Ιστορία του Μεσαιωνικού & Νεότερου κόσμου Β' Λυκείου -...

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ & ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ | κεφάλαιο 1ο : τράπεζα θεμάτων

1

Α] Ερωτήσεις

1

Να εξηγήσετε ποια προβλήματα προκάλεσαν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία οι επιδρο-μές των Αβάρων και των Σλάβων στη Χερσόνησο του Αίμου. Οι αβαροσλαβικές επιδρομές δημιούργησαν μία νέα κατάσταση στη Χερσόνησο του Αίμου. Ακμαίες πόλεις καταστράφηκαν, ενώ μεγάλο μέρος του πληθυσμού εξοντώ-θηκε, αιχμαλωτίστηκε ή τράπηκε σε φυγή. Η Θεσσαλονίκη πολιορκήθηκε επανειλημ-μένα από τους εισβολείς. Οι Σλάβοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε εδάφη της σημερινής Ελλάδας, δημιουργώντας τις λεγόμενες σκλαβηνίες, νησίδες σλαβικού πληθυσμού, σκορπισμένες ανάμεσα στους ντόπιους. Από την άλλη πλευρά, ο ελληνικός πληθυσμός μειώθηκε κατά την περίοδο αυτή στο εσωτερικό της Χερσονήσου, αλλά διατηρήθηκε στις παράκτιες περιοχές και τις πόλεις. Από αυτές κυρίως τις περιοχές άρχισε στα τέλη του 8ου αι. η σταδιακή αποκατάσταση της βυζαντινής διοίκησης και η αφομοίωση των Σλάβων. Στις αρχές του 7ου αι, όμως, όταν ο στρατός κάλεσε στο θρόνο τον Ηρά-κλειο, η κατάσταση ήταν ακόμη εξαιρετικά κρίσιμη.

2

Από πού διαφαίνεται ο θρησκευτικός χαρακτήρας των εκστρατειών του Ηρακλείου κατά των Περσών; Ο θρησκευτικός χαρακτήρας των εκστρατειών του Ηρακλείου ήταν προφανής: στρέ-φονταν κατά των πυρολατρών Περσών που κατείχαν τους Αγίους Τόπους και απει-λούσαν τη Ρωμανία, δηλαδή τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ενώ ο Ηράκλειος είχε εκ-στρατεύσει στην Ανατολή, οι Πέρσες σε αντιπερισπασμό πολιόρκησαν την Κωνσταντι-νούπολη, σε συνεργασία με τους Αβάρους και τους Σλάβους, αλλά οι επιθέσεις τους αποκρούστηκαν. Με το γεγονός αυτό συνδέεται η σύνθεση του Ακάθιστου Ύμνου, προς τιμή της Θεοτόκου, στην οποία και αποδόθηκε η σωτηρία της Πόλης (626).

3

Ποιες ήταν οι συνέπειες της δημιουργίας του θεσμού των «θεμάτων» στην κοινωνική οργάνωση του Βυζαντίου; Τα νέα διοικητικά μέτρα είχαν σημαντικές συνέπειες για το αμυντικό σύστημα και την κοινωνική οργάνωση του Βυζαντίου: Οι μισθοφόροι εξέλιπαν, ενώ οι νέοι στρατιώ-τες-αγρότες αγωνίζονταν με αυταπάρνηση, επειδή παράλληλα υπερασπίζονταν την ιδιοκτησία τους. Η μικρή και η μεσαία ιδιοκτησία ενισχύθηκαν και για άλλο λόγο: οι μεγάλοι γαιοκτήμονες αποδεκατίστηκαν στη διάρκεια των αβαροσλαβικών επιδρο-μών και τα χέρσα χωράφια τους καταλήφθηκαν από ελεύθερους αγρότες ακτήμονες ή μικροϊδιοκτήτες. Έτσι, η μεσοβυζαντινή κοινωνία αναδιαρθρώθηκε ριζικά. Οι ελεύ-θεροι αγρότες συγκροτούσαν τώρα τη δυναμικότερη τάξη της, οργανωμένοι σε εύ-ρωστες και ομοιογενείς κοινότητες χωρίων.

Ιστορία του μεσαιωνικού & νεότερου κόσμου Τράπεζα Θεμάτων – Ερωτήσεις & Απαντήσεις

Κεφάλαιο 1ο : Από το θάνατο του Ιουστινιανού ως την απο-κατάσταση των εικόνων & τη συνθήκη του Βερντέν

Ενότητα 1.2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610 – 641). Αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις.


2

4

Πώς επιτεύχθηκε ο εξελληνισμός του Βυζαντινού κράτους; Μετά το 630, όπως θα δούμε παρακάτω, το Βυζαντινό κράτος έχασε μεγάλο μέρος των ανατολικών του επαρχιών, απέκτησε όμως με αυτό τον τρόπο εθνολογική ομοιο-γένεια, καθώς οι περισσότεροι κάτοικοι του ήταν πλέον Έλληνες ή ελληνόφωνοι. Έτσι, τα Eλληνικά πήραν τη θέση που κατείχαν ως τότε τα Λατινικά, ως επίσημη κρατική γλώσσα. Η εξέλιξη αυτή αντανακλάται στους επίσημους αυτοκρατορικούς τίτλους. Ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον ελληνικό τίτλο βασιλεύς με την προσθήκη πιστός εν Χριστώ, εγκαταλείποντας τους παλαιούς ρωμαϊκούς τίτλους imperator Romanorum (αυτοκρά-τωρ Ρωμαίων)* caesar (καίσαρ)* και augustus (αύγουστος)*.

Β] Ασκήσεις κλειστού τύπου (πολλαπλής επιλογής)

Οι εκστρατείες του Ηρακλείου έγιναν μέσα σε κλίμα θρησκευτικής έξαρσης και είχαν θρησκευ-τικό χαρακτήρα, γιατί: α. επικεφαλής του βυζαντινού στρατού τέθηκαν επιφανείς ιεράρχες. β. στράφηκαν εναντίον των πυρολατρών Περσών που είχαν αφαιρέσει τον Τίμιο Σταυρό. γ. στράφηκαν εναντίον των μουσουλμάνων Αράβων που είχαν αφαιρέσει τον Τίμιο Σταυρό. δ. οδήγησαν στο Πρώτο Σχίσμα των δύο Εκκλησιών. Τα πρώτα «θέματα»: α. ήταν αρχικά στρατιωτικές μονάδες μετακινούμενες ανά την επικράτεια. β. ήταν αρχικά διοικητικές περιφέρειες. γ. οργανώθηκαν στη Βαλκανική Χερσόνησο. δ. οργανώθηκαν στη θάλασσα. Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν: α. στο Φραγκικό κράτος. β. στη Βαλκανική Χερσόνησο. γ. στη Μικρά Ασία. δ. στην Αφρική. «Θέματα» στο Βυζάντιο ονομάζονται: α. διοικητικές περιφέρειες του Βυζαντινού κράτους. β. εγκαταστάσεις Σλάβων στην επικράτεια του Βυζαντινού κράτους. γ. μεγάλες εκτάσεις γης που ανήκουν αποκλειστικά στην Εκκλησία. δ. μεγάλες εκτάσεις γης που ανήκουν αποκλειστικά στον Βυζαντινό αυτοκράτορα. Η σύνθεση του Ακάθιστου Ύμνου συνδέεται με: α. την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους. β. τη νίκη των Βυζαντινών κατά των Βουλγάρων. γ. την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες. δ. την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Πέρσες, Αβάρους και Σλάβους. Τον Τίμιο Σταυρό από τους Πέρσες ανέκτησε: α. ο Μιχαήλ Β ́. β. ο Ηράκλειος. γ. ο Λέων Γ ́ Ίσαυρος. δ. ο Βασίλειος Β ́ Μακεδών.


3

Ο Ηράκλειος συνέτριψε τον περσικό στρατό στη μάχη: α. της Νινευί. β. του Κοσσυφοπεδίου. γ. του Ματζικέρτ. δ. της Άγκυρας.

Γ] Ασκήσεις κλειστού τύπου (Σωστό – Λάθος)

Σ Λ Η σύνθεση του Ακάθιστου Ύμνου συνδέεται με την πολιορκία της Θεσσαλονίκης από τους Αβαροσλάβους.

Ο Ηράκλειος στους αγώνες του κατά των Περσών είχε την αμέριστη ηθική και υλική συμπαράσταση της Εκκλησίας.

Τα «θέματα» ήταν κτήματα τα οποία ο βυζαντινός αυτοκράτορας παραχωρούσε, για διπλωματικούς λόγους, σε ξένους ηγεμόνες.

Ο θεσμός των θεμάτων ενίσχυσε τη θέση των ελεύθερων αγροτών στη βυζαντι-νή κοινωνία.

Τα «θέματα» αποτέλεσαν τη βάση της οργάνωσης του Μεσοβυζαντινού κρά-τους.

Τα έσοδα από τα «στρατιωτόπια» έδιναν στους στρατιώτες του Βυζαντίου τη δυνατότητα να συντηρήσουν το άλογο και τον οπλισμό τους.

Τον κορμό του πληθυσμού στο βυζαντινό «χωρίο» αποτελούσαν οι Δυνατοί.

Τον κορμό του πληθυσμού στο βυζαντινό «χωρίο» αποτελούσαν οι ελεύθεροι αγρότες.

Ο αμεσότερος κίνδυνος που απειλούσε το Βυζάντιο, όταν ο Ηράκλειος ανέβηκε στον θρόνο, ήταν οι Άραβες.

Τις κατευθυντήριες γραμμές της πολιτικής στο Βυζάντιο χάραζε ο Λογοθέτης του Δρόμου, στενός συνεργάτης του αυτοκράτορα.

Δ] Ορισμοί

θέματα: στρατιωτικές μονάδες, μετακινούμενες ανά την επικράτεια. Όταν οι μονάδες αυ-τές απέκτησαν μόνιμη εγκατάσταση, θέματα ονομάστηκαν οι περιοχές εγκατάστασής τους, οι οποίες εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες.

στρατιωτόπια: κτήματα, από τα έσοδα των οποίων οι βυζαντινοί στρατιώτες εξασφάλιζαν και συντηρούσαν το άλογο και τον οπλισμό τους. Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιω-τική υπηρεσία μεταβιβαζόταν από τον πατέρα στον πρωτότοκο γιο

σκλαβηνίες: νησίδες σλαβικού πληθυσμού, σκορπισμένες σε όλο τον ελλαδικό χώρο ανά-μεσα στους ντόπιους.

Λογοθέτης του Γενικού: ανώτατος αξιωματούχος του Βυζαντίου, που είχε την ευθύνη των οικονομικών.

Ε] Ασκήσεις κλειστού τύπου (συμπλήρωσης κενών)


4

Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις α-κόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): θρησκευτικός, πυρολάτρης, Ιερουσαλήμ, επεκτα-τικός, Νινευί, βυζαντινός, περσικός, μουσουλμάνος.

Ο θρησκευτικός χαρακτήρας των εκστρατειών του Ηρακλείου ήταν φανερός, διότι στρεφόταν κατά των πυρολατρών Περσών που κατείχαν την Ιερουσαλήμ και απειλούσαν την αυτοκρατο-ρία. Η σύγκρουση των δυο στρατών κρίθηκε στη μάχη της Νινευί, όπου ο περσικός στρατός αφανίστηκε.


Να εξηγήσετε τις υποχρεώσεις, σε θρησκευτικό και πολιτικό επίπεδο, των πιστών του Ισλάμ. Για τους μουσουλμάνους ιδιαίτερη σημασία είχε ο ιερός πόλεμος (τζιχάντ), δηλαδή η υποχρέ-ωση των πιστών να διαδώσουν με το σπαθί τη θρησκεία τους στους "απίστους".Οι μάρτυρες της πίστης εξασφάλιζαν την είσοδο τους στον Παράδεισο. Η πίστη αυτή των μουσουλμάνων υπήρξε σημαντικός παράγοντας της ραγδαίας εξάπλωσης του Ισλάμ. Το Κοράνιο, όμως, δεν καθορίζει μόνο τη θρησκευτική συμπεριφορά των πιστών, αλλά και τα καθήκοντα και τους νόμους που πρέπει να τηρούνται από τους πολίτες, τους υπαλλήλους και τους κυβερνώντες. Η θρησκευτική κοινότητα ταυτίζεται με το κράτος (θεοκρατικό κράτος). Όποιος παραβιάζει τους ιερούς κανόνες δικάζεται από τον Μουφτή ή τον Καδή (δικαστή) βάσει του Κορανίου. Η θρη-σκευτική δικαιοσύνη δεν διαχωρίζεται από την κοσμική. Ο ανώτατος άρχοντας είναι ταυτό-χρονα θρησκευτικός και κοσμικός ηγέτης.


Σημαντικός παράγοντας της εξάπλωσης του Ισλάμ ήταν: α. η ιεραποστολική δράση των Χαλιφών. β. ο ιερός πόλεμος. γ. ο προσηλυτισμός των χριστιανών ηγετών στο Ισλάμ. δ. τα δάνεια στοιχεία από τη Χριστιανική και Ιουδαϊκή θρησκεία. Εγίρα ονομάζεται α. ο θάνατος του Μωάμεθ. β. η αποδημία του Μωάμεθ από τη Μέκκα στη Μεδίνα. γ. η έναρξη διδασκαλίας της νέας θρησκείας. δ. η χρονολογία γραφής του Κορανίου. Το έτος αποδημίας του Μωάμεθ από τη Μέκκα στη Μεδίνα αποτελεί την αφετηρία: α. της δημόσιας διδασκαλίας του Μωάμεθ για τη νέα θρησκεία. β. του ιερού πολέμου. γ. του χρονολογικού συστήματος των Αράβων. δ. της νεώτερης ιστορίας των Οθωμανών.

Ενότητα 1.3. Η Εμφάνιση του Ισλάμ


5


Σ Λ Η διδασκαλία του Μωάμεθ δίχασε τις αραβικές φυλές και πυροδότησε την πολιτική διάσπαση της Αραβικής Χερσονήσου.

Το Κοράνιο καθορίζει και τους νόμους που πρέπει να τηρούν οι πολίτες ενός ισλα-μικού κράτους.

Δ] Ορισμοί ιερός πόλεμος (τζιχάντ): η υποχρέωση των πιστών να διαδώσουν με το σπαθί τη θρησκεία

τους στους "απίστους".

χαλίφης: ο τοποτηρητής του Προφήτη, δηλ. ο κυβερνήτης της αραβικής κοινότητας. Ισλάμ: θρησκεία που ίδρυσε ο Μωάμεθ τον 7ο αι. με στοιχεία από τον ιουδαϊσμό και το χρι-

στιανισμό. θεοκρατικό κράτος Αράβων: το κράτος στο οποίο την ανώτατη κοσμική εξουσία διαθέτει ο

χαλίφης ο οποίος ταυτόχρονα είναι και το θρησκευτικό πρότυπο που ακολουθούν οι πιστοί.

Ε] Ασκήσεις κλειστού τύπου (συμπλήρωσης κενών)

Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις α-κόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): παράδεισος, προφήτης, ιουδαϊσμός, Κοράνιο, Χα-λίφης, χριστιανισμός, μουφτής, ελληνισμός.

Το Ισλάμ έχει πολλά δάνεια από τον ιουδαϊσμό και τον χριστιανισμό. Μετά τον θάνατο του Μωάμεθ ανέλαβε τη διακυβέρνηση της κοινότητας ο Χαλίφης, δηλαδή ο τοποτηρητής του προφήτη , ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την εφαρμογή των εντολών του Κορανίου.

Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις α-κόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν) : μουσουλμάνος, χατζής, Ισλάμ, Ριάντ, Μεδίνα, Τζι-χάντ, Εγίρα, Μέκκα.

Ο Μωάμεθ άρχισε να διδάσκει δημόσια μια νέα θρησκεία που ονομάστηκε Ισλάμ, κατηγορώ-ντας τους συμπατριώτες του ως ειδωλολάτρες. Για τον λόγο αυτό όμως ο Μωάμεθ εκδιώχθηκε το από τη Μέκκα και κατέφυγε στη Μεδίνα, όπου ίδρυσε μια κοινότητα πιστών. Το έτος απο-δημίας του Μωάμεθ, που ονομάζεται Εγίρα, αποτελεί αφετηρία του χρονολογικού συστήματος των Αράβων. Μέσα σε μια δεκαετία ο Μωάμεθ κατόρθωσε να επιβάλει τη διδασκαλία του και να συνενώσει τις αραβικές φυλές, θέτοντας τέρμα στην πολιτική διάσπαση της Αραβικής Χερ-σονήσου. Οι πιστοί της νέας θρησκείας ονομάστηκαν μουσουλμάνοι.

