усан доогуур 20000 бээр аяласан нь верн ж.

Соёлын сургууль Цахим номын сан

Жюль Верн

Роман

Улаанбаатар хот 2011


ХЄДЄЛГЄЄНТ АРАЛ

1865 онд ер бусын хачин явдлууд гарсан нь єнєє хїртэл олон хїний

санаанд байсаар байгаа буйзаа. Эдгээр явдлын дуу чимээ эх

газрын ард иргэдийн сонирхлыг татаж, далайн замын боомт

хотуудын оршин суугчдыг сандраан, ялангуяа далайчдын

сэтгэлийг сїрхий тїгшїїлэв. Худалдаачин, хєлєг онгоцнй эзэн,

капитанууд, бага дарга, далайн цэрэг, тэрч байтугай шинэ, хуучин

тивїїдийн хэд хэдэн улс гїрний засгийн газар тэр нэгэн хачин

явдлыг гойд шохоорохн сонирхож байв.

Тэр жил их далайн хэд хэдэн хєлєг онгоц халим загаснаас том,

хурдаараа тїїнээс хавьгїй илїї, заримдаа єєрийн биеэс хурц гэрэл

цацарган байх, хоёр їзїїр рїїгээ шувтан, дундаа цїлхгэр, гонзгой

юмтай гадаад далайд дайралдсан байжээ. Тэр юм буюу амьтны

гадаад байдлыг єєр єєр онгоцны єдрийн тэмдэглэлїїдэд

тодорхойлон бичсэнийг їзвэл єєр хоорондоо ялгаа багатай боловч

цєм тїїний хєдєлгєєнийг урьд ємнє дуулдаагїй асар хурдан гэж

тэмдэглэсэн байв. Тїїнийг халим хэмээн таамаглан їзэх боловч

шинжлэх ухаанд мэдэгдсэн халим тєрєлтний дотроос нэг нь ч ийм

асар том хэмжээнд їл хїрнэ. Кювъе, Лассенед Дюмериль, Катрфаж 1 нарын хэн нь ч тийм сїрхий гайхал байна гэдгийг нїдээрээ їзэхээс

нааш їл итгэхсэн билээ.

Тїїнийг нїдээрээ їзсэн зарим хїн уртаараа английн хоёр зуун фут

гэх бєгєєд энэ нь хэт багасгаж, нєгєє хэсэг нь уртаашаа гурван

миль, єргєєшєє нэг миль гэж тодорхойлсон нь хэтэрхий ихэсгэсэн

байв. Улсын ам хэдийгээр ийнхїї зєрєх боловч олон мэдээнїїдийг

цэгнэн їзвэл тэр амьтан, хэрэв байдаг нь їнэн л болж гэм амьтны

аймаг судлагсдын мэдэж буй бїх адгуус амьтантйа зїйрлэмгїй том

юм байсан гэж бардаагаар хэлж болох юм. Гэтэл байгаа баримт



нэгэнт маргашгїй болохоор тийм амьтан байгаа эсэх гэж эргэлзэх

явдалгїй байв.

Хїн тєрєлхтєн ер нь нууц бїрхэг юманд шохоорхдог зантай

болохоор ийм юм дуулаад дэлхий дахинаараа гїнээ сэтгэл

догдолсон нв зїй буйзаа. Калькутт хотын хєлєг онгоцны

нийгэмлэгт харъяалагдах “Губернатор Хингинсон” гэгч онгоц

1866 оны долоодугаар сарын хориноо тэрхїї хєдєлгєєнт бєєн хар

юмтай дайралджээ.

Тїїнийг зураг дээр тэмдэглэгдээгїй арал хэмээн хєлєг онгоцны

капитан Бэккэр газар зїйн координатыг нь нарийн

тодорхойлохоор завдаж байтал, тэрхїї юмны дотроос гэв гэнэт

хоёр салаа ус нарийхнаар исгэчин олгойдож, зуун тавин фут

єндєрт хєєрлєє. Энэ нь хэрвээ л далайн ёроолын грейзер 2 дээшээ

олгойдоогїй бол “Губернатор Хингинсон” хоншоороороо ус уур

тургиж явах далайн ямар нэгэн сїїгээр бойжигчидтой тулгарснаас

зайлсангїй ээ.

Бас, Дорнот-Энэтхэг болон Номхон далайн хєлєг онгоцны

нийгэмлэгт харъяалагдах “Христофор Колумб” онгоцон дээрээс

1866 оны долоодугаар сарын 23-ны єдєр тэрхїї хачин амьтныг

Номхон Дєлгєєн далайд байхыг нь харжээ. “Губернатор

Хингинсон”, “Христофор колумб” хоёр тэр гайхалтай халимыг

гуравхан хоногийн зєрєєтэй хугацаанд нэг нэгнээсээ далайн бїхэл

бїтэн долоон зуун миль зайтай газар дэлхийн бємбєрцгийн хоёр

цэгт олж їзсэн болохоор їнэхээр санаанд багташгїй айхтар хурдан

хєдлєх чадвартай эд байжээ.

1 Тїмэн бодис судлагч эрдэмтэд2 Газрын гїнээс тогтмол хугацаанд оргилж байдаг уур ба халуун усны

оргил



Тїїнээс арван тав хоногийн дараа Америк, Европ хоёрын хооронд

Атлантын гадаад далайд уулзсан їндэсний компанийн “Гельвец”,

Роял Мейл компанийн “Ханан” гэдэг хоёр хєлєг умарт єргєрєгийн

45 хоног 15 хувь, умарт уртрагийн ( гренвичээс ) 60 хоног 31

хувьд тэр гайхлыг бас їзжээ. Тэдгээр онгоцны хоёр капитан уул

сїїгээр бойжигчийн уртыг адаглаад английн 350 фут гэж гаргасан

байв. Гэтэл “Гельвец”, “Ханан” хоёр хєлєг онгоц їзїїрээсээ сїїлээ

хїртэл дєнгєж 325 фут болохоор тїїнээс богино ажээ. Тэхэд Алеут

арлуудын орчинд тохиолдох хамгийн том халим 150 футээс

хэтэрсэн тїїхгїй.

Эдгээр мэдээ болон цаашдаа Атлантын тээврийн “Перейра” гэх

галт онгоц, тэр гайхлыг мєн олж харсан, “Этна” гэгч онгоц тїїнтэй

мєргєлдсєн зэрэг удаа дараалан гарсан сураг чимээ, эцэстээ

францын “Норманди” хэмээх хєлєг онгоцны офицеруудын

баталгаа бичиг, “Лорд Клайд” онгоцны дарга Фитуджемсээс

Английн тэнгисийн хэрэг эрхлэх газар ирїїлсэн тайлан-энэ бїхэн

олон тїмний санаа сэтгэлийг хязгааргїй их їймрїїлсэн билээ. тэрхїї

ер бусын хачин явдлыг зраим оронд элэг доог болгосон авч Англи,

Америк, Герман мэтийн буурьтай орнууд ихэд сонирхон їзэв.

Нийслэл хот бїхэнд тэр гайхлын тухай ярилцах болов. Тїїний тухай

тайзан дээрээс шоолон дуулах, сэтгїїлїїдэд шогчлон зурах,

театрууд дїрслэн їзїїлэх болжээ. Бас умарт далайн орчны уснаа

орших аймшигт цагаан халимаас эхлээд, 500 тонн хїнд хєлєг

онгоцыг тэвэрч аваад далайн ёроолд орчхож чадах зєн болсон

наймаалж хїртэл, хїмїїс санаанаасаа бодож гаргасан буюу їнэхээр

амьдарч байгаа мьтдыг дїрсэлсэн дїрийг бїх сонин хэвлэж байв.

гэтэл архивуудаас эртний баримт бичгїїдийг ухаж эхэлсэн бєгєєд

далайн ямар нэгэн аварга амьтан байж болох тухай Аристотель,

Плиний нарын гэрчилгээ, Норвегийн далайчдын єгїїллэг, Пауль

Геггедийн мэдэгдэл, хамгийн эцэст далайн асар том могойг 1857

онд нїдээрээ харсан Харрингтоны бодит баталгаа зэргїїдийг їзэв.



Гэтэл бас эрдэм шинжилгээний сэтгїїлїїд болон эрдэмтэн

мэргэдийн дунд, итгэгсэд ба їл итгэгсдийн хооронд эцэс

хязгааргїй маргаан дэгджээ. Гайхлын тухай асуудал ухаантан

бїрийн тархи толгойг эзлэв. Тэрхїї маргааны їед мєн ч их бэх цаас

їрсэн байх.

Бїтэн 6 сарын турш ач тач маргалдлаа. “Бразилийн газар зїйн

институт”-ийн мэдээлэл, “Берлингийн шинжлэх ухааны хїрээлэн”-

гийн сэтгїїл, Вашингтоны Смиттийн институтийн сэтгїїл зэрэгт

нийтлэгдсэн єгїїллийг нийтийн ємнє элэг доог болгосноор

барахгїй, “Энэтхэгийн ольтриг”, петерманны “Мэдээлэл” зэрэг

буурьтай сэтгїїлїїдэд гарсан єргєн шїїмжлэл болон евродын

сонгодог сэтгїїлїїдийн эрдэм шинжилгээний сонсгол сэлтийг эрээ

цээргїй хэвлэлийн зїгээс дайран доромжилжээ. Тїїнчлэн гайхлын

эсрэг зогсогч хэн нэгэн хїн “Байгаль, тэнэгїїдийг тєрїїлддэггїй” гэж

Карл Линейн 1 хэлсэн їгээр бамбай барин “Гагцхїї согтуу

далайчдын ухаан санаанд орж болох, хэнд ч хэрэггїй тийм

гайхлыг бий болголоо гэж байгалийг бїї доромжил” хэмээн

эрдэмтдийг сэтгїїлчид ятгаж билээ. тэг тэгсээр хамгийн сїїлд

долоо хоног тутам гардаг шог сэтгїїл томоос том зохиолчдын

нэрээр гайхлын эсрэг хааж хаацайлахын аргагїй ширїїн дайралт

хийсний дараа тїїнийг хамгаалагчид нийтийн хїчээс инээд тохуу

хийхийн эрхэнд араг буюу ухрахад хїрчээ. Тийнхїї шинжлэх

ухааныг хурц оюун ялж билээ.

Гайхлын тухай яриа 1867 оны эхний саруудад сэхэж сэргэх

найдваргїй болж булшлагдсан мэт байв. Гэтэл шинэ шинэ

баримтат зїйл энэ удаа уншигчдын сонорт дуулдав. Энэ удаа

шинжлэх ухааны ерєнхий нэгэн асуудал шийдвэрлэх яриа

дэгдсэнгїй, харин ёстой жинхэнэ їнэн бодит аюул хєнєєлтэй

тэмцэх тухай яригдаж эхэллээ. тэр асуудал шинэ баримтуудаар

баяжив. Гайхал маань одоо арал, хад болон хувирч “арал аралдаа



бїр хєдєлгєєнт, баригдашгїй, танигдашгїй, жигтэй хачин арал”

болжээ.

1 Швейцарийн алдарт байгальч ( 1707 – 1778 )

Монреалийн тэнгисийн компанийн “Морави” гэдэг хєлєг онгоц

1867 оны 3-р сарын 25-ны шєнє єргєргийн 27 хоног 30 хувь ба

уртрагийн 72 хоног 15 хувьд урьд ємнє ямарч газрын зурагт

тэмдэглэгдээгїй хад мєргєжээ.”Морави” онгоц 400 морины хїчтэй

мотор ба аясын салхины хїчээр цагт 13 зангилаагийн хурдай

явжээ. хэрвээ онгоцны бїх бие тийм бат бэх байгаагїйсэн бол ийм

их хурдтай явж байхад энэхїї мєргєлдєєн тун харамсалтайгаар

тєгсгєл болж, уул онгоцны баг болон сууж явсан 237 хїний амь

насанд аюул учрахсан билээ.

Мєргєлдєєн єглєєний таван цагт болжээ. Энэ хэр дєнгєж гэгээ орж

байжээ. Ингэж мєргєлдєх їед ээлжийн офицерїїд онгоцны хїрээ

хашлага руу гїйлдэн очив. Тэд далайн усыг ихэд анхааран

ширтсэн боловч хэрвээ онгоцноос гурван кабельт 1 зайтай ямар

нэг хїчирхэг сэнсний далбаагаар дэлсэгдэх мэт оволзон хєєсєрч

байгаа давалгааг эс тооцвол єєр сэжигтэй юм огт їзэгдсэнгїй. Тэр

явдал болсон газрын координатыг яг гаргаж аваад “Морави”

онгоц аян замаа їргэлжлїїлэв. “Морави” онгоцонд сїйдсэн зїйл

гаднаасаа л мэдэгдсэнгїй, онгоцны дарга нар тархиа эргэтэл

бодсон боловч усан доорхи арал буюу эсхїл живсэн онгоцны сэг,

чухам юу мєргєснєє олсонгїй.

Тэгээд, боомт хотноо хїрэлцэн ирж “хуурай” зогсоолдоо орж їзвэл

“Морави”-ийн килийн 2 хагас нь зад цохигдсон байжээ.

Хэрвээ энэ хачин явдал 3 долоо хоногийн дараагаар мєн тиймэрхїї

нєхцєл байдалд давтагдаагїйсэн бол дээрх явдлын нэг адил

даруйхан мартагдахсан билээ. Энэ удаа гайтсан тэр хєлєг онгоц



нь дэлхий дахинаа цуутай усан замын нийгэмлэгт харъяалагдаж

байсан учир тэр явдал дэлхийг ихэд шуугиулав.

Бодвол Английн усан замын хєлєг онгоцны эзэн Кьюнардыг бїгд

сайн мэдэх байлтай. Хамгийн анх тїїний хєлгїїд Америк, Европ

хоёрын хооронд тогтмол харилцаа барьсан билээ. Кьюнардын

хєлєг онгоцны байгууллагын оршин тогтнож ирсэн хорин долоон

жилийн дотор тїїний хєлгїїд Атлантын гадаад далайг хочр мянга

илїї удаа гатлан аялахдаа тогтоосон цагаасаа нэг ч удаа

хожимдож, явах цагаа нэг ч удаа хойшлуулж, тїїнд итгэмжилсэн

шуудангаас нэг ч захидал бичиг гээгдїїлж байсангїй. Кьюнардын

хєлєг онгоцны байгууллагын нэр хїнд маш єндєр байсан учир ямар

нэгэн єрсєлдєєнєєс айдаггїй байв. Тийм ч учраас тїїний шилдэг

хєлгїїдийн нэгэнд тохиолдсон тэр явдал тєчнєєн их шуугиан

дэгдээжээ.

1867 оны 4-р сарын 13-нд єчїїхэн ч салхигїй, далайн ус толь шиг

мэлтийн байхад “Шотланд” онгоц уртрагийн 15 хоног 12 хувь,

єргєргийн 45 хоног 37 хувьд явж байлаа. Мянган морины хїчтэй

аварга машин бїхий хєлєг онгоц цагт арван гурав, зууны дєчин

гурван зангилаа хурдтай явж байжээ. “Шотланд”-ын сэлэх хурд

далайн усыг цагийн санжлуурын жигд хєдєлгєєнєєр зїсч явлаа.

Тїїнд сууж явагсад, онгоцны их танхимд цай ууцгааж байгаа їе

єдрийн 4 цаг 7 минутад “Шотланд” баруун бєєрєндєє, сэлэх

хїрднээсээ арай хойхон ёврогдох мэт болж їл мэдэг доргижээ.

Ёвролт тун яльгїй байсан тул хэрвээ л онгоцны зоорин дотроос :

- Зооринд ус орлоо! Хїїе, бид живж байна ! гэж

хашгиралдаагїйсэн бол гадаа тавцан дээрх улс мэдэхгїй єнгєрєх

байсан бизээ.

Зорчигчид сандрах нь мэдээж хэрэг. Гэсэн ч онгоцны капитан

Андерсон тэднийг тайтгаруулж байв. Їнэндээ ч ус їл нэвтрэх

долоон давхар хамгаалалт хєндийтэй “Шотланд” онгоцонд

ганцын зэрэг цоорхой тєдий л аюул учруулж чадахгїй ажээ.



Капитан Андерсон зооринд яаравчлан орж тав дахь хамгаалалт

єндийд ус дїїрч улмаар ус нэмэгдэж байгааг нь їзвэл бєєрийн

цоорхой асар их болотой гэдгийг мэдэв. Заяа дайрахад тэрхїї

хєндийд уурын тогоонууд байсангїй.

1 уртыг хэмжих далайн хэмжээ. 200 орчим метр.2 хєлєг онгоцны ёроолын уртаашхи гол холбоос.

Капитан Андерсон онгоцны оньст машиныг даруй зогсоож нэгэн

усан цэрэгт ус дїїрсэн хєнлий рїї шумбан орох тушаал єгчээ. Тэр

усан цэрэг гарч ирээд хєлєг онгоцны бєєр хоёр метр єргєн цєм

цохигдсон байна гэж илтгэв. Тийм том цоорхойг далай дээр

бєглєх гэж ярихын ч хэрэггїй тул “Шотланд” сэлэх хїрднийхээ тэн

хагаст хїртэл усанд доош сууж арай ядан аян замаа їргэлжлїїлэв.

“Шотланд” тэр їед Кпирийн хошуунаас 300 миль зайтай байсан ба

Ливерпуль боомтод хугацаанаас гурав хоног хожимдож ирсний нь

Англи даяар тун их сэтгэл тїгшин хїлээсэн билээ.

Тїїнийг даруй уснаас татаж гаргаад инженерїїд їзэж шалгхдаа

єєрсдийн нїдээр олж їзсэндээ їл итгэжээ. Учир нь “Шотланд”-ын их

биеийн гол бїслїїр шугамаас доош хоёр метр хагас зайтай, адил

талт гурвалжин мэт хэлбэртэй, асар том нїх онгойн їзэгджээ.

Тїїнийг зориуд нїхэлсэн шиг цємєрхийний ирмэг тэв тэгшхэн

байсан нь их биеийг ёворсон багаж ган сайтай байснаас

зайлсангїй.

Тїїнээс гадна их биеийн дєрвєн хуруу зузаан тємрийг цєм цохисон

тэр багаж тэрхїї нїхэндээ зуурчихсангїй яахин ангижирч салсан

асуудал тун гайхалтай їлдэв. тїїнийг тайлбарлах ямар ч арга

алгаа.

“Шотланд”-тай учирсан тэр тохиолдол хїмїїсийн сэтгэлд унтарч

агсан ер бусын гайхамшигтай явдлыг дахин сэргээлээ. Энэ

минутаас эхлэн ямар нэгэн їл ойлгогдох шалтгаанаас їїсвэрлэсэн



далайн сїйрлийг єнєєх гайхалтай шууд холбох болжээ. Тийм

учраас гадаад далайд жил бїр гарах 3000 орчим сїйрлийн 200-гаас

доошгїй хэсгийг “сураггїй алга бологч” вангийн дансанд бїртгэх

болсон тул домог болсон єнєє гайхлын хийсэн нїгэл хилэнц єдрєєс

єдєрт улам хїнд болж байсан нь зїйн хэрэг буйзаа.

Эдгээр гай тотгорын хариуцлагыг тэрхїї гайхалд їїрїїлэх нь

шударга ч байсан, шудараг бус ч байсан, тив хоорондын зам

харилцаа аюултай болсны улмаас айж сандарсан орон бїхний ард

олны санал далай тэнгисийн тэрхїї гайхлаас ямар боловч чєлєєлєх

хэрэгтэй хэмээн шаардсан бїлгээ.

“ЗА”, “ЭСХЇЛ”, “ЇГЇЙ”

Тэрхїї шуугиан дэгдэж ахуй цагт би хойт Америкийн Небраск мужийн зэрлэг хязгаараар жуулчилж явлаа. Миний биеийг

байгалийн тїїхийн судлалын Парижийн музейн эрдэм шинжилгээний ажилтан ба тїмэн бодисыг шинжлэн судлагчийн

хувьд эрдэм шинжилгээний экспедицид Францын засгийн газраас томилон явуулсан билээ.

Би Небраскт 6 сар байж їнэт чухаг цуглуулга хийгээд 1867 оны 3-р

сарын сїїлчээр Нью-Йорк хотноо ирсэн юм. Миний бие 5-р сарын

шинэдээр Францдаа буцах хэрэгтэй байсан тул їлдсэн хугацаагаа

би єєрийн эрдэс ургамлын болон амьтныхаа цуглуулгийг эмхэлж

цэгцлэх ажилд зарцуулахаар шийдлээ.

Олон нийтийн сэтгэл санааг донсолгосон тэр их шуугианыг би

мэдэж байлаа. Тиймээ ердєє хамаг сэтгїїл сонин далайн гайхлын

тухай мэдээллээр дїїрсэн байсан цагт тїїний тухай мэдэхгїй байж

болох уу даа? Тэр нэгэн хачин явдал миний сонирхлыг ихэд

хєдєлгєж билээ.

Би тэрхїї їйл явдалд чухам ямар тайлбар єхєє мэдэхгїй нэг

таавраас нєгєє таавар руу гуйвж байлаа. тэрэнд ч ямар нэг нууц

байгаа нь мэдээжийн хэрэг, энїїнд їл итгэгсэд “Шотланд”-ын цєм

цохигдсон бєєрийг їзвэл л їнэмших байх.



Нью-Йоркийнхан хот даяараа гайхан сонирхоцгоов. Учрыг бага

мэдэх хїмїїсийн гаргасан баригдашгїй далан, хєвєгч арал гэх мэт

таамаглалууд аль хэдийн хол хаягдсан байлаа. Їнэндээ ч тэрхїї

хєвєгч арал єєртєє л хїчирхэг хєдєлгїїргїы юм бол яахин тийм асар

иххурдтайгаар давхиж чадахыг тайлбарлах аргагїй ажээ. Мнє

ямар нэгэн живж сєнєсєн асар том хєлєг онгоцны сэг хєвж явна

гэсэн таамаглал тэр гайхлын маш хурлан хєдєлгєєнийг хариуцаж

чадахгїй тул бас дээрхийн нэгэн адил орхигдсон байлаа.

Иймээс тэрхїї гайхал эсхїл асар том биетэй аварга амьтан, эсхїл

маш хїчирхэг хєдєлгїїртэй усан доогуур явдаг хєлєг онгоц байх

ёстой гэсэн їнэнийн хувьтай хоёр асуудлыг шийдвэрлэх хэрэгтэй

боллоо.

Бємбєрцгийн хоёр талд эрж шинжилж мєрдсєний дараа їнэн

байдалднилээд дїйцэх сїїлчийн таавар нурж замхрав. Энэ усан

доогуур явдаг хєлєг онгоц ганц хїнд ємчлєгдєн харъяалагдаж

болно гэж бодож болохгїй байлаа. Тїїнийг хаа нэгэн газар барих

хэрэгтэй, тэхдээ ийм аварга том эдийг хїнд мэдэгдэхгїй барьж

босгож чадахгїй байх ёстой.

Ийм аймшигтайгаар эвдлэн сїйтгэх хїчтэй механизмыг гагцхїї бїхэл

бїтэн улс л хийж чадна. Хїн тєрєлхтєн бие биеийг алан хядах шинэ

шинэ аймшигт зэвсгийг нэг нэгнээсээ єрсєлдєн хийж байгаа манай

энэхїї эмгэнэлт їед ямар нэгэн улс бусдаас нууцгайгаар цэрэг

дайны хєлєг онгоцыг їйлдвэрлэн гаргаж хэрэг дээр нь шалгаж

байж болох боловч орон бїхний засгийн газар, энэ хэрэгт

холбогдолгїй болохоо дэс параалан илэрхийлсэн учраас цэргийн

хєлєг онгоцгэдэг таамаглал бусдын нэгэн адил нурж уналаа.

Тэр гайхал олон улсын далайн тээвэр харилцаанд заналхийлж

байгаа тул тэдгээр улсын засгийн газрын илэрхийлэлтийн їнэн

худал болхыг сэжиглэх явдалгїй байлаа. Тїїнээс гадна хэрвээ

хувийн ємчтєн, ганц нэгэн этгээд иймэрхїї аварга том хєлєг онгоц



їйлдвэрлэн байгааг нуухад бэрх бол аль нэгэн улс, атаархан

далдуур ийм онгоц бїтээнэ гэдэг тэр тусмаа болшгїй хэрэг байв.

Тиймээс Англи, Франц, Орос, Герман, Америк тїїгээр ч барахгїй

Турк улсыг хїртэл байцаан шалгаж мухардсаны эцэст усан

доогуур шумбагч хєлєг онгоц байна гэдэг сэжиг бїрмєсєн

орхигдлоо.

Эрээ цээргїй хэвлэл элэг доог болохыг харгалзахгїйгээр далайн

уснаа єнєєх гайхал дахин хєвж эхэлсэн бєгєєд хїмїїсийн хєєрсєн

сэтгэл хамгийн хий хоосон таамаглалуудыг дараа дараагаар нь

тєрїїлэх боллоо.

Нью-Йоркт байхад энэхїї бїхнийг донсолгож байгаа асуудлын

талаар єєрийн бодлыг хэлэхийг хїмїїс надаас гуйсан юм. Би

Францаас гарахынхаа ємнєхєн “Далайн ёроолын нууц” гэдэг

єєрийн бичсэн хоёр боть номыг нийтлїїлсэн билээ. Эрдэмтэн

мэргэдийн дунд сайнаар хїлээн авагдсан энэ ном намайг тїмэн

бодисын ухааны энэхїї маш бага судлагдсан салбарын

мэргэжилтэн гэдэг нэр авах эрхтэй болгож єгсєн юм.

Намайг бодож байгаагаа хэлэхийг хоргоон шалгаагаад байв. Би

элдэв шалтаг зааж энэ явдлаас зайлсхийж байсан боловч “Нью-

Йоркийн мэдээлэл”-ийн сурвалжлагчид цєхрєлтгїй дагалдан

шалах учир уул сониныг уншигчидтай, далайд болж буй тэрхїї

хачин явдлын талаар єєрийн бодлыг хуваалцахаар амлахаас єєр

аргагїй боллоо.

Ингэтэл, гайхлын тухай асуудлыг бїхийлэн талаас нь гэрэлтїїлэн нийтэд мэдэгдэж

буй баримт мэдээнїїдэд шинжлэх ухааны дїгнэлтийг єгсєн профессор Аронаксын

дэлгэрэнгїй єгїїлэл 4-р сарын 30-нд хэвлэгдэн гарав.

Уул єгїїллээс хэсгийг сийрїїлье :

Профессор Аронакс урьд ємнийн таамаглалуудыг тунгаан дїгнэж

бичсэн нь : “Ингэхэд бид аль нэгэн талын шїїмжлэлийг тэсвэрлэн

давах єєр нэг тєсєєлєл, таамаглалгїй болсон учир арга буюу



гайхлыг заяанаасаа асар их хїчин чадалтай далайн аварга амьтан

гэж їзэхээс єєр замгїй байна.”

Далайн гїний амьдрал бидэнд ерєєсєє мэдэгдээгїй бєгєєд ямар ч

зонд 1 тэдгээрийн ёроолд хїрээгїй байгаа юм. Эдгээр ёроолгїй

цїнхэлїїдэд юу болж байна вэ? Далайн тївшнээс арван хоёр, арван

таван 2 мянган метрийн гїнд ямар амьтан байдаг ба ямар амьтан

амьдарч болох вэ ? Тэдгээр амьтдын биеийн бїтэц ямар байвал

зохих вэ ? Їїнийг таамаглан хэлэхэд ч хэцїї.

1 усны гїн хэмжих багаж, 2 далайн хамгийн их гїн 10000м . 12000-15000м далай гэж байхгїй. \

хэтрїїлэг

Бидний ємнє зогсож байгаа тааврыг хоёр талтайгаар тааж болно.

Їїнд : Газар дэлхий дээрамьдран байгаа бїх амьтад бїгдээрээ

бидэнд мэдэгдэж байгаа юу, эсвэл тэдгээрийн хагас нь мэдэгдэж

байна уу? гэдгээс шалтгаална.

Хэрэв манай ертєнц дээр амвдарч байгаа амьтдыг бид бїгдий нь эс

мэдэж байгаа бол, хэрэв байгаль бодис бидэнд нууцаа гїйцэд

задлаагїй бол далайн гїнд бидэнд їл мэдэгдсэн, єєртєє тусгай

хууль бїхий нєхцєлд оршигч хєхєтєн буюу загасны дїрс буюу тїїгэр

ч барахгїй тєрєл байж болохгїй гэх їндэс їгїй юмаа. Тийм амьтан

ямар ч шинжилгээнд їл автах далайн ёроолын давхарга орчимд

оршиж болох бєгєєд ямар нэгэн їл мэдэгдэх гэнэтийн єєрчлєлт

буюу шалтгааны улмаас їе їе дээш хєвєн гарч ирдэг байж

магадгїй.

Гэвч хэрвээ бид бїхий л дїрсийнамьд амьтдыг мэддэг юм бол тэрхїї

гайхлыг урьд ємнє ангилагдсан далайн амьтдын дотор эрэх ёстой.

Хэрэг ийм болбол миний бие аварга том нарвал 1 байж болох талыг

баримтлах санаатай байна.

Ердийн нарвал уртаараа гучин фут хїрэх нь олонтой тохиолдоно.

Тэгьэл энэхїї уртыг таваар їржїїл, арваар їржїїл, гарсан хэр



хэмжээнд нь тохирсон хїчин чадлыг тїїнд хїртээж мєн їїнтэйгээ

харьцангуйгаар тїїний соёог хїчирхэг болгож їзвэл та бїгд

єєрсдийнхє сэтгэлийг хєдєлгєн байгаа нууцыг тааварлаж чадах

болно. Иймэрхїї амьтан “Ханан” онгоцны офицеруудын

тодорхойлсон хэмжээтэй тэнцэх бєгєєд тїїний соёо “Шотланд”-ын

их биенд тиймэрхї хэлбэрийн цємєрхий гарагах чадалтай, далайн

том галт онгоцыг живїїлэх хїчтэй болно.

Їнэндээ нарвал бол євєрмєц ясан соёогоор буюу заримдаа

байгальчдын хэлээр сїхэн жадаар зэвсэглэсэн амьтан байдаг.

Тэрхїї сїхэн жад хэмээгдэх нь ган мэт хатуу байна. Тиймэрхїї сїхэн

жадыг халимын биеэс олон удаа олсон, нэг талаас нєгєєтал хїртэл

нэвт сїлбэгдсэн хєлєг онгоцнуудын модон биеэс арай ядан салган

авч байсан удаа нэг бус билээ.

Парижийн музейн анагаах ухааны ангид угаараа дєчин найман

сантиметр бїдїїн, уртаараа хоёр метр хорин таван сантиметр

тиймэрхїї сїхэн жад хадгалагддаг юм. Ингээд бид ердийн

нарвалаас арав дахин том нарвалыг асар бїдїїн сїхэн жад буюу

соёотой нь санаандаа дїрслэн бодож цагт далайн хорин миль

хурдтайгаар давхиж чадах чадлыг олоод тїїний жинг хурдаар нь

їржїїлж їзвэл тийм амьтантай далайн ямар ч хєлєг онгоц

мєргєлдєх аваас, тїїний улмаас гарсан аюул сїйрэлд та бїхэн

эрхбиш гайхахгїй буйзаа.

Дїгнэж хэлэхэд энэ талаар дэлгэрэнгїй баримт дахин сонсдох

хїртэл энэхїї гайхлыг би зєвхєн энгийн соёогоор бус жинхэнэ ган

соёогоор зэвсэглэсэн, ёстой жинхэнэ хєлєг онгоцны жин хїнд,

чадал хїчин бїхий аварга нарвал хэмээн тоооцох болно.

“Хэрвээ л энэ ер бусын гайхамшигт амьтан їнэн хэрэг дээрээ

байгаа юм бол зєвхєн ингэж л тайлбарлаж болно. Гэвч тэдгээрийг

дахин магадлан шалгах хэрэгтэй байна.” гэжээ.

Энэ сїїлийн єгїїлбэр нь аймхай хулчигар сэтгэлээс нь їїсвэрлэн

бичигджээ. Харин би сав л хийвэл шоолон инээлдэх дуртай оэгж ч



инээлдэн дооглож чаддаг америкуудад идэш болж инээдийг нь

хїргэхгїй, эрдэмтнийхээ нэр тєрийг хадгалах юмсан гэж бодлоо.

Би иймэрхїї янзаар хаяагаа манаж авсан боловч їнэндээ тэрхїї

гайхлын байгаад дотроо эс эргэлзэж байлаа.

Миний єгїїлэл нийтийн зїгээс хариу цуурай олж, ихээхэн нэрд

гарав. Тїїгээр ч барахгїй нилээд хэдэн хїмїїсийг єєрийн талд татаж

чадлаа. Миний єгїїллийн дотор дурьдсан тааврууд нууцыг

тайлахад хїмїїсийн сэтгэлд ихээхэн тэжээл боллоо. Хїн гэдэг ер нь

байж болшгїй юмыг буй болгон бодох дуртай. Тэгвэл далай бол

тийм аварга амьтан оршиж болох нєхцєл бїхий ганцхан орчин мєн

бєгєєд тїїний дэргэд хуурай газрын хирс, заан мэтийн том амьтан

єчїїхэн амьтан мэт байх ажээ. Далайн уснаа, жишээлбэл халим

мэтийн хамгийн том хєхтєн амьдардаг билээ.

1 далайн ганц эвэрт, халим тєрєлтний нэгэн дїрст сїїн тэжээлтэн.

Тэгвэл, тэнд уртаашаа зуун метр, хїндээрээ хоёр зуун тонн

аймшигт сїрхий аалз буюу наймаалж, аль эсхїл аварга том

нялцгай биетэн байж яагаад болохгїй гэж ? Газар дэлхийн эриний

їед дєрвєн мєчтєн, далавчтай болох мєлхєгчид асар их хэмжээнд

хїрч байсан бєгєєд арав, хорь, зуун мянган жилийн дараагаар

аяндаа одоогийн хэмжээнд хїртэл багассан юм. Тэгвэл дэлхийн

бємбєрцгийн гадаргуу тасралтгїй хувиран єєрчлєгдсєєр єдийн

хїргэхэд, одоо болтол найрлагаа нэг ч удаа єєрчлєєгїй далайн ус,

геологийн эртний алслагдсан галбын амьтны ертєнцийн нэгэн

тєлєєлєгчийг хадгалан їлдэж яагаад эс болдог билээ. Бїхэл бїтэн

зуун мянга мянган жилээр наслах ууган аваргуудынхаа сїїлчийн

нэгэн дїрийг тэнгис далай єєрийнхєє нууцад одоо болтол хадгалж

яагаад болохгїй гэж ? Би энэ хий мєрєєдєлдєє дэндїї автчих шиг

бололтой. Гэвч энэ бодол єєр хэн нэгнийг залхааснаас харин

намайг залхаасан нь хомс.



Ингээд давтан хэлэхэд : Энэхїї ер бусын явдллын бодит дїр дахин

маргаан дэгдээсэнгїй ба хий домог болсон далайн аварга

могойтой єчїїхэн ч холбогдолгїй ямар нэгэн аварга амьтан байна

гэдгийг олон нийт зєвшєєрєн хїлээв.

Хэрэв энэ асуудалд зарим нэгэн хїмїїс зєвхєн эрдэм шинжилгээний

сонирхлын їїднээс хандаж байсан бол усан замын аюулгїй байдлыг

сонирхогч, ялангуяа Англичууд, Америкчууд мэтийн бусад, ажлын

хїмїїст далайг энэхїїї аймшигт гайхлаас даруйхан цэвэрлэх арга

хэмжээ авах асуудал чухал боллоо.

Санхїїгийн ба худалдааны хэвлэлїїд одоо гайхлын тухай асуудлыг

гагцхїї энэ їзлийн їїднээс авч їзэх болжээ. Тїїнчлэн “Далайн тойм”,

“Алоид сонин”, “Пакатпот”, “Усан замын худалдааны сонин” зэрэг

даатгалын нийгэмлэгийн хэвлэлїїд маш их хэмжээний хохирол

учруулах гэж байгаа гайхалд хайр найргїй дайн зарлахыг нэгэн

дуугаар шаардаж байв.

Олон нийтийн санал, юуны ємнє хойт Америкийнхны санал

даатгалын нийгэмлэгийн талд байлаа. Нью-Йорк хотноо нарвал

агнах тухай тусгай экспедиц бэлдэж эхлэв. Їїний тул “Авраам

Линкольн” гэдэг хурдан хєлєг онгоц тоноглон тоєхєєрєхєєр

шийдвэрлэв.

Уул хєлгийн капитан Фарагут аль болохуйц тїргэн далайд гарахыг

хичээх бєгєєд хэрэгцээтэй бїх зїйл нь тїїний ємнє нээлттэй байлаа.

Гэтэл, ийм хэрэг явдал гарахад тохиолддог шигээр гайхлыг

мєрдєх шийдвэр яг гарсан тэр їед, гайхал маань сураг чимээгїй

болчихлоо. Бїтэн хоёр сар єнгєрєхєд тїїний тухай хэн ч, юу ч олж

сонссонгїйд нарвал єєрийн эсрэг аян дайны арга сївэгчилж байна

хэмээн мэдсэн юм шиг ажээ. Энэхїї аянгийн тухай Атлантын

далайн усан доогуурхи шугамаар їргэлжлэн ярьж байсан

билээ!. . . Шооч хїмїїс, нарвал тэрхїї учир тоймгїй олон цахилгаан

мэдээний аль нэгийг нь олж аваад арилж єгєє биз хэмээн

даапаалж байлаа.



Ингээд, хєлєг онгоц аян замд бїрэн томилогдож ер бусын

ангуучлалд хэрэгтэй бїхнээрээ тєхєєрємжлєгдсєн тэр їед онгоцны

маань ахмад чухам аль зїгт хєдлєхєє мэдэхгїй байжээ.

Ингэтэл ч Санфранциско ба шанхай хоёрын хооронд явдаг галт

онгоц, єнєє амьтантай Номхон далайн умарт хэсэгт 3 долоо

хоногийн ємнє учирсан сураг дуулдаж нийтийн тэвчээр туйлдаа

хїрэв. Энэ мэдээ олны санаасэтгэлийг маш их хєдєлгєлєє. Капитан

Фарагутад ядаж хорин дєрвхєн цаг ч хойшлох эрх олгосонгїй.

Хоол хїнс бїрэн ачигдаж, зооринд нїїрс задартал нь чихээд,

онгоцны баг бїрэлдэхїїнээрээ бїрэн байв. Зєвхєн зуухаа галлаж,

уур тавиад занганаас мултрах л їлдлээ.

Хэрэв, капитан Фарагут дєнгєж хагас єдєр удааширсан бол тїїнийг

зїгээр єнгєрїїлэхгїй байсан бизээ. Гэвч тэр єєрєє тэртээ тэргїй аян

замдаа тэмїїлж байлаа.

“Авраам Линкольн”-ыг хєдлєхєєс 3 цагийн ємнє над доорхи

агуулгатай бичиг гардуулсныг сийрїїлбэл :

“Эрхэм профессор АРОНАКС” танаа

Зочид буудал “Тав дахь авенью”

Нью-Йорк хот

Энэрэлт эрхэм ээ!

Хэрэв, таны бие “Авраам Линкольн” дээр морилж, энэхїї аянд гар

бие оролцохыг болгоон хайрлах аваас, Франц улс энэ ажил

хэрэгтээ танаар уламжлан хувь нэмрээ хїртээж буй хэмээн нэгдсэн

холбооны улсын засгийн газар таалан їзэхсэн байнам. Капитан

Фарагут танд тусгай єрєє гарган єх болно.

“Танд чин зїрхнээсээ їнэнч,

далайн хэргийг эрхэлсэн сайд

Д.Б. Гобсон ёслов” гэжээ.

ЭЗНИЙ Л ТААЛАЛ МЭДЭЖ



Далайн сайдын захидлыг хїлээн авахаас гурван секундийн ємнє би

умарт єрнєтийн мєсєн годиролын 1 дундуур зїсэн гарах

оролдлогын тухай хичнээн бодддог байсанчлан нарвалын хойноос

мєрдєн агнахыг тєчнєєн л бодож суулаа. Захиаг хїлээн авснаас

хойш гуравхан секундийн дараа миний хувь зохиол, миний

амьдралын ганцхан зорилго энэхїї аюулт гайхлыг мєрдєн хєєж хїн

тєрєлхтнийг тїїний хєнєєлєєс ангижруулахад оршино гэдгийг би

сая ойлгож билээ.

Гэхэд, би хїнд хїчир жуулчлалаас дєнгєж эргэж ирээд маш их

ядарч бие амсхийх явдал шаардагдаж байв. Би єєрийн нєхдийн

зїг, єєрийн бяцхан цэцэрлэгийн дэргэдэх єчїїхэн байшингийн зїг

єєрийн хорвоод хосгїй їнэт баялгийг цуглуулахыг тэмїїлэн, эх

орондоо буцахыг тэмїїлж байв. Гэвч намайг юу ч барьж, тогтоож

чадсангїй. Би єєрийн ядаргаа, нєхєд, цуглуулга бїгдийг таг

мартаж, Америкийн засгийн урилгыг эргэлзэх юмгїй хїлээн авлаа.

“Аз болоход нарвал намайг Францын эрэгт хєтлєн аваачиж юу

магад. Ер нь бїх зам Европийн зїг одсон юм биш билїї. Тїїгээр ч

барахгїй энэхїї эрхэм нэгэн амьтан єєрийн биеийг Европ орчны

далайд дуусвар болгох бололцоог єгвєл би адаглаж тїїний том

соёоноос тохой хир хэрчмийг Парижийн тїмэн бодисын тїїхийн

музейд аваачиж єх болно” хэмэн бодолхийлж билээ.

Гэвч одоохондоо нарвалыг Номхон Далайн умарт хэсэгт хайх

хэрэгтэй болсон тул би Франц орондоо эргэн очиход ертєнцийг

бїтэн нэг тойрно гэсэн хэрэг байлаа.

- Консель 2 ! хэмээн би єєрийн зарцыг дуудлаа. Энэ хїн бол миний

їнэнч зарц бєгєєд аян замд надад їргэлж бараа болон явдаг байв.

Би энэхїї тун бэрх фламанд хїнд чин зїрхнээсээ хайртай болсон ба

тэр ч мєн ачийг ачаар хариулдаг хїн билээ. Энэ бол тєрєлхийн

нїсэр, ааш зангаар тогтуун томоотой, ажилч хичээнгїй, тулгамдсан



цагт тайвуун, юм юманд дїйтэй хєдєлмєрт шунахай, харин

єєрийнхєє хочинд ер таараагїй хэзээ ч, хэнд ч, гуйсан зєвлєлгєєн

єгч яваагїй хїн юм.

Миний єчїїхэн гэрт їргэлж цугларан байдаг эрдэмтдийн дунд,

Консель их юманд сурч амьтны ба ургамлын аймгийн ангилалтын

хїрээ, анги, бїлэг, баг, доод баг, язгуур тєрєл, дїрс, доод дїрс зэрэг

бїх їе шатаар дамжин дээш доош торохгїй мэддэг байгалийн

ухааны ангилалтын мэргэжилтэн болон хувирсан билээ. Гэвч

тїїний бїх мэдлэг їїгээр хязгаарлагдах ажээ. Ангилалтын онолд

айхтармєртлєє, дадлага ажлаас нилээд тасархай, тэр миний

бодоход, шїдэт халимыг энгийн халимаас гадаад байдлаар нь

ялгахгїй байхаа.

1 америк тивийн умарт эргийн орчимд Атлантаас Номхон далайд явж

орох

нарийхан зурвас газар

2 Францаар “зєвлєх” гэсэн їг.

Гэлээ ч гэсэн ямар бэрх хєвїїн гэж санана. Консель бїтэн 10

жилийн турш алсын аян замд, эрдэм шинжилгээний жуулчлал

бїрд намайг дагалдсан билээ. Би хэзээ ч тїїнийг ямар нэгэн

бэрхшээлийн ємнє янгуучлан гуншигнаж байхыг сонсоогїй юм.

Конседь, Хятад газар ч юмуу, Конго нутагт ч юмуу, ер нь ямар ч

оронд, ямар ч эргэлзээгїй, юу ч асуухгїй, хэзээ ч хамаагїй явахад

їргэлж бэлэн байдаг хїн.

Тэрний бас мэдрэл булчин чанга, ер нь ямарваа євчинд саадгїй

эрїїл чийрэг биетэй билээ.

Консель одоо гучин настай боловч миний дэргэд арван тав

хорьтой харьцахын жишээтэй ажээ. Жич би єєрийн биеийг дєчтэй

хэмэн хїлээхийн оронд энэ нэгэн будлиантай хахрьцааг гаргаж

ирсэнийг минь уучлахыг хїснэ.



Консельд ердєє цор ганцхан єє бий. Энэ нь : Тэр ёстой засаршгїй

ёс баримтлагч бєгєєд надтай харьцахдаа єєрийн биеийг їргэлж

гуравдугаар биед хамаатуулан ярьдаг нь намайг їргэлж

цухалдуулдаг байв.

- Хєєе, Консель ! гэж би аян замд шуурхайлан бэлтгэхийн ссацуу

давтан дуудлаа.

Консель надад хязгааргїй їнэнчийг би мэднэ л дээ. Ер нь би тїїнийг

аян замд намайг дагалдах эсэхий нь асуудаггїй боловч энэн

удаагийн жуулчлал хэд хичнэээн хугацаагаар удаашрах нь

мэдэгдэхгїйн дээр амь насанд ч аюултай хэрэг байсан тул тїїний

саналыг асуухаар шийдлээ. Далайн том хєлєг онгцыг самрын яс

шиг няцлан чадах амьтныг мєрдєнє гэдэг тоглоом бишээ ! Ертєнц

дээрх хамгийн амар тайван хїн ч гэсэн юм бодохоор хэрэг байлаа.

Консель маань юу гэдэг бол ?

- Ээ, Консель гэж гурав дахь удаагаа дуудлаа.

Консель ч ирэв. Тэр орж ирэх зуураа :

- Эзэн та намайг дуудав уу ? гэж асуухад нь би

- Дуудсан, хонгор минь. Замд хэрэгтэй бїхнийг бэлд. Хоёр

цагийн дараа бид хєдєлнє.

- Эзний л таалал мэдэж хэмээн тэр санаанд ч їгїй хариулав.

- Нэг ч минут хий єнгєрєєж болохгїй. Дээл цамц оймс юу л

хэрэгтэй бїхнийг аль багтахаар нь ганзаганд хий. Болбол тїргэхэн

шиг!

- Аа эзний цуглуулгийг яах вэ гэж Конселийн асуухад :

- Тэдгээрийг дараа болъё. Зочид буудалд хадгалуулж

їлдээнэ.

- Тэгвэл,

- Хорин халиун гахайгаа яах вэ ?

- Їїнийг бид хоёр тэжээж байх болно. Би амьтдуудыг Франц

явуулах талаар ярьчихна.



- Тэгвэл бид Париж руу явахгїй нь ээ ! гэж Консель асуухад

би :

- Юу ч гэмээр юм бэ дээ гэж гуйвсхийж хариулаад,

- Юу ч гэсэн бид жаахан тойруу замаар явах нь шиг байна

гэлээ.

- Эзний л таалалд нийцсэн бол хичнээн ч тойруу хамаагїй.

- Ялихгїй ээ, ялихгїй ! гэхдээ зам нилээд уртсах байх ... Бид

“Авраам Линкольн”-оор явах болно гэхэд,

- Эзний л таалал мэдэж хэмээн хэлээд Консель ажиг ч їгїй

байв.

- Євгєн минь, чи юу бодож байна, гайхлын тухай ... єнєє

цууутай нарвалын тухай яриа болж байна шїї ... бид далайг тїїнээс

чєлєєлєх хэрэгтэй ... “Далайн ёроолын нууц” гэдэг хоёр боть ном

бичсэн капитан Фарагуттай хамт аялахаас татагалзаж яаж болох

вэ .. Нэр хїндтэй ажил, тэхдээ аюултай ажил ! Нарвал биднийг хаа

хїртэл тэнїїчлїїлэх юм бэ, бїї мэд ... энэ амьтан тун олон ааштай

байж болно. Гэлээ ч гэсэн бид явна ! Манай капитан ч ёстой л эр

хїн дээ

- Эзэн нь л хаашаа бол би тийшээ гэж Консель єчлєє.

- Сайн бодоорой ! Би чамаас юу ч нуухгїй. Энэ бол тэр

болгон буцаж ирдэггїй жуулчлалуудын нэг гэж мэдээрэй.

- Эзний л таалал мэдэж ... Нэгэн мєчийн дараа юмаа

тєхєєрч гїйцэв. Консель юу ч мартсангїй. Энэ хїн ємд цамц хувцас

хунарыг яг л єнєєх сїїгээр бойжигчид ба шувуудыгаа ангилан

хуваарилдаг шигээ нябайлан цэгцэлсэн байв.

Бидний ачааг їйлчлэгч їїдний єрєєнд аваачиж тавив. Энэ завсар би

доод давхарт бууж їргэлж хїн дїїрэн байдаг албан тасалгаанд

орж, єєрийн хатаамал ургамал, чихмэл амьтан элдэв сэлтийг

Париж явуулах тухай шийдэн ярилцаад халиун гахайгаа тэжээхэд

хїрэлцэхїйц мєнгє тєлж тооцоогоо хийгээд гїйн гарч хїлээж буй

жуузанд їсрэн суухад, Консель маань тэнд сууж байлаа.



Сїйх тэрэг Бродвейгээр уруудан Юнион цэцэрлэг хїрээд

дєрєв дэх авенью рїї эргэж тїїгээр давхисаар Катрин гудамж

туулаад хамгийн эцэст эргийн гучин дєрєвдїгээр зогсоол дээр

очлоо. Тэндээс биднийг гаталга онгоц хїн, мал, сїйхний хамт

Гудзоны зїїн эрэг, Нью-Йорк хотын дїїрэгт байгаа Бруклинд

аваачлаа. Хэдхэн минутын дараа єтгєн хар утаа баагин байгаа

“Авраам Линкольн”-ны гишгїїр шатны дэргэд давхиж хїрэв.

Бидний ачааг эгшин зуур хєлгийн тавцан дээр гаргав. Би шатаар

яаравчлан дамжиж капитан Фарагуттай хэрхэн уулзаж болохыг

лавлавал, усан цэргїїдийн нэг нь намайг дагуулан явж бяцхан

гишгїїр дээр зогсож байгаа єргєн царайтай єндєр далайчныг зааж

єгєв. Тэр миний зїг гараа сунган :

- Эрхэм Пьер Аронакс гэдэг та юу ? гэж асуув.

- Яг мєн гэж би хариулаад та Капитан Фаргут уу? Гэхэд

- Яг биеэрээ байж байна. Эрхэм профессор тавтай морилно

уу ?Тасалгаа таныг хїлээж байна гэв. Аянд гарахын ємнєх чухал

минутанд би тїїнд саад болохгїйг хичээн мэхийн ёслооод, над

зориулсан єрєє зааж єхийг нєгєє усан цэргээс гуйлаа.

“Авраам Линкольн” уул жуулчлалд аргагїй л зохицсон хєлєг байв.

Энэ нь цагт арван найм, аравны гурван миль хурдалж чадах

бололцоо бїхий хамгийн сонгомол машинаар тоноглогдсон хурдан

хєлєг байлаа. Гэвч энэхїї асар их хурд нь аварга нарвалыг хєєн

гїйцэхэд дутагдалтай ажээ.

Хєлєгний дотоод тєхєєрємж, тїїний далай туулан явах

чанараас дутахгїй байв. Онгоцны хитгэ талд офицеруудын хэсэг

дэх над ноогдсон єрєє миний санаанд их л тохирлоо.

- Энд бид гойд сайн идээших болно гэж би Консельд

хэлэхэд

- Эзэн хэрэв зєвшєєрвєл бид энд даяанч хавч, эмгэн хумсын

гэрэнд идээших мэт тавтай байрлах болно хэмэн миний эрдэмт

зарц хариулав.



Би Конселийг байраа аялуулахаар єрєєндєє їлдээж, хєдлєхийн

ємнєх бэлтгэл ажлыг харахаар тавцан дээр гарав.

Яг энэ їед “Авраам Линкольн”-ыг Бруклиний эргийн зогсоолд

саатуулж байсан бїх ажлын шувтаргыг дуусгах тушаал капитан

Фрагут єгч байв. Хэрэв л би дєнгєж арван таван минут саатсан бол

“Авраам Линкольн” надгїйгээр явчих байсан ба миний бие энэхїї ер

бусын жуулчлалд оролцож чадахгїй байсан бєгєєд тїїний тухай

тавих миний хамгийн бодит тайланг, зарим нэгэн їл итгэгчид

эргэлзээтэйгээр устгах ч байсан байж магадгїй.

Нарвалын эсрэг аянг капитан Фарагут єдрєєр байтугай цагаар,

минутаар ч хойшлуулах дургїй байв.

Капитан хєлєг онгоцны инженерийг дуудан ирїїлж :

- Уурын даралт хїрэлцэхїйц байна уу ? гэж асуув.

- Хїрэлцэхїйц ээ, нєхєр капитан.

- Тэгвэл алгуур хєдєл гэж капитан захирав.

Механикч, энэхїї тушаалыг шахмал хийгээр ажилладаг цахилгаан

мэдээгээр хїлээн авмагц уур гїйлгэх бариулыг эргїїлэв.

Цилиндрїїдэд уур шуугин орж бїлїїрїїд цїл цал нїдэж эхлэхэд сэлэх

гол эргэлдлээ. Сэнсний далбаанууд улам хурдлан эрчлэхэд

“Авраам Линкольн” їдэн гаргаж буй їй олон хїмїїсээр пиг дїїрэн

хэдэн зуун жижиг хєлєг, чиргїїл онгоцнуудын хамт агуу сїрлэг

хєдєллєє.

Эргийн Бруклиний зогсоол сонирхогчдоор дїїрчээ. Хэдэн мянган

хоолойноос гурвантаа цууриатсан “Ура” тэнгэрийн дуу мэт

нижигнэлээ. “Авраам Линкольн” Нью-Йорк хот тєвлєрсєн хагас

арлын шувтарга хэрд Гудзон голын цаагуур орон орохыг хїртэл

мянга манган алчуур тїїнийг даллан їдсээр агаар салхинд намиран

байлаа.

Нью-Джерийн їргэлжлэн цуварсан тансаг барилгын дагуу, Гудзон

голыг уруудан, усан буудлуудын дэргэдїїр єнгєрєхдєє “Авраам

Линкольн” гучин есєн од шигтгэсэн хитгийнхээ тугийг гурвантаа



єргєж, гурвантаа буулган, их буугаараа гурвантаа буу тавин

хариу ёсоллоо. Дараа нь явдлаа удаашруулан хєвїїр тэмдгїїдээр

хязгаарласан сувгийн голдрил дундуур явсаар Сэнди Гукийн элсэн

тохой хїрэхэд, мєн олон мянган хїн баяр хїргэн їдсэний сїїлд их

далайд хєвж гарлаа.

Тїїнийг жижиг хєлгїїд ба тэдгээрийн чиргїїлийн цуваа Нью-

Йоркийн боомтын орцыг онгоцнуудад заагч гэрэлт цамхгууд

хїртэл їдлээ.

Єдрийн гурван цагийн їе байв. Далайн боомтын замчин їїргээ

гїйцэтгэсний дараа, тїїнийг онгоцонд нь хїргэж єгєєд “Авраам

Линкольн” хурдаа нэмсээр Лонг-Айлендын эргийн дагуу хєвлєє.

Оройн найман цагийн їед Файр-Айлендын цамхгийн гэрэл далд

орж, Авраам Линкольн Атланиын гадаад далайн гїн хар усан

дундуур буй байхаараа хурдлан одсон бїлгээ.

НЕДЛЕНД

Капитан Фарагут бол “Авраам Линкольн” мэтийн мундаг хєлгийн

захирах нэр тєртэй сайн далайчин билээ. Хєлєг тэр хоёр нэгэн

бїтэн бие гэж бодоход, тїїний тархи нь капитан мєн ажээ. Тийм

нарвал байгаа гэдэгт, тїїнд ямар ч эргэлзэх зїйл байсангй тул

єєрий нь дэргэд энэ тухай маргаан їїсэхэд тэсвэрлэж їл чадах

ажээ. Тийм гайхал бий, тїїнээс тэр далайг чєлєєлнє гэдэгт андгай

тангараг єгсєн байв.

Эсхїл нарвалыг капитан Фарагут ална, эсхїл нарвал капитан

Фарагутыг ална ална. Тиймээс гурав дахь зам байсангїй.

Нарвалтай удахгїй учирна, тэгээд даруйхан тєгсгєнє хэмээн

маргалдахад тэдний яриаг сонсоход аятайхан. Тїїгэр ч барахгїй

ээлжнийхээ їїрэгт ажлыг гарцаагїй гїйцэтгэх уйтгарт їе гэж



тооцдог зарим офицерууд хїртэл энэ удаа илїї жижїїрлэх ч

хїсэлтэй байв.

Гэрэлт наран, тэнгэрийнхээ мандалд аялан явах цагт онгоцны

шургууд дээр усан цэргїїд шавалдан сууж гайхлыг харуулдан

байв. Гэвч “Авраам Линкольн” Номхон далайгаас хол байлаа.

Онгоцныхон нарвалтай дайралдаж оосорт жадаараа харван алж,

онгоцон дээрээ татаж гаргаад тасчиж хэрчих хорхой нь хїрцгээж

байлаа. Онгоцны багийн ажлаас чєлєєтэй хэсэг нь далайн толигор

гадаргуугаас нїд їл салган ширтэнэ.

Їїний ташрамд хэлэхэд ахмад Фарагут хоёр мянган долларын

шагнал амалсан юм.

Хамгийн анхан єнєє гайхлыг олж харах дагалдан сурагч усан

цэрэг, боцман буюу офицер хэн нэгнийг энэхїї шагнал хїлээж байв.

Иймээс хєлгийн баг ямар их идэвхтэйгээр далайн мандлыг

ширтэж байсныг дїрслэн бодоход хэцїї бишээ !

Миний хувьд гэвэл, би бусдаас мєн хожимдсонгїй єдєржингєє

онгоцны хашлагын дэргэд сайн дураараа зогсдог байв. Ганцхан

Консель л нийтийн санал сэтэлийг їймрїїлэн буй асуудалд

амирлангуй хандаж бусдын сонирхлыг їл хуваалцаж билээ.

Каптиан Фарагут аварга халимыг агнахад шаардагдах бїхий л

тєрлийн тоноглолоор єєрийн хєлгийг бїрэн тоноглосон гэж би дээр

хэлсэн. Тэгвэл халим агнагч нэг ч онгоц їїнээс илї тоноглогдон явж

байгаагїй буйзаа.

Бидэнд, гар жаднаас эхлээд тусгай буугаар бууддаг єргєстэй сум

хїртэл халим агнах одоо їеийн бїх зэвсэг байв.

Хєлгийн урд хошуун дээр єєрийн дєрвєн килограмм хїнд сумыг

арван зургаан километрт шидэж чадах хурдан буу зоосон байв.

Тэхээр “Авраам Линкольн”-ны баг їхлийг тїгээх зэвсгээр

дутагдалтай гэх газаргїй байлаа. Гэвч онгоцон дээр жад

шидэгчийн эзэн хаан Нед Ленд єєрийн биеэр морилж яваагїйсэн

бол тэр бїхэн бас л чамлагдах байлаа.



Нед Ленд бол Канад нутгийн хїн бєгєєд дэлхий дээр халимын

хамгийн гайхмашигт ангуучин тул энэхїї аймшигт мэгэжилдээ

єєртэйгээ тэнцэх хїнийг їл мэдэх нэгэн билээ.

Тэр, тэвдэх сандрахыг хэзээ ч мэдэхгїй маш тайван хїн бєгєєд тун

онцгой зориг, авхаалж самбаатай ажээ. Тїїний жаднаас мэнд

мултрахын тулд маш зальтай аварга халим буюу тун муу санаатай

шидэт халим байх хэрэгтэй.

Нед Ленд дєчєєд настай, зургаан фут орчим єндєр, чийрэг догшин

авртай хїн. Тэр їг цєєнтэй, тїргэн ууртай, їг єчїїхэн сєрєхєд амархан

шатдаг хїн.

Тїїний гадаад тєрх ялангуяа тїїний царайнд євєрмєц тусгалыг єх

алсын хараат хурц нїд арга буюу бусдын анхаарлыг єєртєє татна.

Капитан Фарагут халимын алдарт ангуучийг уул жуулчлалд

оруулсныг би зєв гэж їзнээ. Учир нь тїїний хїчирхэг гар, мэргэн

харц ганцаараа, бусад бїх багийн хийх ажлыг гїйцэтгэж чадах

байв. Нед Лендийг хїчирхэг яндан дуран, цэнэглэсэн їхэр буу

хоёрыг єєртєє нэгтгэсэн хїн гэж зїйрлїїлж болох ажээ.

Энэ канад хїн гэгдэх франц хїн буюу Нед Ленд хэдийгээр їг

цєєнтэй боловч надтай амархан дассаны нь зориуд тэмдэглэх

ёстой бєгєєд миний бодоход, тэр францаар їг хэлэлцэх энэхїї

завшаантай тохиолдолд байярласных буйзаа.

Ер нь Канадын зарим мужуудад, одоо хїртэл Раблегийн 1 їеэс

хадгалагдан ирсэн Францын хуучин аялгууг дуулж суухад надад

таатай байлаа.

Нед Ленд цєєн бус зоригт далайчдыг тєрїїлсэн Квебекийн эртний

омгийн хїн бєгєєд Квебек тїїхийн тэрхїї алслагдсан їед францын

хот байжээ.

Нед бид хоёрын яриа бага багаар хєгжєєнтэй боллоо. Би тїїний

умарт далайнуудад учирсан адал явдлыг дуртай сонсдогсоон. Ан

гєрєє тулалдаануудын тухай тїїний яриа маш яруухан бєгєєд



їнэнтэй учир, заримдаа би умарт орнуудын “Иллад”-ыг, хуурдаж

байгаа канатыч Гомщрыг сонсох мэт санагддагсан.

Бид хуучны найз нєхєд бєгєєд сорилтын хїнд єдрїїдэд їїсвэрлэсэн

бидний нєхєрлєл эвдэршгїй бат учраас би эрэлхэг хїний дїрийг яг

л одоо мэдэж байгаагаараа дїрсэлж байна.

