ЕÐӨÍÕÈЙ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ 12 ÆÈËÈЙÍ ÑÓÐГÓÓËÈЙÍ 10-12 ÄÓГÀÀÐ...

ÁÎËÎÂÑÐÎË, ÑÎ¨Ë, ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ ßÀÌ

ЕÐӨÍÕÈЙ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ 12 ÆÈËÈЙÍ ÑÓÐГÓÓËÈЙÍ 10-12 ÄÓГÀÀÐ ÀÍГÈЙÍ ÁÈÎËÎГÈЙÍ ÑÓÐГÀËТÛÍ ТӨËӨÂËӨГӨӨ, ÕӨТӨËÁӨÐ, ЗӨÂËӨÌÆ

Óëààíáààòàð2012 îí

Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû “Ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàëûí ¿åä íèéãìèéí ýìçýã á¿ëãèéí èðãýäýä áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý õ¿ðãýõ òºñºë”-èéí ñàíõ¿¿æèëòýýð õýâëýâ.

ÕÈ×ÝÝË: ÁÈÎËÎГÈ

Мåíåæìåíòèéí áàãèéí àõëàã÷

Ñóðãàëòûí õºòºëáºð áîëîâñðóóëñàí áàã

Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí ýêñпåðò

Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çºâëºìæ áîëîâñðóóëñàí áàã

Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çºâëºìæèéí ýêñпåðò

Ц.ЧèìýäëõàìБîëîâñðîë, ñîёë, шèíæëýõ óõààíû ÿàìíû Еðºíõèé áîëîâñðîëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòýí, äîêòîð (Ph.D)

Ч.ÃàíöýöýãБîëîâñðîë, ñîёë, шèíæëýõ óõààíû ÿàìíû Еðºíõèé áîëîâñðîëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòýí

Д.Îþóí÷èìýãБîëîâñðîëûí õ¿ðýýëýíãèéí ýðäýì шèíæèëãýýíèé àæèëòàí пðîôåññîð, äîêòîð (Ph.D)

Ã.ÏóíñàëпààìóóМîíãîë óëñûí áîëîâñðîëûí èõ ñóðãóóëèéí Бàéãàëèéí óõààíû ñóðãóóëèéí çàõèðàë пðîôåññîð, äîêòîð (Ph.D)

М.Îþóí÷èìýãÍèéñëýëèéí 113 äóãààð ñóðãóóëèéí áàãш

Í.ÝíõäàãóóëÍèéñëýëèéí 79 ä¿ãýýð ñóðãóóëèéí áàãш

Ц.МºíãºíöýöýãÍèéñëýëèéí 1 ä¿ãýýð ñóðãóóëèéí áàãш

Д.МºíõæàðãàëÍèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòýí

Д.Îþóí÷èìýãБîëîâñðîëûí õ¿ðýýëýíãèéí ýðäýì шèíæèëãýýíèé àæèëòàí äîêòîð (Ph.D), пðîôåññîð

Í.ÝíõäàãóóëÍèéñëýëèéí 79 ä¿ãýýð ñóðãóóëèéí áàãш

Ц.МºíãºíöýöýãÍèéñëýëèéí 1 ä¿ãýýð ñóðãóóëèéí áàãш

Д.МºíõæàðãàëÍèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòýí

Цààñíû õýìæýý 60õ84/8Õýâëýëèéí õóóäàñ 7 õ.õÕýâëýñýí òîî 1700 шÓëààíáààòàð õîò 2012

Еðºíõèé ýêñпåðò, ðåäàêòîð:

Ðåäàêòîð:

Ц.ЧèìýäëõàìБîëîâñðîë, ñîёë, шèíæëýõ óõààíû ÿàìíû Еðºíõèé áîëîâñðîëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòýí, äîêòîð (Ph.D)

Ч.ÃàíöýöýãБîëîâñðîë, ñîёë, шèíæëýõ óõààíû ÿàìíû Еðºíõèé áîëîâñðîëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòýí

Д.Îþóí÷èìýãБîëîâñðîëûí õ¿ðýýëýíãèéí ýðäýì шèíæèëãýýíèé àæèëòàí пðîôåññîð, äîêòîð (Ph.D)

ÁÈÎËÎГÈЙÍ ÑÓÐГÀËТÛÍ ÕӨТӨËÁӨÐ ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÑÀÍ ÁÀГ

4 Åðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí X-XII àíãèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õºòºëáºð, çºâëºìæ 5Åðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí X-XII àíãèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õºòºëáºð, çºâëºìæ

ÃÀÐ×ÈÃ ªÌÍªÕ ¯Ã

Еðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéã 12 æèëèéí òîãòîëöîîíä шèëæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä 2009-2010 îíû õè÷ýýëèéí æèëä шèëæèëòèéí 7 äóãààð àíãèéí, 2010-2011 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 8 äóãààð àíãèéí, 2011-2012 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 9 ä¿ãýýð àíãèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õºòºëáºð, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çºâëºìæèéã áàãш òàíä õ¿ðã¿¿ëæ, õºòºëáºð á¿ðèéã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëýõýä òàíü òóñëàõ çîðèëãîîð ¿íäýñíèé ñóðãàëòóóäûã çîõèîí áàéãóóëñàí áèëýý.

Ýíý óäàà áàãш íàðòàà åðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí I-XII àíãèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õºòºëáºð, òýäãýýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çºâëºìæèéã õ¿ðãýñíýýð áèä åðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí èæ á¿ðýí ñóðãàëòûí õºòºëáºðòýé áîëæ áàéíà. Мºí äóíä, àõëàõ àíãèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºð, çºâëºìæ¿¿äèéã íýãòãýí õýâëýëýý.

2012-2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 5, 10 äóãààð àíãèä äýâшèí ñóðàëöàæ áóé ñóðàã÷èä ýäãýýð àíãèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðººð àíõ õè÷ýýëëýõ áºãººä шèíýýð çîõèîãäñîí ñóðàõ áè÷ãèéã õýðýãëýíý.

Еðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí 5, 10 äóãààð àíãèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä Бîëîâñðîë, ñîёë, шèíæëýõ óõààíû ÿàìíààñ îðîí íóòàã, àéìàã, íèéñëýëèéí ò¿âшèíä òóõàéí àíãèéí ñóðàã÷äûí îíöëîãò íèéöñýí ñóðãàëòûí àãóóëãà, àðãà ç¿éã ýçýìш¿¿ëýõ çîðèëãî á¿õèé áàãш íàðò çîðèóëñàí ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëíà.

Óëñ ýõ îðíûõîî èðýýä¿éí èðãýäèéã ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ áóÿíòàé èõ ¿éëñèéí òàíü çàì öàãààí áàéõ åðººë ºðãºæ, àæëûí ºíäºð àìæèëò õ¿ñüå.

ÁÎËÎÂÑÐÎË, ÑÎ¨Ë, ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ ßÀÌ

ªìíºõ ¿ã

1. Еðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õè÷ýýëèéí æèëèéí á¿òýö 6

2. Еðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºð 11

2.1. Еðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí àðàâäóãààð àíãèéí áèîëîãèéí õºòºëáºð 13

2.2. Еðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí àðâàí íýãä¿ãýýð àíãèéí áèîëîãèéí õºòºëáºð 20

2.3. Еðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí àðâàí õîёðäóãààð àíãèéí áèîëîãèéí õºòºëáºð 25

3. Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çºâëºìæ 31

3.1. Еðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí àðàâäóãààð àíãèéí áèîëîãèéí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çºâëºìæ 31

3.2. Еðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí 11-12 äóãààð àíãèéí áèîëîãèéí õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çºâëºìæ 42


1. ЕÐӨÍÕÈЙ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ 12 ÆÈËÈЙÍ ÑÓÐГÓÓËÈЙÍ ÑÓÐГÀËТÛÍ ТӨËӨÂËӨГӨӨ, ÕÈ×ÝÝËÈЙÍ ÆÈËÈЙÍ Á¯ТÝÖ


2. ЕÐӨÍÕÈЙ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ 12 ÆÈËÈЙÍ ÑÓÐГÓÓËÈЙÍ ÑÓÐГÀËТÛÍ ÕӨТӨËÁӨÐ


Бîëî

âñðî

ë, ñ

îёë,

шèí

æëý

õ óõ

ààíû

ñàé

äûí

2011

îíû

11

ä¿ãý

ýð ñ

àðû

í 2

4-íè

é ºä

ðèéí

47

0 äó

ãààð

òóш

ààëû

í àð

âàíò

àâäó

ãààð

õàâ

ñðàë

ò

2.1.

ЕÐӨ

ÍÕÈ

Й Á

ÎË

ÎÂÑ

ÐÎË

ÛÍ

12

ÆÈ

ËÈ

ЙÍ

ÑÓÐ

ГÓÓË

ÈЙ

Í À

ÐÀÂ

ÄÓГ

ÀÀ

Ð À

ÍГÈ

ЙÍ

ÁÈ

ÎË

ÎГÈ

ЙÍ

ÕӨ

ТӨË

ÁӨ

Ð

Õүëэ

эгдэ

ж á

уй е

ðөíх

ий ү

ð дү

í:

•Би

ологийншинжлэхухааны

гсонирхон,ахлахангидааэнэчиглэлээрүргэлжлүүлэнсуралцах,технологижсоннийгэм

дитгэлтэйамьдрахадхэрэгтэйойлголт,ухаарсан

ìýä

ëýãè

éã ý

çýì

шèõ

•

Эсийгмикроскопоорхараххэмжих,эсийннайрлагадахьшим

бодисыгтаних,фотосинтезявагдахнөхцлийгтодорхойлохзэрэгпрактикдадлага,туршилтсудалгааг

ã¿éö

ýòãý

ñíýý

ð ñó

ðàã÷

èä ñ

óðàõ

¿éë

àæ

èëëà

ãààí

û ä

àäëà

ãà ò

óðш

ëàãû

ã ýçý

ìш

èõ•

Байгаль,экологийнөөрчлөлт,түүнийшалтгааны

гаж

иглажсудлан,түүнийхээүрдүн,бусадмэдээллийгболовсруулах,ө

дөртутмынам

ьдралдтохиолдсонасуудал

áýðõ

шýý

ë¿¿ä

èéã ¿

ð àш

èãòà

é ш

èéäâ

ýðëý

õ áî

ëîí

èäýâ

õòýé

õàð

èëöà

àíû

(ñîí

ñîõ,

ÿðè

õ, ó

íшèõ

, áè÷

èõ, á

àãàà

ð àæ

èëëà

õ, º

ºðèé

ãºº

òàíè

õ ã.ì

.) ÷à

äâàð

óóäû

ã ýçý

ìш

èõ•

Сурагчидбиедаансурч,мэдлэгбүтээхявцдааэм

хцэгцтэйнягтням

бай,зорилгочиглэлалсы

нхараатай,үнэнчш

ударга,хариуцлагатай,б

үтээлчсанаачлагатай,

õàëà

ìæ

àíõ

ààðà

ëòàé

áèå

äàà

ñàí

áàéõ

áîë

îí à

ëèâà

àã î

ëîí

òàëà

àñ í

ü öî

ãö á

àéäë

ààð

àâ÷

¿çäý

ã çàí

÷àí

àð, õ

àíäë

àãàò

àé á

îëîõ

•

Байгалиахайрланхам

гаалах,нөхөнсэргээх,байгальтайзүйзохистойхарьцахадмэдлэгчадварааашиглах,энэталаардэлхийнийтээссуралцах,үндэснийөв

óëàì

æëà

ëàà

ñóäë

àí, ò

¿¿íè

é ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû ¿

íäýñ

ëýëè

éã ò

àíèí

ìýä

ýõ, í

àíäè

ãíàõ

, ò¿ã

ýýí

ñóðò

à÷ëà

õàä

÷èãë

ýñýí

õóâ

ü õ¿

í õà

ìò

îëíû

çºâ

¿éë

àæ

èëëà

ãààã

äýì

æèæ

ºº

ðèéí

õóâ

ü íý

ìðè

éã î

ðóóë

àõ, ý

õ îð

íîî

õàéð

ëàõ

ñýòã

ýëèé

ã îëî

õ •

Шинээрүзэж

байгаашинжлэхухааны

тогтсоннэртом

ьёо,олонулсы

ннэрш

ил,хэм

жигдхүүнийнэгжийгзөвхэрэглэхийнсацуушинжлэхухааны

хэрэглээньдаян

äýëõ

èéí

àìüä

ðàëä

ýåð

ýã á

à ñº

ðãºº

ð íº

ëººë

æ á

îëîõ

ûã

òîîö

îæ á

èîëî

ãèéí

шèí

æëý

õ óõ

ààíû

îëî

ëòû

ã ºº

ðèéí

îðí

û í

èéãý

ì ý

äèéí

çàñ

àã, ò

åõíî

ëîãè

, çàí

ñóð

òàõó

óí á

à ñî

ёëû

í îí

öëîã

ò òî

õèðó

óëàí

àш

èãëà

õ äà

äëû

ã ýçý

ìш

èõ

Àгууëгыí òîгòîëцîîíы áүðэëдэхүүí

хэсэг

Õүëэ

эгдэ

ж á

уй ү

ð дү

í

Àгу

уëгà

¯íэë

гээ

Ìэд

ëэг

×àд

вàð

Õэðэ

гëээ

Àмьд áие мàхáîд

Тóõ

àéí

õè÷ý

ýëèé

ã ñó

äëàõ

, çîð

èëãî

òî

äîðõ

îé á

îëæ

ñó

ðàã÷

äàä

òàíè

í

ìýä

ýõ ñ

îíèð

õîë

òºðí

º.

-Бèî

ëîãè

éí ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû

ñóäë

àõ ç

¿éë,

ñóä

àëãà

àíû

àð

ãà, à

÷ õî

ëáîã

äîë

-Шинжлэнсудлахарга,ач

õîëá

îãäë

ûí

òàëà

àð º

ºðèé

í áî

äëîî

èë

ýðõè

éëýõ

-Бèî

ëîãè

éí ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû î

ëîëò

ûã

àìüä

ðàë

пðàê

òèêò

õý

ðýãë

ýæ á

àéãà

à òó

õàé

áàðè

ìò

æèш

ýýãý

ýð

òàéë

áàðë

àõ

-Ñóð

àã÷è

ä ºì

íº ¿

çñýí

ç¿é

ëýý

ñýðã

ýýæ

áó

é áà

éäàë

-Ýíý

õè÷

ýýëý

ýð ÿ

ìàð

¿ð

ä¿íä

õ¿ð

ýõýý

òî

éìëî

í òº

ëºâë

ºæ á

óé á

àéäà

ë


Ãýðë

èéí

ìèê

îðñê

îпîî

ð àì

üòàí

, óðã

àìëû

í ýñ

èéí

¿¿ðã

ýýðý

ý ÿë

ãààò

àé á

à òº

ñººò

ýé

õýñã

¿¿äè

éã õ

àðüö

óóëà

í ñó

äëàõ

àðã

à ç¿

éä

ñóðà

ëöàõ

-Ýñ

ñóäë

àëû

í òà

ëààð

õèé

ñýí

àæëó

óä. Ý

ñèéí

îíî

ë-À

ìüä

áèå

ìàõ

áîäû

í á¿

òýö,

¿é

ë àæ

èëëà

ãààí

û ¿

íäñý

í íý

ãæ-Ý

ñèéã

á¿ò

öýýð

íü

àíãè

ëàõ

/пð

îêàð

èîò

áà ý

óêàð

èîò

ýñ/

-Ýñè

éí ãà

äààä

ìåì

áðàí

/ô

àãîö

èòîç

, ôèí

îöèò

îç/,

Ýñè

éí ö

èòîп

ëàçì

-Ýðõ

òýíö

ð¿¿ä

èéí

á¿òý

ö,

ã¿éö

ýòãý

õ ¿¿

ðýã

-Иíò

åðô

àçàä

áàé

ãàà

áººì

èéí

á¿òý

ö, ã¿

éöýò

ãýõ

¿¿ðý

ã-Õ

ðîì

îñîì

áà

ãåí

-Ýñ-

ýä-ý

ðõòý

í-ýð

õòýí

èé

òîãò

îëöî

î-àì

üä á

èå

-Àì

üä á

àéãà

ëèéí

¿¿ñ

ëèéã

ýñè

éí

îíîë

ûí

¿¿äí

ýýñ

òàéë

áàðë

àõ-Ó

ðãàì

àë, à

ìüò

íû ¿

íäñý

í ýä

èéí

ýñèé

í á¿

òöèé

ã ìèê

ðîñê

îпîî

ð àæ

èãëà

æ, õ

àðüö

óóëà

í çó

ðàõ

-Ýñý

ýñ õ

ýðõý

í ýä

, ýðõ

òýí,

ýðõ

òýíè

é òî

ãòîë

öîî,

àì

üä á

èå ¿

¿ñäý

ãèéã

òà

éëáà

ðëàõ

-Ïðî

êàðè

îò á

à ýó

êàðè

îò ý

ñèéã

á¿

òöýý

ð íü

ÿëã

àæ ò

àíèõ

-Иíò

åðô

àçàä

áàé

ãàà

áººì

èéã ý

ñèéí

õó

âààã

äëû

í ш

àòíû

çóð

ãààñ

ÿëã

àæ

òàíè

õ

-Мèê

ðîñê

îпû

í ºñ

ãºëò

èéã ò

îäîð

õîéë

îõ,

-Мèê

ðîñê

îпîî

ð õà

ðñàí

ç¿

éëèé

íõýý

õýì

æýý

ã ì

ì-ý

ýð è

ëýðõ

èéëý

õ-Ï

ðîêà

ðèîò

áà

ýóêà

ðèîò

ýñ

òýé

àìüä

áèå

ñèéã

ÿë

ãàæ

, íýð

ëýõ

-Õ¿í

áîë

îí ç

àðèì

àì

üòàí

óðã

àìëû

í ýñ

èéí

õðîì

îñîì

ûí

òîîã

ìýä

ýõ-М

åéîç

îîð

¿¿ñý

õ ãà

ìåò

èéí

õðîì

îñîì

ûí

òîîã

õýë

ýõ

-Ýñ,

ýä,

ýðõ

òýí,

ýðõ

òýíè

é òî

ãòîë

öîîã

ÿë

ãàí

òîä

îðõî

éëîõ

, ýñè

éí î

íîëû

í ì

ýäëý

ãòýé

ýñý

õ -Ý

ñèéí

ýðõ

òýíö

ýð¿¿

äèéí

íýð

áîë

îí

пðîê

àðèî

ò, ýó

êàðè

îò, ì

åìáð

àí,

ôàã

îöèò

îç, ô

èíîö

èòîç

, õðî

ìîñ

îì á

à ãå

í ã.ì

. шèí

æëý

õ óõ

ààíû

íýð

òîì

üёîã

çºâ

îé

ëãîæ

õýð

ýãëý

æ á

àéãà

à ýñ

ýõ-Ý

ñèéí

ýðõ

òýíö

ð¿¿ä

, õðî

ìîñ

îì ãå

íèéã

çó

ðàõ,

òýä

ãýýð

èéí

çóðã

èéã ò

àéëá

àðëà

õ áà

éäàë

Ýñè

éí í

àðëà

ãà ä

àõü

шèì

áîä

èñóó

äûí

íýð

òîì

üёî,

îëî

í óë

ñûí

íýð

шèë

, á¿ò

öèéí

íýã

æèé

ã çºâ

íýð

ëýõè

éí ñ

àöóó

áàé

ãàëè

éí ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû î

ëîëò

õ¿í

èé à

ìüä

ðàëä

ýåð

ýã á

à ñº

ðãºº

ð í

ºëºº

ëæ á

îëîõ

ûã

òîî

öîæ

àш

èãëà

õ ó

õàì

ñàð

äàäà

ëòàé

áîëî

õ

-Ýñè

éí õ

èìèé

í íà

éðëà

ãà-Ý

ñèéí

àì

üäðà

ëä ó

ñ, ý

ðäýñ

äà

âñíû

¿¿ð

ýã-Ý

ñèéí

íàé

ðëàã

à äà

õü

шèì

áîä

èñóó

äûí

á¿òý

ö,

áèîë

îãèé

í ¿¿

ðýã

-Ýíã

èéí

áà í

èéëì

ýë í

¿¿ðñ

-óñ,

ª

ºõ òî

ñíû

õèì

èéí

á¿òý

ö, à

÷ õî

ëáîã

äîë,

Óóð

àã ,í

óêëå

éí

õ¿÷è

ë áî

ë пî

ëèìå

ð íý

ãäýë

ìºí

-Óóð

àã, Д

ÍÕ

, ÐÍ

Õ-è

éí

ìîë

åêóë

ûí

á¿òý

ö, ì

îëåê

óë

ìàñ

ñ, í

óêëå

îòèä

õîî

ðîíä

ûí

õîëá

îî. К

îìпë

åìåí

òàðü

çà

ð÷èì

, ÃФ

À á

à Д

ÍÕ

-èé

í ðå

äóпë

èêàö

èéí

òîäî

ðõîé

ëîëò

-Õ¿í

ñíèé

ç¿é

ëä à

ãóóë

àãäà

æ á

àéãà

à óó

ðàã,

í¿¿ð

ñ-óñ

, ººõ

òîñ

ûã è

ëð¿¿

ëýõ

ýíãè

éí ò

óðш

èëòû

ã ÿâó

óëæ

àæ

èãëà

ëò,

òýì

äýãë

ýë õ

èéõ

-Àì

üä á

èåä

óñ, ó

óðàã

, í¿¿

ðñ-ó

ñ, º

ºõ

òîñ

¿¿ñý

õ ¿é

ë ÿâ

öûã ò

àéëá

àðëà

õ -Ó

óðàã

, í¿¿

ðñ-ó

ñ, º

ºõ ò

îñíû

á¿ò

öèéã

ã¿

éöýò

ãýõ

¿¿ðý

ãòýé

íü

õîë

áîí

òàéë

áàðë

àõ

-Óóð

àã, í

¿¿ðñ

-óñ,

ººõ

òîñ

ûã

õèì

èéí

шèí

æ ÷

àíàð

ûã í

ü àш

èãëà

í òó

ðшèë

òààð

èëð

¿¿ëý

õ

-Óóð

àã, í

¿¿ðñ

-óñ

, ººõ

òîñ

ûã ÿ

íç

á¿ðè

éí õ

ýìæ

ýýãý

ýð

àãóó

ëñàí

õ¿í

ñíèé

á¿

òýýã

äýõ¿

¿íýý

ñ ºº

ðò

шàà

ðäëà

ãàòà

éã í

ü ÿë

ãàí

òàíè

æ, ñ

îíãî

æ õ

ýðýã

ëýõ

-Õýð

ýãëý

õ õî

îë õ

¿íñí

èé

óóðà

ã, í¿

¿ðñ-

óñ, º

ºõ

òîñ

àãóó

ëñàí

õýì

æýý

ã òî

îöîõ

-Ýëå

ìåí

ò, ì

îëåê

óë, á

îäèñ

, óðâ

àëæ

, óð

âàëû

ã òîä

îðõî

éëæ

÷àä

àõ á

àéäà

ë - Í

¿¿ðñ

óñ,

óóð

àã, ò

îñû

ã õèì

èéí

á¿òý

ö,

шèí

æ ¿

¿ðãý

ýð í

ü õà

ðüöó

óëæ

áóé

áàé

äàë

-Шим

бодисыги

лрүүлэхэнгийнтуршилт

ÿâóó

ëæ à

æèã

ëàæ

, òýì

äýãë

ýõ ÷

àäâà

ðûã

ýçýì

шñý

í áà

éäàë

Фîò

îñèí

òåçè

éã ÿ

âàãä

àõ

íºõö

ëèéã

òîä

îðõî

éëîõ

òó

ðшèë

ò ñó

äàëã

ààã

ã¿éö

ýòãý

ñíýý

ð ñó

ðàã÷

èä á

èå ä

ààñà

í ¿ð

àш

èãòà

é ñó

ðàõ

¿éë

àæèë

ëàãà

àíû

äàä

ëàãà

òó

ðшëà

ãûã ý

çýì

шèõ

-Àì

üä á

èåèé

í õî

îëëî

ëòû

í õý

ëáýð

¿¿ä.

-Àâò

îòðî

ô, ã

åòåð

îòðî

ô ý

ñ-Ф

îòîñ

èíòå

ç, Õ

åìîñ

èíòå

çèéí

òó

õàé

åðºí

õèé

îéëã

îëò

-Фîò

îñèí

òåçè

éí í

èéëá

ýð

òýãш

èòãý

ë-Ф

îòîñ

èíòå

çýä

õýðý

ãòýé

áî

äèñî

îð õ

àíãà

õàä

óðãà

ìëû

í íà

â÷, ¿

íäýñ

, èш

çý

ðýã ý

ðõòí

èé á

¿òýö

íàð

èéí

çîõè

öñîí

íü

-Íàâ

÷íû

ýпè

äåðì

èéã ì

èêðî

ñêîп

îîð

ñóäë

àõ-Ф

îòîñ

èíòå

çýä

õëîð

îôèë

ë,

í¿¿ð

ñõ¿÷

ëèéí

õèé

, õ¿÷

èëòº

ðºã÷

, ãý

ðýë

õýðý

ãòýé

ã òóð

шèë

òààð

èë

ð¿¿ë

ýõ

-Õîî

ëëîë

òûí

õýëá

ýð¿¿

äèéã

õèì

èéí

¿éë

ÿâöû

í ш

èíæ

ýýð

íü ÿ

ëãàõ

-Íàâ

÷íû

á¿ò

öèéã

ôîò

îñèí

òåçò

ýé

õîëá

îí ò

àéëá

àðëà

õ

-Õ¿í

ñíèé

íîã

îîíû

óðã

àö

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

-Àì

üäðà

õ îð

÷íû

õîî

àãàà

ðûã ö

ýâýð

ш¿¿

ëýõ

-Õ¿í

ñýíä

õýð

ýãëý

æ

áóé

ãóðè

ëûí

÷àíà

ðûã

òîäî

ðõîé

ëîõî

ä ì

ýäëý

ãýý

àшèã

ëàõ

-Íàâ

÷íû

á¿ò

ýö á

à ô

îòîñ

èíòå

çèéí

¿éë

àæ

èëëà

ãàà

2-û

í õà

ðèëö

àí õ

îëáî

î ãý

õ çý

ðýã ¿

çýãä

ë¿¿ä

èéí

шàë

òãàà

íò õ

îëáî

îíû

òà

ëààð

òàé

ëáàð

õèé

æ á

óé á

àéäà

ë-Т

óðш

èëòû

í çà

àâðû

ã, àш

èãëà

í õý

ðýãë

ýõ

ìàò

åðèà

ëàà

ñîíã

îí ò

óðш

èëòà

à òº

ëºâë

ºæ á

àéãà

à áà

éäàë

Õýð

ýãöý

ýíýý

ñ èë

¿¿ þ

ìóó

äóò

óó ý

íåðã

èòýé

õîî

ë õý

ðýãë

ýõ,

õóã

àöàà

õýò

ýðñý

í ò

îõèð

îìæ

ã¿é

õîîë

õ¿í

ñ õó

äàëä

àí à

âàõ

ýðñ

äëýý

ñ çà

éëñõ

èéæ

, à

ëèâà

àä à

íõàà

ðàëò

àé õ

àðèó

öëàã

àòàé

õàí

äàõ

çàí

÷àíà

ð, ý

çýì

шèõ

-Зºâ

áà

áóðó

ó õî

îëëî

ëò.

-Õîî

ë òý

æýý

ëèéí

íºº

ö áà

õî

îëíî

îñ à

âàõ

ýíåð

ãè-М

åõàí

èê á

à õè

ìèé

í áî

ëîâñ

ðóóë

àëòà

àð

èäñý

í õî

îë ç

àäàð

÷, á

èåä

шèí

ãýí,

шèí

ý áî

äèñû

í íè

éëýã

æèë

òýä

îðîë

öîõî

ä õî

îë á

îëîâ

ñðóó

ëàõ

çàì

ûí

ýðõò

ýí¿¿

ä, ô

åðì

åíò¿

¿äèé

í ¿¿

ðýã.

-Õýð

ýãëý

ñýí

õîîë

õ¿í

ñýíä

ýý

àãóó

ëàãä

àæ á

àéãà

à ýí

åðãè

éí

õýì

æýý

ã òîî

öîîë

æ ÷

àäàõ

-Ãàç

àð ò

àðèà

ëàí

áà õ

îîë

õ¿íñ

¿é

ëäâý

ðëýë

èéí

ãîë

àñóó

äëû

ã ñó

äëàõ

-Õ¿í

èé í

àñ, á

èå ô

èçèî

ëîãè

éí

îíöë

îãò

òîõè

ðñîí

çºâ

õîî

ëëîë

òûí

íîðì

õýì

æýý

ã çºâ

ëºõ

-Зºâ

õîî

ëëîõ

çó

ðшèë

òàé

áîëî

õ-Ó

óðàã

, í¿¿

ðñ-ó

ñ, º

ºõ

òîñ,

âèò

àìèí

, ýðä

ýñ, ó

ñ ýñ

ëýãè

éã ò

îõèð

îìæ

òîé

õýì

æýý

õàð

üöàà

ãààð

àã

óóëñ

àí õ

îîë

õ¿íñ

ñî

íãîæ

õýð

ýãëý

õ-Õ

¿íñí

èé

á¿òý

ýãäý

õ¿¿í

èé ш

îшãî

í äý

ýðýý

ñ íà

éðëà

ãà,

õýðý

ãëýõ

õóã

àöàà

ã õàð

æ

îéëã

îõ

-Яíç

á¿ð

èéí

ýõ á

óëãà

àñ à

âñàí

ì

ýäýý

ëëèé

ã çîõ

èîí

áàéã

óóëæ

ñîí

ãîæ

áà

éðëó

óëæ

èëý

ðõèé

ëæ ¿

ç¿¿ë

æ ÷

àäàæ

áà

éãàà

ýñý

õ-Т

îîí

áîëî

í áè

÷âýð

ýí ì

ýäýý

ëëèé

ã ш

èëæ

¿¿ëý

í õý

ðýãë

ýõ á

àéäà

ë-ª

ãºãä

ñºí

ìýä

ýýëë

èéã ó

íшàà

ä àñ

óóëò

àä

õàðè

óëàõ

÷àä

âàðò

àé ý

ñýõ

Àì

üä á

èåä

ÿâàã

äàæ

áàé

ãàà

¿çýã

äëèé

ã à

æèã

ëàæ

ñóä

ëàí,

ò¿¿

íèéõ

ýý ¿

ð ä

¿íòý

é õî

ëáîí

áóñ

àä ì

ýäýý

ëëèé

ãáî

ëîâñ

ðóóë

àõ

-Àì

üòíû

öóñ

íû ý

ðãýë

òèéí

áî

ëîí

òóíã

àëàã

èéí

òîãò

îëöî

î-Ц

óñíû

ýñ¿

¿äèé

í á¿

òýö-

¿¿ðý

ã.-Ó

ðãàì

ëûí

áèåý

ð óñ

ò¿¿

íä

óóññ

àí á

îäèñ

äàì

æèõ

áà

äàì

æóó

ëàõ

áàãö

ûí

á¿òý

ö

-З¿ð

õíèé

öîõ

èëòû

í õó

ðäàä

äàñ

ãàë

íºëº

ºëºõ

èéã ò

óðш

èõ-À

ìüä

áèå

ä òý

æýý

ëèéí

áîä

èñ

çººã

äºõ

ìåõ

àíèç

ìû

ã òàé

ëáàð

ëàõ

-Тðà

íñô

èðàö

èéí

ýð÷ì

èéã õ

ýìæ

èõ,

ò¿¿í

ä íº

ëººë

ºõ õ

¿÷èí

ç¿é

ë¿¿ä

èéã

òîãò

îîõ

-Тðà

íñпè

ðàöè

éí õ

óðä

íàâ÷

íû à

ëü

ãàäà

ðãàä

èë¿

¿ áà

éãàà

ã òóð

шèë

òààð

¿ç

¿¿ëý

õ

-Цóñ

íû ä

àðàë

ò èõ

ñýõý

ýñ õ

àìãà

àëàõ

àð

ãûí

ìºí

÷àí

àðû

ã îé

ëãîæ

óðü

ä÷èë

àí

ñýðã

èéëý

õýä

àшèã

ëàõ

-Цóñ

íû ä

àðàë

ò õý

ìæ

èõТà

ðèì

àë ó

ðãàì

ëûí

óðãà

ö íý

ìýã

ä¿¿ë

ýõ

àðãû

ã çºâ

ëºõ

-Дàð

àëòû

í àп

пàðà

ò çý

ðýã ò

åõíè

ê, à

ппàð

àòû

ã õý

ðýãë

ýõ

-Цóñ

íû à

ðòåð

è, â

åí, õ

ÿëãà

ñàí

ñóäà

ñ,

äàì

æóó

ëàõ

ýäèé

ã çóð

àãëà

õäàà

ì

ýäýý

ëëèé

ã àш

èãëà

õ áà

éäàë

-Д

àðàë

òûí

àппà

ðàò

çýðý

ã òåõ

íèê,

àп

пàðà

ò, ì

àòåð

èàëû

ã õýð

õýí

õýðý

ãëýõ

èéã ì

ýäýæ

áóé

ýñý

õ-Õ

ýìæ

èëòè

éí á

àðèì

òûã ¿

íýëæ

, òàé

ëàõ

áàéä

àë-Ñ

óäàë

ãààã

òºë

ºâëº

õ, ñ

óäàë

ãààí

û à

ðãû

ã ¿í

ýëýõ

, ò¿¿

íèéã

ñàé

æðó

óëàõ

áîë

îìæ

èéã

çºâë

ºõ á

àéäà

ë

Бàé

ãàëü

òàé

ç¿é

çîõ

èñòî

é õà

ðüöà

õ á

îëîí

ºäº

ð òó

òìû

í à

ìüä

ðàëä

àà ý

çýì

шñý

í ì

ýäëý

ã ÷àä

âàðà

ààш

èãëà

õ

-Àì

üñãà

ëààð

ýíå

ðãè

¿¿ñý

õ.-À

ýðîá

, àíà

ýðîá

àì

üñãà

ëûí

ÿëãà

à-Ó

ðãàì

ëûí

àìüñ

ãàë

áà

ôîò

îñèí

òåçè

éí ó

ÿëäà

à

-Үðè

éí í

àéðë

àãàà

ñ ñî

ёîëî

ëòû

í ¿å

ä ÿë

ãàðà

õ äó

ëààí

õàì

ààðà

õûã

òóðш

èëòà

àð í

îòëî

õ-À

ìüñ

ãàëà

àð à

âñàí

áà

ãàðã

àñàí

õèé

äý

õ Ñ

O2-è

éã õ

àðüö

óóëà

õ òó

ðшèë

òûã

õèéõ

-Àýð

îá, à

íàýð

îá à

ìüñ

ãàëà

àð ý

íåðã

è ¿¿

ñýõý

ä õî

îë ò

ýæýý

ëýýð

àâñ

àí

шèì

áîä

èñóó

ä çà

äðàõ

ìåõ

àíèç

ìû

ã òà

éëáà

ðëàõ

-Үð

óðãà

õàä

òîõè

ðîì

æòî

é íº

õöëè

éã

á¿ðä

¿¿ëý

í õ¿

ññýí

óð

ãàì

ëàà

òàðü

æ

óðãó

óëàõ

-Àíà

ýðîá

àì

üñãà

ëààð

Ñ

O2 ÿ

ëãàð

àõû

ã òàë

õ áà

ðèõ

¿åä

àæèã

ëàõ

- Àì

üäðà

ëä ò

¿ãýý

ìýë

àæ

èãëà

ãääà

ã (ò

àëõí

û ãó

ðèë

èñýõ

ã.ì

) ¿çý

ãäë¿

¿äèé

í ì

ºí ÷

àíàð

ûã ì

ýäëý

ãýý

àшèã

ëààä

òà

éëáà

ðëàõ

áàé

äàë

-Яíç

á¿ð

èéí

ýõ á

óëãà

àñ à

âñàí

ì

ýäýý

ëëèé

ã çîõ

èîí

áàéã

óóëæ

ñîí

ãîæ

áà

éðëó

óëæ

, èëý

ðõèé

ëæ ¿

ç¿¿ë

ýõ á

àéäà

ë


Бèî

ëîãè

éí ш

èíæ

ëýõ

óõà

àíû

ã ñîí

èðõî

í, à

õëàõ

àíã

èäàà

ýíý

÷èã

ëýëý

ýð ¿

ðãýë

æë¿

¿ëýí

ñóð

àëöà

õ, ò

åõíî

ëîãè

æñî

í í

èéãý

ìä

èòãý

ëòýé

àì

üäðà

õàä

õýðý

ãòýé

îéë

ãîëò

, óõà

àðñà

í ì

ýäëý

ãèéã

ýçý

ìш

èõ

-Мýä

ðýë

шèí

ãýíè

éçî

õèöó

óëãà

. -

Õàð

àõ á

îëîí

ãàðû

ã ò

îõîé

ãîîð

íóã

àëàõ

¿éë

èéí

ðåô

ëåêñ

èéí

íóì

-Óðã

àìàë

ãýðý

ë áà

õ¿í

äèéí

õ¿÷

íèé

íºëº

ºëºë

ä õà

ðèó

¿éëä

ýë ¿

ç¿¿ë

ýõ í

ü -Ó

ðãàì

àë, à

ìüò

íû ãî

ðìîí

ûã

õ¿íñ

ýíä

õýðý

ãëýõ

-Ãîì

åîñò

àçû

í òî

äîðõ

îéëî

ëò -

Бèåè

éí ò

åìпå

ðàòó

ðûã

õÿí

àõàä

àðü

ñ áà

ºí÷

èíòà

ðõèí

û ¿

¿ðýã

-Цóñ

íû ñ

ààõð

ûí

ò¿âш

èíã

õýâ

èéí

áàéë

ãàõà

ä èí

ñóëè

íáà

ãëþ

êàãî

íû î

ðîëö

îî -Õ

¿íèé

ÿëã

àðóó

ëàõ

ýðõò

íèé

á¿ò

ýö ¿

¿ðãè

éí í

àðèé

í õ

îëáî

î, ш

ýýñ

¿¿ñý

õ ¿é

ëÿâ

öûí

¿å ш

àò

-Õ¿í

èé í

¿äíè

é õ¿

¿õýí

õàð

ààíû

õà

ðèó

óðâà

ëûí

õóãà

öààã

õýì

æèõ

, õ¿

íèé

í¿äè

éã à

æèã

ëàõ,

-М

àë, à

ìüò

íû í

¿äíè

é á¿

òöèé

ã ñó

äëàõ

-Дóë

ààí

àëäà

ëò, ó

óðш

èëò

áà

ãàäà

ðãû

í õà

ìàà

ðëû

ã èëð

¿¿ëý

õ òó

ðшèë

ò ÿâ

óóëà

õ-Õ

¿íèé

ìýä

ðýë

шèí

ãýíè

é çî

õèöó

óëãû

ã ðåô

ëåêñ

èéí

íóì

àш

èãëà

í òà

éëáà

ðëàõ

-Ãîì

åîñò

àçû

ã çîõ

èöóó

ëàõ

ýðõò

ýí á

à,äà

àâðó

óäû

í ¿é

ë àæ

èëëà

ãàà,

àëä

àãäà

õàä

èëðý

õ õà

ðèó

óðâà

ëóóä

ûí

шàë

òãàà

íûã

òàéë

áàðë

àõ

-Àäð

åíàë

èí, à

óêñè

íýýð

æ

èшýý

ëýí

ãîðì

îíû

¿é

ë÷ëý

ëèéã

ìýä

ýæ

àшèã

ëàõ

-Дèà

ëèçè

éí à

ппàð

àò

àшèã

ëàõ

þì

óó á

ººð

шèë

æ¿¿

ëýí

ñóóë

ãàõ

ºâ÷ò

ºíèé

шèé

äâýð

ò ýì

÷èéí

áàé

ð ñó

óðèí

ààñ

çºâë

ºõ

-Шээснийерөнхий

шèí

æèë

ãýýí

èé õ

àðèó

ã îé

ëãîõ

, òàé

ëáàð

ëàõ

- Ãîì

åîòå

ðì à

ìüò

äàä

пîéê

èëîò

åðì

àì

üòäà

àñ è

ë¿¿

èõ õ

îîë

õýðý

ãëýõ

ш

ààðä

ëàãà

ãàðä

àã ãý

õ ì

ýò ç

îõèë

äëîã

ûí

шàë

òãàà

íûã ò

àéëá

àðëà

õ- Т

åìпå

ðàòó

ð áà

óðâ

àëû

í õó

ðäû

í õà

ìàà

ðëû

ã õàð

óóëñ

àí ãð

àôèê

ààñ

òåì

пåðà

òóðû

í îп

òèì

óìû

ã îëî

õ çý

ðãýý

ð òó

ðшèë

ò àæ

èãëà

ëòû

í áà

ðèì

òûã ¿

íýëý

õ,

òàéë

àõ á

àéäà

ëÐå

ôëå

êñèé

í íó

ìû

í á¿

ðýëä

¿¿ëý

õ

õýñã

¿¿äè

éã í

ýðëý

õ, í

ºõöº

ëò á

à í

ºõöº

ëò

áóñ

ðåô

ëåêñ

èéí

æèш

ýýã õ

îîðî

íä í

ü

ÿëãà

õ áà

éäàë

Ñóð

àã÷è

ä ì

ýäëý

ã á

¿òýý

õ, ñ

óð÷

àìüä

ðàõ

ÿâö

äàà

¿íýí

÷ ш

óäàð

ãà,

õàð

èóöë

àãàò

àé,

õàë

àìæ

àíõ

ààðà

ëòàé

áèå

äàà

ñàí

çàí

÷àíà

ð, õ

àíäë

àãàò

àé á

îëîõ

-Àì

èòîç

, ìèò

îç,ì

åéîç

õó

âààã

äëû

í òó

õàé

åðºí

õèé

îéëã

îëò.

-Àì

üä á

èåèé

í ¿ð

æëè

éí

õýëá

ýð¿¿

ä-Б

ýëãè

éí á

à áý

ëãèé

í áó

ñ ¿ð

æèë

, áýë

ãèéí

ýñ,

ýð

ýì

áýëã

èéí

ýñ, -

¿ð ò

îãòî

ëò-Õ

ðîì

îñîì

ûí

äèпë

îéä

á¿ðä

ýë á

èé á

îëîõ

íü

-Óðã

àìàë

, àì

üòíû

¿ð

õºâð

ºëèé

í õº

ãæèë

, ¿ð

õºâð

ºëèé

í ýñ

õóâ

ààãä

àõ

áà ý

ä ýð

õòýí

á¿ð

ýëäý

í áè

é áî

ëîõ,

¿ ð

õºâ

ðºëè

éí

òºðñ

íèé

äàðà

àõ õ

ºãæ

èë-Б

ýëãè

éí á

à áý

ëãèé

í áó

ñ ¿ð

æëè

éí ä

àâóó

áà

ñóë

òàë

-Óðã

àìëû

í ¿ð

ò íà

õèà,

òîî

ñ õ¿

ðòýë

ò, òî

îñíû

õîî

ëîé

óðãà

õ, ¿

ð æ

èìñí

èé

òàðõ

àõ à

ðãû

ã ñóä

ëàõ,

-Ү

ðèéí

óðã

àëò

íººö

òýæ

ýýëè

éí

áîäè

ñ áî

ëîí

áóñà

ä õ¿

÷èí

ç¿éë

¿¿äý

ýñ õ

àìàà

ð÷ á

óéã ò

óðш

èõ

-Бýë

ãèéí

áóñ

¿ðæ

ëýýð

ãåíå

òèêè

éí

õóâü

ä ýõ

áèå

òýéã

ýý à

äèë,

õàð

èí

áýëã

èéí

¿ðæ

ëýýð

ãåíå

òèêè

éí õ

óâüä

ш

èíý÷

ëýãä

ñýí

¿ð ó

äàì

¿¿ñ

äýãè

éí

шàë

òãàà

íûã æ

èшýý

ãýýð

òàé

ëáàð

ëàõ

-Ýð¿

¿ë ì

ýíäè

éí

õè÷ý

ýëýý

ð ¿ç

ñýí

ç¿éë

ýý

áèîë

îãèé

í õè

÷ýýë

ýýð

óõàà

ðñàí

ìýä

ëýãò

ýéãý

ý õî

ëáîæ

áàÿ

æóó

ëàí

õýðý

ãëýõ

-Ц

ýöýã

ò óð

ãàì

ëûã

òîõè

ðñîí

àðã

ààð

¿ðæ

¿¿ëæ

, îð÷

íîî

òîõè

æóó

ëàõ

-Óðã

àìëû

ã ¿ðæ

¿¿ëý

õ òó

ðшèë

òûí

¿ð

ä¿íã

пð

àêòè

êò õ

ýðýã

ëýõ

-Мºí

÷àí

àðû

ã îëæ

àñó

óäëû

ã ш

èéäâ

ýðëý

æ ÷

àäàõ

ýñý

õ- Б

èîëî

ãèéí

шèí

æëý

õ óõ

ààí,

òå

õíîë

îãèé

í õý

ðýãë

ýý, í

èéãý

ì ý

äèéí

çà

ñàã,

àìüä

ðàëä

íýâ

òýðñ

ýí á

àéäë

ûí

æèш

ýý á

àðèì

ò ãà

ðãàæ

áàé

ãàà

ýñýõ

- Ñóä

àëãà

àã ò

ºëºâ

ëºõ,

ñóä

àëãà

àíû

àðã

ûã

¿íýë

ýõ, ò

¿¿íè

éã ñ

àéæ

ðóóë

àõ á

îëîì

æèé

ã çº

âëºõ

(óðã

àìàë

òàð

èõ ò

åõíè

ê,

ìàò

åðèà

ëûã ñ

îíãî

õ) á

àéäà

ë

Шинжлэхухааны

îëî

ëòû

ã ò¿ã

ýýí

ñóð

òà÷ë

àõàä

÷èã

ëýñý

í õ

óâü

õ¿í

õàì

ò îë

íû ç

ºâ ¿

éë à

æèë

ëàãà

àã ä

ýìæ

èæ º

ºðèé

í õó

âü í

ýìðè

éã î

ðóóë

àõû

í ñ

àöóó

шèí

æëý

õ óõ

ààíû

õýð

ýãëý

ý íü

äàÿ

í ä

ýëõè

éí à

ìüä

ðàëä

ýåð

ýã á

à ñº

ðãºº

ð í

ºëºº

ëæ á

îëîõ

ûã

òîî

öîæ

шèí

æëý

õ ó

õààí

û î

ëîëò

ûã

çàí

ñóð

òàõó

óíû

õàà

îíö

ëîãò

òîõ

èðóó

ëàí

àш

èãëà

õ òà

ëààð

äýë

õèé

íèéò

èéí

òóð

шëà

ãààñ

ñóð

àëöà

õ ó

õàì

ñàðò

àé á

îëîõ

-Óäà

ìш

èë õ

óâüñ

àë.

Ãåíå

òèêè

éí ñ

óäëà

õ ç¿

éë, à

÷ õî

ëáîã

äîë,

óäà

ìш

ëûã ñ

óäëà

õ àð

ãà-Ã

.Мåí

äåëè

éí I,

II õó

óëèó

ä.

Мîí

îãèá

ðèä

ýâöý

ëä¿¿

ëýã.

I¿åä

шèí

æ ò

ýìäý

ã äà

âàì

ãàéë

àõ ò

óõàé

-Íîё

ëîõ

áà ä

àðàã

äàõ

шèí

æ¿¿

ä. Ã

îìî-

, ãåò

åðîç

èãîò

áè

åÓä

àìш

ëûí

çàâñ

ðûí

шèí

æ

÷àíà

ð,ш

èíæ

òýì

äýã ñ

àëàõ

õó

óëü.

- “Ц

ýâýð

ãàì

åòû

í òó

õàé

îíîë

” ò¿¿

íèé

öèòî

ëîãè

éí

¿íäý

ñ-Ã

îìîë

îã õ

ðîì

îñîì

äàõ

ü àë

ëåëü

ãåí

ò¿¿í

èé á

àéðë

àë-З

àäëà

í ш

èíæ

ëýõ

ýâöý

ëä¿¿

ëýã

-Õóâ

üñëû

í õý

ëáýð

èéí

òàëà

àð

òîâ÷

îéë

ãîëò

-Шинжтэм

дэги

лрэх,

õºãæ

èõºä

ãàäà

àä î

ð÷íû

íº

õöëè

éí ¿

¿ðýã

-Мîä

èôèê

àöè

õóâü

ñàë,

ò¿

¿íèé

ñòà

òèñò

èê ç

¿é

òîãò

îë, -

âàðè

àöèé

í ýã

íýý

áà

ìóð

óé, à

ìüä

áèå

èéí

õàðè

ó ¿é

ëäëè

éí õ

ýìæ

ýý-Ш

инжтэм

дэгн

оёлох

¿çýã

äëèé

ã æîë

îîäî

õ íü

-Ãåí

èéí

èíæ

èíåð

÷ëýë

èéí

àðãà

-Õðî

ìîñ

îì ãå

íèéí

õîë

áîîã

òà

éëáà

ðëàõ

-Фåí

îòèô

, ãåí

îòèô

èéí

èëðý

ëèéí

õà

ðüöà

àíû

áîä

ëîãî

áîä

îõ-Õ

óâüñ

ëûí

âàðè

àöû

í ýã

íýýí

èé

ãðàô

èê á

àéãó

óëàõ

-Õóâ

üñëû

ã õý

ìæ

èõ-Õ

ðîì

îñîì

íóê

ëåéí

õ¿÷

èë, ã

åí

àëëå

ëèéí

¿¿ð

ãèéã

óäà

ìш

èëòà

é õî

ëáîí

òàé

ëáàð

ëàõ

-Мîí

îãèá

ðèä

ýâöý

ëä¿¿

ëãèé

í òó

ðшèë

òûã ò

àéëá

àðëà

æ, á

îäëî

ãî

áîäî

õ ãå

íåòè

ê òý

ìäý

ãëýã

ýýã õ

èéõ,

çó

ðàã á

¿ä¿¿

â÷ ç

îõèî

õ,

-Óðã

èéí

áè÷è

ã õºò

ëºõ

÷àäâ

àðòà

é áî

ëîõ

-Ãåí

áîë

îí î

ð÷íû

íºõ

öëèé

í õà

ðèëö

àí ¿

éë÷è

ëëýý

ñ õó

âüñà

ë ÿâ

àãää

àãèé

ã ¿íä

ýñëý

õ-À

ìüä

áèå

èéí

шèí

æèé

ã ººð

÷ëºõ

ºä

ãåíè

éí è

íæèí

åð÷ë

ýëèé

ã õýð

õýí

àшèã

ëàõû

ã òàé

ëáàð

ëàõ

-Õ¿í

òºð

ºëõò

ºíä

ò¿ãý

ýìýë

òîõ

èîëä

äîã

çàðè

ì º

â÷íè

é ãå

íåòè

ê ш

àëòã

ààíû

ã ìýä

ýõ,

ýðñä

ýëèé

ã áóó

ðóóë

àõ

àðãà

çàì

óóäû

ã òîî

÷èõ

-Ãåí

èéí

èíæ

åíåð

÷ëýë

èéí

àðãà

áîë

îí ç

îõèî

ìîë

ш

àëãà

ðëû

ã àш

èãëà

í ºí

äºð

àшèã

шèì

ºã

äºã ó

ðãàì

àë à

ìüò

íû

ç¿éë

èéã ¿

ðæ¿¿

ëæ

áàéã

àà æ

èшýý

áàð

èìò

ãàðã

àæ ò

¿¿íè

é ñó

ë áà

äà

âóó

òàëû

ã ýðý

ãö¿¿

ëýí

àìüä

ðàëä

àà õ

ýðýã

ëýõ

ýñýõ

èéã ш

èéäâ

ýðëý

õ

-Мîí

îãèá

ðèä

ýâöý

ëä¿¿

ëãèé

í áî

äëîã

î áî

äîõ

ãåíå

òèê

òýì

äýãë

ýãýý

ã õèé

õ, ç

óðàã

á¿

ä¿¿â

÷ çî

õèîæ

÷àä

àõ ý

ñýõ

- Óðã

èéí

áè÷ã

èéã î

éëãî

õ, õ

ºòëº

õ ÷à

äâàð

òàé

ýñýõ

- Õàð

èëöà

í õî

ëáîî

, õýâ

çàã

âàð,

¿ç

ýãäë

¿¿äè

éí ш

àëòã

ààíò

òàé

ëáàð

ûã

á¿ä¿

¿â÷

áîëî

í áó

ñàä

àðãà

àð è

ëýðõ

èéëý

í õà

ðóóë

àõ á

àéäà

ë- Ã

åíåò

èê á

îëîí

áóñ

àä ш

ó-íû

îëî

ëòû

ã àì

üäðà

ëä à

шèã

ëàõò

àé õ

îëáî

îòîé

òà

àìàã

ëàë

äýâш

¿¿ëý

õ áà

¿¿ñ

ýõ á

îëîõ

íº

õöëè

éã ó

ðüä÷

èëàí

òîä

îðõî

éëîõ

áà

éäàë

Àмьд áиеийí òөðөë зүйë

Шинжлэхухааны

òîã

òñîí

íýð

òîì

üёî,

îëî

í óë

ñûí

íýðш

èë,

àíã

èëëû

í òî

ãòîë

öîî

ò¿¿

íèé

íýãæ

èéã ç

ºâõý

ðýãë

ýõ

-Цýö

ýãò

óðãà

ìàë

, ¿åò

õº

ëòºí

, õîð

õîé

,çºº

ëºí

áèåò

íèé

õ¿ðý

ý, ç

àãàñ

, õîё

ð íó

òàãò

àí, õ

ýâëý

ýð ÿ

âàã÷

, ш

óâóó

, ñ¿¿

ãýýð

áîé

æèã

÷äû

í àí

ãèéí

åðº

íõèé

шèí

æ, ã

îë

òºëº

ºëºã

÷èä

-Фèë

îãåí

åòèê

àíã

èëàë

ç¿é

í òó

õàé.