Α] Ερωτήσεις Να εξηγήσετε ποια ήταν η ιδεολογική βάση του κινήματος της Εικονομαχίας. Ιδεολογική βάση του κινήματος της Εικονομαχίας υπήρξαν οι ανεικονικές αντιλήψεις των κα-τοίκων των ανατολικών επαρχιών, οι οποίες στηρίζονταν στο επιχείρημα ότι η απεικόνιση του

Ενότητα 1.5. Εικονομαχία


6

θείου με ανθρώπινη μορφή δεν συμβιβάζεται με τον χαρακτήρα του Χριστιανισμού ως καθαρά πνευματικής θρησκείας. Εξάλλου, οι υπερβολές της λατρείας των εικόνων και των λειψάνων, μιας λατρείας που άγγιζε τα όρια της δεισιδαιμονίας ανάμεσα στο λαό, ιδιαίτερα στις ευρωπαϊ-κές επαρχίες, προκαλούσαν σοβαρές αντιδράσεις.


Την εικονομαχική πολιτική εγκαινίασαν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία : α. οι Παλαιολόγοι. β. οι Μακεδόνες. γ. οι Κομνηνοί. δ. οι Ίσαυροι.

Όταν ο Λέων ο Γ ́ Ίσαυρος εξαπέλυσε την πρώτη επίθεση κατά των εικόνων, ο πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης: α. κατέστρεψε την εικόνα του Χριστού στη Χαλκή Πύλη των Ανακτόρων. β. τάχθηκε με το μέρος του αυτοκράτορα. γ. αρχικά δεν αντέδρασε. δ. αντέδρασε με οργή.

Ιδεολογική βάση του κινήματος της Εικονομαχίας ήταν: α. οι αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων. β. οι δογματικές διαφορές μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας. γ. το πρώτο εικονομαχικό διάταγμα του Λέοντα Γ ́ Ισαύρου. δ. οι ανεικονικές αντιλήψεις των κατοίκων των ανατολικών επαρχιών της Βυζαντινής Αυτοκρα-τορίας.

Ιδεολογική βάση του κινήματος της Εικονομαχίας ήταν: α. οι θρησκευτικές απόψεις της Εκκλησίας της Ρώμης. β. οι ανεικονικές αντιλήψεις των κατοίκων των ανατολικών επαρχιών της Βυζαντινής Αυτοκρα-τορίας. γ. οι αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων. δ. ένας σεισμός μεταξύ Θήρας και Θηρασίας.

Η Σύνοδος της Ιέρειας : α. αφόρισε τους εικονομάχους αυτοκράτορες. β. αφόρισε τον πάπα. γ. καταδίκασε τη λατρεία των εικόνων. δ. αποφάσισε την αναστήλωση των εικόνων.

Η οριστική αναστήλωση των εικόνων σήμαινε για το Βυζάντιο: α. την υιοθέτηση των ανεικονικών αντιλήψεων από την επίσημη Εκκλησία. β. την αποτυχία της Εκκλησίας να υποτάξει στη βούλησή της το Κράτος. γ. τον οριστικό διαχωρισμό Κράτους-Εκκλησίας. δ. την αποτυχία του Κράτους να υποτάξει στη βούλησή του την Εκκλησία.


Σ Λ Η Εκκλησία της Ρώμης συμφωνούσε απολύτως με τα μέτρα που έλαβαν οι Ίσαυ-ροι κατά των εικόνων.


7

Τα μέτρα κατά των Εικόνων που έλαβαν οι βυζαντινοί αυτοκράτορες, στόχευαν στη συμφιλίωση της κεντρικής εξουσίας με τους πληθυσμούς των ανατολικών περιοχών του Βυζαντίου.

Δ] Ασκήσεις κλειστού τύπου (συμπλήρωσης κενών) Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις α-κόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): Σύρος, Χριστός, σεισμός, Κωνσταντίνος Ε ́, Θήρα, πόλεμος, Λέων Γ ́, εικόνα. Την αφορμή για την έναρξη της εικονομαχίας φαίνεται ότι την έδωσε ένας καταστροφικός σει-σμός, που είχε επίκεντρο την περιοχή μεταξύ Θήρας και Θηρασίας. Ο αυτοκράτορας Λέων Γ’ εξαπέλυσε την πρώτη επίθεση κατά των εικόνων. Με διαταγή του ο στρατός απομάκρυνε από τη Χαλκή Πύλη μια εικόνα του Χριστού. Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις α-κόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): Ίσαυροι, Μακεδόνες, ανατολικές, βόρειες, Πέρσες, Άραβες, Κωνσταντινούπολη, Ρώμη. Οι δύο πρώτοι Ίσαυροι (Λέων Γ' και Κωνσταντίνος Ε') υπήρξαν οι πρωτεργάτες του κινήματος της Εικονομαχίας. Ιδεολογική βάση του κινήματος αυτού υπήρξαν οι ανεικονικές αντιλήψεις των κατοίκων των ανατολικών επαρχιών. Την περίοδο αυτή η Βυζαντινή αυτοκρατορία αντιμε-τώπιζε κρίσιμες καταστάσεις: τα πλοία των Αράβων όργωναν τις βυζαντινές θάλασσες και λεη-λατούσαν ακτές, νησιά και πόλεις. Η εικονομαχική πολιτική των βυζαντινών αυτοκρατόρων βρήκε αντίθετη την εκκλησία της Ρώμης με αρνητικές συνέπειες για τις σχέσεις της αυτοκρατο-ρίας με τη Δύση. Τελικά η Σύνοδος, που συγκλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη αποφάσισε την αποκατάσταση των εικόνων.