Далайн гайхлын тухай Нед Ленд юу гэж їзэж байв аа ? Їнэнийг

хэлэхэд, олны сэтгэлийг хєдєлгєсєн тэрхїї нарвал байгаа гэдэгт

итгэхгїй хїн онгоцон дээр ганцхан Нед Ленд л байлаа. Нэг єдєр би

тїїний бодлыг мэдэх гэж оролдоход тэр энэ сэдвээр ярилцахаас

зайлсхийж байлаа.

Бидний гарсан єдрєєс гурван долоо хоногийн дараа манай хєлєг

онгоц Патангониос гучин милийн зайтай байгаа – Блокоос холгїй

явж байлаа. Бид, матрын халуун бїсийг огтолж, Магеланы

хоолойгоос хойш долоон зуун миль хїрэхгїй зайтай явж байлаа.

1 дахин сэргэлтийн їеийн францын том зохиолч \1495 - 1553\

Дахиад наймхан хоновол “Авраам Линкольн” Номхон Далайн усыг

зїсэн явах болноо.

Нед бид хоёр хєлгийн урд хошуун дээр сууж, гїн ёроолд нь одоо

хїртэл хїний нїд хїрээгїй байгаа нууцат мандлыг ширтэн элдвийг

ярьж байв. Ярианы далимаар би аварга нарвалын тухай яриа

їїсгэж манай жуулчлалын амжилт ба нуралт шууд шалтгаалах бїх

нєхцєлийг дэлгэрїїлэн ярьж эхэлсэн боловч Нед Ленд хариу

дуугарахгїй суухыг би ажигласан юм.

- Бидний мєрдєж байгаа асар том нарвал бий гэдэгт та яагаад

эргэлзээд байнаа ? Ингэж итгэхгїй байх ямар нэгэн їндэс танд

байна уу? хэмээн шууд тулган асуулаа. Ангуучин хэсэг зуур

намайг дуугїй ширтэж байснаа, хариулахынхаа ємнє хамаг буй

санаагаа тєвлєрїїлэх мэт нїдээ аньж, сурсан заншлаараа духаа

алгадан бодолхийлсний дараа дєнгєж сая :

- Магад ч їгїй, байж ч, эрхэм Аронакс хэмээн хариуллаа.



- Та бол жад шидэгч мэргэжилтэн хїн, та энэ насандаа

сїїгээр бойжигч

аваргуудыг хэдэн зуугаар нь їзсэн, тэхээр асар том хэмжээний

халим хэлбэртэн байж болно гэдгийг та єєр ямар ч хїнээс илїї

амархан їнэмшмээр юм.

- Эрхэм профессор та яг л їїнд эндїїрч байна даа. Юм

мэдэхгїй, хїнд бємбєрцгийн дотоод хєндийд асар том амьтан

амьдарч байнагэвэл амархан їнэмшинэ. Тэгвэл, геологич хїн энэ

їлгэрт хэзээ ч їнэмшихгїй. Тэрчлэн халимын ангуучаас ялгаагїй би

цєєн бус халим, нарвал мєрдєж агнасан. Гэтэл тэдний хэр хэмжээ,

хїчин чадал, сїїл соёо юу нь ч тэр хєлєг онгоцны тємрєвч цєм цохих

чадал байхгїй ! гэж Нед хариулав.

- Гэвч нарвалын шїд хєлєг онгоцны бєєрийг нэвт сїлбэсэн

удаа бий шїї дээ, Нед ээ.

- Модон бєєр, профессор минь, модон бєєр! Гэвч їїнд ч би онц их

итгэдэггїй: Би л хувьдаа тиймэрхїї юм їзээгїй. Тэгэхээр би халим

нарвал, шїдэт халим зэрэг аврагууд “Шотланд”ын бєєрийг цєм

цохисон шиг цоорхойг єєрийн нїдээр олж їзэхээс нааш хэзээ ч

їнэмшихгїй л хїн гэж мэд.

- Нед минь, байзаарай.

- Їгїй ээ, їгїй профессор минь. Юу л бол юу, би зєвшєєрнє, зєвхєн

энэнээс л єєр юм байг. Магадгїй, асар том наймалж...

- Тэр хэрхэвч байж болохгїй Нед минь! Наймалж гэдэг чинь

нялцгай бэлцгэсэн аварга том хэмжээний биетэй амьтан. Хамаагїй

тэр таван зуун фут урт ч байг. Наймалж гэдэг сээр нуруутай

амьтан болохоор “Шотланд”, “Авраам Линкольн” мэтийн хєлгїїдэд

ямар ч аюул байхгїй!

- Тэгвэл, эрхэм байгальч хэмээн ёжлох янзтай та асар том нарвал

байна гэдэгт бат итгэж байна уу? гэж Нед асуулаа.

- Тиймээ Нед, би їїнд итгэж байна. Миний итгэл хэд хэдэн

няцаашгїй баримтаар нотлогдож байгаа юм. Халим, шїдэт халим



далайн гахайн нэгэн адил сээр нуруутны хїрээнд багтах, агуу бєх

соёо юм уу, эвэр, шїд зэрэг заяагдсан халим хэлбэрийн асар том

амьтан байгаад би эргэлзэхгїй байна.

- Ин! ... гэж жадлагч маань хамраараа хїнгэнэн эргэлзэх байдлаар

толгойгоо сэгсрэв.

- Євгєн минь, бод л доо гээд би, їргэлжлїїлэн, хэрэв ийм амьтан

далайн гадаргуугаас доош хэд хэдэн милийн гїнд амьдардаг бол

тэр маш чийрэг бие махбодитой байх ёстой.

- Яагаад?

- Яагаад гэвэл тийм их гїнд усны тэр их даралтыг даах дуулдаж

сонсдоогїй агуу хїч хэрэгтэй юм.

- Нээрээ юї? гэж Нед итгэхгїй маягтай нїдээ жартайлгав.

- Нээрээ, яг тийм! Їїнийг батлахын тулд би танд хэдхэн тоо хэлэх

болно.

- Аа, тоо юу? хэмээн Нед, тоомсоргїй дуугарч тоогоор ч юу

дуртайгаа баталж болно гэв.

- Дандаа л тэр бїхнийг батлаад байхгїй шїї, Нед минь. За та миний

їгийг сонс. Бид гучин хоёр фут єндєр усан баганын даралтыг нэг

атмосферын хэмээн саная. Ер нь їнэн хэрэг дээрээ ердийн цэнгэг

усны баганын даралт бол далайн усны баганын даралтаас нэлээд

бага юм. Учир нь далайн давстай ус ердийн цэнгэг уснаас нягт,

хїнд чанартай. Тиймээс Нед таны бие, хэрэв далайн усанд шумбан

орвол, далайн усны тєвшнєєс гучин хоёр футийн доор, хичнээн

тооны усан баганын даралт таны биеийн бїх гадаргууд їйлчилж

байхчлан таны биеийн квадрат сантиметр тус бїрд тєчнєєн

килограмм даралт буюу тєчнєєн атмосфер дарах болно. Їїнээс авч

їзэхэд гурван зуун хорин футийн гїнд энэ даралт арван атмосфер

хїртэл нэмэгдэх ба гурван мянга хоёр зуун футийн гїнд зуун

атмосфер хїрч єсєєд гучин хоёр мянган футийн гїнд буюу

барагцаалбал хоёр хагас милийн гїнд мянган атмосфер болно.

Єєрєєр хэлбэл, хэрвээ танд энэхїї гїнд хїртэл нэвтрэн орох боломж



олддог юм гэхэд, таны биеийн квадрат сантиметр тус бїр мянган

атмосфер буюу бїтэн тоннын даралтыг їзэхсэн билээ. Тэгэхэд,

євгєн минь таны биеийн гадаргуу хичнээн квадрат сантиметр

болохыг та єєрєє мэддэг її?

- Энэ тухай мэдэх юм хумсын чинээ ч алга.

- Арван долоон мянга орчим.

- Тийм их її?!

- Аа, тэхэд бас миний дээр хэлснээр нэг сантиметр квадратад

їйлчлэх нь килограмм атмосфер жаахан ихсэх ёстой тул таны

биеийн арван долоон мянган сантиметр квадрат гадаргуу дээр

атмосферийн арван мянга таван зуун жаран найман килограмм

даралт їйлчлэх юм.

- Надад л мэдэгдэх юм алга.

- Зїйтэй, та їїнийг їнэлэхгїй байдаг чинь аргагїй. Энэ асар их

даралттай таны биеийн доторхи агаарын даралт тэнцэж байгаа

учраас таныг энэ их даралт шалчийлгачихгїй байгаа юм. Тиймээс

танд юу ч мэдэгдэхгїй байдаг нь тэр. Гэвч хэрвээ та усанд шумбаж

орвол энэ тэнцвэр алдагдана...

- Аа ха, ойлголоо, хэмээн миний ярианд нэг л сонирхсон бололтой

Нед яриаг минь таслан авч, тэгвэл ус намайг хїрээлэхээс биш

миний дотор нэвтрэн орохгїй шїї дээ гэв.

- Чухам їнэн, Нед минь. Тэгээд л таны биеийг далайн тєвшнєєс

гучин хоёр футийн гїнд арван долоон мянга таван зуун жаран

найман килограмм атмосферээр дарж, гурван зуун гурван зуун

хорин футийн гїнд энэхїї даралт арав дахин єсч зуун далан таван

мянга зургаан зуун наян килограмм болж, гурван мянга хоёр зуун

футийн гїнд зуу дахин нэмэгдээд сая долоон зуун тавин зургаан

мянга найман зуун килограмм хїрч, хамгийн сїїлд гучин хоёр

мянган футийн гїнд єнєєх маань мянга дахин ихсээд таны биеийг

арван долоон сая таван зуун жаран найман мянган килограммаар

дарах болно. Єєрєєр хэлбэл таны биеийг аврага том алх дєш



хоёрын хоорондоос гаргаж авсан мэт та нїд ирмэхийн зуур

нимгэнээс нимгэн хальс бин болон хувирах болно.

- А, чєтгєр гэж! хэмээн Нед дуу алдав.

- Ингэхлээр, євгєн минь, хэрвээ иймэрхїї гїнзгийд хэд хэдэн зуун

метр урт сээр нуруутан амьтан амьдарч болох юм бол тїїний

биеийн сая сая квадрат сантиметр гадаргуу олон миллиард

килограммын даралтыг тэсвэрлэх ёстой. Тэгвэл, одоо бод л доо,

энэ амьтан тэр их даралтыг тэсвэрлэн чадах бие махбодын ямар

их эсэргїїцэлтэй, ямар муйхар мундаг булчин шєрмєстэй амьтан

байх вэ!

- Тэгвэл тэд ч зуухны найман ямхын зузаан тємрєєр євчлєгдсєн

болов уу гэмээр ган хуягт амьтан байхаас зайлахгїй гэж канад

нутгийн эр маань їгїїлэв.

- Зїйтэй, Нед! Тийм юм бол, хэрвээ усан дотор манай хамгийн

хурдан буухиа галт тэрэгнээс хурдан, тэр сїрхий амьтан далайн

ямар нэгэн хєлєг онгоцтой мєргєлдвєл ямар аймшигтай сїйрэл

гарах байна, бод л доо.

- Тийм ... нээрээ дээ ... хэмээн энэхїї тоо баримтуудаар ягдсан

боловч бас л бууж єхийг хїсэхгїй байгаа тэр хїн итгэмжгїйхэн

бувтнав.

- За тэгээд би, таныг итгїїлэх биз?

- Хэрэв ийм амьтан їнэндээ далайн гїнд оршдог л юм бол маш их

хїчтэй амьтан байх ёстой гэдэгт л намайг итгїїллээ шїї дээ, эрхэм

профессор.

- Ёох, їгїй ээ, та ямар зєрїїд хїн бэ! Хэрвээ далайн гїнд тийм амьтан

байхгїй юм бол та “Шотланд”-тай болсон явдлыг юу гэж

тайлбарлах вэ?

- Магадгїй ... гээд Нед эрс хэлчихэж арай л чадахгїй байхад нь

- Тэгээд, хэл хэл гэв.

- Магадгїй ... тийм явдал болоогїй байж? гэж мань хїн тууж орхив.



Энэ хариулт ч зєвхєн тїїний зєрїїдийг л харуулж байв. Тэр

єдєртєє би, тїїнийг дахин итгїїлэхийг оролдсонгїй. Тэхэд

“Шотланд”-тай тохиолдсон явдал маргаангїй хэрэг билээ. Тїїний

цоорхой яах ч аргагїй бодитой юм болохоор, бєглєхєєс єєр зам

байгаагїй юм. Тэрхїї гайхал байгааг батлах, їїнээс илїї баримт

олоход бэрх хэмээн би санана. Тїїнээс гадна нэг талаар тэр

цоорхойд, хар аяндаа гарсан гэж їзэх ямар ч тал алга. Нєгєє

талаар усан доорхи хад юм уу, аралтай мєргєлдсєн гэх санаа

бїрмєсєн їгїйсгэгдсэн тул далайн аврага амьтны асар том шїдээр

їйлдэгдсэн гэдэгт їнэмшихээс єєр замгїй ажээ.

Би л хувьдаа, дээр тодорхойлсон сэтгэмжийн їндсэн дээр

энэхїї амьтныг сээр нуруутны хїрээ, сїїгээр бойжигчдын анги халим

хэлбэртний багт хамааруулсан юмдаг. Харин халим, шїдэт халим,

далайн гахайг хамруулдаг язгуур, доод язгуур дїрсэд тїїнийг

хэрхэн ангилах асуудлыг зєвхєн ирээдїй л хариулж чадах бизээ.

Энэхїї асуудлыг шийдвэрлэхийн тул їл танигдах тэрхїї

амьтныг урьдаар илрїїлэх хэрэгтэй. Тїїнийг илрїїлэхийн тул эхлээд

барих, барихын тул алах, алах явдал Нед Лендэд хамаарагдах бол

алахын тул тїїнийг олж їзэх явдал онгоцны бїх багийнхны їїрэг юм.

Тэгвэл їзэхийн тул їїнтэй учрах хэрэгтэй бєгєєд энэ нь зїй

тохиолын хэрэг байлаа.

ХАР ТААМГААР ЭЛДСЭН НЬ

“Авраам Линкольн”-ны аяллын анхны єдрїїдэд онцын гойд тохиолдлууд

гарсангїй. Гагцхїї нэгэн єдєр Нед Лендийн гайхамшиг эрдмийг хамгийн эхрэм

єндєрт єргємжилсєн онцгой сонин нэгэн явдал болсон нь жад шидэгч єєрийн биед

дїїрэн итгэмжилж болохыг нийтийн ємнє биеэрээ нотолсон билээ.

Фальклендын арлууд їзэгдэхийн хэрд “Авраам Линкольн”

халим агнах “Монроэ” гэдэг Америкийн хєлєгтэй дайралдлаа. Тэр

онгоцны баг нарвалын тухай у ч сонсоогїй ажээ. Гэтэл “Монроэ”



онгоцны капитан “Авраам Линкольн” дээр жад шидэгч алдарт Нед

Ленд явааг мэдмэгц, тїїний биеийг мєрдєж яваа шїдэт халимыг

агнах ажилд туслалцана уу хэмээн гуйсан билээ. Нед Лендийн

хэрхэн хєдєлдгийг харахыг хїсэмжлэн агсан капитан Фарагу, жад

шидэгчид “Монроэ” онгоцон дээр гарах зєвшєєрєл олгов.

Канадын харъяатын аз болоход, шїдэт халим ганыг шорлохын

оронд харин хоёрыг шорложээ. Анхныхы нь яг зїрхэнд жадаа

шааж, доор нь алсан бєгєєд дараагийнхы нв хэсэг зуур мєрдсєний

сїїлд алжээ.

Ай даа, хэрэв л гайхал хэзээ нэг цагт Нед Лендийн жадтай учрах

гай тохиолдвол тэр амьд гардаггїй ээ !

Хєлєг онгоц, зїїн ємнєт Америкийн эргийн дагуу хурдалж гарлаа.

Бид, 7-р сарын туршид Магелланы хоолойн аманд Дев хошуу хїрч

очлоо.

Гэвч, капитан Фарагут энэхїї махиралдсан хоолойн хажуугаар гарч

Горнын хошууг чиглэв.

Онгоцны баг, энэхїї шийдвэрийг нэг дуугаар таалан їзлээ.

Їнэндээ ч энэхїї нарихан хоолойд, тэр том амьтантай золгоно гэдэг

найдвар багатай хэрэг бизээ. Тэрхїї гайхал Магелланы хоолойгоор

багтаж гарахгїй, дэндїї бїдїїн хэмээн олонхи усан цэрэг їзэж байв.

“Авраам Линкольн” 7-р сарын 6-ны єдрийн 3 цагийн хэрд

Голлландын далайчид єєрийн тєрєлх хотын нэрээр нэрлэсэн

Америк тивийн хамгийн ємнєт їзїїрт хаягдаж, Горнын хошуу

хэмээгдэх тэрхїї хад, тэрхїї алслагдсан арлыг тойрч билээ. Хєлєг

онгоц баруун хойт зїгт чиглэл авч, тїїний сэлїїр сэнс Номхон

далайн уёыг хєєсрїїлэн эхлэв.

- Сайн хар ! нїд бїї чавч ! хэмээн “Авраам Линкольн”-ны усан

цэргїїд сэрэмжлэн явна.

Нээрээ ч тэд нїд чаьчихгїй байв. Хоёр мянган долларын шагналд

хорхойтсон хїмїїс дадлайн гадаргаас нїд салгахгїй явлаа. Нїд,

дуран хоёр єдєр шєнє амар заяагаа їл їзэх ажээ.



Никтаполууд буюу муужгайн хараатай хїмїїс єдєр шєнє ялгалгїй

сайн харах тул жирийн хараатай хїмїїсийг бодвол шагнал авах илїї

боломжтой байв.

Хэдийгээр мєнгєн шагнал миний сэтгэлийг татахгїй боловч би, мєн

л бїхэл єдрєєр далай ширтэн зогсог байлаа. Би унтах нойроо

хоногт гурав, дєрвєн цагаар хорогдуулж, ууж идэхдээ тоотой

хэдэн минут зарцуулан, бусад бїх цагт онгоцны тавцангаас

хагацалгїй яг зогсдог байв.

Эсхїл би, урьд хамрын хашлага модон дээр тохойлдон тал бїр

тийшээ нїдний хараа мэдэн їргэлжилсэн их далайн їелсэн

давалгааны хєєсєрсєн сэрвэнг шунахайгаар ширтэн байж билээ.

Хааяа далайн мандал дээр халимын гїдгэр сэрвээ бїртийн ил

гарахад би, багийн бусад хїмїїсийн хамт сандардаг байв. Энэ їед

онгоцны бїх баг нїд ирмэхийн зуур дээшээ гїйлддэг билээ.

Халимын хєдєлгєєнийг нїдээ энтэл ажиглаж хїн бїхэн

амьсгаадчихсан байдагсан. Би ч гэсэн нїдээ бїрэлзэн чилтэл

ширтдэг байлаа.

Ийм цагт миний амгалан тайван зантай зарц Консель :

- Эзэн минь нїдээ хэт бїлтийлгэхгїй байвал илїї сайн харахсан даа

хэмээн надад тайвуухан хэлдэгсэн.

Гэтэл онгоцныхон дандаа л дэмий сандарцгаадаг байв.

“Авраам Линкольн” сэжиглэсэн дайсандаа аажуухан ойртон очивч

нєгєєх нь жирийн нэгэн халим буюу эсхїл шїдэт халим байхад дахн

тїрїїчийн чиглэлийг барих бєгєєд онгоцны баг ямар ч гэмгїй

хєєрхий тэр амьтныг хараж зїхсээр цаашилдаг байв.

Бємбєрцгийн ємнєт хагасын 7-р сар, умарт хагасын 1-р сартай яг

харгалзах бєгєєд энэ їеэр бороо ид дундаа цутгаж байдаг боловч

бидний аялал хамгийн таатай нєхцєлд їргэлжилж, цаг агаар

їргэлж сайхан байлаа. Тїїгэр ч зогсохгїй далай амгалан, алсын

бараа тод ажээ. Нед Ленд урьдын нэгэн адил їнэмшихгїй гэж



гэдийснээрээ гэдийж байв. Тэр, хэрэв л халим харагдахгїй бол зав

чєлєєтэй цагтаа далай руу ердєє ч хардаггїйсэн.

Тїїний онцгой хурц нїд аялагчдад тун их тус хїргэж болох байсан

учир энэ нь эглї хєдєлмєєр байдаг байлаа.

Гэтэл канад нутгийн зєрїїд хїн хоногийн хорин дєрвєн цагийн

арван зургааг нь єрєєндєє єнгєрєєхийг илїїд їздэг байв.

Би, тїїний амарлингуй занг буруушаан хэдий олон удаа эмлэх

боловч, тэр :

- Профессор гуай дэмий чилэхийн хэрэг у байхав ? хэмээн

хариулж : юуны ємнє ерєєсєє нарвал гэдэг ямар ч юм байхгїй ямар

нэг амьтан байдаг юм гэлээ гэхэд бид тїїнтэй дайралдах єчїїхэн ч

нйадвар алга, тїїний чинь хойноос бид шал сохроор, таамгаар

элдэж явна шїї дээ. За яахав, тїїнтэй чинь ямар нэг хєлєг онгоц

Номхон далайд дайралдсан л юм байж. тэгвэл, тэр нарвалын чинь

аашийг ажвал нэг л байранд холхиод байх тєдий л дургїй амьтан

бололтой.

Тїїнчлэн та єєрєє тїїнийг тун хурдан гэдгийг зєвшєєрч шїї дээ.

Тэхээр байгаль ямарч хэрэггїй юу ч буй болгодоггїй тул заяаны

болхи удаан хєдєлгєєнтэй тийм амьтдад хуйнаас хурдан гїйх хувь

хїртээхгїйсэн биш її. Ийм ч учраас тийм амьтан їнэнээсээ байдаг л

юм бол эндээс ч асар хол яваа гэж миний бодож байгааай таны

санал эрхбиш нийцэхсэн бизээ! гэв.

Энэхїї сэтгэмжийн эсрэг юу ч хэлэхийн аргйгїй байлаа. Їнэндээ ч

бид хар таамгаар явахаас єєр яах билээ ? Гайхалтай золгох

бидний найдвар маш бага тул Нед Лендийн зєв бизээ. Хэдий тийм

боловч жуулчлалын тєгсгєлийн амжилтанд хэн ч эргэлзэхгїй байв.

Бид 7-р сарын 20-нд уртрагийн 105 хоногт матрын халуун бїсийг

хоёр дахин гарч, мєн сарын хорин долоны єдєр уртрагийн 110

хоногт экваторыг гэтэллээ. Тэр єдєртєє манай хєлєг Номхон

Далайн тєв санг чиглэн єрнєт зїгийг барив.



Манай боцманы хэлсэн “тїїнд далай ч гїехэн” гэгчээр ахмад

фарагут арал, хойг, тивїїдээс алс хол газар, далайн хєлгїй гїнд тэр

гайхалтай учирч болно хэмээн їзэж байсан нь зїйтэй байв.

Иймээс манай хєлєг Паумот, Маркиз, Сандвичийн дэргэдїїр єнгєрч,

уртрагийн 132 хоногт мэлхийн халуун бїсийг хєндлєн огтлоод,

Хятадын далайг чиглэлээ.

Ингэж явсаар бил, гайхалтай хамгийн сїїлд учирсан тэр газар хїрч

ирэв. Зїрх дэлсэх гэдэг учраа алдсан бєгєєд їїний улмаас хєлєг

онгоцныхон бїгээрээ зїрхний сэвтэй болж болох байлаа. Онгоцны

баг тэр чигээрээ энэхїї салшгїй їзэлд автагдан солиорсон мэт ажээ.

Хїмїїс унтах, идэхээ ч болилоо. Бид хий юм харчихаад ухаан

жолоогїй хєхин баярлах боловч хууртагдсандаа бїгдээр гонсойн

гомдох тул тийнхїї цаг їргэлж сэтгэл мэдрэлийн хїнд байдалд

орших нь сайнаа їзэхгїйн ёр бизээ.

Нээрээ ч энэ байдал удааширсангїй, хямралдаан гарахад хїргэв.

“Авраам линкольн” бїтэн гурван сарын турш Номхон далайг

хєндлєн гулдгїй хэрэн хэсэхэд, єдєр бїхэн жил шиг удаан єнгєрдєг

байв. Хєлєг онгоц аль нэгэн харагдсан халимын араас андууран

хєєцєлдєж нэг бол хурдлан, нэг бол удаашран, зог тусч, ухасхийж,

хажуулдаж хавиргалан эргэлдэх нь машинаа эвдэхийн тэмдэг

байлаа. Манай онгоц Японы эргээс Америк тив хїртэл нэг ч хавтгай

дєрвєлжин хэсгийг орхигдуулсангїй нэгжиж билээ. Гэтэл энэхїї

аса уудам орчинд юу ч олж авсангїй ээ. Асар томнарвалтай

адилхан, ядахдаа ямар нэг хад, арал, онгоцны сэг, тэнэмэл шїр

арал эсхїл єєр нэгэн чєтгєр шїї юм, юу ч байсангїй!

Ингэ ингэсээр дэмий юманд итгэсэндээ ичингїйрэхийн эрхэнд,

орох газраа олохгїй байсан бол ичгїїрээсээ хорсол нь улам илїї

хэмлэж байлаа. Бїтэн жилийн турш хуримтлагдсан уул хад мэт их

нотолгоо маань ганцхан єдєр л ийнхїї нурж унасан тул одоо хїн бїр

дор дороо ингэж тэнэглэн їрэгдїїлсэн цаг хугацаанаасаа хэрхэн

нєаєа талаар бодолхийлэх боллоо.



Хїн гэдэг хэзээний олон ааштай амьтан тул одооч нэсэн тэд нэг

їзлээс нєгєєд урваж байв. Аяллын хамгийн идэвхтэй гишїїд маань

харин хамгийн аюултай дайсан болжээ. їл итгэх їзэл, хєлгийн доод

зоориноос аваад дарга нарын дээд тасалгаа хїртэл ус мэт юїлсэн

бєгєєд хэрвээл капитан Фарагутын учир нь олдохгїй

нэгэнармайлтгїйсэн бол “Авраам Линкольн” аль хэдийнээ гэдрэг

эргэхсэн билээ.

Гэвч энэхїї їр дїнгїй хайгуул эцэс тєгсгєлгїй їргэлжилж яахин болох

билээ. Гайхлыг эж олох їїргийг амжилттай биелїїлэх ажилд

єєрєєсєє шалтгаалах бїхнийг бїгдйиг онцгой гїйцэтгэсэн тул

“Авраам Линкольн”-ыг уулах буюу єєлєх ямар ч тал байсангїй ээ.

Ер нь Америкийн аль нэгэн хєлгийн баг їїнээс урьд, хэзээ ч

иймэрхїї тэсвэр хатуужил, идэвхийг їзїїлж байгаагїй юм. Тиймээс

аяллын бїтэлгїйн гэмийг тэр чигээр нь тэдэнд хїлээлгэхгїй агсан

билээ. Бодвол буцахаас єєр аргаїй мэт...

Капитан Фарагутад гэдрэг эргэх тухай эрэлт орсон боловч тэр эрс

татгалзав.

Усан цэргїїд єєрсдийн дургїйцлийг нуусан чїгїй, тїїний лмаас

оноцон дээрх дэглэм нуралтын байдалд орлоо. Би онгоцон дээр

їймээнгарсан гэх гэж багйаа юм биш, гэвч капитан Фарагут маань

хэсэг зуур тэдний эсрэг тэмцэж байсны дараа, єєрийн хєлгийн

багаас, эртний Колумбын нэгэн адил, гуравхан хоног тэсвэрлэхийг

гуйхаас єєр замгїй боллоо. Хэрэв л энэхїї гурав хоногт гайхлын

бара эс харагдвал “Авраам Линкольн” залуураа гэдрэг эргїїлэх

ёстой болов.

11-р сарын 2-ноо ийнхїї амалсан билээ. Энэ нь хїмїїсийн санаа

сэтгэлийг шууд сэргээв. Хїмїїс далайн усыг дахин

анхааралтайгаар ширтэж, луран авай їїрэгт ажилдаа дахин орлоо.

Энэ бол аварга нарвалыг тулалдаанд дуудсан эцсийн дуудлага

байв.



Иймэрхїїгээр хоёр хонлоо. “Авраам Линкольн” зєєлєн гїйдлээрээ

урагшлахад, онгоцны баг нарвалын анхаарлыг татахын тул хэрвээ

л тэр їнэхээр байдаг юм бол мянга мянган арга сївэгчилж билээ.

Хєлєг онгоцныг бїлэг бїлгээрээ дагалдан явах аварга загасны

бахыг ханган онгоцны хашлага давуулж асар том єєх бєєн бєєнєєр

нь хєнтєрч байв. Хєлєгний жижигзавиар далайн квадрат тус

бїрийг нэгжин шинжиж зїг бїр тийшээ хайдаг байв.

Гэтэл 11-р сарын 4-ний орой болсон авч нууц нууцаараа їлджээ.

Дараагийн єдєр 11-р сарын 5-ны їд хэрд тогтоосон хугацаа гїйцэх

байв. Цагийн харанганы эцсийн цохилтоор хэлсэн їгэндээ эзэн

болдог капитан Фарагут ємнє дорно зїг хєлєг онгоцоо эргїїлэх

ёстой бєгєєд бид тийнхїї Номхон Далайн умарт хэсгийг їїрд орхих

учиртайсан билээ.

Энэ їед онгоц маань умарт єргєргийн 31 хоног 15 хувь, дорнот

уртрагийн 136 хоног 42 хувьд явж байлаа. Японы арлууд биднээс

200 хїрэхгїй миль зайтай ажээ. Шєнє боллоо. Оройн найман цагийн

харанга цохилоо. Хадуур мэт нарийхан хавирган сарыг єтгн їїлё

бїрхэж, хєлєг онгоцыг далай їл мэдэг халивалзуулж байв.

Энэ їед би, тавцангийн хашлага тохойлдон хєлгийн баруун хажжд

зогсож билээ. Консель мєн миний дэргэд зогсон алсыг амарлингуй

ширтэнэ. Усан цэргїїд шураг модны хєндєл дээгїїр мацаж, улам бїр

бїрэнхийлэн байгаа орчинг ажиглан авай. Офицерууд ч мєн

шєнийн дурангаа далайн гадарга тийш чиглїїлжээ. Заримдаа, їїлэн

цоорхойгоор цацарсан сарны гэрэл далайн усыг мєнгєлєн єнгєлєх

боловч їїлс, дахин аньж битїїрэхэд орчин тойрон дахин харанхуйн

дунд сїїдийнэ.

Конселийг энэ удаа би хараад энэ амгалан хїн бусдын нэгэн адил

хамгийн анхан сэтгэл хєдєлсєн болохыг нь ажиглалаа.

- яагаа вэ, чи Консел? Хоёр мянганянчаан олж євєртлєх эцсийн

бололцоо тохиов уу? хэмээн би асуулаа.



- Эзэн хэрвээ зєвшєєрєхсєн бол энэхїї шагнал мєнгийг євєртлєх

хїсэл хэзээ ч надад тєрєєгїй хэмээн єчихсєн байнам гэж хариулаад

Нэгдсэн Холбоон ыулсын засгийн газар яг л иймэрхїї янзаар зуун

мянган тєгрєгийн шагнал амалсан ч тэрнийхээ улмаас тєдий л их

хохироогїйсэн билээ гэв.

- Чиний зєв, Консель минь. Яв явсаар энэмундаг аялалд би

оролцож шал дэмий юм боллоо. Хэд хичнээн ч цаг хугацаа

їрэгдэж, хичнээн их сэтгэл мэдрэлийн чирэгдэл боловдоо. Бид бїр

зургаан сарын ємнє Францад бучих байхгїй юу...

- Ерєє ер. Эзний єчїїхэн єрєє, музейд аль эрт очих байсан гэж

Консель маанв дэмжиж аваад

- Би эзний цуглуулгыг анги тєрєлд нь хуваарилан, эзний аваачсан

амьтны цэцэрлэгт сараалжин торон дотор байрааолоод сониуч

бїхний дурыг Парижийн єнцєг бїрээс татаж байхсан биш її гэлээ.

- Яг л тийм байхсан, Консель минь. Бас тэгтэл энэ бїхний эцэст

биднийг элэг доог болгон яаж дайоч доромжлох болдоо.

- Гарцаагїй. Эзнийг элэг доог болгон гэдэгт би дїїрэн итгэж байна.

Ай бїї мэд цааш нь ярихын ч хэрэг байна уу даа...

- Ярь, ярь Консель!

- Миний бодоход ч элэг доог болохоо эзэн та єєрєє л

єдєєсєн л дєє.

- Нээрээ юї?

- Ийм их эрдэмтэн болох хувтай тан шиг хїн, тэгж

эрсдэхийн хэрэггїй л

байсан ... хэмээн Консель маань надад цаасан малгай ємсгєж

дуусгаагїй атал, орчин тойронд налайж байгаа чимээгїйн

дундаас :

- Хїїш ! Нєгєєтєх чинь, бидний эсрэг, салхин доор байна!

хэмээх дуу цуурайтлаа.

Энэ бол Нед Лендийн дуу ажээ.



ЁРООЛГЇЙ ГЇН ДАЛАЙН ХЇН

Энэ бол хєлєг онгоцны капитан байв.

Нед Ленд эгшин зуур босон харайхад, хєєрхий муу зарц эзнийхээ

дохиогоор голтой голгїй юм єрєєнєєс гуйвсаар гарч одлоо.

Канадын харьяатын єдїїлсэн хэргийн хариуд їзэн ядахын хорслоор

буцалбал буцлах тэр хїн, гарын ганц ч хєдєлгєєнєєр ямар нэгэн

хилэгнэлийн тэмдэг їзїїлсэнгїй нь капитаны эрх мэдэл хэр хичнээн

болохыг илтгэсэн билээ. Консель бид хоёр энэхїї будлианы

тєгсгєлийг мэл гайхан хїлээж ахуйд капитан хоёр гараа

цээжиндээ зєрїїлэн, биднийг маш анхааралтай ширтэж зогсов.

Эсхїл тэр яриа їїсгэхийг тєвдсєн болов уу? Аль эсхїл Францаар їг

дуугарсандаа харамсаа юу? Энэ ч магад їнэн тал нь буйзаа.

Бидний дундаас хэн ч эвдэхийг зїрхлээгїй хэдэн секундын нам гїм

байдал шувтарч:

- Эрхмїїд ээ хэмээн капитан сая ам нээж, би франц, англи,

немц, латин аль ч хэлээр чєлєєтэй ярьдаг юм. Ингэхээр би та

нартай тїрїїчийн уулзалтандаа ч ярьж болох байсан гэвч би та

нарыг ажиж сайн бодож тунгаахыг чухалчилсан юм. Тэхэд та нар

тус тусдаа, янз янзын хэлээр єєрсдийнхєє тухай нэг л адил зїйл

ярьсан болохоор чухам л хэн болохоо надад дїїрэн итгїїлж чадсан.

Иймээс би ер бусын тохиолдлоор эрдэм шинжилгээний ажилд

хилийн цаана явсан байгалийн судлалын тухай тїїх, парижийн

музейн профессор ноён Пьер Аронакс болон тїїний зарц Консель

тэрчлэн Америкийн холбооны нэгдсэн улсын тэнгисийн цэргийн

хєлгїїдийн бїрэлдэхїїнд багтах нь “Авраам Линкольн” онгоцны

жадчин Нед Ленд нартай учирсан болохоо сая мэдлээ гэж хэлэв.

Би зєвшєєрснйи тэмдэг болгон мэхийн ёслов. Капитан

надаас юм асуусангїй болохоор би хариу хэлэхийн шаардлагагїй

буйзаа.



Энэ хїн францаар ямар ч єєгїй маш зєв ярьж байв. Тїїний яриа тун

цэвэрхэн, їг нь яахын аргагїй яг таг ажээ. Гэлээ ч гэсэн тїїнийг би

яриагаар нь нэг нутгийн хїн гэж хэлэхгїй билээ.

Тэр яриагаа їргэлжлїїлэн:

- Миний бие хоёрдахь удаагийнхаа уулзалтыг нилээд

удаашруулсан болохыг эрхэм ноёд сайн мэдэж байгаа бизээ. Гэвч

би, та нарыг хэн болохыг мэдмэгц, эрх биш цаашид хэрхэн яавал

зохихыгоо бодож боловсруулах хэрэгтэй байсан. Би нилээд их

эргэлзлээ. Та бїхнийг тун харамсалтай їйл лай хїн тєрєлхтєнєєс

хєндийрєн тасарсан над мэтийн хїнтэй золгуулсан ажээ. Та нар

миний аглаг буйд амгалан байдлыг эвдлээ…

- Єєрийн эрхгїй хэмээн би хэллээ.

- Єєрийн эрхгїй ий? гэж їл танигч хїний дуу єндєрсєж тэгвэл

“Авраам Линкольн” миний хойноос бїх далайгаар єєрийн эрхгїй

мєрдєж явсан уу? Тїїнчлэн та нарт:

Энэхїї онгоцон дээр єєрийн эрхгїй аялан жуулчлах санал

тєрсєн її? Бас танай галт бємбєг миний хєлгийн хуяг дээр єєрийн

эрхгїй унасан уу? Тэрчлэн эрхэм Нед Ленд над уруу жад єєрийн

эрхгїй шидсэн її? Хэмээв.

Тїїний энэхїї їгэнд би арай ядан барьж байгаа хилгэнэлийг нь олж

танилаа.

Гэвч эдгээр зэмлэлд єх зїй ёсны хариу надад бэлэн байв.

- Эрхэм ээ бодвол та Америк, Европ хоёр тивд єєрийн

дэгдээсэн их маргааныг єєрєє мэдэхгїй байгаа биз. Тїїнчлэн таны

хєлєгтэй мєргєлдсєн хэд хэдэн хєлєг онгоцны сїйрлийн улмаас

бїтэн хоёр тивийн олон нийтийн санаа сэтгэлийг їймрїїлсэн хэсэг

явдлыг та бас мэдэхгїй уул нууцыг тайлах тїлхїїр нь ганцхан танд

байгаа тэрхїї тааврыг тайлбарлахыг оролдсон тоо томшгїй олон

таамаглалыг танд би тоочихыг больё. “Авраам Линкольн” Номхон

далайн хамгийн зах хязгаар хїртэл таныг мєрдєн, хєєхдєє далайн

ямар нэгэн хїчирхэг гайхал амьтныг мєрдєж байгаа хэмээн бат



итгэж явсан болон тїїнээс ямар боловч їнээр, тэнгис далайг

цэвэрлэх ёстой гэж эрс шийдэж явсан болохыг та бас мэдэх

хэрэгтэй гэж би хэлэв.

Капитаны царайд инээдээ барьж ядсан ямар нэгэн їл мэдэг

тэмдэг тодров.

Гэвч тэр урьд урьдаас амгалан царайгаар:

- Ноён Аронакс та, тэр онгоц усан доогуур явагч хєлгийг

далайн тэр л гайхал шигээ хєєж буудахгїйсэн гэж батлахыг

зїрхлэх її? гэж асуув.

Капитан Фарагут ямар ч л байсан гуйвах юмгїй хєєж буудах хїн

тул энэхїї асуулт намайг тэвдїїлж билээ.

Тэр, усан доогуур явагч хєлгийг аварга нарвалын нэгэн адил

устгахыг єєрийн їїрэг хэмээн їзэх агсан бизээ. Иймээс би юу ч

хариулсангїй ээ.

Капитан цааш нь їргэлжлїїлэн:

- Ингэхээр би та нарыг дайснаа гэж їзэх бїрэн эрхтэй биз?

Би дахин дуугарсангїй, гэвч энэ удаа тэхээс тэх гэж хариу

хэлсэнгїй ээ. Таны хамгийн ноттой баталгаа хїчинд автагдах ийм

їед иймэрхїї асуудлыг маргахын хэрэггїй билээ.

- Та нарыг хэмээн капитан їргэлжлїїлэн, найрсаг зочломтгой

хїлээн авахад намайг юу ч албадаагїй тул би нилээд удаан

эргэлзсэн юм. Хэрэв л би та нараас хагацахын тїїс болсон бол би

энд дахин эргэж ирэхийн явдалгїй байсан.

Та нарыг би онгоцныхоо орой дээр гаргаж хаячаад л доошоо

шумбаж, хэзээ нэгэн цагт амьд байсныг тань таг мартчихсан бол

болох л байсан. Тэх эрх надад байгаагїй гэж її?гэхэд нь

- Энэ ч боловсон хїний ёс бус, зэрлэг хїний л дїр байх байсан

даа гэж би хариулав.

- Эрхэм профессор та “боловсон хїний ёс” гэж юуг хэлж

байна? Би хїн нийгэмтэй, зєвхєн л би єєрєє зєвтгєх буруутгах

эрхтэй, ганцхан л шалтгаанаар тїнш тасарсан хїн шїї дээ. Би тэр



нийгмийн чинь хуулийг хэрхэвч дагахгїй, тиймээс та миний

дэргэд їїнээс хойш тїїнийхээ тухай хэзээ ч їл дурсахыг танд

сануулья хэмээн эрс эсэргїїцэж билээ.

Їїнийгээ онц ширїїн хэлсэн юм. Їл танигчийн нїд уур хилэн,

хорсол жигшлээр бадарч байв. Энэ хїний єнгєрсєн їе ямар нэгэн

аймшигт нууцыг хадгалсан бол уу гэсэн бодол миний толгойд зурс

хийлээ. Тэр єєрийн биеийг хїн нийгмийн хууль ёсноос дээр тавьж,

хїн їл хїрэх орчинд шингэж орсон нь дэмий хэрэг биш буйзаа.

Єєртэйгээ тэмцэлдэх єчїїхэн оролдлогыг усан дээр тийнхїї

хялбархан няцааж байгаа юм чинь тїїнийг далайн гїнд мєрдєхийг

хэн зїрхлэх билээ дээ? усан доогуур явагч моторт завьтай

єрсєлдєх ямар хєлєг байна аа? Тїїний хєлгийн аймшигт зэвсгийн

хурц їзїїрийг ямар бєх ган хуяг ч хариулж чадахгїй.

Далайн энэхїї эзнийг дэлхий дээр хэн ч гэсэн ямар ч

хариуцлагад татан зэмлэх сачийгїй буйзаа.

Энэ бїх бдол миний толгойд эгшин зуур жирсхийн єнгєрєєд

тэр хачин хїн єєрийн бодолд мєн л автагдан єрєєн дотуур алхалж

байв.

Би тїїнийг айх гайхах зэрэгцэн ажиглаж билээ.

Капитан нилээд удаан дуугїй байсны дараа :

-Ийнхїї миний бие эргэлзэж байсан хэдий боловч гээд

їргэлжлїїж, хїн тєрєлхтєн гэдэг хэзээд эдэлбэл зохих эрхийн дагуу

холбогдох зїй ёсны нигїїслэлтэй. Би єєрийн сонирхлыг

амтатгасанд миний эцсийн шийдвэр оршижболно. Одоо яая гэхэв,

нэгэнтээ л та нар миний онгоцон дээр хаягдсанаас хойш эндээ л

байхаас биш. Энд та бїхэн єїгд эрх чєлєєтэй байх болно. Гэвч би та

нарт нилээд хїлцэнгїй ганцхан болзол тавьж гэмээнэ эрх чєлєєг

тань хангаж болно. Тэрхїї болзлыг дагана гэсэн та бїхний амлалт л

над хэрэгтэй.

-Хэл л дээ капитан, миний бодоход таны болзол шударга хїн

хїлээж



авч болохуйц бизээ гэж найдаж банйа хэмээн би хэллээ.

-Яриад яахав! Энэ л байна. Миний бие санаандгїй ямар нэгэн

явдлаас

та нарыг хэзээ ч магадгїй, хэд хэдэн цагаар, тїїгээр ч барахгїй хэд

хэдэн хоногоор хорьж хадгалахад хїрч болзошгїй. Тийм болохоор

иймэрхїї їед ямар нэгэн хїч тїрэмгийлэх явдалд хїрэхгїйн тулд

миний бие та нараас уул болзлыг зайлшгїй дагана гэсэн амлалты

тань авах хэрэгтэй байна. Їїнийг та бїхний таалалд толилуулж

байгаа явдал бол та нарыг саваагїй юманд саатганаж явж

санамсаргїй хэрэт орох вий хэмээн сэргийлж байгаа юм шїї. Тэгвэл

энэхїї миний болзлыг хїлээн авах уу?

Їїнээс авч їзвэл энэхїї хєлєг онгоцон дээр хїн тєрєлхтєний

хууль дэглэмтэй хундага хагараагїй хїн мэдэж болохгїйн нууц

явдал болдог ажээ? Алс нь намайг отож байсан гэнэтийн явдлууд

дотроос, бодвол энэ явдал магадгїй хамгийн аягїй нь ч байж

байсан,

-Бид хїлээн авъя аа, харин…капитан ганцхан юм асуухыг

зєвшєєрнє

її? гэлээ би,

-Асуу л даа.

-Биднийг єєрийн хєлгєн дээр таавараа бай гэв її?

-Тийм ээ. Бїрэн чєлєєтэй байх болно.

-Энэ чинь юу гэсэн їг вэ, та ойлгуулж єгнє її?

-Та нар бїх хєлєг онгоцон дотуур эрх дураараа сэлгїїцэж энд

юу болж

байгааг зєвхєн ганц нэгээс бусды нь бїгдийг їзэж харж болно. Нэг

їгээр хэлэхэд миний єєрийн болон миний хїмїїсийн нэгэн адил эрх

эдлэх болно.

Бид харилцан бие биенээ ойлголцсонгїй нь мэдээжийн хэрэг

билээ.



-Уучлаарай капитан, энэ эрх чєлєє тань зєвхєн єєрийн

хоригдсон

єрєєн дотуураа л єєдєє сєєргєє холхих, ялтан хїний эрх чєлєє

байна шїї дээ. Бид, їїний тань эдэлж чадашгїй нь ээ гэж би хэллээ.

-Тэглээ ч гэсэн эдлэх л болно доо.

-Їгїй ээ, энэ чинь бид эх орондоо, эхнэр хїїхдэдээ, нєхдєдєє

эргэж

їїрд очихгїй гэсэн їг її?

Тийм ээ, хїн нийгмийн хууль дэглэм гэж хїмїїс єрсдєє нэрлээд

тїїнийгээ эрх чєлєє эдлэж байна хэмээн таг сохроор дагадаг тэрхїї

жигшїїрт мєлжлєгєєс салах явдал таны бодож байгаагаас тийм ч

зїдгїїртэй биш байхаа.

-Миний хувьд бол ч гээд Нед Ленд би эндээс оргох оролдлого

хийхгїй

гээ хэзээ ч амлахгїй гэж хэллээ.

-Битгий оргоорой гэж би гуйгаагїй шїї, Недээ! хэмээн

капитан хїйтэн царайлж хариулав.

-Капитан та дэндїї хэтэрч байгаа юм биш биз. Энэ чинь тун

хэрцгий

хэрэг гэж би биеэ барьж чадсангїй хашгирав.

-Їгїй ээ, эрхмїїд ээ. Энэ бол тун нигїїлсэнгїй сэтгэл! Та нар

тулалдааны дараа надад олзлогдсон їлс. Би та нарыг хэдийгээр

далайд шидчихэж чадах боловч та нарт амьдарл заяаж байна. Та

нар над руу довтолсон биз! Та нар нэг ч хї ннэвтэрч їл болох

миний а жамьдралын нууцад нэвтэрсэн. Тэгвэл миний тухай хэн ч

эс сэдэвлэвэл зохих байсаар байтал та нарыг би зїгээр тавьчихна

гэж санаж байна уу? Хэрхэвч їгїй! Та нарыг усан доогуур явагч

єєрийн хєлєг онгоцон дээр байлгах єєрийн сонирхлыг голчлохоос

биш та нарынхыг голчлохгїй шїї дээ!

Капитаны дуу улам бїр аягїй шиоїїсч ирсэн болохоор би

тїїнийг ахин



итгїїлэх арга эрэлхийлсэнгїй.

-Тэгвэл капитан та биднийг їхэл, олз хоёрын нэгийг сонго

гэж байгаа юм шив дээ?

-Яг тийм.

-За найз минь хэмээн би Консель, Нед Ленд хоёрт хандан,

хэрэг нэгэнт ийм болохоор ярихын ч хэрэг алга. Гэвч энэ капитанд

би юу ч гэж ам алдаагїй гэдгийг санах хэрэгтэй гэж хэлэв.

-За тэгвэл сайн байна, би нэг хэдэн юм хэлье. Ноён Аронакс

би таныг мэднээ. Би танай нєхдийг ч мэдэхгїй байна, харин таныг

надтай уулзуулсан энэ завшааныг та эрхбиш харамсахгїй биз.

Миний хэрэглэдэг ном судрууд дотор та далайн нууцын тухай

єєрийнхєє бїтээлийг ч олж їзэх болно. Би тїїнийг їргэлж дахин

дахин уншдаг юм.

Та єєрийнхєє тэр номд хуурай газрын шинжлэх ухаан л

зєвхєн хїрч чадах хязгаарт хїрсэн юм байна. гэвч таны їзсэн бага

болохоор тэр бїхнийг мэдэхгїй. Ингэхлээр энэ онгоцо ндээр

єнгєрїїлсэн цагаа та харамсаж амаа барихгїй байх гэдгийг миний

зїгээс баттай хэлэхийг зєвшєєрнє биз.

Та ид шидийн оронд жуулчлах болно. Гайхах, сонирхох,

хєхєх, баярлах тэр бїхэн таны оюун ухааны ердийн илрэл болох

биз таны нїдний ємнє тасралтгїй яралзан байх гайхамшгаас та

тєдий л амархан уйдахгїй байхаа. Би урьд ємнє хийсэн

аяллуудынхаа дїгнэлтийг хийхийн тулд дэлхийг тойрох хамгийн

эцсийн ч байж магадгїй аяллыг хийхээр шийдсэн юм. Энэ ажилд

та туслалцаж болно. Єнєєдрєєс эхлэн та тэс єєр ертєнцєд орно

гэж мэдэх хэрэгтэй. Та намайг болон миний хїмїїсийг

тооцохгїйгээр урьд ємнє манай ертєнц сїїлчийнхээ нууцыг задлан

дэлгэх болно! гэж ярьж билээ.

Капитаны энэ яриа над маш их сэтгэгдэл тєрїїлсэн гэдгийг

би хїлээхгїй байж болшгїй ээ. Тэр миний сэтгэлийн хамгийн эмзэг

судсыг хєндсєн тул эдгээр гайхамшиг зїйлсийг дїрслэн бодсон



миний бясалгал алдагдсан эрх чєлєєг минь орлож чадахгїй

гэдгийг би хэсэг зуур мартжээ.

Гэвч би эрх чєлєєний тухай энэ чухал асуудалд сїїлд дахин

эргэж болно гэж їзэж байсан тул :

-Капитан та хэдий хїн тєрєлхтєнтэй эв муудсан боловч хїн

ёсны

сэтгэхїйгээс холдож хєндийрээгїй санжээ. Бид бол далайд сїйдсэн

улс, та биднийг єєрийнхєє онгоцон дээр энэрэнгїй сэтгэлээр хїлээн

авлаа. Їїний тань миний биен миний нєхєд хэзээ чмартахгїй, харин

шинжлэх ухаанд хїчин зїтгэх энэ бололцооалдагдсан эрх чєлєєний

минь хариуд хэр хэмжээндээ тохирсон шагнал болно гэдгийг би

єєрийн хувьд хїлцэнгїй хїлээх байнам гэсэн хариу єгч єєрийн їгийг

би хязгаарласан билээ.

Бидний энэ хэлэлцээрийг батжуулахын тул капитан миний зїг гар

сунгах байх хэмээн би бодож байсан авч тэр тэгсэнгїй учраас би

гол зїрхнээсээ гомдож билээ.

-Бас нэг асуулт байна хэмээн би хачин хїнийг гарахын

даваан дээр

асуулаа.

-За юу байна, эрхэм профессор?

-Таныг бид хэн гэж нэрлэх ёстой байнам?

-Та нарт би зєвхєн капитан Немо бас таны бие болоод таны

дагалдагчид бол надад зєвхєн “Наутилус” онгоцны дээр

зорчигчид гэлээ.

Капитан Немо ямар нэг юм хашгирмагц зарц орж ирлээ. Капитан

тїїнд їл ойлгогдох єнєє л хэлээрээ тушаал єгєєд Консель бас канад

хїн хоёрт хандаж :

-Та нар єєрсдийнхєє єрєєнд єглєєнийхєє зууш хїртэх болно.

Энэ

хїнийг дагаад яв даа гэв.

-Їгїй л гэхгїй хэмээн жадач маань хэллээ.



-Ийнхїї бидний гуч шахам цаг хоригдсон єрєєнєєс Консель

тэр хоёр гарч одлоо.

-Харин одоо профессор минь бидний ээлж єглєєний зууш

биднийг л хїлээж байгаа. Танд газарчлахыг зєвшєєрнє її ? гэлээ.

-Таны л мэдэлд байна, капитан гээд би капитан Немог

дагалдав. Бид цахигаанаар гэрэлтїїлсэн ердийн гудамж єрєє мэт

нарийхан чєлєєнд гарч арваад метр яваад хаалганд тулж очлоо.

Капитан хаалгыг нээгээд над зам тавин дотогш оруулахад

би маш тохилог тавлаг суудалтай зооглох єрєєнд орсон билээ.

Єрєєний хаалганы эсрэг талд хар зандангаар бїрсэн єндєр тавиур

харагдлаа. Тїїний дэвсэнгїїд дээр маш их їнэтэй уран нарийн хийц

бїхий шаазан ба мєнгєн болор сав суулга солонгорон гялалзаж

байв. Єнгє ялгаж тун нямбай будсан хананы будаг адраас буух

гялбам хурц гэрлийг зєєлрїїлэх ажээ.

Тасалгааны голд идээ зассан ширээ байна.

Капитан Немл миний суух байрыг гараар дохиж заагаад :

-Суу та хоол зоогло. Та бодвол их єлсєж байгаа биз гэлээ.

Би ч єєрийгєє дахин шаардуулсангїй.

Энэ єглєєний зуушин дээр хэд хэдэн тєрлийн загас, миний л

їл мэдэх юмаар хийсэн ямар ч юм бэ дээ, амттаны зїйлс єглєє.

Энэ бїхэн нилээд аятайхан санагдавч нэгл хачин амттай

байсан, гэвч тїїнд амархан дасч болох байв. Миний л бодсоноор

бол эдгээр хїнсний зїйлс фосфор ихтэй байсан тул тэднийг тэнгис

далайгаас авснаас зайлсангїй ээ.

Капитан Немо надаас нїд салгахгїй байв. Би тїїнээс юу ч

асуусангїй, гэтэл тэр миний хэл ам татлан байгаа тїмэн асуудалд

хариулахыг яаравчлан байлаа.

Энэ зоогуудын ихэнхийг та мээхгїй биз, гэлээ ч гэсэн та айх

юмгїй ид. Эд бїгдээрээ тэжээлтэй амт шимттэй зїйлс.

Би єєрєє аль эрт хуурай газрын хоол хїнснээс эрс

татгалзчихсан хїн. Гэлээ ч гэсэн їїнийг харгалзахгїйгээр би эрїїл



мэнд л байна. Тїїгээр ч барахгїй яг над шиг л хооллодог манай

багийнхан бїгд л атаархам чийрэг эрїїл мэнд улс гээч гэж ярив.

-Тэгвэл энэ амттан бїхэн далайнх болх нь ээ?

-Тиймээ профессор минь. Далай миний бїх л хэрэгцээг

хангадаг юм.

Заримдаа би далайд тор хаядаг. Тэхэд миний тор хоосон байсан

удаа байгаагїй шїї. Бас заримдаа хїн хїч хїрч їл чадах орчлонд ан

гєрєє хийж усан доорхи єєрийн ой шугуйд оршдог ан амьтантай

хєєцєлдддєг хїн дээ. Миний сїргїїд євгєн малчин Нейптуны мал

сїрэг мэт єргєн дэлгэр тэнгис далайнхаа уудам талд эрх дураараа

билчдэг юм. Миний эзэмшил эцэс хязгааргїй уудам, тїїнийг би л

ганцаараа євлєдєг.

Би капитан Немо руу гайхан ширтэж :

-Би ойлгож байна, капитан минь таны тор таны тавганд

амттай загас

авчирдаг юм байна. Харин таны усан доорх єєрийн ой шугуйд ан

гєрєє хийдэг гэдгийг чинь ойлгохгїй байна. Та хэдий хичнээн ч

бага хэрэглэлээ гэсэн таны ширээн дээр мах хаанаас бий болж

байна. Їїний чинь л ойлгохгїй байна гэлээ.

Би хуурай газрын амьтны мах хэзээ ч иддэгїй шїї хэмээн

капитан татгалзлаа.

-Тэгвэл энэ юу вэ гэж би таваг дээр байсан хэсэг гол мах руу

хуруугараа заав.

-Хуурай газрын амьтны мах гэж эндїїрсэн энэ зоог бол

далайн яст

мэлхийний гол мах байгаагаас биш єєр юуных ч биш. Энэ нэг сїмс:

їїнийг далайн гахайн элгээр хийсэн юм. Танд бол амтаараа

тэжээвэр гахайн рагутай адилхан санагдах байх. Миний тогооч их

мэргэжилтэй хїн тул далайн загас ба амьтдаар хоол хїнс хийхдээ

хэнийг ч дагуулахгїй. Энэ бол хясаагаар хийсэн консерв, їїнийг

ямар ч малай угсаатан ертєнцєд хосгїй хэмээн їзэх бий, бас энэ



бол халимын дэлэнгээс гарсан уургаар хийсэн цєцгий, энэ бол

ёотон, їїнийг умарт тэнгийсийн замгаар хийсэн юм. Ингээд

хамгийн сїїлд энэ бол анаменээр хийсэн чанасан жимс.

Энэ бїхнийг би ховдоглосондоо биш ганцхан л капитан

Немогийн ярианд гайхан сонирхсондоо бїгдээс нь амталлаа.

-Далай намайг зєвхєн хооллож байгаа ч юм биш бас

хувцаслаж байгаа юм. Таны ємссєн энэ хувцсыг нэхсэн эд бол

далайн зарим нэг хясаа, шандас байгаа юм. Наадах чинь хїрэн

ягаан єнгєєр будагдаж газрын дундад далайн Аплизин гэдэг

эртний зєєлєн биетний биеэс гаргаж авсан бодисоор ягаан туяа

суулгасан юм. Танд бэлтгэсэн єрєєнд таны ннїрийн заслын ширээн

дээр байгаа їнэртэй ус бол далайн зарим ургамлыг хуурай нэрэх

замаар гаргасан юм. Таны орны жинтїї бол далайн сайн чанарын

євсєєр нэхсэн. Таны бичих їзгийг халимын сахлаар, бэхийг

каракатицын булчирхайны шїїсээр хийсэн юм. Миний хэрэглэж

байгаа юм бїхнийг далай єгч байгаа тул энэ бїхэн нэгэн цагт

далайдаа эргэж очих болно гэж ярилаа.

-Далайд та дуртай юу капитан аа?

-Эш яриад яахав, дуртайгаар барах уу. Далай гэдэг чинь

дэлхий.

Далай бол дэлхийн бємбєрцгийн аравны долоон хувийг эзэлдэг

юм.тїїний ууршилт хичнээн сэрїїн, амьдруулах их чадалтайг яана.

Тїїний асар уудам хязгаарт эргэн тойрны амьдралын энэхшш

бїлээн амьсгалын дунд хїн ганцаардахгїй. Їнэндээ далайд байгаль

бодисын гурван ертєнц бий бус уу? Ургамал амьтан, эрдсийн,

амьтны аймгийн тїг тїмэн амьтад, їе хєлтний хоёр анги, зєєлєн

биетний тавананги, сээр нуруутны гурван анги, сїїгээр бойжигчид,

мєлхєгчид ба загасны гэх мэт їй олон тоонд хїрнэ. Амьтдын энэхїї

асар том анги арван гурван мянга гаруй бага дїрс байдаг бол

зєвхєн аравны нэг хувь нь цэнгэг уснаа маьдардаг юм. Далай бол

байгалийн асар том хєнєг. Дэлхийн бємбєрцєг дээр амьдрал анх



далай дээр бий болсон юм бол далайд л дуусгавар болохыг хэн

байг гэдэг юм. Далай тэнгис бол хамгийн энх тївшин нутаг…далай

тэнгис дарангуйлан захирагчдад їл хамаарагдана. Зєвхєн далайн

гадаргуу дээр л тэд бие биенийгээ хїйс тэмтэрч, алалдан

тулалдан, хуурай газрын амьдралын хамгийн булай бузрыг їзїїлж

болно, тэгвэл тэдний эзэмшил гучин футын гїнд л дуусгавар

боолдог юм. Ай даа, профессор минь далай тэнгисийн гїнд та

амьдраач! Зєвхєн энд л бїрэн дїїрэн эрхчєлєє зєвхєн энд л бїрэн

дїїрэн тусгаар тогтнол, зєвхєн энд хэн нь ч хэнийгээ дарлахгїй шїї

дээ. ахмад Немо энэхїї халуун їгийг гэнэт таслалаа. Тэр єєрийн

ердийн тогтуун зангаа алдсандаа гэмшив її? Аль эсхїл илїї юм

хэлчихлээ гэж айв уу?

Хэдэн минут хир тэр гуанзан дотор нэг л сэтгэл хєдєлсєн

аястай алхлаа. Дараа нь тэр єєрийн ердийн хїйтэн сїрлэг царай

гаргаж, бие барин тайвширмагц :

-За одоо эрхэм профессор т ахэрэв “Наутилус” хєлгийг

сонирхох

дуртай агсан бол би таны тусын тул бэлэн байнам хэмээн тэр

миний зїг хандаж билээ.

“НАУТИЛУС”

-Капитан Немо їїд чиглэхэд би дагалдан одов. Гуанзны голын

яшил

хаалга нээгдэхэд би зэргэлдээ єрєєнд орсон байлаа. Энэ нь нмоын

сан ажээ. Хэмжээгээрээ гуанзнаас багагїй байв. Таазанд тулсан

алт шармал, їнэт модон єндєр шїїгээнїїд адил хавтастай асар олон

боть ном дїїрэн хадгалагдаж байв. Шїїгээнїд тасалгааны бїх

хананы дагуу тавигджээ. Хїрэн ширээр ширлэсэн єргєн сайхан

зєєлєн сандлууд амарч суухаыг урих мэт байлаа.



Тэдгээрийн дэргэд номын хєнгєхєн зєєвєр тавиур харагдана.