-Õîñ

íýð

шëè

éí æ

èшýý

ãàðã

àõ,

-Àíã

èëëû

í á¿

ëã¿¿

äèéí

óäà

ì ãà

ðëû

í õî

ëáîî

ã òàà

ìàã

ëàõ

-Ýíã

èéí

òîäî

ðõîé

ëîõ

ò¿ëõ

¿¿ðè

éã

àшèã

ëàí

ñýýð

íóð

óóòí

û à

íãè,

ñý

ýð í

óðóó

ã¿éò

íèé

õ¿ðý

ýíèé

ãîë

òºëº

ºëºã

÷äèé

ã òîä

îðõî

éëîõ

, çóð

àõ

-Õîñ

íýð

шëè

éã õ

ýðýã

ëýí

ç¿éë

èéã í

ýðëý

õ -Б

èîëî

ãèéí

çóð

àã ç

óðàõ

-Óäà

ì ò

ºðëè

éí

õîëá

îîíû

ìîä

, õ¿

ñíýã

òèéã

àш

èãëà

õ

-Шинжлэхухааны

нэртом

ьёо,олон

óëñû

í íý

ðшëè

éã ç

ºâ à

шèã

ëàæ

áàé

ãàà

áàéä

àë

- Ãîë

òºë

ººëº

ã÷äè

éã ä

¿ðñë

ýí ç

óðàõ

, çó

ðãèé

í ºñ

ãºëò

èéã ò

îîöî

îëîõ

, çóð

àãò

àìüä

ðàõ

îð÷í

û î

íöëî

ãèéã

òóñ

ãàæ

÷à

äñàí

áàé

äàë


ªäº

ð òó

òìû

í àì

üäðà

ëä

òîõè

îëäñ

îí à

ñóóä

àë

áýðõ

шýý

ë¿¿ä

èéã ¿

ð àш

èãòà

é ш

èéäâ

ýðëý

õ ÷à

äâàð

óóäû

ã ýçý

ìш

èõ

Ýâî

ëþöè

éí ñ

óðãà

àë,

îíîë

¿¿ñ

ýõ ò

¿¿õý

í óã

òâàð

íº

õöºë

áà

ç¿éë

èéí

òóõà

é ñó

ðãàà

ëèéí

õºã

æèë

ä ¿å

¿å

èéí

ýðäý

ìòä

èéí

îðóó

ëñàí

õó

âü í

ýìýð

-К.Л

èííå

é, Ж

.Б.Л

àìàð

ê, Ч

.Дàð

âèí

íàðû

í ýð

äýì

òäèé

í ñó

ðãàà

ëèéí

àä

èë, ÿ

ëãàà

òàé

òàëû

ã õàð

üöóó

ëàí

¿íýë

ýõ-À

ëèâà

à ñó

ðãàà

ë îí

îë ¿

¿ñýõ

ýä

шèí

æëý

õ óõ

ààíû

õºã

æëè

éí á

îëîí

, íè

éãýì

, ýäè

éí ç

àñãè

éí ò

îäîð

õîé

íºõö

ºë á

¿ðäñ

ýí á

àéõ

ёñòî

éã

áàðè

ìòà

àð í

îòëî

õ

-Àëè

âàà

àñóó

äëû

ã ш

èéäâ

ýðëý

õäýý

òóõ

àéí

öàãè

éí á

îäèò

áàé

äëû

ã õà

ðãàë

çàæ

îëî

í òà

ëààñ

íü

õàð

üöóó

ëàí

¿íýë

ýõ

-К.Л

èííå

é, Ж

.Б.Л

àìàð

ê , Ч

.Дàð

âèí

íàðû

í íý

ýñýí

¿çý

ãäýë

, áàð

èìò,

õóóë

ü ç¿

é òî

ãòîë

, òîä

îðõî

éëîë

ò, çà

ð÷èì

, îíî

ëûí

à÷ õ

îëáî

ãäëû

ã ¿íý

ëæ á

àéãà

à áà

éäàë

- Ýðä

ýìòä

èéí

íàì

òàðò

àé õ

îëáî

îòîé

ì

àòåð

èàëû

í ýð

æ ö

óãëó

óëàí

ýññ

ý áè

÷èõ,

ÿíç

á¿ð

èéí

ýõ á

óëãà

àñ à

âñàí

ì

ýäýý

ëëèé

ã ñîí

ãîæ

, áîë

îâñð

óóëæ

èë

ýðõè

éëýí

¿ç¿

¿ëýõ

áàé

äàë

Õ¿í

òºð

ºëõò

ºíèé

ºâº

ã äý

ýäñè

éí á

¿òýý

ñýí

ºâ

ñîёë

, óëà

ìæ

ëàë

ºíºº

áî

ëîí

ìàð

ãààш

èéí

õºãæ

ëèéí

¿íä

ýñ

ñóóð

ü ãý

ñýí

¿çýë

õà

íäëà

ãàòà

é áî

ëîõ

-Ýâî

ëþöè

éí ó

ðüòà

ë íº

õöºë

--

Óäàì

шäà

ã áà

óäàì

шäà

ãã¿é

õó

âüñà

ë-Т

óñãà

àðëà

ëò,

-Í¿¿

í ш

èëæ

èëò

-Тîî

òîë

ãîéí

ºð÷

ëºãä

ºë

-Ýäã

ýýð

õ¿÷è

í ç¿

éë ÿ

àãàà

ä óð

üòàë

íº

õöºë

áîë

äîãè

éã ò

àéëá

àðëà

õ-Ш

инэзүйлүүсэхүйлявцэхлэх,

¿ðãý

ëæëý

õ òº

ãñºõ

òîä

îðõî

é íº

õöºë

á¿

ðäñý

í áà

éäãè

éã æ

èшýý

ãýýð

áà

òëàõ

-Тîä

îðõî

é ç¿

éëèé

í ¿¿

ñëèé

ã òàé

ëáàð

ëàõ

-Тîä

îðõî

é íº

õöºë

ä ÿì

àð í

ýã ш

èíý

ç¿éë

¿¿ñ

ýõ á

îëîì

æ

ìàã

àäëà

ëûã ó

ðüä÷

èëàí

õý

ëýõ

-Óäà

ìш

äàã á

à óä

àìш

äàãã

¿é õ

óâüñ

àë,

òóñã

ààðë

àëò,

í¿¿í

шèë

æèë

ò, òî

î òî

ëãîé

í ºº

ð÷ëº

ãäºë

óðü

òàë

íºõö

ºë á

îëæ

áàé

ãàà

æèш

ýý î

ëîõ

áàéä

àë

Àëè

âàà

¿éëè

éí ý

öýñò

çàà

âàë

¿ð ä

àãàâ

àð ãà

ðäãè

éã î

éëãî

æ à

ëèâà

àã î

ëîí

òàëà

àñ í

ü öî

ãö á

àéäë

ààð

àâ÷

¿çä

ýã ç

àí ÷

àíàð

,õà

íäëà

ãàòà

é áî

ëîõ

-Шалгарлынүндсэн

¿ç¿¿

ëýëò

¿¿ä.

- ÀТТ

áà

áàéã

àëèé

í ш

àëãà

ðëû

í õý

ëáýð

¿¿ä.

-Дàñ

àí ç

îõèë

äëîã

ûí

õÿçã

ààð.

-З¿é

ë ¿¿

ñýõ

íü

ìèê

ðîýâ

îëþ

öèéí

¿ð

ä¿í

ìºí

-ÀТТ

, шàë

ãàðë

ûí

õýëá

ýð¿¿

äèéã

õî

îðîí

ä íü

ÿëã

àõ

-З¿é

ë ¿¿

ñýõ

шàë

òãàà

í áó

þó

ýâîë

þöè

éí õ

ºäºë

ãºã÷

õ¿÷

áîë

îõû

íõ

íü õ

óâüä

ÀТТ

, шàë

ãàðë

ûã ò

àíèí

ì

ýäýõ

-ÀТТ

, áàé

ãàëè

éí ш

àëãà

ðëû

í æ

èшýý

îë

îõ

Дàñ

àí ç

îõèë

äëîã

î ò¿

¿íèé

õÿç

ãààð

ûí

æèш

ýý á

àðèì

òàä

òóëã

óóðë

àí ò

óõàé

í ç¿

éëèé

í àì

üäðà

õ îð

÷íû

ã òàà

ìàã

ëàí

òîäî

ðõîé

ëîõ

-Àëè

âàà

ç¿éë

èéí

äàñà

í çî

õèëä

ëîãû

ã îð

÷íû

íºõ

öºëò

ýé í

ü õî

ëáîí

òàé

ëáàð

ëàõ

÷àäâ

àðû

ã ýçý

ìш

ñýí

áàéä

àë-À

ТТ, ш

àëãà

ðëû

í õý

ëáýð

¿¿äè

éã

õîîð

îíä

íü ÿ

ëãàí

, шèí

æëý

õ óõ

ààíû

òî

äîðõ

îéëî

ëò º

ãºõ

áàéä

àë

Àмьд áие áà îðчиí

Тîã

òâîð

òîé

õºãæ

ëèéí

ýõ

ñóðâ

àëæ

íü

õ¿í

-áàé

ãàëè

éí ш

¿òýí

áàð

èëäë

àãà

áîë

îõû

ã ìýä

ýðñí

ýýð

áàé

ãàëü

òàé

ç¿é

çîõ

èñòî

é õà

ðüöà

õàä

ìýä

ëýã ÷

àäâà

ðàà

àшèã

ëàõ

-Ýêî

ëîãè

éí ñ

óäëà

õ ç¿

éë,

ñóäà

ëãàà

íû à

ðãà,

-Õºã

æëè

éí õ

óâèë

áàðó

óä.

Ýêî

ëîãè

éí õ

¿÷èí

ç¿é

ë (Ñ

àâ

ертөнцийн,Ш

имертөнцийн,

Õ¿í

òºð

ºëõò

ºíèé

)-Î

пòèì

àëèé

í õó

óëü.

Ý

êîëî

ãèéí

íèé

öýë.

-Õÿç

ãààð

ëàã÷

õ¿÷

èí ç

¿éëè

éí

ä¿ðý

ì

-Îпò

èìàë

èéí

õóóë

ü, ý

êîëî

ãèéí

íè

éöýë

, õÿç

ãààð

ëàã÷

õ¿÷

èí ç

¿éëè

éí

ä¿ðý

ìä

òîõè

ðîõ

æèш

ýý î

ëîõ

-Ýêî

ëîãè

éí ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû

îíîë

àðã

à ç¿

éí ñ

óäàë

ãàà

îð÷è

í ¿å

ä ÿà

ãààä

õàì

ãèéí

÷óõ

àë à

÷ õî

ëáîã

äîëò

îéä

òîîö

îãäî

õ áî

ëñíû

ã áà

ðèì

ò æ

èшýý

ãýýð

íîò

ëîí

¿íäý

ñëýõ

-Àì

üäðà

õ îð

÷íû

õîî

õ¿÷è

í ç¿

éë¿¿

äèéí

íº

ëººë

ëèéã

àæ

èãëà

õ,

ä¿í

шèí

æèë

ãýý

õèéõ

-Ñàâ

шèì

åðò

ºíöè

éí á

îëîí

õ¿í

òº

ðºëõ

òºíè

é õ¿

÷èí

ç¿éë

¿¿äè

éí

íºëº

ºëëè

éí æ

èшýý

ã îëæ

, ¿íý

ëãýý

ºãº

õ- Î

ð÷íû

õ¿÷

èí ç

¿éëè

éí º

ºð÷ë

ºëòº

ä ºº

ðèéí

áîë

îí á

óñäû

í îð

óóëæ

áóé

õóâ

ü íý

ìðè

éã õ

àðüö

óóëà

õ, ¿

íýëý

ëò ä

¿ãíý

ëò

õèéõ

áàé

äàë

Õ¿í

òºð

ºëõò

ºíèé

áèé

áîë

ãîñî

í º

â äý

âшèë

òýò

óëà

ìæ

ëàëû

ã ñóä

ëàí,

шèí

æëý

õ óõ

ààíû

¿íä

ýñëý

ëèéã

òàí

èí ì

ýäýæ

äýë

ãýð¿

¿ëýõ

, ý

õ îð

íîî

õàéð

ëàõ

ñýòã

ýëòý

é áî

ëîõ

-Àì

üä á

èå á

à ò¿

¿íèé

îð

÷èí.

Ãýð

ëèéí

¿éë

÷ëýë

. Бè

îëþ

ìèí

åñöå

íöèé

í ãý

ðýëò

ýë, Б

èîëî

ãèéí

öàã

, Ф

îòîп

åðèî

äåçì

. Àì

üä á

èåä

óñ ÷

èéã í

ºëºº

ëºõ

-Óðã

àìëû

í óð

ãàëò

àä º

âñºí

òý

æýý

ëòýí

àì

üòäû

í íº

ëººë

ºõ

áàéä

ëûã à

æèã

ëàæ

ñóä

ëàõ

-Óðã

àìëû

ã õ¿é

òýíä

òýñ

âýðë

ýõ,

ºíäº

ð òå

ìпå

ðàòó

ðò ä

àñàí

çîõ

èöîõ

áà

éäëà

àð á

¿ëýã

ëýõ

-Õýò

ÿãà

àí /

380

íì /,

¿ç

ýãäý

õ áî

ëîí

/ 300

-71

0 íì

/, õ

ýò ó

ëààí

/ 7

50 í

ì /ã

ýðýë

, óðò

áî

ãèíî

ºäð

èéí

òóõà

é ì

ýäñý

íýýð

òàð

èìàë

óð

ãàì

ëûí

óðãà

öûã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

òàë

ààð

çºâë

ºõ

-Õîё

ð ºº

ð ç¿

éëèé

í пî

пóëÿ

öèéí

òîî

òî

ëãîé

í ºñ

ºëòè

éã ò

îäîð

õîé

õóãà

öààí

ä õà

ðüöó

óëñà

í ãð

àôèê

èéí

ÿëãà

à áà

òº

ñººã

õàð

üöóó

ëæ, ó

÷èð

шàë

òãàà

íûã í

ü òà

éëáà

ðëàõ

áàé

äàë

-Àì

üòàí

, óðã

àìëû

ã óñ

÷èéã

òýé

õàðü

öàõ

áàéä

ëààð

á¿

ëýãë

ýõ, Õ

ºãæ

ëèéí

áîñ

ãî

òåì

пåðà

òóð.

-Мîð

ôîë

îãè-

çîîã

åîãð

àôèé

í ä¿

ðýì

/ Бå

ðãì

àíû

, Ãë

îãåð

èéí,

Àëë

åíû

/

-ªºð

èéí

îðíû

áàé

ãàëè

éí ò

îäîð

õîé

ëàíä

шàô

òûí

æèш

ýýí

äýýð

àì

üòàí

óð

ãàì

àë ó

óð à

ìüñ

ãàëû

í íº

õöºë

òýé

õýðõ

ýí õ

îëáî

îòîé

àì

üäàð

÷ áà

éãàà

ã òà

éëáà

ðëàõ

-Бîä

èñ á

à ýí

åðãè

éí ó

ðñãà

ë õî

îë

òýæ

ýýëè

éí õ

ýëõý

ýãýý

ð äà

ìæ

èõû

í ÿë

ãààã

òàé

ëáàð

ëàõ,

æèш

ýý ãà

ðãàõ

-Àì

üòíû

¿¿ë

äýð,

óð

ãàì

ëûí

ñîðò

ûã ó

óð

àìüñ

ãàëû

í òî

õèðî

õ á¿

ñ á¿

ñë¿¿

ðò ¿

ðæ¿¿

ëýõ,

óð

ãóóë

æ, ò

àðèà

ëàõ

-Мîí

ãîë

ìàë

-áý

ë÷ýý

ð-ì

àë÷è

í ãý

ñýí

õàðè

ëöàà

íû ¿

ð àш

ãèéã

äý

ýшë¿

¿ëýõ

òàë

ààð

çºâë

ºìæ

ãàðã

àõ

-Ãèä

ðîô

èò/ ó

ññàã

/, Ãè

ãðîô

èò/ í

àìàã

ñàã,

/Мåç

îôèò

/ ÷èé

ãñýã

/, Кñ

åðîô

èò/ Ã

àíñà

ã / Ñ

óêêó

ëåíò

/óñà

íä õ

àðàì

ñàã/

óðãà

ìàë

áî

ëîí

ãèãð

îôèë

/÷èé

ãýíä

äóð

òàé/

, ì

åçîô

èë /÷

èéãñ

ýã/,

Кñåð

îôèë

/õóó

ðàéä

äó

ðòàé

/ àì

üòäû

ã ÿëã

àí ò

àíèõ

áàé

äàë

-Àì

üòíû

ôèç

èêèé

í, õ

èìèé

í, ç

àí à

âèðû

í äó

ëààí

çîõ

èöóó

ëãû

í æ

èшýý

ã îëî

õ áà

éäàë

Бàéã

àëü

ýêîë

îãèé

í ºº

ð÷ëº

ãäºë

, ò¿

¿íèé

шàë

òãàà

íûã

ñóäë

àñàí

¿ð

ä¿í,

áó

ñàä

ìýä

ýýëë

èéã

áîëî

âñðó

óëàí

, òî

õèîë

äñîí

àñó

óäàë

áý

ðõш

ýýëè

éã

шèé

äâýð

ëýõý

ä àш

èãëà

õ ÷à

äâàð

ûã

ýçýì

шèõ

-Ýêî

ñèñò

åì á

à áè

îãåî

öåíî

ç.-Õ

îîë

òýæ

ýýëè

éí õ

ýëõý

ýãýý

ð ýí

åðãè

, äàì

æèõ

áà

ýíåð

ãèéí

àë

äàãä

àë-Ý

êîñè

ñòåì

äàõ

ü óñ

, í¿

¿ðñõ

¿÷ëè

éí õ

èé, à

çîòû

í ýð

ãýëò

-Бèî

ìàñ

ñ , ý

íåðã

èéí

ñóâà

ðãû

í æ

èшýý

ãàðã

àõ, ç

óðàã

ëàõ

-Тýæ

ýýëè

éí ò

¿âш

íèé

äàãó

ó ýí

åðãè

áó

óð÷

áàéã

ààã í

îòëî

õ-Ó

ñ, í

¿¿ðñ

õ¿÷ë

èéí

õèé,

àçî

òûí

ýêîñ

èñòå

ì ä

àõü

ýðãý

ëòèé

ã õà

ðüöó

óëàí

, áàé

ãàëè

éí ò

ýíöâ

ýðèé

ã õà

äãàë

àõ à

ðãà

çàì

óóäû

í òà

ëààð

ñó

äàëã

àà õ

èéæ

, ñàí

àà ä

ýâш

¿¿ëý

õ,

çºâë

ºõ-Т

óðш

èëò,

ñóäà

ëãàà

íû à

æëû

í ¿ð

ä¿í

ãýýð

áàé

ãóóë

ñàí

ãðàô

èê

äèàã

ðàì

ìû

í ¿í

äýñë

ýëèé

ã òà

éëáà

ðëàõ

, ¿íý

ëýõ

-Бàé

ãàëè

éí á

àÿëã

èéã

çºâ

àшèã

ëàõà

ä õó

âü

íýì

ðýý

îðóó

ëàõ

-Ãýð

á¿ë

, ä¿¿

ðýã,

ñóì

îð

îí í

óòèé

íõíû

õàà

òîäî

ðõîé

õóã

àöàà

íä

õýðý

ãëýñ

ýí á

àéãà

ëèéí

áà

ÿëãè

éí õ

ýìæ

ýýã

ñóäà

ëæ ò

îîöî

îëîõ

-Бàé

ãàëè

éí ò

ýíöâ

ýðèé

ã õà

äãàë

àõ ò

àëàà

ð ñó

ðãàë

ò ñó

ðò÷è

ëãàà

íû

ìàò

åðèà

ë áý

ëòãý

õ

- Ýêî

ñèñò

åìèé

í òà

ëààð

ÿíç

á¿ð

èéí

ýõ á

óëãà

àñ à

âñàí

ìýä

ýýëë

èéã ç

îõèî

í áà

éãóó

ëæ è

ëýðõ

èéëæ

¿ç¿

¿ëýõ

áàé

äàë

-Мýä

ýýëë

èéã í

ýã õ

ýëáý

ðýýñ

íºã

ºº

õýëá

ýðò

шèë

æ¿¿

ëæ ÷

àäàõ

ýñý

õ-Ý

êîñè

ñòåì

èéí

òàëà

àðõè

òîî

í áî

ëîí

áè÷â

ýðýí

áàð

èìòû

ã áîë

îâñð

óóëà

õ áà

éäàë

-Õîî

ë òý

æýý

ëèéí

õýë

õýý,

ýíå

ðãèé

í áî

ëîí

áèîì

àññû

í ñó

âàðã

ûí

çàãâ

àðóó

äûã

õàðü

öóóë

àõ, ç

óðàã

ëàõ

áàéä

àë-Ү

çýãä

ë¿¿ä

èéí

шàë

òãàà

íò õ

àðèë

öàí

õîëá

îîã ò

àéëá

àðëà

õ èë

ýðõè

éëýí

õà

ðóóë

àõ, ó

ðüä÷

èëàí

òàà

ìàã

ëàõ

áàéä

àëÕ

ÿìãà

òàé

àðâè

÷,

óõàà

ëàã õ

ýðýã

ëýýí

èé

óõàì

ñàð,

çóð

шèë

òàé

áîëî

õ

-Õ¿í

, áàé

ãàëè

éí ш

¿òýí

áà

ðèëä

ëàãà

-Õ¿í

áà

àìüò

íû п

îпóë

ÿöèé

í õý

ìæ

ýýíä

íºë

ººëº

õ õ¿

÷èí

ç¿éë

¿¿ä.

-Óðã

àìàë

àçî

òûã ш

èíãý

ýæ

õºðñ

èéã á

àÿæ

óóëà

õ áà

õº

ðñ à

ãààð

äàõ

ü àç

àòîò

íý

ãäë¿

¿äèé

í õó

âèðà

ë.-Õ

¿ëýì

æèé

í ¿ç

ýãäý

ë,

õ¿÷ë

èéí

áîðî

îíû

шàë

òãàà

í.-Õ

¿íèé

пîп

óëÿö

èéí

ºñºë

òèéã

õÿ

çãàà

ðëàõ

õ¿÷

èí ç

¿éë¿

¿ä.

Óñíû

, àãà

àðû

í, п

åñòè

öèäè

éí,

öºì

èéí

õàÿã

äëû

í áî

õèðä

îë

-Õ¿í

àì

ûí

ºñºë

òèéí

íèé

ãìèé

í ¿ð

äà

ãàâà

ðûí

òàëà

àð ñ

óäàë

ãàà

õèéõ

-Õ¿í

àì

ûí

ºñºë

òèéí

ìóð

óéã õ

àðàà

ä õÿ

çãàà

ðëàõ

õ¿÷

èí ç

¿éë

¿éë÷

èëñý

í ýñ

ýõèé

ã òîã

òîîõ

-Ïîп

óëÿö

èéí

õýì

æýý

íä í

ºëºº

ëºõ

õ¿÷è

í ç¿

éë¿¿

äèéí

, ºñº

ëò

ººð÷

ëºëò

èéã ç

àãâà

ð÷ëà

õ-Î

éã ó

ñòãà

æ ш

àòàà

ñíàà

ñ àã

ààðû

í O

2, C

O2-è

éí à

íóóë

àìæ

õýð

õýí

ººð÷

ëºãä

ºõèé

ã òàé

ëáàð

ëàõ

-Ýêî

ñèñò

åìä

õ¿íè

é ¿ç

¿¿ëý

õ íº

ëººã

îé

, äàë

àé, ã

îë ì

ºðíè

é æ

èшýý

í äý

ýð

òàéë

áàðë

àõ-Ã

àçàð

òàð

èàëà

íä á

îðäî

î õý

ðýãë

ýñíè

é ¿ð

äàã

àâàð

ûã

òààì

àãëà

õ

-З¿é

ë ò¿

¿íèé

îð÷

íûã

õàì

ãààë

àõºä

îðî

ëöîõ

Í

ºõºí

ñýð

ãýýã

äýõã

¿é

áàÿë

ãèéã

õàì

ãààë

àõàä

ºº

ðèéí

õóâ

ü íý

ìðè

éã

îðóó

ëàõ

-Õîё

ðäîã

÷ á¿

òýýã

äýõ¿

¿í¿¿

äèéã

(ö

ààñ,

óñ)

äàõ

èí

àшèã

ëàõû

í çà

éëш

ã¿éã

ì

ýäýæ

, îðî

ëöîõ

ñó

ðòà÷

ëàõ

- Àì

üòäû

ã õ¿í

òýé

àäèë

òàð

èìàë

óð

ãàì

ëààð

õîî

ëëîõ

îä ý

íåðã

è áà

ãàñà

æ

¿ð à

шèã

áóó

ðäàã

èéí

шàë

òãàà

íûã

òàéë

áàðë

àõ á

àéäà

ë- Ñ

ýäýâ

òýé

õîëá

îîòî

é ì

ýäýý

ëë¿¿

äèéã

áî

ëîâñ

ðóóë

æ ä

¿ãíý

ñýí

ãðàô

èê

äèàã

ðàì

ìû

ã àш

èãëà

àä ò

ààì

àãëà

ë äý

âш¿¿

ëýõ

áàéä

àë-Õ

óâàí

öàð

ýä, í

¿¿ðñ

õ¿÷ë

èéí

õèé

ìåò

àí

áîëî

í õ¿

÷ëèé

í áî

ðîîí

û ä

àâòà

ìæ

, èõ

ýñ÷

áàéã

àà ш

àëòã

ààíû

ã òàé

ëáàð

ëàñà

í ºã

¿¿ëý

ë, ì

ýäýý

ëýëä

ä¿í

шèí

æèë

ãýý

õèéñ

ýí á

àéäà

ë- Ц

ºëæ

èëòè

éã á

óóðó

óëàõ

òàë

ààð

ãàðã

àñàí

çºâ

ëºì

æ ò

àéëà

íä, ä

¿í

шèí

æèë

ãýý

õèéõ

áàé

äàë


Бîëî

âñðî

ë, ñ

îёë,

шèí

æëý

õ óõ

ààíû

ñàé

äûí

2012

îíû

5 ä

óãàà

ð ñà

ðûí

03-

íû º

äðèé

í À

/208

äóã

ààð

òóш

ààëû

í ãó

÷èí

äºðº

âä¿ã

ýýð

õàâñ

ðàëò

2.2.

ЕÐӨ

ÍÕÈ

Й Á

ÎË

ÎÂÑ

ÐÎË

ÛÍ

12

ÆÈ

ËÈ

ЙÍ

ÑÓÐ

ГÓÓË

ÈЙ

Í À

ÐÂÀ

Í Í

ÝГÄ

¯ГÝ

ÝÐ

ÀÍ

ГÈЙ

Í Á

ÈÎ

ËÎ

ГÈЙ

Í

ÕӨТӨ

ËÁ

ӨÐ

Õүëэ

эгдэ

ж á

уй е

ðөíх

ий ү

ð дү

í:

•Эсийнгэрлийнболонэлектронмикроскопынсудалгааны

үрдүнгашигланэсийндотоодбүтэц,амьдбиедявагдахнарийнүйлявцууды

гсудлах,тайлбарлахмэдлэг

÷àäâ

àð, ñ

óðàõ

¿éë

àæ

èëëà

ãààí

û ä

àäëà

ãà, ò

óðш

ëàãû

ã ýçý

ìш

èõ•

Байгалийнбиоценозынбүтэц,амьдбиесийнхарилцанхолбооны

хэлбэрүүдзэрэгсэдвээражиглалт,судалгаахийж

,холбогдохмэдээллийгб

оловсруулах

•Сурагчидбиедаансурч,мэдлэгбүтээхявцдааэм

хцэгцтэйнягтням

бай,хариуцлагатай,б

үтээлчсанаачилгатай,а

ливааголонталаасньцогцбайдлааравчүздэг

çàí

÷àíà

ð, õ

àíäë

àãàò

àé á

îëîõ

ûí

äýýð

õýë

ýëöý

æ ì

ýòãý

ëöñý

íýýð

, ýðã

ýëçý

ýòýé

áîë

îí º

äºð

òóòì

ûí

àñóó

äàë

áýðõ

шýý

ë¿¿ä

èéã

¿ð à

шèã

òàé

шèé

äâýð

ëýõ

áîëî

í èä

ýâõò

ýé

õàðè

ëöàà

íû (ñ

îíñî

õ, ÿ

ðèõ,

óíш

èõ, á

è÷èõ

, áàã

ààð

àæèë

ëàõ,

ººð

èéãº

º òà

íèõ

ã.ì.)

÷àäâ

àðóó

äûã ý

çýì

шèõ

•Ба

йгальдахьбодисынэргэлттэнцвэрийнтухаймэдсэнээрбайгалиахайрланхамгаалах,нөхөнсэргээх,байгальтайзүйзохистойхарьцах,энэталаардэлхийнийтээс

ñóðà

ëöàõ

, ¿íä

ýñíè

é ºâ

óëà

ìæ

ëàëà

à ñó

äëàí

, ò¿¿

íèé

шèí

æëý

õ óõ

ààíû

¿íä

ýñëý

ëèéã

òàíè

í ì

ýäýõ

, íàí

äèãí

àõ, ò

¿ãýý

í ñó

ðòàë

÷ëàõ

àä ÷

èãëý

ñýí

ñóðà

ã÷äû

í çº

â ¿é

ë àæ

èëëà

ãààã

äý

ìæ

èõ

•Энэангидшинээрүзэж

байгаашинжлэхухааны

тогтсоннэртом


ннэрш

ил,хэм

жигдэхүүнийнэгжийгзөвхэрэглэхийнсацуушинжлэхухааны

хэрэглээнь

äàÿí

äýë

õèéí

àì

üäðà

ëä ý

åðýã

áà

ñºðã

ººð

íºëº

ºëæ

áîë

îõû

ã òîî

öîæ

, áèî

ëîãè

éí ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû î

ëîëò

ûã º

ºðèé

í îð

íû í

èéãý

ì ý

äèéí

çàñ

àã, ò

åõíî

ëîãè

, çàí

ñóð

òàõó

óí

áà ñ

îёëû

í îí

öëîã

ò òî

õèðó

óëàí

àш

èãëà

õ

Àãóóëãûí òîãòîëöîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í

õýñýã

Õ¿ë

ýýãä

ýæ á

óé ¿

ð ä¿

í

Àãó

óëãà

Үíýë

ãýý

Мýä

ëýã

Чàä

âàð

Õýð

ýãëý

ý

Àìüä áèå ìàõáîä

-Àì

üä á

èåèé

ã ýñè

éí

ýðõò

ýíöð

èéí

á¿òö

ýýð

íü à

íãèë

æ, ò

ýäãý

ýðèé

í ¿¿

ñýë

ãàðà

ë, ò

¿¿õý

í õº

ãæëè

éí õ

îëáî

îã

àìüä

ðàëû

í á¿

òýö

çîõè

îí

-Бèî

ëîãè

éí ш

/ó –

íû ñ

óäàë

ãààí

ä ì

èêðî

ñêîп

õýð

ýãëý

ñíèé

à÷

õîëá

îãäî

ë.

Àì

üä ý

ñèéí

ýðõ

òýíö

ðèéí

äîò

îð

ÿâàã

äàõ

áèîõ

èìèé

í ¿é

ë ÿâ

öóóä

ûã

ñóäë

àõàä

ãàð÷

áóé

îëî

ëò, à

ìæ

èëò

-Ãýð

ëèéí

áîë

îí ý

ëåêò

ðîí

ìèê

ðîñê

îпû

í ñó

äàëã

ààíû

¿ð

ä¿íã

¿¿äè

éã î

éëãî

æ ì

ýäýõ

-Бèî

õèì

èéí

ñóäà

ëãàà

íû à

ðãà

ç¿é

çàð÷

ìû

ã ìýä

ýõ

-Ýëå

êòðî

í ì

èêðî

ñêîп

îîð

õàðñ

àí ý

ðõòý

íöð¿

¿äèé

í äî

òîîä

á¿ò

öèéí

çóð

ãèéã

ýñ

èéí

àìüä

ðàëû

í ¿é

ë àæ

èëëà

ãààã

òàé

ëáàð

ëàõä

àà

õýðý

ãëýõ

-Мèê

ðîñê

îпîî

ð ýñ

èéí

çàðè

ì

ýðõò

ýíöð

¿¿äè

éã õ

àðàõ

1. Ý

ðõòý

íöð¿

¿äèé

í ýë

åêòð

îíì

èêðî

ñêîп

îä

õàðà

ãäàõ

á¿ò

ýö í

ü ã¿

éöýò

ãýõ

¿¿ðý

ã òýí

ä ÿâ

àãäà

õ áè

îõèì

èéí

¿éë

ÿâöà

ä õý

ðõýí

çîõ

èöñî

íûã

òàéë

áàðë

àõ2.

Óðãà

ìàë

, àì

üòàí

, ìºº

ãèéí

ýñ¿

¿äèé

í á¿

òöèé

ã ì

èêðî

ñêîп

îîð

õàðæ

òàí

èõ, ÿ

ëãàà

ã õàð

üöóó

ëàí

òàéë

áàðë

àõ á

àéäà

ë

áàéã

óóëà

ëòû

í ýñ

èéí

ºìíº

õ-áº

ºìèé

í ºì

íºõ-

ýñèé

í-àì

üä

áèåè

éí-п

îпóë

ÿöèé

í-ç¿

éëèé

í-áè

îöåí

îçû

í-áè

îñô

åðèé

í ò¿

âшèí

ã¿¿ä

èéí

öîãö

òî

ãòîë

öîîí

ä îð

óóëà

í îé

ëãîõ

- Àì

üòàí

, óðã

àìëû

í ýñ

èéí

ýëåê

òðîí

ì

èêðî

ñêîп

ûí

á¿òý

ö-Ã

ýðëè

éí á

îëîí

ýëå

êòðî

í ì

èêðî

ñêîп

ûí

ºñãº

ëò, à

æèë

ëàãà

àíû

ÿë

ãààã

ñóä

àëæ

ìýä

ýõ ò

àéëá

àðëà

õ-Ï

ðîêà

ðèîò

ýñ,

ýóê

àðèî

ò ýñ

èéí

á¿òý

ö, ÿ

ëãàà

-Óðã

àìàë

, àì

üòàí

, ìºº

ãèéí

ýñè

éí

á¿òý

ö, ÿ

ëãàà

-Бàê

òåðè

, âèð

óñû

í á¿

òýö,

ÿëã

àà

-Ïðî

êàðè

îò, ý

óêàð

èîò

ýñèé

í á¿

òöèé

í ÿë

ãààã

çóð

ãààñ

òàí

èõ,

-Óðã

àìàë

, àì

üòàí

, ìºº

ãèéí

ýñ

¿¿äè

éí á

¿òöè

éã õ

àðüö

óóëà

õ-В

èðóñ

, áàê

òåðè

éí á

¿òöè

éí

ýëåê

òðîí

ìèê

ðîñê

îпû

í çó

ðãàà

ñ òý

äãýý

ðèéã

ÿëã

àõ

-Тýä

ãýýð

èéí

áàéã

àëü

áîëî

îä

õ¿íè

é àì

üäðà

ëä ã¿

éöýò

ãýõ

¿¿ðã

èéã ò

àéëá

àðëà

õ-Ï

ðîêà

ðèîò

áà

ýóêà

ðèîò

ýñè

éí

á¿òö

èéã õ

àðüö

óóëæ

ÿëã

ààã

òîãò

îîõ

--Бà

êòåð

èéí

õàëä

âàðà

àñ

ñýðã

èéëý

õ-В

èðóñ

ûí

õàëä

âàðà

àñ

ñýðã

èéëý

õ, ç

ºâ ý

ì÷è

ëãýý

ã ñî

íãîõ

-Õîð

òîé

õîðã

¿é ì

ººãè

éã

òàíè

õ, ÿ

ëãàí

õýð

ýãëý

õ- М

èëëè

ìåò

ð, ì

èêðî

ìåò

ð,

íàíî

ìåò

ð ãý

ñýí

õýì

æèã

äýõ¿

¿íèé

ã õýð

ýãëý

æ

÷àäà

õ-З

óðñà

í áà

ôîò

î çó

ðãèé

í áî

äèò

õýì

æýý

ã òîî

öîõ

3.Ï

ðîêà

ðèîò

, ýóê

àðèî

ò ýñ

èéã õ

îîðî

íä í

ü ÿë

ãàí

òàíè

õ áà

éäàë

4.

Ýñè

éí ý

ëåêò

ðîí

ìèê

ðîñê

îпû

í çó

ðàã,

ôîò

îã

òàéë

áàðë

àõ á

àéäà

ë5.

Дàð

ààõ

ýðõò

ýíöð

¿¿äè

éã ç

óðãà

àñ ò

àíèõ

, ¿¿

ðãèé

ã íü

õýëý

õ áà

éäàë

: Ү¿í

ä: á

àðçã

àð á

à ãº

ëãºð

ýíä

îпëà

çìû

í òî

ð, Ã

îëüä

æèé

í àп

пàðà

ò, ì

èòîõ

îíäð

è, ð

èáîñ

îì, ë

èçîñ

îì, õ

ëîðî

пëàñ

ò, ýñ

èéí

ãàäà

àä ì

åìáð

àí, á

ººì

èéí

á¿ðõ

¿¿ë,

öå

íòðî

èë, á

ººì

, áºº

ìõº

í;

Ýñ

äýõ

áîäè

ñ ýí

åðãè

éí

ñîëè

ëöîî

íû ¿

éë ÿ

âö

(ýíå

ðãèé

í ñî

ëèëö

îî,

ДÍ

Õ-è

éí í

èéëý

ãæèë

, óó

ðãèé

í áè

îíèé

ëýãæ

èë

)-û

ã ýðõ

òýíö

ð¿¿ä

èéí

äîòî

ð ÿâ

àãäà

õ áè

îõèì

èéí

óðâà

ëûí

ò¿âш

èíä

òàéë

áàðë

àõ

-Ýñ

äýõ

áîäè

ñûí

ñîëè

ëöîî

ýíå

ðãèé

í õó

âèðà

ë áî

ë ò¿

¿íèé

àì

üäðà

ëûí

¿éë

àæèë

ëàãà

àíû

¿íä

ýñ-À

íàáî

ëèçì

áà

êàòà

áîëè

çì-Ã

ФÀ

áîë

ýíå

ðãèé

í ýõ

¿¿ñ

âýð

áîëä

îã

ò¿ãý

ýìýë

áîä

èñ ì

ºí.

-Måò

àõîí

äðèé

í ì

åìáð

àí

äýýð

ýëå

êòðî

í çº

ºâºð

ëºëò

òýé

õîëá

îîòî

éãîî

ð ÀТ

Ф í

èéëý

ãæèõ

-Àíà

áîëè

çì á

à êà

òàáî

ëèçì

íü

õàð

èëöà

í íý

ãíèé

ãýý

íºõö

ºëä¿

¿ëäý

ãèéã

òàé

ëáàð

ëàõ

-ÃФ

À-è

éí á

¿òöè

éí õ

óâèð

ëûã

ã¿éö

ýòãý

õ ¿é

ë àæ

èëëà

ãààò

àé í

ü õî

ëáîí

òàé

ëáàð

ëàõ

-Àíà

áîëè

çì á

à êà

òàáî

ëèçì

ûí

æèш

ýý ãà

ðãàõ

-ÃФ

À í

óêëå

îòèä

èéí

áàéã

óóëà

ëòû

í òî

ìüё

îã

àшèã

ëàõ

1.ÃФ

À- Õ

ФÀ

- ÍФ

À á

îëæ

çàä

ðàõ

ãèäð

îëèç

ûí

áîëî

í íý

ãäýõ

óðâ

àëû

í òý

ãшèò

ãýë

áè÷è

õ2.

ÃФÀ

- ÕФ

À- Í

ФÀ

áîë

æ õ

óâèð

÷ ºº

ð÷ëº

ãäºõ

ÿâ

öàä

ÿëãà

ðàõ

ýíåð

ãèéã

àш

èãëà

í òî

îöîî

õèé

õ

-Ýíå

ðãèé

í ñî

ëèëö

îîíû

¿å

шàò

óóä

-Õ¿÷

èëòº

ðºã÷

òýé

èñýë

äýëò

, õ¿

÷èëò

ºðºã

÷ã¿é

èñý

ëäýë

òèéí

ÿë

ãààã

ãàðã

àõ-À

ìüñ

ãàëû

í ¿é

ë ÿâ

öàä

шèì

áî

äèñ

çàäà

ð÷ ý

íåðã

è ÿë

ãàð÷

áóé

ã õà

ðóóë

ñàí

áàðè

ìò

æèш

ýý î

ëæ

õýëý

õ

-Óóð

àã, º

ºõ ò

îñ, í

¿¿ðñ

óñí

û

ìîë

åêóë

óóäû

í òî

ìüё

î,

çàäð

àëû

í á¿

òýýã

äýõ¿

¿í¿¿

ä ÿë

ãàðà

õ ýí

åðãè

éí õ

ýìæ

ýýã

òîîö

îîíä

àш

èãëà

õ

1.Кð

åáñè

éí ì

º÷ëº

ã, ãë

èêîë

èç, ý

ëåêò

ðîí

äàì

æóó

ëàõ

õýëõ

ýýíè

é ¿å

шàò

óóäû

ã çºâ

äà

ðààë

óóëà

õ, ý

íåðã

èéí

ñîëè

ëöîî

ã ä¿ã

íýõ

áàéä

àë2.

Ýñè

éí à

ìüñ

ãàëû

í 4

¿å ш

àòíû

åðº

íõèé

òý

ãшèò

ãýë

àшèã

ëàí

áîäë

îãî

çîõè

îõ, á

îäîõ

-ДÍ

Õ-è

éí í

èéëý

ãæèë

-Ýñè

éí õ

èìèé

í èä

ýâõæ

ëèéí

òî

õèðó

óëãà

. Фåð

ìåí

ò ãî

ðìîí

òý

äãýý

ðèéí

¿éë

÷ëýë

-ДÍ

Õ-è

éí õ

îёðæ

èëò

èíòå

ðôàç

ûí

шàò

àíä

ÿâàã

äàõ;

- ДÍ

Õ-è

éí ì

óшãè

àíû

ýð÷

õàð

èõ-Д

ÍÕ

íèé

ëýãæ

èõ

-Îêà

çàêè

éí õ

ýð÷è

ì ¿

¿ñãý

õ äà

ñãàë

àæ

èëëà

õ-Д

ÍÕ

-èéí

õýñ

ýã á

îëîõ

ãåí

пîëè

пåпò

èäèé

í äà

ðààë

ëûã

êîäë

îõ ó

÷ðàà

ñ ýí

ý äà

ðààë

àë ì

óòàö

èéí

¿åä

ë ºº

ð÷ëº

ãäºõ

èéã ä

¿ãíý

æ õ

ýëýõ

;

1. Ð

ÍÕ

áà

ДÍ

Õ-è

éí á

¿òöè

éã õ

àðüö

óóëà

í ÿë

ãàí

òàíè

õ áà

éäàë

;2.

Тîп

îèçî

ìåð

àçà,

õåë

èêàç

à, Д

ÍÕ

пîë

èìåð

àçà,

Ð

ÍÕ

пðà

éìàç

, ëèã

àçà

ôåð

ìåí

ò¿¿ä

áîë

îí S

SB

óó

ðãèé

í ¿¿

ðãèé

ã îíî

îõ á

àéäà

ë3.

ДÍ

Õ-è

éí à

ãóóë

æ á

àéñà

í ì

ýäýý

ëýë

õóóë

áàðë

àãäà

æ ä

àìæ

èõàä

òÐ

ÍÕ

, ìÐ

ÍÕ

, ðè

áîñî

ì ÿ

ìàð

¿¿ð

ýãòý

éã ò

àéëá

àðëà

õ áà

éäàë

Óóðã

èéí

áèîí

èéëý

ãæèë

ò¿¿

íä

íóêë

åéí

õ¿÷ë

èéí

¿¿ðý

ã.-Ã

åí á

îë ò

îäîð

õîé

óóðã

èéí

íèéë

ýãæ

ëèéã

òîä

îðõî

éëîã

÷ Д

ÍÕ

-èé

í ì

îëåê

óëû

í õý

ñýã.

ДÍ

Õ-è

éí ê

îä /

ò¿ëõ

¿¿ð/

.

-Тðà

íêðè

пöèé

í äî

òîîä

ãóðâ

àí

¿å ш

àòû

ã ýðý

ìáý

äàð

ààãà

àð

òàéë

áàðë

àõ-Т

ðàíñ

ëÿöè

éí ä

îòîî

ä 5-

í ¿å

шàò

ûã ý

ðýì

áý ä

àðàà

ãààð

òà

éëáà

ðëàõ

-Ãåí

åòèê

èéí

êîäû

í õ¿

ñíýã

ò àш

èãëà

í óó

ðãèé

í пî

ëèпå

пòèä

èéí

ãèíæ

èéã á

¿òýý

õ

-Ãåí

åòèê

èéí

êîäû

í õ¿

ñíýã

ò àш

èãëà

õ -К

îìпë

åìåí

òàð

çàð÷

ìû

í òà

ëààð

õè ì

ýäëý

ãýý

àшèã

ëàæ

äý

âñãý

ð õý

ëõýý

í äý

ýð ¿

¿ñýõ

ì

ÐÍ

Õ-è

éí á

¿òöè

éã ç

îõèî

õ

1.Ãå

íåòè

êèéí

êîä

ûí

õ¿ñí

ýãò

àшèã

ëàí

óóðã

èéí

пîëè

пåпò

èäèé

í ãè

íæ ç

îõèî

õ áà

éäàë

2.Ï

ðîì

îòîð

, ýêç

îí, è

íòðî

í, ñ

пëàé

ñèíã

ãýñý

í ¿ã

¿¿äè

éí ó

òãû

í òà

éëáà

ðëàõ

áàé

äà3.

Тðàí

êðèп

öè,ò

ðàíñ

ëÿöè

éí ¿

éë ÿ

âöû

í çó

ðãèé

ã òà

éëáà

ðëàõ

áàé

äàë


Ýñè

éí à

ìüä

ðàëû

í ýð

ãýëò

ýä ÷

óõàë

¿¿ð

ýãòý

é ýñ

èéí

õóâà

àãäë

ûí

¿å ш

àòóó

äûã í

àðèé

í ñó

äàëñ

íààð

àì

üä

áèåè

éí ó

äàì

шèë

õó

âüñë

ûí

öèòî

ëîãè

¿í

äñèé

ã ýðõ

òýíö

ðèéí

áè

îìîë

åêóë

ûí

á¿òö

èéí

ò¿âш

èíä

òàéë

áàðë

àõ

(Мåí

äåëè

éí 3

-ð õ

óóëü

. Ñ

îíæ

èõ ý

âöýë

ä¿¿ë

ýã.

Мóò

àöè

õóâü

ñàë)

-Мèò

îç õ

óâàà

ãäëû

í ¿å

шàò

óóä

-Õðî

ìîñ

îìû

í ãà

пëîé

ä, ä

èпëî

éä

á¿ðä

ëèéí

òîä

îðõî

éëîë

ò-М

åéîç

ûí

MI,

MII

õóâà

àãäë

óóäû

í èí

òåðô

àçû

í ш

àòíû

ÿëã

àà-М

åéîç

I-èé

í пð

îôàç

ûí

шàò

íû

ëåпò

îíåì

,çèã

îíåì

, пàõ

èíåì

, äè

пëîí

åì, ä

èàêè

íåç

¿å ш

àòóó

äàä

ÿâàã

äàõ

¿éë

ÿâöó

óä-Ã

àпëî

éä, ä

èпëî

éä ì

åéîç

ãýñý

í ¿ã

èéí

óòãû

ã òàé

ëáàð

ëàõ

-Ýñè

éí ì

èòîç

õóâ

ààãä

ëûí

¿å

шàò

óóäû

ã òàé

ëáàð

ëàõ

-Мèò

îç õ

óâàà

ãäëû

í áè

îëîã

èéí

à÷

õîëá

îãäë

ûã î

éëãî

õ-М

åéîç

õóâ

ààãä

ëûí

¿å ш

àòóó

äûã

ìèò

îç õ

óâàà

ãäàë

òàé

õàðü

öóóë

àõ,

ÿëãà

ðàõ

îíöë

îãèé

ã íü

òàéë

áàðë

àõ-М

åéîç

ûí

áèîë

îãèé

í à÷

õî

ëáîã

äëû

ã îéë

ãîõ

-ªì

ºí ¿

¿ ¿¿

ñýõ

шàë

òãàà

íûã

òàéë

áàðë

àõ

-Ýñè

éí õ

óâàà

ãäëû

í òó

õàé

ìýä

ëýãý

ý óð

ãàì

àë

òàðè

ìàë

æóó

ëæ ó

ðãóó

ëàõà

ä àш

èãëà

õ-Б

ýëãè

éí ý

ñ ¿¿

ñýõý

ä ì

åéîç

ÿâ

àãäà

õûã î

éëãî

ñíîî

ð õ¿

íèé

óäàì

шëû

í ºâ

÷í¿¿

äèéí

ш

àëòã

ààíû

ã òàé

ëáàð

ëàõ

-Àì

üä á

èåèé

í ¿ð

æëè

éí

òàëà

àðõè

îéë

ãîëò

îî õ

¿í

óäàì

óãñ

ààãà

à ¿ë

äýýõ

òýé

õîëá

îí ñ

àíàà

áîä

ëîî

ñîëè

ëöîõ

1.Ý

ñèéí

öèê

ëèéí

èíò

åðô

àç á

à ì

èòîç

ûí

õàðü

öàà,

èíò

åðô

àçû

í ¿¿

ðýã à

÷ õî

ëáîã

äëû

ã òà

éëáà

ðëàõ

áàé

äàë

2.Ï

ðîô

àç, ì

åòàô

àç, à

íàô

àç, ò

åëîô

àçàä

ãàðà

õ ºº

ð÷ëº

ëò¿¿

äèéã

òàé

ëáàð

ëàõ

áàéä

àë3.

