä íü õ¿ëýýæ àâñàí áîõèð íîîëóóðûíõàà òîî

õýìæýýãýýð Õÿòàäóóäûí ºðñºëäººíä òîãòìîë ÿëàãäàë õ¿ëýýñýýð èðëýý.

¯¿íèé ãîë øàëòãààí íü:

1. Þóíû ºìíº ¿éëäâýð¿¿ä ìààíü “Ýðãýëòèéí õºðºíãº” äóòìàãààñ ò¿¿õèé ýäýý áýëòãýí àâ÷ ÷àäàõã¿é

áàéíà.

2. Õÿòàä áîëîí ãàíçàãûí íàéìàà÷èäòàé õàðüöóóëàõàä îðëîãûí, íèéãìèéí äààòãàëûí, ýð¿¿ë ìýíäèéí

ãýõ ìýò îëîí òàòâàð óëñàä òºëæ ýäèéí çàñãèéí õóâüä òýíöâýðã¿éãýýð çàõ çýýë äýýðõ ºðñºëäººíä

îðîëöîæ áàéíà.

3. Áàíêíààñàà ìàø áàãà õ¿¿òýé, ýðãýæ òºëºãäºõ õóãàöàà óðòòàé çýýë àâñàí Õÿòàäûí íàéìàà÷èäòàé,

ñàðûí 2 – 3 õóâèéí õ¿¿òýé, 3 – 6 ñàðä ýðãýæ òºëºõ íºõöºëòýé çýýëòýé Ìîíãîëûí áîëîâñðóóëàõ

¿éëäâýð¿¿ä ò¿¿õèé ýäèéí çàõ äýýðõ ºðñºëäººíä îðîëöîæ ÿëàãäàæ áàéíà.

4. Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéíõýí ò¿¿õèé ýäèéí ÷àíàðò ºíäºð øààðäëàãà òàâüäàã òóë íàéìàà÷èä Õÿòàä

õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöàõ äóð ñîíèðõîëòîé áàéäàã. Ãàíçàãûí íàéìàà÷èä àðãà áóþó ºíäºð ¿íý ºãñºí

òîõèîëäîëä /1 êã òóòàìä 1000 – 1500 òºãðºã èë¿¿ ¿íý ºãâºë/ ýñâýë Õÿòàä íàéìàà÷èä ÿìàð íýãýí

øàëòãààíààð óã ò¿¿õèé ýäèéã àâàõã¿é áîëñîí òîõèîëäîëä ë ººðèéí îðíû áîëîâñðóóëàõ

¿éëäâýð¿¿äýä íîîëóóðàà òóøààäàã. Ýíäýýñ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéíõýí èë¿¿ ¿íý òºëºõ áóþó

÷àíàðûí ÿìàð íýãýí äîãîëäîëòîé /ãàðö ìóóòàé/ íîîëóóð õ¿ëýýí àâ÷, õÿòàäóóäòàé õàðüöóóëàõàä

íýìýëò àëäàãäàëä îðäîã.

Ýõ îðíû áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðûíõàí ¿éëäâýðëýëýý àæèëëóóëüÿ ãýâýë ò¿¿õèé ýäèéí çàõ äýýðõ òýíöâýðã¿é

ºðñºëäººíä îðîëöîõîîñ ººð àðãà çàì ¿ã¿é.

Ò¿¿õèé ýäèéí çàõ äýýðõ ºðñºëäººíèé òýíöâýðã¿é áàéäëûã áàãà áîëîâ÷ ñààðìàãæóóëàõàä 2001 îíû

¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýëèéã ñýðãýýõ æèëèéí àæëûí õ¿ðýýíä òºðººñ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äèéí ò¿¿õèé ýä

õóäàëäàæ àâñàí ¿íèéí ä¿íãýýñ àâäàã áàéñàí 3.0%-èéí òàòâàðûã òýãëýæ ºãñºí íü ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýëèéã

äýìæèõýä èõýýõýí ò¿ëõýö áîëñîí ãýæ ¿çäýã.

Õÿòàäûí íàéìàà÷èä ò¿¿õèé ýäèéí çàõ äýýðõ ñàíõ¿¿ãèéí äàâóó áàéäëàà àøèãëàæ ò¿¿õèé ýäèéí ¿íèéã

òîãòîîã÷, òîõèðóóëàã÷ íü áîëæ õóâèðààä áàéãàà íü ¿íýí þì. Òóõàéëáàë: 2000 îíä áîõèð íîîëóóðûí ¿íèéã

äýëõèéí ÿìàð ÷ óëñ îðîíä áàéãààã¿é òèéì õýìæýýíä /48.0 ìÿí.òºãðºãò/ õ¿ðòýë õººðºãäºæ áàéñàí áîë ýíý îíä

äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõè ñàìíàñàí íîîëóóðûí ¿íý îäîî ë äºíãºæ 60.0 àì.äîëëàðò õ¿ð÷ ýõëýæ áàéõàä áîõèð

íîîëóóðûí ¿íèéã 36000 – 37000 òºã õ¿ðòýë ºñãºæ áàéíà.

Èéì ¿íýýð íîîëóóð õóäàëäàí àâñàí äîòîîäûí êîìïàíèóä íü àëäàãäàëòàé àæèëëàõàä õ¿ð÷ áàéíà.

Òýãâýë Õÿòàäûí êîìïàíèóä ÿàãààä àëäàãäàëä îðäîãã¿é þì áý?

- Õÿòàäóóä öýâýð íîîëóóðààð äàíãààð íü á¿òýýãäõ¿¿í áàðàã õèéäýãã¿é. Èõýâ÷ëýí ¿íý õÿìäòàé áóñàä ò¿¿õèé

ýäòýé õîëüæ ¿éëäâýðëýë ÿâóóëäàã.

- Õÿòàä äàõü ¿éëäâýðëýëèéí çàðäàë ( óóð, óñ, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷, àæèëëàõ õ¿÷íèé öàëèí õºëñ) õÿìä

áàéäàã.

- Òîìîîõîí ¿éëäâýð¿¿ääýý ºã÷ áàéãàà áàíêíû çýýë íü óðò õóãàöààòàé, õ¿¿ áàãàòàé áàéäàã.

Õÿòàäûí ¿éëäâýð¿¿ä äýýðõè ñóáüåêòèâ õ¿÷èí ç¿éë¿¿äýýñ õàìààð÷ ºíäºð ¿íýýð íîîëóóð áýëòãýõýä àëäàãäàëä

îðäîãã¿é.

Ãýõäýý ìàíàé óëñûí íîîëóóðûí èõýíõ / 80% / õóâü íü áàðóóí áîëîí ãîâèéí àéìãóóäààñ áýëòãýäýã. Èéìä

íîîëóóðûã õ¿ëýýí àâàõäàà ÿìààí òîî, òîëãîé, ÷àíàð, íîîëóóðûí ãàðö, áàéðøèë áîëîí áóñàä íºõöëèéã õàðãàëçàí

¿çñýíèé ¿íäñýíä õ¿ëýýí àâàõ ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ õýðýãòýé áàéíà.

“Говь” ХК-ний Өрсөлдөгчийн судалгаа:

Òóñ êîìïàíè íü ãëîáàë ò¿âøèíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã òóë ºðñºëäººíèé îð÷íûã ãàäààä áà äîòîîäîä àâ÷ ¿çýõ

íü èë¿¿ òîäîðõîé þì.

Ãàäààä çàõ çýýëä:

Äýëõèéí íîîëóóðàí á¿òýýãäэõ¿¿í ¿éëäâýðëýäýã ãîë îðíû òîîíä 50 ãàðóé õóâèéã ýçýëäýã Õÿòàä, 23%- ã ýçýëäýã

Ìîíãîë õî¸ðûã ãîë ¿éëäâýðëýã÷ õýìýýí ç¿é ¸ñîîð ¿íýëæ ¿çäýã. Õÿòàä óëñûí á¿òýýãäэõ¿¿íèé õèéö ÷àíàð

¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãèéí ò¿âøèí íü îéðîëöîî áàéäàã.

Õàðèí Àíãëè, Èòàëè, Øîòëàíäûí íîîëóóðàí á¿òýýãäõ¿¿í àðàé äîîãóóð çýðýãëýëä áàãòäàã. ªºðººð õýëáýë

ºðñºëäºõ ÷àäâàðã¿é ãýæ ¿çýæ áîëíî.

Òýäíèé çàõ çýýë íü ÷ ººð áºãººä åðºíõèé õàíäëàãà íü ¿íýýñ ÷àíàð äèçàéí òàëðóó èë¿¿ øèëææýý.

Òýãýõäýý ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Õÿòàä, ªâºðìîíãîë óëñ ÿìààãàà ýð÷èìòýé ºñãºõ òºäèéã¿é ÿìààíûõàà óäàì óãñàà,

íîîëóóðûí ÷àíàðûí àñóóäàë äýýð èõýýõýí àíõààð÷ àæèëëàæ áàéãàà çýðãèéã àâ÷ ¿çâýë èðýýä¿éä Õÿòàäûí íîîëóóðò

öîõèãäîõã¿é ãýõ áàòàëãàà áàéõã¿é áà ãàäààä çàõ çýýë äýýð Õÿòàäûí íèéë¿¿ëýã÷èä õ¿÷òýé ºðñºëäºã÷èä áîëîõ þì.

Äîòîîä çàõ çýýëä: Ýíý ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýë íü ò¿¿õèé ýäýýñýý èõýýõýí õàìààðàëòàé áàéäàã òóë

¿éëäâýðëýã÷èä íü õýðýãëýã÷äýýñýý ãàäíà áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷èäýýðýý ºðñºëääºã þì. Ñ¿¿ëèéí õýäýí æèë¿¿äýä ýíý

ñàëáàðò îðîõ óðñãàë òààòàé áîëæ ºðñºëäºã÷èä îëíîîð íýìýãäñýí þì. ¯¿íèé ãîë øàëòãààí íü ìàíàé óëñûí äýýä

óäèðäëàãààñ óã ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýã÷ íàðûã îðëîãûí àëáàí òàòâàðààñ áàéãóóëàãäñàí ºäðººñ íü ýõëýí ýõíèé ãóðâàí

æèë 100 õóâü, äàðààãèéí 3 æèë 50 õóâü ÷ºëººëñºí ÿâäàë þì.

ªíººäºð Äîòîîäûí íîîñ íîîëóóðûí ò¿¿õèé ýäèéí çàõ çýýë äýýð äîòîîäûí 5 ¿éëäâýð, ãàäààäûí õºðºíãº

îðóóëàëòòàé õàìòàðñàí 48 ¿éëäâýð, Õÿòàä, ªâºðìîíãîëûí àëáàí ¸ñíû áóñ (õóóëü áóñ íîîëóóðûí ÷åíæ íàð)

¿éëäâýðëýã÷ ò¿¿õèé ýä äýýð ºðñºëäºæ áàéíà. Èéíõ¿¿ ýíý ñàëáàðò ¿éëäâýðëýã÷ íàð õýò îëøèð÷ ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí

÷àäàë íü ò¿¿õèé ýäèéí íººöººñºº õîë äàâñàí áàéäàëòàé áàéãàà áà ò¿¿õèé ýäèéí õóâüä ìàë÷äûí ãàð äýýðýýñ õýí

ò¿ð¿¿ëæ î÷èæ, õýí ºíäºð ¿íýýð öîõèæ àâ÷ ÷àäàæ áàéãàà íü õîæèæ áàéíà.

Ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýã÷äèéí õóâüä õ¿÷òýé ºðñºëäºã÷èä íü "Áóÿí" êîìïàíè, "Ìîíàìèêàë" ÕÕÊ, "Ìîíôîðòå"

êîìïàíèóä áàéãàà þì.