Тасалгааны голыг ном овоолсон том ширээ эзэлжээ. Мєн тэнд

хуучин сонины хэд хэдэн дугаар байв.

Энэ сайхан танхим таазанд нь шигтгэж тавьсан дєрвєн

бємбєгєр цахилгаан дэнгээр гэрэлтїїлэгджээ.

Би энэхїї єрєєг бахархан харж байв. Энд аргагїй л тохитой

їзэмжтэй ажээ.

-Капитан аа, таны энэ номын хадгаламж хуурай газрын ямар

ч орд

шилтгээнд ховор байх зїйл бус уу? Ийм сайхан номын сан таныг

далайн ёроолд дагалдан явна гэдэг ганцхан бодол намайг бїр

донсолгочихлоо гэж би хэллээ.

-Ажиллахад їїнээс тааламж тохиромжтой газар хаанас та

олох вэ дээ,

профессор минь! хэмээн капитан хэлээд,

-Парижийн музей дахь таны тасалгаа юунд ч їл їймрэх тийм

тааламжтай байдаг гэж її? Гэж татгалзлаа.

-Їгїй л дээ, мэдээж хэрэг… таны энэ єрєєний дэргэд миний

тэр муу тасалгаа ч тун хєєрхий харагдаж байгааг би хїлээх ёстой.

Таны энд зургаа, долоон мянгаас доошгїй ном бий дэг ээ?

-Хорин мянга, эрхэм Аронакс. Энэ бол намайг хуурай

газартай холбож байгаа цорын ганц зїйл. “Наутиулс” хамгийн

анхан усанд живж орсон тэр єдєр ертнєц миний хувьд байхгїй

болсон юм. Тэр єдєр би хамгийнхаа сїїлчийн ном, хамгийнхаа

сїїлчийн сонин сэтгїїлийг худалдан авсан. Тэр цагаас хойш хїн

тєрєлхтєн миний хувьд бол бодож сэтгэх, бичиж нийтлэхээ

зогссон. Энэ номууд бїгд таны эрхэнд байх болно, тэхээр та хэзээ

л хэрэгтэй цагтаа ашигла. Таны таалал л мэдэж, эрхэм профессор

гэхэд би капитан Немод талархаад номын тавиурт очло. Би тэнд

утга зохиол, гїн ухаан, шинжлэх ухааны бїх салбар мєчирт

холбогдох номуудыг ямар хэл дээр бичигдсэнийг харгалзахгїйгээр



їсэглэлийн дарааллаар байсан сонини зохиол миний нїдэнд шууд

туссан бїлгээ. Энэ бол капитан Немо бїх хэл бичиг тэгш мэддэгийг

харуулж байлаа.

Энд би Раблегээс Жорж занд, КсенофонтоосМишле, Гомероос Виктор Гюго

хїртэлх яруу найргийн ба їргэлжилсэн їгийн уран утга зохиол, шинжлэх ухааны

эртний ба орчин їеийн хїн тєрєлхтєний эрдэмтэн мэргэдийн шилдэг бїтээлїїдийг

олж їзлээ. Гэвч энэ ноомын санд эрдэм шинжилгээний ботиуд дийлэнх нь

байгаагаас механик, баллистик, усан судлал цаг уурын шинжилгээ, газар зїйн, газар

судлал гэх мэтчилэн ухааны ботиуд миний бодсоноор Немогийн эрдэм

шинжилгээний ажлын гол болсон байгалиын хєгжлийн тїїхийн ботиудаас цєєнгїй

байлаа. Энд Гумбольдтын бїх боть, Арагогийн бїх боть, Фукогийн бїтээлїїд, Анри

Сен-Клер-Девиль Шасль, Секки лам, Мори, Мильн-Эдвардс, Катрфаж, Тиндаль

Фараде, Бертелю, Агассиц, академийн “Жил тутмын сэтгїїл” газар зїйн олон

нийгэмлэгийн мэдээ гэх мэт номууд тавиур дээх жирийж байлаа. Эдгээрийн

зэргэлдээ, энэхїї нэрт нийгэмлэгийн дунд капитан болон хїндэт зочин миний хоёр

боть энд буй харагдав. Гэтэл 1865 оны дундуур нийтлэгдэж гарсан гэж миний

мэдэх “Одон орны судлалын їндэс” гэдэг Жозеф Бертраныном нэгэн чухал єдєр

тогтооход надад тус болсон нь “Наутилус” онгоцыг 1865 оноос арай хойхно усна

тавьжээ гэдгийг мэдэхэд оршино.

Иймээс капитан Немо усан доорхи даяанч болсоор гурван

жилээс хэтэрсэнгїй ээ!

Хэрэв їїнээс арай шинэ тутам гарсан єєр ном олдох бол энэхїї

хєлгийн уснаа шумбаж орсон хугацааг нилээд ойролцоо олохсон

гэж би бодлоо. Гэвч надад одоо їїнийг мэдэх єдий тєдий зав чєлєє

байсан тул “Наутилус”-ын гайхамшигтай танилцахаа

хойшлуулахыг би хїссэнгїй билээ.

-Номынхоо санг ашиглах зєвшєєрєл єгсєнд тань баярлалаа,

капитан.

Энэ тань шинжлэх ухааны ёстой эрдэнийн сансанж. Би ашиглана ч

гэлээ.



-Энэ єрєє зєвхєн номын сангаар ч барахгїй, тамхины ч єрєє

юм шїї.

-Тамхиных аа? “Наутилус” дээр тамхи татдаг юм гэж її!

хэмээн би би

бараг бархирчихлаа.

-Тэгэлгїй яахав.

-Тийм л бол би нэгэн зїйлийн таамаглал хэлэх ёстой. Та

Гаваньтай

холбоо барьдаг байх нь ээ.

-Ямар ч холбоо байхгїй хэмээн капитан хэлээд та энэ энг

янжуур

татаад їз л дээ. Энэ хэдийгээр Гаванийх биш ч гэсэн, хэрэв л та

тамхины чанар мэддэг бол таны сэтгэлд эрх биш нийцэх л байх

гэж хариулав.

Би алтлаг навчаар ороосон, хэлбэрээрээ Гавань нутгийг

шилдэг чанарын янжуурархуу, тэрэнд орвол арай цайвар єнгийн

янжуур авч том хїрэл тавиур дээр байсан зулнаас асааж бїтэн хоёр

хоног тамхиар тасарч зовсон шунахай тамхичин шиг ховдоглон

сорж билээ.

-Гойд янжуур санж… гэвч энэ чинь тамхи биш биз?

-Тамхи аа, далайн никотин элбэгтэй нэгэн дїрсийн замаг.

Тэгвэл та

одоо Гаваний янжуур байхгїйд их харамсаж байна уу?

-Би энэ минутаас хойш жишлээ.

-Тийм бол та чухам ямар гаралтайг нь асуулгїй хичнээн л бол

хичнээн

тат даа. Энэ тамхинаас тамхины ямар ч монополь гааль тїрээс

хураагаагїй юм шїї. Тэгвэл, татвар хураагдаагїй гэж тамхины

чанар муудахгїй байгаа биз дээ.

-Бяцхан ч муудсангїй ээ.



Энэ минутанд капитан Немо энд номын санд бидний орж ирдэг

хаалганы харалдаа єєр нэгэн їїд нээхэд би цэлийтэл сайхан

гэрэлтїїлсэн асар том єргєєнд орлоо.

Энэ бол єндрєєшєє тав, єргєєшєє зургаа, уртаашаа арван

метр эмжээтэй, мухарласан булангууд бїхий уужим байлаа.

Угалзлан хээнцэрлэж чимсэн таазанд нь шигтгэж тавьсан

чийдэнгийн гэрэл хурц боловч энэхїї їзэсгэлэнд хуримтлуулсан

гайхамшгуудыг зєєлнєєр гэрэлтїїлж байлаа. Ай даа ёстой л музей

гэдэг энэ байв. Энэ байв. Чадварлаг болоод нямбай хїний гар,

байгаль ба урлагийн хамаг баялгийг энэхїї їзэсгэлэнд уран

зураачийн шилтгээнд байгаа энэ амьд байдлаар нь тун цэгцтэй

єрсєн ажээ. Агуу их зураачдын яг ижилхэн гуутай гучин ширхэг

хєрєг тєв сайхан хээтэй, гоёмсог эдээр бїрсэн ханыг чимэглэн

байв. Хєргїїдийн хооронд эр цэргийн бїрэн зэвсэгтэй баатрын

хєшєє босгож элгэвч бамбай дээр сэлэм хутга зєрїїлдэн дїїжилжээ.

Би европ газар хувийн болон нийтийн зургийн їзэсгэлэнд л

сонирхож асан асар их їнэ цэнэтэй хєргїїд олж їзлээ. Зургийн

хуучны мастеруудын бїтээлээс энд : Рафаэлийн “Авхай”, Леонардо

Да Винчийн “Дагина”, Корреджогийн “Хэлгїй”, Тицианы “Эмэгтэй”,

Веронезийн зураг, Мурильогийн “Аргамжилсан нь” Гольбейн

“Хєрєг, Веласкесийн “Лам”, Риберагийн “Зовлон эдлэгч”, Теньрсын

“Яармаг”, Робенсын Фламанд нутгийн хоёр байгальч Жерар Доу,

Метсу Толь Поттер нарын маягаар гурван жижиг хєрєг, Жерико,

Прюдон хоёрын оёр хєрєг, Бакюйзен ба Вене хоёрын тэнгисийн

хэд хэдэн байдал зэрэг хєрєг байлаа. Орчин їеийн зураг урлалын

бїтээлїїдийн дунд би Делакруа, Энгро, Декан, Труа, Мейссонье,

Добиньи ба бусад зураачийн гарын їсэгтэй зургууд олж харлаа.

Тїїнчлэн энэ музейн булангуудад єндєр єндєр суурин дээр

эртний баримлын хэд хэдэн гайхамшиг сайхан гантиг ба хїрэл

баримал байх ажээ.



Капитан Немогийн урьдчилан хэлсэн їг хэрэг дээрээ харагдаж

“Наутилус”-ыг їзэж эхэлсэн анхны алхмаас эхлээд би гайхаж

гєлрєхийн туйлд хїрч билээ.

-Энэ тасалгаанд тун эмх замбараагїй байгаа хэдий боловч

таны

биеийг ямар ч эрээ цээргїй хїлээн авсан явдалд эрхэм профессор

та эрхбиш намайг єршєєх болов уу хэмээн би найдаж байнам гэж

хачин хїн хэлэхэд би :

-Капитан та ер нь нилээн сайн жїжигчин юмаа! хэмээн

хэллээ.

-Їгїй ээ, би зєвхєн л сонирхогч хїн гэж тэр татгалзан :

-Хїн тєрєлхтєний эдгээр бїтээлийг цуглуулах явдал надад

маш их

бахтай байсан юм. Би эдгээрийг эрэхдээ цуцашгїй, авахдаа

шунахай байснаас їнэхээр ч асар их їнэтэй хэд хэдэн ховор зїйл

олж авсан юм шїї. Энэ бол миний хувьд їхэж їгїй болсон хуурай

газрын сїїлчийн дурсгал болж їлдсэн юм. Миний нїдэнд одоо танай

орчин їеийн зураачид ч гэсэн балар эртний мастерууд мэт

санагддаг болсон их хїмїїсийн нас тоогїй юм.

-Аа энэ хєгжимчид? хэмээн би їзэсгэлэнгийн нэг талын ханыг

бїхлээр

нь эзэлсэн бадралт баг бишгїїрийн таг дээр тарааж хаясан Вебер,

Россини, Моцарт, Бетховен, Гайдн, Мейербер, Вагнер, Обер, Гуно

ба бусад хєгжимчдийн хєгжмийн зохиолыг хуруугаараа зааж

асуув.

Энэ хєгжимчид миний хувьд бол Орфейн їеийнхэн. Цаг їеийн

ялгаа їхэгсдийн ой ухаанд байдаггїй юм болохоор профессор гуай

одд газарт нойрсож байгаа танай тэр нєхдийн чинь нэгэн адил би

талийгаач болсон хїн юм шїї… гэлээ.

Капитан Немо таг дуугїй болж бодлогоширлоо. Би тїїний

царайг чимээгїй шинжин тїїнийг тун их сонирхон харж зогсов. Тэр



їнэ цэнтэй нэгэн ширээн дээр тохойлдон зогсож, над руу їл харах

нь энд намайг байгаа гэдгийг таг чиг мартчихсан мэт байв. Би

тїїний бодолд саад хийхгїйг хичээж энэхїї їзэсгэлэнд цуглуулсан

гайхамшигуудыг сонирхон орлоо.

Энд урлагийн бїтээлїїдтэй зэрэгцэн байгаль бодисын ховор

эрдсїїд мэдэгдэхїйц суурь эзэлсэн ажээ. Эдгээр нь тєлєв далайн

амьтан ба ургамлын зїйлс болон далайн бусад эрдсїїд байсан нь

капитан Немогийн єєрийн нь гараар цуглуулагдсан буйзаа.

Єрєєний голд дороос нь цахилгаан гэрэл тусгасан усан оргил дээш

годгодож, тридана хэмээх асар том хясааны дун дотор дорогш

эргэн бууж байлаа. Тридана гэдэг энэхїї хясаа хєндлєнгєєрєє

гурван метр том юмаа. Тэгвэл энэ хясаа нэгдїгээр Ван Францискт

Венец улсаас бэлэглэсэн асар том алдарт хясаанаас том ажээ.

Усан оргилын сав аварга хясааг тойрон зэсээр тоноглосон гоё

сайхан шилэн авдруудад хэзээ нэгэн цагт байсан ч хїн олж їзэхэд

бэрхтэй далайн хамгийн їнэтэй ховор зїйлс тавьсан байв.

Эдгээрийг їзмэгц миний хэр зэрэг хєхєж баярласныг дїрслэн

бодож болноо.

Энд хєндий хэвэлтний хэсэг болцруу ба єргєс биетнээр

бїрэлджээ. Хєндий хэвэлтний дотор дэвїїр хэлбэрт горгонин

далайн органикууд, сирийн хєвєн биетэн, молуккийн шїр,

альционы гойд нэгэн дїрс, сэтгэл бахдам дэвїїр навчтан, Реюньён

арлын глазчатза, мадлропорын тєрлийн хєндий хэвэлтний бїхэл

бїтэн цуглуулга, тэдгээрийн дотроос ялангуяа Антилийн арлын

“Далайн вангийн тэрэг” анхаарал их татаж байлаа. Энд мєн

ахмгийн олон дїрсийн шїр сувд цуглуулагдсан бєгєєд эдгээрийн

далагнал бєєгнєрєн бєєгнєрсєєр бїхэл бїтэн арал хойг ч їїсгэх

явдал буй ба зарим тивч тогтоож болно. хурц хурцєргєс зїїгээр

хучигдсан, хуягаар євчилсєн єргєс биетэн далайн од, далайн

бортого, далайн зараа, могой сїїлт гэх мэт хэд хэдэн дїрсээс

бїрэлджээ.



Энд хэрэв л миний оронд надаас арай л мэдрэл муутай

эрдэмтэн Конхиолог байсан бол зєєлєн биетний цуглуулга

хадгалагдсан дараах хайрцгийг їзээд муурч унах байсан буйзаа.

Эдгээр дээжїїдийг тєдий гэж їнэлэхийн аргагїйгээс гадна

тэдгээрийг тодорхойлж бичихэд бїтэн боть ном бичих хэрэгтэй

байв. Тиймээс би зєвхєн л хамгийн сонирхолтойгоос нь тооцоод

зогсъё. Капитан Немогийн зєлєн биетний энэхїї цуглуулганд

Энэтхэгийн гадаад далайд орших жигд цагаан толбо бїхий улаан

хїрэн єнгийн гоёмсог загалмай аварга загас, тїїнчлэн “Эзэн хааны

спондили” хэмээн нэрлэгдэх тод гялбам єнгєтэй нэгэн дїрс зєєлєн

биетэн байх бєгєєд їїнийг европын ямар ч музей, хорин мянган

франкаар дуугїй авах байлаа. Мєн эрж олоход тун бэрх

Австралийн загалмай аварга загас, єчїїхэн їлээх тєдий болоход

бутран унах їїрмэг тийм эмзэг, цагаан єнгийн, хоёр талаасаа

хавтас хуягтай Сингаль нутгийн сердцевик , тїїнчлэн сонирхогсод

нэн их їнэлэн їзэх їрчгэр ирмэг бїхий шохойлог гуурс хэлбэрийн

Ява газрын далайн леек, америк орчны уснаа тохиолдох шар

ногоон єнгийн болон шинэ Зеланд арлын эрэг орчим ба Мексикийн

буланд орших ваарын дээвэр маягийн дунгаараа бусдаас ялгарах

хар хїрэн єнгийн гэдэс ба хєлтэй мєн бас хїхэрлэг тєрлийн

хэмээгдэх гайхамшигт амьтан цитер ба венусын ховор нэгэн дїрс,

тана эрдэнийн толботой гантиг мэт гангамсаг кубарна, цааш нь

Энэтхэг нутагт мєнгєний оронд хэрэглэх упсовкийн тєрлийн бїх

дїрс, бас дорнот Энэтхэгт хамгийн їнэтэй гэгдэх “Далайн алуар”

хэмээх дун зэрэг хэвэл хєлтний бїхэл бїтэн аймаг

цуглуулагдсанаас гадна башейк, янтин, митр, каск, бачрец, арф,

тритон, ттероцер, пателла, гиалеи, клеодар гэх мэтээр эрдэмтэд

шилэн сонгож єгсєн сайхан сайхан нэртэй бєх ба хэврэг хуяг

бїрхїїлт зєєлєн биетэд байлаа.

Тус тус шилэн авдарт урьд ємнє їзэгдэж харагдаагїй їзэмж

тєгєлдєр сувд эрдэнийн хэлхээ, цахилгаан гэрэлд солонгорон



байхын дунд : Улаан далайн ёроолоос авсан ягаан єнгийн сувд

шїїдэс болон бусад бараг бїх далай тэнгист тохиолдох янз бїрийн

зєєлєн биетний хясаан дотор торж ургадаг ногоон, шар цэнхэр

хар єнгийн эмзэг ур буву сувдууд байлаа.

Эдгээр сувдын зарим нь тагтааны єндєгнєєс том ажээ. Тэдгээр нь

жуулчин Таверны Белгийн хаанд гурван саяар худалдсан тэр том

сувднаас їнэтэй бєгєєд дэлхий дээр хамгийн гоё хэмээн миний

їзэж байсан Маскат хааны сувднаас илїї їзэмжтэй байлаа.

Тийм болохоор энэхїї цуглуулгын їнийг тогтоох аргагїй ажээ.

Эдгээрийг худалдаж авъя гэвэл капитан Немо хэд хэдэн саяыг

зарцуулах хэрэгтэй байсан буй заа.

Энэхїї дуулдаж сонсогдоогїй их баялгийн эх булаг нь хаана

байдаг бол хэмээн би єєрєє єєртєє асуулт тавьж зогстол капитан

Немо гэнэт миний зїг хандан :

-Миний цуглуулгыг їзэж байна уу? профессор гуай? Тэд

їнэхээр ч

байгальч хїний дур сонирхлыг татах ёстой юмдаг. Миний хувьд

бол эдгээрийг єєрийн гараар тїїж цуглуулсанд л эдгээрийн їнэ нь

байдаг юм. Ер нь энэ їзвэрт байгаа зїйлсийн аль нэгийг надад

єгєєгїй далай тэнгис гэж бємбєрцєг дээр байхгїй гэлээ.

-Ийм их баялгийг нїдээрээ їзээд таны баярлан хєхєгїй байж

чадахгїйг би сайн ойлгож байна. капитан минь Европын нэг ч

музейд ийм цуглуулга байхгїй. Гэвч би єєрийнхєє хамаг байдаг

баяр хєєрийг ганцхан музей їзвэрт л зарцуулчихвал хєлєг онгоцыг

їзэхэд надад юу їлдэх билээ? Би таны нууцыг танихын тулд тєдий

л нэрэлхэхгїйдэг шїї гэхээс гадна миний энэхїї их дур сонирхлыг

ийм их хурдтайгаар ямар нэгэн этгээд оньсны хїчээр явдаг

“Наутилус” хєлєг єєрєє их єдєєж байгаа юм шїї. Таны энэхїї

єргєєний ханан дээр надад їл ойлгогдох хэмжих багажууд

дїїжлээстэй байхыг би харж байна. тэгвэл би танаас ингэж асууя…

гэтэл капитан миний яриаг тасалж :



-Эрхэм Аронакс таныг би энэхїї онгоцон дээр бїрэн эрх

чєлєєтэй

байхыг тань дээр хэлсэн тул “Наутилус” онгоцонд таны орж

нэвтэрч болохгїй єнцєг булан гэж байхгїй. Хєлєг онгоцыг хичнээн

л бол хичнээн сонирхож болно. би таны газарчаар їйлчлэхэд

дуртайяа бэлэн байнам гэлээ.

-Мэдэхгїй чухам ахмад минь таныг яаж би талархдаг юм

байгаа юм.

Таны хайр хандлагыг хєсєрдїїлэхгїйг л хичээе. Физикийн зєвхєн

эдгээр багажийн їїрэг юу болохыг л хэлж єгнє її?

-Яг л ийм багаж миний єрєєнд байгаа. Тэнд ороод би танд

хэлж єгье.

Харин урвдаар танд зориулж бэлдсэн єрєєнд оръё.

“Наутилус” онгоцон дээр ямар нєхцєлд байхаа та мэдвэл

зохих биш її. Би капитаны хойноос дагалдсаар нарийхан гудамд

гарлаа. Онгоцны хошуу хавьд хїрэлцэн очоод капитан Немо

намайг нэгэн єрєєнд, їгїй ээ зєєлєн сандал ширээ ор зэргийг тавьж

сайхан тєхєєрсний нь яана, нэгэн саруул тасалгаанд орууллаа. Би

гэдэг баяр талархал болж ахуйд :

-Таны тасалгаа минийхтэй харьцаж минийх саяын бидний

байсан

танхимтай нийлдэг юм хэмээн капитан Немо їїд нээх зуураа

єгїїлэв.

Дараа нь бид капитаны тасалгаанд орж очлоо. Энд тємєр ор,

ажлын ширээ, хэдэн сандал, нїїр гарын тосгуур, ердєє энэхэн

байв. Зєвхєн л гарцаагїй шаардагдах зїйлс л байхаас биш єєр ямар

ч тохилог хэрэглэл їгїй ажээ.

Єрєєнд бїдэг гэрэлтэй байв.

Капитан Немо :

-Сууна уу та хэмээн надад сандал заалаа.

Би ч суулаа. Тэр жаахан дуугїй байснаа дараа нь яриагаа эхлэв.



“БЇГД ЦАХИЛГААН ХЇЧЭЭР”

-Профессор та хар! хэмээн капитан Немо ханан дээр дїїжлээстэй

багажуудыг заан яриагаа эхлэж “Наутилус” онгоцыг хєтєлдєг бїх багаж энэ дээ.

Энд эдгээр багаж яг л тэр їзэсгэлэнд байгаачлан їргэлж миний нїдний ємнє байж

“Наутилус” далайд чухам хаана байгаа ба хаашаа явж байгааг зааж байдаг юм.

Эдгээр багажийн заримы нь ч та мэднэ. Энэ бол халуун хїйтний хэмжїїр :

“Наутилус” дээрх агаарын дулааныг хэмждэг юм. Энэ бол брометр, їїгээр агаарын

даралтыг хэмжиж, цаг агаарын єєрчлєлтийг урьдчилан тодорхойлдог, энэ бол агаар

чийг хэмжигч, їїгээр агаарын чийгийн их багыг тодорхойлно. Энэ бол луужин,

їїгээр хєлєг онгоц чиглэлээ авна. Энэ бол єргєдєг хэмжїїр гэдэг багаж, їїгээр нарны

хєєрєлтєєр оршиж байгаа орчныхоо єргєргийг гаргана. Энэ бол нарийн цаг гэгч.

Їїний тусламжтайгаар бид бємбєрцгийн уртрагийг олно. Ингээд хамгийн сїїлд

єдрийн ба шєнийн дуран. Їїгээр би “Наутилус” усан дээр хєвж гарахад далайн

орчныг хардаг юм даа гэлээ.

-Эдгээр багаж ч ихэвчлэн далайн дадмаг ажилд л

хэрэглэгддэг багаж

даа. Би эдгээрийг сайн мэднэ. Харин энд л нэг надад їл мэдэгдэх

багаж байна. бодвол энэ л Наутилусыг хєдєлгєчихдєг онцлогтой

болов уу. Энэ нэг зїїтэй тоотой том цагираг чинь даралт хэмжигч її

дээ?

-Тиймээ наадах чинь онгоцны хажуу ханаар дамжиж устай

харьцсаны

улмаас “Наутилус” живж ороход усны даралтыг заадаг юм.

-Энэ? Халуун хїйтний хэмжїїр її?

-Тиймээ зєвхєн л шинэ хийцтэй. Энэ бол усны янз бїрийн

давхаргын

температур заагч халуун хїйтний хэмжїїр.

-Тэгвэл энэ ямар багажууд вэ? Ямар юманд хэрэглэж болохы

нь би



мэдэхгїй байна.

-Энд танд, эрхэм профессор жаахан тайлбар їг хэлэхгїй бол

горьгїй

нь хэмээн капитан Немо хариуллаа.

-Тэр хэсэг зуур дуугїй байсны дараа нь :

-Байгаль дээр эдлэхэд хялбар хєнгєн, хурдан, дуулгавартай

нэгэн хїч

байдаг юм. Тэр хїч миний онгоцыг гэрэлтїїж, дулаацуулж,

хєдєлгєж юм бїхнийг хийж явдаг. Энэ хїч бол цахилгаан гэлээ.

-Цахилгаан гэнэ ээ? хэмээн би дуу алдав.

-Тиймээ.

-Тэгвэл капитан минь таны хєлєг ер бусын хурдтай шїї дээ.

Энэ нь

цахилгааны тухай бидэнд мэдэгдсэнтэй тєдий л нэг уялдахгїй

байх чинь юу билээ. Тїїний механик хїч одоо хїртэл тун

хягаарлалтай биш билїї!

-Харж байна уу, эрхэм профессор! хэмээн капитан Немо

хэлээд

цахилгаан энергийг ашиглах миний арга нийтийн тогтсон аргаас

арай єєр юм шїї. Зєвхєн л энэхїї тайлбараар дуусвар болгохыг

эрхбиш зєвшєєрєх биз гэв.

-Хэдийгээр би таны энэхїї мэдэгдэлд тун их сэтгэл хєдєлсєн

боловч

шалгаахыг байя капитан минь. хэрэв л татун эвгїй гэж їзэхгїй бол

ганцхан асуултанд минь хариулж єгнє її. Энэ гайхамшигт хїчийг

гарган авдаг эх булгийн бїх элемент, ялангуяацайр маш

хялбархан барагддаг бишсэн билїї. Хэрэв л та газартай

харьцдаггїй юм бол ямар аргаар тїїний нєєцийг нєхдєг хїн бэ?

-Дуртай хариулъя хэмээн капитан Немо хэлээд юуны ємнє

далайн



ёроолд цайр, тємєр, алт мєнгєний ба бусад металлын хїдрїїд

бишгїй байдаг бєгєєд тэдгээрийг боловсруулан авахад тєвєг их

ордоггїй гэдгийг мэдэх хэрэгтэй. Гэвч би газрын баялгийг

ашигладагїй. Би хичнээн энерги хэрэгтэй бол тєчнєєнийг л

далайгаас гарган авдаг хїн дээ гэж хэллээ.

-Далайгаас ий?

-Тиймээ профессор минь далайгаас. Далайн уснаас

цахилгаан гїйдэл

гарган авах арга олон бий. Жишээлбэл би харилцан адилгїй

гїнзгийд оруулсан дамжуулагчдыг тойрч байгаа далайн усны

давхаргын температурын ялгавраас цахилгаан гїйдэл гарган авч

чадахсан билээ. Гэвч би арай єєр дадлагжсан арга хэрэглэхийг

бодсон юм.

-Ямар?

-Та далайн усны найрлагыг мэднэ биз? Далайн усны ерэн

зургаан

хувийг цэвэр ус эзэлдэг бєшєєд барагцаалбал тїїний хоёр ба

гуравны хоёр хувьд натрийн хлорлог давс буюу хоолны ердийн

давс ууссан байдаг болон хлорлог магни, хлорлог кальци, бромот

магни, хїхэрлэг нелийн магний хїхрийн хїчил, нїїрс кальцын даьс

зэрэг бага багаар холилдосн байдаг, хлорлог натри далайн усанд

их хэмжээгээр холилдсоныг та їзээ биз дээ. за тэгвэл яг л энэ

хлорлог натраар чинь би тэжээлээ хийдэг юм даа.

-Хлорлог натраар ий?

-Тиймээ, хлорлог натри чинь мєнгєн устай нэгдэж бунзений

тэжээлд

цайрыг орлон амальгамыг їїсгэдэг юм даа. Тэгвэл тэжээлийн

мєнгєн ус урвалд задардаггїй, задардагаас зєвхєн натри байгаа

юм. Натрийг далай надад єгдєг шїї дээ. тїїнчлэн натрийн тэжээл

бол цайрын тэжээлээс хоёр дахин хїчтэй гэдгийг танд хэлбэл

зохино.



-Таны оршиж байгаа орчинд натрийг хэдий ашигтай болохыг

капитан

минь би ойлгож байна. далайд тэр хичнээн л бол хичнээн, за тэр ч

сайн. Гэвч натрийг чинь тїїний хлорлог кальциас цэвэрлэх

хэрэгтэй шїї дээ. та їїний тул яадаг вэ? жич таны батрейгаар

хлорлог натийг шууд задлах шингэн тэжээл хийж болох боловч

хэрэв би эндїїрээгїй бол шингэн тэжээл буй болгохын тул

зарцуулж байгаа натрийнхэмжээ шинээр гарган авах гэж байгаа

натриас хамаагїй их шаардагдана шїї дээ. тиймээс та байхгїй

натрийг гарган авахаасаа ємнє байгаа натрийгаа зарцуулж гїйцэх

юм биш її!

-Тийм л болохоор эрхэм профессор минь би натрийг

цахилгааны

аргаар гаргаж авдаггїй, їїний тул харин чулуун нїїрсний шаталтын

энергийг ашигладаг юм шїї дээ.

-Чулуун нїїрсий? Тэхээрээ та яаж ийсхийгээд л газартай

харьцаатай

хїн байх нь ээ?

-Їгїй ээ, харьцаа байхгїй. Хэрэв та хїсвэл далайн чулуун нїїрс

гээд

нэрлэчихье л дээ.

-Тэгвэл та далайн ёроолын давхаргын чулуун нїїрс гарган

авах арга

олсон хїн її?

-Та їїнийг гайгїй нїдээрээ їзэх болно профессор минь. би

танаас

жаахан тэсвэртэй байхыг хїсэж байна, тїїгээр ч барахгїй цаг

хугацаа таны тэсвэртэйхэн байхы тань дїїрэн хангажбайгаашїї

дээ. би юм бїхнээ ганцхан л далайгаас авдаг гэдгийг бїї март та,

Далай надад цахилгаан єгдєг бол цахилгаан “Наутилус”-ыг



дулаацуулдаг, гэрэлтїїлдэг, хєдєлгєдєг. Ганц їгээр хэлэхэд

амьдруулдаг юм даа.

-Гэвч амьсгалах агаар танд єгддєггїй байх аа?

-Ай хэрэв над хэрэгтэйсэн бол шаардагдах хэмжээнийхээ

агаарыг

єєрєє гарган авахсан билээ. Гэвч би хэзээ л дуртай цагтаа далай

дээр хєвж гардаг болохоор тэгэхийн хэрэг алга. Жич би

цахилгааны хїчээр агаарын хїчирхэг шахууруудыг ажиллуулж

онгоцныхоо тусгай багтамжуудад хий дїїргээд хэрэгтэй цагтаа

удаан хугацаагаар живж ордог юм.

-Капитан таны ємнє би зєвхєн л мэхийн ёслохоос єєр юм

алга. Бодвол цахилгаан механикийн аварга хїчийг та бусад хїмїїс

нээхээс хамаагїй эрт нээж чадсан бололтой гэж хэллээ.

-Тэд тїїнийг хэзээ нэгэн цагт нээх ч юм уу, їгїй ч юм уу, бїї мэд

гэж

капитан хїйтэн царайлж тэд нээж чадлаа ч гэсэн чадаагїй ч гэсэн

энэхїї гайхамшигт хїчийг би юунд хэрэглэснийг та єєрєє мэдлээ шїї

дээ. Энэ хїч нь хєлєг онгоцыг тасралтгїй бєгєєд тогтмол гэрэлтїїлж

чадаж байна, тэхэд тийм чадал наранд байхгїй шїї дээ. Тэгвэл

эдгээр цагийг хар! Эд бїгд цахилгаанаар ажиллаж явцаараа ямар

ч нарийн цагаас дутахгїй. Би цагийнхаа нїїрийг итали цаг шиг

хорин дєрєв хуваасан юм. Учир нь миний хувьд бол нар сар єдєр

шєнє гэж байдаггїй харин би єєрєє далайн хєлгїй гїнд авч ордог

тэр хиймэл гэрэл над бий. Одоо хар л даа, єглєєний арван цаг

болж байна гэлээ.

-Яг тийм.

-Бас энэ нэг багаж бол цахилгааныг єєрєєр ашигласны нэг

баталгаа.

Таны нїдий ємнє єглєєтэй байгаа тоотой энэ нэг дэвсгэр бол

“Наутилус”-ын хурдыг заадаг юм. Лаг хэмээх хол ойр хурд хэмжих

багажийн сэнсийг энэ дэвсгэртэй холбосон утсаар дамжуулж їїний



зїї миний онгоц хичнээн хурдтай явааг над хэлдэг юм. За харж

байна уу, энэн минутанд бид жигдэрсэн хурдтай, цагт арван таван

милль явж байна.

-Тун гайхалтай!Капитан та байгалийн энэ нэгэн хїчийг

ашиглаж таны

онгоц уурын хїчийг цахилгаанаар сольсон нь тун их хожоотой

болж таныг нэн их зєв юм хийснийг тань би одоо харж байна гэж

би єгїїллээ.

-Бид онгоцоо їзэж бас л дуусаагїй шїї, профессор гуай!

Хэмээн

капитан сандлаас босох зуураа єгїїлээд : Хэрэв та ядраагїй бол

онгоцны хитэг рїї очъё л доо гэлээ.

Їнэндээ ч би усан доогуур явагч онгоцны хошууны бїх

хэсэгтэй танилцсан билээ. Онгоцны тэн голоосхоншоорын мєргїїл

хїртэл байх зїйлийг дараалан тоочвол : Уртаашаа таван метр

тасалгаатай гуанзан, номын сангаас ус їл нэвтрэх ханаар

тусгаарлагджээ. Мєн уртаашаа таван метр тасалгаатай номын

сан, арван метр том їзэсгэлэн, капитаны єрєєнєєс ус їл нэвтрэх

хоёр дахь ханаар тусгаарлагджээ. Мєн капитаны уртаашаа таван

метр єрєє, миний хоёр метр хагас єрєє хамгийн сїїлд жинхэнэ

форштевен хїртэл їргэлжилсэн уртаашаа долоон метр хагас хийн

багтаамж сав тус тус байлаа.

Ерєнхийдєє онгоцны энэ хэсгийн урт нь гучин таван метр

ажээ. Ус їл нэвтрэх ханануудын бин битїї хаагддаг хаалгуудаар

хангагдсан нь онгоцны ямар нэгэн хэсэгт ус орж эхэлбэл

“Наутилус”-ыг живэх аюулаас хамгаалах ёстой байлаа.

Би капитан Немог дагалдан гудам єрєєгєєр явсаар онгоцны

тэг дунд хїрлээ. Тэнд ус їл нэвтрэх халхавч хоёр хананы хооронд

нарийхан худаг байх бєгєєд хананд нь эргэдэж бэхэлсэн тємєр

шат тааз єєд одсон байв. Энэхїї худаг чухам ямар хэрэгтэй

болохыг би капитанаас асуувал :



-Дээшээ завинд хїрдэг юм гэлээ.

-Юу? та бас завьтай гэж її? хэмээн гайхаж хоцорсон би

магадлан

асуухад :

-Тэгэлгїй яахав. Хєнгєн болж ирээд живдэггїй сайхан завь

бий. Загас

барихад хэрэглэдэг юм.

-Тэгвэл завиа усан дээр тавихын тул таны онгоц хєвж гарах

ёстой биз?

-Яасан ч їгїй. Миний завь “Наутилус”-ын их биенд байдаг

тусгай хєнєгт далд байдаг юм. Тэр єєртєє бин битїї хаагддаг ус їл

нэвтрэх тусгайбємбєгєр хавхагтайгаас гадна єєрийнхєє хєнєгт

боолтоор бэхлэгддэг юм. Энэ шат “Наутилус”-ын дээд тавцанд

байдаг жижиг таганд хїргэдэг бол тэр завины ёроолд мєн тагтай

жижиг нїх хоорондоо харьцдаг учир би тїїгээр дамжиж

завиндааорохо миний хойноос “Наутилус”-ын нїхний тагийг хааж

би єєрєє завины ёроолын тагийг хаадаг юм. Тэгээд би завиныхаа

бэхэлгээ эргийг мулталмагцминий завь дээшээ хар хурдаараа ойж

далан дээр гардаг даа. Дараа нь би завиныхаа хураадаг тагий нь

эвхэж аваад шураг босгож далбаа тавих буюу сэлїїр барихгїй юу.

-Тэгээд та яаж онгоцондоо эргэж ирдэг юм бэ?

-Би буцаж ирдэггїй. “Наутилус” миний хойноос ирдэг.

-Таны тушаалаар уу?

-Тиймээ миний тушаалаар, би онгоцтойгоо цахилгаан утсаар

холбоотой явдаг, би онгоцондоо буцах гэвэл цахилгаан утас

цохичихдог юм.

-Нээрэн їїнээс хялбар юм гэж юу байхав гэж энэ бїх

гайхамшигт

мангуурчихсан би дуу алдав.

Бид цаашаа онгоцны тавцан дээр гарах шатны орчинг

єнгєрєєд єглєєнийхєє амтат зуушаа хоёр завжиндаа бувайтал



чихэж байсан Нед Ленд, Консель хоёрын хоёр метр уртєрєєний

дэргэдїїр гарлаа. Тэдний єрєєний зэргэлдээ гурван метр урт гал

зуухны єрєє байлаа. Мєн тэнд хїнс агуулах нилээд зайтай тасалгаа

байв.

Гал зуух нь цахилгаанаар ажилладаг ажээ. Цаган алтан

хавтганд цахилгаан утас гагнан залгаж цав цайтал улайтгаад л

зууханд шарах, чанах, жигнэх, халуун хїйтнийг тааруулдаг байв.

Нэрлэгний цахилгаан аппарат далайн усыг нэрж цэвэр сайхан

усаар хєлєг онгоцыг хичнээн л бол хичнээн хангадаг ажээ.

Гал зуухны дэргэд халуун устай байлаа.

Тїїнээс цааш онгоцны баг суудаг таван метр урт єрєє їргэлжилнэ.

Тїїний хаалга тїгжээтэй байсан тул би тавилгаар нь “Наутилус”-ыг

їйлчлэгч хїмїїсийн тоог мэднэ гэж найдаж байсан боловч мэдэж

чадсангїй.

Энд багийнхан суудаг єрєєг машины тасгаас тусгаарласан ус

орохгїй дєрєв дэх хана байв. Тэрхїї халхавч хананд буй хаалгаар

цааш ормогц бид “Наутилус”-ыг хєдєлгєгч машинуудыг тэргїїн

зэргийн инженер капитан Немогийн гараар суурилуулсан их

танхимд оров.

Цэлийтэл гэрэлтїїлсэн энэхїї их тасалгаа уртаашаа хориос

доошгїй метр байв. Тэр тасалгаа хоёр хэсэгт хуваагдаж нэгд нь

цахилгаан энерги гаргагч тэжээл, нєгєєд нь онгоцны сэлїїр

сэнсийг эргїїлэгч машин тавьжээ.

Энэ тасалгаанд ханхалжагсан нэгэн хачин їнэр над гайхагдсан

бїлгээ.

Капитан Немо ч миний эвгїйрхсэн байдлыг ажжээ.

Энэ бол натийг гарган авахад ялгарагч хийн їнэр. Гэвч энэ

ердєє л нэг эвгїй їнэр шїї дээ. Тэгээд ч бид єглєє бїр бїх онгоцондоо

сайтар салхи оруулдаг юм гэж тэр ярилаа.

Би “Наутилус”-ын машинуудыг тун их сонирхон їзлээ.



Би Румкорфын тэжээлийг бус бунзейний тэжээлийг ашиглаж буйг

та харж байгаа биз дээ хэмээн капитан Немо Румкорфын тэжээл

над хэрэгтэй хїч єгч чадахгїй байхсан билїї. Бунзейний батарей ч

надад цєєн л дєє. Гэвч тус бїрдээ их хїчтэй юм шїї. Батарейгээс

гарч байгаа цахилгаан гїйдэл энэ танхимын нєгєєталд буй аварга

цахилгаан моторуудад нєлєєлж тэр моторууд дандаадамжлагын

тєвєгтэй системээр сэлїїр сэнсийн голд эргэлдэх хєдєлгєєн

олгодог юм. Тэр голын бїдїїн нь жаран сантиметр урт нь долоон

метр хагас. Гол энэхїї нїсэр байдлыг харгалзахгїйгээр секундэд

зуун хоёр эргэдэг юм.

Тэгвэл таны хурд …хэмээн би хэлэх гэтэл :

Цагт тавин миль хїрдэг юм гэлээ.

Энд ямар нэгэн онцгой нууц байсан боловч би тїїнийг тайлбарлаж

аль гэж хэлж зїрхэлсэнгїй. Яахаараа цахилгаан ийм асар их

энерги єгччадах вэ? Энэхїї урьд ємнє сонсогдоогїй бараг хэмжээ

хязгааргїй их хїч чадлын эх булаг нь хаана байна? энэ єндєр

хїчдэл буй болгодог шинэ хэлбэрийн ороомогтоо буюу эсхїл

дамжлага системд нь энэхїї нууц байна уу? Їїнийг би мэдэж

чадсангїй.

Капитан Немо таны їр бїтээлт ажлын ємнє би сєгдєж, чухам

їїнд та яаж хїрсэн болохыг тань ойлгохыг ч оролдохоо больё

хэмээн би хэлээд “Наутилус”, “Авраам Линкольн”-ыг тойрон явж

байхыг би нїдээрээїзсэн болохоор ямар их гайхамшигтай хурдалж

чадахыг нь ч мэднэ. Гэвч ердєє ганцхан хурдан яваад ч газар

авахгїй шїї дээ. тэхээрээ чухам хаашаа явж байгаагаа харах

хэрэгтэй биз. Тїїнчлэн онгоцоо дээш доош, баруун зїїн тийш нь

залах хэрэгтэй. Энэ бїхнийг та далайн гїнд хэд хэдэн зуун

атмосферын их даралтанд яаж їйлддэг вэ? Бас далай дээр яаж

хєвж гардаг вэ? Ингээд хамгийн эцэст нь єєрийн сонгосон

давхаргад та ямар аргаар шулуун шугамын хєдєлгєєнийг



баримталдаг вэ? Танд би єдий олон асуулт тавьсан минь эвгїй юм

болсон биш биз гэж асуулаа.

-Юуны эвгїй байхав профессор минв хэмээн тэр хсэг зуур

эргэлзэн

байснаа :

Та энэхїї усан доорххєлєгнєєс хэзээ ч зайлж одохгїй шїї дээ.

хоёулаа миний єрєєнд оръё. Тэнд л та “Наутилус”-ын тухай юу л

мэдэхийг хїссэнээ мэдэх болно.

ХЭДЭНТООБАРИМТ

Хэдхэн минутын дараа бид їзэсгэлэнгийн єргєєний сандал

дээр амандаа янжуур зуучихсан сууцгааж билээ.

Капитан Немо над нэгэн зураг єгсєн нь “Наутилус”-ыг

уртааш нь ба хєндлєєш нь зїсэж їзїїлсэн байлаа. Дараа нь тэр

тайлбарлаж эхэллээ.

- Энэ дээ ноён Аронакс одоо таны морилж яваа хєлгийн

зураг. Энэ хєлєг бол хоёр тийшээ шувтан янзаараа янжууртай

адилхан цилиндр хэлбэрийн онгоц байгаа юм. Жич, янжуур

хэлбэрийн хийций чинь Лондонд энэ талын хєлєг їйлдвэрлэгээний

шилдэг маягийн хийц гэж їздэг юм шїї. Энэхїї цилиндрийн урт нь

нэг їзїїрээсээ нєгєє їзїїрээ хїртэл далан метр, бїдїїн нь тэн голдоо

хамгийн их газраа найман метр. Би хурд ихтэй хєлєг онгоц хийхэд

нэгийг аравтай харьцуулахын жишээтэй, єргєний нь хийхэд

урттай нь харьцуулдаг ердийн заншлыг баримтлаагїй боловч

энэхїї єгєгдсєн харьцаанд ч магнай талын эсэргїїцэл тиймих биш

гэхээс гадна хєлєг онгоц єєрийн эзэлхїїний хэмжээгээр тїрж

гаргаж буй ус явцанд саад болдоггїй юм. Тэгвэл энэхїї тїрэгдсэн

усны хэмжээ “Наутилус”-ын гадаргууны талбай багтаамж хоёрыг



бодоход дєхєм болно биз. Тэгвэл тїїний гадаргуу мянга арван

нэгэн метр шоо дєрвєлжин зай эзэлдэг юм. Тэхээрээ усны тэр гїнд

живж орсон цагтаа мянга таван зуун метр шоо дєрвєлжин ус буюу

нэг тонн ус тїрж гаргадаг юм.

Усан доогуур явахад зарцуулагдсан энэхїї хєлгийн

тєлєвлєгєєг би хийхдээ тїїнийг усанд оруулж тавихад тїїний

багтаамжийн аравны есєн хувь нь далайд далд орж, аравнынэг

хувь нь ил гарч байх зорилго урдаа тавьсан. Иймэрхїї нєхцєлд

хєлєг онгоц єєрийнхєє багтаамжийн аравны есєн хувийг буву

мянга гурван зуун тавин метр шоо дєрвєлжин ус тїрж гаргаад мєн

тєдийчинээ тонн жинтэй болох ёстой байсаан. Тийм болохоорби

энэ жингээс хэтрїїлж хїндрїїлэхийн хэрггїй байв. “Наутилус”

гадуур ба дотуур гэж хоёр давхар торхтой нь хоорондоо

доогуураа залгагдсан дармал “т” їсгийн хэлбэртэй хєндлєн огтлол

бїхий тємєр хєндлєєр холбогдсон тул тїїний улмаас ер бусын бєх

чанарыг олсон юм. Їнэндээ ч”Наутилус” иймэрхїї давхар торхтой

хийгдсэн нь нэн их бэхжиж цул цутгамал байхаас ч дутсангїй.

Тїїний євч хуяг їл хотойхоос гаднахийсэн материал нэг тєрєл

бэхэлгээбат учраас далайн ямар ч шуурганд зад їсэрнэ гэж айх

явдалгїй. Энэхїї давхар торхыг нимгэн тємрєєр хийсэн юм. Дотоод

торхны зузаан нь таван сантиметр орчим гурван зуун ерэн тонн

хїнд юм. Тїїнчлэн єндрєєшєє тавь, єргєєшєє хорин таван сантиметр

гадаад торх килийн хамт жаран тонн, машинууд, бусад тоноглол

дотоод халхавч хана тавилга, тулгуур энэ бїхэн бїгд есєн зууг

тонн ингээд дотоод торхны гурван зуун ерэн тоннтой хамт нийт

бидэнд хэрэгтэй мянга гурван зуун тавин тонн болдог юм. Та

ойлгов уу?

-Ойлголоо.

-За тэгвэл “Наутилус” далайн усны гадаргуу дээр хєвж

байхдаа аравны нэг хувь нь ил гарч байдаг гэсэн биз. Тэгвэл энэ

хєлгєн дээр тэрхїї аравны нэг хувьтай тэнцїї багтаамж сав байгаад



тїїнийг усаар дїїргэвэл мянга таван зуун метр шоо дєрвєлжин

эзэлхїїнийг буюу эсхїл ямар ялгаа байх вэ, мянга таван зуун тонн

ус тїрж гаргадаг “Наутилус” онгоц маань усанд бїхлээрээ живж,

орчих ёстой болох нь ээ. за тэгвэл яг энэ чинь л хэрэг дээрээ

биелж байгаа юм аа. Тэгвэл “Наутилус” дээр тїїний доод хэсэгт

тусгай багтаамж сав бий. Ганцхан кран эргїїлчихлээр л тэр сав

усаар дїїрч “Наутилус” далайн уснаа далд живж ордог юм.

-Аргагїй л агуу байна, капитан минь. гэлээ ч гэсэн минийхээр

бол яг

энд л хамгийн гол саад учирч байгаа мю биш її.

-“Наутилус” нэг ч сантиметр цухуйхгїй гээд усанд живж

орохыг би ойлголоо. Гэтэл гїнзгийрэх тутам таны хєлєгт хэтэрхий

их даралт учирдаггїй гэж її? Энэхїї даралт таны онгоцыг доороос

нь дээш нь усны гучин хоёр фут давхарга тус бїрд барагцаалбал

нэг сантиметр атмосфертэй тэнцэх хїчээр буюу єєрєєр хэлбэл нэг

сантиметр шоо дєрвєлжин хавтгай дээр энг килограммын хїчээр

тїлхдэггїй гэж її.

-Тун зїйтэй эрхэм профессор хэмээн капитан Немо хэлээд

статистикийг динамиктэй хутгаж болохгїй, тэгвэл їїний улмаас

ноцтой алдаа гарах болно. далайн их гїнзгийд хїрэхийн тул их хїч

гаргахын хэрэг ер байхгїй. Тэгвэл та миний яриаг анхааралтай

бодож чагна л даа? гэлээ.

-Таны ярьж байгааг би хичээнгїйлэн сонсож байна.

-“Наутилус”-ыг далайн гїнд живїїлэхэд тэрний жинг хэд

хичнээн

хэмжээгээр ихэсгэх хэрэгтэй вэ гэдгийг олохын тул би далайн янз

бїрийн гїнд дээрх давхаргуудын хїндийн жин, даралтын доор

далайн ус, эзэлхїїнээ хэд хичнээн багасгадгийг бодож гаргах

хэрэгтэй болсон.

-Тэр мэдээжийн хэрэг.



-Гэвч ус нягтардаг чадвартайг нягтрахдаа маш бага

хэмжээгээр

нягтарч эзэлхїїнээ багасгадгийг їгїйсгэж болохгїй ээ. Їнэндээ ч

хамгийн сїїлийн мэдээгээр авч їзвэл далайн ус гучин футын гїнд

даралтын хэмжээ нэг атмоёферээр єсєхєд єрвєн саяны дєрвєн

зуун гучин зургаан хувиар нягтардаг байна. тэгвэл мянган

метрийн гїнд живж ороход мянган метр єнєдр усан баганын

даралтаас буюу зуун атмосферийн даралтаас далайн усны

эзэлхїїн хэд хичнээн багасах нь вэ гэдгийг авч їзэх хэрэгтэй.

Тэгвэл тэрхїї эзэлхїїний багасалт нь тэг бїхэл зуун мянганы дєрвєн

зуун гучин зургаа болно. Їїний улмаас хєлєг онгоцны жин мянга

таван зуун тонн байхаас таван зуун зургаан бїхэл зууны тавин

дєрвєн тонн болж єсєх ёстой. Їїнээс авч їзвэл шаардагдах жингийн

єсєлт зєвхєн зургаан бїхэл зууны тавин дєрвєн тонн болжээ.

-Ердєєн її?

-Ердєє л тэр эрхэм Аронакс, їїнийг шалгахад ч хялбархан.

Тїїний

зэрэгцээ надад зуун тоннын багтаамж савууд байдаг юм. Тїїний

ачаар их хэмжээний гїнд орж чаддаг юм. Усан дээр хєвж гарахын

тул би энэхїї нэгдэл багтаамжуудыг л хоосолчихвол гїйцэх нь тэр.

Хэрэв “Наутилус” єєрийн эзэлхїїний аравны нэгэн хувийг усан дээр

ил гарган єх хэрэгтэй бол би бїх л усны багтаамж савыг хоослох

хэрэгтэй болно.

Эдгээр тоо баримтууд дээр тулгуурласан энэхїї ярианы эсрэг

маргах ямар ч тал надад алга байна.

Капитан таны эдгээр тоо баримтыг би хїлээн авах байнам.

Нээрээ ч тэдний эргэлзээгїй зєв болох нь єдєр бїр хэрэг дээрээ

нотлогдож байгаа юм чинь маргах гэхэд инээдтэй хэрэг болох

буйзаа. Гэлээ ч гэсэн надад бас нэг эргэлзэх тал байна гэж би

хэлбэл :

-Ямар гэж асуулаа.



-Та мянган метрийн гїнд ороход “Наутилус”-ын их бие зуун

атмосферийн даралтыг їздэг биз. Тиймээ, хэрэв та иймэрхїї

гїнзгийд багтаамж саваа суллаж онгоцоо хєнгєтгєєд дээшээ хєвж

гарахыг бодвол багтаамж савнуудаас уё юїлэх шахуургаар энг

сантиметр шоо дєрвєлжин хавтгай тус бїр дээр зуун килограмм

нэмэгдэл эсэргїїцлийг давж гэмээ нь саваа суллах хэрэгтэй боло

бий. Тэгвэл энэ чинь шахуургаас их чадлыг …

-Тэр их чадлыг зєвхєн л цахилгаан єгч чадна хэмээн капитан

Немо

миний їгийг таслан хэллээ.

Миний машины чадал бараг хязгаргїй гэдгийг давтаж хэлве,

эрхэм профессор. “Наутилус”-ын шахуургууд ер бус чадалтай

“Авраам Линкольн”-ны тавцан дээр тїїний шахсан усан оргил

хїрхрээ мэт нэвсийн бууж байсныг та мэдэх л ёстой. Жич, би

цахилгаан тэжээлээ хэт ажиллуулахгїйн тул мянга таван зуугаас

хоёр мянган метр хїртэл гїнзгийд живэх їедээ хийннэмэгдэл

багажууд хэрэглэдэг. Хэрвээ миний толгойд далайн хамгийн гїн

хэсэгт тїїний гадаргуугаас наймаас арван мянган метрт жуулчлах

дон шїгэлбэл би дээрхээс арай єєр боловч мєн л адил найдвартай

єєр арга хэрэглэдэг юм.

-Ямар арга байх билээ, капитан?

-Тїїнийг танд сайн ойлгуулахын тул би эхлээд “Наутилус”-ыг

хэрхэн жолооддог тухай ярьж єх хэрэгтэй.

- Би дуулах юмсан гэж хорхой хїрээд байна.

-Энэхїї хєлгийг баруун буюу эсхїл зїїн тийш нь єєрєєр хэлбэл

хэвтээ

хавтгайд эргїїлэхийн тул би хитгэн доор бэхлэгдсэн ердийн залуур

хэрэглэдэг юм. Энэ залуурыг тусгай жолоо ба жолоо татуургаар

хєдєлгєдєг. Тїїнчлэн бас “Наутилус”-ыг босоо хавтгайд дээрээс нь

доош доороос нь дээш нь залж болох ба їїнийг ол шугам дээр

хєлєгний хоёр бєєрєнд сул бэхэлсэн хоёр хавтгайн тусламжтай



гїйцэтгэнэ. Энэ хоёр хавтгай хєлгийн єрцтэй зэрэгцээ шугаманд

байгаа цагт “Наутилус” тївшин шугамаар хєдєлнє. Хэрэв

тэдгээрийг хазайлгавал сэнсний эргэлтэнд хєєгдєж буй

“Наутилус” хазайлтын єнцгєєс шалтгаалж диагнолоор эсхїл

єгсєнє, эсхїл уруудана. Тэхдээ энэхїї диагнолийн урт хичнээн байх

нь миний эрх. Хэрэв би эгц єєдєє гаръя гэвэл сэнснийхээ эргэлтийг

зогсооход усны доороос тїлхэх тїлхэлт “Наутилус”-ыг

босоошугамаар устєрєгчєєр цэнэглэсэн бємбєг шиг хєєж гаргадаг

юм.

-Догь хэрэгээ, капитан хэмээн би дуун алдаж орхиод усан

доор яваа

“Наутилус”-ыг сохроор жолооддог байх нь ээ? гэж асуулаа.

-Ердєє ч тийм биш. “Наутилус”-ын урд хэсэгт байгаа

бємбєгєрт жолоо

байдаг юм. Тэр бємбєгєрийн гэггвч хавтгай зузаан шил байдаг.

-Шил тэгээд ийм их даралтыг даана гэж її?

-Даана аа. Унагахад буюу доргихдоо їйрчихмээр мєртєє

болор гэдэг

чинь нэн их бєх чанартай байдаг. 1864 онд умарт далайд

цахилгаанаар гэрэлтїїлэн загас барих ажил зохиож байх їед

долоон миллиметр зузаан хавтгай болор арван зургаан атмосфер

даралт дааж байсан юм шїї. Тэгвэл миний хэрэглэж буй шил

голдоо хорин нэгэн сантиметр буюу миний саын ярьсан хавтгай

болроос гуч дахин зузаан юмдаг.

-Би ойлголоо. Гэвч замаа харахын тул нїдгїй харанхуйг чинь

гэрэлтїїлэх хэрэгтэй бол би бодохдоо яаж энэхїї гїнзгий харанхуй

дтор чинь… гэхэд капитан миний їгийг тасалж

-Залуурын бємбєлбгний ард нэн их гайхалтай цахилгаан дэн

бий

хэмээн хэлээд тїїний цацраг урагшаа хагас миль газар ус нэвт

гийгїїлдэг юм.



-Гайхалтай юм капитан минв, тун гайхалтай байна.

эрэдмтдийг тэгж их

тєєрєгдїїлсэн, тэрхїї гайхал нарвалын цацаргасан гэрэл цахилган

наран чухам ямар учиртай нь одоо л надад ойлгогдлоо. Гэвч

дэлхий дахиныг тэгж их шуугиулсан “Наутилус”, “Шотланд”

хоёрын мєргєлдєєн ердийннэг тохиолдол уу, їїнийг мэдэхийг

хїсвэл болохсон болов уу?

-Ёстой санамсаргїй тохиолдол болсон юм шїї, профессор

гуай!

Мєргєлдєхєєс ємнє би хоёр метрийн гїнд явсан юм, гэвч ямар ч гай

болоогїй би тэр даруйхан харсан л даа.

Тийм ээ тийм ямар ч гай болоогїй. “Шотланд” онгоц ч

зогсоолдоо мэнд хїрсэн л дээ. тэгвэл “Авраам Линкольн” –той

дайралдсаныг тань юуг эж тайлбарлах вэ?

-Эрхэм профессор, тэр бол америкийн далайн эрэлхэг

цэргийн шилдэг хєлєг гэдгийг би аргагїй хїлээх боловч над руу

довтолсон шїї дээ. Тиймээс би биеэ хамгаалах хэрэгтэй байсан.

Їїний дашрамд хэлэхэд би зєвхєн л тїїний над руу дайрах

бололцоог нь їгїйсгэснээр л хязгаарласан шїї дээ.Тэхээр тэр

хамгийн ойролцоо буй зогсоолд хїрч гэмтлээ засварлахад тєдий л

их бэрхтэй биш ээ.

-Ай капитан “Наутилус” гэдэг їнэхээр гайхамшиг хєлєг санж

хэмээн

миний бахархал:

-Тиймээ профессор гэж тэр мэдэгдэхїйц сэтгэл хєдєлсєн

байдалтайгаар хэлээд :

-Би тїїндээ тєрсєн їр шигээ хайртай, хэрэв далай дээгїїр

хєвдєг

хєлєг онгоцонд мянга мянган аюул заналхийлж ямар нэгэн

санамсаргїй гэнэтийн тохиолдол гай болдог юм бол энд,

далайнэнэхїї гїнд хїн юунаас ч айх юм алга. Далайн ус бяц



дарчихна гэж айх юм алга, тэгвэл энэ хєлгийн их бие тємрєєс ч

бєх, їїнд далайн сэгсрэлтээс болж суларчих, ганхчих, тєхєєрємж

алга, салхи хуу татаад явчих далбаа алга, тэсэрчинэ гэж айх

уурын тогоо алга, онгоцон дээр модон хэсэг байхгїй тул тїймэр

гарахгїй, тїїнчлэн далайн гїнд ганцаар тэнїїчлэх учраас

мєргєлдєхийн аюул байхгїй энх амгалан налайж байдаг тул

далайн шуурга ч аюултай бус. Тэхээр аргагїй л гойд хєлєг байгаа

биз дээ, профессор гуай! Хэрвээл хєлєг онгоц сэдэвлэгч хїн уул

онгоцыг хийгч хїнээс єєрийнхєє бїтээлд хол илїї итгэдэг гэдэг їнэн

бол тїїнчлэн тэрхїї хєлгєндєє мєн илїї итгэдэг болби энэхїї хєлгийг

сэдэвлэгч нь ч, хийгч нь ч жолоодогч нь ч болох учраас

онгоцондоо “Наутилус”-даа хичнээн хайртай хичнээн гїн итгэдэг

болох нь танд аяндаа ойлгогдох буйзаа гэж ярилаа.

Энэ бїхнийг капитан Немо сэтгэл их лхєдєлсєн байртай ярьж

байв.

Тїїний нїдэнд бадарч байсан гал, тїїний биеийн эрс хєдєлгєєн

тїїнийгшал єєр болгожээ. Тэгээд ч би тэсч чадсангїй. Тїїнд :

-Тэхээрээ та инженерийн мэргэжил олсон хїн юмаа? гэсэн

арай

эвгїйдїїхэн болов уу гэмээр нэг асуулт тавьчихад :

-Тиймээ. Би хуурай газрын оршин суугч байхдаа Лондон,

Париж, Нью

Йоркт суралцаж байсан гэж хариулав.

-Тэгвэл та энэ усан доогуур явдаг гайхамшиг хєлєг онгоц

барих ажлыг

яаж нууц байлгасан юм бэ?

-Тїїний хэсэг тус бїр нь эрхэм профессор бємбєрцгийн янз

бїрийн

єнцєг буланд, тэхдээ хуурамч зохиол їїрэг зорилготой хийгдсэн

юм. “Наутилус”-ын килийг Францад Крезогийн заводод, сэлїїр

голыг Лондонгийн Бэн ба К-гийн їйлдвэрт, сэнсий нь Глазгод



Сеотын заводод, багтаамж савуудыг Парижид, Кайл ба К-гийнд,

хєдєлгїїрийг Германы Круппын заводод, мєргїїлийг Шв?йцэд

Мотаны фабрикт, шалган хэмжих багажуудыг Нью-Йоркт ах дїї

Гарт нарын їйлдвэрт гэх мэтчилэн хийлгэсэн юм даа. Эдгээрийг

їйлдвэрлэгчид єєр нэрээр нэрлэсэн миний зургуудыг авч хийсэн.

-Гэлээ ч гэсэн хэсэг хэсгээр нь хийлгэх ч бага хэрэг шїї дээ.

тэдгээрий чинь нийлїїэх угсрах хэрэгтэй биз гэж би хэлэв.

-Би далайн дунд орхигдсон нэгэн зэлїїд арал дээр єєртєє

хєлєг

онгоцны їйлдвэр босгосон юм. Тэнд миний сургасан ажилчид,

їнэнч нєхєд, миний хяналтын доор “Наутилус”-ыг угсарсан юм.

Хєлєг онгоцны угсралт дууссаны дараа арал дээр байсан бидний

мєрийг тїймэр аваачсан юм. Миний хїч хїрдэгсэн бол арлы нь ч тэр

чигээр нь дэлбэлчих байсан.

-Ердийн тємрєєр хийсэн хєлєг онгоцны тонн тус бїр мянга

нэг зуун

хорин таван франкийн їнэтэй. Тэгвэл миний “Наутилус” мянга

таван зуун тонн жинтэй. Їїнээс їзвэл хэрэв л їїний бїх дотоод

тавилга тєхєєрємжийн їнийг оролцуулбал хоёр сая франкаас

доошгїй болохоос гадна энд хадгалагдаж байгаа урлагийн їнэт

бїтээлїїд, цуглуулгуудыг бодож їзвэл дєрєв таван саяас наашгїй

дээ.

-Танд хамгийн сїїлчийн ганц асуулт тавьж болох уу?

-Тэг л дээ профессор

-Та их баян хїн її?

-Би хэмжээгїй баян, францын арван миллиардын улсын єрийг

хоосрол

зїдрэлгїй тєлчих чадал байна.

Би тэр этгээд хачин хїнийг нїд салгалгїй ширтэж билээ.

Тэр миний итгэмжлэлээр элэг барьж байв уу? Аль яах вэ?

-Гэвч энэ бїхнийг ирээдїй л харуулах болно доо.



“ХАР МЄРЄН”

Дэлхийн бємбєрцгийн гурван зуун жаран нэгэн сая хавтгай дєрвєлжин метр

талбайг ус эзэлнэ. Энэ их усны нийт эзэлхїїн нь нэг мянга гурван зуун далан сая

шоо дєрвєлжин метртэй тэнцэнэ. Їїнээс їзвэл дэлхийн бємбєрцєг дээр байгаа усны

хїндийн жин мянга гурван зуун далан квинтиллион тонн хїрдэг байна.

Энэ тоог ойлгох гэвэл нэгжтэй нэг миллиард хэрхэн харьцдагчлан

миллиардтай нэг квитиллион мєн адил харьцдаг гэдгийг мэдэх хэрэгтэй. Єєрєєр

хэлбэл нэг миллиардад хичнээн нэгж байдагчлан нэг квитиллионд тєчнєєн

миллиард байдаг.

Газар дэлхийн идэр залуу їед гал халуун галав юїлж усан галав залгажээ.

Тэнгис далай эхлээд бємбєрцгийг буйгаар нь хучиж байгаад Силурийн їед уул їїсэх

хєдєлгєєн эхэлж бага багаар далай татарсаар тэнгис далайгаар уулсын орой шовойн

гарч арал хойгууд нэг ил гаран зарим їе далд орон, сїїлдээ бїхлээрээ тив болон

бэхжээд одоогийн бидний харж байгаа хуурай газрын хэлбэрийг олжээ. Ингээд

хуурай газар далайгаас зуун дєчин сая зургаан зуун мянга долоон хавтгай

дєрвєлжин метр газар булаан авчээ.

Тивїїдийн хэлбэр дэлхийн бємбєрцгийг таван том хэсэгт хуваах боломжийг

єгдєг. Їїнд :

Умарт мєсєн далай

Ємнєт мєсєн далай

Энэтхэгийн гадаад далай

Атлантын гадаад далай

Номхон дєлгєєн гадаад далай эдгээр болно. Номхон дєлгєєн гадаад далай

умраас ємнє зїгт туйлын хоёр бїслїїр єрнєєс дорно зїгт Ази, Америк хоёр тивийн

хооронд бємбєрцгийн зуун дєчин таван хуваарийг тууш эзлэн оршино. Энэ бол бїх



далайнуудын дундаас хамгийн дєлгєєн тогтуухан єргєн урсгалтай таталт тїлхэлт

багатай, бороо хур ихтэй тэнгис билээ.

Миний ер бусын жуулчлалаа эхэлсэн тэнгис иймэрхїїсэн билээ.

-Хэрэв та хїсэхсэн бол эрхэм профессор хэмээн капитан Немо надад

хэлээд манай шинэ жуулчлалын эхлэх цэгийг одоо бидний байгаа орчин яг

олчихъё. Одоо арван хоёрт арван таван минут дутуу байна. Би “Наутилус”-д дээш

гарах тушаал єгєєдєхье гэж хэллээ.

Їїнийг хэлэхийн хамт капитан цахилгаан хонхны товрууг гурван удаа

дарлаа. Усны шахуургууд багтаамж савуудаас ус юїлэн эхэлж, тэдгээр савын

даралтыг хэмжих багажийн зїї даралт улам бїр багасаж буйг заан дээшил

дээшилсээр тэг дээр очмогцоо яг зогсов.

-Бид хєвж гарлаа гэж капитан Немл хэлэхэд би гол шат руу одож,

тємєр гишгїїрээр нь дамжсаар таг бїхий онгорхойгоор дээш гарч ирвэл “Наутилус”-

ын тавцан дээр гарсан байлаа.

“Наутилус”-ын тавцан уснаас наян сантиметрээс илїїгїй цухуйжээ. Тїїний

ээрїїл хэлбэрийн их бие яах аргагїй янжуур маягтай ажээ. Тїїний тємєр євч хуурай

газрын мєлхєгч аварга амьтны арьс мэт болохыг би ажиглалаа. Одоо л надад яагаад

бусад онгоц “Наутилус”-ыг амьтан гэж ойлгож эндїїрч байсан нь ойлгогдов.

“Наутилус”-ын их биед хагас далдлагдсан хєнгєн завь хєлгийн тавцангийн

дунд хэр их бус овгор їїсгэсэн ажээ. Тїїний хоншоор ба хитгэ хоёрт зузаан болроор

шиллэсэн гэгээвч бїхий налуу бїхээг нижгээд байв.

Урд талын бїхээгт жолооч байрлах бєгєєд ар талынхад нь замаа гэрэлтїїлэгч нїд

гялбам хурц цацралтай цахилгаан дэн байх ажээ.

Далай амгалан, тэнгэр цэлмэг байхын зэрэгцээ тэгисийн хавтгайрсан

долгион дунд хєлєг онгоц їл мэдэг халбилзан, дорно зїгийн зєєлєн салхи усны

єнгийг бэржилзїїлэн байлаа. Юунд ч їл бїдгэрэх тод ялгаран харагдагч далайн

тївшний зурвас шугам ажиглалт хийх дїїрэн бололцоог хангаж єглєє.



Далайд арал, хад, энэ тэр юм юу ч харагдахгїн зэрэгцээ “Авраам Линкольн”

ч їзэгдэхгїй ажээ.

Биднийг эрэг хашлагагїй агуу сїрлэг зэлїїд цєл бїсэлсэн байв.

Капитан Немо жин їд болохыг хїлээж байгаад секстант хэмээх багаж нїдэндээ аван

дурандсаар нарны хєєрєлтийн єндрийг тодорхойлсон нь тїїнд энэхїї орчны

єргєргийг бодож гаргахад хэрэгтэй ажээ.

- Їд болжээ. Профессор та доошоо бууж орохгїй юу? гэж хэллээ.

Би Японы эрэг газар ойртсон болохын баталгаа, шаравтар єнгє орсон далайн ус руу

сїїлчийнхээ удаа хараад капитаны араас дагалдан їзэсгэлэнт танхимд орж очлоо.

Капитан Немо тэнд нарийн цагийн тусламжаар тэрхїї орчны уртрагийг

бодож олоод, дїнгий нь урьд ємнийн єнцєг хэмжилтийн ажиглалттай тулган

шалгаж “Наутилус”-ын байгаа цэгийг зураг дээр тэмдэглэв.

-Эрхэм Аронакс бид одоо уртрагийн 1370 15’-талд байна гэж тэр хэлэхэд би,

-Ямар уртрагаас тоолоод тэр билээ? хэмээн тїїний

хариултаар нь чухам ямар їндэсний хїн болохы нь мэдэх

горьдлоготой асуучихлаа.

-Надад Париж, Гринвич, Вашингтон аль алины нь цагаар

тавьсан янз янзын нарийн цаг бий. Гэвч би таны энд морилон

байгаад зориулан єнєєдєртєє Парижийн уртрагийг ашиглалаа гэж

хариулав.

Энэ хариултаас би юу ч олж авсангїй. Би баярласны тэмдэг

болгож зєвхєн л мэхийн ёслов.

-Бид Парижийн меридианаас єрнєт уртрагийн 1370 15’ умарт

єргєргийн 300 7’-нд явж байна. Єєрєєр хэлбэл бид Японы эргээс

гурван зуун миль зайтай байна. Ингэхлээр чинь єнєєдєр, арван

нэгдїгээр сарын найман, одоо яг їд дунд усан доогуур дэлхий

тойрох эрдэм шинжилгээний жуулчлалаа эхэллээ. За тэгээд эрхэм

профессор, одоо танд би ажиллахад тань саад хийхийг больё. Би

дорнот умарт дорнот зїгт чиглэл авч тавин метрийн гїнд живж



орох тушаал єгсєн. Газрын энэ том зураг дээр єдєр тутмын аялсан

зам тэмдэглэгдэж байх болно. Їзэсгэлэнгийн танхим таны таалалд

бїрмєсєн їлдлээ гэж капитан немо хэлээд мэхийн ёсолсны дараа

гарч одов.

Їзэсгэлэнгийн танхимд би єєрийн бодолд “Наутилус”-ын

капитан байсхийгээд л орж ирэх ажээ.

Єєртєє эх орон байхгїй гэж бардам загнаж байгаа энэ хїний

їндсэн угсааг мэдэх цаг надад байдаг болов у? Юунаас болж,

хэнээс болж энэ хїн тєрєлхтєнийг їзэн ядах болов оо? Эсвэл тэр

Конселийн хэлдгээр орчин їеийн Галилей буюу эсвэл эх орноосоо

хєєгдсєн хувьсгалч эрдэмтэн байгаад эрдэмтэн гэж їзэгдээгїй “Энэ

ертєнц гомдоочихсон” тэдгээр эрдэмтдийн нэг байв уу? Їїнийг би

тайлбарлаж мэдэхгїй байв.

Хєлєг онгоцныхоо тавцан дээр санамсаргїй шигдчихсэн

намайг найрсгаар хїлээн авсан боловч тїїний хїйтэн царайлах тэр

байдал миний амьдрал тїїний гарт гэдгийг мартагдуулахгїй байв.

Тэр урдаас нь сунгасан миний гарыг нэг ч удаа атгаагїй бєгєєд

гараа над руу нэг ч удаа сунгаагїй билээ.

Энэ хїний сэтгэл догдлуулан буй нууцад нэвтрэн орохыг

оролдож бїтэн цагийн турш би бодолд нэрвэгдэж суулаа.

Дараа нь миний хараа ширээн дээр байгаа газрын зураг руу

хандаж капитан Немогийн гаргасан уртраг єргєрєг хоёрын

огтлолцол дээр би хуруугаар дарав. Тэнгис далай, тивїїдийн нэгэн

адил єєрєє урсгал голуудтай байдаг билээ. энэхїї урсгал бусад

урсгалаас єнгє болоод халуун хїйтнээрээ ялгаварлагдана.

Тэнгисийн хамгийн нэртэй том урсгал бол Гольфстримын дулаан

урсгал юм.

Газрын зураг дээр шинжлэх ухаан гол таван урсгал

чиглэлийг тэмдэглэсэн юм. Їїнд : Нэгийг нь Атланиын далайн

умарт хэсэгт, нєгєєг нь ємнєт хэсэгт нь, гуравдахий нь Номхон

далайн ємнєт хэсэгт, дєрєв дэхий нь умарт хэсэгт, тавдахий нь



Энэтхэгийн далайн ємнєт хэсэгт тус тус тэмдэглэжээ. Эрт дээр їед

Арал, Каспийн тэнгис, Азийн том хуурууд хамтдаа усны нэгэн том

сав болж Энэтхэгийн тэнгисийн умарт хэсэгт зургаа дахь том

урсгал байсан ч юм билїї яаж мэдэхэв.

Газрын зураг дээр цэгээр тэмдэглэсэн “Наутилус”-ын зогсож

байсан тэр орчинд тэдгээр урсгалын нэгэн Куро Сиво буюу Япон

хэлнээс орчуулбал “хар мєрєн” хэмээх урсгал дайрч єнгєрсєн байв.

Энэхїї урсгал халуун орны шатаам халуун нарны эгц тусгалд халж

Бенгалийн булангаас гарч, Малаккийн хоолойгоор єнгєрєєд, Ази

тивийн эргийг дагаж явсаар Алеутийн арлуудыг хїртэл Номхон

далайн умарт хэсэгт дугуйрч ургана.

Энэ урсгал гаврын мод ба халуун орны бусад модны гол, їе

гишїї урсган аваачихаас гадна тод цэнхэр єнгє, єндєр

температураараа далайн хїйтэн хар ногоон уснаас ялгагдана.

“Наутилус”-ын зам энэ урсгалыг дагах байв. Би урсгалын

хойноос зураг дээр хєєн харж зах хязгааргїй тэрхїї орчинд хэрхэн

замхран одохыг нь санаандаа дїрслэн бодож, їнэн бодит байдлаас

хэтэрхий холдон одсон тул, Нед Ленд, Консель хоёр єрєєнд орж

ирэхийг мэдсэнгїй ээ.

Намайг даган яваа хоёр хїн єєрсдийн нїдний ємнє буй

эрдэнийн санг хараад бараг хєшилдчихсєн билээ.

-Энэ чинь бид хаана орчих нь энэ вэ? Арай Квебекийн музейд

биш байгаа? Хэмээн канадын харъяат дуу алдлаа.

-Эзэн хэрвээ зєвшєєрєхсєн бол би Сомерар буудалд байна

хэмээн бодохсон байнам гэж Консель хэллээ.

-Миний найз нараа! Та нар Канадад ч биш, Францад ч биш

харин “Наутилус” онгоцон дотор далайн тївшнээс доош тавин

метрийн гїнд байна гэж миний хэлэхэд :

-Эзэн хэлж байгаагаас хойш їнэмшихээс биш яахав, гэвч

їнэнийг хэлэхэд, энэ музей над мэтийн фламанд хїнийг ч гайхуулж

чадах ажээ гэж Консель хариу єчив.



-Миний найз бахаа ханатал гайхаж болно. тїїнийхээ зэрэгцээ

шилэн гїнгэрвээтай зїйлийг ч їз. Тэнд чам шиг ангилан

хуваарилагч хїнд хийх ажил мундахгїй гэв.

Амьтдын хїрээлэнг ангилан хуваарилахад Конселийг дахин

шаардах ч явдалгїй билээ. шилэн гїнгэрваанууд дээрээс тэр

тонгойж байгальч хїний хэлээр анги, отряд, доод отряд, баг,

тєрєл, дїрс … гээд шулганаж сонслоо.

Тэр завшаанаар конхиологийн ухаанаар тєдий л их оролддоггїй

Нед Ленд капитан Немотой миний учирсан тухай шалгааж тїїнийг

хаанахын хэн болох, хаашаа явж байгаа, бид бїхнийг аль хэр

гїнзгий рїї аваачиж буй зэргийг асууж орхилоо.

Канад хїн намайг єчнєєн тєчнєєн асуултаар булж ганцад нь

хариулах бололцоо єгснгїй ээ.

Тїїний дуугїй болсны дараа би єєрєє юу л мэдэж байсан

бїхнээ тїїнд уламжлаад, мєн энэ хугацаанд тэр юу їзэж юу

дуулсныг нь асуув.

-Юу ч їзэж, юу ч дуулсангїй. Тїїгээр ч барахгїй би энэ хєлгийн

багийнхнаас нэг ч хїн олж харсангїй. Багийнхан нь ч бас

цахилгаан хїмїїс байдаг байх аа гэж канад эр хэллээ.

-Цахилгаан?

-Бїр їнэн їг, їїнд итгэж бараг болно шїї… за тэр ч яахав, эрхэм

профессорминь хэл, та, энэ онгоцны баг бїгд хэдэн хїн байгаа вэ?

арав уу, хорь уу, тавь уу, зуу юу? хэмээн мєн л єнєє їзэлдээ

автагдсан Нед Ленд маань асууж билээ.

-Танд би юу ч хэлж чадахгїй нь Недээ “Наутилус”-ыг гартаа

оруулах

буюу эндээс оргох гэсэн бодлоо та наад толгойноосоо хая. Энэ

хєлєг бол одоо їеийн техникийн хамгийн гайхамшиг. Хэрэв би

їїнтэй аль болохоор сайн танилцаж чадаагїйсэн бол бїх насандаа

гэмшихсэн билээ. та бидний энэ байдалд, ядаж энэхїї

гайхамшигуудын дунд жуулчлахын тул олон хїн бидэнд



атаархахсан буйзаа. Ингэхэд та номхорч їз, тэгээд бидний эргэн

тойрон болж буй энэ бїхнийгажиглая.

-Ажиглая аа? хэмээн жадчин маань хэлээд, їгїй ээ, энэ тємєр

гянданд чинь юугаа їзэх юм бэ? Бид чинь таг сохор явж байхад

гэж бархирав.

Нед Ленд їгээ дуусаагїй байтал їзэсгэлэн танхим пид харанхуйн

дунд шингэлээ. Гэрэлтэж байсан тааз гэв гэнэт унтрахад миний

нїд євдсєн бєгєєд хэрэв би харанхуйд байгаад хурц гэрэл гэнэт

харсан бол миний нїд мєн л євдєх байсан биз.

Бид айх гайхах зэрэгцэн, хєдєлж ч чадахгїй хєшилдєн

зогсоцгоож, сайн муу алин болохыг мэдэхгїй байтал “Наутилус”-

ын тємєр хуяг гулсах мэт чимээ гарч, сїрчигнэх хєдєлгєєн

мэдэгдлээ.

Нед Ленд :

-Єнгєрєх нь тэр ээ гэлээ.

Гэвч їзэсгэлэн гэв гэнэт гэрэлтэв. Гэрэл онгоцны хоёр талын

хананд буй зуйван цонхоор гаднаас нэвтэрч байлаа. Усны гїн

цахилгаан чийдэнгээр тод гэрэлтїїлэгдсэн ажээ. Эхлээд би энэхїї

хэврэг халхавч бяц їсэрнэ гэсэн бодолдоо дав хийж асан боловч

гэгээвчний зузаан зэс жаазыг хараад санаа амарлаа. Тэр жааз

гэгээвчинд ер бусын їзэгдэл гэж санана. Усны тунгалаг давхаргыг

нэвт туссан цахилгаан цацралын гайхамшиг єнгє гэрлээс сїїдэр рїї

бїдгэрсэн зєєлєн хувиралт, бичиж болшгїй баялаг солонгоорол

зэргийг хэн зурж чадах билээ.

Далайн ус булгийн хамгийн цэвэр уснаас тунгалаг чанартайг

бїгд мэднэ. Далайн усанд хєвсєн ба ууссан давсууд тїїний тунгалаг

чанарыг улам єсгєдєг юм. Далайн зарим хэсэгт жишээлбэл

Антилийн арлуудын дэргэд далайн хэд хэдэн арван метр зузаан

усыг нэвт ёроолын элсний ширхэг тус бїр тод харагддаг биш її.



Далайн гїнд бадарсан цахилгаан гэрэл “Наутилус” тойрон

буй шингэн орчинг галын шингэн дєлийн урсгал болгон

хувиргасан мэт байв.

Хэрэв усны гїнзгий давхаргууд єєрєє гэрэлтдэг гэсэн

Эрэмберийн таамаглалыг зєв гэж їзэх юм бол байгаль гїн уснаа

оршин суугчдад їзэгдэж харагдаагїй гоё сайхан їзэгдлийг

хїртээсэн ажээ.Би “Наутилус”-ын гэгээвчээр харж усан дотор

бїжиглэх гэрлийн наадмыг їзээд їїнд їнэмшиж болох байв.

Їзэсгэлэнгийн хоёр тал руу їл мэдэгдэж, їл шинжлэгдсэн

Ертенцийн зїг нижгээд цонх нээгдсэн ажээ. Їзэсгэлэнд хїглийж

буй харанхуй гадаахийг гэрэлд тодосгох тул бид аврага том

(аквариумын) шил сав нэвт харж буй мэт байв. Энэ хэр

“Наутилус” хэдий хурдалж агсан боловч зогсож байгаа юм шиг

санагдана. Їїний учир нь юу гэвэл бидний цонхны харалдаа

онгоцны явж буйг илтгэх їл хєдлєх, юм байсангуй тул билээ. Гэвч

усан доогуур явагчийн хушуугаар ярагдсан усны хєврєл бидний

нїдний урдуур асар их хурдтай жирэлзэн єнгєрч байв. Гайхаж

гєлєрчихсєн бид гэгээвчний шилэнд наалдан ширтэж єєрсдийн

сэтгэгдлийг илэрхийлэх їг эс олсон бїлгээ. Гэтэл Консель ашгїй

нэг:

-За найз. Нед Ленд та юм харах гэлїї? За хараад байгаарай!

гэж дуун гарлаа.

-Сонин л юм. Сайхан л юм. Энэхїї гайхамшиг орчлонг

сонирхох гэж алс холоос ирэхэд ч аргагїй л болох байна! хэмээн

Канад хїн маань энэхїї гойд їзэсгэлэнт їзэгдэлд автан оргох бодол,

уур хилэнгээ таг мартаж хариу єгїїлэв.

-Капитан Немогийн амьдрал одоо л надад ойлгомжтой

боллоо. Тэр єєртєє тэс єєр ертєнцийг бий болгоод тїїнийхээ гуа

жавхлангаар сэтгэлээ тэжээж яваа хїн санж.

-Їгїй ээ, тэгээд загас хаанаа байнаа. Бид загас олж харахгїй

байна гэж канадын харъяат асуулт тавилаа.



-Тэртэй тэргїй та тэднийг мэдэх биш дээ,байсан байгаагуй

ямар ялгаа байсан юм? хэмээн Консель хариулахад, Нед Ленд

бачимдан:

- Яалаа гэнээ? Нєхєр минь би загасчин хїн шїї гэж

хашгарлаа.

Хоёр нєхрийн хооронд маргаан дэгдсэн бєгєєд загасыг тэр хоёр

дор дороо єєрийнхєєрєє л мэддэг билээ. Ер загасны аймаг сээр

нуруутны хїрээний тїрїїчийн анги їїсгэдгийг хэн бїхэн мэднээ.

Тэдэнд шинжлэх ухаан “усанд зохицсон заламгайгаар

амьсгалдаг, хїйтэн цустай,сээр нуруутан” хэмээн яг тохирсон

тодорхойлолт єгсєн ажээ. Загас, хоёр доод анги болон

хуваагддагийн нэг нь яслаг эдэзс тогтох ба нєгєє нь мєгєєрслєг

загас болох бєгєєд эдгээрийн сээр нуруу мєгєєрслєг эдээс

бїрэлдэнэ.

Загасыг иймэрхїї хувиарладаг тухай Канад хїн сонссон ч

байж магад, харин Консель ч энэ тухай тїїнээс аамаагїй илїї мэдэж

байсан нь маргаангїй.ээ. Недтэй нєхєрлєєд тїїнийг гэгээрїїлэхийг

Консель сайн санаанаасаа хїсэж байсан тул:

- Нед, найз минь, та бол аргагїй л загасны аянга,

цахилгаан,авхаалж, зоригтой загасчин. Єєрийнхєє насанд та,

далайн их бага амьтан бишгїй л барьсан хїн. Гэлээ ч гэсэн тэднийг

хэрхэн ангилан хувиарладаг тухай таныг юу ч тєсєєлєхгїй гэдэг

талаар би тантай ана мана їзэлцсэн ч бэлэн байнам хэмээн

хэлэхэд:

-Ердєє ч тийм биш гэж Нед Ленд ер ажрах шинжгїй загасыг

иддэг ба иддэггїй гэж хоёр хуваадаг юм гэв.

- Энэ бол хэнхгїїдийн ангилалт хэмээн Консель инээд алдаж

- За тэгвэл яст ба мєгєєрст загас хоёрын хооронд ямар ялгаатайг

мэдэх її та, хэлдээ?

- Мэдэж болно.

- Тэгвэл эдгээр ангийг хэрхэн хувиарладаг вэ?



-Їгїй ээ, їїнийг ч гадарлахгїй

-За тэгвэл аан гэж бай Нед минь, харин тогтоогоорой. Яст

загас зургаан баг болон хувиарлагддаг юм.Нэгдїгээр багт єргєс

сэлїїртэн, энд сам хэлбэрийн заламгай бїхий, хєдєлгєєнт, їргэлж

дээд эрїїтэй загаснууд багтдаг юм. Энэ баг арван таван язгуур

багтаадаг буюу бидэнд мэдэгдсэн бїх загасны гуравны хоёр

хувийг хамаардаг юм. Багийн тєлєєлєгч нь ердийн алгана.

- Овоо амттай загас даа гэж Нед Ленд нэмэрлэв.

- Хоёрдугаар багт сїв цуухтан эдгээрийн элгэн доорх сэлїїр

ястайгаа їргэлж биш, эгэм цээжнийхээ сэлїїрийн ард гэдсэн

доороо байна. Энэ багт таван язгуур багтахаас ихэнх нь цэнгэг

усны загас хамаарагдана.Тєлєєлєгч нь мєрєг цурхай хоёр.

Тїй! хэмээн Канад хїн тоомсорлохгїй янзтай цэнгэг усны

загасанд миний дургїй гэдэг нь гэв.

Гуравдугаар багт зєєлєн сэлїїртэй, элгэн доорхи сэлїїр нь

эгэм ястайгаа шууд їргэлжилж цээжний сэлїїр доороо байна. Энэ

багт дєрвєн язгуур багтана.Тєлєєлєгч нь хальпий загас.

- Айдаа, энэ ч сайхан загас даа! хэмээн жадчин маань

загасыг уушинд бэлтгэх онолын їїднээс дїгнэх їзлээ баримтлан

єгїїлэв.

- Дєрєвдїгээр багт хэмээн Консель тїїний їгийг анзааралгїй,

могой загасны ганцхан язгуур байдаг юм. Нялцгар нягт хайрстай,

гэдэсний сэлїїргїй, урт шувтан бие бїхий амьтан,

-Амтгїй дээ гэж жадчин нэмэрлэв.

-Тав дугаар багт багц заламгайтан; энд заламгайны

нумын дагуу хос хосоороо байрласан багц заламгай бїхий

хєдєлгєєнт, їргэлж эрїїтэй загас багтана. Энэ багт єргєс

амтны ганцхан язгуур хамаарагдана. Тєлєєлєгч нь далайн

морь гэхэд, Нед :

-Тїй! Ойгоргїй амьтан гэлээ.



-Сїїлчийн зургаадугаар багт їргэлж эрїїтэн, энд

хамаарагдах загасны эрууний яс, эрїї хоорондын ястай бат

холболдож тагнайн доод хонхор ясны гавал ястайгаа

авцалдан байдаг .Энэ багт хатуу арьстан ба салаа шїдтэний

хоёр язгуур багтана.Тєлєлєгч нь саран загас.

Энэ цагаан сав л балиартуулж чадна даа гэж Нед

єгїїлэв.

-За,найз тэгээд миний хэлснийг ойлгов уу? хэмээн

эрдэмтэн Консель асуухад:

-Юу ч ойлгосонгїй гэж жадчин хариулаад, гэвч та цааш

нь ярь л даа, таны яриа маш сонин байна гэв.

-За тэгвэл мєгєрст загасны доод анги єєртєє дєнгєж

гурван баг багтаадаг юм гэж Консель ажиг ч їгїй їргэлжлїїлэн

ярихад :

-Хичнээн л цєєн бол тєчнєєн сайн гэв.

-Нэгдїгээрх нь дугуй амтан; эдгээрийн эрїї нь нэгэн цагираг

болон нийлж, заламгай нь, самалдаг мэт байна. Энэ баг бол

дєнгєж нэг язгууртай. Тєлєєлєгч нь Миного.

- Муу ч загас бишээ гэж Нед Ленд хэлэв.

- Хоёрдугаар багт аврага загас ба скат

багтана.Эдгээрийн заламгай нь дугуй амтнуудынх шиг

мєртлєє доод эрїї нь хєдєлгєєнтэй юм гэхэд :

-Юу? Аврага загас ба скат хоёр нэг багт багтана гэж її ?

Їгїй ээ, нєхєр минь, Консель та хэрвээ л хєєрхий скатуудыг

хєнєєж дуусгах гээгїй юм бол аврага загастай нэг багт

багтаасны хэрэггїй байх аа хэмээн Нед Ленд бархирав.

Гуравдугаар баг гэж Консель ажиг ч їгїй їргэлжлїїлж хилэм

загасны баг.

Эдгээрййн заламгай нэгэн нарийхан завсар болон нээгдэж

тусгай таглаагаар хаагдана. Энэ баг дєрвєн язгууртай. Тєлєєлєгч

нь хилэм.



-Консель та, хамгийн сайн загасыг нь сїїлд нь хэлэх

гээд л хадгалаад байжээ. Та гїйцэв її?

-Гїйцлээ, Нед. Гэлээ ч гэсэн энэ бїхнийг дуулснаараа та

тєдий л их дуулсан болохгїй. Учир нь баг чинь цаашаа доод баг

язгуур доод язгуур, тєрєл, дїрс, бага дїрс...гэх мэтчилэн

жижиглэн хуваагдана гээч.

-За тэр, Консель ёстой л нэг хэдэн тєрєл хєвж явна даа

хэмээн Нед Ленд цонх руу хандан єгїїлэхэд Консель :

-Ай даа, аргагїй л нэг загас байна даа. Бид ёстой загас

їржїїлдэг шилэн саван дотор байгаа мэт юм биш її гэлээ.

-Їгїй ээ, хэмээн би татгалзаж шилэн сав гэдэг чинь мєн л тор

шїї дээ. Тэгвэл энэ загас гэдэг амьтад шувуу агаарт ямаршуу л

зоргоороо байдаг вэ, яг тэрїїн шиг л чєлєєтэй амьтан гэв.

-Алив хє Консель энэ ямар гэгч загаснууд вэ? хэлээд

орхиоч над гэж Нед Ленд гуйв.

-Энэ ч миний мэддэг дангийн жаа биш дэг ээ, Эзнээс

асуу гэлээ.

Їнэндээ ч энэ ангилахын євчин болсон хїн, байгальч биш

байсан болохоор ердийн нэг тунцааг пузанкаас ялгаж чадав гэж

її, бїї мэдээ? Тэр энэ талаар, ямар нэгэн загасыг нэг хараад л

нэрлэдэг, дадлага ажииллагаан дээр мэргэжсэн канад хїнээс шал

єєр байлаа.

-Энэ бол эвэр нуруут гэж би хэлэв.

-Хятадын эвэр нуруут гэгч гэж Нед Ленд нэмэрлэлээ.

-Эвэр нуруутны тєрєл,хатуу арьстны язгуур, їргэлж эрїїтний

баг хэмээн Консель шивнэв.

Нээрээч Нед Ленд, Консель хоёрыг нэгтгэчихвэл нэг сайн

байгальч болохсон билээ. Канад хїн сая эндїїрсэнгїй ээ. Учир нь сїїлэндээ байгаа дєрвєн эгнээ єргєсєє арвагануулан, нуруун дээрээ хурц хурц

эвэр шивїїр бїхий сэлїїр,ширїїн барзгар хайрстай хавчиг зууван биелсэн олон тооны эвэр нуруут “Наутилус”-ыг тойрон

бїжиглэж байлаа.



Элэг цээж нь цагаан мєртлєє, нуруу нь бор, їїнээс гуа сайхан хосолсон жигд єнгє бодож олоход ч хэцїї бизээ. Эвэр

нуруутны дэргэдїїр цахилгаан скатууд салхинд хийсч яваа эд мэт далбайсан, далбайсан юмс хєвж явав. Тэдгээрийн дунд

би нїднийхээ дээхнэ гурван сэвэлзїїртэй зєєлєн ягаан гэдэс, шаравтар нуруу бїхий хятад скат байхыг харлаа. Энэ бол маш

ховор тохиолддог нэгэн бага дїрс билээ.

Хятад скат байгаад Ласепед ерєєсєє

їнэмшээгїй бєгєєд тїїнийг японы нэгэн зураг дээр

л олж їзсэн билээ.

Хоёр цагийн турш “Наутилус”-ыг усан доор оршигчдын бїхэл бїтэн

арми дагалдлаа. Энэхїї єєр хоорондоо єнгє зїс, хурдан

шаламгайгаараа єрсєлдєж буй загасан дунд би ар голоороо хоёр

хар судалтай сонивтор загас, хєх бие, мєнгєн толгойтой японы

макрель, ганц зєвхєн нэр нь л зєндєє их намтар болох цэнхэр

ногоон хоёр туяа хослон солонгорсон сэлїїр бїхий судалт

спар,сїїлээ тойрсон хар цагирагтай спар, мєн зургаан бїслїїрт спар

зарим нэг нь уртаараа метр хїрэх бекас загас, нэг ам сэргэлэн

нїдтэй, зургаан фут урт Мурей зэргийг ялгаж танилаа.

Бид бахдан баясч ханахгїй л байлаа.Загаснуудыг Нед Ленд

нэрлээд л, Консель тэр даруйхан ангилаад л, би тэдгээрийн гол

хэлбэр, хурдан хєдєлгєєнийг харж хєєрч байв. Би амьд загасыг

байгаль орчинд нь хэзээ ч олж їзээгїй билээ.

Хятад, Японы далайн энэхїї амьд цуглуулга бидний нїдний

ємнїїр жирэлзэн єнгєрч байсан бїх дїрсийг бїгдийг тоочихыг

больё. Тэд бодвол цахилгаан дэнгийн гэрэлд татагдаж “Наутлус”

руу сїрэг сїргээрээ цувж байсан буйзаа.

Гэтэл їзэсгэлэн танхим гэв гэнэт гэрэлтлээ. Гэгээвчийн тємєр

халхавчууд хаагдаж, дур булаасан тэр бїх їзэгдэл алга болсон

боловч би єєрийн бодолд бас л их удаан автагдан суулаа.

Їзэсгэлэнгийн хананд дїїжлээстэй багажуудыг би харахад

луужингийн зїї мєн л дорно умар дорно зїгийг заасаар бєгєєд

даралт хэмжїїр таван метрийн гїнд харгалзах таван атмосфер,

хурдны цахилгаан хэмжїїр цагт арван таван милийн хурдыг зааж

байв.



Би капитан Немог хїлээж авсан боловч тэр орж ирсэнгїй.

Хананы цагаар єдрийн тав болж байв.

Нед Ленд, Консель хоёр єєрсдийнхєє єрєєнд явж одлоо. Би ч

гэсэн бас л тасалгаа руугаа явав. Миний єдрийн хоол ширээн

дээр минь хїлээж ахуйг їзвэл яст мэлхийн шєл, соновтор загасны

тусгайлан бэлдсэн халуухан элэг байсан нь тун ч хосгїй амттай

бєгєєд яргай загасны зєєлєн махтай бондгор толгойт загасны гол

мах байв. Їдшийн цагийг би ном уншиж єнгєрєєв. Намайг нойр

дийлж орондоо орж нам унтаж єгсєн їед “Наутилус” онгоц *Хар

мєрний” урсгалыг даган хєвж байлаа.

УРИЛГАБИЧИГ

Би дараагийн нь єдєр,арван нэг дїгээр сарын есєнд бїтэн

арван хоёр цаг унтаад сэрлээ. Консель ердийнхєє заншлаар ”Эзэн

хэрхэн нойрссон” тухай лавлаж єєрийнхєє зїтгэлийг їзїїлэхээр хїрч

ирлээ. Тэр бїх насаараа унтахаас єєр юу ч хийдэггїй юм шиг л

хухирчихсан єєрийн Канад найзыг унтаагаар нь орхичоод иржээ.

Би, єєрийнхєє сайн зарцад хичнээн л бол тєчнєєн донгосох

бїрэн эрхий нь олгож, асуултанд нь хайш яайш, заримдаа ч буруу

зєруу хариулж байв. Єчигдрийн тэр сонин юм болоход

капитанНемо байгаагїй явдал намайг эвгїйр хїїлж байсан бєгєєд

тїїнтэй би єнєєдєр уулзана байх гэж горьдож байлаа.

Би шандаслаг эдээр хийсэн єєрийнхєє шинэ хувцсыг ємсєв.

Энэ хувцасны янзыг Консель хэд хэдэн талаар нь єєлєв. Зарим

нэгэн дун хорхой хад чулуунд биеэ барьж бэхэлдэг торгомсог

мяндас эдээс энэхїї эдийг нэхсэн юм гэж би тїїнд хэлэв. Энэхуу

шандсаар маш дулаан зєєлєн сайхан эд хийж болно. Иймээс

“Наутилус” хєлгийн багийг далай єєрєє хувцасладаг учраас тэрхїї



онгоц ямар нэгэн хєвєн эд хонины ноос, торгоны хорхой зэргийг

хэрэглэдэггїй ажээ.

Би хувцаслаад їзэсгэлэнт танхимд орж очвол тэнд хэн ч

алгаа.

Би шилэн савнуудад цуглуулсан їнэт зїйлийг їзэж эхэллээ. Би

хатааж хавчуулсан хэдий боловч ер бусын єнгє їзэмжээ алдаагїй

хадгалагдаж байгаа далайн хамгийн олон тєрлийн ургамлаар

дїїрэн ургамлын цуглуулга олж їзлээ. Иймэрхїїгээр бїтэн єдєр

єнгєрлєє. Капитан Немо байдаггїй ээ. Гэгээвчний тємєр халхавч

нээгдсэн ч їгїй. Тэрхїї гайхамшиг зїйлийг їзэж ханачихна гэж

биднээс хямгадсан ч байж болно.

“Наутилус” мєн л тїрїїчийнхээрээ дорно умар дорно чигийг

барьж, тавь жаран метрийн гїнд цагт арван хоёр милийн хурдтай

явж байв.

Дараагийн єдєр, арван нэгдїгээр сарын арван, мєн л

иймэрхїї ганцаардмал байдлаар єнгєрлєє. Би “Наутилус”-ын

багаас нэг ч хїн олж харсангїй. Нед Ленд, Консель ;хоёр єдрийн

ихэнхийг надтай хамт єнгєрєєлєє. Капитан їгїй байгаа явдлыг эд

надаас ч илїї гайхаж байв. Тэр хачин хїн євдчихєє юу? Эсвэл

бидэнтэй харьцах шийдвэрээ єєрчилчихєє юу?

Эцсийн эцэст Конселийн хэлснээр, бид ямар ч талаар

гомдол гаргах

хэрэггїй байв. Биднийг сайн хооллож байсан болохоор гэдэс цатгалан, бас эрх чєлєє

дїїрэн. Манай эзэн гэрээнийхээ болзлуудыг хатуу баримталж байв. Тїїнчлэн бидний

тэрхїї ер бусын байдал бидэнд иймэрхїї сэтгэл хангамжтай явдалд хїргэсэн

болохоор бид хувь заяандаа гомдох талгїй бїлгээ.

Энэ єдрєєс эхлэн би болж єнгєрсєн явдлуудын тухай тусгай

тэмдэглэл хєтлєх болсон минь тэр бїхнийг одоо яг їнэнээр нь

нарийвчлан тоочих боломж єгч байгаа билээ. Сонирхолтой зїйл



гэвэл би єдрийнхєє тэмдэглэлийг далайн замгаар хийсэн цаасан

дээр эхэлж бичлээ...

Арван нэгдїгээр сарын арван нэгэнд єглєє эрт,цэвэр агаар

сэнгэнэн орж ирсэн нь бид хїчилтєрєгчийнхєє нєєцийг нєхєхєєр

далайн мандал дээр хєвж гарчээ. Би шат руу очиж “Наутилус”-ын

тавцан дээр гарлаа.

Єглєєний зургаан цаг болж, цаг агаар бїїдгэр. Далай бїрзийх

боловч

амгалан. Тїїний єнгєн дээгїїр хєнгєн атриа бэржийж байв.

Капитан Немо дээшээ гарч ирэх нь її, їгїй юу? гэдэг асуудал

надаас салахгуй байлаа. Одоохондоо тавцан дээр,

жолоодлогынхоо бємбєгєр дотор харагдаж буй залуурчаас єєр

хэн ч їл їзэгдэнэ.

Онгоцны их биенд нуусан завийн ёроолд овойсон товгор

дээр сууж би давс нэвширсэн далайн агаар салхи хомхой

амьсгалж байв.

Нарны гэрэлд далай дээрх манан бага багаар замхарч

эхлэв. Бадралт наран алс дорно зїгээс алгуур мандаж.да- лайн

уудам хязгаар тїїний туяанд дарь тэсрэх мэт цацран

гэрэлтлээ.Салхит єдрийн шинжийг илтгэсэн салбагар уулс

этгээд гоёмсог зєєлєн єнгєєр туяаран харагдав.

Ямар ч догшин шуурганаас айдаггїй “Наутилус”-т салхитай єдєр

ер юу болох вэ дээ?

Миний ард хєлийн чимээ гарах хїртэл нарны энэхїї

баясгалант мандалтыг би сонирхон зогслоо. Хэн нэгэн, онгоцны

тавцан єєд гарч байх шиг санагдав.

Би капитан Немод мэхийн ёслохоор зэхэж байтал харин

тїїний туслагч гарч ирлээ. Тїїнийг би капитантай анх уулзсан тэр

їед харсан билээ. Тэр намайг хараагїй юм шиг гарч ирээд,

нїдэндээ хїчит дуран авай ойртуулж орчин тойрныг асар

анхааралтай дурандаж байв. Дурандаж гїйцсэнийхээ дараа



нээлттэй Люкэнд ойртож очоод... Nautron respoc orui virch! гэж

хэллээ. Сїїлд иймэрхїї юм болоход тэгж хэлж байхыг нь олон удаа

дуулсан учир би энэ їгийг яг тогтоож авсан юм. Гэвч, энэ нь юу

гэсэн їг болохыг бїї мэд. Энэ їгийг хэлчихээд туслагч, шатаар

бууж одлоо. Би “Наутилус”-ыг одоо доошоо живж орох гэж

байгаа юм байх гэж бодоод яаран буулаа.

Иймэрхїїгээр, ямар ч єєрчлєлт гарсангїй, таван хоног

єнгєрлєє. Єглєє бїхэн би, тавцан дээр гардагсан. Тэхэд, єнєє хїн

єнєє л їгээ давтаж хэлдэг байв. Гэвч капитан Немо їзэгдсэнгїй ээ.

Арван нэгдїгээр сарын 16-нд Консель, Нед Ленд хоёрым

хамт єрєєндєє орж ирээд єєртєє хаягласан захидал ширээн дээр

байхыг їзэх хїртэл би тїїнтэй дахин уулзахгїй нь юм байх гэж

бодож байлаа.

Би дугтуйг яаран задалж їзтэл францаар тод сайхан бичсэн

бичиг байсан бєгєєд бичгийн хэлбэр нь немц їсгийн шовгор

хэлбэртэй тєсєєтэй ажээ. Энэ захидлын агуулга нь...

“Наутилус” хєлгєн дээр морилон

буй эрхэм профессор

АРОНАКС танаа

1867 оны 11-р сарын 16.

Капитан Немо эрхэм профессор Аронакс таны биеийг маргааш

єглєє Креспо арлын ойд хийх ан авд єєрийн биеэр орролцохыг

урьж байна. Энэхїї жуулчлалд эрхэм профессор таныг

дагалдагсад оролцохыг таалахсан бол капитан Немо би нэн их

баярлахсан байнам

“Наутилус” онгоцны капитан Немо гэжээ.

- Ан хийх ий! хэмээн Нед дуу алдав.

-Тэхдээ Кресло арлын ойд гээч! гэж Консель єгїїлэв.

-Тэгвэл энэ хїн зарим хуурай газраар гардаг байх нь ээ?

хэмээн Нед асуулаа.



-Бодвол, захидлаас ойлгомжтой биш її гэж би захидлыг

дахин уншаад хариулав.

-За яахав, хэрэг тийм болсон бол энэ урилгыг хїлээн авах

хэрэгтэй хэмээн Канад хїн єгїїлээд хуурай газар гараад бид, цаг

їеийн байдлыг харгалзаж, цаашид хєдлєх тєлєвлєгєє

боловсруулъя. Тїїнээс гадна би їмх шинэ мах идчихээсээ

буцахгїйсэн байнам гэлээ.

Капитан Немо арал буюу тив дээр гарахаас жигшдэг тухай їг

болон ойд ан хийх энэхїї урилга хоёрын хоорондох этгээд

зєрчлийг би эвлэрїїлэхийг оролдолгїйгээр:

- Аль вэ, эхлээд Кресло арал гэдэг юу болохыг зураг дээр

їзчихье гэсэн хариултаар єєрсдийн маргааныг тєгсгєл болгов.

Би зураг дээр эрж байгаад энэхїїу арлыг умарт єргєргийн 32

хоног 40хувь, єрнєт уртрагийн 167 хоног 50хувь дээр оллоо. Тэр

арлыг 1801 онд капитан Креспо нээсэн юм. Испаны хуучин зураг

дээр туунийг Рекка де ла Пиат гэж нэрлэдэг нь орчуулбал:

“Мєнгєн хад” гэсэн уг. Энэ арал бидний анх хєдєлсєн газраас

барагцаалбал мянга найман зуун миль зайтай 6айлаа. Їїгээр бол

«Наутилус» анхныхаа чиглэлийг єєрчилж, одоо ємнє дорно зїгийг

барьж явав.

Би Номхон далайн умарт хэсгийн уудам хязгаарт тєєрєлдсєн

тэрхїї бяцхан цэгийг зураг дээр єєрийн нєхдєд зааж єглєє.

- Хэрэв капитан Немо заримдаа, хуурай газар гарах бол хїн

амьтангуй эл хуль арал Сайгон авдаг нь ойлгомжтой боллоо.

Нед Ленд хариу дуугарсангуй толгой сэгсрээд, Консель тэр

хоёр гарч одов.

Хэлгїй мэт санагдах, онгоцны хэнэггїй зарцын авчирсан

оройн зоогийг идээд би, нилээд сэтгэл хєдлєнгїй хэвтэртээ орлоо.

Маргааш єглєє нь арван нэгдїгээр сарын 17-нд би нойрноос

сэрвэл “Наутилус” хєдлєхгїй зогсож байхыг мэдлээ. Би яаралгїй



хувцаслаад їзэсгэлэнт танхимд орж очтол тэнд капитан Немо

байлаа.

Тэр намайг угтан босч ирээд мэхийн ёсолж мэндлэлцсэний

дараа би тїїнийг дагалдах эсэхийг лавлан асуув.

Тэр єєрийнхєє найм хоногийн эзгїйдлийг тайлбарлах ямар

нэгэн сэдэв мэдэгдээгїй болохоор би тэртухай нь ч асуухыг

зїрхэлсэнгїй зєвхєн л миний бие болон миний нєхєд тїїнийг

дагалдахад бэлэн байгааг уламжлаад:

- Капитан танаас юм асууж болох уу? хэмээн нэмж єгїїлбэл :

- Асуу л даа та, хариулж л чадах бол би хариулъя гэж тэр

хэллээ.

- Хуурай газартай та ямар нэгэн талын харьцаагаа

тасалчихсан хэр нь Креспо арал дээр єєрийн эдлэн газар, ой

модтой байдаг тань яаж таарч байна даа, ингэхэд? гэж би асууж

орхилоо.

- Эрхэм профессор та хэмээн капитан надад хэлээд, мэдэж

байна уу, їгїй юу. Миний мэдэлд байдаг тэр ой мод нарнаас илч,

гэрэл авах явдал байдаггїй юм. Тэнд арслан, бар, ирвэс, ер нь

дєрвєн хєлт амьтан байхгїй. Тийм ой тэнд байдгийг ганцхан би л

мэднэ. Тэдгээр мод ганцхан миний тулд л ургаж байдаг юм. Энэ

бол газар дээрх ой биш усан доорхи ой гэж хариуллаа.

- Усан доорхи ий!? хэмээн би хашгарчихад ;

- Тиймээ, профессор гуай гэлээ.

- Та тэгээд намайг тийшээ явъя гэж байгаа юм уу?

- Яг, зїйтэй.

- Явган уу?

- Гутлаач норгохгїй гээч. Тэгээд бас ан хийнэ гэнэ ээ?

- Тиймээ, ан хийнэ.

- Буутай юу?

- Буутай гэв.



Би капитан руу бахархсан нїдээр харсан боловч миний харц

зусардсан шинж байгаагїй билээ.

“Энэ хїн ер нь хийтэй байх аа. Мань хїний тэр євчин сая найм

хоног їргэлжилсэн дэг ээ; магадгїй ер нь одоо ч гэсэн

їргэлжилсээр байж. Xайран хїн дээ! Энэ хїнийг би, солиотой

байхаасаа этгээд хачин хїн байсан бол дээрсэн гэж їзэхсэн”

хэмээн дотроо бодлоо.

Миний энэхїї бодлыг царайн дээрээс минь магад амархан

мэдэж болох байсан даг. Капитан Немо надад юу ч хэлсэнгуй,

зєвхєн єєрийн хойноос дагалдах дохио єгєхєд би, тїїний хойноос

ер нь ямар нэгэн аягїй юм болоход хїлцэн хїлээх хїний байртай

дагаж явав.

Би гуанзанд орж очвол єглєєний хоол бэлэн болсон байлаа.

- Эрхэм Аронакс та сууж айлд хэмээн капитан хэлээд,

ганцхан нэрлэхэлгїй шиг л зооглоорой. Би танд усан доорхи

ресторан амлаагїй боловч усан доорхи зугаалаг амласан. Тийм

учраас, би танд нилээд сайн идэж явахыг зєвлєх байнам. Бид

зєвхєн їдэш орой болсон хойно хоол иднэ шїї гэлээ.

Би тэрхїї зєвлєлгєєг нь дуулгавартай хїлээн авч єглєєний

зууш хэр чинээгээрээ л идэв. Єглєєний зуушийг далайн замгаар

амт оруулж янз бїрийн загасаар хийжээ. Идсэн зуушаа бид, цэвэр

усаар даруулсан бєгєєд би тїїн дээр капитаныг дууриаж

«Хальслаг родомений» хэмээх замгийн эсгэсэн ханд хэд хэдэн

дусал нэмэрлэлээ.

Капитан Немо эхлээд уг дуугїй зуушилж байснаа:

- Би бодвол, эрхэм профессор. Кресло арлын ойд ан хийх

урилга аваад намайг та туйлбаргїй амьтан гэж їзсэн. Дараа нь

таны биеийг усан доорхи ойд би урьсан тухай мэдмэгцээ, намайг

ухаан солиорсон гэж бодсон. Ноён профессор, ер иь хїмїїсийг

хэзээ ч тэгж гэж єнгєцхєн дїгнэж болохгуй шїї дээ!

- Їгїй капитан минь та итгэж...



- Хэрвээ хїн єєртєє хїрэлцэхїйц хэмжээний амьсгалах агаар

аваад усан доогуур орвол удаан хугацаагаар тэнд байж чаддаг

гэдгийг та надаас дутуугїй мэдэж байгаа байх. Усан доор

ажилладаг ажилчид ус їл нэвтрэх хувцас, тол- гой хамгаалагч

тємєр дуулгатай доошоо орж тусгайлан зориулагдсан урт

хоолойгоор агаар авч амьсгалдаг биз.

Тиймээ тэр хувцсыг скафандр гэдэг юм.

-Зїйтэй. Гэвч тийм баг ємсчихсєн ажилчин хїн чєлєєтэй

хєдєлж

чаддаггїй юм. Тїїнийг.тусгай шахуургаар амьсгалах агаар

дамждаг урт хоолой аргамжаатай байдаг. Тэр ёстой л газартай нь

хадчихсан гинж мэт яршигтай.

Хэрэв бид “Наутилус”-тай тийм хоолойгоор холбогдох юм

бол явж гавихгїйсэн билээ.

- Тэгвэл энэ явдлыг яаж їгїйсгэх вэ? гэж би асуув.

- Руквейроль-Денейрузийн багажийг хэрэглэдэг юм. Энэ

багажийг, эрхэм профессор тантай нэг нутгийн хоёр хїн хийсэн.

Харин би цааш нь улам сайжруулж ашигласан тул та єєрийн эрїїл

мэндэд єчїїхэн ч гэм учруулахгїйгээр, физиологийн шал єєр

нєхцєл бїхий орчинд, усан доогуур хэрэглэж болно. Энэ бол агаар

тавин атмосферийн даралттайгаар шахаж оруулсан зузаан

хавтгай тємєр сав хэлбэрийн аппарат юм.Уул савыг усан доор

орогчийн нуруунд яг л цэрэг хїний їїрэвч шиг бэхэлдэг. Доторхи

агаарын да- ралтыг жирийн байдалд хїргэж, тусгай клапанаар

цааш нь уушгинд дамжуулдаг тємєрчний хєєрєг шиг нэг тийм

хэсэг тїїний дээд талд байдаг. Руквейроль-Денейруз хоёрын

ердийн багажинд, усанд шумбагч хїний хамар ам хоёр дээр

тавигддаг хийн савтай залгаатай хоёр резин хоолой бий, нэг нь

агаар амьсгалахад, нєгєє нь амьсгалсан агаар гаргахад

зориулагдаж байсан. Тїїнийг ємссєн хїн амьсгалаа авах буюу

гаргахаас шалтгаалж уул хоёр гуурсны нїхийг хэлээрээ таглах



буюу нээдэг байв. Тэгвэл би усны дээд давхаргуудын даралтыг

далайн тзр гїнд давахын тул дээрх багажийн резин багийг зэс

дуулгаар сольж тїїнд сая агаар амьсгалах, гарах гуурсаа бэхэлсэн

юм даа.

- Их сайн байна, капитан. Гэвч таны єєртєє авч явсан агаар

дуусч, тїїний хїчилтєрєгчийн найрлага арван таван хувиас доош

орвол тэр амьсгалах аргагїй болно шїї дээ.

- Тэр їнээн, профессор. Гэсэн ч би « Наутилус » онгонцны

шахуурга тэр саванд агаар хий асар их даралттай шахдаг гэж

хэлсэн биз дээ. Тэгвэл энэхїї шахаж оруулсан амьсгалах агаар

есєєс арван цаг аажуу уужуу хїрэлцдэг юм.

- Дахиад надад эргэлзэх юм алга даа хэмээн би хэлээд

далайн гїнд та єєрийн замыг хэрхэн гэрэлтїїлдгийг капитанаас

асуучихвал болох уу? Бодвол тэнд нїдгїй, пад харанхуй буйзаа

гэв.

- Румкорфын аппаратаар гэрэлтїїлдэг юм, профессор Шахсан

агаартай амьсгалах саваа ар нуруундаа їїрдэг бол їїнийг бїсэндээ

зїїчихдэг юм. Тэр аппарат Бунзений элементээс бїрддэг. Тїїнийг би

ердийн аппаратын нэгэн адил калий хлорын давхар ислээр

цэнэглээгїй, харин натриар цэнэглэсэн. Аппаратын нєлєєлєх

ороомог цахилгаан гїйдэл хуралдуулсан байж цааш нь тусгай

хийцтэй чийдэнд дамжуулна. Энэ чийдэн бол нїїрс хїчлийн хийгээр

дїїргэгдсэн могой хэлбэрийн хєндий гуурс байдаг юм. Аппарат

цахилгаан гїйдэл гаргахад уул хий цайвар єнгєєр хурц гэрэлтдэг

юм. Ингэж л би усан доорхи замаа харж амьсгалж явдаг хїн дээ.

-Капитан та, миний тавьсан асуулт бїрд ийм хангалттай хариу

єгсєн газар надад одоо эргэлзэх зїйл єчїїхэн ч алга, Руквейроль,

Румкорф хоёрын аппаратын талаар дийлдсэн гэж би єєрийгєє

хїлээж байна. Гэвч усан доогуур ан хийхэд биднийг та буугаар

зэвсэглэнэ гэсэнд тань маргаан їїсгэвэл єчїїхэн боловч зїйл хожно

гэж би итгэж байна.



- Тэгвэл миний буу дариар цэнэглэдэг, галт зэвсэг биш гэж

капитан хэллээ.

- Таны буу тэгвэл шахсан хийгээр ажилладаг байх нь ээ?

- Тэгэлгїй яахав. Їгїй та, єєрєє бод л доо, хїхэр, шїї, нїїрс

зэргийн аль аль нь ч байхгїй, “Наутилус” онгоцны дээр байгаа би

яаж дарины тухай дурсах вэ дээ.

- Тэдний зэрэгцээ агаараас мянга найман зуун тавь дахин

нягт орчинд, усан дотор буудахад чинь сум гэдэг асар их

эсэргїїцэл туулах хэрэгтэй болно.

- Энэ миний бууны буудалтанд саад болохгїй. Жич хэлэхэд

Фультоны дараа Филипп Кольс, Берлей гэдэг хоёр анчин хїн,

фурси гэгч Франц хїн, Ланди гэгч Итали хїнд тус тус сайжруулж

хийсэн мєн иймэрхїї нєхцєлд буудах буу бий шїї. Ингээд давтан

хэлэхэд би хэдийгээр дарьгїй боловч хийгээр цэнэглэсэн буутай

гэдгийг анхааруулахаас гадна миний бууны цэнэг шахсан хийн

нєєц “Наутилус”-ын цахилгаан шахуургын агаар хязгааргїй

юмдаг гэдгийг сонсох ёстой.

- Гэвч цэнэгийнхээ нєєцийг буудах бїрдээ нєхєх хэрэгтэй

биз?

-Тэгээд яагаа вэ. Бууг дахин цэнэглэхэд, миний ард

їїрээстэй

байгаа Руквейролийн сав ямар хэрэгтэй билээ? Їїний тул

ганцхан кран мушгих л хэрэгтэй. Гэсэн ч эрхэм профессор та,

усан доогуур ан хийхэд шахсан хий, сум хоёр ялихгуй

шаардагддагийг єєрєє їзэж болно.

-Тэглээ ч гэсэн далайн ёроолын тэр бїрэг бараг

гэрэлтїїлэгдсэн

харанхуйд тийм нягтрал ихтэй шингэн орчинд буудаад; буудаад хол тусахгїй,

оноод оноод алж чадахгїй мэт л санагдах юм даа.



- Тийм бишээ, профессор. Миний бууны буудалт тус бїр

заавал алж тусдаг юм. Хэрвээ л миний бууны сум хїрсэн байвал

тїїгээр ч барахгїй ядаж дєнгєж шїргэсэн л байвал аянга ниргэсэн

мэт унадаг гээч.

-Яагаад?

-Яагаад гэвэл, миний буу жирийн сумаар бууддаггїй харин

Австри улсын химич Лёнибрек бий болгосон тусгай цэнэгээр

бууддаг юм. Энэ бол дотроо хар тугалган цом бїхий ган бїрхїїлтэй

маш жижигхэн шилэн їрлїїд байдаг юм.

Їнэн хэрэг дээрээ энэхїї Лёнибрекийн сум гэгч бол єєртєє тун

єндєр

хїчдэл бїхий цахилгаан гїйдэл хадгалсан Лейдений єчїїхэн сав

байгаа юм. Тэр сав їл мэдэг хєндєгдмєгц л цэнэгээ задалж, хїрсэн

амьтнаа ямар ч том биетэй байсан хєнєєдєг юм. Ингээд нэмж

хэлэхэд энэ шилэн їрлїїд, дєрвєн номерийн їрэл сумнаас ялихгуй

том, бууны хїхээ хайрцагт арваас доошгїй сум ордог юм даа.

-- Бууж егье хэмээн би хэлээд,

--Та миний бїх л талын эргэлзээг бїр мєсєн няцаалаа. Иймээс

би зєвхєн тэр буугий тань аваад л таны хаа хїрсэн газар хїртэл

дагалдахаас єєр арга алгаа гэлээ.

-Капитан Немо намайг “Наутилус”-ын хитгэ рїї дагуулан орж

Нед Ленд, Консоль хоёрын єрєєний дэргэдїїр гарахдаа тэднийг мєн

дуудахад тэд ч мєн эгшин зуур бид хоёртой нийлэн цаашиллаа.

-Бид машины танхимын цаадтай байх нэгэн багахан єрєєнд

орвол, энд усан доогуур зугаалахад ємсдєг єнєєх скафандр гэдэг

ємсгєлий нь ємсєх хэрэгтэй болжээ.

ТЭНГИСИЙН ЁРООЛООР ЗУГААЛСАН НЬ



Энэхїї єрєє “Наутилус” онгоцонд зэвсгийн болон хувцасны

єрєє аль аль нь болдог ажээ. Арав гаруй ємсгєл анчдыг хїлээж

хананд єлгєєстэй байв.

Нед Ленд уул ємсгєлїїдийг їзмэгц дур гутсан янзтай ярвайж

байсан нь бодвол, энэхїї нїсэр хїнд хувцсанд чихэлдэж орох гэдэг

тэр эрд тєдий л таалагдсангїй буйзаа.

- Эрхэм Нед та хэмээн би канадын эрэлхэг эрд зориуд

анхааруулан Креспо арлын ой гэдэг усан доорхи ой шїї! гэж

хэлмэгц їмх шинэ мах олж їмхэнэ хэмээн найдаж байсан тїїний

хїсэл талаар болсонд гол нь горойсон канад хїн :

- За мєндєє! хэмээн дуу алдаж тэгвэл эрхэм профессор та

энэ хударганд чихэлдэж орохоор завдан байна уу? гэж надаас

асуулаа.