Мèò

îç õ

óâàà

ãäëû

í ш

àòóó

äûã í

ýðëý

õ, ä

¿ðñë

ýí

¿ç¿¿

ëýõ

áàéä

àë4.

Мåé

îçû

í M

I (õð

îñîì

óóäû

í ñà

ëàëò

) MII

(õðî

ìàò

èäóó

äûí

ñàëà

ëò) õ

óâàà

ãäëó

óäû

í ¿å

ш

àòû

ã òàé

ëáàð

ëàõ,

çºâ

äàð

ààëó

óëàõ

áàé

äàë

-Дèã

èáðè

ä ýâ

öýëä

¿¿ëý

ã. М

åíäå

ëèéí

3-

ð õó

óëü.

Дèã

èáðè

ä ýâ

öýëä

¿¿ëã

èéí

öèòî

ëîãè

¿íä

ýñ. Ñ

îíæ

èõ ý

âöýë

ä¿¿ë

ýã

Дèãå

òåðî

çèãî

ò, äè

ãîì

îçèã

îò

áèåñ

èéí

ãåíî

òèп,

ôåí

îòèп

èéã

òàéë

áàðë

àõ, ò

¿¿íè

é õà

ðüöà

àíû

òà

ëààð

áîä

ëîãî

áîä

îõ-Ш

инжтэм

дэгб

иебиеэсээүл

õàì

ààðà

í óä

àìш

èõû

ã áîä

ëîãî

îð

æèш

ýýëý

í òà

éëáà

ðëàõ

-Àì

üäðà

ëä ò

îõèî

ëäîõ

ýí

ãèéí

æèш

ýý à

шèã

ëàí

áîäë

îãî

çîõè

îõ-Ý

äãýý

ð ¿ç

ýãäë

èéí

àìüä

ðàë

äýýð

õ áà

ðèì

ò èë

ðýëè

éã

òàéë

áàðë

àõ, ç

àãâà

ð÷ëà

õ-Ï

èííå

òèéí

òîð

ûã à

шèã

ëàõ

1.Д

èãåò

åðîç

èãîò

, äèã

îìîç

èãîò

áèå

ñèéí

ãåíî

òèп,

ô

åíîò

èпèé

í èë

ðýõ

õàðü

öààí

û á

îäëî

ãî á

îäîõ

2. Д

èãèá

ðèä

ýâöý

ëä¿¿

ëãèé

í á¿

ä¿¿â

÷èéã

ã¿éö

ýýæ

õè

éõ

Мóò

àöè

õóâü

ñàë

Ãåíè

éí á

à õð

îìîñ

îìû

í ì

óòàö

è.-М

óòàö

è ¿¿

ñýõ

шàë

òãàà

íûã

æèш

ýýãý

ýð òà

éëáà

ðëàõ

- Мóò

àöè

íü çî

ðèóä

ûí

áà á

àéãà

ëèéí

ш

àëãà

ðàë

ÿâàã

äàõ

¿íäý

ñ áî

ëîõû

ã æè

шýý

ãýýð

òàéë

áàðë

àõ-Ã

àäàà

ä îð

÷íû

íºë

ºº

ôåí

îòèп

ýýð

èëýð

÷ áî

ëîõ,

ДÍ

Õ-èé

í íó

êëåî

òèäè

éí ä

àðàà

ëàëä

ºº

ð÷ëº

ëò î

ðñíî

îð ó

óðãè

éí à

ìèí

õ¿÷ë

èéí

äàðà

àëàë

óëì

ààð

ôåí

îòèп

ºº

ð÷ëº

ãäºæ

áîë

îõû

ã òàé

ëáàð

ëàõ

-Мóò

àöè

õóâü

ñëàà

ñ áî

ëæ

¿¿ñ÷

áóé

óäà

ìш

ëûí

ºâ÷í

¿¿äè

éí ò

àëàà

ð ì

ýäýý

ëýë

öóãë

óóëæ

áî

ëîâñ

ðóóë

àõ-Б

àéãà

ëü ì

óòàã

åí¿¿

äýýð

áî

õèðä

îõ á

à ò¿

¿íèé

¿ð

äàã

àâàð

ûí

òàëà

àð

òààì

àãëà

ñàí

êèíî

, ì

ýäýý

ëëèé

ã îéë

ãîõ

1.М

óòàö

è õó

âüñë

ûí

äàâó

ó áà

ñºð

ºã ò

àëóó

äûã

æèш

ýý á

àðèì

òààð

òàé

ëáàð

ëàõ

áàéä

àë2.

Мóò

àöè

õóâü

ñëû

ã àíã

èëæ

òýä

ãýýð

õý

ëáýð

¿¿äè

éã ç

óðàã

ëàõ,

òàé

ëáàð

ëàõ

áàéä

àë3.

Мóò

àö ô

åíîò

èпýä

íºë

ººëæ

áîë

îõû

ã æ

èшýý

ãýýð

òàé

ëáàð

ëàõ

áàéä

àë

Ñåë

åêöè

éí ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû à

ðãà

çàð÷

ìû

ã îé

ëãîæ

îð÷

èí ¿

åèéí

áè

îòåõ

íîëî

ãèéí

ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû à

ðãà

çàð÷

ìû

ã ìýä

ýõ

-Ñåë

åêöè

éí ¿

íäñý

í àð

ãóóä

. Ý

ðëèé

ç¿¿ë

ýã á

à ш

àëãà

ðàë.

Зîð

èóäû

í ш

àëãà

ðëû

í õý

ëáýð

. Бºº

íººð

áîë

îí

ãàíö

ààð

шàë

ãàðó

óëàõ

àðã

à.-Ã

åòåð

îçèñ

. Ïîë

èпëî

éäû

í ¿ç

ýãäý

ë áà

õî

ëûí

ýðëè

éç¿¿

ëýã.

-Óðã

àìàë

àì

üòíû

ñåë

åêöè

. Óðã

àìàë

àì

üòíû

àéì

ãèéí

ç¿é

ëèéí

îëî

í ÿí

ç õý

ëáýð

èéã õ

àäãà

ëàõà

ä ñå

ëåêö

èéí

¿¿ðý

ã.-М

îíãî

ë óë

ñ äà

õü ñ

åëåê

öèéí

àæ

ëûí

îëîë

ò àì

æèë

ò. -Б

è÷èë

îðã

àíèç

ìû

í ñå

ëåêö

è /

áàêò

åðè,

ìºº

ã, çà

ìàã

/.-М

èêðî

îðãà

íèçì

ûã ¿

éëäâ

ýðëý

ëä

àшèã

ëàõ/

Бèîò

åõíî

ëîãè

/

- Ñåë

åêöè

éí ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû

¿íäñ

ýí ç

îðèë

ãî, à

ðãà

ç¿éã

òà

éëáà

ðëàõ

- Ãåò

åðîç

èñ. Ï

îëèп

ëîéä

ûí

¿çýã

äëèé

í ì

ºí ÷

àíàð

ûã

òàéë

áàðë

àõ-Ñ

îëáè

öîí

òîîñ

õ¿ð

òýëò

, ººð

òºº

òîîñ

õ¿ð

òýëò

èéí

òóðш

èëò

ÿâóó

ëàõ

/Иíá

ðèäè

íã/

-Мàí

àé î

ðîíä

ñåë

åêöè

éí à

ðãàà

ð ãà

ðãàæ

àâñ

àí à

ìüò

àí, ó

ðãàì

ëûã

íýðë

ýõ- À

æ ¿

éëäâ

ýðò

òýäã

ýýðè

éí

à÷ õ

îëáî

ãäîë

/àíò

èáèî

òèê,

áè

îáýë

äìýë

èéí

¿éëä

âýðò

/-Б

àãà

àãóó

ëãàò

àé õ

¿äðý

ýñ

õ¿íä

ìåò

àëëû

ã ÿëã

àõàä

ì

èêðî

îðãà

íèçì

ûã à

шèã

ëàõ

-Àì

üòàí

òýæ

ýýõ,

óðã

àìàë

òà

ðèõ

áîëî

í ì

àëû

í ¿¿

ëäýð

óã

ñààã

ñàé

æðó

óëàõ

àä ý

íý

шèí

æëý

õ óõ

ààíû

àðã

ûã

àшèã

ëàõ

-Бè÷

èë á

èåòí

èé ñ

åëåê

öýýð

ãà

ðãàñ

àí ý

ì, á

ýëäì

ýëèé

ã àш

èãëà

õ

1. М

àíàé

îðî

íä ñ

åëåê

öèéí

àðã

ààð

ãàðã

àæ à

âñàí

çà

ðèì

àì

üòàí

, óðã

àìëû

ã ºãº

ãäñº

í ш

èíæ

ýýð

íü

òàíè

æ í

ýðëý

õ áà

éäàë

2. Ý

ðëèé

çæ¿¿

ëýõ,

ñàí

àìñà

ðã¿é

áà

çîðè

óä

шàë

ãàðó

óëàõ

, áºº

íººð

áîë

îí ãà

íöàà

ð ш

àëãà

ðóóë

àõ à

ðãóó

äûí

ìºí

÷àí

àðû

ã òà

éëáà

ðëàõ

, ÿëã

àí ò

îäîð

õîéë

îõ á

àéäà

ë3.

Ãåò

åðîç

èñ, п

îëèп

ëîéä

ûí

¿çýã

äëèé

í æ

èшýý

ã îí

îîõ

áàéä

àë

4.À

æ ¿

éëäâ

ýðò

áè÷è

ë îð

ãàíè

çìû

ã àш

èãëà

æ á

óéã

æèш

ýýãý

ýð ò

àéëá

àðëà

õ áà

éäàë

Àìüä áèåèéí òºðºë ç¿éë

Ýíã

èéí

òîäî

ðõîé

ëîõ

ò¿ëõ

¿¿ðè

éã à

шèã

ëàõ

-Óðã

àìàë

àì

üòàí

û ¿

íäñý

í á¿

ëã¿¿

ä ì

ººã,í

ýã ý

ñòýí

áàê

òåð,

âèð

óñèé

í ãî

ë òº

ëººë

ºã÷ä

èéã å

ðºíõ

èé ш

èíæ

ýýð

íü

àíãè

ëæ á

¿ëýã

ëýí

íýãò

ãýõ

- Ýñè

éí º

ìíº

õ, Б

ººì

èéí

ºìíº

õ,

Ýñè

éí, À

ìüä

áèå

èéí-

Ïîп

óëÿö

èéí-

З¿éë

èéí-

Бèîö

åíîç

ûí-

Бèî

ñôåð

èéí

ò¿âш

èíã¿

¿äèé

ã ÿëã

àõ

Óðãà

ìàë

àì

üòàí

û ¿

íäñý

í á¿

ëã¿¿

ä ì

ººã,í

ýã ý

ñòýí

áàê

òåð,

âè

ðóñè

éí ãî

ë òº

ëººë

ºã÷ä

èéí

åðºí

õèé

шèí

æ¿¿

äèéã

àш

èãëà

ñàí

òîäî

ðõîé

ëîõ

ò¿ëõ

¿¿ð

çîõè

îõ

Õîñ

íýðш

ëèéã

õýð

ýãëý

í òº

ëººë

ºõ ç

¿éëè

éã í

ýðëý

õ Бè

îëîã

èéí

çóðà

ã çóð

àõÓä

àì ò

ºðëè

éí õ

îëáî

îã

íü á

¿ä¿¿

â÷ õ

¿ñíý

ãòýý

ð èë

ýðõè

éëýõ

Т¿âш

èíä

ÿëãà

õ ш

àëãó

óðû

ã õý

ëýõ

1.Шинжлэхухааны

нэртом


нíý

ðшëè

éã ç

ºâ à

шèã

ëàæ

áóé

áàé

äàë

2. Ã

îë ò

ºëºº

ëºã÷

äèéã

ä¿ð

ñëýí

çóð

àõ, ç

óðãè

éí

ºñãº

ëòèé

ã òîî

öîîë

æ ÷

àäàõ

ýñý

õ3.

Зóðà

ãò à

ìüä

ðàõ

îð÷í

û î

íöëî

ãèéã

òóñ

ãàæ

÷à

äñàí

áàé

äàë

4.Ý

ñèéí

ºì

íºõ-

áºº

ìèé

í ºì

íºõ-

ýñè

éí-à

ìüä

áè

åèéí

-пîп

óëÿö

èéí-

ç¿éë

èéí-

áèîö

åíîç

ûí-

áèîñ

ôåð

èéí

ò¿âш

èíä

îíîî

æ á

óé á

àéäà

ë

-Мèê

ðîýâ

îëþ

öèéí

¿í

äñýí

íýã

æ á

îëîõ

пî

пóëÿ

öèéí

шèí

æ

ò¿¿í

èé ä

àñàí

çî

õèëä

ëîãî

ä òó

ëãóó

ðëàí

ç¿

éëèé

í ¿¿

ñýë

õºãæ

ëèéã

òà

éëáà

ðëàõ

-Ïîп

óëÿö

èéí

àíãè

ëàë

-Ïîп

óëÿö

èéí

¿íäñ

ýí ш

èíæ

-Ïîп

óëÿö

èéí

á¿òý

ö-М

îíîã

àìè,

пîë

èãàì

è àì

üäðà

ë-Ñ

¿ðýã

, ñ¿ð

ýãëý

ëèéí

òóõ

àé

-Ãàç

àðç¿

éí, ý

êîëî

ãèéí

, ýãý

ë пî

пóëÿ

öèéã

ÿëã

àõ,

-Ïîп

óëÿö

èéí

¿íäñ

ýí ш

èíæ

¿¿äè

éã

íýðë

ýõ-М

îíîã

àìè,

пîë

èãàì

è àì

üäðà

ëûã

òàéë

áàðë

àõ-Ñ

¿ðýã

, ñ¿ð

ýãëý

ëèéí

òóõ

àé

ªºð

èéí

ñóäë

àñàí

òîä

îðõî

é пî

пóëÿ

öèéí

íÿã

òшèë

, òº

ëºðõ

ºã ÷

àíàð

, ¿õý

ë õî

ðîãä

îë á

îëîí

õ¿é

ñ, í

àñ,

îðîí

çàé

, çàí

òºð

õèéí

á¿

òöèé

ã òîä

îðõî

éëîí

õýë

ýõ

1.Ï

îпóë

ÿöèé

í ¿í

äñýí

шèí

æ, á

¿òöè

éã æ

èшýý

ãýýð

òà

éëáà

ðëàõ

áàé

äàë

2.Тî

äîðõ

îé п

îпóë

ÿöèé

í íÿ

ãòш

èë, ò

ºëºð

õºã

÷àíà

ð, ¿

õýë

õîðî

ãäîë

, пîп

óëÿö

èéí

õ¿éñ

èéí

á¿òý

ö, í

àñíû

á¿ò

ýö, î

ðîí

çàéí

á¿ò

ýö, ç

àí

òºðõ

èéí

á¿òý

ö çý

ðãèé

ã òîä

îðõî

éëîõ

-Àäà

пòàö

è áó

þó

äàñà

í çî

õèëä

ëîãû

í òî

äîðõ

îéëî

ëò.

-Àäà

пòàö

èéí

õýëá

ýð¿¿

ä. Î

ðãàí

èçì

ûí

çîõè

ëäîë

ãîî,

ò¿¿

íèé

õàðü

öàíã

óé

÷àíà

ð

-Иâý

ýõ º

íãº,

¿ðã

ýýõ

ºíãº

, äó

óðàé

õ ºí

ãº, ä

óóðà

éõ õ

ýëáý

ð ãý

õ ì

ýò à

äàпò

àöèé

ã æèш

ýýãý

ýð

òàéë

áàðë

àõ-À

äàпò

àöè

õàðü

öàíã

óé ÷

àíàð

òàéã

íî

òëîõ

áàð

èìò

æèш

ýý î

ëîõ

-Ýâî

ëþöè

éí ш

àëòã

ààíû

ã òà

éëáà

ðëàõ

äàà

äàñà

í çî

õèîë

äëîã

ûã í

ýã õ

¿÷èí

ç¿é

ë áî

ëãîí

àш

èãëà

õ

1. И

âýýõ

ºíã

º, ¿

ðãýý

õ ºí

ãº, ä

óóðà

éõ º

íãº,

äó

óðàé

õ õý

ëáýð

ãýõ

ìýò

àäà

пòàö

èéã æ

èшýý

ã îí

îîõ

áàéä

àë2.

Дàñ

àí ç

îõèë

äëîã

î õà

ðüöà

íãóé

÷àí

àðòà

éã

æèш

ýýãý

ýð í

îòëî

õ áà

éäàë

-З¿é

ë ò¿

¿íèé

á¿ò

ýö, ш

àëãó

óð.

Ïîп

óëÿö

è áî

ë ç¿

éëèé

í îð

шèí

áàé

õ õý

ëáýð

ìºí

. Ïîп

óëÿö

èéí

õýò

ºñºë

ò áà

òóñ

ãààð

ëàëò

.-Ш

инэзүйлүүсэх.Зүйлүүсэх,

ãàçà

ðç¿é

ýêî

ëîãè

éí õ

¿÷èí

ç¿

éë. Ï

îпóë

ÿöèé

í á¿

òýö,

íºõ

ºí

¿éëä

âýðë

ýëä

õ¿íè

é àæ

àõó

éí ¿

éë

àæèë

ãààí

û í

ºëºº

.

-З¿é

ëèéí

¿íä

ñýí

áîëî

í ш

àëãó

óð

шèí

æ¿¿

äèéã

æèш

ýýãý

ýð

òàéë

áàðë

àõ-Ш

инэзүйлүүсэхэднөлөөлөх

õ¿÷è

í ç¿

éëèé

ã òàé

ëáàð

ëàõ

-З¿é

ë ¿¿

ñëèé

í àð

ãóóä

ûã

æèш

ýýãý

ýð í

îòëî

í òà

éëáà

ðëàõ

-ªºð

èéí

îðíû

òîä

îðõî

é ç¿

éë¿¿

äèéã

òàí

èõ, í

ýðëý

õТó

õàéí

ç¿é

ë ÿì

àð à

ðãà

çàì

ààð

¿¿ññ

ýíèé

ã òàà

ìàã

ëàõ

-Тóõ

àéí

ç¿éë

¿¿ñ

ñýí

íºõö

ë¿¿ä

èéã ò

ààì

àãëà

í íý

ðëýõ

, íîò

ëîõû

ã îðî

ëäîõ

1.Ãà

çàðш

ìàë

, îð÷

èíñì

îë ç

¿éë

¿¿ñý

õ ÿë

ãààã

æ

èшýý

ãýýð

òàé

ëáàð

ëàõ

áàéä

àë2.

Тîäî

ðõîé

пîп

óëÿö

èéã ш

àëãó

óð ш

èíæ

ýýð

шèí

æèí

ç¿é

ë ì

ºí ý

ñýõè

éã ò

îãòî

îõ á

àéäà

ë3.

З¿éë

èéí

¿íäñ

ýí ш

èíæ

èéã à

шèã

ëàñà

í òî

äîðõ

îéëî

õ ò¿

ëõ¿¿

ðèéã

àш

èãëà

õ áà

éäàë


Мàê

ðîýâ

îëþ

öèéí

÷è

ãëýë

, ãîë

çàì

óóäû

í òà

ëààð

ººð

èéí

¿çýë

ñà

íààã

áàð

èìò

õóóë

ü,

æèш

ýýãý

ýð í

îòëî

í òà

éëáà

ðëàõ

-Мàê

ðîýâ

îëþ

öèéí

òîä

îðõî

éëîë

ò. Ý

âîëþ

öèéí

¿íä

ñýí

÷èãë

ýë

(Бèî

ëîãè

éí ä

ýâш

èë á

óóðà

ëò)

-Бèî

ãåíå

òèêè

éí õ

óóëü

.-Ý

âîëþ

öèéí

ãîë

çàì

óóä

(Àðî

ìîð

ôîç

, И

äèîà

äàпò

àöè,

äåã

åíåð

àöè)

-Бèî

ëîãè

éí ä

ýâш

èë á

óóðà

ëòû

ã õà

ðüöó

óëàí

ÿëã

àõ-À

ðîì

îðô

îç, è

äèîà

äàòà

öè,

äåãå

íåðà

öèéí

ÿëã

ààã ò

àéëá

àðëà

õ -Т

ýäãý

ýðèé

í û

í õà

ðüöà

à óÿ

ëäàà

¿ð

ãýëæ

ëýõ

õóãà

öààã

òºñ

ººëº

õ,

òàéë

áàðë

àõ

Тóõà

éí п

îпóë

ÿöè,

þì

óó

ç¿éë

èéí

òóõà

é áà

ðèì

ò ì

ýäýý

ëëýý

ñ áè

îëîã

èéí

õóâü

ä äý

âшèë

áóó

ðëû

í àë

èíä

áàéã

ààã ò

îãòî

îõ

1.Ý

âîëþ

öèéí

¿íä

ñýí

÷èãë

ýëèé

ã õàð

üöóó

ëàí

æèш

ýýãý

ýð ò

àéëá

àðëà

õ áà

éäàë

2.Бè

îãåí

åòèê

èéí

õóóë

èéã æ

èшýý

ãýýð

òà

éëáà

ðëàõ

áàé

äàë

3.À

ðîì

îðô

îç, И

äèîà

äàпò

àöè,

äåã

åíåð

àöèé

í æ

èшýý

ã òàí

èõ î

íîîõ

áàé

äàë

Àìüä áèå áà îð÷èí

Бèîã

åîöå

íîçû

í ò¿

âшèí

ä ÿâ

àãäà

æ

áóé

àìüä

áèå

ñ òý

äãýý

ðèéí

á¿ë

ãýì

äýë,

пî

пóëÿ

öóóä

ûí

õîîð

îíäû

í ó

ÿëäà

à õî

ëáîî

ã òàé

ëáàð

ëàæ

ñó

ðàõ

-Бèî

öåíî

ç (Б

¿ëãý

ìäý

ë)-û

í òó

õàé

-Бèî

öåíî

çûí

àìüä

ðàõ

îð÷í

û õ

îëáî

î,

òýæ

ýýëè

éí õ

îëáî

î, ò

àðàà

õ õî

ëáîî

, áà

ðüæ

áàé

ãóóë

àõ õ

îëáî

îÝ

êîëî

ãèéí

íèш

-Б¿ë

ãýì

äýë-

пîпó

ëÿöè

-áîä

ãàëè

éí

óÿëä

àà, á

èîöå

íîçû

í èä

ýш

òýæ

ýýë,

îðî

í çà

éí á

¿òöè

éã

òàéë

áàðë

àõ-Б

¿ëãý

ìäë

èéí

òºñº

º áà

ÿëã

ààã

ñóäë

àõ

-Ýêî

ëîãè

éí í

èшèé

ã æèш

ýýãý

ýð

òàéë

áàðë

àõ

-Ñóð

ãóóë

èéí

ãàäí

àõ ò

àëáà

é,

ãýð

áàéð

íû î

éðîë

öîîõ

á¿

ëãýì

äëèé

ã óðã

àìëû

í ç¿

éëýý

ð íü

õàð

üöóó

ëàõ

1.Б¿

ëãýì

äëèé

ã òîä

îðõî

éëæ

, ò¿¿

í äý

õ àì

üä

áèåñ

èéí

ã¿éö

ýòãý

õ ¿¿

ðãèé

ã õýë

ýõ2.

Бèîö

åíîç

ûí

àìüä

ðàõ

îð÷í

û õ

îëáî

î,

òýæ

ýýëè

éí õ

îëáî

î, ò

àðàà

õ õî

ëáîî

, áàð

üæ

áàéã

óóëà

õ õî

ëáîî

íû æ

èшýý

ã ÿëã

àí î

íîîõ

áà

éäàë

3.Б¿

ëãýì

äëèé

í òº

ñººã

óðã

àìëû

í ç¿

éëèé

ã àш

èãëà

í òî

îöîî

ëîõ

áàéä

àë

-Õîё

ð ç¿

éëèé

í пî

пóëÿ

öóóä

ûí

õàðè

ëöàí

õîë

áîî.

-Мàõ

àí è

äýш

òýí

áà ç

îëèî

ñ-Ï

àðàç

èò á

à ýç

ýí à

ìüò

àí-К

îìåí

ñàëè

çì-À

ìåí

ñàëè

çì-М

óòóà

ëèçì

-ªðñ

ºëäº

ºí á

óþó

êîíê

óðåí

öè-Í

åéòð

àëèç

ì

-Бèî

öåíî

ç äà

õü à

ìüä

áèå

ñ¿¿ä

èéí

õàðè

ëöàí

õîë

áîîã

ÿëã

àõ, í

ýðëý

õ,

õàðü

öóóë

àõ, æ

èшýý

ãàðã

àõ-И

äýш

òýæ

ýýëè

éí õ

ýëõý

ý çî

õèîæ

, òý

æýý

ëèéí

õýë

õýýí

èé ãè

ш¿¿

äèéí

¿¿

ðãèé

ã òîä

îðõî

éëîõ

Бèîö

åíîç

äàõ

ü àì

üä

áèåñ

¿¿äè

éí ò

îîí

áîëî

í áè

îìàñ

ñûí

ººð÷

ëºëò

ººñ

¿¿ñý

õ ñº

ðºã í

ºëºº

ëëèé

ã òî

îöîõ

, ¿¿í

ýýñ

ñýðã

èéëý

õ òà

ëààð

çºâ

ëºõ

1.À

ìüä

áèå

èéí

õàðè

ëöàí

õîë

áîîí

û

õýëá

ýð¿¿

äèéí

òî

õèðî

õ æ

èшýý

ã îëî

õ, î

íîîõ

áàé

äàë

Бèîñ

ôåð

èéí

ò¿âш

èíä

ÿâàã

äàæ

áóé

õàð

èëöà

í ¿é

ë÷ëý

ë, á

àéãà

ëü

äàõü

áîä

èñû

í ýð

ãýëò

íü

áàé

ãàëè

éí þ

ìñ

¿çýã

äëèé

í ò¿

ãýýì

ýë

õàðè

ëöàí

õîë

áîîã

õà

íãàæ

áàé

äãèé

ã íîò

ëîõ

-Бàé

ãàëü

äàõ

ü áî

äèñû

í ýð

ãýëò

/Õ

¿÷èë

òºðº

ã÷, ô

îñô

îðû

í ýð

ãýëò

/-Б

àéãà

ëü ä

àõü

áîäè

ñûí

ýðãý

ëòýä

àì

üä á

èåñè

éí î

ðîëö

îîã

òàéë

áàðë

àõ --

Àì

üäàð

÷ áó

é îð

÷íû

õîî

ýêîë

îãèé

í îð

÷èíã

òî

äîðõ

îéëî

õ -À

íãè

òàíõ

èì, ñ

óðãó

óëèé

í àã

ààðæ

èëò,

òîîñ

æèë

ò, ÷è

éãш

èëò

çýðã

èéã ý

íãèé

í àð

ãóóä

ààð

òîîö

îîëî

õ, ä

¿ãíý

ëò ãà

ðãàõ

-Бàé

ãàëü

îð÷

íîî

õàì

ãààë

àõàä

ººð

èéí

õóâü

íý

ìðý

ý îð

óóëà

õ, á

óñäà

àñ

ñóðà

ëöàõ

-Бàé

ãàëè

éí ãà

ðàëò

àé

õ¿íñ

íèé

á¿òý

ýãäý

õ¿¿í

èéã ç

ºâ

çîõè

ñòîé

õýð

ýãëý

õ

1.Бè

îñô

åðèé

í ш

èíæ

÷àí

àð º

ºð÷ë

ºãäº

æ á

óéã

æèш

ýýãý

ýð ò

àéëá

àðëà

õ2.

Бàéã

àëü

äàõü

õ¿÷

èëòº

ðºã÷

, ôîñ

ôîð

ûí

ýðãý

ëòèé

ã á¿ä

¿¿â÷

çóð

ãààð

òàé

ëáàð

ëàõ

3.À

ìüä

ðàõ

îð÷í

ûõî

î íº

õöºë

áàé

äëû

í ºº

ð÷ëº

ãäëè

éí ò

àëàà

ðõè

ºãºã

äºë

áàðè

ìòà

ä ¿í

äýñë

ýí ¿

íýëã

ýý º

ãºõ

áàéä

àë

Бîëî

âñðî

ë, ñ

îёë,

шèí

æëý

õ óõ

ààíû

ñàé

äûí

2012

îíû

5 ä

óãàà

ð ñà

ðûí

03-

íû º

äðèé

í À

/208

äóã

ààð

òóш

ààëû

í äº

÷èí

äîëî

îäóã

ààð

õàâñ

ðàëò

2.3.

ЕÐӨ

ÍÕÈ

Й Á

ÎË

ÎÂÑ

ÐÎË

ÛÍ

12

ÆÈ

ËÈ

ЙÍ

ÑÓÐ

ГÓÓË

ÈЙ

Í À

ÐÂÀ

Í Õ

Î¨Ð

ÄÓГ

ÀÀ

Ð À

ÍГÈ

ЙÍ

ÁÈ

ÎË

ÎГÈ

ЙÍ

ÕӨ

ТӨË

ÁӨ

Ð

Õүëэ

эгдэ

ж á

уй е

ðөíх

ий ү

ð дү

í:

•Би

ологийншинжлэхухааны

шинэсалбарууды

нболон,молекулбиологийнорчинүеийнололтамжилттайтанилцажсудлахявцдаасурагчидсурахүйлаж

иллагааны

äàäë

àãà

òóðш

ëàãû

ã ýçý

ìш

èõ•

Биологийншинжлэхухааны

шинэсалбарууд,молекулынбиологийнололтам

жилтам

ьдралдхэрэглэгдэж

буйэнэнийгэмдитгэлтэйамьдрахадхэрэгтэйойлголт,

óõàà

ðñàí

ìýä

ëýãè

éã ñ

óðàã

÷èä

ýçýì

шèõ

•Би

осферийнтэнцвэр,өөрчлөгдлийншалтгааны

гсудалж

түүнийхээүрдүн,бусадмэдээллийгболовсруулж,байгалийнбаялгийгашиглахтайхолбоотойасуудал

áýðõ

шýý

ë¿¿ä

èéã ¿

ð àш

èãòà

é ш

èéäâ

ýðëý

õ áî

ëîí

èäýâ

õòýé

õàð

èëöà

àíû

(ñîí

ñîõ,

ÿðè

õ, ó

íшèõ

, áè÷

èõ, á

àãàà

ð àæ

èëëà

õ, º

ºðèé

ãºº

òàíè

õ ãý

õ ì

ýò) ÷

àäâà

ðóóä

ûã ý

çýì

шèõ

•Энэангидшинээрүзэхгенийнинж

енерчлэл,биотехнологийго

йлголт,нэртом


ннэрш

лийгзөвхэрэглэх,эзэмшсэнмэдлэгээам

ьдралдэерэгбасөргөөр

íºëº

ºëæ

áîë

îõû

ã òîî

öîæ

, íºõ

öºë

áàéä

àëä

òîõè

ðóóë

àí à

шèã

ëàõ

Àгууëгыí òîгòîëцîîíы áүðэëдэхүүí

хэсэг

Õүëэ

эгдэ

ж á

уй ү

ð дү

í

Àгу

уëгà

¯íэë

гээ

Ìэд

ëэг

×àд

вàð

Õэðэ

гëээ

Àìüä áèå ìàõáîä

Мîë

åêóë

áèî

ëîãè

éí

àìæ

èëò

îëîë

ò, ñó

äàëã

ààíû

àðã

à çà

ð÷ì

ûã ò

àíèí

ìýä

ýõ

-Бèî

ëîãè

éí ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû

ñóäà

ëãàà

íû à

ðãà,

íàð

èéñà

í õº

ãæèæ

áàé

ãàà

íü.

-Мîë

åêóë

áèî

ëîãè

éí ñ

óäëà

õ ç¿

éë, ñ

óäàë

ãààí

û à

ðãà.

-Мîë

åêóë

áèî

ëîãè

éí

ñóäà

ëãàà

íû à

ðãà,

à÷

õîëá

îãäî

ë ò¿

¿íèé

ã õý

ðýãë

ýõèé

í äà

âóó

áîëî

í ñó

ë òà

ëûã º

ºðèé

í ¿ã

ýýð

èëýð

õèéë

ýõ

-Мîë

åêóë

áèî

ëîãè

éí

шèí

æëý

õ óõ

ààíû

îëî

ëòû

ã àì

üäðà

ë пð

àêòè

êò

õýðý

ãëýæ

áàé

ãàà

òóõà

é áà

ðèì

ò æ

èшýý

òàò

àõ

1. Ý

ñ, ý

ä >

ýðõò

ýíöý

ð >

áèîë

îãèé

í ì

àêðî

ìîë

åêóë

ûí

ò¿âш

íèé

ñóäà

ëãàà

íû

ÿëãà

àã õ

àðüö

óóëà

í ¿í

ýëýõ

áàé

äàë

-Ýñè

éí ý

ðõòý

íöð¿

¿äèé

í õî

îðîí

äûí

¿éë

àæèë

ëàãà

àíû

õà

ìàà

ðàë

-Àì

üòàí

óðã

àìëû

í ýñ

èéí

ýðõò

ýíöð

¿¿äè

éí ý

ëåêò

ðîí

ìèê

ðîñê

îпû

í á¿

òýö

-Ýðõ

òýíö

ð¿¿ä

èéí

çóðà

ãò

òàéë

áàð

õèéõ

-Фîò

î áî

ëîí

çóðñ

àí ç

óðãè

éã

àшèã

ëààä

ýðõ

òýíö

ð¿¿ä

èéí

æèí

õýíý

áîä

èò õ

ýìæ

ýýã

òîãò

îîõ

-Ýðõ

òýíö

ð¿¿ä

èéã ä

îòîî

ä á¿

òöèé

í îí

öëîã

îîð

íü

òàíè

õ

1.À

ìüò

àí ó

ðãàì

ëûí

ýñ ä

ýõ è

æèë

áîë

îí

ÿëãà

àòàé

¿¿ð

ýãòý

é ýð

õòýí

öðèé

ã îëî

õ2.

Ýðõ

òýíö

ðèéí

äîò

îîä

á¿òö

èéã ¿

¿ðýã

òýé

íü õ

îëáî

í òà

éëáà

ðëàõ

áàé

äàë


-Ýíå

ðãè

áà à

ìüñ

ãàë

ôîò

îñèí

òåçè

éã

óÿëä

àà

õîëá

îîòî

éãîî

ð ñó

äëàõ

Àì

üä á

èåä

ýíåð

ãèéí

õýð

ýãöý

ý•А

мьсгалболэнергихувирах

¿éë

ÿâö

•Аэроб,анаэробамьсгал

•Амьсгалы

нкоэф

фициент

ò¿¿í

èéã õ

ýìæ

èõ ý

íãèé

í áà

ãàæ

- Àì

üä á

èåèé

í èä

ýâõò

ýé

çººâ

ºðëº

ëòèé

ã õºä

ºëãº

ºí

òåì

пåðà

òóðò

àé ó

ÿëäà

à õî

ëáîî

òîéã

îîð

òàéë

áàðë

àõ;

-Ãëþ

êîëè

çèéí

¿éë

ÿâö

áà

àìüñ

ãàëû

í ô

îñô

îðæ

èëò,

Кðåá

ñèéí

ìº÷

ëºãò

ÀТФ

, ÍÀ

Д

ÿìàð

¿¿ð

ýãòý

éã ò

àéëá

àðëà

õ;-Õ

¿÷èë

òºðº

ã÷ã¿

é àì

üñãà

ëààð

áà

ãà ý

íåðã

è ÷º

ëººë

ºãää

ºãèé

í ó÷

ðûã ò

àéëá

àðëà

õ;

-Õýð

ýãöý

ýòýé

õîî

ë õ¿

íñýý

çº

â ñî

íãîí

õýð

ýãëý

æ

ñóðà

õ-З

ºâ õ

îîëë

îëò,

õºäº

ëãºº

íèéã

ýð¿

¿ë

áàéõ

àä à

шèã

ëàõ

1.À

ìüä

áèå

ñèéí

õîî

ëëîë

òûí

õýëá

ýðèé

í æ

èшýý

ãàðã

àæ á

óé á

àéäà

ë2.

Ýñè

éí à

ìüñ

ãàëû

í 4

¿å ш

àò ò

óñ á

¿ðèé

í çó

ðàã á

¿ä¿¿

â÷ å

ðºíõ

èé ò

ýãш

èòãý

ëèéã

õî

îëëî

ëòòî

é õî

ëáîí

òàé

ëáàð

ëàõ

áàéä

àë3.

Àì

üñãà

ëûí

êîýô

ôèö

èåíò

èéã õ

ýìæ

èæ

àìüñ

ãàëû

í õó

ðäàä

òåì

пåðà

òóð

íºëº

ºëºõ

èéã è

ëð¿¿

ëýõ

àðãû

ã ìýä

ýæ á

óé

ýñýõ

;

Фîò

îñèí

òåç

-Фîò

îñèí

òåçè

éí ô

îñô

îðæ

èëò,

Кàëü

âèíû

ìº÷

ëºãè

éã

òàéë

áàðë

àõ;

-Óðã

àìàë

òàð

èõ

òîõè

ðîì

òîé

íºõ

öºë

á¿ðä

¿¿ëý

õ

1.Õ

ëîðî

ôèë

ë ô

èãì

åíòè

éã õ

ðîì

àòîã

ðàô

àш

èãëà

í ÿë

ãàõ

àðãû

ã ìýä

ýõ ý

ñýõ;

-Àì

üñãà

ëàõ,

õî

îëëî

õûã ò

¿¿íè

é ¿í

äñýí

ñóá

ñòðà

ò áî

ëñîí

õîî

ë òý

æýý

ëèéí

áîä

èñû

í ì

îëåê

óë á

¿òýö

òýé

õîëá

îí í

àðèé

í òà

éëáà

ðëàõ

-Í¿¿

ð óñ

, òîñ

, óóð

ãèéí

á¿ò

ýö

àìüä

áèå

èéí

àìüä

ðàëä

òý

äãýý

ðèéí

ã¿éö

ýòãý

õ ¿¿

ðýã

-Óñ

ýðäý

ñ áî

äèñû

í ñî

ëèëö

îî

(Fe,

Mn)

-Õîî

ë õ¿

íñíè

é á¿

òýýã

äýõ¿

¿íä

àãóó

ëàãä

àæ á

óé ý

íåðã

èéí

õýì

æýý

ã õàð

üöóó

ëàõ

ýíãè

éí

òóðш

èëò

õèéõ

-Ýñè

éí à

ìüñ

ãàëà

õ ¿é

ë ÿâ

öàä

õîîë

òýæ

ýýëè

éí ý

íåðã

è àш

èãëà

ãäàõ

ìåõ

àíèç

ìû

ã òà

éëáà

ðëàõ

-αболонβ-глю

козы

нцагираг

á¿òö

èéí

ä¿ðñ

ëýõ

-Ãëþ

êîç-

пîëè

ñàõà

ðèä,

äè

ñàõà

ðèäà

ä ш

èëæ

èõ

áàéä

ëûã ä

¿ðñë

ýí ¿

ç¿¿ë

ýõ-À

ìèë

îç à

ìèë

îпåê

òèí,

öà

ðäóó

ëûí

ìîë

åêóë

ûí

òîì

üёîã

áè÷

èõ-Ý

ñëýã

áîë

îí ãë

èêîã

åíèé

á¿

òöèé

ã ã¿é

öòãý

õ ¿¿

ðýãò

ýé í

ü õî

ëáîí

òàé

ëáàð

ëàõ

-Ãåì

îãëî

áèíû

òºì

ðèéí

èî

íûã ç

ººâº

ðëºõ

á¿ò

öèéã

òà

éëáà

ðëàõ

-Óñ,

ýðä

ýñ í

ü àì

üä

áèåè

éí ä

îòîî

ä îð

÷èí

áîëî

õûã ì

ýäñý

íýýð

ºº

ðèéí

õºº

áîäè

ñûí

ñîëè

ëöîî

ã çºâ

çî

õèöó

óëàõ

-Тîõ

èðñî

í ýí

åðãè

òýé

õîîë

õ¿í

ñèéã

òàí

èõ

-Õîî

ë õ¿

íñíè

éõýý

îð

ö íà

éðëà

ãûã ç

ºâ

òýíö

âýðò

ýé ñ

îíãî

õ

1.Тè

ðãëè

öåðè

ä ô

îñô

îëèп

èäèé

í ì

îëóå

êóë

á¿òö

èéã ã

¿éöý

òãýõ

¿¿ð

ýãòý

é õî

ëáîí

òà

éëáà

ðëàõ

2.Ï

åпòè

äèéí

õîë

áîîã

òîì

üёîë

îí ¿

ç¿¿ë

ýõ3.

Óóðã

èéí

àíõä

àã÷,

õîё

ðäîã

÷, ãó

ðàâä

àã÷,

äº

ðºâä

ºã÷

á¿òý

ö ¿¿

ñýõý

ä óñ

òºðº

ã÷èé

í,

èîíû

, äèñ

óëüô

æèõ

õîë

áîî

áîëî

í ãè

äðîô

îá ¿

éë÷è

ëëèé

í íº

ëººã

òàé

ëáàð

ëàõ

Зîõè

öóóë

ãà á

à õÿ

íàëò

-Àì

üä á

èåä

ãîì

åîñò

àç ÷

óõàë

áî

ëîõ

íü-Б

îäèñ

ûí

ñîëè

ëöîî

íîîñ

¿¿ñ

ñýí

õýðý

ãã¿é

á¿ò

ýýãä

ýõ¿¿

í ÿë

ãàðà

õ -М

ýäðý

ë ш

èíãý

íèé

çîõè

öóóë

ãà-Î

ð÷íû

ººð

÷ëºë

òºä

õàðè

ó ¿é

ëäýë

¿ç¿

¿ëýõ

áà

äîòî

îä

îð÷í

û ç

îõèö

óóëã

à-Ц

ýöýã

ò óð

ãàì

ëûí

ºñºë

òèéí

çî

õèöó

óëãà

-Àçî

ò àã

óóëñ

àí á

îäèñ

ûí

ñîëè

ëöîî

íû õ

àÿãä

àë

¿òýý

ãäýõ

¿¿í

áîëî

í í¿

¿ðñõ

¿÷ëè

éí õ

èéã á

èåýñ

çà

éëóó

ëàõ

шàà

ðäëà

ãûã õ

ýëýõ

-Дîò

îîä

ш¿¿

ðëèé

í áó

ë÷èð

õàé

ãýñí

èé ó

÷ðû

ã òàé

ëáàð

ëàõ

-Ðåö

åпòî

ð, ì

ýäðý

õ áî

ëîí

õºäº

ëãºº

íèé

ìýä

ðýë,

ìýä

ðýõ

ýðõò

ýíèé

áà

éðëà

ë ðå

öëåê

ñèéí

íó

ìû

ã çàà

æ ¿

ç¿¿ë

ýõ

-Àóê

ñèí,

ãèáå

ððåë

ëèí

àáñö

èçèé

í õ¿

÷ëèé

ã пð

àêòè

êò õ

ýðýã

ëýõ

1.Лà

íãåð

ãàíñ

ûí

àðëû

í çà

íãèë

ààíû

ýñò

á¿

òýö,

íîé

ð áó

ë÷èð

õàéí

ш¿¿

ðëèé

í ¿¿

ðãèé

ã òà

éëáà

ðëàõ

áàé

äàë

2.Ц

óñíû

ñàà

õðû

í êî

íöåí

òðàö

èéã

òîõè

ðóóë

àõàä

èíñ

óëèí

áà

ãëþ

êàãî

íû

îðîë

öîîã

òàé

ëáàð

ëàõ

áàéä

àë;

3.Àó

êñèí

, ãèá

åððå

ëëèí

àáñ

öèçè

éí õ

¿÷ëè

éí

íºëº

ºã ò

àéëá

àðëà

õ áà

éäàë

Íýã

ýí á

èåèé

í áî

ëîí

ò¿¿õ

ýí õ

ºãæ

ëèéí

¿å

шàò

, ìåõ

àíèç

ìû

ã òà

éëáà

ðëàõ

-Íýã

ýí á

èåèé

í õº

ãæèë

áà

ò¿¿õ

ýí

õºãæ

ëèéí

òîä

îðõî

éëîë

ò-Õ

ºâðº

ëèéí

ºì

íºõ

õºãæ

èë

(Ñпå

ðìàò

îãåí

åç, î

âîãå

íåç)

-Õºâ

ðºëè

éí õ

ºãæ

èë (æ

èæèã

ðýõ

õóâà

àãäà

ë, ãà

ñòðó

ëÿöè

, ýðõ

òýí

¿¿ñý

õ)-è

éí á

¿ä¿¿

â÷-Õ

ºâºð

ëèéí

äàð

ààõ

õºãæ

èë

(шóó

ä õº

ãæèë

, шóó

ä áó

ñ õº

ãæèë

)-ª

ñºëò

õºã

æèë

¿õë

èéí

òîäî

ðõîé

ëîëò

Àì

üòíû

õºâ

ðºëè

éí

õºãæ

ëèéí

çàã

âàð

õàðü

öóóë

àí

òàéë

áàðë

àõ,

Õºâ

ðºëè

éí õ

ºãæ

ëèéí

шàò

òó

ñ á¿

ðèéí

¿¿ð

ýã î

íöëî

ãèéã

òà

éëáà

ðëàõ

Õºâ

ðºëè

éí õ

ºãæ

ëèéí

òó

õàé

áîëî

í õº

ãæëè

éí¿å

ш

àòóó

äàä

àðõè

òà

ìõè

ìàí

ñóóð

óóëà

õ áî

äèñ,

õîîë

òýæ

ýýë

õýðõ

ýí í

ºëºº

ëäãè

éã

ìýä

ñýíý

ýð º

ºðèé

ãºº

ýðñä

ëýýñ

õàì

ãààë

àõ

1.Í

ýãýí

áèå

èéí

õºãæ

ëèéí

¿å

шàò

óóäû

ã íý

ðëýõ

áàé

äàë

2.Тý

äãýý

ðò ÿ

âàãä

àõ

¿çýã

äëèé

ã çºâ

ýðý

ìáý

äàð

ààëà

ëä î

ðóóë

àõ

áàéä

àë3.

Õ¿í

èé ¿

ð õº

âðºë

ýð¿

¿ë î

ð÷èí

íºõ

öºëä

ºñ

ºí õ

ºãæ

èõèé

í à÷

õîë

áîãä

ëûã ò

îäîð

õîé

æèш

ýýí

äýýð

ÿðü

æ ò

àéëá

àðëà

æ á

óé

áàéä

àë4.

Ãàì

åòîã

åíåç

, æèæ

èãðý

õ õó

âààã

äàë,

ãà

ðñòð

óëÿö

è ýð

õòýí

¿¿ñ

ëèéí

á¿ä

¿¿â÷

èéã

òàéë

áàðë

àõ á

àéäà

ëÀ

ìüä

áèå

èéí

óäàì

шëû

í ç¿

é òî

ãòîë

, õóâ

üñëû

í åð

ºíõè

é çà

ð÷ì

ûã

òàíè

í ì

ýäýõ

-Ïîë

èãèá

ðèä

ýâöý

ëä¿¿

ëýã

Õàì

óäà

ìш

èõ ¿

çýãä

ýë-Б

ýëãè

éí õ

ðîì

îñîì

, õ¿é

ñ òî

äîðõ

îéëî

õ ãå

íåòè

ê àð

ãà- Õ

¿éñò

ýé õ

îëáî

ãäñî

í óä

àìш

ëûí

шèí

æ ò

ýìäý

ã-Ã

åí¿¿

äèéí

õàð

èëöà

í ¿é

ë÷ëý

ë-Î

ëîí

àëëå

ëüò

ãåí

-Õ¿í

èé ó

äàì

шëû

ã ñóä

ëàõ

àðãó

óä-Ó

äìû

í ñà

íãèé

í òó

õàé

-Бàé

ãàëü

õàì

ãààë

àë,à

íàãà

àõ

óõàà

í áà

ãåíå

òèê

1,2,

3 áî

ëîí

ò¿¿í

ýýñ

îëîí

ш

èíæ

òýì

äãýý

ð ÿë

ãààò

àé

áèå¿

äèéí

ýðë

èéçæ

¿¿ëý

ãò

îðóó

ëàõà

ä ¿¿

ññýí

áèå

ì

àõáî

äûí

ãåíî

òèп,

ô

åíîò

èпèé

ã пèí

íåòè

éí ò

îð

àшèã

ëàí

òîäî

ðõîé

ëîõ

-Õàì

óäà

ìш

èõ ¿

çýãä

ýë,

õ¿éñ

òýé

õàì

ààðà

ëòàé

óä

àìш

èë, î

ëîí

àëëå

ëò

ãåíè

éí ò

óõàé

òàé

ëáàð

ëàõ

-Ãåí

¿¿äè

éí õ

àðèë

öàí

¿éë÷

ëýëè

éí õ

ýëáý

ð¿¿ä

èéí

òîäî

ðõîé

ëîëò

ûã õ

ýëýõ

-ªºð

èéí

îéð

òîéð

îíä

òîõè

îëäî

æ á

óé ó

äàì

шèë

, ñå

ëåêö

èéí

èëðý

ë áà

ðèì

òóóä

àä ò

àéëá

àð

ºãºõ

-Õ

¿íèé

óäà

ìш

èë, ò

ºðºë

îé

ðòîë

òûí

òàëà

àð

ìýä

ýýëý

ë öó

ãëóó

ëæ,

áîëî

âñðó

óëàí

èëò

ãýë

áýëò

ãýõ

-Óðã

èéí

áè÷ã

èéíõ

ýý

çàãâ

àð ä

èçàé

íûã

ñàéæ

ðóóë

àí õ

ýðýã

ëýõ

1.Ãå

íåòè

êèéí

òîì

üёî

òýì

äýãë

ýãýý

àш

èãëà

í áî

äëîã

î áî

äîõ

áàéä

àë2.

