Πλάτωνος Πρωταγόρας τελικό

ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γrsquo ΛΥΚΕΙΟΥ

Πλάτωνος Πρωταγόρας

Επιμέλεια Καραστατήρα Μιράντα

2


Α Η διάρθρωση του λόγου και τα πρόσωπα

Εισαγωγή Ο Σωκράτης διηγείται τη συζήτησή του με τον Πρωταγόρα σε έναν φίλο του

Ο φιλοσοφικός διάλογος του Πλάτωνα με τον τίτλο laquoΠρωταγόραςraquo δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αναδιήγηση από το Σωκράτη σε ένα φίλο του του διαλόγου που είχε με το σοφιστή Πρωταγόρα στο σπίτι του πλούσιου Αθηναίου Καλλία σχετικά με την ουσία της αρετής

Δεν πρόκειται για μια μονότονη αφήγηση της συνάντησης Σωκράτη ndash Πρωταγόρα Ο Πλάτωνας φροντίζει να παρουσιάσει μια ζωντανή διήγηση του διαλόγου βάζοντας έναν από τους πρωταγωνιστές της λεκτικής μονομαχίας το Σωκράτη να την περιγράψει σε φιλικό του πρόσωπο Το έργο μrsquo αυτόν τον τρόπο κερδίζει σε ζωντάνια και αμεσότητα ενώ η παραστατικότητα και η γλαφυρότητα της αφήγησης του Σωκράτη μας κάνει να αναθεωρήσουμε την πιθανή μας δυσπιστία για την ακρίβεια της αναπαραγωγής λεπτομερειών και λεπτών αποχρώσεων όπως απαιτεί ένας φιλοσοφικός διάλογος

Πρόλογος Ο Ιπποκράτης και η σφοδρή του επιθυμία να γίνει μαθητής του Πρωταγόρα

Στην αρχή της διήγησης ο Σωκράτης εξηγεί στο φίλο του πως και γιατί βρέθηκε στο σπίτι του Καλλία όπου και συνάντησε τον Πρωταγόρα Κάποιος φιλομαθής νέος με το όνομα Ιπποκράτης ήρθε να τον επισκεφτεί στο σπίτι του Παρακάλεσε το Σωκράτη να τον παρουσιάσει στο μεγάλο σοφιστή Πρωταγόρα που μόλις είχε φτάσει τότε στην Αθήνα ώστε να τον μυήσει εκείνος στο μαγικό κόσμο της γνώσης και της σοφίας Ο Σωκράτης έχει όμως μια εύλογη απορία Ρωτά το νεαρό τι πρόκειται να ωφεληθεί από τον Πρωταγόρα Ο νέος δεν είχε να δώσει συγκεκριμένη απάντηση Τότε ο Σωκράτης συμφώνησε να μεταβούν μαζί στο σπίτι του Καλλία και εκεί ο ίδιος να ρωτήσει τον Πρωταγόρα τι θα μπορούσε να διδάξει το νεαρό Το θέμα του διαλόγου που θα ακολουθήσει είναι ήδη φανερό laquoΠοια είναι η αξία της σοφιστικής και είναι στην πραγματικότητα διδακτή η αρετή στους νέουςraquo

Ο Σωκράτης στο σπίτι του Καλλία Περιγραφή του Πρωταγόρα και των άλλων προσώπων του διαλόγου

Ο Σωκράτης και ο νεαρός Ιπποκράτης φτάνουν στο σπίτι του Καλλία Εκεί εκτός από τον Πρωταγόρα φιλοξενούνται από τον οικοδεσπότη και άλλοι δύο μεγάλοι σοφιστές ο Πρόδικος και ο Ιππίας Επίσης παρών στο διάλογο θα είναι και ο Αλκιβιάδης με τον Κριτία Αυτοί μαζί με τον Καλλία θα έχουν ελάχιστη συμμετοχή στην εξέλιξη της συζήτησης Ειδικά ο Καλλίας θα προσπαθήσει μόνο σε κάποιες στιγμές να κατευνάσει τα οξυμένα πνεύματα των ομιλητών

Ο Πλάτωνας ενδιαφέρεται κυρίως να παρουσιάσει τους τρεις μεγάλους σοφιστές που είναι παρόντες Πρωταγόρα Πρόδικο και Ιππία Οι δύο τελευταίοι σχεδόν γελοιοποιούνται Ο Πρόδικος παρουσιάζεται επιδεικτικά πολυμαθής και εκνευριστικά προσηλωμένος στους ορισμούς εννοιών ενώ ο Ιππίας εκτός της αλαζονικής πολυμάθειάς του χαρακτηρίζεται και από μια ανούσια μεγαλοστομία κι έναν άκρατο ρητορισμό Ο Πρωταγόρας αντίθετα αντιμετωπίζεται από τον Πλάτωνα με σεβασμό Το πρόσωπό του αν και προβάλλεται κι αυτό αλαζονικό σε σχέση με τη γνώση εντούτοις δεν υποβαθμίζεται πουθενά Ο Σωκράτης φαίνεται καθαρά ότι σέβεται απόλυτα τις απόψεις του αντιπάλου του γιrsquo αυτό και η σωκρατική ειρωνεία σε ότι αφορά τον Πρωταγόρα είναι πολύ διακριτική Πίσω βέβαια από όλα αυτά κρύβεται πάντα το ρωμαλέο μυαλό του Πλάτωνα που έχει αναγνωρίσει στον Πρωταγόρα μια εξέχουσα θέση στην ιστορία της ελληνικής σκέψης

Β Η φιλοσοφική σημασία του διαλόγου

3


Ο φιλοσοφικός διάλογος του Πλάτωνα laquoΠρωταγόραςraquo θέτει στην ουσία δύο βασικά θέματα Το πρώτο είναι και το κεντρικό ζήτημα που εξελίσσει τη συζήτηση των δύο κεντρικών πρωταγωνιστών (Σωκράτη και Πρωταγόρα) laquoΠοια είναι η φύση της αρετήςraquo Το δεύτερο αφορά το κατά πόσο η αρετή είναι διδακτή Και αν είναι τέτοια ποιος είναι ο καταλληλότερος διδάσκαλός της Είναι οι σοφιστές Ή μήπως κάποιος άλλος

Τα δύο βασικά θέματα διαπερνούν ολόκληρο το έργο και είναι εξίσου σημαντικά Εκτός από τις απόψεις ndash σκέψεις των ομιλητών σχετικά με το πρόβλημα που τους απασχολεί μεγάλη σημασία έχει και αξίζει να παρακολουθήσει κανείς τις μεθόδους που ο καθένας χρησιμοποιεί για την προσέγγιση της αλήθειας Άρα η αξία του διαλόγου του Πλάτωνα είναι διπλή και κινείται σε δύο επίπεδα Στο πεδίο της ουσίας των λόγων το οποίο αποδίδει ιδέες και επιχειρήματα ικανά να φωτίσουν την έννοια της αρετής και στο πεδίο του τρόπου κατάκτησης της αλήθειας που αποκαλύπτει τεχνικές λόγου επιλογές επιχειρηματολογίας αναζήτηση αποδεικτικών παραδειγμάτων

Η μέθοδος του Σωκράτη είναι η διαλεκτική Με λίγα λόγια είναι ο τρόπος προσέγγισης της αλήθειας και του ακριβούς νοήματος ενός όρου μέσω συνεχών και επίμονων ερωτήσεων Έτσι ορίζεται με κάθε δυνατή ακρίβεια και ασφάλεια μια έννοια και το γεγονός αυτό είναι σίγουρα προς όφελος των συνδιαλεγόμενων

Ο Πρωταγόρας με το λόγο του (ιδέες και τρόπος έκφρασης) αντιπροσωπεύει γενικά τους σοφιστές Η μέθοδός του για την προσέγγιση της αλήθειας είναι πολύ διαφορετική από εκείνη του Σωκράτη

Σε όλο το έργο ο Πρωταγόρας χρησιμοποιεί τρεις (3) τρόπους για να εκθέσει τις απόψεις του α) το μύθο β) τη διάλεξη και γ) το σχολιασμό των ποιητικών κειμένων

Την πρώτη μέθοδο laquoτης συμβολικής μυθικής αφήγησηςraquo την έχει χρησιμοποιήσει και ο ίδιος ο Πλάτωνας στην laquoΠολιτείαraquo (πρβλ laquoτο μύθο της σπηλιάςraquo) Ο Πρωταγόρας εδώ μέσω της αφήγησης του μύθου του Προμηθέα επιχειρεί να στηρίξει τις απόψεις του περί αρετής Η ερμηνεία των μύθων και η προέκταση της ερμηνείας μέχρι την εξαγωγή φιλοσοφικών και επιστημονικών συμπερασμάτων κρίνεται εκ προοιμίου ως μερικώς αναποτελεσματική μέθοδος Ο Πλάτωνας όμως που και ο ίδιος είχε μπει στον πειρασμό αυτόν δεν ειρωνεύεται καθόλου τον Πρωταγόρα ο οποίος αφηγείται το μύθο του Προμηθέα έτσι ώστε να στηρίξει αργότερα πάνω στην αφήγηση αυτή τα επιχειρήματά του περί της διδακτής αρετής

Εκείνη τη μέθοδο που στηλιτεύει πραγματικά ο Πλάτωνας είναι η laquoδιάλεξηraquo Το να μιλά δηλαδή κάποιος εκτενέστατα για ένα θέμα χωρίς να μπορούν να τον παρακολουθήσουν οι γύρω του και πολύ περισσότερο να θυμηθούν στο τέλος το κεντρικό νόημα των λεγομένων του Ο Πλάτωνας εντάσσει το σοφιστικό αυτό τρόπο στις μεθόδους πειθούς και τον βγάζει ακατάλληλο για την προσέγγιση της αλήθειας Ο Πρωταγόρας λοιπόν φαίνεται τελικά ότι χρησιμοποιεί μια μέθοδο ιδανική για πολιτική συνέλευση ή δικαστήριο αλλά σίγουρα όχι για φιλοσοφικό διάλογο με στόχο την αλήθεια

Τελευταία μέθοδος του σοφιστή είναι laquoο σχολιασμός των ποιητικών κειμένωνraquo (πχ του Ομήρου) Μιλάμε δηλαδή για την αναφορά στα λεγόμενα κάποιου ποιητή τα οποία με κάποιο τρόπο στηρίζουν και ενισχύουν την άποψη του ομιλούντος Ο Σωκράτης δηλαδή στην ουσία ο Πλάτωνας έχει αντιρρήσεις και γιrsquo αυτόν τον τρόπο οι οποίες έχουν να κάνουν κατά βάση με τη γενική καχυποψία με την οποία αντιμετωπίζουν το γραπτό λόγο σε θέματα αναζήτησης μιας αλήθειας Το γραπτό κείμενο πιστεύουν ότι είναι laquoβουβόraquo δεν μπορεί να απαντήσει σε αυτόν που του θέτει ερωτήματα

Τελικά φαίνεται ότι ο Πλάτωνας μέσα από όλο το διάλογο έχει ένα βασικό στόχο να εξυψώσει τη σωκρατική διαλεκτική πάνω από τις σοφιστικές μεθόδους και να την παρουσιάσει ως τη μοναδική φιλοσοφική μέθοδο ικανή να οδηγήσει στην αλήθεια

Τελειώνοντας ο διάλογος αφήνει μετέωρο το βασικό θέμα της συζήτησης περί αρετής ακολουθώντας το συνηθισμένο μοντέλο λήξης και άλλων νεανικών φιλοσοφικών διαλόγων του Πλάτωνα Δεν διατυπώνεται ένα οριστικό συμπέρασμα και η λύση μετατίθεται σε μια

4


άλλη συζήτηση δοθείσης ευκαιρίας Παρrsquo όλα αυτά αν και δεν υπάρχει ουσιαστική κατάληξη οι απόψεις των βασικών ομιλητών διαγράφονται καθαρότατα Ο Πρωταγόρας αρνείται την ίδια την ύπαρξη του απόλυτου και ασπάζεται τη σχετικότητα Αντίθετα ο Σωκράτης αναζητά μια γενική και καθολική αλήθεια για την αρετή χωρίς όμως (και αυτό ισχύει και για τον ίδιο τον Πλάτωνα) να παρουσιάζει ολοκληρωμένη και κατασταλαγμένη άποψη για το θέμα Αργότερα ο Πλάτωνας στην laquoΠολιτείαraquo του θα ολοκληρώσει τις αντιλήψεις του laquoπερί αρετήςraquo

Ερωτήσεις για την εξεταστέα ύλη της εισαγωγής

Α Η διάρθρωση του λόγου και τα πρόσωπα (σελ 49 ndash 52)

1 Ποιο το περιεχόμενο της εισαγωγής του Πρωταγόρα και ποιος ο λειτουργικός της ρόλος

Ο Σωκράτης απαντώντας στις ερωτήσεις ενός φίλου του που συνάντησε έξω από το σπίτι του Καλλία αρχίζει να του διηγείται πως και γιατί βρέθηκε στου Καλλία ποιους συνάντησε εκεί και τι συζητήθηκε

Η εισαγωγή δίνει στο Σωκράτη την αφορμή να αφηγηθεί το διάλογό του με τον Πρωταγόρα

2 Γιατί ο Πλάτωνας επιλέγει αυτή την εισαγωγήΓιατί του δίνει τη δυνατότητα να προσφέρει στους αναγνώστες του μια ζωντανή διήγηση

3 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αφήγησης του ΣωκράτηΗ παραστατικότητα και η γλαφυρότητα

4 Ποιος είναι ο λειτουργικός ρόλος του ΠρολόγουΕίναι η πραγματική εισαγωγή στο θέμα ποια είναι η αξία της σοφιστικής και αν μπορούν οι σοφιστές να διδάξουν την αρετή στους νέους

5


5 Από πού φαίνεται το αντισοφιστικό πάθος του ΠλάτωναΑπό τον τρόπο που παρουσιάζει τους σοφιστές Πρόδικο και Ιππία και οι δύο είναι μάλλον γελοιογραφικά σχεδιασμένοι παρουσιάζονται ως επιδεικτικά πολυμαθείς ρηχοί και μεγαλομανείς

6 Πώς παρουσιάζεται ο Πρωταγόρας Πώς τον αντιμετωπίζει ο Σωκράτης και γιατί Παρουσιάζεται ως αλαζονικός και γεμάτος αυτοπεποίθηση αγανακτισμένος με τις

συνεχείς ερωτήσεις του Σωκράτη Ο Σωκράτης δείχνει έναν ειλικρινή σεβασμό προς τις απόψεις του η ειρωνεία του

είναι πολύ διακριτική Κι αυτό λόγω της σημαντικής θέσης που κατείχε ο στοχαστής αυτός στην ιστορία της ελληνικής σκέψης

7 Ποια είναι τα πρόσωπα του διαλόγουΣωκράτης Πρωταγόρας Καλλίας Αλκιβιάδης Κριτίας Πρόδικος Ιππίας Ιπποκράτης

8 Ποιο είναι το τέλος της συζήτησηςΤο έργο κλείνει με ένα μάλλον παράδοξο και απρόσμενο τρόπο καθώς η συζήτηση καταλήγει σε μια περίεργη αντιστροφή των αρχικών απόψεων που διατυπώθηκαν

Β Η φιλοσοφική σημασία του διαλόγου (σελ 56 ndash 57)

1 Ποια είναι τα θέματα του Πρωταγόρα Ποια είναι η φύση της αρετής Ποιος μπορεί να διδάξει την αρετή Είναι οι σοφιστές τα κατάλληλα πρόσωπα γιrsquo

αυτό

2 Ποια μέθοδο ακολουθεί ο ΣωκράτηςΤη διαλεκτική Ο φιλόσοφος επιμένει στις ερωτήσεις που επιτρέπουν να διευκρινίζεται και να ορίζεται με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια κάθε επιμέρους θέμα και κάθε όρος

3 Ποιους τρόπους χρησιμοποιεί ο Πρωταγόρας για να εκθέσει τις απόψεις τουΤο μύθο τη διάλεξη το σχολιασμό των ποιητικών κειμένων

4 Ποιο είναι το αδύνατο σημείο του μύθου του Πρωταγόρα για τον ΠρομηθέαΤο ότι δεν μπορεί να οδηγήσει με ακρίβεια στη φιλοσοφική και επιστημονική γνώση

5 Πώς χρησιμοποιεί ο Πλάτων το μύθοΓια να συμπληρώσει μια αυστηρή φιλοσοφική απόδειξη και όχι αυτόνομα ή ισοδύναμα με τις άλλες φιλοσοφικές μεθόδους για να οδηγηθεί ο άνθρωπος στη γνώση

6


6 Γιατί ο Πλάτων δε διστάζει να ειρωνευτεί και να υπονομεύσει με κάθε τρόπο τη διάλεξη

Γιατί δεν είναι καλή μέθοδος προσέγγισης και κατάκτησης της αλήθειας γιατί δεν είναι καλή για τη φιλοσοφία

7 Πού οφείλεται η βασική αντίρρηση του Σωκράτη όσον αφορά τη μέθοδο του σχολιασμού ποιητικών κειμένωνΣτη γενική καχυποψία του απέναντι στο γραπτό λόγο (το γραπτό είναι laquoβουβόraquo)

8 Η σωκρατική ndash πλατωνική θέση για την αρετή ολοκληρώνεταια στον Πρωταγόραβ στην Πολιτείαγ σε κανένα από τα έργα αυτάΒάλε σε κύκλο τη σωστή απάντηση (βάζουμε σε κύκλο το β)

Ανάλυση ενοτήτων

Ενότητα 1η (318Ε-320C)

Μπορεί η αρετή να γίνει αντικείμενο διδασκαλίας

(Ο Πρωταγόρας εξηγεί στον Σωκράτη τι διδάσκει στους νέους που παρακολουθούντα μαθήματά του Οι αντιρρήσεις του Σωκράτη)

laquo Το μάθημα [το οποίο διδάσκω] είναι η ευβουλία η σωστή σκέψη και λήψη αποφάσεων τόσο για τα θέματα που αφορούν τα οἰκεῖα την ιδιωτική ζωή πώς δηλαδή να