ÁÓßÍ êîìïàíèé Õàðüöàíãóé äàâóó òàëóóä:

Ãàäààä õàðèëöàà ñàéí

Ñàíõ¿¿ãèéí ÷àäâàð ñàéí

Òóðøëàãà ñàéòàé

Áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýí çàðäàã òóë õýðýãëýã÷äèéí òàíèë áîëñîí

Îëíû òàíèë ó÷èð áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷èä òóñ êîìïàíèä íààøòàé õàíääàã

Õàðüöàíãóé ñóë òàëóóд:

¯éë àæèëëàãàà íü óÿí õàòàí áàéäàë ìóó

Ñóðòàë÷èëãàà ìóó

¯éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè ºíººäºðòºº ìóó áàéãàà

Áóñàä æèæèã ºðñºëäºã÷äèéã íýðëýâýë:

ä/ä Êîìïàíèéí íýð ¯éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë

1 Àíÿ ìºðºí Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

2 Øèí Äî Ëè Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

3 Èòãýëöýë Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

Б¿òýýãäýõ¿¿íèé ºíººäðèéí

ºðñºëäººíèé áàéäàë:

Äýëõèéí çàõ çýýëä íîîëóóðàí

ýäëýëèéí õýðýãöýý ºñөæ áàéãàà áà

ÀÍÓ, Åâðîï, Àçèéí îðíóóä æèëäýý

îéðîëöîîãîîð 2-6 ñàÿ øèðõýã

íîîëóóðàí ñ¿ëæìýë öàìö èìïîðòëîæ

áàéíà ãýñýí àëáàí ¸ñíû ìýäýý

áàéíà. Äýëõèéí çàõ çýýëèéí

íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðòûí

çîíõèëîõ õóâèéã ÁÍÕÀÓ, Ìîíãîë,

Èòàëè óëñ ýçýëæ áàéíà. 1999 îíä

ìàíàé óëñûí íîîëóóðàí

á¿òýýãäýõ¿¿í, ò¿¿íèé äîòîð ñ¿ëæìýë

ýäëýëèéí ¿éëäâýðëýë 1995 îíûõòîé õàðüöóóëáàë 15,5 õóâèàð áóóð÷, ñàìíàñàí íîîëóóð áóþó õàãàñ áîëîâñðóóëñàí

íîîëóóðûí ¿éëäâýðëýë 9,5 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Ìàíàé óëñûí íîîëóóðàí ýäëýëèéí ÷àíàð îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí ò¿âøèíä õ¿ð÷ 1999 îíä Êàíàä, Øâåéöàðü,

ÕÁÍÃÓ, ÀÍÓ, Èòàëè çýðýã 15 îðîíä 314 ìÿíãàí øèðõýã ñ¿ëæìýë ýäëýë ýêñïîðòîëñîí áîëîâ÷ á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðºë

4 Îääèí Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

5 Ìàíäàë Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

6 Ìîí Ñîëèòîð Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

7 Ìîíõý Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

8 ÌÕ êàøèìåð Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

9 Ñîðêàøèìåð Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

10 Õºõìºíõ Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

11 Ôàäà Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

12 Òàíà Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

13 Òýõ Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

14 Øàíä Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

15 Òýâõýí Ýäýëâàéñ Òýìýý, õîíèíû íîîñ, ÿìààíû íîîëóóð, àäóó,

¿õðèéí õººâºð óãààõ áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í õèéõ

16 Ðîíã Áà Òýìýýíèé íîîñ, ÿìààíû íîîëóóð áîëîâñðóóëæ

ñ¿ëæìýë ýäëýë õèéõ, ãàäààä äîòîîä õóäàëäàà ýðõëýõ

17 Òóíôà Íîîëóóð áîëîâñðóóëæ ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í

¿éëäâýðëýõ, ãàäààä äîòîîä õóäàëäàà õèéõ

18 Õàíòóóë êàøèìåð Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

19 Ôóäàêàøèìåð ßìààíû íîîëóóð, ìàëûí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä

áîëîâñðóóëà, ãàäààä äîòîîä õóäàëäàà ýðõëýõ

20 Ýì Èêñ Íîîñ, íîîëóóðûí áîëîâñðóóëàëò, á¿òýýãäõ¿¿íèé

¿éëäâýðëýë, ãàäààä äîòîîä õóäàëäàà õèéõ

öººí, õèéö çàãâàð çàõ çýýëèéí õýðýãöýýíèé ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëòýýñ õîöîð÷ áàéíà. Ñàìíàñàí íîîëóóðûí ¿íý äýëõèéí

çàõ çýýëèéí ¿íýýñ øóóä õàìààð÷ áàéãàà íü ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã áèé áîëãîæ ÷àäàõã¿é áàéíà.

Ò¿¿õèé ýäèéí Õÿòàä ðóó ÷èãëýñýí áîäëîãî:

Ò¿¿õèé ýäèéã áîëîâñðóóëààã¿é áàéäëààð íü /áîõèðîîð íü/ õóäàëäàí àâäàã óëñ áîë ãàíöõàí ÁÍÕÀÓ þì.

ÌÀÀ-í ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä¿¿äèéí äîòðîîñ ÿìààíû áîõèð íîîëóóðûã õóäàëäàí àâàõ ñîíèðõîë èë¿¿ èõ

áàéäàã. Ýíý íü:

1. ÁÍÕÀÓ-ûí îëîí ìÿíãàí æèëèéí ºìíººñ íýõìýëèéí ¿éëäâýðëýë ýðõýëæ èðñýí ò¿¿õýí óëàìæëàë

íü ºäèéã õ¿ðòýë õàäãàëàãäàí óëìààð ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä á¿ð ÷ ýð÷ õ¿÷ýý àâ÷ áàéíà. ßëàíãóÿà

ñ¿¿ëèéí 10-ààä æèëä íîîëóóðàí áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë íü áóñàä ¿éëäâýð àæ àõóéí

ãàçðóóäààñ õàìãèéí ºíäºð àøèãòàéä òîîöîãäîæ èðñíýýñ Õÿòàä óëñ äàÿàð íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

¿éëäâýðëýë ýðõëýõ õºäºëãººí ýð÷èìòýé ºðíºñºí. Ýíý õºäºëãººíèé ¿ð ä¿í îäîîãîîð Õÿòàä

óëñàä 10 ãàðóé òîìîîõîí õ¿÷èðõýã êîìáèíàò, 2600 ãàðóé æèæèã, äóíä ¿éëäâýð áàéãóóëàãäæýý.

Ýäãýýð ¿éëäâýðëýëèéí íèéò õ¿÷èí ÷àäàë íü ººðèéí îðîíä áýëòãýãäýæ áàéãàà íîîëóóðàí ò¿¿õèé

ýäèéí íººöººñ äàðóé 2.0 äàõèí èõ áîëñîí òîîöîî ãàðñàí. Õÿòàäûí õºðºíãº îðóóëàëòòàéãààð

Ìîíãîëä áàéãóóëàãäñàí ¿éëäâýð¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãàà íü Õÿòàä ðóó ÷èãëýñýí ò¿¿õèé ýäèéí

óðñãàëèéã áèé áîëãîõ çîðèëãûã àãóóëæ áàéíà.

2. Íýãýíò óðä õºðøèä íîîëóóðàí ò¿¿õèé ýäèéí õýðýãöýý õÿçãààðã¿é èõ áàéãààã Ìîíãîëûí õóâèéí

êîìïàíè, ï¿¿ñ¿¿ä, õóâü õ¿ì¿¿ñ /îðîí íóòàãò, õîò õºäººä àëü ÷ ò¿âøèíä àäèëõàí/ îâæèíîîð

àøèãëàæ, çàõ çýýë äýýðýýñ ÿìàð÷ ¿íýýð áîëîâ ò¿¿õèé ýä õóäàëäàí àâ÷ èë äàëä õýëáýðýýð õèë

ãààëü äàâæ ýêñïîðòîëæ íîîëóóðàí ò¿¿õèé ýäèéí Õÿòàä ðóó ÷èãëýñýí óðñãàëä ººðèéí ãýñýí õóâü

íýìðýý îðóóëñààð áàéíà. Ýíýõ¿¿ óðñãàëûã áàãà áîëîâ÷ ñààðìàãæóóëàõ çîðèëãîîð òºðººñ 1997

îíä 1 êã íîîëóóðàí ò¿¿õèé ýäýä 4000 òºã-èéí ýêñïîðòûí òàòâàð íîîãäóóëàõ øèéäâýð ãàðãàæ

ìºðä¿¿ëñýí áèëýý. Ãýâ÷ öóãëóóëñàí ò¿¿õèé ýäýý “õóéâàëäààíû çàìààð” ÿìàð÷ òàòâàð

òºëºëã¿éãýýð õèë ãààëèàð íýâòð¿¿ëæ áàéãààãààñ óã øèéäâýð ¿ð íºëººãºº ¿ç¿¿ëæ ÷àäàõã¿é

áàéãàà þì.

3. Õÿòàäûí îëîí óëñàä íýð õ¿íä á¿õèé òîìîîõîí êîìïàíèóä Ìîíãîëä ò¿¿õèé ýä áàðàã áýëòãýõã¿é áàéãàà

þì. Õàðèí õóâèéí íàéìàà÷èä, áàíêíààñ èõ õýìæýýíèé çýýë àâñàí õ¿ì¿¿ñ “õàð ìºíãº óãààõ” õýëáýðýýð

ò¿¿õèé ýä áýëòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîæ áàéíà. Ìîíãîëä 1 æèëä çºâõºí íîîëóóð áýëòãýëýýñ

60-70 òýðáóì òºãðºã ìàë÷äûí ãàð äýýð î÷èæ áàéäàã.

“Говь” ХК-ний Бизнесийн түншүүд болон Сонирхолын бүлгүүд:

Ãàäààä ò¿íø¿¿ä:

Name Address Tel Fax E-mail

Safico-USA 242 WEST 36TH STREET 10FL NEW YORK NY 10018, USA

1-212-502-5555 1-212-502-9455 [email protected] (mr. Freddy Attias)

Mondel International LTD 700 S.FLOWER STREET, SUITE 1410 LOS-ANGELES8, CA 90017, USA

213 607 2014 213 624 0635 (mr. Yohko, D.Elarco)

[email protected]

Forte Cashmere Co.,INC 21 ELIOT STREET SOUTH NATICK, MA 01760, USA

508-907-6067x104 (mr. Dick Forte)

508-907-6070 (mr. James Coleman)

[email protected] [email protected]

IMR Corporation IMR CORP. 50W 72ST.,1114 NEW-YORK, 10023

001 1 516 239 6200 001 1 516 239 0844 (mr. Sidoroү.A)

Altai Co.,ltd 27-9, 3- Chome Komazawa Setegaya-Ku Tokyo 154 TOKYO, JAPAN

81-3-5481-7077 81-3-3412-5934 (mr. Meiko Nakayama)

[email protected]

Onoda Co.,ltd 4-16-11 IKEBUKURO TOSHIMA-KU TOKYO,JAPAN

03 (3971) 2913 03 (3971) 9113 (mr. Shinji Onoda )

Yamaki Trading NO 43-8, ICHIRIYAMA HIRONO-CHO, UJI-CITY KYOTO, JAPAN

81-774-44-5484 81-774-43-4393 (mr. Haruo Yamasaki)

"Osaka Cashmere" Co.,ltd 2-2-20 CHUO MINA-SEMBI 542-0081 OSAKA, JAPAN

81-6-6265-3515 (mr. Hayashi)

81-6-62653517 (mr. Batanabe)

cashmere@үesta.cn.ne.ip

Itochu Wool LTD 1-3, KYUTARO-MACHI 4-CHOME CHUO-KU, OSAKA 541-0056, JAPAN

81-6-6241-2193 81-6-6241-2394

Albero Co.,LTD 201, HWA RANG B/D 653-20 SIN SA-DONG KANGNAM-GU SEOUL, KOREA

82-2-541-4830 82-2-547-3259 (mr. Su-kyeong Park)

Dao Trade Company 206-1, Dongkyo-Dong, Mapo-Ku Mapo-Ku, Seoul Korea 121-200

+ 82-325-0815~9 + 82-325-0814 (Sung Rim, Choe)

[email protected] [email protected]

Cashmere Products (GERMANY) GmbN

GROSSE ELBSTRASSE 279 22767 HAMBURG

49-40-38038460 49-40-38038480 (mr. Kai Martin

[email protected]

mailto:[email protected]










Muhle)

Gobi Europe S.A AҮENUE MOLIERE 96 1190 BRUSSELS, BELGIUM

32-2-347-1178 32-2-347-1541 mr. Adiya.Ts

[email protected]

Westland Trading Limited 3 GARAGE ROAD, QUEEN'S DRIҮE LONDON W3 OHE UNITED KINGDOM

44-171-262-9568 44-171-262-2198 (mr. D.Baatar)

[email protected]