Óã ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû ò

àëàà

ðõ ì

ýäëý

ãýý

àшèã

ëàí

õ¿íè

é àì

üäðà

õ îð

÷íû

áî

õèðä

îë,à

ðõè

òàì

õè ì

àíñó

óðóó

ëàõ

áîäè

ñîîñ

¿ð

óäì

àà õ

àìãà

àëàõ

, òºð

ºë

îéðò

îëòî

îñ ñ

ýðãè

éëýõ

àðã

à çà

ìóó

äûã

íýðë

ýõ,ò

îî÷è

õ áà

éäàë

3.Óä

àìш

èõ ãà

æãó

óäû

ã îíî

шëî

õ èë

ð¿¿ë

ýõ

àðãó

óäû

í æ

èшýý

ã õýë

ýõ á

àéäà

ë

Ñåë

åêöè

éí ¿

ð ä¿

íä á

èé á

îëãî

ñîí

¿¿ëä

ýð ñ

îðòó

óä á

à óä

àìш

èõ õ

óâüñ

ëûí

ãîì

îëîã

è ýã

íýýí

èé

õóóë

ü, ö

èòîп

ëàçì

ûí

óäàì

шëû

í èë

ðýëè

éã

òàéë

áàðë

àõ

- Îð÷

èí ¿

åèéí

ñåë

åêöè

éí

çîðè

ëãî.

Ýõ

ìàò

åðèà

ë.-Т

àðèì

àë ó

ðãàì

ëûí

¿¿ñý

ë,òý

äãýý

ðèéí

òºâ

íóò

àã

-Óäà

ìш

èõ õ

óâüñ

ëûí

ãîì

îëîã

è ýã

íýýí

èé õ

óóëü

/Í.И

. Вàâ

èëîâ

/-Ц

èòîп

ëàçì

ûí

óäàì

шèë

.-Ó

äàì

шèõ

õóâ

üñëû

í ãî

ìîë

îã

ýãíý

ýíèé

õóó

ëü-Ц

èòîп

ëàçì

ûí

óäàì

шèë

-Ãåí

åòèê

ýâî

ëþöè

éí î

íîë

-Ñåë

åêöè

éí à

÷ õî

ëáîã

äëû

ã òî

äîðõ

îéëî

õ-Ó

ðãàì

àë à

ìüò

àí á

è÷èë

áè

åòíè

é ñå

ëåêö

èéí

àðãó

óäû

ã ñý

ðãýý

í ÿð

èëöà

õ-Т

àðèì

àë ó

ðãàì

ëûí

ãàðà

ë ¿¿

ñëèé

ã òîã

òîîñ

îí ý

ðäýì

òýí,

ãî

ëîì

ò íó

òãèé

ã íýð

ëýõ,

ãîë

òºëº

ºëºã

÷äèé

ã äóð

äàõ

-Óäà

ìш

èõ õ

óâüñ

ëûí

òºñº

ºò

ýãíý

ýíèé

õóó

ëèéã

òàí

èí

ìýä

ýõèé

í à÷

õîë

áîãä

ëûã

òàéë

áàðë

àõ-Д

ÍÕ

äýõ

ãåí

ìýä

ýýëý

ë õý

ðõýí

äàì

æóó

ëäàã

çàð

÷èì

, áî

ëîí

öèòî

пëàç

ìû

í óä

àìш

èë

õðîì

îñîì

ûíõ

îîñ

ÿìàð

ÿë

ãààò

àéã ÿ

ðèëö

àõ

-Мîí

ãîë

îðíû

áîë

îí

áóñà

ä óë

ñ îð

íû

ñåëå

êöèé

í îë

îëò

àìæ

èëòó

óäû

ã õàð

óóëñ

àí

áîäè

ò ì

ýäýý

ëýë,

çó

ðàã,æ

èшýý

áàð

èìòó

óä

öóãë

óóëà

õÝ

äãýý

ðýýñ

àëü

íýã

æ

èшýý

ã ñîí

ãîæ

ò¿¿

íèé

òàëà

àð ì

ýäýý

ëýë

öóãë

óóëæ

áýë

òãýí

èëò

ãýæ

áó

ñàäò

àéãà

à ñà

íàëà

à ñî

ëèëö

îõ

1.Ãý

ðèéí

òýæ

ýýì

ýë à

ìüò

äûí

¿¿ëä

ýð

óðãà

ìëû

í ñî

ðòóó

ä, á

è÷èë

áèå

òíèé

îì

ãóóä

ûã í

ýðëý

õ,àæ

àõó

éí à

÷ õî

ëáîã

äëû

ã òî

äîðõ

îé æ

èшýý

ãýýð

òàé

ëáàð

ëàæ

áóé

áà

éäàë

2.Тà

ðèì

àë ó

ðãàì

ëûí

¿¿ñë

èéí

àíõä

àã÷

òºâ¿

¿äèé

ã ãàç

ðûí

çóðà

ãò ç

ààæ

áóé

áàé

äàë

3.ª

ºðèé

í ñà

éí ì

ýäýõ

òàð

èìàë

óðã

àìëû

í òà

ëààð

ôîò

î çó

ðàã à

шèã

ëàí

ÿðèõ

áàé

äàë


Àìüä áèåèéí òºðºë ç¿éë

Шинэзүйлүүсэхэд

Ýñ>

Мîë

åêóë

>Àòî

ìû

í ò¿

âшèí

ä èë

ðýõ

ººð÷

ëºëò

áóþ

ó á

àéãà

ëü

äàõü

пîп

óëÿö

èéí

óäàì

шèõ

õóâ

üñëû

í ì

åõàí

èçì

ûí

îíîë

ûí

¿íäý

ñëýë

èéã

òàéë

áàðë

àõ

Ýñ>

Мîë

óëåê

óë>À

òîì

ûí

ò¿âш

íèé

á¿òý

ö ¿é

ë àæ

èëëà

ãàà

ººð÷

ëºãä

ºõ

шàë

òãàà

í ì

åõàí

èçì

-Ýñ>

Мîë

óëåê

óë>À

òîì

ûí

ò¿âш

èíã¿

¿äýä

ãàðà

õ ºº

ð÷ëº

ëòèé

í ¿ð

äàã

àâàð

ûã î

íîëû

í ¿í

äýñë

ýëòý

éãýý

ð òà

àìàã

ëàõ

òàéë

áàðë

àõ

Ýñ>

Мîë

óëåê

óë>À

òîì

ûí

ò¿âш

èíã¿

¿äýä

ãàðà

õ ºº

ð÷ëº

ëòèé

ã àш

èãëà

æ á

óé

áàðè

ìò

æèш

ýý ä

óðüä

àõ

1. À

ìüä

ðàëû

í á¿

òýö

çîõè

îí á

àéãó

óëàë

òûí

ò¿âш

èíã¿

¿äèé

íóÿ

ëäàà

õîë

áîîã

Ýñ>

Мîë

óëåê

óë>À

òîì

ûí

ò¿âш

èíä

ÿâàã

äàõ

¿éë

àæèë

ëàãà

àíû

ìåõ

àíèç

ì

äýýð

òóë

ãóóð

ëàí

òàéë

áàðë

àõ á

àéäà

ë

-Ïîп

óëÿö

è äà

õü á

îäãà

ëèóä

ûí

¿ðæ

èë

õºãæ

èë,¿

õýë

ìºõ

ëèéã

òàé

ëáàð

ëàõ

îíîë

ûí

¿íäý

ñëýë

èéã ñ

óäëà

õ-Ï

îпóë

ÿöèé

í ãå

íåòè

êèéí

õóó

ëèéí

òî

ìüё

îã ò

àéëá

àðëà

õ

-Ïîп

óëÿö

èéí

ãåíå

òèêè

éí á

îäëî

ãî

áîäî

õ àð

ãà÷ë

àëä

ñóðà

ëöàõ

-Бàé

ãàëè

éí п

îпóë

ÿöèé

íàì

üäðà

ë, ò

ýíöâ

ýðèé

í ºº

ð÷ëº

ëò õ

ºãæ

ëèéã

îí

îшëî

õ, õ

àìãà

àëàõ

¿ð

æ¿¿

ëýõ

1.Ï

îпóë

ÿöèé

í òó

õàé

îéëã

îëòî

î àш

èãëà

í õÿ

ëáàð

áî

äëîã

î áî

äîõ

áàéä

àë

Бàéã

àëèé

í ш

àëãà

ðëû

í õý

ëáýð

¿¿ä,

òýä

ãýýð

èéí

õàðè

ëöàí

íºõ

öºëä

ºõ

îíöë

îã

-Тîã

òâîð

æóó

ëàõ,

õºä

ºëãº

ã÷, ñ

àëãà

ã÷

шàë

ãàðà

ë -Ш

алгарлынэдгээрүндсэн

õýëá

ýð¿¿

ä, ý

ñðýã

¿éë

÷ëýë

òýé

áîëî

â÷

íýã í

ü íº

ãººã

ºº í

ºõöº

ëä¿¿

ëäýã

-Шалгарлынхэлбэрүүдийгхооронд

íü ÿ

ëãàæ

æèш

ýý á

àðèì

òààð

õà

ðüöó

óëàí

ÿðè

ëöàõ

-Бàé

ãàëè

éí ш

àëãà

ðëû

í ÿâ

öàä

àìüä

áè

åä à

шèã

òàé

шèí

æ òý

ìäã¿

¿ä á

èé

áîëî

õûã æ

èшýý

ãýýð

íîò

ëîõ

-Шалгарлынбүтээлчүүргийгнотлох

áàðè

ìò æ

èшýý

õýë

ýõ

-Õ¿í

áàé

ãàëü

íèé

ãìèé

í ш

àëãà

ðóóë

àõ í

ºëºº

ëºëä

õý

ðõýí

õàð

èó ¿

éëäý

ë ¿ç

¿¿ëæ

èð

ñýíè

éã ä

¿ãíý

æ õ

ýëýë

öýõ

-Õ¿í

èé ш

àëãà

ðëû

í ¿ð

ä¿

íãèé

í òà

ëààð

òàà

ìàã

ëàë

äýâш

¿¿ëý

õ

1.Бà

éãàë

èéí

шàë

ãàðë

ûí

õýëá

ýð¿¿

äèéã

æèш

ýý

áàðè

ìòò

àé í

ü õà

ðãàë

çóóë

àõ á

àéäà

ë2.

Тîãò

âîðæ

óóëà

õ ш

àëãà

ðëû

í ýñ

ðýã ¿

éë÷ë

ýëòý

é õº

äºëã

ºã÷

шàë

ãàðë

ûí

õýëá

ýðèé

ã îëî

õ áà

éäàë

3.Шалгарлынхэлбэрүүдийнэволю

цид

ã¿éö

ýòãý

õ ¿¿

ðãèé

ã òîä

îðõî

éëîõ

áàé

äàë

4.Шалгарлынхэлбэрүүдийнхарилцануялдаа

çàéë

шã¿

éã í

îòëî

õ áà

éäàë

Шинэтөрөл,овог,

àíãè

¿¿ñ

ýõ ò

¿¿õý

í õº

ãæëè

éí ÿ

íç á

¿ðèé

í áà

òàëã

ààíó

óäû

ã àш

èãëà

í ó

ëèðà

í õó

âüñà

õ õº

ãæëè

éí

¿íäñ

ýí ÷

èãëý

ëèéí

òà

ëààð

áîë

îí

äýëõ

èé ä

ýýð

àìüä

ðàë

áà õ

¿íèé

¿¿ñ

ëèéí

òó

õàé

îð÷è

í ¿å

èéí

îíîë

òàà

ìàã

ëàëû

ã ºº

ðèéí

¿çý

ë áî

äëîî

ð õà

ðüöó

óëæ

ш¿¿

í õý

ëýëö

ýõ, æ

èшýý

áà

ðèì

ò ãà

ðãàõ

-Îðã

àíèê

åðò

ºíöè

éí ý

âîëþ

öè

õºãæ

ëèéí

áàò

àëãà

à-Ж

èшèë

àíà

òîì

èéí

áàòà

ëãàà

/Ãîì

îëîã

è, à

íàëî

ãè, ð

óäèì

åíò

ýðõò

íèé

çàð÷

èì. À

òàâè

çì.

Ýì

áðèî

ëîãè

éí á

àòàë

ãàà,

áè

îãåí

åòèê

èéí

õóóë

ü.Ï

àëåî

íòîë

îãèé

í áî

ëîí

áèîã

åîãð

àôû

í áà

òàëã

àà

-Шинэтөрөл,овог,ангиүүсэх

ò¿¿õ

ýí õ

ºãæ

ëèéã

æèш

ýýãý

ýð

òàéë

áàðë

àí ó

÷èð

шàë

òãàà

íä

ä¿ãí

ýëò

õèéõ

-Óðã

àìàë

àì

üòíû

ãàðà

ë ¿¿

ñëèé

í ì

îäû

ã çàð

èì á

¿ëã¿

¿ä ä

ýýð

çîõè

îõ,ç

àãâà

ð÷ëà

õ

-Àì

üä á

àéãà

ëèéí

ò¿¿

õýí

õºãæ

ëèéí

òóõ

àé î

ð÷èí

¿åè

éí

îíîë

òàà

ìàã

ëàëó

óäû

í òó

õàé

áîäë

îî è

ëýðõ

èéëý

õ-Т

óõàé

í àì

üä á

èåèé

í õº

ãæèë

ä îð

÷íû

õ¿÷

èí ç

¿éëñ

õý

ðõýí

íºë

ººëñ

íèéã

òîã

òîîõ

1.Õ¿

í àì

üòäû

í õº

âðºë

èéí

õàðü

öóóë

ñàí

á¿ä¿

¿â÷

çóðã

èéã ò

àéëá

àðëà

õ, ä

¿ãíý

ëò ãà

ðãàõ

2.М

îíãî

ë îð

íîîñ

îëä

ñîí

ºíº

ýðòí

èé ó

ðãàì

àë

àìüò

íû î

ëäâî

ðûí

òàëà

àð á

àðèì

ò ì

ýäýý

ã ¿íý

ëýõ

3.Î

ðãàí

èê å

ðòºí

öèéí

ýâî

ëþöè

õºã

æëèé

í áà

òàëã

ààíû

áàð

èìò

æèш

ýýã î

íîîõ

4.Óä

àì ò

ºðëè

éí ì

îäû

ã õÿë

áàð÷

ëàí

çóðà

õ, ç

îõèî

õ

- Àì

üäðà

ëûí

¿¿ñë

èéí

òàëà

àðõè

îð

÷èí

¿åèé

í òà

àìàã

ëàë

-Дýë

õèéí

õºã

æëè

éí ò

¿¿õè

éã ý

ðèí,

¿åä

õó

âààõ

íü

Íýã

áà

îëîí

ýñò

íèé

¿¿ñý

ëÏ

ñèëî

ôèò

,õºâ

ä, î

éì õ

ýëáý

ðòýí

òà

ðõñà

í ш

àëòã

ààí

Ïàë

åîçî

éí ý

ðèíä

õóó

ðàé

ãàçð

ûí

àìüò

àä õ

ºãæ

ñºí

íüМ

åçîç

îéí

ýðèí

ä í¿

öãýí

¿ðò

ýí

íîёð

õîæ

äàë

ä ¿ð

òýí

¿¿ñ÷

ìºë

õºã÷

èä

õºãæ

ñºí

íü.

Шувуусүүгээрбойжигчид

¿¿ñ÷

,ýðò

íèé

í¿öã

ýí ¿

ðòýí

, ìºë

õºã÷

èä

ìºõ

ñºí

шàë

òãàà

íКà

éíîç

îéí

ýðèí

ä äà

ëä ¿

ðòýí

, шàâ

æ,

шóâ

óó, ñ

¿¿ãý

ýð á

îéæ

èã÷è

ä íî

ёðõñ

îí

íü. Õ

¿í ä

¿ðñò

áè÷

áà

õ¿í

áèé

áîëñ

îí

íü

-Àì

üäðà

ëûí

¿¿ñë

èéí

òóõà

é òî

äîðõ

îéëî

ëò, ñ

àíàà

ã áàð

èìò

òóðш

èëòà

àð á

àòàë

æ íî

òëîí

îí

îëû

í ¿í

äýñò

ýé ò

àéëá

àð õ

èéõ

-Т¿¿

õýí

õºãæ

ëèéí

ÿâö

àä ó

ðãàì

àë

àìüò

àí õ

ýðõý

í ºº

ð÷ëº

ãäºæ

èð

ñíèé

ã æèш

ýý á

àðèì

òààð

áàò

ëàõ

-Ýðè

í òó

ñ á¿

ðèéí

ãîë

îíöë

îãèé

ã ä¿

ðñëý

í ºã

¿¿ëý

õÕî

îëëî

ëòû

í ¿é

ë ÿâ

ö àì

üä

áàéã

àëèé

í ò¿

¿õýí

õºã

æëèé

í ÿâ

öàä

ººð÷

ëºãä

ñºíè

éã á

¿ä¿¿

â÷ ç

óðãà

àð

èëýð

õèéë

ýõÏ

ðîêà

ðèîò

,ýóê

àðèî

òûí

¿¿ñý

ë,õî

îëëî

õ àð

ãààñ

áîë

æ

äèâå

ðãåí

öè ¿

¿ññý

íèéã

òàé

ëáàð

ëàõ

-Àì

üäðà

ëûí

ãàðà

ë ¿¿

ñëèé

í òó

õàé

íîì

õýâ

ëýë

ìýä

ýýëý

ëä

ш¿¿

ìæ

ëýëò

ýé õ

àíäà

í ä¿

ãíýë

ò ãà

ðãàõ

-Дýë

õèé

äýýð

àì

üäðà

ë ¿¿

ññýí

ò¿¿

õèéã

ñóä

ëàí

á¿òý

ýëèé

í ñà

í õè

éõ-Ý

íý ò

àëàà

ð ãà

ðñàí

áà

ðèì

òàò

áîëî

í óð

àí

ñàéõ

íû ê

èíîí

ä ¿í

ýëãý

ý ºã

ºõ,

ш¿¿

ìæ

ãàðã

àõ

1.Д

ýëõè

éí î

í öà

ãèéí

õ¿ñ

íýãò

èéã à

æèã

ëàæ

óíш

èí

òàéë

áàðë

àæ á

óé á

àéäà

ë2.

Îí

öàãè

éí õ

¿ñíý

ãòèé

ã õóâ

èðãà

í õÿ

ëáàð

ñî

íèðõ

îëòî

é áà

éäëà

àð ç

îõèî

æ á

óé á

àéäà

ë3.

Îí

öàãè

éí ÿ

âöàä

îëî

í ç¿

éë ó

ðãàì

àë,à

ìüò

àí

шèí

ýýð

áèé

áîëñ

îí, ì

ºõñº

íèé

ó÷èð

шàë

òãàà

íûã

¿íäý

ñëýõ

áàé

äàë

4.Зà

ðèì

óðã

àìàë

àì

üòíû

ç¿é

ë õý

äýí

ñàÿ

æèë

èéí

ºìíº

àì

üäàð

÷ áà

éñíû

ã áàð

èìæ

ààãà

àð

õýëý

õ

-Õ¿í

èé ò

¿¿õý

í õº

ãæëè

éí

õºäº

ëãºã

÷ õ¿

÷. Õ

¿íèé

ýâî

ëþöè

õº

ãæèë

ä íè

éãì

èéí

àìüä

ðàëû

í à÷

õîë

áîãä

îë. Õ

¿íèé

óõà

ìñà

ð,

õýë

ÿðèà

íû õ

ºãæ

èë-Õ

¿íèé

ýâî

ëþöè

õºã

æëè

éí

¿íäñ

ýí ÷

èãëý

ë. Õ

¿í á

à õ¿

í ä¿

ðñò

áè÷í

èé í

èéòë

ýã º

âºã.

-Õ¿í

òº

ðºëõ

òºíè

é íè

éãì

èéí

äýâш

èëä

õ¿íè

é ¿¿

ðýã,

õàðè

óöëà

ãà

-Õ¿í

èéã á

àéãà

ëèéí

àíã

èëëû

í ñè

ñòåì

ä áà

éðëó

óëàõ

-Àðü

ñòíû

òàë

ààðõ

ýð

äýì

òäèé

í òà

àìàã

ëàëû

ã îë

îí ò

àëàà

ñ íü

õà

ðüöó

óëàõ

,¿çý

ë áî

äëîî

èë

ýðõè

éëýõ

-Õ¿í

èé ¿

¿ñýë

, öàà

шäû

í õº

ãæëè

éí ò

àëàà

ð ì

ýäýý

ëëèé

ã öóã

ëóóë

àí,

ñóäë

àæ á

îëîâ

ñðóó

ëàõ

1.Õ

¿í à

äãóó

ñíàà

ñ ¿¿

ññýí

èéã í

îòîë

æ

òàéë

áàðë

àõ á

àéäà

ë2.

Õ¿í

áà

õ¿í

ä¿ðñ

ò áè

÷íèé

èæ

èë á

à ÿë

ãààò

àé ш

èíæ

èéã ÿ

ëãàí

íýð

ëýæ

áóé

áà

éäàë

3.Í

ýí ý

ðòíè

é/пè

òåíê

àíòð

îп, ñ

èíàí

òðîп

, ãå

éäåë

üáåð

ãèéí

õ¿í

/ ýðò

íèé

/íåà

íäåð

òàë/

ш

èíý

¿åèé

í àí

õíû

/êðî

ìàí

üîí

õ¿í/

õ¿

ì¿¿

ñèéã

îíö

ëîã ш

èíæ

ýýð

íü ÿ

ëãàõ

áà

éäàë

Àìüä áèå áà îð÷èí

Ýêî

ñèñò

åìèé

í òý

íöâý

ðèéí

ìºí

÷à

íàðû

ã óõà

àð÷

îéëã

îñíî

îð õ

¿ðýý

ëýí

áóé

áàéã

àëü

îð÷í

û ò

óëãà

ìäà

æ

áóé

àñóó

äëóó

äûã

шèé

äâýð

ëýõ

àðãà

çà

ìû

ã òîä

îðõî

éëîõ

-Ýêî

ñèñò

åìèé

í òó

õàé

Ýêî

ñèñò

åìèé

í àí

ãèëà

ëШилмүүстой,хээр,го

вьцөл,

óñíû

ýêî

ñèñò

åì-Ý

êîñè

ñòåì

äýõ

áîä

èñû

í ýð

ãýëò

,ýíå

ðãèé

í õó

âèðà

ë Ý

êîëî

ãèéí

áèî

ìàñ

ñÝ

êîñè

ñòåì

èéí

áèîë

îãèé

í á¿

òýýì

æ, õ

ºäëº

ë ç¿

éÝ

êîëî

ãèéí

ñóâ

àðãû

í ä¿

ðýì

Ý

êîëî

ãèéí

ñîë

èãäî

ë áó

þó

ñóêö

åññè

-Ýêî

ñèñò

åìèé

í ¿í

äñýí

óõ

àãäà

õóóí

ûã ÿ

ëãàí

òàí

èõ-Ý

êîñè

ñòåì

¿¿äè

éã

õàðü

öóóë

àí ó

÷èð

шàë

òãàà

íûã

ç¿é

òîãò

ëûí

¿íäñ

ýí ä

ýýð

òàéë

áàðë

àõ-Б

àéãà

ëüä

ÿâàã

äàõ

ýíåð

ãèéí

õó

âèðà

ëä õ

àðüö

óóëà

ëò õ

èéí

ä¿ãí

ýëò

ºãºõ

-Мîí

ãîë

îðíû

ýê

îñèñ

òåì

èéí

¿éë

àæèë

ëàãà

àíä

íºëº

ºëæ

áó

é õ¿

íèé

íºëº

ºëëè

éã

ñóäà

ëæ, ñ

àíàì

æ ç

ºâëº

ìæ

áî

ëîâñ

ðóóë

àõ

1.Ý

êîñè

ñòåì

èéí

¿ðæ

èë ш

èìò

áàéä

àë,á

¿òýý

ìæ

èò ÷

àäâà

ðûã õ

¿í à

ìû

í õý

ðýãö

ýýòý

é õî

ëáîí

òàé

ëáàð

ëàõ

áàéä

àë

-Бèî

ñôåð

èéí

òóõà

éБè

îñô

åðèé

í õè

ë õÿ

çãàà

ðБè

îñô

åðèé

í àì

üä á

îäèñ

ûí

шèí

æ ÷

àíàð

, ã ¿

éöýò

ãýõ

¿¿ðý

ãБè

îñô

åð ä

ýõ à

ìüä

áîä

èñû

í ¿í

äñýí

¿éë

àæ

èëëà

ãàà

-Бàé

ãàëü

äàõ

ü áî

äèñû

í ýð

ãýëò

/í¿

¿ðñò

ºðºã

÷,àç

îò,ô

îñô

îð/

Àì

üä á

èå î

ð÷íû

õîî

ðîíä

ûí

ç¿é

òîãò

ëûã ò

àéëá

àðëà

õÕ

¿ðýý

ëýí

áóé

îð÷í

û ý

åðýã

ñº

ðºã í

ºëºº

ëºëä

ш¿¿

ìæ

òýé

õàíä

àõ

-Мýä

ëýãý

ý àш

èãëà

í áà

éãàë

ü îð

÷èíä

ýýë

òýé

àìüä

ðàõ

-Бèî

ñôåð

èéã

õàì

ãààë

àõ,ý

êîëî

ãèéí

¿í

ýëãý

ý ,ç

àäëà

í ш

èíæ

èëãý

ý õè

éõ

àðãà

÷ëàë

áîë

îâñð

óóëà

õ

1.Î

ð÷íû

äîð

îéòî

ë,áî

õèðä

ëûã

áóóð

óóëà

õàä

íèéã

ýì, õ

óâü

õ¿íè

é ¿¿

ðýã

íºëº

ºëëè

éã ò

îî÷è

õ

-Бèî

ñôåð

èéí

õºãæ

èë-Í

îîñô

åð.

Íèé

ãìèé

í áî

ëîí

õ¿íè

é ýê

îëîã

èéí

çàðè

ì-Б

àéãà

ëèéí

íºº

ö áà

ÿëàã

àíã

èëàë

-Бèî

ñôåð

èéí

áîõè

ðäîë

-Тîã

òâîð

òîé

õºãæ

èë á

à áè

îñô

åðèé

í õà

ìãà

àëàë

-Бàé

ãàëü

îð÷

íû ò

óëãà

ìäñ

àí

àñóó

äëóó

äûí

шàë

òãàà

íûã

õîòæ

èëò-

õ¿í

àì í

ÿãòш

èë,

àãàà

ð, ó

ñ, õ

ºðñí

èé á

îõèð

äëû

í æ

èшýý

í äý

ýð ò

óëãó

óðëà

í ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû ¿

íäýñ

òýé

òàéë

áàðë

àæ ÷

àääà

ã áàé

õ-Б

èîëî

ãèéí

îëî

í ÿí

ç áà

éäàë

, ò¿

¿íèé

¿¿ñ

ýí á

èé á

îëñî

í ш

àëòã

ààíû

ã òàé

ëáàð

ëàõò

àé

õîëá

îí õ

îâîð

äñîí

ç¿é

ë¿¿ä

áà

òóñã

àé õ

àìãà

àëàë

òòàé

ãàçà

ð íó

òãèé

í òà

ëààð

ÿðè

ëöàõ

-Õ¿í

èé ¿

éë à

æèë

ëàãà

àíû

ýå

ðýã ñ

ºðºã

íºë

ººëë

èéí

òàëà

àð º

ºðèé

í îð

îí

íóòã

èéí

æèш

ýýã ñ

îíãî

í ÿð

èëöà

õ, ò

óëãà

ìäñ

àí

àñóó

äëû

ã шèé

äâýð

ëýõ

àðãà

çàì

ûã õ

àéõ

-Мýä

ëýãý

ý, á

èîëî

ãèéí

ç¿

éëèé

ã õàì

ãààë

àõ

¿ðæ

¿¿ëý

õýä

õýðý

ãëýõ

1.Í

èéãì

èéí

áîëî

í õ¿

íèé

ýêîë

îãèé

í òó

ëãàì

äñàí

àñó

óäëû

ã шèé

äýõý

ýð

äýâш

¿¿ëæ

áóé

àðã

à çà

ìû

í ¿í

äýñë

ýë í

ü çº

â ýñ

ýõ2.

Бàéã

àëèé

í íº

ºö á

àÿëã

èéí

àíãè

ëàë

áà

àшèã

ëàëò

ûí

õýëá

ýð, à

ðãû

ã çºâ

îíî

îñîí

áà

éäàë

3.Бè

îëîã

èéí

îëîí

ÿíç

áàé

äàë,

¿¿ñ

ýí á

èé

áîëñ

îí ш

àëòã

ààíû

ã òàé

ëáàð

ëàñà

í áà

éäàë

4.Õî

âîðä

ñîí

ç¿éë

¿¿ä

áà ò

óñãà

é õà

ìãà

àëàë

òòàé

ãàçà

ð íó

òãèé

ã áàé

ãóóë

àõ

¿íäý

ñëýë

, ¿¿ð

ýã ç

îðèë

ãûã î

íîîæ

òî

äîðõ

îéëñ

îí á

àéäà

ë


Бèîë

îãèé

í ш

èíæ

ëýõ

óõàà

íû î

ëîëò

àì

æèë

ò, äý

âшèë

òýò

òåõí

îëîã

èéã à

íàãà

àõ

óõàà

í, ¿

éëäâ

ýðëý

ë,

ÕÀ

À-ä

àш

èãëà

æ

áóé

áàéä

àë ò

¿¿íè

é àð

ãà ò

åõíî

ëîãè

òîé

òàíè

ëöàæ

ìýä

ýõ

-Ãåí

èéí

òåõí

îëîã

è áà

èíñ

óëèí

¿é

ëäâý

ðëýë

-Бóö

ààõ

òðàí

ñêðè

пòàç

èéã

àшèã

ëààä

ДÍ

Õ-ý

ýñ ì

ÐÍ

Õ-

èéã ÿ

ëãàõ

, ДÍ

Õ п

îëèì

åðàç

ûã

àшèã

ëààä

ДÍ

Õ-è

éã ê

ëîíû

í àð

ãààð

¿éë

äâýð

ëýõ,

ðåñ

òðèê

ö áà

ДÍ

К-ëè

ãàç

ôåð

ìåí

òèéã

àш

èãëà

àä Д

ÍÕ

-èéã

âåê

òîðû

í пë

àçì

èäàä

ñóó

ëãàõ

, пëà

çìèä

âå

êòîð

ûã á

àêòå

ðò ñ

óóëã

àõ,

àíòè

áèîò

èêò

òýñâ

ýðòý

é ãå

íèéã

òý

ìäý

ã áîë

ãîí

àшèã

ëààä

ãå

íèéí

õóâ

üä ш

èíý÷

ëýãä

ñýí

áàêò

åðèé

ã èëð

¿¿ëý

õ, á

àêòå

ðèéã

¿ð

æ¿¿

ëæ è

íñóë

èíèé

ã ãàð

ãàí

àâàõ

òå

õíîë

îãèé

í äà

ðààë

àë

-Õ¿í

èé è

íñóë

èíèé

ã áàê

òåðè

éí

îðîë

öîîò

îéãî

îð ¿

éëäâ

ýðëý

õ äà

ðààë

ëûã õ

ýëýõ

-Ãåí

èéí

èíæ

åíåð

÷ëýë

èéí

ñóë

áà ä

àâóó

òàë

ûã ò

îäîð

õîéë

æ

ò¿¿í

èé í

èéãì

èéí

áîëî

í ёñ

ñó

ðòàõ

óóíû

¿ð

äàãà

âàðû

ã õý

ëýëö

ýõ-Д

ÍÕ

-èéã

ñîð

òëîõ

, õóð

óóíû

õý

ýíèé

ãåíå

òèêè

éí

ñóäà

ëãàà

íä ý

ëåêò

ðîô

îðåç

èéã

àшèã

ëàõ

çàð÷

ìû

ã ìýä

ýõ

-Ãåí

èéí

èíæ

åíåð

÷ëýë

áà

óäà

ìш

ëûí

ºâ÷í

èéã

àíàã

ààõ

òàëà

àð ãà

ð÷ á

óé

äýâш

èë, õ

ýðýã

ëýýí

èé

òàëà

àð ò

àéëá

àðëà

õ-Ý

íý ñ

ýäâý

ýñ î

ëæ à

âñàí

ì

ýäëý

ãýý,

õýð

ýãëý

í ý

ì

áýëä

ìýë

èéã î

ëæ ç

ºâ

õýðý

ãëýõ

1. Д

ÍÕ

-èéã

êëî

íûí

àðãà

àð ¿

éëäâ

ýðëý

õ,

ДÍ

Õ-è

éã â

åêòî

ðûí

пëàç

ìèä

àä ñ

óóëã

àõ,

пëàç

ìèä

âåê

òîðû

ã áàê

òåðò

ñóó

ëãàõ

, àí

òèáè

îòèê

ò òý

ñâýð

òýé

ãåíè

éã ò

ýìäý

ã áî

ëãîí

àш

èãëà

àä ãå

íèéí

õóâ

üä

шèí

ý÷ëý

ãäñý

í áà

êòåð

èéã è

ëð¿¿

ëýõ,

áà

êòåð

èéã ¿

ðæ¿¿

ëæ è

íñóë

èíèé

ã ãàð

ãàí

àâàõ

òåõ

íîëî

ãè

2.Ãå

íèéí

òåõ

íîëî

ãèîð

ãàðã

àñàí

èí

ñóëè

íèéã

÷èõ

ðèéí

шèæ

èí º

â÷íè

éã

ýì÷ë

ýõýä

àш

èãëà

õûí

äàâó

ó òà

ëûã õ

ýëýõ

Мèê

ðîîð

ãàíè

çìû

ã ¿éë

äâýð

ëýëä

àш

èãëà

õТ¿

ð áî

ëîí

áàéí

ãûí

ºñãº

âºð

áýëò

ãýõè

éã ò

àéëá

àðëà

õ-Õ

îёðä

îã÷

ìåò

àáîë

èò

(пåí

èöèë

ëèí)

, ôåð

ìåí

ò (п

ðîòå

àçà)

, áèî

ìàñ

ñ (ì

èêîп

ðîòå

èí) ¿

éëäâ

ýðëý

õýýð

èш

òàò

àí ò

¿ð á

îëîí

áàé

íãû

í ºñ

ãºâð

èéí

äàâó

ó áà

ñóë

òàë

ûã

õàðü

öóóë

àõ-М

îíîê

ëîíà

ëü ý

ñðýã

áèå

¿é

ëäâý

ðëýõ

àðã

ûã á

¿ä¿¿

â÷ýý

ð ¿ç

¿¿ëý

õ

-ªâ÷

íèéã

îíî

шëî

õ,

ýì÷ë

ýõ, æ

èðýì

ñëýë

òèéã

èë

ð¿¿ë

ýõ ó

ëàì

æëà

ëò

àðãà

òàé

ìîí

îêëî

íàëü

ýñ

ðýã á

èåèé

í àð

ãûã

õàðü

öóóë

àí ¿

íýëý

õ

1.Ï

åíèö

èëëè

í ÿà

ãààä

âèð

óñò

¿éë÷

èëäý

ãã¿é

áî

ëîí

àíòè

áèîò

èêò

òýñâ

ýðòý

é áî

ëîõû

í ш

àëòã

ààí

¿ð ä

àãàâ

àðû

ã òàé

ëáàð

ëàõ

áàéä

àë2.

Бèîò

åõíî

ëîãè

éí ó

ëàì

æëà

ëò à

ðãû

í æ

èшýý

ã íýð

ëýí

îð÷è

í ¿å

èéí

òåõí

îëîã

èòîé

õà

ðüöó

óëàí

òàé

ëáàð

ëàõ

áàéä

àë3.

Бèîò

åõíî

ëîãè

éí õ

ýòèé

í òº

ëºâè

éã á

îäèò

æ

èшýý

áàð

èìòà

íä ò

óëãó

óðëà

í òà

éëáà

ðëàõ

áà

éäàë

-Тàð

èìëû

í ¿ð

æ¿¿

ëýã á

à äà

ñàí

çîõè

ëäëî

ãî-Ó

ðãàö

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

àðã

óóä

-Ýðä

ýíý

шèш

èéí

¿ðèé

í á¿

òöèé

ã ñóä

ëàæ

, ýí

äîñп

åðì

èéí

¿¿ðã

èéã õ

ýëýõ

-Ýðä

ýíý

шèш

ìýò

èéí

Ñ-è

éã º

íäºð

õóð

äòàé

ãààð

ш

èíãý

ýæ à

âäàã

C4

óðãà

ìëó

óäû

í íà

â÷íû

àíà

òîì

è ô

èçèî

ëîãè

éí î

íöëî

ãèéã

òà

éëáà

ðëàõ

-Óðã

àìàë

ä ãå

íèéí

ñà

éæðó

óëàë

ò õè

éæ

ãåðá

èöèä

ýä ò

ýñâý

ðòýé

òî

ñíû

ðàп

ñ, ш

àâüæ

èä

òýñâ

ýðòý

é ýð

äýíý

шèш

õº

âºí,

âèò

àìèí

A-à

àð

áàÿë

àã ö

àãàà

í áó

äàà

áèé

áîëã

îñíî

îð ý

äèéí

çàñ

àã,

áàéã

àëü

îð÷è

íä ñ

ºðºã

íº

ëººë

ºë ¿

¿ññý

í ýñ

ýõèé

ã òî

éìëî

í ÿð

èëöà

õ

1.Ñ

àëõè

àð ò

îîñ

õ¿ðò

äýã ó

ðãàì

ëûí

á¿òö

èéí

îíöë

îãèé

ã õýë

ýõ á

àéäà

ë2.

ªºð

òºº

áîëî

í ñî

ëáèö

îí ò

îîñ

õ¿ðò

ýõ

¿çýã

äëèé

í ãå

íåòè

ê ¿ð

ä¿í

ã íü

õàðü

öóóë

àõ

áàéä

àë3.

Óëàà

í áó

óäàé

í пî

ëèпë

îéä,

ýðä

ýíý

шèш

èéí

èíáð

èäèí

ãèéã

óðã

àö í

ýìýã

ä¿¿ë

ýõ

óëàì

æëà

ëò à

ðãàò

àé õ

àðüö

óóëà

í òà

éëáà

ðëàõ

áàé

äàë

3. ÑÓÐГÀËТÛÍ ÕӨТӨËÁӨÐÈЙГ ÕÝÐÝГÆ¯¯ËÝÕ ЗӨÂËӨÌÆ

3.1. ЕÐӨÍÕÈЙ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ 12 ÆÈËÈЙÍ ÑÓÐГÓÓËÈЙÍ ÀÐÀÂÄÓГÀÀÐ ÀÍГÈЙÍ ÁÈÎËÎГÈЙÍ ÕӨТӨËÁӨÐÈЙГ ÕÝÐÝГÆ¯¯ËÝÕ ЗӨÂËӨÌÆ

Мîíãîë óëñûí áîëîâñðîëûí õºãæèë, ººð÷ëºëò õºòºëáºðèéí шèíý÷ëýëèéí ÷àíàð ¿ð ºãººæººñ шóóä õàìààðíà. Бîëîâñðîë, ñîёë, шèíæëýõ óõààíû ñàéäûí 2011 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 24-íèé ºäðèéí 407-ð òóшààëûí õàâñðàëòàä 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí X àíãèä áèîëîãèéí õè÷ýýëèéã äîëîî õîíîãò 2 öàã, íèéò 70 öàãò áàãòààí ñóäëóóëàõààð çààæýý.

Зºâëºìæèéí çîðèëãî íü åðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí 10-ð àíãèéí áèîëîãèéí õè÷ýýëèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áàãш íàðò àðãà ç¿éí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, õºòºëáºðèéí àãóóëãûã ºìíºõ áîëîí äàðààõ àíãèóäòàé íü çàëãàìæ õîëáîîòîé áàéäëààð òºëºâëºí õýðýãæ¿¿ëæ, á¿ðýí áîëîâñðîëûí ò¿âшèíä äýâшèãäñýí çîðèëãûã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýõýä íü òóñëàõàä îðшèíî.

Бèä çºâëºìæèéã áîëîâñðóóëàõäàà: -Бîëîâñðîëûí ñòàíäàðò áîëîí êèððèêþëèìèéã шèíý÷ëýí õºãæ¿¿ëýõ ¿çýë áàðèìòëàë-ЕБÑ-èéí ñóðãàëòûí шèíý÷ëýëèéí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãî, 9-10-ð àíãèéí шèíý÷èëñýí õºòºëáºð¿¿ä-Бèîëîãèéí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò-Еðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí áàéãàëü шèíæëýë, áèîëîãèéí õè÷ýýëèéí I-IX àíãèéí ñóðãàëòûí

òºëºâëºãºº-Ñóóðü áîëîâñðîëûí áèîëîãèéí õè÷ýýëèéí àãóóëãûí ¿ëãýð÷èëñýí õ¿ðýý-Еðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí X àíãèéí áèîëîãèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºð, áóñàä õîëáîãäîõ

òóшààë, æóðàì, шèéäâýð çýðýã ¿íäñýí áàðèìò áè÷ã¿¿äýä òóëãóóðëàëàà. Бèîëîãèéí ñóðãàëòûí 10-ð àíãèéí õºòºëáºðèéí àãóóëãààð á¿ðýí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí

ìýäëýã ÷àäâàðóóäûã ñóðàã÷äàä ýçýìш¿¿ëæ, òýäíèéã àìüäðàõ îð÷íîî öîãöëîîí á¿òýýõäýý áàéãàëèéí áàÿëàã, íººö óíäàðãûã çºâ àшèãëàõ ¿çýë õàíäëàãàòàé áîëãîõîä ÷èãëýíý.

Àìüä áèåèéí á¿òýö íü ¿éë àæèëëàãààíäàà íàðèéí çîõèöñîíûã ñóäàëæ ìýäýõ, òýäíèé àìüäðàëûí ¿éë àæèëëàãààíû ìåõàíèçìûã òàéëáàðëàõ, àìüäðàõ îð÷íû íºõöºëäºº äàñàí çîõèëäñîí áàéäëûã íü ñóäàëæ èëð¿¿ëýõ àæèãëàëò, òóðшèëò äàäëàãà àæëóóäûã, ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí àãóóëãà ñóðàã÷äûí íàñ ñýòãýõ¿éí îíöëîãò òîõèðóóëàí ñîíãîæ îðóóëñàí áîëíî. Ñóðàã÷èä ººðñäºº ìýäëýã á¿òýýõ, ýðýãö¿¿ëýõ, ñóðàõàä òýì¿¿ëæ áàéõààð õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõàä àíõààðñàí íü ñóðàã÷äàä шèíæëýõ óõààí÷ ýðýëõèéëýë õèéõ àðãà, áàðèë ýçýìш¿¿ëýõ ãîë çîðèëãîîñ ¿¿äýëòýé.

10-ð àíãè òºãñºã÷èä íèéòäýý ýíý õºòºëáºðèéí äàãóó ñóðàëöñàíààð áàéãàëü îð÷èíòîé çºâ õàðüöàí ººðºº ýð¿¿ë ò¿âшèí àìüäðàõ шààðäëàãà, шàëòãààíûã óõààð÷, áóñàäòàé õàðèëöàí îéëãîëöîæ õàìòðàí àìüäðàõ ÷àäâàðòàé áîëîõîîñ ãàäíà çàðèì õýñýã íü áèîëîãèéí ìýðãýæëýýð áîëîí ò¿¿íòýé õîëáîîòîé ÷èãëýëýýð ¿ðãýëæë¿¿ëýí ñóðàõ ÷èã áàðèìæààãàà îëæ àâàõ, áèîëîãè÷, ñóäëàà÷äûí àæèë àìüäðàëààñ ñîíèðõîí ñóäëàõ áîëîìæ á¿ðäýíý. Ýíý çºâëºìæººñ òà õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé ñàíàà àâàõûí çýðýãöýý ñóðàã÷ òºâòýé ñóðãàëòûí àðãàä ñóðàëöààðàé.

Õè÷ýýë á¿ðèéí ñóðãàëòûí çîðèëãî, çîðèëò òîäîðõîé, ñóðàã÷äûí ºìíºõ ìýäëýãò òóëãóóðëàñàí áàéõ íü ñóðàã÷èä àìæèëòòàé ñóðàëöàõûí ýõëýë áîëæ ºãäºã. Бèä ýíý óäàà 10-ð àíãèéí áèîëîãèéí õè÷ýýëèéã áàãш ñóðàã÷ òºâòýé áàéäëààð çîõèîí áàéãóóëàõàä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõèéí òóëä òóðшèëò, äàäëàãûí àæëûã ÿâóóëæ, ñóðàã÷äààð ýðýë õàéãóóë õèéëãýõ àðãà ç¿éã çºâëºõºä ãîëëîí àíõààðñàí áîëíî.

Àгууëгыí зөвëөмж

Àìüä áèå ìàõáîäûí òàëààð ñóðàã÷èä õàðüöàíãóé ñàéí ìýäëýãòýé áîëîâ÷ ýñýä ÿâàãäàõ îñìîñ, äèôôóç, õèìèéí óðâàë, óóñìàëûí îð÷íû òàëààð çºâõºí ýíãèéí îéëãîëòòîé áàéäàã. Ýíý ñýäâèéí àãóóëãûã õýðýãæ¿¿ëñíýýð ñóðàëöàã÷èä àìüòàí, óðãàìëûí íýð õàÿã íü òîäîðõîéã¿é áýëäìýëèéã ìèêðîñêîпîîð õàðæ, þóíû ýñ áîëîõûã òîãòîîõ, òóðшèëò õèéñíýýð ñóäàëãààíû áàãàæ, ìàòåðèàëûã àшèãëàõ, àæèãëàõ, õýìæèõ, òýìäýãëýõ, ìýäýýëýëòýé àæèëëàõ, òàéëáàðëàõ, ¿íýëýõ òºëºâëºõ, ñóðàã÷èä õîîðîíäîî õàðèëöàõ, ººðèéãºº èëýðõèéëýõ, ìýäëýãýý ¿íýë¿¿ëýõ ÷àäâàðûã ýçýìшèíý. Бàãш á¿ëýã ñýäýâ á¿ðýýð ãàð÷ áóé шèíý ¿ã òîäîðõîéëîëòûí æàãñààëòûã ñóðàã÷äààð áàéíãà õèéëãýæ áàéõ íü ç¿éòýé.

Àìüä áèåä ¿¿ñäýã óóðãààñ òîãòñîí áèîëîãèéí êàòàëèçàòîð áîëîõ ôåðìåíòèéí íýð, áîäèñûí ñîëèëöîîíä ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã áîëîí ôåðìåíòèéí ¿éë àæèëëàãààíä òåìпåðàòóð íºëººëºõ òóõàé шèíýýð ¿çýæ ñóäëàäàã. Мºí äèôôóçûí ¿åä õèé, шèíãýí, óóñìàëûí ìîëåêóëóóä êîíöåíòðàöè èõòýéãýýñ áàãàòàé óðóó íýâ÷äýã áîë îñìîñîîð óñ íü óñíû пîòåíöèàë èõòýéãýýñ áàãàòàé ðóó шèëæäýãèéã ìýäíý. Мºí àìüñãàëààð ÷ºëººëºãäñºí ýíåðãèéí îðîëöîîòîéãîîð áàãà êîíöåíòðàöèòàéãààñ èõ êîíöåíòðàöèòàé õýñýã ð¿¿ áîäèñ шèëæèõ èäýâõòýé çººâºðëºëòºä æèæèã õýñã¿¿äèéí õºäºëãººí ÿìàð à÷ õîëáîãäîëòîéã îéëãîõ áîëîìæòîé. Т¿¿í÷ëýí óãààëãûí íóíòàã áà àíòèáèîòèêèéí ¿éë÷èëãýýíèé ó÷ðûã ìýäýæ õýðýãëýõ, õ¿íñíèé ìèêðîîðãàíèçìûã õýðýãëýõ, áèîëîãèéí çóðàã çóðàõ, òîäîðõîéëîõ ò¿ëõ¿¿ð àшèãëàõ çýðãýýð ìýäñýí ñóðñàíàà àìüäðàë пðàêòèêò àшèãëàæ ñóðíà.


10-ð àíãèéí õºòºëáºðò íîãîîí óðãàìëûí õîîëëîõ áóþó íàðíû ãýðëèéí ýíåðãèéí òóñëàìæòàéãààð шèì áîäèñ ¿¿ñãýõ ¿éë ÿâö, àìüòíû õîîëëîëòûí òàëààð ôèçèîëîãèéí àãóóëãûã íèëýýä ò¿ëõ¿¿ òóñãàñàí îíöëîãòîé. Ñóðàã÷äûí ýçýìшñýí ýñèéí òóõàé îéëãîëò íü õëîðîпëàñòûí àíàòîìè á¿òöèéã ñóäëàõ ¿åä, äàñàí çîõèëäëîãûí òóõàé ¿çñýí îéëãîëò íü íàâ÷íû àíàòîìè á¿òöèéã ñóäëàõ ¿åä ã¿íçãèéðýí õºãæäºã. Õºòºëáºðò òóñãàãäñàí òóðшèëòóóäûã òºëºâëºõ, õèéõ, òàéëáàðëàõ çàìààð ñóäàëãààíû áàãàæ, ìàòåðèàëûã àшèãëàõ, àæèãëàõ, õýìæèõ, òýìäýãëýõ, òóðшèëòûã ¿ð ä¿íã áîëîâñðóóëæ èëýðõèéëýí õàðóóëàõ ÷àäâàðòàé áîëíî. Óðãàìëûí õîîëëîëò áóþó ôîòîñèíòåçèéí ¿åä ãýðëèéí ýíåðãè õèìèéí ýíåðãèä õóâèð÷ öàðäóóë ¿¿ñãýýä çîãñîõã¿é çàðèì í¿¿ðñ óñ íü óóðàãò õóâèðàõäàà íèòðàòûã ¿íäñýýðýý ñîðæ àâäàã ó÷ðààñ óðãàìëûí àçîòûí ýõ ¿¿ñâýð íü õºðñºí äýõ íèòðàòûí èîí áîëîõûã ìýäýæ àâíà. Фîòîñèíòåçýýð ¿¿ññýí öàðäóóë ¿íäýñ þì óó èшèíä õàäãàëàãääàã áîë àìèí õ¿÷èë ¿íäýñíèé ¿ç¿¿ðò õàäãàëàãääàã.

Àìüòíû èäýш òýæýýëèéí ìåõàíèê áîëîí ôèçèê, õèìèéí áîëîâñðóóëàëòàä îðîëöîõ ш¿ä, ãýäýñ õîäîîäíû ã¿ðâýëçýõ õºäºëãººí, àìèëàç, пðîòåàç, ëèпàç ôåðìåíò áîëîí õîäîîäíû ñàëñ, õ¿÷èë íàðèéí ãýäýñíèé õºõëºã, ýëýãíèé ¿¿äýí âåí òóñ á¿ðèéí ¿¿ðãèéã ñóäàëæ ìýäíý. Ýäãýýð ¿éë ÿâöóóäûí ìåõàíèçìûã îéëãîæ, ýäãýýð ¿éë ÿâöóóäûí ä¿íä õ¿íèé áèåä ¿¿ñ÷ áîëîõ õýðýãã¿é á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ìýäñýíýýð ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëàõ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîìæòîéã óõààðíà. Õºòºëáºðò áèîòåõíîëîãèéí àðãààð õîîë õ¿íñ ¿éëäâýðëýõ àñóóäëûã ÷ òóñãàñàí áàéãàà.

