ULOGA I METAMORFOZE SREDSTAVA PREDUZEĆA

Svako preduzeće pri osnivanju mora raspolagati odgovovarajućim sredstvima i imovinom.

Osnivači-vlasnici preduzeća obezbeđuju početna osnivačka sredstva. Tako obezbeđena sredstva postaju sredstva i imovina preduzeća kojim ono slobodno raspolaže.

Funkcija sredstava preduzeća je u njihovoj namenskoj upotrebi i transformaciji.

Ona se sastoji u stalnom kretanju i kruženju sredstava iz jedne faze reprodukcije preduzeća u sledeću i iz jednog oblika sredstava u drugi.

Na tom kružnom putu sredstva se u svakoj fazi ciklusa proizvodnje i poslovanja javljaju u izmenjenom obliku.

Kretanje i menjanje sredstava na prelazu iz jedne faze ciklusa rada u drugu nazivamo METAMORFOZA SREDSTAVA.

Sredstva preduzeća

2.1. NATURALNI OBLICI SREDSTAVA PREUZEĆA

2.2. EKONOMSKI OBLICI SREDSTAVA

3.1. OSNOVNA SREDSTVA PREMA STANJU (FUNKCIJI)

3.2. OSNOVNA SREDSTVA PREMA POJAVNIM OBLICIMA

3.3. IZVORI OSNOVNIH SREDSTAVA

3.4. KAPACITETI OSNOVNIH SREDSTAVA

3.5. VREDNOSTI OSNOVNIH SREDSTAVA

3.6. TROŠENJE OSNOVNIH SREDSTAVA-AMORIZACIJA

3.7. EVIDENCIJA OSNOVNIH SREDSTAVA

4.1. KRUŽENJE OBRTNIH SREDSTAVA

4.2. VRSTE I KLASIFIKACIJA OBRTNIH SREDSTAVA

4.3. KOEFICIJENT OBRTA KAO POKAZATELJ CIRKULACIJE OBRTNIH SREDSTAVA

5.1. TROŠENJE SREDSTAVA

5.2. ANGAŽOVANJE SREDSTAVA

5.3. ODNOS ANGAŽOVANJA I TROŠENJA SREDSTAVA

SREDSTVA I UPRAVLJANJE SREDSTVIMA

ZNAČAJ I FUNKCIJE SREDSTAVA

OSNOVNA (TRAJNA) SREDSTA

Osnovna ili stalna sredstva su deo ukupnih sredstava preduzeća i pfredstavljaju trajni, materijalni oblik sredstava preduzeća.

Ona se postepeno troše u procesu poslovanja, i to u dužem vremenskom razdoblju i kroz više radnih ciklusa.

Upotrebom i korišćenjem osnovna sredstva ne menjaju svoj materijalni oblik.

Najveći deo osnovnih sredstava čini oprema odnosno sredstva za rad.

Sredstva za rad male vrednosti i kraćeg roka upotrebe (manje od godinu dana) ne ubrajaju se ubkategoriju osnovnih sredstava.

Osnovna sredstva sačinjavaju: građevinski objekti, šume, zemljišta i druga prirodna bogatstva.

U osnovna sredstva spadaju i određena prava dugoročnog karaktera

(koncesije, patenti, licence), dugoročna finansijska ulaganja, kao i nematerijalna ulaganja.

Osnovna sredstva u pripremi

Osnovna sredstva u upotrebi

Osnovna sredstva izvan upotrebe

NEMATERIJALNA ULAGANJA MATERIJALNA SREDSTVA DUGOROČNI FINANSIJSKI PLASMANI

Dugoročni plasmani Osnivačka ulaganja Ulaganja u razvoj i istraživanje Koncesije Patenti Licence

Zemljište Zasadi Osnovno stado Građevinski objekti Oprema Uređaji Transportna sredstva Alati inventar

Ulaganja u vezana preduzeća Učešće u kapitalu pravnih lica Dugoročni krediti Dugoročne hartije od vrednosti

Osnovni izvor finansiranja osnovnih sredstava predstavlja dobit preduzeća.