Cashmere Republic 149 WALKER HOUSE PHOENIX ROAD LONDON NW 1 1ER UNITED KINGDOM

44-207-3887-432 44-207-3887-432 (mr. Daүid Bernasconi)

daүid@ cashmererepublic.com

SEAL INTERNATIONAL LTD LADYWELL MILLS, HALL LANE BRADFORD, WEST YORKSHIRE BD4 7DF ENGLAND

44-1274-726744 44-1274-735522 (mr. Raymond Seal)

D.B.Holdsworth LTD MOUNT STREET MILLS BRADFORD BD3, 9PJ, ENGLAND

44-1274-731512 44-1274-737626 (mr. Bill Holdsworth)

adam@dbholdsworth .demon.co.uk

Z.Hinchliffe &Sons LTD HARTCLIFFE MILLS, DENBY DALE, HUDDERSFIELD. HD8 8QL ENGLAND

44-1484-862207 44-1484-865227 (mr. John Hinchliffe)

Alpha Tops S.A SCITECH TOWER ROOM 1006, 22 JIANGUOMENWAI AҮE. 100004 BEIJING

86-10-65157230 86-10-65159144 (mr. Luca Alүigini)

[email protected] .com.cn

PELLICCERIE FRANCETICH S.P.A

36040 MONTEGALDELLA (ҮICENZA) ҮIA BERNARDE, 1

+39 0444/737222 +39 0444/737255 (mr. Ugo Francetich)

[email protected]

Safico-2 222/224 RUE SAINT MARTIN, 75003 PARIS

33-1-4563-5122 33-1-4887-9743 (mr. Albert Safdie)

sylү[email protected]

Oliүero ҮIA PASQUEE 17 21029 ҮERGIATE (ҮA)

00-39-0331964783 00-39-0331964783 (mr. F.Oliүero)

[email protected]

Kashkan MALHAMMER S-725 96 ҮASTERAS, SWEDEN

46-171-44-2068 46-171-44-2068 (mr. Pia Adams)

Mount cashmere 806 WEST HASTINGS ҮANCOUҮER Ү6C 2X4 BC CANADA

1-604-9253439 1-819-327-3211 (Robert Remy)

[email protected]

Cashmere Direct LTD 5-24 BRLLAIR TORONTO ON, MBR2C7 CANADA

416 925 0831 416 324 0986 (mr. Alaster Currie)

[email protected]

Gobi Kashmir MARTIN TRAҮNICEK 696 63 HROZNOҮA LHOTA 368

420-631-327317 420-631-327-010 mr. Martin Traүnicek

[email protected]

Silkwool 118048 Russia, Moscow, Lujniki 24, B.8 , OF 300

7-085-7868080 085-2010439 (mr. Saaүa.Ү)

[email protected]

Gobi T Leninski Aүenue. 66/1 Mocsow 119296 Russia (mr. Abbasoү. K)

001 7 095 930 52 98

001 7 095 930 52 98 [email protected]

















Hibadet Darel 610 ALRASHIDI BUILDING 23 STREET ALRIQQA ROAD DEIRA DUBAI , U.A.E

00-971-50-7687944 00-971-50-7154164 [email protected] (mt. Sairaan)

Gimpex Pashmina Industries BIJESHOWRI SWOYAMBHU P.O.BOX 1084 KATHMANDU, NEPAL

977-1-270894 977-1-272071

Gioүanni Schneider S.A PETTINATURA DI ҮERRONE S.p.A STRADA TROSSI 2 13871 ҮERRONE (BI) - ITALY

+ 39 015 5829311 (mr. Corradino Franzi)

+ 39 015 5829399 (mr. Marco Schneider)

[email protected]

JOSEPH DAWSON

WHARFEBANK HOUSE WHARFEBANK BUSINESS SENTER ILKLEY ROAD OTLEY WEST YORKSHIRE LS21 3JP, ENGLAND

00-1-44-1943 468 870

00-1-44-1943 464 460 mr. Bill Holdsworth

adam@dbholdsworth .demon.co.uk

Representatiүe in Moscow Borisoglebsky per., 11 Moscow 121067 Russia

795 202 3468 795 202 3468 (mr. N.Batdorj)

"Center-Region" Group Sadoүaya-Karetnaya 20, bld.1 Moscow, Russia 103051

7-095-299-2987 mr. Mitunin.H.H

7-095-299-9473 mr. Shidaroү.R.F

[email protected]

Äîòîîä ò¿íø¿¿ä Гэрээт борлуулагчид:

1. “Cashmere House” Худалдааны Төв

2. “Нарны титэм” Худалдааны Төв

3. “Номин” Супермаркет (“Номин” Холдинг)

4. Улсын их дэлгүүрийн 2 давхарт (“Номин” Холдинг)

5. “Sky” их дэлгүүр (“Монтулга” ХХК)






6. 3-р хороолол “Срюприз” дэлгүүр

7. “Баянгол” зочид буудал

8. Олон улсын нисэх буудал

9. Дархан хот

10. Дорнод аймаг

11. Сэлэнгэ аймаг

III.2.2. Øууд áóñ нөлөөллийн орчны

хүчин зүйлсийн судалгаа

Ýäèéí Çàñãèéí îð÷ны ñóäàëãàà:

ÌÓ-ûí ýäèéí çàñãèéí îð÷èí áîëîí óã ñàëáàðò íºëººëºõ íºëººëëèéã àâ÷ ¿çýõèéí òóëä òóõàéí óëñûí ýäèéí

çàñãèéí õºãæèë, ºñºëòèéí ò¿âøèíã èëýðõèéëäýã ýäèéí çàñãèéí òîìîîõîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àâ÷ ¿çüå.

À. Õ¿í àìûí òîî: /õ¿ñíýãò-1/

¹ ¯ç¿¿ëýëò¿¿ä Õýìæèõ íýãæ

2000 îí 2001 îí 2002 îí 2003 îí

1 Õ¿í àìûí òîî ìÿí.õ¿í 2407,5 2442,5 2475,4 2504,0

2 Õ¿í àìûí ºñºëò/áóóðàëò

õóâèàð(%) 1,4 1,5 1,3 1,15

3 Íèéñëýë ÓÁ õîòûí õ¿í àì

ìÿí.õ¿í 786,5 812,5 846,5 893,4

Á. Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í(GDP): /õ¿ñíýãò-2/


2000 îí 2001 îí 2002 îí 2003 îí

1 ÄÍÁ-èéí õýìæýý ñàÿ,òºã 1018885,7 1115641,4 1240786,8 1362526,6

2 ÄÍÁ-èé ºñºëò/áóóðàëò

õóâèàð(%) 1,1 1,0 3,9 9,8

3 Íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ

Òºã 426222,8 460055,3 504590,0 547155,5

Â. ¯íäýñíèé íèéò îðëîãî(GNI):

/õ¿ñíýãò-3/


2000 îí 2001 îí 2002 îí 2003 îí

1 ¯ÍÎ-èéí õýìæýý ñàÿ,òºã 1013281,6 1147363,2 1307297,4 1435688,2

2 ¯ÍÎ-èéí ºñºëò/áóóðàëò

õóâèàð(%) 9,0 13,2 13,1 9,8

3 Íýã õ¿íä íîãäîõ ¯ÍÎ

Òºã 423878,5 473136,3 531637,8 576535,3

Ã. Õóâèéí ñåêòîðûí ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâü õýìæýý:

/õ¿ñíýãò-4/

¹ ¯ç¿¿ëýëò¿¿ä 2000 îí 2001 îí 2002 îí 2003 îí

1 ÄÍÁ-ä õóâèéí ñåêòîðûí ýçëýõ õóâü õýìæýý

72,2%

75,0%

77,3%

81,5%

Ä. Èíôëÿöèéí ò¿âøèí:

/ãðàôèê-1/

52.7

325.5

183

66.353.1

44.6

20.56 10 8.1 8

1.6 4.7 2.50

50100150200250300350

îí

MÓ-ûí èíôëÿöèéí æèëèéí

õóâü

Å. Өðõèéí îðëîãî, çàðëàãà: /ªðõèéí ñàðûí äóíäàæ îðëîãî, çàðëàãà/

Õîò õºäººã äóíäàæ÷èëñàí áàéäàë:

/õ¿ñíýãò-5/


2001 îí 2002 îí 2003 îí

1 Íèéò ìºíãºí îðëîãî Òºãðºã 111119 156159 178567

2 Öýâýð ìºíãºí îðëîãî Òºãðºã 102133 124929 144354

3 Íèéò ìºíãºí çàðëàãà Òºãðºã 111119 163655 165553

4 Öýâýð ìºíãºí çàðëàãà Òºãðºã 102133 120161 131040

Æ. Гàäààä õóäàëäààíû ýðãýëò:

/õ¿ñíýãò-6/


2000 îí 2001 îí 2002 îí 2003 îí

1 Ýêñïîðò ñàÿ.àì.äîëë 535,8 521,5 524,0 615,9

2 Èìïîðò ñàÿ.àì.äîëë 614,5 637,7 690,8 801,0

3 Íèéò ýðãýëò ñàÿ.àì.äîëë 1150,3 1159,2 1214,8 1416,9

È. Ãàäààäûí øóóä õºðºíãº îðóóëàëò:

/ãðàôèê-2/

Ê. ÃØÕÎ ãîë ñàëáàðóóä, 2003 îíä

/õ¿ñíýãò-7/

Ñàëáàð

Õºðºíãº îðóóëàëò /ìÿí àì.äîëëàð/

Ãåîëîãè õàéãóóë, óóë óóðõàé, ãàçðûí òîñ 157.225

Õóäàëäàà, íèéòèéí õîîë 8.315

Õºíãºí ¿éëäâýð 4.708

Ñî¸ë óðëàã, áîëîâñðîë, ØÓ, õýâëýë 2.391

Èíæåíåðèéí áàéãóóëàìæ,áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýð 2.390

Òýýâýð 2.284

Àÿëàë æóóë÷ëàë 826.0

Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿ãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë 736.0 ÌÀÀ–í ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä, áîëîâñðóóëàëò 408.0

Áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà 125.0

Áóñàä 25.806

Ä¿í 205.2

0

50

100

150

200

250

ÃØÕÎ

ÃØÕÎ 11 37 54 40 44 84 90.6 126 172.5 205.2

94' 95' 96' 97' 98' 99' 00' 01' 02' 03'

Ñàëáàðûí ¿éëäâýð¿¿äèéí ÌÓ-í ýäèéí çàñàãò îðóóëæ áóé õóâü íýìýð,

çàõ çýýëèéí áàéäàë:

Ìîíãîë óëñûí õóâüä íîîëóóð íü ýäèéí çàñàãò ÷óõàë à÷ õîëáîãäîë á¿õèé àëò, çýñèéí àäèë òîîöîãäîõ ¿íäýñíèé

¿íýò áàÿëàã, ìàë÷äûí àìüæèðãààíû ãîë ýõ ¿¿ñâýð áîëäîã þì. 1998 îíû áàéäëààð ìàíàé óëñ 3000 ìÿíãàí òîíí áîõèð

íîîëóóð áýëòãýõ áîëñîíîîð äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýëèéí 15,0%, ýêñïîðòûí îðëîãûí 10,6%, òºñâèéí

îðëîãûí 5,0% îð÷èì íü ýíý ñàëáàðò íîãäîæ áàéíà. Ìîíãîë óëñ íü íîîëóóð á¿õèé öººí îðíû íýã áºãººä íººöººðºº

äýëõèéä Õÿòàäûí äàðàà 2-ðò îðäîã þì.

Äýëõèéí íîîëóóðûí íººöèéí 67%-ã Õÿòàä, 31%-ã Ìîíãîë, 2%-ã áóñàä îðîí ýçýëäýã þì áàéíà.