-Яриад яахав, хонгор минь.

-Юу сайхан, дур сайхан. Хэрэв л намайг їїнд хїч тїрэмгийлж

чихэхгїй бол би ч ордоггїй дээ! гэж Нед Ленд мєрєє хавчив.

-Таныг хэн ч албадахгїй эрхэм ээ гэж капитан Немо, Нед

Лендэд хїйтнээр хариулахад, Нед :

-Консель чи яах вэ? гэв.

-Консель эзнийхээ хойноос зєвхєн усанд битгий хэл галд ч

орно! гэж Консель хариу єчив.

Капитаны тушаалаар хоёр далайчин хїрэлцэн ирж, энэхїї

їргэлж резинээр хийсэн ус їл нэвтрэх хїнд хувцас ємсєхєд бидэнд

туслалцлаа.Усны их даралтанд тохируулан хийсэн энэхїї хїнд

ємсгєлїїд гадаад байдлаараа дундат зууны їеийн баатрын євч

хуяг шиг харагдах боловч тїїнээс уян хатнаа- раа ялгагдаж байв.

Уул хувцас їргэлж хийцтэй ємд, цамц, гутал гурваас

бїрэлдэх бєгєєд гутлы нь хар тугалгаар улласан байлаа. Цамцны

эдийг зэс цагирганд тэлж угласан тул цээжин биеийг усны

даралтаас хамгаалж, амьсгалахад чєлєєтэй болгожээ. Цамцны



ханцуйд гарын хурууны хєдєлгєєнд саад їл болох резин бээлий

залгасан байлаа.

Капитан Немо бодвол асар их чадалтай боловуу гэмээр,

гадаад байдлаараа ёстой Геркулес мэт сїрлэг нэгэн далайчин

Консель бид дєрєв уул ємсгєлийг даруйхан ємсч бэлэн болоход

зєвхєн толгойгоо л тємєр дуулганд шургуулах ажил їлдсэн

байлаа.

Гэвч би їїнийг ємсєхєєсєє ємнє єєртєє зориулагдсан буутай

танилцах зєвшєєрєл капитанаас авахад тэнд байсан далайчдын

нэг нь надад ердийн л нэг буу шиг буу авч єгснийг їзвэл : мєрлєгч

нь энгийн бууныхаас арай том болуу гэмээр, гангаар хийсэн

хєндий голтой байв. Тэхнээ нь мєрлєгч нь шахсан агаар

хуралдуулах сав болж єгдєг бєгєєд гох дарахаар уул савнаас

шахсан хий тусгай клапанаар дамжиж гол тємєртєє очдог ажээ.

Хїхээ хайрцганд хорь орчим цахилгаан сум байсан нь тусгай

автомат пїршээр гол руугаа гїйдэг байлаа. Бууны амнаас нэгэн

сум їсрэн гармагц л тїїний оронд дараачийн сум орж бэлэн болсон

байдаг ажээ.

- Энэ мєн сайхан зэвсэг юмаа хэмээн би магтаад, тэхдээ бас

тун хялбар хийцтэй юм байна.Би ч ер нь доошоо буух хїртэл

тэсэхгїй нь шиг байна. Гэтэл бид яаж ёроол руу ордог билээ? гэж

асуувал :

-“Наутилус” одоо арван метрийн гїнд ёроолын элсэн дээр

зогсож байна. Бид явахад бэлэн болжээ, профессор.

- Їгїй, бид онгоцноосоо яаж гарах билээ?

- Одоо їзнэ ээ, та.

Тэгтэл ч капитан Немо зэс дуулгаа ємслєє. Консель бид хоёр

тїїнийг мєн дуурайн їйлдсэн бєгєєд Нед Ленд салахын ємнє бидэнд

анд сайн явахын ерєєл тавьж їгээр їдсэн билээ. Цамцны зах

дотроо эрэгтэй зэс цагираг бїхий тул зэс дуулгаа тїїнд эрэгдэж

суулгадаг ажээ. Дуулганы зузаан шил бїхий гурван цонхоор



толгойгоо эргїїлэн урагшаа буюу хажуу тийшээ харж болох

байлаа.

Би Руквейролийн аппаратын краныг нээгээд, Румкорфын

дэнг бїсэндээ дїїжлээд гартаа буугаа барилаа. Ємсгел хїнд хувцас,

ялангуяа хар тугалагаар улласан гутал намайг бараг шалтай

хадаж байлаа. Би нэг ч алхаж їл чадах мэт санаж байв.

Гэвч энэ ч зїйн хэрэг байсан юм байлгїй. Намайг хувцасны

єлгїїрийн дэргэдэх бяцхан бїхээг дотор чирч аваачлаа. Миний

бусад нєхдийг ч мєн л миний нэгэн адил араас тїлхлэн

оруулчихдаг байна шїї. Бидний араас хаалга хэрхэн хаагдсан

чимээг би їл мэдэг сонссон бєгєєд энэ хэр пад харанхуй байлаа.

Хэдэн минутын дараа миний чихэнд юм шуугих дуулдахад

би, ямар нэгэн хїйтэн юм дороос дээшээ, цээж єєд єгсєєд байхыг

мэдэрлээ. Бодвол машины танхимд нэг кран нээчихсэн бололтой.

Тэгээд л бидний зогсож буй бїхээгийг далайн усаар дїїргэж

байгаа байлгїй, Ус уул бїхээгийг бїрмєсєн дїїргэсний дараа

«Наутилус» онгоцонд хоёр дахь хаалга нээгдэж, бид бїдэг цайвар

гэрэл олж їзлээ. Ингээд л секундийн дараахан бид далайн

ёроолоор алхаж гарав.

Далайн ёроолоор зугаалсан сэтгэгдлээ би одоо ер нь

яасхийгээд бичижхэе дээ? Би єєрийн їзсэн гайхамшгийг тэр

байтугай уран зураачийн бийр урлаж їл чадах усан доорхи тэр

сайхан єнгє їзэсгэлэнг яавал їгээр дамжуулж чадах вэ?

Энэ їед капитан Немо тїрїїнд, бидэнтэй явсан далайч сїїл

барьж явлаа. Консель бид хоёр дунд нь тємєр дуулга нэвт ярьж

болох шиг бас зэрэгцэн алхаж билээ. Би єнєє хїнд емсгєл шахсан

хий цахилгаан цэнэг бїхий сав, тугалаган ултай гутал, самрын

ясан доторхи идээ шиг, саяын бєндгєр багана дотор бєндєгнєж

явсан толгой дээрээ байгаа тємєр дуулга зэргийн хїндийн жинг

мэдрэхгїй байв. Миний энэхїї хэрэглэж явсан эдлэлїїд усан дотор

орохдоо, хэд хичнээн хэмжээний ус тїрж гаргасан бол тэрхїї тїрсэн



усныхаа жингээр хїнд нь хорогдсон бїлгээ. Аль хаа байсан тэр

дээр їед Архимед анх нээж олсон физикийн энэхїї хууль надад

хєдлєх бїрэн бололцоо єгсєн тул би уул хуулийг магтаж

мандуулахад бэлэн байлаа.

Гучин фут зузаан усыг харгалзахгїйгээр далайн ёроолд гялбам

хурц гэрэлтэй байсан нь намайг тун их гайхуулж билээ. Усны

энэхїї зузаан давхаргыг нарны туяа саадгїй нэвт тусч, далайн

ёроолыг гэрэлтїїлсэн тул би хэдэн зуун метрийн цаадах єчїїхэн

жижиг зїйлсийг ялган таньж байв. Нїдэнд харагдах газраас цааш

гэрэл бїдэгрэн, бїдэг нь єтгєрєн харласаар, яваа яваандаа їл

мэдэгдэм єнгєєр хєх цэнхэртэн замхарч харагдлаа. Намайг

тойрон буй орчин мєн л єнєє агаар мэт санагдсан бєгєєд зєвхєн

хуурай газрын агаараас нилээд нягт балов уу гэмээр тэхдээ

тїїнээс ч багагуй тунгалаг байв. Миний чанх дээр далайн тєвшин

налайж байхыг би харлаа.

Бид далайн эрэг орчны элстэй адил їрчлээ атриагїй тов

толигор, нарийн ширхэгтэй торгон элсэн дээгїїр явж байв. Энэхїї

нїд гялбам хурц єнгєтэй торгомсог хивс ёстой л нарны тусгал толь

болсон ажээ. Хэсэг тус бїр нь гэрэл туяагаар цацарч агсан усны

давхарга чухам яагаад тийнхїї хурц гэрэлтэж агсан учир нь энэ

байв. Хэрэв би, усан дотор гучин фут гїнд, яг л усны гадаа, нартай

єдєр мэт тийм цэлмэг. Тунгалаг байсан гэж хэлбэл хїмїїс надад

їнэмших болов уу?

Арван таван минутын турш бид хэнд ч мэдэгдэшгуй тийм

бяцхан амьтад буюу хэд хэдэн миллиард хясааны тоосонд

дарагдсан элсэн хивсэн дээгїїр туучин явав. “Наутилус”-ын бараа

бїдгэр бїдгэрсээр аяндаа їгїй боллоо. Тїїний алсаас харагдах

хїчирхэг цахилгаан чийдэн єєрийн хурц гэрлээр шєнє биднийг

эргэж ирэхэд тус болох ёстой байв.

Бид хэдий яваад л байвч, асар єргєн элсэн цєл зах

хязгааргїй мэт ажээ. Би єєрийн ємнєх шингэн хєшгийг гараар ярж



хаяхад, тэр миний ард эгшин зуур дахин хаагдаж элсэн дээр

гарсан бидний мєр дээрх усны давхаргын даралтын хїчинд дахин

тэгшлэгдэж байлаа.

Ийнхїї явтал ашгїй нэг алс тэртээ ямар нэгэн харлах бараа

харагдаж билээ. Тїїнд ойртон очоод ажиглавал ургаа амьтнаар

єтгєн хучигдсан усан доорхи хадан цохио ажээ. Тэнд л би шингэн

орчинд, этгээд онцгой гэрлийн гоёмсог цацралыг олж їзээд нїд

дальдарч бїлгээ.

Энэ хэр єглєєний арван цаг билээ. Нарны гэрэл хурц єнгєєр

ташуу тусч, гурвалжин призмийн дундуур гарч задрахын нэгэн

адил хугарч ургамал, амьтан, хад, бут зэргийг гэрэлтїїлэн долоон

єнгєєр солонгорч байлаа. Уран зураачийн будаг нийлэх модон

дээр нялсан єнгє єнгийн будаг мэт усан доторхи ягаан, цэнхэр,

хєх, ногоон, шар улбар, улаан єнгєе тод ялгаран туяарах гэдэг

ёстой л нїдэнд чимэгтэй ажээ.

Миний сэтгэлийг донсолгон байсан тэрхїї баяр хєєрийг би

Консельтойгоо хуваалцаж чадахгуй байсан маань юутай

харамсалтай билээ? Бас капитан Немо єєрийнхєє усан цэрэгтэй

ярилцаж байсан тэрхїї дохио тэмдгїїдийг мэдэхгїй минь юутай

хайран бэ! Дуугуй байхын аргагїйн улмаас би, єєрєє єєртэйгєє

ярьж, амьсгалах эрхэм агаараа ямар ч хэрэггїй дэмий їрэгдїїлэн,

заримдаа ямар нэгэн юм хашгачиж явлаа.

Консель мєн л миний нэгэн адил энэхїї гайхамшиг сайхан

їзэгдэлд сэтгэл уярсны улмаас зог туслаа.

Їнэнийг хэлэхэд энэ бэрх хєвуун тэрхїї ургаа амьтан, хєндий

хэвэлтэн зэргийг хармагцаа л ангилан ялгаж эхлэх мэт санагдаж

билээ.

Тэдгээр амьтад далайн ёрооолоор дїїрэн хєглєрч байв. Энд : Изид,

корнулярий “цагаан шїр” єндгєн мєєг мэт бєндийж ганц нэгээрээ

буюу бєєнєєрєє орших хєндий хэвэлтнууд байх бєгєєд амаа



тойрсон туг тэмтрїїл бїхий актиний хэмээх ургаа амьтад бїхэл баг

цэцгийн хїрээлэн їїсгэсэн байв.

Далайн ёроолын тэрхїї цэцэрлэгт хамгийн гоё чимэглэл нь

цагаан цэнхэр єнгийн цацагласан тэмтрїїл, сэрсгэр захтай портит

хэмээх хєндий биетэн, элсэн дээр од мичид мэт їсэрхийлэн тїгсэн

далайн одод, салаалсан мушгиа цацраг бїхий далайн офиур

хэмээх єргєс биетэнгїїд байв.

Далайн ёроолоор мянга мянгаар дэвсэгдсэн : Молоток,

донаци дэвхрэг сам хорхой “Гребешен” трохус, стромбус аплизин

хэмээх далайн туулай, далайн барагдашгуй баялаг бусад амьтдыг

улан дороо няц няц гишиглэн явахдаа їнэн голоосоо би харамсан

хайрлаж билээ. Гэвч бид урагшаа явах нь зайлшгїй биш її. Бидний

толгой дээгїїр тэнгэрийн єнгєт тэмтрїїл бїхий физалийн

баг,захаараа ягаан шаргал судлаар хїрээлэгдсэн, зєєлєн ягаан

буюу хїрэн ягаан бїрхэвчтэй медузууд алгуурхнаа хєвж байв. Бид

пелагей хэмээх медузтай дайралдсан бєгєєд хэрвээ л шєнийн цаг

агсан бол Фосфорын гэрэл цацарган бидний замыг гэрэлтїїлэхсэн

билээ.

Эдгээр бїх гайхамшгийг би дєнгєж милийн хагасын хагас хэр

газраас явуут харсан бїлгээ. Учир нь нэг ч зогсож єхгуй, їргэлж

урагшаа алхлан байгаа капитан Немогоос хоцрох аргагїй байв.

Удсан ч їгїй газрын хєрсний байдал хувирч элсэн хив- сэн

дэвсгэр, америкчууд “Лаг” гэж нэрлэдэг нялцгар шавраар

солигдлоо. Энэхїї лаг шавар ихэвчлэн цахиурлаг болон шохойлог

шїр биетнээс тогтоно. Дараа нь бид замаг ургасан талбараар

алхаллаа. Єтгєн ургасан євс ургамлаар хучигдсан усан доорхи,

нуга зїлэг, уран хїн нэхсэн сахлаг сайхан хивс мэт хєл доор

сэвсийж байв.

Ургамал зєвхєн бидний хєл доор гишгэгдсэнээр ч барахгуй,

мєн бидний толгой дээрээс ч салмайх ажээ. Бид бараг замгаар

дээвэрлэгдсэн гудамжилсан зэрэглээ шугуй дундуур явж байв.



Тэнд урт гэгч нь тууз мэт навчит фукус, бєєрєнхийвтєр болон

гуурс хэлбэрийн лауренци, нарийн навчит кладостефууд, дэвїїр

маягийн кактустай адилхан єргєн навчит родомени гэх зэрэг

ургамал байгаа харагдлаа.

Ногоон замаг далайн гадаргууд нилээд ойр, улаан нь дунд

хэр гїнзгийд хїрэн болон хар єнгийн замгууд далайн хамгийн гїн

давхаргуудад бїхэл бїтэн цэцэрлэг ой шугуй їїсгэн ургасныг би

ажиглалав.

Замаг гэдэг байгалийн ёстой гайхамшиг нь ажээ.Ургамлын

энэхїї язгуурт, хамгийн бяцханаас нь аваад хамгийн аврагыг нь

хїртэл бїгд хоёр мянга орчим дїрсийн замаг багтдаг юм Тэгвэл

тавхан миллиметр шоо дєрвєлжин талбай дээр дєчин мянган

ширхэг багтах тийм хомсхон замгаас аваад уртаашаа таван зуун

метр тийм том замаг бас байдаг гээч.

“Наутилус”-ыг бид орхиж гарсаар наг хагас єнгєрлєє. Їд

болох ойртжээ. Їїнийг би юугаар мэдэв гэвэл нарны гэрэл бараг

эгц дээрээс тусаж усан дотор ороод хугарахгїй байна. Єнгє

будгийн їзэмжит орчин яваа яваандаа бїдгэрсээр бидний толгой

дээрх усан хурмастын оюу номин єнгє аажимдаа алга боллоо.

Бид урагшаа жигдхэн алхахад бидний хєлийн чимээ ер бус

тод сонсдож байв. Газар дээр дуулж яваагїй тийм єчїїхэн чимээ л

тун тїргэн зуур тархах ажээ. Нээрээ ч ус гэдэг орчинд дуу чимээ

агаараас хол илуу дамждаг тул ямар нэгэн чимээ усны гаднахаас

дєрєв дахин хурдан дуулдаг учиртай.

Энэ їед далайн ёроол нэг тийшээ мэдэгдэхїйц хэвийж ирлээ.

Ингэхэд бид зуун метрийн гїнд, арван атмосферийн даралт доор

байгаа санжээ. Бодвол миний ємсгєл хувцас иймэрхїї нєхцєлд

тохируулагдсан байснаас би даралт ихэссэний улмаас ямар нэгэн

зїдэргээ їзээгїй билээ.

Ганцхан л миний хурууны їеїдэд ямар нэгэн ул ойлгогдох ба

дайрах байдал мэдэгдсэн боловч энэ явдал тєдєлгїй



мартагдсанбайлаа. Би хэдийгээр єєрийн тэрхїї ємсєж зїїсэндээ

дасаагїй боловч урт удаан хугацаагаар явган явж сураагїй

болохоор энэ хооронд бїтэн хоёр цаг явахад надад ядрах шинж

ердєє ч мэдэгдсэнгїй ээ. Харин би усаар дэмжигдэж ер бус хєнгєн

хєдєлгєєнтэй алхалж бїлгээ.

Энд гурван зуун метрийн гїнд би нарны гэрлийг бас л

харсаар байв. Гэвч дєнгєж бїрэг бараг харагдсан билээ. Єдрийн

хурц гэрэл їдшийн улаавтар бор гэрлээр буюу єдєр шєнє хоёрын

дундаж єнгєєр солигдов. Гэсэн ч бид замає нилээд сайн харж

явсан тул Румкорфынхоо дэнлїїг ажиллагаанд оруулах арай л

болоогїй байлаа.

Гэтэл капитан Немо гэнэт зог тусаж, намайг гїйцэж очмогц

гараа урагш сунган бїрэнхийн дунд биднээс хол бус бїдэгхэн

харагдаж буй ямар нэгэн бєєн хар юм руу заалаа.

“Креспо арлын ой энэ байх нь ээ” гэж би бодсон минь

эндїїрсэнгїй ээ.

ДАЛАЙ ДОТОРХ ОЙ

Ийнхїї бид ойнп захад ашгїй нэг гарч ирлээ. Бодвол энэ нь

капитан Немогийн зах хязгааргїй арвин эдлэнгийн гоц сайхан

газрын нэгэн буйзаа. Газар дэлхийг ємчилж байсан анхны

єдрїїдэд хїмїїс єєртєє эдэлдэг байсан эрхийн нэгэн адил энэхїї ойг

тэр єєрийн ємч гэж тооцож байв.

Креспо арлын ой асар том модлог ургамлаас бїрэлдэж агсан

бєгєєд бид тэдгээрийн ханагар мєчир доор явж ормогцоо би

тэндхийн моддын мєчир гишїїдийн онцлог нэгэн байдлыг їзэж мэл

гайхлаа. Би ер нь хїн болж хїзїї толгой зїїсээр тийм юм їзээгуй

билээ.



Доогуур хивс мэт дэвсгэрлэн буй євс, ногоо моддын

хажуугаас салаалж салбарласан мєчрєєс бїгд нугарна, тахийна

гэж байдаггїй, харин бїгд дээшээ шугам мэт тэгш боссон байв.

Хамгийн нарийхан нахиа тємєр саваа шиг дээшээ хєвчлєн

татагджээ.

Фухусууд ба бусад замгууд тойрох орчныхоо нягтаас

шалтгаалж, далайнхаа дээд тєвшинд, яг эгц босоо ургажээ. Хэрэв

би эдгээр ургамлыг гараараа хажуу тийш нь зайлуулаад тавивал

дахин босоо байдалдаа шилжиж байв.

Тєдєлгїй би энэхїї этгээд хачин босоогийн ертєнцєд биднийг

хїрээлэн буй харанхуйд дассаныхаа адил хялбархан даслаа. Ойд

газрын хєрс чулуу ихтэй байв. Тїїний зэрэгцээ усан доорхи

ургамлын тєрєл анги маш баялаг мэт санагдлаа.

Би амьтан, ургамал хоёрыг хооронд нь хольж хутган тєдий л

хялбархан ялгаж таньсангїй. Би ургаа амьтанг, усны ургамалтай

буюу аль эсвэл усны ургамлыг ургаа амьтантай эндїїрч байв .Хэн ч

гэлээ дээ, ер нь яаж эндїїрэхгїй байх вэ? Энэхїї усан доорхи

ертенцийн чинь ургамал амьтан хоёр холь- цолдсон гэдэг нь

цадиггїй! Эндхийн бїх ургамал газартай зєвхєн наалдсанаас биш

тэндээс ургасан биш гэдгийг би ажиглалаа. Їїнд гайхах явдалгїй.

Тэнд їндэсгїй юм чинь газраас шим тэжээл авах гэж газарт

нааллдаг юм биш зєвхєн л тулгуур олох гэж авцалддаг юм шїї дээ.

Тийм ч учраас тэд элсэн дээр ч шавар дээрч, хаа ч хамаагуй нїїж

суудаг юм. Эдгээр ургамал тэднийг хїрээлж байгаа усаар

амьсгалж хооллож амьдарч байдаг юм.Тэдгээрийн ихэнх нь

навчны оронд этгээд хэлбэртэй бяцхан нимгэн хальснууд

соёолуулдаг юм.

Энэ хальснуудын єнгє : Ягаан, улаан, ногоон, хїрэн, бор, бор

хїрэн янз байдаг. Би энд “Наутилус”-ын ургамлын цуглуулгын

хавтсанд хатаасан байдлаар бус харин бїр амьдрал тєгс байдлаар

нь дэлгэмэл дэвїїр мэт падин-павлин, тод, улаан єнгє церами,



нахиагаа соёолуулж буй ламинар утас маягийн арван таван метр

єндєр нереоцестей, дээшлэх тусмаа гол нь бїдїїрэх ацетабулярийн

баглаа болон далийн бусад олон тєрлийн цэцэглэдэггїй

ургамлуудыг олж харлаа. Амьтан нь цэцэглээд ургамал нь

цэцэглэдэггїй ямар этгээд хачин ертенц вэ? хэмээн нэгэн байгальч

хїн усан доорхи ертенцийг дїгнэж хэлсэн юм гэдэг. Хуурай газрын

сэрїїн бус орчны моддоос хэмжээгээрээ дутахгїй олон янзын

ургамлын нємєрт амьд цэцгийн бут мэт, ургаа амьтдын бїхэл бїтэн

чуулга харагдаж ахуйд тэдний дээр махирласан тууш тууш ховил

бїхий меандринууд тунгалаг ганган тэмтрїїлтэй кариофилим

хэмээх од хэлбэрийн шаргал єнгєтэй шїр биетэн сагсайж

багсайтал цэцэглэн, энэ бїгдийн дээгїїр хуурай газрын.

цэцэрлэгийн гуа їзэмжийг туйлжуулан адилтгах гэсэн мэт калибр

шувуухайн їеийн олон бяцхан ялаа загас цэцэгнээс цэцэг дамжих

шиг, бидний хэл дороос шар єнгийн леписакантууд, нисдэг тахиа

болон моноцентрууд бекас шувуудын сїрэг мэт дээр хий дэгдэж

байв. Єдрийн нэг цагийн їед капитан Немо амрах дохио єглєє.

Бид уртын урт орой нь тоть маягийн сїмийн ганжир мэт

дээшээ тэнгэр сїлбэсэн алару модны хажууд тэрийж унав.

Энэ амралтын нэн тааламжтай агсныг яана. Ганцхан л

хэрэгтэй хэрэггїй юм ярих боломжгїй ажээ. Ємсгэл багтай тул

ярьж ч сонсож ч болдоггїй ээ. Би єєрийн асар том зэс толгойгоо

Конселийн мєн тийм толгойд ойртуулан єєрийн сайн нєхрийн

хєхєж баярласандаа цогшиж гэрэлтсэн хоёр нїдийг харснаар

сэтгэлээ хангаж билээ.

Тэр ч гэсэн сэтгэл ханамжтайн тэмдэг болгож ясан

толгойгоо тємєр дуулган дотроо инээдэмтэйхэн эргэлдїїлсэн

бїлгээ.

Бїтан дєрвєн цаг зугаалга хийж явсан авч гэдэс єлсєхгїй

байгаад би гайхаж билээ. Яахаараа ходоод тийм єлсєж байсныг

бїї мэд. Гэвч би усан доор ордог хїмїїсийн нэгэн адил їхтлээ



унтмаар байв. Миний нїдний зовхи зузаан шилний цаана аяндаа

анилдаж эхэллээ. Би зїїрмэглэж эхэлсэн бєгєєд тэр их нойр ч

ганцхан явган яваагийн эрхэнд л баригдаж байсан билээ. Гэвч

капитан Немо аврага усаэ цэрэг хоёр аятайхан жишээ їзїїлсэн тул

би элсэн дэвсгэр дээр тэр дороо нам унтчихлаа.

Би хичнээн ч унтсан юм бїї мэд. Миний сэрэхэд л капитан

Немо босчихсон байсан. Би таатай нь аргагуй суниаж атлаа

гэнэтхэн ерєєсєє хэдхэн алхам газар, метр єндєр далайн асар том

аалз олж харав. Тэр єєрийнхєє хялар нїдээр цоргих мэт ширтэж

байх нь бодвол довтлох гэсэн бололтой. Миний ємсгєл баг тїїний

шїднээс намайг хамгаалж чадахаар зузаан боловч би айхгїй байж

чадсангїй. Яг энэ минутанд єнєє далайчин, Консель хоёр сэрлээ.

Капитан Немо тэр далайчинд нєгєє жигшїїрт муухай амьтныг

зааж єхєд тэр бууныхаа мєрлєгчєєр даруйхан цохиж алав.

Тэр асар том їе хєлтєнтэй учирсан явдал далайн энэхїї хєлгїй

харанхуй хар цїнхэлд тїїнээс ч аюултай, єєр амьтантай учирч

болох болон, тїїний эсрэг миний энэ ємсгєл хувцас ч хамгаалалт

болж їл чадах нэгэн бодлыг надад тєрїїлж билээ.

Би болгоомжтойхон явахаар шийдлээ. Би тэрхїї амрал- тыг

бидний єнєєдрийн зугаалгын тєгсгєл гэж бодсон минь эндїїрэл

болж капитан Немо харин «Наутилус» руугаа эргэхийн оронд мєн

л урагшлан явдаг байна шїї.

Далайн ёроол улам л хэвгий болж байсан тул бид улам л гїнзгий

руу орж байв. Бидний зуун тавин метрийн гїнд хоёр єндєр хадан

цохионы хоорондох нарийхан нугад хїрч ирэхэд єдрийн гурван

цаг орчим байсан болов уу. Бидний ємсгєл хувцасны ид шидийн

ачаар усан дор ороход хїнд байгалиас заяасан хэр хэмжээнээс бид

ерэн метр илїї дор оржээ.

Бидэнд хэдийгээр шалган хэмжих нарийн багаж байгаагїй

боловч би єєрсдийгєє зуун метрийн гїнд оржээ гэж бодож

гаргалаа.Учир нь ерєєсєє ямар ч тунгалаг усанд нарны гэрэл їїнээс



гїнд нэвтэрч чаддаг билээ. Тэгвэл бидний байсан тэр гїнд пад

харанхуй дїнсийж байв. Гэтэл бидний ємнє гэнэтхэн нилээд хурц

гэрэл бадрав.

Энэ нь капитан Немо єєрийнхєє цахилгаан чийдэнг асаасных

ажээ. Тэхээр нь Консель бид нар ч гэсэн тус бїрийнхээ чийдэнгийн

унтраалга товчийг нэгэнтээ эргїїлбэл тусгай хийгээр дїїргэмэл

тахир гуурс цахилгаан гїйдлийн нєлєєгєєр тэрхэн зуур гэрэлтлээ.

Бидний дєрвєн дэнгийн гэрэл далайн усыг эргэн тойрон

хорин таван метрийн зайтай гэрэлтїїлэв.

Капитан Немо харанхуй шугуй руу гїнзгийрч орлоо. Мод

шингэрч эхэллээ. Энд ургамал нь амьтдаасаа хурдан ховордож

байхыг би ажиглав. Бид хэрэв энд далайн ургамлыг олж харахаа

бараг больсон бол ургаа амьтан, їе хєлтєн, зєєлєн биетэн, элдэв

янзын загас мєн л тїрїїчийн хэвээр биднийг тойрон бужигнаж

байв.

Миний бодсоноор бол єнєє цахилгаан чийдэн бол далайн

амьтдын анхаарлыг татах ёстой билээ. Гэтэл хэрэв л тэд бидэнд

ойртож ирвэл, авлахад боломжгїй, нилээд хол зайнд язалзаж

байв.

Капитан Немо зог тусаж буугаа онилж байхыг би хэд хэдэн

удаа харсан боловч тэр буудалгїй буугаа буцааж хурааж байлаа.

Эцсийн бїлэгт єдрийн дєрвєн цаг орчимд бид ашгуй нэг

зугаалгынхаа цаад захад хїрч, ирэх гэсэн газраа хїрч ирэв

бололтой. Гэв гэнэтхэн бидний халз ємнє, мангар том боржин

цохио бий болсон нь нїх сїв агуй болсон эгц чавчим элгэн улаан

хад байв. Энэ нь Креспо арлын бэл, эх газар ажээ.

Капитан Немо зогсов. Тэр бидэнд мєн зогсох дохио єгсєн тул би

энэхїї хадан ханыг гэтлэн гарахыг хичнээн хїслээ ч гэсэн

зогсохосс єєр арга байсангуй. Энд капитан Немогийн эдлэн

газрын шувтарга болсон байлаа. Тийм ч учраас тэр хїний хилийг

алхахыг хїссэнгїй ээ.



Тэрхэн зурвас газрын цаана, тїїний їзэн яддаг єєр ертєнц

байгаа бїлгээ!

Ингээд бид буцах замдаа орж, капитан Немо ч мєн бяцхан

отрядынхоо манлайд гарч “Наутилус” онгоцны зїг биднийг хєтлєн

одлоо. Бид “Наутилус” онгоцондоо єєр замаар буцах мэт

санагдаж байв.

Энэ шинэ зам нэн хэц тул тун ядаргаатай, гэлээ ч гэсэн

биднийг далайн гадаргууд маш хурдан ойртуулж байв.

Хэдий тийм боловч даралт гэнэт єєрчлєгдєх явдал, хїний

биеэс азот их ялгаж цус хєєрїїлдгийн улмаас, бие махбодод

муугаар нєлєєлєх аягїй явдлаас болгоомжилж бид усны дээд

давхрагад тєдий л хурдан гарахыг хичээсэнгїй ээ.

Энэ аюул их гїнзгийгээс дээшээ цочир гарч ирдэг

болгоомжгїй улсад усан доор ажилладаг хїмїїст их тохиолддог

бїлгээ.

Удсан ч їгїй бид усны гэрэлтэй давхаргад дахин орж ирэв.

Энэ хэр нар нилээд доор орж ташуу тусаж байсан тул гэрэл нь

усан дотор нэвтрэхдээ хугарч ургамал амьтны биенд солонгорч

байв.

Бид арван метрийн гїнд янз бїрийн загас жараахайгаар

хїрээлэгдэн алхалж байв. Гэвч одоо болтол бууны дуу нэг

гаргачихмаар далайн томхон амьтан олж їзээгїй билээ.

-Гэтэл капитан Немо буугаа дахин мєрєндєє авч бутанд

шурган хєдєлж буй ямар нэгэн амьтан руу шагайж байхыг би

харав. Тэр гохоо дарлаа. Чихэнд юм исгэрэх сулхан чимээ

сонсогдож, биднээс тавхан алхмын зайд ямар нэгэн амьтан унаж

ойчих харагдлаа.

Тэр бол далайд оршигч цор ганцхан дєрвєн хєлт амьтан

далайн минж байв. Энэ амьтан гэдсээрээ мєнгєлєг цагаан,

нуруугаараа хар хїрэн сортой, уртаараа метр хагас арьс орос,

хятад газар тун их їнэд хїрдэг. Урт гонзгор бие, богино пагдгар



хєл, хавтгай толгой. мухар хоншоор, хулгар чих, урт хавтгай

сїїлтэй хуруун завсраа зузаан бєх хальс бїхий тэр амьтныг би их

сонирхлоо.

Тэрхуу їнэт амьтан, тїїний хойноос загасчид улайран

хєєцєлдсєний улмаас сїїлийн жилїїдэд тун ховор болсон юм. Тэр

одоо номхон далайн умарт хэсгээр тохиолдох боловч бїр мєсєн

їгїй болох цаг нь бодвол холгїй буйзаа.

Єнєє далайчин алагдсан минжийг мєрєн дээрээ авч хаяхад

бид цаашаа хєдєллєє.

Бид элсэн хотгор дундуур бїтэн цаг явлаа. Заримдаа тэр

дээшээ овойж усны гадаргууд ойртовч, хоёр метр хэр очоод л

уруудаж байв. Усны гадаргууд ойртох яг тэр їед л би бидний дээр

яг л бидэн шиг улс явж, бидний л яасан бїхнийг дуурайж байхыг

нь харж байсан бєгєєд тэд, зєвхєн толгойгоороо уруугаа хєлєєрєє

єєдєє харчихсан байв.

Анхаарал татсан єєр нэгэн їзэгдэл гэвэл бидний тархин дээр

нарны гэрлийг їїлс хэсэгхэн зуур хєшиглєн єнгєрч хэсэг хэсгээрээ

тасралтгїй хєвж байлаа. Энэхїї хачин їзэгдлийн учрыг би

бодолхийлж байж сая ухаарвал бидний дээгїїр хєвсєлзєж байсан

усны давхаргын зузаан нимгэнээс шалтгаалж ус долгионтсоны

учир тэдгээр їїлс хєвєлзєж агсан ажээ. Би сайн ажиглаж хараад

тэнгисийн гадаргуу дээр ус хєєсрєн бургилгаж буйг їзэж билээ Ус

маш тунгалаг байсан тул би бїр, бидний дээгїїр тїргэн зуур нисэн

єнгєрч буй шувуудын сїїдэр дайрч єнгєрєхииг ч ажигласан бїлгээ.

Тэхэд л би, анчин хїн ер нь хэзээ нэгэн цагт олж їзэхэд бэрх

нэгэн мэргэн буудалтын гэрч нь болсон юм даа. Ямар нэгэн том

шувуу далавчаа єргєн дэлгэн хальсаар ус руу ойртож ирсэн тэр

цагт, уул шувуу тод сайхан харагдаж байсан тул тїїнийг усанд

хэдхэн метр зайтай бяйхад далайчин буугаа мєрєндєє авч

буудсан билэа. Ус руу єнєє шувуу чулуу мэг унаж ирэхдээ тун их

эрчтэй унасны улмаас усны эсэргїїцлийг давж, мэргэч буучийн



гарт бараг єєрєє орж ирсэн бїлгээ. Энэ бол тэнгисийн шувуудын

нэг сайхан тєлєєлєгч асар том хэмжээний альбятрос байж билээ.

Бид бїтэн хоёр цагийн турш туулахад бэрх замаг ургасан

нуга газар, элсэрхэг хотгороор явлаа. Биднээс хагас миль хэртэй

газар ямар нэгэн бїдэг гэрэл ёлтойж харагдах їед би эцсийнхаа

хїчийг шавхан зїтгэж явснаа їнэхээр хїлээх ёстой. Тэр бол

“Наутилус”-ын чийдэн ажээ. Бид хорин минутаас хэтрэхгїй

хугацаанд “Наутилус”-д хїрч очих учиртай. Би тэнл дахин цээж

дїїрэн амьсгална хэмээн дїїрэн итгэж явсан нь хийн савнаас

хоолойгоор дамжиж, миний дуулган дор орж буй амьсгалах

агаар дуусч байгаа мэт санаж явав. Гэтэл биднийг хэсэг зуур

саатуулсан нэгэн тохиолдлыг би урьдчилан мэдсэнгїй. Би

капитанаас хориод алхмын хойно алхаж явтал тэр гэнэт эргэж

над руу чиглэн ирлээ. Тэр тємєр мэт хатуу гараараа намайг

газарт наалдуулан дарж авахад, єнєє усан цэрэг ч мєн Конселийг

тэгж даржээ.

Эхлээд би, ийнхїї бидний зїг гэнэт довтолсон тэр учры нь

чухам юу гэж їзэхээ мэдэхгїй гайхаж байтлаа, капитан миний

дэргэд мєн адил хєдлєхгїй зэрэгцэн хэвтэхэд нь сая учрыг олж

тайвширч билээ.

Би замгийн бутан доор эргэн тойрон чухам юу болж буйг

мэдэхгїй хэвтэж атлаа, толгойгоо єргєн дээш харвал бидний

дээгїїр гэрэл сацаргасан ямар нэгэн асар том голигор голигор

амьтад хєвж єнгєрєхийг харлаа. Энэ аврагуу- дыг би аврага загас

буюу акул мєн хэмээн танилаа. Энэ аймшигт амьтан хїчирхэг сїїл,

хїнийг ганц їмхэхдээ л хоёр хэсэг болгочих ган мэт хурц шїд, шил

мэт гєлийсєн нїдтэй билээ.

Тэр амьтныг Консель ангилан ялгасан эсэхийг ч бїї мэд,

харин єєрєє тїїний мєнгєлєг цагаан гэдэс, арзайсан олон хурц шїд

бїхий ам зэргий нь харчихаад байгаль шинжээч эрдэмтэн

байхаасаа барьц алдсан золиодос амьтан мэт харж хэвтлээ.



Бидний асар их аз болоход тэдгээр аймшигт араатны нїдний

хараа тєдий л сайн биш билээ. Тэд бидний яг толгой дээгїїр юу ч

їзсэнгуй хєвж єнгєрєв. Бид балар харанхуй модонд барстай

дайралдахаас ч аюултай аюулаас азтай ангижирч бїлгээ.

Хагас цагийн дараа бид тод цагаан гэрэл нь бидэнд зам

зааж агсан “Наутилус” онгоцондоо хїрч очив. Гадаа хаалга нь

бидний явсны! дараа хаагдсангїй нээлттэй хэвээрээ їлджээ. Бид

єнєєх бяцхан бїхээгт явж очмогц капитан Немо гадаа хаалгаа

хаачихав. Тэр дараа нь нэгэн товч мушгимагц онгоцон дотор

ажиллаж эхэлсэн шахуурганы шуугих дууг би сонсож єєрийгєє

тойрч байсан ус доошилж байхыг мэдэрлээ. Хэдхэн минутын

дараа бїхээг дотроос ус бїр мєсєн юїлэгдлээ. Тэр їед дотор хаалга

нээгдэж бид хувцасны єрєєнд орж очив.

Надаас ємсгєл багий минь тайлж авахад би їхтлээ

ядарчихсан амьтан, ядаргаа нойр хоёртоо бараг савж унахаа

дєхєж байсан боловч усан доогуурхи энэхїї гайхамшигт сайхан

зугаалгаараа сэтгэл хэмжээгїй ханасан хїн, єєрийн- хєє єрєє руу

явж одлоо.

НОМХОН ДЄЛГЄЄН ГАДААД ДАЛАЙ ДООГУУР

4000 БЭЭР АЯЛСАН НЬ

Маргааш нь арван нэгдїгээр сарын 18-нд би бие амарч, хєл

хєнгєрєн босч ирээд, “Наутилус” онгоцны тавцан дээр гарч ирэхэд

капитаны туслагч мєн л єнєєх хэлдэг їгээ яг хэлж байв.

Гэнэт миний толгойд энэ їг “Юу ч харагдахгїй байна аа”

гэсэн їг байх нь ээ гэсэн бодол тєрлєє.

Нээрээ ч тэнгис хов хоосон байв. Далай дээр ганц ч далбаа їл

харагдана. Креспо арлын уулс бодвол шєнє їгїй болсон байлгїй.



Гэрлийн задаргааны цэнхэр єнгєєс бусад єнгийг шингээн авах

тэнгис ганцхан л тэр цэнхэр єнгєє ца- царгаж харагдав.

Тавцан дээр капитан Немо єєрєє гарч ирэх хїртэл би

тэнгисийн єглєєний сайхан. енгийг сониурхан зогсож билээ. Тэр

намайг хараагїй юм шиг дїр їзїїлж одон орны шинжилгээний

ажиглалтуудаа хийж эхэллээ. Тїїнийгээ дуус- гаад тэр

жолоодлогын бємбєгєр тийш очиж,тїїнийг тохойлдон далай руу

ширтэн зогсов.

Тэр їед онгоцны тавцан дээр хорь орчим далайчин гарч

ирснийг ажвал бїгд эрїїл чийрэг,булиа эрс байлаа. Тэд далайд

урьд шєнє хаясан тороо татаж эхлэв. Эд олон янзын ястан ажээ.

Би тэдний дунд хэд хэдэн ирланд, франц, славян хїн нэг грек,

кристо арлын нэгэн иргэн байхыг ялгаж танилаа. Тэд бїгд дуу

цєєнтэй, єнєє л миний їїсэл гарлы нь ухаж мэддэггїй їл мэдэгдэх

хачин хэл дээр ярьцгааж байв.

Тэд тороо тавцан дээр татаж гаргалаа. Тэр тор нь норманди

маягийн болж ирээд доод гогцоонд нь оруулсан мод гинжний

тусламжаар нїх нь усан дотор онгорхой їлддэг, том шуудай

хэлбэртэй ажээ. Энэ шуудай нь онгоцны хитэгт ган аргамжаар

уягдаж, далайн ёроолоор чирэгдэхдээ замдаа тохиолдсон юм

бїхнийг хамдаг байв.

Энэ єдєр торонд далайн сонирхолтой амьтад орж

баригдсанаас дурдвал: Ер бусын ховдог болохоос гадна, тун

этгээд хачин хєдєлдєг, єєрийнхєє муухайд “далайн четгер” гэж

хочлогдсон нэг байрнаас нєгєє байранд єєрийн гар сэлїїрээрээ

тулж їсрэн явах загасчин загас, энгийн цагт зїгээр нэг гэдэстэн

боловч дайсан ойртохыг мэдмэгц гэдсээ хийлэн цїндийлгэж

арьсныхаа хуниасыг тэнийлгээд, аймшигт хурц єргєс, арзайсан

гэдэстэй болон хувирч, тэр гэдсээрээ дайсныг угтан авах цоохор

єнгийн єргєс гэдэстэн зэрэг загас баригдсан байв. Тїїнчлэн

“Наутилус”-ын тавцан дээр сэгсрэгдсэн торноос хэд хэдэн



шаравтар зїсний миног, урт бие нь сїїлийн сэлїїрээр бус утас

маягийн урт хялгасаар дуусах хоёрын зэрэг мєнгєлєг саарал

хялгасан сїїлт, биений нь доод хэсэг урт шулуун сэлїїрээр

эмжигдсэн хэд хэдэн тооны хайрслаг шулуун сэлїїрт, хїрэн

толботой шаравтар бор треск, олон терлийн быгки, хамгийн эцэст

хэдий их хурдан ч гэсэн асар том торноос зайлж чадаагїй хэд

хэдэн ширхэг гойд сайхан тунцууд асгарч байв.

Торонд орсон загас мянган фунтээс доошгїй буйзаа. Энэ нь

азтай боловч тєдий л гайхалтай бус шїїрдэлт байжээ.

Їнэндээ уул тор онгоцны араас олон цаг чирэгдэж замдаа

тохиолдсон бїгдийг шїїрдсэн билээ.

Барьсан бїх загасыг усан цэргїїд зооринд оруулсан бєгєєд

тэдгээрийн хагаыг шинэ дээр нь идэж дуусгах, бусды нь єєр

талаар эдлэх ёстой байв.

Загас шїїрдэлтийн ажил дуусаж буй тул би онгоц одоохон

доошоо живж орно хэмээн бодож єєрийнхєє єрєє руу явахаар

завдтал капитан Немо надад ойртон ирж єгїїлэх нь :

- Тэнгис єєд хараач, профессор! Энэ чинь тэхэд танд

заримдаа догшин, заримдаа амгалан амьд амьтан биш гэж їїу?

Тэр єчигдєр бидний нэгэн адил л нойрсож єгсєн бол єнєєдєр,

єглєє мєн л нойр сайн ханаж сайхан зантай нь аргагїй сэрсэн ажээ

гэлээ.

“Амар мэнд, баяртай маяртай ч їгїй. Хажуугаас нь харсан хїн

биднийг дээр эхэлсэн яриагаа л їргэлжлїїлж байгаа юм байлгїй

гэж санамаар” хэмээн би дотроо бодлоо.

- Хар л даа, та хэмээн капитан їргэлжлїїлж :

-Нар хїртэл найртай нь аргагїй дэгдэж єдрийнхєє ердийн

амьдралаар амьдарч эхлэв бусуу. Энэ далай тэнгисийн

биемахбодын амьдрах их чадлыг ажихад ямар сонин бэ! Їїнд бїр

зїрх ч бий, судас ч бий гээч. Далайд амьтны цусны эргэлттэй яг



адилхан хєдєлгєєн бий гэж тэмдэглэсэн эрдэмтэн Моорийн їгийг

би дїїрэн зєвшєєрнє гэлээ.

Калитки Немо надаас энэ їгэндээ хариулт авахыг тєдий л их

хїсэхгїй байгаа нь харсаар байтал ойлгомжтой тул би тїїний їгэнд

ямар ч нэмэргїй “мєн тийм” “Таны зєв” (тэгэлгуй яахав) гэсэн

хариулт єхєєс єєрийн биеийг чєлєєлж дуугарсангїй.

Капитан Немо ердєє л їгнїїдийнхээ хооронд урт урт зогсолт

хийж єєрєє єєртэйгєє ярьж байлаа. Энэ бол хоёр хїний сэтгэмж

байв.

Тийм ээ хэмээн тэр їргэлжлїїлэн ;

Далайд халуун хїйтний єєрчлєлт, давс шїїний найрлага

нїдэнд їл їзэгдэх бяцхан амьтдын хольцоос шалтгаалж їргэлжийн

эргэлт болж байдаг юм. Халуун хїйтний єєрчлєлтєєс усны нягтрал

янз бїр болж їїний эцэст урсгал, эсрэг урсгал бий болдог биш її.

Туйлын бїсїїдэд тун єчїїхэн боловч экваторын орчинд нэн их

хэмжээний байдаг усны ууршилт халуун ба сэрїїн орны хооронд

усны солилцлыг бас бий болгодог билээ. Тїїнээс гадна тэнгисийн

ус дээрээсээ доош орж, дороосоо дээш гарч їргэлж хутгалдаж

байдгийг би бас ажигласан юм даг. Далайн усны энэ хєдєлгєєн

бол далай амьсгалж буй жинхэнэ тэмдэг юм. Нарны илчинд

халсан далайн нэгэн дусал гадаргуугаас ёроолд орж, тэгээс дээш

хоёр градусын температурт єєрийн хїндрэлийн дээд хэмжээнд

хїрч хєрєєд дахин дээшээ дэгддэг билээ. Энэ їзэгдлийн їр дїнг та

хойт туйлын тэнд ажиж мэдээд. ус яагаад дээрээсээ єрємтєж

хєлддєгийн учрыг ойлгох болно гэж ярилаа.

Капитан Немо єєрийн энэхїї яриаг дуусгах хооронд “Мєсєн

туйл гэнэ ээ? Энэ зоригт эр биднийг арай тийш нь аваачих гээгїй

байгаа?” гэж би бодож амжив.

Тэр хооронд капитан Немо дуугїй болж, тїїний хараа тэнгис

тийш хандсан бєгєєд тэр усны энэхїї их арвин санг мэрийлттэй;



дур сонирхолтой, тасралтгїй судалдаг ажээ. Тэр хэсэг зуур дуугїй

зогссоноо, їргэлжлїїлэн;

-Далай єєртєє хичнээн их давс уусгадаг гэж санана.

Хэрэв далайн усанд ууссан тэр их давсыг шїїж тунгааж авах юм

бол хааш хаашаа дєрєв аравны таван миль хэмжээний шоо

дєрвєлжин болохсон билээ. Хэрэв та, эрхэм профессор, тэрхїї

давсыг дэлхийн бємбєрцєг дээгїїр жигд тараахыг хїсэхсэн бол

дэлхийг арав гаруй метр зузаан давс бїрхэхсэн бизээ. Гэвч, та

далайн усанд ууссан тэр их давс, байгаль бодисын .ямар нэгэн

гажууд зангаас шалтгаалсан гэж бїї бодоорой. Тиймээ! давс

далайн усны ууршилтыг багасгасны улмаас усны уур салхинд

туугдан одохгїй тул манай ертєнцийн сэрїїн бїсїїдийн хур

борооноос хамгаалдаг учиртай.

Энэ бол дэлхийн бємбєрцєг дээр байгалийн их хїчийг

тэнцэтгэх агуу их хїндэт їїрэг биш її гэв.

Капитан Немо дахин дуугїй болж, тавцан дээгїїр хойш

урагшаа хэд алхсанаа :

Тэгвэл, нэгэн дусал усанд хэд хэдэн саяараа байдаг буюу

наян мянган ширхэг нь дєнгеж ганцхан миллиграмм жинтэй

тэдгээр бактер хэмээх тэр єчїїхэн бяцхан амьтдын гїйцэтгэх їїрэг

тийм ч бага бишээ. Тэд далайн усанд буй давсыг єєртєє шингээн

авч, далайн усанд уусмал байдалтай байгаа хатуу чанарын

бодисуудыг биедээ хураан авдаг билээ. Тэнд, усны гїнд ургаа

амьтад шїр биетний болон хєндий хэвэлтний бєєгнєрлїїдийг

їїсгэж бїхэл бїтэн арап хойгууд, тивїїдийг тогтоодог юм. Тэхэд ус

тогтмол нэгэн байдалд байхгїй дээрээсээ доошоо болон дороосоо

дээшээ, цааш наашаа їргэлждийн хєдєлгєєнд оршиж тэдгээр

амьд биесийг тэжээлээр хангадаг билээ. Усны энэхїї дээшлэх

доошлох цаг їргэлждийн урсгал, цаг їргэлждийн хєдєлгєєн

далайд мєнхийн амьдралыг бий болгодог юм. Тийм учраас эх

газар, хуурай газраас їлэмж илїї хїчтэй; нэн илїї їр шимтэй,



далайн хэсэг бїхэнд їргэлж цэцэглэн байх, їхэж мєхєшгїй, тєгс

амьдрал энд буцлан байх нь ихэнх хїмїїст амьгїй хоосон мэт

боловч энд оршигч тоо томшгїй амьтад болон надад амьдруулах

нэгэн орчин болжээ.

Эдгээр їїргийг капитан Немо ярьж байх їед царай нь айхтар

хувирч, тїїний тэр яриа надад асар их сэтгэгдэл тєрїїлж билээ.

- Тиймээ, амьдрал! хэмээн тэр залгуулан авч жинхэнэ

амьдрал зєвхєн л энд байгаа юм. Ирээдїйд “Наутилус” шиг єглєє

бїхэн цэвэр агаараар амьсгалах гэж дээшээ гардаг орд харш,

байшин барилга босгон,хэнд їл ч хамаарах, эрх чєлєєт хотууд

усан доор сїндэрлэнэ гэдэгт би хувьдаа бат итгэж байна… Хэн

яаж мэдэх вэ. хэрэв ямар нэгэн эзэрхий этгээд…гэж хэлэх гэснээ

яриагаа дуусгаж чадсангїй аймшигтайгаар нудрага зангидлаа.

Дараагаар нь ямар нэгэн харамсалт хар бодлоос хагацахыг

оролдох мэт царай гарган, шууд над руу хандан:

- Далайн гїн чухам хэд хичнээн болохыг эрхэм профессор та

мэдэх її? гэж асуулаа.

- Би зєвхєн л хамгийн сїїлчийн хэмжилтїїдээр

тодорхойлогдсон тэр хэдэн тоог л мэднэ.

- Та тэрнийгээ надад хэлчихвэл болохуу? хэмээн капитан

маань надаас асуухад би :

- Дуртай зєвшєєрнє хэмээн эхэлж,

- Би танд юу л санаж буй бїхнийгээ л хэлье. Хэрэв би

эндїїрээгїй бол тэнгисийн дундаж гїн Атлантын гадаад далайн

умарт хэсэгт гурван мянга есєн зуун метр, Газрын Дундад далайд

мянга хоёр зуу, харин Атлантын гадаад да- лайн ємнєт хэсэгт

барагцаалбал єргєргийн гучин тавдугаар хоногт, тэнгисийн

хамгийн гїн газрыг хэмжсэн байсаан. Тэдгээрийн эцэст нэг газарт

арван хоёр мянган метр, нєгєє нэг газарт арван дєрвєн мянга ерэн

нэгэн метр, бас нэг га- зарт арван таван мянга нэг зуун дєчин есєн

метр тус тус гїнзгий байжээ. Эрдэмтдийн бодож байгаагаар бол



хэрвээ, далайн ёроолыг тэгшитгэж хэмжих аваас тїїний гїн,

дэлхийн бємбєрцгийн хаана ч тэр, гурван мянга найман зуун метр

байхсан гэж їзэж байгаа юм билээ гэв. Тун сайн, эрхэм профессор

хэмээн капитан Немо залгуулан авч,

- Бидэнд арай дээр бол уу гэмээр нэгэн мэдээ сонсгохсондог

оо хэмээн найдаж байна. Хэрэв та, Номхон далайн энэхэн хэсгийн

гїнзгийг сонирхож буй бол би танд гуравхан мянгаас хэтрэхгїйсэн

гэж хэлэхсэн билээ гэв.

Ингэж хэлчихээд капитан Немо нээлттэй байгаа нїхээр орж,

тємєр шатаар дамжин доошоо буухад би тїїнийг дагалдан одож

їзэсгэлэн танхимд орж очив. Яг тэр минутанд сэлїїр сэнс эргэлдэн

эхэлж, хурдны хэмжїїр хорин миль заав.

Дараагийн єдрїїдэд, тїїгээр ч барахгуй бїтэн долоо хоног

капитан Немо миний нїдэнд тун цєєхєн їзэгдэж билээ. Би тїїнтэй

их л удаж байж уулздаг байв. Капитаны туслах єглєє бїр єєрийн

ажиглалтыг нэн нямбай їйлдэж тїїнийгээ газрын зураг дээр

тэмдэглэжээ.

Консель, Нед Ленд хоёр надтай єдєр бїр, олон цагаар хамт

байлцахад Консель, бидний єнєєх усан доогуурхи жуулчлалын

гайхамшгийг ярьж жадчин маань тэр зугаалгад оролцоогїйгээ

їнэнээсээ харамсан, хар бууж байв.

Гэвч би далай доорхи ойд жуулчлах бололцоо дахин олдох

байлгїй хэмээн тїїнийг тайтгаруулж билээ. Їзэсгэлэн танхимын

цонхны халхавч бараг єдєр бїр удаан цагаар сєхєгддєг тул бид

усан доорхи ертєнцийн гуа сайхныг їзэж бахдаж їл ханах билээ.

Энэ їед “Наутилус” ємнє дорно зїгийг барьж, зуугаас зуун

тавин метрийн гїнд явж байв. Гэвч наг удаа капитан Немогийн илїї

зан нь хєдєлж, онгоц маань залуурын доош орох мушгилтанд

автан далайн ёроол руу хоёр мянган метрийн гїнд орж явчихлаа.

Зуун градусын хувиартай термометр, далайн бусад бїх

єргєрєгт нэгэн адил харгалзах мэт тэрхїї гїнзгийд харгалзах



температур ( - ) тэгээс дээш дєрєв дєрєвний нэгэн градус

халууныг зааж байв.

Арван нэгдїгээр сарын хорин зургааны єглєєний гурван цагт

“Наутилус” уртрагийн 172 хоногт мэлхийн халуун бїсийг огтлон,

хорин долооноо Сандвичийн арлуудыг єнгєрлєє. Эдгээр арлын

орчинд 1779 оны 2дугаар сарын 14-нєє алдарт далайчин капитан

Кук амь їрэгдсэн бїлгээ.

Дэлхийг тойрох манай жуулчлал эхэлснээс хойш бид дєрвєн

мянга найман зуун жаран бээр газар явжээ.

Би 29-ний єглєє онгоцны тавцан дээр гарч ирвэл, Гавайн

олтригийг їїсгэх долоон арлын хамгийн том Гавайн арлыг

онгоцноос хоёр миль орчим зайнд салхин доор талаас нь олж

їзлээ. Би тариалангийн талбай, уулсын бэл, далайн эрэгтэй

зэрэгцэн одсон уулсын хяр, галт уулсууд болон тэдгээрийн дунд

далайн тєвшнєєс дээш таван мянган метрийн єндєрт дїнхийж буй

Мун-Реагийн оргил зэргийг тод ялгаж харав.

“Наутилус” ємнє дорно зїгийг чиглэсэн хэвээрээ явав. Тэр

арван хоёрдугаар сарын нэгэнд, уртрагийн 142 хоногт экваторыг

огтолж, арван хоёрдугаар сарын 4-нд онгоцны тэмдэглэлт явдал

болоогуй тїргэн зуурын аяллын эцэст бид, Маркизын бїлэг аралд

тулж ирлээ.

Би, єрнєт уртрагийн 39 хоног 32 хувь ємнєт єргєргийн 8

хоног б7хувьд орших Маркизын арлуудын хамгийн томуудын

нэгэн болох Пука-Хивийн арал дээр Мартины оргилыг олж їзлээ.

Гэвч, капитан Немо газарт ойртон очих нэн дургїй тул би, уулсыг

хучсан єтгєн ойгоос єєр, юуч харж чадсангїй билээ.

Эндхийн уснаа орхисон тор, ер бусын амттай бєгєєд зєєлєн

махтай, амтлаг шаргал болж ирээд хєх цэнхэр туяа цацаргасан

хэд хэдэн ширхэг макрель, мєнгєлєг єнгєєр солонгорох хєхєвтєр

ногоон сарган загас шїїж авчирсан байв. Эдгээр загас идээний

ширээнд хїндэт байр эзэлдэг бїлгээ.



Дээр нь Франц улсын далбаа намирч агсан тэдгээр сайхан

аралтай салахын ёсыг гїйцэтгээд, арван хоёрдугаар сарын 4-нєєс

11-нийг хїртэл “Наутилус” дахиад хоёр мянга шахам миль

давхилаа. Энэхїї жуулчлал толгой хєлтний ангийн хос

заламгайтны доод ангид багтах кальмар хэмээх маш соньхон

зєєлєн биетний асар их сїрэгтэй тохиолдсоноороо онцгой билээ.

Энэ доод ангид сепи болон аргонавтууд мєн хамаарагдана.

Эдгээр зєєлєн биетэн яагаад ч юм дээ, эртний байгальчдын

анхаарлыг онцгой татаж, эртний илтгэгч- дийн судар бичигт

эрхэм суурийг эзэлдэг учраас баячуудын идээ будааны ширээн

дээр бага бус хїндлэгддэг байв. Юу ч л гэсэн алдар цуут Галений

ємнєхєн амьдарч агсан эртний грекийн эмч Атенс ингэж нотолдог

бїлгээ.

“Наутилус” арван хоёрдугаар сарын 9-ний шєнє тэрхїї

кальмарын их сїрэгтэй учирсан билээ. Тэдгээр олон сая зєєлєн

биетэн май загас ба сардины нэгэн адил сэрїїн бїслїїрээс нилээд

дулаан бїсэнд нїїдэг ажээ.

Бид тэдгээрийг зузаан болор цонхны цаанаас ширтэж байхад хєл

нь тархин дээрээ байхаар байгалиас заяагдсан тэдгээр

кальмарчууд толгой дээрх арван мєчєє зогсоо зайгїй арвалзуулан

бєгсєєрєє урагшаа тїрэн давхиж харагдав.

“Наутилус” хэдий асар их хурдан давхих боловч олон цагийн

турш тэдгээр кальмараар хїрээлэгдэн явсан билээ. Бид усанд тор

хаясан нь тэдгээр зєєлєн биентээс нэн олныг барьсан билээ.

Далай биднийг уйтгарлуулсангїй, бидний нїдний ємнє цаг

минут тутамд тайз чимэглэлээ єєрчлєн жїжиг їзэгдэл дэлгэн їзїїлж

байв. Далай зєвхєн бидний зугаа гаргаад зогсоогїй єєрийн

эрдэнийн сангийн нууцад нэвтрэх болол- цоо єгч билээ.

Арван нэгдїгээр сарын 11-нд би їзэсгэлэн танхимд капитан

Немогийн номын сангаас ном авч уншин суух їед Нед Ленд,

Консель, хоёр гялбам хурц гэрэлтїїлэгдсэн далайг болор цонхны



араас нэвт сонирхон байлаа. “Наутилус” энэ їед хєдєлгєєнгїй яг

зогсож билээ. “Наутилус” єєрийн усны тусгай багтаамжуудыг

усаар дїїргэсэн тул мянган метрийн гїнд байсан бєгєєд усны энэхїї

гїн хэсэгт ямар ч амьтан оршдоггїй билээ. Энд зєвхєн асар том

загаснууд л хааяа нэг явдаг ажээ.

Энэ їед би Жак Масэгийн “Ходоодны зуучууд” гэдэг маш

сонин ном уншиж агсан тул зохиогчийн хурц оюун єгїїлшгїй

сайхан бичлэгийг бахдан баясаж сууж билээ. Гэтэл Консель

намайг гэнэт :

- Эзэн хэрэв таалахсан бол цонхонд ойртон ирэхийг хїсэхсэн

хэмээн ямар нэгэн хачин этгээд хоолойгоор дуун гарахад ;

- Юу болоо вэ, Консель оо? гэж би асуув.

- Эзэн єєрєє їз л дээ!

Би номоо хойш нь тавьчихаад цонхонд наалдан ус руу харав.

Тэгвэл, цахилгаан дэнгээр гэрэлтїїлэгдсэн шингэн орчинд ямар

нэгэн їл хєдлєх асар том бєєн хар юм харагдав. Би тэрхїї аврага

амьтныг танихыг хичээнгїйлэн нїд салгалгїй ширтэн ажвал миний

толгойд нэгэн бодол аянга мэт гялсхийн орж ирэх мэт болоход

би :

- Онгоц! хэмээн бархирав.