Àìüä áèåèéí äîòîð áîäèñ шèëæèæ õºäëºõ íü ôèçèîëîãèéí ¿éë ÿâö þì. Óðãàìàë õýðýãöýýò óñûã õºðñíººñ ¿íäñýýðýý шèíãýýíý. Ñóðàëöàã÷èä óñíû пîòåíöèàëûí òóõàé òîéì îéëãîëòûã ºìíºõ ñýäâýýñ àâñàí áèëýý. Õýâèéí íºõöºëä àãààð äàõü óñíû пîòåíöèàë õºðñíèéõººñ áàãà áàéäàã. Тýãâýë óñíû пîòåíöèàëûí ãðàäèåíòûí çºð¿¿ãýýñ áîëæ óñ õºðñíººñ àãààð, óðãàìàë ðóó шèëæäýã. Ñóðàã÷äàä íàâ÷ íü õîð÷èéæ áàéãàà óðãàìëûã õàðóóëæ ýðãýö¿¿ëýõ àñóóëò òàâèõ áàéäëààð íàâ÷ èшíèé äàìæóóëàã÷ áàãö äàõü êñèëåì ýä¿¿äèéí òàëààð îéëãóóëàõ íü äºõºìòýé áàéæ áîëîõ þì. Óðãàìëûí áèåýð óñàíä óóññàí áîäèñóóä, àìèí õ¿÷èë àãóóëñàí ýñèéí ш¿¿ñ äàìæèõàä òðàíñпèðàöè ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. Õàðèí àìüòíû áèåýð шèì òýæýýëèéí áîäèñ öóñààð çººãäºí шèëæèíý. Бóë÷èíãèéí àãшèëò íü ñóäàñ (àðòåð, âåí)-ûã íàðèéñãàæ öóñíû óðñãàëûã óäààшðóóëäàã áîë áóë÷èíãèéí ñóëðàëò íü ñóäàñ(àðòåð, âåí)-ûã ºðãºñãºæ öóñíû ýðãýëòèéã õóðäàñãàäàã. Ýíýõ¿¿ ìåõàíèçìûã òàéëáàðëàõäàà äàñãàë õèéõ, õàëóóí õ¿éòýí îð÷èíä îðîõ, öî÷ðîõ çýðýã òîõèîëäîëä õ¿íèé öóñíû ýðãýëò òîãòâîðòîé áàéäãààð æèшýý àâ÷ áîëíî. Õÿëãàñàí ñóäàñ íü õèé, шèì òýæýýë, áîäèñûí ñîëèëöîîíû õàÿãäàë öóñ áîëîí ýäèéí шèíãýíèé õîîðîíä шèëæèõýä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. Õ¿÷èëòºðºã÷ áà í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé íü õÿëãàñàí ñóäàñíû õàíààð äèôôóçûí çàìààð шèëæäýã. Õÿëãàñàí ñóäàñ íü óñ, óóñìàëûã íýâòð¿¿ëýõ áîëîâ÷ íèéëìýë óóðãèéã íýâòð¿¿ëäýãã¿é. Õÿëãàñàí ñóäñàí äîòîðõ áîëîí öóñíû ñóäñàí äàõü äàðàëò шèíãýíèé ñîëèëöîîã çîõèöóóëíà. Ñóðàã÷èä ç¿ðõ ñóäàñ áà õ¿íèé áèå äýõ çººâºðëºëòèéí òîãòîëöîîíû òàëààð ñóäëàõäàà áèåèéí шèíãýíèé ýðãýëòýä òóíãàëàãèéí òîãòîëöîîíû ¿¿ðãèéã ìýäýõ áîëíî.

Àìüä áèå õýðýãã¿é áîäèñîî ãàäàãшëóóëàõ ¿éë ÿâöûã òàéëáàðëàõòàé õîëáîîòîé äèàëèçèéí àппàðàòûí òàëààð àãóóëãà õºòºëáºðò òàíèëöóóëñàí áàéãàà. Дèàëèçèéí àппàðàò äîòîð ºâ÷òºíèé öóñ õàãàñ íèâòð¿¿ëýã÷ õîîëîéãîîð óðñàí ºíãºðäºã. Õîîëîéí ãàäíà òàëä óñ, ÷èõýð, áóñàä áîäèñ àãóóëñàí àðèóòãàñàí óóñìàë áàéäàã. Цóñíû óëààí, öàãààí áóñàä ýñ íü ìåìáðàíû ñ¿âýýð íýâòðýõã¿é õàðèí õàðüöàíãóé òîì ìîëåêóëòàé áîëîâ÷ шýýã, äàâñ çýðýã áîäèñóóä àðèóòãàñàí óóñìàë ðóó шèëæèí îðæ áèåñ çàéëóóëàãäàõ çàð÷èìûã íýìýëò áàéäëààð èë¿¿ ñýòãýëãýýòýé ñóðàã÷èäààð ñóäëóóëæ áîëíî.

Àìüñãàë õèéí ñîëèëöîî, áîäèñ çººâºðëºãäºõ, ÿëãàðàõ çýðýã àìüä áèåèéí ôèçèîëîãèéí ¿éë ÿâöûí ìåõàíèçìûã îéëãîõîä áýðõшýýëòýé áàéäàã ó÷èð õàíãàëòòàé öàã ãàðãàí ñóðàã÷äààð äàäëàãà àæèë ã¿éöýòã¿¿ëýõ íü òýäíèé ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõèéí çýðýãöýý àìàðõàí îéëãîæ, ã¿í áàò ìýäëýã ýçýìшèõýä òóñòàé. Àìüñãàë çºâõºí óóшãèíä ÿâàãääàã ãýæ áîääîã íü áóðóó îéëãîëò þì. Óðãàìàë áîëîí á¿õ àìüä áèåèéí ýñ àìüñãàëæ áàéæ òýä àìüä áàéäàã. Àìüä áèå ¿õñýí òîõèîëäîëä ë àìüñãàëàõã¿é ó÷ðààñ äóëààí ÿëãàðóóëäàãã¿é. Фèçèîëîãèéí òîäîðõîé ¿éë ÿâöàä ýíåðãè õýðýãëýãäýõ ìåõàíèçìûã ã¿íçãèé òàéëáàðëàõ шààðäëàãàã¿é. Õàðèí àìüñãàëààð ÷ºëººëºãäºæ áàéãàà õèìèéí (пîòåíöèàë) ýíåðãèéã àìüä áèå:

• Булчингийнагшилтаарбиеийнхэсгүүдийгхөдөлгөөндоруулах• Шинэуурагбүтээжөсөлт,нөхөнсэргэлтявуулах• Концентрацийнградиентийнэсрэгмолекулэсийнмембранаарнэвтэрчшилжих• Эсийнхуваагдалзэрэгүйлажиллагаандашигладгийгойлгожмэдсэнбайхёстой.Àýðîá àìüñãàëûí òýãшèòãýë (Ãëþêîç+Õ¿÷èëòºðºã÷ Í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé + Óñ + Ýíåðãè) -èéã áè÷¿¿ëíý. Àìüòíû

àìüñãàëûí ýðõòýí óóшèã íü õàâèðãà õîîðîíäûí áóë÷èí áà ºðöíèé îðîëöîîòîéãîîð öýýæíèé õýíõýðöãèéí õýëáýð, ýçëýõ¿¿í, äîòîðõ äàðàëò ººð÷ëºãäºõººñ õàìààðàí èäýâõã¿éãýýð àãшèæ, òýëæ áàéäàã. Цýýæíèé õýíõýðöýã äîòîðõ áîëîí àòìîñôåð äýõ àãààðûí äàðàëòûí ÿëãàâðààñ ¿¿äýí óóшãèíä àãààð îðæ, ãàðäàã. Óóшãèíä îðæ áóé àãààðûí òîîñ, ºâ÷èí ¿¿ñãýõ áàêòåð¿¿äèéã öýâýðëýõ ñàëñëàã шèíãýíèéã ÿëãàðóóëäàã õàìðûí õºíäèéí ñîðìóóñò ýñ íü óóшèãíû ¿ðýâñýë ¿¿ñýõýýñ õàìãààëàõ ¿¿ðýãòýé.

Óäàìшëûí шàëòãààíûã õðîìîñîì íóêëåéí õ¿÷èë, ãåí àëëåëèéí ¿¿ðýãòýé õîëáîí òàéëáàðëàõ, ìîíîãèáðèä ýâöýëä¿¿ëãèéí òóðшèëòûã òàéëáàðëàæ, áîäëîãî áîäîõ ãåíåòèê òýìäýãëýãýýã õèéõ, çóðàã á¿ä¿¿â÷ çîõèîæ ÷àääàã áîëîõûí çýðýãöýý äàðààõ ãîë óõàãäàõóóíûã îéëãîæ àâíà. Ү¿íä:

- Ýöýã ýõýýñ ¿ð òºëä èæèë õýìæýýíèé ãåíèéí ìýäýýëýë äàìæäàã- Ãåíåòèê ìýäýýëýë õðîìîñîì äàõü ãåíä õèìèéí áîäèñóóäûí äàðààëàë áàéäëààð õàäãàëàãäàíà.

- Ãåí äýõ ìýäýýëýë íü ¿ð òîãòîëòîîð ºíäãºí ýñ áà ñпåðì õîёð íýãäýõ ¿åä ýöýã ýõèéí õðîìîñîìîîñ ¿ð óäàìä äàìæèíà

- Үð óäìûí шèíæ ÷àíàð íü ýöýã ýõèéí ãåíèéí õàðèëöàí ¿éë÷èëëèéí ¿ð ä¿í ¿¿ñäýã.Шинжчанарудамшижбайгааньихэвчлэнгадаадбайдал(үснийөнгө,өндөр,нүүрнийтөрх,арагясны

á¿òýö áóþó áèåèéí õýëáýð, àðüñíû ºíãº)-ààð èëýðäýã. Ýíý ñýäâèéã çààõäàà óäàìшëûí çàðèì ºâ÷í¿¿ä (õîðò õàâäàð, óéëàíõàéò ¿ðýâñýë, öóñíû ãåìîôèë ºâ÷èí ãýõ ìýò) áà çàí òºðõèéí áàéäàë (îþóí óõààí, òåìпåðàìåíò, çºí ñîâèí ã.ì) óäàìшèõ ýñýõ òàëààð ÿðèëöàæ áîëíî.

Õ¿íèé шèíæ ÷àíàð óäàìшèõ òóõàé ñóäëàõäàà îâîã áóþó á¿ëãèéí äîòîðõ ÿëãààíû òàëààð àâ÷ ¿çýõýýñýý èë¿¿ òýäãýýð шèíæ ÷àíàðóóä 2 ãåíèéí ìýäýýëýë õîîðîíäûí õàðèëöàí ¿éë÷èëëèéí ä¿íä áèé áîëäîã ãýäãèéã ñóðàã÷äàä îéëãóóëàõ íü ÷óõàë (ýöýã ýõ òóñ á¿ðèéí íýã ãåí). Мºí íýã ºíäºãíèé èõð¿¿äèéí òóõàé õýëýëöýí õè÷ýýëèéí àãóóëãàà ºðãºòãºæ áîëíî. Õàðèí àõ ä¿¿ õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí ÿëãààã áèé áîëãîäîã ìåõàíèçìûí òàëààð ýíý óäàà äýëãýðýíã¿é ÿðèõ õýðýãã¿é þì.

“Мîíîãèáðèä ýðëèéçæ¿¿ëýã” ñýäâýýð íýã пîпóëÿöèéí äîòîðõ äîìèíàíò áà ðåöåññèâ шèíæèéí òàðõàëòûã ñóäëóóëæ ¿ð ä¿íã íü õàðüöóóëàí äàâòàìæèéã òîîöóóëæ, ãðàôèê çóðóóëáàë ñóðàã÷äûí ìýäýýëýëòýé õàðüöàõ ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ ñàéí òàëòàé. Мèòîç áà ìåéîçèéã ñóäëàõäàà ãîë ¿éë ÿâöóóäûã òîäðóóëàí ýñèéí õðîìîñîì áà ãåíä ÿìàð ººð÷ëºëò àæèãëàãäàæ áàéãààä ãîë àíõààðëàà õàíäóóëàõ õýðýãòýé áà òýäãýýðèéí ¿å шàòûã íàðèéâ÷ëàí òàéëáàðëàõ шààðäëàãàã¿é.

ДÍÕ íü ýöýã ýõýýñ óäàìшñàí ìýäýýëëèéã àãóóëàã÷ õèìèéí áîäèñîîñ òîãòñîí õîñ îðîîìîã á¿òýöòýé. ДÍÕ-èéí ãèíæèíä áàéðëàäàã ãåí á¿ð íü íýã óóðàã á¿òýýõ ìýäýýëëèéã àãóóëæ áàéäàã. Ýäãýýð óóðãóóä íü òºðõ áàéäëààñ ãàäíà àìüä áèå õýðõýí õºãæèæ, ÿìàð ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõèéã òîäîðõîéëäîã. Ãåíèéí àëëåë¿¿äèéí õîîðîíäûí õàðèëöàí ¿éë÷ëýëýýð õàðàãäàõ òºðõ òîäîðõîéëîãäîíî. Ñóðàã÷èä ãåíîòèпèéí ä¿ðñëýëèéã õðîìîñîìûí ãàäààä çîõèîí áàéãóóëàëòòàé õîëáîæ ÷àääàã áàéõ ёñòîé. Тóõàéëáàë, Tt ãåíîòèпèéã ä¿ðñýëñýí áàéäàë. Íýã õðîìîñîì 2 õðîìàòèäòàé. Ãåí á¿ð 2 àëëåëýýñ òîãòäîã òóë TT, Tt, tt ãýñýí 3 ãåíîòèп áàéõ áîëîìæòîé. Фåíîòèп ãýäýã áîë ãåíèéí ãàäààä õàðàãäàõ èëýðõèéëýë þì.

‘Цýâýð ¿ðæ¿¿ëýã’ ãýäýã áîë èæèë ãåíîòèп¿¿ä á¿õèé ýöýã ýõýýñ èæèë ãåíîòèп á¿õèé ¿ð óäàì ãàðàõûã õýëíý. Цýâýð ¿ðæ¿¿ëãýýð ¿¿ññýí áèåèéí òóõàéí òºðõ áàéäëûã èëýðõèéëñýí ãåíèéí àëëåë ¿ðãýëæ ãîìîçèãîò áàéäàã.

Õ¿íèé ¿ð óäìûí õ¿éñ íü ýöãýýñ õàìààðàõ áà ¿ð òîãòîëòûí ¿åä ÿìàð ãàìåòóóä ñàíàìñàðã¿é íèéëñíýýñ шàëòãààëíà. Зàðèì ¿ð òºëèéí ôåíîòèпýä èëýðñýí шèíæ òîäîðõîé îð÷èíä àìüäàð÷ ¿ðæèõ èë¿¿ áîëîìæèéã áèé áîëãîñíîîñ ýäãýýð шèíæèéã òîäîðõîéëîõ àëëåë¿¿äèéã ¿ð òºëäºº äàìæóóëäàã. Иíãýñíýýð èéì шèíæ á¿õèé àëëåë¿¿ä óëàì äàâàìãàéëæ ààæìààð пîпóëÿöèéí íèéòëýã шèíæ áîëäîã. Ж-íü áàêòåðè ìàш õóðäàí ¿ðæäýã áºãººä ìóòàöèàð ¿¿ññýí çàðèì ººð÷ëºëò ýñèéí õóâààãäëààð àìàðõàí óäàìшèæ àíòèáèîòèêò òýñâýðòýé ãåí á¿õèé ººð÷ëºãäñºí пîпóëÿöè ¿¿ñäýã.

Îð÷èí ººð÷ëºãäºõèéí õèðýýð áàéãàëèéí шàëãàðëààð òºðºë ç¿éë¿¿ä ààæìààð ººð÷ëºãääºã íü ò¿¿õýí õóâüñàõ õºãæëèéí ãîë ìåõàíèçì þì. Ñóðàã÷äàä ñîíãîñîí ãåí¿¿äèéã ДÍÕ-èéí ìîëåêóëààñ òàñëàõàä òîõèðîõ ôåðìåíòèéã àшèãëàõ òàëààð ìàш õÿëáàðààð òàéëáàðëàõ íü ç¿éòýé. Ãåíèéí èíæåíåð÷ëýë àшèãëàäàãã¿é áàéñàí áîë äèàáåòýýð ºâ÷ëºãñäèéã ýì÷ëýõ èíñóëèíûã õàíãàëòòàé õýìæýýãýýð ãàðãàí àâ÷ ÷àäàõã¿é áàéñàí ãýäãèéã ñóðàã÷èä îéëãîíî.

“Àìüä áèåèéí òºðºë ç¿éë” ãýñýí àéí àãóóëãà íèëýýä åðºíõèé ºðãºí õ¿ðýýòýé ó÷ðààñ áàãш îéëãîëòóóäûã ¿íäñýí áà ºðãºòãºñºí õýñýãòýéãýýð áýëòãýæ ñóðàã÷äûí îþóíû õºãæëèéí òîäîðõîé ò¿âшèíä òîõèðóóëàí ÿëãàâàðòàé ñóðãàõàä ÷èãë¿¿ëæ áîëíî. Тóõàéëáàë, ¿íäñýí àãóóëãûí õ¿ðýýíä àíãèëàë ç¿éí ñèñòåìèéí çàð÷èì áà ò¿¿íèé õýðýãëýýã îéëãîõ, àíãèëàë ç¿éí á¿ä¿¿â÷ çóðàõ, õîñ íýðшëèéí óòãûã òàéëáàðëàõ, õýðýãëýõ, íýã áà õîñ ¿ðèéí òàëò óðãàìàë, ñýýð íóðóóòíû àíãè, ñýýð íóðóóã¿éòíèé õ¿ðýýíèé шèíæèéí òàëààð àâ÷ ¿çýõ áîë ºðãºòãºñºí àãóóëãûí õ¿ðýýíä êëàäèñòèê àíãèëàë ç¿éí çàð÷èì, âèðóñ áàêòåðè ìººãèéã àíãèëàõàä àшèãëàãäàõ шèíæ¿¿ä, ìººã ñпîðîîð ¿ðæäýã òóõàé îðóóëæ áîëîõ þì.

“Àìüä áèå áà îð÷èí” àéã ñóäàëñíààð ñóðàã÷äàä íèéãìèéí ºìíº äýâшèãäýýä áàéãàà àñóóäëûã шèéäâýðëýõ òàëààð ñàíàë áîäëîî èëýðõèéëýõ, ººðèéí õóâü íýìðèéã îðóóëàõ õàíäëàãà òºëºâшèíº. Õ¿í òºðºëõòºí ìàë àìüòàí ¿ðæ¿¿ëýõ, óëààí áóóäàé õ¿íñíèé íîãîî òàðèàëæ õîîëëîõ ÿâöäàà îéã óñòãàæ, äàëàé, òýíãèñ, ãîë ìºðºí áîõèðäóóëàõ àþóë äàãóóëæ áàéãààã öýãíýæ îéëãîõ, ýíý òàëààð ò¿ãýí äýëãýð÷ áàéãàà àëèâàà ìýäýýëýëä ш¿¿ìæëýëò ñýòãýëãýýãýýð õàíäàõ, ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýñýí ä¿ãíýëò ãàðãàõ, ¿íýëãýý ºãºõ, òààìàãëàë äýâш¿¿ëýõýä ñóðàëöàõ íü ñóðàëöàã÷äûí ãîë çîðèëãî þì.

Óðãàìàë öºë, íàìàã ýñâýë õýýðò óðãàæ áóéãààñ õàìààðààä íàâ÷ íü óñûã óóðшóóëàõ ÿíç á¿ðèéí îíöëîãòîé áîëñíûã òàéëáàðëàõ, õîîë òýæýýëèéí áîäèñóóä ôëîýì, êñèëåìýýð шèëæèí çººâºðëºãäºõ, ººð áîäèñò õóâèðàõ, çººâºðëºãäºí õóðèìòëàãäàõ ¿éë ÿâö óëèðëààñ õàìààðàõ, пåñòèöèä áîëîí áóñàä õèìèéí áîäèñóóä óðãàìàëä õóðèìòëàãäàõûí çýðýãöýý õîîë òýæýýëèéí õýëõýýãýýð äàìæèí õ¿íä íºëººëºõèéã îéëãîõ íü àìüä áèå îð÷íû òóõàé ìýäëýãò õàìààðíà.

Ñóðàã÷èä öºë, òóíäð, áîðîîòîé ãýõ çýðýã ýðñ òýñ íºõöºëä óðãàäàã óðãàìëóóäûí äàñàí çîõèîëäëîãûí òàëààð ñóäëàõäàà ººðèéí îðíû áàðèìò, ìýäýý ìàòåðèàëûã àшèãëàõ áîëîìæòîé. Ýíý àéã õàâðûí óëèðàëä ñóäëóóëàõààð îðóóëñàí íü áàãш íàð òóðшèëòàä õýðýãëýõ óðãàìëûã òàðüæ óðãóóëàõ, áàéãàëüä àæèãëàëò õèéëãýõ çîðèëòòîé íèéöýæ áàéíà. Бàéãàëü äàõü áîäèñûí ýðãýëòèéí õóãàöàà, ¿¿ñýõ á¿òýýãäýõ¿¿íòýé õîëáîîòîé òîîöîî õèéõ, ìýäýýëëèéã áîëîâñðóóëæ íýãòãýí ä¿ãíýõ, òýìäýãëýõ, òàéëáàðëàõ, ñàíàë, ñîëèëöîõ, õýëýëöýõ ä¿ãíýëò


ãàðãàõ íü áóñäûã ñîíñîõ, áóñàäòàé õàìòðàí àæèëëàõ õàðèëöààíû ÷àäâàðóóäûã òºëºâш¿¿ëíý. Ïîпóëÿöèéí õýìæýýíèé ºñºëò, áóóðàëòàä íýã áîäãàëèéí õîîë òýæýýëèéí õ¿ðýëöýý, ºâ÷èí íºëººëæ áîëîõ òóõàé öýãíýæ áîäîõ, ãðàôèêààñ ºñºëò, áóóðàëò, ¿õýë õîðîãäëûí шàëòãààíûã òàéëáàðëàõ, ¿ð ä¿íãýý ãðàôèêààð èëýðõèéëýõ ñóäàëãààíû àðãà ç¿éä ñóðãàõ íü ç¿éòýé.

Àðгà зүйí зөвëөмж.

10-ð àíãèéí áèîëîãèéí õè÷ýýëèéã èõýâ÷ëýí ñóðàã÷ òºâòýé àðãûã àшèãëàí çààæ, òóðшèëò äàäëàãûí àæëûã õèéõýä áàãшààñ èõýýõýí ñàíàà÷èëãà, á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãàà шààðäàãäàíà. 10-ð àíãèéí ñóðàã÷äûí áèå äààñàí ¿éë àæèëëàãàà, òýäíèé ººðñäèéíõ íü ñîíèðõëûã äýìæñýí ìýäëýã á¿òýýëãýõ àðãóóäûã ãîë÷ëîí àшèãëàõ íü ç¿éòýé. Тóõàéëáàë, ôîòîñèíòåçèéí ñóäàëñíû äàðàà áàãшèéí áýëòãýæ ºãñºí ìàòåðèàë, õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã àшèãëàí óðãàìëûí ôîòîñèíòåç áà ºñºëò õîёðûí óÿëäàà õîëáîîã òîãòîîõ òóðшèëòûí äèçàéí, òºëºâëºãººã ñóðàã÷èä ººðñäºº ãàðãàæ õýðýãæ¿¿ëýí áàãш óðàìшóóëæ ÷èãë¿¿ëíý.

Яëàíãóÿà ýðýë õàéãóóë äýýð ñóóðèëñàí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä õè÷ýýëèéí àãóóëãûí íýã õýñãèéã ñóðàã÷èä ººðñäºº á¿òýýõ áîëîìæòîé. Ж-íü: Àìüä áèåä áîäèñ çººâºðëºõºä ãîë ¿¿ðýãòýé ç¿ðõíèé òàëààð áèå äààæ ãàíöààð áîëîí á¿ëãýýðýý ñóäàëãàà ÿâóóëæ áàéãàà ñóðàã÷èä ýíý òàëààð êèíî ¿çýõ, èíòåðíåòèéí ìýäýýëýë óíшèõ çýðãýýð ìýäýýëýë öóãëóóëíà. З¿ðõíèé ºâ÷íèé íýã шàëòãààíûã îëæ èëð¿¿ëýýä, ãàðàõ шèíæ ýì÷èëãýýíèé òóõàé èëòãýë áýëòãýõèéí òóëä íîì óíшèõààñ ãàäíà ýì÷ ìýðãýæèëòí¿¿äòýé óóëçàõ, ãýð á¿ëèéí ãèш¿¿ä áîëîí áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé ÿðèëöàæ óóëçàí, òýìäýãëýë áè÷èæ, ñóäàëãààíûõàà ¿ð ä¿íã çóðàã, ìýäýýëýë ìàÿãààð èíòåðíåòèéí ñ¿ëæýýã àшèãëàí áóñäàä ò¿ãýýæ ñóðòà÷ëàæ áîëîõ þì. Иéì ìàÿãààð áóñäûí áè÷ñýí íîì õýâëýë, ñîíèí, ñýòã¿¿ëèéí ºã¿¿ëýë, èëòãýë, ñòàòèñòèê òàéëàí, èíòåðíåòèéí ìýäýýëýë çýðãèéã ñóäàëæ áóñäûí ¿çýë ñàíààíû ¿íäýñëýëèéã íàðèéí îëîí òàëààñ íü õàðæ, ìýäýýëýëä àíàëèç õèéæ ñóðäàã. Еð íü òîäîðõîé íýã àñóóäëûí òàëààð õîîðîíäîî õýëýëöýæ ìýòãýëöýõ ÿâöäàà òóõàéí õ¿íèé ä¿ðä îðîõ çýðãýýð àëèâàà ç¿éëä á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýãýýð õàíäàí ººðèéí ãýñýí ä¿ãíýëò ãàðãàäàã, çºâ áóðóóã õàðüöóóëäàã áîëãîõûí òóëä áàãш àëü áîëîõ îëîí ñàíàà ãàðàõààð ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëæ ñóðàã÷èä ñýäýâ áîëîí ñóäàëãààíû àðãàà ººðºº ñîíãîõ áîëîìæèéã ãàðãàæ ºãºõ íü ÷óõàë.

“Àìüä áèå ìàõáîä” àéí ýñ, ýñýä ÿâàãäàõ ¿éë ÿâöóóäûí òóõàé àñóóäëóóäûã ñóäëàõàä þóíû ºìíº àìüòàí, óðãàìëûí ÿíç á¿ðèéí ýä, ýðõòýíèé ýñèéí á¿òöèéã õàðóóëñàí áýëäìýëèéã ìèêðîñêîпîîð õàðóóëæ, õýìæýýã ìì-ð èëýðõèéëýõ äààëãàâðûã ã¿éöýòã¿¿ëýõ áîëîìæòîé. Дèôôóçûí ¿éë ÿâöûã пåðìàíãàíàò êàëèéí ÿãààí òàëñòûã шèëòýé óñàíä õèéõ, ºòãºð¿¿ëñýí æåëàòèí äýýð ìåòèëåí äóñààõ, ºðººíèé íýã áóëàíä ¿íýðòýé óñòàé ñàâ áàéðëóóëàõ çýðýã ýíãèéí æèшýýã àшèãëàí õàðóóëæ, îéëãóóëæ áîëíî. Õàðèí îñìîñ íü óñíû ìîëåêóëóóä õàãàñ íýâòð¿¿ëýã÷ ìåìáðàíààð íýâ÷èõ äèôôóçûí îíöãîé õýëáýð þì. Îñìîñûã ñóäàëñíààð ñóðàã÷èä óóñìàë æèæèã õýñã¿¿äýýñ òîãòäîã áîëîõûã ìýäýõýýñ ãàäíà, óñíû ìîëåêóë áîëîí óóñìàë äàõü æèæèã õýñã¿¿ä áèå áèåíýýñýý õàðèëöàí õàìààðàëã¿é îðшèõ òàëààð çºâ òºñººëºëòýé áîëíî. Яëãààòàé êîíöåíòðàöèòàé ñààõðûí óóñìàëóóäàä òºìñíèé ç¿ñìýë¿¿ä áîëîí õàòààñàí ¿çýì õèéæ õýëáýð, õýìæýý íü õýðõýí ººð÷ëºãäºõèéã õýìæ¿¿ëíý. Óñíû пîòåíöèàëûã óñíû óóñìàë ¿¿ñãýõ èäýâõýýð òîäîðõîéëîõ áà óóñìàë õýäèé ÷èíýý шèíãýõýí áàéíà óñíû пîòåíöèàë òºäèé ÷èíýý èõ áàéíà. Ýñýä áîäèñ íýâòðýí îðîõ èäýâõòýé çººâºðëºëòèéã äèôôóç, îñìîñòîé õàðüöóóëàí òàéëáàðëàõ õýðýãòýé. Иäýâõòýé çººâºðëºëòèéã óóë ººä ìàöàõòàé ç¿éðëýæ áîëîõ ÷ èäýâõòýé çººâºðëºëòèéí ìîëåêóëûí ìåõàíèçìûã ýíý óäààä òàéëáàðëàõ шààðäëàãàã¿é. Õàðèí ýíý çººâºðëºëòºíä шààðäàãäàõ ýíåðãè àìüñãàëààð ¿¿ñäýã òóõàé ñóðàã÷äàä îéëãóóëàõäàà “êàòàëèçàòîð”-ûí òóõàé òàéëáàðëàíà.

Õîîëëîëòûí òóõàé á¿ëýã ñýäâèéã ñóäëàõäàà ñóðàã÷èä ìýäýýëýëä áîëîâñðóóëàëò õèéõ ÷àäâàðûã ýçýìшèõ áîëîìæòîé. Ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãààñ ãàðãàñàí çºâëºìæ, ýð¿¿ë ìýíäèéí íîì ñýòã¿¿ëä íèéòëýãäñýí ш¿äíèé áîëîí õîîë áîëîâñðóóëàõ çàìûí ºâ÷èíòýé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ, òîäîðõîé õóãàöààíä ñóäàëñíû äàðàà ñóðàã÷èä ýì÷, ýì÷ë¿¿ëýã÷èéí ä¿ðä òîãëîæ ýì÷ë¿¿ëýã÷èä íü àñóóëò àñóóæ, ýì÷ íàð íü àñóóëòàíä õàðèóëæ ¿ëäñýí ñóðàã÷èä óóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëàã÷ ãýñýí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýõ óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëæ áîëíî. Яðèëöëàãûã õºòºëæ áàéãàà ñóðàã÷äàä õ¿íèé ш¿äíèé õýëáýð, á¿òýö, ãýäýñ õîäîîäíû ã¿ðâýëçýõ õºäºëãººíä öàãèðàã áà òóóш áóë÷èíãèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã, ººõ òîñûã çàäëàõ áîëîí ôåðìåíòèéí ¿éë÷ëýõ ãàäàðãûã èõýñãýõýä öºñíèé ¿¿ðýã îðîëöîîíû òàëààðõ àñóóëòóóäûã ýì÷ íàðààñ àñóóõ àñóóëòàíäàà îðóóëæ ºãºõèéã áàãш ñàíàë áîëãîíî.

Ýíý õè÷ýýëèéã çààõàä õîîë áîëîâñðóóëàõ çàìûí òîäîðõîé õýñã¿¿äýä ÿëãàðàõ ôåðìåíòèéí ¿¿ðãèéã ººð ººð ºíãèéí ñóìààð çààæ õàðóóëñàí ¿ç¿¿ëýí áîëîí íàðèéí ãýäýñ ºäºðò 5-10 dm3, á¿ä¿¿í ãýäýñ ºäºðò 0.3-0.5 dm3 yc шèíãýýæ áàéäãèéã õàðóóëñàí áè÷âýð á¿õèé íàðèéí ãýäýñíèé äîòîð õàíàíû õºõëºã¿¿äèéí õÿëãàñàí ñóäàñ, òóíãàëàãèéí õºíäèéò á¿òöèéã õàðóóëñàí ¿ç¿¿ëýí àшèãëàõ õýðýãòýé. Ýëãýíä ãëþêîçîîñ ãëþêîãåí ¿¿ñýõ ôåðìåíòýò óðâàëûã íàðèéí òàéëáàðëàõ íü ÷óõàë áèш áîëîâ÷ ãëþêîç èä¿¿äýëòýé ¿åä ýëýã ò¿¿íèéã ãëþêîãåí õýëáýðò îðóóëæ íèéëýãæ¿¿ëýí õàäãàëààä ãëþêîç õýðýãòýé áîëñîí ¿åä äàõèí çàäëàí õýðýãëýäýã ãýäãèéã îéëãîñîí áàéõ íü ÷óõàë þì. Бèåä àçîòîò íýãäë¿¿ä ¿¿ñýõèéí à÷ õîëáîãäîë, õýðýãöýýã ôåðìåíò áîëîí ДÍÕ-èéí íèéëýãæèëòòýé õîëáîí òàéëáàðëàõ íü ç¿éòýé. Õàðèí àìèí õ¿÷ë¿¿ä èë¿¿äñýí ¿åä шýýñýýð ãàäàãшèëäàã. Õîîë õ¿íñ, çºâ õîîëëîëòûí òóõàé ñýäâèéã çààõäàà ÿìàð õîîë õ¿íñ èë¿¿ èõ ýíåðãèòýé áàéæ áîëîõ òàëààð òààìàãëàë äýâш¿¿ëæ õýëýëöýíý. Тààìàãëàëàà шàëãàæ õîîë õ¿íñýíä àãóóëàãäàæ áóé ýíåðãèéí òîîã õýìæèõèéí òóëä шàðñàí

òºìñ, çåôèð, ýðäýíý шèш, òàëõíû õýëòýðõèéã шàòààæ ÿëãàðñàí äóëààíààð íü óñ õàëààõ ýíãèéí äàäëàãà àæëûã òºëºâëºíº. Дàäëàãà àæëûí òºëºâëºëò, äàðààëàë ÿìàð áàéõûã ýíý ñýäâýýð æèшýý áîëãîí ¿ç¿¿ëüå.

Äàдëàгà àжëыí зààвàð.Àíхààðàх зүйë:• Халуунусандтүлэгдэхээсболгоомжил• Спиртэндэнашиглахдаагалалдахаасболгоомжил• Самаршатаахаарсонгосонтохиолдолдсамрынхаршилтайсурагчбайжмагадгүйгхаргалзаарай.• Нүднийшилзүүххэрэгтэй.Àжëыí дàðààëàë:1. Ýëåêòðîí æèí àшèãëàí шàòààõ ñàìàð, ýðäýíý шèш çýðãèéã èæèë õýìæýýòýé àâíà(4-5ã).2. Õóðóó шèëýíä 10ìë óñ õèéæ шòàòèâò áýõýëíý.3. Õ¿íñíèé ç¿éëèéã шàòààæ ñàâòàé óñûã õàëààíà.4. Óñíû òåìпåðàòóðûã õàëààõààñ ºìíº áà õàëààñíû äàðàà òåðìîìåòðýýð õýìæèíý.5. Óñàíä шèíãýñýí ýíåðãèéã òîîöîæ õàðüöóóëíà

Тîмьёî: Е=t° x 10мë х 4.2/m

m- Õîîë, õ¿íñíèé õýëòýðõèéí æèí (ã)t°- Óñûã õàëààõààñ ºìíºõ áà õàëààñíû äàðààõ òåìпåðàòóðûí çºðºº10ìë-Õàëààñàí óñíû õýìæýý4.2- 1 ãðàìì óñûã öåëüñèéí íýã ãðàäóñààð õàëààõàä çàðöóóëàãäàõ äæîóëü(1 ìë óñ= 1ã, 1000 äæ=1kæ).

Äүгíэëò хийх àсууëò: 1.Тà íàðûí òààìàãëàë çºâ áàéñàí óó? 2. Тóðшèëòûí ¿ð ä¿íä ýðãýëöýý òºð¿¿ëýõ¿éö ÿìàð àëäàà äóòàãäàë õàðàãäàâ? 3. Тóðшèëòûã ñàéæðóóëàõ ÿìàð áîëîìæ áàéíà âý?Ýíý òóðшèëòûí äóòàãäàëòàé õÿçãààðëàãäìàë áàéäëûã ñóðàã÷èäòàé õýëýëöñýíýýð шèíæëýõ óõààíû òóðшèëò

÷ àëäààòàé áàéæ áîëîõ áà ò¿¿íèéã íàðèéí õÿíàæ áàéæ ñàéæðóóëíà ãýäãèéí ñóðàã÷äàä îéëãóóëíà. Àìüñãàë áà шàòàëòûí åðºíõèé òýãшèòãýë íü àäèë áîëîâ÷ àìüñãàë îëîí шàòààð áàãà áàãàõàí ýíåðãè ÿëãàðóóëàí ÿâàãäàíà. Àëü àëü íü õ¿÷èëòºðºã÷ õýðýãëýí, í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé, óñ, äóëààí ÿëãàðóóëäàã ÷ àìüä ýñèéí àìüñãàëä ôåðìåíò îðîëöäîãîîðîî ÿëãààòàé. Ñóðàã÷èä õîîë õ¿íñíèé ç¿éëñýýñ ýíåðãè ÿëãàðàõ òóðшèëòûí çàãâàðûã ñàéæðóóëæ шèíýýð òºëºâëºæ áîëíî.

Àìüä áèåèéí àìüñãàëûí àýðîá, àíàýðîá õýëáýð¿¿äèéí òóõàé îéëãóóëàõ íü áàãшààñ ìýäëýã, óð ÷àäâàð, òîäîðõîé áýëòãýë шààðääàã. Ñóðàã÷èä àìüñãàë íü õýä õýäýí шàò äàðààëñàí õèìèéí óðâàëààñ òîãòîõ áà ýñèéí äîòîð ÿâàãääàã ó÷ðààñ ò¿¿íèéã ýñèéí àìüñãàë ãýæ íýðëýñíèéã îéëãîõ íü ÷óõàë. Àìüñãàëààð шèì áîäèñ áóþó õîîë òýæýýë çàäðàõàä ýíåðãè ÷ºëººëºãäºí õýðýãã¿é áîäèñ áèåýñ ãàäàãшëàõ, õ¿íèé áèåèéí ýíåðãèéí õýðýãöýýíèé õýëáýð¿¿äèéí òàëààð ñóðàã÷èä îþóíû äîâòîëãîîíû àðãààð ÷ºëººòýé õýëýëöýýä ò¿¿íèéãýý ñàìáàðò áè÷èí ä¿ãíýëò ãàðãàõ, ìºí ãëþêîçûí íýã ìîëåêóëèéã ñóðàã÷èä òàñàëæ õàé÷ëààä õ¿÷èëòºðºã÷èéí 6 ìîëåêóëòàé óðâàëä îðóóëæ ÿìàð áîäèñ ¿¿ñýõèéã õàðóóëàõ çýðãýýð á¿ëãèéí àæèë ã¿éöýòãýæ áîëíî.

Бèä îëäîöòîé õÿëáàð áàãàæ, ãàðûí äîîðõè ìàòåðèàë àшèãëàí íü ýíãèéí òóðшèëò, äàäëàãà àæëûã áýëòãýõ òàëààð íèëýýä çàðèì çºâëºìæèéã áîëîâñðóóëæ îðóóëëàà. Ýñèéí àìüñãàëä õ¿÷èëòºðºã÷ õýðýãëýãäýæ áàéãààã ðåñпèðîìåòðýýð èëð¿¿ëýõ äàäëàãà àæèë õèéëãýõýä áàãàæ õ¿ðýëöýõã¿é áîë áàãш ¿ç¿¿ëýõ òóðшèëò ÿâóóëæ áîëíî. Жèшýýã õàðàõ ýõ ñóðâàëæ: http://www.biotopics.co.uk/humans/respro.html

Àíàýðîá àìüñãàëûã ñóäëàõûí òóëä õºðºíãº ìººãèéã õóðóó шèëä õèéæ äýýð íü áóöàëãàæ õ¿÷èëòºðºã÷ã¿é áîëãîñîí óñûã õóðóó шèëíèé 1/3 õ¿ðòýë íýìæ õèéíý. Тóðшèëò ýõë¿¿ëýõèéí òóëä õºðºíãº ìººãèéí óóñìàëðóó áàãà çýðýã ãëþêîç íýìíý. Бºãëººãººð íü õèé àëäàãäàõã¿éãýýð òàãëààðàé. Яëãàð÷ áàéãàà í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéã шîõîéí óñ áîëîí í¿¿ðñíèé õ¿÷ëèéã èëð¿¿ëýã÷ óóñìàëààð òàíèíà. Ñóðàã÷äàä áóöàëñàí óñàíä õèéñýí õºðºíãº ìººãèéí ýñ óñíààñ àãààðûí õ¿÷èëòºðºã÷èéã àâ÷ àìüñãàëàõ áîëîìæã¿é áàéãààã ñàíóóëàí òóðшèëòûí ¿ð ä¿í áà ÿâöàä ¿íýëãýý õèéëãýíý. Ñóðàã÷èä òóðшèëòààñ àæèãëàñíàà áè÷èæ òýìäýãëýýä äàðààõ àñóóëòóóäàä õàðèóëàõ áàéäëààð õýëýëöýíý.

• Холбогчхоолойгашигласныачхолбогдолюувэ?• Яагаадхөрөнгөмөөгтэйусыгхуруушилний1/3хүртэлхийсэнбэ?• Глюкознэмсэнийучрыгтайлбарла?• Хөрөнгөмөөгамьсгалжбайгаагнүдээражиглаадмэдэжболохуу?• Холбогчхоолойдхөөсорохгүйгээртуршилтыгөөрчлөхболомжбайнауу?• Туршилтадямардутагдалтайталбайнавэ?(Ж-ньхүчилтөрөгч(O2) õóðóó шèëä áàéõ; шîõîéí óñàíä

àãààðûí í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé CO2 шèíãýõ ã.ì.)• Энэалдаануудыгхэрхэнзасажсайжруулахвэ?Àíàýðîá àìüñãàëûã çààõ ¿åäýý ãëþêîçûí ìîëåêóëûã õàé÷ëààä ñ¿¿íèé õ¿÷èë áà ýòèëèéí ñпèðò ¿¿ñýõýýð

áàéðëóóëæ õýðõýí óðâàë ÿâàãäàõûã òàéëáàðëàíà. Õîëûí áîëîí îéðûí çàéí ã¿éëòèéí òàìèð÷íû áóë÷èíãèéí


àíàýðîá àìüñãàëûã ã¿éëòèéí õóðä õ¿÷òýé õîëáîí òàéëáàðëàæ áîëîõ áîë õºðºíãº ìººãèéí àíàýðîá àìüñãàëûã èñýëò õººëò áîëîí ìîíãîëûí óëàìæëàëò àðõèíû ¿éëäâýðëýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íòýé õîëáîí òàéëáàðëàæ áîëîõ þì. Тàëõ áàðèõ ¿åä õºðºíãº ìººãèéí àìüñãàëààð ¿¿ññýí ñпèðò óóðшèæ í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé ãóðèëûã õºâñãºð áîëãîäîã òóõàé ÿðèëöàíà.

Àýðîá àìüñãàëûí ¿åä àìüä ýñýä õýðýãëýãäýæ áàéãàà õ¿÷èëòºðºã÷èéã õýìæèõ ýíãèéí áàãàæ íü îëîí ÿíç áàéæ áîëîõ ÷ àìüòàí àãóóëàõ õýñýã áà í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéã шèíãýýõ шîõîéí óñòàé þìóó óñòºðºã÷èéí êàðáîíàòòàé õýñãèéã çààâàë àãóóëñàí áàéíà. Бàãàæèéí äîòîðõ àãààðûí ýçýëõ¿¿íèé ººð÷ëºëòèéã шèíãýíä ä¿ðñýí ãóóðñàí õîîëîéí äîòîðõè шèíãýíèé ò¿âшíèé ººð÷ëºëòººð ìýäýæ áîëíî. Àýðîá àìüñãàëûí ÿâöàä í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé ÿëãàðàõûã ñóäëàõäàà àâãàëäàé ìýòèéí æèæèã ñýýð íóðóóã¿éòýí þìóó óðãàæ áàéãàà шîш, âàíäóéí ¿ð çýðýã àìüä áèåèéã óñòºðºã÷èéí êàðáîíàò þìóó шîõîéí óñíû óóñìàëòàé õóðóó шèë äîòîð ç¿¿æ áàéðëóóëíà. Àìüñãàëûí ÿâöàä ÿëãàðñàí í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé õ¿÷èë, ш¿ëòýíä шèíãýíý.

Óñòºðºã÷èéí êàðáîíàòûí èíäèêàòîð íü pH-èéí èíäèêàòîð áºãººä í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéí êîíöåíòðàöè èõýññýíèéã ºíãºíèé ººð÷ëºëòººð õàðóóëäàã. Àìüñãàëûí ¿åä áèé áîëñîí í¿¿ðñòºðºã÷èéí äàâõàð èñýë íü óñòºðºã÷èéí êàðáîíàòûí èíäèêàòîð ÿãààíààñ óëáàð шàð ºíãºð¿¿ õóâèðàõ шàëòãààí áîëäîã.

Õàðèí шîõîéí óñ àшèãëàñàí áîë ãàðàõ ººð÷ëºëòèéã àæèãëàæ äàðààõ àñóóëòûí äàãóó ýðýãö¿¿ëýí áîä: Иëð¿¿ëýã÷ óóñìàëûã ÿìàð çîðèëãîòîé àшèãëàñàí áý?ªíãº ººð÷ëºãäñºíèé шàëòãààí þó âý?Иëð¿¿ëýã÷ óóñìàëä í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé íºëººëæ áàéãààã ÿàæ íîòëîæ áîëîõ âý?Ñóðàã÷èä àìüñãàëààð àâñàí áîëîí ÿëãàðóóëñàí àãààðûí íàéðëàãà äàõü í¿¿ðñòºðºã÷èéí äàâõàð èñëèéí

хэмжээхэрхэнөөрчлөгдөжболохыгтаамаглаж,туршинсудална.Шохойнусаарнүүрсхүчлийнхийгилрүүлэхýíãèéí áàãàæèéã ñóðàã÷èä ººðºº á¿òýýõ áîëîìæòîé. Тóðшèëòûã õèéõäýý ñóðàã÷ ýõýëæ àãààðò ã¿íçãèé àìüñãààãàà àâààä àìüñãàëàà ãàðãàõ ¿åäýý áàãàæíû ãóóðñ ðóó çººëºí ¿ëýýíý. Тóðшèëòòàé õîëáîîòîé äàðààõ àñóóëòóóäàä õàðèóëíà.

Шохойнусашигласанызорилгоюувэ?Àìüñãàëààð ãàðàõ CO2 õèéí ýõ ¿¿ñâýð þó âý? Àãààð шîõîéí óñûã ÿàãààä òóíäàñæóóëàõã¿é áàéíà âý?Ñóðàã÷èä òîãòñîí õóãàöàà/çàéíä àëõàõ, ã¿éõ, õàðàéõ, äîãîíöîõ ãýõ ìýò äàñãàëóóäûã îëîí äàõèí äàâòàæ

õèéñíèé ýíý òóðшèëòûã äàâòàí õèéæ ä¿ãíýëò ãàðãàíà. Àíõààðàõ ç¿éë: • Дасгалхийжбуйсурагчдыгбэртэхээсболгоомжлуулах• Дундажутгыголохынтулддасгалболгоныг3-5удаадавтанхийхшаардлагатай.• Дасгалдууссаныдарааамьсгалынхурдшуудудааширдаггүйгтайлбарлахадаэробболонанаэроб

àìüñãàëûí òàëààðõ ìýäëýãýý àшèãëàíà. Ñóðàã÷èä àìüñãàëàõàä õàâèðãà õîîðîíäûí áóë÷èí áà ºðö îðîëöîí, öýýæíèé õýíõýðöãèéí ýçëýõ¿¿í èõýñ÷

äàðàëò áóóðäãèéã òàéëáàðëàõ, çàãâàðûã çóðàãò õàðóóëñàí áàéäëààð ººðñäºº õèéæ àшèãëàæ áîëíî. Мºí ¿ëýýäýã áºìáºëºã àшèãëàí óóшèãíû áàãòààìæ õýìæèõ íü õÿëáàð, íýã èõ áàãàæ òºõººðºìæ шààðääàãã¿é àðãà þì.

Óóшèãíû áàãòààìæèéã õýìæèõ äàäëàãà àæëûã æèæèã á¿ëãýýð õèéõ áà çààâàð áîëîí àæëûí õ¿ñíýãòèéã äàðààõ õàÿãíààñ òàòàæ àâàõ áîëîìæòîé. www.biologycorner.com/worksheets/lungcapacity.html

Мºí äàñãàë õºäºëãººíèé ¿åä óóшèãíû áàãòààìæ íýìýãäýæ áàéãààã ýíý àðãààð òîãòîîõ áîëîìæòîé. Ñóðàã÷èä ýíý á¿ëýã ñýäâèéí õ¿ðýýíä õàíèàëãàõ, óóшèãíû ¿ðýâñýë, ñ¿ðüåý çýðýã ºâ÷íººñ ñýðãèéëýõ òàëààð

ÿðèëöàæ äàðààõ îéëãîëòòîé áîëñîí áàéõ íü ç¿éòýé. Тàìõè òàòñàíààñ íèêîòèíèé íºëººãººð áèå äàñàìòãàé áîëäãèéã áàãш òàéëáàðëàõàä ñóðàã÷èä òàìõèäàëò áà öóñàí äàõü í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé, öóñíû pH-èéí õîîðîíäûí õàìààðëûã îéëãîæ ýõýëíý.

Цóñíû ýðãýëòèéí òàëààð ñóäëàõäàà ñóäàñíû á¿òýö íü äàìæóóëàõ ¿¿ðýãòýéãýý íàðèéí çîõèöñîí áàéäãèéã òàíèæ ìýäíý. Ү¿íä:

Àðòåðèéí ñóäàñ Вåíèéí ñóäàñ Õÿëãàñàí ñóäàñ-Зóçààí õàíà íü ºíäºð äàðàëòûã òýñâýðëýæ, öóñíû äàðàëòûã òîãòâîðòîé áàéëãàõàä òóñàëíà-Ñóäàñíû óÿí õàòàí áàéäàë íü ñóäàñíû öîõèëòûã íàìæààäàã.-Óÿí õàðèìõàé àãшäàã õàíà íü öóñûã шàõàõ ¿¿ðýãòýé.-Бóë÷èí íü àãшèõ ñóíàõ çàìààð öóñíû óðñãàëûã òîõèðóóëíà.

-Íèìãýí õàíà íü äàðàëòûã áóóðóóëíà.-Б¿ä¿¿í ó÷èð öóñûã ÷ºëººòýé óðñãàíà-Õàâõëàãà íü öóñûã òàòàõ õ¿÷íèé ýñðýã ç¿ðõ ð¿¿ íýã ÷èãëýëä óðñãàíà.

Мàш íèìãýí áàéäàã íü ãàäàãш áîëîí äîòîãш áîäèñûã шèëæ¿¿ëýõýä çîõèëäñîí шèíæ þì

Óäàìшèë õóâüñëûí òóõàé ºìíºõ àíãèä ¿çñýí òóë ñóðàã÷èä õðîìîñîì íü ДÍÕ-èéí óòàñëàãòàà îëîí òîîíû ãåí àãóóëæ áàéäãèéã ìýäíý. Ýíý ñýäâèéí îëîí шèíý íýð òîìüёî áîëîí òîäîðõîéëîëòóóäûã õýð òîãòîîñíûã õºçºð òîãëîõ, ¿ãèéí ñ¿ëæýý áºãëºõ àðãóóäààð ñýðãýýí ñàíàõ áîëîìæòîé.