1

Να εξηγήσετε την οικονομική πολιτική του Νικηφόρου Α ́. Ο Νικηφόρος Α' πήρε τολμηρά δημοσιονομικά μέτρα για την ανόρθωση της οικονο-μίας, τα οποία από τους αντιπάλους του και τον χρονογράφο Θεοφάνη χαρακτηρί-στηκαν ως κακώσεις. Τα μέτρα αυτά ήταν τα ακόλουθα: 1. Η ακύρωση των φοροα-παλλαγών που είχε θεσπίσει η αυτοκράτειρα Ειρήνη και η εγγραφή των πολιτών στους φορολογικούς καταλόγους 2. Η επιβολή του καπνικού φόρου (για κάθε εστία που καπνίζει, δηλαδή για κάθε νοικοκυριό) στους πάροικους (εξαρτημένους γεωρ-γούς) των μονών και των ναών, καθώς και στα πολυάριθμα φιλανθρωπικά ιδρύμα-τα 3. Η καθιέρωση της συλλογικής ευθύνης της κοινότητας του χωριού για την κα-ταβολή των φόρων 4. Η απαγόρευση της τοκογλυφίας 5. Η δημιουργία κλήρων για τους ναύτες στρατιώτες της Μ. Ασίας και 6. Η υποχρέωση των πλούσιων ναυκλήρων (πλοιοκτητών) της Κωνσταντινούπολης να δανειστούν από το κράτος με υψηλό επι-τόκιο. Το τελευταίο αυτό μέτρο απέβλεπε στην ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυ-σιπλοΐας.

Κεφάλαιο 1.6. Κοινωνία & οικονομία


8

2

Ποια στοιχεία φανερώνουν τη στρατιωτικοποίηση της βυζαντινής κοινωνίας από τα μέσα του 7ου ως τα μέσα του 9ου αι. μ. Χ.; Από τα μέσα του 7ου ως τα μέσα του 9ου αι. το Βυζάντιο διέρχεται μια περίοδο κρί-σης, η οποία χαρακτηρίζεται από την έντονη κοινωνική παρουσία του στρατού. Η στρατιωτικοποίηση της μεσοβυζαντινής κοινωνίας εκφράζεται με την εμφάνιση των οικογενειακών επωνύμων και την οικοδόμηση πολλών κάστρων. Τα επώνυμα προσδιορίζουν, σχεδόν αποκλειστικά, στρατιωτικές αριστοκρατικές οικογένειες, ενώ τα κτισμένα σε δυσπρόσιτες περιοχές οχυρά κάστρα αντικαθιστούν τις πόλεις που παρακμάζουν. Στοιχείο στρατιωτικοποίησης, αλλά και ένδειξη εδραίωσης της βυζαντινής κυριαρχίας αποτελεί και η βαθμιαία επέκταση του δικτύου των θεμάτων με τη διχοτόμηση παλαιότερων μεγάλων θεμάτων (Μ. Ασία) ή τη δημιουργία νέων (Βαλκανική). Με τη δημιουργία ναυτικών θεμάτων η αυτοκρατορία κατόρθωσε να θωρακίσει τις παράλιες περιοχές, αλλού σε μικρότερο και αλλού σε μεγαλύτερο βά-θος.

3

Γιατί το κίνημα του Θωμά του Σλάβου δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως λαϊκή εξέγερση και κοινωνική επανάσταση; Το κίνημα του Θωμά δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως λαϊκή εξέγερση και κοινωνική επανάσταση, αν και έπαιξαν κάποιο ρόλο σε αυτό οικονομικοί και κοινωνικοί παρά-γοντες. Επρόκειτο περισσότερο για εμφύλιο πόλεμο, μια σύγκρουση μεταξύ νομιμό-τητας και σφετερισμού της εξουσίας, που επηρεάστηκε κυρίως από τις προσωπικές φιλοδοξίες και τα κίνητρα του στασιαστή, από τον ανταγωνισμό των βυζαντινών επαρχιών με την κεντρική εξουσία και την πολιτική της και από τη διαμάχη για τις εικόνες.

Β] Ασκήσεις κλειστού τύπου (πολλαπλής επιλογής) Ο Νικηφόρος Α ́: α. πήρε τολμηρά δημοσιονομικά μέτρα. β. ακύρωσε τον καπνικό φόρο. γ. παραχώρησε φοροαπαλλαγές στην Εκκλησία. δ. υμνήθηκε για τη δημοσιονομική του πολιτική από τον χρονογράφο Θεοφάνη. Η εποικιστική πολιτική του Βυζαντίου για την αντιμετώπιση των σκλαβηνιών προέβλεπε: α. τη μεταφορά Σλάβων από τις σκλαβηνίες των Βαλκανίων σε περιοχές της Μ. Ασίας και τη μεταφορά μικρασιατικών πληθυσμών σε σκλαβηνίες της Θράκης, Μακεδονίας και Νότιας Ελ-λάδας. β. τη μεταφορά Σλάβων από τις σκλαβηνίες των Βαλκανίων σε περιοχές βόρεια του Δούναβη και τη μεταφορά μικρασιατικών πληθυσμών σε σκλαβηνίες της Θράκης, Μακεδονίας και Νότι-ας Ελλάδας. γ. τη μεταφορά Σλάβων από τις σκλαβηνίες της Μ. Ασίας στα Βαλκάνια και τη μεταφορά μικρα-σιατικών πληθυσμών σε σκλαβηνίες της Θράκης, Μακεδονίας και Νότιας Ελλάδας. δ. τη μεταφορά Σλάβων από τις σκλαβηνίες βόρεια του Δούναβη σε περιοχές της Νότιας Ελλά-δας και τη μεταφορά μικρασιατικών πληθυσμών σε σκλαβηνίες της Θράκης και της Μακεδονί-ας.



9

Σ Λ Από τα μέσα του 7ου ως τα μέσα του 9ου αι. το δίκτυο των θεμάτων στο Βυζαντι-νό κράτος επεκτείνεται.

Δ] Ορισμοί πάροικοι: οι εξαρτημένοι γεωργοί, δηλαδή αυτοί που ενοικίαζαν κτήματα άλλων προς καλ-

λιέργεια. καπνικός φόρος: φόρος που επέβαλε ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α’ για κάθε εστία που

κάπνιζε, δηλαδή για κάθε νοικοκυριό.

Ε] Ασκήσεις συμπλήρωσης κενών Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις α-κόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): Βασίλειος Β ́, Νεαρές, Βενετοί, κακώσεις, πάροι-κος, ναύκληρος, Νικηφόρος Α ́, Άραβες. Στην εποχή των Ισαύρων οι Βυζαντινοί είναι υποχρεωμένοι να μοιράζονται τα κέρδη τους από το εμπόριο με τους Άραβες, στους οποίους καταβάλλουν τελωνειακούς δασμούς. Ο Νικηφόρος Α ́, πήρε τολμηρά δημοσιονομικά μέτρα για την ανόρθωση της οικονομίας, τα οποία από τους αντιπάλους του χαρακτηρίστηκαν ως κακώσεις. Κάποια από τα μέτρα αυτά ήταν η επιβολή του καπνικού φόρου στους πάροικους των μονών και των ναών, και η υποχρέωση των πλούσιων ναύκληρων της Κωνσταντινούπολης να δανειστούν από το κράτος με υψηλό επιτόκιο. Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις α-κόλουθες λέξεις ( δύο λέξεις περισσεύουν): θέματα, διοικητής, στρατηγός, χωρία, στρατιωτό-πια, Μ. Ασία, Βαλκανική. Περί τα μέσα του 7ου αιώνα στο Βυζαντινό κράτος για την αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση επιδιώχθηκε μια εκτεταμένη διοικητική μεταρρύθμιση, η δημιουργία των θέματων, δηλαδή διοικητικών περιφερειών. Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία των περιφερειών αυτών ασκούσε ο στρατηγός. Οι στρατιώτες διέθεταν στρατιωτόπια, δηλαδή κτήματα, από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν το άλογο και τον οπλισμό τους. Η μεταρρύθ-μιση αυτή εφαρμόστηκε αρχικά στη Μ. Ασία περί τα μέσα του 7ου αιώνα. Οι ελεύθεροι αγρότες συγκροτούσαν τώρα τη δυναμικότερη τάξη της, οργανωμένοι σε εύρωστες και ομοιογενείς κοινότητες χωρίων. Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις α-κόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): αστικοποίηση, Βούλγαροι, μεταναστευτικός, στρα-τιωτικοποίηση, Σλάβοι, εποικιστικός, Θράκη, Μ. Ασία, θέματα. Από τα μέσα του 7ου ως τα μέσα του 9ου αι. η στρατιωτικοποίηση της βυζαντινής κοινωνίας εκφράζεται με την εμφάνιση των οικογενειακών επωνύμων και την οικοδόμηση πολλών κά-στρων. Στις ευρωπαϊκές επαρχίες της αυτοκρατορίας είχαν εγκατασταθεί πολλοί Σλάβοι. Το Βυζαντινό κράτος, για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, εφάρμοσε μια εποικιστική πολιτική στο πλαίσιο της οποίας πολλοί μικρασιατικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν στις


10

επαρχίες της Θράκης της Μακεδονίας και της Νότιας Ελλάδας. Την ίδια περίοδο με τη δημιουρ-γία παράλιων θεμάτων η αυτοκρατορία κατόρθωσε να θωρακίσει τις παράλιες περιοχές, αλλού σε μικρότερο και αλλού σε μεγαλύτερο βάθος.

Α] Ερωτήσεις Να εξηγήσετε πώς ιδρύθηκε το πρώτο Βουλγαρικό κράτος, την εποχή του αυτοκράτορα Κων-σταντίνου Δ ́. Επί Κωνσταντίνου Δ' ιδρύθηκε στη Χερσόνησο του Αίμου το κράτος των Βουλγάρων, λαού που προωθήθηκε από τις ασιατικές στέπες στις εκβολές του Δούναβη. Οι Βούλγαροι νίκησαν το βυζαντινό στρατό και κατέκτησαν τα εδάφη μεταξύ Δούναβη, Αίμου και Ευξείνου Πόντου. Ο αυτοκράτορας υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει σιωπηρά τη νέα κατάσταση και να υποσχεθεί την καταβολή ετήσιων χορηγιών για το μέλλον. Αυτό αποτελούσε πράξη σύνεσης, διότι στην περι-οχή αυτή είχαν διεισδύσει ήδη σλαβικές φυλές, με συνέπεια αυτή να έχει αποσπαστεί ουσια-στικά από τον έλεγχο της αυτοκρατορίας.

