tti ti Tdii Katoa i Mdi didi I d Mt Eti M di i T

11
ual Islami uai Pli , l , , Dieia Olie ui (p:ualiaimaaaiieppiep tti ti Tdii Katoa i Mdi didi I d Mt Eti M di i T Ri oi Institt Agama Islam egeri ana mail rkminagnialaiainmanaai Adito Institt Agama Islam egeri ana mail ariantiainmanaai di Institt Agama Islam egeri ana mail airmaniainmanaai ATRAT: Te rse tis st as t esrie te reseratin strateg te katas traitin as a meim Islami eatin in na etni mmnities at teast laesi ata as a lie le traitin tat eals it te ratie Islami ales i arrie t ereitar na etni mmnities In na etni mmnities, te ata traitin as nerst as a rital reentane, r il islamiatin i age ears l In its imlementatin, te kata traitin ntains te ales Islami eatin tat are reresente, t erall an nnerall Tis st se a qalitatie ara it te resear latin in na istrit an est na istrit, at teast laesi Prine sing te interatie analsis, tis st re te ats at te reseratin te kata traitin as a meim Islami eatin in te na mmnit i arrie t () ineriting kata ales in te amil enirnment, () resering te na langage, () inreasing te ressinalism imam, an () reseratin trg atainsigtl teaing an resear EORD strateg reseratin, kata traitin, na etni mmnities ATRAI Tan enelitian ini aala menggamarkan strategi elestarian traisi kata seagai meia eniikan Islam aa masarakat etnis na i laesi Tenggara ata aala traisi sikls i ang ertalian engan raktik nilainilai Islam ang ilaksanakan seara trntemrn le masarakat etnis na agi masarakat etnis na, traisi kata iaami seagai rital ertatan, ata engislaman anak ersia tan alam elaksanaanna traisi kata menganng nilainilai eniikan Islam ang iresentasikan, aik seara eral man nneral Penelitian ini menggnakan enekatan kalitati engan lkasi enelitian i kaaten na an aaten na arat Prinsi laesi Tenggara enggnakan analisis interakti, enelitian ini mengasilkan aktaakta strategi elestarian traisi kata seagai meia eniikan Islam aa masarakat na ilakkan engan langkalangka () earisan nilainilai kata i lingkngan kelarga, () elestarian aasa na, () eningkatan resinalisme imam, an () elestarian melali engaaran an enelitian eraasan ata ATA I: saei pelesaia, aisi aa, masaaa eis Mua umia iala, ia, aima ISS (piISS (lie

Transcript of tti ti Tdii Katoa i Mdi didi I d Mt Eti M di i T

��u��al �� Islami� ��u�a�i�� P�li�� ����, ��l� �, ��� �, ���� Di�e��i��a� O�li�e �u�i ���� (���p:����u��al�iai��ma�a���a��i��i��e��p�p��iep�

�t��t��i �����t��i�� T��di�i Kato�a ������i M�di� ���didi��� I���� ��d� M��������t Et�i� M��� di �������i T�������

R���i�� �o�i���� Instit�t Agama Islam �egeri �ana�� �mail� r�kminag�ni�ala�iain�mana���a��i�

A�di��to Instit�t Agama Islam �egeri �ana�� �mail� ar�iant��iain�mana���a��i�

��di���� Instit�t Agama Islam �egeri �ana�� �mail� �a�irman�iain�mana���a��i�

A��TRA�T: T�e ��r��se �� t�is st��� �as t� �es�ri�e t�e �reser�ati�n strateg� �� t�e kat��a�s tra�iti�n as a me�i�m �� Islami� e���ati�n in ��na et�ni� ��mm�nities at ���t�east ��la�esi� �at��a �as a li�e ���le tra�iti�n t�at �eals �it� t�e �ra�ti�e �� Islami� �al�es ��i�� �arrie� ��t �ere�itar� �� ��na et�ni� ��mm�nities� In ��na et�ni� ��mm�nities, t�e �at��a tra�iti�n �as �n�erst��� as a rit�al �� �re�entan�e�, �r ���il� islami�ati�n� ��i�� age� ���� �ears �l�� In its im�lementati�n, t�e kat��a tra�iti�n ��ntains t�e �al�es �� Islami� e���ati�n t�at are re�resen�te�, ��t� �er�all� an� n�n�er�all�� T�is st��� �se� a q�alitati�e a��r�a�� �it� t�e resear�� l���ati�n in ��na �istri�t an� �est ��na �istri�t, at ���t�east ��la�esi Pr��in�e� �� �sing t�e in�tera�ti�e anal�sis, t�is st��� �r����e� t�e �a�ts a���t t�e �reser�ati�n �� t�e kat��a tra�iti�n as a me�i�m �� Islami� e���ati�n in t�e ��na ��mm�nit� ��i�� �arrie� ��t �� (�) in�eriting ka�t��a �al�es in t�e �amil� en�ir�nment, (�) �reser�ing t�e ��na lang�age, (�) in�reasing t�e �r���essi�nalism �� imam�, an� (�) �reser�ati�n t�r��g� ��at��a�insig�t��l� tea��ing an� resear��� �E��ORD�� strateg� �� �reser�ati�n, kat��a tra�iti�n, ��na et�ni� ��mm�nities

A��TRA��I T���an �enelitian ini a�ala� menggam�arkan strategi �elestarian tra�isi kat��a se�agai me�ia �en�i�ikan Islam �a�a mas�arakat etnis ��na �i ��la�esi Tenggara� �at��a a�ala� tra�isi sikl�s �i��� �ang �ertalian �engan �raktik nilai�nilai Islam �ang �ilaksanakan se��ara t�r�n�tem�r�n �le� mas�arakat etnis ��na� �agi mas�arakat etnis ��na, tra�isi kat��a �i��a�ami se�agai rit�al ��ert��atan�, ata� ��engislaman anak� �er�sia ���� ta��n� �alam �e�laksanaann�a tra�isi kat��a mengan��ng nilai�nilai �en�i�ikan Islam �ang �ire�sentasikan, �aik se�ara �er�al ma���n n�n�er�al� Penelitian ini mengg�nakan �en�ekatan k�alitati� �engan l�kasi �enelitian �i ka���aten ��na �an �a���aten ��na �arat Pr��insi ��la�esi Tenggara� �engg�nakan analisis interakti�, �enelitian ini meng�asilkan �akta��akta strategi �elestarian tra��isi kat��a se�agai me�ia �en�i�ikan Islam �a�a mas�arakat ��na �ilak�kan �engan langka��langka� (�) �e�arisan nilai�nilai kat��a �i lingk�ngan kel�arga, (�) �elestarian �a�asa ��na, (�) �eningkatan �r��esi�nalisme imam�, �an (�) �elestarian melal�i �enga�aran �an �enelitian ��er�a�asan �at��a��

�ATA ����I: s��a�e�i peles�a�ia�, ��a�isi �a���a, mas�a�a�a� e��is Mu�a

� � �u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma� ISS� ��������� (p�i����ISS� ��������� (��li�e�

������d������� ��a�isi se�a�ai sala� sa�u �a�ia� �a�i �e�u�a�aa� me�upa�a� �e��me�a �a�� selalu me�

�ealisasi�a� �e�u�u�a� mas�a�a�a� se��a me��a��u�� pe��e�a�ua� a�au a�a�a��a�a�a� �a�� �i��u�u��a� �a�i masa �e masa� ��a�isi se�a�ai sua�u �e�iasaa� �a�� �e�apli�asi�a� se�a�a �e�us�me�e�us �e��a� �e��a�ai sim��l �a� �ai�a� i�u �u�a �apa� �i�emu�a� pa�a mas�a�a�a� e��i� Mu�a �i Sula�esi �e���a�a� Sala� sa�u ��a�isi �a�� masi� �ip�a��i��a� se�a�ia� �esa� mas�a��a�a� ��usus��a �i �a�upa�e� Mu�a �a� �a�upa�e� Mu�a �a�a� P���i�si Sula�esi �e���a�a a�ala� ��a�isi kat��a� Dalam pela�sa�aa� ��a�isi kat��a �e�e�sp�esi�a� �e��a�ai sim��l, �ai� sim��l �e��al maupu� sim��l ����e��al �a�� sa�a� �e��a� mua�a� �ilai pe��i�i�a� Islam�

Pe��i�i�a� Islam se�a�a �a�asa se�i�� �ise�u� �e��a� al�Tar�i�a� al�Islamia�a� (Ma��us, ����, p� ��� �a�a al�Tar�i�a� �e��a� �a�a �e��a ra��a �e�a��i pe��i�i�a�, pemeli�a�aa� (Mu���l��, ����, p� ����� Selai� �a�a al�Tar�i�a� al�Islamia�a�, �u�a �e��apa� �a�a��a�a al�Ta�lim �a� al�Ta��i� �a�� se�i�� �i�u�u���a� �e��a� pe��i�i�a� Islam� �a�a al�Ta��i� �e�asal �a�i �a�a �e��a a�a�a �a�� �e�a��i pe��i�i�a� (Mu��l��, ����, p� ���, se�a���a� �a�a al�Ta�lim �e�asal �a�i �a�a �e��a alama �a�� �e�a��i pe��a�a�a� (Mu��l��, ����, p� ����� �e�i�a �a�a i�i memili�i pe��e��ia� �a�� sali�� �e��ai� sa�u �e��a� �a�� lai�, se�i���a semua��a �apa� �ipe��u�a�a�, �i�sesuai�a� �e��a� �����asi��a, �a��a� �e�ua��a su�a� �ipa�ai se�a� �ama� �a�i (Ma��us, ����, p� ���

Pe��i�i�a� Islam me�upa�a� sua�u p��ses spi�i�ual, a��la�, i��ele��ual, �a� s�sial �a�� �e�usa�a mem�im�i�� ma�usia �a� mem�e�i��a �ilai��ilai, p�i�sip�p�i�sip, �a� �ela�a� i�eal �alam �e�i�upa� �a�� �e��u�ua� mempe�siap�a� �e�i�upa� �u�ia �a� a��i�a� (�a���ulu��, ����� a�au pe��i�i�a� Islam me�upa�a� �im�i��a� �a�� �i�e�i�a� �le� sese��a�� a�a� ia �e���em�a�� se�a�a ma�simal sesuai a�a�a� Islam (�a�si�, ����, p� ����

Mu�amma� �a�il al�D�amali (�alam ��i�i�, ����, p� ���, pe��i�i�a� Islam a�ala� p��ses �a�� me��a�a��a� ma�usia �epa�a �e�i�upa� �a�� �ai� �a� �a�� me��a���a� �e�a�a� �e�ma�usiaa���a sesuai �e��a� �emampua� �asa� (�itra�� �a� �emampua� a�a���a (pe��a�u� �a�i lua��� De��a� �a�a lai�, pe��i�i�a� Islam me�upa�a� usa�a mempe�siap�a� �a� me�um�u��a� a�a� a�au i��i�i�u ma�usia �a�� �e�p��ses �a� �e�la��su�� �e�us�me�e�us se�a� ia la�i� sampai me�i���al �u�ia� ��apu� �a�� �ipe�siap�a� �a� �i�um�u��a� melipu�i aspe� �asma�i, a�al, �a� ���a�i se�a�ai sa�u �esa�ua� �a�pa me��esampi���a� sala� sa�u aspe� �a� mele�i��a� aspe� �a�� lai� (Ma��us, ����, pp� �������

�at��a se�a�ai se�ua� �i�ual ��a�isi �a�� �ila�sa�a�a� �a� �i�a�is�a� �a�i �e�e�asi �e �e�e�asi pa�a mas�a�a�a� e��i� Mu�a i�u se�a�a e�im�l��i �e�asal �a�i �a�a t��a �a�� a��i��a ����a�, i�sa��� Pa�a mas�a�a�a� e��i� Mu�a, kat��a �ipa�ami �a� �ip�a�i��a� se�a�ai �i�ual ����a�� �ea�amaa� �a�i a�a� �a�� �e�umu� a��a�a ���� �a�u�� Di �alam��a �e��apa� a�a�a� �e��a�� pe��ua�a��pe��ua�aa� �e�pu�i (a��la� mulia� �a� pe��ua�a��pe��ua�a� �a�� �ila�a�� �alam a�a�a� Islam� ��a� �u�ua� pela�sa�aa� ��a�isi i�i �e��apai, �i�ual kat��a �ila�u�a� se�ela� a�a� �isu�a� a�au �i��i�a� (�e�� � Ma�a�a�, ����, p� ����� Me�u�u� pa��a��a� ��a�� Mu�a �a��a kat��a �a�us �ila�sa�a�a� �a�i se�iap ��a�� �a�� me��ela�� �e�asa �a�e�a �i�ual ��a�isi i�i me�upa�a� p��ses pelampaua� �a�i si�a� �e�a�a���a�a�a� me�u�u �e�e�asaa�, �ai� �alam ����e�s a�ama, maupu� a�a� is�ia�a�� �a��a�, �i�ual ��a�isi kat��a me��u���ap�a� �al��al pe��i�� �a�� �e��e�aa� �e��a� pe��i�i�a� Islam �a�i a�a��a�a� �a�� �e�a��a� �e�asa u��u� me��ala�i �e�i�upa� �alam mas�a�a�a��

Pe��i�i�a� Islam �alam ��a�isi kat��a pa�a �asa��a a�ala� usa�a �e�e��a�a u��u� mem�im�i�� �asma�i �a� ���a�i a�a� �a�� �ipimi� �le� se��a�� imam� �imam �esa� pa�a �i���a� �e�i�upa� i��i�i�u �a� s�sial u��u� me��em�a���a� �itra� ma�usia �e��asa��a�

�u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma� � �

�u�um��u�um Islam me�u�u �e��e��u���a ma�usia i�eal �a�� �e��ep�i�a�ia� muslim �a� �e�a��la� �e�pu�i se�i���a me��apa� �e�a�a�iaa� �i �u�ia �a� �i a��i�a��

Me��i��a� �e�e��ai�a� a��a�a �i�ual ��a�isi kat��a �e��a� �ilai��ilai pe��i�i�a� Islam �a�� meli���upi��a (�ai� aspe� �e��al maupu� ����e��al�, upa�a peles�a�ia� �a�i a��ama� �epu�a��a���a mul�la� �ila�u�a�� Peles�a�ia� �ipe�lu�a� u��u� mem�e�i�a� pema�ama� �a�� �e�a� �e�pa�a mas�a�a�a� se�i���a �e��a�ai ma�i�es�asi �u�a�a, �ai� i�e�i�e, �ilai��ilai, �a�a �ela�u�a�, a�a�, �e�iasaa� a�au pe�ila�u �e�p�la, maupu� �u�u� �e�u�a�aa� �e�upa �asil �a��a �i�a� �ipe��e��a���a� �e��a� a�a�a� a�ama pa�a sisi �e��e��u �a�e�a �e�ua��a mema�� �e��e�a� De��a� a�a��a pema�ama� �a�� �e�a� ma�a pe�sepsi �e��a�ap �u�u���u�u� �u�a�a se�a�ai �i��a�a� me��impa�� �apa� �ilu�us�a� se�i���a mas�a�a�a� �e��u�a u��u� meli�a� aspe� pe���i�i�a� �a�� �e��a��u�� �i �alam��a� Me�emu�a� m��el peles�a�ia� e�e��i� sa��a� �ipe�lu�a� �alam me�a�is�a� �ilai��ilai �u�a�a �e�se�u� �epa�a �e�e�asi pela��u� me��i��a� ��a�isi���a�isi l��al �e�asa i�i se�i�� �ali �i�a� �e��a�a me���a�api �u�a�a asi�� se�i���a se�a�a pe�la�a� �ilai��ilai l��al �a�� me��a�i �i�i �ep�i�a�ia� �a��sa I����esia sema�i� �e��e�us�

Peles�a�ia� a�ala� se�ua� upa�a u��u� mempe��a�a��a� �ela��su��a� se�ua� �a��a �u��a�a �a�� �isa me��ami� �a��a �u�a�a �e�se�u� �e�ap �e��a�a, �e��a�a� �e��a�ap sesua�u �a� me�mili�i �ilai��ilai �u��si��al �a�i �e�i�upa� mas�a�a�a� pe��u�u����a� S��a�e�i �i si�i me��a����u� sua�u �i��a�a� a�au upa�a �a�� �a�us �ila�u�a� u��u� me��ami� �a��a �u�a�a �e�se�u� �e�ap �e��a�a �a� les�a�i� �a��a �u�a�a �a�� �ima�su� �i si�i a�ala� ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �a�� ����isi��a meme�lu�a� pe��a�ia� �e�sama se�i���a �e�e�a�aa���a �e�ap �e��a�a �a� les�a�i�

��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �apa� �i�a�a�a� i�e��i� �e��a� �pe��islama� �e��la��as�a� a�a��, se�a�ai sala� sa�u me�ia u��u� mem�e��u� �a�a��e� a�a� a�a� �apa� �e��u�i pe�e��i lu�u�� Se�a�ai se�ua� p���u� �e�u�a�aa�, ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �i Sula��esi �e���a�a me��alami pasa�� su�u�, �ai� �ili�a� �a�i �esp�� mas�a�a�a� pemili� a�au pe���u�u����a, maupu� pe��a�ia� peme�i��a� �ae�a�� ����isi i�i me��e�a��a� ��a�isi kat��a mem�pu��ai pelua�� u��u� �e��a�a�, �e��em�a�� a�au me��alami �epu�a�a�� Se�u�u��a� �e��a� i�u upa�a meles�a�i�a� e�sis�e�si �u�a�a me��a���u� �i�a �al: (�� pe��a�ia� mas�a�a�a� pemili���a, (�� pe��a�ia� �e�a�a (peme�i��a�� a�a� �e�e�a�aa���a, �a� (�� pe��a�u� �ema�ua� �ama�� Pe�les�a�ia� ��a�isi kat��a se�a�ai sala� sa�u �u�a�a l��al mas�a�a�a� Mu�a �i Sula�esi �e���a�a �a�e�a��a a�a� �e��u�u��a� �e��a� �i�a u�su� �e�se�u��

Masala� u�ama ��a�isi kat��a, �a��i mi�im��a usa�a�usa�a meles�a�i�a� ��a�isi i�i� Me��e�ma�i ����isi i�i ma�a �ipe�lu�a� usa�a�usa�a �a�� �apa� meli��u��i se�ali�us me��em��a���a� ��a�isi kat��a a�a� �e�ap les�a�i �i�a� �a��a pa�a masa se�a�a�� �e�api �u�a �i masa �a�� a�a� �a�a��� �eles�a�a�ia� ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �i �a�upa�e� Mu�a �a� �a�upa�e� Mu�a �a�a� P���i�si Sula�esi �e���a�a �apa� �ipe��a�u�i �le� �e�a�am �a����� Pe��eli�ia� i�i �i���us�a� pa�a pe�masala�a�, �a�aima�a�a� s��a�e�i peles�a�ia� ��a�isi kat��a se��a�ai me�ia pe��i�i�a� Islam pa�a mas�a�a�a� e��i� Mu�a �i Sula�esi �e���a�a� De��a� �emi�ia�, pe�eli�ia� i�i �e��u�ua� me��i�e��i�i�asi �a� me��elas�a� s��a�e�i peles�a�ia� ��a�isi kat��a se�a�ai me�ia pe��i�i�a� Islam pa�a mas�a�a�a� e��i� Mu�a �i Sula�esi �e���a�a�

���M�tod� �����iti��

Pe�eli�ia� i�i me���u�a�a� pe��e�a�a� �uali�a�i�� Pe�eli�ia� i�i �ila�u�a� �i �ua �i�la�a�, �a��i �a�upa�e� Mu�a �a� �a�upa�e� Mu�a �a�a� P���i�si Sula�esi �e���a�a� Pemili��a� �e�ua l��asi pe�eli�ia� �i�a�ap�a� �apa� �i�emu�a� aspe� s��a�e�i peles�a�ia� ��a�isi kat��a se�a�ai me�ia pe��i�i�a� Islam pa�a mas�a�a�a� e��is Mu�a�

� � �u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma�

I����ma� �ai�u � ��a�� imam� �i �a�upa�e� Mu�a �a�a�, � ��a�� ����� mas�a�a�a� �a� pela�u �u�a�a e��is Mu�a �i �a�upa�e� Mu�a, � ��a�� ����� mas�a�a�a� �a� pema���u a�a� (pe��u�us �e�a� a�a� Mu�a �i �a�upa�e� Mu�a�, � ��a�� a�a�emisi �a� pe�eli�i �u�a�a Mu�a, � ��a�� ����� pemu�a �a� pe�ia� �u�a�a kat��a �i �a�upa�e� Mu�a, � ��a�� sesepu� ma��a� pela�u ��a�isi kat��a �i �a�upa�e� Mu�a �a�a�, �a� �e�e�apa u�su� mas�a�a�a� e��is Mu�a lai����a �a�� �i�e��u�a� �e��a� pe��im�a��a� �a� ��i�e�ia �e��e��u�

Pe��umpula� �a�a �alam pe�eli�ia� i�i �ila�u�a� �e��a� �e��i� ��se��asi, �a�a��a�a me��alam, �a� s�u�i ���ume��asi� Dalam �e��i� pe��ama�a� �i�u�a�a� u��u� me��e�ali l��asi �a� ����isi mas�a�a�a� Mu�a, �a�� a�a �i �a�upa�e� Mu�a �a� �a�upa�e� Mu�a �a�a� P����i�si Sula�esi �e���a�a� Selai� i�u, pe��ama�a� �e�li�a� �u�a �ila�u�a� pe�eli�i �e�u�ama u�u��a��u�u�a� pela�sa�aa� �i�ual, pa�a pela�u, pela�u u�ama l��asi pela�sa�aa� ��a�isi kat��a, suasa��a �a�� �e��a�i, pe�ala�a� �i�ual, �e��a��e��a �a�� me��a�i sua�u �esa�ua� �a�� u�u� �alam ��a��isi, �apa� �iama�i �a� �isima� se�a�a sa�sama la��su�� �a�i �empa� pela�sa�aa� ��a�isi kat��a �a�� �ia���ap ��mpe�e� �alam ��a�isi i�i� �e��i� �a�a��a�a me��alam �ai�u pe�eli�i me��a�u��a� pe��a��aa��pe��a��aa� se�a�a me��alam �e��a� pe��a��aa� �a�� �ela� �isiap�a�, mes�ipu� �emi�a� �alam pe��em�a��a���a pe�eli�i �i�a� �e�i�a� �le� susu�a� pe��a��aa� �a�� �ela� �isiap�a� u��u� memu�a��a� pe�eli�i me��e�spl��asi �a�a le�i� me��alam� �e��i� ���ume���asi a�ala� �e��i� pe��umpula� �a�a �a�� �i�a� la��su�� �i�u�u�a� pa�a i����ma� pe�eli�ia�, �e�api melalui ���ume� �e��ulis� D��ume� a�ala� �a�a�a� �e��ulis �a�� isi��a me�upa�a� pe����a�aa� �e��ulis �a�� �isusu� �le� sese��a�� a�au lem�a�a u��u� �epe�lua� pe��u�ia� sua�u pe�is�i�a, �a� �e��u�a �a�i sum�e� �a�a, �u��i, i����masi �ealamia�a� �a�� su�a� �ipe��le�, �i��emu�a� �a� mem�u�a �esempa�a� u��u� le�i� mempe�luas pe��e�a�ua� �e��a�ap sesua�u �a�� �iseli�i�i, �a��i ��a�isi kat��a�

Me�u�u� ���as�a�a (����, p� ���� �a��a a�alisis �a�a �u�a�a, se�ai���a mema�� melalui �a�ap��a�ap �a�� �elas �a� �e��a�a� Da�a �a�� �ela� �i��le�si, �emu�ia� �i�el�mp���a� �e��a� mem�e�i�a� ���e �emu�ia� �a�a �e�se�u� �ia�alisis �e��a� me���u�a�a� me���e �uali�a�i�� ��alisisis �uali�a�i� �i�a�ap�a� �apa� memapa��a� p��ses pela�sa�aa� ��a�isi kat��a se�a�a apa a�a��a�

�e��asa��a� �a�a lapa��a�, a�alisis �a�a se�e�a���a �ela� �ila�u�a� se�a� se�elum me�masu�i lapa��a� pe�eli�ia�, selama �i lapa��a� pe�eli�ia�, �a� se�ela� selesai �a�i lapa��a� pe��eli�ia�� �asu�i�� (�alam Su�i����, ����, p� ���� me��a�a�a� �a��a a�alisis �ela� mulai se�a� me�umus�a� �a� me��elas�a� masala�, se�elum �e��u� �e lapa��a�, �a� �e�la��su�� �e�us sam�pai pe�ulisa� �asil pe�eli�ia�� ��alisis �a�a i�i �u�a me��a�i pe�a��a� �a�i pe�eli�ia� sela��u����a sampai �i�a mu���i� me���asil�a� gr��n�e� t�e�r��

��alisis �a�a le�i� �i���us�a� selama p��ses ��se��asi �i �a�upa�e� Mu�a �a� �a��upa�e� Mu�a �a�a� P���i�si Sula�esi �e���a�a �e�samaa� �e��a� pe��umpula� �a�a� Se�ela� ��se��asi a�au �a�a��a�a pe��ama, a�alisis �a�a �ila�u�a� �e��a� me�u�u� pa�a pe��a��aa� pe��eli�ia�� �al i�i �e�a��i, se�iap �a�apa� pe��umpula� �a�a �e�pa��u �le� ���us �a�� �elas �e��a� se�si�i�i�as �e��i se�i���a ��se��asi �a� �a�a�a�a sela��u���a sema�i� �e����us, me���empi�, �a� me��alam� �e�i� la��u� �a�i i�u, �i�a �imu���i��a� memu��ul�a� pe��em��a��a� �e��i (gr��n�e� t�e�r�)� ��apu� m��el a�alisis �a�a selama p��ses pe�eli�ia� �i lapa���a� �a�� �i�u�a�a� �alam pe�eli�ia� i�i me�u�u� m��el Ma���e� �� Miles �a� Mi��ael �u�e��ma�� ���i�i�as �alam a�alisis �a�a, me�u�u� Miles � �u�e�ma� (����, pp� ������ �e��i�i �i�a alu� �e�ia�a� �a�� �e��a�i se�a�a �e�samaa�, (�� �e�u�si �a�a (�ata re���ti�n) (�� pe��a�ia� �a�a (�ata �is�la�), �a� (�� pe�a�i�a� simpula� (��n�l�si�n �ra�ing��eri�i�ati�n)�

�u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma� � �

������i� d�� ���������� �e��asa��a� pe��umpula� �a�a pe�eli�ia� �a�� �ila�u�a� �apa� �i�emu�a�a� �e�e�apa

s��a�e�i peles�a�ia� ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �i Sula�esi �e���a�a �a�� si�a���a mele���api upa�a�upa�a �a�� �ela� �ila�u�a� se�elum��a, �ai�u (�� Pe�a�isa� �ilai��ilai kat���a �i li���u��a� �elua��a, (�� Peles�a�ia� �a�asa Mu�a, (�� Me�i���a��a� p���esi��alisme ima�m�, �a� (�� Peles�a�ia� melalu pe��a�a�a� �a� pe�eli�ia� ��e��a�asa� �at��a�� �eempa� s��a��e�i peles�a�ia� �e�se�u� �iu�ai�a� �e�i�u� i�i�

����������i��� �i��i��i��i Kato�a d���� �i�������� ��������

P�la pe�a�isa� �ilai��ilai ��a�isi kat��a �iasa��a �ila�u�a� �alam li���u��a� �elua��a se��i�i� Se��a�� a�a� �a�� �ela� �i�kat��a �a�us selalu �ipa��au pe�ila�u �a� �a�ia���a a�a� se�lalu sela�as �e��a� �ilai��ilai �a�� �e��a��u�� �alam a�a�a� kat��a� Se��a�� a�a� �a�� �ela� �i�kat��a �i�a� u��u� mema�ami �ilai��ilai ��a�isi kat��a �i�a� �e�lalu susa� �a�e�a �a�asa a�au �u�u�a� �a�� �i�u�a�a� �alam ��a�isi �a���a a�ala� �a�asa �a�asa Mu�a �a� �a�asa I����esia�

Dalam li���u��a� �elua��a �ilai��ilai kat��a �i�e�ap�a� �a� �iimpelem�asi�a�, �iasa��a ��a�� �ua �a�� memili�i �epe�ulia�, �e��a�ap pe�ila�u a�a���a, me��i��a��a� a�a���a u��u� me��ala�i �i�up sesuai �e��a� �ilai��ilai a�a� �a� a�ama Islam �a�� �ia�u� ��a�� �ua��a� Misal���a, i����ma� �� (a�a�emisi �a� pe�eli�i ��a�isi lisa� Mu�a pa�a �a�ia� �u�a�a U�O �e��a�i� me��a�a�a� �a��a:

��� �Me�u�u� sa�a �i�a� sala� i�u �alau �i kat��a �a�e�a i�u sa��a� �a�us se�ali �alau �e��ul��e�ul �i�a ma��ai �asi�a���asi�a���a, �a��a �a�� �i �i���al�a� �le� mas�a�a�a� Mu�a �alam �a���a a�ala� se�ela� �i kat��a lepas �a���u�� �a�a� pa�a �al mes�i��a �a�� �iu��a�� pa�a �a��u kat��a a�a imam, ����� mas�a�a�a� �e�a���a �a�� �a�i�� �a�i �u�as �i�a i�u se�a�us��a me��i��a��a� �esala�a���esala�a� �a�� �ia la���a� pa�a saa� �i kat��a i�u �a� ��a�� �ua �e�masu� ��a�� �a�� �a�i� saa� i�u �a�us �ia �i��a� la��u�i a�a� �a�� �i �a���a i�u u��u� �e�ul��e�ul me��amal�a� �asi�a� kat��a��

(I������a����������� �ilai��ilai kat��a �a�� �ia�a��a� imam� �epa�a a�a� �a�� �i�kat��a �i�a� �u�up �a��a

�ia�a��a� pa�a saa� pela�sa�aa� ��a�isi kat��a� Pe�a�isa� �ilai��ilai kat��a �a�� �i�a� �ala� pe��i����a a�ala� �as�a a�a� �i�kat��a� I�eal��a, se�ela� a�a� �i�kat��a �a�us a�a ������l �a�i imam�, ����� mas�a�a�a�, �elua��a, �a� �e�a���a �a�� �a�i� pa�a saa� pela�saa� ��a�isi kat��a� Pese��a��a�� me��a�si�a� a�a� �i�kat��a �i�a� se��a�me�e�a melepas�a� �a���u�� �a�a� u��u� mema��au �a�ia� a�au pe�a��ai a�a�, saa� mela���i �e�i�upa���a se�a�i��a�i� O�a�� �ua, �elua���a, �e�a���a, ����� a�a��a�ama mela�u�a� ������l se�a�a �e�us�me�e�us pa�a pe�ila�u a�a�, �a� �ila a�a� �i �emu�ia� �a�i pe�ila�u���a �i�a� sela�as la�i �e��a� �ilai��ilai kat��a me�e�a �e���e�a�i�a� u��u� mem�e�i�a� �asi�a� pa�a a�a� u��u� mema�ami a�a�a� �ilai��ilai kat��a �a�� �ela� �ii��a��a� �alam pela�sa�aa� kat��a�

Pe�a�isa� �ilai��ilai kat��a �alam �elua��a �ila�u�a� se�iap saa�, �a��ala se��a�� a�a� mela���a� a�a�a� a�ama Islam, ma�a �apa� �ila�u�a� p��ses kat��a �e��a� �a�a �i�asi�a�i u���u� �i�a� mela�u�a� a�au me��ula��i��a la�i� �al i�i �i�emu�a�a� i����ma� �PI (����� a�a��Se��e�a�is De�a� ��a� Mu�a� �e�i�u� i�i�

��� ��emu�ia� a�a� i�i misal��a se�ela� �i�kat��a masi� mela�u�a� �al��al �a�� me�la���a� umpa��a �ia me��am�il �a�a����a ��a��, i�u �i�kat��a la�i �ia �le� ��a�� �ua��a a�au �i�u��u� �le� sala� sa�u pe���ulu misal��a m���i a�au imam u��u� �i�e�i��a� �asi�a� �a���a sampai �e�ul��e�ul pe�ila�u��a �ai��� (I����PI�a������������

� � �u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma�

Pas�a pela�sa�aa� ��a�isi kat��a, �i�a� me��e�a��a� a�a� �e��ua� sesu�a��a a�au �e�lepas �a�i ������l �elua��a� ��a� �e�api, ��a�� �ua selalu mema��au �u�i pe�e��i a�a��a�a���a �i �e���a� mas�a�a�a�� �ila se��a�� a�a� masi� mela�u�a� �i��a�a� am��al �alam mas�a�a�a�, misal���a me��u�i �a�a�� ��a�� lai�, �le� ��a�� �ua��a a�a� �i�kat��a ula��� �pa�ila ��a�� �u��a �i��a� memili�i �emampua� u��u� me���kat��a a�a�, ma�a ��a�� �ua a�a� �apa� memi��a ��l��� pa�a m���i �m��i��u��u� �i�e�i�a� �asi�a� kat��a sampai �e�ul��e�ul pe�ila�u��a �ai��

��� �Pe�a�isa� �ilai��ilai kat��a �apa� �ila�u�a� la�i se�ela� a�a� �e�asa a�au �ela� me��i�a�� �emu�ia� saa� me�i�a� �i �a���a la�i, asumsi��a �a��a pa�a masa pa�a�a� pas�i a�a mela���a�� Ma�a pela���a�a��a i�u �a�us �i�kat��a, �isampai�a� la�i �e���a�� s�s� (pe��esal�, ���t�ki (�ipu�us�a��, aangkae (�a�asa �amsil misal��a aangkae amam� lansaringin� �m�� �lla� �aala� �a� se�e�us��a�� (I����PI��������������

Pe�a�isa� �ilai kat��a �i�a� �a��a �isampai�a� pa�a saa� se��a�� a�a� �a�� �i�kat��a �a� pas�a pela�sa�aa� kat��a, �e�api �u�a pa�a saa� sese��a�� mela��su���a� pe��i�a�a�� �al �e�se�u� �ila�sa�a�a� �e��a� asumsi �a��a pa�a masa pe��a�ia� pasa��a� �i�up �alau��alau a�a ��sa �a� ma�sia� �a�� �ilau�a�� Ma�a pela���a�a� �a�� �ila�u�a� �a�us �i�kat��a, �isam�pai�a� la�i �e��a�� s�s� �me��esali pe��ua�a� �a�� �ela� lampau�, ���t�ki �pu�us�a� a�as se�ala ��sa �a� ma�sia� �a�� �ela� �ila���a�, angkae �i�u�i� �a�� �e�a��i i�u�i a�a�mu, i�umu, suami�mu, �a� se�e�us��a� Pa�a i��i��a sese��a�� �a�� �ela� me�i�a� �em�ali �i�asi�a�i, apa�apa� �a�� pe�lu �ila�u�a� �a� �i�i��a�i, se�i���a �apa� �i�up ama� �a� �e��e�am�

Peles�a�ia� ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �u�a �ipe��a�u�i �ei��i�a� mas�a�a�a� pemili���a u��u� me��a�i�a� ��a�isi kat��a se�a�ai me�ium u��u� mem�e��u� �a�a��e� a�a�� I���asi pela�sa�aa� ��a�isi kat��a �a�us me��i�u�i pe��em�a��a� �ama�� �ama� se�iap saa� �e�u�a�, �emi�ia� pula ��a�isi kat��a �a�us �e��em�a�� me��i�u�i �ama� �a�� a�a �a�pa �e�ila��a� �����a� �e�u�a�aa� pe�lu u��u� �e�i���asi �a� �ila�u�a� m��i�i�asi sepa��a�� �i�a� me�i���al�a� �esa��ala���a, a�a� �apa� �i�e�ima selu�u� lapisa� mas�a�a�a� Mu�a� ���i��a, ��a�isi kat��a �a�us mampu memi�a� �a� mema�am�a� a�a� �a�� �i�kat��a a�a� �ilai��ilai �a�� �e��a��u�� �i �alam��a� Ca�a �a�� �apa� �ila�u�aa� a�ala� me��esuai�a� �emasa�, �ema��ema �a�� �ele�a� �e��a� �e�i�upa� �ama� se�a�a���

�ea�aa� �ama� �a�� �e�u�a� �a� �a��a���a pema�ama� Islam �a�� mulai me��a���ap �a��a ��a�isi i�i pe�u� �e��a� �esi�i�a�, pe�lu �ipi�i�a� upa�a�upa�a �a�� �ila�u�a� u��u� �apa� �i�e�ima semua �ala��a� �i Mu�a, ��usus��a mas�a�a�a� �a�� �e�a�ama Islam, sepe��i �a�� �i�emu�a�a� i����ma� �� �e�i�u� i�i�

��� ��alau me�u�u� sa�a, se�a�a�� i�i �a� �a�ia���a�ia� Islam su�a� masu� �e �esa��esa �a�i �alau u��u� Mu�a ��a�isi��al �a�� a�a �i �ampu�� sa�a �i�a kat��a i�u a�ala� se�a�ai se�ua� i�e��i��as �a�i mas�a�a�a� Mu�a se�i���a �i�a�a�a� �u�a� ��a�� �alau �elum �i�kat��a �e�api ��a�� Mu�a �a�� su�a� memili�i pe��e�a�ua� �a�� me��alam kat��a i�u �ia���ap sesua�u �a�� �i�a� pe�lu �a�e�a �a��a� pe��e��a��a��pe��e��a��a� �a�� a�a �i �alam��a misal��a a�a sesa�ia��sesa�ia� �a�� �e��apa� �alam �ar�a �le� ��a�� Mu�a �ia���ap se�ua� �e�a�i�a� a�au sua�u �e�a�usa� �a�� mes�i �ia�a�a� seme��a�a �a�i �i�a� pe��a� �ila�u�a� �a�i me�u�u� sa�a se�ai���a kat��a �im��i�i�asi �em�ali�� (I������������������

Peles�a�ia� ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a a�a� sema�i� me��ua� �ila �ila�u�a� m��i�i�asi, ��usus��a ma�e�i�ma�e�i��e��a��e��a �a�� me��e�a�i s�i�i� a�au �i�a� �i�������a� �le� �asullulla� S���, misal��a pe���u�aa� sim��l�sim��l �ar�a ��e�is��e�is sa�ia� �ia���ap sesua�u �a�� �a�i� a�a, pe���u�aa� �eme��a���upa, �a� se�a�ai��a� Se�a�ia� �ala��a�

�u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma� � �

mas�a�a�a� Mu�a, pe�lu �ila�u�a� m��i�i�asi misal��a �e��a� me�empa��a� �ar�a �se�a�ai sesua�u pele���ap sa�a, �u�a� sua�u �a�� �a�i��

����������t��i�� ������ D����� di M��� d�� di �����t����

Pe���u�aa� �a�asa �ae�a� Mu�a, �ai� �i �a�upa�e� Mu�a P���i�si Sula�esi �e���a�a, maupu� pa�a ��mu�i�as Mu�a pe�a��aua� me��a�i �a�a �u��i u��u� meles�a�i�a� ��a�isi kat��a� �al i�i �u�up �e�alasa� �a�e�a ��a�isi kat��a �iu���ap�a� �alam �a�asa Mu�a, �alaupu� �i pe�a��aua� �i�u�a�a� �a�asa I����esia a�a� �e��a�i pe��a���ala� ma��a� Se�a�, melalui �a�asa Mu�a �ilai��ilai pe��i�i�a� �a�a��e� �apa� �i�a�is�a� �epa�a �e�e�asi mu�a (a�a� �a�� �i�kat��a�� Peles�a�ia� �a�asa �ae�a� meme�a�� pe�a�a� pe��i�� �alam �e�ap les�a�i��a �ilai��ilai pe��i�i�a� �a�a��e� �alam ��a�isi kat��a sepe��i �iu���ap�a� i����ma� �PI se�a�ai ����� a�ama �a� �e�a� a�a� Mu�a:

��� �Pa��a��a� �apa� se�a�ai �u��alis, p�a��isi �a� pela�u a�a�, �a�aiama u��u� mempe��a�a��a� ��a�isi pa�a mas�a�a�a� Mu�a �a� lua� Mu�a� Me�u�u� sa�a u��u� meles�a�i�a� �a�i pa�a �a���a i�i pa�a mas�a�a�a� Mu�a �ai� �a�� a�a �i Mu�a maupu� �i lua� Mu�a i�u �a�us �ela�a� �a�asa Mu�a �a�e�a ��a�isi i�i �isusu� �e��asa��a� �a�asa Mu�a �e��asa��a� pema�ama� �e��a�ap Islam ma�a �ia �a�us pa�ai �a�asa Mu�a �alau pa�ai �a�asa lai� ma�a a�a� la�i �a�i �a�asa �a�� sesu���u���a� �a�i peme��a�a�a� �a�asa Mu�a me�upa�a� �a�ia� �a�i peles�a�ia� kat��a �a�e�a mes�ipu� a�a �e�e�apa ma��a �a�� �isa �i�a sampai�a� �e�api a�a �e�e�apa aspe� �e��e��u �a�� �i�a� �isa �i�a sampai�a� �e��a� �a�asa lai� se�a� i�u �e��u�u��a� �e��a� �a�asa �a�i a�au pema��aa� �a�� �alam �a� �a��a �isa �isampai�a� �alam �a�asa Mu�a�� (I����PI��������������

U��u� les�a�i��a ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a, �ai� �i Mu�a Sula�esi �e���a�a maupu� pa�a ��mu�i�as Mu�a pe�a��aua�, pe���uasaa� �e��a�ap �a�asa Mu�a me��a�i �al u�ama, �ai� �le� imam� maupu� a�a� �a�� �i�kat��a� Pe���u�aa� �a�asa selai� �a�asa Mu�a �alam �asi�a� ��a�isi kat��a �elas me���ila���a� ma��a �a� �ilai �a�� sesu���u���a, �a�asa �ae�a� (Mu�a� memili�i e�e��i �a�� �i�a� �e��a��i�a� �le� �a�asa I����esia� Pa�a sisi i�ila�, �e�e�a�aa� �a�asa Mu�a se�a�ai �a�asa pe��u���ap �alam �u�u�a� kat��a mes�ipu� pa�a �e�e�apa �a�ia� �asi�a� �apa� �iu���ap�a� �alam �a�asa I����esia, �e�api aspe� �e��e��u �a�� �e��ai�a� ��a�asa �a�i� a�au �pema��aa� �a�� me��alam� �i�a� �apa� �i�a��i�a� �e��a� �a�asa lai��

�e�i� la��u�, �PI me��a�a�a� �a��a �a�� �ima�su� �e��a� ��a�asa �a�i� �a�� �i�emu�a� �alam ��a�isi kat��a �ila �i�a� mema�ai �a�asa Mu�a a�a� �e��a�i �ias ma��a, �i���a pa�a a��i���a a�a� me��a�i si�i� �a�au mempe�se�u�u�a� �lla� S���� se�a�aima�a �a�a �e�i�u� i�i�

��� �Dalam �a�asa kat��a i�u �a��a� me��a��u�� �es�i�i�a� misal��a m�te�ie amam� ka���l�sin� lala�aala (�a�u�la� pa�a a�a�mu se�a�ai pe���a��i �lla� �aala� se�a�us��a �a�u�la� �epa�a a�a�mu alansaringin� �m�� �lla� �aala (�a�u�la� �epa�a a�a�mu se�a�ai i�a�a� �lla� �aala� �e�api �a�a la�sa�i��i�� �i�a� �isa �iu�ap�a� �alam �a�asa I����esia �a��u �isampai�a� saa� �a���a �a�us pa�ai �a�asa Mu�a �a�e�a lansaringin� i�u a�ala� �a�asa �a�i mele�i�i a��i �a�i �a�a �amsil a�au i�a�a� �a�e�a a�a� i�i su�a� �ia�a�i se�elum �i kat��a�� (I����PI��������������

�u�u�a� ��a�isi kat��a �a�� �i�a� a�a �e�e�apa sa�ua� li��ual �a�� �i�a� �i�a��i�a� �e��a� �a�a��a�a lai�, �alaupu� �i�a��i�a� �a��a se�a�ai upa�a u��u� memu�a��a� pema�ama� a�a� �a�� �i�kat��a� Sa�ua� li��ual lansaringin�, �le� �e�e�apa imam� �ipe��u�a��a� �e��a� ka��l�sin� �pe���a��i�� �ansaringin� se�a�ai �a�asa �a�i mele�i� ma��a asali��a �i�a�a��,

� � �u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma�

��amsil�� Misal��a, pa�a u���apa� �a�asa kat��a i�u �a��a� me��a��u�� �es�i�i�a� misal��a m�te�ie amam� ka���l�sin� lala�aala (�a�u�la� pa�a a�a�mu se�a�ai pe���a��i �lla� �aala� se��a�us��a m�te�ie amam� (�a�u�la� �epa�a a�a�mu� alansaringin� �m�� �lla� �aala (�a�u�la� �epa�a a�a�mu se�a�ai i�a�a� �lla� �aala�� �a�a langsarin� i�ila� �a�� �ima�su��a� �e��a� ��a�asa �a�i�� �i�alia�as ��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a �i�a� �a��a �e�a�i�a� �e��a�i��a pe��u�a��a� �e�e�apa �a�apa� pela�sa�aa� ��a�isi i�i, �e�api �u�a pe�u�a�a� �a�asa a�au �alima� �alam �am�a t��a ��a�asa ���a��

��������i����t�� ��o���io���i��� ��a��

Dalam se�iap pela�sa�aa� ��a�isi kat��a �uali�as imam� �imam� sa��a� �ipe�lu�a�� Ima�m� �alam ��a�isi kat��a �i�u��u� p���esi��al �alam memimpi� ��a�isi kat��a� Se�a�ai p���esi���al �a�� me��a�i pela�sa�a ��a�isi kat��a, imam� �i�a�apa�a� �apa� memimpi� pela�sa�aa� �i��ual kat��a �a� me��ampai�a� pesa��pesa� a�au �asi�a� �epa�a a�a� �a�� �i�kat��a �e��a� �ai�� P���esi��ali�as sa��a� �i�u�u�� �le� �uali�as �a�i se�iap imam� �a�� memimpi� kat��a� ��i�e�ia se��a�� imam� �i�emu�a�a� �le� i����ma� �� (�u�u �esa� Ilmu �u�a�a, ��IP U�O �e��a�i� pe�eli�i �u�a�a Mu�a� se�a�ai �e�i�u�:

��� ��alau �a�� �e��i��a� se�a�ai imam apa a�a ��i�e�ia��a� ��a ��i�e�ia ��usus� ��i�e�ia���a �a�us ����� a�a�, ����� a�ama �alam �al i�i m���i, k�ati�i a�au imam, �emu�ia� �a�us pi��a� me��a�i �alau �a�� lai� �i�a� �isa� Us�a� ��le� �api �ia mem�e�i�a� �asi��a���asi�a� umum� �alau ����� a�a�, �u�a se�a�ai ����� a�ama �ia a�a� mem�e�i�a� �asi�a���asi�a� pe��i�i�a� �a�a��e��� (I������������������

�e��a�is��a �ilai��ilai kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a ��mp���esi imam� �ai� melalui �e��ela�a�a���a, �eluasa� ilmu��a, maupu� ��mpe��e�si �a�asa Mu�a���a mu�la� �ipe�lu�a�� U���u� me��a�i pemimpi� ��a�isi kat��a �a�us� memili�i la�a� �ela�a�� (��i�e�ia ��usus� se��a�� m���i �m��i��, k�ati�i ���a�i��, imam� �imam�, �a�us pi��a� me��a�i� ��usus, �a�� memimpi� ��a�isi kat��a �i�a� �a�us us�a�, �ia�pu� us�a� �ila �i�a� memili�i ��mpe��e�si �alam me���u�ap�a� �am�a t��a ��a�asa ���a�� �i�a� �apa� me��a�i pemimpi� ��a�isi kat��a� Us�a� �apa� mem�e�i�a� �asi�a�, �a�i �i lua� ����e�s kat��a �e�upa �asi�a���asi�a� �a�� �e�si�a� umum (u�i��e�sal� �i�a� �a�us pa�a a�a� �a�� �i�kat��a� Demi�ia� pula, ����������� a�a�, �u�a se�a�ai ������ a�ama �apa� mem�e�i�a� �asi�a���asi�a� pem�e��u�a� �a�a��e� �i lua� ����e�s pela�sa�aa� ��a�isi kat��a� ��usus �a�� mempimpi� ��a�isi kat��a �a�us me��u�u�a� pe�a� se�a�ai m��in, k�ati�i, �a� imam� �a�� �i�e�ap�a� �le� �e�a� s�a�a� Mu�a�

P���esi��alisme imam� mema�� sa��a� �i�u�u��a� �alam meles�a�i�a� �ilai��ilai kat��a� �a�e�a le�a� imam��la� �ilai��ilai kat��a �i�e�a�smisi�a� pa�a a�a� �a�� �i�kat��a� Ole� se��a� i�u, se��a�� pemimpi� kat��a �alam �al i�i (imam�� �a�usla� memili�i ima� �a�� �����, ilmu �a�� luas, se�a�aima�a �iu���ap�a� i����ma� (�PI� �e�i�u�:

��� ��mpa� s�a�a� imam a�ala� n�k�imani ��alan� (ima� �a�� ������, n�k�ilimi�, n�k�a�rata (pu��a �a��a�, n�m�g�ane (�e��i�a �sa��ia�� �a�i empa� sa�a�a� i�i �a�us �i mili�i �ia� �epala �ampu�� �a�us �i mili�i i�u �a�e�a �alau misal��a �a��a���a lapa� �a�ai�ma�a, masa �amu mi��a sama �a��a�, �a�i i�u �a��a� �a��a� mi��a sama �ia �i�a �a�� �asi� sama �ia, �a�� memimpi� i�ula� �a�� �asi� se�a��e�a mas�a�a�a�� �ese�a��e�aa� mas�a�a�a� i�u pemimpi� �a�us pu��a ilmu, �a�aima�a me��a�a�a� �e������ �a�am, �e��a�a��, me��a�i �u�u ��a�i, me��a�i ����� a�a� �a�� �ai�� �a�i �alau su�a� me�mili�i empa� s�a�a� i�u �i���al �ia �em�a���a�, �ia mau �a�i apa misal��a� Da� i�u �a��us �u�u�a���a �alau �u�a� �isa��isa �ia ��������� �ia�� (I����PI�e������������

�u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma� � �

��i�e�ia imam� �a�� �isampai�a� �i a�as me��a�i p�as�a�a� �a�� �a�us �imili�i, �a��i (�� n�k�imani ��alal� �se��a�� imam� �a�us memili�i ima� �a�� �����, se�a� ia me��a�i �ela�a� �i �e��a���e��a� mas�a�a�a�� (�� n�k�ilimi� �se��a�� imam� �a�us memili�i ilmu �a�� luas, ilmu a�ama �a� ilmu umum� (�� n�k�arata (se��a�� imam� �a�us memii�i �a��a, �e��a� �a��a �a�� �imili�i �apa� �ima��aa��a� u��u� �e�u�u�a� �elua��a �a� �apa� �e��a� mu�a� me��l��� ��a�� lai��� �a� (�� n�m�g�ane �se��a�� imam� �a�us �e�a�i, �e��a� �e�e�a�ia���a �apa� me�li��u��i �i�i, �elua��a, �a� mas�a�a�a� �a�� a�a �alam �e��ali��a��

����������t��i�� M�����i ���������� d�� �����iti�� ����������� Kato�a�

Peles�a�ia� �e��a�� ��a�isi kat��a �apa� �ila�u�a� �e��a� mela�u�a� �esemi�asi �asil pe�mi�i�a� �e�upa �u�u mua�a� l��al, �asil��asil pe�eli�ia� �epa�a mas�a�a�a� a�a�emi� �a� mas�a�a�a� luas� Sepe��i �iu���apa� i����ma� �� �e�i�u� i�i�

��� �Ca�a �i�a se�a�ai ��se� supa�a �a�aima�a supa�a �e�ap les�a�i �asil��asil pe�eli�ia� �e��a�� kat��a �a�us a�a �ilai p���u�� �ilai p���u���a i�u a�ala��e�i�u selesai �i�a mela�sa�a�a� pe�eli�ia ma�a �a�us me��u��a�� �u�u��u�u mua�a� l��al selu�u� �a�� a�a �i �ae�a� i�u �emu�ia� �i�a la�sa�a�a� sua�u pe��emua� semi�a� se�a�ai �e��u� s�sialisasi� Supa�a pela�a�a��pela�a�a� i�i �i�e�ap�a� �i se��la�� �a�� �e�ua �e�a� �u�u �ama��a pe�e��a�aa� pem�ela�a�a� kat��a� �a�i i�i �ama��a p���u�� Pe�eli�ia� �alau �i�a �i�a� �e��e��u� p���u� a�a� �e�ila��a� ma��a �a�e�a �a��a �isimpa� �i pe�pus�a�aa� �a�� �a��a �i�a�a �le� �ala��a� a�a�emisi i�u pu� �e��a�as�� (I������������������

Peles�a�ia� ��a�isi kat��a p�a mas�a�aa� Mu�a �apa� �ila�u�a� �e��a� mela�u�a� �a�ia���a�ia� me��alam �e��a�� kat��a, pu�li�asi�pu�li�asi ilmia�, semi�a��semi�a� ilmia� �e��a�� ��a��isi kat��a �ai� �i Mu�a maupu� �i pe�a��aua�� ��au, �apa� pula �ila�u�a� �e��a� mela�u�a� s�sialisasi �epa�a pe��i�i� �i �ae�a� Mu�a a�a� memasu�a� ma�e�i kat��a �alam pela�a�a� mua�a� l��al �i se��la��se��la� �i Mu�a� �emu�ia�, lem�a�a pe��i�i�a� �i���i �apa� mela�u��a� �esemi�asi �aulisa���ulisa� ilmia� �e��a�� kat��a se�i���a �apa� �i�a�a �le� mas�a�a�a� Mu�a �ai� �a�� �i���al �i Sula�esi �e���a�a maupu� �i �ae�a� pe�a��aua� (Sula�esi U�a�a��

Peles�a�ia� ��a�isi kat��a �apa� pula �ila�u�a� �e��a� me�ulis �u�u �a�� �e�si�e��i �e���a� peme�i��a� �ae�a� �a�upa�e� Mu�a sepe��i �a�� �ila�u�a� �O� (a�a�emisi, ��se� se�a�a� pe�a�a�a� Islam �i S��IS �a�a, �a� ����� pemu�a, se��a pe�ia� �u�a�a kat��a �i �a�upa�e� Mu�a Sula�esi �e���a�a� �e�i�u� i�i�

���� ��a��u sa�a me��a�u�a� �ulisa� sa�a �epa�a �upa�i Mu�a �apa� �a O�e Mu�� �a��a�u�i� �a�aima�a meli�a� �asi�a� kat��a �alam p�espe��i� Islam� �a�i �e�i�a �i�a�a kat��a �a�aima�a �i�a meli�a� �alam �i��aua� �l�u�a� �a� �a�is��a sepe��i �a�ai�ma�a ��a�� �ua me��a��u��a� u��u� �a��a� ma�a �i�a �ampil�a� i�i �alil �l�u�a���a �a� i�i �a�is��a, �a��a peme�i��a� �i si�i u��u� �al��al sepe��i i�u �u�a�� me�esp�� p�si�i�, �a� mema�� me�u�u� �asil �is�usi sa�a �e��a� �upa�i Mu�a �apa� �a�a�u�i� �a��a �a���a i�u me��a�i se�ua� �am�u� �a�� �esa� pa�a ��a�� �ua �alau a�a a�a� �a�� mela���a� �i �e�u� �e��a� �a�a � �amu i�i �a�a �i�a� �au �a�asa ���amu �e��ua� �e�i�i� i�u le�i� �ai� �ipu�ul �a�i pa�a �i�e�a� �e��a� �alima� sepe��i i�u a��i��a �a�a �i�a �i�a� �e�a�a� �e�i�a me��apa� �e�u�a� sepe��i i�u�� (I����O��a�����������

Pe�ulisa� �u�u �a�� �e�isi ��a�isi kat��a �i���elasi�a� �e��a� �l�u�a� �a� �a�is me��a�i sala� sa�u upa�a u��u� meles�a�i�a� �ilai��ilai �a�a��e� �a�� �e��apa� �alam ��a�isi kat��a� Mes�ipu�, �am�a�a���am�a�a� �i�emui, �a�e�a �e��ai�a� �e��a� �i�asial (�a�a� �ae�a� �alam me�sup��� pe��e�a�a� �u�u��u�u �e��a�� kat��a� Ole� �a�e�a i�u, la���a��la���a� p�i�a�i �a��

� � �u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma�

me�asa �e�pa���il u��u� meles�a�i�a� kat��a �e��asa��a� ��mp��e�si �a�� �imili�i �apa� meles�a�i�a� �ilai��ilai ��a�isi i�i pa�a �e�e�asi me��a�a���

Peles�a�ia� ��a�isi kat��a a�apa� �ila�u�a� �u�a �e��a� �e��a� �ala� me��i��e��asi�a� ��a�isi kat��a �e��a� ma�a �ulia��ma�a �ulia� Pe��u�ua� �i���i Islam, �a�� �ele�a� misal��a Se�a�a� Pe�a�a�a� Islam (SPI�, sepe��i �ila�u�a� �le� i����ma� �O� se�a�aima�a �i�emu�a�a� �e�i�u� i�i�

���� ��alau ���peme�i��a� sepe��i sa�a se�a�ai ��se� mem�e�i�a� ma�a �ulia� ��usus �epa�a ma�asis�a �e�e�ula� sa�a se�a�ai ��se� se�a�a� �e�u�a�aa� Islam se�i���a a�a ma�a �ulia� �usus �a�� mem�a�as �e��a�� ma�e�i kat��a se�i���a �i �alam ma��e�i ma�a �ulia� i�u sa�a me��ampai�a� �am�a�a� �a�aima�a �a���a se�a�a �e�u�a�a�a���a �a� �a�aima�a kat��a �alam pa��a��a� islam� Se�i���a a�a��a�a� ma�asis�a meli�a� �a���a i�u �u�a� �a��a me��e��a� �a�i sepi�a��� (I����O��������������

Peles�a�ia� ��a�isi kat��a �apa� �ila�u�a� �i li���u��a� Pe��u�ua� �i���i Islam (P�I� �ai� �e�e�i maupu� s�as�a� Misal��a, �e��a� me��i��e��asi�a� ma�e�i kat��a �e��a� ma�a �uia� �a�� �ele�a�� De��a� �a�a �e�se�u�, �ilai��ilai kat��a �apa� �i�isu�usi�a� se�a�ai �i �alam �u�a����ua�� �ulia�� De��a� �emi�ia�, ma�asis�a �a�� �ela� mema�ami��a �alam �ua����ua�� �elas a�a� me��a�i agen a�au a���� pe��ampai �ilai��ilai kat��a se�ela� me�e�a lulus �a�i ma�a�sis�a a�au �em�ali �e mas�a�a�a� u��u� me��amal�a� ilmu��a �a�� �ela� �ipe��le� �i li����u��a� pe��u�ua� �i���i�

������i������ d�� �����

��a�isi kat��a pa�a mas�a�a�a� Mu�a memili�i �ilai��ilai �a�� �e��ai�a� �e��a� pe���i�i�a� Islam� Ole� �a�e�a i�u, me��a��isipasi ��a�isi i�i �a�i a��ama� �epu�a�a� �ai� �u�u� (�u�a�a��a� maupu� �ilai��ilai pe��i�i�a� Islam �a�� �i�a��u��i��a mu�la� �ipe�lu�a�� �a����a��la���a� �����e� �e�upa s��a�e�i peles�a�ia� me��a�i sua�u �e�a�usa� �a� mu�la� �ila�u�a�� �e��asa��a� �asil �a�ia� i�i �isimpul�a� �a��a s��a�e�i peles�a�ia� ��a�isi kat��a se�a�ai me�ia pe��i�i�a� Islam pa�a mas�a�a�a� Mu�a �apa� �ila�u�a� �e��a� la���a� la���a��la���a� (�� pe�a�isa� �ilai��ilai kat��a �i li���u��a� �elua��a, (�� peles�a�ia� �a�asa Mu�a, (�� pe�i���a��a� p���esi��alisme imam�, �a� (�� peles�a�ia� melalui pe��a�a�a� �a� pe�eli�ia� ��e��a�asa� �at��a��

�e��asa��a� �esimpula� pe�eli�ia�, ma�a sa�a��sa�a� �a�� �apa� �i�emu�a�a� a�ala� (�� pe�a�isa� �ilai��ilai kat��a �alam li���u��a� �elua��a pe�lu �e�us �i�ala��a� a�a� �ilai��ilai �a�� �e��a��u�� �i �alam��a �i�a� pu�a� �a� �e�alie�asi �alam ����i�i� �e�e�asi pe�a�is��a� (�� pema�aia� �a�asa Mu�a �alam �a�a� �elua��a pe�lu �e�us �ila�u�a�, �ai� i��e�a�si ��a�� �ua a�a� maupu� i��e�a�si ��mu�i�asi a��a�a�a�� De��a� pema�aia� �a�asa Mu�a �alam �a�a� �e�lua��a, ma�a �ilai��ilai kat��a �a�� me���u�a�a� �a�asa Mu�a se�a�ai pe��u���ap��a a�a� mu�a� �ipa�ami �le� a�a� �a�� �i�kat��a� (�� �i�ali�as ��a�isi kat��a �e�le�a� pa�a pemimpi� kat��a, �a��i imam� �imam�� Ole� �a�e�a i�u, ��mpe�e�si imam� mu�la� �ipe�lu�a� a�a� �ilai��ilai pe��i�i�a� Islam �apa� �i��a�s�e� se�a�a �ai� pa�a a�a� �a�� �i�kat��a, �a� (�� �a�ia���a�i�a� ��a�isi kat��a, �ai� �a�i aspe� li��uis�i�, a����p�l��i, maupu� s�si��a����p��eli�ius mu�la� �ipe�lu�a� u��u� me���ali le�i� �alam �a��u��a� �ilai��ilai �a�� �e��a��u�� �i �alam��a�

�u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma� � ��

���D��t�� ���t��� ��i�i�, M� (������ �ilsa�at Pen�i�ikan Islam� �a�a��a: P� �umi ��sa�a� �e��, �� �a� �e�, � Ma�a�a�, �� S� (������ �am�s ��na�In��nesia� �upa��: ����a

�a�a�a P�ess� ���as�a�a, S� (������ �et��e, Te�ri, Teknik Penelitian �e���a�aan� ����a�a��a: Pus�a�a

�i�i�a�am� �a���ulu��, �� (������ �e�era�a Pemikiran tentang Pen�i�ikan Islam� �a��u��: �l

Ma�a�i�� Ma��us� (������ Pengantar Ilm� Pen�i�ikan Islam� �em�e�: S��I� �em�e� P�ess� Miles, M� ��, � �u�e�ma�, �� M� (������ Analisis �ata ��alitati�� �a�a��a: UI P�ess� Mu��l��, �� �� (������ �am�s ��ntem��rer Ara� In��nesia Al As�ri� ����a�a��a: Mul�i

�a��a ��a�i�a� Su�i����� (������ �et��e Penelitian ��antitati�, ��alitati� �an � � �� �a��u��:

�l�a�e�a� �a�si�, �� (������ Ilm� �alam Pers�ekti� Pen�i�ikan Islam� �a��u��: P� �ema�a

��s�a�a��a���

�� � �u�mi�a ���i�ala, ���ia���, �a�i�ma