Osnovna sredstva uglavnom finansiraju iz poslovnog fonda i finansijskih kredita.

Sopstvene Udružene Kreditne Izvore solidarnosti

KAPACITETI OSNOVNIH SREDSTAVA

Kapacitet označava proizvodnu moć sredstva za rad u izvršavanju određenog rada u datom vremenu.

Kapacitet je tehnička i ekonomska kategorija.

Ugradjeni instalirani kapacitet Radni (mogući) kapacitet Optimalni kapacitet Minimalni kapacitet Ostvareni kapacitet Usko grlo Neiskorišćeni slobodni kapacitet

VREDNOSTI OSNOVNIH SREDSTAVA

Vrednost osnovnih sredstava iskazuje se kao vrednost osnovne imovine preduzeća.

1. nabavna vrednost 2. amortizovana vrednost 3. sadašnja vrednost 4. revalorizovana vrednost

Sačinjava fakturna cena, uvećana za troškove transporta, troškove montaže i ugradnje, carine, poreze, obučavanje kadrova za rad na određenom sredstvu i dr.

Nabavna vrednost služi kao osnovica za obračun amortizacije.

Je knjigovodstveno-tehnička kategorija.

Amortizovana vrednost pokazuje koliko je osnovno sredstvo umanjilo svoju vrednost u dotadašnjem veku upotrebe i koliko je od te vrednosti preneto u amortizacioni fond preduzeća.

Dobija se po odbitku amortizovane vrednosti od njihove nabavne ili revalorizovane vrednosti.

Osnovna sredstva učestvuju u procesu rada i poslovanja ukupnom svojom vrednošću, a na nove proizvode prenose deo svoje vrednosti zkoji odgovara njihovom fizičkom i ekonomskom trošenju.

Predstavlja ponovno utvrdjivanje vrednosti osnovnih sredstava.

Revalorizovana vrednost je ponovo procenjena vrednost osnovnog sredstva.

Revalorizacijom osnovnih sredstava utvrđuju se njihove knjigovodstvene vrednosti sa njihovom stvarnom vrednošću.

AMORTIZACIJA OSNOVNIH SREDSTAVA

Amortizacija predstavlja novčano trošenje osnovnih sredstava u procesu poslovanja preduzeća.

Ona označava novčani iznos smanjene vrednosti osnovnog sredstva u određenom vremenskom periodu.

Ekonomska kategorija, koja kroz smanjenje vrednosti osnovnog sredstva, prenosi deo te smanjene ili otpisane vrednosti na novi proizvod ili uslugu.

U preduzeću se formira amortizacioni fond, u koji se sva novčana sredstva namenski usmeravaju na nabavku novih ili zamenu postojećih osnovnih sredstava, za investicione popravke, remontovanje mašina i opreme i sl.

Je fizičko trošenje i dotrajalost osnovnih sredstava.

Osnovica za obračun amortizacije jeste nabavna vrednost osnovnih sredstava.

Novčani iznos koji se dobije kao trošak određenog osnovnog sredstva, odnosno kao rezultat obračuna amortizacije, naziva se amortizaciona kvota.

Predstavlja iznos amortizacije koji je u određenom vremenskom periodu (godina, mesec) prenet na nove proizvode i obračunat u amortizacioni fond preduzeća.

Za toliki iznos je umanjena vrednost osnovnog sredstva u istom vremenskom periodu.

Obračunava trošenje osnovnog sredstva prema vremenskom periodu njegovog trošenja i na osnovu određenog i procenjenog veka njegovog trajanja.

1. proporcionalna vremenska amortizacija

2. Vremenski degresivna

3. Vremenski progresivna metoda obračuna amortizacije

Ako se amortizacija izračunava u ravnomernim godišnjim iznosima.

Polazi od pretpostavke da se osnovno sredstvo u početku korišćenja više troši i da je efekat tog korišćenja veći.