Óäàìшëûã ñóäëàõäàà ñóðàã÷èä ãýð á¿ëèéíõýý õ¿ì¿¿ñèéí óäàìшëûí шèíæ ÷àíàðóóäûã ºãºãäñºí õ¿ñíýãòèéã àшèãëàæ ñóäëàí, ¿ð ä¿íã òýìäýãëýæ äîîð ºãºãäñºí àñóóëòóóäûí äàãóó ä¿ãíýëò áè÷èæ áîëíî.

- Ãýð á¿ëèéí ãèш¿¿äèéí õóâüä ÿìàð òºðõ áàéäàë õàìãèéí ò¿ãýýìýë áàéíà âý?

- Ýöýã ýõ õîёð ÿìàð òºðõ áàéäëóóäààðàà õîîðîíäîî ÿëãààòàé áàéíà âý?

- Б¿õ õ¿¿õä¿¿ä íü àäèëõàí ìºðòºº çºâõºí ýöýã ýõ õîёðûí àëü íýãýíä íü ë áàéäàã òèéì òºðõ áàéäàë áàéíà óó?

Ýöýã ýõèéí àëü íýãýíä íü áàéäàã ìºðòºº ¿ð õ¿¿õä¿¿äèéíõ íü õýíä ÷ áàéõã¿é òèéì шèíæ òºðõ áàéäàë áàéíà óó? ãýõ çýðãýýð áîäèò шèíæèä àæèãëàëò õèéõýýñ ýõëýõ íü çºâ ñýäýëæ¿¿ëýëò áîëíî. Мºí óäàìшëûí ìºí ÷àíàð, шàëòãààíû òàëààð àìüäðàëààñ àæèãëàñàí áàðèìò äýýð òóëãóóðëàí òààìàãëàë äýâш¿¿ëýõ òºäèéã¿é ò¿¿íèéã ñóäàëæ íîòëîõ ñàíààãàà òºëºâëºí õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé.

Æèøýý íü:Зîðиëгî: Кàðèîòèпèéã á¿òýýõ, õ¿éñ òîäîðõîéëîõ.Àðгà: Б¿ëãýýð àæèëëàõБàã á¿ðèéí ñóðàã÷äàä êàðèîòèпèéí 2ш çóðàã ºãíº. Íýã çóðàã íü õàé÷èëæ ñàëãàñàí êàðèîòèпèéã ýâë¿¿ëýõäýý

àшèãëàõ á¿òýí êàðèîòèпèéí çàãâàð áàéíà. Íºãºº êàðèîòèпèéí çóðãààñ õ¿éñèéí (XX ýñâýë XY) õðîìîñîìûã õîñîîð íü, ¿ëäñýí õðîìîñîì òóñ á¿ðèéã äóíäóóð íü ñàëãàæ õàé÷ëàí, õàé÷èëñàí êàðèîòèпèéí çàðèì õðîìîñîìóóäûã õîîðîíä íü õîëüæ áàãóóäàä ºãíº. Ñóðàã÷èä ººðñäºäºº èë¿¿ þìóó äóòóó áàéãàà õðîìîñîìûã áóñàä á¿ëã¿¿äòýé ñîëèëöîæ êàðèîòèпèéã á¿ðýí áîëãîí á¿òýýæ ýâë¿¿ëíý.

Кàðèîòèпèéã á¿òýýñíèé äàðàà õýëýëöýõ àñóóëòóóä: - Ýíý õ¿í ÿìàð õ¿éñòýé âý?- Ү¿íèéã ÿàæ ìýäýâ?- Ýíý êàðèîòèп íü ýíãèéí õ¿íèéõ ¿¿?- Õðîìîñîìûí ÿìàð шèíæ ÷àíàðóóä äýýð ¿íäýñëýí òýäíèéã õîñëóóëñàí áý?- Àíàãààõ óõààíä ÿìàð çîðèëãîîð êàðèîòèпèéã àшèãëàæ áîëîõ âý? ã.ì.Óäàìшèë õýðõýí ÿâàãääàãèéã ñóäëóóëàõààñ ºìíº, ñóðàã÷èä íýð òîìüёîã õýðõýí îéëãîæ õýðýãëýæ áàéãààã

õÿíàõ íü ç¿éòýé. Тóõàéëáàë, ãàìåò¿¿ä áîë ãàпëîéä ýñ¿¿ä ó÷ðààñ ãåí á¿ðèéí íýã õóóëáàðûã àãóóëäàã ãýäãèéã ìýäñýí áàéõ õýðýãòýé. Ү¿íèé äàðàà ÿëãààòàé ãåíîòèп á¿õèé îðãàíèçì ÿìàð òºðëèéí ãàìåò ¿¿ñãýõèéã èëð¿¿ëæ ãàðãàõ äààëãàâàð äýýð àæèëëàí, ¿ð òîãòîëòûí ¿åä ýöãèéí ÿìàð íýã ãàìåò ýõèéí ãàìåòòýé ñàíàìñàðã¿éãýýð íèéëäýã ãýñýí îéëãîëòûã ñóðàã÷èä ýçýìшèíý. Ñóðàã÷äûí ã¿éöýòãýñýí àæèë íü òîäîðõîé íýã ãåíîòèп ¿¿ñýõ ìàãàäëàëûã îéëãóóëàõ çîðèëãîòîé.

Ñåëåêöèéí àðãûã õýðýãëýõ ÿâöàä óðãàìàë, àìüòíû òºðºë ç¿éëèéí шèíæ ººð÷ëºãäºõ ìåõàíèçì áîëîí ñ¿¿ëèéí 100 æèëä ñåëåêö÷èä òàðèìàë óðãàìàëä áóé áîëãîõûã îðîëäîæ áóé шèíæ¿¿ä(¿ð òàðèàíû ÷àíàð áà óðãàö ñàéæðàõ, îð÷íû òîõèðîìæã¿é íºëºº (äàâñàðõàã õºðñ, õ¿éòðýë, õóóðàéшèë çýðýã)-ã òýñâýðëýõ, âèðóñ, ìººãºíöºð, áàêòåðèéã ýñýðã¿¿öýõ, õîðòîí шàâüæèéã ñàéí òýñâýðëýõ, ãåðáèöèäèéã ñàéí òýñâýðëýõ ã.ì)-èéí òàëààð ñóäëóóëàõ íü ç¿éòýé.

Àìüä áèåñ õÿçãààðëàãäìàë íººöèéí óëìààñ àìüäðàëûí òºëºº òýìöýæ, áàéãàëèéí шàëãàðàëä îðñíîîð îð÷èíäîî õàìãèéí ñàéí äàñàí çîõèöäîã îðãàíèçìóóä ë àìüä ¿ëääýã. Ýäãýýð ñàéí äàñàí çîõèöñîí àìüä áèåñ ¿ðæèæ, ¿ð òºëäºº äàâóó шèíæ¿¿äýý äàìæóóëäàã áà пîпóëÿö äàõü äàñàí çîõèöîõ ÷àäâàð ìóóòàé áîäãàëü óñòñàíààñ пîпóëÿö íü ààæìààð îð÷èíäîî èë¿¿ ñàéí çîõèöîæ ýõýëäýã. Ýíý òóõàé äàðààõ àðãààð ñóäàëæ áîëíî. Ñóðàã÷èä шèíæëýõ óõààíû ºã¿¿ëëýýñ àíòèáèîòèêò òýñâýðòýé áàêòåðèéí òóõàé ìýäýýëýë àâ÷ ò¿¿íèéãýý áîëîâñðóóëàí ä¿ãíýëò ãàðãàõäàà ãðàôèê äèàãðàìì àшèãëàíà. Àíòèáèîòèê õýðýãëýõ íü çºâ áîëîí áóðóó ãýñýí 2 ýñðýã ¿çëèéã íîòëîõ ìýòãýëöýýí çîõèîí áàéãóóëàõ, õ¿íèé áèåä ¿¿ñäýã èíñóëèíûã áàêòåðèàñ ¿éëäâýðëýæ áàéãàà òàëààð áîãèíî õýìæýýíèé ýññý áè÷èõ çóðàã, âèäåî êëèп, èëòãýë áýëòãýõ àðãóóäûã àшèãëàæ áîëíî.

“Àìüä áèåèéí òºðºë ç¿éë” õýñýã. Àíãèëàë ç¿éí òóõàé çààõûí ºìíº àìüä áèåèéí ¿íäñýí 7 шèíæèéã ñýðãýýí õýëýëö¿¿ëæ Homo sapiens ãýñýí íýðèéã ñóðàã÷èä ìýäýæ áàéãàà äýýð íü ¿íäýñëýýä áóñàä ç¿éëèéã ÷ Кàðë Лèííåé àíõ ëàòèí õîñ(áèíàð) íýðýýð íýðëýñýí òóõàé, ç¿éëèéí õîñ íýðèéã áè÷ìýëýýð áè÷äýã òóõàé òàéëáàðëàõ íü ç¿éòýé. Зóðàã äýýð áàéãàà áîëîí õàðñàí ç¿éë¿¿äèéí íýðèéã õýëæ ºãººä òýäíèéã ãîë шèíæ¿¿äýýð íü á¿ëýãëýí àíãèëóóëñíû äàðàà àíãèëëûí ñèñòåìèéí òóõàé òàéëáàðëàõ ýñâýë áàéãàëèéí ìóçåé, àìüòíû õ¿ðýýëýí, àìüä áàéãàëüä ýêñêóðñ ÿâóóëàõ áîëîìæòîé. Àíãèëàõ ÿàãààä õýðýãòýé áîëîõûã æèшýýãýýð òàíèóëæ áîëîõ áºãººä òîäîðõîéëîõîä õÿëáàð àìüòàí óðãàìëûí òºëººëºã÷äèéã ñîíãîæ õè÷ýýëä àшèãëàõ íü ÷óõàë. Ñóðàã÷èä çóðàã,

гэмтэж ил агаарт гармагц хатууран цусыг бүлэгнүүлдэг. Амьд эсэд фибриноген ингэж хатуурах, бүтэц найрлага үүсгэхэд тодорхой хэмжээний кальци шаардагддаг байна.

Ялгаруулах эрхтэн-бөөрний анхдагч бүтцийг судлах практик хонь болон гахайн бөөрний хөндлөн огтлолыг хийх бол нэг удаагийн бээлий, ариутгагч хэрэглэх шаардлагатай ба хог хаягдлыг хогийн саванд хийнэ. Сурагчид бөөрний судас нефроны бүтцийг судлан ойлгосон тохиолдолд ус, давс, уураг зэрэг бодис шээснээс дахин шүүгдэх тухай амархан ойлгох боломжтой. Бөөрний бүтцийн тухай болон хиймэл бөөр ашиглах тухай ойлгосноор цуснаас шээс ялгах боломжийг тайлбарлаж чадах ба амьд биеийн гомеостазад бөөрний даралт зохицуулах үүрэг тун чухлыг мэдэж авна. Дахин шингэх үйл явцын дараа амьд биед хэрэггүй давс, шээг, ус агуулсан шээс биеэс ялгардаг. Диализийн механизмыг тайлбарлахдаа осмос диффузын тухай мэдлэгээ ашиглах ба бөөр шилжүүлэн суулгах үед дархлаа, эд эсийн эсэргүүцэл эрчимжих талаар мэдээлэл бэлтгэн мэтгэлцээн явуулж, эмчилгээний өртөг, өвчнийг анагаахад өвчтөний оролцоо зэрэг асуудлуудыг хэлэлцэж болох юм.

Удамшил хувьслын тухай өмнөх ангид үзсэн тул сурагчид хромосом нь ДНХ-ийн утаслагтаа олон тооны ген агуулж байдгийг мэднэ. Энэ сэдвийн хүрээнд гарах генийн олон шинэ нэр томьѐо болон тодорхойлолтуудыг ойлгож тогтооëãîõäîî “хөзөр”, үгийн сүлжээã ашиглах çîõèñòîé. Сурагчид өөрсдийгөө болон бусдыгаа энэ аргаар шалгаж хичээл бүрийн эхэнд шинэ нэр томьѐонуудыг тогтмол сэргээн санах боломжтой. Óäàìшëûí òóõàé á¿ëãèéã ñóäëàõäàà ñурагчид гэр бүлийнхээ хүмүүсийн удамшлын шинж чанаруудыг ºãºãäñºí õ¿ñíýãòèéã àшèãëàæ судлан, үр дүнг тэмдэглэж äîîð ºãºãäñºí àñóóëòóóäûí äàãóó ä¿ãíýëò áè÷èæ áîëíî. - Гэр бүлийн гишүүдийн хувьд ямар төрх байдал хамгийн түгээмэл байна вэ? - Эцэг эх хоѐр ямар төрх байдлуудаараа хоорондоо ялгаатай байна вэ? - Бүх хүүхдүүд нь адилхан мөртөө зөвхөн эцэг эх хоѐрын аль нэгэнд нь л байдаг тийм төрх байдал байна уу?

Шинжүүд Ãýð á¿ëèéíõýý ãèш¿¿äèéã õàðüöóóëàõ ªºðºº Ýöýã Ýõ Àõ Ýã÷ Д¿¿ Зóðàã

Чèõíèé ãýäýñ çóçààí þìóó íèìãýí

Үñíèé õèë òýãш þìóó õîшóóòàé

Õýë áººðºíõèéëºãääºã ýñýõ

Õàöàð õîíõîðõîé þìóó òýãш

Ýð¿¿íèé îî÷ õîòãîð þìóó òýãш

Ãàðûí ýðõèé ãýäãýð þìóó шóëóóí

Õºëèéí 2 äàõü õóðóó ýðõèéíýýñ óðò þìóó áîãèíî


ôîòî, ººðñäºº áàðèìëûí шàâðààð á¿òýýñýí àìüòäûã àíãèëàõ ýíãèéí ò¿ëõ¿¿ð çîõèîæ àшèãëàíà. Тàíèõ ò¿ëõ¿¿ðèéí ýñðýã шèíæèéã ñóðàã÷äàä îéëãóóëàõäàà çîîñîí ìºíãºíèé 2 òàëòàé ç¿éðë¿¿ëæ áîëîõ þì. Бàãш, ñóðàã÷äûã õýä õýäýí á¿ëýã áîëãîí õóâààæ, îþóíû çóðàãëàë õèéëãýõ, ýýëæëýí àñóóæ îíîîãîîð óðàìшóóëàõ ÿâöàä ìàðòàãäñàí ç¿éëñèéã ñýðãýýí ñàíóóëàõ áàéäëààð ºìíºõ ìýäëýãèéã áàòàòãàæ áîëíî. Цýöýðëýã òàëáàéí óðãàìàë, ààëç, öîõ, çýðãèéã òîäîðõîéëæ ç¿éë á¿ð ººðèéí òàðõàö íóòàãòàé áàéãàà òàëààð ÿðèëöàõ, òýäãýýðèéí äàñàí çîõèëäëîãûí шèíæèéã îðóóëñàí òîäîðõîéëîõ ò¿ëõ¿¿ð çîõèîëãîõ, óðãàìëûí õàòààäàñ, çóðàã àшèãëàí àíãèëóóëàõ äàäëàãà àæëóóäûã õèéëãýõ íü ç¿éòýé.

“Àìüä áèå áà îð÷èí” àéí àãóóëãûã çààõäàà í¿¿ðñòºðºã÷, óñ, àçîòûí ýðãýëòèéã õàðóóëñàí çóðàãò ¿ç¿¿ëýí, õÿëáàðшóóëñàí êèíî àшèãëàõ áîëîìæòîé áà óðãàìëûí ¿íäñýýð шèíãýýãäñýí àçîòîîñ óóðàã ¿¿ñýõ, àìüä áèå ¿õýæ óóðàãò áîäèñóóä ÿëçàð÷ çàäðàõ ¿éë ÿâöûí ä¿íä àçîò õºðñ àãààðò äàõèí шèëæèõ áîëîí àãààðààñ ÷ºëººò àçîò шèíãýýãäýõ ¿éë ÿâöóóäûí óÿëäààã õàðüöóóëàí òàéëáàðëàõäàà òîäîðõîé áàêòåð¿¿äèéã íýðëýõ шààðäëàãàã¿é.

Дýëõèé íèéòèéí áîëîí ººðèéí îðíû õóâüä ÷óõàë àñóóäàëä ñóðàã÷äûí àíõààðëûã õàíäóóëæ óñ, àãààð, õºðñíèé áîõèðäîë, öºìèéí õàÿãäàë ãýõ ìýòèéí ñýäâèéí äàãóó òºñºëò àæèë õèéëãýæ áîëîõ þì. Ñóðàã÷èä äýëõèéí áîëîí ººðèéí îðíû áàéãàëèéí áîõèðäîë, ñ¿éðýë, áýë÷ýýðèéí òàëõëàãäàë çýðýã òóëãàìäñàí àñóóäëààð ìýðãýæèëòí¿¿äòýé óóëçàæ ÿðèëöàõ, ÿíç á¿ðèéí ýõ ñóðâàëæ (íîì ñóðàõ, èíòåðíåòèéí ìýäýýëýë, ñîíèí ñýòã¿¿ëèéí ºã¿¿ëýë, áàéãàëü õàìãààëàõ áàéãóóëëàãóóäûí âåáñàéòóóä)-ààñ õîëáîãäîõ áàðèìò ìýäýýëýë öóãëóóëæ, ò¿¿íèéãýý áîëîâñðóóëæ èëòãýë áýëòãýõ, èëòãýëýý õýëýëö¿¿ëýõ, ò¿¿íèéãýý ñàéæðóóëæ áóñäàä ò¿ãýýõ, ººðèéí ñóðãóóëèéí èíòåðíåò õàÿã äîòîð áàéðëóóëàõ àðãóóäûã ºðãºí àшèãëàõ íü ç¿éòýé. Мºí áàéãàëèéí àшèãò ìàëòìàëûí îëçâîðëîëò, áàÿæóóëàëò õàðèóöäàã êîìпàíèóäûí áîäëîãî ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð íèéòëýãäñýí ìýäýýëë¿¿äèéã ñóäàëæ ¿íýëãýý ºãºõºä ñóðàëöàíà.

¯íэëгээíий зөвëөмж

Бèîëîãèéí ñóðãàëòûí ÿâö ¿ð ä¿íä ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãà ººð÷ëºãäºí õºãæèæ áàéãààã ñòàíäàðò áîëîí ñòàíäàðò áóñ ¿íýëãýýãýýð ¿íýëæ ä¿ãíýíý. Үíýëãýýíèé çîðèëãî íü ñóðàëöàã÷äûí óõààðñàí ìýäëýã áîëîí ìýäýýëëèéã áîëîâñðóóëæ àшèãëàõ áà àñóóäàë шèéäýõ, ñóäàëãàà òóðшèëò ÿâóóëàõ ÷àäâàðûã ¿íýëýí äàðààãèéí шàòíû ¿éë àæèëëàãààã çºâ òºëºâëºõºä îðшèíî. Яâöûí ¿íýëãýý íü ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí áàéíãûí ÷óõàë á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áºãººä îäîîãèéí îéëãîëòûã íü ºìíºõòýé õîëáîæ õºãæ¿¿ëýõ, õýðýãöýýòýé ¿åä íü ñóðàã÷äûí ìýäëýãèéã áàòàòãàõ à÷ õîëáîãäîëòîé. Õàðèí ýöñèéí ¿íýëãýý íü ñóðàã÷äûí ìýäëýã, îéëãîëò ÷àäâàð áóþó ñóðãàëòûí ÷àíàðûã òºãñãºëä ¿íýëýõýä õýðýãëýãäýíý. Иéìýýñ ñóðàã÷èä íýã áèш õýä õýäýí ñýäâèéí ìýäëýãýý àшèãëàõààð öîãö öàäàìæèéã шàëãàõóéö äààëãàâðûã ¿íýëãýýíä àшèãëàõàä àíõààðàõ íü ç¿éòýé.

10-ð àíãèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí ¿íýëãýýíèé õýñýãò çààñàí шàëãóóðóóäàä òîõèðóóëàí ¿íýëãýýíèé äààëãàâðûã áàãш íàðèéâ÷ëàí áîëîâñðóóëàõ áîëîìæòîé. Мýäëýã шàëãàõ äààëãàâàð èõýâ÷ëýí: ìýäëýã îéëãîëòîî õýðýãëýýä óòãûã õýë, ä¿ðñëýí çóð, ä¿ðñëýí áè÷, òàéëáàðëà þìóó á¿ä¿¿â÷ òîéì ãàðãà ãýñýí ¿ã¿¿äýýð ºãºãäñºí áàéäàã. Тóõàéëáàë, 1.Óðãàìàë àìüòíû ýñèéí íèéòëýã áà ÿëãààòàé ýðõòýíöð¿¿äèéã õàðüöóóëàí õýë. 2.Ýñèéí ýëåêòðîí ìèêðîñêîпûí çóðãààñ ýðõòýíöýðèéã íýðëýæ ÿìàð ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áîëîõûã òîãòîîãîîðîé. 3.Ãåíîòèп-ôåíîòèп, ìåìáðàí-òîíîпëàñò, пîëèìåð-пîëèпåпòèä ãýñýí ¿ã¿¿äèéí óòãûí ÿëãààã òàéëáàðëà ã.ì.

Õàðèí ÷àäâàðûã шàëãàõ äààëãàâàð íü ñóðàëöàãñäàä òàíèë áèш áºãººä õºòºëáºðò òóñãàãäñàí ¿çýë ñàíàà, çàð÷ìóóäûã шèíý íºõöºë áàéäàëä õýðýãëýõ, шàëòãààí óÿëäàà òîãòîîæ íýãòãýí ä¿ãíýõèéã шààðäñàí шèíæòýé èõýâ÷ëýí: õýëýëö, òààìàãëà, çºâëº, òîîöîîë, òàéëáàðëà, îëæ òîãòîî, шèéä ãýñýí ¿ã¿¿äýýð ºãºãäºíº. Тóõàéëáàë, 1.Дàðààõ íºõöë¿¿ä ôîòîñèíòåç ÿâàãäàõàä ÿàãààä ÷óõàë âý? Ү¿íä: à. Àãààðûí íàéðëàãà äàõü í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéí àãóóëàìæ ººð÷ëºãäºõ, á.Íàâ÷íû ýпèäåðìèñèéí àìñðûí ýñ îëîí áàéõ, â.Íàâ÷íû èëòýñíèé ºíãº íîãîîí áà öàãààí öîîõîð áàéõ, ä. Àìüä íàâ÷íû öàðäóóë èîäûí óóñìàëä ºíãº ºãºõã¿é áàéõ, å. Õëîðîпëàñò îëîí äàâõàð ìåìáðàíòàé áàéõ. 2. Чèõýðëýã èõòýé, ººõ òîñòîé õîîë õýðýãëýõýä èë¿¿ èõ æèí íýìýãääýã шàëòãààíûã òàéëáàðëà. 3. Тåìпåðàòóð áà óðâàëûí õóðäûí õàìààðëûã õàðóóëñàí ãðàôèêààñ òåìпåðàòóðûí îпòèìóìûã îëîîðîé. 4.Т¿¿õýí õóâüñàõ õºãæëèéí ÿâöàä îð÷èíäîî çîõèöîîã¿é áîäãàëü áèé áîëäîãèéí ó÷ðûã òàéëáàðëà. 5. Бèåèéí á¿òýö õºãæëººðºº áóñäààñ èë¿¿ àìüä áèå шèíý îð÷èíä àìàðõàí äàñàí çîõèëääîãèéã шàëòãààíûã òàéëáàðëà ã.ì.

Мºí ñóðàã÷èä òóðшèëò, õýìæèëò, òîîöîî õèéæ шèíý ìýäëýã îëæ àâàõ ÿâöàä ýçýìшñýí ÷àäâàðûã íü ¿íýëýõ áîëîëöîîòîé. Тóõàéëáàë, 1.Ýñèéã ãýðëèéí ìèêðîñêîпîîð ñóäëààä áîäèò õýìæýýã íü íîìûí çóðàãòàé õàðüöóóëàí òîîöîîëîõ, 2.Мàãíè áà íèòðàòûí èîíû õýðýãöýýã èëð¿¿ëýõ òóðшèëòûã òºëºâëºí ÿâóóëæ, òýäãýýð èîíóóä äóòàãäàõàä óðãàìàëä èëðýõ ãàäààä шèíæ òýìäãèéã ìýäñýíýýð, îíîшëîãîîíû àðãûã áîëîâñðóóëàõ, ¿íýëýõ ã.ì.

Үíýëãýýíèé àëõàì÷èëñàí äààëãàâðóóäûã õýðõýí çîõèîõ áîëîí ñóðàã÷äûí õèéñýí ç¿éëèéã õýðõýí îíîîæóóëæ ¿íýëýõèéã æèшýýãýýð òàéëáàðëàÿ.

Äààëгàвàð.1à. Фîòîñèíòåçèéí òýãшèòãýëèéã ¿ãýýð èëýðõèéëíý ¿¿!

ойлголт чадвар буюу сургалтын чанарыг төгсгөлд үнэлэхэд хэрэглэгдэнэ. Иймээс сурагчид нэг биш хэд хэдэн сэдвийн мэдлэгээ ашиглахаар цогц цадамжийг шалгахуйц даалгаврыг үнэлгээнд ашиглахад анхаарах нь зүйтэй.

10-р ангийн сургалтын хөтөлбөрийн үнэлгээний хэсэгт заасан шалгууруудад тохируулан үнэлгээний даалгаврыг багш нарийвчлан боловсруулах боломжтой. Мэдлэг шалгах даалгавар ихэвчлэн: мэдлэг ойлголтоо хэрэглээд утгыг хэл, дүрслэн зур, дүрслэн бич, тайлбарла юмуу бүдүүвч тойм гарга гэсэн үгүүдээр өгөгдсөн байдаг. Тухайлбал, 1.Ургамал амьтны эсийн нийтлэг ба ялгаатай эрхтэнцрүүдийг харьцуулан хэл. 2.Эсийн электрон микроскопын зургаас эрхтэнцэрийг нэрлэж ямар үүрэг гүйцэтгэж болохыг тогтоогоорой. 3.Генотип-фенотип, мембран-тонопласт, полимер-полипептид гэсэн үгүүдийн утгын ялгааг тайлбарла г.м.

Харин чадварыг шалгах даалгавар нь суралцагсдад танил биш бөгөөд хөтөлбөрт тусгагдсан үзэл санаа, зарчмуудыг шинэ нөхцөл байдалд хэрэглэх, шалтгаан уялдаа тогтоож нэгтгэн дүгнэхийг шаардсан шинжтэй ихэвчлэн: хэлэлц, таамагла, зөвлө, тооцоол, тайлбарла, олж тогтоо, шийд гэсэн үгүүдээр өгөгдөнө. Тухайлбал, 1.Дараах нөхцлүүд фотосинтез явагдахад яагаад чухал вэ? Үүнд: а. Агаарын найрлага дахь нүүрсхүчлийн хийн агууламж өөрчлөгдөх, б.Навчны эпидермисийн амсрын эс олон байх, в.Навчны илтэсний өнгө ногоон ба цагаан цоохор байх, д. Амьд навчны цардуул иодын уусмалд өнгө өгөхгүй байх, е. Хлоропласт олон давхар мембрантай байх. 2. Чихэрлэг ихтэй, өөх тостой хоол хэрэглэхэд илүү их жин нэмэгддэг шалтгааныг тайлбарла. 3. Температур ба урвалын хурдын хамаарлыг харуулсан графикаас температурын оптимумыг олоорой. 4.Түүхэн хувьсах хөгжлийн явцад орчиндоо зохицоогүй бодгаль бий болдогийн учрыг тайлбарла. 5. Биеийн бүтэц хөгжлөөрөө бусдаас илүү амьд бие шинэ орчинд амархан дасан зохилддогийг шалтгааныг тайлбарла г.м.

Мөн сурагчид туршилт, хэмжилт, тооцоо хийж шинэ мэдлэг олж авах явцад эзэмшсэн чадварыг нь үнэлэх бололцоотой. Тухайлбал, 1.Эсийг гэрлийн микроскопоор судлаад бодит хэмжээг нь номын зурагтай харьцуулан тооцоолох, 2.Магни ба нитратын ионы хэрэгцээг илрүүлэх туршилтыг төлөвлөн явуулж, тэдгээр ионууд дутагдахад ургамалд илрэх гадаад шинж тэмдгийг мэдсэнээр, оношлогооны аргыг боловсруулах, үнэлэх г.м.

Үнэлгээний алхамчилсан даалгавруудыг хэрхэн зохиох болон сурагчдын хийсэн зүйлийг хэрхэн оноожуулж үнэлэхийг жишээгээр тайлбарлая. Даалгавар.1 Фотосинтезийн тэгшитгэлийг үгээр илэрхийлнэ үү!

(I) Яагаад ургамлын фотосинтезийн үйл явцад гэрэл хэрэгтэй болдог вэ? [2] (II) Ургамлын навчны гэрлийг шингээхэд зориулагдсан 2 онцлогийг хэлнэ үү. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [2] Сурагч ургамлын навчны хэсгийг гэрэл нивтрэхгүй цаасаар бүрхэж наранд 2 хоног тавив. Бүрхсэн навчаа тасалж аваад тухайн навчинд цардуул үүссэн эсэхийг шалгажээ. (I) Сурагчийн цардуулыг илрүүлсэн үйл ажиллагааны алхамуудыг зөв дараалалд оруулж өмнөх үсгүүдээр нь тэмдэглэ.

á. Яàãààä óðãàìëûí ôîòîñèíòåçèéí ¿éë ÿâöàä ãýðýë õýðýãòýé áîëäîã âý? [2] â. Óðãàìëûí íàâ÷íû ãýðëèéã шèíãýýõýä çîðèóëàãäñàí 2 îíöëîãèéã õýëíý ¿¿.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [1]ã. Ñóðàã÷ óðãàìëûí íàâ÷íû õýñãèéã ãýðýë íèâòðýõã¿é öààñààð á¿ðõýæ íàðàíä 2 õîíîã òàâèâ.Б¿ðõñýí íàâ÷àà òàñàëæ àâààä òóõàéí íàâ÷èíä öàðäóóë ¿¿ññýí ýñýõèéã шàëãàæýý. Ñóðàã÷èéí öàðäóóëûã èëð¿¿ëñýí ¿éë àæèëëàãààíû àëõàìóóäûã çºâ äàðààëàëä îðóóëæ ºìíºõ ¿ñã¿¿äýýð íü

òýìäýãëý. [3] (I) Зурагт цардуул үүссэн эсэхийг шалгахаас өмнөх болон дараах навчийг харуулжээ.

Цардуулыг шалгасны дараах навчны аль хэсэг бор шар, аль хэсэг хар хөх өнгөтэй байхыг шулуун зураасаар ялгаж тэмдэглэ! Хариулт.1 (а) + + Тэгшитгэлийн тал бүр зөв бол нэг оноо [2] (b) (I) энергийг бий болгодог; гэрэл нүүрстөрөгчийн давхар ислийг устай нэгдүүлдэг; [2] (II) Навчны гадаргуун талбай ихэссэн; Олон тооны хлорпласт/ хлорфилл агуулдаг болсон; Бусад санаанууд байж болох ч хамгийн ихдээ 2 оноо өгнө;[2] (c) (i) Б, Г, В, Д, A; (бүгд зөв бол 3 оноо, 4 нь зөв дараалалтай бол 2 оноо, 3 нь зөв дараалалтай бол 1 оноо) [3] (II) Цаасаар халхлагдсан хэсэг бор шар харин халхлагдаагүй хэсэг нь хар хөх; [2] [Нийт:11оноо]

В Навчийг зөөлрүүлэхийн тулд усанд дэвтээх

Б Навчийг буцалж буй усанд дүрэх А Навчин дээр иодын уусмал дусаах

Д Навчийг цагаан цаасан дээрх петрийн аяганд дэлгэн тавих Г Навчийг халуун этилийн спиртэд дүрэх

Нүүрстөрөгчийн давхар исэл

Ус Глюкоз/цардуул/нүүрс ус/сахар

Хүчилтөрөгч

ä. Цàðäóóëûã шàëãàñíû äàðàà íàâ÷íû àëü õýñýã áîð шàð, àëü õýñýã õàð õºõ ºíãºòýé áàéõ âý?

Õàðèóëò.1

à.

[3] (I) Зурагт цардуул үүссэн эсэхийг шалгахаас өмнөх болон дараах навчийг харуулжээ.

Цардуулыг шалгасны дараах навчны аль хэсэг бор шар, аль хэсэг хар хөх өнгөтэй байхыг шулуун зураасаар ялгаж тэмдэглэ! Хариулт.1 (а) + + Тэгшитгэлийн тал бүр зөв бол нэг оноо [2] (b) (I) энергийг бий болгодог; гэрэл нүүрстөрөгчийн давхар ислийг устай нэгдүүлдэг; [2] (II) Навчны гадаргуун талбай ихэссэн; Олон тооны хлорпласт/ хлорфилл агуулдаг болсон; Бусад санаанууд байж болох ч хамгийн ихдээ 2 оноо өгнө;[2] (c) (i) Б, Г, В, Д, A; (бүгд зөв бол 3 оноо, 4 нь зөв дараалалтай бол 2 оноо, 3 нь зөв дараалалтай бол 1 оноо) [3] (II) Цаасаар халхлагдсан хэсэг бор шар харин халхлагдаагүй хэсэг нь хар хөх; [2] [Нийт:11оноо]

В Навчийг зөөлрүүлэхийн тулд усанд дэвтээх

Б Навчийг буцалж буй усанд дүрэх А Навчин дээр иодын уусмал дусаах

Д Навчийг цагаан цаасан дээрх петрийн аяганд дэлгэн тавих Г Навчийг халуун этилийн спиртэд дүрэх

Нүүрстөрөгчийн давхар исэл

Ус Глюкоз/цардуул/нүүрс ус/сахар

Хүчилтөрөгч

Тýãшèòãýëèéí òàë á¿ð çºâ áîë íýã îíîî [2]á. Ýíåðãèéã áèé áîëãîäîã; ãýðýë í¿¿ðñòºðºã÷èéí äàâõàð èñëèéã óñòàé íýãä¿¿ëäýã; [2] â. Íàâ÷íû ãàäàðãóóí òàëáàé èõýññýí; Îëîí òîîíû õëîðпëàñò/ õëîðôèëë àãóóëäàã áîëñîí; Бóñàä ñàíààíóóä áàéæ áîëîõ ÷ õàìãèéí èõäýý 1 îíîî ºãíº;[1]ã. Б, Ã, В, Д, A; (á¿ãä çºâ áîë 3 îíîî, 4 íü çºâ äàðààëàëòàé áîë 2 îíîî, 3 íü çºâ äàðààëàëòàé áîë 1 îíîî) [3]ä. Цààñààð õàëõëàãäñàí õýñýã áîð шàð õàðèí õàëõëàãäààã¿é õýñýã íü õàð õºõ; [2] [Íèéò:10 îíîî]

Дààëãàâàð 2.1. Ñààðàë ÷îíî (Canis lupus) áîë ìàõ÷èí àìüòàí þì. Ñààðàë ÷îíûã õºõòºí àìüòàí ãýäãèéã õàðóóëàõ íýã шèíæèéã çóðãààñ õàðæ õýëíý ¿¿! [1]2. Ñààðàë ÷îíûí õîñ íýðшèë íü Canis lupus. Õîéä Àìåðèêò àìüäàðäàã öººâºð ÷îíûí õîñ íýðшèë Canis

latrans þì. Ýäãýýð àìüòäûí õîñ íýðшëýýñ õàðàõàä ñààðàë ÷îíî, àìåðèêèéí öººâºð ÷îíî 2 ÿìàð õîëáîî õàìààðàëòàé âý? [2]

3. Чîíî öàãààí çýýð, òàðâàãà, òóóëàéã áàðüæ èääýã. Ýäãýýð àìüòàä íü óðãàìëààð õîîëëîäîã. Тýäãýýðèéã îðîëöóóëñàí õîîë òýæýýëèéí ñ¿ëæýýã á¿òýýãýýðýé. [3]

4. Зàðèì õ¿ì¿¿ñ ÷îíî õàìãààëàõûã ýñýðã¿¿öäýã. Ñààðàë ÷îíî ìýòèéí àìüòíûã õàìãààëàõ íü ÿàãààä ÷óõàë áîëîõûã òàéëáàðëàíà óó! [2]

Õàðèóëò1. Үñ íîîñ [1]2. Тýä àäèë ãåíòýé áîëîâ÷ ÿëãààòàé ç¿éë¿¿ä. Íýã íü íºãººãºº áàðüæ õîîëëîäîãã¿é[ 2]3. Б¿õ àìüòàä äýýðýýñ äîîшîî çºâ ò¿âшèíä áàéðëàñàíБ¿õ àìüòàä çºâ õîëáîãäñîíБ¿õ ñóìíóóä çºâ ÷èãëýëòýé áîë 3 îíîî ºãíº [3]

Даалгавар 2. 1. Саарал чоно (Canis lupus) бол махчин амьтан юм (Зураг.10).

Саарал чоныг хөхтөн амьтан гэдгийг харуулах нэг шинжийг зургаас харж хэлнэ үү! [1] 2. Саарал чонын хос нэршил нь Canis lupus. Хойд Америкт амьдардаг цөөвөр чонын хос

нэршил Canis latrans юм. Эдгээр амьтдын хос нэршлээс харахад саарал чоно, америкийн цөөвөр чоно 2 ямар холбоо хамааралтай вэ? [2]

3. Чоно цагаан зээр, тарвага, туулайг барьж иддэг. Эдгээр амьтад нь ургамлаар хооллодог. Тэдгээрийг оролцуулсан хоол тэжээлийн сүлжээг бүтээгээрэй.

4. Америкт саарал чоно ховордсон учраас 1978 онд, саарал чоныг хамгаалах хөтөлбөр гарч агнахаа больсон. Чоно мөн өвчин, өлсгөлөнгөөр болон машин техниктэй мөргөлдөж ослоор хорогддог. Энэ графикт 1986-2010 онуудад саарал чонын тоо толгой хэрхэн өөрчлөгдөхийг харуулжээ. Хүмүүс чоныг агнахаа больсон байтал яагаад чонын тоо толгойг 500-аас хэтрэхгүй гэж урьдчилан таамагласан бэ? [2]

5. Зарим хүмүүс чоно хамгаалахыг эсэргүүцдэг. Саарал чоно мэтийн амьтныг хамгаалах нь яагаад чухал болохыг тайлбарлана уу! [2]

Хариулт 1. Үс ноос[1] 2. Тэд адил гентэй боловч ялгаатай зүйлүүд. Нэг нь нөгөөгөө барьж хооллодоггүй[ 2]

4. Бèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéã òîãòâîðòîé áàéëãàíàÀìüä àìüòíûã óñòãàæ õºíººõã¿é áàéõ íü õ¿íèé ёñ ç¿éä íèéöíýБàéãàëèéí íýã òºðºë ç¿éë ¿ã¿é áîëîõ íü áóñàä ç¿éë óñòàõàä õ¿ðãýäýã ó÷ðààñ ÷îíûã ìºõëººñ àâðàõ õýðýãòýé [2][Íèéò 8 îíîî]


Дààëãàâàð 3.Õ¿íèé áèåèéí ýñ 46 õðîìîñîìòîé áàéäàã. 1. Ýð áýëãèéí ýñèéí õðîìîñîìûí òîîã õýëíý ¿¿......... . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . [1]2. Зèãîòûí õðîìîñîìûí òîîã õýëíý ¿¿. ....................... . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . [1]3. Ýñèéí õðîìîñîìä þó îðшäîã âý?................... ......... . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . [1]Íºõºí ¿ðæèõ¿éí òîãòîëöîîíû ÿìàð ýðõòýí äîòîð äàðààõ ¿éë ÿâö ÿâàãääàã âý?4. Зèãîò áèé áîëîõ áóþó ¿ð òîãòîõ...................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [1]5. Óðàã õºãæèõ .................................................................. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . [1]6. Зóðàã äýýð àñóóëòûí òýìäãýýð þóã òýìäýãëýñýí áý? Т¿¿íèé ¿¿ðãèéã õýëíý ¿¿. [2].Зàðèìäàà ýñèéí õðîìîñîìóóä ìóòàöèä îðäîã. Мóòàöè íü åðºíõèéäºº õîðòîé áîëîâ÷ àìüä áèåèéí òóõàéí

îð÷èíä àìüäðàõ ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýõ òîõèîëäîë áàéäàã. Тýãâýë èéì ìóòàöè пîпóëÿöèéí шèíæ ÷àíàðò ÿìàð ººð÷ëºëò îðóóëàõûã òàéëáàðëàíà óó [4]

Õàðèóëò1. 23 ; [1]2. 46 ; [1]3. íóêëåéí õ¿÷èë [1]4. ºíäãºâ÷/¿ðèéí ñóâàã ; [1]5. ñàâ/óìàé [1]6. àìíèîíû шèíãýí íü ¿ð õºâðºëèéã õàìãààëäàã/äýìæäýã [2]

Мóòàöè á¿õèé àìüä áèå èë¿¿ àìüäðàõ, íºõºí ¿ðæèõ õàíäëàãàòàé ;Үð óäàìäàà ìóòàöèàð ººð÷ëºãäñºí шèíæ ÷àíàðàà äàìæóóëäàã ;Ýíý шèíæ òýìäýã ¿åýñ ¿åä äàâòàãääàã ;Ïîпóëÿöèéí èõýíõ/á¿õ áîäãàëüä ìóòàöè èëýðñýí áàéäàã ;Мóòàöëàãäñàí ãåí áèé áîëæ шèíýýð ¿¿ññýí шèíæ ÷àíàð ¿ð òºëä íü äàìæñàí áàéäàã [4] [Íèéò 11]

Дààëãàâàð .4 Óðãàìëûí ýä, ýñèéí ýíãèéí ìèêðîñêîпîîð õàðñàí çóðãèéã ¿ç¿¿ëæýý

(Зóðàã. 12). 1. A áà B-ã íýðëýíý ¿¿.A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .[2]2. Àìüòíû ýñýýñ ÿëãààòàé 2 шèíæèéã çóðãààñ îëæ õýëíý ¿¿!.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [2]Õîёð óðãàìëûí àìüñãàëûí ýð÷ìèéã õàðüöóóëàí ñóäëàõûí òóëä

õóâààðüòàé õîёð шèëýí ñàâàíä íýã óðãàìëààñ õîёð ìº÷èð òàéð÷ èæèë õýìæýýíèé óñàíä õèéæ, óñûã íü èæèë õàâõàãààð á¿ðõýæ èæèë íºõöºëä 24 öàã áàéëãàâ. Тóðшèëòûí ýõýíä áîëîí 24 öàãèéí äàðàà óñíû ò¿âшèí ÿëãààòàé áîëñîí áàéâ.

3. Яàãààä óñíû óóðшèëò ÿëãààòàé áàéñàí áý?4. Õýðýâ íýã ñàâòàé óðãàìëûã íü àðàé ºíäºð òåìпåðàòóðò (áóñàä á¿õ íºõöºë íü ººð÷ëºãäºõã¿é èæèë áàéíà)

24 öàãèéí òóðш áàéëãàâàë ÿìàð ¿ð ä¿í ãàðàõûã òààìàãëàíà óó? [3]Õàðèóëò1. A õëîðпëàñò (áººì ãýñýí áîë òîîöíî) В ýñèéí õàíà (ýñèéí ìåìáðàí ãýñíèéã òîîöíî) [2]2. Ýñèéí õàíàòàé/ В Õëîðпëàñòòàé/ À (Ýñ õîîðîíäûí ñ¿âòýé ãýñíèéã òîîöíî) [2]3. Иë¿¿ îëîí íàâ÷òàé óðãàìàë àìüñãàëàõ ãàäàðãóóí òàëáàé èõ Íýã èõ àìüñãàëàõã¿é/íàâ÷íààñ èë¿¿ èõ óñ àëäàãäàíà Óðãàìëûí ãîë èшýýð èë¿¿ èõ óñ шèíãýýãäýíý [3]4.Óñíû ò¿âшèí õóðäàí áóóðíà. Шалтгаанньөндөртемпературамьсгалыгэрчимжүүлнэ Яàãààä ãýâýë äèôôóçè áà óóðшèëò èë¿¿ õóðäàí ÿâàãäàíà Яàãààä ãýâýë óñíû ìîëåêóëûí êèíåòèê ýíåðãè èõýñíý [3] [Íèéò 10]

Шаардлагатайбодисурвалжийгбэлтгэхарга:Óñòºðºã÷èéí êàðáîíàòûã (í¿¿ðñíèé õ¿÷ëèéã ) èëð¿¿ëýã÷ óóñìàëûã áýëòãýõ: 0.20 ã òèìîëûí öýíõýð áà 0.1 ã êðåçîëèéí óëààíûã 20 ìë ýòèëèéí ñпèðòýä õèéíý.

Хариулт

1. 23 ; [1] 2. 46 ; [1] 3. нуклейн хүчил [1] 4. өндгөвч/үрийн суваг ; [1] 5. сав/умай [1] 6. амнионы шингэн нь үр хөврөлийг хамгаалдаг/дэмждэг [2]

Мутаци бүхий амьд бие илүү амьдрах, нөхөн үржих хандлагатай ; Үр удамдаа мутациар өөрчлөгдсөн шинж чанараа дамжуулдаг ; Энэ шинж тэмдэг үеэс үед давтагддаг ; Популяцийн ихэнх/бүх бодгальд мутаци илэрсэн байдаг ; Мутацлагдсан ген бий болж шинээр үүссэн шинж чанар үр төлд нь дамжсан байдаг [4] [Нийт 11] Даалгавар .4 Ургамлын эд, эсийн энгийн микроскопоор харсан зургийг үзүүлжээ(Зураг. 12).

1. A ба B-г нэрлэнэ үү.

A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .[2]

2. Зурагт харуулсан амьтны эсээс ялгаатай 2 шинжийг олж хэлнэ үү!. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [2]

13-р зурагт хоѐр ургамлын амьсгалын эрчмийг харьцуулан судлах туршилтыг харуулсан байна. Хуваарьтай шилэн саванд нэг ургамлаас хоѐр мөчир тайрч ижил хэмжээний усанд хийж, усыг нь ижил хавхагаар бүрхэж ижил нөхцөлд 24 цаг байлгав. Туршилтын эхэнд болон 24 цагийн дараа усны түвшин ямар байгаа нь зургаас харагдаж байна (Зураг.13) .

3. A саван дахь усны түвшин Б-саванд буй усны түвшнээс бага болсоныг

0.85 ã íàòðèéí ãèäðîêàðáîíàòûã 200 ìë îð÷èì шèíý áóöàëãàñàí þìóó íýðñýí óñàíä õèéíý. Ñпèðòýä óóñãàñàí áóäàã÷ áîäèñîî 1000 ìë óñòàé õîëüæ шèíãýëíý.Бýëýí áîëñîí óóñìàëàà íýðìýë óñààð 10 äàõèí шèíãýë. Àãààðûí í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéòýé òýíöâýðæ¿¿ëýõèéí

òóëä í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéã óóñìàë äóíäóóð íýâòð¿¿ëíý. Õýðýãëýõýä áýëýí óóñìàë óëààí ºíãºòýé áîëíî. Õýðýâ óëààí ºíãº ¿¿ñýõã¿é áîë óñ õ¿÷èëëýã îð÷èíòîé áàéãààã èëòãýõ òóë ÷èìõ ñîä íýìíý.

Шохойнусбэлтгэх(2.5л):5 ã êàëüöèéí ãèäðîêñèäèéã 600 ìë êîëáîíä õèéæ äýýð íü ò¿¿íèé òàëä íü õ¿ðòýë óñ íýì.Ñàéí ñýãñýð÷ óóñãààä 2.5 ë õýìæýýò ñàâðóó þ¿ëæ, ñàâàà çàéëñàí áîëîí öýâýð óñûã õýìæýýñ õ¿ðòýë íü õèéæ

ä¿¿ðãý.Тýãýýä òóíäàñ íü ÿëãàðòàë íýã õîíóóëíà.Тýãýýä òóíäàñûã õºäºëãºõã¿éãýýð æèæèã шèë ñàâàíä äýýðýýñ íü þ¿ëæ òàñëàí õè÷ýýëäýý õýðýãëýíý. Шохойнусыгзаавалшинээрбэлтгэжхэрэглэхшаардлагатай.


3.2. ЕÐӨÍÕÈЙ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ 12 ÆÈËÈЙÍ ÑÓÐГÓÓËÈЙÍ 11-12 ÄÓГÀÀÐ ÀÍГÈЙÍ ÁÈÎËÎГÈЙÍ ÕӨТӨËÁӨÐÈЙГ ÕÝÐÝГÆ¯¯ËÝÕ ЗӨÂËӨÌÆ

Мîíãîë óëñûí áîëîâñðîëûí õºãæèë, ººð÷ëºëò, шèíý÷ëýëèéí ¿éë àæèëëàãàà íü шèíý ñòàíäàðòûã áîäèò àæèë õýðýã áîëãîõ õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí ÷àíàð ¿ð ºãººæººñ шóóä õàìààðíà. Бîëîâñðîë, ñîёë, шèíæëýõ óõààíû ñàéäûí 2012 îíû 05 äóãààð ñàðûí 03-íèé ºäðèéí À/208-ð òóшààëûí õàâñðàëòàä 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí XI-XII àíãèä áèîëîãèéí õè÷ýýëèéã òóñ á¿ð äîëîî õîíîãò 2 öàã, íèéò 140 öàãò áàãòààí ñóäëóóëàõààð çààæýý.

Зºâëºìæèéí çîðèëãî íü åðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí 11-12-ð àíãèéí áèîëîãèéí õè÷ýýëèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áàãш íàðò àðãà ç¿éí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, òýäíèéã ñóóðü áîëîí á¿ðýí áîëîâñðîëûí àãóóëãûã çàëãàìæ õîëáîîòîé áàéäëààð òºëºâëºí õýðýãæ¿¿ëæ, õ¿ëýýãäýæ áóé ¿ð ä¿íä õ¿ðñíýýð äýâшèãäñýí áèîëîãèéí áîëîâñðîëûí åðºíõèé çîðèëãûã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëýõýä íü òóñëàõàä îðшèíî.

Бèä çºâëºìæèéã áîëîâñðóóëàõäàà: -Бîëîâñðîëûí ñòàíäàðò áîëîí êèððèêþëèìèéã шèíý÷ëýí õºãæ¿¿ëýõ ¿çýë áàðèìòëàë-ЕБÑ-èéí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãî-Бèîëîãèéí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò-Еðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí XI, XII àíãèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº-Ñóóðü áîëîâñðîëûí áèîëîãèéí õè÷ýýëèéí àãóóëãûí ¿ëãýð÷èëñýí õ¿ðýý áóñàä õîëáîãäîõ òóшààë,

æóðàì, шèéäâýð çýðýã ¿íäñýí áàðèìò áè÷ã¿¿äýä òóëãóóðëàëàà. Ýíý çºâëºìæ íü 7-10-ð àíãèéí áèîëîãèéí õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéí çºâëºìæèéí шóóä ¿ðãýëæëýë ó÷ðààñ ºìíºõ çºâëºìæèä òóñãàãäñàí ñàíààã íóðшèí äàâòàõã¿éãýýð áàãш íàðò îíîëûí àñóóäëóóäûã òàéëáàðëàõàä íü òóñ áîëîõóéö ñàíààã ò¿ëõ¿¿ îðóóëàõûã õè÷ýýëýý.

