tti ti Tdii Katoa i Mdi didi I d Mt Eti M di i T

Post on 04-Jan-2022

3 views 0 download

Transcript of tti ti Tdii Katoa i Mdi didi I d Mt Eti M di i T

��u��al �� Islami� ��u�a�i�� P�li�� ����, ��l� �, ��� �, ���� Di�e��i��a� O�li�e �u�i ���� (���p:����u��al�iai��ma�a���a��i��i��e��p�p��iep�

�t��t��i �����t��i�� T��di�i Kato�a ������i M�di� ���didi��� I���� ��d� M��������t Et�i� M��� di �������i T�������

R���i�� �o�i���� Instit�t Agama Islam �egeri �ana�� �mail� r�kminag�ni�ala�iain�mana���a��i�

A�di��to Instit�t Agama Islam �egeri �ana�� �mail� ar�iant��iain�mana���a��i�

��di���� Instit�t Agama Islam �egeri �ana�� �mail� �a�irman�iain�mana���a��i�

A��TRA�T: T�e ��r��se �� t�is st��� �as t� �es�ri�e t�e �reser�ati�n strateg� �� t�e kat��a�s tra�iti�n as a me�i�m �� Islami� e���ati�n in ��na et�ni� ��mm�nities at ���t�east ��la�esi� �at��a �as a li�e ���le tra�iti�n t�at �eals �it� t�e �ra�ti�e �� Islami� �al�es ��i�� �arrie� ��t �ere�itar� �� ��na et�ni� ��mm�nities� In ��na et�ni� ��mm�nities, t�e �at��a tra�iti�n �as �n�erst��� as a rit�al �� �re�entan�e�, �r ���il� islami�ati�n� ��i�� age� ���� �ears �l�� In its im�lementati�n, t�e kat��a tra�iti�n ��ntains t�e �al�es �� Islami� e���ati�n t�at are re�resen�te�, ��t� �er�all� an� n�n�er�all�� T�is st��� �se� a q�alitati�e a��r�a�� �it� t�e resear�� l���ati�n in ��na �istri�t an� �est ��na �istri�t, at ���t�east ��la�esi Pr��in�e� �� �sing t�e in�tera�ti�e anal�sis, t�is st��� �r����e� t�e �a�ts a���t t�e �reser�ati�n �� t�e kat��a tra�iti�n as a me�i�m �� Islami� e���ati�n in t�e ��na ��mm�nit� ��i�� �arrie� ��t �� (�) in�eriting ka�t��a �al�es in t�e �amil� en�ir�nment, (�) �reser�ing t�e ��na lang�age, (�) in�reasing t�e �r���essi�nalism �� imam�, an� (�) �reser�ati�n t�r��g� ��at��a�insig�t��l� tea��ing an� resear��� �E��ORD�� strateg� �� �reser�ati�n, kat��a tra�iti�n, ��na et�ni� ��mm�nities

A��TRA��I T���an �enelitian ini a�ala� menggam�arkan strategi �elestarian tra�isi kat��a se�agai me�ia �en�i�ikan Islam �a�a mas�arakat etnis ��na �i ��la�esi Tenggara� �at��a a�ala� tra�isi sikl�s �i��� �ang �ertalian �engan �raktik nilai�nilai Islam �ang �ilaksanakan se��ara t�r�n�tem�r�n �le� mas�arakat etnis ��na� �agi mas�arakat etnis ��na, tra�isi kat��a �i��a�ami se�agai rit�al ��ert��atan�, ata� ��engislaman anak� �er�sia ���� ta��n� �alam �e�laksanaann�a tra�isi kat��a mengan��ng nilai�nilai �en�i�ikan Islam �ang �ire�sentasikan, �aik se�ara �er�al ma���n n�n�er�al� Penelitian ini mengg�nakan �en�ekatan k�alitati� �engan l�kasi �enelitian �i ka���aten ��na �an �a���aten ��na �arat Pr��insi ��la�esi Tenggara� �engg�nakan analisis interakti�, �enelitian ini meng�asilkan �akta��akta strategi �elestarian tra��isi kat��a se�agai me�ia �en�i�ikan Islam �a�a mas�arakat ��na �ilak�kan �engan langka��langka� (�) �e�arisan nilai�nilai kat��a �i lingk�ngan kel�arga, (�) �elestarian �a�asa ��na, (�) �eningkatan �r��esi�nalisme imam�, �an (�) �elestarian melal�i �enga�aran �an �enelitian ��er�a�asan �at��a��

�ATA ����I: s��a�e�i peles�a�ia�, ��a�isi �a���a, mas�a�a�a� e��is Mu�a

� � �u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma� ISS� ��������� (p�i����ISS� ��������� (��li�e�

������d������� ��a�isi se�a�ai sala� sa�u �a�ia� �a�i �e�u�a�aa� me�upa�a� �e��me�a �a�� selalu me�

�ealisasi�a� �e�u�u�a� mas�a�a�a� se��a me��a��u�� pe��e�a�ua� a�au a�a�a��a�a�a� �a�� �i��u�u��a� �a�i masa �e masa� ��a�isi se�a�ai sua�u �e�iasaa� �a�� �e�apli�asi�a� se�a�a �e�us�me�e�us �e��a� �e��a�ai sim��l �a� �ai�a� i�u �u�a �apa� �i�emu�a� pa�a mas�a�a�a� e��i� Mu�a �i Sula�esi �e���a�a� Sala� sa�u ��a�isi �a�� masi� �ip�a��i��a� se�a�ia� �esa� mas�a��a�a� ��usus��a �i �a�upa�e� Mu�a �a� �a�upa�e� Mu�a �a�a� P���i�si Sula�esi �e���a�a a�ala� ��a�isi kat��a� Dalam pela�sa�aa� ��a�isi kat��a �e�e�sp�esi�a� �e��a�ai sim��l, �ai� sim��l �e��al maupu� sim��l ����e��al �a�� sa�a� �e��a� mua�a� �ilai pe��i�i�a� Islam�

Pe��i�i�a� Islam se�a�a �a�asa se�i�� �ise�u� �e��a� al�Tar�i�a� al�Islamia�a� (Ma��us, ����, p� ��� �a�a al�Tar�i�a� �e��a� �a�a �e��a ra��a �e�a��i pe��i�i�a�, pemeli�a�aa� (Mu���l��, ����, p� ����� Selai� �a�a al�Tar�i�a� al�Islamia�a�, �u�a �e��apa� �a�a��a�a al�Ta�lim �a� al�Ta��i� �a�� se�i�� �i�u�u���a� �e��a� pe��i�i�a� Islam� �a�a al�Ta��i� �e�asal �a�i �a�a �e��a a�a�a �a�� �e�a��i pe��i�i�a� (Mu��l��, ����, p� ���, se�a���a� �a�a al�Ta�lim �e�asal �a�i �a�a �e��a alama �a�� �e�a��i pe��a�a�a� (Mu��l��, ����, p� ����� �e�i�a �a�a i�i memili�i pe��e��ia� �a�� sali�� �e��ai� sa�u �e��a� �a�� lai�, se�i���a semua��a �apa� �ipe��u�a�a�, �i�sesuai�a� �e��a� �����asi��a, �a��a� �e�ua��a su�a� �ipa�ai se�a� �ama� �a�i (Ma��us, ����, p� ���

Pe��i�i�a� Islam me�upa�a� sua�u p��ses spi�i�ual, a��la�, i��ele��ual, �a� s�sial �a�� �e�usa�a mem�im�i�� ma�usia �a� mem�e�i��a �ilai��ilai, p�i�sip�p�i�sip, �a� �ela�a� i�eal �alam �e�i�upa� �a�� �e��u�ua� mempe�siap�a� �e�i�upa� �u�ia �a� a��i�a� (�a���ulu��, ����� a�au pe��i�i�a� Islam me�upa�a� �im�i��a� �a�� �i�e�i�a� �le� sese��a�� a�a� ia �e���em�a�� se�a�a ma�simal sesuai a�a�a� Islam (�a�si�, ����, p� ����

Mu�amma� �a�il al�D�amali (�alam ��i�i�, ����, p� ���, pe��i�i�a� Islam a�ala� p��ses �a�� me��a�a��a� ma�usia �epa�a �e�i�upa� �a�� �ai� �a� �a�� me��a���a� �e�a�a� �e�ma�usiaa���a sesuai �e��a� �emampua� �asa� (�itra�� �a� �emampua� a�a���a (pe��a�u� �a�i lua��� De��a� �a�a lai�, pe��i�i�a� Islam me�upa�a� usa�a mempe�siap�a� �a� me�um�u��a� a�a� a�au i��i�i�u ma�usia �a�� �e�p��ses �a� �e�la��su�� �e�us�me�e�us se�a� ia la�i� sampai me�i���al �u�ia� ��apu� �a�� �ipe�siap�a� �a� �i�um�u��a� melipu�i aspe� �asma�i, a�al, �a� ���a�i se�a�ai sa�u �esa�ua� �a�pa me��esampi���a� sala� sa�u aspe� �a� mele�i��a� aspe� �a�� lai� (Ma��us, ����, pp� �������

�at��a se�a�ai se�ua� �i�ual ��a�isi �a�� �ila�sa�a�a� �a� �i�a�is�a� �a�i �e�e�asi �e �e�e�asi pa�a mas�a�a�a� e��i� Mu�a i�u se�a�a e�im�l��i �e�asal �a�i �a�a t��a �a�� a��i��a ����a�, i�sa��� Pa�a mas�a�a�a� e��i� Mu�a, kat��a �ipa�ami �a� �ip�a�i��a� se�a�ai �i�ual ����a�� �ea�amaa� �a�i a�a� �a�� �e�umu� a��a�a ���� �a�u�� Di �alam��a �e��apa� a�a�a� �e��a�� pe��ua�a��pe��ua�aa� �e�pu�i (a��la� mulia� �a� pe��ua�a��pe��ua�a� �a�� �ila�a�� �alam a�a�a� Islam� ��a� �u�ua� pela�sa�aa� ��a�isi i�i �e��apai, �i�ual kat��a �ila�u�a� se�ela� a�a� �isu�a� a�au �i��i�a� (�e�� � Ma�a�a�, ����, p� ����� Me�u�u� pa��a��a� ��a�� Mu�a �a��a kat��a �a�us �ila�sa�a�a� �a�i se�iap ��a�� �a�� me��ela�� �e�asa �a�e�a �i�ual ��a�isi i�i me�upa�a� p��ses pelampaua� �a�i si�a� �e�a�a���a�a�a� me�u�u �e�e�asaa�, �ai� �alam ����e�s a�ama, maupu� a�a� is�ia�a�� �a��a�, �i�ual ��a�isi kat��a me��u���ap�a� �al��al pe��i�� �a�� �e��e�aa� �e��a� pe��i�i�a� Islam �a�i a�a��a�a� �a�� �e�a��a� �e�asa u��u� me��ala�i �e�i�upa� �alam mas�a�a�a��

Pe��i�i�a� Islam �alam ��a�isi kat��a pa�a �asa��a a�ala� usa�a �e�e��a�a u��u� mem�im�i�� �asma�i �a� ���a�i a�a� �a�� �ipimi� �le� se��a�� imam� �imam �esa� pa�a �i���a� �e�i�upa� i��i�i�u �a� s�sial u��u� me��em�a���a� �itra� ma�usia �e��asa��a�

�u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma� � �

�u�um��u�um Islam me�u�u �e��e��u���a ma�usia i�eal �a�� �e��ep�i�a�ia� muslim �a� �e�a��la� �e�pu�i se�i���a me��apa� �e�a�a�iaa� �i �u�ia �a� �i a��i�a��

Me��i��a� �e�e��ai�a� a��a�a �i�ual ��a�isi kat��a �e��a� �ilai��ilai pe��i�i�a� Islam �a�� meli���upi��a (�ai� aspe� �e��al maupu� ����e��al�, upa�a peles�a�ia� �a�i a��ama� �epu�a��a���a mul�la� �ila�u�a�� Peles�a�ia� �ipe�lu�a� u��u� mem�e�i�a� pema�ama� �a�� �e�a� �e�pa�a mas�a�a�a� se�i���a �e��a�ai ma�i�es�asi �u�a�a, �ai� i�e�i�e, �ilai��ilai, �a�a �ela�u�a�, a�a�, �e�iasaa� a�au pe�ila�u �e�p�la, maupu� �u�u� �e�u�a�aa� �e�upa �asil �a��a �i�a� �ipe��e��a���a� �e��a� a�a�a� a�ama pa�a sisi �e��e��u �a�e�a �e�ua��a mema�� �e��e�a� De��a� a�a��a pema�ama� �a�� �e�a� ma�a pe�sepsi �e��a�ap �u�u���u�u� �u�a�a se�a�ai �i��a�a� me��impa�� �apa� �ilu�us�a� se�i���a mas�a�a�a� �e��u�a u��u� meli�a� aspe� pe���i�i�a� �a�� �e��a��u�� �i �alam��a� Me�emu�a� m��el peles�a�ia� e�e��i� sa��a� �ipe�lu�a� �alam me�a�is�a� �ilai��ilai �u�a�a �e�se�u� �epa�a �e�e�asi pela��u� me��i��a� ��a�isi���a�isi l��al �e�asa i�i se�i�� �ali �i�a� �e��a�a me���a�api �u�a�a asi�� se�i���a se�a�a pe�la�a� �ilai��ilai l��al �a�� me��a�i �i�i �ep�i�a�ia� �a��sa I����esia sema�i� �e��e�us�

Peles�a�ia� a�ala� se�ua� upa�a u��u� mempe��a�a��a� �ela��su��a� se�ua� �a��a �u��a�a �a�� �isa me��ami� �a��a �u�a�a �e�se�u� �e�ap �e��a�a, �e��a�a� �e��a�ap sesua�u �a� me�mili�i �ilai��ilai �u��si��al �a�i �e�i�upa� mas�a�a�a� pe��u�u����a� S��a�e�i �i si�i me��a����u� sua�u �i��a�a� a�au upa�a �a�� �a�us �ila�u�a� u��u� me��ami� �a��a �u�a�a �e�se�u� �e�ap �e��a�a �a� les�a�i� �a��a �u�a�a �a�� �ima�su� �i si�i a�ala� ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �a�� ����isi��a meme�lu�a� pe��a�ia� �e�sama se�i���a �e�e�a�aa���a �e�ap �e��a�a �a� les�a�i�

��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �apa� �i�a�a�a� i�e��i� �e��a� �pe��islama� �e��la��as�a� a�a��, se�a�ai sala� sa�u me�ia u��u� mem�e��u� �a�a��e� a�a� a�a� �apa� �e��u�i pe�e��i lu�u�� Se�a�ai se�ua� p���u� �e�u�a�aa�, ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �i Sula��esi �e���a�a me��alami pasa�� su�u�, �ai� �ili�a� �a�i �esp�� mas�a�a�a� pemili� a�au pe���u�u����a, maupu� pe��a�ia� peme�i��a� �ae�a�� ����isi i�i me��e�a��a� ��a�isi kat��a mem�pu��ai pelua�� u��u� �e��a�a�, �e��em�a�� a�au me��alami �epu�a�a�� Se�u�u��a� �e��a� i�u upa�a meles�a�i�a� e�sis�e�si �u�a�a me��a���u� �i�a �al: (�� pe��a�ia� mas�a�a�a� pemili���a, (�� pe��a�ia� �e�a�a (peme�i��a�� a�a� �e�e�a�aa���a, �a� (�� pe��a�u� �ema�ua� �ama�� Pe�les�a�ia� ��a�isi kat��a se�a�ai sala� sa�u �u�a�a l��al mas�a�a�a� Mu�a �i Sula�esi �e���a�a �a�e�a��a a�a� �e��u�u��a� �e��a� �i�a u�su� �e�se�u��

Masala� u�ama ��a�isi kat��a, �a��i mi�im��a usa�a�usa�a meles�a�i�a� ��a�isi i�i� Me��e�ma�i ����isi i�i ma�a �ipe�lu�a� usa�a�usa�a �a�� �apa� meli��u��i se�ali�us me��em��a���a� ��a�isi kat��a a�a� �e�ap les�a�i �i�a� �a��a pa�a masa se�a�a�� �e�api �u�a �i masa �a�� a�a� �a�a��� �eles�a�a�ia� ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �i �a�upa�e� Mu�a �a� �a�upa�e� Mu�a �a�a� P���i�si Sula�esi �e���a�a �apa� �ipe��a�u�i �le� �e�a�am �a����� Pe��eli�ia� i�i �i���us�a� pa�a pe�masala�a�, �a�aima�a�a� s��a�e�i peles�a�ia� ��a�isi kat��a se��a�ai me�ia pe��i�i�a� Islam pa�a mas�a�a�a� e��i� Mu�a �i Sula�esi �e���a�a� De��a� �emi�ia�, pe�eli�ia� i�i �e��u�ua� me��i�e��i�i�asi �a� me��elas�a� s��a�e�i peles�a�ia� ��a�isi kat��a se�a�ai me�ia pe��i�i�a� Islam pa�a mas�a�a�a� e��i� Mu�a �i Sula�esi �e���a�a�

���M�tod� �����iti��

Pe�eli�ia� i�i me���u�a�a� pe��e�a�a� �uali�a�i�� Pe�eli�ia� i�i �ila�u�a� �i �ua �i�la�a�, �a��i �a�upa�e� Mu�a �a� �a�upa�e� Mu�a �a�a� P���i�si Sula�esi �e���a�a� Pemili��a� �e�ua l��asi pe�eli�ia� �i�a�ap�a� �apa� �i�emu�a� aspe� s��a�e�i peles�a�ia� ��a�isi kat��a se�a�ai me�ia pe��i�i�a� Islam pa�a mas�a�a�a� e��is Mu�a�

� � �u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma�

I����ma� �ai�u � ��a�� imam� �i �a�upa�e� Mu�a �a�a�, � ��a�� ����� mas�a�a�a� �a� pela�u �u�a�a e��is Mu�a �i �a�upa�e� Mu�a, � ��a�� ����� mas�a�a�a� �a� pema���u a�a� (pe��u�us �e�a� a�a� Mu�a �i �a�upa�e� Mu�a�, � ��a�� a�a�emisi �a� pe�eli�i �u�a�a Mu�a, � ��a�� ����� pemu�a �a� pe�ia� �u�a�a kat��a �i �a�upa�e� Mu�a, � ��a�� sesepu� ma��a� pela�u ��a�isi kat��a �i �a�upa�e� Mu�a �a�a�, �a� �e�e�apa u�su� mas�a�a�a� e��is Mu�a lai����a �a�� �i�e��u�a� �e��a� pe��im�a��a� �a� ��i�e�ia �e��e��u�

Pe��umpula� �a�a �alam pe�eli�ia� i�i �ila�u�a� �e��a� �e��i� ��se��asi, �a�a��a�a me��alam, �a� s�u�i ���ume��asi� Dalam �e��i� pe��ama�a� �i�u�a�a� u��u� me��e�ali l��asi �a� ����isi mas�a�a�a� Mu�a, �a�� a�a �i �a�upa�e� Mu�a �a� �a�upa�e� Mu�a �a�a� P����i�si Sula�esi �e���a�a� Selai� i�u, pe��ama�a� �e�li�a� �u�a �ila�u�a� pe�eli�i �e�u�ama u�u��a��u�u�a� pela�sa�aa� �i�ual, pa�a pela�u, pela�u u�ama l��asi pela�sa�aa� ��a�isi kat��a, suasa��a �a�� �e��a�i, pe�ala�a� �i�ual, �e��a��e��a �a�� me��a�i sua�u �esa�ua� �a�� u�u� �alam ��a��isi, �apa� �iama�i �a� �isima� se�a�a sa�sama la��su�� �a�i �empa� pela�sa�aa� ��a�isi kat��a �a�� �ia���ap ��mpe�e� �alam ��a�isi i�i� �e��i� �a�a��a�a me��alam �ai�u pe�eli�i me��a�u��a� pe��a��aa��pe��a��aa� se�a�a me��alam �e��a� pe��a��aa� �a�� �ela� �isiap�a�, mes�ipu� �emi�a� �alam pe��em�a��a���a pe�eli�i �i�a� �e�i�a� �le� susu�a� pe��a��aa� �a�� �ela� �isiap�a� u��u� memu�a��a� pe�eli�i me��e�spl��asi �a�a le�i� me��alam� �e��i� ���ume���asi a�ala� �e��i� pe��umpula� �a�a �a�� �i�a� la��su�� �i�u�u�a� pa�a i����ma� pe�eli�ia�, �e�api melalui ���ume� �e��ulis� D��ume� a�ala� �a�a�a� �e��ulis �a�� isi��a me�upa�a� pe����a�aa� �e��ulis �a�� �isusu� �le� sese��a�� a�au lem�a�a u��u� �epe�lua� pe��u�ia� sua�u pe�is�i�a, �a� �e��u�a �a�i sum�e� �a�a, �u��i, i����masi �ealamia�a� �a�� su�a� �ipe��le�, �i��emu�a� �a� mem�u�a �esempa�a� u��u� le�i� mempe�luas pe��e�a�ua� �e��a�ap sesua�u �a�� �iseli�i�i, �a��i ��a�isi kat��a�

Me�u�u� ���as�a�a (����, p� ���� �a��a a�alisis �a�a �u�a�a, se�ai���a mema�� melalui �a�ap��a�ap �a�� �elas �a� �e��a�a� Da�a �a�� �ela� �i��le�si, �emu�ia� �i�el�mp���a� �e��a� mem�e�i�a� ���e �emu�ia� �a�a �e�se�u� �ia�alisis �e��a� me���u�a�a� me���e �uali�a�i�� ��alisisis �uali�a�i� �i�a�ap�a� �apa� memapa��a� p��ses pela�sa�aa� ��a�isi kat��a se�a�a apa a�a��a�

�e��asa��a� �a�a lapa��a�, a�alisis �a�a se�e�a���a �ela� �ila�u�a� se�a� se�elum me�masu�i lapa��a� pe�eli�ia�, selama �i lapa��a� pe�eli�ia�, �a� se�ela� selesai �a�i lapa��a� pe��eli�ia�� �asu�i�� (�alam Su�i����, ����, p� ���� me��a�a�a� �a��a a�alisis �ela� mulai se�a� me�umus�a� �a� me��elas�a� masala�, se�elum �e��u� �e lapa��a�, �a� �e�la��su�� �e�us sam�pai pe�ulisa� �asil pe�eli�ia�� ��alisis �a�a i�i �u�a me��a�i pe�a��a� �a�i pe�eli�ia� sela��u����a sampai �i�a mu���i� me���asil�a� gr��n�e� t�e�r��

��alisis �a�a le�i� �i���us�a� selama p��ses ��se��asi �i �a�upa�e� Mu�a �a� �a��upa�e� Mu�a �a�a� P���i�si Sula�esi �e���a�a �e�samaa� �e��a� pe��umpula� �a�a� Se�ela� ��se��asi a�au �a�a��a�a pe��ama, a�alisis �a�a �ila�u�a� �e��a� me�u�u� pa�a pe��a��aa� pe��eli�ia�� �al i�i �e�a��i, se�iap �a�apa� pe��umpula� �a�a �e�pa��u �le� ���us �a�� �elas �e��a� se�si�i�i�as �e��i se�i���a ��se��asi �a� �a�a�a�a sela��u���a sema�i� �e����us, me���empi�, �a� me��alam� �e�i� la��u� �a�i i�u, �i�a �imu���i��a� memu��ul�a� pe��em��a��a� �e��i (gr��n�e� t�e�r�)� ��apu� m��el a�alisis �a�a selama p��ses pe�eli�ia� �i lapa���a� �a�� �i�u�a�a� �alam pe�eli�ia� i�i me�u�u� m��el Ma���e� �� Miles �a� Mi��ael �u�e��ma�� ���i�i�as �alam a�alisis �a�a, me�u�u� Miles � �u�e�ma� (����, pp� ������ �e��i�i �i�a alu� �e�ia�a� �a�� �e��a�i se�a�a �e�samaa�, (�� �e�u�si �a�a (�ata re���ti�n) (�� pe��a�ia� �a�a (�ata �is�la�), �a� (�� pe�a�i�a� simpula� (��n�l�si�n �ra�ing��eri�i�ati�n)�

�u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma� � �

������i� d�� ���������� �e��asa��a� pe��umpula� �a�a pe�eli�ia� �a�� �ila�u�a� �apa� �i�emu�a�a� �e�e�apa

s��a�e�i peles�a�ia� ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �i Sula�esi �e���a�a �a�� si�a���a mele���api upa�a�upa�a �a�� �ela� �ila�u�a� se�elum��a, �ai�u (�� Pe�a�isa� �ilai��ilai kat���a �i li���u��a� �elua��a, (�� Peles�a�ia� �a�asa Mu�a, (�� Me�i���a��a� p���esi��alisme ima�m�, �a� (�� Peles�a�ia� melalu pe��a�a�a� �a� pe�eli�ia� ��e��a�asa� �at��a�� �eempa� s��a��e�i peles�a�ia� �e�se�u� �iu�ai�a� �e�i�u� i�i�

����������i��� �i��i��i��i Kato�a d���� �i�������� ��������

P�la pe�a�isa� �ilai��ilai ��a�isi kat��a �iasa��a �ila�u�a� �alam li���u��a� �elua��a se��i�i� Se��a�� a�a� �a�� �ela� �i�kat��a �a�us selalu �ipa��au pe�ila�u �a� �a�ia���a a�a� se�lalu sela�as �e��a� �ilai��ilai �a�� �e��a��u�� �alam a�a�a� kat��a� Se��a�� a�a� �a�� �ela� �i�kat��a �i�a� u��u� mema�ami �ilai��ilai ��a�isi kat��a �i�a� �e�lalu susa� �a�e�a �a�asa a�au �u�u�a� �a�� �i�u�a�a� �alam ��a�isi �a���a a�ala� �a�asa �a�asa Mu�a �a� �a�asa I����esia�

Dalam li���u��a� �elua��a �ilai��ilai kat��a �i�e�ap�a� �a� �iimpelem�asi�a�, �iasa��a ��a�� �ua �a�� memili�i �epe�ulia�, �e��a�ap pe�ila�u a�a���a, me��i��a��a� a�a���a u��u� me��ala�i �i�up sesuai �e��a� �ilai��ilai a�a� �a� a�ama Islam �a�� �ia�u� ��a�� �ua��a� Misal���a, i����ma� �� (a�a�emisi �a� pe�eli�i ��a�isi lisa� Mu�a pa�a �a�ia� �u�a�a U�O �e��a�i� me��a�a�a� �a��a:

��� �Me�u�u� sa�a �i�a� sala� i�u �alau �i kat��a �a�e�a i�u sa��a� �a�us se�ali �alau �e��ul��e�ul �i�a ma��ai �asi�a���asi�a���a, �a��a �a�� �i �i���al�a� �le� mas�a�a�a� Mu�a �alam �a���a a�ala� se�ela� �i kat��a lepas �a���u�� �a�a� pa�a �al mes�i��a �a�� �iu��a�� pa�a �a��u kat��a a�a imam, ����� mas�a�a�a� �e�a���a �a�� �a�i�� �a�i �u�as �i�a i�u se�a�us��a me��i��a��a� �esala�a���esala�a� �a�� �ia la���a� pa�a saa� �i kat��a i�u �a� ��a�� �ua �e�masu� ��a�� �a�� �a�i� saa� i�u �a�us �ia �i��a� la��u�i a�a� �a�� �i �a���a i�u u��u� �e�ul��e�ul me��amal�a� �asi�a� kat��a��

(I������a����������� �ilai��ilai kat��a �a�� �ia�a��a� imam� �epa�a a�a� �a�� �i�kat��a �i�a� �u�up �a��a

�ia�a��a� pa�a saa� pela�sa�aa� ��a�isi kat��a� Pe�a�isa� �ilai��ilai kat��a �a�� �i�a� �ala� pe��i����a a�ala� �as�a a�a� �i�kat��a� I�eal��a, se�ela� a�a� �i�kat��a �a�us a�a ������l �a�i imam�, ����� mas�a�a�a�, �elua��a, �a� �e�a���a �a�� �a�i� pa�a saa� pela�saa� ��a�isi kat��a� Pese��a��a�� me��a�si�a� a�a� �i�kat��a �i�a� se��a�me�e�a melepas�a� �a���u�� �a�a� u��u� mema��au �a�ia� a�au pe�a��ai a�a�, saa� mela���i �e�i�upa���a se�a�i��a�i� O�a�� �ua, �elua���a, �e�a���a, ����� a�a��a�ama mela�u�a� ������l se�a�a �e�us�me�e�us pa�a pe�ila�u a�a�, �a� �ila a�a� �i �emu�ia� �a�i pe�ila�u���a �i�a� sela�as la�i �e��a� �ilai��ilai kat��a me�e�a �e���e�a�i�a� u��u� mem�e�i�a� �asi�a� pa�a a�a� u��u� mema�ami a�a�a� �ilai��ilai kat��a �a�� �ela� �ii��a��a� �alam pela�sa�aa� kat��a�

Pe�a�isa� �ilai��ilai kat��a �alam �elua��a �ila�u�a� se�iap saa�, �a��ala se��a�� a�a� mela���a� a�a�a� a�ama Islam, ma�a �apa� �ila�u�a� p��ses kat��a �e��a� �a�a �i�asi�a�i u���u� �i�a� mela�u�a� a�au me��ula��i��a la�i� �al i�i �i�emu�a�a� i����ma� �PI (����� a�a��Se��e�a�is De�a� ��a� Mu�a� �e�i�u� i�i�

��� ��emu�ia� a�a� i�i misal��a se�ela� �i�kat��a masi� mela�u�a� �al��al �a�� me�la���a� umpa��a �ia me��am�il �a�a����a ��a��, i�u �i�kat��a la�i �ia �le� ��a�� �ua��a a�au �i�u��u� �le� sala� sa�u pe���ulu misal��a m���i a�au imam u��u� �i�e�i��a� �asi�a� �a���a sampai �e�ul��e�ul pe�ila�u��a �ai��� (I����PI�a������������

� � �u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma�

Pas�a pela�sa�aa� ��a�isi kat��a, �i�a� me��e�a��a� a�a� �e��ua� sesu�a��a a�au �e�lepas �a�i ������l �elua��a� ��a� �e�api, ��a�� �ua selalu mema��au �u�i pe�e��i a�a��a�a���a �i �e���a� mas�a�a�a�� �ila se��a�� a�a� masi� mela�u�a� �i��a�a� am��al �alam mas�a�a�a�, misal���a me��u�i �a�a�� ��a�� lai�, �le� ��a�� �ua��a a�a� �i�kat��a ula��� �pa�ila ��a�� �u��a �i��a� memili�i �emampua� u��u� me���kat��a a�a�, ma�a ��a�� �ua a�a� �apa� memi��a ��l��� pa�a m���i �m��i��u��u� �i�e�i�a� �asi�a� kat��a sampai �e�ul��e�ul pe�ila�u��a �ai��

��� �Pe�a�isa� �ilai��ilai kat��a �apa� �ila�u�a� la�i se�ela� a�a� �e�asa a�au �ela� me��i�a�� �emu�ia� saa� me�i�a� �i �a���a la�i, asumsi��a �a��a pa�a masa pa�a�a� pas�i a�a mela���a�� Ma�a pela���a�a��a i�u �a�us �i�kat��a, �isampai�a� la�i �e���a�� s�s� (pe��esal�, ���t�ki (�ipu�us�a��, aangkae (�a�asa �amsil misal��a aangkae amam� lansaringin� �m�� �lla� �aala� �a� se�e�us��a�� (I����PI��������������

Pe�a�isa� �ilai kat��a �i�a� �a��a �isampai�a� pa�a saa� se��a�� a�a� �a�� �i�kat��a �a� pas�a pela�sa�aa� kat��a, �e�api �u�a pa�a saa� sese��a�� mela��su���a� pe��i�a�a�� �al �e�se�u� �ila�sa�a�a� �e��a� asumsi �a��a pa�a masa pe��a�ia� pasa��a� �i�up �alau��alau a�a ��sa �a� ma�sia� �a�� �ilau�a�� Ma�a pela���a�a� �a�� �ila�u�a� �a�us �i�kat��a, �isam�pai�a� la�i �e��a�� s�s� �me��esali pe��ua�a� �a�� �ela� lampau�, ���t�ki �pu�us�a� a�as se�ala ��sa �a� ma�sia� �a�� �ela� �ila���a�, angkae �i�u�i� �a�� �e�a��i i�u�i a�a�mu, i�umu, suami�mu, �a� se�e�us��a� Pa�a i��i��a sese��a�� �a�� �ela� me�i�a� �em�ali �i�asi�a�i, apa�apa� �a�� pe�lu �ila�u�a� �a� �i�i��a�i, se�i���a �apa� �i�up ama� �a� �e��e�am�

Peles�a�ia� ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �u�a �ipe��a�u�i �ei��i�a� mas�a�a�a� pemili���a u��u� me��a�i�a� ��a�isi kat��a se�a�ai me�ium u��u� mem�e��u� �a�a��e� a�a�� I���asi pela�sa�aa� ��a�isi kat��a �a�us me��i�u�i pe��em�a��a� �ama�� �ama� se�iap saa� �e�u�a�, �emi�ia� pula ��a�isi kat��a �a�us �e��em�a�� me��i�u�i �ama� �a�� a�a �a�pa �e�ila��a� �����a� �e�u�a�aa� pe�lu u��u� �e�i���asi �a� �ila�u�a� m��i�i�asi sepa��a�� �i�a� me�i���al�a� �esa��ala���a, a�a� �apa� �i�e�ima selu�u� lapisa� mas�a�a�a� Mu�a� ���i��a, ��a�isi kat��a �a�us mampu memi�a� �a� mema�am�a� a�a� �a�� �i�kat��a a�a� �ilai��ilai �a�� �e��a��u�� �i �alam��a� Ca�a �a�� �apa� �ila�u�aa� a�ala� me��esuai�a� �emasa�, �ema��ema �a�� �ele�a� �e��a� �e�i�upa� �ama� se�a�a���

�ea�aa� �ama� �a�� �e�u�a� �a� �a��a���a pema�ama� Islam �a�� mulai me��a���ap �a��a ��a�isi i�i pe�u� �e��a� �esi�i�a�, pe�lu �ipi�i�a� upa�a�upa�a �a�� �ila�u�a� u��u� �apa� �i�e�ima semua �ala��a� �i Mu�a, ��usus��a mas�a�a�a� �a�� �e�a�ama Islam, sepe��i �a�� �i�emu�a�a� i����ma� �� �e�i�u� i�i�

��� ��alau me�u�u� sa�a, se�a�a�� i�i �a� �a�ia���a�ia� Islam su�a� masu� �e �esa��esa �a�i �alau u��u� Mu�a ��a�isi��al �a�� a�a �i �ampu�� sa�a �i�a kat��a i�u a�ala� se�a�ai se�ua� i�e��i��as �a�i mas�a�a�a� Mu�a se�i���a �i�a�a�a� �u�a� ��a�� �alau �elum �i�kat��a �e�api ��a�� Mu�a �a�� su�a� memili�i pe��e�a�ua� �a�� me��alam kat��a i�u �ia���ap sesua�u �a�� �i�a� pe�lu �a�e�a �a��a� pe��e��a��a��pe��e��a��a� �a�� a�a �i �alam��a misal��a a�a sesa�ia��sesa�ia� �a�� �e��apa� �alam �ar�a �le� ��a�� Mu�a �ia���ap se�ua� �e�a�i�a� a�au sua�u �e�a�usa� �a�� mes�i �ia�a�a� seme��a�a �a�i �i�a� pe��a� �ila�u�a� �a�i me�u�u� sa�a se�ai���a kat��a �im��i�i�asi �em�ali�� (I������������������

Peles�a�ia� ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a a�a� sema�i� me��ua� �ila �ila�u�a� m��i�i�asi, ��usus��a ma�e�i�ma�e�i��e��a��e��a �a�� me��e�a�i s�i�i� a�au �i�a� �i�������a� �le� �asullulla� S���, misal��a pe���u�aa� sim��l�sim��l �ar�a ��e�is��e�is sa�ia� �ia���ap sesua�u �a�� �a�i� a�a, pe���u�aa� �eme��a���upa, �a� se�a�ai��a� Se�a�ia� �ala��a�

�u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma� � �

mas�a�a�a� Mu�a, pe�lu �ila�u�a� m��i�i�asi misal��a �e��a� me�empa��a� �ar�a �se�a�ai sesua�u pele���ap sa�a, �u�a� sua�u �a�� �a�i��

����������t��i�� ������ D����� di M��� d�� di �����t����

Pe���u�aa� �a�asa �ae�a� Mu�a, �ai� �i �a�upa�e� Mu�a P���i�si Sula�esi �e���a�a, maupu� pa�a ��mu�i�as Mu�a pe�a��aua� me��a�i �a�a �u��i u��u� meles�a�i�a� ��a�isi kat��a� �al i�i �u�up �e�alasa� �a�e�a ��a�isi kat��a �iu���ap�a� �alam �a�asa Mu�a, �alaupu� �i pe�a��aua� �i�u�a�a� �a�asa I����esia a�a� �e��a�i pe��a���ala� ma��a� Se�a�, melalui �a�asa Mu�a �ilai��ilai pe��i�i�a� �a�a��e� �apa� �i�a�is�a� �epa�a �e�e�asi mu�a (a�a� �a�� �i�kat��a�� Peles�a�ia� �a�asa �ae�a� meme�a�� pe�a�a� pe��i�� �alam �e�ap les�a�i��a �ilai��ilai pe��i�i�a� �a�a��e� �alam ��a�isi kat��a sepe��i �iu���ap�a� i����ma� �PI se�a�ai ����� a�ama �a� �e�a� a�a� Mu�a:

��� �Pa��a��a� �apa� se�a�ai �u��alis, p�a��isi �a� pela�u a�a�, �a�aiama u��u� mempe��a�a��a� ��a�isi pa�a mas�a�a�a� Mu�a �a� lua� Mu�a� Me�u�u� sa�a u��u� meles�a�i�a� �a�i pa�a �a���a i�i pa�a mas�a�a�a� Mu�a �ai� �a�� a�a �i Mu�a maupu� �i lua� Mu�a i�u �a�us �ela�a� �a�asa Mu�a �a�e�a ��a�isi i�i �isusu� �e��asa��a� �a�asa Mu�a �e��asa��a� pema�ama� �e��a�ap Islam ma�a �ia �a�us pa�ai �a�asa Mu�a �alau pa�ai �a�asa lai� ma�a a�a� la�i �a�i �a�asa �a�� sesu���u���a� �a�i peme��a�a�a� �a�asa Mu�a me�upa�a� �a�ia� �a�i peles�a�ia� kat��a �a�e�a mes�ipu� a�a �e�e�apa ma��a �a�� �isa �i�a sampai�a� �e�api a�a �e�e�apa aspe� �e��e��u �a�� �i�a� �isa �i�a sampai�a� �e��a� �a�asa lai� se�a� i�u �e��u�u��a� �e��a� �a�asa �a�i a�au pema��aa� �a�� �alam �a� �a��a �isa �isampai�a� �alam �a�asa Mu�a�� (I����PI��������������

U��u� les�a�i��a ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a, �ai� �i Mu�a Sula�esi �e���a�a maupu� pa�a ��mu�i�as Mu�a pe�a��aua�, pe���uasaa� �e��a�ap �a�asa Mu�a me��a�i �al u�ama, �ai� �le� imam� maupu� a�a� �a�� �i�kat��a� Pe���u�aa� �a�asa selai� �a�asa Mu�a �alam �asi�a� ��a�isi kat��a �elas me���ila���a� ma��a �a� �ilai �a�� sesu���u���a, �a�asa �ae�a� (Mu�a� memili�i e�e��i �a�� �i�a� �e��a��i�a� �le� �a�asa I����esia� Pa�a sisi i�ila�, �e�e�a�aa� �a�asa Mu�a se�a�ai �a�asa pe��u���ap �alam �u�u�a� kat��a mes�ipu� pa�a �e�e�apa �a�ia� �asi�a� �apa� �iu���ap�a� �alam �a�asa I����esia, �e�api aspe� �e��e��u �a�� �e��ai�a� ��a�asa �a�i� a�au �pema��aa� �a�� me��alam� �i�a� �apa� �i�a��i�a� �e��a� �a�asa lai��

�e�i� la��u�, �PI me��a�a�a� �a��a �a�� �ima�su� �e��a� ��a�asa �a�i� �a�� �i�emu�a� �alam ��a�isi kat��a �ila �i�a� mema�ai �a�asa Mu�a a�a� �e��a�i �ias ma��a, �i���a pa�a a��i���a a�a� me��a�i si�i� �a�au mempe�se�u�u�a� �lla� S���� se�a�aima�a �a�a �e�i�u� i�i�

��� �Dalam �a�asa kat��a i�u �a��a� me��a��u�� �es�i�i�a� misal��a m�te�ie amam� ka���l�sin� lala�aala (�a�u�la� pa�a a�a�mu se�a�ai pe���a��i �lla� �aala� se�a�us��a �a�u�la� �epa�a a�a�mu alansaringin� �m�� �lla� �aala (�a�u�la� �epa�a a�a�mu se�a�ai i�a�a� �lla� �aala� �e�api �a�a la�sa�i��i�� �i�a� �isa �iu�ap�a� �alam �a�asa I����esia �a��u �isampai�a� saa� �a���a �a�us pa�ai �a�asa Mu�a �a�e�a lansaringin� i�u a�ala� �a�asa �a�i mele�i�i a��i �a�i �a�a �amsil a�au i�a�a� �a�e�a a�a� i�i su�a� �ia�a�i se�elum �i kat��a�� (I����PI��������������

�u�u�a� ��a�isi kat��a �a�� �i�a� a�a �e�e�apa sa�ua� li��ual �a�� �i�a� �i�a��i�a� �e��a� �a�a��a�a lai�, �alaupu� �i�a��i�a� �a��a se�a�ai upa�a u��u� memu�a��a� pema�ama� a�a� �a�� �i�kat��a� Sa�ua� li��ual lansaringin�, �le� �e�e�apa imam� �ipe��u�a��a� �e��a� ka��l�sin� �pe���a��i�� �ansaringin� se�a�ai �a�asa �a�i mele�i� ma��a asali��a �i�a�a��,

� � �u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma�

��amsil�� Misal��a, pa�a u���apa� �a�asa kat��a i�u �a��a� me��a��u�� �es�i�i�a� misal��a m�te�ie amam� ka���l�sin� lala�aala (�a�u�la� pa�a a�a�mu se�a�ai pe���a��i �lla� �aala� se��a�us��a m�te�ie amam� (�a�u�la� �epa�a a�a�mu� alansaringin� �m�� �lla� �aala (�a�u�la� �epa�a a�a�mu se�a�ai i�a�a� �lla� �aala�� �a�a langsarin� i�ila� �a�� �ima�su��a� �e��a� ��a�asa �a�i�� �i�alia�as ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �i�a� �a��a �e�a�i�a� �e��a�i��a pe��u�a��a� �e�e�apa �a�apa� pela�sa�aa� ��a�isi i�i, �e�api �u�a pe�u�a�a� �a�asa a�au �alima� �alam �am�a t��a ��a�asa ���a��

��������i����t�� ��o���io���i��� ��a��

Dalam se�iap pela�sa�aa� ��a�isi kat��a �uali�as imam� �imam� sa��a� �ipe�lu�a�� Ima�m� �alam ��a�isi kat��a �i�u��u� p���esi��al �alam memimpi� ��a�isi kat��a� Se�a�ai p���esi���al �a�� me��a�i pela�sa�a ��a�isi kat��a, imam� �i�a�apa�a� �apa� memimpi� pela�sa�aa� �i��ual kat��a �a� me��ampai�a� pesa��pesa� a�au �asi�a� �epa�a a�a� �a�� �i�kat��a �e��a� �ai�� P���esi��ali�as sa��a� �i�u�u�� �le� �uali�as �a�i se�iap imam� �a�� memimpi� kat��a� ��i�e�ia se��a�� imam� �i�emu�a�a� �le� i����ma� �� (�u�u �esa� Ilmu �u�a�a, ��IP U�O �e��a�i� pe�eli�i �u�a�a Mu�a� se�a�ai �e�i�u�:

��� ��alau �a�� �e��i��a� se�a�ai imam apa a�a ��i�e�ia��a� ��a ��i�e�ia ��usus� ��i�e�ia���a �a�us ����� a�a�, ����� a�ama �alam �al i�i m���i, k�ati�i a�au imam, �emu�ia� �a�us pi��a� me��a�i �alau �a�� lai� �i�a� �isa� Us�a� ��le� �api �ia mem�e�i�a� �asi��a���asi�a� umum� �alau ����� a�a�, �u�a se�a�ai ����� a�ama �ia a�a� mem�e�i�a� �asi�a���asi�a� pe��i�i�a� �a�a��e��� (I������������������

�e��a�is��a �ilai��ilai kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a ��mp���esi imam� �ai� melalui �e��ela�a�a���a, �eluasa� ilmu��a, maupu� ��mpe��e�si �a�asa Mu�a���a mu�la� �ipe�lu�a�� U���u� me��a�i pemimpi� ��a�isi kat��a �a�us� memili�i la�a� �ela�a�� (��i�e�ia ��usus� se��a�� m���i �m��i��, k�ati�i ���a�i��, imam� �imam�, �a�us pi��a� me��a�i� ��usus, �a�� memimpi� ��a�isi kat��a �i�a� �a�us us�a�, �ia�pu� us�a� �ila �i�a� memili�i ��mpe��e�si �alam me���u�ap�a� �am�a t��a ��a�asa ���a�� �i�a� �apa� me��a�i pemimpi� ��a�isi kat��a� Us�a� �apa� mem�e�i�a� �asi�a�, �a�i �i lua� ����e�s kat��a �e�upa �asi�a���asi�a� �a�� �e�si�a� umum (u�i��e�sal� �i�a� �a�us pa�a a�a� �a�� �i�kat��a� Demi�ia� pula, ����������� a�a�, �u�a se�a�ai ������ a�ama �apa� mem�e�i�a� �asi�a���asi�a� pem�e��u�a� �a�a��e� �i lua� ����e�s pela�sa�aa� ��a�isi kat��a� ��usus �a�� mempimpi� ��a�isi kat��a �a�us me��u�u�a� pe�a� se�a�ai m��in, k�ati�i, �a� imam� �a�� �i�e�ap�a� �le� �e�a� s�a�a� Mu�a�

P���esi��alisme imam� mema�� sa��a� �i�u�u��a� �alam meles�a�i�a� �ilai��ilai kat��a� �a�e�a le�a� imam��la� �ilai��ilai kat��a �i�e�a�smisi�a� pa�a a�a� �a�� �i�kat��a� Ole� se��a� i�u, se��a�� pemimpi� kat��a �alam �al i�i (imam�� �a�usla� memili�i ima� �a�� �����, ilmu �a�� luas, se�a�aima�a �iu���ap�a� i����ma� (�PI� �e�i�u�:

��� ��mpa� s�a�a� imam a�ala� n�k�imani ��alan� (ima� �a�� ������, n�k�ilimi�, n�k�a�rata (pu��a �a��a�, n�m�g�ane (�e��i�a �sa��ia�� �a�i empa� sa�a�a� i�i �a�us �i mili�i �ia� �epala �ampu�� �a�us �i mili�i i�u �a�e�a �alau misal��a �a��a���a lapa� �a�ai�ma�a, masa �amu mi��a sama �a��a�, �a�i i�u �a��a� �a��a� mi��a sama �ia �i�a �a�� �asi� sama �ia, �a�� memimpi� i�ula� �a�� �asi� se�a��e�a mas�a�a�a�� �ese�a��e�aa� mas�a�a�a� i�u pemimpi� �a�us pu��a ilmu, �a�aima�a me��a�a�a� �e������ �a�am, �e��a�a��, me��a�i �u�u ��a�i, me��a�i ����� a�a� �a�� �ai�� �a�i �alau su�a� me�mili�i empa� s�a�a� i�u �i���al �ia �em�a���a�, �ia mau �a�i apa misal��a� Da� i�u �a��us �u�u�a���a �alau �u�a� �isa��isa �ia ��������� �ia�� (I����PI�e������������

�u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma� � �

��i�e�ia imam� �a�� �isampai�a� �i a�as me��a�i p�as�a�a� �a�� �a�us �imili�i, �a��i (�� n�k�imani ��alal� �se��a�� imam� �a�us memili�i ima� �a�� �����, se�a� ia me��a�i �ela�a� �i �e��a���e��a� mas�a�a�a�� (�� n�k�ilimi� �se��a�� imam� �a�us memili�i ilmu �a�� luas, ilmu a�ama �a� ilmu umum� (�� n�k�arata (se��a�� imam� �a�us memii�i �a��a, �e��a� �a��a �a�� �imili�i �apa� �ima��aa��a� u��u� �e�u�u�a� �elua��a �a� �apa� �e��a� mu�a� me��l��� ��a�� lai��� �a� (�� n�m�g�ane �se��a�� imam� �a�us �e�a�i, �e��a� �e�e�a�ia���a �apa� me�li��u��i �i�i, �elua��a, �a� mas�a�a�a� �a�� a�a �alam �e��ali��a��

����������t��i�� M�����i ���������� d�� �����iti�� ����������� Kato�a�

Peles�a�ia� �e��a�� ��a�isi kat��a �apa� �ila�u�a� �e��a� mela�u�a� �esemi�asi �asil pe�mi�i�a� �e�upa �u�u mua�a� l��al, �asil��asil pe�eli�ia� �epa�a mas�a�a�a� a�a�emi� �a� mas�a�a�a� luas� Sepe��i �iu���apa� i����ma� �� �e�i�u� i�i�

��� �Ca�a �i�a se�a�ai ��se� supa�a �a�aima�a supa�a �e�ap les�a�i �asil��asil pe�eli�ia� �e��a�� kat��a �a�us a�a �ilai p���u�� �ilai p���u���a i�u a�ala��e�i�u selesai �i�a mela�sa�a�a� pe�eli�ia ma�a �a�us me��u��a�� �u�u��u�u mua�a� l��al selu�u� �a�� a�a �i �ae�a� i�u �emu�ia� �i�a la�sa�a�a� sua�u pe��emua� semi�a� se�a�ai �e��u� s�sialisasi� Supa�a pela�a�a��pela�a�a� i�i �i�e�ap�a� �i se��la�� �a�� �e�ua �e�a� �u�u �ama��a pe�e��a�aa� pem�ela�a�a� kat��a� �a�i i�i �ama��a p���u�� Pe�eli�ia� �alau �i�a �i�a� �e��e��u� p���u� a�a� �e�ila��a� ma��a �a�e�a �a��a �isimpa� �i pe�pus�a�aa� �a�� �a��a �i�a�a �le� �ala��a� a�a�emisi i�u pu� �e��a�as�� (I������������������

Peles�a�ia� ��a�isi kat��a p�a mas�a�aa� Mu�a �apa� �ila�u�a� �e��a� mela�u�a� �a�ia���a�ia� me��alam �e��a�� kat��a, pu�li�asi�pu�li�asi ilmia�, semi�a��semi�a� ilmia� �e��a�� ��a��isi kat��a �ai� �i Mu�a maupu� �i pe�a��aua�� ��au, �apa� pula �ila�u�a� �e��a� mela�u�a� s�sialisasi �epa�a pe��i�i� �i �ae�a� Mu�a a�a� memasu�a� ma�e�i kat��a �alam pela�a�a� mua�a� l��al �i se��la��se��la� �i Mu�a� �emu�ia�, lem�a�a pe��i�i�a� �i���i �apa� mela�u��a� �esemi�asi �aulisa���ulisa� ilmia� �e��a�� kat��a se�i���a �apa� �i�a�a �le� mas�a�a�a� Mu�a �ai� �a�� �i���al �i Sula�esi �e���a�a maupu� �i �ae�a� pe�a��aua� (Sula�esi U�a�a��

Peles�a�ia� ��a�isi kat��a �apa� pula �ila�u�a� �e��a� me�ulis �u�u �a�� �e�si�e��i �e���a� peme�i��a� �ae�a� �a�upa�e� Mu�a sepe��i �a�� �ila�u�a� �O� (a�a�emisi, ��se� se�a�a� pe�a�a�a� Islam �i S��IS �a�a, �a� ����� pemu�a, se��a pe�ia� �u�a�a kat��a �i �a�upa�e� Mu�a Sula�esi �e���a�a� �e�i�u� i�i�

���� ��a��u sa�a me��a�u�a� �ulisa� sa�a �epa�a �upa�i Mu�a �apa� �a O�e Mu�� �a��a�u�i� �a�aima�a meli�a� �asi�a� kat��a �alam p�espe��i� Islam� �a�i �e�i�a �i�a�a kat��a �a�aima�a �i�a meli�a� �alam �i��aua� �l�u�a� �a� �a�is��a sepe��i �a�ai�ma�a ��a�� �ua me��a��u��a� u��u� �a��a� ma�a �i�a �ampil�a� i�i �alil �l�u�a���a �a� i�i �a�is��a, �a��a peme�i��a� �i si�i u��u� �al��al sepe��i i�u �u�a�� me�esp�� p�si�i�, �a� mema�� me�u�u� �asil �is�usi sa�a �e��a� �upa�i Mu�a �apa� �a�a�u�i� �a��a �a���a i�u me��a�i se�ua� �am�u� �a�� �esa� pa�a ��a�� �ua �alau a�a a�a� �a�� mela���a� �i �e�u� �e��a� �a�a � �amu i�i �a�a �i�a� �au �a�asa ���amu �e��ua� �e�i�i� i�u le�i� �ai� �ipu�ul �a�i pa�a �i�e�a� �e��a� �alima� sepe��i i�u a��i��a �a�a �i�a �i�a� �e�a�a� �e�i�a me��apa� �e�u�a� sepe��i i�u�� (I����O��a�����������

Pe�ulisa� �u�u �a�� �e�isi ��a�isi kat��a �i���elasi�a� �e��a� �l�u�a� �a� �a�is me��a�i sala� sa�u upa�a u��u� meles�a�i�a� �ilai��ilai �a�a��e� �a�� �e��apa� �alam ��a�isi kat��a� Mes�ipu�, �am�a�a���am�a�a� �i�emui, �a�e�a �e��ai�a� �e��a� �i�asial (�a�a� �ae�a� �alam me�sup��� pe��e�a�a� �u�u��u�u �e��a�� kat��a� Ole� �a�e�a i�u, la���a��la���a� p�i�a�i �a��

� � �u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma�

me�asa �e�pa���il u��u� meles�a�i�a� kat��a �e��asa��a� ��mp��e�si �a�� �imili�i �apa� meles�a�i�a� �ilai��ilai ��a�isi i�i pa�a �e�e�asi me��a�a���

Peles�a�ia� ��a�isi kat��a a�apa� �ila�u�a� �u�a �e��a� �e��a� �ala� me��i��e��asi�a� ��a�isi kat��a �e��a� ma�a �ulia��ma�a �ulia� Pe��u�ua� �i���i Islam, �a�� �ele�a� misal��a Se�a�a� Pe�a�a�a� Islam (SPI�, sepe��i �ila�u�a� �le� i����ma� �O� se�a�aima�a �i�emu�a�a� �e�i�u� i�i�

���� ��alau ���peme�i��a� sepe��i sa�a se�a�ai ��se� mem�e�i�a� ma�a �ulia� ��usus �epa�a ma�asis�a �e�e�ula� sa�a se�a�ai ��se� se�a�a� �e�u�a�aa� Islam se�i���a a�a ma�a �ulia� �usus �a�� mem�a�as �e��a�� ma�e�i kat��a se�i���a �i �alam ma��e�i ma�a �ulia� i�u sa�a me��ampai�a� �am�a�a� �a�aima�a �a���a se�a�a �e�u�a�a�a���a �a� �a�aima�a kat��a �alam pa��a��a� islam� Se�i���a a�a��a�a� ma�asis�a meli�a� �a���a i�u �u�a� �a��a me��e��a� �a�i sepi�a��� (I����O��������������

Peles�a�ia� ��a�isi kat��a �apa� �ila�u�a� �i li���u��a� Pe��u�ua� �i���i Islam (P�I� �ai� �e�e�i maupu� s�as�a� Misal��a, �e��a� me��i��e��asi�a� ma�e�i kat��a �e��a� ma�a �uia� �a�� �ele�a�� De��a� �a�a �e�se�u�, �ilai��ilai kat��a �apa� �i�isu�usi�a� se�a�ai �i �alam �u�a����ua�� �ulia�� De��a� �emi�ia�, ma�asis�a �a�� �ela� mema�ami��a �alam �ua����ua�� �elas a�a� me��a�i agen a�au a���� pe��ampai �ilai��ilai kat��a se�ela� me�e�a lulus �a�i ma�a�sis�a a�au �em�ali �e mas�a�a�a� u��u� me��amal�a� ilmu��a �a�� �ela� �ipe��le� �i li����u��a� pe��u�ua� �i���i�

������i������ d�� �����

��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a memili�i �ilai��ilai �a�� �e��ai�a� �e��a� pe���i�i�a� Islam� Ole� �a�e�a i�u, me��a��isipasi ��a�isi i�i �a�i a��ama� �epu�a�a� �ai� �u�u� (�u�a�a��a� maupu� �ilai��ilai pe��i�i�a� Islam �a�� �i�a��u��i��a mu�la� �ipe�lu�a�� �a����a��la���a� �����e� �e�upa s��a�e�i peles�a�ia� me��a�i sua�u �e�a�usa� �a� mu�la� �ila�u�a�� �e��asa��a� �asil �a�ia� i�i �isimpul�a� �a��a s��a�e�i peles�a�ia� ��a�isi kat��a se�a�ai me�ia pe��i�i�a� Islam pa�a mas�a�a�a� Mu�a �apa� �ila�u�a� �e��a� la���a� la���a��la���a� (�� pe�a�isa� �ilai��ilai kat��a �i li���u��a� �elua��a, (�� peles�a�ia� �a�asa Mu�a, (�� pe�i���a��a� p���esi��alisme imam�, �a� (�� peles�a�ia� melalui pe��a�a�a� �a� pe�eli�ia� ��e��a�asa� �at��a��

�e��asa��a� �esimpula� pe�eli�ia�, ma�a sa�a��sa�a� �a�� �apa� �i�emu�a�a� a�ala� (�� pe�a�isa� �ilai��ilai kat��a �alam li���u��a� �elua��a pe�lu �e�us �i�ala��a� a�a� �ilai��ilai �a�� �e��a��u�� �i �alam��a �i�a� pu�a� �a� �e�alie�asi �alam ����i�i� �e�e�asi pe�a�is��a� (�� pema�aia� �a�asa Mu�a �alam �a�a� �elua��a pe�lu �e�us �ila�u�a�, �ai� i��e�a�si ��a�� �ua a�a� maupu� i��e�a�si ��mu�i�asi a��a�a�a�� De��a� pema�aia� �a�asa Mu�a �alam �a�a� �e�lua��a, ma�a �ilai��ilai kat��a �a�� me���u�a�a� �a�asa Mu�a se�a�ai pe��u���ap��a a�a� mu�a� �ipa�ami �le� a�a� �a�� �i�kat��a� (�� �i�ali�as ��a�isi kat��a �e�le�a� pa�a pemimpi� kat��a, �a��i imam� �imam�� Ole� �a�e�a i�u, ��mpe�e�si imam� mu�la� �ipe�lu�a� a�a� �ilai��ilai pe��i�i�a� Islam �apa� �i��a�s�e� se�a�a �ai� pa�a a�a� �a�� �i�kat��a, �a� (�� �a�ia���a�i�a� ��a�isi kat��a, �ai� �a�i aspe� li��uis�i�, a����p�l��i, maupu� s�si��a����p��eli�ius mu�la� �ipe�lu�a� u��u� me���ali le�i� �alam �a��u��a� �ilai��ilai �a�� �e��a��u�� �i �alam��a�

�u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma� � ��

���D��t�� ���t��� ��i�i�, M� (������ �ilsa�at Pen�i�ikan Islam� �a�a��a: P� �umi ��sa�a� �e��, �� �a� �e�, � Ma�a�a�, �� S� (������ �am�s ��na�In��nesia� �upa��: ����a

�a�a�a P�ess� ���as�a�a, S� (������ �et��e, Te�ri, Teknik Penelitian �e���a�aan� ����a�a��a: Pus�a�a

�i�i�a�am� �a���ulu��, �� (������ �e�era�a Pemikiran tentang Pen�i�ikan Islam� �a��u��: �l

Ma�a�i�� Ma��us� (������ Pengantar Ilm� Pen�i�ikan Islam� �em�e�: S��I� �em�e� P�ess� Miles, M� ��, � �u�e�ma�, �� M� (������ Analisis �ata ��alitati�� �a�a��a: UI P�ess� Mu��l��, �� �� (������ �am�s ��ntem��rer Ara� In��nesia Al As�ri� ����a�a��a: Mul�i

�a��a ��a�i�a� Su�i����� (������ �et��e Penelitian ��antitati�, ��alitati� �an � � �� �a��u��:

�l�a�e�a� �a�si�, �� (������ Ilm� �alam Pers�ekti� Pen�i�ikan Islam� �a��u��: P� �ema�a

��s�a�a��a���

�� � �u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma