Post on 14-Jul-2015
RAMY CZASOWE
Początek epoki: 476 rok - upadek cesarstwa zachodniorzymskiego
i podbicie Rzymu przez plemiona germańskie
Koniec epoki: 1453 r. - upadek Konstantynopola
1455 r. – wynalezienie druku przez Jana Gutenberga
1492 r. – odkrycie Ameryki
PODZIAŁ CHRONOLOGICZNY ŚREDNIOWIECZA
• Wczesne Średniowiecze (V-X w.)
Jest to okres pograniczny. W sztuce łączono tradycje sztuki rzymskiej ze sztuką plemion
germańskich oraz ze sztuką Wschodu – Bizancjum. Główną rolę odgrywało piśmiennictwo łacińskie. Kształtowały się idee, tematy i motywy, które były wykorzystywane w późniejszych etapach rozwoju epoki.
• Dojrzałe Średniowiecze (XI-XII w.)
W sztuce dominuje styl romański. W literaturze zaczyna się kształtować, obok piśmiennictwa
łacińskiego, również twórczość w językach narodowych. (to zjawisko potrwa aż do końca XV
wieku). • Schyłkowe Średniowiecze - jesień Średniowiecza (XIV-XV w.)
W sztuce dominuje styl gotycki. Pojawiają się pierwsze zwiastuny kolejnej epoki.
NAZWA EPOKI
media aetas – wieki średnie
Nazwę tę nadali epoce przedstawiciele kolejnej epoki, czyli renesansu.
WYDARZENIA W EUROPIE
476 – upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego 507 – bitwa pod Poitiers622 – początek islamu - ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny754 – powstaje Państwo Kościelne 800 – koronacja Karola Wielkiego na cesarza w Rzymie843 – traktat w Verdun865 – misja Cyryla i Metodego na Morawach1054 – schizma wschodnia 1096-1099 – I krucjata, powstanie Królestwa Jerozolimskiego1337-1453 – wojna stuletnia1348 – powstanie uniwersytetu Karola w Pradze1415 – spalenie na stosie Jana Husa1453 – upadek wschodniego cesarstwa rzymskiego
WYDARZENIA W POLSCE
Wydarzenia w Polsce:966 – chrzest Polski1000 – zjazd gnieźnieński 1025 – koronacja Bolesława Chrobrego1138 – rozbicie dzielnicowe1320 – koronacja Władysława Łokietka1326-1333 – wojny z Krzyżakami1364 – powstanie Akademii Krakowskiej1385 – unia polsko-litewska w Krewie1410 – bitwa pod Grunwaldem
SZKOŁY I UNIWERSYTETY
Edukacja początkowa obejmowała czytanie i pisanie po
łacinie, liczenie, katechezę i śpiew i była prowadzona
w szkołach parafialnych.
W większych miastach na podobieństwo rzemieślniczych
cechów powstawały związki mistrzów i uczniów, które
dały początek szkołom wyższym, które nazywano
początkowo studium generale, a potem universitas.
SZKOŁY I UNIWERSYTETYW XII-XIII wieku powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich:
• Uniwersytet Boloński
• Uniwersytet Paryski
• Uniwersytet Oksfordzki
• Uniwersytet w Cambridge
• Uniwersytet Padewski
W XIV wieku:
• Uniwersytet w Rzymie (1303)
• Uniwersytet we Florencji (1321)
• Uniwersytet w Pizie (1343)
• Uniwersytet w Pradze (Uniwersytet Karola)
• Uniwersytet w Krakowie (Uniwersytet Jagielloński) (1364)
SZKOŁY I UNIWERSYTETY
Na uniwersytetach istniały cztery wydziały:• sztuk wyzwolonych (artes liberales),
• teologii, • medycyny,
• prawa.
3 lata – trivium (nauka przygotowująca do studiów wyższych; gramatyka, dialektyka, retoryka)
4 lata - quatrivium (arytmetyka, geometria, muzyka, astronomia).
TEOCENTRYZM
Nazwa tego nurtu w filozofii pochodzi od greckiego Theos -Bóg i od łacińskiego centrum - środek.
Teocentryzm - postawa będąca wyrazem przekonania, że Bóg jest przyczyną, ośrodkiem i ostatecznym celem
wszystkiego, co istnieje.
FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA
• Augustynizm – Św. Augustyn • Tomizm - Św. Tomasz z Akwinu • Franciszkanizm - Św. Franciszek z Asyżu
+
SCHOLASTYKA - próba uzgodnienia prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym
CECHY LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ
• DWUJĘZYCZNOŚĆ (łacina i języki narodowe)
• DYDAKTYZM (wychowywanie, budowanie ładu moralnego, potępianie zła
i pokazywanie ideałów dobrego postępowania)
• ALEGORYCZNOŚĆ (rzeczy widzialne traktowano jako znaki tego, co
niewidzialne. Cały świat uważano za Bożą księgę, napisaną przez Stwórcę w jakimś
tajemniczym alfabecie, wymagającym odczytania go. Pewne przedmioty, zwierzęta
czy kolory miały konkretne znaczenia alegoryczne, raczej stałe, zakorzenione
w kulturze)
• ANONIMOWOŚĆ (artyści nie podpisywali prac, bo tworzyli dla Boga, a nie żeby
być chwalonymi przez ludzi)
3 WZORCE OSOBOWE ŚREDNIOWIECZA
KRÓL RYCERZ ŚWIĘTY
*WZORCE PARENETYCZNE – wzorce dobrego postępowania
GATUNKI LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ
EPICKIE: epos rycerski, romans rycerski, chanson de geste (pieśń o czynach) „Pieśń o Rolandzie”, apokryf, żywot świętych, legenda, kronika
3 polskie kroniki średniowieczne:
• Kronika Galla Anonima
• Kronika Wincentego Kadłubka
• Kronika Jana Długosza (tzw. Roczniki)
GATUNKI LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ
LIRYCZNE:
pieśń – „Bogurodzica”
lament (plankt, żale)„Żale Matki Boskiej pod krzyżem”
„Lament świętokrzyski”
GATUNKI LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ
• DRAMATYCZNE:Dramat liturgiczny – inscenizacja fragmentów Biblii, osadzona w
obrządku liturgicznym Kościoła. Dramaty liturgiczne odprawiano w kościołach, były one ściśle podporządkowane obrzędowi religijnemu.
Misterium – gatunek średniowiecznego dramatu o tematyce religijnej. Najczęściej można było je oglądać na placach przykościelnych bądź cmentarzach. Często rozciągało się w kilkudniowe cykle przedstawień. Ważną cechą misteriów było dostosowanie treści biblijnych do ówczesnej rzeczywistości, swoiste uwspółcześnienie historii zbawienia.
Moralitet – udramatyzowana przypowieść na temat ludzkiego życia, zawierająca jasne przesłanie dydaktyczne. Jej bohaterem był everyman – człowiek-każdy, który był stawiany wobec pokus, które na niego czyhają i miał dokonać słusznego wyboru. Bohatera nękały upersonifikowane
wartości (np. Dobro, Zło, Pycha, Występek).
W CIENIU ŚMIERCIŚmierć wszechobecna w średniowieczu - zarazy, choroby, głód, złe
warunki życia.
Śmierć była w Średniowieczu przedstawiana na różne sposoby:• kościotrup z kosą, • rozkładające się ciało, • śmierć prowadząca w makabrycznym korowodzie przedstawicieli wszystkich stanów - tzw. taniec śmierci (dance macabre). • tzw. "sztuka dobrego umierania" (ars bene moriendi) - śmierć osób cnotliwych
przedstawiana była jako moment szczególny, odpowiednio wyreżyserowany
Stosunek ludzi Średniowiecza do śmierci wiązał się z wieloma, czasami kontrastowymi postawami:
• zafascynowaniem dramatycznymi scenami, lubowaniem się w widokach rozkładających się ciał, • lękiem przed śmiercią, • świadomością, że śmierć zrównuje wszystkie stany, ponieważ wszyscy jej podlegają i nikt jej nie umknie.
ZABYTKI JĘZYKA POLSKIEGO
Geograf Bawarski (ok. 845) – pierwsze polskie nazwy np. Wiślanie.
Bulla gnieźnieńska (1136)Przełomowy dla rozwoju języka polskiego zabytek, zwany czasami Złotą bullą. Jest to bulla papieża Innocentego II dla arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba. W tym dokumencie papież bierze w opiekę dobra arcybiskupa, wymieniając przy tym nazwy poszczególnych osad, ich lokalizację, a także imiona chłopów. Łącznie w tekście znajduje się 410 wyrazów polskich.
Od jej napisania datuje się w Polsce epokę piśmienną. Wcześniejszy czas to epoka przedpiśmienna.
ZABYTKI JĘZYKA POLSKIEGO
Księga henrykowska (1270) – pierwsze polskie zdanie!!!!
Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj (w oryginalnym zapisie: day, ut ia pobrusa, a ti poziwai)
Co to znaczy?
Daj, niech ja pomielę (dosłownie: pohałasuję), a ty odpoczywaj.