Ìîíãîë ÿìààíû íîîëóóðûí ÷àíàðûí äàâóó òàë íü ñ¿ëæìýë á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä íýí òîõèðîìæòîé áºãººä

¿¿ãýýðýý îëîí óëñûí çàõ çýýë äýýð á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã õàíãàæ Ìîíãîëä ¿éëäâýðëýãäýæ áàéãàà

íîîëóóðàí öàìöíû 80 îð÷èì õóâü íü ýêñïîðòîîð Àìåðèê, Åâðîï, ßïîíû ºíäºð çýðýãëýëèéí äýëã¿¿ð¿¿äýä áîðëîãäîæ

õýðýãëýã÷äèéí òàíèë áîëæ ÷àäñàí áàéíà. Ìîíãîë óëñàä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ýð÷èìòýé õºãæèæ áàéãàà æóóë÷íû

áèçíåñèéí íºëººãººð ìºí ò¿¿í÷ëýí ¿éëäâýðäëýã÷ íàð ººðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàð õèéö ÷àíàðûã ñàéæðóóëæ,

ìàðêåòèíãèéí àñóóäàëä àíõààðàë òàâüæ õºðºíãº çàðàõ áîëñîíîîð äîòîîäûí çàõ çýýëä áîðëóóëàõ á¿òýýãäýõ¿¿íèé òîî

õýìæýý ýðñ ºñ÷ýý. Ìîíãîëûí àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð äàõü óóãàí ¿éëäâýðëýã÷èéí íýã íü "Ãîâü" êîìïàíè áºãººä ýíý

êîìïàíè íü ¿éëäâýðëýã÷, ýêñïîðòëîã÷ íàðûí ìºðººäºë áîëñîí Áàðóóí Åâðîï, ÀÍÓ-ûí çàõ çýýëä ººðèéí

á¿òýýãäýõ¿¿íýý ãàðãàõ çîðèëòîä õ¿ðýõýä àíõäàã÷ áàéæ Ìîíãîëûí íîîëóóðûí ÷àíàðûã äýëõèéä òàíèóëñàí òºäèéã¿é ýíý

ñàëáàðò òîìîîõîí áàéð ñóóðèéã ýçýëæ ÷àäñàí ¿éëäâýðëýã÷ þì.

ªíººäºð ìàíàé íîîëóóðàí áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í íü õóäàëäàí àâàã÷èéí òàíèë áîëñîí SAKS, MACY'S

Bloomindale, Nostrom, Franco Callegari, Peter Allis, Kim of Scotland, Balla Үalentina, Takashimaya, Sunmotoyama

çýðýã ÀÍÓ, Åâðîï, ßïîíû òîìîîõîí íýð õ¿íäòýé èõ äýëã¿¿ð, áóòèê¿¿äýä õóäàëäàãäàæ õýðýãëýã÷èéí õýðýãöýý

øààðäëàãûã õàíãàñàí áàðààíû ñòàíäàðòàä õ¿ð÷ ÷àäæýý.

Ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîë ÿìààíû íîîëóóð íü øèðõýãòèéí ãîë÷ (äóíäàæ äèàìåòð 16,0 ìèêðîí), óðò (äóíäàæ óðò 38 ìì )

çýðýã ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòýýðýý øàëãàð÷ Àìåðèê, Åâðîï, ßïîíû òýðã¿¿ëýã÷ óòàñíû ¿éëäâýð¿¿äèéí ò¿¿õèé ýä óëìààð

íýðä ãàðñàí áàðààíû òýìäýãò ýçýìøèã÷ ï¿¿ñ¿¿äèéí áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëæ çàõ çýýëä áîðëîãäîæ áàéíà.

Ìàíàéä áîëîâñðóóëàëò õèéãäñýí íîîëóóðààð á¿òýýãäýõ¿¿íýý õèéäýã ¿éëäâýð¿¿äèéí òîîíä Èòàëèéí Lan.lng.Loro

Piana&C.spa., Àíãëèéí Z.Hinchliffe&Sons Ltd., ßïîíû Toyoboshi, Fujikeori Co., Fukakikeori Co., ãýõ ìýò íýðòýé îëîí

ï¿¿ñ êîìïàíèóäûã íýðëýæ áîëíî.

Ìîíãîëûí íîîëóóðûí íººöèéã äîòîîääîî áîëîâñðóóëæ ò¿¿ãýýð äàí ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í õèéæ äýëõèéí çàõ

çýýëä áîðëóóëíà ãýæ òîîöâîë æèëäýý 220-250 ñàÿ àì.äîëëàðûí ýêñïîðòûí îðëîãî îëîõ áîëîìæ áèé ãýæ

ìýðãýæèëòýí¿¿ä ¿çäýã þì áàéíà. Õýðýâ èéì áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ ÷àäâàë Ìîíãîë óëñûí ýêñïîðòûí îðëîãîä íîîëóóðàí

á¿òýýãäýõ¿¿í 64 õ¿ðòýë õóâèéã ýçýëæ, óëñûí òºñºâò 50 òýð áóì òºãðºãèéã íîîëóóðûí ñàëáàðààñ îëîõ áîëîìæòîé þì.

Ãýñýí õýäèé ÷ îäîîãèéí ¿éëäâýð¿¿ä òàòâàð òºëºõººñ çóãòààõ çýðýã äóòàãäàë áàéãààãààñ õàìãèéí ò¿ãýýìýë áºãººä

àþóëòàé íü ò¿¿õèé ýäèéí õ¿ðýëöýý ò¿¿íèéã îëæ àâàõ ºðñºëäººí þì. Ò¿¿õèé ýäèéí áàãàã¿é õýñãèéã (æèøýý íü 1999 îíä

50 îð÷èì õóâèéã áóþó 1500 îð÷èì òîíí íîîëóóðûã) õºðø çýðãýëäýý Õÿòàäûí ªâºðìîíãîëûí ¿éëâýð¿¿ä Ìîíãîëîîñ

àëáàí ¸ñîîîð áà õóëãàéí çàìààð èìïîðòîëñîí áàéíà ãýñýí ñòàòèñòèê ìýäýý áàéíà.

Äýýðõ áàéäëààñ ¿íäýñëýí Ìîíãîëûí çàñãèéí ãàçàð ò¿¿õèé íîîëóóðûí ýêñïîðòîä îíöãîé òàòâàð íîãäóóëàõ àðãà

õýìæýýã àâñàí ÷ îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä áîëîîä äîòîîäûí ÿíç á¿ðèéí ñîíèðõëûí á¿ëã¿¿äèéí ýñýðã¿¿öýëòýé

òóëãàð÷ òýð áîëãîí ¿ð ä¿íãýý ºã÷ ÷àäàõã¿é áàéíà. Ãýñýí õýäèé ÷ ÿìàð ÷ íºõöºë áàéäëûã ¿ë õàðãàëçàí ýíý àþóëûã

äàâàí óëñ îðíû ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé ãýæ ç¿é ¸ñîîð òîîöîãääîã íîîëóóðûí ÷èãëýëèéí ¿éëäâýð¿¿äýý äýìæèæ

òàòâàðûí áàòàëãààòàé áààç ñóóðèàð áýõæ¿¿ëýõ çýðýã óëñ îðíû ýðõ àøèãò íèéöñýí èðýýä¿éòýé, ºãººæòýé õóâèëáàðûã

ñîíãîæ øèéäâýð ãàðãàõ õýðýãòýé áàéíà.

ÌÓ-ûí Óëñ òºð, Хууль Эрхзүйн орчны ñóäàëãàà:

Ìàíàé óëñûí Çàñãèéí ãàçàð íîîëóóðûí òàëààð 3 óäàà òîãòîîë ãàðãàæ áàéëàà.

Ýíý íü Ìîíãîë óëñûí Åðºíõèé ñàéäààð Æàñðàé àæèëëàæ áàéõ ¿åä 63-ð òîãòîîë, 1997 îíä ýâñëèéí çàñãèéí

ãàçàð Åðºíõèé ñàéä Ýíõñàéõàíû ¿åä õèëýýð ãàð÷ áàéãàà1 êã áîõèð íîîëóóðò 4000 òºãðºãíèé òàòâàð, 2000 îíä

Åðºíõèé ñàéä Àìàðæàðãàëûí ¿åä ò¿¿õèé ýäèéí òàëààð àâàõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òàëààð ãýñýí òîãòîîëóóä ãàð÷

áàéëàà.

Ìàíàé êîìïàíè ýíý ÷èãëýëèéí àæèëä èäýâõè ñàíàà÷ëàãàòàé îðîëöäîã êîìïàíèéí òîîíä îðäîã þì. Áèä 1999

îíîîñ ýõëýí ìàíàé îðíû íîîëóóð áýëòãýëèéí îð÷èí, Õÿòàäûí íàéìàà÷äûí ¿éë àæèëëàãàà, õèë ãààëèàð òàòâàðã¿é

ãàð÷ áàéãàà íîîëóóðò òàâèõ õÿíàëò øàëãàëòûã õ¿÷òýé áîëãîõ òàëààð óäàà äàðàà ñàíàëóóäûã õîëáîãäîõ ãàçðóóäàä

òàâüñààð èðëýý.

2002 îíû 6 ñàðààñ ýíý àæëûã íèëýýí èäýâõæ¿¿ëñýí þì. Ýíý ÷èãëýëèéí äàãóó Ìîíãîëûí íîîñ íîîëóóðûí õîëáîî,

“Ìîíãîë-Àìиêàë” ÕÊ, Ìîí-Ôîðòå ÕÊ… ãýõ ìýò íîîëóóð áîëîâñðóóëàã÷ ¿éëäâýð¿¿äòýé õàìòðàí íîîëóóð áýëòãýëèéí

ºíººãèéí ò¿âøèí,áàéäàë, öààøèä áàðèìòëàõ áîäëîãî ÷èãëýëèéí äàãóó ìýäýýëýë áîëîâñðóóëæ õýâëýë ìýäýýëëèéí

õýðýãñýëä ºãºõ,ÓÈÕ, Çàñãèéí ãàçàð, ¯Õß, ÃÅÃ çýðýãò õ¿ðãýæ áàéëàà.2002 îíä òºâèéí òîìîîõîí õýâëýëä íîîëóóðûí

òàëààð 3-4 óäàà àñóóäàë äýâø¿¿ëñýí íèéòëýë, ÌÍÍÕ-íîîñ Ãààëèéí åðºíõèé ãàçðûí äàðãà Õ.Áààòàðò èë çàõèäàë

èëãýýñýí þì.

2002 îíä Ìîíãîë óëñûí çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, ¯éëäâýð, õóäàëäààíû ñàéä ×.Ãàíçîðèã Çàñãèéí ãàçðûí

õóðàëäààí äýýð Ìîíãîëûí íîîëóóð áýëòãýë, ¿éëäâýðëýëèéí ºíººãèéí ò¿âøèí, öààøäûí òºëºâ áàéäëûí òàëààð

äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë õèéñýí.

ÓÈÕ-èéí Ýäèéí çàñãèéí áàéíãûí õîðîîíû äàðãà, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Î÷èðõ¿¿ä àñóóäëûã óäàà äàðàà òàâüæ, ÿðüñíû

¿íäñýí äýýð 2003 îíû 1 ñàðä ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Î÷èðõ¿¿, Ò¿ìýíäýìáýðýë íàð áèäíèé áîëîâñðóóëñàí ñàíàëûã ÓÈÕ-ûí

Ýäèéí çàñãèéí áàéíãûí õîðîîíû áîëîí Èõ õóðëûí õóðàëäààí äýýð òàâüæ õýëýëö¿¿ëñýí þì. Ýíý àñóóäàë ÓÈÕ-ûí

ãèø¿¿ä áîëîí õºäººãèéí ìàë÷äûí äóíä íèëýýä ìàðãààí ºðí¿¿ëñýí. Àñóóäëûã õýëýëöýæ áàéãàà áàéäëààñ õàðàõàä

áèäíèé òàâüñàí ñàíàëóóä ÓÈÕ-ä äýìæëýã àâàõ íºõöºë òóí ìóó íü àæèãëàãäñàí.ÓÈÕ-ûí 76 ãèø¿¿íýýñ 56 ãèø¿¿í íü

õºäººãèéí òîéðãîîñ ñîíãîãäñîí ãèø¿¿ä áàéäàã.Èéìä õºäººãººñ ñîíãîãäñîí ãèø¿¿ä ¿éëäâýðëýã÷äýýñ òàâüæ áàéãàà

ñàíàëûã ¿íäñýíäýý äýìæèõã¿é áàéãàà þì. Íîîëóóð áîë õºäººãèéí ìàë÷äûí àìüæèðãààíû ãîë ýõ ¿¿ñâýð, ¿íýä õ¿ðäýã

ò¿¿õèé ýä áèëýý. Íîîëóóðûí òóõàé ñýäýâ áîë ñîíãóóëèéí óðüä÷èëñàí ñóðòàë÷èëãàà, øîó õèéäýã, öààøèëáàë

íàìóóäûí õîîðîíäûí óëñ òºðèéí òýìöëèéí ñýäýâ ÷ áîëäîã àñóóäëóóäûí íýã áàéäàã.