7


διευθετεί κανείς με τον καλύτερο τρόπο τα ζητήματα του οἴκου του όσο και για τα θέματα που αφορούν την πόλη ώστε να είναι κανείς όσο γίνεται πιο ικανός να πράξει και να μιλήσει για τα πολιτικά θέματαraquo laquoΆραγεraquo είπα εγώ [δηλαδή ο Σωκράτης που αφηγείται τη συζήτηση του Πρωταγόρα σε τρίτο φίλο του] laquoπαρακολουθώ σωστά τα λεγόμενά σου Γιατί απ ό τι καταλαβαίνω μιλάς για την πολιτική τέχνη και εννοείς πως αναλαμβάνεις να κάνεις τους άνδρες αγαθούς πολίτεςraquo laquoΑυτό ακριβώς Σωκράτηraquo είπε laquoείναι το μάθημα που ισχυρίζομαι πως διδάσκωraquo laquoΜάλιστα ωραία τέχνη κατέχεις λοιπόν αν βέβαια την κατέχεις πραγματικάraquo είπα εγώ laquoΕγώ πάντως θα σου πω αυτό που σκέφτομαι Γιατί εγώ δεν θεωρούσα Πρωταγόρα πως αυτό είναι κάτι που μπορώ να το αμφισβητήσω Αλλά το σωστό εκ μέρους μου είναι να πω για ποιο λόγο νομίζω πως δεν πρόκειται για κάτι που διδάσκεται και γιατί δεν μπορούν οι άνθρωποι να το μεταδώσουν σε άλλους ανθρώπους Εγώ λοιπόν θεωρώ όπως και οι άλλοι Έλληνες πως οι Αθηναίοι είναι σοφοί Και βλέπω ότι όποτε συγκεντρωνόμαστε στην εκκλησία του δήμου όταν η πόλη πρόκειται να εκτελέσει κάποιο έργο οικοδομικό καλούμε τους οικοδόμους ως συμβούλους στην οικοδομία κι όταν πάλι πρόκειται για ναυπηγικό έργο καλούμε τους ναυπηγούς και με τον ίδιο τρόπο πράττουμε όταν πρόκειται για όλα τα αντίστοιχα έργα για όσα δηλαδή θεωρείται πως είναι διδακτά και μπορεί κάποιος να τα μάθει με κατάλληλα μαθήματα Εάν επιχειρήσει κάποιος να δώσει τη συμβουλή του στον δήμο κάποιος που οι άνθρωποι δεν τον θεωρούν τεχνίτη σχετικό η συνέλευση δεν τον αποδέχεται ακόμα κι αν είναι και ωραίος και πλούσιος και από μεγάλη οικογένεια Αντίθετα τον κοροϊδεύουν και του φωνάζουν μέχρι αυτός που τόλμησε να μιλήσει να φύγει από μόνος του τρομοκρατημένος ή μέχρι να τον σύρουν οι τοξότες και να τον βγάλουν σηκωτό με διαταγή των πρυτάνεων Για τα θέματα αυτά λοιπόν που θεωρούν οι Αθηναίοι ότι εξαρτώνται από κάποια συγκεκριμένη τεχνογνωσία έτσι ενεργούν Όταν όμως πρέπει να αποφασιστεί κάποιο ζήτημα που αφορά τη διοίκηση της πόλεως σηκώνεται και δίνει τις συμβουλές του γι αυτό εξίσου και ο οικοδόμος και ο σιδεράς και ο εμπρός ή ο ναυτικός και ο πλούσιος και ο φτωχός και αυτός που είναι από μεγάλο γένος και αυτός που δεν είναι από κάποια γενιά σπουδαία Και κανένας δεν τους ψέγει γι αυτό όπως τους προηγούμενους γιατί εσύ χωρίς να έχεις διδαχτεί από πουθενά αυτό το πράγμα και χωρίς να έχεις δάσκαλο σ αυτό το θέμα θέλεις τώρα να δώσεις και συμβουλές Άρα είναι προφανές πως δεν θεωρούν ότι το πράγμα αυτό είναι κάτι που διδάσκεται Αυτή τη στάση φυσικά δεν την έχει μόνο η συνέλευση της πόλης μας αλλά και στο ιδιωτικό επίπεδο [βλέπουμε ότι] οι πιο σοφοί και οι άριστοι των πολιτών μας δεν μπορούν να μεταβιβάσουν αυτήν την αρετή που έχουν οι ίδιοι σε άλλους Ο Περικλής ας πούμε ο πατέρας των νεαρών από δω τους μόρφωσε καλά στα θέματα που εξαρτώνται από τους δασκάλους Αλλά στα θέματα στα οποία ο ίδιος είναι σοφός ούτε αυτός τους εκπαιδεύει ούτε σε άλλους έδωσε τους γιους του να τους εκπαιδεύσουν Κι αυτοί τριγυρίζουν και βόσκουν σαν ζώα λυμένα όπου τύχει να συναντήσουν από μόνοι τους την αρετή Κι αν θέλεις δες και τον Κλεινία τον μικρό αδερφό του Αλκιβιάδη από δω Αυτόν τον είχε στην κηδεμονία του ο Περικλής και φοβούμενος μήπως τον χαλάσει ο Αλκιβιάδης τον πήρε απ αυτόν και ανέθεσε στον Αρίφρονα να τον μορφώσει Και πριν κλείσουν έξι μήνες ο Αρίφρονας του τον έδωσε πίσω μην ξέροντας τι να κάνει μαζί του Και άλλους πάμπολλους έχω να σου απαριθμήσω οι οποίοι ενώ ήταν οι ίδιοι αγαθοί δεν μπόρεσαν ποτέ τους να βελτιώσουν κανέναν ούτε από τους συγγενείς τους ούτε από τους ξένους Εγώ λοιπόν Πρωταγόρα έχοντας υπόψη μου αυτά τα γεγονότα δεν θεωρώ πως η αρετή είναι διδακτή Επειδή όμως σε ακούω να το υποστηρίζεις εσύ κάμπτομαι και πιστεύω πως κάτι θα εννοείς αφού θεωρώ πως έχεις μεγάλη πείρα σε πολλά ζητήματα και πολλά έχεις μάθει και πολλά επίσης έχεις ανακαλύψει μόνος σου Αν λοιπόν μπορείς να μας αναλύσεις με τρόπο εναργέστερο γιατί η αρετή είναι διδακτή μη μας αρνηθείς και κάνε το laquoΌχι Σωκράτηraquo είπε laquoδεν θα σας αρνηθώ Αλλά τι προτιμάς από τα δύο Να σας το αναλύσω με έναν μύθο όπως κάνουν οι γεροντότεροι στους νέους ή να αναπτύξω το ζήτημα σε μια διάλεξηraquo

8


Πολλοί από αυτούς που κάθονταν κοντά είπαν αμέσως να το αναπτύξει το θέμα με όποιον από τους δύο τρόπους θέλει laquoΕγώ νομίζωraquo είπε εκείνος laquoπως είναι πιο χαριτωμένο να σας πω έναν μύθοraquo

Ερμηνευτική ανάλυση

Το μάθημα [το οποίο διδάσκω] είναι η ευβουλίαhellip η σωστή σκέψη καιλήψη αποφάσεων τόσο για τα θέματα Ο Πρωταγόρας διευκρινίζει ότι σκοπός του είναι να διδάξει στους μαθητές του την ορθή κρίση (ευβουλία) το αντίθετο του ολέθριου πάθους και των ακραίων εκδηλώσεων Ευβουλία προτείνει και ο χορός στον Κρέοντα (Αντιγόνη 1098) Ο Πρωταγόρας λοιπόν αναφέρεται σε δυο τομείς όπου θα ωφελήσει τους μαθητές του το μάθημα της ευβουλίας1 Στην προσωπική τους ζωή θα είναι σε θέση να διαχειρίζονται σωστά και με σύνεση τα του οίκου τους 2 Στη δημόσια ζωή με το να λαμβάνουν ενεργό δράση για το καλό της πόλης Οἰκεῖα η λέξη χρησιμοποιείται με την έννοια της κατοχής της γης και όχι με τη σημερινή

έννοια της Άλλωστε δε σήμαινε μόνο την κατοχή γης αλλά και την υποχρέωση του κάθε νέου να προστατεύσει και το παρελθόν του οίκου του και να εξασφαλίσει τη συνέχειά του

Πόλη η πόλις-κράτος ήταν από τον 8ο αιώνα π Χ ήταν μικρό ανεξάρτητο κράτος που έδινε το όνομά της σε όλη τη διοικητική της περιφέρεια Αποτελούσε το διοικητικό και πολιτικό κέντρο και εξασφάλιζε ασφάλεια στους κατοίκους τους με τα οχυρά της και την ακρόπολη που δέσποζε στον ψηλότερο λόφο της πόλης Σε όλη την ελληνική επικράτεια υπήρχαν πόλεις-κράτη και γιrsquo αυτό το λόγο οι αρχαίοι Έλληνες αν και ανήκαν στην ίδια φυλή δεν είχαν ένα ενιαίο διοικητικό σύστημα

Άραγε παρακολουθώ σωστά τα λεγόμενά σου Ο Σωκράτης εκφράζει απορία για τα λεγόμενα του Πρωταγόρα με μια ερώτηση που υποκρύπτει την ειρωνική διάθεση του φιλοσόφου για τα όσα ακούει

Πολιτική τέχνη 1η αναφορά στο κεντρικό θέμα του διαλόγου Η πολιτική τέχνη αναφέρεται στη σωστή δράση του πολίτη τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή του

Άνδρες στην αρχαία Ελλάδα είναι γνωστό ότι μόνο οι άνδρες και συγκεκριμένα οι ενήλικες είχαν πολιτικά δικαιώματα δηλαδή του να στρατεύονται να γίνονται μέλη των δικαστηρίων καθώς και να εκφράζουν τη γνώμη του δημόσια Αντίθετα οι γυναίκες και οι δούλοι εκπροσωπούνταν από τον άνδρα του σπιτιού

Αγαθούς κατά την αρχαιοελληνική αντίληψη ο Έλληνας άνδρας για να είναι ολοκληρωμένη προσωπικότητα έπρεπε να είναι καλός κἀγαθός δηλαδή ωραίος και σώφρων Όμως πρέπει να προσέξουμε γιατί ο Πρωταγόρας ενδιαφέρεται να δοθεί έμφαση μόνο στην έννοια της αγαθότητας και όχι της ομορφιάς

Αν βέβαια την κατέχεις ειρωνική έκφραση που εκφράζεται με υπόθεση από το Σω κράτη για το αν ο Πρωταγόρας τελικά κατέχει την τέχνη που υποστηρίζει ότι θα διδάξει

Γιατί εγώ δε θεωρούσα Πρωταγόρα πώς αυτό είναι κάτι που διδάσκεται ο Σωκράτης εκφράζει την αμφιβολία του για το διδακτό της πολιτικής αρετής και αναρωτιέται αν θα μπορούσε ποτέ να διδαχθεί Ο φιλόσοφος θα αποδείξει ότι μόνο η γνώση διδάσκεται όχι η πολιτική αρετή με δύο εμπειρικά επιχειρήματα σε άριστα δομημένο λόγο

1ο επιχείρημα Και βλέπω ότιhellip γενιά σπουδαία Ο Σωκράτης αναφέρει ότι στην αρχαία Αθήνα αν και υπήρχε πολυφωνία ως προς τις απόψεις ωστόσο σε θέματα που είχαν να κάνουν με εξειδικευμένες γνώσεις αποδέχονταν μόνο τη γνώμη των ειδικών πάνω στο θέμα Λόγου χάρη σε θέματα που είχαν να κάνουν με τη ναυπηγική τέχνη απευθύνονταν μόνο στους ναυπηγούς που θα μπορούσαν να τους κατατοπίσουν πλήρως στα περί της ναυπηγήσεως ενός πλοίου Όταν όμως πρόκειται για θέματα πολιτικής δε διαχωρίζουν

9


κανένα πολίτη αλλά όλοι εκφράζουν τη γνώμη τους επομένως αν η πολιτική αρετή ήταν κάτι διδακτό θα υπήρχαν και οι ειδικοί για να τη διδάξουν 2 ο επιχείρημα οι πιο σοφοί και οι άριστοιhellip οι ίδιοι σε άλλους Στη συνέχεια αναφέρει ότι ακόμα και οι σοφότεροι άντρες αδυνατούσαν να μεταδώσουν την πολιτική αρετή στα παιδιά τους Αν όμως ήταν διδακτή σίγουρα θα τους την είχαν διδάξειΣυμπέρασμα δε θεωρώ ότι η αρετή είναι διδακτή με αυτή τη φράση όπως είχε ξεκινήσει καταλήγει στο τελικό συμπέρασμα ότι τελικά η πολιτική αρετή δε διδάσκεται

Είναι πιο χαριτωμένο να σας πω ένα μύθο Ο Πρωταγόρας ξεκινά τον αντίλογο του δηλαδή θα προσπαθήσει να αποδείξει ότι η πολιτική αρετή είναι διδακτή Έχουμε δηλαδή έναν αγώνα λόγων για την επικράτηση του κρείσσονος λόγου του ισχυρότερου έστω και προσωρινά Όμως αξίζει να δούμε γιατί ο Πρωταγόρας επιλέγει να υποστηρίξει τα επιχειρήματα του με μύθο και όχι με μια διάλεξη Καταρχήν ο μύθος είναι μια φανταστική αφήγηση ενώ η διάλεξη περιέχει λογικά και αληθινά επιχειρήματα Επίσης ο μύθος τέρπει τον αναγνώστη με τις φανταστικές διηγήσεις αλλά οι σοφιστές για να μην χαρακτηριστούν laquoπαραμυθάδεςraquo φρόντιζαν οι μύθοι τους να περιέχουν στοιχεία από την πραγματικότητα Ακόμα στη μυθική αφήγηση ήταν πιο εύκολη η χρήση ποιητικής γλώσσας και η επίδειξη γνώσεων καθώς διδακτικοί του σκοποί από τα ομηρικά χρόνια Ο μύθος αυτός είναι επινόηση του Πρωταγόρα και όχι του Πλάτωνα ο οποίος ήταν αντίθετος με τη χρήση του μύθου για όλους τους παραπάνω λόγους που επέλεξε ο Πρωταγόρας να τον χρησιμοποιήσει

Νοηματική απόδοση της ενότητας Στην ενότητα αυτή του πλατωνικού διαλόγου laquoΠρωταγόραςraquo ο σοφιστής εξηγεί στο Σωκράτη ότι διδάσκει στους νέους την πολιτική αρετή και ότι με τη διδασκαλία του τους καθιστά ικανούς να διαχειρίζονται και να διοικούν κατά τον πιο άριστο και επωφελή τρόπο τόσο τις ιδιωτικές όσο και τις δημόσιες υποθέσεις Συμφωνεί μάλιστα με την παρατήρηση του Σωκράτη ότι με το επάγγελμα που εξασκεί κάνει τους ανθρώπους ικανούς και ενάρετους πολίτες Στη συνέχεια ο Σωκράτης αμφισβητεί αν μπορεί η πολιτική αρετή να διδαχθεί Το βασικό του επιχείρημα είναι ποιους προσκαλούν ως συμβούλους οι Αθηναίοι στην εκκλησία του δήμου για τα διάφορα τεχνικά θέματα Παρατηρεί πως οι σοφοί Αθηναίοι για τα θέματα της οικοδομής για παράδειγμα θα προσκαλέσουν συμβούλους της οικοδομής για ναυπηγικά θέματα θα φωνάξουν έναν ναυπηγό Το ίδιο θα πράξουν για όλα τα άλλα θέματα όσα θεωρούν ότι είναι δυνατό να τα μάθει κανείς και να τα διδαχθεί Αν όμως για ένα τεχνικό θέμα λάβει το λόγο κάποιος που δεν είναι δημιουργός ή ειδικός εμπειρογνώμονας οι Αθηναίοι καθόλου δε δέχονται τη γνώμη του ακόμη κι αν είναι όμορφος πλούσιος και ευγενικής καταγωγής Γίνεται μάλιστα αντικείμενο χλευασμού και αποδοκιμασιών και πολλές φορές οι τοξότες τον απομακρύνουν βίαια από το βήμα Για θέματα όμως που αφορούν τη διοίκηση της πόλης κάθε Αθηναίος πολίτης έχει δικαίωμα λόγου και μπορεί να δίνει συμβουλές Και αυτό λέει ο Σωκράτης υποδηλώνει ότι η πολιτική τέχνη δεν είναι διδακτή Για να αποδείξει ο Σωκράτης ότι η πολιτική αρετή δεν είναι δυνατό να διδαχτεί χρησιμοποιεί άλλο εμπειρικό επιχείρημα από τον ιδιωτικό βίο και τονίζει ότι σπουδαίοι πολιτικοί άνδρες όπως ο Περικλής δεν είναι ικανοί να τη μεταδίδουν και να τη διδάσκουν σε άλλους Επειδή όμως οι απόψεις του έρχονται σε αντίθεση με τις απόψεις του Πρωταγόρα ο Σωκράτης τον παρακαλεί να του αποδείξει με τον ποιον τρόπο διδάσκεται η πολιτική αρετή και εκείνος δέχεται να τους αφηγηθεί αρχικά έναν μύθο

Πρόσθετες ερωτήσεις

1 Να αναλύσετε τη σημασία της λέξης ευβουλία2 Ποιο ήταν το πρότυπο ζωής που έπρεπε να ακολουθούν οι αρχαίοι Έλληνες

10


3 Να αναπτύξετε το 1ο επιχείρημα του Σωκράτη4 Να αναπτύξετε το 2ο επιχείρημα του Σωκράτη5 Ποία η διαφορά μεταξύ του μύθου και της διάλεξης

Ενότητα 2η (320D- 321B5)

Η αρχή της δημιουργίας του ανθρώπου

Να κατανοήσουν οι μαθητές

τις ιδέες που διατυπώνονται στο μύθο για τη δημιουργία των όντων το φυσικό εξοπλισμό των ζώων και την ισορροπία στη φύση

bull Να γνωρίσουν το μύθο ως μέθοδο διδασκαλίας των σοφιστών

Ἤν γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοί μέν ἦσαν θνητά δε γένη οὐκ ἦν Ἐπειδή δε και τούτοις χρόνος ἦλθεν εἰμαρμένος γενέσεως τυποῡσιν αὐτά θεοί γῆς ἒνδον ἐκ γῆς και πυρός μείξαντες και τῶν ὅσα πυρί και γῆ κεράννυται Ἐπειδή δrsquo ἂγειν αὐτά προς φῶς ἒμελλον προσέταξαν Προμηθεῖ και Ἐπιμηθεῖ κοσμῆσαί τε και νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς πρέπει Προμηθέα δε παραιτεῖται Ἐπιμηθεύς αὐτός νεῖμαι ldquoΝείμαντος δε μουrdquo ἒφη ldquoἐπισκέψαι rdquoκαι οὕτω πείσας νέμει Νέμων δε τοῖς μέν ἰσχύν ἂνευ τάχους προσῆπτεν τους δrsquo ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει τους δε ὥπλιζε τοῖς δrsquo ἂοπλον διδούς φύσιν ἂλλην τινrsquo αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς τῆν σωτηρίαν Ἃ μεν γάρ αὐτῶν σμικρότητι ἢμπισχεν πτηνόν φυγήν ἢ κατάγειον οἲκησιν ἒνεμεν ἅ δε ηὖξε μεγέθει τῷδε αὐτῷ αὐτά ἒσωζεν και τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἒνεμεν Ταῦτα δε ἐμηχανᾶτο εὐλαβείαν ἒχων μη τι γένος ἀῒστωθείη ἐπειδή δε αὐτοίς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγάς ἐπήρκεσε προς τάς ἐκ Διός ὥρας εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο ἀμφιεννύς αὐτά πυκναῖς τε θριξίν και στερεοῖς δέρμασινἱκανοῖς μεν ἀμῦναι χειμῶνα δυνατοῖς δε και καύματα και εἰς εὐνάς ἰοῦσιν ὃπως ὑπάρχοι τά αὐτά ταῦτα στρωμνή οἰκεία τε και αὐτοφυής ἑκάστῳ και ὑποδῶν τά μέν ὁπλαῖςτα δε [θριξίν και] δέρμασιν στερεοῖς και

