Post on 05-Aug-2015
STEDEN & STEDELIJK LEVEN IN DE OVERGANG VAN OUDHEID
NAAR MIDDELEEUWEN
BA – themacollege
2010
STAD = NEDERZETTING
• geconcentreerde bewoning;
• weinig landbouw;
• gevarieerde centrumfuncties:
– economische (nijverheid, markt)
– sociaal-religieuze (kerken, zorg)
– bestuurlijk-politieke
– culturele
SÃO PAOLO
Oerbeeld: de antieke ‘consumer city’
Oerbeeld: de middeleeuwse handelsstad
Oude (antieke) luister, en ..
(middeleeuws) verval
LUCCA
Het lot van steden in de late Oudheid (Liebeschuetz)
• De-urbanisatie & polynuclearisering• [maar ook: incastellamento buiten civitates]• De-secularisatie (= de-monumentalisering?) &
christianisering & de-alfabetisering• Privatisering (ruimte & bestuur)• De-militarisering(?)• Oorzaken: decline or fall? West t.o. Oost?
Christendom of islam?
Henri Pirenne
1862-1935
Kern Pirenne-thesis (theses?)
• (Economische) eenheid mediterrane wereld niet aangetast door Volksverhuizingen
• maar pas door Arabische veroveringen.
• Leidde in Westen tot (economische) heroriëntatie op Loire-Rijn-Noordzee en
• tot nieuw type rijksvorming.
• Herleving steden door elan kooplieden.
‘Crucial change’ (in Westen) volgens Chris Wickham (2009)
• Tax-raising (central) state > ‘states’ based on landowning + rent collection
• Economische involutie (economie localer, kleinschaliger, ongespecialiseerder)
• Elitecultuur (civiel-seculier) > militair en christelijk. Bronnen ‘cultureel kapitaal’ radicaal anders!
Michael McCormick(2001)
Origins of the European economy: communications and commerce, AD 300-900
‘Steden’ in vroege middeleeuwen
PRIMAIR volgens Innes:
• ‘Centres of power’ = Plaatsen waar belangrijke personen (vaak) resideren =
• Plaatsen van ‘publieke handelingen’ & ‘tournaments of value’ plaatsvinden =
• Plaatsen met vooral politieke, sociale en religieuze centrumfunctie
TOURNAMENTS of VALUE(Arjun Appadurai)
= sociale ‘totaal-evenementen’ voor elite, waarbij
• Politieke acties plaatsvinden (rituelen, feesten);
• Belangrijke rechtshandelingen plaatsvinden;
• Op hoogste niveau wordt rechtgesproken;
• Sociale relaties worden vernieuwd of aangegaan;
• Dus ook: geschenken worden uitgewisseld;
• Relaties met bovennatuurlijke worden bevestigd of aangegaan (geschenken, rituelen, feesten)
Vragen
• Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid?
• Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’?(Was élk ‘centre of power’ een stad?)(Hoe elite voorzien van ‘goederen’?)
• Was Dorestat rond 800 een ‘stad’?(Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?)(Is goederentransactie per se ‘handel’?)
Vragen
• Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid?
• Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’?(Was élk ‘centre of power’ een stad?)(Hoe elite voorzien van ‘goederen’?)
• Was Dorestat rond 800 een ‘stad’?(Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?)(Is goederentransactie per se ‘handel’?)
AKEN
Vragen
• Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid?
• Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’?(Was élk ‘centre of power’ een stad?)(Hoe elite voorzien van ‘goederen’?)
• Was Dorestat rond 800 een ‘stad’?(Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?)(Is goederentransactie per se ‘handel’?)
Dorestat
EMPORIA (in Noorden)
• Hamwic (Southampton); Lundunwic (London); Ipswich; York
• Quentovic (Montreuil); Dorestad; Walichrum (Domburg); Witla(?)
• Haithabu/Hedeby (Schleswig); Ribe
• Birka; Kaupang
Sporen (prestige)goederen en ‘handel’?
• Belangrijke (prestige)goederen laten geen archeologische sporen na [en documentaire al helemaal niet]
• Veel transacties met (prestige)goederen niet-commercieel (buit, geschenken, leveringen, redistributie)
COMMODITY EXCHANGE =
Uitwisseling van vervreemdbare objecten tussen personen zonder specifieke onderlinge relatie
GIFT EXCHANGE =
Uitwisseling van onvervreemdbare objecten tussen personen met een specifieke onderlinge relatie
Oorlog Handel
Koning Avoorouder Koning Bp.g.
krijgers
Buit, grond p.g.
p.g.
heil & zegen
p.g. + s.g. gewapendesteun
p.g. = prestigegoederen
s.g. = subsistentiegoederen
Betekenis niet-commerciële goederentransacties
• Twee vormen: Reciprociteit vs redistributie
• Duurzaamheid: Transactions of the short term vs transactions of the long term
Vragen
• Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid?
• Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’?(Was élk ‘centre of power’ een stad?)(Hoe elite voorzien van ‘goederen’?)
• Was Dorestat rond 800 een ‘stad’?(Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?)(Is goederentransactie per se ‘handel’?)
Wel of niet?
‘Steden’ in geschreven bronnen
• civitas, castrum, burgus
(= nadruk ‘centre of power’)
• portus, vicus
(= nadruk handel)
‘Markten’ in geschreven bronnen:
• Lokaal; bij landgoed (villa, curtis) of abdij;
• Lokaal; bij civitas: mercati pubblici of legittimi
• Emporia; porti (‘gateways’)
HUY
HUY
Stadsvorming vroege middeleeuwen (Noorden)
• Abdijen (Gent, Atrecht)• Kroondomeinen (Keulen, Aken, Frankfurt,
Dortmund, Parijs, Doornik, Valenciennes)• Bisschopssteden/missiecentra (Maastricht,
Bremen, Münster, Paderborn, Magdeburg)• Machtscentra potentes (Brugge, Gent)• Verdediging tegen Vikingen (-burhs)• Vikingsteden (Dublin, York)• Emporia/ gateways
Gent (9de-10de eeuw)
Magdeburg
Viking Dublin (ca 940)
VERSNELLING URBANISATIE 900-1200
1. Groei bestaande steden
2. Uitbreiding aantal steden
3. Uitbreiding centrumfuncties
4. Lokale bestuurlijke autonomie
5. Overheersing platteland