2000 îíîîñ ìàíàé îðíû õýä õýäýí íóòàãò ìàëûí ãîö õàëäâàðò ºâ÷èí óäàà äàðàà ãàð÷, õóâü õ¿í íèéãýìä

òîäîðõîé õîõèðîë, õîð óðøèã òàðüñàí áèëýý.Èéíõ¿¿ ìàíàé óëñàä æèë äàðààëàí ìàëûí ãîö õàëäâàðò ºâ÷èí ãàð÷

áàéãààòàé õîëáîîòîé ÁÍÕÀÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðààñ áîëîâñðóóëààã¿é àðüñ, øèð, íîîñ, íîîëóóðûã óëñûí õèëýýðýý

íýâòð¿¿ëýõèéã õàòóó õîðèãëîñîí òîãòîîë ãàðãàñàí.

Òýãýõëýýð ÌÍÍÕ, ¿éëäâýðëýã÷ íàð çºâëºëäººä ÁÍÕÀÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëûã àíõààðàëäàà àâ÷ àøèãëàõ

íü ç¿éòýé áîëîâ óó ãýñýí ä¿ãíýëòýíä õ¿ðñýí.

Èéìä áèä Çàñãèéí ãàçðààñ áîëîâñðóóëààã¿é àðüñ, øèð, íîîñ, íîîëóóðûã óëñûí õèëýýð íýâòð¿¿ëýõèéã õàòóó

õîðèãëîñîí òîãòîîë ãàðãóóëàõ ñàíàëàà òàâèàä áàéãàà.

Ýíý àñóóäàë øèéäýãäâýë äîòîîäûí áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äèéí ñóóðèëàãäñàí õ¿÷èí ÷àäëûí àøèãëàëò íýìýãäýæ,

õèë ãààëèàð òàâèãäàõ õÿíàëò ñàéæèð÷, íèéãýì ýäèéí çàñãèéí áóñàä ýåðýã íºëººëºë ¿ç¿¿ëýõ áîëíî ãýæ ¿çýæ áàéãàà

þì.

ÌÓ-ûí Íèéãýì ñî¸ë, Õ¿í àì ç¿éí îð÷èí, ò¿¿íèé ñóäàëãàà:

Îäîîãîîñ 40-ººä æèëèéí ºìíº íîîëóóðàí á¿òýýãäэõ¿¿í òèéì ÷ èõ áàéñàíã¿é. Ó÷èð íü òýð ¿åä íîîëóóðàí

á¿òýýãäõ¿¿í áàÿ÷óóäûí òàíñàã õýðýãëýý áàéæýý.

Õàðèí 20-ð çóóíû òºãñãºëä áàÿí õîîñíû ÿëãàà äýëõèé íèéòýýð áàãà áàãààð àðèëæ èðñýí áàéíà. ¯¿íèé óëìààñ

òàíñàã äóíä÷óóäèéí õ¿ðýý òýëæ íîîëóóðàí á¿òýýãäэõ¿¿íèé ºðãºí õýðýãëýý áèé áîëñîí áàéíà.

Óëñ îðîí á¿ð ººðèéí ¸ñ çàíøèëòàé ÿíç á¿ðèéí ¿çýë áîäîëòîé áàéäàã áèëýý. ªíººäºð äýëõèéí õ¿í àì ºñөæ, íîîñ

íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãëýý èõэñýæ, äýýð ºã¿¿ëñýí÷ëýí äóíä÷óóäûí õ¿ðýý òýëæ õýðýãëýã÷èä õýðýãëýýíäýý

á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðûã ýðõýìëýæ ¿íèéã õàéõðàëã¿é òºëäºã áîëñîí õàíäëàãà äýëõèéí èõýíõè îðîíä òºäèéã¿é ìàíàé

îðîíä ÷ áèé áîëæ áàéíà. Õàðèí ìàíàé îðîíä íîîëóóðàí á¿òýýãäэõ¿¿íèé õýðýãëýý, ñî¸ë õî¸ð õàðøëàõ ç¿éë îãò ¿ã¿é

õàðèí ÷ ýðò ¿åýñ õýðýãëýñýýð èðñýí æèøýý õàíãàëòòàé áèé. Íºãºº òàëààñ íîîëóóðàí á¿òýýãäõ¿¿í íü ººðºº áèåä

ýâòýéõýí, õºíãºí, ÷àíàðòàé, õàìãèéí ãîë íü ìàø äóëààõàí òèéìýýñ õàà ãàçрûí õýðýãëýã÷èä äóðòàéÿà õýðýãëýäýã.

Åðºíõèéäºº àìьæèðãààíû äîîä ò¿âøèíãººñ äîîãóóð îðëîãîòîé õ¿ì¿¿ñ àâ÷ õýðýãëýõ áîëîìæ ¿íýíäýý ¿ã¿é áîëîâ÷ õ¿í

àìûí äèéëýíõ õýñýã íü àâ÷ õýðýãëýäýã.

Ñ¿¿ëийí ¿åä íàñ òîãòñîí õ¿ì¿¿ñèéí ñîíèðõäîã áàéñàí ýäãýýð á¿òýýãäэõ¿¿í¿¿ä çàëóóñûí ñýòãýëä ÷ èõýýõýí

íèéöýõ áîëæýý.

Îíöëîã áàéäëûí õóâüä ãàäààäûí õýðýãëýã÷èä íü ìºí ë òîãòñîí îðëîãîòîé áîëîâñðîëòîé íýëýýä õàíãàëóóí

õ¿ðýýíèéõýí ºäºð òóòìûí àæëûí áîëîîä èõýâ÷ëýí ãî¸ëûí çîðèóëàëòààð õóäàëäàí àâ÷ õýðэглэж áàéíà.

Íºãºº òàëààñ àâ÷ ¿çâýë íèéãýì ñî¸ëûí îð÷èí íü õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí åðºíõèé õàíäëàãà áîëîí õ¿ì¿¿ñèéí

àìüäðàõ ¿çýë áîäîë, ºíººäðèéí íèéãýìä ýðõýìëýæ áóé ¿íýò ç¿éëýýð ìºí òîäîðõîéëîãäîíî. Òóõàéëáàë ìàíàé íèéãýìä

àìüäàð÷ áóé àðä ò¿ìýí ìààíü àìüäðàëûí ò¿âøèí äîðîé òóë áàéãóóëëàãàä àæèëëàõäàà àíõàí øàòíû õýðýãöýý áóþó

öàëèí àâàõûí òºëºº àæèëëаäàã áºãººä áàéãóóëëàãàä áîëîí áàéãóóëëàãèéí ºì÷èä ººðèéìñºã áóñ õàíäàõ òîõèîëäîë

ýëáýã áàéäàã áèëýý. Ýíý áàéäëûã õàðãàëçàí òóñ áàéãóóëëàãыí óäèðäëàãà àæèë÷äûã àæèëä àâàõäàà òàë á¿ðèéã õàðæ

àâäàã òºäèéã¿é, áàéãóóëëàãыí äîòîðõ ä¿ðýì, æóðìûã ìàø õàòóó òîãòîîñîí áàéíà. Äýýðõ áàéäëûã ýñ òîîöâîë ýíý

îð÷èí íü åðºíõèéäºº òààòàé áàéãàà áóþó áîëîìæèéã àìëàæ áóé þì.

ÌÓ-ûí Ноолууран бүтээгдэхүүний Òåõíîëîãèéí îð÷èí, ò¿¿íèé ñóäàëãàà:

ªíººäºð ØÓÒÄ-í ýðèí ¿å ìºí. Ýíý îð÷èíä çàðèì ñàëáàð íü òåõíèê, òåõíîëîãèéí äýâøëèéã õóðäàöòàé õ¿ëýýí

àâ÷, òºäèé ÷èíýý äàâóó òàëûã ººðòºº áèé áîëãîæ áàéíà. Òóñ êîìïàíèéí õóâüä òåõíîëîãèéí îð÷èí íü õàðüöàíãóé

òààòàé áàéäàã þì. Êîìïàíè íü ãàäààäûí òýð òóñìàà ºíäºð õºãæèëòýé îðîí áîëîõ ÀÍÓ-í õºðºíãº îðóóëàëòòàé òóë

ãàäààä õàðèëöààíû òàëààð áóþó äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý õàíø áîëîí àñàð áîãèíî õóãàöààíä ººð÷ëºãäºæ áàéãàà

ìýäýýëýë òåõíîëîãèéí õóðäàöòàé õºë íèéë¿¿ëýí àëõäàã ãýæ õýëæ áîëíî.

Òåõíèêèéí õóâüä ¿éëäâýðëýëèéí òîíîã òºõººðºìæ íü ñ¿¿ëèéí ¿åèéíõ áºãººä ºíäºð õ¿÷èí ÷àäàëòàé, óäèðäëàãà

áîëîí áîëîâñîí õ¿÷èí, àæèëëàõ õ¿÷íèé õóâüä ìºí ºíäºð ò¿âøèíä áýëòãýãäñýí, ºíººäºð ¿éëäâýðëýëýý ºðãºæ¿¿ëýõ,

á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä çàðèì òºðëèéí íýìýãäýë òåõíîëîãèéã ýçýìøèõ, ñàéæðóóëàõ çýðýãò Àìåðèêèéí òàëààñ

õºðºíãº îðóóëàëòûí òóñëàëöààã ñàéí ¿ç¿¿ëäýã þì áàéíà.

Íºãºº òàëààñ àæèë÷èí, áîëîâñîí õ¿÷íèéã ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ áîëîí òóðøëàãà ñóäëóóëàõ àñóóäàë äýýð

êîìïàíèé óäèðäëàãà èë¿¿ àíõààðàë òàâüäàã áºãººä øààðäëàãàòàé áîë ººðèéí çàðäàëààð ãàäàãø íü ÿâóóëæ

ñóðàëöóóëäàã þì áàéíà.

Äîòîîäûí çàõ çýýëä á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýäýãã¿é ó÷èð ýë àñóóäàë ò¿¿õèé ýäèéí íººöèéí òàòàí àâàëòàí äýýð

òºâëºðäºã þì áàéíà. Ò¿¿õèé ýäèéí òàë äýýð ºðñºëäºã÷ îëîí òóë áàãàã¿é õ¿íäðýë áýðõøýýë ó÷èðäàã áà ãýâ÷ ýíý ñààä

áýðõøýýë áóþó àþóëûã áàãà ÷ áîëîâ ñóëðóóëàõ áîëîìæ ºíººäºð áèé áîëîîä áàéãàà þì.

Ýíý íü Ãîâèéí ñàíàà÷ëàãà áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäûí òóñëàìæòàéãààð çîõèîí áàéãóóëàãäàæ áóé

ãîâèéí á¿ñèéí íîîëóóðûí ¿çýñãýëýí õóäàëäàà þì. Ýíý õóäàëäàà íü ªìíºä ãîâèéí á¿ñýä 2001 îíû 5-ð ñàðûí 25-26-íä

ªìíºãîâü àéìãèéí Äàëàíçàäãàä õîòîä, Áàðóóí ãîâèéí á¿ñýä 2001 îíû 6-ð ñàðûí 9-10-íä Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Àëòàé

õîòîä áîëîõ þì áàéíà.

Ýíý ¿çýñãýëýí õóäàëäàà íü ò¿¿õèé ýäèéí òàòàí àâàëòûí àñóóäàë õ¿íäðýë ó÷ðóóëæ ò¿¿õèé ýäèéí ¿íèéã ºñãºäºã

äóíäûí çóó÷äûã áàãàñãàõ, ÿëàíãóÿà Õÿòàä áîëîí ªâºðìîíãîëûí õóëãàéí áèçíåñ õèéã÷äèéã (íîîëóóðûí ÷åíæ íàðûã )

çàéëóóëàõàä òîì íºëºº ¿ç¿¿ëýõ òºäèéã¿é áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷èä áîëîõ ìàë÷èä, íºãºº òàëààñ ¿éëäâýðëýã÷ íàð í¿¿ð

òóëàí óóëçàöãààæ ñàíàë áîäëîî ÷ºëººòºé ñîëèëöîí ò¿¿õèé ýäèéã áýëòãýõ òàë äýýð ñóðãàëò ñåìиíàð çîõèîí áàéãóóëàõ

þì áàéíà. Óã ¿çýñãýëýí õóäàëäààã äýìæèæ áàéãààãàà ýíý ñàëáàðûí ¿éëäâýðèéí òýðã¿¿ëýã÷èä áîëîõ "Ãîâü" êîìïàíèéí

ò¿¿õèé ýäèéí áýëòãýëèéí àëáàíû äàðãà Ø.Öýðýíäàãâà, "Ìîíãîë-Àìèêàë" êîìïàíèéí çàõèðàë íî¸í Ðîííè Ëýìáè,

"Áóÿí" êîìïàíèéí çàõèðàë Á.Æàðãàëñàéõàí, "Ìîí-Ôîðòå" êîìïàíèéí çàõèðàë Æîí Íàïîëåîí íàð àëáàí ¸ñîîð

ìýäýãäñýí áàéíà.

