1Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Araştırma Sorununun Tanımlanması ve Denence Kurma

2Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Plan

• Araştırma süreci• Araştırma tasarımı • Dünya görüşleri• Araştırma stratejileri ve yöntemleri• Araştırma sorununun tanımlanması

– Sorun bildirimi– Araştırma soruları

• Değişkenler• Denenceler

3Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Araştırma Sürecinin Aşamaları

Kuram

1 Konu seç

2 Soruya odaklan

3 Araştırmayı tasarla

4 Veri topla5 Verileri analiz et

6 Verileriyorumla

7 Başkalarınıbilgilendir

Kaynak: Neuman, 2006, s. 15

4Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

İki Temel Sorun

• Neyi araştıracağız?• Nasıl araştıracağız?

5Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Araştırma Tasarımı

• Araştırmacının (kuramsal yaklaşımı da içeren) yeni olduğunu iddia ettiği bilgi nedir?

• Araştırma sürecinde hangi araştırma stratejileri izlenecek?

• Hangi veri toplama ve analiz teknikleri kullanılacak? (Creswell, 2009)

6Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Araştırma Tasarımları

NitelNicelKarma yöntemler

Araştırma Yöntemleri

SorularKuramsal bakışVeri toplamaVeri analiziYazma

Seçme Araştırma Stratejileri

Nitel stratejiler (ör., etnografik)Nicel stratejiler (ör., deneysel)Karma stratejiler (ör., sıralı)

Kaynak: Creswell 2009, s. 5’ten uyarlandı

Tasarım ÇerçevesiFelsefi dünya görüşleri

PostpozitivizmToplumsal yapısalcılıkSavunma / KatılımcılıkPragmatizm

7Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Paradigmalar / Dünya GörüşleriPozitivizm/Postpozitivizmo Çoğu zaman kuramla başlar;

tümdengelime dayalı (Popper, Newton, Comte, Mill)

o Gerçek/anlam modellenebiliro Gerekircidiro Ampirik /nicel gözlem, ölçme ve

testlerle kuram geçerleniro Daha çok fen bilimlerinde

kullanılır

Yapısalcılıko Çoğu zaman kuramla başlamaz;

tümevarıma dayalı (Vygotsky, Piaget)

o Gerçek/anlam toplumsal/bireysel olarak inşa edilir, bağlamsaldır, özneldir

o Amaç toplumsal ve tarihsel yapıyı anlamaktır

o Kuram geliştirmede kullanılırSavunma/Katılımcıo Belli bir alanda harekete

geçilmesini amaçlar (Marx, Habermas)

o Gerçek/anlam toplumsal olarak inşa edilir

o Araştırma siyasetle ilişkilidiro Özellikle marjinal kesimlerin,

kadınların vd. sorunlarına odaklanır

o Değişime yöneliktir o Daha çok nitel yöntemleri kullanır

Pragmatizmo Araştırmacılar belli bir felsefi dünya

görüşüne bağlı değiller (Pierce, Meda, Dewey)

o Pratik sorun çözmeye yöneliktiro Eylemlerin sonuçlarıyla ilgileniro Sorunun özelliğine göre nicel, nitel

veya karma yöntemler seçilir

Kaynak: Creswell 2009, s. 6 ve devamından uyarlandı

8Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Araştırma Stratejileri

• Nicel– Deneysel araştırmalar– Betimleme araştırmaları

• Nitel– Örnek olaylar (vaka analizi) – Etnografik araştırmalar– Anlatıma dayalı araştırmalar

9Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Araştırma Yöntemleri

• Nitel– Veri toplama aracına dayanan sorular (yapısal görüşme,

yapısal olmayan görüşme, günlük tutma, not tutma vd.)– Nitel olarak toplanan veriler üzerinde de istatistiksel

analizler yapılabilir

• Nicel– Yeni ortaya çıkan yöntemler (postayla, yüzyüze,

bilgisayarla, telefonla uygulanan anketler, yapısal görüşmeler vs.)

– Nicel veri toplamak için kullanılan veri toplama araçlarında açık uçlu sorular da sorulabilir ve bunlara dayanarak nitel değerlendirmeler yapılabilir

• Karma yaklaşımlar– Hem nicel hem nitel yöntemler kullanılır

10Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Araştırma Ögeleri Nelerdir?

• Sınanabilir denenceler (hipotezler) kurmak için ortak terminoloji kullanılması

• Kuramsal ve uygulamalı araştırmalar için terimler ve terimler arasındaki ilişkiler yararlı

• Tüm araştırmalarda geleneğe bakılmaksızın sınanabilir ifadeler kurmak ve sonuçları ölçmek için benzer kavramlar kullanılır

11Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Yapılar ve Değişkenler

• Yapılar (Constructs)– Kavramlar (çoğu zaman karmaşık) – Doğrudan ölçülemiyor– “kuramsal değişkenler” de denmektedir

• Değişkenler– Ölçebileceğimiz şeyler– Sayısal değer atayabileceğimiz somut

ölçüme dayalı ifadeler

12Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Sosyo-ekonomik statü

Akademik Yetenek

Akademik başarı

Kuramsal Model Örneği

Kaynak: Cheshire, http://sims.berkeley.edu/courses/is296a-4/s06/

13Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Sosyo-ekonomik statü

Akademik Yetenek

Akademikbaşarı

Matematik becerileri

Dil becerileri

Gelir İş prestiji

Notlar En yüksek derece

Değişkenli Kuramsal Model

Kaynak: Cheshire, http://sims.berkeley.edu/courses/is296a-4/s06/

14Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Sosyal Bilimlerde Araştırma

• Tanımlayıcı araştırma– “Evsiz kimdir?” “Gereksinimleri nelerdir?” “Kaç kişi

evsiz?”