11


ἀναίμοις Τοὐντεῦθεν τροφάς ἂλλοις ἂλλας ἐξεπόριζεν τοῖς μέν ἐκ γῆς βοτάνην ἂλλοις δε δένδρων καρπούς τοῖς δε ῥίζας ἒστι δrsquo οἷς ἒδωκεν εἶναι τροφήν ζῴων ἂλλων βοράν και τοῖς μέν ὀλιγογονίαν προσῆψε τοῖς δrsquo ἀναλισκομένοις ὑπό τούτων πολυγονίαν σωτηρίαν τῷ γένει πορίζων

Μετάφραση

Κείμενο Μετάφραση

Ἤν γάρ ποτε χρόνος Ήταν λοιπόν κάποτε εποχή ὅτε θεοί μέν ἦσαν που υπήρχαν φυσικά θεοί θνητά δε γένη οὐκ ἦν δεν υπήρχαν όμως ζώα Ἐπειδή δε και τούτοις Επειδή όμως και γιrsquo αυτά χρόνος ἦλθεν ήρθε ο χρόνος

εἰμαρμένος ο ορισμένος από τη μοίρα γενέσεως για τη γέννηση (τους) τυποῡσιν αὐτά θεοί πλάθουν αυτούς οι θεοί γῆς ἒνδον στο εσωτερικό της γηςἐκ γῆς και πυρός μείξαντες αφού έκαναν μείγμα από χώμα και φωτιά και τῶν ὅσα κεράννυται και από εκείνα που μπορούσαν να αναμειχτούν

πυρί και γῆ με τη φωτιά και το χώμα Ἐπειδή δrsquo ἒμελλον Και όταν επρόκειτοἂγειν αὐτά προς φῶς να φέρουν αυτά στο φωςπροσέταξαν διέταξανΠρομηθεῖ και Ἐπιμηθεῖ τον Προμηθέα και τον Επιμηθέακοσμῆσαί τε και νεῖμαι (και) να τα στολίσουν και να τα μοιράσουνδυνάμεις ἑκάστοις στο καθένα δυνάμεις ὡς πρέπει όπως πρέπειἘπιμηθεύς δε Ο Επιμηθέας όμως παραιτεῖται Προμηθέα ζητά από τον Προμηθέααὐτός νεῖμαι ο ίδιος να κάνει τη μοιρασιάldquoΝείμαντος δε μουrdquo laquoΚαι όταν εγώ μοιράσωraquoἒφη ldquoἐπισκέψαι rdquo είπε laquoκάνε εσύ επιθεώρησηraquo και οὕτω πείσας νέμει και έτσι αφού τον έπεισε μοιράζειΝέμων δε Κάνοντας όμως τη διανομήτοῖς μέν προσῆπτεν σε άλλους έδινεἰσχύν ἂνευ τάχους δύναμη χωρίς ταχύτητατους δrsquo ἀσθενεστέρους και στους πιο αδύνατουςτάχει ἐκόσμει με ταχύτητα εφοδίαζε τους δε ὥπλιζε και άλλους εξόπλιζετοῖς δrsquo ἂοπλον διδούς φύσιν σε άλλους όμως επειδή έδινε οργανισμό άοπλοαὐτοῖς ἐμηχανᾶτο επινοούσε γιrsquo αυτούςἂλλην τινrsquo δύναμιν κάποια άλλη δύναμηεἰς τῆν σωτηρίαν για τη σωτηρία (τους)Ἃ μεν γάρ αὐτῶν Όσους δηλαδή απrsquo αυτούςσμικρότητι ἢμπισχεν σε μικρό σώμα περιόριζεπτηνόν φυγήν ἒνεμεν φτερά για να φεύγουν μοίραζεἢ κατάγειον οἲκησιν ή υπόγεια κατοικίαἅ δε ηὖξε μεγέθει και όσους έκανε μεγαλόσωμους

12


τῷδε αὐτῷ αὐτά ἒσωζεν με αυτό το ίδιο τους έσωζε και τἆλλα ἒνεμεν και τα άλλα μοίραζεοὕτως ἐπανισῶν κάνοντάς τους ισοδύναμους με αυτό τον τρόποΤαῦτα δε ἐμηχανᾶτο Και αυτά επινοούσεεὐλαβείαν ἒχων επειδή έπαιρνε τα μέτρα του μη τι γένος ἀῒστωθείη μήπως εξαφανιστεί κάποιο γένος ἐπειδή δε αὐτοίς ἐπήρκεσε αὐτοίς και αφού τα εφοδίασε με όλα τα μέσαἀλληλοφθοριῶν διαφυγάς για νrsquo αποφύγουν την αλληλοεξόντωση εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο επινοούσε ευκολίεςπρος τάς ἐκ Διός ὥρας για τις ατμοσφαιρικές μεταβολές που προκαλούνται

από το Δίαἀμφιεννύς αὐτά ντύνοντας αυτάπυκναῖς τε θριξίν και με πυκνά τριχώματακαι στερεοῖς δέρμασιν και με γερά δέρματαἱκανοῖς μεν ἀμῦναι χειμῶνα ικανά βέβαια νrsquo αντιμετωπίσουν το κρύοδυνατοῖς δε κατάλληλα όμως και καύματα και για τις ζέστεςκαι ὃπως ὑπάρχοι και για να χρησιμεύσουνἑκάστῳ τά αὐτά ταῦτα στο καθένα αυτά τα ίδιαστρωμνή σαν στρώματα και σκεπάσματαοἰκεία τε και αὐτοφυής ταιριαστά και δοσμένα από τη φύσηεἰς εὐνάς ἰοῦσιν στη φωλιά τους όταν πηγαίνουνκαι ὑποδῶν τά μέν ὁπλαῖς και δένοντας τα πόδια με νύχιατα δε [θριξίν και] στερεοῖς και άλλα με [τριχώματα]στερεάκαι ἀναίμοις δέρμασιν και χωρίς αίμα δέρματαΤοὐντεῦθεν ἐξεπόριζεν Ύστερα απrsquo αυτό εξασφάλιζε τροφάς ἂλλοις ἂλλας τροφές διαφορετικές για τα διάφορα είδη τοῖς μέν ἐκ γῆς βοτάνην σε άλλα χορτάρι από τη γη ἂλλοις δε δένδρων καρπούς σε άλλα καρπούς δέντρων τοῖς δε ῥίζας και σε άλλα ρίζες ἒστι δrsquo οἷς ἒδωκεν σε μερικά όμως επέτρεψε εἶναι τροφήν να είναι ως τροφήζῴων ἂλλων βοράν το κρέας άλλων ζώων και τοῖς μέν και σrsquo αυτά τα τελευταίαὀλιγογονίαν προσῆψε τη δυνατότητα έδωσε να γεννούν λίγατοῖς δrsquo ἀναλισκομένοις ενώ σrsquo αυτά που τρώγοντανὑπό τούτων απrsquo αυτάπολυγονίαν να γεννούν πολλά (έδωσε τη δυνατότητα)σωτηρίαν τῷ γένει πορίζων προσπαθώντας να εξασφαλίσει τη σωτηρία για το είδος

Λεξιλογικά

1εἰμαρμένος προέρχεται από το ρήμα μείρομαι(λαμβάνω με κλήρο το μερίδιο μου) Προέρχεται από τη ρίζα ndashμερ από την οποία παράγονται και οι λέξεις μερίζω μέρος μερίς μοίρα

2τυποῦσιν λέξεις σχετικές στη νε εκτύπωση αποτυπώνω ανατύπωση εκτυπωτής3μείξαντας παράγωγα μεῖξις πρόσμειξις μεικτός συμμιγής μεῖγμα συνώνυμα

συνάπτω κεράννυμι επιμειξία4κεράννυται λέξεις σχετικές στη νε κράση κρατήρας κρασί κέρασμα ακέραστος

άκρατος

13


συνώνυμα μείγνυμι φύρω (ανακατεύω)5ἂγειν λέξεις σχετικές στη ν ε άγημα αγωγή αγέλη άμαξα άξονας άξιος

στρατηγός χορηγός ξεναγός ουραγός υδραγωγείο προαγωγή εισάγω συνώνυμα κομίζω φέρω

6 προσέταξαν παράγωγα τάγμα πρόσταγμα τάξις άτακτος παράταξις7 νεῖμαι λέξεις σχετικές στη νε νόμος νόμιμος νομή νομός διανομέας

αδιανέμητος απονομή κατανομή συνώνυμα μερίζω διαδίδωμι παρέχω

8 ἐπισκέψαι λέξεις σχετικές στη νε σκοπιά σκόπελος επισκόπηση επίσκοπος9 ὢπλιζε παράγωγα ὃπλισις ὁπλισμός ὃπλισμα10διδούς παράγωγα δόσις διάδοσις μετάδοσις παράδοσις δοτός δῶρον καταδότης

συνώνυμα προσφέρω δόσιν ποιοῦμαι αντώνυμα λαμβάνω δέχομαι

11ηύξε παράγωγα αὐξησις αὐξητός αὐξομείωσις αντώνυμα μειῶ

12ἰοῦσιν παράγωγα ἒλευσις συνέλευσις ὁδός μέθοδος είσοδος ελεύθερος νέηλυς (αυτός που ήρθε πρόσφατα)

13ἀναλισκομένοις παράγωγα ἀνάλωσις ἀναλωτής καταναλωτής αντώνυμα

Ερμηνευτικά1 χρόνος η αρχή του κόσμου το πλήρωμα του χρόνου με τη φράση Ἤν γάρ ποτε

χρόνος ξεκινά τη μυθολογική του εξιστόρηση με το ενδιαφέρον του να επικεντρώνεται στον τρόπο δημιουργίας του ανθρώπου και όχι των θεώ-θέμα που είχε απασχολήσει τον Ησίοδο στη Θεογονία του-

2 εἰμαρμένος γενέσεως ήρθε και για τα θνητά γένη ο ορισμένος από τη μοίρα χρόνος για τη δημιουργία τους

3 τυποῡσιν αὐτά θεοί ο Πρωταγόρας αναφέρει ότι οι θεοί αποφάσισαν να δημιουργήσουν τα θνητά γένη Επομένως ο άνθρωπος έχει άμεση σχέση με τους θεούς όπου χωρίς αυτούς δε θα μπορούσε να ζήσει σε κοινωνίες Η αναφορά του θεϊκού στοιχείου από τον σοφιστή ίσως να αποδεικνύει ότι δεν ήταν άθεος όπως τον χαρακτήριζαν οι σύγχρονοί του αλλά ας μην ξεχνάμε ότι αφηγείται έναν μύθο που συνδέεται με την παράδοση επομένως θ μπορούσε να προσθέσει πολλά στοιχεία

4 ἐκ γῆς και πυρός τα τέσσερα στοιχεία από τα οποία δημιουργήθηκε ο κόσμος είναι κατά τη θεωρία του Εμπεδοκλή η φωτιά το νερό η γη και ο αέρας Σύμφωνα όμως με τη θεωρία του Παρμενίδη ο κόσμος προήλθε από τη γη και τη φωτιά την ίδια γνώμη φαίνεται ότι ασπάζεται και ο Πρωταγόρας

5 Προμηθεῖ παραγωγή από το προμηθής δηλαδή την πρόθεση ndashπρο + -μῆτις και σημαίνει τον προνοητικό άνθρωπο που πρώτα υπολογίζει τις κινήσεις του και μετά δρα Ο Προμηθέας θεωρήθηκε ευεργέτης της ανθρωπότητας γιατί έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς και τη δώρισε στους ανθρώπους Η φωτιά μαζί με την έντεχνον σοφίαν αποτελούσαν τη βάση του τεχνικού πολιτισμού Αδελφός του ήταν ο Επιμηθέας

6 Ἐπιμηθεῖ παραγωγή από το ndashεπί + - μῆτις και σημαίνει τον απερίσκεπτο 7 Δυνάμεις χαρίσματα ιδιότητες8 Πτηνόν φυγήν μετωνυμία αφού αντί της λέξεως πτερά κάνει χρήση της λέξεως

φυγήν9 μη τι γένος ἀῒστωθείη ο Επιμηθέας φροντίζει ώστε να δώσει στους ζωντανούς

οργανισμούς όσες δυνάμεις χρειάζονται προκειμένου να μπορέσουν να επιβιώσουν Επομένως ο κύριος στόχος του ήταν ακριβώς αυτός η επιβίωση του είδους του κάθε νέου όντος

10ὢρα η λέξη σημαίνει τα εξής ορισμένος χρόνος εποχή του έτους Σύμφωνα με τους αρχαίους υπήρχαν 3 εποχές το θέρος το έαρ κα ο χειμώνας Ακόμα και στη

14


μυθολογική παράδοση οι Ώρες ήταν κόρες του Δία και της Θέμιδος η Ευνομία Η Δίκη και η Ειρήνη Προστάτευαν τους καρπούς της κάθε εποχής

Νοηματική απόδοση της ενότητας Ο Πρωταγόρας ξεκινά το μύθο του λέγοντας ότι οι θεοί έπλασαν τα όντα και ο Επιμηθέας μετά από παράκληση προς τον Προμηθέα κάνει μόνος του τη μοιρασιά των δυνάμεων και των εφοδίων ώστε να είναι ικανά να επιβιώσουν


1 Από ποια στοιχεία δημιουργούν οι θεοί τα θνητά όντα Ποιες κοσμολογικές αντιλήψεις φαίνεται να ακολουθεί ο Πρωταγόρας

2 Ποιο ρόλο διαδραματίζει η μοίρα (ειμαρμένη) στην ενοτητα και πώς εξηγείται αυτός3 πυρ γη Να χρησιμοποιήσετε τα ουσιαστικά ως πρώτο συνθετικό σε δέκα σύνθετα4 κατευνάζω κατανάλωση εκδορά αμπέχονο αυτάρκεια σαρκοβόρο καταβροχθίζω

περιδέραιο Να εντοπίσετε στο κειμενο τις ομορριζες των λέξεων που σας δινονται (μερικές από αυτές αναφέρονται στην ιδια λέξη του κειμένου)

Ενότητα 3η (321B- 322A)

Η κλοπή της φωτιάς

Να κατανοήσουν οι μαθητές bull τη θέση του ανθρώπου στη φύση bull την αδυναμία του πρωτόγονου μπροστά στη φύση και bull τη σημασία της τεχνολογίας για την εξέλιξη του ανθρώπου

΄rsquoΑτε δη οὖν οὐ πάνυ τι σοφός ὢν ὁ Ἐπιμηθεύς ΄rsquoελαθεν αὑτόν καταναλώσας τάς δυνάμεις εἰς τα ΄rsquoαλογαbull λοιπόν δη ἀκόσμητον ΄rsquoετι αὐτῷ ἦν το ἀνθρώπινον γένος και ἠπόρει lsquo΄ο τι χρήσαιτο Ἀποροῡντι δε αὐτῷ ΄rsquoερχεται Προμηθεύς ἐπισκεψόμενος την νομήν και ὁρᾷ τά μεν ΄rsquoαλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ΄rsquoεχοντα τον δε ΄rsquoανθρωπον γυμνόν τε και ἀνυπόδητον και ΄rsquoαστρωτον και ΄rsquoαοπλονbull ΄rsquoηδη δε και ἡ εἰμαρμἐνη ἡμέρα παρῆν ἐν ᾗ ΄rsquoεδει και ΄rsquoανθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεύς lsquo΄ηντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὓροι κλέπτει Ἡφαίστου και Ἀθηνᾶς την ΄rsquoεντεχνον σοφίαν σrsquo΄υν πυρί- ἀμήχανον γάρ ἦν γαρ ΄rsquoανευ πυρός αὐτἠν κτητήν τῳ ΄rsquoη χρησίμην γενέσθαι-και οὓτω δη δωρεῖται ἀνθρώπῳ Την μέν οὖν περί τον βίον σοφίαν ΄rsquoανθρωπος ταύτῃ ΄rsquoεσχεν την δε πολιτικήν οὐκ εἶχεν bull ἦν γαρ παρά τῷ Διί Τῷ δε Προμηθεῖ εἰς μεν την ἀκρόπολιν την τοῡ Διός οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν ndashπρος δε και αἱ Διός φυλακαί φοβεραί ἦσαν-εἰς δἐ το τῆς Ἀθηνᾶς και Ἡφαίστου οἴκημα το κοινόν ἐν ῷ ἐφιλοτεχνείτην λαθών εἰσέρχεται και κλέψας την ΄rsquoεμπυρον τέχνην την τοῡ Ἡφαίστου και την ΄rsquoαλλην την τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ και ἐκ τούτου εὐπορία μέν ἀνθρώπῳ

15


τοῡ βίου γίγνεται Προμηθέα δε διrsquo Ἐπιμηθέα ὓστερον ᾗπερ λέγεται κλοπῆς δίκη μετῆλθεν

Μετάφραση

rsquoΑτε δη οὖν ὢν ὁ Ἐπιμηθεύς Επειδή λοιπόν πραγματικά ο Επιμηθέας ήταν οὐ πάνυ τι σοφός τελείως ανόητος΄rsquoελαθεν αὑτόν καταναλώσας ξόδεψε χωρίς να το καταλάβειτάς δυνάμεις τις δυνάμειςεἰς τα ΄rsquoαλογαbull στα ζώαbull λοιπόν δη ΄rsquoετι αὐτῷ ἦν λοιπόν του έμενε ακόμηἀκόσμητον το ἀνθρώπινον γένος ατακτοποίητο το ανθρώπινο γένοςκαι ἠπόρει lsquo΄ο τι χρήσαιτο και βρισκόταν σε αμηχανία τι να κάνειἈποροῡντι δε αὐτῷ Και ενώ βρισκόταν σε αμηχανία΄rsquoερχεται Προμηθεύς έρχεται ο Προμηθέαςἐπισκεψόμενος την νομήν για να επιθεωρήσει τη διανομήκαι ὁρᾷ τά μεν ΄rsquoαλλα ζῷα και βλέπει βέβαια τα άλλα ζώα ἐμμελῶς πάντων ΄rsquoεχοντα με όλα τα κατάλληλα μέσα ότι ήταν εφοδιασμένατον δε ΄rsquoανθρωπον γυμνόν τε ενώ τον άνθρωπο γυμνόἀνυπόδητον και ΄rsquoαστρωτον και ξυπόλυτο και χωρίς σκεπάσματακαι ΄rsquoαοπλονbull και χωρίς όπλαbullπαρῆν rsquoηδη δε όμως έφτανε πιακαι ἡ εἰμαρμἐνη ἡμέρα και η καθορισμένη από τη μοίρα ημέραἐν ᾗ ΄rsquoεδει κατά την οποία έπρεπε και ΄rsquoανθρωπον ἐξιέναι και ο άνθρωπος να βγειἐκ γῆς εἰς φῶς από τη γη στο φώςἈπορίᾳ οὖν σχόμενος Σε δύσκολη θέση επειδή βρισκότανὁ Προμηθεύς ο Προμηθέαςlsquo΄ηντινα σωτηρίαν εὓροι ποια τέλος πάντων μέσα σωτηρίας να βρειτῷ ἀνθρώπῳ για τον άνθρωποἩφαίστου και Ἀθηνᾶς του Ηφαίστου και της Αθηνάς σύν πυρί μαζί με τη φωτιά- ἀμήχανον γάρ ἦν -γιατί ήταν αδύνατογενέσθαι αὐτἠν κτητήν τῳ να αποκτηθούν αυτές από κάποιον ΄rsquoη χρησίμην ΄rsquoανευ πυρός- ή να χρησιμοποιηθούν χωρίς φωτιά- οὓτω δη δωρεῖται ἀνθρώπῳ κι έτσι λοιπόν τα δωρίζει στον άνθρωπο Την μέν οὖν σοφίαν Τις τεχνικές λοιπόν γνώσεις του περί τον βίον για τη ζωή rsquoανθρωπος ταύτῃ ΄rsquoεσχεν ο άνθρωπος απέκτησε έτσι

την δε πολιτικήν οὐκ εἶχεν bull την πολιτική όμως τέχνη δεν την είχεbull ἦν γαρ παρά τῷ Διί γιατί (αυτή) βρισκόταν κοντά στο Δία Τῷ δε Προμηθεῖ Και στον Προμηθέα εἰς μεν την ἀκρόπολιν στην ακρόπολη βέβαια την τοῡ Διός οἴκησιν την κατοικία του Δία οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν δεν ήταν δυνατό πια να μπει -προς δε -εκτός από αυτό και αἱ Διός φυλακαί και οι φρουροί του Δία φοβεραί ἦσαν- ήταν φοβεροί- λαθών δε εἰσέρχεται κρυφά λοιπόν εισέρχεται εἰς οἴκημα το κοινόν στο κοινό οίκημα τῆς Ἀθηνᾶς και Ἡφαίστου της Αθηνάς και του Ηφαίστου ἐν ῷ ἐφιλοτεχνείτην μέσα στο οποίο και οι δύο ασκούσαν

16


με αγάπη τις τέχνεςκαι κλέψας και αφού έκλεψετην ΄rsquoεμπυρον τέχνην την τέχνη με φωτιάτην τοῡ Ἡφαίστου του Ηφαίστουκαι την ΄rsquoαλλην την τῆς Ἀθηνᾶς και την άλλη της Αθηνάςδίδωσιν ἀνθρώπῳ τις δίνει στον άνθρωποκαι ἐκ τούτου γίγνεται μεν και απrsquo αυτό εξασφαλίζονται βέβαιαἀνθρώπῳ για τον άνθρωποεὐπορία τοῡ βίου πλούσια εφόδια για τη ζωήὓστερον δε ᾗπερ λέγεται ύστερα όμως όπως λέγεταικλοπῆς δίκη μετῆλθεν Προμηθέα για κλοπή δικάστηκε ο Προμηθέαςδιrsquo Ἐπιμηθέα εξαιτίας του Επιμηθέα


1΄rsquoελαθεν προέρχεται από το ρήμα λανθάνω Σχετικές λέξεις στη ν ε λήθη λήθαργος λάθρα λαθραίος αλάθητος Συνώνυμα λήθην ΄rsquoεχω τινός λήθη λαμβάνει με τινος ἀμνημονῶ διαφεύγω

2΄rsquoεδει προέρχεται από το ρήμα δεῖΠαράγωγα δέησις ἐνδεήςΣυνώνυμα χρή πρέπει προσήκει3 δωρεῖται προέρχεται από το δωρέομαι-δωροῡμαιΠαράγωγα δώρημα δωρητής

Ερμηνευτικά1 ὁ Ἐπιμηθεύςhellipδυνάμεις ο απερίσκεπτος Επιμηθέας ξόδεψε χωρίς να το καταλάβει τις

δυνάμεις και τα εφόδια που είχε στα χέρια του για τα έμβια όντα Δεν του έμεινε λοιπόν κανένα άλλο όπλο και χάρισμα για να προικίσει και να εφοδιάσει το ανθρώπινο γένος

2 ΄rsquoερχεται Προμηθεύς ἐπισκεψόμενος την νομήν στην αρχή του κεφαλαίου αυτού ο Επιμηθέας είχε παρακαλέσει τον αδελφό του να κάνει μόνος του τη διανομή των δυνάμεων στα έμβια όντα Αφού κάνω εγώ τη διανομή του είπε τότε έλα εσύ στο τέλος να κάνεις την επιθεώρηση Κατά τη συμφωνία αυτή έρχεται τώρα ο Προμηθεύς να ελέγξει τον τρόπο διανομής των χαρισμάτων και των εφοδίων στα όντα

3 γυμνόν τε ἀνυπόδητον και ΄rsquoαστρωτον και ΄rsquoαοπλον πολυσύνδετο σχήμα Ο Προμηθέας επιθεωρώντας τον τρόπο διανομής των δυνάμεων στα όντα βρήκε το ανθρώπινο γένος γυμνό ξυπόλητο χωρίς στρώματα και σκεπάσματα και χωρίς όπλα Η επιβίωση πλέον του ανθρώπινου γένους εξαιτίας της απρονοησίας του Επιμηθέα ήταν πολύ δύσκολη και προβληματική

4 ΄rsquoηδη δεhellipφῶς Ο Προμηθέας έπρεπε να ενεργήσει αστραπιαία για να εξοπλιστεί το ανθρώπινο γένος με τα κατάλληλα μέσα επιβίωσης αφού η καθορισμένη από τη μοίρα μέρα για την έξοδο του από τη γη στο φως πλησίαζε

5 κλέπτει σκέπτεται να κλέψει αποφασίζει να κλέψει Ο Προμηθέας οδηγήθηκε σrsquo αυτή την παράνομη πράξη από μεγάλη αγάπη για το ανθρώπινο γένος

6 Ἡφαίστου και Ἀθηνᾶς την ΄rsquoεντεχνον σοφίαν η Αθηνά γεννήθηκε κατά την παράδοση από το κεφάλι του Δία και ήταν θεά της σοφίας και των τεχνών Λατρευόταν ιδιαίτερα στην Αθήνα και προς τιμήν της τελούνταν τα Παναθήναια Ο Ήφαιστος ήταν γιός του Δία και της Ήρας και λατρευόταν ως θεός της φωτιάς Η ΄rsquoεντεχνος σοφία είναι η τεχνική ικανότητα οι τεχνικές γνώσεις που παρουσιάζονται στο μύθο αυτό δοσμένες στον άνθρωπο ως ολοκληρωμένο σύνολο και όχι ως αποτέλεσμα πείρας αιώνων Πιο απλά η έντεχνη σοφία είναι η σοφία που εμπεριέχει την τέχνη η σοφία που συμπορεύεται με την

17


τέχνη Ο προσδιορισμός ΄rsquoεντεχνος επιτρέπει εδώ στον Πρωταγόρα να διευκρινίσει πως αυτού του είδους τη σοφία εννοεί και όχι αυτήν που συνδέουμε με τη γνώση των επιστημών και τη φιλοσοφία

7 σύν πυρί απαραίτητο στοιχείο για την απόκτηση χρήση και αξιοποίηση των τεχνικών γνώσεων ήταν η φωτιά

8 αί Διός φυλακαί πρόκειται για το Κράτος και τη Βία που ήταν φρουροί του Δία Ο ρόλος τους παρουσιάζεται έντονα στην τραγωδία του Αισχύλου Προμηθεύς Δεσμώτης

9 εὐπορία εύκολος τρόπος του να κάνει κανείς κάτι ευκολία ικανότητα το να έχει κανείς σε αφθονία που χρειάζεται για μια καλή ζωή πλούτος ευτυχία λύση των δυσκολιών

10 δίκησε διάφορες σημασίες του όρου αυτού είναι οι ακόλουθες α)το ορθό το δίκαιο η συνήθεια που πηγάζει από την ορθή χρήση των πραγμάτων β) η αρμονία γ) η κρίση δ) κάθε ενέργεια που αποσκοπεί στη διατήρηση και απονομή του νόμου

Νοηματική απόδοση της ενότητας Ο Προμηθέας κλέβει τις τεχνικές γνώσεις και τη φωτιά από τους θεούς του Ολύμπου και τα δωρίζει στο ανθρώπινο γένος Ο φιλάνθρωπος Προμηθέας θέλησε να βοηθήσει τους ανθρώπους και αποφασίζει μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα να προχωρήσει στην κλοπή Με τον τρόπο αυτό το ανθρώπινο γένος απέκτησε τις τεχνικές γνώσεις όχι όμως την πολιτική τέχνη που ήταν στα χέρι του Δία Ο Προμηθέας δεν μπόρεσε πια να μπει στο ανάκτορο του Δία γιατί είχαν στενεύσει τα χρονικά όρια αφού πλησίαζε ο καιρός να βγει ο άνθρωπος στο φως και γιατί οι φρουροί ήταν φοβεροί Με τις τεχνικές γνώσεις ο άνθρωπος εξασφάλισε πλούσια μέσα για τη ζωή και έθεσε τις βάσεις του τεχνικού πολιτισμού του Ο Δίας όμως καταδίκασε σε βασανιστικά μαρτύρια τον Προμηθέα για την κλοπή των ουράνιων αυτών στοιχείων


1 τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί laquoΟι τεχνικές γνώσεις εννοούνται εδώ χορηγημένες στον άνθρωπο ως ολοκληρωμένο σύνολο a priori και όχι ως θησαύρισμα σταδιακής πείρας μέσα στους αιώνεςraquo Συμφωνείτε με την laquoανάγνωσηraquo αυτή του μύθου ή όχι και γιατί

2 Πώς υποκαθιστά ο άνθρωπος την έλλειψη οργάνων προσαρμογής 3 Ο Πρωταγόρας στο μύθο αναφέρεται στον άνθρωπο γενικά χωρίς καμία διάκριση

καταγωγής κοινωνικής τάξης κτλ Η έννοια ἄνθρωπος είναι δηλαδή γενική και δηλώνει το ανθρώπινο γένος Ποια σημασία νομίζετε ότι έχει η αντίληψη αυτή Πώς θα κρίναμε σήμερα τη σπουδαιότητά της

4 κλέψας lt κλέπτω α) Να σχηματίσετε τρία παράγωγα ουσιαστικά από το ρήμα β) Χρησιμοποιώντας ως πρώτο συνθετικό το θέμα του ρήματος να γράψετε δύο σύνθετες λέξεις

5 Να εντοπίσετε στο κείμενο λέξεις ομόρριζες με τις ακόλουθες πολυμήχανος μελωδικός οδόστρωμα εύχρηστος επίφοβος κοινόβιο λαθροκυνηγός προμήθεια κόσμημα

18


Ενότητα 4η (322A- 323A)

Η πολιτική αρετή κοινό δώρο του Δία στους ανθρώπους απαραίτητη ιδιότητα για τη συγκρότηση κοινωνιών

Να κατανοήσουν οι μαθητές bull τα στάδια εξέλιξης του πολιτισμού bull τη σημασία της πολιτικῆς ἀρετῆς για τη συγκρότηση πολιτικών κοινωνιών bull το νόημα που έχουν η αἰδώς και η δίκη ως προϋπόθεση της πολιτικής αρετής bull τη σημασία της ίδρυσης πόλεων bull το συμβολισμό του μύθου

Ἐπειδή δε ὁ ΄rsquoανθρωπος θείας μετέσχε μοίρας πρῶτον μέν διά την τοῡ θεοῡ συγγένειαν ζῲων μόνον θεούς ἐνόμισεν και ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι και ἀγάλματα θεῶνbull ΄rsquoεπειτα φωνήν και ὀνόματα ταχύ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ και οἰκήσεις και ἐσθῆτας και ὑποδέσεις και στρωμνάς και τάς ἐκ γῆς τροφάς ηὓρετο Οὓτω δη παρασκευασάμενοι κατrsquoἀρχάς ΄rsquoανθρωποι ᾤκουν σποράδην πόλεις δε οὐκ ἦσανbull ἀπώλλυντο οὖν ὑπό τῶν θηρίων διά το πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι και ἡ δημιουργική τέχνη αὐτοῖς προς μέν τροφήν ἱκανή βοηθός ἦν προς δε τον τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής-πολιτικήν γάρ τέχνην οὔπω εἶχον ἧς μέρος πολεμική-ἐζήτουν δη ἁθροίζεσθαι καί σῲζεσθαι κτίζοντες πόλειςbull ὅτrsquoοὖν ἁθροισθεῖεν ἡδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες την πολιτικήν τέχνην ὥστε πάλιν σκεδαννυμένοι διεφθήροντο Ζεύς οὖν δείσας περί τᾦ γένει ἡμῶν μη ἀπόλοιντο πᾶν Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε και δίκην ἵν lsquoεἶεν πόλεων κόσμοι τε και δεσμοί φιλίας συναγωγοί Ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην κάι αἰδῶ ἀνθρώποιςbull laquoΠότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται οὕτω και ταύτας νείμω Νενέμηνται δε ὧδεbull εἷς ἔχων ἰατρικήν πολλοῖς ἱκανός ἰδιώταις και οἱ ἂλλοι δημιουργοίbull και δίκην δή και αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἢ ἐπί πάντας νείμωraquo laquorsquoΕπί πάνταςraquo ἒφη ὁ Ζεύς laquoκαι πάντες μετεχόντωνbull οὐ γάρ ἄν γένοιντο πόλεις εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἂλλων τεχνῶνbull και νόμον γε θές παρrsquoἐμοῡ τον μη δυνάμενον αἰδοῡς και δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεωςraquo Οὕτω δή ὦ Σώκρατες και διά ταῡτα οἵ τε ἄλλοι και Ἀθηναῖοι ὅταν μέν περί ἀρετῆς τεκτονικῆς ᾖ λόγος ἢ ἄλλης τινός δημιουργικῆς ὀλίγοις οἴονται μετεῖναι συμβουλῆς και ἐάν τις ἐκτός ὤν τῶν ὀλίγων συμβουλεύῃ οὐκ ἀνέχονται ὡς σύ φῄς-εἰκότως ὡς ἐφώ φημί-ὅταν δε εἰς συμβουλήν πολιτικῆς ἀρετῆς ἴωσιν ἣν δεῑ διά δικαιοσύνης πᾱσαν ἰέναι και σωφροσύνης εἰκότως ἃπαντος ἀνδρός ἀνέχονται ὡς πάντι προσῆκον ταύτης γε μετέχειν τῆς ἀρετῆς ἢ μη εἶναι πόλεις Αὕτη ὦ Σώκρατες τούτου αἰτία

ΜετάφρασηἘπειδή δε ὁ ΄rsquoανθρωπος Επειδή λοιπόν ο άνθρωποςθείας μετέσχε μοίρας στη θεϊκή μοίρα έγινε μέτοχοςπρῶτον μέν μόνον ζῲων πρώτα βέβαια μόνος από τα ζώαδιά την τοῡ θεοῡ συγγένειαν εξαιτίας της συγγένειας με το θεόθεούς ἐνόμισεν σε θεούς πίστεψε και ἐπεχείρει και επιχειρούσεβωμούς τε ἱδρύεσθαι και βωμούς να ιδρύσεικαι ἀγάλματα θεῶνbull και αγάλματα θεώνbull΄rsquoεπειτα ταχύ τῇ τέχνῃ κατόπιν γρήγορα με την τέχνη

19


διηρθρώσατο φωνήν και ὀνόματα συνδύασε φθόγγους και λέξεις και σχημάτισε τη γλώσσακαι οἰκήσεις ηὓρετο και κατοικίες επινόησεκαι ἐσθῆτας και ὑποδέσεις και ρούχα και παπούτσια και στρωμνάς και στρώματακαι τάς ἐκ γῆς τροφάς ηὓρετο και τις τροφές από τη γηΟὓτω δη παρασκευασάμενοι Έτσι λοιπόν εφοδιασμένοι΄rsquoανθρωποι κατrsquoἀρχάς οι άνθρωποι στην αρχήᾤκουν σποράδην κατοικούσαν σκορπισμένοιπόλεις δε οὐκ ἦσανbull πόλεις όμως δεν υπήρχανbullἀπώλλυντο οὖν ὑπό τῶν θηρίων κατασπαράσσονταν λοιπόν από τα θηρίαδιά το εἶναι ἀσθενέστεροι αὐτῶν γιατί ήταν πιο αδύναμοι απ rsquoαυτάπανταχῇ σε κάθε περίστασηκαι ἡ δημιουργική τέχνη και οι τεχνικές γνώσειςπρος δε τον τῶν θηρίων πόλεμον όσον αφορά όμως τον πόλεμο με τα θηρίαἐνδεής ήταν ανεπαρκείς-πολιτικήν γάρ τέχνην οὔπω εἶχον -γιατί δεν είχαν ακόμη την τέχνη για την