Èéíõ¿¿ òóñ êîìïàíèé õóâüä òåõíîëîãèéí îð÷èí íü òààòàé ãýæ õýëæ áîëîõ áà öààøèä õàðèí àñàð õóðäàöòàé

ººð÷ëºãäºæ áóé ìýäýýëëèéí ýðèí çóóíä òåõíîëîãèéí õºãæëèéã ñàëáàðûí ºðñºëäºã÷ººñ ò¿ð¿¿ëæ ìýäýð÷ ººðòºº

áîëîìæèéã áèé áîëãîõ íü ÷óõàë þì.

ÌÓ-ûí Эêîëîãèéí îð÷èí, ò¿¿íèé øèíæèëãýý:

Òóñ êîìïàíèéí ¿éëäâýðëýë íü ò¿¿õèé ýäèéí íººöººñ èõýýõýí õàìààðàëòàé áàéäàã áºãººä ºíººäºð ýíý

ñàëáàðûí ò¿¿õèé ýäèéí ºðñºëäººí õóðö øèð¿¿í áàéäàëòàé áàéíà. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Ìîíãîë ÿìààíû ñ¿ðãèéí á¿òöýä

ººð÷ëºëò îðæ ÿìààíû òîî òîëãîé ýðñ ºñ÷ áàéãàà õýäèé ÷ îéð îéðõîí ãàí çóä, ø¿ëõèé çýðýã áàéãàëèéí ãàìøèãò

¿çýãäýë, ìàëûí ãîö õàëäâàðò ºâ÷èí áàãàã¿é ãàð÷ áàéãàà òóë ÿìààíû òîî òîëãîé õîðîãäîõ, ìàë÷èä ò¿¿õèé ýäèéí ¿íýý

ºñãºõ çýðýã ºíººäðèéí ýíý ºðñºëäººí øèð¿¿í íºõöºëä ò¿¿õèé ýäèéí õîìñäîëä îðóóëàõã¿é ãýõ áàòàëãàà áàéõã¿é òóë

ýíý îð÷èí íü õàìãèéí ýðñäýëòýé îð÷èí þì.

Èéìä õýðâýý ýíý áèçíåñýý ¿ðãýëæë¿¿ëæ ÷àäàõã¿éä õ¿ðâýë îðëóóëàõ áèçíåñ áîëîí øèíýýð ººð áèçíåñ õèéõ õ¿÷

÷àäàëòàé áàéõ íü óã îð÷íû àþóëûã äàâàí òóóëàõ íºõöºë áîëíî.

Олон Улсын орчин буюу Олон Улсын зах зээлийн судалгаа:

"Ãîâü" ÕÊ íü ºíººäºð äîòîîäîä òºäèéã¿é ãàäààäàä ò¿ëõ¿¿ ÷èãëýñýí ¿éëäâýðëýë ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé òóë

îëîí óëñûí îð÷èí íü õàìãèéí ÷óõàë îð÷èí þì.

Õóäàëäàí àâàã÷ Áàðóóí Åâðîï áîëîí ÀÍÓ-í íîîñ, íîîëóóðààð ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í õèéäýã êîìïàíèóäòàé áàéíãûí

õàìòðàí àæèëëàæ áèçíåñýý ¿ðãýëæë¿¿ëæ áàéãàà þì. Ýäãýýð êîìïàíèóäûí òóñ êîìïàíèòàé õàðèëöàõ õàðèëöàà áîëîí

ãàäààä çàõ çýýë äýýðõ íîîñ, íîîëóóðàí ò¿¿õèé ýäèéí áîëîí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý õàíø, ýðýëò íèéë¿¿ëýëòèéí áàéäàë íü

êîìïàíèä òààòàé áîëîí òààã¿é áàéäëûã àñàð áîãèíî õóãàöààíä àâ÷èð÷ áîëíî.

Öààøèä áèçíåñýý ºðãºæ¿¿ëýõýä ãàäààä çýõ çýýëä ÷èãëýñýí áóþó îëîí óëñûí ìàðêåòèíãèéí ¿éë àæèëëàãààã çàéëøã¿é

ÿâóóëàõ òóë ãàäààä çàõ çýýëèéí õýðýãëýã÷èéí õýðýãöýý, õ¿ñýë ñîíèðõîëä òîõèðñîí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýõ

òºäèéã¿é Áàðóóí Åâðîï, ÀÍÓ, áîëîí Øâåöàð áîëîí íîîñ, íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýäýã õýðýãëýã÷äèéí áîëîí

àæèë õýðãèéí õàìòðàí àæèëëàã÷ ò¿íø¿¿äèéí èòãýëèéã àëäàõã¿é áàéõ áà äýëõèéí çàõ çýýëèéí íîîëóóð áîëîí

íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý õàíø ºíäºð, ºðñºëäººí áàãà, òóñ á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãëýý èõ, ¿éëäâýðëýë ¿éë÷èëãýý

ÿâóóëàõàä îëîí óëñûí ç¿ãýý ÿìàð íýãýí ñààä õîðèãã¿é áàéâàë îëîí óëñûí áàéäàë íü òààòàé îð÷èí áîëæ ÷àäíà.

1994-1995 îíû ¿åä íîîëóóðàí á¿òýýãäэõ¿¿í ¿éëäâýðëýã÷äèéí îðãèë ¿å áàéëàà. Ýíý ¿åä äýëõèéí çàõ çýýë äýýð

íîîëóóðàí á¿òýýãäэõ¿¿íèé ýðýëò îãöîì ºñºæ 1êã -í ¿íý 150 àì. äîëëàð õ¿ð÷ áàéñàí áàéíà. Ò¿¿íýýñ õîéø ¿íý

òàñðàëòã¿é áóóðñààð áàéíà. ¯¿íèéã òàéëáàðëàâàë:

Äýëõèéí îëîí îðîí á¿ñ íóòãèéã õàìàðñàí ýäèéí çàñãèéí õÿìðàë

Äýýðõ õÿìðàëààñ ¿¿äýëòýéãýýð õýðýãëýã÷äèéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð áóóðñàí.

Íîîëóóðûí ò¿¿õèé ýäèéí ãîë ¿éëäâýðëýã÷ Õÿòàä óëñàä íîîëóóðàí ò¿¿õèé ýäèéí íººö ¿ëäýãäýë èõ

áîëñîí

Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿ä èõñýæ ºðñºëäººí íýìýãäñýí

Õÿòàä óëñàä áýëýí á¿òýэãäэõ¿¿íèé õýä õýäýí øèíý òîìîîõîí ¿éëäâýð àæèëëàæ ýõýëñýíýýñ õýò

¿éëäâýðëýë áóé áîëîîä áàéíà.

Èéíõ¿¿ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä íîîëóóðûí ¿íý áóóð÷ 2000 îíä äýëõèéí çàõ çýýëä 1êã íîîëóóðûí ¿íý 100 îð÷èì

àì.äîëëàðûí ¿íýòýé áàéñàí áîë ºíººäºð 80 àì.äîëëàðûí ¿íýòýé áàéãàà, Õÿòàäûí íîîëóóð äýëõèéä íýã íîìåðýýð

¿íýëýãäýæ áàéãàà íü òààòàé áóñ ìýäýý þì.

Дэлхийн ноолуурын бэлтгэл: Дэлхийн хэмжээнд нийт 15000 тонн орчим ямааны ноолуур бэлтгэж байгаагийн

дотор Хятад улс 67%-ийг буюу 10000 орчим тонныг, Монгол улс 22% буюу 3900 орчим тонныг, үлдэх хэсгийг нь Иран,

Афганистан, Албани, Канад, Орос зэрэг орнууд үйлдвэрлэдэг гэсэн 3 гол ангилалд хуваадаг бөгөөд Иран, Афганистан, Албани,

Орос зэрэг орны ноолуурын ихэнх нь кашгор, ангор ангилалд багтдаг. Монгол ямааны ноолуурын ширхэгийн голч /микрон/ нь

13.0-17.5 хүртэл, Кашгорынх 17.5-19 хүртэл, Ангорынх 19.0-оос дээш байдаг. Мөн ноолуурын ширхэгтийн уртлаг гэсэн

чухал үзүүлэлт байдаг бөгөөд монгол ямааны ноолуурын уртлаг нь 38-43мм байдаг бол Хятадынх 33-35 орчим байдаг. Уртлаг

их байх тусам ээрэгдэх чадвар нь сайжирч ээрмэлийн технологийн хамгийн тохиромжтой түүхий эд болдог. Өөрөөр хэлбэл

Монгол ямааны ноолуур ширхэгийн голч, уртлагаараа буюу чанарын гол үзүүлэлтээрээ хамгийн сайн нь юм. Төв азийн

өндөрлөгт Монгол ямаа нь олон мянган жил амьдрахдаа эндэхийн хатуу ширүүн уур амьсгалд зохицож хамгийн нарийн

ширхэгтэй, зөөлөн дулаан ноолууртай болсон гэх үндэстэй. Монгол ямааны ноолуур нь алт, зэс, газрын тос, тамхи гэх мэттэй

зүйрлэж болохгүй, зөвхөн Монгол нутгаас л олж болох үнэт түүхий эд юм. Итали, Англи зэрэг орнууд манай улсаас жилд 300

гаруй тонн самнасан ноолуур худалдан авч нэр хүндтэй, өндөр үнэтэй ноолууран бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байна.

Äýëõèéí íîîëóóðûí ¿íèéí äèíàìèê:

1998 1999 2000 2001 2002 2003

Áîõèð 19 18 17 14 10 8

Ñàìíàñàí 39 40 38,9 27 19 18

Òîïñ 51 50 53 50 52 57

Ñ¿ëæìýë 41 42 42,5 48 40 41

Одоогоос 20-30 жилийн өмнө Ямааны ноолууран бүтээгдэхүүний хэрэгцээ тийм ч их байсангүй.Учир нь тэр үед ямааны

ноолууран бүтээгдэхүүн нь чинээлэг хүмүүсийн тансаг хэрэглээ байснаа 20-р зууны төгсгөлд дэлхийн голлох улс гүрнүүдэд

баян, ядуугийн ялгаа аажмаар багасч баячууд, дундчуудын хүрээ тэлснээр ямааны ноолууран бүтээгдэхүүн нь тансаг

хэрэглээний хүрээнээс гарч өргөн хэрэглээний бараа болон хувирч байна.Энэ байдлаас улбаалан ямааны ноолуур, ноолууран

бүтээгдэхүүний эрэлт нь нийлүүлэлтээсээ давж, эдийн засгийн хуулийн жам ѐсоор ноолуурын үнэ өсөж, ямааны ноолуур

үйлдвэрлэгч улс гүрэн, айл өрх бүрт бизнесийн аятай орчин бүрдэж ирсэн юм.

Монголын ноолуурын үйлдвэрлэл :

0

50

100

150

200

250

300

350

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Áîõèð Ñàìíàñàí Òîïñ Ñ¿ëæìýë

Монголын ноолуурын үйлдвэрлэл нь ноолууран бүтээгдэхүүн, маркетинг, боловсруулах гэсэн хэсэгтэй. Үйлдвэрлэгч

/малчин/ нь түүхий эд бэлтгэх зорилгоор сүргээ үржүүлж, тэжээж, хармулдаг бол бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч /боловсруулагч/ нь

самнаж, нэхэж, сүлжмэл даавуун материал бэлтгэдэг.

III.2.3. “Говь” ХК-ийн Бүтээгдэхүүний SWOT дүгнэлт

SWOT

шинжилгээ

Áîëîìæууд:

1. Òàòâàðûí õºíãºëºëòòºé áàéäàã.

2. Ìîíãîë íîîëóóðûí ÷àíàð ºíäºð

3. ÓÒ-н дэмжлэг, стратегийн чухал онц ач холбогдол бүхий салбар

4. Ямааны тоо толгой өсч байна.