• Keşfetmeye yönelik araştırma– “Burada ne oluyor?” “Evsiz olmak nasıl bir şey?”

• Açıklayıcı araştırma– Toplumsal olguların sebep ve sonuçlarını belirleme– Bir olgunun diğeri üzerindeki etkisini tahmin etme– “İnsanlar niçin evsiz kalıyor?” “İşsizlik oranı evsiz sayısını

etkiliyor mu?”

• Değerlendirme araştırması– Toplumsal bir programın etkilerini araştırma– “Hangi hizmetlerin evsizlere yardımı dokunuyor?”

Kaynak: Schutt, 1999, s. 12 vd.

15Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Sorun

• “Bireyi fiziksel ya da düşünsel yönden rahatsız eden, kararsızlık ve birden çok çözüm yolu olasılığı görünen her durum”

• Sorun kaynakları: Özel çaba, merak, duyarlılık, daha önce yapılan araştırmalar, tezler, vs.

16Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Sorun Seçimi ve Ölçütleri

• Genel ölçütler– Çözülebilirlik, önemlilik, yenilik, etik

kurallara uygun olarak araştırılabilirlik (gizlilik, sağlık, fiziksel/psikolojik baskı, vd.)

• Özel ölçütler– Yeterlilik, yöntem ve teknik bilgisi, veri

toplama izni, zaman ve olanaklar, ilgi

17Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Araştırma Sorununun Tanımlanması• Bütünleştirme• Sınırlandırma• Tanımlama

Tanımlama

Araştırma amaçla-rının belirlenmesi

Bütünleştirme

Araştırılacaksorun dilimi

Kaynak: Karasar, 1995, s. 39

18Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Sorun Bildiriminin Özellikleri

1. Açıklık ve kesinlik 2. Neyin araştırılacağının saptanması3. Ana sorunun, temel etmenlerin ve değişkenlerin

saptanması;4. Temel kavramların ve terimlerin saptanması;5. Araştırmanın sınırlarının/parametrelerinin

açıklanması;6. Biraz genellenebilirlik;7. Araştırmanın öneminin, yararlarının açıklanması

ve makul gösterilmesi;8. Gereksiz jargon kullanılmaması; ve9. Tanımlayıcı veriden daha fazlasının sunulması

Kaynak: Hernon ve Schwartz, 2007, s. 307

19Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Sorun Bildiriminin Bileşenleri

1. Giriş cümlesi;2. Özgünlüğün açıklanması

(örneğin,literatürle desteklenerek bilgi boşluğundan söz etme);

3. Araştırmanın temel olarak neye odaklandığının belirtilmesi; ve

4. Araştırmanın öneminin veya sorunun araştırılmasından elde edilecek yararların açıklanması

Kaynak: Hernon ve Schwartz, 2007, s. 308

20Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Sorun Bildirim Örneği

“Kilit noktaları tutanlar (gatekeepers) kendi etnik-dilsel topluluklarında bilgi yaydıkları zaman kültürel etkileşim ajanları olarak hareket ederler. Hiçbir araştırmada bu kişilerin günümüzün karmaşık ve dijital ortamında bilgi arama davranışları ve bilgi yayma uygulamaları derinlemesine incelenmedi. Böyle bir araştırmadan elde edilecek anlayış etnik-dilsel toplulukların üyelerine hizmet veren halk kütüphaneleri için yararlı olur.”

Kaynak: Hernon ve Schwartz, 2007, s. 308-309

21Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Sorun Bildirim Örneği (devamla)

• Bir arkaplan kısmında – Kilit noktaları tutanların kimler?– Etnik-dilsel topluluklar kimlerden oluşuyor? – Bilgi arama davranışı bilgi yayma

uygulamalarını içeriyor mu? – Nasıl bir araştırma yapılacağı yeterince açık

mı? – Araştırma soruları, değişkenler, değişkenler

arasındaki ilişkiler, denekler tanımlanıyor mu?

– Toplanan veriler halk kütüphanelerinin hizmetlerini geliştirmede ve planlamada nasıl yararlı olacak?

Kaynak: Hernon ve Schwartz, 2007, s. 308-309

22Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Araştırma Sorusu Belirleme

• Kişisel deneyim veya sorunlardan hareketle – Kapkaç sorunu nasıl önlenebilir?

• Başkalarının deneyimlerinden hareketle – Aile içi şiddet nasıl önlenebilir?

• Diğer araştırmacıların sordukları sorulardan hareketle – Makaleler, kitaplar, vs.