Po ovom metodu, amortizacija se u početnom periodu korišćenja osnovnog sredstva obračunava po višoj stopi, i u većim iznosima, a kasnije se te stope i iznosi smanjuju.

Predstavlja takav model obračuna pri kome se svake godine u određenom iznosu povećava amortizaciona stopa ili amortizaciona kvota.

Ovaj metod polazi od pretpostvake da fizičko i ekonomsko trošenje osnovnog sredstva vremenski progresivno rastu, pa se stoga mora brže smanjivati i vrednost toga osnovnog sredstva, a povećavati njegova amortizovana vrednost.

Predstavlja postupak obračuna trošenja osnovnih sredstava koji polazi odnjegove stvarne upotrebe, a ne vremenskog trajanja.

Funkcionalnost se vezuje za upotrebu i korišćenje osnovnog sredstva, odnosno njegov učinak.

Ukoliko se osnovno sredstvo više koristi, obračunava i veći iznos njegove amortizacije.Veće trošenje podrazumeva i veći učinak osnovnog sredstva i njegov uticaj na ukupni rezultat preduzeća.

Se određuje kao odnos nabavne vrednosti osnovnog sredstva i fizičkog obima proizvodnje.

Se izračunava kada se amortizaciona kvota pomnoži ostvarenom količinom proizvoda.

OBRTNA SREDSTVA

Su poslovna sredstva preduzeća koja se jednokratnim upotrebama troše u poslovnim procesima preduzeća i čija se supstanca (vrednost) menja najmanje jednom godišnje.

Njihov vek upotrebe je kraći od jedne godine.

Sredstva u materijalnom obliku

Sredstva u novčanom obliku

Sredstva u obliku prava

Sirovine Nedovršena proizvodnja Poluproizvodi Zalihe gotovih proizvoda Inventar Ambalaža i dr.

Gotov novac Novac na žiro računu Devizna sredstva Kratkoročna potraživanja

Potraživanja od kupaca licence

Označava brzinu kruženja, odnosno obrtanja obrtnih sredstava u određenom vremenskom periodu.

Odnos između utrošenih i korišćenih obrtnih sredstava predstavljabrzinu obrtanja tih sredstava.

Pokazuje koliko su se puta obrtna sredstva transformisala u toku vremenskog perioda.

Ukoliko je koeficijent obrta veći, utoliko jeneophodno manje angažovanih sredstava za izvršenje određenih poslovnih ciljeva i obrnuto.

Koeficijent obrta određuje se kao odnos ukupnog prihoda po ceni koštanja i prosečno korišćenih obrtnih sredstava u vremenskom periodu

Predjuzeće “x”je na kraju meseca januara imalo angažovana sredstva od 800.000 dinara, nakraju februara 700.000, a na kraju marta 600.000 dinara. Utvrditi prosečno angažovana sredstva preduzeća “x”.

Prosečno angažovana sredstva preduzeća u navedenom Zadatku iznose 700.000 dinara

Izračunati nabavnu vrednost osnovnog sredstva (NvrOS), ako je fakturna vrednost (Fvr) 20.000 dinara, a svi zavisni troškovi nabavki (Utrz) 6.000 dinara.

Preduzeće “n” je dobilo osnovno sredstvo bez naknade, čija je procenjena vrednost 200.000 dinara. Troškovi dopreme i montaže iznose 15.000 dinara. Izračunati nabavnu vrednost osnovnog sredstva.

Ako je preduzeće pribavilo osnovno sredstvo bez plaćanja, odnosno naknade, tada posebna stručna komisija procenjuje njegovu vrednost. Na procenjenu vrednost se dodaju svi ostvareni zavisni troškovi.

U ovom zadatku nabavna vrednost je 215.000 dinara

Procenjena vrednost se uzima kao osnova za amortizaciju ili za utvrđivanje nabavne vrednosti.

Nabavna vrednost jedne mašine iznosi 50.000. Procenjeni vek njene upotrebe je 5 godina. Utvrditi sadašnju vrednost kupljenog osnovnog sredstva posle 3 godine korišćenja.