οργάνωση της πολιτείαςἧς μέρος πολεμική- μέρος της οποίας είναι πολεμική-ἐζήτουν δη ἁθροίζεσθαι ένιωθαν λοιπόν την ανάγκη να συγκεντρώνονταικαί σῲζεσθαι και να σώζονταικτίζοντες πόλειςbull κτίζοντας πόλειςbullὅτrsquoοὖν ἁθροισθεῖεν όποτε λοιπόν συγκεντρώνοντανἡδίκουν ἀλλήλους αδικούσε ο ένας τον άλλονἅτε οὐκ ἔχοντες επειδή δεν είχαντην πολιτικήν τέχνην την τέχνη για την οργάνωση μιας πολιτείαςὥστε πάλιν σκεδαννυμένοι ώστε πάλι διασκορπισμένοιδιεφθήροντο καταστρέφοντανΖεύς οὖν δείσας Ο Δίας λοιπόν επειδή φοβήθηκεπερί τᾦ γένει ἡμῶν για το γένος μαςμη ἀπόλοιντο πᾶν μήπως χαθεί εντελώς Ἑρμῆν πέμπει τον Ερμή στέλνειἄγοντα εἰς ἀνθρώπους για να φέρει στους ανθρώπουςαἰδῶ τε και δίκην το σεβασμό και τη δικαιοσύνη ἵν lsquoεἶεν για να υπάρχει πόλεων κόσμοι τε στις πόλεις ευταξίακαι δεσμοί φιλίας συναγωγοί και σχέσεις που να συνδέουν με φιλίαἘρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία Ρωτά λοιπόν ο Ερμής το Δίατίνα οὖν τρόπον με ποιο τέλος πάντων τρόπο δοίη δίκην κάι αἰδῶ να δώσει τη δικαιοσύνη και το σεβασμόἀνθρώποιςbull στους ανθρώπουςbulllaquoΠότερον Ποιο από τα δύοὡς αἱ τέχναι νενέμηνται όπως οι τέχνες έχουν μοιραστείοὕτω και ταύτας νείμω έτσι και αυτές να μοιράσωΝενέμηνται δε ὧδεbull Και έχουν μοιραστεί κατά τον εξής τρόπο εἷς ἔχων ἰατρικήν ένας που γνωρίζει την ιατρικήπολλοῖς ἱκανός ἰδιώταις είναι αρκετός για πολλούς απλούς πολίτες

20


και οἱ ἂλλοι δημιουργοίbull και οι άλλοι τεχνίτεςbullκαι οὕτω δή θῶ και με τον ίδιο λοιπόν τρόπο να εγκαταστήσωἐν τοῖς ἀνθρώποις στους ανθρώπουςδίκην δή και αἰδῶ τη δικαιοσύνη και το σεβασμό ἢ ἐπί πάντας νείμωraquo ή να μοιράσω σrsquo όλους laquorsquoΕπί πάνταςraquo ἒφη ὁ Ζεύς laquoΣε όλουςraquo είπε ο Δίαςlaquoκαι πάντες μετεχόντωνbull laquoκαι να μετέχουν όλοιbullοὐ γάρ ἄν γένοιντο πόλεις γιατί δε θα ήταν δυνατό να υπάρχουν πόλειςεἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν αν λίγοι μετέχουν σrsquo αυτές ὥσπερ ἂλλων τεχνῶνbull όπως ακριβώς σε άλλες τέχνεςbullκαι νόμον γε θές παρrsquoἐμοῡ και νόμο θέσπισε εκ μέρους μουκτείνειν δηλαδή να θανατώνουν τον μη δυνάμενον αυτόν που δεν μπορείμετέχειν αἰδοῡς και δίκης να μετέχει στο σεβασμό και τη δικαιοσύνηὡς νόσον πόλεωςraquo σαν αρρώστια της πόληςraquo Οὕτω δή ὦ Σώκρατες Ἐτσι λοιπόν Σωκράτη και διά ταῡτα και γι rsquoαυτούς τους λόγουςοἵ τε ἄλλοι και Ἀθηναῖοι και οι άλλοι και οι Αθηναίοι ὅταν μέν ᾖ λόγος όταν βέβαια γίνεται συζήτησηπερί ἀρετῆς τεκτονικῆς για ζήτημα σχετικό με την ικανότητα του αρχιτέκτονα ἢ ἄλλης τινός δημιουργικῆς ή για ζήτημα σχετικό με κάποια άλλη τεχνική ειδικότηταὀλίγοις οἴονται μετεῖναι λίγοι νομίζουν ότι έχουν το δικαίωμασυμβουλῆς συμβουλής και ἐάν τις και εάν κάποιοςἐκτός ὤν τῶν ὀλίγων που είναι έξω από τους λίγουςσυμβουλεύῃ προσπαθεί να συμβουλεύει οὐκ ἀνέχονται δεν ανέχονται ὡς σύ φῄς όπως εσύ λεςεἰκότως ὡς ἐφώ φημί- εύλογα όπως εγώ ισχυρίζομαι-ὅταν δε εἰς συμβουλήν ἴωσιν όταν όμως πηγαίνουν σε σύσκεψηπολιτικῆς ἀρετῆς για την πολιτική αρετή ἣν δεῑ πᾱσαν ἰέναι που πρέπει να διέπεται ολόκληρηδιά δικαιοσύνης και σωφροσύνης από δικαιοσύνη και σωφροσύνη εἰκότως ἀνέχονται σωστά δέχονται ἃπαντος ἀνδρός κάθε άνδραὡς πάντι προσῆκον παντί με τη σκέψη ότι αρμόζει στον καθένα μετέχειν να μετέχειταύτης γε τῆς ἀρετῆς σ rsquoαυτή βέβαια την αρετήἢ μη εἶναι πόλεις αλλιώς δεν είναι δυνατό να υπάρχουν πολιτείεςΑὕτη ὦ Σώκρατες Αυτή Σωκράτη (είναι)τούτου αἰτία η αιτία αυτού

Λεξιλογικά1 Μετέχω (νε) μέτοχος μετοχή (αε) μέθεξις ἐφεκτικός

21


2 Νομίζω( νε) νόμισμα (αε) νόμισις νομιστέον νομιστός3 Εὐρίσκω (νε) εφεύρεση εύρημα (αε) ἐξευρετέον εὑρετός4 Οἰκέω-ῶ (νε) κατοικήσιμος κατοικία (αε) οἰκέτης οἰκητής5 Εἰμί (νε) παρουσία απουσία εξουσία (αε) οὐσία ΄rsquoοντως οὐσιώδης6 Σκεδάννυμι (νε) διασκέδαση (αε) σκεδαστής διασκεδασμός7 ΄rsquoαγω (νε) διαγωγή απαγωγή σύναξη υδραγωγείο (αε) παιδαγωγός ΄rsquoαγημα

΄rsquoαξων ΄rsquoαξιος ἐπείσακτος παρείσακτος8 Δίδωμι (νε) δόση δώρο προδότης (αε) ΄rsquoεκδοτος δοτήρ ἀνταπόδοσις

παραδοτός διαδοτέος9 Τίθημι (νε) νομοθέτης κατάθεση σύνθεση θεσμός συνθήκη παράθεση θέση

(αε) θέσις ἀνάθεσις πρόσθετος ἐγκάθετος παρακαταθήκη θέμις

Ερμηνευτικά

1 Ο σοφιστής Πρωταγόρας προτιμά να αναπτύξει το θέμα του αφηγούμενος σχετικό συμβολικό μύθο Ο Πρωταγόρας προτιμά το μύθο που αρμόζει στην προχωρημένη του ηλικία και άλλωστε δεν είναι η πρώτη φορά που χρησιμοποιείται από τους σοφιστές αφού και στα ομηρικά έπη συνήθης είναι η χρήση του μύθου για διδακτικούς και άλλους σκοπούς Οι μύθοι που χρησιμοποιούσαν συχνά οι σοφιστές για τις ανάγκες της διδασκαλίας τους περιείχαν σύμβολα και αλληγορίες που στήριζαν τις γνώμες τους

Οι βασικές διαφορές μεταξύ του λόγου και του μύθου είναι οι εξής α) ο μύθος είναι συνήθως μια πλαστή διήγηση ενώ ο λόγος είναι μια πολυσήμαντη έννοια που βασίζεται στην αλήθεια β) σε αντίθεση με το λόγο ο μύθος συνήθως γοητεύει και μαγεύει τη φαντασία γ) ο λόγος έχει μεγάλη αποδεικτική δύναμη στηρίζεται σε αντικειμενικά στοιχεία και γεγονότα ενώ ο μύθος περιέχει πολλές φορές παράδοξα στοιχεία συγκρούεται με τη λογική

2 θείας μετέσχε μοίρας οι τεχνικές γνώσεις και η φωτιά αποτελούσαν αποκλειστικά προνόμια των θεών Από τη στιγμή που ο Προμηθέας τα έκλεψε από τους θεούς και τα έδωσε στους ανθρώπους ο άνθρωπος έγινε μέτοχος της θεϊκής ουσίας και δύναμης Με τις δυνάμεις αυτές δημιούργησε πνευματική συγγένεια μεταξύ θεών και ανθρώπων3 διά την τοῡ θεοῡ συγγένειαν αφού ο άνθρωπος απέκτησε τις τεχνικές γνώσεις και τη φωτιά έγινε μέτοχος της θεϊκής ουσίας και δύναμης Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε πνευματική συγγένεια μεταξύ των θεών και ανθρώπων4θεούς ἐνόμισεν Από την αρχή οι άνθρωποι έχουν μέσα τους την έμφυτη ορμή για λατρεία Ο ίδιος ο Πρωταγόρας κατά πάσα πιθανότητα αναγνώριζε ότι η λατρεία προσιδιάζει στον άνθρωπο και ίσως είναι κάτι το απαραίτητο χωρίς όμως και να παίρνει θέση σχετικά με την ύπαρξη του αντικειμένου της Βλ και σ 324 στο ίδιο Το ένστικτο της πίστης και της λατρείας είναι θεμελιώδες στην ανθρώπινη φύση και η απόδοσή του σε θεϊκή συγγένεια δεν είναι κάτι το περίεργο σε μια αφήγηση που ομολογουμένως δίνεται σε μορφή λαϊκής μυθολογίας για να γίνει πιο ευχάριστη 5φωνήν και ὀνόματα διηρθρώσατο Ο Πρωταγόρας υποστήριζε ότι η γλώσσα είναι δημιούργημα του ανθρώπου και προϊόν μακροχρόνιας εξέλιξης Τη γνώμη αυτή δέχεται και η σύγχρονη γλωσσολογική επιστήμη Με αυτή τη φράση πιθανώς να εννοείται η διπλή

22


άρθρωση της γλώσσας Επομένως εννοεί τους φθόγγους που παράγονται με διαδοχικές κινήσεις των οργάνων ομιλίας6 ἡ δημιουργική τέχνη πρόκειται για τις τεχνικές γνώσεις που βοήθησαν τους

ανθρώπους στην ανεύρεση τροφής ήταν όμως ανεπαρκείς στην αντιμετώπιση των άγριων θηρίων Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να τα αντιμετωπίσουν γιατί τους έλειπε η πολεμική τέχνη η οποία αποτελούσε μέρος της πολιτικής αρετής

7 ἐζήτουν δη ἁθροίζεσθαι ο άνθρωπος είναι λογικό και κοινωνικό ον Στα πρώτα στάδια της ζωής του επιδίωξε την κοινωνική συμβίωση κυρίως από λόγους ανάγκης

8 αἰδῶ τε και δίκην αιδώς είναι το συναίσθημα της ντροπής που αισθάνεται ο άνθρωπος για αντικοινωνικές του πράξεις Το συναίσθημα αυτό λειτουργεί στα μέλη μιας κοινωνίας και ως κίνητρο για την εκτέλεση του καθήκοντος Η δίκη είναι το συναίσθημα της δικαιοσύνης το δίκαιο ο σεβασμός των δικαιωμάτων των συνανθρώπων μας

9 ἵν lsquoεἶενhellipσυναγωγοί με τον αλληλοσεβασμό και τη δικαιοσύνη οι άνθρωποι εξασφαλίζουν τη δημοκρατία στις μεταξύ τους σχέσεις και εδραιώνουν την αμοιβαία φιλία και εμπιστοσύνη

10ἰδιώταις η λέξη ιδιώτης δήλωνε α) τον πολίτη ως άτομο σε αντίθεση προς την πόλη β) τον κοινό άνθρωπο γ) τον τρόπο ζωής των ανθρώπων που αφορά την προσωπική και όχι δημόσια δραστηριότητά τους

11ἐπί πάντας νείμω ο Ερμής απορεί αν πρέπει να διανείμει την αιδώ και τη δίκη σε λίγους ανθρώπους ή σε όλους Ο Δίας ο υπέρτατος άρχοντας κάθε ανθρώπινης κοινωνίας δεν αφήνει καμία αμφιβολία επ΄ αυτού και δικαιολογεί την απόφασή του λέγοντας πως όταν όλοι μετέχουν στην αιδώ και στη δικαιοσύνη τότε είναι δυνατό να οργανωθούν και να υπάρχουν πόλεις

12ὀλίγοιςhellipφῄς για ειδικά τεχνικά θέματα αρμόδιοι δίνουν σχετικές συμβουλές είναι οι ειδικοί τεχνίτες οι ολίγοι Όσοι μη ειδικοί επιχειρούν να δίνουν συμβουλές για τεχνικά θέματα δε γίνονται αποδεκτοί από κανένα

13 ἣν δεῑ διά δικαιοσύνης πᾱσαν ἰέναι ο Πρωταγόρας για πρώτη φορά χρησιμοποιεί τις έννοιες της δικαιοσύνης και της σωφροσύνης αντί των εννοιών της αιδούς και της δίκης που χρησιμοποιούσε μέχρι τώρα

Νοηματική απόδοση της ενότητας

Ο άνθρωπος λοιπόν προικίστηκε από τον ευεργέτη Προμηθέα με ανώτερα θεϊκά στοιχεία κι άρχισε να δημιουργεί τον τεχνικό πολιτισμό Μόνο αυτός απrsquo όλα τα ζώα πίστεψε σε θεούς ίδρυσε βωμούς και αγάλματά τους δημιούργησε γλώσσα και βρήκε τα απαραίτητα μέσα για το ντύσιμο και την τροφή του Παρrsquo όλα αυτά οι άνθρωποι εξακολουθούσαν να είναι σκορπισμένοι εδώ και εκεί με αποτέλεσμα να κατασπαράσσονται από τα άγρια θηρία Τους έλειπε η πολιτική τέχνη ο τρόπος οργάνωσης μιας πολιτείας Ο Δίας όμως δεν άφησε το γένος να εξαφανιστεί και με τον αγγελιοφόρο του Ερμή έστειλε στους ανθρώπους τον αλληλοσεβασμό και τη δικαιοσύνη με την αυστηρή εντολή να διανεμηθούν τα στοιχεία αυτά σε όλους τους ανθρώπους Όρισε μάλιστα όποιος δε μετέχει σε αυτά τα στοιχεία να θανατώνεται και να αφανίζεται σαν να είναι αρρώστια της πόλης Μετά την έκθεση του μύθου ο Πρωταγόρας επιχειρεί να εξάγει συμπεράσματα χρησιμοποιώντας και εμπειρικά στοιχεία Το ότι η πολιτική αρετή δόθηκε σε όλους τους ανθρώπους φαίνεται από το γεγονός ότι οι Αθηναίοι αποδέχονται τη συμβουλή κάθε πολίτη που επιθυμεί να μιλήσει για πολιτικά θέματα Οι τέχνες όμως έχουν δοθεί σε λίγους και μόνο αυτούς οι Αθηναίοι ακούν όταν πρόκειται να γίνει συζήτηση για τεχνικά και εξειδικευμένα θέματα


23


1 Ποια στάδια εξέλιξης πέρασε ο άνθρωπος σύμφωνα με το μύθο Ποια είναι τα χαρακτηριστικά καθενός

2 θείας μετέσχε μοίρας Με ποιο τρόπο συμμετείχε ο άνθρωπος στη μοίρα στο μερίδιο των θεών

3 ᾿Επειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισε καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν Στο χωρίο αυτό ο Πρωταγόρας φαίνεται να δέχεται ότι το θρησκευτικό συναίσθημα είναι έμφυτο Πώς εξηγείται η άποψή του αυτή αν τη συσχετίσουμε με τις γενικότερες περί

θεών αντιλήψεις του (Για την απάντησή σας θα χρειαστεί να διαβάσετε πάλι την

εισαγωγή του βιβλίου σας σ 25) 4 α) αἰδώς δίκη Ποιο είναι το περιεχόμενο καθεμιάς έννοιας β) γιατί θεωρούνται πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί5 νέμω (δια)φθείρω νόσος δίκη κόσμος Από το θέμα καθεμιάς λέξης που σας δίνεται να σχηματίσετε πέντε παράγωγες (απλές ή σύνθετες) και να γράψετε δέκα σύντομες φράσεις (με δύο παράγωγα από κάθε λέξη)

θ νεμ- κατά μετάπτωση νομ- και με πρόσφυμα ε= νεμε- θ φθερ- κατά μετάπτωση φθορ- φθαρ-

Ενότητα 5η (323 Α ndashΕ)

Η Πολιτική αρετή ως κοινή και φυσική ιδιότητα όλων των ανθρώπων

Να κατανοήσουν οι μαθητές τη σημασία της άποψης ότι η πολιτική αρετή δόθηκε σε όλους τους ανθρώπους

ως δυνατότητα bull να αξιολογήσουν τα επιχειρήματα του Πρωταγόρα για την πολιτική αρετή