Β] Ασκήσεις κλειστού τύπου (πολλαπλής επιλογής) Σκλαβηνίες ονομάζονται: α. νησίδες σλαβικού πληθυσμού σε εδάφη της σημερινής Ελλάδας. β. νησίδες σλαβικού πληθυσμού σε εδάφη της Ιταλικής Χερσονήσου. γ. νησίδες σλαβικού πληθυσμού σε εδάφη βόρεια του Δούναβη. δ. νησίδες σλαβικού πληθυσμού σε εδάφη της Μικράς Ασίας. Οι σκλαβηνίες: α. ήταν ημιαυτόνομες αρχικά και πλήρωναν φόρο υποτέλειας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. β. ήταν ανεξάρτητα κρατίδια εκτός Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. γ. ήταν νησίδες σλαβικού πληθυσμού στην Ιταλική Χερσόνησο. δ. εξελίχθηκαν σε τροχοπέδη για τον εκχριστιανισμό των Σλάβων της Μοραβίας Το κράτος των Βουλγάρων ιδρύθηκε: α. στη Χερσόνησο της Κριμαίας. β. στη Χερσόνησο του Αίμου. γ. στην Πελοπόννησο. δ. στα νότια παράλια του Ευξείνου Πόντου. Ο Κωνσταντίνος Δ ́ υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει σιωπηρά την ίδρυση: α. της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους. β. του Βουλγαρικού κράτους. γ. του Φραγικού κράτους. δ. του Σερβικού κράτους

Ενότητα 1.7. Σλάβοι 7 Βούλγαροι


11

Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α ́ ηττήθηκε και θανατώθηκε από: α. τον αυλάρχη του Φραγκικού κράτους Κάρολο Μαρτέλο. β. τον Φράγκο βασιλιά Πιπίνο. γ. τον Βούλγαρο ηγεμόνα Σαμουήλ. δ. τον Βούλγαρο ηγεμόνα Κρούμο. Ο Κρούμος ήταν ηγέτης: α. των Αβάρων. β. των Σλάβων. γ. των Βουλγάρων. δ. των Ρώσων.


Σ Λ Οι σκλαβηνίες ήταν νησίδες Σλάβων εγκατεστημένων ανάμεσα σε βουλγαρικούς πληθυσμούς.

Οι Βούλγαροι βοήθησαν τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ ́ να αντιμετωπίσει τους Ά-ραβες επιδρομείς μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης.

Το Βουλγαρικό κράτος υποτάσσεται στο Βυζάντιο όταν χάνος των Βουλγάρων ήταν ο Κρούμος.

Στη διάρκεια του 9ου αι. οι Σλάβοι αφομοίωσαν εθνολογικά τους Βουλγάρους.

Δ] Ορισμοί

Σκλαβηνίες: αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού, μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης, ανάμεσα στους γηγενείς πληθυσμούς, σε όλη την έκταση της Χερσονήσου του Αίμου.


1

Ποια ήταν τα αποτελέσματα της νίκης του Κάρολου Μαρτέλου κατά των Αράβων στο Πουατιέ της Γαλλίας (732); Στο Φραγκικό κράτος ιδιαίτερα σημαντικό ήταν το αξίωμα του αυλάρχη* (majordomus), το οποίο απέκτησε νέο κύρος, όταν ο αυλάρχης Κάρολος Μαρτέλος αναχαίτισε την προέλαση των Αράβων στο Πουατιέ της Γαλλίας (732). Ο Κάρολος Μαρτέλος, γόνος μιας ισχυρής αριστοκρατικής οικογένειας, υπήρξε ο ιδρυτής μιας νέας δυναστείας, της δυναστείας των Καρολιδών, που διαδέχθηκε τους Μεροβίγγει-ους υπό τις εξής συνθήκες: Ο πάπας, απειλούμενος από τους Λογγοβάρδους που ε-τοιμάζονταν να βαδίσουν κατά της Ρώμης, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Βυζάντιο και να προσεταιριστεί τους Φράγκους, στέφοντας το γιο του Καρόλου Μαρτέλου Πι-πίνο ελέω Θεού βασιλέα* των Φράγκων (754). Η παπική ευλογία προσέδωσε στη φραγκική βασιλεία μεγάλο ηθικό κύρος και με τη στέψη αυτή επικράτησε στην Ευ-ρώπη η αντίληψη της ελέω Θεού βασιλείας.

Ενότητα 1.8. Το Φραγκικό κράτος υπό τις δυναστείες των Μεροβιγ-γείων & των Καρολιδών


12

2

Με ποια μέτρα ο Καρλομάγνος ενίσχυσε την εσωτερική οργάνωση του Φραγκικού Βασιλείου; Για να ενισχύσει την εσωτερική οργάνωση του κράτους του ο Κάρολος ο Μέγας πήρε τα ακόλουθα μέτρα: 1. Διαίρεσε τη φραγκική επικράτεια σε 200 περίπου κομητείες. Οι κόμητες ασκούσαν, με τη βοήθεια των επισκόπων τη στρατιωτική και πολιτική διοίκηση, και συγχρόνως ήταν δικαστές και φοροεισπράκτορες. 2. Καθιέρωσε το θεσμό των βασιλικών απεσταλμένων, οι οποίοι θα επέβλεπαν την εφαρμογή των νόμων και των διαταγμάτων που εξέδιδε. 3. Προχώρησε σε εκκλησιαστική μεταρρύθμιση που συμπλήρωσε τη διοικητική με-ταρρύθμιση. Η Εκκλησία απετέλεσε από τότε παράγοντα συνοχής και ενότητας.