Бèîëîãèéí ñóðãàëòûí 11,12-ð àíãèéí õºòºëáºðèéí àãóóëãûí õýðýãæèëò íü á¿ðýí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí ìýäëýã ÷àäâàðóóäûã ñóðàã÷äàä á¿ðýí ýçýìш¿¿ëæ, òýäíèéã õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èíòîéãîî õàðüöàõ çºâ ¿çýë õàíäëàãàòàé áîëãîõ, ñîíèðõñîí ñóðàã÷äûã áèîëîãèéí ìýðãýæëèéí ÷èã áàðèìæààòàé áîëîõîä íü òóñëàõàä ÷èãëýíý.

Бàéãàëèéí ç¿éë¿¿äèéí óäàì ãàðëûí õîëáîî, ¿¿ñëèéí ò¿¿õ, õºãæëèéí àðãà çàì ÷èãëýëèéã òàéëáàðëàñàí îíîë, ñóðãààë, ìýäýýëýë ìýäëýãòýý òóëãóóðëààä àìüä áàéãàëèéí öààшäûí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãûã òºñººëºí òààìàãëàõ, àìüäðàõ îð÷íû íºõöëºº ¿íýëæ ä¿ãíýõ, ìîíãîë÷óóäûí áàéãàëü îð÷íîî õàéðëàõ ñîёë óëàìæëàëûí шèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëèéã òàéëæ ìýäýõ, õºãæ¿¿ëýí ñàéæðóóëàõ õ¿ñýë òýì¿¿ëýë ñóðàã÷äàä òºðæ áàéõààð õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõàä àíõààðñàí áîëíî.

Ýíý çºâëºìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõäýý òà ñóðàã÷äûã ýíý ìýðãýæèëä äóð ñîíèðõîëòîé öààшèä ýíý ÷èãëýëýýð ã¿íçãèéð¿¿ëýí ñóðàõàä íü õºòëºí ÷èãë¿¿ëæ áóéãàà áàéíãà ñàíàæ ººðèéí îíîëûí ìýäëýãýý áàéíãà äýýшë¿¿ëæ õºãæ¿¿ëýýðýé. Ñóðãàëòûí õºòºëáºð àãóóëãûí òîãòîëöîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã, õ¿ëýýãäýæ áóé ¿ð ä¿í, àãóóëãà (ìýäëýã, ÷àäâàð, õýðýãëýý), ¿íýëãýý ãýñýí õýñã¿¿äòýéã ñýðãýýí ñàíàöãààÿ!

Б¿ä¿¿â÷.1.Áиîëîгийí суðгàëòыí хөòөëáөðийí áүòэц

Бүдүүвч.1.

Биологийн сургалтын хөтөлбөрийн бүтэц

АГУУЛГЫН ЗӨВЛӨМЖ

Хөтөлбөрийí хүлээгдэж буй үр дүнд хүргэхүйц агуулгыг сонгохдоо сурагчид суурь боловсролын түвшинд эзэмшсэн мэдлэг, чадваруудаа улам ã¿íçãèéð¿¿ëýí хөгжүүлж нэгтгэн дүгнэх нөхцлийг á¿ðä¿¿ëæ сурагчдын нас сэтгэхүйд тохирóóëàí íèëýýä ºíäºð ò¿âшíèé ¿éë àæèëëàãàà õèéëãýõ çàð÷ìûã áàðèìòàëñàí áîëíî. Мөн биологийн боловсролын стандартын үндсэн гурван айн дагуу агуулгын тогтолцооны эхний бүрэлдэхүүн хэсгээс дараагийн хэсгүүдэд шилжих хирээр сурагчдын гүйцэтгэх даалгаврууд нь баримт жишээ татах, таамаглах, нотлох зэрэг õ¿íäýâòýð шинжтэй болсон òºäèéã¿é ºìíºõ àíãèóäààñ ñóðàã÷äûí õèéñâýð ñýòãýëãýý шààðäñàí îíîëûí àãóóëãûí ýçëýõ õýìæýý õàðüöàíãóé èë¿¿ áîëñîí íü ñóðàëöàã÷äûí îþóíû ¿éëèéã шàòëàí òºëºâш¿¿ëýõ çàð÷èìä íèéöýæ áàéãàà áîëíî. Зарим судалгаа, туршилтûí ¿ð ä¿í, áóñàä ºãºãäë¿¿äýä çàäëàí шèíæèëãýý õèéõ þìóó ä¿í шèíæèëãýýíäýý ¿íäýñëýí òîõèîëäñîí àñóóäàë áýðõшýýëèéã шèéäâýðëýõ àñóóëò äààëãàâàð îðóóëñàí íü сургалтыг амьдрал практиктай холбох зарчмын шаардлагад тохирч байгаа билээ. Амьдралын үүслийн талаархи онол, сургаалд шүүмжлэлтэй хандаж өөрийн үзэл, баримтлал, туршлага, мэдрэмж, нотолгоонд тулгуурлан дүгнэлт гаргах чадвартай болохын зэрэгцээ эзэмшсэн мэдлэг чадвараа ашиглан, өөрөө эрүүл амьдрах, өөртөө туслах, хоол ундаа зохицуулах, өөрийгөө танин мэдэхэд тасралтгүй суралцахад нь туслах зорилго тавьсан нь агуулга арга зүй шинжлэх ухаанч мөртөө хялбар дөхөм байх зарчмыг хангахтай холбоотой.

“Амьд бие махбод”, “Биологийн төрөл зүйл”, “Амьд бие ба орчин” гэсэн гурван айд харгалзах цогц чадамжийг төлөвшүүлснээр биологийн боловсролын стандартын дараах зорилго нь хэрэгжинэ. ¯үнд.

Амьд биеийн ñóбмиêроñêоïûн түâøний бүтэц, үйл ажиллагааг ñóдалæ мýдýх,

АгуулгаБиологийн сургалтын

хөтөлбөр

1. Хүлээгдэж буй үр дүн

Агуулга

5.Мэдлэг

3.Чадвар

4. Хэрэглээ2. Үнэлгээ

Àгууëгыí зөвëөмж

Õºòºëáºðèéí õ¿ëýýãäýæ áóé ¿ð ä¿íä õ¿ðãýõ¿éö àãóóëãûã ñîíãîõäîî ñóðàã÷èä ñóóðü áîëîâñðîëûí ò¿âшèíä ýçýìшñýí ìýäëýã, ÷àäâàðóóäàà óëàì ã¿íçãèéð¿¿ëýí õºãæ¿¿ëæ íýãòãýí ä¿ãíýõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ ñóðàã÷äûí íàñ ñýòãýõ¿éä òîõèðóóëàí íèëýýä ºíäºð ò¿âшíèé ¿éë àæèëëàãàà õèéëãýõ çàð÷ìûã áàðèìòàëñàí áîëíî. Мºí áèîëîãèéí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûí ¿íäñýí ãóðâàí àéí äàãóó àãóóëãûí òîãòîëöîîíû ýõíèé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãýýñ äàðààãèéí õýñã¿¿äýä шèëæèõ õèðýýð ñóðàã÷äûí ã¿éöýòãýõ äààëãàâðóóä íü áàðèìò æèшýý òàòàõ, òààìàãëàõ, íîòëîõ çýðýã õ¿íäýâòýð шèíæòýé áîëñîí òºäèéã¿é ºìíºõ àíãèóäààñ ñóðàã÷äûí õèéñâýð ñýòãýëãýý шààðäñàí îíîëûí àãóóëãûí ýçëýõ õýìæýý õàðüöàíãóé èë¿¿ áîëñîí íü ñóðàëöàã÷äûí îþóíû ¿éëèéã шàòëàí òºëºâш¿¿ëýõ çàð÷èìä íèéöýæ áàéãàà áîëíî. Зàðèì ñóäàëãàà, òóðшèëòûí ¿ð ä¿í, áóñàä ºãºãäë¿¿äýä çàäëàí шèíæèëãýý õèéõ þìóó ä¿í шèíæèëãýýíäýý ¿íäýñëýí òîõèîëäñîí àñóóäàë áýðõшýýëèéã шèéäâýðëýõ àñóóëò äààëãàâàð îðóóëñàí íü ñóðãàëòûã àìüäðàë пðàêòèêòàé õîëáîõ çàð÷ìûí шààðäëàãàä òîõèð÷ áàéãàà áèëýý. Àìüäðàëûí ¿¿ñëèéí òàëààðõè îíîë, ñóðãààëä ш¿¿ìæëýëòýé õàíäàæ ººðèéí ¿çýë, áàðèìòëàë, òóðшëàãà, ìýäðýìæ, íîòîëãîîíä òóëãóóðëàí ä¿ãíýëò ãàðãàõ ÷àäâàðòàé áîëîõûí çýðýãöýý ýçýìшñýí ìýäëýã ÷àäâàðàà àшèãëàí, ººðºº ýð¿¿ë àìüäðàõ, ººðòºº òóñëàõ, õîîë óíäàà çîõèöóóëàõ, ººðèéãºº òàíèí ìýäýõýä òàñðàëòã¿é ñóðàëöàõàä íü òóñëàõ çîðèëãî òàâüñàí íü àãóóëãà àðãà ç¿é шèíæëýõ óõààí÷ ìºðòºº õÿëáàð äºõºì áàéõ çàð÷ìûã õàíãàõòàé õîëáîîòîé.

“Амьд бие махбод”, “Биологийн төрөл зүйл”, “Амьд бие ба орчин” ãýñýí ãóðâàí àéä õàðãàëçàõ öîãö ÷àäàìæèéã òºëºâш¿¿ëñíýýð áèîëîãèéí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûí äàðààõ çîðèëãî íü õýðýãæèíý. Ү¿íä.

• Àìüä áèåèéí ñóáìèêðîñêîпûí ò¿âшíèé á¿òýö, ¿éë àæèëëàãààã ñóäàëæ ìýäýõ, • Àìüä áèå õîîðîíäûí áîëîí àìüä áèå îð÷íû õîëáîî õàìààðëûí òàëààð òîãòîëöîîò ìýäëýã

á¿òýýõ • Àìüä áàéãàëèéã ñóäëàõ òîäîðõîé áà åðºíõèé àðãûã ýçýìшèõ • Бàéãàëèéí шèíæëýõ óõààíû ýðýëõèéëëèéí àðãà, ñýòãýëãýý, шèíæëýõ óõààíû õýëä ñóðãàõ

XI-XII àíãèéí áèîëîãèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí çîðèëãûã õºòºëáºðèéí ýõýíä õ¿ëýýãäýæ áóé åðºíõèé ¿ð ä¿í áîëãîí òîäîðõîéëñîí íü ñóðàëöàõóéí 4 àéí öîãö ÷àäàìæèéã òºëºâш¿¿ëýõòýé шóóä õîëáîîòîé þì. ªìíº íü 10-12 àíãèä áèîëîãèéí õè÷ýýëèéã çºâõºí ñîíãîõ õè÷ýýë áàéäëààð ¿çýæ áàéñàíòàé õîëáîîòîéãîîð 9-ð àíãèéí áèîëîãèéí õè÷ýýëèéí àãóóëãàä òîéì áàéäëààð äóðüäàãäñàí çàðèì ñýäýâ îéëãîëòûã çîðèóä äýëãýð¿¿ëýí òàéëáàðëàñàí áîëíî. Еðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí 11-12-ð àíãèéí õºòºëáºðèéí àãóóëãàà íýãæ¿¿äýä õóâààõ ¿ëãýð÷èëñýí òºëºâëºëòèéí çºâõºí íýã ë õóâèëáàðûã áèä ñàíàë áîëãîæ áàéíà (Õ¿ñíýãò1. 2). Õàðèí òà á¿õýí äàõèí íÿãòàëæ ñóäëààä ñóðàã÷äûíõàà ñîíèðõîë, õýðýãöýý, ìýäëýãèéí áýëòãýë áîëîí ººðèéí òóðшëàãà, óð ÷àäâàð, ñóðãàëòûíõàà îð÷èí íºõöºëòýé óÿëäóóëàí çàéëшã¿é шààðäëàãàòàé áîë ººð÷èëæ áîëîõ ÷ àãóóëãûí òîãòîëöîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã òóñ á¿ðä îíîîñîí öàãèéí õàðüöààã àëäàãäóóëàõã¿é áàéõ íü ç¿éòýé.

12 дугààð àíги11 дүгээð àíгиÀгууëгыí àй Íийò цàгààс эзëэх

хувьЗààх цàгÍийò цàгààс эзëэх хувьЗààх цàг

483454 38Àìüä áèå ìàõáîä

28.5202316Àìüä áèåèéí òºðºë ç¿éë

23.5162316Àìüä áèå áà îð÷èí

Ү¿íýýñ ¿çýõýä 11 ä¿ãýýð àíãèä àìüä áèåèéí áîäèñ ýíåðãèéí ñîëèëöîîíû ¿éë àæèëëàãààã ìîëåêóëûí ò¿âшèíä òàéëáàðëàõàä èë¿¿ öàã öàðöóóëæ áàéãàà áîë 12 äóãààð àíãèä ç¿éëèéí ¿¿ñýëòýé õîëáîîòîé ìèêðî áà ìàêðî ýâîëþöèéí ¿éë ÿâöûã òàéëáàðëàõ îíîëûí õèéñâýð îéëãîëòóóä õàðüöàíãóé èë¿¿ çààãäàõààð áàéíà.

Õàìãèéí ãîë íü á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ò¿âшèíä àìüä áèåèéí ¿éë àæèëëàãààã ýñèéí ñóáìîëåêóëûí ò¿âшèíýýñ ýõëýýä ýêîñèñòåìèéí ò¿âшèí õ¿ðòýë àìüäðàëûí çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿õ ò¿âшèíä íàðèéí òàéëáàðëàæ òýäãýýðèéí óÿàëäàà õîëáîîã òîäðóóëæ íýãòãýí ä¿ãíýñýí áàéãààã àíõààðàëäàà àâíà óó.


Õ¿ñ

íýãò

1.

ÕI à

íгий

í áи

îëîг

ийí

хөòө

ëáөð

ийí

àгуу

ëгы

г хи

чээë

ийí

жиë

ийí

уëиð

ëууд

àд х

увàà

í су

дëàх

үëг

эðчи

ëсэí

òөë

өвëө

гөө

XI à

íãè

I уëи

ðàë

II уë

иðàë

III у

ëиðà

ëIV

уëи

ðàë

7 хî

íîг

12

34

56

78

910

12

34

56

78

91

23

45

67

81

23

45

67

8ÀТ

БÕÀ

ìüä

áèå

ìàõ

áîä

Àì

üä á

èåèé

í òº

ðºë

ç¿éë

Àì

üä á

èå á

à îð

÷èí

Õ¿ëýýãäýæ áóé òîäîðõîé ¿ð ä¿í áóþó á¿ëýã

Àìüä áèåèéã ýñèéí ýðõòýíöðèéí á¿òöýýð íü àíãèëæ, òýäãýýðèéí ¿¿ñýë ãàðàë, ò¿¿õýí õºãæëèéí õîëáîîã àìüäðàëûí á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëòûí ýñèéí ºìíºõ-áººìèéí ºìíºõ-ýñèéí-àìüä áèåèéí-пîпóëÿöèéí-ç¿éëèéí-áèîöåíîçûí-áèîñôåðèéí ò¿âшèíã¿¿äèéí öîãö òîãòîëöîîíä îðóóëæ îéëãîõÝñ äýõ áîäèñ ýíåðãèéí ñîëèëöîîíû ¿éë ÿâö (ýíåðãèéí ñîëèëöîî, ÃФÀ áà ДÍÕ-èéí íèéëýãæèë, óóðãèéí áèîíèéëýãæèë )-ûã ýðõòýíöð¿¿äèéí äîòîð ÿâàãäàõ áèîõèìèéí óðâàëûí ò¿âшèíä òàéëáàðëàõ

Ýñèéí àìüäðàëûí ýðãýëòýä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé ýñèéí õóâààãäëûí ¿å шàòóóäûã íàðèéí ñóäàëñíààð àìüä áèåèéí óäàìшèë õóâüñëûí öèòîëîãè ¿íäñèéã ýðõòýíöðèéí áèîìîëåêóëûí á¿òöèéí ò¿âшèíä òàéëáàðëàõ (Мåíäåëèéí 3-ð õóóëü. Ñîíæèõ ýâöýëä¿¿ëýã. Мóòàöè õóâüñàë)

Ñåëåêöèéí шèíæëýõ óõààíû àðãà çàð÷ìûã îéëãîæ îð÷èí ¿åèéí áèîòåõíîëîãèéí шèíæëýõ óõààíû àðãà çàð÷ìûã ìýäýõ

Ýíãèéí òîäîðõîéëîõ ò¿ëõ¿¿ðèéã àшèãëàõ

Мèêðîýâîëþöèéí ¿íäñýí íýãæ áîëîõ пîпóëÿöèéí шèíæ ò¿¿íèé äàñàí çîõèëäëîãîä òóëãóóðëàí ç¿éëèéí ¿¿ñýë õºãæëèéã òàéëáàðëàõ

Мàêðîýâîëþöèéí ÷èãëýë, ãîë çàìóóäûí òàëààð ººðèéí ¿çýë ñàíààã áàðèìò õóóëü, æèшýýãýýð íîòëîí òàéëáàðëàõ

Бèîãåîöåíîçûí ò¿âшèíä ÿâàãäàæ áóé àìüä áèåñ òýäãýýðèéí á¿ëãýìäýë, пîпóëÿöóóäûí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîîã òàéëáàðëàæ ñóðàõ

Бàéãàëü äàõü áîäèñûí ýðãýëò íü áèîñôåðèéí ò¿âшèíä þìñ ¿çýãäëèéí ò¿ãýýìýë õàðèëöàí õîëáîîã õàíãàæ áàéäãèéã íîòëîõ

Íèé

ò 70

8

1410

64

66

106

Õ¿ñ

íýãò

2.

ÕII à

íгий

í áи

îëîг

ийí

хөòө

ëáөð

ийí

àгуу

ëгы

г хи

чээë

ийí

жиë

ийí

уëиð

ëууд

àд х

увàà

í су

дëàх

үëг

эðчи

ëсэí

òөë

өвëө

гөө

XII à

íãè

I уëи

ðàë

II уë

иðàë

III у

ëиðà

ëIV

уëи

ðàë

7 хî

íîг

12

34

56

78

910

12

34

56

78

91

23

45

67

81

23

45

67

8ÀТ

БÕÀ

ìüä

áèå

ìàõ

áîä

Àì

üä á

èåèé

í òº

ðºë

ç¿éë

Àì

üä á

èå á

à îð

÷èí

Õ¿ëýýãäýæ áóé òîäîðõîé ¿ð ä¿í áóþó á¿ëýã

Мîëåêóë áèîëîãèéí àìæèëò, ñóäàëãààíû àðãà çàð÷ìûã òàíèí ìýäýõÝíåðãè áà àìüñãàë, ôîòîñèíòåêèéã óÿëäàà õîëáîîòîéãîîð ñóäëàõ

-Àìüñãàëàõ, õîîëëîõûã ò¿¿íèé ¿íäñýí ñóáñòðàò áîëñîí õîîë òýæýýëèéí áîäèñûí ìîëåêóë á¿òýöòýé õîëáîí íàðèéí òàéëáàðëàõ

Зîõèöóóëãà áà õÿíàëò

Íýãýí áèåèéí áîëîí ò¿¿õýí õºãæëèéí ¿å шàò, ìåõàíèçìûã òàéëáàðëàõ

Àìüä áèåèéí óäàìшëûí ç¿é òîãòîë, õóâüñëûí åðºíõèé çàð÷ìûã òàíèí ìýäýõ

Ñåëåêöèéí ¿ð ä¿íä áèé áîëãîñîí ¿¿ëäýð ñîðòóóä áà óäàìшèõ õóâüñëûí ãîìîëîãè ýãíýýíèé õóóëü, öèòîпëàçìûí óäàìшëûí èëðýëèéã òàéëáàðëàõ

ШинэзүйлүүсэхэдЭс>Мîëåêóë >Àòîìûí ò¿âшèíä ãàðàõ ººð÷ëºëòБàéãàëèéí шàëãàðëûí õýëáýð¿¿äèéí õîîðîíäîõ òýíöâýðèéí ç¿é òîãòëûã ñóäëàí èëð¿¿ëýõ

Шинэтөрөл, îâîã, àíãè ¿¿ñýõ ò¿¿õýí õºãæëèéí ÿíç á¿ðèéí áàòàëãààíóóäûã àшèãëàí óëèðàí õóâüñàõ õºãæëèéí ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òàëààð áîëîí äýëõèé äýýð àìüäðàë áà õ¿íèé ¿¿ñëèéí òóõàé îð÷èí ¿åèéí îíîë òààìàãëàëûã ººðèéí ¿çýë áîäëîîð õàðüöóóëæ ш¿¿í õýëýëöýõ, æèшýý áàðèìò ãàðãàõ

Ýêîñèñòåìèéí òýíöâýðèéí ìºí ÷àíàðûã óõààð÷ îéëãîñíîîð õ¿ðýýëýí áóé áàéãàëü îð÷íû òóëãàìäàæ áóé àñóóäëóóäûã шèéäâýðëýõ àðãà çàìûã òîäîðõîéëîõ

Бèîëîãèéí шèíæëýõ óõààíû îëîëò àìæèëò, äýâшèëòýò òåõíîëîãèéã àíàãààõ óõààí, ¿éëäâýðëýë, ÕÀÀ-ä àшèãëàæ áóé áàéäàë ò¿¿íèé àðãà òåõíîëîãèòîé òàíèëöàæ ìýäýõ

Íèé

ò 70

öàã

26

82

66

42

612

88

Àðгà зүйí хэсэгò өгөх зөвëөмж

11-ð àíги. Бèîëîãèéí õè÷ýýëýýð ºìíºõ àíãèä ¿çñýí òîäîðõîéëîëò, îéëãîëòóóäûã ã¿íçãèéð¿¿ëæ çààõààð òºëºâëºñºí. Ñóðàã÷èä ýñ, ýðõòýíöðèéí ò¿âшèíä ÿâàãäàæ áàéãàà áèîëîãèéí íàðèéí ¿éë ÿâöóóäûí ìåõàíèçìûã òàéëáàðëàæ ÷àääàã áîëîõîä õèìèéí áîäèñóóäûí òîìüёîã ýâë¿¿ëýõ àðãà õýðýãëýõ íü èë¿¿ òîõèðîìæòîé. Мºí áîäèñ, ýíåðãèéí ñîëèëöîî, ДÍÕ áà óóðãèéí íèéëýãæèë, ìèòîç ìåéîç õóâààãäàë, äèãèáðèä ýâöýëä¿¿ëýã ãýñýí ¿éë ÿâöóóäûã ñóäàëæ ìýäëýã á¿òýýõýä ñóðàã÷äàä õàíãàëòòàé öàã òºëºâëºõèéí äýýð èíòåðíåòýýñYouTube-èéí áîãèíî õýìæýýíèé âèäåî áè÷ëýã àшèãëàæ áîëîõ þì. Ýíý àíãèä, ýä ýñèéí äîòîð ÿâàãäàæ áóé ôèçèîëîãè, áèîõèìèéí ¿éë ÿâöóóäûã íàðèéí ñóäëóóëàõàä ãîë àíõààðàë òºâëºðñºí áàéãààã àíõààðàõ íü ç¿éòýé. Ñóðàã÷äààð áèå äààæ óíшèõ ñóäëàõ, áàãààðàà àæèëëàæ òóõàéí àñóóäëûí ¿å шàò á¿ðèéã òàë á¿ðýýñ íü õàðüöóóëàí ñóäëàõ á¿òýýë÷ ýðýë õàéãóóë õèéõ, óëìààð á¿òýýñýí ìýäëýãýý ýâë¿¿ëýõ íýãòãýí ä¿ãíýõýä ÷èãë¿¿ëñýí õýëýëö¿¿ëãèéí àðãóóäûã àшèãëàõ áîëîìæòîé. Тóõàéëáàë, áîäèñ ýíåðãèéí ñîëèëöîî, ýñèéí õóâààãäàë, óóðãèéí áèîíèéëýãæèë ñýäâ¿¿äýýð ñóðàã÷èä ñóðàõ áè÷èã, áàãшèéí áýëòãýæ ºãñºí ìàòåðèàë, õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã àшèãëàí ººðñäºº ñóäëàæ, îéëãîñîí ç¿éëýý áóñäàäàà òàéëáàðëàõ, çóðàã ¿ç¿¿ëýíãýýð èëýðõèéëýõ, áóñäûí òàéëáàðëàñàíòàé õàðüöóóëàõ, ш¿¿í õýëýëöýõ, ýöýñò íü á¿õ îéëãîñîí ìýäñýíýý ýðýãö¿¿ëæ íýãòãýí ä¿ãíýõ íü ò¿¿íèéã ã¿íçãèé òàíèí ìýäýõýä òóñòàé. Зàðèì ñýäâýýð ýðýë õàéãóóë õèéæ õè÷ýýëèéí àãóóëãûí íýã õýñãèéã ñóðàã÷èä ººðñäºº á¿òýýõ áîëîìæòîé. Ж-íü: ñåëåêöèéí òàëààð êèíî ¿çýõ, èíòåðíåòèéí ìýäýýëýë, íîì óíшèõ çýðãýýð ìýäýýëýë öóãëóóëàõààñ ãàäíà ýíý ÷èãëýëèéí ìýðãýæèëòí¿¿äòýé óóëçàõ, ÿðèëöëàãà õèéæ òýìäýãëýë áè÷èõ ¿àìààð ñóäàëãàà ÿâóóëæ ¿ð ä¿íãýýð íü èëòãýë áè÷èæ áîëîõ þì. Иéì ìàÿãààð ñóðàã÷èä õàðèëöàí áèå áèåíèéõýý ¿çýë ñàíààã îéëãîæ, çàäëàí шèíæèëãýý õèéæ ñóðäàã. Яëàíãóÿà áèîöåíîç, áàéãàëü äàõü áîäèñûí ýðãýëòèéí òàëààð ñóäëóóëàõäàà õîîðîíäîî õýëýëöýæ ìýòãýëöýõ ÿâöäàà á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýãýýð õàíäàí ººðèéí ãýñýí ä¿ãíýëò ãàðãàäàã, çºâ áóðóóã õàðüöóóëäàã áîëãîõûí äýýð ò¿¿íä ººðèéí ãýñýí õóâü íýìýð îðóóëàõ, ººðò òóñòàéã õèéõýä ÷èãë¿¿ëýýðýé.

12-ð àíги. Õºòºëáºðò îðóóëñàí ýñèéí á¿òýö ýðõòýíöð¿¿äèéí ¿¿ðýã, àìüä áèåèéí çîõèîí áàéãóóëàëòûí ò¿âшèí, àìüä áèåèéí ¿íäñýí шèíæ¿¿ä ãýñýí ñýäâèéã ºìíºõ ìýäëýãèéã ñýðãýýí äýëãýð¿¿ëýõ áàéäëààð òîéìëîí ñóäëàõ íü ç¿éòýé. Àìüä áèåèéí õºãæèë ãåíåòèê ñåëåêöèéí àñóóäëààð áîëîí ìîëåêóë áèîëîãèéí шèíæëýõ óõààíû îëîëò ñóäàëãààíû àðãûã ãåíèéí èíæåíåð÷ëýëýýñ ýõëýýä áèîñôåð õ¿ðòýë ºðãºí õ¿ðýýíä ñóðàã÷äààð ñóäëóóëàõûí òóëä áàãш шèíý ñîíèðõîëòîé ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ áîëîâñðóóëàí õè÷ýýëäýý ñàéòàð áýëòãýñýí áàéõ шààðäëàãàòàé. 12-ð àíãèéí ñóðàã÷äûí áèå äààñàí ¿éë àæèëëàãààã ººðñäèéíõ íü ñîíèðõñîí ÷èãëýë, ñýäâýýð õèéëãýíý. Тóõàéëáàë, áàãшèéí áýëòãýæ ºãñºí ìàòåðèàë, õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã àшèãëàí òàðèìàë óðãàìëûí ¿ðæ¿¿ëýã äàñàí çîõèëäëîãî, óðãàö íýìýãä¿¿ëýõ ñýäâèéí õ¿ðýýíä ìèêðîñêîп àшèãëàí ñóäàëãàà õèéõ òºëºâëºãººã ñóðàã÷èä ººðñäºº ãàðãàæ õýðýãæ¿¿ëýõýä íü áàãш òóñàëæ óðàìшóóëàí ÷èãë¿¿ëíý. Яëàíãóÿà ýðýë õàéãóóë äýýð ñóóðèëñàí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä õè÷ýýëèéí àãóóëãûí íýã õýñãèéã ñóðàã÷èä ººðñäºº á¿òýýõ áîëîìæòîé. Ж-íü: ýêîñèñòåì, áèîñôåð, íîîñôåðèéí òàëààð áèå äààæ ãàíöààð áîëîí á¿ëãýýðýý ñóäàëãàà ÿâóóëàõ êèíî ¿çýõ, èíòåðíåòèéí ìýäýýëýë óíшèõ çýðãýýð ìýäýýëýë öóãëóóëíà. Мºí áàéãàëèéí íººö õîìñòëûí íýã шàëòãààíûã îëæ èëð¿¿ëýýä, ò¿¿íèéã áóóðóóëàõ àðãà çàìûí òóõàé èëòãýë áýëòãýõèéí òóëä íîì ñîíèí ñýòã¿¿ë óíшèõààñ ãàäíà áàéãàëü õàìãààëàõ áîëîí óóë óóðõàéí ìýðãýæèëòí¿¿äòýé óóëçàõ, áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé ÿðèëöàæ òýìäýãëýí ñóäàëãààíûõàà ¿ð ä¿íã çóðàã, ìýäýýëýë ìàÿãààð èíòåðíåò ñîíèí, ñýòã¿¿ëä íèéòë¿¿ëæ áîëîõ þì. Еð íü òîäîðõîé íýã àñóóäëûí òàëààð õîîðîíäîî õýëýëöýæ ìýòãýëöýõ ÿâöäàà òóõàéí àñóóäëûã àëü áîëîõ îëîí òàëààñ íü õàðàõààð ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõààñ ãàäíà ñóðàã÷äàä ñóäëàõ àñóóäàë, õºíäºõ ñýäýâ, ñóäàëãààíû àðãàà ººðºº ñîíãîõ áîëîìæèéã ãàðãàæ ºãºõ íü ÷óõàë.

Ýäãýýð õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä áèîëîãèéí шèíæëýõ óõààíû ¿íäñýí îéëãîëòóóäûã íèëýýä ºíäºð ò¿âшèíä ýçýìш¿¿ëýõèéí òóëä ÿìàð ñýäâ¿¿äýýð ñóðàã÷èä äàäëàãà àæëóóäûã õèéõ íü çîõèñòîéã äàðààõ õ¿ñíýãòýä çºâëºâ.

Õ¿ñíýãòèéí ýõíèé 11 á¿ëýãò 11-ð àíãèä ñóðàã÷äûí ýçýìшèõ ёñòîé ìýäëýã ÷àäâàðûã õàðóóëñàí áîë ñ¿¿ëèéí 10 á¿ëýãò 12-ð àíãèéí ñóðàã÷äûí ýçýìшèõ ìýäëýã ÷àäâàðûã õàðóóëëàà. Ýíäýýñ ñóðàã÷äûí ýçýìшèõ ìýäëýã ÷àäâàð óëàì ã¿íçãèéð÷ áàéãààã õàðæ áîëîõîîñ ãàäíà, ñóðàã÷äààð ã¿éöýòã¿¿ëýõýýð ñàíàë áîëãîñîí äàäëàãà àæëóóä (ДÀ) íü ñýäâèéí äàãóó õ¿íäýð÷ ñóðàã÷äûí ýðýãö¿¿ëýë, õèéñâýð ñýòãýëãýýã шààðäàõ áàéäàë íýìýãäýæ áàéãààã õàðæ áîëíî (Õ¿ñíýãò.3).


Õ¿ñíýãò.3.11-12-ð àíгийí áиîëîгийí хичээëээð суðàгчдыí эзэмøих мэдëэг чàдвàðууд

Б¿ëýã Мýäëýã Чàäâàð

1. Ýñèéí á¿ðõ¿¿ë Мèêðîñêîпûã ýñèéí ñóäàëãààíä õýðýãëýõ •Ýñ áîë àìüä áèåèéí ¿íäñýí íýãæ•Àìüòàí óðãàìëûí ýñèéí ýëåêòðîí ìèêðîñêîпûí á¿òýö•Àìüòàí óðãàìëûí ýñèéí ýðõòýíöýð¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààã õàðüöóóëàõ•Ïðîêàðèîò áà ýóêàðèîò ýñèéí шèíæ

• ÄÀ Мèëëèìåòð(mm), ìèêðîìåòð(µm), íàíîìåòð (nm) ãýñýí õýìæèãäýõ¿¿íèéã ýñèéí ñóäàëãààíä õýðýãëýæ ÷àäàõ

• Ãýðëèéí áîëîí ýëåêòðîí ìèêðîñêîпûí ºñãºëò, àæèëëàãààíû ÿëãààã ñóäàëæ ìýäýõ òàéëáàðëàõ

• Ýñèéí ýëåêòðîí ìèêðîñêîпûí çóðàã (ìèêðîôîòîãðàô)-ààñ äàðààõ ýðõòýí¿¿äèéã òàíüæ îëîîä ¿¿ðãèéã íü õýëýõ: áàðçãàð áà ãºëãºð ýíäîпëàçìûí òîð, Ãîëüäæèéí àппàðàò, ìèòîõîíäðè, ðèáîñîì, ëèçîñîì, õëîðîпëàñò, ýñèéí ãàäààä ìåìáðàí, áººìèéí á¿ðõ¿¿ë, öåíòðîèë, áººì, áººìõºí;

• ÄÀ Óðãàìàë àìüòíû ýñèéí á¿òöèéã õàðüöóóëàõ • ÄÀ Óðãàìëûí ýðõòýí¿¿ä ò¿¿íèé äîòîîä á¿òöèéí

ç¿ñýëòèéí çóðàã á¿ä¿¿â÷¿¿äýä òàéëáàð õèéõ• ÄÀ Зóðàã, ôîòîã áîäèò ç¿éëòýé íü õàðüöóóëæ

ºñãºëòèéã òîîöîõ• ÄÀ Фîòî, çóðãèéí òàéëáàðûã àшèãëààä çóðñàí

ç¿éëèéí æèíõýíý áîäèò õýìæýýã òîãòîîõ• Ïðîêàðèîò ýñèéí á¿òöèéã ýóêàðèîò ýñèéí á¿òýöòýé

õàðüöóóëæ òîäîðõîéëîõ• Мýäëýãýý шèíý íºõöºëä þìóó àñóóäàë шèéäâýðëýõýä

õýðýãëýõ

2. Бèîëîãèéí ìîëåêóë • Í¿¿ð óñ, òîñ, óóðãèéí á¿òýö àìüä áèåèéí àìüäðàëä òýäãýýðèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã•Óñ áà àìüä áèå

• ÄÀ Ñààõðûã Бåíåäèêòèéí óðâàëæààð, öàðäóóëûã èîäûí óóñìàëààð, òîñûã ýìóëüñýýð, óóðãèéã Бèóðåòèéí óðâàëæààð èëð¿¿ëýõ

• Αболонβ-ãëþêîçûí öàãèðàã á¿òöèéí ä¿ðñëýõ• Ãëþêîç-пîëèñàõàðèä, äèñàõàðèäàä шèëæèõ áàéëûí

ä¿ðñëýí ¿ç¿¿ëýõ• Àìèëîç àìèëîпåêòèí, öàðäóóëûí ìîëåêóëûí òîìüёîã

áè÷èõ• Ýñëýã áîëîí ãëèêîãåíèé á¿òöèéã ã¿éöòãýõ ¿¿ðýãòýé íü

õîëáîí òàéëáàðëàõ;• Тèðãëèöåðèä ôîñôîëèпèäèéí ìîëóêóë á¿òöèéã ã

¿¿ðýãòýé õîëáîí òàéëáàðëàõ• Ïåпòèäèéí õîëáîîã òîìüёîëîí ¿ç¿¿ëýõ• Óóðãèéí àíõäàã÷, õîёðäîã÷, ãóðàâäàã÷, äºðºâäºã÷ á¿òýö

¿¿ñýõýä óñòºðºã÷èéí, èîíû, äèñóëüôæèõ õîëáîî áîëîí ãèäðîôîá ¿éë÷èëëèéí íºëººã òàéëáàðëàõ ;

• Ãåìîãëîáèíû òºìðèéí èîíûã çººâºðëºõ á¿òöèéã òàéëáàðëàõ

• Óñ àìüä áèåèéí ãàäààä áà äîòîîä îð÷èí áîëîõûã òàéëáàðëàõ;

• Ýíý ñýäâýýñ îëæ àâñàí ìýäëýãýý àñóóäàë шèéäâýðëýõýä õýðýãëýõ

3.Фåðìåíò •Фåðìåíòèéí ¿éë÷ëýõ îíöëîã•Фåðìåíòèéí ¿éë÷èëãýýíä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä

• Óðâàëûã õóðäàñãàäàã áºìáºëºã õýëáýðòýé óóðàã áîëîõ ôåðìåíòýä óðâàëä îðîõ òàë ãýæ áàéäàã òºäèéã¿é ñóáñòðàò á¿ðä òîõèðñîí ôåðìåíò áàéäãèéã ìýäýõ

• ÄÀ Зàäðàõ óðâàëûí ¿¿ñãýõ á¿òýýãäýõ¿¿íýýð (Ж-íü: êàòàëàçàã àшèãëàõ ) þìóó óðâàëä îðæ áóé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ººð÷ëºãäºõ õóðäààð (Ж-íü: àìèëàçàã àшèãëàõ) ôåðìåíòèéí îðîëöîîòîé ÿâàãäàæ áóé óðâàëûí õóðäûã íü òîäîðõîéëîõ òºëºâëºãºº ãàðãàõ;

• ÄÀ Тåìпåðàòóð, ðÍ, ôåðìåíò áîëîí óðâàëä îðæ áàéãàà áîäèñ (ñóáñòðàò)-ûí êîíöåíòðàöèàñ óðâàëûí õóðä õàìààðàõûã èëð¿¿ëæ òàéëáàðëàõ

• Фåðìåíòýò óðâàëûí õóðäàä óäààшðóóëàã÷ õýðõýí íºëººëºõèéã òàéëáàðëàõ;

• Ýíý ñýäâýýñ îëæ àâñàí ìýäëýãýý, шèíý íºõöºëä àñóóäàë шèéäâýðëýõýä õýðýãëýõ

4.Ýñèéí ìåìáðàí áà çººâºðëºëò

•Мåìáðàíû á¿òöèéí шèíãýí шèãòãýìýë çàãâàð•Óðâàëä îðîõ áîäèñ äîòîãш áà ãàäàãш шèëæèõ

• Фîñôîëèпèä, õîëåñòåðîë, ãëèêîëèпèä, пðîòåéí áà ãëèêîпðîòåéíèé ¿¿ðýãòýé õîëáîí ìåìáðàíû á¿òöèéí шèíãýí шèãòãýìýë çàãâàðûã òàéëáàðëàõ;

• Дèôôóç, îñìîñ, èäýâõòýé çººâºðëºëò, ýíäîöèòîç ýêçîöèòîç ãýñýí ¿çýãäë¿¿äèéã ýñèéí ãàäààä ìåìáðàíòàé õîëáîí òàéëáàðëàõ

• ÄÀ Óðãàìëûí ýñèéã óñíû пîòåíöèàëèàð ÿëãààòàé óóñìàëä õèéæ ìèêðîñêîпîîð àæèãëàõ


5. Ýñ áà áººìèéí õóâààãäàë

•Ýñ, áººìèéí õóâààãäàë•Мèòîçûí ¿åä õðîìîñîì ººð÷ëºãäºõ

• Мèòîçûí ¿åä ¿¿ññýí áèåèéí ýñ¿¿äèéí îíöëîã шèíæèéã õýëýõ;

• ÄÀ Мèòîç õóâààãäëûí шàòóóäûã íýðëýõ, ä¿ðñëýí ¿ç¿¿ëýõ;

• Ýñèéí õÿíàëòã¿é õóâààãäàë õàâäàð ¿¿ñýõýä õ¿ðãýäãèéã îéëãîõ;

• Ãàпëîéä äèпëîéä ãýñýí ¿ã, ìåéîç õóâààãäëûã òàéëáàðëàõ;

• Үð òîãòîõ áýëãèéí ¿ðæèëä ãàпëîéä ºýëãèéí ýñ îðîëöäîãèéã òàéëáàðëàõ;


6. Ãåíåòèêèéí õÿíàëò •ДÍÕ-èéí á¿òýö õîёðæèëò•Óóðàã íèéëýãæèõýä ДÍÕ-èéí ¿¿ðýã

• ÐÍÕ áà ДÍÕ-èéí á¿òöèéã õàðüöóóëàõ;• ДÍÕ-èéí õîёðæèëò èíòåðôàçûí шàòàíä õýðõýí

ÿâàãääàãèéí ìýäýõ;• ДÍÕ-èéí õýñýã áîëîõ ãåí пîëèпåпòèäèéí äàðààëëûã

êîäëîõ áà ýíý äàðààëàë ìóòàöèéí ¿åä ººð÷ëºãääºãèéã ìýäýõ;

• β-ãåìîãëîáèíû пîëèпåпòèäèéí äàðààëëûã òîãòîîõ ДÍÕ-èéí íóêëåîòèäèéí äàðààëàë HbA áîë õýâèéí , HbS áîë õàäóóðàðõóó ýñ áàéõûã òàéëáàðëàõ;

• ДÍÕ-èéí àãóóëæ áàéñàí ìýäýýëýë õóóëáàðëàãäàæ äàìæèõàä çÐÍÕ, ìÐÍÕ, ðèáîñîì ÿìàð ¿¿ðýãòýéã òàéëáàðëàõ;


7. Зººâºðëºëò •Óðãàìëûí äàìæóóëàõ òîãòîëöîî•Õºõòºíèé äàìæóóëàõ òîãòîëöîî•Õºõòíèé ç¿ðõíèé á¿òýö ¿¿ðýã

• Óðãàìàë àìüòíû äàìæóóëàõ ýðõòýíèé òîãòîëöîîíû ¿éë àæèëëàãààíä ò¿¿íèé ãàäàðãà áà ýçýëõ¿¿íèé õàðüöàà ÷óõàë áîëîõûã ¿íäýñëýõ;

• Тðàíñпèðàöèéã òàéëáàðëàõ;• ÄÀ Тðàíñпèðàöèéí õóðäàä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëèéí

èëð¿¿ëýõ;• ÄÀ Óðãàìëûí äàìæóóëàõ ýñ ýäèéí á¿òöèéã

ìèêðîñêîпîîð õàðæ ¿¿ðãèéã íü õýëæ, óðãàìàë äýýð áàéðëàëûã íü çààõ

• Óñ, òýæýýëèéí áîäèñ óðãàìëààð äàìæèõûã á¿ä¿¿â÷ýýð ¿ç¿¿ëýõ

• Óðãàìàëä Mg, N-ûí èîíû ¿¿ðãèéã õýëýõ;• ÄÀ Õóóðàéñàã óðãàìàë òðàíñпèðàöûã áàãàñãàõàä

õýðõýí äàñàí çîõèëäñîíûã õýëýõ;• Íèéëýãæëèéí ¿åä áèé áîëñîí áîäèñóóä õýðõýí

шèëæèõèéã òàéëáàðëàõ • ÄÀ Àðòåðè, âåí, êàпèëëÿð ñóäàñíóóäûã ìèêðîñêîпîîð

õàðæ òàíèõ, òýäãýýðèéí á¿òöèéã ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýãòýé íü õîëáîí òàéëáàðëàõ

• Цóñ, ýäèéí шèíãýí, ëèìпèéã ÿëãàõ, öóñíû ä¿ðñò ýëåìåíò¿¿äèéí ¿¿ðãèéã õýëýõ

• ÄÀ Цóñíû ä¿ðñò ýëåìåíò¿¿äèéí á¿òöèéã ñóäëàõ• Цóñíû õèéí ñîëèëöîîíû ¿¿ðýã. Õºõòºí àìüòíû

ç¿ðõíèé á¿òýö-¿¿ðýã; õ¿íèé öóñíû èõ, áàãà ýðãýëò, ç¿ðõíèé õýìíýë, ç¿ðõíèé ¿éë àæèëëàãààíû õÿíàëòûã òàéëáàðëàõ;


8. Õèéí ñîëèëöîî áà òàìõè

•Õèéí ñîëèëöîîíû òîãòîëöîî•Тàìõè òàòàõ. •Тàìõèäàëòòàé õîëáîîòîé ºâ÷í¿¿ä

• ÄÀ Мºãººðñºí õîîëîé, ãóóðñàí õîîëîé, àëüâåîëûí öóëöàí çýðýã õèéí ñîëèëöîîíû ýðõòýí òîãòîëöîîíû ìèêðîñêîп á¿òöèéã ñóäëàõ;

• ÄÀ Мºãººðñºí õîîëîéí ýäèéí áàéðëàë á¿òöèéã ñóäëàõ; • Ýäãýýðèéí áàéðëàëûã çààæ, à ãààð-öóëöàí-öóñíû

õîîðîíäûí õèéí ñîëèëöîîã çóðàãëàí ¿ç¿¿ëýõ;• Тàìõèäàëòààñ áîëæ òàìõèíû áîõè, í¿¿ðñòºðºã÷èéí

äóòóó èñýë, íèêîòèíû õîðòîé ¿éë÷èëëýýð ñóäàñíû õàòóóðàë, ç¿ðõíèé òèòýì ñóäàñíû ºâ÷èí ¿¿ñýõèéã òàéëáàðëàõ;

• З¿ðõíèé ºâ÷íèéã ìýñ çàñëûí àðãààð ýì÷ëýõ òóõàé ìýäýýëýë îëæ àшèãëàõ;



9. Õàëäâàðò ºâ÷èí •Бóë÷èí çàäðàõ òàõàë, õóìõàà, ñ¿ðüåý áîëîí ÕДÕВ/ДÎÕ•Àíòèáèîòèêóóä

• Õàëäâàðò áà õàëäâàðã¿é ºâ÷íèé ÿëãààã õýëýõ• Цóñ áàãàäàëò, óóшèãíû ºìºí ¿¿, áóë÷èí çàäðàõ òàõàë,

õóìõàà, ñ¿ðüåý, ÕДÕВ/ДÎÕ áîëîí öýöýã, óëààí áóðõàí ºâ÷í¿¿äèéí ¿¿ñýõ шàëòãààíû õýëýõ

• Бóë÷èí çàäðàõ òàõàë, õóìõàà, ñ¿ðüåý ÕДÕВ/ДÎÕ,öýöýã, óëààí áóðõàí ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, òàðõàëòûã íü õÿíàõ íèéãýì ýäèéí çàñàã, áèîëîãèéí íºõöºë

• Õàëäâàðò ºâ÷íèéã àíàãààõàä àíòèáèîòèêèéí ¿¿ðýã;• Ýíý ñýäâýýñ îëæ àâñàí ìýäëýãýý, шèíý íºõöºëä

àñóóäàë шèéäâýðëýõýä õýðýãëýõ.

10. Дàðõëàà •Дàðõëààíû òîãòîëöîî•Вàêöèíæ¿¿ëýëò

• ÄÀ Фàãîöèò, ëèìôîöèòèéã ìèêðîñêîпîîð õàðàõ;• Фàãîöèò, В-, Т-ëèìôîöèòèéí ¿éë àæèëëàãààã

çàãâàð÷ëàí òàéëáàðëàõ• Óäààí õóãàöààíû äàðõëàà ¿¿ñýõýä ñàíàõ ýñ¿¿äèéí

¿¿ðãèéã õýëýõ;• Ýñðýã áèåèéí á¿òýö ¿¿ðãèéã òàéëáàðëàõ; • Иäýâõòýé èäýâõã¿é, áàéãàëèéí áîëîí çîõèîìîë

äàðõëààã ÿëãàõ. Вàêöèíæ¿¿ëýëòèéí ¿íäñèéã òàéëáàðëàõ; • Бóë÷èí çàäðàõ òàõàë, õóìõàà, ñ¿ðüåý óëààí áóðõàí

öóñ áàãàäàëò ºâ÷í¿¿äèéí ýñðýã áèш ÿàãààä öýöýã ºâ÷íèé ýñðýã âàêöèí ãàðãàñàíûã ш¿¿í õýëýëöýõ;

• Ýíý ñýäâýýñ îëæ àâñàí ìýäëýãýý, шèíý íºõöºëä àñóóäàë шèéäâýðëýõýä õýðýãëýõ;

11. Ýêîëîãè •Ýêîëîãèéí çîõèîí áàéãóóëàëòûí ò¿âшèíã¿¿ä•Ýêîñèñòåìèéí ýíåðãèéí óðñãàë•Àçîòûí ýðãýëò

• Àìüäðàõ îð÷èí, íèш, пîпóëÿöè, á¿ëãýìäýë, ýêîñèñòåì ãýñýí ¿ã¿¿äèéí óòãûã òàéëáàðëàæ òîõèðîõ æèшýý ãàðãàõ;

• Б¿òýýã÷, õýðýãëýã÷, õîîë òýæýýëèéí ò¿âшèí, õîîë òýæýýëèéí õýëõýý, õîîë òýæýýëèéí ñ¿ëæýý ãýñýí ¿ã¿¿äèéã òàéëáàðëàõ;

• Õîîë òýæýýëèéí ò¿âшèí áîëîí õýëõýýíèé äàãóó ýíåðãè шèëæèõ æèшýý òàòàõ;

• Мèêðîîðãàíèçìûí îðîëöîîòîéãîîð áàéãàëüä àçîòûí ýðãýëò ÿâàãäàõûã òàéëáàðëàõ;

• Мýäëýãýý, ººðò òàíèë îéðõîí ýêîñèñòåìèéí àñóóäàë шèéäâýðëýõýä õýðýãëýõ;

12. Ýíеðги áà àмьсгàë •Àìüä áèåä ýíåðãèéí õýðýãöýý•Àìüñãàë áîë ýíåðãè õóâèðàõ ¿éë ÿâö•Àýðîá, àíàýðîá àìüñãàë•Àìüñãàë õýìæèã÷ áàãàæèéãõýðýãëýõ

• Àìüä áèå äýõ áîäèñ íèéëýãæèë. Àìüä áèåèéí èäýâõòýé çººâºðëºëòèéã õºäºëãººí òåìпåðàòóðòàé óÿëäàà õîëáîîòîéãîîð òàéëáàðëàõ;

• Ãëþêîëèçèéí ¿éë ÿâö áà àìüñãàëûí ôîñôîðæèëò, Кðåáñèéí ìº÷ëºãºä ÀТФ, ÍÀД ÿìàð ¿¿ðýãòýéã òàéëáàðëàõ;

• Õ¿÷èëòºðºã÷ã¿é àìüñãàëûí ÿâöàä ìàш áàãà ýíåðãè ÷ºëººëºãääºãèéí ó÷ðûã òàéëáàðëàõ;

• ÄÀ Ýíãèéí áàãàæ àшèãëààä àìüñãàëûí êîýôôèöèåíòèéã õýìæèæ àìüñãàëûí õóðäàä òåìпåðàòóð íºëººëºõèéã èëð¿¿ëýõ;

• Мýäëýãýý, шèíý íºõöºëä àñóóäàë шèéäâýðëýõýä õýðýãëýõ

13.Фîòîсиíòез •Фîòîñèíòåç áîë èíåðãè õóâèðàõ ¿éë ÿâö•Õÿçãààðëàã÷ õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã èëð¿¿ëýõ

• Ãýðëèéí шàòàíä шèì áîäèñûí ìîëåêóë ¿¿ñýõýä ãýðëèéí ýíåðãè îðîëöîõ áîëîí ôîòîñèíòåçèéí ôîñôîðæèëò, Кàëüâèíû ìº÷ëºãèéã òàéëáàðëàõ;

• ÄÀ Ãýðýë шèíãýýõýä ãîë ¿¿ðýãòýé õëîðîôèëëèéí ôèãìåíò¿¿äèéã õðîìàòîãðàô àшèãëàí ÿëãàõ;

• Ýíý ñýäâýýñ îëæ àâñàí ìýäëýãýý, шèíý íºõöºëä àñóóäàë шèéäâýðëýõýä õýðýãëýõ.