- Мєєн...энэ чинь живсэн онгоц байна-гэж Канад хїн

хариулав.

Нээрээ ч Нед Ленд эндїїрсэнгїй ээ. Бидний ємнє яах ч аргагїй

живсэн хєлєг онгоц байв. Тїїний их бие шинээрээ шахам байхыг

бодвол аюул учраад хэдхэн цаг болсон мэт ажээ. Тэрхїї онгоцны

тавцан дээр гурван тооны шонгийн богино уг байхыг харвал уул

онгоц амь гарахын тул шураг модоо тас цавчиж їзсэн бололтой.

Гэвч тэр нь тус болсонгїй ээ...

Живсэн тэрхїї онгоцны сэг юутай харамсалтай сэтгэгдэл тєрїїлсэн

гэж санана!



Гэвч тїїнээс ч хэт харамсал тєрїїлсэн нь хэд хэдэн хїний хїїр

гулдайн хэвтэж харагдах тїїний тавцан байлаа. Миний тоолсноор

бол зургаан хїний хїїр байсан бєгєєд дєрєв нь эр хїний, нэг нь

онгоцны залуурчаас зууралдан зогсоогоороо їхсэн байхаас гадна

нэгэн эмэгтэй, хїїхдээ тэвэрсээр жижиг цонхны ирмэг дээр тэгнэж

їхсэн байв.

Тэрхїї эмэгтэй нэн залуу ажээ. Чийдэнгийн хурц гэрэлд гэрхїї

эмэгтзйн гутаж муудаагуй нуур царайг би ажиж амжив. Бодвол

тэр эмэгтэй сїїлчийнхээ тэнхээ шавхан хїїхдээ дээш нь єргєсєн

бололтой хєєрхий бяцхан їр нь эхийн- хээ хїзїїгээр тэвэрсэн

хэвээрээ тэр чигтээ їхжээ.

Бусад гурван усан цэрэг жирийн бус байдлаар хєшилдсєнийг

харвал тэд єєрсдийнхєє биеийг онгоцонд барьж хїлсэн аргамжийг

тайлах гэж оролдсоор їхсэн бололтой. Дєрєвдєх хїн, ердийн

амгалан бєгєєд зоримог царайтай залуурч босоо чигээрээ, хоёр

гараа залуур хїрдэн дээр тавьсан хэвээрээ їхсэн байлаа.

Хєєрхий хєгшин залуурч живж орсон гурван шурагт хєлєг

онгоцоо далайн ёроол хїртэл, сїїлчийнх нь замд жолоодсон

хэвээрээ байх мэт санагдлаа.

Юун аймшигт їзэгдэл вэ! Бид аюул сїйрлийн тэрхїї аймшигт

зурагнаас нїд салгаж чадахгїй байж билээ...

Би асар том аврага загасны сїрэг хїний махны їнэрээр айсуй

явааг мєн олж харав.

“Наутилус живсэн хєлгийг бїтэн нэг тойроход би тэрхїї

онгоцны их бие дээр:

гэж бичсэн уул онгоцны нэрийг олж уншсан бїлгээ.

ВАНИКОРО


ФЛОРИДА

ЗУНДЕРЛАНД


Энэхїї эмгэнэлт нэгэн учрал бол дараачийн иймэрхїї олон

тохиолдлын хамгийн эхнийх байлаа. Їїнээс хойш бид усны ёроолд

ялзарч гїйцэж буй живсэн онгоцны сэгийг “Наутилус”-ын цонхоор

байн байн олж їздэг болов. Далайн гїнд зэвэнд идэгдсэн их буу,

сум, гинж, занга болон бусад єдий тєдий тємєр эллэл байхыг бид

олж їздэг байлаа.

Арван хоёрдугаар сарын 11-нд бид Памумотугийн ольтригт

ойртон ирсэн бєгєєд эдгээр ольтригт Бугенвиль (цаг їедээ

“Аймшигт бїлэг арлууд” гэж нэр єгсєн) ажээ. Энэхїї ольтригийн

арлууд ємнєт єргєргийн 13 хоног Зхувь 20дахь хоног 50 хувь

болон єрнєд уртрагийн 125 дугаар хоног, ЗО хувь хїртэлх

хувиаруудын хооронд дорно-ємнє, дорноос єрнє, умар єрнийг

чиглэн хоёр мянга илїї километр газар цувран тогтсон ажээ.

Эдгээрийн хамгийн зїїн захын бїлэг арлыг Дюгийн арлууд гэх ба

баруун захын хэсэг арлыг Лазаревийн арлууд хэмээн нэрлэдэг юм.

Энэхїї ольтриг нийт гурван зуун далан хавтгай дєрвєлжин бээр

талбайг эзлэн жаран тооны бїлэг арлыг багтаан тогтсоны дотор

Франц улсад харъяалагдах Гамбъейн бїлэг арал орно. Эдгээр арал

бїгд шїрэн арал билээ. Хєндий биетнїїдийн удаан боловч

цєхрєлтгуй їйлчилгийн эцэст тэдгээр арлыг усан дээр ил гаргаж,

эрт орой хэзээ нэгэн цагт хооронд нь холбох юм. Дараа нь эдгээр

шинэ арал зэргэлдээ ольтригтой нийлэхэд нэг талаас шинэ

Зеланди, шинэ Коледони хоёр нєгєє талаас : Маркизын арлууд

нэгэн бїтэн шинэ тив їїс- гэх болноо.

Би нэгэн єдєр энэхїї онолыг капитан Немод хэлэхэд капитан

надад хїйтнээр хариу хэлсэн нь;

-Хуурай газар шинэ тивээр дутаагуй, харин шинэ хїмїїсээр дутаж

байгаа юм шїї! Гэж хариулж билээ.

“Наутилус”-ын явах чиглэл ольтригуудын дотроос хамгийн

сонирхолтой арал болох Клермон-Тоннер арлын дэргэдїїр

санамсаргїй єнгєрєв. Тэр санамсаргїй тохиолдол Номхон далайн



энэхэн хэсэгт байгаа арлууд тасарч тогтсон, шїрийн тєрлийн маш

сонирхолтой хєндий биет амьтнуудын чуулганыг судлах их

завшаан над єглєє. Эдгээр шїр биет амьтад шохойлог бїрхїїл бїхий

амьд бие махбод ажээ. Тэдгээрийн бие цогцсын хэлбэржлийн

ялгаа миний алдарт багш Мильн-Эдвардст тэдгээрийг нийт таван

хэсэг болгон хуваах боломжийг єгчээ. Эдгээр тїм тїмэн маш

бяцхан амьтад нийт нэгэн цуваа болон бєєгнєрч шрийн тєрлийн

хєндий биетний бие махбодыг їїсгэдэг ажээ. Тэдгээрийн ялгаж

гаргасан шохойлог бодисоос хад цохио, арал хойг тогтдог байв.

Энэхэн орчинд бол тэд, далайтай усам доорхи нарийхан ангал

завсраар харилцдаг єчїїхэн нуур буюу гїехэн тохойг хїрээлсэн

шохойлог цагираг їїсгэжээ. Тэнд усан доор тэдгээр бяцхан амьтад

шинэ Кальдоны эргийг тойрсон буюу Паумотугийн бїхэл бїтэн

ольтригийг тогтоосон хад цохионы нэгэн ижил хадан цохио хана

хэрэм босгон байдаг ажээ. Єєр газар, жишээлбэл, Маврикийн

арлууд дээр тэдгээр амьтад хажуу ёроол дороо хэр хэмжээгїй гїн

гїнзгий усан эргїїлгийг їїсгэн эгц цавчим, маш єндєр арсгар хана

болон боссон байдаг.

Бид, Клермон-Тоннер арлаас хэдхэн кабельтийн газар явахад би

тэдгээр хомсхон барилгачдын хийж бїтээсэн нїсэр их ажлыг

бахдаж барахгїй явлаа.

Ийм хана бїтээж босгоход тэр амьтад хэд хичнээн хугацаа

хэрэгтэй бол хэмээн Консель надаас асуухад би эрдэмтдийн

бодож гаргаснаар бол зуун жил болоход энэ хадан хана

єндрєєшєє нэг дюймыг найм хуваасны нэгийн хэртэй ургана гаж

хариулбал тэр мэл гайхаж байна.

-Тэгвэл энэхї хадан хана гурван зуун метр єндєр болох юм гэхэд...

-Зуун ерэн хоёр мянган жил хэрэгтэй дээ, хонгор минь! Тэгвэл

шашны судар бичиг газар дэлхийн насыг дэндїї багасгажээ.

Тїїнчлэн галба юїлэхийн ємнє байсан ой мод, чулуу нїїрс болон



хувирах болтол хичнээн их хугацаа хэ- рэгтэй байсныг авч їзвэл

тэр судар бичгийн нотолгоо тєдий л баттай биш болох билээ.

“Наутилус” далай дээр хєвж гарах їед би уснаас дєнгєж бултайн

єтгєн ойгоор хучигдсан Клермон-Тоннер арлын гадаад байдлыг

нарийвчлан судаллаа. Тїїний шохойлог хєрс шороо їер шуурганд

далайн давслаг усаар бордогдсон буйзаа.

Тэр нэгэн сайхан єдєр зэргэлдээ хуурай газар дээрээс салхинд

хийссэн ямар нэгэн їр далайн замаг, загасны ялзармал їлдэгдлээр

тэжээгдсэн эндхийн хєрсєн дээр унаж ургасан бизээ. Дараа нь

мянга мянган миль зайтай газар ургаж агсан наргилын самар

далайгаар урсч ирээд долгиогоор эндхийн эрэг дээр шидэгдсэн ч

байж магад; хийсч ирсэн жимс їр хєврєлийг олж мод болон

ургахад, модод хур чийгийн ууршлыг биедээ татаж, булаг

ундран, євс ургамал битїї бїрхсэн бизээ. Тэрчлэн бас зэргэлдээх

хуурай газар дээрээс моддын хамт хаягдсан ямар нэгэн єт

хорхой, шавьж тэргїїтэн энэхїї арлын хамгийн анхны оршин суугч

болсон буйзаа. Гэтэл бас яст мэлхий эргийн элсэнд єндгєє булж,

залуу моддын мєчир дээр шувуу їїрээ зассан болов уу. Ийнхїї

амьтдын хїрээлэн аажимдаа олшрон тїгсэн байх. Ингээд хамгийн

эцэст залуу ургамал, баялаг амьтдын чуулганд татагдсан хїн ирж

суурьшсан бизээ.

Эдгээр арал дээр нэн бяцхан амьтдын хїч хєдєлмєрєєр амьдрал

ийнхїї бий болжээ.

Орой тийшээ Клермон-Тоннер арлын бараа далд орж “Нау тилус”

чигээ єєрчиллєє. Уртрагийн 135 дугаарт хєлєг матрын халуун бїс

хїрмэгц усан доогуур явагч хєлєг єрнє-умар-єрнє зїг чиг авч

халуун бїснээс гарсангїй цаашлан явлаа. Халуун орны нарны илч

тэсэхийн эрхгуй тєєнєх авч бид халуунд ядарсангїй бєгєєд гуч

дєчин метрийн гїнд усны температур арав, арван хоёр градусаас

хэтэрсэнгїй ээ.



Арван хоёрдугаар сарын арван таванд Номхон далайн сувд

эрдэнэ болсон Таити арлаас буруухнаар єнгєрлєє. Єглєє нь би

салхины доод тал руу онгоцноос хэд хэдэн миль зайд тэрхїї

арлын уулсын єндєр оргилыг олж харсан билээ. Тїїний орчны

уснаас бид далайн могойны нэгэн дїрс єнгийн пеламид, тунец,

макрель зэргийн хэд хэдэн тєрлийн агуу сайхан загас барьсан

бїлгээ.

“Наутилус” найман мянга нэгэн зуун миль яваад байв. Бид “Арго”

“Дюк-оф-Портленд” хоёр хєлгийн баг сєнєсєн Тонга-Табу хэмээх

ольтригийн дэргэдїїр явж єнгєрєхєд ”Наутилус”-ын хурдын

хэмжїїр явсан газрын есєн мянга долоон зуун хорь дахь милийг

зааж байв. Дараахнаар нь бид Фиджи арлыг тойрлоо. Энд

“Юнион” онгоцны багийнхныг, “Эрхэмсэг Жозефина” онгоцны

ахмад Бюрог зэрлэг хїмїїус алсан юм. Энэхїї ольтриг єрнєд

уртрагийн 174-179, ємнєд єргєргийн 62° дугаар хоногуудын

хооронд баруунаасаа зїїнээ гурван зуун жар, хойноосоо урагшаа

дєрвєн зуун километр їргэлжилнэ.

Тэр хэдэн арван том жижиг арал, хад хясаануудаас тогтсоны

хамгийн том нь Вити-Леву, Банда-Леву, Кандубон зэрэг арал

болно.

Эдгээр арлыг Торчелл анх бораметр бий болгосон жил буюу 1643

онд Тасман нээж одсон бєгєєд мєн тэр жил XIV Людовг Францын

хаан ширээнд суусан бїлгээ. 18 дугаар зууны хоёрдугаар хагаст

тэр арлууд дээр Кук очиж, да- раа нь Д. Антркасто айлчлаад,

хамгийн суулд 1827 онд Дю- мон-Дюрвиль газар зїйн энэ бїх

ээдрээ гаргажээ.

Лаперузын хєлгїїдийн сїйрлийн нууцыг анх тайлсан капитан

Диллоны зїрх шимшрэм учралтай нэр уялдсанаараа дурсгалтай

Вагелетой тохойд “Наутилус” ойртлоо.

Бид энэ тохойн ёроолд хэд хэдэн удаа тор хаяж олон тооны эмгэн

хумс гаргаж тэдгээрийг ширээнийхээ ард тэр доор нь хомхойрон



идэж билээ. Вагелеа тохой эмгэн хумсны хаялга хэмжээгээрээ

асар том ажээ.

Эмгэн хумс тус бїр хоёр сая орчим єндєг гаргадаг тул хэрвээ л

тэдгээрийг цєлбєдєг їй олон дайсан байгаад, тэдгээрт їржих

бололцоо єгдєггїйсэн бол энэхїї тохой тєдєлгїй эмгэн хумсаар

дїїрэх байв.

Мань Ленд єєрийнхєє хомхойролд сїїлд нь гэмшиж дуу тавиагїй нь

эмгэн хумс гэдэг амьтны махыг хїний ходоод боловсруулж

чадахгуй байх ёсгїй,цор ганцхан зууш болох тул болой. Їнэндээ ч

насанд хїрсэн хїний нэг єдрийн хоолонд байвал зохих гурван зуун

арван таван грамм азотлог бодисыг хїртэхийн тул энэхїї толгойгїй

зєєлєн биетэй эмгэн хумсыг зуун ерэн хоёроос доошгїй залгих

хэрэгтэй бол уу.

Арван хоёрдугаар сарын хорин таванд “Наутилус” 1606 онд

Квирос нээж, 1768онд Бугенвил судлан шинжлээд, 1773 онд Кук

одоогийнх нь нэрийг єгсєн Шинэ-Гебридийн ольтриг дунд хєвж

байв. Энэ хэр бид Арру аралд нилээд ойрхон явав. Їд дундын

ажиглалтын їед би онгоцны тавцан дээр гарч ирэхдээ энэхїї арлыг

олж харлаа. Тэр арал нэн єтгєн ойгоор битїї хучигдаж, єндєр

уулын шовх шовх оргилоор чимэгджээ.

Би капитан Немог найм дахь єдрєє олж їзсэнгїй. Тэр арван

хоёрдугаар сарын 27-ны єглєє онгоцны їзэсгэлэн танхимд орж

ирээд толгой дохих нь тав хїрэхгїй минутын ємнє гараад орж

ирсэн хїний байртай харагдлаа. Тэр їед би зураг дээр “Наутилус”-

ын замыг мєрдєж суув.

Капитан ширээнд ойртон ирж зураг дээр хуруугаараа хатгахын

хамт:

- Ваникоро хэмээн дєнгєж ганцхан їг хэллээ.

Тэр їг нь миний чихэнд буун дуу мэт тод сонсдож билээ. Учир нь

Лаперузын хєлгїїд сєнєсєн тэр арлын нэр тийм байсан юм.

-“Наутилус” Ваникорог чиглэн явна уу? гэж би босон харайвал :



-Тиймээ, профессор минь гэлээ. Би ”Буссоль” “Астроляби” хоёр

бут їсэрсэн тэрхїї алдарт арлыг нїдээрээ їзэх нь ээ! Бид удахгїй

Ваникоро хїрэх її?

- Бид хїрчихээд байна аа, профессор гуай.

Би капитаныг дагалдан онгоцны тавцан дээр гарч орчин тойрныг

шунахай нь аргагїй эрэгцуулэн харвал зїїн хойт зїгт дєчин миль

орчим їргэлжилсэн урт шїр далангаар хїрээлэгдсэн яах ч аргагїй л

галт уулын оргилтоос гарал її- сэлтэй хоёр арал бїртийн їзэгдлээ.

“Наутилус” шїр далан дотор нарийхан зурвас судгаар шурган

орвол далайн усны тїрлэгийн шугамын цаадтай тавиас жаран

метр гїн зогсоолд орсон байв. Єндєрр єндєр дал моддын сїїдэр

дор, бидний ойртож буйг нэн их анхааран ширтэж буй хэд хэдэн

зэрлэг хїн байхыг би олж харвал тэд “Наутилус”-ын ээрїїл

хэлбэрийн хав хар их биеийг асар том халим хэмээн эндїїрсэн

буйзаа.

Капитан Немо надаас Лаперузын сїйрлийн тухай чухам юу мэдэх

вэ гэж асуухад би ;

Нийтэд л юу мэдэгдсэн бол тэрний нь л би мэднэ гэж хариулав.

-Маш сайн. Гэлээ ч гэсэн та тэр нийтэд мэдэгдсэн зїйлээ надад

хэлчихэж болох уу?

-Тун дуртай ярьчихъя хэмээн би Дюмон-Дюрвилнйн мэдээлсэн

бїхнийг сонсголоо.

-Тэдгээр баримтат зїйлийн агуулга нь гэвэл : Лаперузаг, тїїний

туслах Ланглийн хамт 1785 онд ХVI Людвиг “Буссоль” ,

“Астроляби” хэмээх хоёр жижиг хєлєгтэй дэлхийг тойрох аянд

явуулсан юм.

Францын засгийн газар Лаперузын хєлгїїдийг удаан хугацаагаар

їгїй болчиход нь сэтгэл тїгшин 1791 онд аврах экспедицийг Бруно

Д. Антркастогийн удирдлагын доор тєхєєрєн, “Итгэл” “Хайгуул”

гэсэн нэртэй хоёр том хєлгийг Брестээс есдїгээр сарын 28-нд

хєдєлгєсєн ажээ. Тїїнээс хоёр сарын дараагаар Францын засгийн



газар “Эльбермель” хэмээх онгоцны капитан Боуэн гэгчээс ємнєт

Георгийн эрэг орчинд ямар нэгэн эвдрэл сїйрлийн їлдэгдэл байна

гэсэн мэдээ авсан боловч энэ мэдээг жич хэлэхэд тєдий л

тодорхой мэдээг авч чадаагуй. Д. Антркасто, капитан Гунтерийн

илтгэлд дурьдсанаар Лаперузын хєлгїїдийн сїйрэл болсон

адмиралтействын арлуудыг чиглэн єєрийн аянг їргэлжлїїлсээр

байжээ.

Д.Антрмастогийн эрэл ямар ч амжилт олсонгїй ээ. “Итгэл”,

“Хайгуул” хоёр Ваникоро арлын дэргэд зогсолгїй єнгєрчээ. Тэрхїї

аян нэн азгуй тєгсч Д.Антркасто єєрєє, хоёр туслах ба хэд хэдэн

далайчныхаа хамт амь сїйджээ.

Лаперузын хєлгїїдийн сїйрлийн маргаангїй мєр дээр далайн

хєгшин чоно капитан Дильон анх орчихсон байлаа.1824 оны 5

дугаар сарын 15-наа “Ариун Патрик” хэмээх онгоц шинэ

Гебридийн арлын нэгэн болох Тикопиа арлын дэргэд зогссон

гэнээ. Тэнд нэгэн улаан арьстан капитан Дильонд бариул дээр нь

ямар нэгэн бичиг сийлсэн сийлмэлийн иш худалдсан байжээ. Тэр

улаан арьстан тїїнээс зургаан жилийн ємнє Ваникоро арлын

дэргэдэх уснаас цухуйсан хад мєргєж сєнєсєн онгоцон дээр явсан

хоёр Европ хїнийг уул арал дээр олж харсан гэжээ.

Тэр даруй л Дильон дэлхий нийтээрээ сэтгэл тїгшиж байсан

Лаперузын хєлгїїдийн сїйрлийн тухай ярьж буйг таамаглажээ.

Тиймээс тэр улаан арьстнуудын хэлснээр сїйрлийн ул мєр элбэг

їлдсэн Ваникоро арал хїрэхээр шийджээ. Гэтэл тэр шийдвэрээ

хэрэгжїїлэхэд нь далайн урсгал, салхи хоёр саад одсон байв.

Дильон тэндээс Калькутт хїрч єєрийн нээлтээрээ тэнгисийн

тээврийн Азийн нийгэмлэг, Ост-Дорнот-Энэтхэгийн компани

зэргийг гайхуулж чадаад мєн “Хайгуул” гэсэн нэртэй єєр нэгэн

хєлєг онгоц авч 1827 оны нэгдїгээр сарын 28-наа Францын

засгийн тєлєєлєгчийг онгоцондоо авч, Калькуттаас хєвєн оджээ.



Номхон далайн хэд хэдэн хэсэгт зогсож, ажиж дєхсєєр явж 1827

оны 7 дугаар сарын 7- нд “Хайгуул” онгоц одоо “Наутилус” зогсож

буй Вану хэмээх тэр зогсоолд зангаа хаясан гэнэ ээ.

Тэнд Дильон сїйрлийн нэн олон сэг олсны дотор хєлєг онгоцны

занга, элдэв тєрлийн багаж, ачаа єргєх хэрэгсэл, чулуу дїїгїїрдэгч

зэвсэг, арван найман футын ном, одон орны судлалын эвдэрхий

багажууд байсан бєгєєд эдгээрийн хамгийн эцэст “Намайг Базен

цутгав” гэсэн бичиг, “1785 онд Брестийн зэвсгийн їйлдвэр

цутгасан тамгатай хїрэл хонх олжээ. Иймд одоо эргэлзэх явдалгїй

болжээ.

Дильон иш баримттай зїйл их цуглуулахын тул 1827 оны

аравдугаар сар хїртэл Ваникоро арал дээр байжээ. Дараа нь

зангаа єргєж Шинэ Зеландаар дайран Калькутт орж, тэндээс

Францад очиход тїїнийг нэн их найрсаг хїлээн авчээ.

Яг тэр їеэр сураггїй алга болсон Лаперузын алдарт зориулан

нэрлэсэн “Астроляби” онгоцны капитан Дюмон-Дюрвиль. Дильоны

нээлтийн тухай юу ч мэдсэнгїй сїйрлийн ул мєрийг шал єєр зїгт

эрж явжээ. Нэгэн халимын ангуучаас Лузиад ба Шинэ Каледоны

зэрлэг хїмїїст умарт Людовигийн одон ба медаль байгаа сураг

дуулжээ.

Дильон, Ваникоро арлыг орхиж одсоноос хоёр сарын дараа

Люмен-Дюрвиль, Гобарт-Тоуны арлын дэргэд зангаа хаясан ажээ.

Зєвхєн энд л тэр Дильоны бїтэмжийг олж сонссон байв. Гэтэл бас

мєн тэндээ Калькуттаас яваа ”Юнион” хєлєгний капитаны туслах

Джемс Гоббс гэгчээс єєр нэгэн тодорхой баримтат зїйл дуулжээ.

Тїїний нотолсноор бол тэр ємнєт єргєргийн 8 дахь хоног 18 дахь

хувь, дорнот уртрагийн 15 дахь хоног 30 дахь хувь хоёрын

хооронд буй арал дээр зогсоход тэндхийн зэрлэгїїдэд тємрийн

гонзгой хэсэг болон улаан эдийн тасархай байхыг олж їзсэн

гэжээ.



Дюмон-Дюрвиль тэдгээр эсрэг тэсрэг хоёр нотолгооны алинд нь

їнэмшихээ мэдэхгїй гайхаж атлаа юу ч гэсэн капитан Дильон

єєрєє явахыг шийджээ.

1828 оны хоёрдугаар сарын 10-нд “Астроляби” онгоц Тикопиа

аралд хїрэлцэн ирж, тэнд байсан цагаан арьстан нэгэн усан

цэргийг онгоцондоо боцманы тушаалд элсїїлэн аваад Ваникоро

арлыг чиглэжээ. Тэр аралд хоёрдугаар сарын 12-ноо хїрэлцэн

ирээд “Астроляби” хєлєг уул арлын шїрэн цагирагийн гадна талд

ес хоног хїлээсний эцэст хоёрдугаар сарын 10-нд Вану зогсоолд

орсон ажээ.

“Астроляби” онгоцны цэргїїд арлыг тойрч эрэлхийсний эцэст, 23-

ны єдєр, эвдрэл сїйрлийн баримт болоход тэдний л хэрэг болохгїй

хэмхэрхий їлдэгдэл хэдхэнийг авчирчээ. Нутгийн зэрлэгїїд онгоц

сїйдсэн газрыг зааж єхєєс татгал- заж хэл мэдэхгїй буюу

ойлгохгуй байгаа маяг їзїїлсний зэрэгцээ зэрлэгїїдийн байдал

сэжиглэлтэй болж сїйрэлд учирсан хїмїїстэй тэд муу харьцсан

болов уу гэсэн бодол тєрїїлж билээ. Їнэхээр ч Люмен-Дюрвилийг

зэрлэгїїд, Лапе- руз ба тїїнийг дагалдсан хєєрхийгийн єшєєг

авахаар ирсэн болов уу гэж айсан ч байж магад билээ.

Ингэтэл хоёрдугаар сарын 26-нд элдэв тєрлийн бэлэг санд болон

амлалт баталгаа зэрэгт сэтгэл татагдсан улаан арьстнууд єш

хонзонгийн аюул тэдэнд заналхийлж буй биш гэдгийг ойлгомогц

капитаны туслах Жакинод онгоц сїйдсэн газрыг зааж єгчээ.

Тэнд дєрєв таван метрийн гїнд Паку, Вану хоёр хадны хооронд

шохойлог бїрхїїлээр хогжруутсан занга, их буу, тємєр ба тугалган

хулдац зэрэг зїйлс хэвтжээ. “Астроляби” онгоцноос тусгай завь

очиж тэнд байсан манга найман зуун фунт хїнд занга болон

найман фунтийн сумаар бууддаг их буу, хоёр чулуу шидэгч нэгэн

гонзгой тугалган цул зэргийг арай ядан татаж гаргасан ажээ.

Дюмен-Дюрвиль улаан арьстнуудыг сайтар байцаан асуусны

эцэст, Лаперуз тэрхїї арлын дэргэд хоёр хєлгєє хоёулыг алдсаны



эцэст, тэдгээрийн сэгээр гурав дахь бяцхан онгоцоо барьж задгай

их далайд їл мэдэгдэх зїг гарч єгчээ... Чухам хаашаа явсныг хэн ч

їл мэднэ.

Иймд “Астроляби” онгоцны дарга мангифер модны дэргэд зоригт

далайч Лаперуз ба тїїний нєхдийн дурсгалт хєшєє барихыг

тушааж, шїр гантиг суурьтай жижиг дєрвєлжин суврага

босгохдоо, зэрлэгїїд эвдлэн сїйтгэхээс болгоомжилж уул

хєшєєндєє хэсэгхэн ч тємрийн зїйлтэй юм оруулсангїй ээ.

Тїїний дараа Дюмен-Дюрвиль шалавхан зангаа єргєн авч одохыг

завдсан боловч “Астроляби” хєлгийн баг энэ газар ширїїсч байсан

халуун ханиад євчинд нэрвэгдэж капитан єєрєє ч гэсэн хїнд

євчтэй агсан тул зєвхєн гуравдугаар сарын 17-ноо эргэх замдаа

оржээ.

Тїїний зэрэгцээ Францын засгийн газар Дюмен-Дюрвиль, тїрїїчийн

ярьсан Дильоны тухай юу ч мэдэхгїй байх бий хэмээн

болгоомжилж Ваникоро арлын зїг Легоарна ДеТромеленоор

толгойлуулан “Байонезку” хэмээх жижиг хєлєг явуулжээ.

“Байонезку” хєлєг, “Астроляби” онгоцыг Ваникороос явснаас

хэдэн сарын дараагаар тэнд хїрэлцэн очиж ямар ч шинэ сонин

зїйл олсонгїй боловч зэрлэгїїд Лаперузын хєшєєг хєндєєгїй

байгааг їзэж иржээ.

За тэгвэл капитан Немод миний уламжилж чадах зїйл энэ л

байлаа.

- Тэгвэл хэмээн тэр надад тэрхїї арал дээр эвдэрсэн хоёр хєлгийн

сэгээр барьсан гуравдахь онгоц чухам хаана, хэрхэн сєнєснийг

одоо хїртэл хэн ч мэдэхгїй байх нь ээ? гэвэл :

- Тиймээ, хэн ч їл мэднэ гэж би хэллээ. Капитан надад юу ч

хэлсэнгїй, харин єєрийн хойноос дагалдах дохио єгєєд їзэсгэлэн

танхимд явж орлоо. “Наутилус” хэд хэдэн метрийн гїнд доошоо

живж ороход, тїїний хажуугийн хоёр гэгээвчний тємєр халхавч

сєхєгдлєє.



Би гэгээвчинд духаа наалдуулан харвал далайн ёроолым

шохойлог тогтоц, ургаа ба суугаа амьтад, замаг урагш хойшоо

сїлжилдэх їй слон загасны дунд Дюмон-Дюрвилийн

экспедицийнхэн гаргаж авч чадаагїй сїйрлийн їлдэгдэл.занга, их

буу, шураг мод, гинж, ном зэрэг юмс байлаа. Эдгээр сэгийг 6и

харж харамсан байсан тэр цагт капитан Немогийн хоолой

чичирхийлэн байж єгїїлэх нь :

- Лаперузын экспедицийн францын эргээс 1785 оны арван

хоёрдугаар сарын долоонд “Буссоль” “Астроляби” гэдэг хоёр

хєлєгтэй гарсан билээ. Тэд эхлээд шинэ Каледони дээр Ботани-

Бей хїрч, тэндээсээ Санта-Круцийг чиглээд Гавайн бїлэг аралд

хамаарагдах Намук аралд ирж зогссон юм. Ингээд Лапе- рузын

хєлгїїд Ваникорын їл мэдэгдэх хаддын ойролцоо хїрэлцэн ирэхэд

тїрїїлж явсан “Буссоль” ємнєт эргийн нь тэнд усан доор байсан

хад мєргєсєн тул тїїнд туслахаар яаравчилсан “Астроляби” мєн

хад руу мєргєчихжээ. Тїрїїчийн нь хєлєг бараг нїд ирмэхийн зуур

сєнєж їгїй болсон боловч салхины нь доохно хадан дээр

мордчихсон хоёрдахь онгоц хэд хоног тэсчээ Аюул суїрэлд

учрагчдыг нутгийн улаан арьстнууд нилээд сайхан хїлээн авсан

тул Лаперуз уул арал дээр суурьшиж сєнєсєн хоёр онгоцныхоо

їлдэгдлээр гурав- дахь жижиг онгоцоо барьж эхэлсэн юм. Хэд

хэдэн усанцэрэг Ваникоро арал дээр сайн дураараа їлдэж хїнд

ажил, євчин хоёрт эцэж туйлдсан бусад хэсэг нь Лаперузын хамт

цаашаа Соломоны арлуудын зїг явсан боловч тэдгээр арлын

хамгийн гол, том арлын дэргэд ханамж, гутамж хэмээх хоёр

хадан хушууны хооронд онгоцтойгоо бїгд їхэж їгїй болсон бїлгээ

хэмээв.

- Та хаанаас энэ бїхнийг мэдсэн юм бэ?-гэж би хашгарч архивол:

- Тэдний сєнєсєн сїїлчийн газраас їїнийг л би олсон юм даа гэж

капитан Немо таг дээрээ францын сїлдтэй тємєр хайрцаг надад



їзїїллээ. Тэрхїї хайрцагт давстай усанд зэвэрчихсэн хуйлаастай,

баримт бичиг байхыг їзлээ.

Энэ нь нїїрэн дээрээ ХVI Людвигийн жинхэнэ єєрийнх нь

тэмдэгтэй, тэнгисийн сайдын заавар бичиг байв.

-Далайчин хїний їзэл ийм л байх ёстой?-хэмээн капитан Немо

хэлээд, тэр одоо далайн ёроолын шїрэн булшинд амгалан нойрсч

буй миний болоод миний нєхдийн булш ийм л байвал би нэн их

баярлахсандаа гэлээ.

ТОРРЕСЫНХООЛОЙ

Арван хоёрдугаар сарын 27 – 28-ны шєнє “Наутилус” Ваникор

арлыг орхиж баруун ємнє зїгийг барин маш их хурдтай явж одлоо.

Ваникорог шинэ Гвинейн зїїн ємнєт хэсгээс тусгаарлаж буй зай

буюу гурван мянга илїї километр газрыг гуравхан хоногт туулав.

1863 оны нэгдїгээр сарын нэгний єглєє “Наутилус” онгоцны

тавцан дээр Консель надтай дайралдаж :

-Шинэ жилийн мэндийг хїргэж, сайн сайхныг ерєєхийг эзэн

зєвшєєрєхсєн балов уу? гэж тїїний асуухад би :

-Тэгэлгїй яахав, тэгэлгїй яахав Консель минь чинийхээ ерєєл,

мэндчилгийг би, бид Париждаа, цэцэрлэгтээ, миний ажлын

тасалгаанд байгаа шигээ л дуртай хїлээн авах байнам.

Чинийхээ ерєєл мэндчилгээнд баярлалаа. Тїїнчлэн бас чамдаа

баяр хїргэе. Ганцхан л чиний тэр энэ нэгэн шинэ жилийн сайн

сайхан гэдэг їгий чинь юу гэж ойлгож болох вэ? Чиний тэр сайн

сайхан гэдэг чинь бидний энэхїї олз- логдсон бэйдал дуусвар

болоход оршино уу, аль эсхїл энэхїї агуу сайхан жуулчлал

їргэлжлэхэд оршино уу ?

- Їнэндээ би эзэндээ чухам юу гэж хариулахыг їл мэднэм. Яах

аргагїй л бид нэн сонирхолтой юм їзэж, энд єнгєрєєсєн хоёр сард

уйдах зав олдсонгїй. Сїїлийн їед эндхийн байдал нэн



гайхамшигтай болж, хэрэв л энэ бїхэн бїр сайхан болох юм бол

чухам бид юундаа хїрэхийг хэлэхэд ч хэцїї л байна даа! Миний

бодлоор бол ч бидэнд хэзээ ч ийм завшаан тохиолдохгїй л дээ...

- Мєн! Хэзээ ч тохиолдохгїй. Чиний зєв... Консель минь

-Тэрнээс гадна капитан Немо єєрийн “хэн ч биш” гэсэн латин

нэрнийхээ эзэн нь болж чадаж байна шїї. Капитан биднийг єчїїхэн

ч хавчиж хясахгїй байгаа нь ерєєсєє тэр энэ ертенц дээр байхгїй

байгаатай л адил байна!

- Зїйтэй :

-Тэхлээр энд юу л байна, тэр бїхнийг бїгдий нь їзэж гїйцсэн тэр

жилийг сайн сайхан жил гэж хувьдаа їзэхийг эзэнд уламжлахыг

би єєрєє мэдчихье!

-Бїгдий нь їзнэ гэв її, Консель чи? Хэтэрхий шунаж буй биш биз.

Гэвч энэ талаар Нед юу бодож байгаа бол?

-Нед Ленд ч яг л эсрэг юм бодож буй. Энэ ч жирийн хар ухаантай,

жигтэйхэн зоргоороо ходоодтой хїн л дээ. Дандаа загас идээд л,

загас хараад л байхаасаа тэр уйдаа биз. Єдєр бїр л шахам хоол

идэж, дарс ууж сурсан хїнд архи мах, талх дутагдана гэдэг

айхавтар зовлонтой байгаа байхаа.

- Энэ ч миний хувьд бол бага хэрэг. Би “Наутилус”-ын дэглэмд

жигтэйхэн дасчиж гэж хэлэв.

- Би ч адилхан. Тиймээс Нед Ленд эндээс оргох хичнээн л дуртай

бол би эндээ їлдэх тєчнєєн л дуртай. Тэхлээр ирж буй энэ шинэ

жил над азгїй муу жил байлаа ч гэсэн тїїнд маань сайн сайхан

жил байх буюу эсхїл тїїнд муу, над сайн жил болох болно. Учир

иймээс бид хэдийн хэн нэгт нь хувь заяа буян хишигтэй жил байх

ёстой. Эзний хувьд бол тэр, єєрєє юу л хусч байгаа бол би тїїнд,

тэрний нь л хїсэхсэн байнам гэв.

- Баярлалаа, Консель! Ганцхан чамаас гуйхад л чи шинэ

жилийнхээ бэлэг сэлтийг сїїлд болоорой. Харин одоохондоо

зєвхєн л гар барьчих. Єєр би чамд юу ч сонгож чадашгїй.



- Эзэн хэзээ ч їїнээс хэт нигїїлсэнгїй байсангїй билээ гэж Консель

єчив.

Нэгдїгээр сарын хоёронд хурдны хэмжїїр Япон далайгаас анх бид

гарсан цагаас хойш бїгд арван нэгэн мянга гурван зуун дєчин

миль явсныг зааж байв.

“Наутилус”-ын ємнє, Австралийн зуун хойт эрэг орчныг угааж

байдаг далай шїр арлын аюулт бїс .дайралдах байв.

Манай хєлєг 1770 оны зургаадугаар сарын 10-нд капитан Кукийн

онгоцыг золтой л хєнєєчихєєгїй усан дотор далд орших муухай

шїр арлаас хэдхэн милийн зайд явлаа. Кук єєрєє сууж явсан хєлєг

онгоц хад мєргєсєн боловч онгоцны нь ёроолд гарсан онгорхой

хаднаас ховхорсон хад бєглєчихсєн уч- раас тїїний онгоц живээгїй

бїлгээ.

Гурван зуун бээр урт їргэлжилсэн усан доорхи тэрхїї далд саадыг

би очиж мєргєхдєє тэнгэрийн дуу мэт нижигнэн байдаг усан

доорхи тэрхїї далд саадыг би нїдээрээ їзэхийг нэн их хїсч билээ.

Гэтэл энэ їед “Наутилус” онгоцны залуур биднийг усны гїн рїї авч

орсон тул би тэрхїї шїрэн ханыг їзэж чадсангїй. Тиймээс зєвхєн л

миний торонд орсон загас тэндхийн амьтны аймагтай л

танилцахаас єєр зам олдсонгїй ээ.

Загасны жишїїд олон дїрсийн дотор би мєнгєлєг цайвар биедээ,

їхсэнийхээ дараа устаж їгїй болчихдог эрээн цоохор цагиргуудаар

бїслэгдсэн нилээд балмад загас байхыг олж харлаа. Эдгээр

балмад хэмээх загас бїхэл бїтэн сїргээрээ бидний бараа болж

бидэнд ховор тохиолдох амтлаг хїнс болж билээ. Тїїнчлэн манай

торонд маш амтлаг боловч уртаараа таван сантиметр хэтрэхгїй

спар нэн олон орж, ёстой л тэнгис далайдаа алтан хараацай

болсон триглї баригджээ. Торонд зоо фитууд ба зєєлєн биетний

дотор альционарийн, Лужанок живородящик, байдарок, молоток

зэргийн олон дїрс байхыг би олж харав.



Шїрэн аралд далайг огтолсноос хоёр єдрийн дараа нэгдїгээр

сарын 4-нд бид шинэ Гвинейн арлуудын эргийн барааг харах

болов. Капитан Немо надтай уулзахдаа нэгэн удаа Энэтхэгийн

гадаад далайд Торресын хоолойгоор шургаж орно гэж мэдэгдэж

бїлгээ. Тэр тїїнээс єєр юу ч хэлсэнгїй боловч Нед Лендэд зєвхєн

энэ л нэг тохиол хэрэгтэй.байв. Тїїний сэтгэл хангамжтай

байдлаар бол бид Европын эрэгт ойртсон ажээ.

Торресын хоолой єєрийн аймшигт бартаат шургац, тэнд амьдрагч

омгуудын зэрлэг догшноос болж нэн бїтэлгїй нэр хїндтэй тэр

хоолой Австрали тивийг шинэ Гвинейгээс тусгаарлана.

Їд дундын хэрд капитаны туслах секстант хэмээх багажаар

нарны хєєрєлтийн єндрийг хэмжиж буй їеэр би, шар мэт хурц

єндєр єндєр аргал, шатны гишгїїр шиг їелэн харагдах хажуу

энгэр бїхий Арфальксын уулсын оройг харав.

“Наутилус” онгоц аюултайгаараа дэлхий дээр алдаршсан тїїний

аман дээр хамгийн зоригт далайчид боловч бодлогошрон

зогсдог, тэрхїї аюулт хоолойн амсар дээр ирэв. Энэ хоолойг Лун

Бац де Торрес ємнєт далайнуудын Меланезей руу буцах замдаа

анх нээсэн бєгєєд 1840 онд Дюмон Дюрвилийн онгоц золтой л

хад мєргєж сєнєєгїй бїлгээ. Гэвч хайрдах хад мєргєхийг юманд эс

бодох “Наутилус” онгоц боловч эндхийн шїр арлаас болгоомжлох

хэрэгтэй байв.

Торресын хоолой барагцаалбал зуун гучин тав – зуун дєчин

километр єргєн боловч тоо томшгїй олон их бага арал усан

доорхи ил далд хад цохио бїхий тул нэвтэрч бараг болшгїй билээ.

Энэ бїхнийг харгалзан капитан Немо аль л болох талын арга

хэмжээ авчээ. “Наутилус” усан дээр тэн хагасаа хїртэл ил гаран,

нэн яльгїй хурдтай хєвж байв.

Тїїний сэлїїрийн далбаа, ядарсан халимын сїїл адил ус алгадан

байв. Їїнийг ашиглан би єєрийн хоёр нєхрийн хамт цаг їргэлж хов

хоосон байдаг тавцан дээр авиран гарч жолоодлогын бїхээгний



ард зогсов. Капитан Немо єєрийн гараар онгоцоо залж жолоодох

байрандаа байлаа.

Миний нїдний ємнє Торресын хоолойн дэлгэрэнгїй зураг

дэлгээстэй байв. Усан судлалын инженер Винцен дон Дюмулон

дэлхийг тойрох Дюмон-Дюрвилийн сїїлчийн жуулчлалд гар бие

оролцож явсан тэнгисийн албаны мичман сїїлдээ адмирал болсон

Купван -Дюбуа нар тэр зургийг гаргажээ. Энэ зураг, тїїнчлэн

капитан Хингийн гаргасан єєр нэг зураг хоёр Торресын хоолойн

толгой эргэм олон годриог сїлжин єнгєрч болох шилдэг зургууд

байв. Би тэдгээр зургийг нэн их анхааралтай ажиглан бїлгээ.

Тэнгис “Наутилус”-ыг тойрон ууртай нургилж, цагт хоёр хагас

милийн хурдтайгаар зїїн ємнєєс баруун хойшоо эрчилж буй

тэнгис тїїний давалгаа уснаас бараг алхам тутам цухуйж байгаа

їхэр чулуунууд мєргєн бут їсэрч байв.

- Аймшигтай л газар байна! хэмээн Нед Ленд єгїїлэхэд би :

Нээрээ ч їїнээс ч доор газар буй гэж санахын ч арга алга.Тэр

байтугай хаа сайгїй явдаг “Наутилус” боловч тэвдэх л газар байна

гэлээ.

-Энэ муу хар капитан єєрийнхєє замыг сайн мэддэгээс ер

зайлсангїй. Миний харж байгаагаар бол ч цаашлах тутам энэ шїр

арлууд бїр хар барагцаалчихлаа. Хэрэв л “Наутилус” тэдний

нэгийг шїргээд л авбал зомгол болно доо.

Їнэндээ ч байдал тун хурцаджээ. Гэвч “Наутилус” ид шидтэй юм

шиг аймшигт нїсэр хаддын хоорондуур эсэн мэнд шурган шурган

єнгєрч байв. Тэр Дюмон-Дюрвилийн хєлгїїд золтой л сєнєж одоогїй

“Астроляби”, “Зїтгэлт” хоёр хєлгийн явж гарсан замыг дагасангїй

ээ. Манай шумбагч хєлєг нилээд хойгуур чиглэл авч Меррей арлын

хадан хушуу ороомогцоо, баруун ємнє тийшээ, кумберлендийн

шургац руу эгц эргэлээ. Капитан Немо “Наутилус”-ыг шууд л энэ

гарцаар шургуулна бий хэмээн би бодохыг завдтал, мань хїн

онгоцоо гэнэт баруун хойт зуг залж, Таунда ба Аюулт сувгийн зїг



эргїїлээд олон их бага арлын хоорондуур ийш тийшээ сїлжин

орлоо.

Дюмон-Дюрвилийн хоёр онгоц хоёулаа хайрдсан энэ аюулт сувагт

капитан Немо явж орох, тийм болгоомжгїй гэж її хэмээн би гав

гайхсандаа єєрєє єєрєєсєє асуусан бїлгээ. Гэтэл яг энэ уед

“Наутилус” дахин чиглэлээ эрс єєр- чилж халз баруун зїгийг барин

Гвебороар арлыг чиглэн явлаа.

Єдрийн гурван цаг орчим байсан билээ. Далайн тїрлэг дээд

хэмжээндээ хїрч давалгаа намдсан байв. “Наутилус” Гвебороар

аралд ойртон очлоо. Бид дал мод ургасан гуа їзэмжит эргээс

дєнгєж хоёр милийн зайд байв.

Гэтэл, гэв гэнэт хїчит донсолгоо намайг онгоцны тавцан дээр

бємбєрїїлчихэв. Тэхнээ нь “Наутилус” маань шїр арал мєргєн

мордоод баруун тийшээ яльгїй хавиргалан хэвтсэн ажээ.

Би хєл дээрээ босож ирвэл капитан Немо єєрийн туслахын хамт

онгоцны тавцан дээр гарч ирээд нєгєє миний мэдэхгїй хэлээр

ярилцан хєлєг онгоцоо шалган їзэхэд гурван їг солилцож байхыг

олж харлаа.

Бидний байдал ямар байсан гээч. Онгоцны тэвшийн цаадтай

Гвебороар арал умраас ємнє зїг рїї хїний аврага том бар мэт

хєндєлсєж харагдав. Зїїн зїгт далайн татлаганы улмаас уснаас

цухуйн ирж буй шїр арлуудын толгой нїцгэрч їзэгдэнэ.

Бид гїехэн газар хайрдаж суурьтай нь аргагїй суужээ. Тїїгээр ч

барахгїй далайн тїрлэг боллоо гээд энд ус их нэмэгддэггїй ажээ.

Гэвч хєлєг онгоцны бие нэн бєх тул хад мєргєсний улмаас єчїїхэн ч

гэмтсэнгїй ээ. Гэтэл “Наутилус” эндээс ховхорч чадахгїй бол

эдгээр хаданд нэг насаараа хадагдан їлдэж, капитан Немогийн

онгоц тєгсгєл болох буйзаа хэмээн би хэзээд амгалан бєгєєд їл

ажрах хэв заншил бїхий капитан Немо над ойртон ирэх їед би

бодож билээ. Тїїний царайнд бачимдсан буюу сэтгэл тїгшсэн шинж

огтхон ч їгїй ажээ.



- Сїйрч гїйцэв ээ? гэж би тїїнээс асуувал :

- Їгїй ээ, ялимгїй саад учирлаа гэж тэр хариулав.

- Ямар ч л гэсэн энэ нэгэн тохиодол таныг, тэр зугатааж гарсан эх

газрын тань иргэн дахин болгож тараах нь ээ?

Капитан Немо над руу нэг л аягїй хачин харчихаад ондооцож

толгойгоо сэгсэрлээ. Бодвол тэр, хэн ч, хэзээ ч, юу ч тїїнийг

хуурай газар дээр эргїїлэн їл аваачна гэдгийг над ойлгуулах гэсэн

буйзаа. Тэгээд дараа нь тэр :

-Яагаа вэ та, ноён профессор! “Наутилус”-ын байдал тєдий л

найдвартай биш байна уу. Миний хєлєг танд тэнгис далайн

гайхамшгийг бас л їзїїлэх болно. Бидний жуулчлал зєвхєн эхэлж

байгаа болохоор би тийн бараа бологч болж явах аз завшаанаа

тийм ч тїргэн алдахыг хїсээгїй л байна гэлээ.

-Тэгвэл, капитан аа: хэмээн би тїїний хэлсэн їгэнд єгєх маягтай

аялгууг їл мэдсэн царай гаргаж “Наутилус” далайн тїрлэгийн ид

дунд хайрдсан шїї дээ. Номхон далайн тїрлэг ерєєсєє их биш,

тэхээр та хэрвээ л “Наутилус”-ыг хєнгєтгєх ямар нэгэн арга оллоо

ч гэсэн єєрийнхєє онгоцыг усан дээр чухам яасхийгээд дахин

хєвїїлэхий тань би бодож олохгїй байнам.

- Профессор таны зєв гэж капитан Немо хэлээд Номхон далайн

тїрлэг хэзээд их биш, гэвч Торресын хоолойд усны єндєр нам

тєвшин метр хагасын ялгаатай байдаг юм. Єнєєдєр нэгдїгээр

сарын дєрвєн, тэгвэл хоногийн дараа сар шинэлнэ. Тэхээр

бємбєрцгийн тэрхїї їнэнч дагуул шинийн сар хэрвээ л над энэхїї

яльгуй бяцхан тус хїргэхийн тул тэнгисийн усыг над хэрэгцээт

єндєрт єргєж єхгїй бол би нэн их гайхах болно гэж хариулаад

єєрийнхєє туслахын хамт “Наутилус” дотроо орж явчихав.

Хєндий биет амьтдын биеэс ялгардаг мэт бат бэх бодисоор хад

чулуунд яг гагнагдсан шиг усан доогуур шумбагч онгоц хайрдсан

газраа ургаа хад мэт хєдєлгєєнгїй зогсож байв.



- За юу болов эрхэм профессор хэмээн капитаныг я в- маги над

руу .ойртожирсэн Нед Ленд асуулаа.

- Бид нэгдїгээр сарын ёстой єдрийн тїрлэгийг л хїлээх болжээ.

Тэгээд биднийг тэргэл саран хайрдсан газраас минь ховхолж

хайрлах болно. Ийм л байна даа найз минь.

- Ердєє л її?

- Ердєє л

-Тэгвэл капитан маань зангаа хурааж, урагш ухасхийн хайрдсан

газраасаа хєндийрч явєхгїй санаатай байх шив дээ?

Яах юм, тэртэй тэргїй биднийг тїрлэг ховх татах юм чинь? гэж

Консель єгїїлэв.

Канадын харъяат дургїйцсэн маягтай Консель руу харснаа мєрєє

хавчив. Тїїний царайнд зоригт далайчийн золбоот мэдрэхїй

доромжлогдсон байдал илэрхий байлаа.

- Миний їгийг та санаж байна уу, ноён профессор хэмээн тэр

миний зїг хандан энэ муу тємєр тэвш їїнээс хойш усан доор ч тэр,

дээр ч тэр, хэзээ ч дахиад хєвєхгїй. Энэ мууг одоо зєвхєн л хог

дээр хаявал таарна. Миний бодлоор бол бид одоо капитан Немог

єєрсдийн дундаас тусгаарлавал зохино гэж хэллээ.

- Аан гэж бай, эрхэм Нед. Энэхїї гайхамшиг онгоцны ирээдїйг

танаас єєр хэн ч ингэж муу їзээгїй байна. Дєрєвхєн єдєр тэсэж їз.

Номхон далайн тїрлэгийн хїч ямар болохыг бид нэг їзчихье. Жич

хэлэхэд эндээс оргох таны саналыг Английн буюу Прованы эргийг

харагдсан цагт л авч хэлэлцвэл зїйд нийцнэ. Харин Шинэ Гвинейн

эрэг орчимд їїнийг яарахын хэрэг ор їгїй. Хэрэв л “Наутилус”

хайрдлагаас ховхорч чадахгїй бол энэ нэгэн мухардсан аргыг хэ-

рэглэхэд хэзээ ч хожимдохгїй гэж би хариуллаа.

- Ядаж тэгвэл энэ нэгэн хэсэг хуурай газар дээр шингэж болохгїй

гэж її? хэмээн тэр нилээд гутарсан янзтай, энэ арал байна. Тэнд

мод ургадаг. Модонд хуурай газрын амьтад амьд зууш котлет,



ростбир, бифштексїїд явж байна шїї дээ. Би нэгэн їмх мах ямар их

дуртай идэхсэн билээ гэв.

-Энэ ч Недийн зєв. Би тїїний саналыг дуртай хїлээн авахсан

байнам. Ядаж бид хуурай газраар явах, алхаж гишгэх дадлаа

мартчихгїйн тул їгїйдээ энэхэн эрэг дээр гарчихаад ирэх

зєвшєєрєл эзэнтэн єєрийнхєєтэр тїншээс аваад ирж чадахгїйсэн

бол уу? гэж Консель єгїїллээ.

-Би асууж єгье л дєє. Гэвч тэр татгалзана гээдэгт би эргэлзэхгїй

байна.

-Яахав эзэн їзээд алд, ядахдаа бид капитан Немогийн найрсаг

зангийн хэр хэмжээг мэдээд авахгїй юу гэж Консель хэллээ.

Харин тэхнээ капитан Немо, миний хїсэлтэд тун их дуртай хариу

єгч, хїсэлт ёсоор минь зєвшєєрєл єгснєєр барахгїй онгоцондоо

эргэж ирэх ам тангарагий маань ч авсангїй нь нэн гайхалтай.

Тэхэд шинэ Гвинейн арлуудаар жуулчлах гэдэг нэн аюултай

зїйлийн нэг бєгєєд тїїгээр хэсїїчил л гэж би Нед Лендэд

зєвлєхгїйсэн билээ. Учир нь тэндхийн арьстан папуасуудын гарт

орсноос “Наутилус” дээрээ олзлогдсоноороо олзлогдож їлдвэл

дээр байв.

Капитан Немо биднийг дагалдах эсэхийг би асууж зїрхэлсэнгїй.

Тїїнчлэн бас бидэнтэй нэг ч усан цэргээ явуулахгїй. Нед Ленд

завиа ганцаараа залах болно гэдэгт би дїїрэн итгэж бїлгээ. Гэвч

хуурай газар биднээс хоёрхон миль зайтай бєгєєд канадын

харъяат, гарамгай далайчин тэр том том онгоцонд нэн аюултай

хадаас дэндїї бяцхан хєнгєхєн завиа зовох юмгїй гаргаж чадах

байв.

Маргааш нь нэгдїгээр сарын 5-нд бяцхан завийг байрнаас нь

гаргаж усанд тавив.

Энэ ажлыг хоёрхон усан цэрэг хялбархан хийж байв. Сэлїїрїїд

завийн ёроолд бэлэн буй тул зєвхєн бид л орж байраа эзлэн суух

явдал їлджээ.



Бид буу сїх зэргээр бїрэн зэвсэглэн єглєєний найман цагт

“Наутилус”- аас салж одов.

Далай овоо намдуу байв. Эрэг зїгээс сэрїї татан, яльгїй салхилж

байлаа. Консель бид хоёр сэлїїр дээр сууж хїчлэн татахад Нед

Ленд шїр арлуудын хоорондох нарийхан завсраар завиа залж

явав.

Завь маань ч залууртаа сайхан захирагдаж сум мэт нисч билээ.

Энэ їед Нед Ленд єєрийн сэтгэлийг нуусангуй бєгєєд оргож

гарсан хоригдол мэт баяртай явахдаа одоо удахгїй л єнєє

шєнєдєє эргэж ирнэ гэдгээ таг мартжээ.

- Удахгуй бид мах иднэ! хэмээн тэр бараг дуулах шахаж, чухам

ямар мах гэж санана! Хиймэл хуурамч бус ёстой жинхэнэ ангийн

мах иднэ гээч! Талх л байхгїй дээ... Загас муу хоол гэж би

хэлээгїй байна, їгїй ээ, энэ чинь дандаа загасны хойноос загас

цохиод л байна гэсэн чинь юу гэсэн їг вэ, єєрснєє бодоод їз л дээ!

Цог дээр шарсан їмх шинэ мах гэдэг уйдсан цагт хичнээн таатай

вэ?

- Ээ хар хэнхэг? Чиний зєвхєн л дан ганц ярианаас чинь болж

миний хорхой хїрчихлээ... гэж Консель єгїїлэв.

- Энэ хавь антай эсэхийг мэдэх хэрэг їлджээ. Хэрэв антай юм бол,

чухам хэр хэмжээний том амьтан юм бол? Анчин маань ангийнхаа

ан болчихвол ямар сайн байх билээ дээ? гэж би нэмэрлэн

єгїїлбэл :

- Бага хэрэг, эрхэм профессор хэмээн хангинуур сїхний ир

шиг хурц шїдээ яралзуулан байж Нед Ленд, хэрэв л энэ арал дээр

єєр амьтан байхгїй бол би шарсан барын зэгсэн бєєн мах, амьд

бар боловч барьж идэхэд бэлэн байнам гэлээ.

- Нед Ленд намайг бїр айлгалаа гэж Консель хэлэв.

- Бидэнтэй золгох амьтан єдгїй дєрвєн хєлтєн байна уу? єдтэй

хоёр хєлтєн байна уу? ямар ч амьтан байсан би тїїнийг нэг л

мэргэн буудалтаар мэндлэхэд бэлхэн!



-Ухай? Нед Ленд дахиад л галзуурч эхэллээ! хэмээн миний

єгїїлэхэд

-Санаа бїї зов, профессор минь. Зоригтойхон сэл? Хагас цаг ч

єнгєрєхгуй би танд хамгийн шилдэг жороор бэлдсэн дийз зоог

баримз гэлээ.

Найман цаг хагаст “Наутилус”-ын жижиг завь Гвебор арлыг

хїрээлсэн шїрэн бїслїїрийг эсэн мэнд гэтлэн элсэрхэг хаялгад хїрч

ирлээ.

ХУУРАЙ ГАЗАР ХЭД ХОНОСОН НЬ

Хуурай газар гишгэсэн анхны тэр тохиол над нилээд их сэтгэгдэл

тєрїїлснийг би санаж байна. Нед Ленд чухамдаа газар хєрсний бат

бэхийг шалгах гэсэн шиг хєлєєрєє урьдаар газар дэвсэж їзсэн

билээ. Гэтэл бид капитан Немогийн хэлснээр “Наутилус” онгоцноо

жуулчлагчид болсоор буюу биднийхээр бол олзлогдсон бодсоор

хоёр бїтэн сар ч болоогїй байлаа.

Онгоцноос гарснаас хойш хэдэн минутын дараа бид далайн эрэгт

буун сум тусах газар ойртож иржээ. Эндхийн хєрс ихэвчлэн

хєндий биетний шохойлог чулуулгаас тогтсон боловч їхэр боржин

чулуу хаа сайгїй бутарсан ширэгсэн голын хуурай сайры нь авч

їзвэл уг арлыг галт уулын гаралтай гэж дїгнэж болох байв.

Бїх арал гуа їзэмжит ойгоор битїї хучигджээ. Зєєлєн салхи

сэвэлзэн бїр найгалзан байх асар єндєр моддын зарим нь хоёр

зуун фут хїрэх бєгєєд ёстой л байгалийн жинхэнэ гамакууд,

мєлхєгч ургамал сахлаг маны торлогдон ба- рилцалдсан ажээ.

Тэнд мимозууд, финцсууд, гибисв молод, дал молод байхаас

гадна моддын дэргэд тэдгээрийн хїнхэр ногоон оройд

саравчлагдсан асар том цахирмын цэцэг цэцэглэн байв.

Гэвч єлтэй єєдтэйгийн бодолд нэрвэгдэн явсан канадын харъяат,

Гвинейн арлуудын гойд ургамлын гайхамшиг єнгєтэй таатайгийн



зїг анхаарал їл тавьж билээ. Тэр бидний самрын мод олоод хэд

хэдэн самар чулуугаар цохин унагаж бид хоёрт барилаа. Бид сїї

ууж амтлаг зєєлний нь амтар- хан зооглохдоо “Наутилус”-ын

зоогны ердийн зарчимд жєтєєрхєхдєє тийнхїї ховдоглосон гэж

їзэж хэрхэн болох билээ.

- За мєн гоё доо! хэмээн Нед Ленд над єгїїлбэл :

- Яриад яахав! гэж Консель дэмжиж байв.

- Бидний эдгээр самраас жаахан нєєц “Наутилус” дээр авч

гарахыг капитан Немо їнэхээр зєвшєєрєхгїй гэж її, та нар юу гэж

бодож байна? хэмээн Канад хун асуухад би :

- Арай ч їгїй биз. Гэвч єєрєє гар хїргэхгїй нь ч лавтай даа гэлээ.

- Хохь нь л биз! гэж Консель єгїїлмэгц :

- Бидэнд л сайн гэж Нед Ленд батлав.

- Жаахан анзаараарай Нед минь хэмээн би їр жимсний хоёр дахь

мод руу дайрахыг завдан буй канад хїнд хандаж ,

- Бидний самар агуу сайхан эд боловч тїїгээр бяцхан завиа

язартал нь дїїргэхээс ємнє єєр ямар нэгэн илїї амттай їр жимс энэ

арал дээр буй эсэхийг їзвэл дээр биш її. “Наутилус” онгоцон дээр

шим шїїслэг, шинэ сэргэг їр жимс бидэнд нэн их хэрэг болно гэж

би бодож байна шїї гэлээ.

Эзний зєв, миний бодлоор бол завиа бид гурав хувааж: нэгдїгээр

хэсэгт нь їр жимс, хоёрдугаарт идэшний ногоо, гуравдугаарт нь

одоохондоо бид олж їзээгїй л байгаа ангийнхаа ганзага хийвэл

зїгээр бус уу гэж Консель єгїїллээ.

Консель та сэтгэл тїгшсэний хэрэггїй хэмээн канадын харъяат

хэлэв.

- За ингээд бидний зугаалгыг цаашлуулан їргэлжлїїлэхдээ зєвхєн

л мэдээтэй байх хэрэгтэй. Энэ арал эзгїй мэт боловч юу ч гэсэн

идэш тэжээл сонгохдоо биднээс тєдий л дээргїй амьтан энд

оршдог байж юу магад...



- Ээ, ээ... харла гэж! гэж Нед Ленд миний сануулгыг сонсчихоод

шїдээ хавиран байж бархирахад, Консель :

- Нед та яаж байна? хэмээн асуулаа.

- Аа цус гэж, їнэхээр би тэр хїний мах зооглох зарчмын чинь

гайхамшгийг сая л ойлгож эхлэв гэж канад хїн хэлэв.

- Юу! юу? Нед та юу хэлэв? Та чинь махчин байсан санжээ? Тэгвэл

би тантай нэг єрєєнд байхдаа їргэлж л над аюул заналхийлж

байжээ?. Тэгвэл би нэг єглєє сэрэхэд миний тэн хагасыг идчихсэн

байх нь ээ?

- Найз минь би чамд нэн хайртай болохоор онцын их шаардлагагїй

бол таныг идчихгїй байлгїй.

- Аа бїї мэд хэмээн Консель хэлж алив ангаа бушуухан хийе. Энэ

нэг идэмхийд чинь бушуухан л нэг бєєн мах їмхїїлчихгїй бол ойрын

нэгэн сайхан єдєр эзэнтэн єєрийнхєє хуучин зарцын зєвхєн єчїїхэн

хэсгий нь олж авч магадгїй гэлээ.

Нед Ленд, Консель тийнхїї хошигнолцох зуур бид ойн цоорхойд

явж хїрлээ. Бид моддын єтгєн сагсгар мєчир доогуур бїтэн хоёр

цаг явж аанай цоорхойн цаад талд тойрч гарлаа.

Азтай тохиолоор бид халуун бїсний хамгийн ашигтай ургамлын

нэгэн болох нэг модтой тулгарсан нь “Наутилус” дээр їгїйлэн

уйтгарлаж байсан хїнсээр биднийг цаашид хангаж билээ.

Гвебороар арал дээр элбэг ургадаг талхны модны тухай би ярьж

байгаа юм. Бид, тэр даруйхандаа манай хїмїїсийн дунд “рима”

хэмээн нэрлэгдсэн, тїїний їргїй дїрсийг оллоо.

Талхны мод орчныхоо моддоос дєчин футын єндєр шув шулуухан

голтойгоороо ялгагдаж байв. Байгальч хїний нїдэнд тїїний олон

салаа том ногоон навчсаар бїрхсэн гоёмсог бємбєгєр орой шууд

танигдах ажээ. Тїїний багсгар бєєн навчис дундаас барзгар олон

зургаан єнцєгтєєр бїрхэгдсэн нэг дициметр хэр том бєєрєнхий

жимс бєндийж байв. Нэн ашигтай энэ мод гадны ямар ч арчилгаа,

асрамжгїйгээр жилд найман сар дараалан їр жимс єгдєг билээ.



Тэдгээрийн їр жимсийг Нед Ленд сайн мэдэх ажээ. Тэр єєрийн

олон удаагийн аянд тэдгээрийг идэж їзсэн тул тїїнийг хэрхэн яаж

ажиллахыг мэддэг байв.

-Ноён профессор, хэрэв л би энэхїї модны доторхи зєєлнийг

амтлахгїй бол ер тэсэх арга їгїй мэт байнам хэмээн тїїнийг хэлэхэд

би :

- Тэг! Тэг! Тэг. Тэх л гэж ямар нэгэн туршлага хийх л гэж бид

ирсэн биш її зовох юмгїй, тэг гэвэл :

- Удах юм їгїй, одоохон хэмээн тэр галт шилээр зэвсэглэн байж

тїргэн зуур тїїдэг гал ноцоов. Задгай гал хєгжилтэй нь аргагїй

дїрэлзэж эхэллээ. Тэр далимаар Консель бид хоёр талхны аятай

мод сонгон оллоо.

Тїїний зарим нэгэн їр гїйцэд боловсроогїй тул тїїний зузаан хальс

цагаанаараа ажээ. Гэвч єєр нэг хэсэг цэвцгэр шаргал їр нь зєвхєн

л унагааж авахыг хїлээх мэт байв. Ийм нэг нь нэн олон ажээ.

Консель арваад ширхгийг Недэд авчирч єгвєл канад хїн тїїнийг

хавтгай хавтгайгаар нь хэсэглэн зїсч цог дээр тавилаа. Талхны

модны їр жимс дотроо ямар ч яс їс байдаггїй бїлгээ. Тэх хоорондоо

Нед :

- Энэ хэдий чинээн амттай талх болохыг профессор та эрх биш

їзэх бий! хэмээн їргэлж бувтнаж суув.

- Ялангуяа бїтэн хоёр сар талхны бараа хараагїй улсад уу, бїр ч

амттай гээч гэж Консель нэмэрлэнэ.

- Энэ зєвхєн талхаар ч барахгїй, бїр амтлаг боов гэж л мэд. Та

їїнийг хэзээ ч амталж їзээгїй юу профессор гуай?

- Їгїй ээ Нед минь.

- Тэгвэл та тэнгэрийн орны тамшаалалд бэлд дээ. Хэрвээ л таныг

нэгийг идчихээд дахиад нэгийг нэхэхгїй юм бол би, жад

шидэгчдийн эзэн хаан цолноосоо огцоръё! гэлээ.



Хэдхэн минутын дараа цог дээр тавьсан талх нь борлож ирлээ.

Тїїний зїсэм бїрийн голд амтлаг зєєлєн хэсэг нь цайран харагдаж

артишокын їнэр мэт аятай їнэр ханхлан авай.

Їнэхээр ч тун амттай талх байсныг шудрагаар хїлээх хэрэгтэй

бєгєєд би нэн их дуртай идэж бїлгээ.

- Бодвол їїний амтлаг зєєлєн гол нь юун л энэ хэвээрээ удав гэж

дээ. Тэхээр їїнийг онгоцон дээрээ аваачсаны хэрэггїй биз дээ гэж

би хэлбэл, Нед :

-Яалаа гэж эрхэм профессор хэмээн уурсах маягтай хэлж та бол

байгальч-онолч хїн харин би бол хэрэг дээр нь туршсан талх

баригч хїн, Консель чи эдгээр жимснээс нилээнийг базаагаад

орхи, буцах замдаа авъя гэлээ.

- Дараа та яаж тєхєєрєх юм?

- Гол зєєлний нь гурил шиг зуураад, исгэчихэд хутгахгїй их удна

гээч. Талх барихын тул тэр зуурмагаасаа “Наутилус”-ын гал

зууханд аваачиж хайрахгїй юу. Тэгээд жаахан гашуувтар болох

боловч бэлэн болсон цагт нь та шїлсээ залгих бий гэлээ.

-Таны талх аргагїй л дээд зэрэгтээ хїрсэн санж. Їїнээс хэт хїсэх юм

бидэнд алга..

-Тийм бишээ, профессор гуай гэж канад хун эрс татгалзаж, бас л

идэшний ногоо, амтлаг жимс эрэх хэрэгтэй гэлээ.

- За яахав, явъя, эрье.

Талхны модны жимс тїїж базаасны дараа бид манай “хуурай

газрын” зоогонд єєр шинэ зууш эрэхээр дахин цаашлан явлаа.

Бид їд дундын хэрд гадил жимсний хїрэлцэхїйц їр жимс

цуглуулсан тул бидний эрэл тийм ч урагшгїй тгссєнгїй билээ.

Халуун орны энэхїї гайхамшиг амтлаг жимс бїтэн жилийн турш

боловсордог ажээ. Тэднийг тїїхийгээр иддэг юм.

Гадилаас гадна бид хэд хэдэн том мєєг ба ананс олж авлаа.

Эдгээрийг тїїх гэж бид их цаг гарзадсан боловч тїїндээ харамссан

ч їгїй.



-Консель, Нед Лендийг дагалдан явж тїїнээс нїд їл салгана. Тэр

бидний урьд алхаж, бут модны дэргэдїїр єнгєрєхдєє їр жимсний

хамгийн сайны нь мулт татан явлаа.

- За хэмээн Консель эцэст дуун гарч эрхэм Нед таны сэтгэл одоо

ханасан биз гэж би найднам та юу хїссэнийгээ одоо базаагаа биз?

-Чи. . .хэмээн Нед хїнгэнэв.

- Юу? та бас л ханаагїй байна уу?

- Эдгээр хэдэн ногоо ч зєвхєн л хоолонд холих хачир л лаа.

Исгэлэн амтлаг л зїйл тэгвэл єнєє шєл халуухан нь хаа байна?

-Нээрээ, тийм, тийм Нед минь єнєє биднийг котлетоор хооллоно

гэснээ бїї мартаарай! Таны тэр хайран, шарсан, халуухан котлет

тань л їзэгдэхгїй байна шїї.

-Эрхэм профессор та ойлгож буй биз. Бид ангаа зєвхєн дуусгах

байтугай ер нь эхлээгуй байна шїї. Тэсэж їз! Эрт орой алин

боловч, энд эс бол єєртэй, бид хоёр далавчтан биш байсан ч

дєрвєн мєчтєнтэй уулзах л байх.

- Хэрэв л єнєєдєр биш бол хэзээ нэгэн цагт хэмээн канад хїний

ярианы єнгийг дагуулан Консель залгуулан авч, гэвч ойн гїнд

хэтэрхий хол очихын хэрэггїй биз. Би л хувьдаа завиндаа эргэж

очихыг зєвлєхсєн байнам гэлээ.

- Юу? Одоо юу? гэж Нед хашгарав.

- Бид харанхуй болохоос ємнє онгоцондоо эргэн очих ёстой гэж

би хэллээ.

- Одоо тэгвэл хэдэн цаг болж байна вэ? гэж гомдолтойгоор канад

хїн асуувал :

- Єдрийн хоёр цаг єнгєрєєд байна гэж Консель єчив.

- Хуурай газар дээр цаг юутай хурдан явчихна вэ? хэмээн Нед

Ленд гїн санаа алдаж билээ.

Буцах замдаа бид ойгоор явлаа. Бид зам зуураа єєрсдийн хїнсний

нєєцийг байцааны дал модны навчсаар арвижуулсан бєгєєд

тэднийг тїїх гэж ендер модны шовх оройд мацах хэрэгтэй болов.



Тїїнчлэн бид бас малотчууд “абру” гэж нэрлэдэг ногоон буурцаг,

сайн чанарын ямсом зэргийг тїїлээ.

- Бид завиндаа ойртон очих їед ядарсандаа бїр туйлджээ. Гэтэл,

бид бас л хїнс базааж гавьсангїй гэж Нед Ленд їглэсээр байв. Гэвч

тїїний аз гозойж агсан бол уу. Бид завиндаа дєнгєж суумагц

єндрєєшєє хорин таваас гучин фут, саагийн хэд хэдэн мод

гэнэтхэн олж харчихлаа.

Эдгээр модод талхны моддын нэгэн адил нэн ашигтай бєгєєд

шудрагаар халахад тэдгээр нь меланезийн їнэт тэжээлїїдийн нэг

бїлгээ.

Тэр моддыг хэрхэн ашиглахыг Нед Ленд мэддэг байв. Тэр сїх

барин очиж, хэдхэн минутын дотор тэдгээрээс хоёр гурвыг нь

цавчиж унагаав.

Канад хїний хєдєлмєрлєхийг би єлсгєлєн хїний сонирхлын їїднээс

биш байгальч хїний сонирхлын їїднээс ажиглаж байв. Тэр, моддын

гол тус бїрээс хуруун чинаа зузаан холтос ховхлон авч байхыг

харвал, учир нь олдохгїй ээдрэн зангирсан шєрвєслєг эд цухуйж

буйн дунд наалданги цагаан юм їзэгдэж байв. Энэ л гурил мэт

цагаан зїйл бол полеланезийнхны гол хоол болдог зїйл бїлгээ.

Ингээд єдрийн таван цагт хїнс нєєцєлж ачаалсан бидний зяцхан

завь уул арлын эргийг орхин одож хагас цагийн дараагаар

“Наутилус” онгоцныхоо бєєрєнд тулж очлоо.

Биднийг хэн ч гарч угтсангїй. Асар том тємєр сав эзэнгїй мэт байв.

Бид їїргээ авч тавьчихаад єрєєндєє орвол оройн хоол ширээн дээр

минь бэлэн байсан тул би идэж уугаад унтахаар хэвтлээ.

Дараачийн нь єдєр, нэгдїгээр сарын 6-нд онцын сонин юм

болсонгїй. Онгоцон дотор єчїїхэн тєдий ч дуу чимээгїй, ер нь

амьдралын єчїїхэн ч шинж тэмдэг їгїй ажээ. Бидний бяцхан завь,

мєн л єнєє орхигдсон газартаа халбалзаж байв. Бид Гвебороар

аралдаа буцаж очихоор шийдлээ.



Энэ удаа бидний ан урьдынхаас нилээд олз омогтой байх бизээ

гэж Нед Ленд найдаж билээ. Тїїнээс гадна бид тэрхїї арлын ойн

нєгєє хэсгийг хэрж хэсэхээр ярьж тогтлоо.

Нар гарахтай зэрэг бид аян замдаа ороход эрэг орчны давалгаанд

хамагдсан бяцхаи завь маань арал руу нэн хурдан хєвж одлоо.

Бид эрэг дээр буумагц Нед Лендийнхээ тєрєлхийнхєє соргог

чадалд нь итгэмжлэн дагалдан одоход урт хєллєсєн тэр амьтан

биднээс хэтэрхий холдож одохыг нь зєвхєн л хянан шїїмжилж

явав.

Нед Ленд биднийг арлын баруун хэсгийн гїнд авч оржээ. Бид хэд

хэдэн жижиг горхи гатлан гарч нэг талаасаа ойгоор зааглагдсан

гоёмсог хавцгайд ирлээ. Горхины эрэг орчинд хэд хэдэн зимродок

дайралдсан боловч єєртєє буун сум хїрэх газар ойртуулсангїй ээ.

Тэдгээр шувуудын байдлаар бол тэд, хоёр хєлт амьтантай анх

удаа учирч байгаа бус бєгєєд хїн гэдэг чухам яаж ч болох амбан

гэдгийг мэддэг байх нь ээ гэсэн бодол надад тєрїїллээ. Їїнээс

їндэслэж би, тэр арал хэдийгээр одоо хэр эзгїй байлаа ч гэсэн

тэнд хїн саяхан ирээд оджээ гэсэн дїгнэлт хийв.

Бид тэрхїї єргєн хавцгайг хєндлєн гарч олон шувуу дуугарах чимээ

сонсдон байгаа єчїїхэн тєгєлд хїрч ирлээ.

- Эд ч одоохондоо шувуунаас цаашлашгїй ээ гэж Конселийг

єгїїлэхэд, Нед ,

- Гэвч, тэдний дунд иддэг нэг хэсэг бий шїї хэмээв.

- Дэмий л байх аа даа, найз минь. Миний бодлоор бол эд чинь тоть

л байна гэж Консель мєн л мєчєєгєє єгєхгїй хэлэхэд ,

- Идэх юм юу ч їгїй улсад тоть гэдэг чинь мах шїї дээ, найз минь

хэмээн канадын харъяат догирхон хэлбэл би :

- Аятайхан аялуулсан тоть гэдэг чинь нилээд амттай зоог гэж

мэдээрэй хэмээн хувийн зїгээс нотлох байнам гэлээ.



Їнэхээр ч моддын єтгєн навчис дунд хэрэв л хэн нэгэн хїн

тэднийг хїмїїжїїлэх ажлаар оролдсон бол хїний хэлээр шууд

ярихад бэлхэн буй тотидын бїтэн ертенц їїрлэсэн ажээ.

Їїнийг л хїсзн хїлээхийн эрхэнд тэд єєрийн єнгє ягаарам эм

тотитойгоо шулганалдаж мєчрєєс мєчир, модноом мод дамжиж

дэвхрэлцэж байв.

Тэнд тотийн багийн бїх дїрс цугларсны доор, гїн ухааны ямар

нэгэн тулгамдах асуудлыг шийдвэрлэн бодолхийлж буй мэт

ихэмсэг., залхуу какаду нисэлтэн дундаа салхинд хийсч яваа

эрээн даавуу мэт харагдах тод эрээн зїсний арарууд, хїний хэлийг

бусдаас хурдан сурдаг жако хэмээх ухаалаг тоть ба бусад олон

дїрсийн гангамсаг боловч хоолонд нэмэргїй жигїїртнїїд бужигнаж

байв.

Шувуудын тэрхїї байгалийн цуглуулганд нэгэн тєрлийн жигїїртэн

дутагдаж байсан нь Шинэ Гвинейн ба Аррубгийн арлуудаас єєр

хаана ч їл тохиолдох, зєвхєн л энэ орчинд дайралдсан шувуу

бєгєєд миний аз болоход тэр шувууг олж сонирхох хувь заяа

надад тохиожээ.

Бид армаг тармаг моддын дундуур гарч бут бургас ургасан нэгэн

сайхан нуга газар хїрч ирлээ. Бидний алхах чимээгээр ямар нэгэн

їл таних хоёр шувуу їргэж нисэхийг би ажвал тэдгээрийн єд

зєвхєн салхи сєрж нисэхээр бай- галиасаа заяагдсан ажээ.

Тэдгээрийн хєвєлзсєн нисэлт, агаарт эргэлдээн їїсгэж буй маягтай

хосолсон хєдєлгєєн тэдгээр єд сєдтэй бахдаж бичиж болшгїй

їзэмж тэр бїхэн нь єєрийн эрхгїй нїдний харц булааж, сэтгэл

хєдєлгєж билээ. Тэднийг би зовох юмгїй таньж :

- Диваажингийн шувуу байна хэмээн хашгирчихав.

-Хянга цээжтэний анги, болжмор хэлбэртний баг, диваажингийн

шувуудын язгуур гэж Консель маань шууд ангиллаа.

- Ногтрууны язгуур арай биш биз? хэмээн Нед Ленд асуувал :



- Бишээ, анд минь биш хэмээн би, эдгээр нь хэдийгээр ногтрууны

тєрєл биш байлаа ч гзсэн хэрэв та єєрийнхєє хурдан шаламгай

авъяасаа шавхан дайчилж халуун орны эдгээр гайхамшиг

шувуудын нэгийг барихад надад ту- салбал, би мєн нэн их

баярлахсан байнам гэлээ.

- Би хэдийгээр буу буудахаасаа, жад шидэхэд илїї дассан боловч

їзээд л алдъя л даа.Ноён профессор минь.

Тэдгээр шувуудыныг наймаалдаг манай нутгийнхан олон янзын

аргаар тэднийг барих бєгєєд гай болоход тэр аргуудынх нь

нэгийг ч бид ашиглах боломжгїй байв. Тэд уул шувуудын їїрлэх

дуртай єндєр моддын оройд тор тавих буюу эсхїл наалданги

тусгай цавуурхаг бодисыг ашигладаг, тїїнчлэн ундалдаг усыг нь

хордуулдаг ажээ.

Бидний хувьд би зєвхєн л нисэлтэн дунд нь буудахаас єєр

аргагїй байв. Їїнээс ч юу их ашиг гарна гэж дээ. Нээрээ ч бид

арвин хэмжээний сум гарзадсан боловч тэдгээрээс нэгий нь ч

алсангїй.

Єглєєний арван нэгэн цагийн хэрд арлын гїн дэх анхны хэлхээ

толгодыг єнгєрчээ. Гэвч бид нэг ч амьтантай дайралдсангїй ээ.

Бид єлсгєлєнд автагдлаа. Ан олз омогтой болно гэж найдсандаа

замын хїнс авч яваагїйг хэлэх її, їїндээ мєн их гэмшиж билээ.

Гэвч, бидний аз дайрахад болон Конселийн єєрийнх нь мэнгэ

голлоход тэр дараалан хоёр сумаар цагаан тагтаа, вяхрь хоёрыг

буудаж унагаав. Тэдгээрийг бид бушуухан мулзлаад шоронд

хатгаж хуурай мєчрийн задгай гал дээр шарж гарлаа.

Конселийн хяналт дор бидний зоог шараглаж байх їед Нед Ленд

талхны модны їр жимсээр зууш бэлтгэж байв.

Тэгтэл удсан ч їгїй цагаан тагтаа маань вяхрийнхаа хамт номын

ёсоор далд.орж яс їс ль їлдэв.



Тэр шувууны хооллодог задийн самар тэдгээрийн маханд онцгой

амтыг олгож бидний шарсан тэр халуун зоог їнэхээр

тамшаалмаар болсон билээ.

- Эд трофелляр тэжээгдсэн пулярка мэт амттай ажээ гэж Консель

єгїїлэн

- За, Нед гуай танд бас одоо єєр юу дутаж байна? хэмээн би

асуувал :

- Дєрвєн мєчтєний нь мах, эрхэм профессор гуай. Эдгээр шувуу

зєвхєн л зууш болсноос биш хоол болж гавьсангїй, тиймээс би

махаєр нь жинхэнэ таташ хийж болмоор ёстой дєрвєн хєлтєн

алахаас нааш ер тайвширшгїй гэлээ.

Би бол тэр сайхан шувууг барихаас нааш ер тайвшрахгїй гэж би

хэлэв.

- За ингээд ангаа хийе ээ. Зєвхєн л эргэж далайдаа ойртох, бид

бїр уулын тагт гарчлаа.

Миний бодлоор бол мод руу нэвтэрхий хол очихгїй байвал муу юм

болохгїй буйзаа гэж Консель хэлэв.

Конселийн хэлдэг зєв байсан тул бид тїїний зєвлєлгєєнєєр боллоо.

Бїтэн нэгс цаг явсны дараа бид ихэвчлэн саагийн мод бїхий ойд

орж ирлээ. Бидний хєл дороос хэд дахин могой год хийж гарсан

боловч хоргїй могойнууд байв. Єнєє диваажингийн шувууд буун

сум хїрэхгїй газраас їргэж нисчээд байсан тул би тэдгээрийг

найдвараа алдчаад гайхаж явтал бидний урьд явж очсон Консель

гэнэт бєхєсхийж нэгэн юм шїїрэн аваад намайг дуудаж, бархирч

байхыг харвал тэр нєгєє шувууны нэгэн сайхан амьтныг гартаа

барьсан ажээ.

- Сайн хїї бол Консель минь! гэж миний хашгарахад

- Эзэн хэтэрхий элгэмсэг байна хэмээн Консель хариулав.

-Тэгэлгїй яахав, тэгэлгїй яахав найз минь. Чи ёстой

гайхамшгийг їйлдэв. Диваажингийн шувууг амьд тэр мєртєє

нїцгэн гараараа барих гэдэг чинь тун их гайхамшиг!



Эзэн хэрэв ойртож ирвэл, сайн ажиж хайрлахсан бол миний

гавъяа тєдий их бус гэдгийг ойлгох болно.

- Яагаад тэр вэ?

- Энэ шувуу чинь шал согтуу байна!

- Согтуу уу?

- Тиймээ, согтуу байна. Энэ чинь задийн модны ёроолд задийн

самар жамьж байгаад шал согтсон тул би тїїнийг барихад, их

тєвєг орсонгїй. Нед та сайн хар даа! тэсвэргїй зєн гэдэг чинь

ямар хартай гэдгийг, харваас илэрхий баримт нь энэ дээ!

- За боль доо, найз минь. Сїїлчийн хоёр сард миний балгасан

архины хэмжээгээр намайг сургах ч танд нїгэл л болохоос єєр

юмгїй гэж канад хїн хариулав.

Тэр хооронд би шувууг їзлээ. Консель намайг хуурсангїй ээ, тэр

шувуу задийн самрын мансууруулах шїїсэнд їнэхээр согтож ямар

ч арчаагїй болжээ. Тэр зєвхєн нисч чадахгїйгээр ч барахгїй, явж

чадахгїй байв.

Конселийн барьсан тэр шувуу шинэ Гвиней ба тїїний зэргэлдээ

арлууд дээр байдаг диваажингийн шувуудын нийт найман дїрийн

дотросс хамгийн гоё нь байлаа. Энэ дїрс “изумруд” гэж

нэрлэгддэг хамгийн ховор дїрс болой. Їїний урт нь гучин

сантиметр, толгой нь жижигхэн, хушуутайгаа шууд зэрэглэн

байдаг хоёр нїд нь мєн бас нэн бяцхан ажээ.

Тїїний шар хушуу, хар хїрэн тавхай, хумс, хїрэн ягаанаар

эмжээрлэгдсэн бор хїрэн далавч, цасан цагаан сэвлэг гїн ногоон

хїзїї, ягаан шаргал цээж, гэдэс зэрэг нь сэтгэл хєдлєм гуа їзэмж

ажээ. Тїїний сїїлийг ер бусын гоёмсог зєєлєн, нумласан хоёр

сэвсгэр єд чимэглэж байлаа. Ерєнхийдєє л тэр шувуу нэн гуа,

їзэмж тєгєлдєр тул улаан арьстнуудын єгсєн нарны “шувуу”

хэмээсэн нэрэндээ зохицож байв.



Тэдгээр ховор шувуунаас нэгийн зэргийг амьдаар нь Париждаа

аваачиж амьтны їзэсгэлэнд бэлэглэх хїсэл минь бадран байсан

бєгєєд тэнд нэг ч амьд диваажингийн шувуу байхгїй бїлгээ.

Энэ їнэхээр тийм ховор шувуу гэж її гэж Нед Ленд махы нь

иддэггїй бол ямар ч хэрэггїй гэсэн анчны хэнэггїй царай гаргаж

асуувал:

- Їнэхээр тийм ээ Нед минь. Тэрнээс гадна диваажингийн шувууг

амьдаар нь барих гэдэг тун хїнд хэрэг билээ. Эдгээр шувуудын

амьд нь байтугай їхсэн нь нэн их їнэд хїрдэг бїлгээ. Тийм ч учраас

Европ газар алмас эрдэнэ, сувд зэргийг дуурайлган, хуурамчаар

хийдэг шиг эндхийн улаан арьстнууд эдгээрийг мєн дуурайлган

їйлддэг юм.

- Юу! Диваажингийн шувууг тэд хуурамчаар хийдэг гэж її? гэж

Консель дуун алдав.

- Тиймээ, Консель минь.

- Яаж хийдгийг нь эзэн мэдэх її?

-Мэднээ. Консель минь. Эдгээр шувууд зуны тэрсїї сялхилалтын

їед єєрийнхєє сїїлийн сайхан єдєє гээдэг юм. Шувуу хуурамчаар

їйлдэгсэд тэдгээрийн єд сєдийг тїїж аваад ямар нэгэн гай нь

дайрсан тотины сїїлэнд наах буюу эсхїл аятайхан оёчдог юм.

Дараа нь тэд оёдол заадлы нь будаж шунхдаад хушуу хурууг нь

“маажиндчаад” єєрсдийн тэрхїї євєрмєц урлагийг Европ руу

музейн їзмэрийн газарт юм уу, дурлагчдад нь хїргїїлдэг юм.

- Тэгээд яагаа вэ? хэмээн Нед Ленд нэмэрлэн, тэд ямар юмандаа

гонгинодог юм, тэртэй тэргїй махы нь ямар идэх юм биш, хамгийн

гол нь тэр хэрэгтэй гол сайхан єдєє л авбал барж гэлээ.

Диваажингийн шувуу барьж авах миний хїсэл иймэрхїїгээр

хангагдсан боловч халуун котлет хайрч шамирах Нед Лендийн

хїсэл биелтлээ хол байлаа.



Тэглээ ч гэсэн єдрийн хоёр цагийн їед канадын харъяат улаан

арьстнууд “бари- утанг” гэж нэрлэсэн тэндэх їїлдрийн бодон

гахай нэгийг буудаж унагаах аз дайрав.

Бидэнд жинхэнэ халуун бїлээн юм олж идэх бололцоо єгсєн

Недийн тэр мэргэн буудалтыг хєгжєєнтэйгээр угтлаа.

Єєрийн олз омгонд Нед Ленд сэхїїн нь аргагїй байв. Цахилгаан сум

дєнгєж шїргэхийн тєдий ч бодон гахай байсан газраа їхэдхийн

унажээ. Канад газрын хїн бодонг яах ийхийн зуургуй тєхєєрч

оройн хоолонд зориулан нилээд жинтэйхэн хэсгийг огтлон авлаа.

Їїний дараа ан гєрєє ахин їргэлжлэн Нед Ленд, Консель хоёрын

аль аль нь мэргэн цэцнээ гайхуулах бололцоо гарч бїлгээ.

Нээрээ ч найз нар шигїї ургасан бутан дундуур шургаж орсон нь

нэгэн хэсэг кенгеругийн сїргийг їргээв. Тэд єєрсдийн урт уян хєл

дээрээ дээр дээр дэгдэн, тун хурдан зугатсан боловч бидний

цахилгаан сум тэднээс хурдан ажээ.

- Айдаа ноён профессор минь хэмээн олз омогтойдоо мансуурсан

Нед Ленд чарлах шахам, юутай сайхан амьтан бэ, ялангуяа

жуузалсан цагт уу! Хїнсэнд маань хичнээн их нєєц гээч? Нэг хоёр,

гурав, дєрвєн кенгеру. Энэ уул хяр шиг их махыг чинь бид л

зєвхєн иднэ гэж бод л доо. Тэр муу сайн илжигнїїд їнэрлэх ч їгїй л

дээ гэлээ.

Миний бодлоор бол канад хїн хєхєж баярласандаа олон юм

донгосч байгаагїйсэн бол тэр сїргийг ч хїйс тэмтэрчих байсан л

даа. Гэвч одоо тэр Конселийн ангилснаар хос уутны анги

кенгеругийн язгуурт багтах нэн сонирхолтой эдгээр арваад тооны

сїїгээр бойжигч доор сэтгэлээ ханга- хаас єєр юм їлдсэнгїй ээ.

Алагдсан кенгерунууд хэмжээгээр том биш туулай хэлбэрийн

кенгерунд харъяалагдсан ажээ.Тэд бол єдєр нь унтдаг шєнийн

амьтад билээ. Тэр дїрсийн кенгеру тун хурднаасаа гадна маш

шаламгаараа гайхуулдаг бїлгээ. Тэд хэдий бие багатай боловч

арьс нь их їнэтэй юм.



Бид єєрсдийн ан олзтойд сэтгэл нэн их ханамжтай байв. Сэтгэл

хєєрсєн Нед дараачийн нь єдєр тэрхїї гайхамшиг арал дээр дахин

ирж тэнд байгаа идэж л болдог дєрвєн хлт бїхнийг хїйс тэмтэрнэ

гэж боджээ. Гэвч тэр їйл яв- дал єєрєєр эргэнэ гэдгийг урьдаас

мэдсэнгїй ээ.

Оройн зургаан цагийн хэрд бид далай тийш гарч ирлээ. Бидний

завь тавьсан газартаа байх бєгєєд биднээс хоёр миль хэр зайтай

газар “Наутилус” уснаас бїртийн харагдах далаи мэт барайж байв.

Нед Ленд тэр даруйхан л єдрийн зоог бэлггэх ажилд орлоо. Тэр ч

тогоо барихдаа эрлэг нь байв. Тэрний шарсан “бари-утангийн

мах” котлет тєдєлгїй ойр хавьд хорхой хїргэж їнэртсэн билээ...

Гэтэл харин би шарсан бєєн махнаас хєхиж баярласандаа, яг л

канад нутгийн тэр хїн шиг болчихсон байснаа гэнэт мэдэрч билээ.

Тэгээд л хоол маань амттай болсон гэдэг ч яах аргагїй. Хоол дээр

бас хоёр вяхрь саагийн зуурмаг, талхны ба мангогийн модны хэд

хэдэн жимс,тав зургаан ананс бидний самрын иссэн сїмс зэрэг

нэмэрлэж урам зоригийг хєгжєє- лєє. Миний сайн нєхдийн ба

миний гэсэн ч гэдэс цатгалан зоогондоо хїндэрсэн болоход ,

- Хэрэв бид “Наутилус”таа єнєєдєр буцаж очихгїй бол ер нь яадаг

юм? гэж Консель асуухад :

- Єнєє ч, маргааш ч, ер нь хэзээ ч эргэж очихгїй хэмээн Нед

Ленд хэлтэл бидний хєл дор том чулуу пидхийн уналаа.

КАПИТАН НЕМОГИЙН АЯНГА

Бид суудлаасаа босолгїй ой руу эргэн харцгаав. Миний гар

амандаа хїрч чадсангїй замдаа яг хєшчихєв.

- Тэнгэрээс чулуу хар аяндаа унадаггїй шиг билээ. Энэ чинь

хэмээн Консель хэлээд - Тэгж унасан чулууг аэролит гэж

нэрлэдэгсэн биш билїї гэлээ.



- Тэгтэл нилээд оньчтой шидсэн хоёрдох чулуу шуугин ирж тїїний

саяын ярьсныг нь нотлох гэсэн шиг барьж байсан махы нь цохиод

уначихав.

Бид гурав тэр даруй харайн босож буугаа мєрлєєд ямар ч

довтолгоог устгахад бэлэн болоход :

- Їгїй ээ, энэ чинь сармагчингууд шидлээ гэж її? хэмээн Нед Ленд

єгїїлбэл :

- Бараг л энэ чинь зэрлэг хїмїїс шидэж байна гэж Консель

хариулав.

- Завиндаа! хэмээн би захирангуут, далай тийш хєдєлцгєєлєє.

Їнэндээ ч биднийг нэг талаас маань халхалж байсан тєгєл модон

дотор, биднээс зуугаад алхам газар том, том хавчаахай муна

зэргээр зэвсэглэсэн хориод зэрлэг хїн гарч ирсэн тул учрахаас єєр

аргагїй болжээ. Бидний завь биднээс хориод метр зайтай байв.

Зэрлэгїїд яаралгїй ойртох боловч харваас дайсагнах тєлєвтэй

ажээ. Сум чулуу хоёр мєрєн дээр мєндєр мэт бууж байв.

Гэтэл Нед Ленд цуглуулсан хїнсээ орхихыг хїссэнгїй тул

заналхийлж байсан аюулыг харгалзахгїйгээр алагдсан кенгеру ба

бодонгийн гулуузыг завь руугаа чирч байв.

Хоёрхон минутад бид зэвсгээ бэлтгэн хїнсээ завиндаа авчраад

завиа ус руу тїлхэнгїїт сэлїїрээ сууринд нь бэхлэн авч сэлїїрдэж

гарлаа.

Биднийг эргээс хоёр кабельт холдож амжаагїй байтал хашгарч,

цовхчисон хэдэн арван зэрлэгїїд, бїслэхээ хїртэл далай руу орж

бахиралдаж байв. Тэдний хашгаралдаан “Наутилус”-ьн

багийнхны анхаарлыг татах бий гэж бодож явсан маань эндїїрэл

болж усан доогуур явагч онгоцны тавцан эзэнгїй хов хоосон

харагдсаар байв.

Хорин минутын дараа бид “Наутилус-даа хїрэлцэн ирэв.

Онгоцны дээд таг дэлгээстэй тул бид завиа аргамжаад онгоцон

дотроо явж орлоо.



Би їзэсгэлэн танхимд явж орвол тэнд бадралт баг бишгїїр

хєгжмийн дуу гарч байсан нь капитан Немо хєгжимдєж буй

аялгуундаа нэвтэрхий автагдсан тул миний орж ирэхийг

мэдсэнгїй ээ.

- Капитан! гэж би дуун гарвал тэр дуулсангїй учир тїїний мєрєнд

гар хїрч :

- Капитан аа хэмээн дахин дуудлаа. Тэр дав хийгээд тїргэн зуур

эргэж харлаа,

- Аа, та юу эрхэм профессор. За ан олзтой юу? Ямар ургамал олж

сонирхов?

- Ан тун олзтой. Танд баярлалаа. Гэвч бид хойноосоо хоёр хєлт

амьтны сїрэг дагуулж ирснээ нуугаад яахав. Тэдэнтэй ойролцоо

байх явдал надад аюулгїй биш мэт санагдана.

- Хоёр хєлтєн гэнэ ээ.

- Тиймээ, зэрлэгїїдийг.

- Зэрлэгїїд ий?хэмээн капитан дооглох маягтай унжруулан хэлээд

– та манай энэ ертенцийн хуурай газрын нэгэн дээр гишгэчээд

зэрлэгїїдтэй тулгарчихсандаа юунд нь тэгж их гайхаа вэ?

Зэрлэгїїдгїй гэж ер нь хаана байна!

Тїїнчлэн таны тэр зэрлэгїїд гэж нэрлэж буй эдгээр хїмїїс бусдаас

юугаараа дор юм?

- Гэвч капитан минь..,

- Капитан минь. Капитан минь над ямар хїртээлтэй юм? миний

хувьд бол би зэрлэгїїдтэй хаа сайгїй л учирсан.

- Ямар ч гэсэн хэмээн би хэлээд хэрвээ л та энэ бєєн бїлэг юмыг

“Наутилус” руу довтлуулахыг хїсээгїй юм бол урьдчилан

сэргийлэх арга хэмжээ авахыг би танд зєвлєх байнам гэлээ.

- Санаа бїї зов. Та энэ талаар нэг л их сїйд болоод байх юм

байхгїй.

- Їгїй ээ, эд чинь тун олон юм байна?

- Хичнээн?



- Зуугаас доошгуй!

- Аронакс та аан гэж бай! хэмээн хуруугаа дахин хєгжмийнхєє

даралтан дээр тавингуутаа Шинэ Гвинейн бїх улаан арьстан

бїгдээрээ далайн энэ хаялга дээр цугларах юм гэхэд ч

“Наутилус”- т заналхийлэх юм алга гэлээ.

Капитаны хуруу зєвхєн л хєгжмийн даралтан дээгїїр

жирэлзлээ.Тїїний хуруу зєвхєн л хєгжмийн даралтны хар ясан

дээгїїр гїйж байгаагаар тїїний дарж буй аялгуу минорын єнгєтэйг

нь ялгаж танив.

Тєдєлгїй тїїний сэтгэхїй дарж буй хєгжимдєє тэр чигээрээ

эзлэгдэж, дэргэдээ буй намайг таг мартлаа. Дахин би тїїнд саад

хийхээсээ айж сэмхэн гарч одов.

Би дээшээ онгоцны тавцан дээр гарч ирвэл шєнийн тэнгэр жам

ёсоор дїнсийн нємєрч буй нь энэхї доод єргєргїїдэд їдшийн гэгээ

тасарч гїйцээгїй байхад єенийн харанхуй шууд нємєрдєг билээ.

Гвебороар арал харанхуйн дунд дєнгєн дєнгєн бїртийж, эрэг дээр

задгай тїлсэн тоо томшгїй тїїдэг яралзан буйг харвал арлын

зэрлэгїїд уул арлыг орхин одохыг хїсээгїй байгаагийн баримт

ажээ.

Онгоцны тавцан дээр би гав ганцаар олон цаг зогссон: нэг бол

тэдгээр улаан арьстны тухай капитан Немо хэнэггїй байдлаараа

тэдгээрт сэжиглэх явдалгїйг надад итгїїлсэн тул тэднээс би айж

сїрдсэнгїй. Тэр тєдєлгїй дэргэдээ байгаа намайг таг мартаж

бодвол халуун бїсийн тэрхїї сайхан шє- нийн амьсгалд нэрвэгдэн

бїлгээ. Дараа миний эх орны орой дээрээс єнгийх тэнгэрийн умарт

хэсэгт мяралзах тэр оддыг ширтэн миний хамаг сэтгэл зїрх Франц

нутгийн зїг одож билээ.

Сар хєєрєх тутмаа оддыг бїдгэрїїлнэ. Дэлхийн энэхїї їнэнч дагуул

хоёрхон єдрийн дараа”Наутилус”-ыг хайрдсан шїрэн хэвтрээс нь

ховхлох гэж мєн л энэ замаараа дэгдэнэ дээ гэж би бодолхийлж

байв.



Шєнє дєл хэрд сагсгар модод сїїдэрт нам гїн нойрсож буй эргийн

нэгэн адил, тэнгисийн налайн харласан тэр тєвшин мєн л

амгалан гэдэгт би санаа амарч эцэст єєрийн єрєєнд хїрэлцэн

ирмэгц хэвтэртээ ороод нам унтчихав.

Шєнє тайван єнгєрлєє. Бодвол, зэрлэгїїд усан дээр голийж буй

гайхлын барааг нэг хараад л айсан буйзаа.Гэтэл тїїний дзэрх

нээлттэй тагаар “Наутилус”-ын дотор чєлєєтэй нэвтэрч болох

байв.

Нэгдїгээр сарын 8-ны єглєєний 6 цагт би тавцан дээр дахин

гарлаа. Їїрийн гэгээ шєнийн харанхуйг дєнгєж л їлдэн хєєж байв.

Удсан ч їгїй салбайсан цагаан манан дундуур эхлээд эргийн

хаялга, дараа моддын орой харагдан харагдсаар арал бїхлээрээ

тодорч ирлээ.

Эрэг дээр улаан арьстнууд мєн л хэвээр байсан бєгєєд энэ удаа

улам олон болжээ. Барагцаалбал тэд тав-зургаан зуугаас илїї

бололтой.

Усны татлагыг ашиглан тэдний зарим хэсэг нь уснаас цухуйсан

хаддыг дамжин “Наутилус”-т хоёр кабельтаас холгїй газар

ойртон иржээ.

Тэдний царайг би энгийн нїдээр сайн їзэж байв Тэд нэн чийрэг

болж ирээд асар єндєр биетэй гэц хонхор духтай єргєн бодовч

хавтгай бус хамартай, нїд гялбам цав цагаан шїдтэй, улаан

арьстны папуас хэмээх омгийнхон бєгєєд тэдний час улаанаар

будсан бужгар їс тос даасан хар арьсан дээрээ эрс ялгарч бїлгээ.

Тїїнчлэн хоёр салаа болгож огтолсон чихний нь омогт ясан эрх

дїїжлээстэй ажээ.

Ихэнх эрчїїд нь чармай нїцгэн, хэд хэдэн бїсгїйчїїд бїсэлхийгээрээ

чєдєр євсєєр уяж тогтоосон, євс сулжмэл банзал євдгєє хїртэл

унжуулжээ. Заримы нь бодвол удирдагчды нь хїзїїнд, улаан,

цагаан шилэрхїї єнгєлєг гялалзсан юмаар хийсэн тал дугуй буюу

дугуй чимэг байх харагдав.



Зэрлэгїїд бїгдээр нум сум, бамбай, жадаар ээвсэглэжээ.

Олонхийнх нь ар нуруунд торон савтай дїїгїїрийн бєєрєнхий чулуу

бєндєгнєж явав. Тэд дїїгїїр эдэмшихдээ агуу чадалтай ажээ.

Тэдний удирдагчдын нэг нь “Наутилус”-т бусдаас ойртон ирж их л

анхааралтай ширтэж байв. Тэр гадиль модны навчаар хийсэн

орхимж нємєрсний нь харвал нилээд том толгой байлгїй.

Надад нэн ойрхон зогсож буй тэр зэрлэгийг би, тун хийлгэчихэд

хялбар байсан боловч тэрнийг ямар нэгэн дайсагнах ааш

гаргахаас нааш хїлээзнэхээр шийдлээ.

Далайн татлага болж байсан тэр їед зэрлэгїїд “Наутилус”-ыг

їргэлж тойрон бужигнаж байв. Гэвч тэд ямар ч дайсагнах янз

гаргасангїй.

Тэд байн байн “ассе” хэмээн ганц їг давтан хашгаралдаж гар

даллан байснаар намайг эрэг дээр гарна уу гэсэн урилга мєн гэж

ойлголоо. Тэгэвч би тэрхїї урилгыг нь няцаавал дээр гэж санав.

Хїнснийхээ нєєцийг арвижуулахыг хїссэн Нед Лендийн заяа

харлахад энэ єдєр бидний бяцхан завь “Наутилус”-аас хєдєлсєнгїй

нь мэдээж хэрэг билээ.

Канадын харъяат хэзээний их гарын эр болох тул аль болохоор

єдєр єнгєрєєхийг хичээж Гвебороар арлаас авчирсан мах; талхаа

даршлах ажил хийв.

Єглєєний арван нэгийн орчим, далайн тїрлэг уснаас цухуйсан

хаддын оройг далдалж эхэлмэгц зэрлэгїїд эрэг тийш буцлаа.

Эрэг дээрх хїмїїс улам олширч буй нь “Няутилус” мэнд ирсэн мэдээ

ойр хавийн арлууд дээгїїр тїгж, Гвебороар арлын єнцєг бїрээс

улаан арьстнууд цувж буй гэдгийг гэрчилж бїлгээ. Харин гэхэд

нэгхэн ч завьхан їл їзэгдэх ажээ.

Бодвол богинохон байлтай хугацаа, гэвч єнгєрч єхгуй, єдєр байж

сууж ядахдаа би цаг єнгєрєєхийн тул далайн ёроолыг

маажуураар малтахаар шийдэв. Би далайн ёроолд тунгалаг уснаа

олон тєрлийн ургамал амьтан байхыг нэвт харж байв. Жич



хэлэхэд энэ єдєр хэрэв л Немо андуураагїй бол шинэ Гвинейн

эргийн дэргэдэх бидний зочлолтын эцсийн єдрийн ємнєх єдєр тул

тэр орчны ургамал амьтантай танилцах явдлыг хойшлуулах

хэрэггїй бїлгээ.

Консель энгийн муусайн эмгэн хумс шїїрддэг шїїрийн нэгэн адил

хєнгєхєн малтуур нэгийг надад авчирч єгєв.

Зэрлэгїїд ер нь ямар шїї байртай улс байна? Хэрэв эзэн

зєвшєєрєхсєн бол тэд надад, тийм ч догшин биш бололтой улс мэт

сэтгэгдэл тєрїїллээ гэж Конселийг ярихад би ;

- Тэглээч гэсэн л махчингууд шїї дээ! гэв.

- Махчин л бол заавал булай новш? байх нь алба уу? хэмээн

Консель мэтгэж тєлєв томоотой хїн байсан мєртєє бузар идэмхий

ч байж бас болох биш її. Аль аль нь ямар ялгаа байна гэлээ.

- За яахав. Консель минь. Эд чинь олзлогдогсдоо бїхэл номын нь

ёсоор шарж иддэг махчин боловч шудрага улс гэж би чамд єчїїхэн

буулт хийе. Гэсэн ч шудрага улсын хоол болохыг єчїїхэн ч хїсэхгїй

тул “Наутилус”-н капитан урьдчилан болгоомжлох арга хэмжээ

авахгїй байх тутам нь мэдээтэй байх болно. За одоо ажилдаа

гэлээ.

Бид хоёр цагийн турш далайн ёроол шїїрдсэн боловч онцын сонин

юм олоогїй болохоор бидний торонд дїїрсэн: “миндалын чих” гэж

нэрлэгддэг хавчаахай, миний л олж їзсэнд орвол сонирхолтой,

гоёмсог арфууд, молотокуудыг їзэж сэтгэлээ хангалаа. Тїїнчлэн

бид хар далайн хэд хэ- дэн бортого, сувд, агуулагч хясаа

барьснаас гадна арав гаруй тооны жижиг яст мэлхий барьсныгаа

гал зууханд шилжїїлэхээр шийдлээ. Гэтэл яг тэр минутад би

санаанд ер ороогуй нэгэн хачин гайхал амьтан олж їзэв. Їнэндээ ч

тїїнийг ер бус ховор тохиолдох зэрэмдэг амьтан гэж нэрлэж болох

билээ. Консель тороо усанд дєнгєж хаяж орхимогц дїїрэн

хясаатий татаж гаргахад нь торы нь би гэнэт угз татан аваачиж

тэдний дундаас нэгий нь шїїрэн авч хашгарсан нь ёстой л далайн



хясаа хавчаахайны дун хуяг судлагч эрдэмтний хоолойноос буюу

хэзээ нэгэн цагт хїн гэдэг амьтны хоолойноос гарч байсан дуунаас

хамаагїй чанга хашгарахыг їзэж тэр мэл гайхаж билээ.

- Эзэнтэн юу болов? хэмээн тэр гайхан сууж эзнийг ямар нэгэн

амьтан хазчаагїй биз? гэв.

- Їгїй ээ, найз минь.. Гэвч би энэ олзны тєлєє эрхий хуруугаа ч

дуртай єгчихсєн байнам.

- Ямар олз?

- Энэ дунг хэлж байна! гэж би хєхїїн гэдэг нь єгїїлбэл,

- Їгїй ээ, энэ чинь зєєлєн биетний хїрээ, гэдэс хєлтний анги, сам

заламгайтны баг, оливын дїрсэд хамаарагдах ердийн нэг дун

байна шїї дээ..

- Тун зїйтэй. Гэвч Консель минь їїний чинь дунгийн эргїїлэг баруун

тийшээ эргэхийн оронд зїїн тийшээ эргэлдсэн байна.

- Нээрээ юї?

- Нээрээ, хонгор минь. Їїний чинь солгой дун гэдэг юм?

- Солгой дун гэнэ ээ? хэмээн Консеийн хоолой нь чичигнэн

дуугарав.

- Їгїй чи,эргїїлгий нь хар л даа.

- Їнэхээр миний сэтгэл хэзээ ч ингэж хєдєлж байгаагїй гэдэгт эзэн

бїрэн итгэж болно гэж Консель тэр дунг гартаа энхрийлэн авч

хэлэв.

Їнэндээ ч сэтгэл хєдлєхєєс єєр замгїй сайхан юм олсон бїлгээ. Ер

нь байгаль дээрх хєдєлгєєн ихэвчлэн баруунаас зїїнээ буюу нар

зєв байдгийг хэн бїхэн мэднэ. Одод єєрсдийн дагуулуудын хамт

баруунаас зїїнээ эргэдэг тэгвэл хїний баруун гар зїїнээс дадамгай.

Тийм учраас тїїний хэрэглэдэг, багаж бїхэн баруунаас зїїнээ

хэрэглэхээр хийгдсэн байдаг. Байгаль ч гэсэн мєн л энэ хуулийг

баримталдаг бєгєєд хэрвээ л їїний хууль гэж хэлж болох юм бол

зєєлєн биетний дунгийн мушгиа мєн л баруунаас зїїнээ эргэдэг



тул солгой дун мэтийн этгээд ховор зїйл тохиолдох тэр эгзэгтэй

цагт, сонирхогсод хамаагїй их їнэ єгдєг бїлгээ.

Консель бид хоёр єєрсдийн тэр їнэгуй ховор эрдэнийг їзэж

сонирхон байв. Би тэр дунгаа байгалийн хєгжлийн тїїхийн

Парижийн музейд хэрхэн бэлтгэхээ тєлєвлєн бодож байтал

Конселийн гарт байсан єнєє їнэтэй дунг маань зэрлэгїїдийн

шидсэн чулуу хага цохичив.

Би бачимдсандаа нэг муухай бархиран хоцроход Консель миний

буу руу їсрэн очиж, биднээс арваад метр зайтай зогсон дїїгїїр

даллан буй зэрлэг рїї шагаймагц нь би тїїнийг хориглохыг завдсан

боловч амжсангїй ээ.

Сум тэр зэрлэгийн гарын шуунд байсан бугуйвчийг нь тас татав.

- Консель! Хїїе чи яаж байна!гэж би сандран хашгарвал:

- Яагаа вэ? Энэ муу махчин эхлээд бидэнд халдсаныг эзэн та

хараагїй гэж її?

- Хїний амьтай тэнцэх їнэтэй дун гэж ер їгїй, Консель минь.

-Ээ муу, їл бїтэх амьтан...Миний марийг малт цохичихсон бол

дээрсэн! хэмээн Консель їглэв.

Їїнийг Консель їнэн голоосоо хэлж байсан боловч би тэрний нь зєв

гэж їзсэнгїй ээ.

Гэтэл бид малгай-дунгийн гайхамшгийг сонирхон байх завсар

байдал єєр болсон байв. Улаан арьстнуудын хориод жижиг завь

“Наутилус”-ыг хїрээлжээ. Тэдгээр завийг модны гол ухаж, урт

нарийхан, хєнгєн хийсэн тул хурдан ява- хад тохирсноос гадна

усан дээр холбилзуулахгїйн тул завины хажуу хоёр ирмэгт хулсан

хоёр хєвїїр бэхэлжээ.

Харваас ч папуасууд европ хїмїсийг урьд ємнє їзэж, тэдний хєлєг

онгоцтой тулгарч байсан нь илэрхий. Гэвч тэд уснаас дєнгєн

цухуйж буй шураг мод, яндан юу юу ч їгїй янжуур маягийн энэхуу

тємєр савыг ер нь юу гэж бодсон бол? Бодвол сайн юм санаагїй

дээ. Тэд онгоцноос нилээд зайтай удаан зогсоцгоолоо.Харин тэд



аажимдаа бидний зїгээс тїрэмгийлэх янзгїйг мэдмэгц “Наутилус”-

тай яваа яваандаа дасч зориг орсондоо танилцахын тул

ойртохоор шийджээ. Тэгвэл энэ л танилцах эрмэлзэлд нь саад

хийх хэрэгтэй байв.

Дуугїй буудаг бидннй буу зєвхєн аянга мэт ниргэдэг галт

зэвсгийг хїндэтгэж сурсан тэр зэрлэгїїдэд тєдийл их айх

сэтгэгдэл тэрїїлэхгїй байлаа. Энэ нь дуугїй буудаг аянга хїмїїсийг

айлгахгїйтэй л яг адил ажээ. Гэвч дуу нь аюултай биш аянга нь

аюултай бїлгээ.

Энэ минутын дотор хэд хэдэн завь “Наутилус”-ыг бїслэн авч

онгоцны тавцан дээр нумын зэв уул мэт харанхуйлан буув.

- Чєтгєр аваачиг! Мєндєр бууж байхчив! Сумаа харуулчихсан ч юм

билїї, яаж мэдээ вэ... гэж Консель єгїїлбэл, би :

- Капитам Немог анхааруулах хэрэгтэй гээд онгоцны дотогш

нэвтрэх нїх рїї явав.

Би їзэсгэлэн танхнмд явж орвол тэнд хэн ч байсангїй. Тэхээр нь би

капитаны єрєєний їїдийг тогшиж їзвэл:

- За гэх дуу сонсдов.

Капитан Немог би нэг л их тоо бодож байхад нь орж очжээ. Тїїний

ємнє тооны тэмдгїїдээр эрээчсэн цаас навсайлдаж байв.

- Би танд саад хийчихэв її? хэмээн би ёсорхон асуувал,

-Тэглээ, эрхэм профессор, гэвч ийнхїї саад хийх ямар нэгэн чухал

шалтгаан бий биз гэж би бодож байнам гэлээ.

Онц чухал хэрэг байна. Биднийг улаан арьстны завь хїрээлчлээ,

бодвол хэдхэн минутын дараа олон зуун зэрлэг хїн биднийг

дайрах нь шиг болтой.

- Ухай хэмээн капитан ер санаа зовсон шинжгїй амарлингїй

царайлж тэд завьтай ирлээ гэнээ? гэлээ.

- Тиймээ капитан.

Тэгвэл дээд тагаа л хаячихвал болох нь тэр.

Яг л тэгмээр юм гэж би танд хэлэх гэсэн юм.



- Тїїнээс хялбар юм гэж ер їгїй-хэмээмэгцээ капитан Немо

дэргэдэх нэг цахилгаан товруу дарчаад, онгоцны багийнхны

єрєєнд зохих зааврыг нь єглєє.

- Ингээд л гїйцлээ гэж тэр, минут хэр дуугуй байснаа сїїлд над руу

хандан-онгоцны завь байрандаа тавигдаж, дээд таг хаагдсан

байхад “Авраам Линкольн”-ны бємбєг цєм цохиж чадаагїй, миний

онгоцны бєєрийг зэрлэгїїд цєм цохиод орж ирэх бий гэж та

эрхбиш айхгїй биз? гэлээ.

- Їгїй ээ, айхгїй. Гэвч єєр нэг аюул байна. Капитан аа.

- Ямар аюул?

- Маргааш єдий їед дээд тагаа агаар оруулах гэж дахин нээх

хэрэгтэй шїї дээ.

- Зїйтэй, тун зїйтэй, эрхэм профессор миний хєлєг яг л халим шиг

амьсгалдаг юм.

- Хэрэв л тэр їед папуасууд онгоцны тавцан дээр байсаар байх юм

бол та хэрхэн яаж тїїнийгээ нээх юм бэ?

- Тэгвэл та, эрхэм профессор,миний онгоц єєд тэднийг авирна гэж

бодож байна уу?

- Тэгэлгїй яахав.

- За яахав.

За яахав, авирч л байг... Авирахад нь саад хийгээд байхын ч хэрэг

алга. Эд чинь ердєє л хєєрхий,зэрлэг амьтад шїї дээ. Тэхээр

Гвебароар арал дээр ч “Наутилус” хїрч ирсэн явдал эдгээр

хєєрхийнїїдийн нэгний нь боловч амь насанд аюул учруулахыг би

яасан ч хїсэхгїй гэв.

Би тїїнд мэхийн ёслоод явахыг завдтал капитан Немо намайг

хориглон, дэргэдээ зэрэгцэн суухыг урилаа. Тэр бидний аялал, ан

гєрєєний тухай надаас сонирхон асууж, канадын харъяат

яахаараа тэгж их махассан болохыг ойл- гохгїй байгаа мэт царай

гаргаж байлаа.



Дараа нь яриа єєр тийшээ хандахад капитан Немо тєдий л их

аман дээр байгаагїй ч гэсэн нилээд сонин зїйл сонгож билээ.

Жич хэлэхэд Дюмон-Дюрвилийн хєлгууд арай л сєнєчєєгїй тэр

хоолойд “Наутилус” маань хайрдчихсан болохоор бидний яриа

тїїнийг хамарсан юм. Энэ талаар капитан Немо ярьсан нь:

- Дюмон Дюрвиль бол францын хамгийн боловсролтой хїмїїсийн

нэг нь байсан болон алдар нэрт агуу далайчдын мєн нэг нь

байлаа. Францын Кук хэмээх хєєрхий тэр эрдэмтэн ємнєт туйлын

мєс, єргєн тэнгисийн хад, номхон тэнгисийн арлуудын

зэрлэгїїдтэй тулж, ялж дийлсээр ирсэн тэр баатарлаг хїн очиж

очиж хот орчны тємєр замын галт тэрэгний нэгэн сїйрэлд амь

їрэгдэх ч гэж дээ! Энэ баатарлаг хїн амьдралынхаа минутанд,

тэгж їхнэ гэдэг талаараа бодох бололцоо олсондоо тэрний сэтгэл

юутай их тарчилсан гэж та бодож байна!

Їїнийг ярихдаа капитан Немо сэтгэл нэн зовсон шинжтэй байв. Тэр

шинж нь тїїний нэр хїндийг єргєж байсан юм.

Бид францын тэр агуу их далайчны аялсан замыы нь зураг дээр

мєрдєж, дэлхий тойрсон тїїний аян амжилтгїй тєгссєн боловч

Адели ба Луифилиппийн арлуудыг нээсэн, ємнєт туйлыг нээх

гэсэн хоёр удаагийн оролдлого зэргийг нь мєрдлєє.

Хамгийн эцэст бид номхон далайн гол гол арлын орчинд їйлдсэн

тїїний гидрографийн шинжилгээний тухай дурсаж ярилаа.

- Далайн гадаргуу дээр Дюмон-Дюрвиль юу хийсэн бїхнийг би

далайн гїнд давтаж хийх санаатай, гэвч миний шинжилгээ бол

дїїрэн хангалттай, нягт нарийн болохоос гадна их хїч хєдєлмєр

орохгїй юм. Далайн салхи шуурганд їргэлж нїдїїлж явсан

Дюрвилийн “Астроляби”, “Эрэмгий” хоёр хєлгийг амгалан

тасалгаанд нь ажиллаж суухад юу ч саад болохгїй ёстой л усан

доорхи жинхэнэ байшинтай ялгаагїй “Наутилус”-тай зїйрлїїлж

яахин болох.



- Гэвч “Наутилус”-ын нэг талын хувь хїртээл нь “Астроляби”,

“Эрэмгий” хоёрын хувь хїртээлтэй адил юм даа, капитан аа-

хэмээн би хэлж орхивол.

- Юу билээ, профессор гуай? гэлээ.

-“Наутилус” яг тэдэнтэй ав адил, яг л тэдний сууж байсан газар

хайрдчихсан шив дээ.

- “Наутилус” хайрдсан юм бишээ хэмээн капитан хїйтэн царайлян

“Наутилус” зєвхєн л далайн ёроолд хэвтэж амсхийж байгаа нь

энэ. Тїїнчлэн єєрийнхєє онгоцыг хєдєлгєх гэж би Дюрвилийн

хєдєлсєнтэй адил тэгж их махран зїтгэх ч їгїй. “Астроляби”,

“Эрэмгий” хоёр золтой л сєнєчєєгїй, тэгвэл “Наутилус-т

заналхийлэх аюул ердєє ч алга. Маргааш яг л миний тогтоосон

єдєр, яг л миний тогтоосон цагт далайн тїрлэг миний онгоцыг

зєєлхєн єргємєгц л миний онгоц єєрийнхєє жуулчлалыг

їргэлжлїїлэх болно.

- Капитан аа хэмээн би-эргэлзэх юм ч надад...

- Маргааш хэмээн миний їгийг тасалж, сандлаасаа бо- сонгуутаа

єдрийн хоёр цагт “Наутилус” хайрдлагаасаа хєндийрч, ямар ч

гэмтэлгїйгээр Торресын хоолойгоор гарч одно! гэлээ.

Їїнийг капитан Немо тасалданга тод єгїїлээд, яльгїй мэхэсхийн

ёслов. Энэ нь яриа дууссан гэсэн тэмдэг ажээ. Би зєвхєн л гарч

одохоос єєр замгїй тул тэр ёсоор болгон гарч одлоо.

Би єєрийн єрєєнд эргэж ирвэл капитантай ярьсан миний яриаг

сонсохыг сонирхож агсан Консель маань тэнд байв.

- Улаан арьстнууд “Наутилус”-ыг заналхийлж байна гэсэн миний

їгийг сонсоод капитан надаар наад барьж байна даа, найз минь

тэгвэл капитанд дїїрэн итгэж болно. Явж амгалан нойрсдоо гэж

би хэлбэл, Консель:

- Эзэнд одоо миний хэрэг їгїй юу? гэлээ.

- Їгїй ээ* хонгор минь, их баярлалаа. Нед Ленд юу хийж байна?