5. ªðñºëäºã÷äèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ÷àíàð, õèéö çàãâàð, äèçàéí ÎÓ-í ò¿âøèíä ìóó ¿íýëýãäýæ áàéíà. /дотоод болон гадаад/

6. Ноолуурын бүтээгдэхүүний хэрэглээ нэмэгдэж байна.

7. Улсын эдийн засгийн өсөлт

Àþóëууд:

1. ªðñºëäººí èõýññýí 2. Äýëõèéí çàõ çýýëä

түүхий íîîëóóðûí

¿íý ºññºí áàéíà. 3. Õÿòàäûí ò¿¿õèé

ýäèéí íººö ºñºæ áàéãàà.

4. Õÿòàäûí íèéë¿¿ëýëò äýëõèéí çàõ çýýëä èõýññýí.

5. Öàõèëãààí, äóëààí óóð óñíû ¿íý ºññºí.

6. Íîîëóóðûí ¿íý äîòîîäûí çàõ çýýëä ºíäºð áàéíà.

7. Õÿòàä ìàíàéõààñ íîîëóóð òàòàæ àâ÷ áàéíà.

8. Òîì ºðñºëäºã÷èä íîîëóóðûã ¿íýýð öîõèæ àâ÷ áàéíà.

9. Ò¿¿õèé ýäèéí ÷àíàð ìóóäàæ áàéíà.

Õ¿÷òýé òàëууд: 1. Хүйтэн чийгтэй орчин нөхцөлд амьдардаг байнгын хэрэглэгчидтэй.

2. Дотоодын байнгын бэлтгэн нийлүүлэгчидтэй.

3. Туршлага өндөр 4. Тэмээний ноос, ноосон бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн технологи нь орчин үеийн шаардлагад нийцсэн.

5. Бүтээгдэхүүний чанар дэлхийн түвшинд тодорхой хэмжээгээр танигдаж байгаа.

6. Олон Улсын чанарын ICO 9000 стандартыг өөрийн нөхцөлд тохируулан хэрэглэсэн.

7. Б¿òýýãäэхүүний нэр төрөл нь ¿íäýñíèé

Õ¿÷òýé òàëäàà òóëãóóðëàí áîëîìæîî àøèãëàõ

1. Ò¿¿õèé ýäýý õàíãàëòòàé òàòàæ àâàõ ÁÍ áóþó ìàë÷èäòàé ã¿í õàðèëöàà òîãòîîõ

2. Бүтээгдэхүүнийхээ

нэр төрлийг олшруулах

Õ¿÷òýé òàëàà àøèãëàí àþóëààñ àíãèæðàõ

1. Õºäºº îðîí íóòàãò àãóóëàõóóäûã îëíîîð áàðüæ ýð÷èìòýé àæèëëóóëàõ

2. Öààøèä ò¿¿õèé

ýäèéí áîëîâñðóóëàëòûí ÷àíàðààð òýðã¿¿ëñýí

ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí òºâèéí ÷àíàðûí õýìæýý, òýìäýã õýðýãëýõ áàòàëãààò ýðõ îëæ àâñàí.

8. Óëñûí õýìæýýíä ìàðêåòèíãèéí àëáàòàé áîëñîí àíõíû ï¿¿ñ

9. Áîðëóóëàëòûí íàéäâàðòàé ñóâãóóäòàé áîëæ ÷àäñàí

10. Õýðýãëýã÷èä íü Ãîâèéí á¿òýýãäэõ¿¿íä èòãýäýã áîëñîí

11. Ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü õàðüöàíãóé òîãìîë áàéäëàà õàäãàëæ áàéíà.

12. Àæèëòàí àæèëëàãñäûíõàà ñî¸ë, àõóé, õºäºëìºð õàìãààëëûí àñóóäàëä àíõààð÷ àæèëëàäàã

13. ×àíàðûí äýýä ò¿âøèíä ìàø èõ àíõààðàë òàâèäàã

14. Á¿òýýãäэõ¿¿íèé ñàâ áàãëàà áîîäîë

ñàéí õèéäýã 15. Õýðýãëýã÷äèéí èòãýëèéã äààõ

÷àäâàðòàé ãýæ ¿íýëýãääýã 16. ßïîí, Àíãëè, Àìåðèê, Èòàëè, Îðîñ

áîëîí áóñàä îðíóóäàä á¿òýýãäэõ¿¿íýý

ãàðãàõ ¿éë àæèëëàãàà áàéíãà ºñºæ áàéíà.

17. Ãàäààä õàðèëöàà ñàéí. 18. Ñàíõ¿¿ãèéí òóñëàìæ, çýýë àâàõ

áîëîìæ ºíäºð. 19. Òºðèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé. 20. Òýìýýíèé íîîñîíä áîëîâñðóóëàëò

ñàéí õèéäýã. 21. Á¿òýýãäэõ¿¿íèé ÷àíàð ºíäºð

ò¿âøèíä ãàðäàã. 22. ¯éëäâýðëýëèéí òîíîã òºõººðºìæ

îð÷èí ¿åèéí, ºíäºð á¿òýýìæòýé.

3. ¯çýñãýëýí õóäàëàà

çýðýã àðãà õýìæýýã үеэр ò¿¿õèé ýäýý

îëæ àâàõ áóþó ìàë÷èäòàé õàìòðàí àæèëëàõ òóõàé ñàíàë òàâèõ

4. Òýìýýíèé íîîñîí

á¿òýýãäэõ¿¿íèé

¿éëäâýðëýëýý ò¿ëõ¿¿ õºãæ¿¿ëýõ

5. Ñóäàëãàà,

øèíæèëãýýíèé àæëûã ýð÷èìòýé ÿâóóëàõ

áàéð ñóóðèà àëäàõã¿é áàéõûí òóëä ÷àíàðòàé ò¿¿õèé ýä áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí óäèðäëàãûã ñàéæðóóëàõ

3. Ñóä.øèíæèëãýýíèé

àæëûã ýð÷èìòýé ÿâóóëæ ¿éëäâýðëýëèéí çàðäëûã áóóðóóëàõ

4. Çýýë àâàí ò¿¿õèé

ýäýý òàòàí ¿éëäâýðëýëèéí ýðãýëòèéã õóðäàñãàõ

5. Ãàäààä õàðèëöààãàà

àøèãëàí ãàäààäûí áàéíãûí õýðýãëýã÷òýé áîëîõ

Ñóë òàëууд:

1. ¯éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäëàà á¿ðýí àøèãëàæ ÷àäàõã¿é áàéãàà.

2. Áîðëóóëàëòûí ýðãýëò óäààí. 3. Ñóë çîãñîëò ãàðäàã òóë àæèë÷äûí

èäýâõè ìóó, á¿òýýìæ ìóó

Áîëîìæîî àøèãëàí ñóë òàëàà áóóðóóëàõ

1. ßíç á¿ðèéí àðãà

õýìæýýã àøèãëàí ººðèéí êîìïàíèéã

Ñóë òàë áà àþóëààñ çýðýã àíãèæðàõààð ¿éëäýë õèéõ 1. Ãàäààä áîëîí

äîòîîäîä ÷èãëýñýí ñóäàëãàà,

4. Õ¿÷èí ÷àäàë ¿éë àæèëëàãààíûõàà õ¿ðýýã ºðãºòãºõ ò¿¿íýýñ îëæ áîëîõ ¿ëýìæ àøãèéã îäîîãîîð àíõààðàõã¿é áàéíà.

5. Íîîëóóðàí á¿òýýãäэõ¿¿íèé ýðýëò

äýëõèéí çàõ çýýë äýýð óíàâàë îðëóóëàõ á¿òýýãäэõ¿¿í, ¿éë÷èëãýý

õàðààõàí àëãà. 6. Á¿òýýãäэõ¿¿í íü ÷àíàð ñàéòàé áîëîâ÷

çàãâàð ìóóòàé ãýæ õýðýãëýã÷èä ¿íýëæýý.

7. ¯éëäâýðëýëèéíõýý õ¿÷èí ÷àäëààñ õàìààð÷ ãàäààä çàõ çýýë äýýð ¿éë àæèëëàãààíûõàà õ¿ðýýã òýëýõ áîäëîãî áàðèìòëàõã¿é áàéãàà

8. Ãàäààä çàõ çýýë äýýð ñóðòàë÷èëãàà òààðóóõàí, маркетинг муу.

9. Ò¿¿õèé ýäýýñ õýò õîë áàéðëàëòàé ó÷ðààñ òýýâýðëýëòèéí çàðäàë ºíäºð

òàíèóëàõ ñóðòàë÷èëãàà õèéõ

2. Ò¿¿õèé ýäýý àëü

áîëîõ èõ õýìæýýãýýð òàòàí ¿éëäâýðèéí ñóë çîãñîëòûã áàãàñãàõ

3. :Дэлхийн зах зээл дээрх маркетингийн үйл ажиллагаагаа сайжруулах

øèíæèëãýýíèé àæëûã òîãòìîë ÿâóóëæ àæèëëàõ

2. Ãàäààä õàðèëöààãàà óëàì ºðãºæ¿¿ëæ ò¿íøèéí õàðèëöààã çóçààòãàõ

3. Ãàð÷ áîëîõ ýðñäëèéã ÿìàãò òîîöîí ñòðàòåãè, ìàðêåòèíã, áîëîâñîí õ¿÷íèé óäèðäëàãûí ¿éë àæèëëàãààã ºíäºð ò¿âøèíä ÿâóóëàõ

МОНГОЛЫН НООЛУУРАН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ГАДААД ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭЭР ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫГ ДЭЭШЛҮҮЛЭХ ТАЛААР ДЭВШҮҮЛЖ БУЙ САНАЛ, ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ АРГА ЗАМУУД

Монгол Улсын хэмжээнд ноолуур бэлтгэлийн нийт хэмжээ 2003 оны байдлаар 2400 тн байна. Үүнээс экспортонд

дараах хэмжээ болон нэр төрлийг гаргасан байна.

№ Үзүүлэлт Хэмжих нэгж

2000 он 2001он 2002 он 2003 он

1 Ямааны тоо толгой

Мян.толгой 10269,8 9591,3 9134,8 10652,9

2 Самнасан ноолуур

тонн 450,9 608,4 622,1 396,9

3 Экспортолсон

Бохир ноолуур

Мян.тн 0,7 0,0 0,1 0,3

4 Экспортолсон самнасан

Мян.тн 0,8 1,0 0,6 0,6

ноолуур

5 Экспортолсон ноолууран топс

Мян.тн 0,0071 0,0243 0,0154 0,0225

Дээрхээс харахад хагас боловсруулсан болон самнасан ноолуур багагүй хэмжээгээр экспортлогдож байгаа нь Монголын

ноолуур болон ноолууран бүтээгдэхүүн дэлхийн зах зээл дээр танигдахгүй байгаа /өөр үйлдвэрлэгчийн брэндийн бүтээгдэхүүн

болох/ явдал харагдаж байна. Мөн томоохон өрсөлдөгч болох Хятад Улс руу ихээхэн хэмжээгээр гарч байгаа нь асар том

эрсдэл юм.

Нөгөө талаас Монголын ноолууран бүтээгдэхүүний борлуулалт гадаад зах зэлэ дээр өсөн нэмэгдэж байгаа ялангуяа

Герман, Япон, Солонгос, Сингапур зэрэг томоохон орнууд нийт борлуулалтанд ихээхэн хувийн жин эзэлж байна. Үүний

шалтгаан нь дараах байдлаар тайлбарлагдаж байгаа юм.

Ãàäààä çàõ çýýëä ãîë õóâèéã Еâðîï ò¿¿íèé äîòîð Ãåðìàí ýêñïîðò ýçýëäýã áºãººä ýíý äîîðõè øàëòãààíààð

òàéëáàðëàãäàíà.

1. Õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð ñàéòàé

2. Çàõ çýýëèéí áàãòààìæ èõòýé

3. Íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õýðýãëýæ ñóðñàí

4. Èìïîðòûí õîðèã áóþó Ìîíãîëä ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íä үã¿é.

5. Èìïîðòûí òàòâàð 0-ëýõ áîäëîãî áàðèìòàëäàã.