3

Ποιες ήταν οι συνέπειες της στέψης του Καρλομάγνου ως αυτοκράτορα, από τον πά-πα; Η στέψη του Καρόλου ως αυτοκράτορα είχε ως αποτέλεσμα να συνυπάρχουν αντιμέ-τωπες από το 800 και εξής δυο αυτοκρατορίες, μία ανατολική και μία δυτική. Γι αυτό το λόγο η στέψη θεωρήθηκε από τους Βυζαντινούς ως σκάνδαλο και σφετερισμός των νομίμων και αποκλειστικών δικαιωμάτων τους στη ρωμαϊκή κληρονομιά και κυ-ρίως του δικαιώματος χρήσης του όρου βασιλεύς των Ρωμαίων. Η διάσταση μεταξύ Ανατολής και Δύσης επεκτάθηκε τώρα και στην πολιτική σφαίρα. Η οικουμένη δια-σπάστηκε γλωσσικά, πολιτικά και θρησκευτικά σε δύο αντίπαλους κόσμους.

4

Ποια ήταν η τύχη του Φραγκικού κράτους μετά τον θάνατο του Καρλομάγνου; Η δυναστεία των Καρολιδών συνένωσε το μεγαλύτερο μέρος του χριστιανικού κό-σμου της Δ. Ευρώπης (Γαλατία, Γερμανία και Ιταλία). Η διοικητική ενότητα του ετερο-γενούς αυτού κράτους άρχισε όμως να κλονίζεται, όταν εξέλιπε η επιβλητική προσω-πικότητα του Μεγάλου Καρόλου. Ο διάδοχος του τελευταίου, Λουδοβίκος ο Ευσεβής, διέπραξε λάθη που έπληξαν σοβαρά το κύρος της αυτοκρατορικής εξουσίας. Μετά το θάνατο του, το 840, οι τρεις γιοι του (Λουδοβίκος, Κάρολος Φαλακρός και Λοθάριος ) διένειμαν, με τη συνθήκη του Βερντέν (843), την κληρονομιά του. Ο πρώτος έλαβε τα εδάφη ανατολικά του Ρήνου, ο δεύτερος περιοχές της σημερινής Γαλλίας και ο τρίτος μια ζώνη που εκτεινόταν από το σημερινό Βέλγιο μέχρι την κεντρική Ιταλία.Οι τρεις αυτές εδαφικές ενότητες επρόκειτο να αποτελέσουν τη βάση σχηματισμού τριών από τα μεγαλύτερα κράτη της σύγχρονης Ευρώπης, της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας.

Β] Ασκήσεις κλειστού τύπου (πολλαπλής επιλογής) Η στέψη του Καρόλου του Μεγάλου ως αυτοκράτορα στη Ρώμη: α. έγινε από τον πάπα και επικυρώθηκε από τον πατριάρχη. β. συνέβαλε στην πολιτική και θρησκευτική ένωση της οικουμένης. γ. είχε ως αποτέλεσμα τη βελτίωση των σχέσεων Ανατολής - Δύσης. δ. θεωρήθηκε σκάνδαλο και σφετερισμός των δικαιωμάτων των Βυζαντινών στη ρωμαϊκή κληρονομιά.


13


Σ Λ Ο πάπας απειλούμενος από τους Λογγοβάρδους προσεταιρίστηκε τους Φρά-γκους και έστεψε τον γιο του Κάρολου Μαρτέλου, Πιπίνο, αυτοκράτορα των Ρωμαίων.

Την εποχή του Καρλομάγνου ενισχύθηκε η εσωτερική οργάνωση του κράτους των Φράγκων.

Δ] Ασκήσεις κλειστού τύπου (συμπλήρωσης κενών) Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις α-κόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): Άραβες, Βούλγαροι, Μεροβίγγειοι , αυτοκράτορας, Λογγοβάρδοι, πάπας, αυλάρχης, στρατηγός. Το σημαντικότερο "βαρβαρικό" κράτος της Δυτικής Ευρώπης ήταν το εκχριστιανισμένο Βασί-λειο των Φράγκων. Στα τέλη του 7ου και στις αρχές του 8ου αιώνα, το πολιτικό σύστημα που εγκαθίδρυσε η δυναστεία των Μεροβιγγείων οδήγησε στην αποδυνάμωση του θεσμού της βασιλείας. Στο Φραγκικό κράτος ιδιαίτερα σημαντικό ήταν το αξίωμα του αυλάρχη , το οποίο απέκτησε νέο κύρος, όταν ο Κάρολος Μαρτέλος αναχαίτισε την προέλαση των Αράβων στο Πουατιέ της Γαλλίας. Ο πάπας απειλούμενος από τους Λογγοβάρδους, που ετοιμάζονταν να βαδίσουν κατά της Ρώμης, αναγκάστηκε να προσεταιριστεί τους Φράγκους, στέφοντας το γιο του Καρόλου Μαρτέλου, Πιπίνο, «ελέω Θεού βασιλέα των Φράγκων».

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, MSc. [email protected]

Ιστορία του Μεσαιωνικού & Νεότερου κόσμου Β' Λυκείου -...

Education

Transcript of Ιστορία του Μεσαιωνικού & Νεότερου κόσμου Β' Λυκείου -...