Utvrditi nabavnu vrednost osnovnog sredstva čija je fakturna vrednost 125.000 dinara, troškovi dopreme 5.000 dinara, troškovi osiguranja robe na putu 2.000 dinara, troškovi montaže 500 dinara, a svi drugi troškovi 400 dinara.

Ako je rok upotrebe kupljenog sredstva 5 godina, utvrditi sadašnju vrednost posle 4 godine njegove upotrebe.

Fakturna vrednost kupljenog osnovnog sredstva iznosi 140.000 dinara, troškovi dopreme su 13.500 dinara, a troškovi montaže 11.500 dinara.

Procenjeni vek upotrebe je 5 godina. Izvršiti revalorizaciju osnovnog sredstva po isteku 4 godine upotrebe po stopi od 10%.

Utvrditi revalorizovanu vrednost osnovnog sredstva i novu sadašnju vrednost.

Ako nabavna vrednost osnovnog sredstva iznosi 100.000 dinara, a predviđeni vek upotrebe je 5 godina, utvrditi amortizacionu stopu (Ams), godišnji iznos amortizacije (Amg) za sve godine amortizovanja i sadašnju vrednost osnovnog sredstva (SvrOS) primenom vremenske ravnomerne metode.

Nabavna vrednost osnovnog sredstva iznosi 80.000 din. Procenjeni vek upotrebe je 10god. Izvršiti obračun amortizacije primenom vremenske degresivne metode.

Na osnovu podataka iz zadatka 7. Izvršiti obračun amortizacije primenom vremenske degresivne metode.

Na osnovu podataka iz prethodonog Zadatka, izvršiti obračun amortizacije primenom vremenske progresivne metode.

Izvršiti obračun amortizacije primenom vremenske progresivne metode ako su poznati sledeći elementi:

Nabavna vrednost osn. Sred. iznosi 50.000 dinara

Vek trajanja osn.sred. 10 god.

1. Izvršiti obračun amortizacije osn.sred. Primenom vremenske progresivne metode ako su poznati sledeći parametri:

Nabavna vrednost osn. sred. Iznosi 80.000 dinara

Vek trajanja osn. Sred. 10 god.

2. Nabavna vrednost kamiona iznosi 120.000 din. Procenjeni vek upotrebe osn. Sred. Je 10 god. Izvršiti obračun amortizacije kamiona primenom vremenske progresivne metode

Mašina čija je nabavna vrednost 50.000din. I vek upotrebe 4 godine treba da ostvari proizvodnju od 100.000 jedinica i to u prvoj godini 22.000, u drugoj godini 27.000, u trećoj 30.000 i u četvrtoj godini 21.000. Izvršiti obračun amortizacije korišćenjem metode funkcionalne amortizacije.

Kupljeno je osnovno sredstvo čija je nabavna vrednost 150.000 dinara. Nabavljeno sredstvo bi trebalo da ostvari obim proizvodnje na nivou od 150.000 jedinica sa predviđenom dinamikom.

Prva godina: 25.000 jedinica Druga godina: 31.000 jedinica Treća godina: 34.000 jedinica Četvrta godina: 31.000 jedinica Peta godina: 29.000 jedinica.

Metodom funkcionalna amortizacije izračunati godišnje otpise.

Preduzeće “n” raspolaže sa 10 univerzalnih mašina čiji se učinak prati ostvaranim časovima rada. Planirani zastoj u toku meseca na ime servisiranja mašina iznose 10 časova po mašini, na ime nedeljnog odmora se planira gubitak od 800 časova, a na ime državnih praznika 280 časova. Osim toga u toku posmatranog meseca nepredviđeni i neplanirani zastoji iznose 300 časova.

Utvrditi maksimalni, realni i ostvareni mesečni kapacitet mašina.

Preduzeće ima 10 mašina. Planom je predviđeno da svaka mašina u toku god. Ima prekid u radu i to: zbog tekućeg održavanja 280 sati, zbog nedeljnog odmora radnika 320 sati i zbog godišnjih odmora radnika 1.420 sati. U toku godine je ostvaren neplanirani zastoj mašina od 180 sati.