Ἳνα δὲ μὴ οἴη ἀπατᾶσθαι ὡς τῷ ὂντι ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἂνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς τόδε αὖ λαβὲ τεκμήριον Ἐν γὰρ ταῖς ἂλλαις ἀρεταῖς ὥσπερ σὺ λέγεις ἐάν τις φῇ ἀγαθὸς αὐλητὴς εἶναι ἤ ἂλλην ἡντινοῦν τέχνην ἥν μή ἐστιν ἢ καταγελῶσιν ἢ χαλεπαίνουσιν καὶ οἱ οἰκεῖοι προσιόντες νουθετοῦσιν ὡς μαινόμενονἐν δὲ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν τῇ ἄλλῃ πολιτικῇ ἀρετῇ ἐάν τινα καὶ εἰδῶσιν ὃτι ἂδικός ἐστιν ἐάν οὗτος αὐτος καθrsquo αὑτοῦ τἀληθῆ λέγῃ ἐναντίον πολλῶν ὃ ἐκεῖ σωφροσύνην ἡγοῦντο εἶναι τἀληθῆ λέγειν ἐνταῦθα μανίαν καί φασιν πάντας δεῖν φάναι εἶναι δικαίους ἐάντε ὦσιν ἐάντε μη ἢ μαίνεσθαι τὸν μὴ προσποιούμενον [δικαιοσύνην]ὡς ἀναγκαῖον οὐδένα ὃντιν΄οὐχὶ ἁμῶς γέ πως μετέχειν αὐτῆς ἤ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις Ὃτι μὲν οὖν πάντrsquo ἂνδρα εἰκότως ἀποδέχονται περὶ ταύτης τῆς ἀρετῆς σύμβουλον διὰ τὸ ἡγεῖσθαι παντὶ μετεῖναι αὐτῆς ταῦτα λέγω ὃτι δὲ αὐτὴν οὐ φύσει ἡγοῦνται εἶναι οὐδrsquo ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου ἀλλὰ διδακτόν τε καὶ ἐξ ἐπιμελείας παραγίγνεσθαι ᾧ ἂν παραγίγνηται τοῦτο σοι μετὰ τοῦτο πειράσομαι ἀποδεῖξαι Ὃσα γὰρ ἡγοῦνται ἀλλήλους κακὰ ἒχειν ἄνθρωποι φύσει ἢ τύχη οὐδεὶς θυμοῦται οὐδε νουθετεῖ οὐδὲ διδάσκει οὐδὲ κολάζει τοὺς ταῦτα ἔχοντας ἵνα μὴ τοιοῦτοι ὦσιν ἂλλrsquo ἐλεοῦσιν οἷον τοὺς αἰσχροὺς ἤ σμικροὺς ἤ ἀσθενεῖς τις οὓτως ἀνόητος ὥστε τι τούτων ἐπιχειρεῖν ποιεῖν Ταῦτα μὲν γὰρ οἶμια ἲσασιν ὃτι φύσει τε καὶ τύχῃ τοῖς ἀνθρώποις γίγνεται τὰ καλὰ καὶ τἀναντία τούτοις ὅσα δὲ ἐξ ἐπιμελείας καὶ ἀσκήσεως

24


καὶ διδαχῆς οἴονται γίγνεσθαι ἀγαθὰ ἀνθρώποις ἐαν τις ταῦτα μὴ ἒχῃ ἀλλὰ τἀναντία τούτων κακά ἐπὶ τούτοις που οἵ τε θυμοὶ γίγνονται καὶ αἱ κολάσεις καὶ αἱ νουθετήσεις Ὧν ἐστιν ἕν καὶ ἡ ἀδικία καὶ ἡ ἀσέβεια καὶ συλλήβδην πᾶν τὸ ἐναντίον τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς

Μετάφραση

Ἳνα δὲ μὴ οἴη ἀπατᾶσθαι Και για να μην νομίζεις ότι εξαπατάσαι ὡς τῷ ὂντι ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πως πραγματικά όλοι οι άνθρωποι νομίζουν πάντα ἂνδρα μετέχειν ότι κάθε άνθρωπος συμμετέχειδικαιοσύνης τε και στη δικαιοσύνη καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς και στην άλλη πολιτική αρετή τόδε αὖ λαβὲ τεκμήριον αυτό πάρε πάλι ως απόδειξη Ἐν γὰρ ταῖς ἂλλαις ἀρεταῖς Δηλαδή στις άλλες αρετές ὥσπερ σὺ λέγεις όπως ακριβώς λεςἐάν τις φῇ ἀγαθὸς αὐλητὴς εἶναι αν κάποιος ισχυρίζεται καλός αὐλητὴς εἶναι ότι είναι αυλητής ἤ ἂλλην ἡντινοῦν τέχνην ή (καλός) σε άλλη οποιαδήποτε τέχνηἥν μή ἐστιν στην οποία (όμως) δεν είναι (καλός) ἢ καταγελῶσιν ἢ χαλεπαίνουσιν ή τον κοροϊδεύουν ή αγανακτούν εναντίον του καὶ οἱ οἰκεῖοι προσιόντες και οι συγγενείς του πλησιάζοντάς νουθετοῦσιν ὡς μαινόμενον τον συμβουλεύουν σαν να είναι τρελόςmiddot ἐν δὲ δικαιοσύνῃ στη δικαιοσύνη όμωςκαὶ ἐν τῇ ἄλλῃ πολιτικῇ ἀρετῇ και στην άλλη πολιτική αρετή ἐάν τινα καὶ εἰδῶσιν και αν ακόμη γνωρίζουν κάποιονὃτι ἂδικός ἐστιν ότι είναι άδικος ἐάν οὗτος αὐτος καθrsquo αὑτοῦ τἀληθῆ λέγῃ αν αυτός ο ίδιος λέει την αλήθεια καθrsquo αὑτοῦ ἐναντίον πολλῶν εναντίον του εαυτό του μπροστά σε πολλῶν πολλούς άλλους ὃ ἐκεῖ πράγμα το οποίο σωφροσύνην ἡγοῦντο εἶναι θεωρούσαν ότι είναι σωφροσύνητἀληθῆ λέγειν το να λέει δηλαδή την αλήθειαἐνταῦθα μανίαν (το θεωρούν ότι είναι)τρέλα καί φασιν πάντας δεῖν φάναι και ισχυρίζονται ότι πρέπει όλοι να λένε εἶναι δικαίους ότι είναι δίκαιοι ἐάντε ὦσιν ἐάντε μη είτε είναι είτε όχι ἢ μαίνεσθαι αλλιώς να (λένε) πως είναι τρελός μὴ προσποιούμενον αυτός που δεν προσποιείται (δικαιοσύνη)ὡς ἀναγκαῖον οὐδένα ὃντιν΄ με τη σκέψη ότι είναι απαραίτητο ο καθέναςοὐχὶ ἁμῶς γέ πως μετέχειν αὐτῆς χωρίς εξαίρεση να συμμετέχει σε αυτή οπωσδήποτε ἤ μὴ εἶναι διαφορετικά να μην υπάρχει ανάμεσα ἐν ἀνθρώποις στους ανθρώπουςὋτι μὲν οὖν πάντrsquo ἂνδρα εἰκότως Ότι λοιπόν φυσικά (λογικά) δέχονταιπάντrsquo ἂνδρα ἀποδέχονται δέχονται κάθε άντρα περὶ ταύτης τῆς ἀρετῆς σύμβουλον ως σύμβουλο για αυτή την αρετή

25


διὰ τὸ ἡγεῖσθαι παντὶ γιατί νομίζουν πως κάθε άνθρωπος μετεῖναι αὐτῆς μετέχει σε αυτήν ἐπιχειρεῖν ποιεῖν αυτά τα επιχειρήματα φέρνω μὲν γὰρ οἶμαι ἲσασιν ὃτι φύσει Ότι όμως νομίζουν πως αυτή δεν είναι έμφυτητε καὶ τύχῃ ούτε από τύχη ἀλλὰ διδακτόν τε καὶ αλλά πως μπορεί και να διδαχτεί και ἐξ ἐπιμελείας παραγίγνεσθαι πως γίνεται κτήμα ύστερα από φροντίδα ᾧ ἂν παραγίγνηται σrsquo όποιον γίνεται κτήματοῦτο σοι μετὰ τοῦτο πειράσομαι ἀποδεῖξαι αυτό θα προσπαθήσω να αποδείξωὋσα γὰρ ἡγοῦνται κακὰ ἒχειν ἄνθρωποι Γιατί όσα κακά πιστεύουν οι άνθρωποιἀλλήλους ο ένας για τον άλλοφύσει ἢ τύχη πως τα έχουν από τη φύση ή τυχαία οὐδεὶς θυμοῦται οὐδε νουθετεῖ κανένας δε θυμώνει ούτε συμβουλεύει οὐδὲ διδάσκει οὐδὲ κολάζει ούτε διδάσκει ούτε τιμωρείτοὺς ταῦτα ἔχοντας αυτούς που τα έχουν ἵνα μὴ τοιοῦτοι ὦσιν για να μην είναι τέτοιοι ἂλλrsquo ἐλεοῦσιν αλλά (τους) συμπονούνmiddot οἷον τοὺς αἰσχροὺς για παράδειγμα ποιος είναι τόσο ανόητοςὥστε τι τούτων Ταῦτα ώστε να επιχειρεί ἤ σμικροὺς ἤ ἀσθενεῖς στους μικρόσωμους ή στους ασθενικούςτύχῃ τοῖς ἀνθρώποις γίγνεται αυτά συμβαίνουν στους ανθρώπου και από τη φύση και τυχαία καλὰ καὶ τἀναντία τούτοις δηλαδή τα καλά και τα αντίθετά τουςmiddot ὅσα δὲ ἐξ ἐπιμελείας όσα όμως αγαθάοἴονται γίγνεσθαι ἀγαθὰ ἀνθρώποις νομίζουν ότι συμβαίνουν στους ανθρώπουςἀσκήσεως καὶ διδαχῆς έπειτα από φροντίδα και άσκηση και διδασκαλία ἐαν τις ταῦτα μὴ ἒχῃ αν κάποιος δεν τα έχει αυτά ἀλλὰ τἀναντία τούτων κακά αλλά (έχει) τα αντίθετά τους κακά ἐπὶ τούτοις που οἵ τε θυμοὶ και σrsquo αυτές τις περιπτώσεις γίγνονται καὶ αἱ κολάσεις γίνονται και οι θυμοί και οι τιμωρίες και οι συμβουλές Ὧν ἐστιν ἕν Απrsquo αυτά ένα είναικαὶ ἡ ἀδικία καὶ ἡ ἀσέβεια καὶ συλλήβδην και η αδικία και η ασέβεια και γενικάπᾶν τὸ ἐναντίον τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς καθετί που είναι αντίθετο στην πολιτική αρετή


26


1ἀπατῶ (νε) εξαπάτηση (αε) εὐεξαπάτητος δυσεξαπάτητος2ἡγοῡμαι (νε) καθηγητής ηγούμενος διήγημα αφήγημα (αε) ἡγεμών εἰσηγητής ἀνεκδιήγητος3λαμβάνω (νε) λαβή περίληψη λαβίδα παραλαβή (αε) λῆμμα λῆψις κατάληψις4μαίνομαι (νε) μάντης μανία (αε) ἐμμανής ἐκμανής 5νουθετῶ (νε) νουθέτηση νουθεσία (αε) νουθέτημα νουθέτησις6οἶδα (νε) είδηση (αε) ἰστέον φιλίστωρ εἰδήμων7ἔχω (νε) άσχετος κάτοχος μέτοχος υπέροχος υπεροχή καχεκτικός σχετικός σχολή εξοχή ενοχή ένοχος (αε) ἔξις μέθεξις ἐφεξῆς σχέσις ἐκεχειρία ἀνθεκτικός ἐχέμυθος ἀνεκτός συνεχής πολιοῡχος κληροῡχος


1γιατί ο Σωκράτης υποστήριζε αρχικά το μη διδακτό της αρετής Πρόκειται για καθαρό τέχνασμα Ο Σωκράτης ούτε μια στιγμή δεν πίστεψε στο μη διδακτό της αρετής Προβάλλει την κοινή αντίληψη ότι η πολιτική αρετή δεν είναι διδακτή και προσποιείται ότι τη δέχεται και ο ίδιος για να παρακινήσει τον Πρωταγόρα να αποδείξει το αντίθετο με τη βεβαιότητα ότι ο σοφιστής θα αποτύχει στην προσπάθειά του αυτή κι έτσι θα την αναλάβει ο ίδιος ο Σωκράτης τοποθετώντας το θέμα στη σωστή βάση Στην αρχή ο Σωκράτης έχει αμφιβολίες αφού χωρίς να το παραδέχεται γνωρίζει ότι στην εκκλησία του δήμου μιλούν όλοι οι Αθηναίοι χωρίς να έχουν διδαχθεί τίποτα Αντίθετα ο σοφιστής προσπαθεί να αποδείξει ότι είναι διδακτή επικαλούμενος την οικογενειακή ανατροφή την εκπαίδευση τους πολιτειακούς νόμους και τις ποινές που υποχρεώνουν τον πολίτη να μετέχει στην αρετή Πώς είναι δυνατό να υπάρχουν τόσοι πολύ δάσκαλοι της αρετής και η αρετή να μην είναι διδακτή Για το Σωκράτη ισχύει το αντίθετο πρώτα πρέπει να αποδειχτεί ότι είναι διδακτή η αρετή και έπειτα να διδάσκεται Δεν είναι διδακτή επειδή διδάσκεται αλλά διδάσκεται επειδή είναι διδακτή και είναι διδακτή γιατί είναι στην ουσία γνώση 2τεκμήριον απόδειξη που βγαίνει από τη λογική των πραγμάτων το μαρτύριον σημαίνει απόδειξη από κατάθεση μάρτυρα και το σημείον έχει την έννοια της απόδειξης που συνάγεται απrsquo όσα υποπίπτουν στις αισθήσεις μας3ἀρεταῑς για το Σωκράτη αρετή είναι η γνώση Η σωφροσύνη η δικαιοσύνη η ανδρεία η φρόνηση είναι μόρια στοιχεία της αρετής Η φρόνηση ανήκει στο laquoλογιστικόνraquo μέρος της ψυχής η ανδρεία στο laquoθυμοειδέςraquo η σωφροσύνη στο laquoεπιθυμητικόνraquo και η δικαιοσύνη βρίσκεται ανάμεσα στα τρία άλλα μέρη της ψυχής4φύσει ἢ τύχῃ ο σοφιστής δέχεται ότι υπάρχει σκοπιμότητα στη φύση όχι όμως απεριόριστη Και η περιορισμένη σκοπιμότητα δεν προέρχεται από τη θεία βούληση αλλά είναι υποταγμένη σε μια μηχανιστική αιτιοκρατία ανεξάρτητη


Σύμφωνα με το μύθο του Πρωταγόρα η πολιτική τέχνη δόθηκε από το Δία σε όλους τους ανθρώπους και όλοι οφείλουν να μετέχουν σε αυτή γιατί διαφορετικά δεν είναι δυνατό να οργανωθούν και να υπάρξουν πόλεις Για να δείξει μάλιστα ότι όλοι πρέπει να μετέχουν στην πολιτική αρετή παρουσιάζει και τα ακόλουθα εμπειρικά επιχειρήματαΑν κάποιος ισχυριστεί ότι είναι ικανός στο να παίξει τον αυλό ή σε οποιαδήποτε άλλη τέχνη χωρίς να είναι τότε οι άλλοι τον χλευάζουν και οι συγγενείς του τον συμβουλεύουν με την ιδέα ότι είναι τρελός Αν όμως κάποιος πει χωρίς να ψεύδεται ότι είναι άδικος κανείς δεν τον πιστεύει αφού ισχυρίζονται ότι όλοι πρέπει να είναι δίκαιοι και όποιος δε μετέχει στη δικαιοσύνη δεν έχει θέση ανάμεσα στους ανθρώπους Παρά το

27


γεγονός ότι η πολιτική αρετή δόθηκε από το Δία σε όλους οι άνθρωποι πιστεύουν ότι δεν είναι έμφυτη αλλά αποτέλεσμα και προϊόν φροντίδας κόπου και επιμέλειας Την άποψη του αυτή ο Πρωταγόρας τη στηρίζει στα ακόλουθα εμπειρικά επιχειρήματαΚανένας δε θυμώνει ούτε συμβουλεύει ούτε διδάσκει ούτε τιμωρεί αυτούς που έχουν φυσικά ελαττώματα όπως συμβαίνει με τους άσχημους τους κοντούς και τους ασθενικούς Αντίθετα τους συμπονούν και τους λυπούνται γιατί γνωρίζουν ότι τα ελαττώματα και οι ελλείψεις αυτές έγιναν ή από τη φύση ή τυχαία Θυμώνουν όμως και τιμωρούν τους άδικους και τους ασεβείς γιατί πιστεύουν ότι η δικαιοσύνη και η ευσέβεια είναι δυνατό να αποκτηθούν με φροντίδα επιμέλεια και διδασκαλία


1 Μετά το μύθο ο Πρωταγόρας καταφεύγει στο λόγο για να αποδείξει τις θέσεις του Να εντοπίσετε στο κείμενο τις θέσεις που προβάλλει και τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί

2 ἡγοῦνται πάντες ἀρετῆς Πού στηρίζεται το επιχείρημα του Πρωταγόρα και πώς το αξιολογείτε

3 τεκμήριον Ο Πρωταγόρας προσκομίζει μια εμπειρική απόδειξη για τη συμμετοχή όλων στην πολιτική αρετή Ποια είναι αυτή Γιατί θεωρείται laquoτρελόςraquo όποιος δέχεται ότι δεν κατέχει τη δικαιοσύνη και την άλλη πολιτική αρετή

4 Ποια είναι τα συστατικά στοιχεία της αρετής - όπως εμφανίζονται στην ενότητα αυτή - και με ποιο τρόπο τα παρουσιάζει ο Πρωταγόρας 5 πᾶν τὸ ἐναντίον τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς Ποιο πρόβλημα δημιουργείται με την εναλλαγή των

όρων από τον Πρωταγόρα και τι μπορούμε να υποθέσουμε για την εξέλιξη του διαλόγου δεδομένης της φροντίδας του Σωκράτη για ακριβολογία και ειδικά για ακριβείς ορισμούς των εννοιών

6 ἡγοῦμαι χαλεπαίνω θυμοῦμαι νουθετῶ Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυμο για κάθε λέξη που σας δίνεται 7 φύσει τύχῃ συλλήβδην ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου Να γράψετε τέσσερις φράσεις με τα επιρρήματα και την επιρρηματική έκφραση που σας δίνονται στη νεοελληνική μορφή του ώστε να φαίνεται η σημασία τους

Ενότητα 6η

(324Α ndash C)

Η παιδευτική σημασία της τιμωρίας

28


ως απόδειξη του διδακτού της αρετής

Να κατανοήσουν οι μαθητές το χαρακτήρα και τη σκοπιμότητα της ποινής κατά τον Πρωταγόρα

bull να κρίνουν τη σημασία της ποινής ως απόδειξης για το διδακτό της αρετής

Ἔνθα δη πας παντι θυμουται και νουθετει δηλον οτι ως ε ξ ε πιμελείας και μαθήσεως κτητης ου σης Ει γαρ ε θέλεις ε ννοησαι το κολάζειν ω Σώκρατες τους αδικουντας τί ποτε δύναται αυ τό σε διδάξει οτι οι γε ανθρωποι η γουνται παρασκευαστον ειναι αρετήν Ου δεις γαρ κολάζει τους αδικουντας προς τούτω τον νουν ε χων και τούτου ε νεκα οτι η δίκησεν οστις μη ωσπερ θηρίον αλογίστως τιμωρειταιmiddot ο δε μετα λόγου ε πιχειρων κολάζειν ου τουπαρεληλυθότος ε νεκα αδικήματος τιμωρειται - ου γαρ αν τό γε πραχθεν αγένητον θείη - αλλα του μέλλοντος χάριν ι να μη αυ θις αδικήση μήτε αυ τος ου τος μήτε αλλος ο τουτον ι δων κολασθέντα Και τοιαύτην διάνοιαν ε χων διανοειται παιδευτην ειναι αρετήνmiddot αποτροπης γουν ε νεκα κολάζει Ταύτην ου ν την δόξαν πάντες ε χουσιν οσοιπερ τιμωρουνται και ι δία και δημοσία Τιμωρουνται δε και κολάζονται οι τε αλλοι ανθρωποι ου ς αν οι ωνται αδικειν και ου χ η κιστα Αθηναιοι οι σοι πολιταιmiddot ω στε κατα τουτον τον λόγον και Αθηναιοί εισι των η γουμένων παρασκευαστον ει ναι και διδακτον αρετήν Ὡς μεν ου ν εικότως αποδέχονται οισοι πολιται και χαλκέως και σκυτοτόμου συμβουλεύοντος τα πολιτικά και οτι διδακτον και παρασκευαστον η γουνται αρετήν αποδέδεικταί σοι ω Σώκρατες ι κανως ως γέ μοι φαίνεται

Μετάφραση

Ἔνθα δη Στην περίπτωση αυτή λοιπόνπας παντι θυμουται ο καθένας θυμώνει με τον καθένακαι νουθετει και τον συμβουλεύειδηλον οτι οπωσδήποτε δηλαδή ως κτητης ου σης με την ιδέα ότι αποκτιέταιε ξ ε πιμελείας και μαθήσεως με επιμέλεια και μάθηση Ει γαρ ε θέλεις ω Σώκρατες Αν αλήθεια θέλεις Σωκράτηε ννοησαι να καταλάβεις τί ποτε δύναται τι τέλος πάντων σημαίνει το κολάζειν τους αδικουντας το να τιμωρεί (κανείς) αυτούς που

αδικούναυ τό σε διδάξει αυτό θα σε διδάξειοτι οι γε ανθρωποι ότι οι άνθρωποι τουλάχιστονη γουνται νομίζουνπαρασκευαστον ειναι αρετήν πως είναι δυνατό να αποκτηθεί η αρετήΟυ δεις γαρ κολάζει Γιατί κανένας δεν τιμωρεί τους αδικουντας αυτούς που αδικούνπρος τούτω τον νουν ε χων έχοντας το νου του σrsquo αυτό και τούτου ε νεκα και εξαιτίας αυτού οτι η δίκησεν δηλαδή ότι έκανε κάποιος ένα αδίκημαοστις μη αλογίστως τιμωρειται εκτός αν κάποιος τιμωρεί ασυλλόγισταωσπερ θηρίον όπως ακριβώς ένα θηρίοο δε ε πιχειρων κολάζειν Και αυτός που επιχειρεί να τιμωρείμετα λόγου με σκέψη (σύνεση)ου τιμωρειται δεν τιμωρεί του παρεληλυθότος ε νεκα αδικήματος για το αδίκημα που πέρασε (έγινε)

29


- ου γαρ α ν θείη - γιατί δε θα μπορούσε να κάνειτό γε πραχθεν αυτό βέβαια που έγινε αγένητον- να μην έχει γίνειαλλα του μέλλοντος χάριν αλλά για το μέλλονι να μη αυ θις αδικήση για να μην αδικήσει ξανά μήτε αυ τος ου τος μήτε αλλος ούτε αυτός ο ίδιος ούτε άλλοςο τουτον ι δων κολασθέντα που είδε ότι αυτός τιμωρήθηκε Και τοιαύτην διάνοιαν ε χων Και εφόσον έχει τέτοια σκέψηδιανοειται παιδευτην ειναι αρετήνmiddot πιστεύει ότι η αρετή είναι δυνατό να διδαχτεί κολάζει γουν ε νεκα α ποτροπης για αποτροπή βέβαια τιμωρείΤαύτην ου ν την δόξαν Αυτή λοιπόν τέλος τη γνώμηπάντες ε χουσιν έχουν όλοι οσοιπερ τιμωρουνται όσοι ακριβώς τιμωρούνκαι ι δία και δημοσία και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή Τιμωρουνται δε και κολάζονται Τιμωρούν για εκδίκηση και σωφρονισμό οι τε αλλοι ανθρωποι και οι άλλοι άνθρωποιου ς αν οι ωνται αδικειν όποιους νομίζουν ότι αδικούνκαι ου χ η κιστα Αθηναιοι και προπάντων οι Αθηναίοιοι σοι πολιταιmiddot οι συμπολίτες σουmiddotωστε κατα τουτον τον λόγον Κατά συνέπεια σύμφωνα μrsquo αυτήν τη σκέψηκαι Αθηναιοί εισι και οι Αθηναίοι είναι των η γουμένων απrsquo αυτούς που νομίζουναρετήν ειναι διδακτον ότι η αρετή μπορεί να διδαχτείκαι παρασκευαστον και να αποκτηθείὩς μεν ου ν εικότως Ότι δικαιολογημένα λοιπόναποδέχονται οι σοι πολιται δέχονται οι συμπολίτες σουκαι χαλκέως και σκυτοτόμου και το χαλκιά και τον τσαγκάρησυμβουλεύοντος τα πολιτικά να δίνει συμβουλές για τα πολιτικάκαι οτι ηγουνται και ότι νομίζουν αρετήν διδακτον ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί και παρασκευαστον και να αποκτηθείαποδέδεικταί σου σου το έχω αποδείξει ω Σώκρατες ι κανως Σωκράτη αρκετάως γέ μοι φαίνεται καθώς τουλάχιστον μου φαίνεται


1ἐπιμέλεια (νε) επιμελητής επιμελητήριο(αε) ἐπιμελοῡμαι ἐπιμέλημα ἐπιμελητέον2μάθησις (νε) μάθημα μάθηση μαθητής(αε) μανθάνω μάθησις ὀψιμαθής ἀρτιμαθής3κτῶμαι(νε) κτήμα απόκτημα(αε) κτῆσις κατάκτησις ἀνάκτησις κτῆνος κτητικός ἀπόκτησις ἀκτήμων4ἐννοῶ(νε) νόημα νόηση ανόητος (αε) νόησις νοητός ἀπρονόητος δυσνόητος διάνοια παράνοια νοήμων5πάρειμι (νε) εισιτήριο απρόσιτος ισθμός(αε) ἰταμός ἀνεξίτηλος ἀμαξιτός6 ἀποδείκνυμι (νε) απόδειξη κατάδειξη δείγμα(αε) ἀπόδειξις δεῑγμα ὑπόδειγμα ἒνδειξις ἀναπόδεικτος παραδειγματίζω

30



1 ω ς κτητης ου σης Σύμφωνα με τηθέση του Πρωταγόρα η πολιτική αρετή μπορεί να διδαχτεί Συνεπώς οι άδικοι και οι ασεβείς είναι δυνατό να γίνουν δίκαιοι και ευσεβείς με την κατάλληλη άσκηση φροντίδα και διδασκαλία

2 ο δε μετα λόγουhellipκολασθέντακύριος σκοπός της τιμωρίας δεν είναι η εκδίκηση αλλά ο σωφρονισμός αυτού που αδικεί και ο παραδειγματισμός των άλλων Η τιμωρία δεν μπορεί να κάνει αυτό που έγινε να μην έχει γίνει Κατά την άποψη του σοφιστή η τιμωρία δεν επιβάλλεται για το αδίκημα που έγινε αλλά για να βοηθήσει τον αδικούντα και να αποτρέψει τους άλλους ανθρώπους να διαπράξουν στο μέλλον το ίδιο ή παρόμοιο αδίκημα

3 ταύτην την δόξαν πάντες ἒχουσιν μπορούμε να έχοηυμε αμφιβολίες ότι όλοι οι Αθηναίοιείχαν αυτή την άποψη για το σκοπό της επιβαλλόμενης ποινής σε όσους διέπρετταν αδικήματα

4 χαλκέως και σκυτοτόμουο Πρωταγόρας με ειρωνικό τρόπο επαναλαμβάνει τα ίδια επαγγέλματα που είχε αναφέρει ο Σωκράτης Ο σοφιστής σδτηρίζει την άποψή του ότι η πολιτική αρετή είναι διδακτή φέρνοντας το παράδειγμα των Αθηναίων που στην εκκλησία του δήμου δέχονται να ακούν το χαλκιά και τον υποδηματοποιό να συμβουλεύουν για πολιτικά θέματα Αυτό κατά τον Πρωταγόρα σημαίνει ότι και οι Αθηναίοι οι συμπατριώτες του Σωκράτη δέχονται ότι η πολιτική αρετή είναι διδακτή

5 ἀποδέδεικται ἱκανῶς η φράση αυτή ακούγεται ως αυτοειρωνεία του Πρωταγόρα έπειτα από τις ατυχείς προσπάθειές του να δώσει λύση στο συζητούμενο θέμαΣ


Κατά τον Πρωταγόρα επειδή η δικαιοσύνη και η ευσέβεια είναι συστατικά στοιχεία της πολιτικής αρετής και η πολιτική αρετή μπορεί να διδαχτεί είναι λογικό να τιμωρούν οι άνθρωποι τους άδικους επειδή δεν κατέβαλαν προσπάθεια να αποκτήσουν τη δικαιοσύνη και γενικότερα την πολιτική αρετή Ο σοφιστής μάλιστα διατυπώνει την πολύ ενδιαφέρουσα και προσωρημένη για την εποχή του σκέψη ότι η ποινή πρέπει να έχειο σκοπό κυρίως το σωφρονισμό εκείνου που διέπραξε την αδικία και όχι την εκδίκηση και την εξόντωσή του Παράλληλα η ποινή πρέπει να αποτελεί παράδειγμα και για τους άλλους με σκοπό την αποφυγή και την αποτροπή τέλεσης του ίδιου ή παρόμοιου αδικήματος στο μέλλον Όλοι λοιπόν οι άνθρωποι και ιδιαίτερα οι Αθηναίοι τιμωρούν για σωφρονισμό και παραδειγματισμό αυτούς που διαπράττουν αδικήματα γιατί πιστεύουν ότι είναι δυνατό να διορθωθούν Αφού η πολιτική αρετή μπορεί να διδαχτεί και η δικαιοσύνη και η ευσέβεια αποτελούν συστστικά στοιχεία της πολιτικής αρετής εύκολα συνάγεται το συμπέρασμα ότι οι άδικοι και οι ασεβείς είναι δυνατό να γίνουν δίκαιοι και ευσεβείς με την κατάλληλη άσκηση και διδασκαλία

31



1 Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την αδικία Η ποινή αποσκοπεί στο να διορθωθεί αυτός που αδικεί Πώς συνδέονται οι δύο παραπάνω θέσεις με το διδακτόν της αρετής

2 Ποιος είναι ο σκοπός της ποινής σύμφωνα με τον Πρωταγόρα Συμφωνείτε ή όχι Να αιτιολογήσετε την άποψή σας

3 Να εξηγήσετε αν κατά τη γνώμη σας η επιβολή των ποινών είναι έγκυρο και πειστικό επιχείρημα για το διδακτόν της αρετής

4 κολάζω Να γράψετε τρία παράγωγα του ρήματος στη νέα ελληνική και να σχηματίσετε με αυτά αντίστοιχες προτάσεις

5 πειρῶμαι lt πεῖρα Να γράψετε δέκα λέξεις απλές ή σύνθετες με το θέμα της λέξης που σας δίνεται

Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)

Η διδασκαλία της αρετής από την οικογένεια και την κοινωνία

Να κατανοήσουν οι μαθητές τη σημασία της παιδείας για την απόκτηση της αρετής τη σημασία της οικογένειας και της κοινωνίας για τη διδασκαλία της αρετής

Υπάρχει ακόμη μια απορία αυτή που διατύπωσες σχετικά με τους αγαθούς άνδρες για ποιον λόγο οἱ ἀγαθοί ἄνδρες ενώ διδάσκουν στους γιους τους όλα τα άλλα πράγματα που εξαρτώνται από τους δασκάλους και τους κάνουν σοφούς δεν είναι σε θέση να τους βελτιώσουν στην αρετή στην οποία είναι και οι ίδιοι εξαίρετοι Για το θέμα αυτό Σωκράτη δεν θα σου πω μύθο αλλά λόγο Σκέψου λοιπόν τι από τα δύο συμβαίνει υπάρχει ένα πράγμα στο οποίο είναι αναγκαίο να μετέχουν όλοι οι πολίτες προκειμένου να είναι δυνατή η ύπαρξη πόλεως ή δεν υπάρχει Έτσι μόνο μπορεί να λυθεί η απορία που έχεις Διότι εάν μεν υπάρχει αυτό το ένα πράγμα και εάν αυτό το πράγμα δεν είναι ούτε η οικοδομική ούτε η μεταλλουργία ούτε η κεραμική αλλά η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη και το ὅσιον (και αυτά τα ονομάζω όλα μαζί ἀνδρός ἄρετην)middot εάν υπάρχει λοιπόν αυτό το πράγμα στο οποίο πρέπει να μετέχουν όλοι και σύμφωνα με το οποίο πρέπει να ενεργεί κάθε άνδρας ξεχωριστά σε περίπτωση που θέλει να μάθει ή να πράξει κάτι και σε καμιά περίπτωση χωρίς αυτόmiddot και εάν σε περίπτωση που κάποιος δεν μετέχει σ αυτό είτε παιδί είναι είτε άνδρας είτε γυναίκα

32


πρέπει να τον διδάσκουμε και να τον τιμωρούμε μέχρι που με την τιμωρία να βελτιωθείmiddot και εάν σε διαφορετική περίπτωση πρέπει να εκδιώκουμε από την πόλη ή να σκοτώνουμε ως ανίατο όποιον δεν υπακούει σε αυτό το πράγμα ακόμα και μετά τη διδασκαλία ακόμα και μετά την τιμωρίαmiddot εάν λοιπόν έτσι έχουν τα πράγματα και εάν παρόλο που αυτή είναι η φύση των πραγμάτων οι αγαθοί άνδρες ενώ μορφώνουν τους γιους τους σε όλα τα άλλα αυτό δεν τους το διδάσκουν τότε σκέψου τι περίεργα πλάσματα είναι αυτοί οι αγαθοί άνδρες Ότι το πράγμα αυτό το θεωρούν διδακτό και στο ιδιωτικό και στο δημόσιο επίπεδο το αποδείξαμε ήδη Ενώ όμως είναι το πράγμα αυτό διδακτό αφού είναι κάτι που μπορεί να φροντίσει και να καλλιεργήσει κανείς αυτοί διδάσκουν στους γιους τους τα άλλα των οποίων η άγνοια δεν πρόκειται να επιφέρει ως ποινή τον θάνατο αυτό όμως την αρετή που εάν τα αγόρια δεν τη μάθουν και δεν τη φροντίσουν μπορεί να υποστούν ως ποινή και τον θάνατο και την εξορία και τη δήμευση της περιουσίας εκτός από τη θανάτωση και με μια λέξη τη συνολική καταστροφή του οἴκου τους αυτή δεν τη διδάσκουν και δεν τη φροντίζουν με κάθε δυνατή επιμέλεια Μπορούμε να πιστέψουμε κάτι τέτοιο Σωκράτη Στην πραγματικότητα αρχίζουν από την παιδική ηλικία να διδάσκουν και να νου-θετούν συνεχίζοντας για όλη τη ζωή Αμέσως μόλις αρχίσει να καταλαβαίνει ένα παιδί τι του λένε και η παραμάνα του και η μητέρα του και ο παιδαγωγός του και ο ίδιος ο πατέρας του αγωνίζονται γιrsquo αυτό το πράγμα για το πώς δηλαδή θα βελτιωθεί το αγόρι διδάσκοντάς το για κάθε του πράξη και για κάθε του λόγο και εξηγώντας του ότι αυτό είναι δίκαιο και το άλλο άδικο και ότι αυτό είναι καλό και το άλλο αισχρό και αυτό όσιο και εκείνο ανόσιο και ότι αυτά πρέπει να τα κάνεις και αυτά να μην τα κάνεις Κι όταν ακούει με τη θέληση του πάει καλά Εάν όμως δεν υπακούει τότε με τις απειλές και τα χτυπήματα το laquoισιώνουνraquo σαν δέντρο που λυγίζει και γέρνει Κι ύστερα όταν το στέλνουν στους δασκάλους δίνουν εντολή να επιμεληθεί ο δάσκαλος περισσότερο την εὐκοσμία των παιδιών παρά τα γράμματα και τη μουσική Και οι δάσκαλοι άλλωστε γι αυτό φροντίζουν κυρίως Και μόλις τα αγόρια μάθουν τα γράμματα και είναι σε θέση στο εξής να καταλάβουν ένα γραπτό κείμενο όπως μέχρι τώρα καταλάβαιναν τον προφορικό λόγο τα βάζουν καθισμένα στα θρανία τους να διαβάζουν δυνατά τα ποιήματα των μεγάλων ποιητών και τα αναγκάζουν να μάθουν απέξω αυτά τα έργα στα οποία υπάρχουν πολλές συμβουλές αλλά και αναλύσεις για τα πράγματα και ἔπαινοι και ἐγκώμια για τους αρχαίους ήρωες προκειμένου το αγόρι να θελήσει να τους μιμηθεί και να έχει διάθεση να γίνει παρόμοιος [] Και όταν πια φύγουν αυτοί [δηλ οι νέοι άνδρες] από τους δασκάλους η πόλη με τη σειρά της τους αναγκάζει να μάθουν τους νόμους και να ζουν σύμφωνα με αυτούς ώστε να μην ενεργούν από μόνοι τους και όπως νομίζουν οι ίδιοι [] Έτσι και η πόλη υπογραμμίζοντας τους νόμους αυτά τα επινοήματα των καλών παλαιῶν νομοθετῶν αναγκάζει και όσους ασκούν ένα αξίωμα και όσους άρχονται να συμμορφώνονται με αυτούς Εκείνος δε ο οποίος τους παραβαίνει υφίσταται κυρώσεις και οι κυρώσεις αυτές ονομάζονται και σε σας εδώ [δηλ στην Αθήνα] και σε πολλά άλλα μέρη εὐθύνες λες και η δικαιοσύνη ξαναβάζει [τον παραβάτη] στην ευθεία Ενώ λοιπόν είναι τόσο μεγάλη η προσπάθεια που καταβάλλεται για την αρετή και στο ιδιωτικό και στο δημόσιο επίπεδο εσύ Σωκράτη εκπλήττεσαι και απορείς αν η αρετή είναι διδακτή Το εκπληκτικό όμως θα ήταν μάλλον το να μην μπορεί να διδαχθεί η αρετή