14. Зîхицууëгà áà хяíàëò

•Àìüä áèåä ãîìåîñòàç ÷óõàë áîëîõ íü•Яëãàðóóëàõ•Бîäèñûí ñîëèëöîîíîîñ ¿¿ññýí õýðýãã¿é á¿òýýãäýõ¿¿í•Мýäðýë шèíãýíèé çîõèöóóëãà•Îð÷íû ººð÷ëºëòºä õàðèó ¿éëäýë ¿ç¿¿ëýõ•Дîòîîä îð÷íû çîõèöóóëãà•Цýöýãò óðãàìëûí ºñºëòèéí çîõèöóóëãà

• Цî÷ðîîã÷, õ¿ëýýí àâàã÷, õàðèó ¿éëäýë ãýñýí ¿ã¿¿äèéã àшèãëàí ãîìåîñòàç àìüä áèåä ÿìàð ÷óõàë õýðýãòýé òàëààð ÿðèëöàõ;

• Àçîò àãóóëñàí áîäèñûí ñîëèëöîîíû õàÿãäàë á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîí í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéã áèåñ çàéëóóëàõ шààðäëàãûí òàëààð ÿðèëöàõ;

• Ýíåðãèéã ìýäðýëèéí èìпóëüñýä õóâèðãàõàä õºõòºí àìüòíû ðåöåпòîðóóäûí îðîëöîî, ìýäðýõ áîëîí õºäºëãººíèé ìýäðýë õèéãýýä ðåôëåêñèéí íóì, ìýäðýëèéí ñóäëààð öî÷ðîë äàìæèõ õóðä áà ìýäðýëèéí шèðõýãèéí á¿òöèéí õîëáîî, ìýäðýëèéí çàíãèëààíû ¿¿ðãèéã òàéëáàðëàõ;

• Дîòîîä ш¿¿ðëèéí áóë÷èðõàé ãýñíèé ó÷ðûã òàéëáàðëàõ ;• ÄÀ Лàíãåðãàíñûí àðëûí çàíãèëààíû ýñò á¿òýö, íîéð

áóë÷èðõàéí ш¿¿ðëèéí ¿¿ðãèéã òàéëáàðëàõ • Цóñíû ñààõðûí êîíöåíòðàöèéã òîõèðóóëàõàä èíñóëèí

áà ãëþêàãîíû îðîëöîîã òàéëáàðëàõ ;• Óðãàìàëûí îðîéí ºñºëòºä àóêñèí, ¿ðèéí ñîёîëîëò,

èшèéí ñóíàëòàä ãèáåððåëëèí, àìñàð õààãäàõàä àáñöèçèéí õ¿÷èë íºëººëºõèéã пðàêòèêò õýðõýí àшèãëàæ áîëîõûã òààìàãëàõ;

• Мýäëýãýý шèíý íºõöºëä àñóóäàë шèéäâýðëýõýä õýðýãëýõ

15.Óдàмøдàг хувьсàë •Ýöýã ýõýýñ ìýäýýëýë äàìæèõ•Ãåí áà àëëåëèéí шèíæ ôåíîòèпèéã òîäîðõîéëîõîä òýäãýýðèéí ¿¿ðýã•Мîíîãèáðèä, äèãèáðèä ýâöýëä¿¿ëãèéã пîëèãèáðèä ýâöýëä¿¿ëýãòýé õàðüöóóëàõ

• ÄÀ Мåéîç õóâààãäëûí ¿å шàòóóäàä õðîìîñîì ÿàæ ººð÷ëºãäºõèéã òàéëáàðëàõ;

• Мåéîç áà ¿ð òîãòîëò ÿàãààä õóâüñàëä õ¿ðãýæ áîëîõûã òàéëáàðëàõ;

• Лîêóñ, àëëåëü, äîìèíàíò, ðåöåññèâ, êîäîìèíàíò, ãîìîçèãîò, ãåòåðîçèãîò, ôåíîòèп, ãåíîòèп ãýñýí ¿ã¿¿äèéí óòãûã òàéëáàðëàõ;

• Мîíîãèáðèä, äèãèáðèä, ñîíæèõ ýâöýëä¿¿ëãèéí á¿ä¿¿â÷èéã ã¿éöýýæ õèéõ õàì óäàìшèõ ¿çýãäýë, õ¿éñ õàìààðàëò óäàìшèë, îëîí àëëåëò ãåíèéí òóõàé ìýäýõ (ãåí¿¿äèéí õàðèëöàí ¿éë÷ëýë, ýпèñòàçûí òóõàé îðîõã¿é);

• ÄÀ Кñè êâàäðàò шàëãóóðûã àæèãëàñàí áà òààìàãëàñàí ¿ð ä¿íãèéí õîîðîíäûí ÿëãààã ãàðãàõäàà àшèãëàõ

• (Мóòàö ôåíîòèпýä íºëººëæ áîëîõûã æèшýýãýýð òàéëáàðëàõ;

• Îð÷íû ººð÷ëºëò ôåíîòèпýä íºëººëæ áîëîõûã æèшýýãýýð òàéëáàðëàõ;

• ДÍÕ-èéí íóêëåîòèäèéí äàðààëàëä ººð÷ëºëò ãàðñàíààð óóðãèéí àìèí õ¿÷ëèéí äàðààëàë óëìààð ôåíîòèп ººð÷ëºãäºæ áîëîõûã òàéëáàðëàõ;


16. Øàëгàðàë áà эвîëюци

Бàéãàëèéí áîëîí çîðèóäûí шàëãàðàë

• Бàéãàëèéí шàëãàðàë ýâîëþöèä õ¿ðãýäýã áºãººä шàëãàðàëä õóâüñàë õàìãèéí ÷óõàë óðüòàë íºõöºë íü áîëäîãèéã ìýäýõ;

• Àìüä áèåèéí ¿ðæèë òàðõàëò, îð÷èí íü ýâîëþöèéí õ¿÷èí ç¿éë áîëîõûã òàéëáàðëàõ;

• Àëëåëèéí äàâòàìæ þóíä íºëººëæ áîëîõûã óíшèæ ñóäëààä ä¿ãíýõ;

• Ýâîëþöèä òóñãààðëàëòûí ¿¿ðãèéã òàéëáàðëàõ;• Зîõèîìîë шàëãàðëûí æèшýý õýëýõ;• Мýäëýãýý, шèíý íºõöºëä àñóóäàë шèéäâýðëýõýä

õýðýãëýõ

17. Áиîëîгийí îëîí яíз áàйдàë áà хàмгààëàë

•Àíãèëàë ç¿é•Бàéãàëü õàìãàààëàë

• ÄÀ Àìüä áèåñèéí àíãèëëûí ¿íäñýí 5 àéìãèéí àíãèëëûí шèíæèéã õýëýõ;

• Бèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàë ¿¿ñýí áèé áîëñîí шàëòãààíûã òàéëáàðëàõ;

• Õîâîðäñîí ç¿éë¿¿ä áà òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí òàëààð ÿðèëöàõ


18. Геíийí òехíîëîги Ãåíèéí òåõíîëîãè áà èíñóëèí ¿éëäâýðëýë•Ãåíèéí èíæåíåð÷ëýëèéí ìàðêåð•Ãåíèéí òåõíîëîãèéã äàâóó òàë áà àþóë•DNAäàðààëàë áà ãåíåòèêèéí äàêòèëîñêîпòè •Ãåíåòèêèéí ñêðèéíèíã áà çºâëºãºº

• Õ¿íèé èíñóëèíèéã áàêòåðèéí îðîëöîîòîéãîîð ¿éëäâýðëýõ äàðààëëûã õýëýõ

• Õ¿íèé èíñóëèíû ãåíèéã èëð¿¿ëýõ• Бóöààõ òðàíñêðèпòàçèéã àшèãëààä ДÍÕ –ýýñ ìÐÍÕ-èéã

ÿëãàõ• ДÍÕ пîëèìåðàçûã àшèãëààä ДÍÕ-èéã êëîíûí àðãààð

¿éëäâýðëýõ• Ðåñòðèêö áà ДÍК-ëèãàç ôåðìåíòèéã àшèãëààä ДÍÕ-èéã

âåêòîðûí пëàçìèäàä ñóóëãàõ• Ïëàçìèä âåêòîðûã áàêòåðò ñóóëãàõ• Àíòèáèîòèêò òýñâýðòýé ãåíèéã òýìäýã áîëãîí àшèãëààä

ãåíèéí õóâüä шèíý÷ëýãäñýí áàêòåðèéã èëð¿¿ëýõ• Бàêòåðèéã ¿ðæ¿¿ëæ èíñóëèíèéã ãàðãàí àâàõ,• Ãåíèéí òåõíîëîãèîð ãàðãàñàí èíñóëèíèéã ÷èõðèéí

шèæèí ºâ÷íèéã ýì÷ëýõýä àшèãëàõûí äàâóó òàëûã õýëýõ • Õ¿ññýí ãåíèéã ãàðãàõ пðîìîòîð íü õàìò óäàìшèõ

шàëòãààíûã òàéëáàðëàõ• Фåðìåíòèéí ãåí¿¿ä ÿàæ ëþìèíåñöåíò áîëîí àìàðõàí

áóäàãääàã áîäèñûã ¿¿ñãýäãèéã òàéëáàðëàõ Ãåíèéí èíæåíåð÷ëýëèéí ñóë áà äàâóó òàëûã òîäîðõîéëæ ò¿¿íèé íèéãìèéí áîëîí ёñ ñóðòàõóóíû ¿ð äàãàâàðûã õýëýëöýõ

• ДÍÕ-èéã ñîðòëîõ, õóðóóíû õýýíèé ãåíåòèêèéí ñóäàëãààíä ýëåêòðîôîðåçèéã àшèãëàõ çàð÷ìûã ìýäýõ

• Ãåíèéí èíæåíåð÷ëýë áà óäàìшëûí ºâ÷íèéã àíàãààõ òàëààð ãàð÷ áóé äýâшèë, õýðýãëýýãèé òàëààð çºâëºõ



19.Áиîòехíîëîги •Мèêðîîðãàíèçìûã ¿éëäâýðëýëä àшèãëàõ•Т¿ð áîëîí áàéíãûí ºñãºâºð•Penicillináîë àíòèáèîòèê ìºí•Фåðìåíòèéã áýõæ¿¿ëýõ•Мîíîêëîíàëü ýñðýã áèå

• Бàãà àãóóëãàòàé õ¿äðýýñ õ¿íä ìåòàëëûã ÿëãàõàä ìèêðîîðãàíèçìûã àшèãëàõ

• Т¿ð çóóðûí áîëîí áàéíãûí íºõöºëä ºñãºâºð áýëòãýõèéã òàéëáàðëàõ

• Õîёðäîã÷ ìåòàáîëèò (пåíèöèëëèí), ôåðìåíò(пðîòåàçà), áèîìàññ(ìèêîпðîòåèí) ¿éëäâýðëýëýýñ èш òàòàí ò¿ð áîëîí áàéíãûí ºñãºâðèéí äàâóó áà ñóë òàëûã õàðüöóóëàõ

• Ïåíèöèëëèí ÿàãààä âèðóñò ¿éë÷èëäýãã¿é áîëîí àíòèáèîòèêò òýñâýðòýé áîëîõ ¿çýãäëèéí шàëòãààí ¿ð äàãàâàð

• ÄÀ Àëüãèíàò äàõü ôåðìåíòèéí èììîáëèçàöè. Иììîáëèçàöèä îðñîí ôåðìåíòèéã àíãèæðóóëæ ÿëãàæ öýâýðëýõ íü èììîáëèçàöèä îðîîã¿é ôåðìýíòýýñ èë¿¿ õÿëáàð áàéäãèéã òàéëáàðëàõ

• Ãëþêîçûí àãóóëãûí òîî õýìæýýã òîãòîîõîä àшèãëàãäàõ îêñèäàç, ãëþêîç, пåðîêñèäàç, ôåðìåíò¿¿ä áîëîí áèîìýäðýã÷ á¿õèé шèðõýãò èëð¿¿ëýã÷èéí àæèëëàõ çàð÷ìûã òàéëáàðëàõ

• Мîíîêëîíàëü ýñðýã áèå ¿éëäâýðëýõ ãèáðèäîì àðãûã á¿ä¿¿â÷ýýð ¿ç¿¿ëýõ

• ªâ÷íèéã îíîшëîõ, ýì÷ëýõ, æèðýìñëýëòèéã èëð¿¿ëýõ óëàìæëàëò àðãàòàé ìîíîêëîíàëü ýñðýã áèåèéí àðãûã õàðüöóóëàí ¿íýëýõ


20.Тàðимàë уðгàмàë •Тàðèìàëûí ¿ðæ¿¿ëýã áà äàñàí çîõèëäëîãî•Óðãàö íýìýãä¿¿ëýõ àðãóóä

• ÄÀ Ñàëõèàð òîîñ õ¿ðòäýã óðãàìëûí á¿òöèéí îíöëîãèéã õýëýõ;

• ªºðòºº áà ñîëáèöîí òîîñ õ¿ðòýõ ¿çýãäëèéí ãåíåòèê ¿ð ä¿íã íü õàðüöóóëàõ;

• ÄÀ Ýðäýíý шèшèéí ¿ðèéí á¿òýö, ýíäîñпåðìèéí ¿¿ðãèéã ñóäàëæ òàéëáàðëàõ;

• Үð òàðèàíû óðãàìàë õ¿íèé õîîë õ¿íñýíä ÿìàð à÷ õîëáîãäîëòîéã òàéëáàðëàõ;

• ÄÀ Ýðäýíý шèш ìýòèéí Ñ-èéã ºíäºð õóðäòàéãààð шèíãýýæ àâäàã C4 óðãàìëóóäûí íàâ÷íû àíàòîìè ôèçèîëîãèéí îíöëîãèéã ôåðìåíòèéí ¿éë÷èëëèéí îпòèìóì ºíäºð òåìпåðàòóð шààðääàã, òýäãýýðèéí í¿¿ðñòºðºã÷èéí ýõíèé шèíãýýëò ãýðëèéí шàòíààñ îðîí çàéí õóâüä òóñãààðëàãäìàë ÿâàãääàãòàé õîëáîí òàéëáàðëàõ

• ÄÀ Ñîðãî (òóòàðãà) ÿàæ ãàíäóó îð÷èíä äàñàí çîõèöñîíûã òàéëáàðëà;

• ÄÀ Цàãààí áóäàà óñàíä óðãàäãèéã óã óðãàìàë àãààðûí àãóóëàõ ýñòýéãýýñ ãàäíà ýòàíîëä òýñâýðòýé шèíæòýé íü õîëáîí òàéëáàðëàõ;

• Óëààí áóóäàéí пîëèпëîéä, ýðäýíý шèшèéí èíáðèäèíãèéã óðãàö íýìýãä¿¿ëýõ óëàìæëàëò àðãàòàé õàðüöóóëàõ;

• Ãåíåòèêèéí àðãààð ãåíèéí ñàéæðóóëàëò õèéñýí ãåðáöèäýä òýñâýðòýé òîñíû ðàпñ, шàâüæèä òýñâýðòýé ýðäýíý шèш õºâºí, âèòàìèí A-ààð áàÿëàã öàãààí áóäàà áèé áîëãîñíîîð ýäèéí çàñàã, áàéãàëü îð÷èíä ñºðºã íºëººëºë ¿¿ññýí ýñýõèéã òîéìëîí ¿ç¿¿ëýõ


21.Õүíий үðжиë •Ãàìåòîãåíåç•Бèåíèé þìíû ìº÷ëºãºä ãîðìîíû ¿¿ðýã•Õ¿íèé ¿ðæëèéã õÿíàõ Ãýð á¿ë òºëºâëºëò

• ÄÀ Õºõòºí àìüòäûí ºíäãºâ÷ ¿ðýâ÷èéí ãèñòîëîãè, ãàìåòîãåíåç áà ìåéîç, ñпåðìàòîãåíåç, îâîãåíåçèéí ¿å шàò (¿ðæèõ ¿å, ºñºõ ¿å, áîëîâñðîõ ¿å, õýëáýðæèõ ¿å)-ûã çóðàã á¿ä¿¿â÷ýýð ¿ç¿¿ëýí òàéëáàðëàõ;

• Ñàðûí òýìäãèéí ìº÷ëºãèéí ÿâöàä ºíäãºâ÷, óìàéä ÿâàãäàõ ººð÷ëºëò ò¿¿íä ãîðìîíû ¿¿ðýã îðîëöîîu ìýäýõ;

• Жèðýìñëýëòýýñ ñýðãèéëýõ ýìèéí ýñòðàãîí пðîãåñòåðîí äààâðûí ¿éë÷èëãýýíèé áèîëîãèéí ¿íäýñ, æèðýñìëýëòýýñ ñýðãèéëýõèéí áèîëîãèéí áîëîí íèéãýì ёñ ñóðòàõóóíû ¿ð äàãàâàðûã ¿íýëæ ÿðèëöàõ;

• Õóðóóí шèëýíä ¿ð òîãòîîõ àðãûí ¿éë àæèëëàãààíû äàðààëëûã á¿ä¿¿â÷ýýð ¿ç¿¿ëæ òàéëáàðëàí ò¿¿íèé ёñ ñóðòàõóóíû ¿ð äàãàâàðûí òàëààð õýëýëöýõ


Ýíý õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä ýñèéí ñóáìèêðîñêîп á¿òýö, áèîëîãèéí ìîëåêóëòàé õîëáîîòîé íàðèéí îéëãîëòóóäûã шèíýýð ¿çýæ áàéãààòàé õîëáîîòîéãîîð çàðèì íýìýëò òàéëáàðûã ºãüå. “Ýñèéí á¿òýö”-èéã ñóðàã÷èä ãýðëèéí ìèêðîñêîпîîð õàðàõ áîëîìæòîé áà ºñãºëòèéã òîîöîæ ÷àääàã áîëîõ ёñòîé. Т¿¿ãýýð çîãñîõã¿é ýðõòýíöð¿¿ä òóñ á¿ðèéí ýëåêòðîí ìèêðîñêîпèéí çóðãààñ äîòîîä á¿òöèéã íü ¿¿ðýãòýé íü õîëáîí òàéëáàðëàæ ÷àääàã áîëíî (Зóðàã.1). Õàìãèéí ãîë íü ýñ, ýðõòýíöð¿¿äèéí áîäèò õýìæýýíèé òàëààð ìýääýã õýìæèãäýõ¿¿íòýé íü õàðüöóóëàõ çàìààð çºâ òºñººëºë ºãºõ íü ÷óõàë þì.

Õ¿ñíýãò.4Áиîëîгийí зàðим áүòцүүдийí áîдиò хэмжээг хàðьцууëсàí áàйдàë.

Õэмжээ

Õàðæ áîëîõã¿é

Ýëåêòðîí ìèêðîñêîпò

õàðàãäàõÝíãèéí í¿äýýð õàðàãäàõ

0.04 nm 0.5 nm

2 nm

7 nm

20 nm

0.2 µm(200 nm)

0.5-1 µm (500-

1000 nm)

1 µm

20 µm

30 µm

40 µm

100 µm 200 µm 500

µm

50mm(50000

µm)

Áиî

ëîги

йí з

àðим

áүò

цүүд

Óñòº

ðºã÷

èéí

àòîì

ûí

äèàì

åòð

Ýëå

êòðî

í ì

èêðî

ñêîп

ò õ

àðàã

äàõ

õàì

ãèéí

æ

èæèã

ç¿é

ë

ДÍ

Õ-è

éí ì

îëåê

óëû

í ä

èàì

åòð

Мåì

áðàí

û ç

óçàà

í

Ðèá

îñîì

ûí

äèàì

åòð

Ãýðë

èéí

ìèê

ðîñê

îпò

õàð

àãäà

õ õà

ìãè

éí æ

èæèã

ç¿

éë

Бàêò

åðèé

í äè

àìåò

ð

Мèò

îõîí

äðèé

í ä

èàì

åòð

Àì

üòíû

ýñè

éí ä

èàì

åòð

Õ¿í

èé ¿

ñíèé

äèà

ìåò

ð

Óðãà

ìëû

í ý

ñèéí

äèà

ìåò

ð

Ýíã

èéí

í¿äý

íä õ

àðàã

äàõ

õàì

ãèéí

æèæ

èã ç

¿éë

Íýã

ýñò

шàà

õàé

Íàâ

÷íû

èëò

ýñíè

é çó

çààí

Зàì

ãèéí

òîì

ýñ

Тàéëáàð: Мåòðèéí ìÿíãà õóâààñíû íýãòýé òýíöýõ õýìæýýã 1ìèëëèìåòð (mm) ãýíý (1mm =0.001ì=1/1000ì=10-3 ì).

Мåòðèéí ñàÿ õóâààñíû íýãòýé òýíöýõ õýìæýýã 1 ìèêðîìåòð (µm) ãýíý (1µm=0.000 001ì=1/1000000ì=10-6 ì). Мåòðèéí òýðáóì õóâààñíû íýãòýé òýíöýõ õýìæýýã 1 íàíîìåòð (nm) ãýíý (1nm=0.000 000 001ì=1/1000

000 000ì=10-9 ì). Мèêðîêîпîîð õàðñàí ç¿éëèéã õýä äàõèí ºñãºæ áàéãààã õàðóóð (îáúåêòèâ) áà äóðàíãèéí (îêóëÿð)

ºñãºëòèéí ¿ðæâýðýýð òîäîðõîéëîõ áà ò¿¿íèéã ºñãºëò òîîöîõ õ¿ñíýãòèéã àшèãëàí ñàéí ìýääýã õýìæèëòèéí íýãæèä õýðõýí шèëæ¿¿ëýõ äàäëàãà õýðõýí õèéëãýõèéã òàéëáàðëàÿ (Õ¿ñíýãò.5).

Зóðàãò õ¿ñíýãòýä ìèêðîñêîпûí õàðàõ òàëáàéä áàéãàà óðãàìëûí ýñ õàðàãäàæ áàéíà. Бàãш ýõëýýä ñóðàã÷äààð çóðàãò õ¿ñíýãòèéí õàðàõ òàëáàéä áàéãàà ýñ¿¿äýýñ àëü íü õýìæýýãýýð òîì áý? Ãýñýí àñóóäàë äýâш¿¿ëýõ áà ñóðàã÷èä ÿíç á¿ðèéí òààìàãëàë äýâш¿¿ëíý. Тýäãýýð òààìàãëàëûã шàëãàõûí òóëä äàäëàãà àæëûã ã¿éöýòãýíý. Юóíû ºìíº çóðãèéí òàéëáàðààñ îáüåêòèâ ëèíçèéí ºñãºëòèéã ( x40) îêóëÿðèéí ºñãºëò


( x10)-ººð ¿ðæ¿¿ëæ íèéò ºñãºëò (x400)-èéã õýðõýí òîäîðõîéëñíûã îéëãîæ ìýäíý. Ýíý àðãààð öàõèóð çàìãèéí ýñ áîëîí çàãàñíû ò¿ðñèéã õýä äàõèí ºñãºæ õàðñàíûã òîîöóóëæ áîëîõ þì.

Õàðèí ýäãýýð õàðæ áóé ç¿éëñèéí áîäèò õýìæýýã ìýäýæ òýäãýýðèéã õýìæýýãýýð íü õàðüöóóëàõûí òóëä ýõëýýä õàðàõ òàëáàéí õýìæýýã òîãòîîñîí õ¿ñíýãòèéã àшèãëàíà (Õ¿ñíýãò.6). Õ¿ñíýãòýýñ àшèãëàæ áàéãàà ìèêðîñêîпûíõîî õàðóóðûí ºñãºëò áà шàãàéãóóðûí ºñãºëòèéã îëæ òýäãýýðèéí óóëçâàðò áàéãàà ºñãºëòèéí õýìæýýã îëîõîä äýðãýä íü èéì ºñãºëòººð õàðàãäàõ õàðàõ òàëáàéí õýìæýýã áè÷ñýí áàéãàà. Жèшýý íü: Тà íàðûí àшèãëàæ áàéãàà ìèêðîñêîпûí õàðóóðûí ºñãºëò 10X áà шàãàéãóóðûí ºñãºëò 10X áîë òýäãýýðèéí óóëçâàðò áàéãàà íèéò ºñãºëòèéí õýìæýý 100Õ áîëîõ áºãººä èéì ºñãºëòºä õàðàãäàõ õàðàõ òàëáàéí õýìæýý 1.8mm áóþó 1800 µm áàéäàã.

Тýãâýë èéì õýìæýýòýé õàðàõ òàëáàéä õàðàãäàæ áóé ãàíöõàí öàõèóð çàìãèéí óðò 1.8mm îð÷èì áàéíà ãýñýí ¿ã þì. Ãýòýë àðàâ äàõèí ºñãºæ õàðñàí çàãàñíû ò¿ðñíèé áîäèò õýìæýýã îëîõûí òóëä ýõëýýä õàðàõ òàëáàéí õýìæýý 22mm áîëîõûã õàðààä òóõàéí õàðàõ òàëáàéä îéðîëöîîãîîð 3 ò¿ðñ áàãòàæ áàéãààãààð áàðèìæààëàí íýã ò¿ðñíèé äèàìåòð õàðàõ òàëáàéí äèàìåòðýýñ îéðîëöîîãîîð 3 äàõèí áàãà áóþó îéðîëöîîãîîð 7.3mm õýìæýýòýé áîëîõûã òîîöîæ áîëíî. Иéì àðãààð óðãàìëûí ýñ áà çàãàñíû ò¿ðñíèé õýìæýýã òîîöîîëóóëæ áîëíî. Иíãýõëýýð áèäíèé õàðñàí óðãàìëûí ýñèéí áîäèò õýìæýý 0.3mm (0.45mm-èéí ãóðàâíû õîёð), öàõèóð çàìãèéí óðò 1.8mm, çàãàñíû ò¿ðñíèé äèàìåòð 7.3mmò áóþó áîäèò õýìæýýãýýðýý õàìãèéí òîì íü çàãàñíû ò¿ðñ áàéíà.

Õ¿ñíýãò.5.Äàðààх эсүүдийí àëь íь òîм áэ?

Õàðñàí ýñ ªñãºëòÕàðàõ

òàëáàéí äèàìåòð (mm)

Õàðñàí ýñèéí áîäèò õýìæýý

(mm)

Óðãà

ìëû

í ýñ

Îáüåêòèâ ëèíç (Õàðóóð) = x40Îêóëÿð (Дóðàí) = x10

Íèéò ºñãºëò= x400 0.45mm 0.3mm

Цàõ

èóð

çàì

àã


Íèéò ºñãºëò= x_____

Зàãà

ñíû

ò¿ð

ñ


Íèéò ºñãºëò= x_____

Õ¿ñíýãò.6Õàðàх òàëáàйí хэмжээг îëîх хүсíэгò

Îáüåêòèâ ëèíç

(Õàðóóð)-ийí өсгөëò

Дóðàí (Шагайгуур)-гийí өсгөëò5X 10X 15X 20X

Äуðàí Äуðàí Äуðàí ÄуðàíÍèéò

ºñãºëòÕàðàõ

òàëáàéí õýìæýý

Íèéò ºñãºëò

Õàðàõ òàëáàéí õýìæýý





1X 5X 22mm 10X 20mm 15X 13mm 20X 9.5mm

2X 10X 11mm 20X 10mm 30X 6.5mm 40X 4.8mm1X 5X 22mm 10X 20mm 15X 13mm 20X 9.5mm3X 15X 7.5mm 30X 6.5mm 45X 4.3mm 60X 3.2mm2X 10X 11mm 20X 10mm 30X 6.5mm 40X 4.8mm4X 20X 5.5mm 40X 5mm 6OX 3.2m 80X 2.4mm

10X 100X 1.8mm = 1800 µm

40X 400X 0.45mm = 450 µm

100X 1000X 0.18mm = 180 µm

Ýíý ñýäâèéã ñóäàëñíààð ñóðàã÷èä “Б¿õ àìüä áèåèéí á¿òöèéí íýãæ ýñ íü ãàäóóðàà îð÷íîîñ òóñãààðëàñàí ìåìáðàíòàé. Óðãàìëûí ýñ òîì âàêóîëü, ýñèéí õàíà, õëîðîпëàñòòàé áîë àìüòíû ýñ íü ýñèéí òºâòýé áàéäãààðàà õîîðîíäîî ÿëãàãäàíà. Õàðèí ýñèéí ýðõòýíöð¿¿ä íü ãýðëèéí äîëãèîíä èëðýõ õÿçãààðààñ æèæèã òóë ãýðëèéí ìèêðîñêîпò õàðàãääàãã¿é. Ýëåêòðîí ìèêðîñêîпîîð ýäãýýðèéã õàðæ áîëîõ áîëîâ÷ ýñèéã çààâàë ¿õ¿¿ëæ õàðäàã äóòàãäàëòàé òàë áèé. Ïðîêàðèîò ýñ íü ýóêàðèîò ýñýýñ æèæèã, öèòîпëàçì äîòîð ÷ºëººòýé îðшèõ ДÍÕ-òýé áà ýíäîпëàçìûí òîð, áººìã¿é, öººí ýðõòýíöýðòýé áà ðèáîñîì íü ÷ õàðüöàíãóé æèæèã áàéäàã” ãýñýí îéëãîëòòîé áîëñîí áàéíà.

Бèîëîãèéí ìîëåêóëóóäûí á¿òýö ¿¿ðãèéã ñóäàëæ îéëãîõ íü íèëýýä õ¿íä õýö¿¿ä òîîöîãääîã. Бèîëîãèéí ìîëåêóëóóäûã ¿¿ñãýã÷ àòîì, èäýâõòýé á¿ëã¿¿äýä íü çàäàëæ ýâë¿¿ëýõ àðãààð õèìèéí á¿òöèéã ñóäëàõ íü èë¿¿ îíîâ÷òîé ¿ëäýöòýé àðãà áàéæ áîëîõ þì.

Цàðäóóë, ãëèêîãåíèéí çàäðàëààð ------ ýíãèéí ñàõàðÓóðãèéí çàäðàëààð ------ àìèí õ¿÷èë ªºõ òîñíû çàäðàëààð ------ ãëèöåðèí, òîñíû õ¿÷èë ¿¿ñýõèéã ñóðàã÷èä ìýäýæ áàéãàà. Мàêðîìîëåêóëûã

¿íäñýí áàãà íýãæ áîëîõ ìîíîìåðýýñ íü ãàðãàí àâàõûã óóðàã, òîñíû ìàêðîìîëåêóëààð æèшýýëæ ä¿ðñëýí ¿ç¿¿ëüå. Ýõëýýä òîñíû áîëîí óóðãèéí ìîëåêóëûí ìîíîìåð áîëîí àòîìóóäûí çàãâàðûã öààñàí äýýð äàðààõ áàéäëààð õýâëýæ ºãººä пîëèìåð¿¿äèéã ýâë¿¿ëýõ äààëãàâàð ºãíº.

Ýíä äóðûí шèì áîäèñûí ìîëåêóëûí áàéãóóëàëòûí òîìüёîã ñîíãîæ áîëîõ áà õàìãèéí ãîë ñóðàëöàã÷èä ýõëýýä ººðñäºº óã òîìüёîã ýâë¿¿ëæ á¿òýýõèéã õè÷ýýíý. Тýä ÿíç á¿ðèéí õóâèëáàðûã äýâш¿¿ëæ ººðñäºº òóðшèæ áàéãàà íü ÷óõàë þì.

Мºí óäàìшëûí ãåíåòèê ¿íäñèéã ñóäëàõ äàäëàãà àæèë ÿâóóëàõàä íèëýýä õýö¿¿ áàéæ áîëîõ òóë íýã äàäëàãà àæëûã æèшýý áîëãîí ¿ç¿¿ëüå. Дàäëàãà àæèë õèéëãýõèéí òóëä áàãш íººö ìàòåðèàë áýëòãýõýýñ ãàäíà, äàäëàãà àæëûí õóóäàñ, àþóëã¿é àæèëëàãààíû çààâàð áîëîâñðóóëíà. Õàðèí ñóðàã÷èä äàäëàãà àæëûã õèéæ, ¿ð ä¿íã òîîöîæ àñóóëòàíä õàðèóëàí, õýëýëö¿¿ëýãò áýëòãýíý.

Дàäëàãà àæëûí õóóäàñ íü:Үéë àæèëëàãààíû çààâàð÷èëãààЯâöûí àæèãëàëòûã òýìäýãëýõ õ¿ñíýãòÃàðñàí ¿ð ä¿íãèéí òàëààðõè îéëãîëò áîëîí îíîëûí õýðýãëýýã шàëãàõ àñóóëòóóäûã

àãóóëñàí áàéíà


Сэдэв:Шинжтэмдэгсалаххууль.Зîðèëãî:Óäàìшèõ ç¿é òîãòëûí ¿íäñèéã îéëãîõБàãшèéí ¿éë àæèëëàãàà: 1. Дàäëàãà àæèëä õýðýãëýãäýõ íººö ìàòåðèàë áýëòãýõ:

Ү¿íä:áàãèéí òîîãîîð 2ш ñàâ, 100ш ñàâõ áýëòãýíý.2.Тóõàéí äàäëàãûí õè÷ýýëèéí ÿâöûí ¿ð ä¿íã òýìäýãëýõ àæëûí õ¿ñíýãò á¿õèé õóóäàñ

áîëîâñðóóëíà.3. Дàäëàãà àæèëä шààðäàãäàõ õóãàöààã òîîöíî.

Дàäëàãà àæëûí çîðèëãî òºëºâëºëòèéã òàíèëöóóëàõ õóãàöàà

Ñóðàã÷èä äàäëàãà õèéõýä çàðöóóëàõ

õóãàöàà

Мýäýýëëèéã îéëãîæ ¿ð ä¿íã òîîöîõ àñóóëòàíä

õàðèóëàõ õóãàöàà

Ñóðàã÷äûí îéëãîëòûã шàëãàõ

õóãàöàà5 ìèíóò 15 ìèíóò 15 ìèíóò 5 ìèíóò

Ñóðàã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà: Бàãшèéí áîëîâñðóóëñàí àæëûí õóóäàñ àшèãëàí äàäëàãà àæëûã õèéõ, ¿ð ä¿íã òîîöîõ, àñóóëòàíä õàðèóëàõ, õýëýëö¿¿ëýãò áýëòãýõ. “Шинжтэмдэгсалаххууль” дàдëàгà àжëыí хуудàсҮéë àæèëëàãààíû çààâàð÷èëãàà: Бàãèéí ãèш¿¿ä áàãшèéí áýëòãýñýí õîёð шèðõýã ñàâàíä ñàâõàà õóâààæ õèéíý. (Ñàâõíû îðîíä ºíãèéí ш¿ð, ººð ºíãèéí öààñòàé ÷èõýð, ºíãºò ¿ðýë çýðãèéã àшèãëàõ áîëîìæòîé.)Бýëòãýñýí ñàâàà ýöýã, ýõ áàéíà ãýæ òºñººë. Ñàâõíóóäûã òýäíèé ãàìåò ãýæ òºñººë.Ñàâõàí äýýð òýìäýãëýñýí ºíãèéã ãàìåòûí ãåíîòèп ãýæ òºñººë. Жíü: Óëààí ºíãº (À) ãåíîòèпòýé ãàìåò ( õàöàð õîíõîðõîéòîé) Шарөнгө (à) ãåíîòèпòýé ãàìåò (õàöàð õîíõîðõîéã¿é) ãýæ òºñººëíº.

Àæëûí äàðààëàëÍýãä¿ãýýð àëõàì: Ýõíèé ñàâàíä 50 шèðõýã óëààí á¿ñë¿¿ðòýé ñàâõ , íºãºº ñàâàíä 50ш шàð ºíãèéí á¿ñë¿¿ðòýé ñàâõ õèéíý.Õîёðäóãààð àëõàì: Í¿äýý àíèàä íýãä¿ãýýð ñàâíààñ 1ш, õîёðäóãààð ñàâíààñ 1ш ñàâõ àâíà.Ãàðñàí ¿ð ä¿íãèéí ãåíîòèпûã àæëûí õ¿ñíýãò (Õ¿ñíýãò.7)-ä “À” юмуу “à” ¿ñãýýð òýìäýãëýí áè÷ýýä ñàâõàà áóöààæ ñàâàíä íü õèéíý.Ãóðàâäóãààð àëõàì: Õîёðäóãààð àëõàìûí ¿éë àæèëëàãààã 50 óäàà äàâòàíà.Дºðºâä¿ãýýð àëõàì: Ýõíèé ñàâàíä 25ш óëààí, 25ш шàð ºíãèéí á¿ñë¿¿ðòýé ñàâõ , íºãºº ñàâàíä 25ш óëààí, 25ш шàð ºíãèéí á¿ñë¿¿ðòýé ñàâõ òóñ òóñ õèéíý.Тàâäóãààð àëõàì: Õîёðäóãààð àëõàìûí ¿éë àæèëëàãààã 50 óäàà äàâòàíà.

Õ¿ñíýãò.7Àæëûí õ¿ñíýãò

1 6 11 16 21 26 31 36 41 46

2 7 12 17 22 27 32 37 42 47

3 8 13 18 23 28 33 38 43 48

4 9 14 19 24 29 34 39 44 49

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Àсууëòууд:1.Ýâöýëä¿¿ëãýýð ÿìàð шèíæòýé õ¿¿õýä ãàðñàí âý? Тýäãýýð íü õýäýí õóâèéã ýçýëæ áàéãààã òîîöîîëæ, õàðüöóóëíà óó!............................................................................................................................................................2.Ýíäýýñ ÿìàð ä¿ãíýëò õèéæ áîëîõ âý? Ү¿íèéã õýðõýí òàéëáàðëàõ âý?............................................................................................................................................................3. Ñàâõûã ñàâíààñ àâàõäàà ÿàãààä í¿äýý àíèñàí ãýæ áîäîæ áàéíà âý?............................................................................................................................................................4.Тà àâñàí ñàâõàà áóöààãààä ñàâàíä õèéñýí íü ÿìàð ñàíààã èëòãýæ áàéãàà âý?............................................................................................................................................................

¯íэëгээíий зөвëөмж

Үíýëãýýíèé çîðèëãî íü ñóðàã÷äûí óõààðñàí ìýäëýã áîëîí ìýäýýëëèéã áîëîâñðóóëæ àшèãëàõ áà àñóóäàë шèéäýõ áàéäëûã шàëãàõ, ñóäàëãààíû àæëûí ÷àäâàðûã ýçýìш¿¿ëýõýä ÷èãëýíý. Мºí ñóðàã÷èä òóðшèëò, õýìæèëò, òîîöîî õèéæ шèíý ìýäëýã îëæ àâàõ ÿâöàä ýçýìшñýí ÷àäâàðûã íü ¿íýëýõ áîëîëöîîòîé. Тóõàéëáàë, ñîíãîñîí õîёð á¿ëãýìäëèéí ç¿éëèéí á¿ðäëèéã èëð¿¿ëæ, òºñººòýé áàéäëûã íü òîãòîîõ ã.ì. Ñóðàã÷èéí ìýäëýãèéí ÷àíàð ò¿¿íèé õºãæëèéã ÿâöûí áîëîí ýöñèéí ¿íýëãýýãýýð ¿íýëæ ä¿ãíýíý. Үíýëãýýíèé àñóóëò äààëãàâðóóä íü ñóðàã÷äûí öîãö ÷àäàìæèéã шàëãàõóéö áàéõàä àíõààðàõ íü ç¿éòýé. Õºòºëáºð¿¿äèéí ñ¿¿ëèéí áàãàíàíä áè÷èãäñýí ¿íýëãýýíèé шàëãóóðóóäàä òîõèðóóëàí ¿íýëãýýíèé äààëãàâðûã áàãш íàðèéâ÷ëàí áîëîâñðóóëàõ áîëîìæòîé. Мýäëýã шàëãàõ äààëãàâàð íü óóðãèéí àíõäàã÷, õîёðäîã÷, ãóðàâäàã÷, äºðºâäºã÷ á¿òýö ¿¿ñãýõ õîëáîîíóóäûã çºâ äàðààëóóëàí íýðëý. Бàéãàëèéí шàëãàðëûí õýëáýð¿¿äèéã òàéëáàðëà. ã.ì èõýâ÷ëýí óòãûã хýлýх, дүрслýí зурж, бèчèх, тайлбарлах юмуу бүдүүвч тойм гаргах хýлбýрýýр өгөгдсөí байдаг. Харèí ÷àäâàðûã шàëãàõ äààëãàâàð íü ñóðàëöàã÷èä ìýäëýãýý шèíý íºõöºë áàéäàëä õýðýãëýõ, шàëòãààí óÿëäàà òîãòîîæ íýãòãýí ä¿ãíýõèéã шààðäñàí шèíæòýé èõýâ÷ëýí: хýлýлц, таамагла, зөвлө, тооцоол, тайлбарла, îëæ тогтоо, øèйд ãýñýí үгүүдýýр өгөгдөíө. Тухайлбал, 1.ªºðòºº áîëîí ñîëáèöîí òîîñ õ¿ðòýõ ¿çýãäëèéí ãåíåòèê ¿ð ä¿íã íü õàðüöóóëàõ çàìààð шèíý ç¿éë ¿¿ñýõýä àëü íü èë¿¿ ¿¿ðýãòýéã òîãòîî. 2.Óëààí áóóäàéí пîëèпëîéä, ýðäýíý шèшèéí èíáðèäèíãèéã óðãàö íýìýãä¿¿ëýõ óëàìæëàëò àðãàòàé õàðüöóóëàí äàâóó òàëûã íü òàéëáàðëà ã.ì. Мºí ñóðàã÷èä ãåíåòèêèéí òîìüёî òýìäýãëýãýý àшèãëàí áîäëîãî áîäîõ òîîöîî õèéõ ÷àäâàðûã íü ¿íýëýõ áîëîëöîîòîé.

Ñóðàã÷äûí òóðшèõ, ñóäëàí шèíæëýõ ÷àäâàðûã ¿íýëýõäýý àëèâàà ¿çýãäýë ¿éë ÿâöûí шèíæëýõ óõààíû îíîëûí ¿íäýñëýëèéã õèð îéëãîñíûã íü ãîë÷ëîí àíõààðàõ íü ç¿éòýé. Тóõàéëáàë, Бåíåäèêòèéí óðâàëæ íü ш¿ëòýä õèéñýí çýñèéí ñóëüôàòûí óóñìàë áºãººä õºõ ÿãààí ºíãºòýé. Т¿¿íèé íàéðëàãàä áóé çýñèéí èîí ñààõðûí íºëººãººð àíãèæðàí óóñìàëûí ºíãº óëààí áîëîõ ¿éë ÿâöàä ¿íäýñëýí ñààõðûã Бåíåäèêòèéí óðâàëæààð òàíüæ áîëíî. Тýãýõäýý ñààõàð àãóóëñàí óóñìàëðóó Бåíåäèêòèéí óðâàëæ íýìñýíèé äàðàà ààæèì õàëààæ ºãºõ õýðýãòýé áºãººä óóñìàëûí ºíãº ýõëýýä íîãîîí äàðàà íü шàð, óëáàð шàð áîëæ ýöýñòýý óëààäàã.

Õàðèí öàðäóóëûã êàëè èîäûí óóñìàëä óóñãàñàí èîäûí áîð õ¿ðýí ºíãèéí óóñìàëààð ¿éë÷èëæ öàðäóóë èîäûí õàð õºõ ºíãèéí êîìпëåêñ ¿¿ñãýæ òàíèäàã.

Тýãâýë óóðãèéí ìîëåêóëûí àìèí á¿ëýã íü çýñèéí èîíòîé óðâàëä îðñíîîð òîä íèë ÿãààí ºíãèéã ¿¿ñãýíý. Иéìä Бèóðåòèéí áýëýí óðâàëæ þìóó ýñâýë çýñèéí ñóëüôàòûí ñóëðóóëñàí óóñìàë áà êàëè þìóó íàòðèéí ш¿ëòèéí ñóëðóóëñàí óóñìàë õîёóëàíã íü óóðãèéí óóñìàë ðóó õèéæ ñàéòàð ñýãñýðíý.

Тîñíû ìîëåêóëûã öýâýð ýòàíîëîîð èëð¿¿ëäýã. Ýòàíîë öýâýð óñàíä óóññàí ¿åäýý òóíãàëàã áàéäàã áîë òîñ àãóóëñàí íºõöºëä óñ, ýòàíîë óðâàëä îðîõ ¿åä, òîñíû ìîëåêóëóóä íü æèæèã ¿ðëýí á¿òýöòýé áºìáºëºã ¿¿ñãýí òóíãàëàã óóñìàë äîòîð æèãä òàðõàæ ýìóëüñèéí ñ¿¿í áóëèíãàð ¿¿ñäýã òóõàé ìýäëýã ÷àäâàðûã íü äàðààõ õýëáýðèéí äààëãàâàð, îíîî àшèãëàí ¿íýëæ áîëîõ þì.

Äààëгàвàð Õîîë õ¿íñýýð àâàõ óóðàã äóòàãäàõ áîëîí ÷èõðèéí шèæèíãýýñ ¿¿äýëòýé ºâ÷èíä õîîëíû äýãëýì áàðèõ

èõ òóñòàé. Ñóðàã÷èä äîòðîî óóðàã, öàðäóóë áîëîí ãëþêîç àãóóëñàí 5 ÿíçûí óóñìàë (À, Б, В, Ã, Д) ºãºâ. Ýäãýýð óóñìàëààñ äýýðõ ºâ÷íººð шàíàëæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñò òóñ áîëîõ óóðàã àãóóëñàí 2 óóñìàëûã íü îëîõ õýðýãòýé áàéëàà. Ñóðàã÷ ýäãýýð óóñìàëóóäûã Бèóðåòèéí óðâàëæààð шàëãàâ.

ÓóñìàëÀжигëàгдсàí өíгө

Áиуðеò уусмàë Èîдыí уусмàë Áеíедикòийí уусмàëA ЦýíõýðБВÃ óëààíД

1. Õîёð äàõü áàãàíàíä 5 óóñìàëûã Бèóðåòèéí óðâàëæòàé ¿éë÷ë¿¿ëýõýä àæèãëàãäñàí ºíãèéã

òýìäýãëýíý ¿¿. В áà Д óóñìàë óóðàã àãóóëñàí áîëíî [2].2. Чèõðèéí шèæèí ºâ÷òýé õ¿ì¿¿ñò í¿¿ðñ-óñûã ñààõðààñ áóñ õàðèí öàðäóóë á¿õèé õ¿íñíýýñ àâàõûã

çºâëºäºã. Ñóðàã÷ óóñìàëààñ àëü íü öàðäóóë àãóóëæ áàéãààã òýäãýýðýýñ шèíýýð àâñàí äýýæ äýýð èîäûí óóñìàë äóñààæ шàëãàâ. Б óóñìàë öàðäóóë àãóóëæ áàéãàà íü èëýð÷ èîäòîé õàð õºõ ºíãº ¿ç¿¿ëýâ. Õ¿ñíýãòèéí 3 äàõü áàãàíàíä 5 óóñìàëûí èîäûí óóñìàëòàé ¿éë÷ëýõýä àæèãëàãäñàí ºíãèéã òýìäýãëý.

56 Åðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí X-XII àíãèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õºòºëáºð, çºâëºìæ

3. A áà Ã ãýñýí õîёð óóñìàëûí íýã íü ñààõàð, ãëþêîç çàäëàã÷èéã àãóóëíà. Чèõðèéí шèæèíòýé õ¿ì¿¿ñ èõ õýìæýýíèé ãëþêîçòîé õ¿íñ õýðýãëýõýýñ òàòãàëçàõ ёñòîé áàéäàã.

Ñóðàã÷ ýíý 2 óóñìàëûí ãëþêîçûã Бåíåäèêòèéí óóñìàëààð шàëãàâ. Ү¿íèé ¿ð ä¿íã õ¿ñíýãòèéí ñ¿¿ëèéí áàãàíàíä ¿ç¿¿ëñýí áàéãàà.

Àëü óóñìàë ãëþêîç àãóóëæ áàéíà âý? Õàðèóëòàà òàéëáàðëàíà óó! 4. Óóðãèéí 2 óóñìàëûí íýã íü öàðäóóëûã ãëþêîç áîëãîí çàäàëäàã àìèëàç ôåðìåíòèéã àãóóëäàã. Àëü

óóñìàë íü àìèëàç àãóóëæ áàéãààã òîãòîîõ òóðшèëòûã òºëºâëººðýé. .........................................................................................................................................[4]

Õàðèóëò1. В áà Д ÿãààíA, Б áà Ã õºõ [2]

2. Б õºõ/õàðВ áà Ã áîð/шàð (ýíä õ¿ñíýãòèéí áóñàä í¿äýí äýõ ºíãèéã òîîöîõã¿é) [2]

3. Ã óóñìàë (Бåíåäèêòèéí óóñìàë ) õºõººñ óëààí áîëæ ºíãèéã ººð÷èëíº/ýåðýã ¿ð ä¿í ãàðíà [2]

4. Б óóñìàëûã 2 óóðãèéí óóñìàë á¿õèé õóðóó шèëýíä õèéíý. Óðâàë ÿâóóëæ õýñýã õóãàöààíä õàðíà (30-40°Ñ-èéí òåìпåðàòóðò/õàëààõ).

Бåíåäèêòèéí óóñìàëûã àìèëàçòàé óóñìàë á¿õèé õóðóó шèëýíä õèéõýä ýåðýã ¿ð ä¿í ãàðíà [4]. [Íèéò: 10 îíîî]

Àøигëàсàí áîëîí àøигëàх мàòеðиàë:

http://www.sciencephoto.com/media/312781/enlarge http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_organisms_by_chromosome_count http://earthsky.org/biodiversity http://www.indiana.edu/~ensiweb/lessons/chr.bk1.htmlhttp://open.jorum.ac.ukhttp://www.abpischools.org.ukhttp://www.human-abo.org http://www.understandingrace.orghttp://en.wikipedia.org http://geneticsf.labanca.nethttp://www.bilkent.edu.trhttp://www.ucsd.tvhttp://www.seaworld.orghttp://www.biologymad.comhttp://www.smm.orghttp://www.youtube.comhttp://www.pennmedicine.orghttp://course1.winona.eduhttp://yaca.yandex.ru/yca/cat/Science/Secondary_Education/Schools/ http://hubblesite.org/

ЕÐӨÍÕÈЙ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ 12 ÆÈËÈЙÍ ÑÓÐГÓÓËÈЙÍ 10-12 ÄÓГÀÀÐ...

Documents

Transcript of ЕÐӨÍÕÈЙ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ 12 ÆÈËÈЙÍ ÑÓÐГÓÓËÈЙÍ 10-12 ÄÓГÀÀÐ...