Izračunati: 1. Kmax 2. Kre 3. Kost 4. Stepen korišćenja kapaciteta ako se kao osnova uzima

Kre, Kmax, Kopt koji iznosi 71.000 sati rada.

Preduzeće raspolaže sa 15 mašina. Predviđeno je da u toku meseca svaka mašina ima prekid u radu, i to: zbog nedeljnog odmora radnika 180 sati i zbog održavanja mašine 260 sati rada. Planom je predviđeno da u toku meseca može doći i do neplaniranog zastoja od 200 sati.

Izračunati: 1. Kmax 2. Kre 3. Kost 4. Stepen korišćenja kapaciteta ako se kao osnova uzima

Kre, Kmax, Kopt koji iznosi 4.500 sati rada.

2. U preduzeću ima 20 mašina. Planom je predviđeno da svaka mašina u toku god. Ima prekid u radu: zbog održavanja mašina 2.860 sati, zbog bolovanja radnika 720 sati i zbog godišnjih odmora radnika 1.440 sati. Predviđen je i neplanirani zastoj od 1.200 sati.

Izračunati: 1. Kmax 2. Kre 3. Kost 4. Stepen korišćenja kapaciteta ako se kao osnova uzima

Kre, Kmax, Kopt koji iznosi 78.500 sati rada.

Preduzeće je u aprilu ostvarilo maksimalnu mesečnu proizvodnju, i to: Proizvod A: 1.200 jedinica Proizvod B: 1.800 jedinica Proizvod C: 2.200 jedinica Proizvod D: 1.700 jedinica

Ostvarena proizvodnja u septembru je iznosila za proizvod A: 1.100 jed., za proizvod B- 1.650 jed., za proizvod C- 2.100 jed. I za proizvod D- 1.600 jed.

Normirani fond sati rada po jedinici proizvoda iznosi: A- 2 sata B- 3 sata C- 4 sata D- 5 sati Uslovni proizvod je A

Izračunati stepen korišćenja kapaciteta metodom maksimalne mesečne proizvodnje.

Preduzeće je u aprilu ostvarilo maksimalnu mesečnu proizvodnju, i to: Proizvod A: 2.400 jedinica Proizvod B: 1.850 jedinica Proizvod C: 2.650 jedinica Proizvod D: 1.900 jedinica Proizvod E: 2.500 jedinica

Ostvarena proizvodnja u avgustu je iznosila za proizvod A: 2.200 jed., za proizvod B- 1.600 jed., za proizvod C- 2.650 jed. I za proizvod D- 1.800 jed., za proizvod E- 2.300 jed.

Normirani fond sati rada po jedinici proizvoda iznosi: A- 3 sata B- 4 sata C- 5 sati D- 6 sati E- 7 sati Uslovni proizvod je proizvod C

Izračunati stepen korišćenja kapaciteta metodom maksimalne mesečne proizvodnje.

Preduzeće je u septembru ostvarilo maksimalnu mesečnu proizvodnju, i to: Proizvod A: 1.860 jedinica Proizvod B: 2.730 jedinica Proizvod C: 2.260 jedinica Proizvod D: 1.980 jedinica Proizvod E: 3.040 jedinica

Ostvarena proizvodnja u novembru je iznosila za proizvod A: 1.760 jed., za proizvod B- 2.550 jed., za proizvod C- 2.180 jed. I za proizvod D- 1.600 jed., za proizvod E- 2.880 jed.

Normirani fond sati rada po jedinici proizvoda iznosi: A- 4 sata B- 5 sati C- 6 sati D- 7 sati E- 8 sati Uslovni proizvod je proizvod B

Izračunati stepen korišćenja kapaciteta metodom maksimalne mesečne proizvodnje.

Preduzeće je za proizvodnju angažovalo 20 mašina. Predviđeno je da svaka mašina u toku god. Ima prekid u radu: zbog održavanja mašina 420 sati rada, i zbog godišnjih odmora radnika 720 sati rada. Ostvaren je i neplanirani zastoj od 1.200 sati.