- Эзэн хэрэв зєвшєєрєхсєн бол Нед Ленд одоо кенгеругийн махаар,

ёстой л шїлс залгихаас єєр аргагїй таташ хийж байна гэж хэлэх

байнам гэв.

Єрєєндєє би ганцаар їлдээд, хэвтэртээ орсон боловч маш муу

унтаж билээ.

Зэрлэгїїд миний толгой хавьд онгоцны тємєр тавцан дээгїїр тэп,

тап туучиж їргэлж хашгаралдаж байв.

Шєнє тайван єнгєрлєє. “Наутилус”-ын багийнхан бахь байдгаараа

їзэгдэх ч їгїй сонсдох ч їгїй байв. Цэргийн боомтын нїхэн гэр дээгїїр

гїйлдсэн шоргоолж цэргїїдийн сэтгэлийг єчїїхэн ч їл зовоодогтой

нэгэн адил тэдний сэтгэлийг зэрлэгїїд єчїїхэн ч їл зовоох ажээ.

Би єглєє зургаад бослоо. Онгоцны дээд таг нээгдээгїй л байв.

Тиймээс онгоцны доторхи агаар єчигдрєєс хойш солигдоогїй

ажээ. Энэ байдал їл мэдэгдэх учир нь гэвэл усан доогуур явагч

хєлєгний хийн бэлтгэл багтаамжууд онгоцны бохирдсон агаарт

байсхийгээд л хэд хэдэн метр шоо дєрвєлжин цэвэр агаар єх

учраас болой.

Би єєрийнхєє єрєєнд їд хїртэл ажилласан тул капитан Немогийн

барааг ч харсангїй билээ. Хєлєг онгоц хєвєлтєнд бэлтгэж байх

янз ч алга даа.

Би нилээд хэдэн минут хїлээгээд їзэсгэлэн танхимд явж орлоо

Цаг харвал хоёр хагас болжээ. Тэгвэл арван минутын дараа

далайн тїрлэг дээд цэгтээ хїрэх ёстой бєгєєд хэрвээ л капитан

Немо алдаж тооцоогїй бол “Наутилус” усан дээр хєвж гарах ёстой

билээ. Хэрэв л энэ бїхэн єнгєрчих юм бол бидний онгоц єєерийн

шїрэн хэвтрээс ховхрох хїртэл олон сар хїлээх хэрэгтэй байв.

Гэтэл удсан ч їгїй онгоцны их бие доргиж эхлэв. Онгоцны тємєр

хуяг шїрэн ёроолд шїргэж хэрхэн хяхтнаж буйг би сонсож байлаа.

Хоёр цаг гучин таван минутанд капитан Немо їзэсгэлэн танхимд

орж ирэв.



- Одоо бид хєдєллє-гэв.

- Аа-гэж би дуугарвал капитан Би дээд таг

нээчих гэсэн,

- Папуасууд яасан бэ?

- Папуасууд ий? гэж мєрєє хавчив.

- Тиймээ. Їгїй ээ. Тэд чинь ороод ирнэ шїї дээ.

- Хаагуур?

- Таны нээ гэсэн тагаар!

-Эрхэм ноён Аронакс хэмээн капитан хэнэг ч їгїй “Наутилус”-ын

дээд тагаар хэдий нээлттэй байлаач гэсэн тэр болгон орж

болдоггїй юм шїї гэв. Би гайхсандаа тїїн рїї гєлєрчихвєл;

- Та ойлгохгїй байна уу? гэж асуув.

- Тиймээ.

- За тэгвэл нааш ир. Та єєрєє їз л дээ гэлээ ? Бид дээд таг єєд

гардаг шатанд ойртон очив. Тэнд Консель Нед Ленд хоёр

онгоцны тавцан дээрээс галзуурсан мэт бахиралдаж, чарлалдаж

буй зэрлэгїїдийн орлилдоон дунд дээд талын тагийг нээж байгаа

хэд хэдэн усан цэргийн ажлыг нэн их сонирхон зогсож байв.

Дээд таг пїршний хїчинд гэдрэг шидмэгц тїїний нїхээр хориод

тооны улайрсан муухай амьтны дїрс харагдлаа.

Тэгтэл эдгээр зэрлэгийн хамгийн тїрїїчийнх нь шатны хашлага

дээр гараа тавимагцаа яагаад ч юм бїї мэд ямар нэгэн их хїчээр ар

гэдэргээ шидэгдэж їхэр дуун гарган дэгдсээр зугтаж одсон билээ.

Тїїний нєхєр арван хїн тїїний жишээгээр дараалан оролдлого хийж

мєн л тийм їр дїнтэй буцацгаалаа. Консель нэн их хєхиж

баярлалаа. Єєрийн хэзээ язааны эрэлхэг дайчин эр зоргиндоо

єєрийн эрхгїй хєтлєгдсєн Нед Ленд ухарч буй дайсныг мєрдєхийг

завдан ухасхийж шатанд мєн єнєє хашлаганаас барьж авч амжсан

тул бас л арагшаа хаягдсан бїлгээ.

- Ээ харал аа! хэмээн тэр бахирч, намайг цахилгаан цохилоц!

гэхэд нь би хамаг учрыг мэдэж авлаа.



- Тэхнээ нь шатны хашлага тємрийг єндєр хїчдлийн гїйдэл

дамжуулагч болгосон ажээ. Тїїнд гар хїрсэн хэн боловч арагшаа

айхавтар хїчтэй цохигдож байв. Хэрэв л капитан Немо єєрийн

байдаг бїх гїйдэл їїсгэгчээс гарсан гїйдлийг тїїгээр дамжуулсан

сан бол тэр цохилт амь насанд аюултай байж болох байлаа. Гэвч

тэр аюул багатай гїйдэл дамжуулагчаар зєвхєн хязгаарлаж

довтолгоонд ба онгоцон доторхи хїмїїсийн хооронд нэвтэршгїй

саад бий болгожээ.

Энэ завсар айсандаа сїнс нь зайлсан Папуасууд хурдавчлан ухарч

байв. Бид инээдээ нуун галзуурсан мэт хараал тавьж агсан Нед

Лендийг аргадан тайтгаруулж бїлгээ.

Энэ минутанд далайн тїрлэгийн давалгаагаар єргєгдсєн

«Наутилус”-ын хайрдсан газраасаа хєндийрч байв. Єдрийн яг хоёр

цаг дєчин минут буюу капитан Немогийн тогтоосон цаг болжээ.

Онгоцны сэлїїр сэнс ус аажуухан алгад алгадсаар яваандаа эргэлт

нь тїргэсэж “Наутилус” далаын гадрага дээгїїр хєвж эхлээд

торессын аймшигт хоолойгоос ямар ч гэмтэл хохиролгїй гарч

одов.

ДАХИАД Л ШОРОНД

Дараачийн нь єдєр, нэгдїгээр сарын аравнаа “Наутилус” задгай

тэнгист дахин гарч довтолголоо. Энэ удаа цагт гучин таван миль

хурдалж байсан нь хийсэх мэт ажээ Тїїний сэнс маш

тїргэн .эргэлдэж буй тул би тїїнийг ажиж минутанд хэд эргэж

байгааг нь тоолж чадахгїй байна.

Цахилгаан гэдэг тэр гайхамшиг хїч «Наутилус”-ыг зєвхєн

хєдєлгєж байгаагаар барахгїй мєн гэрэлтїїлж дулаацуулж,

цахилгаан цохиулж л амиа алдахаасаа л айхгїй бол хэн ч гаднаас

нэвтэрч їл чадах саадыг бий болгож хамгаалж буй тэр их

цахилгаан хїч энэ бїхнийг би санахад хичнээн бахдаж биширсэн

гэдэг хязгааргїй билээ.Тэр ч яахав харин энэ бїхнийг єєрийн



гараар бїтээсэн тэр хїн миний баяр бахдлыг бїр ч илуу тєрїїлж

бїлгээ.

Бид энэ хэр, шууд баруун зїгийг барьж явав. Нэгдїгээр сарын 11-

нд бид уртрагийн 135 ба умарт єргєргийг 10 хоногт Карбентарийн

буланд орох амыг цагдан орших весеелийн хушууг тойрлоо. Энд

хэдийгээр усан доорхи хад олон боловч єєр хоорондоо их

зайтайгаас гадна зураг дээр нарийн тэмдэглэгджээ. “Наутилус”

бидний явах замын дагуу орших мєн дээрх аравдугаар єргєрєг,

уртрагийн 130 хоногт баруу- наас Викторин зїїнээс Моне хоёр

цохионы хоорондуур хялбархан єнгєрлєє.

Нэгдїгээр сарын арван гурванд бид Тиморын далайн уснаас мєн

тэр нэрээр нэрлэгдсэн арлын дэргэдїїр уртрагийн 122 хоногт явж

орлоо. Мянга зургаан зуун хорин таван шоо дєрвєлжин бээр

дэвсгэр бїхий энэ арлыг Энэтхэгийн хэд хэдэн хаан хувааж

захирдаг ажээ. Тэр арлыг захираад єєрсдийгєє гумбараа матарын

хєвууд хэмээн нэрлэдэг нь хорвоо дээр оршигч хамаг л амьтдын

дотроос хамгийн хувьтай дээд тєрєлтєн гэж їздэгийн учир тэр

байжээ. Тэр хаадын зэрлэг “євгєд” уул арлын голын уснаа їй

олноороо байдаг нь тэндхийн олон лам нартай садан

сїлбээтэйгийн хїчинд тэр нутгийн хїн амын зїгээс бишрэн

сєгдєхийн гїн сїсэглэлээр хїрээлэгдсэн билээ. Тїїнчлэн тэдний

хойноос санаа тавьдаг, тэдэнд зусарддаг, тэдиий зоогонд залуу

хїїхнїд барьдаг бєгєєд тэр нэгэн сэтэрт гїрвэл єєд нь гар далайсан

харь газрын хїн сайнаа їзэхгїй нь зайлшгїй бїлгээ.

Гэвч “Наутилус» тэдгээр муухай амьтадтай ноололдож байхын

хэрэггїй байв. Капитаны туслах ээлжит ажиглалтаа їйлдэж

байхад буюу їд дундын їед Тимор арлыг бид хэдхэн минут

ажиглаад явсан билээ. Мєн тэдгээр бїлэг аралд ха- маарагдах

Роттн хэмээх жижиг арлыг би бас л тїргэн зуур хараад єнгєрєв.

Энэ арлын бїсгїйчїїд гуа сайхнаараа цуутай бєгєєд боолчуудыг

худалдаалах меланезийн зээл дээр єндєр їнэлэгддэг ажээ.



Эндээс «Наутилус” баруун ємнє зїгийг чиглэн огцом эргэн

Энэтхэгийн гадаад далайг зорьж одлоо.

Капитан Немогийн єндєр ааш биднийг хааш аваачих нь вэ? Азийн

эрэг єєд її? аль эсхїл Европ тив рїї юу? Эдгээр таамаглалыг хїн

амьтантай хуурай газрыг їзэн ядах капитаны цаг їргэлжийн

хилэгнэлтэй холбон тайлбарлахад хїнд байв.

Тэгвэл бид арай урдуур орох нь ээ? Магад ч їгїй “Наутилус” маань

Сайн итгэлтийн ба Горнын хушууг тойрч ємнє туйл руу одож

байж? дараа нь бид, усан доогуур явагч онгоц дураар туулах

уудам хязгаар бїхий номхон тэнгистээ яасхийгээд л явж ирэх вэ?

Энэ бїх асуулганд зєвхєн ирээдїй л хариулт єгч чадах байв.

Далайн дайсагнал шуурганы эрхэнд алс хаягдсан, хуурай газрын

эцсийн хаш- лага саад Карьте-Гиберни, Серинтататам ба Скоттын

далд шїр арлуудын дэргэдїїр єнгєрч нэгдїгээр сарын14-нєє бид

хуурай газраас алс хол задгай далайд гарч ирлээ. “Наутилус”-ын

хурд жигдэрлээ. Олон ааштай янзын онгоц нэг бал далайн их гїнд

очоод, нэг бол удаан хугацаагаар тїїнний гадаргууг їл орхиж

билээ.

Энэ аяллын їед капитан Немо далайн янз бїрийн гїнд усны халуун

хїйтнийг хэмжих сонирхолтой ажиглалтуудыг їйлдэз. Ердийн

нєхцєлд тэдгээр ажиглалтыг нилээд тєвєгтэй багажуудын

тусламжтайгаар їйлдэх бєгєєд тїїнийг далайн гїнзгийг хэмжих

термометрчилсэн багажаар буюу янз бїрийн тємєрлєг цахилгаан

харилцан адилгїй дамжуулах явдал дээр їндэслэсэн аппаратаар

хэмждэг билээ. Гэвч тэдгээр багажийн заалтанд тэр болгон итгэж

болохгїйгээс гадна тэдгээрийн шилэн хэрэгсэл далайн их гїнд

усны єндєр даралтыг тэсвэрлэж чаддаггїй ажээ. Тэрчлэн уул

туршла- гыг давтан їйлдэх явдал нэн тєвєгтэй тул нэг

удаагийнхаа ажиглалтанд тэр болгон итгэхэд бэрх болно.



Тэгвэл капитан Немо дуртай гїнзгийдээ єєрийн биеэр орж

ажиллахуйц усны янз бїрийн давхрагад оруулсан термометр

ямарч маргаангуй яг таг хэмждэг ажээ.

Тиймэрхїїгээр нэг бол ус дїїргэсэн тусгай багтаамжуудын

тусламжтайгаар, нэг бол “Наутилус»-ын залуурыг далайн ёроол

руу хазайлгасны їрээр капитан Немо далайн гадрагаас доош

гурав, дєрєв, тав, долоо, ес, арван мянган метрийн гїнд дараалан

орж хэмжээд, усны халуун хїйтэн мянган метрээс доош

бємбєрцгийн бїх л єргєргїїдэд, цельсийн дєрєв аравны таван

градус тогтмол байдаг гэдэг дїгнэлтэд иржээ.

Би тэдгээр шинжилгээг маш сонирхон ашиглаж эрдэм

шинжилгээний тэдгээр ажиглалт капитан Немод ямар хэрэгтэй

юм бол? гэж єєрєє єєрєєсєє асуудаг байв, їнэхээр тэр хїн

тєрєлхтний ашиг тусын тул гэж її?

Тэгвэл тэр ч найдвар багатай буйзаа. Учир нь тїїний тэрхїї бїх

хєдєлмєр єєртэй нь хамт ямар нэгэн алсалсан тэнгисийн ёроолгїй

гїнд булшлагдах ёстой байв.

Гэвч яаж мэдэх вэ, тэр надаар дамжуулан єєрийн эрдэм

шинжилгээний их бїтээлийг ертєнцєд бэлэглэх ч гэж байж, тэгвэл

эрт орой алин боловч хэзээ нэгэн цагт усан доогуур явагч єєрийн

онгоцноос намайг суллан тавьж, хуурай газар хїмїїсийн дунд эргэн

ирэх бололцоог над єгнє гэж її?

Тэгвэл їїнд одоохондоо итгэж найдах ямар ч їндэсгїй бизээ...

Гэлээ ч гэсэн капитан Немо нэг удаа дэмий бємбєрцгийн гол гол

далайнуудад їйлдсэн усны нягтралыг шинжилсэн

шинжилгээнийхээ їр дїнгийн тухай надтай сэтгэгдлээ

хуваалцлаа. Жич хэлэхэд тїїний хэлснээр эрдэм шинжилгээний

асар их сонирхлыг тєруулж буй гэгдэх нэгэн мэдэгдлээс авч їзвэл

миний зїгээс хийсэн дїгнэлтээр тэр нь шинжлэх ухаантай ямар ч

уялдаа авцалдаагїй боловч миний хувьд л нэн их чухал зїйл

байлаа.



Энэ хэрэг нэгдїгээр сарын 15-ны єглєє болж билээ. Би капитан

Немогийн хамт “Наутилус”-ын тавцан дээгїїр нааш цааш сэлїїцэн

явтал далайн усны нягтрал энд тэнд харилцан адилгуй гэдгийг

та мэдэх її гэж надаас тэр гэнэт асууж бїлгээ. Би мэдэхгїй хэмээн

хариулаад, энэ асуудлын талаар шинжлэх ухаанд хэрэг дээр нь

жинхэнэ шалгасан баримт нотолгоо байхгїй гэж нэмэн хэлэв.

- Би єєрєє їїний чинь шинжилсэн хэмээн капитан Немо над хэлээд

би тїїний зєв гэдгийг хаана ч батална гэлээ.

- Маш сайн байна гэж би хэлээд-гэвч “Наутилус” ч онцгойдоо

тусгаар ертєнц учраас тїїн дээр яваа эрдэмтний их нээлт газрын

бємбєрцєг дээр оршигчдын сонорт хэзээ ч хїрэхгїй нь харамсалтай

юм гэв.

- Таны зєв профессор гэж жаахан бодолхийлсний дараа капитан

Немо нээрээ ч “Наутилус” бол биеэ дайсан тусгаар ертєнц, миний

энэ онгоц бол газар дэлхийгээс єєртэй нь хамт нарыг тойрч буй

бусад ертєнцийн нэгэн адил хол юм. Яг л тїїнчлэн Ангараг ба

санчир хоёр ертєнцийн эрдэмтдийн бїтээлийг газар дэлхий хэзээ ч

мэдэж чадахгїй шиг ”Наутилус”-ын эрдэмтдийн ажил хэзээ ч

мэдэгдэлгїй їлдэх юм. Зуурдын тохиолдлоор таны хувь заяа

“Наутилус”-ын хувь заяатай холбогдсон болохоор би танд єєрийн

ажиглалтын тухай аар саар зїйл мэдэгдэж болох байнам гэв.

- Би таны їгийг хичээнгїйлэн сонсъё капитан минь.

- Далайн ус ердийн цэнгэг уснаас хамаагуй их нягтралтай гэдгийг

та эрхбиш мэдэж байгаа, гэвч тэр нягтрал газар бїр адилгїй.

Нээрээ ч їнэндээ хэрэв цэвэр цэнгэг усны нягтралыг нэгж болгон

авч їзвэл Атлантын тэнгисийн усны нягтрал-нэг бїхэл мянганы

хорин найм, номхон тэнгисийнх нэг бїхэл мянганы хорин зургаа,

газрын дунд далайнх... “Ухай тэхээрээ мань Газрын дунд далайд

очдог байх нь байна шїї! гэж би бодов”



-... Нэг бїхэл мянганы гучин нэг, Ионийн далайн усных нэг бїхэл

мянганы арван найм, Адратикийнх-нэг бїхэл мянганы хорин

наймтай тус тус тэнцэнэ.

Тїїнээс їзвэл “Наутилус” дэлхийн бємбєрцгийн хамгийн хєл

хєдєлгєєнтэй далайн усыг ч тойрдоггїй нь тодорхой байв. Тїїнээс

їндэслэж би тїїнийг хэзээ нэгэн цагт, магадгуй удах ч їгїй нилээд

хєгжсєн орнуудын эрэгт ойртох тєстэй гэдэг дїгнэлт хийлээ.

Энэ шинэ мэдээ Нед Лендийг баярлуулах ёстой байв.

Дараачийн хэдэн єдрийн турш бид шинжилгээний хэд хэдэн ажил

хамтдаа хийв. Їїнд: Далайн усны янз бїрийн гїнд ууссан давсны

хэмжээ, цахилгаан дамжуулах чанар, єнгє, тунгалаг зэргийг

тодорхойлсон билээ.Энэ бїх хугацаанд капитан Немогийн гарын

гайхамшигт ур, бїтээлч авъяас чадвар намайг нэн их гайхуулан

бишрїїлсэн бєгєєд тїїний тэр чанар зєвхєн л намайг урьдчилан

анхааруулах зантай нь л єрсєлдєж чадах байв. Гэвч тэдгээр

туршлага дуусмагц л дахин сураггїй алга болох тул би “Наутилус”

онгоцноо аанай л ганцаараа їлддэг бїлгээ.

Нэгдїгээр сарын арван зургаанаа ”Наутилус” онгоц нэгэн удаа

далайн тєвшнєєс хэдхэн метрийн гїнд нам унтчих мэт болсон

билээ. Онгоцны цахилгаан хєдєлгїїрїїд зогсож, сэлїїр сэнс

эргэлдэхээ больсон тул усан доогуур явагч онгоцыг далайн

урсгалын эрхэнд зєнд нь тавьсан бїлгээ. Дєнгєж саяхан аль хол

газар нэн их хурдлан давхиснаас шалтгаалан жижиг засвар

хийхээр машинуудаа зогсоох мэт надад санагдлаа.

Гэтэл энэ єдєр би, єєрийн нєхдийн хамт сонирхолтой нэгэн

їзэгдлийн гэрч болсон юм. Їзэсгэлэн танхимын гэгээвчтэй хавтас

аажим нээгдсэн боловч ”Наутилус”-ын гадаах цахилгаан чийдан

асаагїй байгаа тул тэнгэр бїрхсэн їерийн хар їїлс усны гїнд гэрэл

муу оруулж, бидний эргэн тойронд бїрэнхий ажээ.

Би тэнгисийн усны хачин єнгийг сонирхон байтал ”Наутилус” гэв

гэнэт нїд гялбам хурц гэрлийн цацралд дайрагдав. Тїїнийг би



эхлээд манай онгоцны гэрэл асч давхаргыг гэрэлтїїллээ гэж

бодсон боловч андуурал болжээ. Тэгж эндїїрснээ би орчныг сайтар

ажиглаж харсны дараа сая мэдсэн бїлгээ.

Тэхнээ нь ”Наутилус” далайн усны урсгалд хєв хєвсєєр фосфороор

гэрэлтїїлэгдсэн давхаргад орсон тул тїїний гэрэлтэх хїч, хїрээлж

буй харанхуйтай харьцуулбал гялбам хурц санагджэа. Тэрхїї гэрэл

їй олон тооны маш бяцхан амьтдын биеэс цацрах бєгєєд тэр

амьтдын бие онгоцны тємєр ёроолтой хавирснаас улам их

гэрэлтэж билээ. Гэтэл би бас гэрэлтэж буй тэрхїї далайн дунд,

улайдсан зуухнаас урсаж байгаа хайлсан тугалга мэт унжирсан

гэрэл бїр ч илїї хурц дїрсхийхийг ажсан нь тїїний дэргэд далайн

зэргэлтэж буй бусад давхаргад харанхуй болох мэт сэтгэгдэл

тєрж бїлгээ. Тэр хурц гэрэл манай цахилгаан чийдэнгийн зєєлєн

сацралтай єчїїхэн ч адилгїй байв.

Тэр гэрэл хєдєлгєєнтэй болоод биетэй мэт санагдлаа. Їїгээрч

барахгїй уул гэрэл амьтай болодыг шууд ажиж болох байв.

Тэрхїї гэрэл туяа бадарсан уснаа “Наутилус” олон цаг аяллаа.

Тэрхїї гал гэрэл дунд гїрвэл мэт тонгочиж буй далайн том амьтдыг

хараад бидний бахархал бїр ч их боллоо. Тэрхїї гэрлийн хїйтэн

сацралын дунд далайн тамирчид далайн гахай, сэлмэн хамартууд

сэлж харагдсан бєгєєд сэлмэн хамартын гурван метр урт аврага

том эвэр сэлэм, гэгээвчний болор шилэнд хэд хэд хавирсан бїлгээ.

Дараа нь эвэр нуруут, макрель мэтийн бусад жижиг загас бий

боллоо.

Тэрхїї гайхамшиг їзэгдэлд дур татах ямар нэгэн хачин чадал бий

ажээ Тэд єдрийн цаг агаарын байдал усны тэрхїї гэрэлтлийн

хїчийг ихэсгэсэн ч байж болох юм. Тэгвэл далайн гадаргуу дээр

їер бууж байсан бол уу? Гэвч, “Наутилус” хєвж явсан тэрхїї хэдхэн

метрийн гїнд тэнгэрийн байдал ямар ч чєлєєгїй тул бид усны

амгалан урсгалд таатайхан халбилзан байв.



Тиймэрхїїгээр бид улам л шинэ шинэ гайхамшгийн дунд їл мэдэг

урагшилж байлаа. Консель маань нїдээ байдгаараа бїлтийлгзн

харж аль л тохиолдсон їе хєлтєн, зєєлєн биетэн загас, ургамал

амьтдыг зогсоо зайгїй ангилан байв.

Єдєр хоног нэн тїргэн єнгєрєх болж, тэдгээрийг би тоолохоо ч

болилоо. Нед Ленд маань тогтсон заншлаа баримтлан єєрсдийн

хоолыг аль болохоор олон тєрєл болгохыг хичээж явав.

Бид яг л эмгэн хумс дун бїрхїїлээ їл орхих мэт амьдрах болов. Би

єєрийн туршлагаас авч їзвэл эмгэн хумс байх тєдий тєвєгтэй бус

байлаа.

Энэ хэлбэрийн амьдралд бид бїр дадчихаад тїїний тааламжтай,

хєнгєнд амтархан байсаар дэлхий дээрх амьдрал байдал шал єєр

болж байгааг таг мартжээ.

Гэтэл нэгэн удаагийн санамсаргїй тохиолдол бидэнд бодит

байдлыг ухамсарлан сэхээ оруулан бїлгээ.

Нэгдїгээр сарын арван наймнаа <<Наутилус>> уртрагийн 105,

ємнєт єргєргийн 15 хоногт явж байлаа. Цаг агаарын байдал

ширїїн, далай дээгїїр єндєр єндєр давалгаа цалгилж билээ. Салхи

дорно зїгээс асар их хїчтэй шуурч байв. Хэд хэдэн єдрийн турш

їргэлж цаашилж байсан барометр догшин їер ойртож буйг зєгнєж

бїлгээ.

Капитаны туслах ажиглалтаа хийж байх їед би онгоцны тавцан

дээр гарч ирэв.Тэр ердийнхєє заншлаар єнєє л хэлдэг їгээ л хэлэх

болно хэмээн би бодож байтал, энэ єдєр тэр урьдынхаасаа шал

єєр, мєн л їл ойлгогдох їг хэллээ.Тэгтэл ч капитан Немо онгоцны

тавцан дээр гарч ирээд дуран авч алсыг дурандаж гарлаа.

Далайн тєвшин дээр байгаа ямар нэгэн цэгээс дурангаа ул салган,

капитан хэдэн минут хєдєлгєєнгїй зогссоноо, дурангаа хурааж

єнєєх надад їл ойлгогдох хэлээрээ туслахтайгаа хэдэн їг солив.

Ажвал тэр хїний сэтгэл ямар нэгэн юманд їймэрсэн бол уу гэмээр

бєгєєд єєрийн хєдєлсєн сэтгэлийг арайхийж барьж байх



харагдлаа.Тэгж капитан Немо биеэ сайн барьж амгалан байдлаа

хадгалан чадаж байв. Мнний таамагласнаар бол капитан Немо,

туслахдаа ямар нэгэн санамж єгч, тэр нь хариу амлаж буй буюу

єєртєє итгэж болохыг хичээнгїйлэн баталж буй мэт байв.

Їгїй дээ л тэдгээрийн дууны єнгєєр тиймэрхїї сэтгэгдэл надад тєрж

билээ.

Саяхан капитан Немо, тїїний туслах хоёр дурандаж байсан тэр зїг

би нэн их анхааран ширтсэн боловч юу ч олж їзсэнгїй. Тэртээ

тийшээ тэнгэр ус хоёр нэгэн шугаманд зааглан харагдаж тэрхїї

шугамын тэгш шулуун зурвас юунд ч їл єртєж билээ.

Тэр хооронд капитан Немо намайг харахгїйгээр, магад ч їгїй

миний байгааг мэдэх ч їгїй байсан байж онгоцны тавцан дээгїїр

нааш цаашаа холхилж байв. Тїїний алхаа, мєн л жирийн яаралгїй

хэвээрээ жигд боловч ердийнхєєсєє жаахан удаахан байсан ч

байж магадгїй.

Хааяа тэр зогсож, хоёр гараа элгэндээ зєрїїлээд далай єєд

ширтэж байв.

Усны тэрхїї уудам цєлд тэр юу харсан бол? “Наутилус” хамгийн

ойр байгаа хуурай газраас хэд хэдэн арван миль зайтай байв.

Капитаны туслах дурангаа дахин нїдэндээ авав. Дараа нь тэр

тавцан дээгїїр наш цааш харайж, заримдаа зог тусан, дэвслэн,

тэгснээ дахин гїйх шахам болж байв. Тэр одоо єєрийнхєє тїгшсэн

сэтгэлийг нуухыг оролдсонгїй ээ.

Тэр явдлын нууц бодвол удахгїй л задрах ёстой болсон бєгєєд

учир нь капитан Немогийн тушаалаар онгоцны бїх машин хамаг

байдгаараа ажиллаж эхлэв.

Энэ минутанд капитаны туслах єєрийн капитаныг дахин дуудлаа-

Тэр тавцан дээгїїр холхихоо больж дуран авч далайн алс тєвшин

руу дурандаж одов.Тэр дурангаа нїднээсээ мєд салгасангїй.

Эдгээр ер бус амгалан улсын хачин загнахыг харж сонирхсон би

їзэсгэлэн танхимд бууж очоод єєрийн їргэлж ашиглан байдаг агуу



сайхан яндан дуран авч тавцан дээр эргэж ирээд далайг

дурандахаар нїдэндээ авч алсыг онож харж амжаагїй байтал

минь миний гараас хэн нэгэн хїн мулт татан авчлаа.

Би тїргэн зуур эргэн хартал миний ємнє капитан Немо зогсож

байсан боловч би тїїнийг таньсангїй ээ. Тїїний царай нь муухай

хувирч нїдэнд нь хилэнт гал бадарч байв. Тэр шїдээ шазайлган,

ам нь дутуу ангайжээ. Тїїний хураасан бие, зангидсан нудрага,

мєрєндєє шигдсэн хїзїї зэрэг нь тїїний бие їзэн ядах асар их їзэл,

уур хилэнгээр нэвширсэн болохыг илтгэж байв.

Тэр ядаж єчїїхэн ч хєдєлсєнгїй. Тїїний надаас булааж авсан дуран

тавцан дээр хэвтэв.

Їнэхээр тэр надаас болж их хилгэнэв гэж її? Эсхїл тэр їл ойлгогдох

хїн ”Наутилус онгоцонд олзлогдсон хїн мэдэж болохгїй ямар

нэгэн чухал нууцыг намайг мэдчихлээ гэж санав уу?

Гэвч, тїїний тэр их їзэн ядах їзлийн эх їїсвэр нь би биш ажээ. Тэр

ядаж намайг тоож харсан ч їгїй. Тїїний нїуд алсад бїртийж буй тэр

нэгэн цэг дээр тулж тогтсон байв.

Тэгтэл ч капитан Немо сая сэхээ орлоо. Тїїний хувирсан зїс,

ердийнхєєрєє амгалан, хїйтэн байдалтай болов .Тэр єнєє хэлээрээ

туслахдаа хэдэн їг хэлчээд дараа нь над руу хандаж :

- Эрхэм Аронакс танаас хэмээн тэр захирангуй хоолойгоор -

бидний хооронд хийсэн хэлэлцээрийн нэгэн зїйлийг даруй дагах

явдлыг би шаардах хэрэгтэй боллоо гэв.

- Чухам ямар зїйл билээ, капитан аа?

- Таны бие болоод таныг дагалдагсад та бїхнийг суллах тушаал

намайг єх хїртэл тїгжээтэй суух хэрэгтэй болж дээ.

- Таны тушаалыг би зайлшгїй дагах минь болжээ хэмээн би

хэлээд, тїїнээс нїд салгалгїй ширтэн байж гэвч танаас нэг юм

асууж болох уу?

- Їгїй ээ, болохгїй!



Хэрэг нэгэнтээ тийм болсон тул маргахын хэрэггїй бєгєєд, тїїнтэй

тэмцэлдэх хїчин чадал надад їгїй бїлгээ. Тиймээс, тїїнийг дагахаас

єєр аргагїй болжээ. Би Нед Ленд, Консель хоёрын єрєєнд орж

очоод капитаны тушаалыг тэдэнд сонсголоо.

Миний сонсгосон мэдээ канадын харъяатад чухам ямар сэтгэгдэл

тєрїїлснийг тааварлах боломж уншигчдад олгоё. Тэхэд олон юм

ярихын зав бидэнд байсангїй. Энэ їед дєрвєн далайчин биднийг

босгон дээр маань хїлээн зогсоож байгаад анх биднийг

“Наутилус”-т орж ирэхэд аваачиж тїгжсэн єнєєх тасалгаанд

хїргэв.

Нед Ленд тэмцэлдээд їзэхийг завдсан боловч хаалга тїїний яг

хамры нь ємнє яв хийтэл хаагдав.

-Энэ чухам юу болж байгаа нь энэ билээ. Эзэн бидэнд хэлээд

єхгїйсэн болов уу? гэж Консель асуулаа.

Би єєрийн нєхдєд онгоцны тавцан дээр болсон бїхнийг ярьж єгєв.

Тэд мєн л миний нэгэн адил гав гайхсан боловч бид бїхнийг

хїрээлж байсан тэр нууц тодорхой болсонгїй ээ.

Би нэн их бодолд орлоо. Капитань царайны хачин хувиралт миний

толгойноос гарахгїй байв. Би ядаж хоёр янзын бодлыг холбон

дїгнэж чадахгїй, ямар ч хэрэггїй таавар, сэжиглэлїїдийн дунд

тєєрєлдєн мангуурч байтал:

-Хїїе ширээн дээр хоол байна гэсэн Нед Лендийн дуу миний

бодлыг сарниалаа.

Їнэхээр ч ширээ дїїрэн аяга таваг єржээ. Бодвол тэнд ингэж юм

бэлтгэх тушаалаа капитан Немо “Наутилус”-ын гїйдлийг

хурдасгах тушаалтайгаа нэгэн зэрэг єгсєн буйзаа.

-Єєртєє нэгэн сайхан зєвлєлг єхийг эзэн зєвшєєрєхсєн болов уу?

хэмээн надаас Консель асуухад, би :

-Зєвшєєрєлгїй яахав, хонгор минь гэв.



-За тэгвэл эзэн єглєєнийхєє зуушийг сайн идчих. Їїнийг цаашдын

болгоомж, цаг їе шаардаж байна. Бїї мэд шїї дээ ер нь цаашид юу

болох нь Консель минь, чиний зєв.

-Аяа... хэмээн Нед Ленд санаа алдаж бидэнд зєвхєн л загас єгч шїї

дээ. Бидний нєєцнєєс юу ч алга...

-Бод л доо Нед минь. Їгїй ээ, энэ чинь ерєєсєє бидэнд юу ч єгєєгїй

бол чи яах юм? Энэ їг Канад нутгийн хїнийг номхотгов. Бид

ширээний ард сууцгааж чив чимээгуй зуушлав. Би бага идлээ.

Консель єнєє болгоомжлолдоо автаж албаар их идэв. Харин Нед

Ленд л єєрийнхєє эхний дургїйцлийг харгалзахгїйгээр нэг ч їмх

хїнс сул орхисонгуй гєрчихлєє.

Єглєєний зуушны дараа бид тус бїрдээ нэг нэг булан эзлэн сууж

авав.

Яг энэ минутанд бидний тэрхїї хавчиг єрєєг гэрэлтїїлж байсан

таазны хагас бємбєгєр чийдэн унтарсан тул бид пад харанхуйд

їлдлээ. Нед Ленд ч тачигнатал хурхирч эхлэв. Харин Консель

тїїнийг дууриан хурхирч ороход би гайхаж байв. Миний нєхдийг

яагаад тийнхїї амархан зїїд нойр авч одов хэмээн би єєрєєсєє

асууж суутал миний ч нойр хїрч дийлдэхийн аргагїй болж билээ.

Би нїдээ нээлттэй байлгахаар хэдий хичээсэн боловч миний

дураар болсонгїй хоёр нїдний минь зовхи єєрєє бууж орж ирээд

байв. Би нэн их шаналгаатай байдалд орж унтах унтахгїйн

хооронд бїр зовчив. Бодвол бидэнд єгсєн хоолонд нойрны эм

хольсон бололтой.

Тэхлээрээ биднийг харанхуй гянданд хорьсон нь капитан Немод

бас багадаж єєрийнхєє цаашид їйлдэх ажлаа нуухын тул биднийг

мєн унтуулах хэрэгтэй байжээ?

Хагас дутуу унтаж, зїїрмэглэх зуураа би онгоцны дээд таг

хаагдаж буй чимээ муухан сонслоо. Усны гадаргуу дээр хєвж

байснаас шалтгаалж їл мэдэг халбилзаж агсан онгоц хєдлєхєє ч



больчив. Бодвол “Наутилус” тэнгисийн мєнхийн амгалан гїнд

живж байсан буйзаа.

Би энэ завсар мєн л нойртойгоо їзэлцсээр байв. Гэвч энэ бїтдэггїй

хэрэг ажээ. Миний амьсгаа суларч, їе мєчний їзїїрээс зїрхэнд минь

хїртэл їхлийн хїйт дааварлаж байхыг би мэдэрч байлаа. Тугалга

цутгасан мэт хїнд зовхио єргєхийн арга алга. Муу юм їзэгдсэн

муухай зїїд зїїдлэгдэж хїндээс хїнд нойр намайг дарж авлаа. Дараа

нь зїїд їзэгдэхээ боль больсоор би ухаан алдсан билээ.

ХЄНДИЙ БИЕТНИЙ ЕРТЄНЦ

Би маргааш єглєє нь сэрвэл толгой минь аймшигтай дїнсийж байв.

Би харин нэн их гайхалд єєрийнхєє єрєєнд байж байлаа. Бодвол

миний нєхрийг нойрон дунд нь мєн л тэгж єрєєнд нь аваачсан

байлгїй. Учир иймээс миний нєхєд єнгєрсєн шєнийн явдлыг надаас

илїїгїй мэдэж байсан тул тэрхїї нууц хэргийн хєшгийг зєвхєн л

ирээдїй л ямар нэгэн аргаар сєхнє гэдэгт найдахаас єєр арга

надад байсангїй.

Би єрєєнєєсєє гармаар дур хїрлээ. Гэвч би суларсан юм бол уу, аль

эсхїл тїрїїчийн адил тїгжээтэй юу? Тэхнээ нь би бїрэн чєлєєтэй

болчихсон ажээ. Тэгээд хаалгаа нээж, гудамж єрєєгєєр дамжин

тавцан єєд гаргах шат руу явлаа. Ємнєхєн нь хав яв хаачихсан

дээд таглааг цэлийтэл нээжээ. Би онгоцны тавцан дээр гарч ирэв.

Тэнд намайг Нед Ленд, Консель хоёр хїлээж байлаа, би тэднийг

байцааж эхэлсэн боловч тэд юу ч мэдсэнгїй. Єчигдєр тэд нам

унтчихаад єнєє єглєє мєн л єрєєндєє сэрцгээсэн байлаа.

“Наутилус” мєн л урьдын адил амгалан, мєн л урьдын адил

сэжиглэлтэй ажээ. Тэр жигдхэн хурдаар далай дээр ил хєвж

явлаа. Тїїн дээр юу ч болоогїй, тїїний юу ч хувираагуй мэт

санагдлаа.



Нед Ленд далайн тєвшинг ажиж зогсоход канад газрын

харъяатын соргог нїд алсад хєлєг онгоцны янданг ч далбааг ч,

газар орны бараа ч олж їзсэнгїй -далай цєл мэт хов хоосон байв.

Баруунаас салхилах хїчит салхи далай дээр сїрлэг давалгаа

эвхрїїлж байв.

“Наутилус” нилээд аягїй сэгсэрч бїлгээ. Амьсгалах агаарынхаа

нєєцийг нєхєн авмагц “Наутилус” далайн гїнд арван тав орчим

метр живж орсон нь бодвол ямар нэгэн хэрэг гарвал тїргэн зуур

дээшээ хєвж гарах гэж тиймэрхїї яльгїй гїнд орсон буйзаа. Ердийн

заншлын эсрэг энэ нэг маяг нэгдїгээр сарын арван есний єдєр хэд

хэд дахин давтагдсан бїлгээ. Тийнхїї хєвж гарах тутам капитаны

туслах онгоцны тавцан дээр гарч ирэн тэндээс єнєєх л хэлдэг їгээ

дотогш дамжуулж байв.

Гэвч капитан єєрєє їзэгдсэнгїй ээ. Онгоцны багийнхнаас би ердєє л

амарлингїй зант зарцын биеийг олж їзсэн бєгєєд тэр миний хоол

ундыг зєєж тун нямбай їйлчилдэг билээ.

Ингэж байтал єдрийн хоёр цагийн їед би єєрийн тэмдэглэлийг

цэгцэлж суутал капитан Немо їзэсгэлэн танхимд над дээр орж

ирэв. Би тїїнд мэхийн ёслохуй дор тэр надад їл мэдэг толгой

дохиж нэг ч їг хариу дуугарсангїй ээ. Би оролдож буй зїйлээ дахин

їргэлжлїїлж єчигдрийн явдлын тухай тэр ямар нэгэн юм ярих байх

хэмээн шийдсэн боловч , тэгсэнгїй ээ.

Би тїїнийг хулгай нїдээр сэмхэн харлаа. Тїїний нойр хомсдосноос

болсон мэт улайсан нїд ядарсан хїний шинжтэй бєгєєд царайнд нь

нэн их уйтгар тїїгээр ч барахгїй, уй гашуу тодорч байв.

Тэрээр танхим дотуур алхлан, зєєлєн сандал дээр нэг сууснаа

дахин босож гартаа дайралдсан номыг нэг барьж авснаа тэр дор

нь шидчихээд, шалган хэмжих багажуудын дэргэд очиж харж

зогссоноо ердийн байдлаар тэдний заалтыг тэмдэглэсэн ч їгїй нэг

л хачин ажээ. Тэр нэг секунд боловч нэг байранд зїгээр сууж



чадахгїй мэт харагдлаа. Тэг тэгсээр хамгийн эцэст над руу хїрч

ирээд;

- Та эмч биш биз, эрхэм Аронакс? гэлээ. Гэнэт тийнхїї шууд

тавьсан асуултанд нь би тєдий л зохих хариу бэлтгээгїй байсан

тул тулгамдахдаа хэсэг зуур тїїнийг гєлрєн уг дуугїй суув.

- Таныг би эмч биш биз гэж асууж байна. Таны зиндааныхны

олонхи нь байгалийг судлагчид, хїн эмнэлгийн боловсролтойсон

биш билїї...

- Тиймээ би эмч байсан, музейд алба хаахаасаа ємнє эмнэлгийн

газар олон жил ординатор хийсэн хэмээн хариуллаа.

- Тун сайн байна гэж капитан хэлсний нь бодвол миний хариулсан

хариулт тїїнийг баярлуулсан байх аа. Гэвч би тэр надаар чухам

яах гэж буйг мэдэхгїй байсан тул дахин юу асуухыг нь хїлээж

тїїнд нь хэргийн учир байдлыг харгалзан зохих хариултыг єхєд

бэлэн байв.

- Эрхэм профессор та миний усан цэргїїдийн нэгэнд эмнэлгийн

тусламж їзїїлэхийг зєвшєєрєхсєн бол уу? гэлээ.

- Хїн євдєє юу?

- Тиймээ

- Би таныг дагалдахад бэлэн байна.

- Тэгвэл явъя.

Миний зїрх их дэлссэн їнэнээ би шудрагаар хїлээх ёстой. Яагаад ч

юм бїї мэд, тэрхїї євчтэй усан цэрэг, єчигдєр шєнийн явдал хоёрын

хооронд ямар нэгэн учир бий гэсэн бодол миний толгойд орсон нь

тэр нэг нууц миний сэтгэлийг, нєгєє усан цэргээс илїї донсолгож

билээ.

Капитан Немо намайг онгоцны хойт руу дагуулан явж багийнхны

єрєєний дэргэдээс жижиг тасалгааны їїд татлаа. Тасалгаанд

жинхэнэ англо сакса ястан, гїжирмэг царайны дєч орчим настай

хїн хэвтэж байв. Би тїїний дээрээс тонгойн харвал тэр євдсєн хїн



биш шархадсан хїн ажээ. Цусанд будагдсан цагаан эдээр боосон

толгойд нь зєєлєн дэр дэрлїїлсэн байв.

Намайг боолты нь авахад шархадсан хїн над руу том нїдээр яг

ширтэж, боолты нь авахад саад хийсэнгїйгээр барахгїй нэг ч удаа

ёолсонгїй ээ.

Тэрний шарх аймаар ажээ. Ямар нэгэн мохоо зэвсгээр цохиулсан

гавлын нь ясны цаана тархи нь харагдаж байв. Тархины нь эд эс

хєндєгдсєн болох нь харваас илэрхий байлаа. Тархины нь

боровтор хєрсєм дээр байгаа цус, ширээний бїтээлэг дээр туссан

улаан архины толботой адил харагдав. Тиймээс тэр хїний тархи

хєдєлсний дээр цус харавсан ажээ.

Хєєрхий тэрний амьсгаа давхцаж царай нь байн байн татвалзаж

бїлгээ. Миний ємнє тархины євчлєл хєдєлгєєнт эрхтний мэдрэлийн

тєвийн саагийн гэм хоёр хавсрах тохиолдол яг дїрээрээ байв.

Шархлагчийн судасны цохилт тасалдсаар, дєрвєн мєч нь хєрж

эхлэхэд їхэл улам бїр ойртон тїїнийг хэрхэвч буцаах аргагїй

гэдгийг би харж байв. Би шархыг дахин боогоод капитан Немо

руу эргэж:

- Энэ хїн чухам яасхийж шархадсан юм гэж асуувал:

- Тэр нь гол гэж її? хэмээн тэр булзааруулан хариулаад “Наутилус”

ёврогдсоны улмаас машины араа мултарч энэ хїнийг цохисон юм.

Гэвч та їїний тухай юу гэж бодож байна? гэж асуув. Би їг

хэлэхээсээ эргэлзлээ.

- Ярь, ярь та. Энэ хун франц хэл мэдэхгїй гэв. Шархадсан

хїн рїї би дахин нэг хараад:

- Энэ хїн хоёр цагаас хэтрэхгїй.

- Їїнийг аврах арга алга уу?

- Юу ч алга.

Капитан Немо арга ядсандаа нударгаа зангидав. Тїїний нїднээс

нулимс хэлхээ тасран бєнжигнєж ирлээ.



Хэдэн минутын турш би їхэж буй тэр хїнээс нїд салгаж чадсангїй

ээ. Тїїний амь нас тонилон одож буй нь харваас илэрхий.

Чийдэнгийн зэвїїн цайвар гэрэл тїїний цонхигор царайг бїр ч

цайлгаж байв.

Зайлшгїй хїнд хїчир амьдрал, їгїйрэл хоосролын улмаас яагаа ч їгїй

эрт їрчлээтсэн, тїїний ухаалаг царайг би ажиж зогслоо.

Унтарч буй тэр амьдралын нууцыг хєрж буй уруулын нь сїїлчийн

нь їгнээс олж мэдэхийг би хичээлээ. Гэтэл капитин Немо надад:

- Таныг би одоо энд барих явдалгїй. Явж болно, эрхэм профессор

гэв.

Тэхээр нь явахаас єєр арга олдсонгїй билээ. Капитаныг би талийж

буй хїний дэвсгэрийн дэргэд їлдээж, їзэж харсан бїхэндээ сэтгэл

ихэд євдєн єрєєндєє эргэж ирэв.

Єдрнйн турш миний санаанд муу юм бодогдоод амар заяа

їзїїлсэнгїй, шєнє нь ч би муу унтлаа. Зїїдэн дунд минь холоо гэгч нь

гинших дуун сонсогдож бас гашуудлын аялгуу уянгадах ч шиг

боллоо.

Маргааш єглєє нь би їїрээр онгоцны тавцан дээр гарав. Тэр єдєр

капитан Немо надаас урьтсан тул тэр тэнд байлаа. Тэгээд тэр над

руу ойртон ирээд:

- Эрхэм профессор та єнєєдєр усан доогуур хийх жуулчлалд

оролцохыг хїсч байна уу? хэмээн асуухад нь би;

- Миний нєхєд тїїнд чинь оролцож болох уу? гэж асуув.

- Хэрэв л тэд дуртай бол бололгїй яахав.

- Таны їгийг баяртай хїлээн авах байнам.

- За тийм бол явж баг ємсдєє гэлээ. Тэр єнєє нас барсан хїний

тухай нэг ч їг дуугарсангїй. Би Нед Ленд, Консель хоёр дээр орж

капитаны урилгыг тэдэнд дамжуулбал Консель дуртай зєвшєєрч,

харин канад хїн энэ удаа татгалзсангїй ээ.



Єглєєний найман цаг болоогїй байв. Найм хагасын їед бид

ємсгєлдєє чихэлдэн орж цахилгаан дэнлїї авч Руквейролийн

савууд їїрлээ.

Хоёр хаалга дараагаараа нээгдэж, капитан Немо ба арван хоёр

усан цэргийн хамт бид “Наутилус” амарч хэвтсэн далайн чулуулаг

ёроолд арван метрийн гїнд буулаа.

Эхлээд тєдий л хэвгий бус ёроолын хєрс биднийг доошоо гучаад

метр уруудах нилээд гэц газар хїргэлээ. Бид нэгэн их хонхорт орж

очсон нь номхон далайд бидний анхны зугаалга хийсэн ёроолоос

эрс ялгавартай байв. Энд далайн доорхи ой, нуга газар, зєєлєн

шаргал элс аль аль нь ч байсангїй ээ. Капитан Немо биднийг

дагуулан яваа газрын онцлог байдал миний нїдэнд шууд бууж

байв. Энэ бол хєндий биетний ертєнц ажээ.

Ургаа амьтдын ангид альционарийн доод анги гэж буй бєгєєд энэ

ангид гаргонийн баг гэж байдаг бїлгээ. Энэ багт байгалийн нэн

сонирхолтой нэгэн бїтээл, їнэт хєндий биетнїїд багтдагийг

эрдэмтэд амьтан, ургамал эрдсийн гурван ертєнцєд дараалан

хамааруулж їзсэн билээ. Энэхїї эрт дээр їеийн эмийн зїйл, эдїїгээ

манай їеийн эмэгтэйчїїдийн їнэт эдлэлийг зєвхєн1744 онд

Тремблей гэгч Англи хїн амьтны аймагт багтаасан бїлгээ.

Хєндий биетэн буюу шїр биетэн гэдэг бол маш жижиг амьтдын

бєєгнєрєл бєгєєд бутрамтгай чулуужсан хєндий бие їїсгэн

хуралддаг учиртай. Эдгээр хєндий биетэн їржлийн їїсвэр ор ганц

жижиг амьтнаас хуваагдаж їржих замаар цаашдаа олширч

бєєгнєрдєг ажээ. Тэдний бєєгнєрєл нийт нэгэн доор нэгэн амиар

амьдрах боловч, амьтан тус бїр хувьдаа хувийн амьдралтай

бїлгээ.

Би эдгээр сонирхолтой ургаа амьтдын тухай сїїлчийн

бїтээлїїдийг уншсан тул далайн гїнд байгаль єєрєє ургуулан,

чулуужсан шїрэн моддын ойд явах гэдэг надад нэн сонин байж

билээ.



Бид гар чийдэнгээ асааж, тэдгээр шїрэн биет амьтдын босгож буй

їе улирах тутам, ирээдїйд Энэтхэгийн гадаад далай Номхон

дєлгєєн гадаад далай хоёрыг тусгаарлах хадан хананы дэргэдїїр

явав. Зам зуураа бид байсхийгээд л шїрэн моддын шугуйг тойрох

хэрэгтэй болдог байв. Тэдгээр мод маягийн ургамал хуурай

газрын моддоос зєвхєн хаданд барилдан наалдаж оройгоороо

руугаа харснаараа л ялгаварлагдах ажээ.

Тэдгээрийн єнгє булаалдан тодрох мєчїїд дээр тусч буй бидний

гар чийдэнгийн гэрэл гайхамшиг сайхан солонгорон сацарч байв.

Тэдгээр чулуужсан амьтан усны хєдєлгєєнд надад заримдаа

ганхан савлаж буй мэт санагдах бєгєєд за- римдаа надад тэдний

дєнгєж дэлбэрч эхэлж буй буюу эсхїл сэвсийтэл цэцэглэн алаглаж

буй эмзэг нарийхан дохиур, тэмтрїїл бїхий шинэхэн цэцгийг

тасдаж авмаар бодогддог байлаа. Гэтэл баригдашгїй хурдан,

бяцхан жараахай, шувуун сїрэг мэт тэдний дэргэдїїр тэдгээрийг

хєндєхтэй їгїйтэй, сум шиг шуугин єнгєрєх ажээ. Харин би тэр

амьд цэцгїїдийн зїг гараа дєнгєж сарваймагц тэд буй бїх

орвонгоороо хєвєлзєн хєдєлдєг бїлгээ. Тэдний цагаан цэцгээс

хоромхон зуур хумхин улаан дэлбэндээ нуугдан харсаар байтал

єнгє нь гандаж, саяхан цэцэглэн байсан амьд бут чулуужин хатаж

хоцордог байв.

Завшаант тэр нэгэн тохиолдол зоофитуудийн хамгийн ховор

дїрсийн бєєн дээр оруулчихсан бїлгээ. Тэнд ургасан шїрэн биетний

шугуй гуа їзэмжээрээ Африк, Франц, Итали болон газрын дундат

далайн эрэг орчноос авч ашигладаг шїрэн биетнээс хол илїї ажээ.

Ховор тохиолдох їнэт шїрэн биетний єнгє їзэмж нь “ГАл улаан

цэцэгс”, “Ал улаан хеес» гэсэн гоёмсог нэрэндээ зохицож байв.

Тєдєлгїй шїрэн биетний бут олширч. модод нь єндєрсєж эхэллээ.

Уран барилгын зєн билэг болсон гудамжилсан нарийхан зурвас

бидний ємнє зурайлаа. Капитан Немо їл мэдэг урагш тонгойсон



туурга бїхий харанхуй хєндий рїї гїнзгийрэн ороод, бид тїїгээр

урагшилсаар гїн тийшээ зуун метр явав.

Шїр моддын дунд би бусдаас бага бус сонирхолтой нэгэн дїрс

хєндий биетэн, бие махбод нь гїйцэ шохойжсоныг

харгалзахгїйгээр, гадаад байдлаараа далайн жинхэнэ замгийг

дууриан, шїр биетний ногоон улаан бут хэд хэдийг олж їзлээ.

Гэлээ ч гэсэн нэгэн сэтгэгч “шїр биетэн гэдэг” бол хад чулуу мэт

унжсан бєх нойроосоо сая сэрж эхлээд арай л хєдєлгєєнєє олж

амжаагїй амьдралын тэр хязгаар нь байж магадгїй гэжээ.

Ингээд хоёр цаг илїї явсны дараа бид шїр биетний амьдралын

эцсийн гїн буюу барагцаалбал гурван зуун метрийн гїнд орлоо.

Энд шїр биетний бєєн цєєн бїлэг мод ургасангїй, харин чулуужсан

аврага том моддын бїхэл бїтэн балар шугуй хїглийж байх нь бїх л

тєрлийн єнгє солонгоруулан, далайн олон євс плюмарийн гоёмсог

гинжїїдээр тордогдсон ажээ. Бид гїн усны зузаан харанхуй єєд

сїндэрлэн алга болсон тэдгээрийн єндєр ороодсон доогуур

тонгойх зовлонгїй явж ахуйд бидний хєл доор тубилор, астрей,

меандрин, фунгий, кариофилийн гоёмсог зєєлєн хивс цэцэглэн

байв.

Ямар гоёхон їзэгдэл бэ! Бид єєрсдийн сэтгэгдлийг солилцож

болохгїй нь юутай харамсалтай вэ? Тиймэрхїї мартаж хэрхэвч їл

болох сайхан цагт чиний толгой шил тємєр, хоёроор хийсэн тэр

дуулганд баригдан байх нь ямар гомдолтой вэ! Яахаараа бид,

тэрхїї бидний дэргэдїїр сум шиг шунгинан єнгєрч буй загаснуудын

нэгэн адил усанд амьдарч эс чадна вэ? Эсхїл ядахдаа газар ус

хоёрын алинд нь ч болбой нь урт удаан цагаар явж чадах хоёр

нутагтан шиг биш байна вэ?

Тэгтэл капитан Немо зог тусав. Би ч гэсэн, миний нєхєд ч гэсэн

мєн зогслоо.

“Наутилус” -ын далайчид капитаныхаа ард дугуйран зогсохыг би

ажиглав.



Би сайтар анхааран харвал тэдгээрийн дєрєв нь ямар нэгэн урт

гонзгор юм мєрєн дээрээ авч явахыг сая їзлээ.

Бид тал бїрээсээ шїр моддын ойгоор хїрээлэгдсэн уужим

хэмжээний нуга газрын голд зогсоцгоож байв. Бидний барьж

явсан гар чийдэн сулхан бїдэг цайвар гэрэл тусгах тул бидний

сїїдэр асар томрон доёлзох ажээ.

Тэрхэн нуга газрын захаар бид харанхуй бєгєєд хаа нэгэн газар

хааяа хааяа цус мэт улаан гал гялс гээд алга болох нь бидний

чийдэнгийн гэрэл ойролцоо байгаа шїр модны голоос ойсон нь тэр

ажээ.

Консель, Нед Ленд хоёр миний дэргэд байлаа. Усан доогуурхи

бидний тэрхїї жуулчлал ямар нэгэн зорилготой болох нь сая л

бидний толгойд орж билээ.

Тэр орчны газрыг шинжин їзвэл далайн ёроол энд тэндгїй л овгор

товгор болохыг би олж їзэв. Тэдгээр овгор нэн цэгцтэй зєв

хэлбэртэй зохицон байрласан нь хїний гараар хийгдсэн гэдгийг

гэрчилж байв.

Тэгтэл ч капитан Немогийн дохиогоор усан цэргїїдийн нэг нь

урагшаа гарч бїснээс жоотуугаа тайлан аваад далайн ёроолын

хєрсєнд нїх ухаж эхлэв. Тэхэд нь би сая бїхнийг ухааран бїлгээ.

Тэхнээ нь тэр нэгэн нуга бол хїїр оршуулдаг газар, тэнд ухаж

буй нїх нь булш, тэдгээрийн їїрч ирсэн гонзгор юм бол єнгєрєгч

шєнє нас барсан усан цэргийн хїїр ажээ.

Капитан Немо би тїїний нєхєд тэнгисийн тэрхїї ёроолгїй гїнд, ах

дїїсийн тэр нэгэн хїїр оршуулах газар єєрсдийнхєє тэр нэгэн

нєхрийн ариун шарилыг нутаглуулахаар энд хїрэлцэн иржээ.

Їїнаас урьд ємнє би хззээ ч тэгж их сэтгэл тїгшиж їзээгїй билээ.

Миний алаг зїрхийг хэзээ ч, юу ч тэгж их эмгэнїїлээгїй билээ.

Миний нїдний ємнє болж буй тэр бїхнийг би харахыг хэдий їл

хїсэвч миний нїд тэр нэгэн эмгэнэлт зїйлээс секунд хэр ч салж

чадахгїй байлаа.



Тэр завиар булшны нїх тэнгисийн ёроолд улам бїр л гїнзгийрч

бїлгээ. Зээтїїний дохилтонд цочсон загаснууд тал бїр тийшээ бут

їсрэн зайлж байв.

Зээтїїний ган їзїїр ёроолын хєрсєнд далд буй чулуунд хангинаж

буй бїдэг чимэа надад сонсогдож байв.

Нїх уртаашаа ахиж, єргєєшєє уужирсаар эцсийн эцэст хїн элбэг

багтахаар том болов.

Тэгтэл ч шарил авч явсан улс ойртон ирлээ. Цагаан бєсєєр ороосон

хїїр ус дїїрэн байсан єнєє нїх рїї гулсан орж явчив.

Капитан Немо, далайчид уул нїхийг хїрээлэн зогсч хоёр гараа

алгандаа зєрїїлэн тавьжээ. Тэр нэгэн їйл явдалд гїнээ эмгэнэн,

сэтгэл зовсон бид гурав, тэдний ёслолд саад хийхгїйг бодож нэг

алхам хойш ухарч билээ.

Дараа нь нїхийг шїр биетний чулуужсан хэсгїїдээр дарж шороог нь

дєрвєлжин заслаа.

Тэр бїхнийг гїйцсэний сїїлд капитан Немо ба тїїний нєхєд нэг євдєг

дээрээ сєхрєн сууж, нэг гараа гозойлгон ёслоод салахын ёсыг

гїйцэтгэв.

Ингээд гашуудлын цуваа “Наутилус”-ын зїг буцах замдаа орох нь

тэрээ.

Бид шїр моддын шугуй дотуур дахин алхсаар шїрэн цохионы

ёроолд хїрч ирэв. Эндээс ердєє, эгц газар єєд єгссєєр цаг илїї хїнд

зам туулсны эцэст “Наутилус” -ын гал алсад гялалзаж харагдав.

Бид тїїнийг шууд чиглэн явсаар єдрийн хоёр цагт онгоцондоо

эргэн ирлээ.

Саяхан шаналж єнгєрєєсєн эмгэнэлт ёслолын їед тєрсєн уйтгарт

бодлын эрхэнд би хувцсаа дєнгєж солимогц л онгоцны тавцан

дээр бушуухан гарахыг яаравчлав. Тэгтэл ч капитан Немо над

дээр хїрч ирэв.

- Тэр хїн хєєрхий, миний хэлснээр урьд шєнє л нас барчив аа даа?

- Тэгсээн эрхэм профессор минь.



- Тэхээрээ тэр одоо усан доорхи хїїр оршуулах газар, єєрийн

олон нєхдийн хамт сэршгїй бєх нойроор амгалан нойрсож байгаа

нь тэр її?

- Тиймээ, тэр тэнд биднээс бусдад таг мартагдан нам унтжээ гэж

капитан Немо хэлчихээд хоёр гараараа нїїрээ даран, уйлахгїйг

оролдсон боловч тус болсонгїй ээ. Тэгээд тэр нилээд дуугїй

байснаа:

- Тэнд усны ёроолгїй гїнд, бидннй нутаглах газар байдаг юм даа

гэв.

- Тэнд танай талийгаач бологсод аврага загасны амнаас хол,

амгалан нойрсдог байх нь ээ?

- Тиймээ, аврага загас ч тэр, хїн ч тэр аль алин нь ч хїрч

тэнд їл чадна гэж капитан Немо бїдэг хоолойгоор

хариулж бїлгээ.


усан доогуур 20000 бээр аяласан нь верн ж.

Documents

Transcript of усан доогуур 20000 бээр аяласан нь верн ж.