• Başka kaynaklar/kuruluşlar bazı soruların yanıtlarını bulmak istiyor olabilirler

• Araştırma sorularının temel kaynağı “toplumsal kuram”dır. – Rasyonel seçenek kuramı toplumsal davranışları

açıklamak için yararlı bir yaklaşım olabilir mi?

23Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Soruları Değerlendirme

• Olurluk – Evsizlik, cezai adalet, cinsiyet rolleri, vs.

• Toplumsal önem• Bilimsel ilgililik

– Sosyal bilimler literatürü

24Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Soruları “İnceltme”

• Zaman• Mekân• Kaynak

25Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Sosyal Araştırma Sorusu

• İlk el, doğrulanabilir ve ampirik verilerin toplanması ve analiziyle yanıtlanmaya çalışılan toplumsal dünya ile ilgili bir soru

26Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Araştırma Soruları

“. . . niçin bazı ülkeler demokratik bazıları ise diktatörlüklerle ya da diğer demokratik olmayan rejimlerle yönetilirler? Demokratik olmayan birçok rejim niçin demokrasiye geçer? Bu geçişin nasıl ve ne zaman olacağını belirleyen nedir? Niçin bazı demokrasiler bir kez kurulduktan sonra güçlenip dayanıklı hale gelirken bazıları . . . darbelere maruz kalıp tekrar diktatörlüğe dönerler?”

Kaynak: Acemoglu ve Robinson, 2006, s. 15

28Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Değişken

• Değişebilen, yani en az iki değer alabilen her şey

• Belirli özelliklerin mantıksal seti– Özellik: Erkek kadın– Değişken: Cinsiyet

• Süreksiz değişkenler (nitel değişkenler; belli seçenekler, tam sayılarla ifade, “cinsiyet”)

• Sürekli değişkenler (nicel değişkenler; “ağırlık”)

• Her değişken süreksiz değişken gibi işlem görür

29Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Bağımlı/Bağımsız Değişken

• Bağımlı değişken –açıklanan değişken; sonuç;

araştırmacıyı rahatsız eden, açıklanması istenen durum;

• Bağımsız değişken–Açıklayan değişken veya ara

değişken; neden

30Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Bağımlı/Bağımsız Değişken Örnekleri• “Ekonomik

kalkınma siyasal demokrasiye yol açar mı?”

• “Demokrasi maddi refahı artırır mı yoksa engeller mi?”

Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 1

31Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Kontrol Değişkenleri

• Evrene ait (zeka, yaş, cinsiyet, deneyim)

• Araştırma sürecine ait (zaman)• Dış kaynaklara ait (gürültü, ışık)• Kontrol değişkenleri sabit

tutulmalı• Aksi halde bağımlı değişken

üzerindeki etkinin nereden kaynaklandığı bilinemez

32Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Denence (Hipotez)

• “…gözlemlenen olaylar ya da olay kümeleri arasında henüz kesinlikle kanıtlanmış olmayan, ancak kanıtlanması olası görülen ilişkileri anlatan bir önermedir”

Kaynak: Güven, 2001, s. 41

33Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Denenceler

• Ampirik gerçeklik hakkında geçici bir ifade• Araştırmada test edilen önerme

– Araştırma hipotezi– Boş hipotez

• İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi ifade eden önerme

• Denencenin gerçeği açıklayıp açıklamadığı araştırma sonunda ortaya çıkar

• Aksiyom/postüla: Doğruluğu hemen herkesçe kabul edilen sav

• Varsayım: Araştırma sırasında doğruluğunun ispatlanması gerekmeyen önerme

34Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

İyi Bir Denencenin Özellikleri

• Yalın olmalı• Sağlam bir mantığa dayanmalı• Kullanılan kavramlar açıkça tanımlanmalı• Deneyle elde edilebilen anlamları olmalı• Kurama dayanmalı• Sınama teknikleriyle bağı kurulmalı• Gerçeklenmeye açık olmalı• Yanlışlanması olanaksız iddialar içermemeli• Bir gereksinmeden kaynaklanmalı• Yeni bilgi üretmeli

Kaynak: Güven, 2001, s. 45-58

35Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Denence Örnekleri

• Bir toplumda fakirlik oranı arttıkça evsizlerin oranı da artar

• Gelir arttıkça vergi kaçırma riski de artar

• Gelir arttıkça hırsızlık riski azalır• Eğitim düzeyi azaldıkça gelir düzeyi

de azalır• Gelir arttıkça siyasi muhafazakarlık

artar• Kentlerde hırsızlık varoşlardakinden

daha yüksektir

36Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Tümdengelim-Tümevarım YöntemleriHipotez

Gözlemler

Not

Çalışma saati

Not

Çalışma saatiDenence kabulü/reddi

Not

Çalışma saati

Gözlemler

Not

Çalışma saati

Kalıp bulma

Not

Çalışma saati

Geçici sonuç

Not

Çalışma saatiKaynak: Babbie, 2007, s. 50

37Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Özet

• Araştırma süreci• Araştırma stratejileri• Araştırma yöntemleri• Araştırma sorununun tanımlanması• Değişkenler• Denenceler