Izračunati: 1. Kmax 2. Kre 3. Kost 4. Stepen korišćenja kapaciteta ako se kao osnova uzima

Kre, Kmax, Kopt koji iznosi 152.000 sati rada.

Preduzeće je planiralo godišnju vrednost proizvodnje od 1.000.000 dinara. Ciklus obrta ili broj dana vezivanja je 18. Utvrditi koliko je preduzeću potrebno obrtnih sredstava i koliki je koeficijent obrtanja sredstava.

Preduzeće “x” je u toku jedne godine prosečno angažovalo obrtna sredstva u visini od 180.000 dinara, a ostvarilo je vrednost proizvodnje od 720.000. Utvrditi koeficijent obrta i prosečni broj dana vezivanja obrtnih sredstava.

Preduzeće je u toku jedne godine prosečno angažovalo obrtna sredstva u visini od 240.000 dinara i ostvarilo vrednost proizvodnjeod 960.000 dinara. Utvrditi koeficijent obrtanja i prosečni broj dana vezivanja obrtnih sredstava.

Preduzeće za proizvodnju građevinskog materijala je za ostavreni ukupan prihod od 6.000.000 dinara u toku godine prosečno angažovalo obrtnih sredstava u iznosu od 600.000 dinara.

Izračunati koeficijent obrta obrtnih sredstava i dužinu ciklusa obrta.

Preduzeće planira da ostvari godišnji obim proizvodnje od 5.000.000 dinara. Na osnovu dosadašnjih iskustava, predviđa se da dužina ciklusa obrta traje 30 dana. Izračunati potrebna obrtna sredstva i koeficijent obrta.

Utvrditi potrebno obrtna sredstva ako preduzeće planira : vrednost godišnje potrošnje predmeta rada 4.000.000 dinara, s prosečnim brojem dana vezivanja zaliha od 18 dana, vrednost nedovršene proizvodnje 2.400.000 dinara, sa vremenom obrta od 60 dana, zalihe gotovih proizvoda 1.200.000 dinara sa vremenom obrta od 30 dana, promet novčanih sredstava na žiro računu 6.500.000 dinara sa vremenom obrta od 7 dana, avanse i potraživanja 900.000 dinara, sa prosečno 30 dana vezivanja sredstava.

Utvrditi potrebna obrtna sredstva, ako se planira sledeća struktura potrošnje:

Predmeti rada – 300.000,00 dinara Nedovršena proizvodnja- 170.000,00 dinara Zalihe gotovih proizvoda -100.000,00 dinara Tekući račun – 500.000,00 dinara Avansi i potraživanja- 700.000,00 dinara

Predviđeni su sledeći dani vezivanja: Za predmete rada- 18 dana Za nedovršenu proizvodnju – 60 dana Za zalihe gotovih proizvoda – 30 dana Za sredstva na tekućem računu obrt je – 7 dana Za avanse i potraživanja- 30 dana.

Nabavna vrednost osnovnog sredstva iznosi 150.000 dinara. Godišnja anortizaciona stopa je 20%. Izračunati godišnje amortizacije i sadašnju vrednost (za 5 godina, koliko treba da se to sredstvo u potpunosti amortizuje), ako je godišnja revalorizacija na nivou od 10%.

KONTROLNA PITANJA

1. Ekonomski značaj i uloga sredstava 2. Naturalni i ekonomski oblici sredstava 3. Karakteristike i vrste osnovnih (trajnih) sredstava 4. Izvori osnovnih sredstava 5. Kapaciteti osnovnih sredstava 6. Vrste vrednosti osnovnih sredstava 7. Pojam i ekonomski značaj amortizacije 8. Načini obračuna amortizacije 9. Karakteristike i vrste obrtnih sredstava 10. Kruženje (cirkulacija) obrtnih sredstava 11. Koeficijenti obrta obrtnih sredstava 12. Trošenje i angažovanje sredstava 13.Odnos angažovanja i trošenja sredstava