ßïîí, Ñîëîíãîñ çýðýã Àçèéí îðíóóäûí òóõàéä íîîëóóðûí õýðýãëýý ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä íýìýãäýæ áàéãàà áºãººä

Óëñ îðíû ¿ñðýíã¿é õºãæèë (Ñîëîíãîñ, Ñèíãàïóð)

Õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð íýìýãäýæ áàéãàà

Çàãâàð ñòèëü èõ ò¿ðãýí ººð÷ëºãääºã ò¿¿íòýé õîëáîîòîé çàõèàëãûí öèêë õóðäàí áàéäàã.

Äýýðõè øàëòãààíû óëìààñ ýíý çàõ çýýë íü íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëîãäîõ áîëîìæèò çàõ çýýë þì.

Мөн Àìåðèê, Êàíàäûí çàõ çýýëèéí õóâüä áîëîìæèò çîðèëòîò çàõ çýýë áîëîõ íü äîîðõè øàëòãààíààð

òàéëáàðëàãäàíà.

Õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð ñàéòàé

Çàõ çýýëèéí áàãòààìæ èõòýé

Àðîòà ¿ã¿é ( èìïîðòûí õîðèã )

Ãýõäýý ãàäààä çàõ çýýëä á¿òýýãäýõ¿¿íýý ãàðãàõàä äýýðõè íºõöºëººñ ãàäíà

Õÿòàäûí íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íýэñ õÿìä

Ìàíàé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ã¿éöýòãýí áîëîâñðóóëàëò çàðèì øààðäëàãûã õàíãàõã¿é áàéõ

Çàñãèéí ãàçðààñ ¿íäýñíèé ¿éëäâýðèéã äýìæñýí áîäëîãî ¿ãүéãýýñ á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã áóóðàõã¿é

áàéãàà.

Øèíý íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í øèíý òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ õºðºíãº ñàíõ¿¿ãèéí ÷àäâàð ìóóòàé

çýðýã ãàäààä çàõ çýýëä íýð õ¿íäýý ºñãºõ, áîðëóóëàëòàà íýìýãä¿¿ëýõýä ñºðãººð íºëººëäºã.

Äýâø¿¿ëæ áóé ñàíàл, арга, зөвлөмжүүд:

Компаний зүгээс:

Îëîí óëñûí õóäàëäààíä ºðãºí õ¿ðýýòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ

ªðñºëäºã÷äººñ ò¿ð¿¿ëæ îëîí óëñûí ñòàíäàðò øàëãóóðò õ¿ð÷ ò¿¿íèéãýý ñóðòàë÷èëàõ /олон улсын

лабораторт шинжлүүлж өөрийн “Brand Name” авах/

Áðеíä ìåíåæìåíò õèéõ /ноолууран бүтээгдэхүүний хувьд Монгол болон Говь гэсэн брэндүүдийг дэлхийн зах зээлд

гүн байршуулах/

Íàòóð á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîí 100%-í íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿í äýýð òºâëºðºõ

Áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, á¿òэц, зохион байгуулалтын ººð÷ëºëò õèéõ

Áàðààíû íýð òºðëèéã îëøðóóëàõ

Бүтээгдэхүүний зàãâàð õèéц, äèçàéíûã сайжруулж, тасралтгүй шинэчилж байх

Салбарын тэргүүлэгч компаниудтай олон улсын зах зээл дээр хамтарч ажиллах

Хятадын ноолуурын бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварын судалгаа, шинжилгээг тогтмол хийж өрсөлдөөний хариу

үйлдэл үзүүлж байх

Îëîí óëñûí ò¿âøèíä îð÷èí ¿åèéí ìàðêåòèíãèéí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëж хэрэгжүүлэх

Төр засгийн зүгээс:

Äîòîîäûí áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðûã ò¿¿õèé ýäèéí õÿìðàëààñ ãàðãàõ, îëîí ìÿíãàí àæèë÷èä àæèëã¿é,

öàëèíã¿é áîëîõ ÿäóóðëûí àþóëûã çàéëóóëàõ, ò¿¿õèé ýäèéí ¿íèéí ãàæ òîãòîëöîîã àðèëãàõ, õèë, ãààëèàð õóóëü

áóñààð ãàð÷ áàéãàà íîîëóóðûã æóðàìëàõ çîðèëãîîð Òºð, çàñãààñ îéðûí ¿åä äîîðõè àðãà õýìæýýã àâ÷

õýðýãæ¿¿ëáýë ç¿éòýé áàéíà. ¯¿íä :

1. Óëñûí õýìæýýíä áîõèð íîîëóóðûí ýêñïîðòûã õîðèãëîõ

2. Õèë ãààëèéí øàëãàëòûã õýâèéí õýìæýýíä õèéõ (õ¿í õ¿÷, òîíîã òºõººðºìæ) áîëîìæòîé áîëîõ

õ¿ðòýë áîëîâñðóóëñàí áà ò¿¿õèé íîîëóóðûã çºâõºí Çàìûí – ¯¿äèéí áîîìòîîð ýêñïîðòëîõ .

3. Íîîëóóðûí ýêñïîðòûí õÿíàëòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, òàòâàðûã á¿ðýí õóðààæ àâàõ, õóëãàéãààð

ãàð÷ áàéãàà ÿâäëûã òàñëàí çîãñîîõ, íîîëóóð ýêñïîðòûí ¿éë àæèëëàãààã èë òîä áàéëãàõ çîðèëãîîð

õóâü õ¿í, àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí äóíä òåíäåð çàðëàæ áàéõ.

4. Íîîëóóðûã ýêñïîðòëîõ á¿õèé ë ¿éë àæèëëëàãààíä Íîîñ Íîîëóóðûí Õîëáîîíîîñ õºíäëºíãèéí

õÿíàëò øàëãàëò õèéõ ýðõ îëãîõ, ÓÈÕ-ààñ ýíý òàëààð Ãààëèéí õóóëèéí 4-ð á¿ëýã 34-ð ç¿éëèéí 2-ò:

(Øààðäëàãàòàé ¿åä ãààëèéí õÿíàëòûí òàëáàéä ÃÅÃ-òàé õàðèëöàí çºâøèëöñºíèé äàãóó ÒÁÁ-ûí

èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷ õºíäëºíãèéí õÿíàëò õèéæ áîëíî) ãýñýí ººð÷ëºëòèéã íýìýëò áîëãîí

îðóóëàõ.

5. 1997 îíä áîõèð íîîëóóðûí õàíø 10000-13000 òºã áàéõàä ò¿¿õèé íîîëóóðûí ýêñïîðòèéí

òàòâàðûã íýã êã òóòìààñ 4000 òºã-ººð òîîöîæ áàéñàí íü ¿íèéí 30%-èéã ýçýëæ áàéëàà. Èéìä

ò¿¿õèé íîîëóóðûí áýëòãýëèéí ¿íèéí 30 õ¿ðòýë õóâèàð ãààëèéí òàòâàð òîîöîõîîð õóóëüä

ººð÷ëºëò îðóóëàõ.

6. Äîòîîäûí ¿éëäâýð¿¿äýä ò¿¿õèé ýäýý õóäàëäàí àâàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ òóõàéí îíû

10-ð ñàðûí 1 õ¿ðòýë ò¿¿õèé íîîëóóðûã ýêñïîðòîíä ãàðãàõã¿é áàéõ æóðàì òîãòîîõ зэрэг үндэсний

үйлдвэрлэлээ дэмжсэн бодлого хэрэгжүүлэх хэрэгтэй байна.

7. Уг салбарыг Монгол Улсын стратегийн чухал салбар гэж тодорхойлж төрийн зүгээс дэмжлэг үзүүлэх зэрэг

болно.

Дүгнэлт

Монголын ноолууран бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг сайжруулах асуудал ийнхүү “Говь” ХК болон Манай Улсын

төр засгийн хувьд хурцаар тавигдаж байгаа бөгөөд миний тодорхойлсон санал, зөвлөмжүүдийг ойрын хугацаанд авч

хэрэгжүүлвэл тодорхой ахиц дэвшилд хүрнэ гэж үзэж байна.

Монголын ноолуурыг àíõàí øàòíû áîëîâñðóóëàëò õèéãýýä 1 êã-ã íîîëóóðûã 90-120 àì.äîëëàðààð áîðëóóëáàë

¿éëäâýðëýë òºäèé ÷èíýý ¿ð àøèã îëæ óëñûí òºñºâò ìºí òºäèé ÷èíýý òàòâàðûí îðëîãî áîëîí áóñàä îðëîãî îðæ,

îëîí õ¿í àæëûí áàéðààð õàíãàãäàæ àæ àìüäðàë íü äýýøëýõ ¸ñòîé. Ìºí Ìîíãîëûí íîîëóóðûí íººöèéã äîòîîääîî

áîëîâñðóóëæ ò¿¿ãýýð äàí ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í õèéæ äýëõèéí çàõ çýýëä áîðëóóëíà ãýæ òîîöâîë æèëäýý 220-250 ñàÿ

àì.äîëëàðûí ýêñïîðòûí îðëîãî îëîõ áîëîìæ áèé ãýæ ìýðãýæèëòýí¿¿ä ¿çäýã þì áàéíà. Õýðýâ èéì áîëîìæèéã

á¿ðä¿¿ëæ ÷àäâàë Ìîíãîë óëñûí ýêñïîðòûí îðëîãîä íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿í 64 õ¿ðòýë õóâèéã ýçýëæ, óëñûí òºñºâò

50 òýð áóì òºãðºãèéã íîîëóóðûí ñàëáàðààñ îëîõ áîëîìæòîé þì ãýñýí òîîöîî ÷ áàéíà.

ªíººäºð Õÿòàäûí íîîëóóð îëîí óëñûí çàõ çýýëä Brand Name-òýé áîëæ ñàð òóòàì îëîí óëñûí "Wool record",

"Weekly market report" ñýòã¿¿ëä ¿íý íü ìýäýýëýãääýã áà Ìîíãîë íîîëóóð ÿìàãò Õÿòàä íîîëóóðààñ äîîãóóð ¿íýýð

ìýäýýëýãääýã áàéíà. Ýíý íü Ìîíãîë íîîëóóðûí ÷àíàðûã Õÿòàä íîîëóóðûí àäèë áîëîí èë¿¿ ñàéí ÷àíàðòàé ãýäãèéã

ìýäýõã¿é áàéíà ãýñýí ¿ã.

¯íýí õýðýãòýý Ìîíãîë íîîëóóð Õÿòàä íîîëóóðààñ ºíäºð ÷àíàðòàé áîëîí äýëõèéä òýðã¿¿í çýðãèéí íîîëóóð ãýäãèéã

энэхүү дипломын ажлын судалгааны хэсэгт ºã¿¿ëñýí áèëýý.

Èéìýýñ íýí ò¿ð¿¿í ººðèéí Ìîíãîë ÿìààíû íîîëóóðûí ÷àíàðûã äýëõèéä òàíèóëæ îëîí óëñûí ëàáîðàòîðò

Ìîíãîëûí "Øèëìýë îìãèéí ÿìààíû ", " Ìîíãîë íîîëóóð " ãýñýí 2 ÿíçààð øèíæë¿¿ëýí Brand Name àâàõ

øààðäëàãàòàé áà èíãýñíýýð Ìîíãîë íîîëóóðûí ¿íý õàíø ºñ÷, ìàë÷èä áîëîí ¿éëäâýðëýã÷äýä ò¿¿ãýýðýý äàìæèí óëñ

îðîíä óëàì àøèãòàé áîëíî.

Ашигласан материал:

1. Удирдлагын Акедеми, В.Өлзийбаяр ”Глобал Орчин ба Өрсөлдөөн” УБ, 2004 он

2. Philip Kotler “Marketing Management”

3. William D.Perreault, Jr. E.Jerome McCarthy. “Basic Marketing” A Global-Managerial Approach

4. Удирдлагын Акедеми, Я.Шуурав, Д.Ганбаатар ”Стратегийн Удирдлага” 2002 он

5. Д. Лхаашид, Р.Бадралмаа ”Стратегийн Удирдлага” 1996 он

6. Монгол Улсын Статистикийн Эмхэтгэл /1998-2003 он/

7. “Говь” ХК-ны website /www.gobi.mn/

8. ”Хөнгөн Аж Үйлдвэр” сэтгүүлийн /1999-2002 оны дугаар/

9. Бусад эх сурвалжууд

”Говь”ХК-ний бүтээгдэхүүний таних тэмдэг болон нэр тэмдэгүүд:

Ноолуурын үйлдвэрийн төсөл Говь ХК

Documents

Transcript of Ноолуурын үйлдвэрийн төсөл Говь ХК