1υπάρχειhellipκαι τους κάνουν σοφούς στην ενότητα αυτή ο Πρωταγόρας προσπαθεί να ανασκευάσει την άποψη του Σωκράτη την οποία ο φιλόσοφος διατύπωσε στην 1η ενότητα ότι οι σοφότατοι και οι άριστοι από τους πολίτες δεν μπορούν να διδάξουν στα παιδιά τους την πολιτική τέχνη την οποία οι ίδιοι κατέχουν σε μεγάλο βαθμό2δεν θα σου πω μύθοhellipαλλά λόγο Ο σοφιστής στη συνέχεια θα χρησιμοποιήσει λόγο και όχι μύθο για να ανασκευάσει το επιχείρημα του Σωκράτη με το οποίο τεκμηριώνει την άποψή του ότι η πολιτική αρετή δεν είναι δυνατό να διδαχτεί Ουσιαστικά ο Πρωταγόρας θεωρεί το λόγο εδώ ως εξήγηση του μύθου Άρα λόγος είναι ο συλλογισμός που στηρίζεται στη λογική και σε πραγματικά γεγονότα

33


3 έτσι μόνοhellipπου έχεις η απορία του Σωκράτη ήταν γιατί οι ικανοί πολιτικοί άντρες δεν μπορούν να διδάξουν στα παιδιά τους την πολιτική αρετή Η λύση στο ερώτημα αυτό βρίσκεται στο αν υπάρχει ή όχι το ένα πράγμα η πολιτική αρετή που αποτελεί την προυπόθεση για την οργάνωση και ύπαρξη των πόλεων σε όλους τους πολίτες4διότι εάνhellipτο ένα πράγμα ο Πρωταγόρας προσπαθώντας να γίνει περισσότερο σαφής επαναλαμβάνει τις ίδιες λέξεις κατά μίμηση του προφορικού λογου Από το σημείο αυτό αρχίζει ο συλλογισμός του σοφιστή με πολλές υποθετικές προτάσεις με αρκετές επαναλήψεις κα ανακολουθίες που προδίδουν σύγχυση και ταραχή και δηλώνουν τη δύσκολη ψυχολογική του θέση5αρχίζουν από την παιδική ηλικία στην ενότητα αυτή περιγράφεται η αγωγή και η ανατροφή των παιδιών στην αρχαία Αθήνα Το εκπαιδευτικό σύστημα των Αθηναίων του 5ου πΧ αιώνα δεν είχε σαφή και προκαθορισμένα όρια και είχε αφεθεί στην ιδιωτική πρωτοβουλία Η εκπαίδευση και η αγωγή των παιδιών άρχιζε από πολύ μικρή ηλικία Η πολιτεία μπορούσε να ελέγξει τη διαγωγή και τη συμπεριφορά των παιδιών και των πολιτών6η πόληhellipκαι όπως νομίζουν οι ίδιοι οι αρχαίοι Αθηναίοι θεωρούσαν απαραίτητο να γνωρίζουν τα παιδιά τους τους νόμους της πόλης Με τη γνώση αυτή θα απεύφευγαν οι νέοι να ενεργούν από μόνοι τους αυθαίρετα και χωρίς συγκεκριμένους κανόνες7 εκπλήττεσαι και απορείς συνώνυμα Ο Πρωταγόρας τελειώνει το κεφάλαιο αυτό με θριαμβευτικό τόνο αφού η ρητορική ερώτηση υποδηλώνει ότι δεν έχει πλέον αφήσει στο Σωκράτη κανένα περιθώριο αμφιβολίας για το αν η πολιτική αρετή είναι διδακτή8το εκπληκτικόhellipη αρετή κατά το Μιστριώτη laquoη ρητορική ερώτηση και η απόκριση δείχνουν την πεποίθηση του σοφιστή ότι νίκησεraquo


Στο πρώτο μέρος της ενότητας αυτής ο Πρωταγόρας προσπαθεί να ανασκευάσει την άποψη του Σωκράτη ότι οι ικανοί πολοιτικοί άντρες δεν μπορούν να διδάξουν στα παιδιά τους την πολιτική αρετή την οποία οι ίδιοι κατέχουν σε πολύ μεγάλο βαθμό Με ένα πολύπλοκο συλλογισμό τονίζει ότι αν υπάρχουν πόλεις αυτό δεν είναι η αρχιτεκτονική η χαλκευτική και η κεραμική αλλά η πολιτική αρετή συστατικά στοιχεία της οποίας αποτελούν οι έννοιες της δικαιοσύνης της σωφορσύνης και της ευσέβειας Όποιος δε μετέχει στην αρετή αυτή πρέπει να διδάσκεται και να τιμωρείται μέχρι να βελτιωθεί Όποιος όμως είναι ανεπίδεκτος μαθήσεως και η διδασκαλία και η τκιμωρία δεν τον κάνουν καλύτερο πρέπει να εκδιώκετακι από τις πόλεις ή να θανατώνεται Ο Πρωταγόρας υπογραμμίζει ότι η πολιτική αρετή μπορεί να διδαχτεί και να καλλιεργηθεί και πιστεύει ότι οι πολιτικοί άντρες διδάσκουν στα παιδιά τους την αρετή αυτή που είναι στην ουσία μία και ενιαία Στο δεύτερο μέρος της ενότητας περιγράφεται η αγωγή των παιδιών στην Αθήνα κατά τον 5ο πΧ αιώνα Οι σπουδαίοι πολιτικοί άντρες δεν παύουν να διδάσκουν και να συμβουλεύουν τα παιδιά τους Κύριοι φορείς της αγωγής κατά την προσχολική ηλικία είναι οι γονείς η τροφός και ο παιδαγωγός που συμβουλεύουν το παιδί σχετικά με το τι είναι δίκαιο καλό και όσιο Εκτός από τους παραπάνω φορείς της εκπαίδευσης υπάρχει και η πολιτεία η οποία με τους νόμους της αναγκάζει τους νέους και γενικά τους πολίτες να συμμορφώνονται με αυτούς Η πολιτεία με τους νόμους της δίνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο οι πολίτες μπορούν να κινούνται Αφού λοιπόν υπάρχει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον από την πλευρά των γονέων για τη σωστή αγωγή και μόρφωση των παιδιών τους και αφού υπάρχουν τόσοι πολλοί φορείς της εκπαίδευσης που διδάσκουν ποικίλα αντικείμενα τα παιδιά τους και τους νέουςθα ήταν τελείως παράδοξο κατά το σοφιστή αν η πολιτική αρετή δεν ήταν διδακτή


34


1 Με ποια μέθοδο δηλώνει ότι θα ανασκευάσει τη δεύτερη αντίρρηση του Σωκράτη Γιατί κατά τη γνώμη σας προτίμησε να αλλάξει μέθοδο Ποια πλεονεκτήματα του προσφέρει αυτή η αλλαγή 2 Υπάρχει ένα πράγμα στο οποίο είναι αναγκαίο να μετέχουν όλοι οι πολίτες προκειμένου να είναι δυνατή η ύπαρξη πόλεως ή δεν υπάρχει (ἔστι τι ἕν ἢ οὐκ ἔστιν οὗ ἀναγκαῖον πάντας τοὺς πολίτας μετέχειν εἴπερ μέλλει πόλις εἶναι) Ποιο είναι το laquoέναraquo laquoαναγκαίοraquo για την ύπαρξη της πόλης Nα εντοπίσετε τη σχέση ανάμεσα στην άποψη αυτή και στον πρωταγόρειο μύθο 3 Ο Πρωταγόρας θεωρεί την ἀνδρὸς ἀρετήν την πολιτική αρετή ως μοναδικό θεμέλιο για τη συγκρότηση και διατήρηση του οικοδομήματος της πολιτείας Πώς κατέληξε στο συμπέρασμα αυτό Να κρίνετε την εγκυρότητα του συλλογισμού του

4 με τις απειλές και τα χτυπήματα το laquoισιώνουν σαν δέντρο που λυγίζει και γέρνειraquo (ὥσπερ ξύλον διαστρεφόμενον καὶ καμπτόμενον εὐθύνου-σιν ἀπειλαῖς καὶ πληγαῖς) Ποιο στόχο υπηρετεί η παρομοίωση και πόσο επιτυχημένη είναι κατά τη γνώμη σας Ποια σημασία έχει η χρησιμοποίηση του ρήματος laquoισιώνουνraquo (εὐθύνουσιν)

Ερωτήσεις για τη συνολική θεώρηση του Πρωταγόρα

1 Σε πόσα μέρη διακρίνεται η απάντηση (ρήση) του Πρωταγόρα Να αναφέρετε επιγραμματικά το περιεχόμενο του καθενός

2 Ο Πρωταγόρας τελειώνοντας την laquoεπίδειξήraquo του καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αρετή είναι διδακτή και πιστεύει ότι έχει αντικρούσει τα επιχειρήματα του Σωκράτη Ποια ήταν αυτά τα επιχειρήματα Ήταν κατά τη γνώμη σας πειστική η αναίρεσή τους

3 Να γράψετε επιγραμματικά τις αντιλήψεις του Πρωταγόρα για τους νόμους και τις αντιλήψεις των άλλων σοφιστών για το ίδιο θέμα επισημαίνοντας τις διαφορές μεταξύ τους

4 Το παιδευτικό ιδεώδες του Πρωταγόρα δεν είναι ατομοκρατικό αλλά κοινωνιοκρατικό εφόσον η καλλιέργεια στον καθένα της αἰδοῦς και της δίκης που είναι πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί είναι στην ουσία laquoἀγωγὴ εἰς ὁλότηταraquo Ο νέος μορφωνόταν για λογαριασμό του κοινωνικού συνόλου και διαμέσου αυτού Υπέρτατος δάσκαλος της πολιτικής τέχνης είναι η περιρρέουσα ατμόσφαιρα και το σύνολο των πολιτών (Κ Κατσιμάνης σ 97) Να δείξετε αναλυτικά και τεκμηριωμένα από ποια σημεία της laquoρήσηςraquo του Πρωταγόρα (ενότητες 2 -7 ) συνάγονται οι απόψεις αυτές

5 Κέντρο της φιλοσοφίας του Πρωταγόρα είναι η περίφημη αρχή του laquoπάντων χρημάτων μέτρον ἄνθρωποςraquo που στην πολιτική του φιλοσοφία παίρνει την εξής έκφραση laquoοἷά γrsquo ἂν ἑκάστῃ πόλει δίκαια καὶ καλὰ δοκῇ ταῦτα καὶ εἶναι αὐτῇ ἕως ἂν αὐτὰ νομίζῃraquo (Θεαίτητος 167b) Η αρχή αυτή αναφέρεται στη δημοκρατία και αποτελεί θεμέλιό της Να επιβεβαιώσετε την άποψη αυτή αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που διδαχτήκατε

6 Η λύση του Προμηθέα στο πρόβλημα που αντιμετώπιζε ο άνθρωπος συνιστά (για τον Πρωταγόρα) τη διαφορά του ανθρώπου από τα ζώα α) Ποια είναι αυτή β) Να τη συγκρίνετε με την άποψη του Αριστοτέλη ότι η διαφορά ανθρώπου - ζώου συνίσταται στην ικανότητα του λόγου (λογικής και ομιλίας) 7 Στο μύθο του Πρωταγόρα η σύνταξη είναι απλή η σύνδεση παρατακτική χωρίς

μακροσκελείς περιόδους οι επαναλήψεις λέξεων ρημάτων ιδίως συχνές αλλά παράλληλα ο λόγος χαρακτηρίζεται από συσσώρευση ποιητικών εκφράσεων Να εντοπίσετε τα σχετικά σημεία του κειμένου στις ενότητες 2 και 3 και να εξηγήσετε αυτόν τον τρόπο γραφής

8 Γιατί ο ορθολογιστής Πρωταγόρας χρησιμοποιεί το μύθο Ποια πλεονεκτήματα του εξασφαλίζει για να απαντήσει στο Σωκράτη Να συνυπολογίσετε και το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται

35



Μετάφραση

2


Α Η διάρθρωση του λόγου και τα πρόσωπα

Εισαγωγή Ο Σωκράτης διηγείται τη συζήτησή του με τον Πρωταγόρα σε έναν φίλο του

Ο φιλοσοφικός διάλογος του Πλάτωνα με τον τίτλο laquoΠρωταγόραςraquo δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αναδιήγηση από το Σωκράτη σε ένα φίλο του του διαλόγου που είχε με το σοφιστή Πρωταγόρα στο σπίτι του πλούσιου Αθηναίου Καλλία σχετικά με την ουσία της αρετής

Δεν πρόκειται για μια μονότονη αφήγηση της συνάντησης Σωκράτη ndash Πρωταγόρα Ο Πλάτωνας φροντίζει να παρουσιάσει μια ζωντανή διήγηση του διαλόγου βάζοντας έναν από τους πρωταγωνιστές της λεκτικής μονομαχίας το Σωκράτη να την περιγράψει σε φιλικό του πρόσωπο Το έργο μrsquo αυτόν τον τρόπο κερδίζει σε ζωντάνια και αμεσότητα ενώ η παραστατικότητα και η γλαφυρότητα της αφήγησης του Σωκράτη μας κάνει να αναθεωρήσουμε την πιθανή μας δυσπιστία για την ακρίβεια της αναπαραγωγής λεπτομερειών και λεπτών αποχρώσεων όπως απαιτεί ένας φιλοσοφικός διάλογος

Πρόλογος Ο Ιπποκράτης και η σφοδρή του επιθυμία να γίνει μαθητής του Πρωταγόρα

Στην αρχή της διήγησης ο Σωκράτης εξηγεί στο φίλο του πως και γιατί βρέθηκε στο σπίτι του Καλλία όπου και συνάντησε τον Πρωταγόρα Κάποιος φιλομαθής νέος με το όνομα Ιπποκράτης ήρθε να τον επισκεφτεί στο σπίτι του Παρακάλεσε το Σωκράτη να τον παρουσιάσει στο μεγάλο σοφιστή Πρωταγόρα που μόλις είχε φτάσει τότε στην Αθήνα ώστε να τον μυήσει εκείνος στο μαγικό κόσμο της γνώσης και της σοφίας Ο Σωκράτης έχει όμως μια εύλογη απορία Ρωτά το νεαρό τι πρόκειται να ωφεληθεί από τον Πρωταγόρα Ο νέος δεν είχε να δώσει συγκεκριμένη απάντηση Τότε ο Σωκράτης συμφώνησε να μεταβούν μαζί στο σπίτι του Καλλία και εκεί ο ίδιος να ρωτήσει τον Πρωταγόρα τι θα μπορούσε να διδάξει το νεαρό Το θέμα του διαλόγου που θα ακολουθήσει είναι ήδη φανερό laquoΠοια είναι η αξία της σοφιστικής και είναι στην πραγματικότητα διδακτή η αρετή στους νέουςraquo

Ο Σωκράτης στο σπίτι του Καλλία Περιγραφή του Πρωταγόρα και των άλλων προσώπων του διαλόγου

Ο Σωκράτης και ο νεαρός Ιπποκράτης φτάνουν στο σπίτι του Καλλία Εκεί εκτός από τον Πρωταγόρα φιλοξενούνται από τον οικοδεσπότη και άλλοι δύο μεγάλοι σοφιστές ο Πρόδικος και ο Ιππίας Επίσης παρών στο διάλογο θα είναι και ο Αλκιβιάδης με τον Κριτία Αυτοί μαζί με τον Καλλία θα έχουν ελάχιστη συμμετοχή στην εξέλιξη της συζήτησης Ειδικά ο Καλλίας θα προσπαθήσει μόνο σε κάποιες στιγμές να κατευνάσει τα οξυμένα πνεύματα των ομιλητών

Ο Πλάτωνας ενδιαφέρεται κυρίως να παρουσιάσει τους τρεις μεγάλους σοφιστές που είναι παρόντες Πρωταγόρα Πρόδικο και Ιππία Οι δύο τελευταίοι σχεδόν γελοιοποιούνται Ο Πρόδικος παρουσιάζεται επιδεικτικά πολυμαθής και εκνευριστικά προσηλωμένος στους ορισμούς εννοιών ενώ ο Ιππίας εκτός της αλαζονικής πολυμάθειάς του χαρακτηρίζεται και από μια ανούσια μεγαλοστομία κι έναν άκρατο ρητορισμό Ο Πρωταγόρας αντίθετα αντιμετωπίζεται από τον Πλάτωνα με σεβασμό Το πρόσωπό του αν και προβάλλεται κι αυτό αλαζονικό σε σχέση με τη γνώση εντούτοις δεν υποβαθμίζεται πουθενά Ο Σωκράτης φαίνεται καθαρά ότι σέβεται απόλυτα τις απόψεις του αντιπάλου του γιrsquo αυτό και η σωκρατική ειρωνεία σε ότι αφορά τον Πρωταγόρα είναι πολύ διακριτική Πίσω βέβαια από όλα αυτά κρύβεται πάντα το ρωμαλέο μυαλό του Πλάτωνα που έχει αναγνωρίσει στον Πρωταγόρα μια εξέχουσα θέση στην ιστορία της ελληνικής σκέψης

Β Η φιλοσοφική σημασία του διαλόγου

3












4











5










αυτό





6











7



8














9







10









11



Μετάφραση





12








άκρατος

13





















14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

3












4











5










αυτό





6











7



8














9







10









11



Μετάφραση





12








άκρατος

13





















14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

4











5










αυτό





6











7



8














9







10









11



Μετάφραση





12








άκρατος

13





















14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

5










αυτό





6











7



8














9







10









11



Μετάφραση





12








άκρατος

13





















14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

6











7



8














9







10









11



Μετάφραση





12








άκρατος

13





















14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

7



8














9







10









11



Μετάφραση





12








άκρατος

13





















14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

8














9







10









11



Μετάφραση





12








άκρατος

13





















14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

9







10









11



Μετάφραση





12








άκρατος

13





















14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

10









11



Μετάφραση





12








άκρατος

13





















14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

11



Μετάφραση





12








άκρατος

13





















14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

12








άκρατος

13





















14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

13





















14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

14












15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

15



Μετάφραση



16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

16













17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

17














18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

18







19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

19




20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

20




21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

21










22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

22














23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

23













24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

24



Μετάφραση


25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

25




26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

26







27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

27










Ενότητα 6η

(324Α ndash C)


28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

28






Μετάφραση



29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

29





30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

30










31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

31








Ενότητα 7η

(324 d - 326 e)




32





33






34













35



Μετάφραση

32





33






34













35



Μετάφραση

33






34













35



Μετάφραση

34













35



Μετάφραση

35



Μετάφραση

Πλάτωνος Πρωταγόρας τελικό

Documents

Transcript of Πλάτωνος Πρωταγόρας τελικό